Ehmed Qazî

Rêzimanî Kurdî

Tîpguhastin: Siyamek Rezayî

pêrristî babetekan

sereta:

zarawe rêzmanîyekan

elifbêtikey zimanî kurdî

riste

corekanî riste

mubteda û xeber

firman

zeman û kes

firman (kes, tak, ko)

firman (qeware)

firman (bine, nase)

firman (biney rabirdû, biney dahatû)

naw

naw (giştî, taybetî)

naw (serbexo, beste)

naw (nasiyaw, nanasiyaw)

naw (komell)

naw (nêr û mê)

naw (tak-ko)

têstî jimare yek

jênaw

awellnawî îşare

awellnaw

awellkar

firman (tewaw,têper)

zeman û firman

all û gorrî şikl

firman û zeman

nasiraw û nenasiraw

werdewaje

werdewajey pêwendî

tawaw kerî ferman

zêdewaje

wabestey beşekanî riste

bedell

pêdaçûneweyek

têstî jimare 2

corekanî riste

ristey emrî

musbet û menfî

ristey sersurrman

ristey sade, ristey ser bexo, ristey pêwest

ristey têkellaw

amrazî peywend

ristey şertî

naxşî ristey peyrrew

nawî lêkdiraw, sîfetî lêkdiraw

saxtumanî waje (pêşgir, paşgir)

paşgir

helweşanden û sazdanewey riste

têstî jimare 3

xwênerî berêz:

zor le mejbû pêwe bûm rezmane

kî tewaw be şêwey ew rêzmananey bo

zimanî xariciyekan denûsirên bo zimanî kurdî binûsim. ta ista

kitêbî zor be nirx leser rêzmanî kurdî nûsirawin ke bedaxewe

zurbeyan tenya ewendiyan kirduwe le beşekanî ziman bikollinewe û

hîç tê nekoşawin be mesq û temrîn û têst, zanyarî zimanzanî fêrî

xwênerî xoyan biken û ew erkeyan tenya be erki medrese û kilas

zanîwe.

dew kitêbe da paş bas-kirdinî her babetêk temrîn û meşqî tewaw

diraweta xwênerî xoşewîst xoy rabênî û fêrî babete rêzmanîyeke

bibê. paş her beşêk le kitêbeke, têstêk dirawe ke nukte giringekanî

aw beşe dadegirî û bîryan dexatewe, le seryek têkuşawim be şêweyekî

tazey ziman fêrkirdin kitêbêkî rêzmanî be qutabî kurd ya Qiyre

kurd ke deyewê fêrî zimanî kurdî bê pêşkeş bikem lew kareş da

azmûnî dûru dirêjî debîrî û ders gotinewey zimanî îngîlîzî kelkim

wergirtuwe.

şêwey darriştinî aw kitêbe leser şewey kitêbî "destur-i zeban-i

farsî: duktur natil xanlerî" ye ke awiyş leser şêwey giramêrî

zimanî îngîlîzî, rêzman nûsînî farsî nuê kirdotewe. bellam bedaxewe

hîç mesg u temrînî nedawe be xwêner û bo fêrkirdinî hîç te nekosawe.

diyare aw mebestî awa nebuwe ke kitêbêkî wek kitêbêkî dersî bidAte

dest xwêner, bellam min be qest kitêbekem kirde kitêbêkî dersî û

qutabî û dAnîşjû û mamostayan detwanin kelkî lê werbigrin. xuda

yar bê xeyallim heye be duway am rêzmane da kitêbêkî taybet bo

xoêndinewe û têge yiştinî zimanî kurdî de xwêner da beriz katewe.

aw kitebem be dû zimanî kurdî û farsî nûsîwe ta bo hemû kes jêgay

kelk lê wergirtin bê û hawullatî Qeyre kurdîş le seranserî êran da

bitwanin ferî zimanî kurdî bibin. le hemû xueneran u xawen rayan û

ziman zananî xoşewist tika dekem her heleyekyan ber caw kewt ya

her pêşniyarêkî heyane be adrêsî nawendî billawkirdinewey ferheng

û edebî kurdî (urmia: enteşarat-i silAHuddin-i eyyubî, sendoq postî

717) bo nuserî binerin ta le çapekanî duayî da kelkiyan lê werbigrîn.

qazî, ehmed

wermê

hawînî 1367

alif bêtika-y zimanî kurdî

alif û bêî zimanî kurdî birîtîn le:

a,b,p,t,c,ç,H,x,d,r,rr,z,j,s,ş,Y,Q,f,w,q,k,g,l,ll,m,n,w,h,y.

am nîşanane-y jerewe bizuênin:

\a\ wek bar, dar, naz.

\e\ le cêgey fethey Yerebî ya zeberî farsî dekar dekirî, wek:

ser, merd, bere, were, werwere.

\u\ le cêgey zemmey Yerebî û pîsî farsî dekar dekirî, wek:

kurd, xurd, şut, kutan, kutin.

\û\ bêjî (telefuz) dirêjî heye, wek:

dûr, pûr, sûr, kûrr, sûk, tûtin, cût.

\o\ bêjî billawî heye, wek:

zor, xor, şor, pol, kok, nok.

\î\ le cêgey kesrey Yerebî û zîrî farsî degirêtewe, wek:

hisab, kitab, nîsane.

têbini: le kurdi da waje-i kesredar be degmen dest dekewî, her

leber ewe bo bîjî dirêjî \î\iş her lew nîşane kelk

werdegirîn, wek: zîn, cîn, sîr, pîwaz, dîwar.

\ê\ bêjî billawî heye, wek:

dêw, zêw, nêw, pirêjin, cinêw, dê, rê.

çend xallî girîng

1) nîşaney \rr\, \ll\ bêjî billawî heyen, wek:

goll, dill, sill, dir, kir, kirryar, bazarr.

2) \rr\ le seretay wajekanî kurdî da hemîşe qellewe u bêjî billawî

heye û her bewhoyeşewe nîşanekey bo dananên, wek:

reben, reHmet, reng, rewe, rewan.

3) pîtî muşedded dûpat dekeynewe , wek:

mîllet, Yîllet, gulle, zille, hîmmet.

têbini:

zimanî kurdî wajey muşeddedî zor keme û zurbey am core wajane

Yerebîn ke zebanî kurdî taybetmendî xoy beser zurbeyan da

dasepanduwe û bêjekeyanî xaw kirdotewe, birrwane aw nimûne

aşkirayane-i jêrewe:

(Yerebî) kurdî

------------------

(Yzzt) = Yêzet

(Yzzalddîn) = Yêzedîn

(mnnt) = minet

(mHîalddîn) = miHedîn

(mHmmd) = Hemed, Heme

(drrh) = dere

4) bedaxewe hêndê kes êstas pîtî Yerebî de nûsînî kurdi da

de kar dênin û biyanûyan aweye ke manay naw degorri. pîwîste

bigutrê ke hîçkes le hîç jêgey dinya da wextêk yekêkêk bang deka

ya naw deba serinc nadate manay nawekey. yanî ta bangî kird

selîm (slîm) lewe nakollêtewe ke am nawe le (slm) (slamt)î Yerebî

wergîrawe ya eger guti sedîq (sdîq) fikrî bo ewe naçê ke em wajeye

le (sdaqt û sdq)î Yerebî gîrawe. her wek de zimanî îngîlîyî da

gutman "johnson" fikr lewe nakeynewe ke em nawe le dû besî "John"

yanî yeHya û "son" yanî kurr pêk hatuwe û manay naweke debête

(kurrî yeHya).

5) baştir eweye ayatî qurranî pîroz û Hedîs û fermayişatî gewre

pîawanî mezhebî be Yerebî lenêw perrantêz da binûsirê û manakey

be kurdî lêk bideynewe.

6) pîtî (w) zortir le kurdî şîmal da le cêgey (w)î kurdî nawerast

da dekar dekirê. le kurdi nawerast da tenya dû sê wajeman heye ke em

pîteyan têdabê., wek biwe, giwe.

7) pîtî (k) eger bikewête pêş bizuênî (î, ê, wê) dengî degorrî, wek:

kîsell, kîfar, kêw, kêrd, kiwêr, kuêstan, kuêxa.

em all û gorre beser (g)îş da dê, wek:

giya, gîrfan, gêwij, gowêlpar, henguyn.

riste (comle)

"nalî şayirêkî gewrey kurde. bo dekar hênanî waje be manay

corawcor kes nagate nalî. zor şêYrî way heye ke dû ya sê manay

cîawaz deda."

ew parçe nûsrawey le çend beş pêk hatuwe:

nalî şayirêkî gewrey kurde.

bo dekar hênanî waje be manay corawcor kes nagate nalî.

zor şêYrî way heye ke dû ya sê manay cîawaz deda.

her kam lew beşane manay tewawî heye. yanî paş xuendineway her

beşêk lem sê beşane manayekî tewaw le zeynman da becê demênê.

eger tenya biman gutbaye: " nalî şayirêkî .... " yan " bo dekar

hênanî waje be manay corawcor .... " manayekî tewawman des

nedekewt û çawerruan debûîn ke paşmawey witekanman guê lê bê.

be her beşêk lem komelle wajane ke xawenî manay tewaw û serbexon

degutrê riste.

+ ademîzad hemîşe mebesti xoy be riste derdebrrê.

+ riste be komellêk waje degutirê ke manay tewaw û serbexo bê.

meşq

le jêr ristekan xet bikêşe

1- befirî hewell şewî zistanî emsall zor qurs bû.

2- wek befirî hewell şew ke be zistanê bibarê.

3- eger bitwanim em kitêbe be wirdî bixwênimewe.

4- hêmin le serdemî lawetî ra çêjî şêYrî bû.

5- çawekem zanyute bo çî xew le çawim nakewê?

6- paş çend sall katêk çawim pê kewtewe.

7- kes bexeyall nabê be mall.

8- giya be jêî sextewe demênê.

9- heta nezanim bo çî hatûy.

10 zana tiwanaye.

corekanî riste

1- pereng û perwîn pêkewe derrone medrese. (xeberî)

2- temenit çende? (pirsiyarî)

3- meşqeket binûsewe. (emrî)

4- aw dîmene çend dill bizuêne! (sersurrman)

her kam lew dêrraney serû risteyekin çunkû manay tewawîan heye.

bellam wêjer her kamiyan bo mebestêkî taybetî dekar dênê. le

ristey yekem da hewallêkiman dedatê. le ristey dûhim da şitêk

depirsê. le ristey sêhem da destûr deda yekêk meşqekey binûsê.

le çuaremîş da sersurrmanî xoy le cuanî dîmenêk derdebrrê.

* risteyek ke basî ştêk ya kesêk deka û hewallêkiman dedatê,

ristey xeberî nawe.

* risteyek ke bo pirsyar kirdin dekar dekrê ristey pirsyarî

pê dellên.

* risteyek ke bo destûr û ferman dekar dekirê ristey amrî pê

dellên.

* risteyek ke sersurrman rabigyenê ristey surrmanî pê degutirê.

le kotayî ristey xeberî da nuxte dadenên. (.)

risey persyarî be nîşaney pirsyar kotayî dê. (?)

paş ristey amrî nuxte dadendirê.

nîşaney ristey surrman eweye. (!)

meşq: bo am ristane nişaney taybetî dabinê.

1- heste dirga bikewe

2- way lem rûdawe dillte zêne

3- ta key lêre demênîewe

4- nazanim em piyawem le kuê dîwe

+ lem nûsirawey da nîşaney taybetî bo ristekan dabinê.

kamrran be herrme we jûr kewtu be dengî billînd bangî kird daye le

kuêî cawabek nebû royşte aşpezxane bonî gaz hemû cîgeyekî girtbû

dayik le hoş cûbû kamrran be serî xoy dada û gutî ay lex rûdawe

dillte zêne penjerey kirdewe û şêrî gazekey bestawe dayikî kem kem

wexo hatewe û gutî rolle gazeke bikewe û penjereke daxe.

mobteda û xeber

selaHedîn felestîn û misrî girt.

goran şaYîrêkî gewrey kurde.

seydewan doênê le sefer hatewe.

em ristane riste-i xeberîin û detwanin her kamyan bikeyne dû beş:

selaHedîn | felestîn û misrî girt.

goran | şaYîrêkî gewrey kurde.

seydewan | doênê le sefer hatewe.

beşî yekem hewallêkî derbarey da dirawe.

beşî dûhem hewallêke derbarey bes-i yekem.

eger bipirsîn "selaHedîn çi kird? " le wellam da dellêîn " felestîn

û misrî girt." ya eger pirsyar bekeyn " goran ke ye?" wellam dedeynewe

"şaYîrêkî gewrey kurde.". beşî yekem mubteda û beş-i duhem xebere.

* mubteda besêke le riste ke xebereki derbarey dedeyn.

* xeber ew beşeye ke derbarey mubteda degutre.

meşq: mubteda û xeber-i em ristaney jêrewe dest nîşan bike.

1- piregurgî birîndar ruy le asman kird û destî kird be lûre lûr.

2- kes be xeyall nabete mall.

3- pûremiryem set sallî Yomre.

4- heway şarî hewlêr be hawîn zor germe.

5- hemedan kontirîn şarî kurdistane.

firman (lêker)

ehmedî xanî mem û zînî (nûsî).

mam baram baQewan (bû).

kurdekanî rabirdû siwarî û tirandazîyan be mindall (fêr dekird).

lem ristane da çend waje destnîşan kirawin. eger em wajane le

ristekan derbawêjîn ristekan manay tewawyan nabê. bem wajegele

dellên firman ke beşî binerretî û girîng le xeber da ewanin. lem

ristaney jêrewe be wirdî wird binewe:

her êsta xerîkim name (denûsim).

mindallekan kaye (deken).

hawîn weryêkî germ(e).

waje destnîşan kirawekan (denûsim, deken, h) firmanin û karêk ya

bar û haletek le zeman-i êsta da nîşan deden.

boçî duênê (nehatî)?

duênê karim zor (bû).

pêş awey bigeme kilas ders (destî pêkirdbû).

waje destnîsan kirawekan firmanin û rûdanî karêk ya bûnay Halletêk

le rabirdû da nişan deden.

sibhî (deçme) sefer.

rojî heynî dahatû (dêmewe).

kamrran (debête) endazyar.

lem ristane da waje dîarî kirawekan firmanin û rûdanî karêk ya

Halletêk le dahatû da destnişan deken.

* firman bem wajane dellên ke encamdan ya rûdanî karêk yan bûnî

Hallet û barudoxêk le zemanî rabirdû, êsta ya dahatû da nişan

biden.

meşq: lem ristane da firman destnişan bike:

1- sallî dahatû mallekem degorrim.

2- baranî be Qurremî duêşew sêlawî hestand.

3- zistan werzêkî sarde.

4- heta emin bûm serperrî sone, eto le kuê bûî qertalle kone (pend).

5- eger be wirdî serinc bidey dezanî dellêm çî.

zeman û kes (dem û şexs)

wajey here giringî xeber firmane. riste bêfirman manay tewawî

nabê. êşan gutman firman, kar, barudox û Halletek degeyenê u

manakey degell zeman pêwendî heye.

zeman sê piley heye. rabirdû (borî), êsta (niha), dahatû (pêşî).

zemanî êsta bew kate degutirê ke ristey têda degutirê. rabirdû

piley pêş gutinî riste ye. dahatûş zemanî paş gutinî riste ye.

êsta

rabirdû ________|_________ dahatû

firman hemîşe degell yekêk le sê kes: wêjer (yekem kes), biser (dûhem

kes), ya kesanekî dîge (sêhem kes) pêwendî heye. le firmanî

"hatim" da karî hatin le zemanî rabirdû da le layen kesekewe

enjam dirawe. her firmanekî bîgirî em sê halletey (kar, zeman, kes)

heye.

kesêk ke qise deka le rêzman da be yekem kes denasirê. ewey gisey

degell dekirê dûhem kes (bîser) û ew kas/kasanîş basyan dekirê sêhem

kesyan pêdellên.

* her firmanêk hemîşe degell kar ya Hallet û zeman û ke têkellawe.

meşq: yekem kes, dûhem kes û sêhem kes lew ristaney jêrewe da diyarî

ken:

1- neşmil birro jale bang ke.

2- mame giyan amojinim çone?

3- min dellêm emîr rojî heynî dêtewe.

4- ême ta êsta ewanman nedîwe.

5- zor carim pê gutûî waz lew piyawe bêne.

firman, kes: tak (yekejimar), ko(pirrejimar)

gutman firman kar ya Halletêke dedirête pall yekêk le sê kesewe, wek:

hatim - karî hatin dirawete pall yekem kesewe yanî (min)

hatî - karî hatin dirawete pall dûhem kes yanî (to)

hat - karî hatin dirawete pall sêhem kes yanî (aw)

her yek lew kesane (yekem kes, dûhem kes, sêhem kes) detwanê tak bê

ya ko bew qerare:

tak ko

min hatim ême hatîn

to hatî ewe hatin

ew hat ewan hatin

her wek debînîn her kat kes ko bikrêtewe firmanîş be pêrrewî kes ko

debêtewe.

* firmanî hawirrê degell kesî tak firmanî take.

* firmanî hawirrê degell kesî ko firmanî koye.

meşq: em ristane be kes û firmanewe ko kewe:

1- min dezanim to kêî.

2- ew deyewê to binasê.

3- min hatim ew bibînim.

4- ew hat min bibînê.

5- nazanim to dellêî çî.

firman - geware (dirûw)

firman be geyandinî zeman û kesî corawjor şikllî degorê û qewarey

taybetî peyda deka. çawêk lem firmananey xuarewe biken:

hatim, dehatim, hatîn, hatibû, hatûyn, hatûm, dêm.

tewawî ew firmanane manay hatin yan têdaye û lew riwangerra

yeksanin. bellam zeman û kes de wan da ciyawazî heye û bo geyandinî

kes û zemanî corawcor şikllî firman gorrawe. em şiklle corawcorane ke

degel zeman û kes têkellawin, qewareyan pê dellên.

* qeware le firman da şikllêke zeman u kesî têda bedî dekirê.

eger bimanewê saxtumanî firmanêk binasîn, debê bizanîn qewarekey

çiye. bo nasînî "hatim" ewende bes niye ke billêîn firmane. cunkû

"hatûm", "hatibûm", "dêm", "dê" û "hatibû"-ş her firmanin û leser

yek manay hatin deden. ciyawazî em wajane katêk der dekewê ke

qewarekeyan binasîn. meselen bo hatim debê bigutrê:

hatim = qewarey rabirdû, yekem kesî tak le "hatin".

hat = qewarey rabirdû, sêhem kesî tak le "hatin".

her firmanêk le her zemanêk da şeş qewarey heye ke dedirêne pall

sê kesî tak û sê kesî ko. bew qerare, nûsîn:

tak ko

yekem kes: nûsîm nûsîman

dûhem kes: nûsît nûsîtan

yekem kes: nûsî nûsîan

meşq, em ristaney xwarewe ko bikewe:

1- hatim bit bînim, le mall nebûy.

2- dîtim xerîke birrwa, bangim kird: rawesta.

3- ewey dîtûme deynûsim.

4- nazanim çit bo bikrrim.

5- çûbûm gullit bo biçnim boye net dîm.

firman - bine, nase

eger çawêk be qeware curawcorekanî firmanêk da bigêrrîn,

debînîn ke le hemwan da beşêk heye negorrawe û beşêk heye

ke degorrê. çaw lem qewaraney firmanî "danîştin" ken le

zemanî rabirdû da.

danîştim danîştîn

danîştî danîştin

danîşt danîştin

le her şeş qeware da "danîşt" negorrawe, bellam beşekey dîke

le hemû qewarekan da (bêcge le dû qewarey duaYî) gorrawe

(-im, î, -t, în, -in).

ew beşey ke nagorrê û le hemû qewarekan da yeksane "bine"î

pê dellên.

ew beşey ke be pêî kes û tak û ko dagorrê û "nase"î pê

degutrê.

* biney firman beşêke ke manay bineretî têdaye û le hemû

qewarekan da yeksane.

* nase beşêke le qeware ke degorrê û manay kes û jimarey

firman nişan deda.

meşq, bine û nasey em firmanane diyarî beke:

denûsim, nûsîm, dîtûmane, nazanim, dezanim, zaniyume, royştim,

royştûn, dîtûmanin, dîtbûm, demdît, debarî, bariyuwe, barî,

barîbû.

firman - biney rabirdû, biney dahatû

gutman ke biney firman ew beşe ye ke le hemû qewarekan da

yeksan bin û negorrên. êsta pêwîste bigutirê le zimanî

kurdî da her firmanêk dû biney ciyawazî heye. her bineş

bo sazdan û darrijtinî desteyek qewarey firman dekar dekrê.

bo rûn bûnewe çaw le firmanî "nûsîn" dekîn:

nûsîm denûsim

demnûsî binûsim

nûsîwme benûse

nûsîbûm benûsin

her wek debînîn em qewarane kirawane dû deste. le destey

yekem da ewey yeksane û negorrawe "nûsî" ye û le destekey

dîke da "nûs" e.qewarekanî destey yekem hemû raberdûn û

ewaney destey dûhem hemû dahatûn û zemanî Hall û êsta û

dahatû saz dekin.

bew qeware "nûsî" biney qewarey firmanekanî rabirdû biney

rabirdû pê dellên. "nûs" biney dahatûe û qewarekanî Hall û

êsta û dahatû da derêjê.

* le zimanî kurdî da her firmanêk dû biney heye. biney

rabirdûwe degell biney dahatû. tewawî ew qewaraney ke

zemanî rabirdû destnîsan deken leser biney rabirdû da

derrjên û ew qewaraneş ke manay êsta û dhatû deden le

biney dahatû saz dekirên.

her qewareyek le bine û nase pêk dê. le hêndê qeware da

bêcge le bine û nase beşêkî tirîş heye ke dekewête ser

qeware, wek -de, -ew, -b ke bew beşe dellên seze, wek:

derom, denûsîn, binûse.

de ro -m

--- --- ---

sere bene nase

b nûs -h

--- --- ---

sere bene nase

* sere besêkî kurte ke dekewête ser qeware û dahatû û emr

dirust deka.

mişq, em qewarane hellweşêne sere û bine û naseyan destnîşan

ke:

deynûsî, dezanim, bibzû, bixo, zanîbûm, birrwane, bikoşe,

dexûênim, binûse, giryawim, bigre.

naw

naw wajeyeke bo naw birdin û nasinî kesêk, şitêk ya

Hallet û barudoxêk dekar dekirê:

* ewey ke nawî heye:

carî waye kesêke, wek:

jin, piyaw, dayik, bira, kiç, firhad, meHmûd, menije û ...

carî waye giyanewerêke, wek:

esp, şêr, perr, bizin, kotir, hello, rêwî, mişik û ...

carî waye giya û golle, wek:

şewbo, berrû, badam,sineuber, çinar, rêwas û ...

carî waye cîgayeke, wek:

taran, seqiz, ferranse, kurdistan, mehabad, kirmanşan,

japon û ...

carî waye estêre û ruj û mang û ew şitanden ke le gerdûn da

hen wek:

roj, mang, kakeşan, Hewtewanan, gelawêj, zuhre, karwan kuje,

hewir, ba, baran, gêje lluke, tofan, befir û ...

carî waye kat û zemane, wek:

duênê, emrrro, emşew, pêrar, par, paş niwerro û ...

carî waye şitêkî asayî bêgiyane , wek:

kaQez, ferş, mall, dîwar, çekuç, firroke (balafirr), qellem, radyo,

defter, awine û ...

carî waye Halletîke, barudoxêke, wek:

reşayî, seuzayî, piyawetî, billîndî, nizmî, tallî, , qûllayî,

xoşî, germa, serma û ...

naw çend curî heze ke girîngtirînekanîan birîtîn le:

1- nawî giştî

2- nawî taybetî (bernas)

3- nawî serbexo

4- nawî nasiyaw û nenasiyaw

5- nawî komell

6- nawî nêr û mê

== naw: giştî, taybetî

carî waye naw tenya şitêk ya kesêkî taybetî degeyenê

("ferhad" hat.) lere da mebedest kesêkî nasiraw-e.

("lenden şarêkî gewreye.) lenden le dinya da şarêkî

nasiraw-e û tak-e.

bellam eger billêîn: (kitik dujminî mişke.) mebebestman tenya

kitikî mallî ême û mişkî mallî êwe ni ye. mebest hemû kitik

û mişkî dinya ye. wextêk degutrê (şar le dê gewretire.)

mebestiman ewe niye ke fillan şar le fillan dê gewretir-e. mebestman

hemû şar û dêyek-e le hemû şuênêk.

eger naw tenya take kesêk ya take şitêkî nasiraw destnişan

ka nawî taybet-e û eger cema werêkî zor destnişan ka nawî

giştî ye.

debê bizanîn ke nawî taybet tenya nawî take kesêk niye. le

wellatî ême da be hezaran kes nawî eHmed-e. ewe nabête ho ke

ehmed be bawêkî giştî dabindirê. çunkû le gutin ya nûsîn da her

katêk eHmed dekar bênîn mebestman kesêkî taybet-e.

(meryem hatewe.) mebesteman kesêke ke deynasîn û bîserîş dezanî

kê ye û hergîz le birdinî nawî meryem mebasteman hemû ew kiçane

niyin ke nawyan meryem bê.

* nawî taybet nawêk-e ke bo kesêk ya şitêkî nasiraw dekar dekirê.

* nawî giştî bo cema werêk însan ya şitî yekcor dekar dekrê.

meşq, nawî taybet û giştî lem ristane da destnîşan bike:

1) taran şarêkî gewre ye.

2) kurdistan cuantirîn wellatî rojhellatî nawerrast-e.

3) gurg giyanewerêkî goştxor-e.

4) merr û bizin çiyay mezin.

5) şerr kira, şerr kujawe, kecell taze le darî dexulawe!

6) qullay em beHre set gez-e.

7) kamran û kaban xuşik û bira-n û pêkiwe kaye deken.

8) ard-e, aşî nedîwe - dar-e, teşuêî nedîwe - kiras-e

derzî nedîwe. (sinjû)

== naw: serbexo, beste

nawî serbexo bew nawe giştî yane dellên ke serbexo debîndirên,

denasirên û berawird dekirên, wek:

dar, piyaw, kitêb, kêw, ba.

em nawane le dinyay derewe le zeynî ême dahen û serbexo-n.

nawî beste, nawêke le dinyay zeyn û mêşk da hen û be tenyayî

û serbexo nabîndirên û nanasirên, wek:

hoş, zanayî, piyawetî, serma, rezasûkî, cuanî, berzî, nizmî.

em core nawane le derewey zeynî ême da bûnêkî serbexo û

şikll û ser û potrakî taybetyan niye û bûnekeyan bestrawetewe

be şitêkî dîke wek bestranewey cuanî be goll û şîrînî be qend

û sipyayî be befir û kaQez û mast û şitî dîkewe.

* nawî serbexo xudbexud heye û serbexoye.

* nawî beste hebûnî bestrawete be şitêkî dîke û serbexo niye

û nawî awellnaw û Hallet-e.

== naw: nasiyaw û nenasiya

nawî nasiyaw ewe ye ke lay bîser û wêjer nasira bê wek:

kitêbekey duênê hênat zor serinc rakêşe.

lêre da ewey qeseke deka dezanê basî çi kitêbêk deka. bîserî

qesekeş ke dduênê kitêbî hêna dezanê mebest kam kitêbe.

nîşaney nasiyawî le nawî tak da -eke û le ko -ekan e:

piyaw+eke+î duênê dîtit mamim bû.

piyaw+ekan+î duênê hatin xellkî gundî ême bûn.

eger pêş nawî nasiyaw "em" û "ew" bê lazim naka -eke ya -ekan

bigrê wek:

ew qellem+(e)î dat be min baş nanûsê.

qellem+eke+î dat be min baş nanûsê.

ew piyaw+an+(e)î duênê hatin xellkî gundî ême bûn.

piyaw+ekan+î duênê hatin xellkî gundî ême bûn.

nawî nenasiyaw ewe ye ke bo wêjer û bîser nenasiraw bê wek:

piyaw+êk hatibû toy dewîst, nemzanî nawî çiye.

[ +êk nîşaney nanasiyaw-e.]

eger nawî nenasiya û ko bê. pêş naweke wajey wek (çend,

hêndêk, çend kesêk) dekar dekeyn.

çend kesêk hatibûn toyan dewîst.

hêndêk kes nazanin çi biken.

* nawî nasiyaw bo kes ya şitêk dekar dekirê ke nasiyawîman

pê hebê.

* nawî nasiyaw bo kes ya şitêk dekar dekirê ke nasiyawîman

pê nebê.

çend serincêk:

1) eger nawêk kotay be bizuênî (+a, +o, +ê) bêt, katêk

+eke, +ekan bigrê, Pêşek nîmçe bizuênî +y degrê ya

xud +e le seretay +eke, +ekan dekewê:

hewa + eke --> hewayeke/hewake

tirê + eke --> terêyeke/terêke

perro + eke --> perroyeke/perroke

2) eger naw be bizuênî +î kotayî bê le girtinî nîşaney

nasiyawî da carî waye nîmçe bizuênî +y serheldeda, wek:

şayî + eke --> şayîyeke

carî waye bizuênî +î tê da deçê, wek:

kanî + eke --> kanîeke

carî waş heye bizuênî +ê degrê, wek:

gemî nûH + eke --> Gemêkey nûH

3) eger naw be bizuênî +û kotayî bêt, le nêwan naw û

nîşaney +eke, +ekan da nîmçe bizuênî +u peyda debê

û -û iş kurt debêtewe, wek:

arezû + eke --> arezueke

dirrû + eke --> dirruekan

4) nawî nasiyaw eger be dengî bizuên kotayî bêt, pêş +êk

nîmçe bizuênî +y peyda

padşa + êk --> padşayêk

kabira + êk --> kabrayêk

le nawcey şilêmanî lem Hallite da +êk debîte +yek:

padşa + êk --> padşayek

kabira + êk --> kabrayek

5) ew nawaney be +û kotayî bît pêş gutinî nîşaney +êk bizuênî

+û qulle debêtewe û nîmçe bizuênî -u ser hell deda, wek:

mêrû + êk --> mêruwêk

zerû + êk --> zeruwêk

carî waş heye tewawî bizuênî +û cêgey xoy deda be nîmçe bizuênî

+u wek:

mêrû + êk --> mêrwêk

zerû + êk --> zerwêk

== nawî komell

be nawêk dellên le ruallet da tak bê û le mana da ko, wek:

gel, netewe, tîm, hoz, pol, leşkir, sipa, çîn, deste, segel,

cele, mêş, rewe, mêgel, kerêk, berQel, karegel, guêlegel, garran,

Heşamet, çilûbirr, taqim, band, êl, tayfe, eşîret, ...

le riste da firmanî duay em core nawane zortir take, wek:

gel estêwir nabê.

leşkirî ême be ser sipay dujmen da zall bû.

== nawî nêr û mê

le zor zimanan da naw le ruangeyekî dîkeşewe le rêyman da

dekewête jêr lêkollînewe û ewîş nêr û me bûnî naw-e. le zimanî

kurdi da em bare yor berçaw niye û le zor lehce da nêr û mê le

nawî nêr û mêî siruştî tê naperrê, wek:

piyaw, jin; merr (pez), beran; bizin, nêrî; mirîşk, kellebab.

le hêndê cêge da naw dû layeneye. yani hem bo nêr, hem bo mê

dekar dekrê, wek:

seg, kew, ker, gurg, beraz, ...

le katî wa da be yarmetî wajey wek (nêre, mêye/ma, golle, dêlle)

nêr û mê lêk ciya dekeynewe. wek:

nere+kew, ma+kew, dêlle+gurg, golle+gorg

bellam herwek gutman nêwxoî nêr û mê nîsan deda. girîngtirîn

nawî nêr û mê le kurdî da birîtîn le:

nêr mê

bapîre gewre nenike gewre

bapîr nenik

bab dayek

kurr kiç

bira xuşik

mam mamojin/pûr

xall/lalo xallojin/pûr

law/genc kîj

pîremêrd pîrêjin

hêwer diş

şiwan bêrî

noker qerewaş

esp mayn

ga manga

kell gamêş

nêrî bizin

beran merr,pez

kellîçe hêwere

ciwanega nuêngîn

lok nerr wiştir ma

kellebab, kelleşêr mirîşk, mamer

sone bore

birrrrek malos

le hêndê nawçey kurdistan da wek mukriyan, nawî nêr le Halletî

berkarî û werdewaje da +î û nawî me lew Hallete da +ê degrê, wek:

em pûlle bide be Hesen+î

em pûlle bide be miryem+ê

le kurdî yekgirtu da em çeşne nîşaneyane dekar naken û dellên:

em pûlle bide be Hesen/miryem.

em nawane le le nêr û mê da ciyawazyan niye:

biraza, xoşikza, amoza, xalluza, pûrza, newe, netîce, nebîre,

nedîde, duktor, mamosta, perstar, xizmetkar, kardar, şagird,

siwallkar, fegîr, ...

le bang kirdinîş da le nêwan nêr û mê ciyawazî heye. eger nawî

giştî nêr bang keyn bew şerte tak bê (+e)î pêwe delkê, wek:

babe! daykim bangit deka.

kurre! heste were.

bellam le nawî mê da +ê be nawewe delkê wek:

xoşkê! were ba birroyn.

pûrê dellêy çî?

kiçê! agat le mallê bê.

bo nawêk ke be bizuên (+û +a +î +e +u) kotayî bê ew qaYîde rast

niye, wek:

bira! wameke.

xesû! fermû ba birroyn.

le doxî ko da çi nêr û çi mê be +îne kotayî dê:

ey xizmine!

ey kiçîne!

ey korrîne!

== naw: tak, ko

carî waye naw tenya bo yek kes ya yek şit dekar dekirê, wek:

çira hellkira.

gull şîn bû.

estêre hellat.

mamosta hat.

lem ristane da (çira, goll, estêre, mamosta) hemûyan takin.

carî waye naw bo ziyatir le yek kes ya yek şit dekar dekrê, wek:

kayan çirayan helldeka.

be şew seyrî estêran dekem.

kurrgel hatin.

lem ristane da (çirayan, estêran, korrgel) nawî ko in.

* tak şikllêk-e le naw ke tenya yek kes ya yek şit bigrêtewe.

* ko şikllêk-e le naw ke çend kes ya yek şit degrêtewe.

le zurbey zarawekanî zimanî kurdî da nawî ko be taybetî

le Halletî bikerî da her tak demênêtewe bellam le mana da

ko ye. wek:

dar gollyan kird. (daran gollyan kird.)

piyaw ko bûnewe bo herewez. (piyawan ko bûnewe bo herewez.)

nîşaney ko kirdinewe le zimanî kurdî da zortir +an e ke wek

paşkoyek dekewête Piştnaw, wek:

kurran, kiçan, daran, gollan, rojan, şewan, qelleman.

nîşaneyekî dikey ko kirdinewe +gel e ke le cenûbî kurdistan

da zor bawe û le kirmanşan û nawçekanî dewran-dewrî debête

+eyl, wek:

kurrgel (kurreyl)

çawgel (çaweyl)

hêndî car +cat û +wat û +hay farsi dekar dekirên ke baştire

xoy lê biparêzîn. le kurdî nûsînî emrrro da nûserekan werde

werde +gel zortir dekar dekin û çaweriwanî dekrê em kare hemû

nawçekan bigrêtewe.

* nîşaney ko le zimanî kurdî da +an û +gel e.

debê bizanîn katêk naw le riste da ko bikrêtewe cênaw û

firmanîş ko debêtew. wek:

gûll pişkût. -> gûlan pişkûtin.

hewir girmandî. -> hewiran girmandyan.

herwek îşareman pêkird lem core ristane da biker detwanê

ko nekrêtewe, wek:

dar çiroyan dekird.

hewir bûn gewall gewal.

* Têbînî

eger naw be +e kotayî bêt pêş girtinî nîşaney ko +e

dekewê. wek:

qise -> qisan

rewe -> rewan

eger naw be bizuên (+a +o +î +ê) kotayî bê, pêş girtinî

nîşaney ko +an nîmçe bizuênî +z serhelldeda. wek:

bira -> birayan

çira -> çirayan

geda -> gedayan

hello -> helloyan

diro -> diroyan

çiro -> çiroyan

masî -> masîyan

dê -> dêyan

rê -> rêyan

carî waş heye nîmçe bizuênî +î be yek car-i têda deçê û nîmçe

bizuênî +y cêgey degirêtewe, wek:

masî -> masyan

kanî -> kanyan

ew nawaney kutayîyan be bizuênî +û dê, pêş girtinî nîşaney

koî +an bizuên qulle debêtewe û pîtî +u serhelldeda û hengê

nîşaney +anî pêwe delkê. wek:

kahû -> kahuwan

mazû -> mazuwan

cadû -> caduwan

carî waş heye bizuênî -û be tewawî têda deçê. wek:

mazû -> mazwan

cadû -> cadwan

meşq: em ristane kokewe û al û gorrî pêwîstyan têda pêk bêne.

1) pişile mişkî girt.

2) em dare min naştûme.

3) em hitêbe-m duênî kirrî.

4) dostekey to em kitêbey da be min.

5) piyawêk hate êre deye wîst kitêb bikrrê.

6) le paş ewey sêweket çinî bîxe naw em sewete û bîde be baQewan.

7) şitêk heye debê pêt billêm bîzanî.

8) firrokeyek le aso derkewt.

9) min deçim gull biçinim toş were yarîdem.

10) em berQele şest sere.

têstî jimare 1

1) ristey tewaw kame ye?

a. eger bitwanim em kare bikem

b. wek çawî qirjallî rûn

c. heta nezanim bo çî hatuwî

d. dû roje çawerruantim

2) firman lem riste da kame ye?

"paş dû sall çawerruanî bûme mûçexorî dewllet"

a. çawerruanî

b. bûme

c. mûçexorî

d. hiçkam

3) "hoy emîr! zor carim pê gutuwî waz le YezîZ bêne"

lem riste da, emîr

a. yekem kesî tak-e.

b. dûhem kesî tak-e.

c. sêhem kesî tak-e.

d. yekem kesî ko ye.

4) le ristey 3 da sêhem kesî tak birîtî ye le:

a. emin

b. emîr

c. ezîz

d. her niye

5) le ristey 3 da yekem kesî tak birîtî ye le:

a. emîr

b. +m

c. ezîz

d. her niye

6) ristey 3 risteyekî:

a. xeberî

b. emrî ye

c. pirsyarî ye

d. surrmane

7) bo em riste em nîşane pêwîste:

"ax çi rûdawêkî dillte zêne"

a. ?

b. !

c. .

d. ,

8) mubteday em riste ewe ye:

" heway şarî kirmanşan be hawîn zor germe."

a. hewa

b. be hawîn zor

c. şar

d. heway şarî kirmanşan

9) le wajey "denûsim" da biney kar (firman) ewe ye:

a. de

b. nûsim

c. nûs

d. sim

10) le wajey "denûsim" da nawî "de" ewe ye:

a. nase

b. sere

c. qeware

d. bine

11) le wajey "denûsim" da sê beş heye ke be tertîb ewan-en:

a. nase, sere, bine

b. bine, nase, sere

c. sere, bine, nase

d. nase, bine, sere

12) "merr û bizin bekelkin" lem riste da "merr"

a. nawî giştî ye.

b. nawî beste ye.

c. nawî taybetî ye.

d. nawî ko ye.

13) "hebunî bestra wetewe be şitêkî dîke"

a. nawî nasiyaw-e.

b. nawî serbexo ye.

c. nawî tak-e.

d. nawî beste ye.

14) ristey dirust kame ye?

a. mêgelêk merr diyarin.

b. şikak Yêlêkî gewre ye.

c. leşkirî ême beser dujmin da zall bûn.

d. reweyekman ask dîtin.

15) lem nawane yekyan nasiyawe:

a. padşayek

b. çirayek

c. werzêreke

d. kiç

16) kam riste be tiwawî ko kirawnewe?

a. deyanim kêtan mîwane

b. dîtman xerîkin derron

c. bangman kirdin rawestan

d. nazanim cit bo bikrrîn

17) kam riste dirust-e?

a. pişîle mişkyan girt.

b. pişîlan mişkanyan girtin.

c. pişîlan mişkanyan girt.

d. pişîle mişkanyan girtin.

18) koî "em kitêbem duênê kirrî" ewe ye:

a. eman kitêbaneman duênê kirrîn.

b. em kitêbaneman duênê kirrî.

c. em kitêbekan duênê kirrîm.

d. em kitêbeman duênê kirrîn.

19) nêrî "mallos":

a. kelle

b. kellebab-e

c. birrrrek-e

d. nêre mallos-e

20) be kewî mê dellên:

a. beran

b. kellebab

c. mê kew

d. makew

21) lem cuarane kam naw nêr-e?

a. esp

b. nuêngîn

c. hêwere

d. gamêş

22) be gurgî nêr dellên:

a. kelle gurg

b. golle gurg

c. nêre gurg

d. aQa gurg

23) kam naw helle ye_

a. şeke mê

b. şeke nêr

c. dêlle kotir

d. canû esp

24) kam naw dirûst-e?

a. manga kêwî

b. ga kêwî

c. nêre mirîşk

d. ma birrrrek

25) kam naw le wane be "ma" debête mê:

a. jin

b. bizin

c. ker

d. mirawî

[]

cênaw (bernaw)

çênaw bem wajane degutrê kr jêgey naw degirnewe û le riste da

nexş û desellatî nawza heye, yanî detwanin le riste da biker ya

berkarbin û Halletekanî dîkeş be xoyanewe begrin.

* cênawî bikerî

em cênawane le reste da nexşî bikeryan heye û birîtîn le:

kes tak ko

-------------------------------------------

1 emin (min) ez ême

2 eto (to) êwe (engo, hung)

3 ew ewan

-------------------------------------------

wek:

emin (min) derrom. ême derroyn

eto (to) derroy. êwe (engo, hong) derron

ew derrua ewan derron.

* cênawî berkarî

le katêk da "cênaw" berkarî aşkara bê be dû cor le riste da

debîndrê.

1) be şikllî ciyawaz

kes tak ko

-------------------------------------------

1 (e) minî êmey

2 (e) toî êwey

3 ewî ewanî

-------------------------------------------

wek:

Heso (e)minî dît. Heso êmey dît.

Heso toy dît. Heso êwey dît.

Heso ewî dît. Heso ewanî dît.

lem ristane da bizuênî (+î) le ristey "Heso minî dît" da

çê nay firmane ke paş bizuênî qewarekanî dîke bote (+y)

beserincewe birwanine em ristaney xuarewe:

Heso dîtî (emin). = Heso eminî dît.

Heso dîtî (to). = Heso toy dît.

Heso dîtî (ew). = Heso ewî dît.

....

2) şikllî nûseneke (pêwe)

kes tak ko

-------------------------------------------

1 +m +manî

2 +t +tanî

3 +î +yanî/nî

-------------------------------------------

wek:

Heso dîtmî. Heso dîtmanî.

Heso dîttî. Heso dîttanî.

Heso dîtî. Heso dîtyanî.

cênawî berkarî werde waje

1) lem kate da eger riste wa tewaw bê ke cînaw bikewête axirî

riste, şikllî cênawekan bem core debê:

kes tak ko

-------------------------------------------

1 min ême (me)

2 to êwe

3 ew ewan (wan)

-------------------------------------------

wek:

qellemekey da be min. qellemekey da be ême (me).

qellemekey da be to. qellemekey da be êwe.

qellemekey da be ew (bew). qellemekey da be ewan (bewan).

2) eger em cênawane bikewne pêş firman, bizuênî +î/+y

ke heman cênawî duay firmanî sêhem kesî tak-e be ewanewe

denûsê. wek:

be minî gut. be êmey (mey) gut.

be toy gut. be êwey gut.

be ewî (wî) gut. be ewanî (wanî) gut.

3) eger le cênawî nûseneke (+m +t +î/y +manî +tanî +yanî) kelk

wergirîn al û gûrrêk pêk dê ke cêgey serenje

pêy gutim. pêy gutîn.

pêy gutî. pêy gutin.

pêy gut. pêy gutin.

bizuênî +y lew nimûneyan da heman cênawî sêhem kesî take. em

ristane bem coraney jêreweş degutirên:

pêmî gut. pêmanî gut. = gutî pêm. gutî pêman.

pêtî gut. pêtanî gut. = gutî pêt. gutî pêtan.

pêy gut. pêyan gut.? = gutî pêy. gutî pêyan.

gutî pêy?

pêy gutim = pê + î/y + gut + m

werdewaje | firman cênawî nûseneke

|

cênawî sêhem

kesî tak

cênaw le Halletî wedewaje (îyafe) da

kes tak ko

-------------------------------------------

1 min ême (me)

2 to êwe

3 ew (wî) ewan (wan)

-------------------------------------------

wek:

biray min biray ême (me)

biray to biray êwe

biray êw (Wî) biray êwan (wan)

çênawî Halletî werdewaje eger nûseneke (Pêwe) bê away lîdî.

birm birman

birat biratan

biray birayan

cênawî xawenetî (hebûnî)

kes tak ko

-------------------------------------------------------

1 hiy(Yiy) min hiy(Yiy) ême (hîme, îme)

2 hiy(Yiy) to hiy(Yiy) êwe

3 hiy(Yiy) ew hiy(Yiy) ewan (hîwan, îwan)

--------------------------------------------------------

wek:

mallî êwe gewre ye, hiy ême biçûk-e.

kitêbî min taze ye, hiy to kone.

cênawî tekîd (geranewey)

kes tak ko

-------------------------------------------

1 xom xoman

2 xot xotan

3 xoy xoyan

-------------------------------------------

wek:

min xom baştir dezanim.

to xot xetakarî.

her em cênawane gerranewey eserî firamn bo ser biker nîşan deden.

wek:

sara xoy razandewe.

Hesen xoy birîndar kird.

* têbînî:

cênaw le barî şikllewe (tak, ko) le nawî pêşxoy (mirciY) pêrrewî

deka. wek:

mamosta zor dezanî, ew zor şareza ye.

| |

pişxo cênaw

| |

werzêrekan zor kar deken, ewan nebin ême najîn.

* cênaw cêgirî naw-e û hemû baruduxêkî naw helldegrê û le barî

şikllewe le nawî pêşxoy pêrrewî deka.

meşq, lem ristaney jêrew da le jêgey em nawaney destnîşan

kirawan cênaw dabinê:

1) (sergull û kejall) zor têdekoşin serkewn.

2) emin duênê (sergul û kejallim) le medrese dît.

3) mallî ême biçûk-e, mallî êwe gewre ye, deca (mallî ême) le

(mallî êwe) herzantir-e.

4) kawşî kejall taze ye, (kewşî kaban) kone.

5) bawkim (min û biramî) be (mamim) espard.

lem wajane da wirdewaje û firman û cênaw diyarî bike u be

çend şewey dîke yan nûsewe:

nimûne: "pêtan gutim."

Pê (werdewaje), tan (cênawî bikerî dûhim kesî ko),

kut (firman), m (cênawî berkarî yekem kesî tak)

"guttan pêm", "pêmtan gut"

pêt dellîm

lêtan persîm

boy denûsim

dîtmî

deyan bînim

derdyan damê

dîtûnî

awelnawî îşare

bo nîşan danî kes ya şitî nîzîk le tak û ko da "em" û bo dûr

"ew" dekar dekeyn. wek:

em kitêbe zor baş-e. ---- em kitêbane zor baş-in.

ew kitêbe zor baş-e. ---- ew kitêbane zor baş-in.

cênawî îşare

cênawî îşare bo nîzîk "eme" ye ke le ko da debête "emane", wek:

eme kitêbî min-e. --- emane kitêbî min-in.

bo dûr le "ew" ke koyekey debête "ewan" kelk werdegirîn.

ewe kitêbî min-e --- ewane kitêbî min-in.

carî waye bo îşarey dûr "howe" û "howane" dekar dekeyn û

detwanîn wek cênaw ya awellnaw kelkyan lê wergirîn. wek:

howe kitêbî min-e. --- howane kitêbî min-in.

how kitêbe hiy min-e.

------------------------------------------------------------------

* awellnaw ya cênaw î îşare bo nîşan danî kes ya şitî nîzîk û

dûr dekar dekirên û birîtîn le:

em - eme eman - emane

ew - ewe ewan - ewane

------------------------------------------------------------------

* meşq, em ristane ko bikenewe:

1) em korre biram-e.

2) ew kiçe xoşkim-e

3) ew kesey toy newê her nebê!

4) em gelleme hellgire bîde bew qutabîye.

5) ew henarey tu kirrît tirş bû.

awellnaw

awellnaw bew wajeye degutirê ke zanistêk, agadaryekî zortir le

merr naw bida be ême. çawêk lew ristaney jêrewe dekeyn:

em kitêbe tazeyem doênê kirrî.

% le tazey kitêb agadar debîn.

hellalle gullêkî zerd-e.

% le reng agadar debin.

hellgurd kêwêkî berz-e.

% berzay kêw rageye nirawe.

alaska willatêkî sard-e.

% le sardî alaska agadar debîn.

çawit estêrey geş-e.

% le geşî estêre û geşî çaw

kamrran lawêkî nebeze.

% le azayetîî kamran agadar debîn

lem ristane da wajegelî (taze, zerd, berz, sard, nebez, geş)

awellnaw-in û her kam nawî pêş xoyan le barêkewe be ême denasênin.

------------------------------------------------------------------

* awellnaw legell naw dê ta Hallet û çilonayetî nawekey awallî

nîşan bida.

------------------------------------------------------------------

awellnaw asayî dekewête paş naw. belam zor carîş wa debê dekewête

pêş naw û rêkewendêkî yekparçe dirust deka, wek:

reşmall, bellekçaw, berzefir, kellepiyaw, kellejin, şêrepiyaw,

kellemêrd, gêlepiyaw, sêrejin, kerepiyaw, xwareba, reşeba,

gijeba, germebirîn, nermezîn, sextedar, pîremêrd, pîreker,

pîrejin, pîrêjin, cuanejin, naskenan.

awellnaw çi legell nawî ko bê û çi tak hergîz ko nakirêtewe, wek:

piyawî aza, piyawanî aza.

* beramberî awellnaw

awellnaw le barî hellsengandin û beramber kirdina wek hemû

zimanekanî dikey dinya sê doxî heye.

1) doxî yeksanî

seyran de sallane ye, şeyda de sallane ye.

seyran û şeyda haw temenin.

temenî seyran û şeyda beqet yeke.

doxî yeksanî be wajegelêkî wek (haw, beqed) beyan dekrê.

2) doxî leserî

le hellsengandinî dû naw da awellnawêk le yekyan da be nîsbetî

ewî dîkeyan lesertire.

kêwî cûd 4000 mîtir berz-e, demawend 5600 mîtr-e.

demawend le cûd berztir-e.

bo nîşaney leserî nîşaney (le ... +tir) dekar dekeyn.

nawî yekem de kewête pêş "le" û nawekey dîke dekewête Pêş

"tir".

hawîn le paYîz germtir-e.

3) doxî berzî

lêre da hellsengandin û beramber kirdin le dû naw têdeperrê û

detwanî ew beramberîye le nîwan sê naw ta her çendî demane

wê pêk bê, wek:

demawend berztirîn kêwî êran-e.

% hemû kêwekanî êran le barî berzîyewe beramber kirawin.

wek debînîn nîşaney doxî berzî "tirîn" e ke be awellnawewe

delkê. wek:

berzterîn, cuanterîn, gewretirîn.

em doxe dekirê bew rêkewendeş derbibrrîn:

here + awellnaw, wek:

here berz, here baş.

kêwî here berzî em nawçeye qendîl-e.

dekirê be şêwey doxî (leserî)ş ew kare bikeyn. wek:

lenêw şaYîranî rabirdû, nalî le hemuan berztir-e.

xoşnaw le polî xoy da le hemû awallekanî berztire.

lêre da nawekan dekirêne dû beş. ew takey here berze betenê

layek û ewanî dîkeş hemû layek. her bew delîleş le doxî

leserî kelk werdegrîn.

meşq: leser em ristaney jêrewe risteyekî hellsengandin darrêje.

1) mam çeko set sallî Zomre, mam baram heşta sallî Yomre.

2) ballay kawe 1.75 santîmître, ballay ka weysî 1.75 santîmître.

3) emîr 20 sale ye, eHmed 30 salle ye, aso 35 salle ye.,

awelkar

her karek be encam biga û bikrê bêguman zeman û mekanî heye

û encam danekey şêwey tazbetî heye. çawêk lew ristane

bikeyn:

1) nesrîN duênê mallî xawên kerdewe.

2) nesrîn le sine deJî.

3) nesrîn karan be kawexo deka.

4) nesrîn hemîşe puxt kar deka.

le restî yekem da "dûênê" awellkawî zemane û karî xawên

kirdinewey mall lew zemane da encam dirawe. le ristey

duwem da "sine" cêge û mekanî giyanî nesrîn destnîşan

deka û awelkarî mekane. le ristey sêhem da şêwey kar

kirdinî nesrîn diyarî kirawe "be kawexo". bew zaraweye

dellên awellkarî Hallet. le ristey çuarum da wajey "hamîşe"

nîşan deda ke karî puxt û cuanî nesrîn dewamî zor-e û

hamîşey ye. bewe dellêN awellkarî tîkrar. bellam hêndêk

rêzman nûs be awellkarî zemanî dadenên. em awellkarane ke

ême nawî "tîkrar"man dawinê birîtîn le:

hemîşe, dayim û derhem, dayime, zor car, carcar, car û bar,

hendêcar, bedegmen, be nudret, qet, qetqet, hergîz, eQlleb,

kerretkerret, em awellkarane dekewene paş faYîl û pêş firman.

bellam bo tekîd detwanin

biçine sertay riste.

nesrîn hemîşe rojanî heznî deçête seyran.

hergîz, qet, qetqet û hîç kat le ritey menfî û pirsyarî da

dekar dekirên wek:

bawekit qet nehatote êre.

ewem hergîz be zîn da ra nebirduwe.

qet wa debê?

qet lêre baran debarê?

awelkarî Hallet bew fOrrmûle saz dekrê (be + nawî beste) wek:

be cuanî, be Aşkarî, be hêmnî, be çakî, be têrradîwî, be

raşkawî.

carî waye awellnaw le riste da le cêgey awellkar dekar dekrê.

baştire bigutrê hêndê waje hem awellnawin hem awellkar wek:

çak, baş, cuan, billînd, sext, xirap

bawekit cuan qesan deka.

emîr billînd qesan deka.

emîr baş deJî.

Heso xirap deJî.

carî waye (be + awellnaw) wek qeyd dekar dekirê, wek:

be aşkara dellêm.

-------------------------------------------------------------

* awellkar cêge û zeman û şêwey encam danî firman destnîşan

deka.

-------------------------------------------------------------

meşq: em riste têkellawane rêk û pêk kewe.

1) wa _ nîştman _ hergîz _ xoşewîste _ nem dezanî.

2) ew demane _ par _ le _ bûm _ kirmaşan.

3) karekanî _ û _ encam da _ bepele _ mall _ leserexo _

royştewe.

4) kakim _ heynî _ eQlleb _ rojanî _ gell _ deçête _

le dostan _ rawemasî.

5) le dayik bû _ rojî heynî _ şeşî xakelêwe _ seYat şeş _ le

marîwan le mallêkî feqîr da _ em şaYîre benaw _ bange.

6) nebû _ gerdişî _ Qafill _ em _ lemin _ çerxekone qet.

7) mamustay ême _ hemîşe _ direng dête _ ser _ kilas

firman: tewaw û têperr

çaw le dû ristey sadey Jêrewe ken:

1) mamosta hat.

2) mamusta hênay.

le ristey yekem da "hat" manay riste tewaw deka û bîser bo

têgeyştinî risteke pêdawîstî be wajey dîke niye. bellam le

ristey dûhem da "hênay" manay risteke tewaw naka û bîser

depirsê "çî hêna?" wajeyikî dikeş pêweste ta manay risteke

tewaw deka.

mamosta kitêbî hîna.

wajey kitêb ke berkar-e manay risteke tewaw deka. lem

berawerd kirdine da boman rûn debêtewe le nêwan "hat" û

"hênay" da ciyawazî heye. ew firmananey manay tewawyan heye

û manay riste tewaw deken firmanî "tewaw"yan pêdellên,

ewaneş ke mananyan tewaw niye û pêdawîstiyan be berkar heye,

"têperr"yan pêdellên. boyeş têperryan naw-e, ke bo tewaw bûnî

manay riste, firman le le çuarçêwey manay xo bere û berkar

têdeperrî.

------------------------------------------------------------

* firmanî tewaw manay le xoy da tewaw-e.

* firmanî têper manay be hoî berkarewe tewaw debê.

------------------------------------------------------------

em dû çeşne firmane her dûk bikeryan heye. bellam le firmanî

tewaw da berhemî kar le biker da tewaw debê û kotayî dê û

nagate kesêk ya şitêkî dîke. le ristey "mamosta hat" da

karî hatin le layen mamosta encam dirawe û negeywete kesêkî

tir. le firamnî têperr da berhemî kar le biker da têperrrîwe

û degate keşêk ya şitêkî dîke. le ristey "mamosta kitêbî

hîna" da karî hênan le mamosta serçawey girtuwe û geywete

kitêb. zor firman le xoyan da tperin wek:

kuştin, kirrîn, birrîn, dîtin û .... bellam deşkirê be

pêwelkandinî paşkoî "andin" firmanî tewaw beyne têperr,

wek:

nustin nuandin

mirdin mirandin

cûn cuandin (bo pûll û sike zortir dekar dekrê)

xafllan xafllandin

kullîn kullandin

têgeystin têgeyandin

firrîn firrandin

betllan betllandin

diyare hemû firmanêk ew lêhatûyîyey niye ke bew şêwe le

tewaw rra bikirête têperr.

meşq:

1) firmanî tewaw ya têper lem wajaney xuarewe da lêk

bikewe û bo her kameş resteyekî darêje.

çûn, nûsîn, kuştin, barîn, hellatin, hellmisandin, hellçûn,

lêxurrîn, dîtin, ruanîn, hellfirrîn, pisan, teqîn, xinkandin.

2) kam yek lew firmananey serewe dekirête têperr? bo herkamey

resteyekbinûse.

zeman û firman

ta êsta le çend ruangewe ruanîmunanete ser firman. êsta

firman le pêwendî degell zeman da dexeyne Jer lêkollênewe.

eweş beşî here girîngî zeman nasîne. her wek pêşekî gutman

sê zemanî binerretîman heye. êsta, rabirdû, dahatû.

1) êsta, zemanî êsta

qewarey firman lem zemane û zemanî dahatû da wek yeke.

tenya le rûy awellkar û manay restewe dezanîn ke mebest êsta

ye ya dahatû. nimûne: "nûsîn"

denûsim denûsîn

denûsî denûsin

denûsê denûsin

eger billêyn "êsta denûsim" mebest zemanî êsta ye. ballam eger

billêyn "sibey denûsim" mebest zemanî dahatuwe. herwek debînîn

bo darrijtinî qewarekanî firman lem rû zemane da serey "de"

ya "e" be biney firmanewe delkê û paşan awellnawî nûsenekey

(+m +î +ê +în +in)be binewe denûsên. ya be cuê paş duayîn

pîtî bine degutirên. nimûne: "xwêndin"

dexoênim dexoênîn

dexoênî dexoênin

dexoênê dexoênin

2) êstay berdewam

eger basî karî berdewam le zemanî êsta da bikeyn her em

qewaraney serewe dekar dênîn. bellam waje ya rêkewendêk le

çend waje pêwîste ta em berdewamîye nişan bida, wek:

xerîkim denûsim. (nûsîn berdewam-e.)

xerîkî denûsî.

xerîke denûsê

firamn carî waye encam bûnekey le dahatû da le şik daye û

lêman sûr niye encam dedirê ya nadirê. êncam bûnî firman

lêre da bestirawetewe be hel û mercî dîkewe. her boye baw

firmanane dellên "bestirawe". qewarey em firmanane le dahatû

da bem core ye " b + biney dahatû + awellnawî kurt".

binûsim binûsîn

binûsî binûsin

binûsê binûsin

all û gorrî şikll

hêndê firman le serf kirdin da zor le şikllî çawge (rrader)

dûr dekewnewe, hoî emeş ewe yeeger şikllî çawge biparêzrê

be zeHmet bêj dekrê.

1) hatin

(dehêm - deyem) -> dêm

(dehêy - deyey) -> dêy

(dehê - deye - deêy) dê

(dehên - deyen) dên

(dehên - deyen) dên

allugurr carî waye ewende zor-e ke çawge nanasirêtewe:

2) gutin

dellêm dellêyn

dellêy dellên

dellê dellên

3) dîtin

debînim debînîn

debînî debînin

debînê debînin

4) çûn: tenya \ç\ demênêtewe

deçim deçîn

deçî deçin

deçê deçin

5) kirdin

dekem dekeyn

dekey deken

deka deken

6) birdin

debem debeyn

debey deben

deba deben

7) mirdin

demrim demrîn

demrî demrin

demrê demrin

8) şutin

deşom deşoyn

deşoy deşon

deşua deşon

9) bûn: tenya \b\ demênêtewe

debim debîn

debî debin

debê debin

10) hêştin\hêllan

(dehêllim) dêllim (dehêllîN) dêllên

(dehêllî) dêllî (dehêllin) dêllin

(dehêllê) dêllê (dehêllin) dêllin

11) daştin

dedêrim dedêrîn

dedêiî dedêrin

dedêrê dedêrin

12) hênan

(dehênim) dênim (dehênîn) dênin

(dehênî) dênî (dehênin) dênin

(dehênî) dênî (dehênin) dênin

13) wîstin

demewê demanWê

detewê detanewê

deyewê deyanewê

ew firmananey pêşgirî (mell, rra, da,tê) wiştî wa degrin

tenya rîşey firman degorrê û pêşgir le jêgey xoy demênêtewe.

wek:

rawestan (ra + westan)

ra-dewestim ....

ra-dewestî ....

ra-dewestê ....

hellwestan (hell + westan)

helldewestim ....

helldewestî ....

hel-dewestê ....

têperrîn (tê + perrîn)

tê-deperrim ....

tê-deperî ....

te-deperê ....

ew firmananey be "kirdin" ya "bûn" saz dekrên, tenya "bûn"

ya "kirdin" allugorrî beser dadê.

fêr kirdin,

fêr-dekem ....

tê-dekey ....

te-deka ....

fêr bûn

fêr-debem ....

tê-debî ....

te-debê ....

Werb and tense (2): Past

firmanêkî pêş êsta encam dirabê rabirduwî pê dellên. girîngtirîn

beşekanî em zemane birîtîn le:

1) rabirduwî sade (dema borî)

em zemane enjam diran u tewaw bûnî karêk le zemanêkî naseraw

da ra-degeyenî.

duênî emîrim dî.

par çume bokan.

bo darriştinî qewarey firman lem zemane da le biney rabirdû

degell awellnaw kelik werdegrîn:

royiştin:

royiştim royiştîn

royiştî royiştin

royişt royiştin

le zemanî têper da dû qewarey axir ciya wazyan heye û be +tan

û +yan kotaYiyan dê wek:

xoêndin:

xoêndim xoêndman

xoêndit xoêndtan

xoêndî xoêndyan

eger firman têkellawek le rîşeyekî firman û "kirdin" ya "birdin"

bê, awellnawekan be beşî yekemewe delkên û beşî dûem le hemû

qewarekan da wek xoy demênêtewe:

kar kirdin:

karim kird karman kird

karit kird kartan kird

karî kird karyan kird

bar birdin:

barim bird barman bird

barit bird bartan bird

barî bird baryan bird

ew firmananey pêşgiryan hebê, beşî bineretî ke nîşan derî

firmane serf dekrê, wek:

ra-perrîn:

raperrîm raperrîn

raperrî raperrîn

raperrî raperrîn

da-bezîn:

dabezîm dacezîn

dabezî dabezîn

dabezî dabezîn

* zemanî rabirdûî berdewam (dema burîya berdewam)

em zemane nîşan deda ke firman le katêkî taybetî le rabirdû

da dirêjey pêdirawe, wek:

katêk telefonit kird, nanim dexuard.

katêk telefonit kird xerîkî nan xuardin bûm.

katêk telefonit kird xerîk bûm nanim dexuard.

lêre da dû kar bas kirawe: telefo kirdinî to û nan xuardinî

min. lew kate da to telefonit kird nan xuardinî min dirêjey

bû.

eger firman pêşanderî Halletêk bê, qewarekey wek rabirdûî

dûr denûsirê ya degutrê:

katêk telefonim kird, nust bûy.

katêk telefonit kird, amir nust bû.

eger firman encam danî larêk rabigeyenê, bem core serf dekrê:

nûsîn:

dem-nûsî deman-nûsî

det-nûsî detan-nûsî

dey-nûsî deyan-nûsî

xuardin:

dem-xuard deman-xuard

det-xuard detan-xuard

dey-xuard deyan-xuard

degell berkar:

nûsîn:

namem de-nûsî nameman de-nûsî

namet de-nûsî nametan de-nûsî

namey de-nûsî nameyan de-nûsî

* rabirdûî dûr (dema borîya çîrrokî)

karêke pêş karêkî dîke le rabirdû da be encam geyştbê, wek:

katêk telefonit kird, baukim le mall derkewt bû.

royştin:

royşt bûm royşt bûyn

royşt bûy royşt bûn

royşt bû royşt bûn

nûsîn:

nûsî bûm nûsî bûman

nûsî bût nûsî bûtan

nûsî bûy nûsî bûyan

* rabirdûî neqlî (dema borîya dûdar)

be karêk dellên ke le rabirdû da encam dira bê û eserî êstaş

her ma bê, wek:

em mizgewte şêx seYîd dirustî kirduwe.

ya be karêk degutrê le rabirdû da destî pêkirduwe û êstaş her

berdewam-e.

de salle lêre kar dekem

de sallim lêre kar kirduwe.

forrmî firman lew zemane da bew core ye:

nûsîn:

nûsîwme nûsîwmane

nûsîwte nûsîwtane

nûsîwye nûsîwyane

royştin:

royştûm (royştûme) royştu-wîn (royştûyne)

royştûy (royştûye) royştu-win (royştûne)

royştwe (royştûh) royştu-win (royştûne)

nasiraw û nenasiraw (lebatî û tebatî)

be serincewe birrwanine em ristaney jêrewe:

1) xoşnaw em ktêbey xwêndotewe.

2) em kitêbe xoêndrawe.

3) dizan mallêkî cîranî êmeyan tallan kird.

4) mallêkî cîranî ême tallan kirawe.

le ristey 1 û 3 da bikerî riste aşkira ye (le ristey 1 da

xoşnaw, le ristey 3 da dizan). le ristey 2 û 4 da biker

diyar niye û nazanîn kitêb le layen kê xoêndirawetewe û mall kê

tallanî kirduwe. be firmanekanî ristey 1 û 3 dellên nasiraw,

çunke bikeryan nasirawe (xoşnaw, dizan). be ristey 2 û 4

dellên nenasiraw, çunke bikeryan nenasirawe.

le nûsîn ya axawtin da firmanî nenasiraw katêk dekar dekeyn

ke:

1) biker nenasira bê, wek:

piyawêk le qerax şar kujirawe û polês le qatill degerrê.

2) biker girîng nebê û bas kirdin ya nekirdinî le manay riste

kem nekatewe.

ew rojane mindallan dekutin. (waksêne deken)

lew riste da hemûman dezanîn kê mindallan waksêne deka (

karbedestî naxoşxane).

le deryakanî cîhan da masî zor raw dekrê.

pîwîste bizanîn tenya firmanî têper mechûl dekrê û firmanî

tewaw nenasirawî niye. bo nenasiraw kirdinî firman em

al û gorrane le riste da pêk dênin.

1) biker derdawên.

2) berkar dête cêgey biker.

3) firmanî riste debête beşî sêhem.

nasiraw nenasiraw

perwîn namey nûsî. -> name nûsira.

perwîn namey denûsê. -> name denûsira.

perwîn namey nûsîwe -> name nûsirawe.

perwîn namey nûsîbû. -> name nûsirbû.

her firmanêk çawgey nasiraw û nenasirawî heye:

nasiraw nenasiraw

gutin gutiran

nûsîn nûsiran

xuradin xuardiran-xuran

kuştin kujran

bestin bestiran-besran

le riste da firman her zemanêkî he bê be ser çawge nenasirawekey

da desepê:

name denêrim. name denêrdirê.

namem nûsî. name nûsira.

namem denûsî. name denûsira.

namem nûsîbû. name nûsirabû.

debê name binûsî. name debê binûsirê.

awellnaw û awellkar le cêgey xoyan de riste da dûpat debinewe.

wek:

baQewan hêşta baQî aw nedawe.

baQ hêşta aw nedirawe.

duênê şew mangim dît.

duênê şew mang bîndira.

meşq, em ristane bike nenasiraw:

1) kes ta êsta ew kêwey nedîtewe.

2) cengaweran de sall dirêjeyan be xebat da.

3) zor le mêje em cogem comal nekirduwe.

4) pêş ewey to birroy, emîr dersekey nûsîbû.

5) pêş ewey bigemewe, xatûn mallî xawên kirdbowe.

6) nabê karî awa bikey!

7) baştir-e ew kare nekey.

em ristane bike nasiraw:

1) debê pencere bikrêtewe paşan jûr gesik bidrê.

2) hîlalî ebrot çunke nebînra, cêJn betall bû, rojûiş.

3) zor willat le şerrî cîhan da xapûr kira.

4) em kitêbe nexwêndirabowe.

5) em kare nakirê.

6) mall bo mîwanan amade kirabû.

7) em nezîle zor bîstrawe.

werde waje

be serincewe caw lem ristaney jêrû be taybetî em wajaney

dest nîsan kiraun biken:

1) em kitêbem "le" dostêkim wergirt.

2) em kitêbem "bo" dostêkim hênawe.

3) "be" taksî deçimewe mall.

4) duênî "degell" dostêkim çuyne bazar.

5) ew kitêbe "le ser" em mîze hell gire.

waje diyarî kirawekan pêwendî nêwan dû nawî nêw rite nîşan deden.

bellam em pêwendîye le herkam le ristekan da ciyawaze.

-----------------------------------------------------------------

* werdewaje ewan-en ke manay serbexoyan ne bê bellam waje ya

rêkewendêk be yekêk le beşekanî ristewe delkênin û bem core

manay naw, firman ya awellnaw tewaw debê.

-----------------------------------------------------------------

werde waje dekrêne çend deste. desteyek le wane waje ya rêkewendêk

be yekêk le beşekanî dîkey ristewe delkênin. be wane dellên

werdewajey nîsbet.

carî waye werdewajey nîsbet naw ya awellnawêk be naw ya awellnawêkî

dîkewe ke cênişînî nawe delkênin.

yekêk "le" zanayan dellê.

aHmedem "degell" Hesen dît.

bellam em wajey ke paş werdewajey nîsbet dê zortir tewawkerî

firman-e. lew Hallite da herwek awellkar zeman û mekan û baeista û

çilonayetî ya wesîle û amrazî encam danî firman beyan deka:

tewaw kerî mekanî

firhad hate "lay" min.

xoşnaw "le" kerkûkewe royşte şîraz.

tewaw kerî zemanî

şagirdan "de" sallêk da fêrî nûsîn debin.

"le" duênê ra hewa germ buwe. (

tewaw kerî çilonayetî

eHmed "be" tundî hellat.

lkar "be" kundî deçête pêş.

tewaw kerî wesîle û amraz

îrej "be" maşên decête medrese.

dîwaryan "be" qurr suaQ kird.

tewaw kerî barista

kallek kîloy "be" dû timen-e.

şit lew malle "be" xerwar-e.

1) firhad hate "lay min".

2) eHmed hellat "be tundî".

3) şagirdan fêrî nûsîn debin "be sallêk".

4) îrej decête medrese "be maşên".

5) şit lew malle "be xerwar"-e.

-----------------------------------------------------------------

* werdewajey nîsbet manay serbexoyan niye, bellam waje ya

rêkewendêk be beşêkî ristewe delkênin û rêkewend ya wajeyekî

ke naw-e ya awellnaw-e dekate tewaw kerî naw, awellnaw ya firman.

em wajane zortir bo dirust kirdin (tewawkerî firaman) dekar

dekrên.

-----------------------------------------------------------------

girîngtirîn werdewajey nîsbet le kurdi da birîtîn le:

be, bo, le, degell, de, le ser, le jêr, la, lay, le lay, lekin.

nizîk, nêw, le nêw, ta, heta, leniwan, paş, pê, tê, pêş, dua, jêr,

ser, bin, ber, leber, der (deredê), lê (lê wer-girtin), berew, we,

wê (wêm hellnaka).

meşq, em ristaney jêrewe be werdewajey pêwîst pirr kenewe:

1) em kitêbe bide .... mamosta.

2) kitêbeket .... mamosta wergirewe.

3) mîwe kîloy .... de timen-e.

4) mîwe .... beden baş-e.

5) eHmed .... baukî hatine êre.

6) lêrewe .... kirmaşan 100 kîlomîtr-e.

7) .... kurdan nebû peyman şikandin. .... kê fêr bûy kullim peyman

şikênî? (hêmin)

werdewajey pêwendî

basî werdewajeman kird. lêre da basî ew deste lem werdewajane dekeyn

ke dû waje ya dû besî riste ya dû riste be yekewe pêwendî biden. bem

wajegele dellên "werdewajey pêwendî":

1) xecîc "û" menîc cûn bo gull cinîn.

2) têkoşe "ta" ser-kewî.

3) duênê nehatim "çunke" nexoş bûm.

lem ristane da wajegelî "û", "ta", "çunke" dû waje ya cumleyan pêkewe

peywend dawe. bew Hîsabe:

-----------------------------------------------------------------

* wedewajey pêwendî wajeyeke dû waje, rêkewend ya riste be yekewe

pêwend bida.

-----------------------------------------------------------------

hêndêk wedrewaje bo der birrînî Halletî derûn wek şadî û Qem û Hesret

û sersurrman û derd û bang kirdin û wirya kirdinewe dekar dekrên ke

pêyan dellên werdewajey "deng", wek:

ax le dest çerxî çepgird!

we leber ew serhate talle!

way le destit!

nekey guê bideye em qisane!

ey xuday mezin, bige firyaman!

tewawkirî firman

tewawki

rî firman waje ya rêkewendêk le waje ye ke degell

werdewajeyek be ristewe delkê û manay firman rûn dekatewe.

tewawkerî firman degell berkar (berfirman) le çend ruangewe

ciyawazyan heye:

yekem ewe-ye ke berkar taybetî firmanî têperr-e bellam

tewawker legell firmanî têperr û tewaw herdûkyan dê:

firmanî têperr:

kerîm le "kitêbxane" kitêbî hêna.

kerîm le "kitêbxane rra" kitêbî hêna (bo) kilas.

kerîm le "kitêbxane rra" be "pênc deQîge" kitêbî hêna

(bo) kilas.

kerîm le "kitêbxane rra" kitêbî be "pele" bo "xoêndinewe"

kitêbî hêna (bo) kilas.

firmanî tewaw:

kerîm hat.

kerîm le "medresewe" hat.

kerîm le "medresewe" "be pele" hatewe (bo) mall.

em wajaney ke be "..." destnîşankirawin tewawkerî firman-in.

Herwek debînîn hem firmanî têper detwanê tewawkerî bê û hem

firmanî tewaw. her firmanêk detwanê çend tewawkerî bê.

ciyawazîyekî dîkey tewawker û berfirman ewe ye ke firman (be)

bê berfirman natiwaw-e, bellam bê tewawker natewaw nabê.

tewawker manayekî ziyadî deda be firman. em mana ziyadîye

carî waye zeman-e, carî waye mekan-e, carubar mebest û menzûr-e,

amraz û hoyeyan çilonayetî.

lew ristaney serewe, medrese û kitêbxane tewawkerî mekanîn.

pênc deqîqe tewawkerî zemanî ye. be pele tewawkerî çilonayetî

ye. xoêndinewe tewawkerî mebest û menzûr-e.

herwek debînîn hemû tewawkerkan legell werdewajeyek hawrren.

bew Hîsabe nîşaney tewawker ewe ye ke be duay werde wajeyek

da bê.

--------------------------------------------------------------

* tewawkerî firman waje ya çend waje-ye ke be werde wajeyek

be ristewe bilkê û rûn kirdineweyek bida be manay firman.

--------------------------------------------------------------

meşq, ew ristane be werdî bixwênewe û çeşnî tewawkeryan têda

destnîşan ke:

1) kaban be pele bo çêşt-lênan çoy de aşpezxane rakird.

2) duênî be firroke çûme meraQe û gerramewe.

3) emîr bo tewawkirdinî kar be herreme be taksî royştewe îdare.

4) cengaweran bo parastinî willat dilawerane têdekoşin.

5) sallan ew demey pûre miryem le gundewe bo kirrînî şirruşallat

be suarî îster dehate şar.

6) pîremêrd destî da goçan û be komekom berew qellay konî

ser dundî kêw kewte rrê.

zêde waje

gutman carubar wajeyek be nawewe delkê ke basî çilonetî û Hall

û barudoxî naw deka û pêy dellên awellnaw. le rîkewendî

"biray gewre" da wajey "bira" naw-e û wajey "gewre"

awellnaw-e.

bellam carî waye em wajeyeke be nawewe delkê awellnaw niye û xoy

naw-e ya cêgrî nawe. le rêkewendî "biray min" ya "biray

reHim" da wajegelî "min" ya "reHim"awellnaw niyin. bew nawe ya

awellnawe ke le nawêkî dîke ziyad dekrê û pêwey delkê, dellên

zêde-waje.

ciyawazî awellnaw legell zêdewaje ewe-ye ke:

awellnaw şitêkî serbexo niye û bê naw natwanê dekar kirê.

"biray gewre" le dû wajey "bira" û "gewre" pêk hatuwe ke

herdûkyan yek-in. wajey "gewre" beramber be "bira" serbexo

niye û lew ciyawaz niye, bellam le rêkewendî "biray reHim"

da "bira" kesêke û "reHim" kesêkî dîke û lêk ciawaz-in.

le nêwan naw û zêdewaje da "î" dekar dekrê. wek:

dirgay baQ, mallî reHman, mîwey daristan, cirîwey ballinde

zêdewaje carî waye make û cinsî şitêk degeyenê, wek:

engustîley zêrr, dirgay asin

carî waye naw zêdewaje û awellnawî wêgra heye. lew kate da

awellnaw dekewête paş nawî hawrêî xoy û zîdewaje paşan dê:

bira gewre --> bira gewrey ferhad

mallî konutêk rûxaw --> mallî konutêk rûxawî ême

meşq, em riste têkell pêkellane bixewe ser yek:

1) cîranekeman, zor, mallî, kurte- Dîwarî, û, dizî, ser, pêda

dekewê.

2) biray, qellemî, kawe, medrese, le, duênê, wen bû.

3) reşekanî, kewşe, zor, Hesen, tazen.

4) qendîl, befrî, kêwî, demênê, be hawînîş. (dû cur)

5) kone, şûrey, le mêJîn, dundî, kêwe, ew qellayekî,

le ser, her mawe.

corekanî riste

le seretay em rêzmane da be kurrtî basî corekanî risteman

kird. (xeberî, pirsyarî, emrî, sorrmanî) lêre da be werdî û

be ribllawî basî her yek lem corane dekeyn:

1) ristey xeberî

em core resteye herwek gutman le dû beşî mubteda û xeber pêk

dî. rêkewendî wajekan lem core risteye da zortir bem coreye:

biker + ew şitane pêwendyan be bikerewe heye + zeman + berkar

+ ew şitaney pêwendyan be berkarewe heye + mekan + firman

nimûne:

_____.________________._____.______._______________._____.______

biker pêwendî biker zeman berkar pêwendî berkar mekan firman

_____|___________________\_____\____________._____|_______|_____

eHmed bira çikoley zagros duênê dûû kitêbî tazey le bazar kirrî

le ristey kurt da her em rêkewendeman heye. bellam hêndê beş

le arada niyin, wek:

eHmed kitêbî kirrî.

le ristey xeberî menfîş da her em rêkewende berqerare.

eHmed bira çikoley zagros kitêbî nekirrî.

carî waye zeman le riste da dekewête pêş biker:

ew sall baran nebarî.

doênî eHmed hat.

1) ristey pirsyarî

lem core riste da pirsyarêk dête gorrê ke debê we llamêkî

bidrêtewe. ristey pirsyarî dû cor-in:

* ewaney ke firmanêk be pirsyar depirsin. wek:

deçî bo bazar? aya deçîye bazar?

naçî bo bazar? aya naçî bo bazar?

* ew pirsyaraney be amrazî pirsyar dest pêdeken û zeman û

mekan û jimare û endaze û hoy şit depirsin. em amrazane

birîtîn le:

- "kê (çi kesêk) biker" depirsê:

kê em hewalley da be to? kerîm em hewalley da be min.

- "kê + cênawî likaw" berkar depirsê:

kêt lew cemawere nasî? kerîmim nasî.

kêtan bang kirduwe? emîr û birayim û hebasman bang kirduwe.

- "kam (kame)- kêhe"

bo pirsînî hellbijarde lebariy biker da:

kam birader ewey gut? kak birayim gutî.

kam dar berî çak dênî? how darey goşey baQ berî çak dênê.

bo pirsînî hellbijarde lebariy berkar da:

kam kewşit dewê? ew kewşe reşanem dewê.

- "çi" bo pirsînî biker û berkarî Qeyre însan:

çi debête hoy bûne sehollî aw?

çi serkewtin dabîn deka?

çi dexoy?

çit xuard?

çit kird?

- "key, kengê" bo pirsînî kat û zeman:

key deçî bo medrese?

kengê (key) hatîwe?

- "bo (boç, boçî, boçe)" bo pirsînî hoy encamdan ya encam

nedanî karêk ya bûnî bar û Halletêk:

bo wa kiz û damawî?

boçî kareket tewaw nekird?

ew qiset bo kird?

- "çon (çilon)" bo pirsînî çilonayetî Hall û bar û doxyan

şêwey encamdanî kar:

emrro çonî?

çon çûye taran?

em xorake çon dirust dekrê?

hewa çone?(sard-e, germe)

- "çend" bo pirsînî jimare:

çend bira û xuşkit heye?

jimarî danîştuanî em şare çend-eye (çend-e)?

% -e ya -eye firmanî bûn-e.

- "çende (çend)" bo pirsînî endaze (wezn, barista, Hecm)

çendet (çendit) xuardemenî dewê?

çendet şîr xuardewe?

- "hiykê (î kê)" bo pirsînî xawenî:

em malle hiykê-ye? = eme mallî kê-ye?

em kitêbane hiy kên? = emane kitêbî kên?

- "kua , lekoê" bo pirsînî cêge û şuên

kua bawkit? = baukit lekoê-ye

"kua" ziyatir katêk dekar dekrê ke pirsyarker çaweruanî

ewe-yeşitêk ya kesêkî nîşan biden wek le naw cemawerêk xellk

da bipirsin " kua bawkit?" çaweruanîn billên eweta ya howeta.

"lekuê" zortir bo pirsînî cêge û şoênî dûr dekar dekrê, wek:

bipirsîn japon lekoê-ye?

kêwî demawend lekoê-ye?

- "meger" le seretay pirsyarî menfî da dekar dekrê.

meger nemgut ew kare meke?

meger net dîbû?

meşq, em ristane be amrazî pirsyarî diyarî kiraw (...) bike

pirsyar:

1) emîr kewş-e reşekanî be dill bû. (kam)

2) Hesen em penjery şikand. (kê)

3) duênê kamrranit le medrese çaw pêkewt (kêt)

4) nesrîn cuar biray heye. (çend)

5) be firroke çûme hewlêr. (çon)

6) emrro hewa zor germe. (çon)

7) japon kewtote rojhellatî dûr. (lekoê)

rristey emrî

were êre!

derseket bixoênewe!

wirya be!

em ristane emrî-in. risteyek ke ferman û destûrî encam danî

karêkî têdabê ristey emrî pêdelên. le ristey emrî da le

pêgutirawman dewê karêk encam bida yan Hallet û barêk be xoyewe

bigrê.

katêk dellêîn "were" kesêk le nizîkman-e û destûrî pê dedeyn, ya

be name û telefon û têlgirraf be kesêkî dûredest dellêîn "were"

cake wabû lazim naka nawî pêgutra û berîn û le ristey emrî da

hemîşe mubteda firrê dedrê.

eger pêgutraw "ferhad" bê, "were!" yanî firhad were! (ferhad

debê bê).

derseket bixoêne! yanî ferhad debê dersekey bixwênê.

--------------------------------------------------------------

* ristey emrî ewe-ye ke destûrî encamî karêk deda be

pêgutraw.

* le ristey emrî da hemîşe mubteda firrê dedirê.

--------------------------------------------------------------

eger pêgutraw meYlûm nebê, yanî nezanê degell ewyan-e naçar

debê nawî berîn. bew kese ke nawî debeyn dellên bangkiraw

(nida).

firhad were!

lew Hallete da nawî ferhad be ahengêkî taybetî degutrê. yanî

qursayî bêj dekewête ser birrgey yekemî ferhad. carî waye

pêşnaw wajey "hoy" ya "ey" dekar dekeyn:

hoy ferhad were!

ey ferhad were!

qewarey firmanî emrî le biney dahatû dirust dekrê û le

seretakey da "b-" denûsirê:

binûse!

binûsin!

emr tenya bo duwem kesî tak û ko dekar dekrê. eger destûrêk be kesî

Qayib bideyn debê wellamî bo binêrîn wek:

ferhad be dayikit billê nehar saz ka.

eger firman sade û yek wajeyî bê pîtî "b" pêwe denûsê wek:

birro. bixo. binûse. binoşe.

bellam eger firman rêkewendî bê "b-" dekar nakirê wek:

laço, hedade, têperre, danîşe, dasekinê.

eger firman têperrî bê û berkar çênêw bê cigay zortir paş

"b-"yan pêşgirî firman-e, wek:

bîxo = b + î (berkar) + xo

bimannase = bi + man (berkar) + nase

biyankirre = bi + yan + kirre

hellyangire = hell + yan + gire

bellam eger berkar naw bê zortir le pêşewe dê.

em sêwe bixo!

em gullane biçine!

emr carî waye le pêgutrawî dewê karêk neka yan Halletêk be

xoyewe negrê.

damaw mebe!

Qem mexo!

deng meke!

meweste!

eger emr legell cênawî nûseneke dabê "ne-" zorter le ciyat

"me-" dekar dekrê, wek:

"neçî, nekey, neçin" le ciyatî "eto meço!" "êwe meçin!"

katêk "ne-" dekar dekeyn pêdagirîman zortir-e.

le firmanî rêkewendî da "me-" ya "ne-" dekewne paş pêşgir:

hedade --> hedamede

dabeze --> damabeze

têneperrî, têmeperrî

meşq, em ristane bike be menfî û allugorrî pêdawîst bide be

riste.

1) heste em dirgaye daxe!

2) debê degell dujmin mîhreban bî!

3) ferhad were nan bixo zor direnge!

4) eHmed biço em kare bike!

5) be hemû kes billê emîr hatotewe!

musbet û menfî

her firmanêk ya musbete ya menfî. bo menfî kirdinî qewarey

firman "ne-" de xeyne ser. bellam hêndê gorran be ser şikll û

qewarey firman da dê.

1) pêşgirî "de-" le firmanî êsta û dahatû da debête "na-",

wek:

deçim --> naçim

denûsim --> nanûsim

deçin --> naçin

dexua --> naxua

2) "ne-" dekewête pêş cênawî nûseneke û "de-" dekewête pêş

biney firman:

demnûsî (de-m-nûsî) --> nemdenûsî (ne-m-denûsî)

detnûsî (de-t-nûsî) --> netdenûsî (ne-t-denûsî)

deynûsî (dey-nûsî) --> neydenûsî (ney-denûsî)

demankird (de-man-kird) --> nemandekird (ne-man-dekird)

detannasî (de-tan-nasî) --> netandenasî (ne-tan-denasî)

3) le emr da "me-" le ciyat "ne-" dekar dekrê meger le

pêda girtin da:

birro --> merro

binûse --> menûse

bizane --> mezane

4) "ne-" dekewête paş pêşgir:

helldeçê --> hellnaçê

dadeçorrê --> danaçorrê

dadekem --> ranakem

5) le rabirdûî dûr da le firmanî tewaw da "ne-" dekewête

berewe, wek:

çûbûm --> neçûbûm

nustbûm --> nenustbûm

mirdbûm --> nemirdbûm

bellam eger firman têperr bê cênawî nûseneke le pêşewe be

"ne-"we denûsî, wek:

xuardbûm --> nemxuardbû

nûsîbûm --> nemnûsîbû

dîtbûmin --> nemdîtbûn

meşq, em ristane bike menfî û allugorrî pêwîst bide be riste:

1) lemêje lêre deJîm.

2) bawiktim dîwe.

3) ew demey telefonit kird, nanim xuardbû.

4) sibey degell feramirz deçîne seyran.

5) hemû kes dezanê eto çi dekey.

6) radyo zor hewallî tazey hebû.

7) eger zor bixoy qellew debî û zûş pîr debî.

8) le cêgey xot danîşe bizane xellk çi deken!

9) ewey têdega zû pîr debê.

10) şagirdekan meşqyan nûsîwe boyewa be keyf-in.

têst, le Jêr şikllî dirust xet bikêşe.

1) emîe (kar neykirduwe, karî nekirdûwe, nekarîkirduwe).

2) hêsta (taran nemdîwe, nedîwme taran, taranim nedîwe).

3) dostan gutyan (em hewalle neman bîstuwe, em hewalleman

nebîstuwe, em hewalle nebîstbûman).

4) pêş ewey bête êre (qet nedîtbûm, neqet dîtbûm, qet

nemdîtbû).

5) wat zanî (nazanimî, nayzanim, nedeyzanim).

ristey sersurman

em çeşne risteye barudxî derûn le şadî û Qem û xoşHallî û derd

û Hez û aferîn û tûk û doYa da beyan deka. wek:

çend nefam-e!

çi piyawêkî azaye!

çî kird. çi kird!

çend heway xoş-e!

siroey beyan çend dillbizoYne!

çi birayekî başit heye!

pek lew zerere gewre!

tif le çerxî çepgirs!

ax le destit!

qisey seyr!

amrazî ristey sersorrman zortir "çi"ye. bellam carubareş em

wajegele dekar dekeyn.

aferîn, ah, ax, efsûs, barekelllla, xoş be Hallit, xodaye, of,

pek, pe, teH, meQabin, pekû, way, ....

her yek lem wajegele xoy le cêgey risteyek da denîşê, wek:

kak baram koçî duayî kird. pek!

(pek! kak baram koçî duayî kird.)

taze helî wa hellnakewêtewe. efsûs!

(efsûs! taze helî wa hellnakewêtewe.)

ristey sade, ristey serbexo, ristey pêwest

ewey ta êsta lemerr riste bas kirawe hemûy her basî ristegelêk

bû ke tenya firmanêkyan heye. bem core ristane dellen "ristey

sade" û çuar corman lem ristane nasîwe:

doênê emîrim dît. (musbet)

aya deçiye sefer? (pirsyarî)

ew mebeste bixwênewe! (emrî)

çi şewgarêkî tarîk-e! (sorrman)

her yek lew ristane firmanêkyan heye. eger riste manayekî

tewawî bê ristey serbexoy pêdellên. hemû ew ristaney serewe

ristey serbexo-n.

------------------------------------------------------------

* risteyekî tenya firmanêkî bê, "ristey sade" ye. eger

ristey sade xawenî manayekî tewaw bê, "ristey serbexo"î

pêdelên.

------------------------------------------------------------

bellam kemtir waye witar be risteyek tewaw bê. yanî ewey

demanewê beyanî keyn pêdawîstî be ristegellêkî zor heye ke

debê be duay yekdî da bên û pêwendyan pêkewe hebê. em

pêwendîye carî waye tenya le ruy mana û nawerokewe-ye:

"qellemekem win bibû. tewawî kon û kajêrî mallekem gerram.

Jêr mîzekemim çaw lêkird. nêw cantakemim dît, hîç

nîşanêkim le qellem nedîtewe. nahomêd bibûm. destim birde

nêw gîrfanim. qellemekem de wêda bû."

em ristane hemûyan sade û serbexo-n bellam le nêwanyan da

pêwendî heye. ew pêwendîye be hoî wajeyekî taybetîyewe dirust

nebuwe. tenya manay ristekan ew pêwendîye degeyenê. bem

pêwendîye dellên "pêwendî manayî"

carî waye ew pêwendîye be hoî wajey taybetî pêk dê. ke pêy

dellên "likaner". likanerekan birîtîn le:

w, paşan, duaye, bellam, boye, leber ewe, çunke, hem, çi ...

çi ..., ya ... ya ..., ne ... ne ... , ....

kitêbekem xwêndewe "û" le çêgay xoym danawe.

kitêbekem xwêndewe "paşan (duaye)" le çêgey xoym danawe.

kitêbekem xwêndewe "bellam" çî lê Hallî nebûm!

baran zor barîwe "boye (leber ewe)" hemû willat terre.

willat zor terre "çun[ke]" baran zor barîwe.

"hem" befir debarê "hem" sard-e.

"çi" danîşî "çi" birroy bo min yeksan-e.

"ya" danîşe "ya" birro.

"ne" emîr denasim "ne" şêrkom dîwe.

bem pêwendîyeke be hoî likaner pêk dê dellên "pêwendî

wajeyî".

------------------------------------------------------------

* ristey serbexo çarîwaye be duay yek da dên û pêkewe

pêwendîyan heye. em pêwendîye carî waye "pêwendî manayî" ye

û carubareş "pêwendî wajeyî" ye.

------------------------------------------------------------

ristey têkellaw (paye, peyrrew)

carî waye le axawtin ya le witar da ristegelêk dekar dekeyn ke

ziyatir le firmanêkyan heye. wek:

ew kattî to hatî emîr le mallwe derketibû.

eger bimzanîbaye le mallî, dehatme soêt.

ta pêt dekrê dillî xelkî rabigre.

lem ristane da dû firman dekar kirawin ke hîç kamyan be tenyayî

manî risteke tewaw naken. bellam legell yegdî manyekî tewaw

deden be riste. kewabû ristey têkelAw ziyatir le firmanêkî

heye û le dû ya çend ristey sade pêk hatuwe bellam em riste

sadeyane hîç kam manay tewawyan niye û leber ewe pêyan dellên

"ristey natewaw".

le dû ya çend ristey natewaw ke bo tewaw kirdinî manay yektirî

dekar dekrên hemîşe yekyan mebestî esllî û bineretî wêjer-e.

ristekanî dîke şitêk lew mebeste ziyad deka:

ew katî hatî emîr weder kewtibû.

lem riste da mebestî sllî royştinî emîr-e. pes ristey

"ew katî hatî" tenya zemanî royştinî emîr beyan deka û esllî

niye.

be ristey "emîr weder kewtibû" dellên ristey paye û be ristey

"ew katî hatî" dellên ristey peyrrew.

------------------------------------------------------------

* le her risteyekî têkellaw da risteyekî sadey bineretî heye

ke mebestî wêjer-e. bem risteye delêîn "ristey paye".

ew ristaney ke bo tewaw kirdinî manî ristey paye dekar

dekrên nawyan "ristey peyrrewe".

------------------------------------------------------------

meşq, ristey têke llaw û sade destnîşan ke:

1) hawîn werzî kar û têkoşan-e.

2) taze weJûr kewtibûm ke to telefonit kird.

3) rêzman fêrbûn karêkî dijwar-e.

4) eger em kitêbe be serencewe bixwênîewe fêrî zimanî kurdî

debî.

5) herke minî dît xoy şardewe.

lem riste têkellawane da ristey paye û peyrrew dest nîşan

ke:

1) em piyawe ke piştî çemawetew û rîşî sipî heye şaYîrêkî

payeberz-e.

2) herke hatiye kirmaşan, dême dîtinit.

3) ew kesaney zor defikrî pare dan zû pîr debin.

4) eger hemû rojêk sêwêk bixoy nexoş nabî.

5) ew darey deybînî bawkim najtûyetî.

* amrazî peywend

dîtman ke le ristey têkellaw da ristey peyrrew şitêk le manî

ristey paye ziyad deka. dekrê billêîn nexşî awellnawî heye.

pêwendî nêwan ristey paye û ristey peyrrew be hoy wajegelêk wek:

"ke, katêk, herke, ..." pêk dê ke ême pêyan dellêîn amrazî peywend û

girîngtirînyan ewaney xuare-wen:

"ke" amrazî pêwendî bikerî ye, wek:

ew piyawe mamostay zanistga ye.

em piyawe lem goşe rawestawe.

ew piawe "ke" lem goşe rawestawe mamostay zanisga ye.

"ke" amrazî pêwendî berkarî ye, wek:

ew piyawe mamostay zanistga ye.

ew to duênê ewit dî.

ew piawe "ke" duênê dîtit mamostay zanisga ye.

têbînî: ke le Halletî berkarî da derdawêjrê:

ew piawe duênê dîtit mamostay zanisga ye.

"ke" bo Qeyrî ademîzadîş her bew şêwe ke basman kird dekar

dekrê:

ew gurkey (ke) merekanî xuard dawên tarîk û be sam bû.

ew gurkey (ke) to kuştit çend merrî xuardbû.

"ke ...î","ke ...-yan" bo Halletî xawenyetî dekar dekrê:

ew piyawe "ke" mêzer(eke)-"î" sûr-e xallî min-e.

ew malle "ke" dirga(ke)-"î" awalleye mallî xallî min-e.

ew piyawane "ke" mêzerekan-"yan" sewz-e seyid-in.

amrazî pêwendî xawenetî dernawêjrê. bo zeman û mekanîş "ke"

dekar dekrê.

sallî 1357 ke şurrişî êran rûy da.

kermaşan ke kewtote rojaway êran.

meşq, em ristaney xuarewe be yarmetî amrazî pêwendî bike be

yek ristey têkellaw:

1) ew malle hiy kerîmxan-e. ew malle dîwarekanî rûxawe.

2) ew kitêbe zor serincrakêş-e. ew kitêbem duênê kirrî.

3) ew gulle baQî pêderazawe. daxekem ew gulle êsta hellpirrûkawe.

4) to çon detewê karî wa estem bikey? to destî rast û çepî

xot nanasî.

5) how piyawe bawkî kamrran-e. ew rîşî çermu-ge.

6) em darane badam-in. em darane gullyan dawe.

ristey şertî

ristey şertî risteyekî têkellaw-e ke wek hemû riste têkellawekan

xawenî risteyekî paye û risteyekî peyrrewe. le riste

peyrrewekey da şert û merHêk dadenidrê. ew beşe dekewête paş

wajey "eger", "meger" û ristey paye ke lêre da pêî dellên

"wellamî şert" wextêk wedî dê ke ew şert û merce encam dirabê:

ristey şert wellamî şert

eger baran bibarê û hewa xoş bê,

Hasill û deQill û danêkî zorim debê.

şertî Hall û dahatû leser şikll û darrJitnêkî yeksan beyan

dekrê.

eger ewrro bibarê le mall demênimewe.

eger sibey bibarê le mall demênimewe.

şerenî rabirdû bem core ye:

eger doênê bibarîbaye, le mall demamewe.

eger par ew karet kirdbaye zorit be qazanc debû.

le şertî Hall û dahatû da ristey paye detwanê emrî bê.

eger emîrit dî zeberim ke.

eger emîr hate êre billê danîşê ta dêmewe.

* nexşî ristey peyrrew

dîtman ke ristey peyrrew hêndêk agadarî zortirman derbarey

restey paye dedatê. wek le ristey şert da basman kird

carî waye şert û mercî karêk beyan deka. lêre da pêwîste

hêndêkî dîke leser ew base biroyn û nexşî ristey peyrrew

ziyatir rûn kewînewe.

1) carî waye ristey peyrrew kat û zemanî firmanî ristey

paye beyan deka. yanî nexşî awellkarî zemanî heye.

katêk hewa rûnak bû karwan werê kewt.

lew kate da min meşqim denûsî ew goêî dabûe radyo.

2) carî waye ristey peyrrew hoy encam bûnî karêk le ristey

paye da beyan deka.

nemtuanî bême dîdenît çun befr rêga û banî girtbû.

emîr le ezmûn da serkewt çunke zorî zeHmet kêşa.

3) ristey peyrrew carî waye mebest û menzûr beyan deka.

zor be pele royştim ta be wext bigemewe medrese.

pûllêkî zorî bo xerc kird bellkû dillî nerm bê û yarmetî

bida.

4) carî waye ristey peyrrew dijayetî legell firmanî ristey

paye nîşan deda.

emîr zorî zeHmet kêşa bellam sernekewt.

lêre da zeHmet kêşan û senekewtin dij be yekin.

her çend zorim zeHmet kêşa ser nekewtim.

lêre da pêwîste hêndêk wirdtir ew base dirêje pê bideyn.

dezanîn ke ristey têkellaw dû ristey paye û peyrrew ya zyatir

pêk dê. êsta pêwîste bizanîn ke ew risste paye ya peyrrewane

detwanin nexşî biker, awellnaw, awlkar be xowe bigrin wek:

(nexşî biker)

ewey ke mamosta be şagirdekanî gut hemuy rast bû.

(nexşî berkar)

ewey ke mamosta be şagirdekanî gut hemuy fêr bûm.

(nexşî awelnaw)

ew piyawey ke le cîranetî ême da dejya le bombaran da

kojra.

(nexşî awelkarî zemanî)

eHmed, pêş ewey birrwate danîşga, fêrî zimanî elmanî bibû.

nawî lêkdiraw, awelnawî lêkdiraw

le seretay em kitêbe da basî naw û corekanîman kird. lêre da

hêndê nuktey taze lemerr nawewe dexeyne rû.

naw carî waye wajeyekî rût û resen-e wek "esp", "dar", "jin".

bellam carî waye le dû beş pêk dê ke her beşe manayekî heye û paş

têkellaw bûn manayekî dîke deden. wek:

rojname, gaberd, kutregaye, sajin, mîşhenguyn.

bew nawane dellên nawî lêkdiraw. ew nukte awellnawîş degrêtewe:

awellnawî sade ewe ye leber yek hellneweşê. wek:

zerd, sûr, çak, berz, tewaw, tirş, tall.

awellnawî têkellaw le dû beş ya zortir pêk dêke. her beşe

manay xoy heye. wek:

rûxoş, dillrreq, rûrreş, ballaberz, şekresêw, gedbarîk.

1) beYze nawêkî lêkdraw le dû naw pêkhatûn û xoyan manay

nawêk deden. wek:

texte berd, ga berd, dar badam, dare sêw gîşe giya.

1) beYze wajeyekî têkellaw le awellnaw û naw pêkhatûn û le

pêşewe çend nimûneman dît wek:

dillrreq, balla berz, rûxoş.

bo lêkdanî dû nawî sade zortir le girêjeney "-e", "-w" be

kelk werdegrîn. wek:

mange şew, gulle genim, hêlkeu ron, dengu baskarbedest,

gulleberoje.

2) nawêkî sade û awellnawêk be yarmetî girêjeney "-e" wek:

kêle şîn, mêrge sûr.

3) awellnaw + naw wek:

reş-mall, xoş-naw, zerd-au

4) nawêkî sade û regî firman. wek:

dartaş, didansaz, cildirû

5) dû rîşey firamn. wek:

hat û ço, gift û go.

6) awellkar û nawêkî sade. wek:

jêr piyalle, pêşniwêj, Jêr kiras, bin baxell.

7) rîşey firman û wajeyekî bêmana. wek:

giya û gij, qerz û qolle, kull û ko.

8) dûpat bunewey nawêk be gijnîjey "-e" wek:

qirçe girç, millçe milç, çeqe çeq.

saxtumanî waje (pêşgir, paşgir)

dîtman ke hêndê waje sade û resen-in û dabeş nakirê. wek:

bizin, esp, jin, piyaw, kêw, çiya

herweha dîtman ke hêndî waje le dû beş ya ziyatir sazdrawn,

wek:

texte berd, dar badam, goll endam, do keşk ...

ke eger lêktiryan ciya bekeynewe her beşe manay taybetî xoy

heye û katêk têllaw debin manay tazeyan lêsaz dedrê. bellam

serinc bidene em wajaney jêrewe:

nahumêd, şermêun, xemnak, bêkar, gullzar

her yek lem wajaneş le dû beş pêk hatûn ke eger lêkyan ciya

keynewe debînîn ke beşêk wajeyekî serbest û tewaw-e ewî dîke

manay serbexoy niye. wek ( gullzar, xem-nak), lem dû waje da

goll û xem manay serbexoyan heye bellam zar û nak manay

taybetyan niye. hêndêk lem beşe bêmanayane dekewne pêş waje ke

bewan dellêyn pêşgir û hêndêk dekewne paş waje û pêyan dellên

paşgir.

pêşgir ya paşgir nexşêkî girîngyan heye û manay taze deden

be waje. girîngtirîn pêşgirekanî zimanî kurdî birîtîn le:

"be-" :

1) be nawewe denûsî û manî awellnawî dedatê.

beemeg, benamûs, beşerref, beêrû, berêwcê.

2) be nawî manawe denûsî û deykate awellkarî bar û Hallet:

be espayî, be tundî, be sistî, be tewjim, be pele, be kawexo

"ber-": be karêkî dîkewe denûsê û manay tazey dedatê:

berbûN, berdan

"tê-": be ser firmanewe dellkê û hêndêk car karî werdewajey

"de" deka. wek:

têkirdin (aw de kase kirdin)

tênan (pûll de kîsenan)

têperrbûn

"bê-"

1) be nawewe denûsî awellnaw saz deda û nebûnî ew nawe

degeyenê le nawî awallî da:

bêQiyret, bêkar, bêpûll, bêşeref

2) legell nawî lekar saz drabê debête awellkar:

bêweçan, bêtêkoşan, bêrawestan, bedanîştin

"pê-": pêş biney firman dê û naw dirust deka:

pêxef, pêxor, pênûs, pênas

nabê em pêşgire legell werdewajey "pê" ke manay "be" deda û

legell cênawî nûseneke dê, be yek bizanîn:

be Yelîm gut = pêm gut

parekem da be emîr = parekem pêda ("da "lêre xoy firman-e)

"da-": legel firman (lepêş) firman dê û firmanêkî taze be

manayekî tazewe dirust deka. zortir manî berexuar

deda be firman. wek:

kewtin --> dakewtin

gerran --> dagerran

werîn --> dawerîn

werandin --> dawerandin,

dabezîn, dakêşan, danuandin, danîştin.

"ra-": legel firman (lepêş) firman dê û firmanêkî taze be

manayekî tazewe dirust deka. wek:

rakişan, raperîn. ranigawtin, rahatin, raxoşîn, ragirtin.

Herekit û cûllanewey asoyî têda bedî dekrê.

"rê-": lepêş firman dê û firmanêkî taze dirust deka. wek:

kewtin --> rêkewtin

xistin --> rêxistin, rêxişandin

"lê-": manay "le" heye. lepêş firman dê û wajey taze dirust

deka. wek:

lêzan, lêhatû, lêbirran, lêkirdin

"na-": be nawewe delkê û awellnaw dirust deka û manay menfî

û xerap dirust deka. wek:

nakes, naHez, namerd, napiyaw, naehl, naşîrîn, nalayeq, naHeq,

nalebar, nateyar, nabedill, nabelled, naterz, narast, nadirust,

napak.

le hêndê nûsirawey taze da hêndêk nûser em pêşgireyan legel

"Qeyr"î Yerebî lê têkçuwe û denûsin "nakurd" le ciyat

"Qeyre kurd". debê ewey bizanîn ke "na-" awellnawêkî cuan le

naw Haşa deka û awellnawî xirapî dedate pall. wek:

emîr zor merd-e.

emîr zor namerd-e.

natuanîn billêyn "oskarrman nûserrîkî nakurd bû." bellkû debê

billêyn "oskarrman nûserrîkî Qeyr kurd bû."

"ne-": be biney firmanewe denûsê û awellnaw dirust deka. wek:

nezan, nefam, nenas, nexoş (lîre be awellnaw nûsawe), nesaQ,

nebez, netirs, nemir, neJî.

"haw-" (ham) : beranberî nîşan deda. wek:

hawbeş, hawşan, hawmall, hawta, hawraz, hawwillatî, hawsa,

hawkar, hawderd.

"hell": legell çawigî firman da dê û le zorbey em firman da

Hereket bo serewe nîşan deda. wek:

hellcûn, hellbezîn, hellawîştin, hellçinîn, hellfirîn, hellrruanînin,

Hellawesîn, helltekandin, hellçorandin, hellweşandin, hellxelletandin

Helldaştin.

"Wer-":

wergirtin, wersûrran, werkewtin.

*** paşgir

[wek] paşkoyek be paş wajewe denûsê û manayekî tazey dedatê.

le zimanî kurdî da girîngtirîn paşko birîtîn le:

1) "-a": be biney hêndê firmanewe denûsê û awellnaw dirust deka:

zan --> zana

tuan --> tuana

dar --> dara

2)"-ar": be nawewe delkê û şuên û cêge dest nîşan deka:

bin --> binar

nîsê --> nîsar, nisar

kin --> kinar

le firman da be biney raberduwe denûsê û nawî firmanî dirust

deka:

kird --> kirdar

wit/gut --> witar/gutar

3) "-all" be awellnawewe delkê û Hall û bar û şikll nîşan deda:

kend --> kindall

qirj --> qirjall

xirrn --> xirrnall

gîpe --> gîpall

xep --> xepall

4) "-an" be biney firmanewe denûsên û deyikene awellnaw:

gir --> giryan

xend --> xendan

nall --> nallan

5) "-aw" be biney dirmanewe denûsê û nawî berkar saz deda:

(fewtan -->) fewtaw, çewsaw, xecllaw, tirşaw. tirsaw

eweş bizanîn ew firmananey çawgekeyan be -an duayî bê bew

şewe debine nawî berkar.

6) "-awî" be nawewe delkê û alûde bûn be şitêkewe nîşan deda:

qurrawî, tozawî, xollawî, ronawî. xoênawî, mîzawî.

7) "-ane" be awellnawewe delkê û nawî mana saz deda:

pakane, cêxalêane, sêrojane

be nawewe delkê û ew cîre û muacîbe diyarî deka ke dedrê:

cêjane, barane, mngane

be nawî zemanewe delkê û awellkarî zemanî dirust deka:

mangane, rojane, şewane, sallane

be nawewe delkê û awelnaw dirust deka:

piyawane, şêrane, jinane, kiçane, merdane, mêrane

8) "-ayî" be awelnawe denûsê û nawî mana saz deda:

panayî, dirêjayî, qûllayî, berzayî

9) "-ayetî" be nawewe delkê û nawî mana saz deka:

kurdayetî, dujmenayetî, dostayetî,

10) "-bar" cêge nîşan deda:

zirêbar, rûbar, cobar

11) "-sar" be nawewe delkê û giriftarî pêwe bûn nîşan deda:

hewê --> hewêsar

12) "-dan" be nawewe denûsê û zerf û cêgey şit têkirdin nîşan

deda:

nimekdan, qendan, kadan, çadan

13)"-dar" paş nawî dê û dara bûnî em nawe nîşan deda:

awdar, nawdar, derdedar, badar, pûlldar, kerdar, serdar,

malldar, ajelldar, zemîndar, samandar.

14) "-istan" cêgey jiyan û bûn nîşan deda:

kurdistan, daristan, Yerebistan, lurristan, gorristan

15) "-axe", -aQe" be nawewe delkê.

binaQe, binaxe, qirtmaQe.

16) "ker" be nawe denûsê û biker dirust deka:

nanker, karker, deweker, suallker, semaker.

17) "-ke":

wirdke, binke.

18) "-zar" cêge nîşan deda:

gullzar, lalezar, wêncezar.

19) "-çî" xawenî karêk nîşan deda:

Hemamçî, rawçî, totonçî, tifengçî, kêşkçî.

20) "-çe" be nawewe denûsê û çikoley dekatewe:

baQçe, bêllçe, derêçe, kellîçê.

21) "-cik" be nawewe denûsê û Halletê nîşan deda:

şîrînçik

22) "-çke" bo çikole kirdinewey naw dekar dekrê:

rêçke, guêçke

23) "-gar" be nawî şew û roJewe delkê û manay kodeda. wek:

roJgar, şewgar

24) "-ga" heman "-ge" ye:

koga, cîga, dezga (destga), rêga

25) "-ger" encam derî kar dest nîşan deka:

tewenger, şîşeger, karger, ximgir, zêrînger, asinger

26) "-gen"

çirrgen

27) "-lle" bo çikole kirdinewey naw dekar dekrê:

dîzelle, gozelle, cogelle

28) "-llan, -llên" cêgey taybet be şitêk dest nîşan deka:

mîşellan, xîzellan, qamîşêllan, berdellan, erdellan, çomellan.

29) "-mend" xawen bûnî Hallet ya saman û mall degeyenê. be

nawewe delkê û awellnaw saz deka:

deullemend, serwetmend, karmend.

30) "-man" nawî mesder saz deka:

sûtman, sazman, saxtuman.

31) "-nak" le naw awellnaw dirust deka:

samnak, nimnak, xemnak

"-nde" awelnawî xawen dirust deka:

ballinde, gazinde, sazinde

32) "-in" be nawewe delkê û awellnaw dirust deka:

çillkin, pirçin, çillmin, lîkinnewsin, şirin

33) "-war" be nawewe delkê û mellbendî naweke nîşan deda û

carî waşe naw ko dekatewe:

lêrrewar, kurdewarî, bijarewar, darewar.

34) "-olle"

berxolle, zarolle, kîjole, kiçole

34) "-oll"

askoll, naskoll

35) "-û"

poşû, rojû, sotû

35) "-ûlke, -ollik, -ollke, -oçke, -ek" bo çikole kirdinewey naw dekar

dekrin:

dasûlke, masûlke, qaşûlke

tepollik, tepollke, minaloçke

peşmek, kewşek

36) "-wer" be nawewe delkê û awellnaw dirust deka:

serwer, hunerwer, giyanwer, çenewer, dimewer

37) "-wan" be nawewe delkê û berpirsîkar ya pisporrîkar nîşan

deda:

baQewan, şarewan, darewan, berdewan, deştewan

38) "-wane" zortir ew şitane ke wek zîwer dekar dekrê nîşan

deda:

destewane, pawane, kollwane,

39) "-wanike" ew parçe zîwer ya poşakeyeke ke bo beşêkî

taybetî beden dekar dekrê:

milwanike, berwanike, milwênike, berbênike

40) "-walle" nawî ko dirust deka, wek: wirdewalle.

41) "-oll" be nawewe denûsê û awellnaw dirust deka:

pîtoll, kirmoll

42) "-ûle" be nawewe denûsê bo dirust kirdinî nawî biçûk:

mêşûle, kêçûle, mêrûle, pepûle, danûle, pisûle.

43) "-e" be naw û awellnawewe denûsê .... :

berze giya, şorre Jin, xuare ba, giya berze.

bo nîsbet dekar dekrê:

paye, deste, raste, çepe.

44) "-etî" be nawewe denûsê û nawî mana dirust deka:

piyawetî, cîranetî, seretî

45) "-eke" bo nawî nasiyaw dekar dekrê:

qellemekey dat be min zor baş denûsê.

46) "-ekan" bo nawî nasiyawî ko:

qelemekan, kurdekan.

47) "î" bo nîsbet dan dekar dekrê:

kurdî, kirmanşanî, kirmanî, taranî.

48) "-ok" be nawe denûsê û awellnaw saz deka:

lerzok, serok, qirpok, tîrok, binok.

49) "-oke" be nawewe denûsê û nawî çikol saz deka:

qirpoke, tirpoke, ewendoke.

50) "-êr" be nawewe denûsê û hellsorrênerî kar nîşan deda:

aşêr, şayêr (şayer).

51) "-er" nawî biker le biney firman dirust deka:

xoêner, nuêner, nûser.

52) "-yar" be nawewe denûsê û awelnaw dirust deka:

hestyar, hoşyar, andazyar.

53) "île, -ên, îne, -ênî" bo nîsbit:

engustîle, pişîle, werdîle, xirrîle

lawên, topên, ciQzên

nêrîne, mêyîne, gencîne, peşmîne

bûkênî, mizgênî

54) "-em, -emîn" be Yededî esllîyewe denûsên û deykene tertîbî:

yekem, yekemîn, şeşem, şeşemîn.

55) "-en" be nawewe delkê û deykate awellnaw (xawenî ew şite):

çîmen, çirrgen, pûşen.

56) "-ewa" :

nanewa, pêşewa, doxewa.

57) "-emenî":

xuardemenî, çapemenî, şîremenî.

58) "-tir" be duay awelnaw da dê û deykate leserî:

gewretir, baştir, zortir.

58) "-tirîN" be duay awelnaw da dê û deykate berzî:

gewretirîn, baştirîn, zortirîn.

hellweşanden û sazdanewey riste

ewey ta êsta basman lêkirduwe bo ew mebeste bû ke bitwanîn

hemû beş û parî riste binasîn û pêwendî ewan be yekewe

bizanîn. eger waye her risteyek le ruangey (1) serf (2)

neHwewe çaw lêdekrê:

1) barî serfî ewe ye riste hellweşênîn û letukutekey binasîn.

bewe dellên hellweşandinî riste.

2) barî neHwî ewe ye pêwendî letukutî riste pêkewe serinc

bideyn û bizanîn ew pêwendîye çi ye û le akamî ew pêwendîyane

da çi manayek wedest kewtuwe. bewe dellên sazadanî riste.

le seryek hellweşandin û sazdan wek ewe waye le pêş da keresey

dekar kiraw le xanûbereyek da binasîn û paşan ke xanûbereke dirust

kira pêwendî ew keresane û tewawî xanûbereke binasîn.

bo nimûne ristey Jêrewe dexeyne jêr hellweşandin û saz danewe:

"bira gewrekem ke şeş sall bû de sefer da bû, duênê hatewe mall."

hellweşandin:

bira: naw, tak, giştî

gewre: awellnaw

-ke: nîşaney nasiyaw

-m: awellnawî nûseneke yekem kesî tak

ke: amrazî pêwendî

şeş: Yeded

sall: awellkarî zeman

bû: firman, rabirdû, sêhem kesî tak

de: werde waje

sefer: nawî mana, tak

da: werde waje

bû: firman, rabirdû, sêhem kesî tak

duênê: awellkarî zeman

hatewe: firman, rabirdû, sêhem kesî tak

mall: naw, tak, giştî, awellkarî mekan

sazdanewey riste:

lem ruangewe têdefkirîn bizanîn riste sade ye ya têke llawe.

debînîn ke em riste, ziyatir le firmanêkî heye. amrazî

pêwendî "ke"î têdaye. diyare têkellawe, ristey payey heye.

eweyş ewe ye:

"bira gewrekem duênê hatewe mall."

ristey peyrrewîşî heye:

"şeş sall bû de sefer da bû."

nexşî em riste peyrrewe. lem cumle têkelawe da nexşî awellnaw

yanî zanistêkî zortir lemerr biker "birakem" deda be ême.

"bira gewrekem ke şeş sall bû de sefer da bû." mubteda û

" duênê hatewe mall."xeber-e.

le mubteda da eslî mubteda "bira" ye. gewre wabestey "bira"

ye, "kem" wabestey "bira" ye. "ke şeş sall bû de sefer da bû."

wabestey "bira" ye.

le beşî xeber da "duênê" û "mall" tewawkerî firmanin. le beşî

ristey peyrew da:

firman, bikerekey "bira" ye ke derhawêjrawe.

"şeş sall bû de sefer da bû." xeberî ew beşe ye.

"bû" esllî xeber-e.

"şeş sall" û "de sefer da" tewawkerî firmanî "bû"in.

têstî jimare 3

1) ristey dirust kameye?

a. be hemû keş billê min lêrem.

b. be hemû keş mellê min lêre nîyim.

c. be hîç keş billê min lêre nîyim.

d. her sîk riste dirustin.

2) formî dirustî pirsyar be nîsbetî em riste kameye?

"be firroke çûme sine."

a. bo çûy sine?

b. çon çûye sine?

c. key çûye sine?

d. kua çûye sine?

3) formî dirustî pirsyar be nîsbetî em riste kameye?

" germa seholl deka be aw."

a. çon seholl debê be aw?

b. kam seholl deka be aw?

c. çi seholl deka be aw?

d. bo seholl debê be aw?

4) formî dirustî pirsyar be nîsbetî em riste kameye?

"mallî kerîmxan le şîraz-e."

a. kê mallî le şîraz-e.

b. mallî kerîmxan kua?

c. kam mall le şîraz-e?

d. mallî kê le şîraz-e?

5) ristey here dirust kameye?

a. eHmed bira çikoley zagros kitêbî nekrrî duênê.

b. eHmed bira çikoley zagros duênê kitêbî nekrrî.

c. eHmed duênê bira çikoley zagros neykrrî kitêb.

d. duênê bira çikoley zagros eHmed kitêbî nekrrî.

6) ristey here dirust kameye?

a. ew sall nebarî baran.

b. nebarî ew sall baran.

c. ew sall baran nebarî.

d. baran nebarî ew sall.

7) ristey dirustir kameye?

a. heste meweste hênde zûtir destî bibeste.

b. hênde meweste heste destî zûtir bibeste.

c. heste hênde meweste zûtir destî bibeste.

d. meweste heste hênde zûtir destî bibeste.

8) kam riste diruste?

a. de lade lade teske tenke keske leçke ket.

b. de lade lade keske tenke leçke keske ket.

c. de lade lade tenke keske leçke teske ket.

d. de lade lade leçke tenke teske keske ket.

9) kam rêkewend dirust-e?

a. zistanî ew sall pênc mange diyar-e.

b. zistanî ew sall diyar-e pênc mange.

c. ew sall pênc mange diyar-e zistanî.

d. diyar-e zistanî pênc mange ew sall.

10) kam rêkewend cuantir-e?

a. nûrî dûrî sûrî aso

b. nûrî sûr-i dûrî aso

c. nûrî asoî dûrî sûr

d. asoî nûrî sûrî dûr

menfî em karane hellbijêre:

11) "demanzanî"

a. nedemanzanî

b. demannezanî

c. nemandezanî

d. nemanzanî

12) "zanîman"

a. nemanzanî

b. nezanîman

c. nemandezanî

d. hîçkam

13) "detnûsî"

a. netnûsî

b. netdenûsî

c. nedetnûsî

d. detnenûsî

14) "helldeçê"

a. nehelldeçê

b. hellnedeçê

c. hellneçê

d. hellnaçê

15) formî menfî em riste kameye?

"ewey têdega zû pîr debê."

a. ewey tênega zû pîr debê.

b. ewey têdega zû pîr nabê.

c. ewey tênega zû pîr nabê.

d. hîçkam

16) kam riste diruste

a. hemû kes dezanê eto çi dekey.

b. hemû kes nazanê eto çi nakey.

c. hîç kes nazanê eto çi dekey.

d. hemû ristekan dirustin.

şiklî dirust dest nîşan ke:

17) katêk telefonit kird

a. denustim

b. Xerîkî nustin bûm

c. nustim

d. nustibûm

18) nanim xuard û Hesamewe ... temaşay telewîzyonim kird.

a. bellam

b. paşan

c. boye

d. hem

19) çi danîşî ... birroy bo min yeksan-e.

a. yan

b. çi

c. hem

d. ne

20) le goranîyekî kurdî da dellê

"hem narince .... bê yenexoşim îştyam lê ye!"

a. çi

b. ya

c. hem

d. her

21) kitêbekem xwêndewe ... çî lê Hallî nebûm.

a. paşan

b. boye

c. duaye

d. bellam

22) Yerz her ter bû wa diyar bû baran şewî pêştir ...

a. debarî

b. barîbû

c. barîwe

d. dabarî

23) eger duênê .. pêm degutî.

a. bit bînim

b. detbînim

c. dîtmî

d. bimdîtayey

23) eger emrro biyan bînim ...

a. pêyan dellêm

b. pêyan degutim

c. demduandin

d. deyanzanî

24) kak baram koçî duayî kird! .. !

a. barekelllla

b. aferîn

c. pek

c. xudaye

25)

Perwîn le kunkûr derçO! ...!

a. pek

b. teHa

c. edsus

d. aferîn