1

Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku

Dolina Wisły Płockiej szansą dla ekoturystyki

Płock Vistula Valley - An Opportunity for Ecotourism

Publikacja dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie www.wfosigw.pl

Płock 2012

2

Wydawca:Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku

09 - 400 Płock, ul. Stary Rynek 20tel/fax 24 268 37 74e-mail: rceeplock@eko.org.pl,

www.rceeplock.pl

Zespół redakcyjny: Witold Lenart, Janina Kawałczewska,

Lilianna Karol, Iwona Marczak

Zdjęcia: Bogdan Kaźmierczak, Jan Waćkowski, Iwona Marczak,

Dariusz Winiarski, Janina Kawałczewska,uczestnicy konkursów fotograficznych,

archiwum WZMiUW w Warszawie O/Płock i Marina Murzynowo

Tłumaczenie: Emilia Zemło

Skład komputerowy: Dariusz Winiarski

ISBN 978-83-61177-12-8

Egzemplarz bezpłatny

Publikacja dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie www.wfosigw.pl

3

4

WFOŚiGW w Warszawie dla ochrony przyrody i edukacji ekologicznej

Szanowni Państwo,

człowiek od niepamiętnych czasów, żyjąc i gospodarując, wpły-wał na stan środowiska, kształtował otaczającą przyrodę, wy-korzystywał i dostosowywał do własnych potrzeb. Czerpał z jej dobrodziejstw, które wykorzystywał w codziennym życiu. Obec-nie dostrzegamy zmniejszanie się różnorodności biologicznej po-wodowanej jego działalnością. Zdajemy sobie sprawę z wielorakich niewymiernych i często nieprzewidywalnych konsekwencji i strat,

jakie za sobą pociąga. Wiedząc, że człowiek jest nierozerwalnie związany z przyro-dą, uświadamiamy sobie, że przyszedł czas, kiedy trzeba przyrodzie pomóc.

Instytucją finansującą przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska na tere-nie województwa mazowieckiego jest Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Środki finansowe, którymi dysponuje Fundusz, są wydatkowane na realizację celów określonych w ustawie Prawo ochrony śro-dowiska oraz w wewnętrznych dokumentach programowych. Uwzględniają one cele określone w polityce ekologicznej państwa i województwa oraz istniejących strategiach programowych.

Dzięki pomocy finansowej WFOŚiGW w Warszawie liczne podmioty na Mazow-szu wykonują wiele zadań dotyczących ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz edukacji ekologicznej. Organizowane są programy, akcje, imprezy, konkur-sy, olimpiady, seminaria, warsztaty, szkolenia i konferencje, które mają na celu edukację ekologiczną społeczeństwa. Są one adresowane do różnych odbiorców zarówno wiekowo, jak też pod względem przygotowania zawodowego. Zaspoka-jają aktualne zapotrzebowanie społeczne w zakresie wychowania społeczeństwa do poszanowania środowiska, zachowania równowagi ekologicznej i przestrzegania zasad zrównoważonego rozwoju. Przy wsparciu finansowym Funduszu budowane i urządzane są również bazy i ścieżki edukacyjne, jak też inne obiekty infrastruk-turalne służące ekoturystyce.

WFOŚiGW w Warszawie wspomaga także działania w zakresie ochrony przyro-dy, a w szczególności dotyczące ochrony obszarowej i gatunkowej oraz pielęgnacji zieleni. Z pomocą Funduszu realizowane są liczne przedsięwzięcia w zakresie ochro-ny cennych obszarów środowiskowych, jak parki krajobrazowe, Kampinoski Park Narodowy, obszary Natura 2000, rezerwaty, pomniki przyrody itp. Wykonywa-ne są projekty zmierzające do zachowania cennych siedlisk, ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt. Prowadzone są inwentaryzacje populacji gatunków oraz opracowywane plany ochrony przyrody i zalesień. Finansowane są zadania w zakresie zalesiania i pielęgnacji zieleni.

Wszystkie te działania przyczyniają się do wzrostu świadomości ekologicznej społeczeństwa, poprawy gospodarki wodnej oraz do ochrony cennych przyrodni-czo terenów Mazowsza. Jednym z działań WFOŚiGW w Warszawie w tym zakre-sie jest dofinansowanie wydania niniejszej publikacji pt. „Dolina Wisły Płockiej - szansą dla ekoturystyki”.

5

Wisła jest unikatowym obiektem przyrodniczym w skali Polski i Europy. Liczy się tu jej wielkość, niski stopień uregulowania, bujna i naturalna przyroda w pasie wzdłuż koryta rzecznego i przylegające do rzeki kompleksy leśne, w tym tereny w różnym stopniu objęte ochroną prawną. Wisła od najdawniejszych czasów była ważnym szlakiem migracyjnym zwierząt i atrakcyjnym miejscem osadnictwa ludzi.

Zachowanie istniejących walorów przyrodniczych Wisły - jej morfologii, naturalnego biegu, charakterystycznych typów siedlisk, wymaga różnorodnych działań, w tym także jak najlepszego jej poznania. Cieszy zatem fakt popularyzo-wania jej odcinka w rejonie Płocka.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warsza-wie dofinansowując niniejsze wydawnictwo chce przyczynić się do poszanowania przyrody i racjonalnego gospodarowania środowiskiem na obszarze doliny Wisły - królowej polskich rzek.Zapraszam do lektury.

Tomasz Skrzyczyński

Prezes Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie

Więcej informacji nt. działalności Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie na www.wfosigw.pl

VFEP&WM in Warsaw for nature protection and environmental education

Dear Ladies and Gentlemen,

throughout history humanity has had an impact on the environment by shap-ing, adapting and exploiting nature for its own needs. It drew its benefits and exploited in the everyday life. Presently we can observe a decline in biodiversity caused by human activity. We are aware of the numerous and often unpredict-able consequences that such a decline entails. Aware also of the inseperable bond between humanity and nature, we realize that the time has come to help nature.

In the Mazovian Voivodeship, the institution financing undertakings with the scope of the environmental protection is the Voivodeship Fund for Environmental Protection and Water Management based in Warsaw. Financial resources which the Fund has, are being disbursed on the realization of purposes determined in the act environment protection laws and in internal programme documents. They consider the purposes determined in the ecological politics of the country and the province and existing programme strategies.

6

Thanks to funding from the VFEP&WM numerous bodies in Mazovia perform a variety of tasks connected to environmental protection, water management and ecological education. Programmes, events, competitions, seminars, workshops, training courses and conferences are all organized with the aim of raising public awareness of ecological issues. They are addressed to audiences in different terms of age and vocational education. They are satisfying the current public demand in bringing the society up to the respect of the environment, preserving the eco-logical balance and warning of principles of the sustainable development. Funds are also provided for nature trails and other eco-tourism infrastructure.

The VFEP&WM also supports efforts in the field of nature conservation, es-pecially those concerned with the protection of species and green areas. The fund is helping various projects in special environmental areas such as landscape re-serves, Kampinos National Park, reserves, Nature 2000 areas, natural monu-ments etc. Key projects in these areas include protection of habitats and species, monitoring species populations and afforestation schemes. Afforestation and taking care of green areas are being financed.

All these activities lead to increased public awareness of environmental matters, improved water management and increased protection of Mazovia’s most valuable natural assets. A good example of these activities is the VFEP&WM’s partial funding of this publication, titled “Płock’s Vistula Valley - An Opportunity for Eco-Tourism”.

The Vistula river is a unique and important natural feature, both at a Polish and European level. Its most important characteristics are its size, its lack of regu-lation, the river bank ecosystems along its length and the adjoining forested areas, including areas under varying degrees of legal protection. Since the earliest times, the Vistula has been an important migration route for animals and an attractive location for human settlement.

Maintaining the Vistula’s natural value - its morphology, natural flow and characteristic natural habitats - requires a diverse range of activities, including raising public awareness of it. I am therefore happy to highlight Płock’s stretch of the river.

The Voivodeship Fund for Environmental Protection and Water Management has helped finance the following publication with the aim of contributing to an increased respect for nature and the promotion of rational management of the Vistula, the queen of Polish rivers. I encourage you to read.

Tomasz Skrzyczyński

Chairman of the Board of the Voivodeship Fund for Environmental Protection and Water Management in Warsaw

More information on activities of the Voivodeship Fund of the Environmental Protection and Water Management in Warsaw on www.wfosigw.pl

7

fot. A

leks

andr

a Dud

a

O RzeceAbout the River

Wisła - nieokiełznana rzeka z bogatą różnorodnością biologicznąThe Vistula - uncontrollable river with resources of biological diversity

8

Od źródeł do ujścia płynie przez polskie ziemie. Dlatego wszędzie nosi to samo Imię, tak bliskie naszej mowie, tak podobne do imion dziewczęcych.

Wisła, rzeka najdłuższa w Polsce, i najdłuższa w zlewisku Morza Bałtyckiego, dopływami i kanałami obejmuje prawie całą Polskę. Nie jest jednak nerwem gospodarczym kraju. Dzikie lub zdziczałe koryto, brak urządzeń regulujących przepływ i usuwających groźbę powodzi powodują, że wiślane widoki dalekie są od obrazów znad Renu, Dunaju czy Wołgi. Stało się to za sprawą burzliwych losów politycznych. Dopiero teraz Wisła nie jest granicą i należy do jednej państwowej administracji.

Kwintesencją tych dziejowych zmagań jest Wisła Płocka, prawie równoleżnikowy odcinek pomiędzy ujściem Narwi, czyli twierdzą i nowym lotniskiem w Modlinie a ujściem Skrwy Prawej w otocze-niu najpiękniejszego na Mazowszu Brudzeńskiego Parku Krajobra-zowego.

Przypomnijmy, że już w późnym średniowieczu, w systemie pół-nocnoeuropejskiego handlu hanzeatyckiego, nastąpił wielki awans gospodarczy tego regionu. Kiedy zaś, jako prowincja Prus Królew-skich, wszedł on do Królestwa Polskiego, rozpoczęła się - trwająca aż do rozbiorów Rzeczypospolitej - wielka koniunktura na wiślany wywóz zboża na rynki zachodnio - europejskie. Czy czasy te mogą powrócić?

Wisła, jak wszystkie europejskie rzeki, nadaje się do uregulowa-nia. Średni spadek doliny jest niewielki, np. Płockiej Wisły wyno-si 0,22‰ do 0,18‰. Średnia temperatura wody w zimie 3,1°C, w lecie I6,6°C, w lipcu 20,2°C. Zjawiska lodowe występują naj-wcześniej dopiero w trzeciej dekadzie listopada, najwcześniej wła-śnie tu, poniżej ujścia Narwi. Zanikanie zjawisk lodowych notuje się na przełomie lutego i marca. Częste są, niestety, zatory śryżowe. Stąd powtarzające się powodzie.

Nie są to warunki uniemożliwiające transport wodny. Trzeba tylko pieniędzy, by wkroczyć na brzegi i w koryto ciężkim sprzę-tem. Pokonywanie rzeki to wspaniałe doznanie dla hydrotechni-ków. Pamiętają je przeciągający pod doliną rurociągi („Przyjaźń” i Jamajski) i budujący nowe mosty w Zakroczmiu, Wyszogrodzie i Płocku.

Ale marzenia wodnych technokratów nie mogą się urzeczywist-nić, gdyż związane z nimi wielkie inwestycje byłyby ekonomicznie nieopłacalne. Takie są dzisiejsze realia. Czas wielkiego transportu wodnego do Gdańska się skończył. Pozostaną jedynie okruchy, nie-zbyt udane początki kaskadyzacji takie, jak ekologicznie kontro-wersyjne Jezioro Włocławskie przy tamtejszym stopniu wodnym. I pozostaje pejoratywne niegdyś określenie Wisły, jako „ostatniej dzikiej z wielkich rzek Europy”. Czy nadal jest ono pejoratywne? Jaka być powinna Płocka Wisła?

9

From its source to its delta, it flows though Polish lands. That is why it bears the same name all along its length. A name so close to our speech, so similar to a girl’s name.

The Vistula, the longest river in Poland and the longest river flowing into the Baltic Sea, fills almost all of Poland with its tribu-taries and canals. However, it is not an economic nerve centre of the country. Wild river beds, a lack of human engineering and a lack of flood control measures mean that the Vistula bears little resemblance to other rivers such as the Rhine, Danube or Volga. Stormy political past has been a key contributory factor. Only now does the Vistula lie in one country, rather than serve as a border between countries.

Quintessential of this historical backdrop is the stretch of the Vistula near Płock, an almost horizontal stretch of river between the confluence with the River Narew at Modlin, site of an old fort and a new airport, and the estuary of the Skrwa Prawa, which is set amidst Mazovia’s most beautiful landscape park, the Brudzeński landscape park.

In the late middle ages this region saw great economic devel-opment as part of the Hanseatic North-European trade system. As the province of Royal Prussian, part of the Kingdom of Poland, the region supplied Western Europe with grain via the port of Gdańsk and the Baltic grain trade. This trade continued until the partitions of Poland. Could these propserous times one day return?

The Vistula, like all European rivers, is suitable for regulation. The average decline of the river valley is low. For example, the Płock stretch of the weather falls from 0.22% to 0.18%. The aver-age water temperature in winter is 3.1°C, in summer it is 16.6°C and in July 20.2°C. Ice occurs in late November at the earliest and starts below the Narew confluence. The ice generally melts in late February or early March. Unfortunately, ice blockcages are com-mon and contribute to recurring flooding.

These conditions do not make river transport impossible. Only sufficient funds are necessary for dredging operations which would open up the river channel. Taming the river is an attractive chal-lenge for hydrotechnicians. Those engineers who built pipelines over the Vistula (the ‘Friendship’ and ‘Jamaica’ pipelines) and those built bridges over the river at Zakroczym, Wyszogród and Płock have fond memories of the experience.

The dreams of engineers, however, are unattainable if they are not economically viable. Such is today’s reality. The days of mass river transport to Gdańsk are over. Only relatively minor projects remain, such as the rather unsucessful and environmentally con-troversial dam and reservoir at Włocławek. The Vistula was once pejoratively referred to as the “last of Europe’s wild major rivers”. In today’s world is this description still pejorative? How should Płock’s portion of the Vistula appear?

10

fot. A

dria

nna

Kor

nack

afo

t. A

leks

andr

a Dud

a

Most przez Wisłę w Wyszogrodzie - widok z prawego brzegu, w dali - Puszcza KampinoskaBridge over the Vistula in Wyszogród - view from the right edge in the distance - the Kampinos Fores

Wisła w obszarze gminy IłówThe Vistula in the area of Iłów municipality

11

fot. K

laud

ia R

ados

zkie

wicz

fot. Iw

ona

Mar

czak

Lasy łęgowe - bogactwo przyrodnicze Kampinoskiej Doliny Wisły - obszaru Natura 2000 (PLB 140029)Riparian forests - natural resources of the Kampinos Valley of Vistula - Nature 2000 area (PLB 140029)

Zalewane brzegi Wisły - to przedmiot ochrony Kampinoskiej Doliny Wisły (PLB 140029)Flooded banks of the Vistula - a subject of protection of the Kampinos Vistula Valley (PLB 140029)

12

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Wisła zimą w okolicach Popłacina, gmina Nowy DuninówThe Vistula in the winter in vicinity of Popłacin, Duninów municipality

Wisła w okolicach Brwilna, gmina Stara BiałaThe Vistula in vicinity of Brwilno, Stara Biała municipality

13

Lodołamacze na zamarzniętej Wiśle w okolicach Płocka, marzec 2010The ice-breakers on frozen Vistula in vicinity of Płock, March 2010

Zalane bulwary nad Wisłą w Płocku, w marcu 2010r. Flooded boulevards by the Vistula in Płock, in March 2010

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. J

an W

aćko

wsk

i

14

Mieszkańcy Wisły - często także zimąThe Vistula inhabitants - also at winter

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. Iw

ona

Mar

czak

Wisła w Płocku w zimowej szacieThe Vistula in Płock in the winter robe

15

66 płockich kilometrówPłock’s 66 kilometres

fot. K

laud

ia R

ados

zkie

wicz

Widok na przepiękną panoramę Wisły z Tumskiego WzgórzaBeautiful panoramic view of the Vistula River from Tumskie Hill

16

Wisła Płocka jest z wody i piasku. Ileż wciąż zmieniających się form wyrzeź-bił najpierw lodowiec, a potem wiślana woda w tej długiej piaskownicy. Wiemy, że człowiek nie jest w stanie, mając potężne maszyny, poukładać w logicznym porządku choćby jednego zakola rzeki. Płocka Wisła dostarcza największej liczby wspaniałych przykładów: długie na parę kilometrów kępy, prawie zawsze sięgają-ce ponad lustro wody i chimeryczne piaszczyste łachy - często wynurzone, ale też wielokrotnie zatapiane. W ciągu XIX wieku Wisła Płocka hydrograficznie wyraźnie „zdziczała”. Pomogli w tym zaborcy, którzy traktowali ją, jako dobrą granicz-ną przeszkodę. Zmieniała wtedy swe koryto, ale też utrwalała wspaniałe Kępy: Wyszogrodzką, Rakowską, Antonińską, Zakrzewskie, Białobrzeskie, Wykowską, Ośnicką i nie istniejącą dziś, kiedyś największą - Uniejewską - ukrytą pod woda-mi włocławskiego spiętrzenia na wysokości Duninowa. Podmywała prawy stromy brzeg skarp odsłaniając tajemnice ich złożonej budowy i rozmieszczała rumowisko niesione z 1/3 Polski tam, gdzie miała ochotę.

Płocka Ziemia jest prawdziwie wiślana. Aż 66 km Wisły - to Wisła Płoc-ka. Powiedzmy otwarcie…..najpiękniejsza. Pod Wyszogrodem i Płockiem rzeka jest już dojrzałą i wielką, choć nie stateczną, bo nieujarzmioną. Niesie rocznie około 30 km3 wody, średnio co sekundę przepływa jej nurtem ponad 900 m3, ale mak-symalnie aż 7 tysięcy. Płynie na zachód, tak jak jej każe polodowcowa pradolina. Długi, zachowujący naturalny charakter rzeki roztokowej, odcinek Płockiej Wisły z licznymi wyspami, tworzy szczególnie bogatą mieszaninę siedlisk przywodnych. Największe z wysp są pokryte zaroślami wierzbowymi i topolowymi. Brzegi rzeki wraz z terasą zalewową zajmują intensywnie eksploatowane zarośla wikliny, łąki i pastwiska, na których wypasane są duże stada bydła. Pozostały tu również frag-menty dawnych lasów łęgowych. Zróżnicowanie to wzbogacają tarasy lewobrzeż-ne, których specjaliści są w stanie naliczyć nawet dwanaście. Starorzecza, ujścia dopływów, torfowiska w starych korytach i przeróżne ślady wezbrań, zatorów i obfitej sedymentacji wpływają na charakter pokrycia. Nie ma dwóch takich samych kęp czy łach, wiślany brzeg jest wszędzie inny.

Uchylamy z szacunkiem daszka przed majestatem Płockiej Wisły. Tu, daleko od źródeł i ujścia, pokazuje całą swą potęgę i piękno. Gdyby nie przeciwpowodziowe wały podczas wylewów przed Płockiem, mielibyśmy największe wiślane rozle-wisko, ponad dziesięciokilometrowej szerokości, jezioro Dobrzykowsko - Iłowskie. Tu mamy Wisłę, po której warto pływać nie tylko z prądem i pod prąd, ale też poprzecznie. Tylko tu kępy, łachy, przemiały, naspy, kosy, plaże tworzą prze-bogatą mozaikę porozdzielaną ramionami, starorzeczami, smugami zabagnień i torfowisk. To rzeka, o której nie można pisać, przytaczając tylko fakty i opinie. Musi być poezja, obraz i wyobraźnia.

Płocka Ziemia jest prawdziwie wiślana. To jeden z czterech zaledwie powiatów polskich, gdzie rzeka płynie przez jego stolicę a powiat rozłożony jest po obu brze-gach. Aż 66 km Wisły, ze 188 mazowieckich, to Wisła Płocka. Rzeka towarzyszy Kotlinie Warszawskiej i Płockiej, przepływa skrajem Kampinoskiej Puszczy, zbiera malownicze dopływy Bzurę, Ryksę, Mołtawę, Słupiankę i dwie Skrwy, Lewą i Pra-wą. Mniej więcej od Płocka, Wisłę spiętrzyła zapora pod Włocławkiem. Zamiast porozdzielanego, kapryśnego koryta mamy jezioro zaporowe - też wielkie wyzwa-nie przyrodnicze i techniczne. I jeszcze ciekawostka: na niewielkim odcinku przed Płockiem Wisła skręca nawet nieco na południe, jakby wbrew logice ukształtowa-nia naszego kraju.

17

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Wisła pod Wyszogrodem z piaszczystymi łachami The Vistula with sandbanks around Wyszogród

Ziołorośla nadrzeczne - chronione siedliska przyrodnicze Kampinoskiej Doliny Wisły (PLB 140029)Riverside herbs - protected natural habitats of the Kampinos Vistula Valley (PLB 140029)

18

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Bogata różnorodność biologiczna Doliny Wisły poniżej PłockaA wide biodiversity of the Vistula Valley below Płock

Lewobrzeżna część Płocka - RadziwieLeft-bank part of Płock - Radziwie

19

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Zbiornik Włocławski - okolice gminy Nowy Duninów - bogactwo ptaków o każdej porze roku - wspaniała okazja dla „łowów” z lornetkąThe Włocławek Reservoir - surroundings of the Nowy Duninów municipality - resources of birds at any season - a great opportunity to „hunting” with binoculars

Prawy, wysoki brzeg Wisły w Płocku oczekuje na spragnionych wypoczynku The right, high bank of the Vistula in Płock expects for guests wishing the rest

20

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Rozlewisko Zalewu Wiślanego w Płocku - piękny krajobraz, ale zagrożenie dla mieszkańcówOverflow area of the Vistula Bay in Płock - beautiful landscape and a threat to residents

Zalew Sobótka w Płocku w czasie wiosennych roztopówThe Sobótka Bay in Płock during the spring melt

21

Płocka starówka i Wisła- zapraszają w odwiedzinyThe Płock Old Town and the Vistula - are inviting to visit

Transport towarowy Wisłą - niezmiernie rzadki widok w PłockuThe goods transport with the Vistula - an extremely rare view in Płock

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. J

an W

aćko

wsk

i

22

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Prawy brzeg Wisły w Płocku z licznymi budowlami - tu - akademik Politechniki WarszawskiejThe right bank of the Vistula in Płock with numerous buildings - here - the Warsaw University of Technology student house

Zalew Włocławski w okolicach Brwilna zaprasza do uprawiania sportów wodnych i ekoturystyki - w dali Brudzeński Park KrajobrazowyThe Włocławek Bay in vicinity of Brwilno invites to practice water sports and ecotourism - in the distance Brudzeński Landscape Park

23

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Wisła w Brwilnie, gmina Stara Biała - bogactwo fauny i flory - okazja dla spragnionych wypoczynku z aparatem fotograficznymThe Vistula in Brwilno, municipality of Stara Biała - resources of flora and fauna - an opportunity to those wishing the rest with a camera

Widok na prawy brzeg Wisły pod Czerwińskiem View on the right bank of the Vistula near Czerwińsk

24

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Wisła w okolicach CzerwińskaThe Vistula in the vicinity of Czerwińsk

Roślinność nadrzeczna w okolicach CzerwińskaRiverside flora in the vicinity of Czerwińsk

25

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Ziołorośla nadrzeczne, zalewane brzegi Kampinoskiej Doliny Wisły w okolicach CzerwińskaThe riverside herbs, flooded banks of the Kampinos Vistula Valley in the vicinity of Czerwińsk

Spacer na Wzgórze Tumskie w PłockuWalk towards the Tumskie Hill in Płock

26

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Bazylika w Czerwińsku nad Wisłą - najstarsza w regionie płockim - zaprasza miłośników nie tylko historiiBasilica in Czerwińsk nad Wisłą - the oldest one in Płock region - invites not only the history enthusiasts

Nowy Duninów z zabytkowym kościołem, parkiem, zamkiem - zapraszają miłośników nie tylko historiiNowy Duninów with a historic church, park, castle - invites not only a history enthusiasts

27

fot. A

leks

andr

a W

iśni

ewsk

a

Najcenniejsze zabytki Książęcego Grodu - Płocka położone na Wzgórzu TumskimThe most valuable monuments of Duke’s Town - of Płock located on a top of a Tumskie Hill

fot. A

leks

andr

a W

iśni

ewsk

a

Łodzie oczekujące na wędkarzy w PłockuBoats awaiting anglers in Płock

28

fot. Iw

ona

Mar

czak

Molo na Wiśle w Płocku - okazja nie tylko do spacerów, ale także obserwacji bogatej fauny Wisły i historycznej zabudowy skarpy wiślanejThe pier by the Vistula River in Płock - an opportunity not only to walks, but also observation of Vistula’s fauna resources and the historical buildings at the the Vistula’s escarpment

fot. A

dria

nna

Kor

nack

a

Kępa Januszewska usytuowana w korycie Wisły w okolicach ZakrzoczymiaThe Januszewska Hurst situated in Vistula riverbed in the vicinity of Zakroczym

29

fot. B

arto

sz K

ucht

afo

t. B

arto

sz K

ucht

a

Widok na Półwysep Liszyński - bogactwo fauny i floryA view of the Peninsula Liszyński - resources of the flora and fauna

Wisła w Liszynie, gmina SłupnoThe Vistula in Liszyno, Słupno municipality

30

fot. B

arto

sz K

ucht

afo

t. B

arto

sz K

ucht

a

Zatoka Wisły w Liszynie stwarza dogodne warunki dla przystani żeglarskiejThe bay of the Vistula in Liszyno creates attractive conditions for sailing harbour

Wisła w okolicach Liszyna - to bogactwo faunistyczne Doliny Środkowej Wisły (PLB 140004)The Vistula in the vicinity of Liszyno - resources of fauna of the Central Vistula Valley (PLB 140004)

31

fot. A

leks

andr

a W

iśni

ewsk

a

Wzburzona rzekaTurbulent river

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Wisła poniżej WyszogroduThe Vistula below Wyszogród

32

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Krajobraz Wisły w okolicach Kępy PolskiejLandscape of the Vistula in the vicinity of Kępa Polska

Spróbujmy popłynąć w dół Wisły od Wyszogrodu do Płocka, podziwiając różnorodność biologiczną rzekiLet’s try to sail down the Vistula from Wyszogród to Płock, admiring the biological diversity of the river

33

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Prace zabezpieczania przeciwpowodziowego w Dolinie Wisły Flood prevention works at the Vistula Valley

Jedna z licznych wysp na Wiśle, miejsca bytowania ptaków - ostoi o znaczeniu międzynarodowymOne of numerous islands in the Vistula, a place of birds existence - a refuge with an international importance

34

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Okazja dla ekoturystów - podpłynąć pod jedną z wielu wysp, w celu podglądania przyrodyAn opportunity for eco-tourists - to swim nearby one of many islands, in order to observe the nature

Brzegi WisłyThe riversides of Vistula

35

fot. K

laud

ia R

ados

zkie

wicz

Pejzaż zimowy Wisły - okazja dla fotografów i wspaniałego spędzania wolnego czasuA winter landscape of Vistula - an opportunity for photographers - wonderful leisure activity

36

Ptaki i miastoThe birds and the city

fot. J

an W

aćko

wsk

i

37

Okiem czapli i sandacza (nadwiślańska przyroda)

Through the heron and the pikeperch eyes

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Czapla SiwaThe Grey Heron

38

Przyrodę wiślanej wstęgi lepiej od ludzi dostrzegają ptaki i ryby. Te pierwsze dlatego, że mają największe oczy w stosunku do reszty ciała, kąt widzenia jak radar lub panoramiczna kamera i możliwość rozróżniania trzykrotnie większej liczby odcieni barw niż my. Ryby, bo na co dzień mają możliwość spojrzeć przez wodę: raz w kierunku słońca, raz w wiślane otchłanie.

Wisła to szczególnie ważny korytarz przyrodniczy łączący Bał-tyk z dorzeczami Dniestru i Dunaju, istotny dla migracji ptaków z północy i południa. Dolina jest bogata także w inne zwierzęta, w tym duże ssaki, płazy, gady. Może tu żyć co najmniej 40 ga-tunków ryb. Tak zróżnicowane jest środowisko wodne tej rzeki. Gdyby była czysta…, ale i tak tu są największe sumy w Europie. Polują sandacze i szczupaki, nie brakuje okoni, leszczy, karpi i li-nów. Niestety, o jesiotrach i certach pozostało tylko wspomnienie.

Ale za to na kępach i na innych wyspach w korycie gniazdu-je i przylatuje na krócej 2/3 ornitofauny Polski - 200 gatun-ków, z czego ponad połowa lęgowych i bardzo wiele chronionych. We wszystkich zakątkach doliny, w wodzie, na brzegach, w krze-wach, trzcinowiskach, łęgach, wierzbowych dziuplach, gliniastych pustaciach w skarpie i przydrożnych chwastach są, lub bywają, różnej maści Avis. Są przez cały rok. Nie sposób ich wszystkich wyliczyć.

Wymieńmy tylko kilka wspaniałych przedstawicieli wiślanej awifauny: Perkoz rdzawoszyi, Ohar, Świstun, Tracz nurogęś, Błot-niak stawowy, Zimorodek, Remiz, Dziwonia, Świergotek polny, Podgorzałka, Kulon, Derkacz, Bąk, Gąsiorek, Mewa czarnogło-wa, Płaskonóg skrzydłodzioby. Podczas zimowego liczenia ptaków na trasie Kępa Polska - Borowiczki, wśród licznych drapieżników, zaobserwowano także Orła bielika. Specjaliści zwracają szczegól-ną uwagę na bogactwo ptaków siewkowatych, ściśle związanych z piaszczystym korytem rzeki. Nas cieszą także krążące nad skar-pami jaskółki brzegówki. Okazji do ich rozpoznawania starczy dla pułku ornitologów.

Dolina Płockiej Wisły pokryta jest lasami tylko w jednej dziesiątej. Nigdzie jednak nie robi wrażenia ubogiej w zieleń. Jak na plenerowej wystawie obrusów lub dywanów ziemia, a tak-że wody skrywane są pod różnego rodzaju barwnymi, nie tylko zielonymi, kompozycjami o skomplikowanej strukturze, światło-cieniach, wiatrowym ruchu. Podziwiamy bogactwo rolniczej mo-zaiki naszych pól przed żniwami. Dziwimy się dziesiątkami odmian głogu na Kępie Wyszogrodzkiej (Konfederatce), szanujemy wal-kę porastających brzegi wyniosłych i rozłożystych białodrzewów z pędzącą nad rzeką Kujawą - zawadiackim wiatrem z północ-nego - zachodu.

Do tych wizualnych, ale też odbieranych innymi zmysłami, wrażeń dochodzi zmieniający się odcień łąki i piasku przy różnej

39

obecności wody, na i zaraz, pod powierzchnią, przy różnej gra-nulacji i otoczeniu ziaren, wreszcie obecności lub nie, rzecznych namułów.

Możliwy jest dodatek przywleczonych przez lodowiec głazów lub, po prostu, kamieni. Wiślane plaże pełne są też wyrzuconych przez fale wielokształtnych drewnianych rzeźb, niegdysiejszych konarów, korzeni, też słupów, belek, ciesielskiej galanterii. Na tym wszystkim, co krok inne rośliny, inne przez nie ścieżki, zmieniają-ce się, jak w kinie obrazy i dźwięki, wyszukana paleta zapachów, i w rezultacie, inne myśli.

I jeszcze kobierce niebieskie. Te utkane z obłoków, mgieł poran-nych i wieczornych, zórz i gwiazd. W dolinie Wisły niebo kształtuje barwę krajobrazu na setki sposobów. Niebo odbija się w wodzie, ale wiślane kompozycje można odczytać także w chmurach. Prze-cież to ten sam wodny żywioł.

Bogate środowisko doliny rzecznej jest schronieniem nie tylko dla ryb i ptaków, ale też dla wielu innych zwierząt. Za to zwie-rzęta czują się tu wyśmienicie. Ssaki reprezentowane są przez po-nad 50 gatunków, głównie gryzoni. Z drapieżników najliczniejsze są lisy, występują również jenoty. Parzystokopytne reprezento-wane są przez cztery gatunki, z których dziki i sarny pojawiają się po obu stronach rzeki, nie tylko w sąsiedztwie Puszczy Kampi-noskiej. Spotyka się także łosie i daniele. Coraz liczniejsze są bo-bry i norka amerykańska. Ta ostatnia niezbyt potrzebna, zwłasz-cza ptakom. Wróciły zające i króliki. Z gromady gadów spotyka się jaszczurkę zwinkę, żmiję zygzakowatą i zaskrońca. A płazy, dla których takie środowisko jest rajem, to np.: żaba wodna, jeziorkowa i śmieszka. Obserwowane były również żaby brunat-ne: moczarowa i trawna. Są też ropuchy. Starorzecza w Dolinie Dobrzykowsko - Iłowskiej to żabi raj, na szczęście bez zagrożenia wypędzeniem.

Znaczne jest bogactwo bezkręgowców, a zwłaszcza owadów, korzystających z urozmaiconych siedlisk doliny, zwłaszcza skarp i sąsiedztwa wody. Nie wszyscy zapewne wiedzą, że ujściowy odcinek Skrwy Prawej do Wisły oceniono jako szczególnie bo-gaty w gatunki pijawek. Wszystkie są piękne, a tylko nieliczne mogą nieszkodliwie się przyssać. Piszemy o tym ostatnim dlatego, że piękno krajobrazu polega także na tym, że każde życie w nim jest dostojne, zrozumiałe i akceptowane.

Taka jest 66-kilometrowa wstęga, którą można podziwiać z wysokiego prawego brzegu, z lewobrzeżnego wału przeciwpo-wodziowego, przez przerwy w łozowiskach, z kęp i oczywiście z łódki, która zastępuje tu rower.

Dlatego płynąc łodzią z Zakroczymia pod Płock, lub choćby z Wyszogrodu do Zakrzewa, widzimy tysiąc razy więcej, niż jadąc samochodem przez sosnowy las.

40

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Bielik - spotkać go można w starych lasach w pobliżu Wisły The White-tailed Eagle - it is possible to see it in old forests in the vicinity of Vistula

Myszołowy - ptaki drapieżne, występujące w lasach, zadrzewieniach, na terenach otwartych Doliny WisłyThe Buzzards - birds of prey being found in forests, afforesting, an open areas of the Vistula Valley

41

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Żuraw - spotykamy go na mokradłach Doliny WisłyThe Crane - we can see it on wetlands of the Vistula Valley

Czapla biała - gniazduje w nadwiślańskich trzcinowiskachThe Great White Egret - nesting in Vistula reeds

42

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Kaczki krzyżówki - korzystają z ostoi Doliny Środkowej Wisły również zimąThe Mallards - use refuges of Central Vistula Valley also at winter

Ohar z młodymi - rzadkość nad WisłąThe Shelduck with the young - rarity at the Vistula

43

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Kowalik - spotykany w nadwiślańskich lasachThe Eurasian Nuthatch - found in riverside forests of Vistula

Grubodziób - mieszkaniec nadwiślańskich lasów i ogrodówThe Hawfinch - a resident of riverside forests and gardens of Vistula

Mazurek - występuje we wsiach, na skraju parków Doliny WisłyThe Eurasian Tree Sparrow - occurs in villages, at the sides of parks of the Vistula Valley

Modraszka- spotykana w nadwiślańskich lasach i ogrodachThe Blue Tit - common in riverside forests and gardens of Vistula

44

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Sikorka czubatkaThe Crested Tit

Sikorka ubogaThe Marsh Tit

Sikorka bogatka. Sikory - mieszkańcy lasów, parków i ogrodów nadwiślańskichThe Great Tit. Tits - residents of riverside forests, parks and gardens of Vistula

45

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Samica kosa - znany ptak nadwiślańskich lasów, parków i ogrodówThe Common Blackbird female - common bird of riverside forests, parks and gardens of Vistula

Sójka - częsty bywalec nadwiślańskich terenówThe Eurasian Jay - frequent visitor of Vistula’s riverside area

Zimorodek - pięknie ubarwiony mieszkaniec nadrzecznych urwisk, w których wygrzebuje nory lęgoweThe Kingfisher - beautifully colored resident of riverside cliffs, in which it digs breeding burrows

46

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Dzięcioł dużyThe Great Spotted Woodpecker

KwiczołThe Fieldfare

ŁyskiThe Eurasian Coots

47

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Sieweczka obrożna - mieszkaniec nabrzeży i błotnistych brzegów WisłyThe Ringed Plover - resident of wharves and muddy banks of Vistula

Sieweczka rzeczna - zamieszkuje żwirowiska i błota w Dolinie WisłyThe Little Ringed Plover - inhabits gravel pit and muds at the Vistula Valley

Krwawodziób - mieszkaniec łąk, błot i nabrzeży doliny WisłyThe Common Redshank - resident of meadows, muds and wharves of the Vistula Valley

48

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

PiskliwiecThe Common Sandpiper

Rybitwa rzeczna - mieszkaniec brzegów WisłyThe Common Tern - resident of the Vistula banks

Biegus zmiennyThe Dunlin

49

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Mewy śmieszkiThe Black-headed Gulls

Bażant - występuje na terenach otwartych Doliny WisłyThe Common Pheasant - occurs at open areas of the Vistula Valley

Pliszka siwa- powszechnie znana na terenach podmokłych, otwartych łąkach Doliny WisłyThe White Wagtail - commonly known at wetlands, open meadows of the Vistula Valley

50

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Samotnik- gniazduje w wilgotnych lasach, nad wodami WisłyThe Green Sandpiper - nests in humid forests, above waters of the Vistula

Łabędzie nieme - często spotykane na Zbiorniku WłocławskimThe Mute Swans - commonly seen at the Włocławski reservoir

51

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

ModraszkiThe Blue Tits

Paź królowejThe Swallowtail

Rusałka admirałThe Red Admiral

Tygrzyk paskowanyThe wasp spider

52

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Dzik - mieszkaniec nadwiślańskich lasówWild boar - resident of riverside forests of Vistula

WydraThe common otter

53

SarnyThe Roe deers

fot. A

leks

andr

a Gac

kow

ska

Ptaki, most w Płocku i Jezioro WłocławskieThe birds, the bridge in Płock and the Włocławek Lake

fot. Ż

anet

a M

arcz

ak

54

fot. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

kfo

t. B

ogda

n Kaź

mie

rcza

k

Jaszczurka zwinkaThe Sand Lizard

Ropucha zielonaThe Green Toad

55

fot. K

laud

ia R

ados

zkie

wicz

fot. B

arto

sz K

ucht

a

Płazy zamieszkują Kampinoską Dolinę WisłyAn amphibians inhabit the Kampinos Vistula Valley

Zakola Wisły w okolicach Rydzyna, gmina SłupnoBends of the Vistula in the vicinity of Rydzyno, Słupno municipality

56

fot. J

ulia

Kla

usfo

t. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Bóbr- częsty bywalec w Dolinie WisłyThe Beaver - frequent visitor of the Vistula Valley

Efekt pracy bobrów nad WisłąThe results of beavers work nearby the Vistula

57

fot. M

ilena

Maj

orek

Urocza Dolina Wisły w okolicach gminy IłówThe charming Vistula Valley in the vicinity of Iłów municipality

58

fot. M

ilena

Maj

orek

fot. M

ilena

Maj

orek

Dolina Wisły w okolicach gminy IłówVistula Valley in the vicinity of Iłów municipality

59

Wysoka woda (wiślane żywioły)

High water

fot. J

an W

aćko

wsk

i

Przerwany wał przeciwpowodziowy w Świniarach w 2010r.The broken floodbank in Świniary in 2010

60

Przypomnijmy: w dawnych czasach ludzie także chętnie zamiesz-kiwali nad rzekami, zwłaszcza dużymi, dogodnymi jako drogi i pełnymi ryb. To sąsiedztwo było wtedy dobrym schronieniem dla człowieka, któ-ry potrafił żyć w zgodzie z wodną potęgą, a więc bezpiecznie. Lokował się na wysokich tarasach, ponad skarpami, a jeśli przyszło mu miesz-kać na płaskim brzegu, znał sposoby na unikanie zalania przez niere-gularnie podnoszącą się wodę. Niestety, nie ma już domów na terpach - sztucznych wzgórkach wznoszonych w zalewanej dolinie, a powodzie dokuczają tym, którzy nie do końca zrozumieli prawa przyrody. Liczy-my na kruche wały, które… są jedną z przyczyn powodzi. Wciąż mamy w oczach przerażenie kobiety stojącej na rozmytym wale w Świniarach z nie zapisaną i niemą pretensją: jak to możliwe, żeby taka ochrona sczezła w ciągu chwili? Przerwanie wału nawet w jednym miejscu jest przyczyną powodzi na ogromnej powierzchni. Wisła Płocka jest w stanie utworzyć je-zioro dwa razy większe od Śniardw. Z zalanymi kilkunastoma wsiami.

Gdyby zamiast wałów przeznaczono wezbranym naturalnie wodom odpowiednie miejsca w dolinie, na całej długości rzeki nie byłoby trage-dii powodzi tam, gdzie wały puszczają. Ta prosta prawda nie jest prosta w realizacji. Na zawalu mieszkają ludzie, oczekujący wsparcia od gospo-darujących wodą. A tu potrzebne są wspólne, mądre decyzje. Koniecz-ne jest tylko oddanie żywiołowi na pewien czas miejsca na zatrzymanie wezbraniowych wód. Powodzie wiślane można stopniowo ograniczać, poprawiając zdolności retencyjne dorzecza oraz ustanawiając rozległe obszary możliwe do zalania podczas słynnych świętojanek i jakubówek, czyli letnich wezbrań, ale też przy powodziach zatorowych - zimą spowodowanych spiętrzającą się krą lub śryżem.

W dnie szerokiej wiślanej doliny, a właściwie pradoliny, mają żyć ludzie i zwierzęta. Dla pierwszych potrzeba bezpieczeństwa i pięknych wi-doków, dla drugich warunków do bytowania. Dla pierwszych potrzeba do-brej pracy, przespanych nocy i wygodnego transportu. Dla drugich spokoju - przynajmniej na czas rozrodu oraz zdrowego pożywienia. Dla pierw-szych potrzeba zwykłej człowiekowi dumy z posiadania i decydowania, drugim - wystarczy możliwość sprawiedliwego uczestniczenia w naturalnej konkurencji.

Czy to można pogodzić, pamiętając o stałym zagrożeniu wysoką wodą? Można. Przyjmijmy, a można to już z dużym prawdopodobieństwem przy-jąć, że nie będziemy spiętrzać, prostować, zamieniać w ściek i wypijać do dna naszej Wisły, że pozostanie taka, jak jest, może tylko uprzątnięta i zadbana.

Wielkie wyzwanie - porzucamy myśli o walce z przyrodą i o dumnym pokazie technicznych umiejętności. Dając rzecze część tego co miała, zawsze oddalamy zmorę powodzi - katastrofy, której przyczyną jest raczej czło-wiek, a nie natura. Są tereny, gdzie ludzie nie powinni mieszkać, a zwie-rzęta zdążą stamtąd uciec. Po przejściu fali osuszoną ziemią znów można będzie obdzielić jednych i drugich.

61

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Zalana wodami powodziowymi dzielnica Płocka - Radziwie ( styczeń 1982r.)Filled with flood waters city district of Płock - Radziwie (January 1982)

Zerwany przyczółek w Płocku podczas powodzi w styczniu 1982r. Bridgehead in Płock broken during the flood in January 1982

Krajobrazy powodziowe (Flood landscapes)

62

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Zalane tereny lewobrzeżne Doliny Wisły podczas powodzi w 1982r.Flooded areas of the left bank of the Vistula Valley during the flood in 1982

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Lodołamacze na Zbiorniku Włocławskim zimą 1982r.The icebreakers at the Wloclawek Reservoir in winter 1982

63

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Lodołamacze i lód - powódź 1982r.The icebreakers and ice - flood in 1982

64

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. J

an W

aćko

wsk

i

Krajobraz podczas powodzi w 2010r. - zbudowana sztuczna zapora w JordanowieLandscape during the flood in 2010 - an imitation of dam built in Jordanów

Czy można gospodarować dalej na terenach zalewowych?Is it still possible to manage on the floodlands?

65

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. J

an W

aćko

wsk

i

Krajobrazy nadwiślańskie podczas powodzi w maju 2010r.The Vistula River landscapes during the flood in May 2010

66

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. J

an W

aćko

wsk

i

Powódź w powiecie płockim w maju 2010r.Flood in the Płock district in May 2010

67

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. J

an W

aćko

wsk

i

Zalane wodami powodziowymi tereny lewobrzeżnej Doliny WisłyFloodwater inundated areas of the left bank of the Vistula Valley

Kościół w Troszynie - wokół wiślane wody powodziowe - maj 2010r.The church in Troszyn - the Vistula water around it - May 2010

68

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Przerwanie wału przeciwpowodziowego w Świniarach w maju 2010r.Braking the floodbank in Świniary in May 2010

Wdzierająca się woda Wisły na tereny zamieszkałe przez ludność gmin Słubice i GąbinVistula water forcing areas inhabited by the population of Słubice and Gąbin municipalities

69

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Nawet cmentarz pod wodami powodziowymi (maj 2010r.)Even a graveyard under flood waters (May 2010)

Zabudowa wyrwy w wale przeciwpowodziowym w ŚwiniarachSuperstructure of the rift in floodbank in Świniary

70

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Ponowne zalanie terenów nadwiślańskich w czerwcu 2010r.Vistula riverside areas flooded again in June 2010

Strażacy woj. mazowieckiego podczas akcji ratunkowej w czasie powodzi 2010r. na Ziemi PłockiejFirefighters of the Mazovian province while the rescue operation during the flood at the Płock Land in 2010

71

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Kto żyw walczy z żywiołem powodziEveryone who lives is fighting with the element of flood

Pompownie przeciwpowodziowe w Dobrzykowie zalane wodami Wisły w maju 2010r.The flood pumping stations in Dobrzyków filled with Vistula water in May 2010

72

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

fot. J

an W

aćko

wsk

i

Wysadzanie wału przeciwpowodziowego w DobrzykowieBlowing up the flood barrier in Dobrzyków

Dolina Ośnicka Rydzyno - dziura bobrowa w wale przeciwpowodziowym - lipiec 2010r.Ośnicka Valley in Rydzyno - beaver’s hole in the floodbank - July 2010

73

Współczesny flisak (człowiek i rzeka)

Contemporary rafter

fot. J

an W

aćko

wsk

i

Regaty na WiśleRaces at the Vistula

74

Przyglądając się wiślanej wstędze i zliczając bogactwa, które nagro-madziła tu przyroda, zastanawiamy się, czy wolno nam jeszcze dodać coś do tego królestwa. Bo historycznych śladów obecności człowieka nad Płocką Wisłą nie brakuje. I są to zwykle ślady szlachetne. Mapa rozmieszczenia zabytków architektury romańskiej w Europie pokazuje, że najdalej z nich ku wschodowi wysunięte są tutejsze kościoły Czerwińska, Płocka i Rokicia. Dopiero późnośredniowieczne Królestwo Polskie poprowadziło gotyk europejski dalej ku wschodowi, zresztą tu także, nad Wisłą pozosta-wiając wspaniałe obiekty. Trzy wiślane mosty nad Płocką Wisłą też można zaliczyć do cywilizacyjnych sukcesów także dlatego, że można z nich podziwiać uroki doliny.

Wielką wartością są panoramy leżących nad rzeką miast i wsi. To wartość oceniana zapewne tylko przez ludzi i doceniana od zarania dziejów. Bez wiśla-nego pierwszego planu widok na Tumskie Wzgórze, czy Skarpę Wyszogrodzką byłby bez wyrazu.

Czy wszyscy wiedzą, że krajobraz doliny pomiędzy Czerwińskiem i Wy-szogrodem uznany został przez uczestników malarskiego pleneru za naj-piękniejszy w Europie? Czując, że powinniśmy chronić nie tylko ożywioną przyrodę, ale cały naturalno - kulturalny krajobraz, postaraliśmy się ustano-wić na Płockiej Wiśle sześć rezerwatów w bezpośrednim sąsiedztwie koryta, dwa parki krajobrazowe po lewej i prawej stronie doliny (Gostynińsko - Włocławski i Brudzeński), obszary chronionego krajobrazu: Gostynińsko - Gąbiński i Nadwiślański, zespoły przyrodniczo - krajobrazowe Rosicy i Brzeź-nicy, wreszcie Obszary NATURY 2000 obejmujące dolinę od Dęblina po Płock i od Warszawy po Płock. Wiemy, że to za mało. Jesteśmy za utworzeniem Parku Krajobrazowego Doliny Wisły Płockiej. Wtedy widoki kilkudziesięciome-trowej skarpy, pokrytych wydmami i torfowiskami tarasów na lewym brzegu oraz usadowione nad rzeką zabytki pozostaną niezagrożone, czekając na po-dziw naszych następców.

Dziś już niewiele zostało zawodów, a także po prostu ludzi zżytych z rze-ką. Można takie historyczne wątki snuć w nadwiślańskich wsiach Wychódźca, Troszyna, Dobrzykowa czy Murzynowa, gdzie prawie wszyscy byli rybakami, flisakami, po prostu życie płynęło im z prądem rzeki.

Dziś te związki są inne, może mniej bezpośrednie - przecież transport wiślany praktycznie zamarł, a połowem ryb zajmują się przede wszystkim kłusownicy i nieliczni wędkarze. Za to myśli się o innych dobrodziejstwach Wisły dających pracę i pożytek publiczny. Ludziom trzeba zaoferować ciekawą pracę przy turystycznym udostępnianiu doliny, wciąż jeszcze znanej z widoków z mostów. Ludzie powinni bardziej dbać o wspaniałe dziedzictwo kulturowe płockiej ziemi. Ludziom należy zadać obowiązek dbania o Wisłę naturalną, czyli czystą i pozbawioną sztucznego bez-ładu. Ludzie powinni ostatecznie przekazać ptakom zupełnie nam nieprzydat-ne łachy i kępy, nie zabierając z rzeki piasku, największego bogactwa doliny.

A transport? Ten, kto nie ma płetw ani skrzydeł, może przypomnieć sobie płaskodenne łodzie. Będzie bliżej rzeki i lepsze myśli go nawiedzą. Będzie współczesnym flisakiem.

75

fot. Iw

ona

Mar

czak

Nabrzeże Wisły w WyszogrodzieWaterfront of the Vistula in Wyszogród

fot. Iw

ona

Mar

czak

Widok z wysokiego brzegu Wisły w WyszogrodzieThe view from the high bank of the Vistula in Wyszogród

76

fot. Iw

ona

Mar

czak

Wędkarze na Zbiorniku Włocławskim w okolicach PopłacinaThe anglers at the Włocławek Reservoir in the vicinity of Popłacin

fot. K

laud

ia R

ados

zkie

wicz

Sporty wodne na WiśleWater sports at Vistula

77

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. J

ulia

Kla

us

Płock zaprasza wszystkich miłośników żeglarstwa, kajakarstwa i innych sportów wodnychPłock invites all enthusiasts of sailing, canoeing and fans of other water sports

Płynąc „Rusałką” po Zalewie Włocławskim obserwowaliśmy nie tylko faunę i florę Doliny Wisły, ale także życie gospodarcze ludzi Ziemi Płockiej Sailing by „Rusałka” on the Włocławek Lake we observed not only the flora and fauna of the Vistula Valley, but also the economic life of people at the Płock Land

78

Wędkowanie pomaga odpocząć po trudach dnia codziennegoAn angling helps to rest after everyday efforts

79

fot. K

laud

ia R

ados

zkie

wicz

80

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Cisza nad Wisłą w Czerwińsku pomaga odpocząć człowiekowiA silence by the Vistula in Czerwińsk helps man to rest

Port dla sportów wodnych w Nowym Duninowie zaprasza od wiosny do jesieniThe port of water sports in Nowy Duninów invites from spring to autumn

81

SpływRafting

fot. D

ariu

sz W

inia

rski

Nowy most przez Wisłę w Płocku przyjazny przyrodzie wiślanejThe new bridge over the Vistula in Plock is friendly to the Vistula nature

82

Nad Płocką Wisłą, tak jak nad każdą polską wodą, mro-wie jest urzędów i organizacji mających w statutach zarządza-nie tym bogactwem. Nie mamy przecież śródlądowego Neptuna. Nie da się wszystkich wymienić, może łatwiej jest napisać, że wszystkie organy władzy rządowej i samorządowej coś tam do Wisły mają. Bo przecież gminy, powiaty i województwa, re-sorty ochrony środowiska, rolnictwa, infrastruktury, gospodarki, zdrowia, spraw wewnętrznych, edukacji, nauki, sportu i tury-styki, kultury i dziedzictwa narodowego - dobrze, że nie spraw zagranicznych. Administracja specjalna także: służby ochrony środowiska, sanitarne, przeciwpowodziowe. Agencje i inspekcje. Oczywiście też władze ustawodawcze.

Istnieje tez administracja wodna, która odradza się po latach posuchy. Będziemy mieli zarządy dorzeczy, buduje się strategie ochrony przeciwpowodziowej Wisły. To wielka nadzieja na współ-pracę z rzeką - respektowania praw przyrodniczych przy wyko-rzystaniu zdobyczy cywilizacji.

Tymczasem popatrzmy na pozytywy tego wieloimiennego zarządzania rzeką w przypadku Wisły Płockiej. Jeden sukces brzmi trochę przekornie: nie doprowadzono do kaskadyzacji tego odcinka. A przecież były plany budowy stopni w Wyszogrodzie i Płocku, potem w Kępie Polskiej, także kanału na lewym brzegu od ujścia Mołtawy do cofki spiętrzenia włocławskiego. Nie do-prowadzono do budowy celulozowni i papierni w Wyszogrodzie, nie powstała elektrownia jądrowa koło Duninowa w Gostynińsko - Włocławskim Parku Krajobrazowym. Zamiast tego władze róż-nych szczebli zgodziły się na utworzenie rezerwatów korytowych obejmujących kępy wiślane od Wyszogrodu do Płocka, wspoma-gały utworzenie dwóch parków krajobrazowych na obu brzegach rzeki, ustanowienie nadwiślańskich obszarów krajobrazu chronio-nego, zespołów przyrodniczo - krajobrazowych, stanowisk doku-mentacyjnych nad rzeką i jej płockimi dopływami.

Starannie przyglądano się inwestycjom w rzece i w dolinie. Nowe mosty nad Wisłą Płocką są naprawdę „ekologiczne” mimo, że nie mają ekranów akustycznych, jak najnowszy most w sto-licy. Za to przekraczają rzekę bez przetasowań i nasypów, dając wodzie swobodny przepływ naturalnymi roztokami. Nawet wan-ty na moście w Podolszycach zostały obniżone, by nie przeszka-dzać ptakom.

Szanuje się jakość wody pomimo tego, że Płocka Wisła wciąż jeszcze otrzymuje potężny łyk surowych ścieków komunalnych z lewobrzeżnej Warszawy. Działają oczyszczalnie we wszyst-kich większych miejscowościach, także zamieszkałych przez mieszkańców wielokrotnie uboższych niż stołeczni. Również nad płockimi dopływami pobudowano oczyszczalnie i dzięki temu do rzeki wpływają coraz lepsze jakościowo, pełne życia wody.

83

Nawet w najbardziej opornym Bodzanowie oczyszcza się już ko-munalne ścieki. Gdyby tak źródła Wisły były pod Czerwińskiem!

Nie bez powodu opisano wyżej potrzebę polderyzacji doliny, jako sposobu na zmniejszenie zagrożenia powodziowego. Na płoc-kim odcinku takie poldery są wyznaczone. Potrzebne są jeszcze konkretne prace hydrotechniczne izolujące poldery od terenów zewnętrznych. Wspiera się małą retencję, w tym także odbudowę małych siłowni wodnych: pracują takie na obu Skrwach, ale też np. na zrzucie oczyszczonych ścieków z Płocka i Orlenu. Tysiącletnie Miasto z Tumskim Wzgórzem dostrzegło szansę „dogadania się z Wisłą”, pomimo historycznych nieprzyjemności związanych z osuwaniem się całych ulic do rzeki. Teraz w miejscu takiego osuwiska jest wspaniały amfiteatr, a pod skarpą lokali-zowana jest marina. Najpełniejsze żagle w Polsce będzie można niedługo obserwować spod tumskich kasztanowców.

Ta współpraca z rzeką ma być może związek z faktem komu-nalnym - Płock jest ostatnim miastem nad Wisłą, który pije wodę z rzeki. Prawda, że „fabrykowaną”, ale czerpaną z ujęcia brzego-wego. Więc Płocczanie wiedzą, jak wiele od niej, tzn. Wisły, zależy.

W Wyszogrodzie obchodzone są corocznie Dni Wisły. W pobliżu pamiątki po najdłuższym drewnianym moście w Europie zgro-madzeni wspominają świetność nadwiślańskiego grodu z zamkiem i ruchliwą przystanią.

A więc zrobiliśmy trochę dobrego nad naszą rzeką. Zrobili nie tylko pisarze, poeci, malarze, fotograficy, kompozytorzy i ba-dacze historii i przyrody wiślanej. Nie tylko sportowcy, posłu-gujący się wiślanymi imionami klubów, nie tylko turyści i na-uczyciele pokazujący wiślane panoramy, by uczniowie zapamiętali je w najdalszych swych przyszłych peregrynacjach. Zrobiliśmy także my - prości ludzie i zwykli urzędnicy.

A żeby nie było zbyt wzniośle, przypomnijmy jeszcze, kto tak naprawdę najwcześniej się tu zrodził i trwale „zadomowił” - jeśli można użyć takiego antropomorficznego słowa. Cudow-ny, ale mocno tajemniczy krajobraz Płockiej Wisły, to osto-ja istot nadprzyrodzonych. Topielic, utopców, północnic, borut, strzyg, bagiennych i leśnych widziadeł oraz wodnych nimf i sy-ren czyli reprezentantów demonologicznego świata doliny Wisły nie sposób zliczyć. Z pewnością niektóre z tych zjaw w rzeczy-wistości były rwanymi wichurą konarami rosochatych wierzb, wynurzającymi się w z wiślanego nurtu, albo wąsatymi suma-mi czy buszującymi w stromiznach skarp nietoperzami powięk-szonymi do diabelskich rozmiarów strachem i wyobraźnią. Pew-nie stwory te mają w znacznej części pochodzenie ornitologiczne. Ale najpewniej są najlepszym dowodem wszelakiego związku człowieka z Wisłą.

84

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Widok na Wisłę w Wyszogrodzie z okolic Muzeum WisłyView of Vistula in Wyszogród seen from surroundings of the Museum of the Vistula

Gości Wyszogrodu zapraszamy do odwiedzenia Muzeum WisłyGuests of Wyszogród are invited to visit the Museum of the Vistula

85

Dolina WisłyValley of Vistula River

fot. D

anie

l Bom

bała

Spływ kajakowy Skrwą Prawą przy ujściu do WisłyCanoe rafting on Right Skrwa river near its estuary to Vistula

fot. P

iotr

Tw

ardo

wsk

i

86

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. D

ariu

sz W

inia

rski

Zabezpieczenie i monitorowanie Skarpy Wiślanej w Płocku pozwala na jej właściwe zagospodarowanieProtection and monitoring of the Vistula Escarpment in Płock allows for its proper management

Zachód Słońca nad nowym mostem w PłockuSunset over the new bridge in Plock

87

fot. Iw

ona

Mar

czak

Odprowadzanie płockich ścieków komunalnych z oczyszczalni w Maszewie, gmina Stara BiałaDischarge of Płock’s urban waste water from the sewage treatment plant in Maszewo, Stara Biała municipality

fot. Iw

ona

Mar

czak

Ziemia po powodzi w gminie Słubice będzie zalesiona dzięki pomocy finansowej WFOŚiGW w WarszawieThe area after the flood in Słubice municipality will be afforested with the financial support of VFEP&WM in Warsaw

88

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Prace zabezpieczenia przeciwpowodziowego w Dolinie WisłyFlood prevention works in the Vistula Valley

fot. z

arc

hiw

um W

ZM

iUW

w W

arsz

awie

O/P

łock

Modernizacja wałów przeciwpowodziowych w Piotrkówku, gmina Słubice - prace prowadzone na zlecenie WZMiUW w Warszawie O/PłockModernization of flood embankments in Piotrkówek, Słubice municipality - work carried out at the request of the WZMiUW in Warsaw Branch in Płock

89

Dokąd płyniemy?Where are we sailing?

fot. K

laud

ia R

ados

zkie

wicz

Widok na spichlerz w RadziwiuView of the granary in Radziwie

90

Po raz drugi napiszmy, że dogadaliśmy się, iż nie będziemy spiętrzać, kanalizować, zawracać, podgrzewać, prostować, zmie-niać w ściek i wypijać do dna naszej Wisły. Że pozostanie taka, jak jest, może tylko bardziej uprzątnięta i zadbana. Razem z obec-nymi i przyszłymi krajobrazami.

Płyniemy więc do chwili, gdy formalnie powstanie najcen-niejsze przyrodniczo miejsce w Polsce - właśnie nad Płocką Wisłą: pradolinny profil z parkiem narodowym, unikalną doliną i korytem Wisły i parkiem krajobrazowym chroniącym wynio-słą skarpę prawobrzeżną. W dziesiątkach miejsc przed, pomiędzy i za Czerwińskiem i Wyszogrodem będzie można to oglądać do końca świata. Wtedy widoki kilkudziesięciometrowej skarpy, pokrytych wydmami i torfowiskami tarasów na lewym brze-gu oraz usadowione nad rzeką zabytki, pozostaną niezagrożone, czekając na podziw naszych następców.

A rzeka będzie płynąć, choć klimat się zmienia. Nie zmienia się aż tak, aby zabrakło wody z chmur zasilającej nasze ziemie. Ta niewielka nadwyżka pozostanie. A jak ma płynąć Wisła? Ustaliliśmy, że ona to wie lepiej od nas.

Pozostaje jeszcze drobna sprawa jakości. Miejmy nadzieję, że wydanie tego albumu nastąpi w najważniejszym dniu dla Płoc-kiej Wisły. W zasadzie powinniśmy ze wstydem nie zauważyć tego wiekopomnego momentu. Jakby nigdy nic. Tylko, że czekamy już…W tym, 2012 roku: sto lat za późno ścieki z Warszawy, stolicy Polski będą oczyszczone. Tak, nie ma tu pomyłki, chodzi o Warsza-wę, a nie Pragę, która leży na prawym brzegu. Dotychczas ścieki Starego Miasta, Śródmieścia, Górnego Mokotowa, Ochoty, Woli płynęły wprost do królowej rzek polskich, by następnie raczyć swym swojskim zapachem próbujących wypoczywać w Kazuniu, Kromnowie, Kępie Polskiej czy Białobrzegach oraz mieszkających w Zakroczmiu, Czerwińsku Wyszogrodzie i Płocku. Dopiero w tej swoistej oczyszczalni ścieków, jaką jest spiętrzenie włocławskie, warszawskie nieczystości ostatecznie mieszały się z pozostałym wiślanym płynem.

Będziesz wreszcie czysta, tak jak to było tysiące lat przed gęstym zasiedleniem brzegów. To szansa niewyobrażalna. Prawie dzika duża rzeka i jeszcze czysta! Toż drugiej takiej nie znajdzie się w całej Europie. Ruszą nad jej brzegi turyści i szybko zauważą, że najciekawszym odcinkiem wiślanej wstęgi jest 66 płockich kilometrów. Dwa dni kąpiemy się pod Kazuniem, dwa dni krążymy po kampinoskich brzegach rzeki, od czasu do czasu przepływając do Czerwińska lub zajeżdżając do Wyszo-grodu, dwa dni na żaglówce wokół kęp pomiędzy Zakrzewem i Ośnicą, dwa dni w Płocku. Po drodze fotografia na tle naj-piękniejszego pejzażu w Zdziarce. Gwarantowany wypoczynek, uciecha i czyż nie cud?

91

fot. Iw

ona

Mar

czak

Port dla żaglówek, łodzi i kajaków w Płocku - okazja do spacerów po Zalewie WłocławskimPort for sailboats, boats and canoes in Płock - an opportunity for sails on Włoclawskie Lake

fot. J

anin

a Kaw

ałcz

ewsk

a

Jezioro BiałobrzeskieBiałobrzegi Lake

92

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Młodzi obserwatorzy Wiślanej przyrody The young observers of Vistula’s nature

Zmęczonych turystów zapraszamy nad Sobótkę nad WisłąTired tourists are invited to Sobótka by the Vistula

93

Znakowany szlak rowerowy nad WisłąMarked on bicycle trail by the Vistula

Szlak rowerowy nad WisłąBicycle trail by the Vistula

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

94

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Zapraszamy do odpoczynku nad zalewem Sobótka...We invite you to rest by the Sobótka Lake...

...lub w plenerze nadwiślańskim z dala od zgiełku ludzi

...or at Vistula open air away from the hustle of people

95

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Pogłębianie Wisły - może będziemy w przyszłości znowu płynąć statkiem z Warszawy do Płocka i WłocławkaThe deepening of the Vistula - perhaps in the future we will sail again by a ship from Warsaw to Płock and Włocławek

96

fot. M

ikoł

aj H

ain

fot. T

omas

z Kos

iack

i

Zmierzch nad Wisłą - tereny starorzecza w BiałobrzegachTwilight by the Vistula River - the old river bed areas at Białobrzegi

Dolina Wisły w okolicach WyszogroduValley of Vistula River in vicinity of Wyszogród

97

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

Mazowiecki Ośrodek Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego - tu nad Wisłą możemy nie tylko odpocząć po trudach podróży, ale wiele dowiedzieć się o WiśleThe Mazovian Geographical Centre of Warsaw University - in here by the Vistula we can not only have a rest after a journey, but also learn a lot about the Vistula

Kępa Wyszogrodzka i flisacyWyszogrodzka Hurst and rafters

98

fot. J

an W

aćko

wsk

ifo

t. Iw

ona

Mar

czak

Ośrodek wypoczynkowy nad Wisłą w Nowym Duninowie - tu możemy odpocząć, płynąc żaglówkąThe recreation centre in Nowy Duninów by the Vistula - in here we can have a rest, float by sailing boat

Marzy nam się Wisła w Płocku pełna żaglówekWe dream of the Vistula in Płock full of sailing boats

99

fot. J

an W

aćko

wsk

i

Wielu amatorów wędkarstwa odpoczywa w ten sposób na całej długości płockiej WisłyMany angling enthusiasts rest such a way along the entire length of the Płock Vistula

fot. J

an W

aćko

wsk

i

Port jachtowy Morka w PłockuMorka yacht port in Płock

100

Schyłek zimyThe end of winter

101

fot. J

an W

aćko

wsk

i

102

Mazowsze - Ośrodek Szkoleniowo - Wypoczynkowy w Soczewce zaprasza wszystkich wypoczywających w Dolinie WisłyMazowsze - Training - Recreation Centre in Soczewka invites everyone resting by the Vistula Valley

E. Rudzki - agroturystyka w Studzieńcu, gmina SłubiceE. Rudzki - agritourism in Studzieniec, Słubice municipality

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. Iw

ona

Mar

czak

103

Marina Murzynowo zaprasza miłośników żeglarstwa i kajakarstwaThe Marina in Murzynowo invites enthusiasts of sailing and canoeing

Ev-Jack Agroturystyka - wypoczynek w BiałobrzegachEv-Jack Agritourism - rest in Białobrzegi

fot. Iw

ona

Mar

czak

fot. z

arc

hiw

um M

arin

a M

urzy

now

o

104

Budynek WFOŚiGW w Warszawie - znajduje się w Płocku, w odległości ok 10 minut od nabrzeża Wisły. Tu mieści się RCEE w Płocku, a w bibliotece można znaleźć wiele materiałów o Wiśle The Building of VFEP&WM in Warsaw - branch located in Płock, in the distance of 10 minutes walk from the wharf of the Vistula. In here the RCEE in Płock is located, and in the library it is possible to find a lot of materials about the Vistula.

fot. J

an W

aćko

wsk

i

Most im. J. Piłsudskiego w PłockuThe J. Piłsudski Bridge in Płock

fot. Iw

ona

Mar

czak