qëndra për kërkim dhe zhvillim - qkzh.alqkzh.al/publications/sme2004al.pdftë seed-it mbi...

RAPORT VJETOR 2004 1

2 RAPORT VJETOR 2004

Qëndra për Kërkim dhe Zhvillim

Asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet ose të transmetohet në ndonjë formë apo menyrë pa lejen me shkrim tëAgjencisë.

Agjensia e Zhvillimit të NVM-ve

Adresa:Rr. Gjergj Fishta Pallatet Shallvare, TiraneTel: ++ 355 4 254316E-mail: [email protected]

Copyright@ SME Agency 2004

Falenderime

Agjencia e Zhvillimit të NVM-ve dëshiron të falenderojë Bankën Raiffeisen të Shqipërisë për mbështetjen financiare, Qendrën për Kërkim dheZhvillim, Tiranë për përgatitjen e këtij Raporti si dhe EIM firmën hollandeze, hartuese të Observatorit të “NVM në EU” për komentet e saj nëdraftin final. Falenderojme gjithashtu ne menyre te vecante Projektin ADAM (program i mbeshtetur nga Ministria Italiane e AktiviteteveProdhuese, me Ligjin 212/92) dhe grupin e tij te punes per mbeshtetjen financiare dhe teknike.Grupi i punës dëshiron të falenderojë zj. Milva Ekonomi, drejtore në INSTAT dhe zj. Krisafgjia Stefa, drejtore e Departamentit të AnketimitStatistikor të Biznesit për vënien në dispozicion në kohë të të dhënave të marra nga Anketimi Strukturor i Biznesit. Dy programet e mëparshmetë SEED-it mbi zhvillimin e metodologjisë për treguesit e ecurisë së NVM-ve kontribuan gjithashtu për përgatitjen e këtij raporti. Së fundi,dëshirojmë të falenderojmë z. Elinor Bajraktari për kontributin e tij në përgatitjen e këtij raporti.

Raiffeisen Bank sh.a është banka më e madhe në Shqipëri me asete në vlerë mbi 1.5bilion Euro. Ajo ka mbi 60% të depozitave në vënd dhe rrjetin më të madh të degëve,me 82 që shërbejnë në të gjithë vëndin.

Banka aktualisht gëzon kthimin në të ardhura me rreth 60% dhe ka raportin më të ulëttë kostos së të ardhurave nga çdo bankë tjeter në Shqipëri.

Raiffeisen Bank do të rifillojë huadhënien për gjithë sektorët në treg këtë vit. Neplanifikojmë të zbatojmë shërbime te reja bankare, duke filluar me shërbimet AMT dhekartat e debitit, ne vjeshtën e 2004, dhe më vonë zgjerimin në huadhëniet në aktivitetetpër individët si për shembull paradhenie bankare dhe kredia me këste. Shërbimi AMTdo t’i ofrojë klientëve tanë akses ndërkombëtar në mijëra ATM me kartat ElektronikeVisa Card. Në Shqipëri ne planifikojmë të kemi rrjetin më të madh të ATM-së se çdobankë tjeter ne vënd.

Zhvillimet në Korporatë dhe segmente të tregut të SME-ve janë gjithashtu planifikuar, metë dy shërbimet, e huadhënies dhe transaksioneve.

Me rritjen e PBB që e kalon 6% në vit dhe inflacionin nën 4%, Shqipëria është një ngaekonomitë me rritje më të shpejtë në Europen Jug-Lindore. Me marrjen e Bankës sëKursimeve ne Prill te 2004 Raiffeisen ndjek strategjine për të qënë novatore dheudhëheqëse e tregut dhe rezultatet e vazhdueshme të shkëlqyera të Raiffeisen Bank dotë provojnë se Shqipëria është një nga tregjet me zhvillim më të shpejte ne EuropenJug-Lindore.


Tiranë, Tetor 2004

Raporti Vjetor – 2004

Ndërmarrjet e Vogladhe të Mesme në Shqipëri


Qëndra për Kër kim dhe Zhvi l l imQKZH është Organizatë jo Fitimprurëse dhe ka si objekt kryesor kryerjen e studimeve dhe analizave tëthella ekonomike për të ndihmuar institucionet publike dhe komunitetin e biznesit në hartimin e politikavesa më të drejta për nxitjen dhe zhvillimin e sektorit privat. QKZH është antare e rrjetit Europian tëinstitucioneve kërkimore CIRET, që asistohen në punën e tyre nga Komisioni Europian (Drejtoria ePegjithshme e Ekonomisë dhe Financës) dhe OECD.

Adresa:Qëndra për Kërkim dhe ZhvillimRr.Luigj Gurakuqi P.15/1, Sh.1, Ap.1Tirane, Shqiperi

Adresa posta le :QKZHP.O. Box: 218/1Tirane

Internet: www.qkzh.orgE-mail: [email protected]&fax: +355 4 230 445

Redakt imi le trar :Violeta Librazhdi

Design:Elzana Agolli

Shtypur në shtypshkronjënAlb-paper, Tirane

Grupi i punes

Albert Gajo, (udheheqes grupi), QKZH, Tirana, Mirlinda Rusi, QKZH, Tirana, Rozi Beqiri,QKZH, Tirana, Jonida Naska, QKZH, Tirana, Gavril Lasku, Drejtor i Agjensise se Zhvillimittë SME-ve, Elona Caushi, Agjensia e Zhvillimit të SME-ve, Eliona Konomi, Agjensia eZhvillimit të SME-ve.


Fjala përshëndetëse nga ministri i Ekonomise, Prof. Anastas Angjeli.......................................................Hyrje nga drejtori i Agjencisë së Zhvillimit të NVM-ve, z. Gavril Lasku.......................................................Gjetjet kryesore dhe rekomandime për të ardhmen.....................................................................................

Kapitull i i parë: Pamje e përgjithshme e mjedisit të biznesit1.1 Hyrje..................................................................................................................................................................1.2 PBB dhe punësimi......................................................................................................................................................1.3 Politika Monetare..............................................................................................................................................1.4 Zhvillimi i sektorit privat.............................................................................................................................................1.5 Shpërndarja territoriale e ndërmarrjeve...........................................................................................................1.6 Punësimi dhe arsimi.....................................................................................................................................1.7 Klima e biznesit në sektorët e prodhimit dhe të ndërtimit................................................................1.8 Pengesat e biznesit....................................................................................................................................................1.9 Përfundime kryesore që kanë të bëjnë me mjedisin e biznesit në Shqipëri............................................

Kapitull i i dytë: Situata e NVM-ve në Shqipëri2.1 Hyrje.....................................................................................................................................................................2.2 Struktura e bizneseve sipas madhësisë dhe sektorëve................................................................................2.3 Kontributi i NVM-ve për punësimin..............................................................................................................2.4 Kontributi i NVM-ve në investime..............................................................................................................2.5 Kontributi i NVM-ve në shifrën e afarizmit..............................................................................................................2.6 Kontributi i NVM-ve në vlerën e shtuar..............................................................................................................2.7 Produktiviteti i punës në sektorin e NVM-ve..........................................................................................................2.8 Përfundime mbi situatën e NVM-ve në Shqipëri...................................................................................................

Kapitulli i tretë: Mjedisi i Biznesit të NVM-ve3.1 Hyrje.....................................................................................................................................................................3.2 Mjedisi i NVM-ve në sektorin e industrisë përpunuese......................................................................................3.3 Kufizimet e NVM-ve në sektorin e prodhimit.................................................................................................3.4 Mjedisi i NVM-ve në sektorin e ndërtimit.............................................................................................................3.5 Kufizimet e NVM-ve në sektorin e ndërtimit..............................................................................................3.6 Përfundime kryesore përsa i përket mjedisit të biznesit të NVM-ve......................................

Kapitull i i katër t: Një vështrim mbi polit ikat e qeverisë4.1 Objektivat e strategjisë..............................................................................................................4.2 Agjencia e Zhvillimit të NVM-ve..............................................................................................................4.3 Prioritetet për zhvillimin e NVM-ve..............................................................................................................4.4 Politikat fiskale...................................................................................................................................4.5 Zbatimi i Kartës Europiane për biznesin e vogël në Shqipëri.......................................................

Përmbajtja e lëndës


BAC............................ Këshilli Konsultativ i Biznesit

BSP............................ Ofruesit e Shërbimeve të Biznesit

CPI............................ Treguesi Çmimeve me Pakice

QKZH......................... Qëndra për Kërkimin dhe Zhvillimin, Tiranë

PBB............................ Prodhimi Brendshëm Bruto

ETF..............................Fondacioni Europian Trajnimit, Torino

EU............................... Bashkimi Europian

FIAS........................... Shërbimet Konsultative për Investimet e Huaja

IFAD........................... Fondi Ndërkombetar për Zhvillimin e Bujqësisë

IFC............................Korporata Ndërkombëtare e Financimit

INSTAT........................Instituti Statistikës

Lek..............................Monedha shqiptare (1 Lek=103 US $)

MAFF.........................Fondi Financimit të Zonave Malore

OECD.........................Organizata për Zhvillimin dhe Bashkëpunimin Ekonomik, Paris

ASN............................ Anketimi Statistikor i Ndermarrjeve

SBCA........................Programi i Kreditimit dhe Asistencës për Bizneset e Vogla

SEED.........................Programi i Zhvillimit të Ndërmarrjeve në Europën Juglindore

NVM............................ .Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme

USAID.........................Programi Amerikan për Ndihmës

VAT............................Tatimi mbi Vlerën e Shtuar

Referencat

Lista e tabelave

Lista e figurave

Lista e kutive

Shkur timet dhe Akronimet


I nderuar lexues

Kam kënaqësinë që në emër të Ministrisë së Ekonomisë të prezantoj raportin vjetortë ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në Shqipëri.

Ky raport, i cili përbën një përpjekje të parë të këtij lloji, evidenton situatën aktuale tëkëtyre ndërmarr jeve mbi bazën e treguesve të performancës sipas standar teveevropiane dhe njëkohesisht përbën një informacion të detajuar për analiza të hollësishmenë fushën e përpunimit dhe zbatimit të politikave të qeverisë për këtë sektor.

Në këtë raport ju do të gjeni tregues të ndërtuar mbi bazën e informacionit statistikorsi dhe tregues cilësor të ndërtuar me anë të teknikave të anketimit.

Konkluzionet e këtij rapor ti, që rezultojnë nga një gërshetim i vlerësimit të këtyretreguesve me sistemet e mbështetjes programore nga qeveria për këto ndërmarrje,hapin horizonte të reja dhe shtrojnë detyra më ambicioze për një vision evropian tëndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në Shqipëri.

Duke vlerësuar maksimalisht rëndësinë e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme nëzhvillimin ekonomik dhe social të vendit, ne e ndërmorrëm këtë projekt pikërisht për tëndërtuar një mekanizëm të vlerësimit dhe monitorimit në kuadër të përshpejtimit dhethellimit të vazhdueshëm të reformave legjislative, institucionale në mbështetje të sektoritprivat në përgjithësi dhe biznesit të vogël dhe të mesëm në veçanti.

Natyrisht, duke qënë se pjesa dërmuese e sektorit privat përbëhet nga ndërmarrjet evogla dhe të mesme, është e kuptueshme që mbështetja shumë dimensionale e zhvillimittë tyre është në qendër të filozofisë së zhvillimit të këtij sektori.

Zhvillimi i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme është element parësor për krijimin enjë zhvillimi të qëndrueshëm ekonomik, reduktimin e varfërisë dhe zbutjen e problemevesociale duke sjellë një shpërndarje më të barabartë të të ardhurave dhe një rritje tëpunësimit.


Implementimi i Kartës Evropiane për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme përbën njënga marrëveshjet më të rëndësishme të axhendës së Komisionit Evropian për BallkaninPerëndimor, dhe në këtë kuadër edhe në vendin tonë.

Parimet e Kartës Evropiane në drejtim të përmirësimit të legjislacionit dhe kuadritrregullator të N.V.M.-ve, përmirësimit të sistemit të taksave dhe atij financiar, uljes sëkostos për fillimin e një biznesi, zhvillimit të sistemit të trainimit për sipërmarrjen,përmirësimit të komunikimit elektronik të bizneseve, rritjes së efektivitetit tëpërfaqësimit të interesave të biznesit, përbëjnë boshtin e politikave të QeverisëShqiptare për mbështetjen dhe zhvillimin e N.V.M.-ve.

Aktualisht punohet për monitorimin e Kartës Evropiane, për përcaktimin e politikave,drejtimeve strategjike, vizioneve, mundësive dhe standarteve të tregut Evropian përsektorin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme.

Në zbatim të ligjit për strategjinë e N.V.M.-ve, kemi krijuar Agjencinë e N.V.M.-ve e cilaka filluar aktivitetin e saj që në shtator të vitit 2003.

Kjo Agjenci ka gjetur mbështetjen e Ministrisë së Ekonomisë dhe strukturave të tjeraqeveritare në misionin e saj të zbatimit dhe monitorimit të politikave të zhvillimit, sidhe koordinimin e aktorëve kryesorë të këtij proçesi zhvillimi nëpërmjet njëbashkëveprimi më të ngushtë midis hallkave të vendim marrjes politike me ato tëpërfaqësimit të interesave të komunitetit të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme përtë hartuar dhe zbatuar një program konkret dhe efikas në favor të zhvillimit të tyre nëtregjet shqiptare, rajonale e më tej.

Së fundi, dëshiroj të falenderoj Qendrën për Kërkim dhe Zhvillim si dhe BankënReiffeisen për kontributin e tyre në realizimin e këtij raporti.

Prof Dr Anastas Angjel iMinisterMinistria e Ekonomise


I dashur lexues

Kam kënaqësinë e vecantë t’ju prezantoj Raportin e parë Vjetor për Ndërmarrjet eVogla dhe të mësme në Shqipëri. Ky raport do t’ju japë një informacion të gjërë mbi

aspektet më të rëndësishme dhe vibrante të ekonomisë Shqiptare.

Objektivi kryesore i këtij raporti është vlerësimi i ecurisë së ndërmarrjeve të vogla dhe tëmesme (NVM) nëpërmjet përdorimit të një numri indikatorësh të ndërtuar në përputhjeme standartet Evropiane. Ky shikim i përgjithshëm i ecurisë së NVM-ve do të përbëjëbazën e analizave të hollësishme në fusha specifike të politikave mbështetëse dhe kuadritinstitucional për të ardhmen.

Që nga fillimi i punës së saj, Agjencia e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme (ANVM)është përpjekur të behet një nga aktorët më kryesorë në zhvillimin e NVM-ve në Shqipëri.E krijuar sipas modeleve më të suksesshme të Agjencive të NVM-ve në Evrope, ANVM-janga njëra anë po nxit një mjedis politik të shëndetshëm dhe nga ana tjetër jep mbështetjetë drejtpërdrejtë për sipërmarrësit.

ANVM-ja përpiqet ti paraprijë, identifikojë dhe adresojë nevojat e 99% të numrit total tëbizneseve private në Shqipëri. Si rrjedhojë, ne presim një rrijte në numrin e ndërmarrjevetë reja, mundësi më të mëdha për rritje dhe nje sektor të ndërmarrjeve të vogla dhe tëmesme të lidhur dhe të ndërkombëtarizuar.

Per të formuluar dhe zbatuar më mirë politikat, ANVM-ja është fokusuar në prioritetetstartegjik të NVM-ve dhe asiston Ministrine e Ekonomise të transformoje keto prioritetenë një program operacional.

Kar ta Europiane për Biznesin e Vogël përbën një udhëzues strategjik për zhvillimin eNVM-ve në përputhje me qëllimet e vendit tonë për integrimin Evropian. Për këtë arsyene besojmë se kjo Karte do të përdoret gjërësisht për të modeluar të ardhmen e sektorit


të NVM-ve. Kapitulli i fundit i këtij raporti trajton në mënyrë ekskluzive qëllimetdhe synimet e Kartës Evropiane për Shqipërinë.

Së fundi, do dëshiroja të falenderoja Qendrën për Kërkim dhe Zhvillim, e cila ukontraktua për realizimin e këtij raporti si dhe Bankën Raiffeisen për mbështetjene saj financiare. Për më tepër, dëshiroj të falenderoj gjithesecilin që bëri të mundurkëtë publikim.

Gavri l LASKUDrejtor EkzekutivAgjencia e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme.


I. Gjetjet kryesore

i . Zhvi l l imi i biznesit në përgjithësi

l Në sajë të një programi rigorozmakroekonomik të ndërmarrë nga qeveria mbas vitit1997, Shqipëria bëri të mundur të arrihet një stabiliteti shpejtë makroekonomik i shoqëruar ky me ritmerritjeje të kënaqshme të PBB-së.

l Gjatë viteve 1998-2002 kontributi i sektoritprivat në rritjen ekonomike është i dukshëm. Nërapor t kjo gjë evidentohet me rritjen e peshësspecifike të sektorit të shërbimeve në rritjen epërgjithshme të PBB-së, ku pjesa dërmuese efirmave janë private, si dhe në rritjen e peshësspecifike të të punësuarve në ndërmarrjet private,kundrejt atyre publike sidomos në sektorët endërtimit dhe tregtisë. Sektori privat kontribon membi 75 përqind të PBB dhe 62 përqind të nivelit tëpunësimit.

l Zhvillime të kënaqshme të biznesit vihen reedhe gjatë periudhës 2002-2004, ku në veçantiverehet përmirësimi i klimës së biznesit në sektorine industrisë përpunuese.

i i . Kontr ibut i i NVM-ve në r r i t jenekonomike

Nga vlerësimi i situatës së bisnesit në bazë tëvlerësimeve të anketës strukturore të INSTAT-it gjatëviteve 1998-2002 janë vënë re këto zhvillime nësektorin e NVM-ve:

Gjetjet kryesore dherekomandime për të ardhmen

l Ecuria e biznesit për ndërmarjet e vogla dhetë mesme ka qënë mjaft e kënaqshme. Në veçantiecuria e tyre ka qene e dallueshme në sektorët endërtimit dhe transportit.

l Ndërmarr jet e vogla dhe të mesme nësektorët e industrisë dhe ndërtimit janë kontribuesetkryesore në rritjen e punësimit në krahasim mesektorët e tjerë jo-bujqësore.

l Gjatë periudhës 1998-2002 produktiviteti indërmar r jeve të vogla dhe të mesme ështëpothuajse dyfishuar. Rritje me të ndjeshme tëproduktivitetit vihen re në sektoret e ndër timit,transportit dhe shërbimeve.

l Rrit ja e nivelit të investimeve përndërmarrjet e vogla dhe në veçanti për ato të mesmegjatë vitit 2002, tregon se ato do të shtojnë ndikimine tyre në rritjen ekonomike dhe të punësimit nëpërgjithësi.

ii i. Zhvillimet e fundit në sektorin e NVM-ve

Nga vlerësimet e bëra në bazë të anketavecilësore të biznesit në sektorët e industrisëpërpunuese dhe asaj të ndëtimit vihen re këtozhvillime në sektorin e NVM-ve:

l Për periudhën 2002-2004, ndërmarrjet emesme në sektorin e industrisë përpunuese tregojnë


se kanë ecurinë më të mirë në krahasim me dygrupet e tjera të ndërmarrjeve (mikro dhe te vogla).Për r r jedhojë pesha specifike e këtij grupindërmarrjesh në këtë sektor duhet të jetë rritur.

l Ndërmarrjet e vogla gjatë vitit 2003 dhe2004 duket se e kanë kaluar gjëndjen e vështirë qëndodheshin në vitin 2002, gjë që nuk vërehet përmikro ndërmar r jet të cilat tregojnë shënja tëvazhdueshme të një klime biznesi jo të kënaqshme.Pengesat thelbësore për mikro ndërmarrjet janëkërkesa e pamjaftueshme dhe konkurenca epandershme.

l Viti 2003 duhet të ketë qene viti më i mirëpër të gjitha grupet e ndërmarrjeve në sektorin endërtimit. Për vitin 2004 për këtë sektor konstatohenpengesa të natyrës administrative.

II. Rekomandime për të ardhmen

i. Në fushën e politikave

Në bazë të gjetjeve kryesore të këtij raporti,ndërtimi i politikave në të ardhmen në fushën e NVM-ve duhet të synojnë:

l Nxitjen e zhvillimit proporcional NVM-ve në tëgjitha rajonet e vendit.

l Inkurajimin e r rit jes së numrit të mikrondërmarrjeve.

l Inkurajimin e NMV-ve për shtimin e numrit të tëpunësuarve dhe eliminimin e fenomenit tëfshehjes së numrit të punonjëve (informalitetit)dhe të ekonomisë informale.

l Nxitjen e investimeve publike dhe private nëpërmirësimin e infrastruktures fizike, si rrugët,sektorin energjitik etj, si dhe atë sociale sidomos

në arsim dhe shëndetësi.l Koordinimi dhe monitorimimi i programeve që

rrjedhin në zbatim të Kartës Evropiane të NVM-ve përbën një ndër objektivat më të rëndësishme.Duke u përqëndruar në drejtim të përmirësimittë kuadrit ligjor që do të lehtësojë financimin eNVM-ve duke përafruar atë me standar tetEvropiane, për të rritur më shumë aksesin eNVM-ve në sektorin bankar, në zhvillimin eprogramit te trainimit, në reduktimin ebarrierave administrative etj, masa që do tësjellin një rritje të kapaciteteve konkuruese tëNVM-ve në tregjet ndërkombëtare.

i i. Në fushën e legjislacionit

Ndryshimet e mundshme në legjislacion duhettë synojnë:

l Përmirësimin e legjislacionit në drejtim tëpërshpejtimit të proçedurave të krijimit të firmavetë reja, sidomos për mikro ndërmarrjet.

l Përafrimin e legjislacionit shqiptar në fushën eNVM-ve me standartet Europiane.

l Rishikimin e legjislacionit fiskal në drejtim tërritjes së transparences së organeve tatimoredhe lehtësimin e barrës tatimore sidomos përmikro ndërmarrjet.

l Rishikimin e legjislacionit në drejtim tëadministrimit të territorit dhe rregullave tëprokurimeve publike.

l Ndëtimin e programeve mbështetëse, sidomosnë drejtim të asistencës teknike dhe financiarepër r ritjen e konkurueshmërisë së NVM-vepërkundrejt tregjeve rajonale, evropiane dheinternacionale.


1.1 Hyr jeQë nga fundi i viteve ’90, qeveria shqiptare ka

ndërmarrë një sërë reformash strukturore, duke përfshirëreformën e tokës, tregun financiar dhe privatizimin. Gjatëkësaj kohe, pothuajse të gjitha Ndërmarrjet e Vogla dhetë Mesme (NVM), janë privatizuar dhe ka pasur një progresmjaft domethënës në privatizimin e sektorëve strategjikësi telekomunikacionet dhe sistemi bankar. Sektori bankargradualisht ka mundësuar sigurimin për NVM-të e mëshumë shërbime financiare dhe ka përmirësuar treguesite kredisë. Ndërkohë, Qeveria ka aprovuar Ligjin e ri përFalimentimin dhe ka krijuar një agjenci të re për tëmbështetur skemën e sigurimeve të depozitave. Përveçkësaj, në tetor 2002, u aprovua Ligji i ri për NVM-të, indjekur nga një strategji më e gjerë për NVM-të nëqershor 2003 u krijua Agjencia për Zhvillimin e NVM-ve.

Këto veprime kanë bërë të mundur që sektori privatnë Shqipëri të jetë forca kryesore lëvizëse për rritjenekonomike. Sidoqoftë, në studimet dhe publikimet e fundittë bëra nga FIAS për pengesat administrative që hasininvestimet, (Mars 2003), OECD Investment Compass(2003-2004) dhe publikimet e Bankës Botërore (2004),theksohet që pavarësisht se Europa Juglindore ka bërënjë progres të konsiderueshëm në krijimin e një mjedisitë përshtatshëm për formimin dhe funksionimin endërmarrjeve private, duhet bërë më shumë për të nxiturinvestimet e huaja dhe vendase, duke bërë të mundurpërshpejtimin e rritjes ekonomike, uljen e varfërisë dheintegrimin më të shpejtë të këtij rajoni (BankaBotërore,2004).

Qeveria shqiptare ka nënshkruar Kartën Europianepër Ndërmarrjet e Vogla dhe Agjencia e NVM-ve ështëduke monitoruar me kujdes të gjitha objektivat epërcaktuara në Kartë. Agjencia e sapokrijuar për Zhvillimine NVM-ve, synon të bëhet promovuesja e Zhvillimit të

Kapitulli i parëPamje e përgjithshme e mjedisit të biznesit

NVM-ve në Shqipëri duke i ofruar qeverisë politikandihmëse. Kjo është një gjë shumë e rëndësishme përzhvillimin e NVM-ve, meqë ato luajnë një rol mjaft vital nëekonominë shqiptare. Sipas të dhënave të ASN për vitin2002, në Shqipëri:

l Ndërmarr jet e vogla dhe mikrondërmarr jetpërbëjne 99 % të numrit të pëgjithshëm tëndërmarrjeve;

l Ndërmarrjet e vogla dhe mikrondërmarrjet bëjnë71 % të shifrës se afarizmit totale;

l NVM-të (duke përfshirë edhe mikrondër-marrjet)ofrojnë rreth 75 % të vendeve të punës në sektorëtjobujqësorë.

l Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme në Shqipërijanë më dinamiket.Qëllimi i këtij Raporti është të japë një panoramë të

statusit të NVM-ve në Shqipëri duke përfshirë udhëzimetkryesore për qeverinë shqiptare për mbështetjen ezhvillimit të NVM-ve në Shqipëri, si dhe për veprimet qëdo të ndërmerren në të ardhmen. Raporti përbëhet ngakatër kapituj. Kapitulli i parë jep një pamje të përgjithshmetë mjedisit të biznesit në Shqipëri. Kapitulli i dytëpërshkruan situatën e NVM-ve në Shqipëri duke u bazuarnë të dhënat e ASN të nxjerra nga INSTAT për periudhën1998-2002. Kapitulli i tretë fokusohet në analizën e klimësse biznesit si dhe tek faktorët që kufizojnë veprimtarinëe biznesit të NVM-ve. Ky kapitull është bazuar në treguesite biznesit të përpunuara nga anketimet e kryera ngaQendra për Kërkim dhe Zhvillim. Kapitulli i katërt bënnjë panoramë të kuadrit institucional të krijuar në Shqipëripër të mbështetur sektorin e NVM-ve, si dhe politikatkryesore që rekomandohen për të nxitur zhvillimin eNVM-ve në Shqipëri.


Kutia 1: Përkufizimi i NVM-ve në Shqipëri

Duke pasur parasysh numrin e personave të punësuar në një ndërmarrje, Ligji shqiptar nr 8957 ”Bizneset evogla dhe të mesme”, datë 17.10.2002 përdor kriteret e mëposhtme për klasifikimin e NVM-ve:

l Mikrondërmarrje: deri në 5 të punësuar;l Ndërmarrje të vogla: 6-20 të punësuar;l Ndërmarrje të mesme: 21-80 të punësuar;l Ndërmarrje të mëdha: mbi 80 të punësuar;

Vëndet anëtare të BE-së dhe vendet kandidate për në BE përdorin klasifikimin e mëposhtëm për NVM-të:l Mikrondërmarrje: 1-9 të punësuar;l Ndërmarrje të vogla: 10-49 të punësuar;l Ndërmarrje të mesme: 50-249 të punësuar;l Ndërmarrje të mëdha: mbi 250 të punësuar;

Të dhënat e ASN të INSTAT-it janë përpunuar në bazë të standarteve të harmonizuara me ato të BE-së.Për këtë arsye në këtë raport është përdorur klasifikimi i BE-se për NVM-të. Për më tepër, përkufizimizyrtar i EU-së i referohet gjithashtu shifrës së afarizmit, bianceve dhe të qënurit i pavarur. Sidoqoftë, përarsye praktike (në statistikë) për klasifikimin e ndërmarrjeve pothuajse gjithmonë është përdorur numrii personave të punësuar.

1.2 PBB dhe punësimi

Tranzicioni në Shqipëri, ashtu si edhe në vendet eEuropës Qëndrore dhe Lindore është shoqëruar ngareforma të gjithanshme të cilat kanë çuar në zhvillime tërëndësishme ekonomike, shoqërore dhe politike.Liberalizimi i çmimeve, shpërndarja e tokës familjevefermere, privatizimi i shpejtë i ndërmarrjeve të vogla dheai i aktiviteteve të tregtimit me pakicë, ishin reformat epara që mundësuan lulëzimin e sektorit privat në Shqipëri.

Performanca e fuqishme ekonomike vazhdoi në

vitet 2000 dhe 2001, ndërkohë që PBB reale shënoinjë normë rritjeje mbi 7 përqind. Treguesi i PBB-sëpësoi një rënie në tremujorin e fundit të vitit 2001.Ky ngadalësim vazhdoi gjithashtu në vitin 2002 dhePBB shënoi një rritje prej 4.7 përqind. Sipas analizavetë Bankës Botërore kjo rënie është shkaktuarkryesisht nga mungesa e energjisë elektrike si dhenga rënia e shkaktuar në ekonominë botërore pas11 Shtatorit (Banka Botërore, 2003, f. 1).

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


Figura 1 tregon që punësimi në sektorëtjobujqësorë nuk ka të njëjtën prirje me PBB. Pas njërritjeje të punësimit prej 10% në vitin 1998, kryesishtsi rezultat i rritjes se punësimit në sektorin endërtimit, ritmet e punësimit në vitin 1999 pothuajsenuk ndryshuan fare, ndërkohë që ato shënuan njërritje negative respektive prej 2.7 dhe 2% në vitet2000-01.

Në vitin 2002 punësimi në të gjithë sektorëtjobujqësorë u rrit mbi 3%, gjë që mund të shpjegohetgjithashtu me masat e marra nga qeveria për tëreduktuar ekonominë informale veçanërisht nësektorin e ndërtimit.

Me kalimin e viteve, zhvillimi i ekonomisë sëtregut në Shqipëri ka bërë të mundur edhendryshimin e kontributit që sektorë të ndryshëm ijapin PBB-së. Sipas INSTAT (2003), sektori bujqësornë vitin 2000 kontribuoi vetëm me 28% në formimine PBB-së, nga rreth 50% që kishte dhënë ky sektornë vitet 1995-96.

Figura 2 tregon që shërbimet në totalkontribuojnë me rreth 54% në PBB, të ndjekura ngaindustria me 12% dhe ndërtimi me 6%. Sidoqoftënë vitet 2000-01, sektori i ndërtimit ka regjistruarrritjen më të lar të, përkatesisht 17 % dhe 14 %(Banka Botërore, 2003, f.4).

duke i mbajtur normat e saj të interesit shumë mëlart se CPI. Figura 3 tregon që në vitin 1996 dheveçanërisht në vitin 1997, Shqipëria pësoi një rënienë ritmet e rritjes gjë që u reflektua gjithashtu nënjë rritje të CPI-së (në fund të periudhës) me 22.7%në vitin 1996 dhe 41.9% në vitin 1997. Trysnia e

1.3 Politika Monetare

Një nga aspektet kyçe të politikës ekonomikenë Shqipëri ka qenë politika strikte fiskale dhemonetare. Defiçiti i buxhetit ka shënuar një rënienga 9% të PBB-së në vitin 2000 deri në 6.6 % nëvitin 2002. Përveç kësaj, Banka e Shqipërisë kazbatuar një politikë aktive të normave të interesit,

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


inflacionit u mbajt mjaft mirë nën kontroll në vitin1998 dhe CPI u luhat brenda kufijve të ngushtë prej–1% deri në 4 % në vitet e fundit.

Ekzistenca e një mjedisi të favorshëmmakroekonomik bëri që autoritet monetare të ulninnormat e interesit për Lekun. Si pasojë, normat einteresit të kredive gjatë periudhës 1998-2002 u ulën.Në vitin 1998, interesat mesatare të kredive në fund

të periudhës ishin 28.9% më të ulëta në krahasimme kulmin e tyre prej 42.1% në vitin 1997. Në fundtë vitit 2003 interesat mesatare të kredive arritënnivelet më të ulëta me 11.34%, kjo ka kontribuar nërritjen e kredive për ekonominë si dhe ka zvogëluarkoston e kapitalit duke përmiresuar në të njëjtënkohë performancën e kredive bankare.

1.4 Zhvillimi i sektorit privat

Zhvillimi i sektorit privat është thelbësor meqëllimin e sigurimit të një vazhdimesie të rritjesekonomike. Dinamika e zhvillimit të sektorit privatnë Shqipëri mund të dallohet me ndryshimet epunësimit në ndërmarrjet shtetërore dhe private përsektorin jobujqësor. Figura 4 tregon ndryshimetndërmjet sektorit shtetëror dhe atij privat në Shqipëripër periudhën 1997-2002, në sektorët jobujqësorësi: industri, ndërtim, tregti, transport dhe në shërbimetë tjera. Në vitin 1998, pati një rritje të punësimit nëndërmar r jet shtetërore në pothuajse të gjithësektorët. Si rezultat, punësimi në sektorin privat pësoinjë rënie nga 62% në 56% Figura 4 tregon që rritjae punësimit në ndërmarrjet shtetërore ishte mëdomethënëse në sektorin e transpor teve (dukepërfshirë rreth 13,000 të punësuar) dhe në shërbimetë tjera. Ndryshime të tilla mund të shpjegohen nga

përkeqësimi i klimës së biznesit në vitin 1997, gjëqë shkaktoi një zhvendosje të punësimit ngandërmarrjet private në ato shtetërore.

Pas vitit 1999, punësimi në ndërmarrjet pri-vate u rrit shumë më shpejt sesa në ato shtetërore.Ky fenomen vërehet në 2002, kur punësimi nëndërmarrjet shtetërore pësoi një rënie prej 7% nëvitin 2002, në krahasim me vitin 2001. Një zhvillim itillë mund të shpjegohet me faktin e përshpejtimittë reformës së privatizimit në fillim të vitit 2000.

Figura 4 gjithashtu tregon se në vitin 2002 pothuajsetë gjitha veprimtaritë tregtare u kryen nga ndërmarrjetprivate edhe në sektorin e ndërtimit, punësimi nëndërmarrjet private u rrit nga 69% në vitin 1997 në91% në vitin 2002. Në të kundërt në 2002, në sektorine transportit kemi një ndarje të barabartë ndërmjetndërmarrjeve private dhe atyre shtetërore.

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


1.5 Shpërndar ja territoriale e ndërmarr jeve

Duke parë shpërndar jen teritoriale tëndërmarrjeve duket se ka diferenca gjeografike nëshpërndarje. Figura 5 tregon numrin e ndërmarrjevepër çdo 1000 banorë. Kjo figurë tregon që ekzistojnëndryshime mjaft të mëdha në zhvillimin e tregutpergjate territorit. Në Tiranë ka 33 ndërmarrje për

1000 banorë, me numrin më të madh për të gjithëvendin. Në Durrës ka 26 ndërmarrje për çdo 1000banorë. Zonat më të varfra kanë numrin më të ulet -Kukësi me 3 ndërmarrje, Dibra me 4 ndërmarrje, siedhe Lezha dhe Shkodra me 6 ndërmarrje për 1000banorë.

Figura 5: Numri i Ndërmarrjeve për 1000 Banorë në Shqipëri sipas Prefekturave, 2002

Burimi: INSTAT, Rezultatet paraprake të regjistrimit të popullsise dhe banesave, 2001

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


1.6 Punësimi dhe arsimi

Përvoja në vende të tjera të zhvilluara ka treguarqë investimi në arsim është i lidhur me rritjen eproduktivitetit të punës si dhe të qëndrueshmëriseekonomike. Të dhënat e regjistrimit të vitit 2001 tregojnëse 9% e fuqisë punëtore ka diplomë universitare (shih

figurën 6) dhe 29% ka mbaruar shkollën e mesme. Kjosituatë është e ndryshueshme sipas sektorëve. Nësektorin prodhues p.sh. 48% e të punësuarve kanë njëdiplomë të shkollës së mesme, ndërsa në sektorinbujqësor vetëm 16% e kanë këtë nivel arsimor.

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë

Rezultatet e anketimit të biznesit tregojnë segjatë periudhës janar 2002-korrik 2004, klima ebiznesit në sektorin e industrisë përpunuese dhendërtimit është relativisht e kënaqshme. Kjo vërehetnga përgjigjet e sipërmarrësve të shprehur nëtreguesin e besueshmërisë (shih figurat 7 dhe 8).Seksioni 3.1 i këtij raporti si dhe kutia numër 3, japin

1.7 Klima e biznesit në sektorët e prodhimit dhe të ndër timit

informacion të përgjithshëm r reth treguesveafatshkurtër të biznesit për të analizuar mjedisin ebiznesit si dhe sektorë të vecantë të ekonomisë.

Treguesi i besueshmërisë në sektorin eprodhimit1 gjatë periudhës janar 2002-korrik 2004ka shënuar gjithmonë vlera pozitive, duke treguarqë menaxherët e ndërmarr jeve të intervistuara

1) Treguesi i besueshmërisë për sektorin e prodhimit përcaktohet si mesatarja aritmetike e përgjigjeve ndaj pyetjeve mbi parashikimin për prodhimin, vlerësimin ekontratave/porosive, dhe vlerësimin e produktit të gatshëm


kanë qenë optimistë për aktivitetin e biznesit tëtyre. Përveç kësaj figura 7 tregon që treguesi ibesueshmërisë në vitin 2004 është mbi niveletmesatare të viteve 2002 dhe 2003, duke treguarqë klima e biznesit në vitin 2004 është më efavorshme për ndërmarrjet që operojnë në sektorin

e prodhimit.Sipërmarrësit në sektorin e ndërtimit nuk janë

aq optimistë sa ata të sektorit të prodhimit. Figura 8tregon që në 6 mujorin e parë të vitit 2004, treguesii besueshmërisë së biznesit në sektorin e ndërtimit2

është duke u përkeqësuar gradualisht.

2) Treguesi i besueshmërisë për sektorin e ndërtimit përcaktohet si mesatarja aritmetike e përgjigjeve ndaj pyetjeve mbi vlerësimin e kontratave/porosive dheparashikimin e punësimit

1.8 Pengesat e biznesit

Gjatë veprimtarisë së biznesit të tyre,sipërmarrësit hasin pengesa të ndryshme që mundtë kufizojnë veprimtarinë e tyre prodhuese. Përqëllim analize, faktorët që kufizojnë veprimtarinëprodhuese mund të klasifikohen në 3 grupe :

l Faktorët që lidhen me mjedisin e biznesit të tillesi: mungesa e infrastrukturës së përshtatshme,energjisë, legjislacionit, korrupsionit, etj.

l Faktorët që ndikojnë tek ofer ta, të tillë si:mungesa e inputeve të ndryshme, mungesa eaksesit në tregun e kredise, etj.

l Faktorët që ndikojnë tek kërkesa, të tillë si:kërkesa e ulët konsumatore, konkurrenca eimporteve, etj.

Figura 9 tregon shpërndarjen e ndërmarrjeve nësektorin e prodhimit që kanë probleme të grupit tëpare të pengesave. Mungesa e energjisë është pengesamë e forte që hasin veprimtaritë prodhuese. Mesatarisht73% e sipërmarrësve të intervistuar për periudhen janar2002-korrik 2004 pohojnë këtë pengese. Faktori i dytëi rëndësishëm i këtij grupi, është zbatimi jo korrekt ilegjislacionit për taksat i përmendur nga 36% tësipërmarrësve të intervistuar. Mungesa e infrastrukturësnënvizohet nga 35% e sipërmarrësve. Gjithashtu, faktorëtë tillë si pasiguria e mjedisit makroekonomik dhekorrupsioni në drejtoritë e tatimeve, duket se kanë njëefekt mjaft domethënës tek ndërmarrjet, faktorë këtatë përmendur respektivisht nga 24 dhe 25% tëmenaxherëve të intervistuar.

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


Biznesmenët duket se kanë më pak vështirësime faktorët që ndikojnë tek ofer ta e tregut, nëkrahasim me faktorët që shqetesojnë mjedisin ebiznesit në përgjithësi. Figura 10 tregon se mungesae fuqisë punëtore të kualifikuar dhe pengesatfinanciare janë përmendur nga 26 dhe 25% emenaxherëve, ndërsa mungesa e fuqisë punëtorenë përgjithësi duket se nuk përbën një pengesë realepër veprimtaritë prodhuese. Figura 10 tregongjithashtu se vetëm një numër relativisht i vogël i

menaxherëve (r reth 17% të përgjigjur) ekonsiderojnë aksesin në tregun e kredise si prob-lem real.

Figura 11 tregon se konkurrenca e pandershmenga ndërmarrjet që operojnë në tregun e zi, ështënjë fenomen shumë më shqetësues në krahasim medy faktorët e tjerë që ndikojnë tek kërkesa e tregut(d.m.th. konkurrenca e impor teve, e përmendurmesatarisht prej 25% dhe kërkesa e pamjaftueshme,e përmendur nga 19% e menaxherëve të intervistuar).

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


Figura 14 tregon që sipërmarrësit në sektorine ndërtimit kanë pak probleme që lidhen me faktorëtqë ndikojnë ofer tën. Sidoqoftë, vështirësitë në

marr jen e kredive përmenden nga 27% e tëintervistuarve dhe pengesat financiare nga rreth 19%e menaxherëve të intervistuar.

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


Analizat e bëra për të gjithë mjedisin e biznesitnë Shqipëri na cojnë në përfundimet e mëposhtme:

l Programi ekonomik i ndërmarrë nga qeveriashqiptare në fund të vitit 1997 bëri të mundurqë ekonomia të rikthehet në nivelet e parakrizëssë vitit 1997. Performanca e fuqishme ekonomikevazhdoi në vitet 2000 dhe 2001. Rritja e GPDpësoi një rënie gjatë tremujorit të fundit të vitit2001. Ky ngadalësim, i cili vazhdoi gjithashtuedhe gjatë vitit 2002, ka lidhje kryesisht memungesën e energjisë si dhe me ngadalësimine ekonomisë botërore pas 11 Shtatorit.

l Shqipëria, në pesë vitet e fundit, ka ndjekur njëpolitikë monetare dhe fiskale mjaft të shtrënguar.Defiçiti i buxhetit është zvogëluar nga 9 % tëPBB-së në vitin 2000 në 6.6% në vitin 2002.Përveç kësaj Banka e Shqipërise ka zbatuar njëpolitikë aktive të normave të interesit duke imbajtur normat e saj të interesit shumë më lartse CPI. Inflacioni u mbajt mjaft mirë nën kontrollgjatë vitit 1998 dhe CPI është luhatur brendakufijve të ngushtë prej –1 dhe 4% në vitet efundit. Normat e interesit të Lekut gjithashtu kanëpësuar rënie gjatë 3 viteve të fundit.

l Pas vitit 1999, punësimi në ndërmarrjet pri-vate pati ritme më të shpejta rritjeje se sa ai nëndërmarrjet shtetërore. Një zhvillim i tille mundtë shpjegohet nga përshpejtimi i reformes sëprivatizimit në Shqipëri në fillim të vitit 2000, icil i u shoqërua nga r rit ja e punësimit në

ndërmarrjet private në sektorin e industrisë merreth 9% në vitin 2002.

l Shpërndarja e ndërmarrjeve përgjatë territorittregon që ka ndryshime gjeo-ekonimikendërmjet rajoneve të ndryshme në Shqipëri.Rajoni i Tiranës ka dendësinë më të madhe tëndërmarrjeve me 33 të tilla për 1000 banorë,ndërsa Kukësi më të vogel me 3 ndërmarrjepër 1000 banorë.

l Në total: 9 % e fuqisë punëtore në vitin 2001kishte diplomë universitare dhe 29% kishte kryershkollën e mesme.

l Për periudhën 2002-2004, të dhënat estudimeve mbi biznesin në sektorin e prodhimitparaqesin një klimë pozitive të biznesit,veçanërisht për 6 muajt e parë të 2004, ndërkohëqë biznesmenët e sektorit të ndërtimit nuk janëpo aq optimistë për veprimtarinë e tyre tëbiznesit dhe treguesi i besueshmërisë së biznesitnë këtë sektor është duke u përkeqësuargradualisht.

l Sipërmarrësit në sektorin e prodhimit dhe atëtë ndërtimit janë shumë më të shqetësuar përproblemet që kanë të bëjnë me mjedisin ebiznesit, të ti l la si: mungesa e energjisë,mungesa e infrastrukturës, si edhe zbatimijokorrekt i legjislacionit për biznesin. Faktorëtqë kufizojnë kërkesën dhe ofertën e biznesevejanë kryesisht të lidhur me ekzistencën e treguttë zi dhe pengesave financiare.

1.9 Përfundimet kryesore që kanë të bëjnë me mjedisin e biznesit nëShqipëri

Pam

je e

për

gjith

shm

e e

mje

disi

t të

biz

nesi

t

Kapi

tulli

i par

ë


2.1 Hyr je

Situata e NVM-ve në Shqipëri bazohet në tëdhënat statistikore të publikuara nga INSTAT në“Rezultate të anketës strukturore të ndërmarrejeveekonomike, viti 1998,1999, 2000, 2001, 2002”. Kutia2 paraqet një hyr je të shkur tër përshkruese tëtreguesve strukturorë të biznesit dhe përdorimin etë dhënave të marra nga ASN.

Kapitulli i dytëSituata e NVM-ve në Shqipëri

Ky rapor t nëpërmjet të dhënave tëdisponueshme përmbledh grupin e treguesve tëperformancës të ekonomisë, të sektorëve më tërëndësishëm, duke përjashtuar sektorin bujqësor.Aneksi 1 jep të gjithë informacionin statistikor që katë bëjë me treguesit strukturorë të biznesit sipasmadhësisë, llojit dhe sektorëve.

Kutia 2. Treguesit strukturorë të Biznesit

Treguesit strukturorë të biznesit sigurojnë informacion që ka të bëjë me një vit të plotë reference.Qëllimi i statistikave strukturore të biznesit është të tregojë strukturën e sektorit të biznesit në bazë tëtë dhënave ekonomike. Ato tregojnë ndryshimet nga njëri vit tek tjetri, dhe mund të përdoren për tëgjykuar mbi saktësinë e të dhënave ndërvjetore, të cilat shpesh merren nga përzgjedhje më të reduktuara.Në BE, baza metodologjike që ka të bëjë me treguesit strukturorë të biznesit rregullohet brenda kuadritligjor të Council Regulation (EC,EURATOM), numër 58/97 në dhjetor 1996 që kanë të bëjnë me statistikatstrukturore të biznesit. Njësia statistikore është ndermarrja. Veprimtaritë ekonomike sipas aktivitetevejanë të zberthyera në nën-ndarje: Seksionet NACE C deri tek K. në nën-ndarje përfshihen ndërmarrjete të gjitha madhësive. Në përgjithësi, madhësite e ndërmarrjeve janë përcaktuar sipas numrit tëpersonave të punësuar.Në Shqipëri, ASN është pjesë e Programit Kombëtar të Statistikave. Kjo veprimtari statistikore kafilluar në vitin 1998. Pyetësori rishikohet çdo vit për të përmirësuar cilësinë dhe sasinë e të dhënavedhe zbatimin më të mirë të kërkesave të EUROSTAT. Në dhjetor përdoruesit mund të marrin informaciontë përgjithshëm për variablat kryesorë. Në shkurt INSTAT do të publikojë “Rezultatet e StudimitStrukturor për Ndërmarrjet Ekonomike”.

2.2 Struktura e bizneseve sipas madhësisë dhe sektorëve

Duke marrë parasysh informacionin e përftuarnga Regjistri Statistikor i Ndërmarrjeve në vitin 2002janë numëruar rreth 56 159 njësi, nga të cilat 19

911 janë vetëm persona fizikë, ndërsa pjesa tjetërjanë ndërmarrje. Tabela 1 tregon që në vitin 2002tërësia e ndërmarrjeve në Shqipëri dominohet nga


ndërmarrjet e vogla, dhe 99% e tyre ka më pak se50 të punësuar. Përqendrimi më i madh imikrondërmarrjeve (me më pak se 9 punonjës) ështënë sektorin e tregtisë dhe atë të transpor tit.Ndërmarrjet me më shumë se 50 punonjës janëmbizotërues në sektorin e industrisë dhe të ndërtimit.

Tabela 1 gjithashtu tregon se shumica e njësive tëbiznesit përqendrohen tek aktiviteti i shërbimeve. Në vitin2002, rreth 85.7 % e personave fizikë janë në sektorin eshërbimeve (d.m.th. tregti, transport dhe shërbime të

Tabela 1: Shperndarja e ndërmarrjeve sipas madhësise dhe aktivitetit ekonomik, 2002

Total Person fizik1 - 9

punonjës10 - 49

punonjës50 - 249

punonjësmbi 250

punonjës

34938

3251

913

5130

18540

7104

62.2

53

48.6

60

67.7

58

9

2.6

15

53.1

20

958

338

296

36

136

152

1.7

6

15.8

0

0.5

1.24

35

30.9

4

14.2

16

300

206

44

15

8

27

0.5

3

2.3

0

0.0

0.22

69

14.7

5

2.7

9

19911

2288

625

3305

8712

4981

35.5

37

33.3

39

31.8

41

11

3.1

17

43.8

25

56159

6121

1878

8495

27396

12269

11

3.3

15

48.8

22

52

38

0

9

0

5

0.1

1

0.0

0

0.0

0.04

73

0.0

17

0

10

Gjithe sektoret

Industri

Ndertim

Transport

Tregti

Sherbime

Gjithe sektoret

Industri

Ndertim

Transport

Tregti

Sherbime

Gjithe sektoret

Industri

Ndertim

Transport

Tregti

Sherbime

Burimi: INSTAT, Tregu i punes 2002 dhe Rezultate të anketës strukturore të ndërmarrjeve ekonomike, viti 2002

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ëtjera). Ndërmarrjet e vogla dhe të mesmejanë mëprezente në sektorët e industrisë dhe të ndërtimit. Numrinë rritje i ndërmarrjeve të mesmenë industri dhe nëndërtim është një fenomen që ka ndodhur pas vitit 2000(shiko figurën 15). Figura 15 tregon se në krahasim mevitin 1998, numri i ndërmarrjeve në këto dy sektorë nëvitin 2002 është rritur respektivisht me 22% dhe 23%.Gjatë të njëjtës periudhë ka një rënie në numrin endërmarrjeve të mesmeqë operojnë në shërbimet etregtisë dhe të tranportit.

Ne % sipas madhesise

Ne % sipas aktivitetit


Tabela 2: Numri dhe struktura e ndërmarrjeve sipas madhësise, 1998-2002

199829464

663272

6330462

972.2

0.890.2

100

199934477

891258

5235678

972.5

0.720.1

100

200034270

900249

5835477

972.5

0.700.2

100

200134313

914246

4835521

972.6

0.690.1

100

200234938

958300

5236248

962.6

0.830.1

100

1 - 9 punonjës10 - 49 punonjës

50 - 249 punonjës 250 e sipër

Total

1 - 9 punonjës10 - 49 punonjës

50 - 249 punonjës250 e sipër

Total

Ne % sipas madhesise

Burimi: INSTAT, Rezultate të anketës strukturore të ndërmarrjeve ekonomike , viti 1998,1999, 2000, 2001, 2002

Tabela 2 tregon se ndërmarrja e madhe (memë shumë se 250 punonjës) nuk është një formë ezakonshme biznesi për ndërmarrjet shqiptare. Kjotregohet në tabelën 2 kur numri i ndërmarrjeve memë shumë se 250 të punësuar është zvogëluar në52% në 2002 nga 63% që numëroheshin në vitin1998, ku në këtë periudhë numri total i ndërmarrjeveështë rritur me 19%.

Tabela 2 gjithashtu tregon se në vitin 2002 në

krahasim me vitin 1998, numri i ndërmarrjeve me10-49 punonjes ka shënuar rritjen më të madhe. Kjorritje për këtë kategori ndërmarrjesh ka sjellë këtëndryshim në shifër 2.2% në 1998 në 2.6 % në 2002.Ndryshime relativisht të vogla kemi tek ndërmarrjete mesme, të cilat po për këtë periudhe (2002) përbëjnë0.8% të totalit të ndërmarrjeve. Si pasojë struktura emadhësisë së ndërmarrjeve ka mbetur pothuajse epandryshuar për të gjithë periudhën 1998-2002.

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


2.3 Kontributi i NVM-ve për punësimin

totalin e punësimit. Mund të vihet re një ndryshimnë rritjen e kontributit për vende të reja pune ngandërmarrjet e vogla, i cili në vitin 2002 ishte 13%,nga 9% në vitin 1998. Numri i vendeve të punës tëhapura nga ndërmarrjet e mëdha (me më shumëse 250 punonjës), ka rënë ndjeshëm nga 35% nëvitin 1998 në 25% në vitin 2002.

Figura 16 tregon se në sektorin industrialndërmarr jet e mesme kanë pasur një kontributshumë më të madh në hapjen e vendeve të reja tëpunës sesa dy grupimet e tjera të NVM-ve. Punësimi

Kri jimi i vendeve të punës është një ngakontributet kryesore të sektorit të NVM-ve. Ky seksiondo t’i hedhë një vështrim kësaj çështjeje dukegrupuar ndërmarrjet sipas sektorëve dhe madhësisësë tyre për periudhën 1998-2002. Figura 16 tregonshpërndarjen e vendeve të punës sipas madhësisësë ndërmarr jeve për të gjithë sektorët dhe përsektorë të veçantë jo bujqesorë. Në vitin 1998,ndërmarrjet me 1-9 punonjës përbënin rreth 37 %të numrit total të fuqisë punëtore, ndërsa në vitin2002 ky grup ndërmarrjesh kontribuoi me 42% në

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


Një tregues shumë i rëndësishëm është edhetreguesi i investimeve sipas madhësisë sendërmarrjeve, i cili jep perspektivën e rritjes dhezhvillimit për ndërmarrjet sipas klasave. Ky është ilidhur me qëndrueshmërinë e biznesit dhe zhvillimetnë të ardhmen, pasi investimet bëhen vetëm nësedrejtuesit e ndiejnë se biznesi duhet të zgjerohet.Rritja e investimeve në një vit të caktuar është njëtregues shumë domethënës që tregon se biznesi dotë japë një prodhim më të madh në vitet e ardhshme,duke u ndjekur gjithashtu nga një rritje e kërkesëspër fuqi të re punëtore.

Figura 19 tregon se në vitin 2002 investimet në

ndërmar r jet e mëdha përbëjne r reth 39% tëinvestimeve të përgjithshme, ky nivel është me i ulëtkrahasuar me 1998 (44 %). për më tepër, mikro-ndërmarrjet gjithashtu e kanë ulur kontributin e tyrenë investimet e përgjithshme dhe aksionet e tyregjatë vitit 2002 ishin 12% më të ulëta se ato të vitit1998. Rritja e përqindjeve të investimeve është vënëre në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme që, sëbashku gjatë vitit 2002 llogarisnin 47 % të investimevetë përgjithshme (nga 28 % në 1998). Ndikimi më imadh në një zhvillim të tillë vjen nga NVM-të qëveprojnë në sektorin e ndër timit dhe transpor tit.(shiko figurën 19).

për këtë grup ndërmarrjesh shkoi në 32 % në vitin2002, nga 26 % në vitin 1998. Ndërmarrjet e voglakanë punësuar më shumë njerëz në sektorin endër timit. Nga tabela 1 dhe figura 16 mund tëshikohet se ndërmarrjet e vogla (10-49 punonjës)përbëjnë strukturën më të preferuar dhe mëmbizotëruese në sektorin e ndërtimit.

Në figurat 17 dhe 18 tregohen ndryshime tëpunësimit sipas sektorëve për ndërmarrjet e voglae të mesme.

Në sektorin e transpor tit, punësimi nga

ndërmarrjet e vogla ka pasur një rritje prej rreth 167%kundrejt vitit bazë (viti bazë –100 përqind). Ky ndryshimkaq i madh vjen nga baza e ulët e punësimit që kishteky sektor në vitin 1998. Punësimi në ndërmarrjet evogla të sektorit të ndërtimit është rritur me 45%kundrejt vitit bazë, ndërsa në sektorin e tregtisë vihetre një rritje prej 36% kundrejt vitit bazë.

Punësimi në ndërmarrjet e mesme ka shënuarnjë rritje vetëm gjatë vitit 2002 dhe kjo është mëshumë evidente për ndërmarrjet që operojnë nësektorët e sherbimeve, të industrisë dhe të ndërtimit.

2.4 Kontributi i NVM-ve në investime

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


Figura 20 tregon se gjatë përiudhës 1998-2002të gjitha llojet e ndërmarrjeve i kanë rritur investimet.Gjithsesi, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme tregojnëmë shumë besueshmëri në aktivitetin e tyre tëbiznesit dhe, si rrjedhim, investimet e tyre janë rriturnë një shkallë më të madhe e krahasur kjo me mikro-

ndërmarrjet dhe ndërmarrjet e mëdha.Në sektorin e ndër timit, ndërmarrjet e vogla

(ato me 10-49 punonjës) kanë treguar një tendencëpër rritje investimesh çdo vit dhe në vitin 2002 kjo kaqenë 5 herë më e madhe se në vitin 1998.

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


Shifra e afarizmit është njësia matëse e rritjessë tregut. Ajo përfshin sasitë e faturuara ngandërmar r jet gjatë periudhës së studimit dhekorrespondon me shitjet në treg të përfitimeve dheshërbimeve të ofruara nga të tretët. Ky tregues nxjerrnë pah aktivitetin e përgjithshëm të ndërmarrjeve.Duke qenë së shifra e afarizmit na jep një ide tëpërgjithshme të evoluimit të shitjeve, duke përfshirëedhe shitjen e mallrave dhe shërbimeve, ajo mundtë shikohet si një tregues i rëndësishëm i aktivitetitnë përgjithësi. Komuniteti i biznesit e llogarit vetë

përqindjen që zë në treg, duke u mbështetur tekshifra e afarizmit.

Figura 22 tregon se, megjithëse pjesa e shifresse afarizmit e ofruar nga mikro-ndërmarrjet gjatëvitit 2002 është ulur me 7 % në krahasim me 1998,ky grup ndërmarr jesh ende zë një përqindje tëmadhe të shifrës së afarizmit (45 %) në krahasimme ndërmarrje të kategorive të tjera. Gjatë periudhës1998-2002 ndërmarrjet e vogla kanë kontribuarndjeshëm në shifrën e përgjithshme të afarizmit dhepjesa që ato zenë është rritur nga 13 % në 1998 në

2.5 Kontributi i NVM-ve në shifrën e afarizmit

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


Vlera e shtuar është kontributi i një prodhuesi nëPKB (PBB) dhe përkufizohet si diferenca midis shitjessë mallrave dhe blerjes së materialeve për prodhimine tyre. Ky tregues është i ngjashëm me shifrën eafarizmit, por ndryshon pasi ai përjashton efektin etaksave indirekte si dhe vlerën e materialeve qëpërdoren. Vlera e shtuar është e rëndësishme nëvlerësimin e treguesve të ecurisë së biznesit siç janëproduktiviteti i punës dhe fitimi i ndërmarrjes.

Figura 24 tregon se në 2002 NVM-të, dukepërfshirë edhe mikro-ndërmarrjet, kontribuan me65 % në forminin total të vlerës së shtuar. Ky nivelështë 3 % kundrejt vitit bazë dhe më i ulët se në1998, arsyeja për këtë është rënia me 10 % kundrejtvitit bazë të kontributit të mikro-ndërmarrjeve nëformimin e vlerës së shtuar. Ndërmarrjet e mëdhae kanë rritur pjesën e tyre të kontributit në formimine vlerës së shtuar me 3 % kundrejt vitit bazë.Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, respektivisht,

2.6 Kontributi i NVM-ve në Vlerën e Shtuar

kanë rritur pjesën e kontributit në të njëjtën masë.Treguesi i vlerës së shtuar konfirmon, sikurse

dhe rezultatet e shifrës së afarizmit, që ndërmarrjete vogla dhe të mesme në sektorin e ndërtimit janëndërmarrjet më dinamike të të gjithë sektorëve jo-bujqësorë. Kjo ndodh pasi pjesa e vlerës së shtuarqë vjen nga ndërmarrjet e vogla në këtë sektor ështërritur nga 36% që ishte në vitin 1998 në 47 % nëvitin 2002 dhe, për ndërmarrjet e mesme, nga 23në 34 %. Ecuria e mikro-ndërmarrjeve në sektorine ndër timit është me pak e dukshme. Kontributi ityre në vlerën e shtuar është zvogëluar në 18 % në2002 nga 41 % katër vjet më parë.

Nje krahasim i shkallës së rritjes së shifrës sëafarizmit dhe vlerës së shtuar (figurat 23 dhe 25),tregon se ndërmar r jet e mëdha kanë ar riturprodhimtari më të mire, pasi ato kanë pasur rritjemë të mire të vlerës së shtuar për të njëjtën shifërafarizmi.

22 % gjatë 2002. Gjatë vitit 2002, ndërmarrjet emëdha kanë kontribuar vetëm me 20 % të vlerësnga 23 % që kontribuan gjatë vitit 1998.

Figura 22 tregon gjithashtu se mikro-ndërmarrjetpërbëjnë volumin më të madh të shifrës së afarizmit nëtregti dhe shërbime të tjera me më shumë se 70 % tëshifrës së përgjithshme të afarizmit në këta dy sektorë.Ndikimi i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme ështërritur në mënyrë të vecantë në sektorin e ndërtimit.

Figura 23 tregon se gjatë vitit 2002 në krahasimme vitin 1998, të gjitha kategoritë e ndërmarrjeve ekanë r ritur volumin e shifrës së afarizmit.Ndërmarrjet e vogla kanë shënuar rritjen më tëmadhe duke e trefishuar volumin e shifrës së afarizmittë tyre, ndërkohë që ndërmarrjet e mesme e kanëdyfishuar atë. Mikro-ndërmarrjet dhe ndërmarrjete mëdha kanë pasur ecuri të ngjashme përsa ipërket treguesit të shifrës së afarizmit.

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


2.7 Produktiviteti i punës në sektorin e NVM-ve

Produktiviteti i punës matet si vlerë e shtuarpër çdo person të punësuar. Ky është një tregues illogaritur për çdo kategori dhe për të gjithe sektorëtjo-bujqësorë si një raport i vlerës së shtuar të arriturnga çdo sektor me numrin e personave të punësuarnë të. Ky tregues është matësi kyç i efikasitetit të tëpunësuarve. Sa më e lartë vlera e këtij treguesi aqmë i madh është produktiviteti i punonjësve dhe sirrjedhim ndërmarrjet me produktivitet më të lar të

do të zënë një pozicion më të mire konkurrues nëtreg. Në kushte normale, treguesi i produktivitetit tëpunës ka një lidhje reciproke pozitive me madhësinëe ndërmarrjes, sa më e madhe të jetë ndërmarrjaaq më i lartë është raporti i produktivitetit të punës.

Figura 26 tregon se produktiviteti i punës përtë gjitha llojet e ndërmarrjeve që zhvillojnë veprimtarinë të gjithe sektorët jo-bujqësorë pothuajse ështëdyfishuar në 2002 krahasuar me 1998. Ky është

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


rezultat i rritjes se vlerës së shtuar me ritme me tëlarta se punësimi (shih figurat 17 dhe 25). Ndërmjet1998 dhe 2002, produktiviteti i punës u rrit përndërmarrjet e medha dhe të vogla respektivisht nga0.31 në 0.89 milionë Lek dhe nga 0.49 në 0.82 milionëLek për punonjës. Produktiviteti i punës është rriturndjeshëm edhe për ndërmarrjet e mesme (nga 0.26në 0.61), por jo shumë për mikro-ndërmarrjet. Nëvitin 2002, ne mund të vëmë re gjithashtu një lidhjepozitive ndërmjet madhësisë së ndërmarrjeve dheproduktivitetit të punës, e cila nuk ishte parë qyshprej vitit 1998.

Sipas analizave të produktivitetit të punës sipassektorëve mund të arrijmë në përfundimin se:

l Produktiviteti i punës në sektorin e industrisëështë më i ulët se mesatarja e gjithë sektorëvejo-bujqësorë (shih figurat 26 dhe 27). për mëtepër, përsa i përket produktivitetit të punës,ndërmarrjet e vogla në sektorin e industrisë kanënjë ecuri shumë më të mirë se ato të madhësivetë tjera.

l Produktiviteti mesatar i punës në sektorin endër timit është 0.79, që është më i lar të semesatarja e të gjithë sektorëve. Në vitin 2002,ndërmarrjet e mesme dhe të vogla të sektorit

të ndër t imit kishin produktivitet të punësrespektivisht 0.94 and 0.87 milionë Lek.Mikrondërmarr jet mbetën mbrapa atyre tëmadhësive të tjera përsa i përket produktivitetittë punës.

l Produktiviteti mesatar i punës në sektorin etregëtisë i afrohet shumë mesatares së gjithësektorëve. Në vitin 2002, në krahasim me vitin1998, produktiviteti i punës për ndërmarrjet emesme në sektorin e tregtisë u rrit 5 herë,ndërsa për mikrondërmarr jet produktiviteti ipunës u rrit me 36 % kundrejt vitit bazë gjate 4viteve.

l Në vitin 2002, produktiviteti mesatar i punës përsektorin e transportit ishte më i larti se në tëgjithë sektorët, dhe është kryesisht rezultat ikontributit të madh të kompanive të mesme.Produktiviteti i punes për mikrondërmarrjet nësektorin e transportit ka mbetur i pandryshuarme 0.50 gjate 4 viteve.

l Shërbimet e tjera, janë sektori me ecurinë mëtë dobët përsa i përket rendimenit të punës.(shih figurën 31). Brenda këtij sektori mund tëvihet re se produktiviteti i punës për ndërmarrjete mesme (50-249) ka renë gjatë 4 viteve.

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


Analiza e situates së NVM-ve është bazuar nëtë dhënat ASN të INSTAT-it për periudhën 1998 -2002. Keto analiza nxjerrin në pah konluzionet emëposhtëme për sektorin e NVM-ve:

l Ne 2002, në Shqipëri dominonin ndërmarrjet evogla, ku 99 % të tyre kishin më pak se 50punonjës. Shumica e mikrondërmarrjeve (memë pak se 9 punonjës) janë në sektorët etregëtisë dhe transpor tit. Ndërmarrjet me mëshumë se 50 punonjës dominojnë sektorët eindustrisë dhe ndërtimit. Shumica e njësive tëbiznesit janë përqëndruar në veprimtari që lidhenme shërbimet. Ndërmarr jet e vogla dhe të

2.8 Konkluzione mbi situatën e NVM-ve në Shqipëri

mesmejanë të lidhura me sektorët e industrisëdhe ndërtimit. Rritja e numrit të ndërmarrjevetë mesme në sektorin e industrisë dhe ndërtimitështë një dukuri që ka ndodhur pas 2000-shit.

l Ne 1998, ndërmarrjet që kishin 1-9 punonjësllogariteshin të kishin r reth 37 % të fuqisëpunëtore të përgjithshme, ndërsa në 2002 kygrup kontriboi me 42 % të totalit të punësimit.Ndërmarrjet e vogla kanë shënuar një rritje tëpunësimit me13 % në 2002 nga 9 % në 1998.Pjesa e punësimit nga ndërmarrjet e mëdha(me më shumë se 250 punonjës) ka rënëndjeshëm gjatë periudhës 1998-2002.

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


l Mikrondërmarrjet kanë zvogëluar kontributin etyre në investimet e përgjithshme. Rritjet nëinvestime janë arritur nga ndërmarrjet e vogladhe të mesme, që së bashku në vitin 2002llogarisnin 47 % të investimeve të përgjithshme(nga 28 % që ishte në 1998) Ndikimi më i madherdhi nga NVM-të në sektorin e ndërtimit dhetransportit.

l Pjesa e shifrës së afarizmit sjellë ngamikrondërmarrjet në 2002 u zvogëlua me 7 %në krahasim me 1998. Megjithatë, ky grupndërmarrjesh mbajti pjesën më të madhe tëshifrës së afarizmit (45 %) në krahasim mendërmar r jet e madhësive të tjera. Gjatëperiudhës 1998-2002 ndërmarrjet e vogla kanëkontribuar më shumë për shifrën e afarizmit dhepjesa e tyre u rrit nga 13 % në 1998 në 22 % në2002.

l Në 2002, NVM-të perfshi dhe mikrondërmarrjetkontribuan me 65 % në formimin e vlerës sështuar. Ky nivel është 3 % kundrejt vitit bazë mëi ulët se ai i 1998, dhe kjo kryesisht si rezultat izvogëlimit të kontributit të mikrondërmarrjevenë formimin e vlerës së shtuar.

l Treguesit e vlerës së shtuar dhe shifrës sëafarizmit konfirmojnë se ndërmarr jet e vogladhe të mesmetë sektorit të ndër timit janëndërmarr jet më dinamike në gjithë sektorëtjobujqësorë.

l Produktiviteti i punës për ndërmarrjet e të gjithamadhësive pothuajse u dyfishua në periudhën1998 – 2002 si rezultat i rritjes së vlerës sështuar me ritme më të lar ta sesa punësimi nësektorët përkatës. Rrit ja më e madhe nëproduktivitetin e punës u vu re në ndërmarrjete mëdha dhe të vogla, ku ajo shkoi nga 0.31 nëvitin 1998 në 0.89 milionë Lek në vitin 2002 përndërmarrjet e mëdha dhe nga 0.49 në 0.82milionë Lek për ndërmar r jet e vogla.Produktiviteti i punës u rrit ndjeshëm edhe përndërmarrjet e mesme(nga 0.26 në 0.61), porzhvill ime të ti l la nuk ndodhen përmikrondërmarrjet, ku produktiviteti i punës u rritme shumë më pak. Në vitin 2002, ne mund tëvëmë re një lidhje reciproke pozitive ndërmjetmadhësisë së ndërmarrjeve dhe produktivitetittë punës, gjë e cila nuk ishte parë qysh prej vitit1998.

Situ

atat

e S

ME-

ve n

ë Sh

qipë

ri

Kapi

tulli

i dyt

ë


3.1 Hyr je

Analiza e mjedisit të biznesit të NVM-ve nuk ështëe mundur të ndërmerret duke përdorur të dhënatASN dhe treguesit e tyre përkatës. Kjo ndodh përarsye se:

l Treguesit strukturorë janë të disponueshëmvetem një here në vit;

l Të dhënat ASN janë të disponueshme jo më parëse 15 muaj nga përfundimi i periudhës, dhe nëShqipëri kjo periudhë shkon deri në dy vjet.

l Treguesit strukturorë nuk janë në gjendje tëparashikojnë lëvizjet ciklike të biznesit, kupërfshihen faktorët st inorë që ndikojnëveprimtarinë e biznesit, ashtu edhe faktorë tëtjerë që ndikojnë vendimet e menaxherëve përrritjen/uljen e prodhimit ose/dhe të planeve tëinvestimit.

l Treguesit strukturorë nga natyra janë treguestë së kaluarës dhe si të ti l lë nuk ofrojnëinformacion për lëvizje të mëtejshme tëveprimtarisë së biznesit në të ardhmen.

Treguesit afatshkur tër plotësojnë shumë ngadobësitë e treguesve strukturorë. Për këtë arsye

Kapitulli i tretëMjedisi i biznesit të NVM-ve

treguesit afatshkur tër janë treguesit më tërëndësishëm për har timin e axhendës së politikavenë mbështet je të zhvi ll imit të biznesit , dukepërfshirë edhe NVM-të. Treguesit e biznesitpërdoren për më tepër për informacione më tëplota dhe të detajuara. Politikberesit duan të jenëtë aftë që të analizojnë aspekte të ndryshme tëciklit të zhvillimit ekonomik.

Treguesit në këtë situatë japin karakteristika tëvecanta të situates ekonomike të momentit tëcaktuar, për shembull jo vetëm niveli e volumit tëprodhimit por gjithashtu dhe ndryshimin e çmimit tëproduktit, punësimit ose shitjeve (shifra e afarizmit).Për me teper, këta indikatorë lejojnë parashikimetpër zhvillimet në të ardhmen. Në vecanti, treguesi ikontratave të reja është një element esencial për tëvlerësuar zhvillimet e ardhshme të këtij aktiviteti.Programi i INSTAT-it për treguesit afatshkur tërtashmë ka filluar, por në kohën kur në shkruamraportin nuk kishim shifra të disponueshme bazuarmbi madhësinë e ndërmarrjeve. Për këtë arsye, tëdhënat cilësore të prodhuara nga QKZH, Tiranashërbyen për analizën e mjedisit të biznesit të NVM-ve, si dhe pengesat që ka hasur ky biznes në sektorine NVM-ve. Kutia 3 jep një përmbledhje të shkurtër tëanketimeve për ecurine e biznesit.


Kutia 3: Anketimet për ecurine e biznesit

Anketimet për ecurinë e biznesit janë anketime cilësore. Ato bëhen për të marrë një informacion cilësor përt’u përdorur në monitorimin e situatës aktuale të biznesit dhe për të parashikuar zhvillimet afatshkurtra.Informacioni i marrë nga këto anketime ka qënë i një rëndësie të veçantë për parashikimin e pikave tëkthesës përgjatë ciklit të biznesit. Rezultatet janë shumë të rëndësishme dhe mund të përdoren si treguestë biznesit, si tregues të asaj se çfarë njeh konsumatori, si tregues të zhvillimit ekonomik afatshkurtër, osemund të përdoren gjatë parashikimeve, në lidhje me statistikat sasiore. Në ditët e sotme anketimet ebiznesit dhe të konsumatorit janë zhvilluar në më shumë se në 50 vende në të gjithë botën, duke përfshirëdhe vëndet e BE-së, që kanë aplikuar për në CEE. Integrimi i këtyre anketimeve në programin e BE-së do tëndodhë në përputhje me integrimin e tyre në Bashkimin Europian. Që prej janarit të 2002-it, QKZH kafilluar të organizoje anketime të rregullta cilësore tremujore në sektorët e prodhimit dhe të ndërtimit. Ketoanketime zhvillohen për ndërmarrjet që ndodhen në rrethet e Tiranes, Durresit, Shkodres, Elbasanit, Fieritdhe Vlores. Aneksi 2 tregon shpendarjen e firmave të anketuara sipas madhesise se ndërmarrjeve dhenumrit të punonjesve.

Mjedisi i zhvil l imit të NVM-ve vlerësohetnëpërmjet treguesit të besueshmërisë së biznesit.Ky është një lloj treguesi i përbërë që përdoret përtë ndihmuar interpretimin e rezultateve tëanketimeve të biznesit, të cilat përmbledhin përgjigjetpër tregues të ndryshëm në një numër të vetëm përnjë seri kohe të vetme. Paraprakisht duhet tëqartësohen supozimet e mëposhtme:

l Kombinimi i këtyre tre faktorëve të ndryshëmpërmbledh në mënyrë të saktë klimën e biznesit.

l Klima industriale lidhet pozitivisht me rritjen e

3.2 Mjedisi i NVM-ve në sektorin e industrisë përpunuese

balances1 të prodhimit, kontratat/porosite dheme uljen e balances për produktin e gatshëm.

l Të tre këta faktorë të ndr yshëm kanëekzaktësisht të njëjtën rëndësi në formulimin eklimës industriale.

Figura 32 tregon se mikrondërmar r jet,ndërmarrjet e vogla dhe ndërmarrjet e mëdha janëtë ndryshme dhe me paraqitje të ndryshme. Tipari idytë që mund të nxirret duke analizuar figurën 32është se të tri ja llojet e lar tpërmendura tëndërmarrjeve ndjekin pak a shumë të njëjtin cikël

1) Balanc tregon diferencen e përqindjeve positive dhe negative të pergjigjeve

Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

të


biznesi, kjo do të thotë se faktorët që ndikojnë mbibiznes kanë të njëjtin ndikim mbi kompanitë pa marrëparasysh strukturën e përmasave të tyre. Tipari itretë që vihet re gjatë analizimit të Figurës 32 ështëai i nivelit të besueshmërisë së biznesit, që lidhetpozitivisht me madhësinë e ndërmarrjes, p.sh. sicshihet nga figura 33, sa më e madhe të jetëndërmarrja, aq më i favorshëm do të jetë mjedisi ibiznesit në sektorin e prodhimit.

Gjatë të gjithë periudhës së vëzhgimit nga janarii 2002-it deri në qershorin e 2004-ës, klima e biznesit

për mikrondërmarrjet që veprojnë në sektorin eprodhimit ka qenë e pa kënaqshme, siç shihet ngavlerat negative e treguesit. Ky fenomen mund të jetëshoqëruar me një reduktim të kontributit tëmikrondërmarr jeve në prodhimin industrial gjatëperiudhës së vëzhguar.

Figura 32 tregon se mjedisi i biznesit përndërmarrjet e mesme ka qenë gjithnjë pozitiv. Dukekombinuar informacionin në Figurën 7 me atë tëFigurës 32, mund të thuhet që ecuria e ndërmarrjevetë mesme është përcaktuese për klimën e

Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

të


Figura 36 tregon ndikimin e faktorëve qëkufizojnë infrastrukturën e biznesit sipas kategoriveose klasave të ndërmarrjeve. Kjo figurë tregon semesatarisht për periudhën nga janari 2002 deri nëqershor 2004, mungesat e energjisë elektrike janëpërcaktuar si faktori më problematik i përmendurnga sipërmarrësit. Ky faktor është theksuar më tejnga mikrondërmar r jet (78 përqind e tyre),ndërmarrjet e vogla (76 përqind), ndërmarrjet emesme(62 përqind). Faktori i dytë më i rëndësishëmështë moszbatimi i duhur i legjislacionit të taksave;kështu 44 përqind e mikrondërmarrjeve, 42 përqinde ndërmar r jeve të vogla dhe 33 përqind endërmarrjeve të mesme e kanë vlerësuar mungesëne zbatimit të duhur të legjislacionit si faktorin e dytë

3.3 Kufizimet e NVM-ve në sektorin e prodhimit

të rëndësishëm që shkakton probleme. Mungesa einfrastrukturës dhe problemi i korrupsionit janëgjithashtu faktorë që përmenden si shqetësime ngapronarët e mikrondërmarrjeve dhe të ndërmarrjevetë vogla.

Figura 37 tregon se përsa i përket kërkesësmikrondërmarr jet janë goditur veçanërisht ngakonkurrenca e pandershme në tregun e zi (65përqind). Kërkesa e pamjaftueshme përbën gjithashtudhe një tjetër faktor kufizues për mikrondërmarrjet.Sipërmarrësit e ndërmarrjeve të vogla kanë shprehurshqetësim në lidhje me ndikimin e këtyre dy faktorëve,ndërsa drejtuesit e ndërmarrjeve të mesme nuk duketse shqetësohen nga mungesa e kërkesës ose ngandikimi i tregut të zi.

Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

tëpërgjithshme të biznesit në sektorin e prodhimit. Pasjanarit të 2004-ës, ndërmar r jet e vogla pogrumbullojnë punë pasi drejtuesit e tyre janëoptimistë për aktivitetin e biznesit të tyre.

Figura 33 jep balancën e pergjigjeve të pyetjeslidhur me kontratat/ porosite. Manaxherët e të trigrupeve të ndërmarr jeve mendojne se niveli ikontraktimeve është i pamjaftueshem. Më tëpakenaqurit rezulton të jenë pronaret e mikrondër-marrjeve, siç duket nga vlera negative në figurë.

Figura 34 tregon se drejtuesit e tanishëm tëndërmarrjeve të vogla janë më optimistë rreth rritjessë shkallës së punësimit në tre muajt e ardhshëm.

Rezultatet e anketimit të biznesit për qershorin e2004-ës tregojnë se ndërmarrjet kanë të ngjarë qëtë rrisin fuqinë e tyre punëtore si rrjedhojë e pritjevetë tyre më të mira në lidhje me aktivitetin e biznesit.

Figura 35 tregon se mikrondërmarrjet përdorinmë pak se 50 përqind të kapacitetit të tyre prodhues,ndërmarr jet e vogla përdorin rreth 60 përqind,ndërsa ndërmarr jet e mesme përdorin rreth 72përqind të kapacitetit të tyre. Të dhëna të tillatregojnë se ndërmarrjet e mesme janë shumë mënë gjendje që t’u përgjigjen kërkesave të tregut dukeshtrirë më tej produktet e tyre dhe përdorinkapacitetet e tyre në mënyrë me eficente.


Figura 38 tregon se faktorët që lidhen me ofertënjanë më pak shqetësues për drejtuesit e sektorit tëNVM-ve. Gjithsesi, është e dallueshme se mungesat përpunonjes të kualifikuar po bëhen gjithnjë e më tepërnjë problem, veçanërisht për ndërmarrjet e mesme(28 përqind e drejtuesve e përcaktojnë këtë gjë si prob-lem). Mikrondërmarrjet dhe ndërmarrjet e mesme

duket sikur kanë kufizime financiare (36 përqind e tëintervistuarve nga mikrondërmarrjet dhe 34 përqind etë intervistuarve nga ndërmarr jet e mesmeepërmendin këtë faktor si problematik). Mungesat nëkrahun e punës nuk përbëjnë shqetësim për të gjithallojet e ndërmarrjeve, gjë që do të thotë që potenciali ifuqisë punëtore për t’u punësuar është i madh.

Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

të


Figura 39 tregon se gjatë periudhës 2002-qershor 2004 ka dy pika kthese për NVM-te nësektorin e ndërtimit.

E para është gjatë periudhës janar-prill 2003,kur treguesi i konfidencës së biznesit ktheu dhe undoq nga 3 tremujorë me tendencë ngritjeje pas njëperiudhe rënieje. E dyta është në tetor 2003 kurmikrondërmarrjet ngadalësuan aktivitetin e tyre tëbiznesit, sic duket nga treguesi i tyre i besueshmërise

3.4 Mjedisi i NVM-ve në sektorin e ndër timit

së biznesit, i cili shkoi poshtë në vlera negative përtre tremujorë rradhazi. Treguesi i besueshmërisëpër ndërmarrjet e vogla ishte negativ (8 pike) në trianketimet e fundit, kjo do të thotë që mjedisi i biznesitpër këtë grup ndërmarrjesh nuk ishte në drejtim tërritjes.

Treguesi i besueshmërisë për ndërmarrjet emesme ishte në nivel të kënaqshëm, por pak më iulët krahasuar me një vit më parë.

Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

të


Treguesi i kontrakt imeve është një ngapërbërësit e treguesit të konfidencës së biznesit.Figura 40 tregon se niveli i pamjaftueshëm i

kontraktimeve për NVM-te në sektorin e ndër timitështë reflektim i klimes pesimiste të biznesit për 6muajt e parë të 2004-ës.

Figura 41 tregon se sipërmarrësit e ndërmarrjevetë mesme të ndërtimit janë optimiste rreth perspektivëssë tyre të biznesit. Ne mund të arrijmë në këtëpërfundim nga fakti që ata mendojne se do të rrisinpunesimin në një të ardhme të afert. Balanca prej 17

përqind në qershor 2004 është më e lartë se një vitmë parë (3 përqind). Për tre tremujorë me radhë,pronarët e mikrondërmarrjeve në sektorin e ndërtimitkanë pohuar se ata do të ulin numrin e punonjësve nëndërmarrjet e tyre.

Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

të


Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

të

mesatarisht (rreth 42 përqind e tyre e shohin këtë siproblem). Rreth 40 përqind e pronarëve tëmikrondërmarrjeve mendojnë se është kërkesa epamjaftueshme. Ky faktor duket se ka lidhje pozitive memadhësinë e ndërmarrjeve, pasi ndërmarrjet e mesmenuk paraqesin ndonjë shqetësim real rreth kërkesëssë ulët.

Ashtu si dhe në sektorin e prodhimit, faktorëtkufizues që kanë ndikim në aspektin e ofer tës sëndërmarr jeve janë me pak problematike përndërmarrjet. Figura 44 tregon që NVM-të në sektorin endërtimit kanë probleme për të siguruar kredi, si dhekanë dhe vështiresi financiare (të përmendurmesatarisht nga 20-30 përqind e të intervistuarve).

3.5 Kufizimet e NVM-ve në sektorin e ndërtimit

Faktorët që kufizojnë aktivitetin e biznesit nësektorin e ndërtimit janë pak a shumë të ndryshëmnga faktorët që pengojnë aktivitetin e biznesit në sektorine prodhimit. Sidoqoftë, ende këto faktorë mund tëklasifikohen në tri gurpe: kërkesa, oferta ose faktorëkufizues për mjedisin e biznesit.

Figura 42 tregon se procedurat për leje ndërtimijanë faktori i dytë më i rëndësishem për NVM-të nësektorin e ndër timit (pas mungesave në energjielektrike). Të dhënat nga anketimet kanë treguar sevetëm ndërmarrjet e mëdha nuk shprehen për kufizimereale në lidhje me procedurat për leje ndërtimi (11përqind është shkalla e përgjigjes për këtë grup), ndërsa

sipërmarrësit e mikro-ndërmarrjeve, ndërmarrjeve tëvogla dhe ndër-marrjeve të mesme ndajnë pak a shumëtë njëjtin shqetësim në lidhje me këtë problem. Zbatimijokorrekt i legjislacionit fiskal përmendet nga 50 përqinde menaxherëve të ndërmarrjeve të vogla, 46 përqind endërmarr jeve të mesme, dhe 42 përqind emikrondërmarrjeve. Faktorë të tjerë, si për shembullzbatimi jo korrekt i ligjit të prokurimeve, mungesa einfrastrukturës dhe korrupsionit janë faktor kufizuesdomethënës (keto faktore janë përmendur mesatarishtnga 25-35 përqind e të intervistuarve).

Figura 43 tregon se mikrondërmarrjet ndikohenmë shumë nga aktiviteti i sektorit informal pasi


Analiza e mjedisit të biznesit të NVM-ve bazohetnë treguesit afatshkur tër të biznesit. Treguesitafatshkur tër janë shume të rëndësishëm për tëformuluar axhendat e politikave në mbështetje tëzhvillimit të biznesit, duke përfshirë NVM-të. Zhvillimetkyçe të biznesit në sektorin e prodhimit dhe të ndërtimitkohët e fundit janë:

a. NVM-të në sektorin e prodhimit l Mikrondërmarrjet, ndërmarrjet e vogla e të

mesme në sektorin e prodhimit ndjekin rrugë të

ndryshme. Niveli i besueshmërisë së biznesit për NVM-të në këtë sektor lidhet pozitivisht me madhësinë endërmarrjes, sa më e madhe të jetë ndërmarrja, aqmë i favorshëm është mjedisi i tij i biznesit. Si rrjedhojë,për periudhën janar 2002-qershor 2004, klima e biznesitpër mikrondërmarrjet në sektorin e prodhimit ka qenëe pakënaqshme, ndërsa për ndërmarrjet e mesmeka qenë më favorizuese. Për më tepër, ecuria endërmarr jeve të mesme përcakton klimën epërgjithshme të biznesit në sektorin e prodhimit. Pasjanarit të 2004-ës ndërmarrjet e vogla janë në proces

3.6 Përfundimet kryesore përsa i përket mjedisit të biznesit të NVM-ve

Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

të


Mje

disi

i B

izne

sit

të S

ME-

ve

Kapi

tulli

i tre

tëakumulimi pasi menaxherët e tyre janë optimistë përaktivitetet e bizneseve të tyre.l Mikrondërmarrjet përdorin më pak se 50 përqind

të kapacitetit të tyre prodhues, ndërmarrjet e voglapërdorin rreth 60 përqind dhe ndërmarrjet emesme përdorin rreth 72 përqind të kapacitetit tëtyre prodhues. Të dhëna të tilla tregojnë sendërmarrjet e mesme janë më shumë në gjendjeqë t’u përgjigjen kërkesave të tregut duke shtuarnumrin e tyre të prodhimit, dhe për rrjedhoje rrisinnivelin e shfrytezimit të linjave të tyre të prodhimit.

l Mesatarisht, gjatë periudhës së vëzhgimit, janar2002 - qershor 2004, mungesa e energjisë elektrikeështë përcaktuar si faktori më problematik ngasipërmarrësit. Ky faktor është theksuar më tepërnga mikrondërmarr jet (78 përqind) dhendërmarrjet e vogla (76 përqind). Shkalla epërgjigjeve për kompanitë e mesme është 62përqind. Faktori i dytë, sipas rëndësisë ështëmoszbatimi korrekt i legjislacionit të taksave, ipërmendur nga 44 përqind e mikrondërmarrjeve,42 përqind e ndërmarrjeve të vogla dhe 33 përqindnga ndërmarr jet e mesme. Mungesa einfrastrukturës dhe korrupsioni janë faktorë tëpërmendur veçanërisht nga pronarët emikrondërmarrjeve dhe të ndërmarrjeve të vogla.

l Përsa i përket aspektit të kërkesës, mikrondër-marrjet goditen veçanërisht nga konkurrenca epandershme dhe konkurrenca në tregun e zi (qëështë përmendur nga 65 përqind). Kërkesa epamjaftueshme përbën gjithashtu një faktor kufizuespër mikrondërmarrjet. Sipërmarrësit e ndërmarr-jeve të vogla kanë shprehur shqetësimin e tyre rrethndikimit të këtyre dy faktorëve, ndërsa drejtuesit endërmarrjeve të mesme duket sikur nuk janë tëshqetësuar nga mungesa e kërkesës ose ndikimi itregut të zi.

l Përsa i përket aspektit të ofertës, pronarët e NVM-ve në sektorin e prodhimit kanë me pak shqetësime.

b. NVM-të në sektorin e ndër timit

l Gjatë periudhës janar – prill 2003, NVM-të nësektorin e ndërtimit pësuan një kthim, pas uljes që

pati aktiviteti i tyre gjatë vitit 2002. Pas tretremujorësh me tendencë pozitive biznesi, në tetor2003 NVM-të, veçanërisht mikrondër-marrjet,pësuan një rënie në tetor 2003 dhe vazhduan rënienpër 3 tremujore. Treguesi i besueshmërisë përndërmarrjet e vogla ka qënë negativ (8 pikë) gjatëtë tri anketimeve të fundit, që do të thotë që mjedisii biznesit për këtë grup është pesimist. Treguesi ibiznesit për ndërmarrjet e mesme është në niveletë kënaqshme, por lehtesisht më i ulët se një vitmë parë.

l Niveli i pamjaftueshem i kontraktimeve për NVM-tënë sektorin e ndërtimit është një pasqyrim i klimëspesimiste të biznesit për 6 muajt e 2004. Niveli ikontraktimeve për mikrondërmarrjet është shumëmë i ulët se një vit më parë.

l Proçedurat për leje ndërtimi janë kufizimi i dytëmë i rëndësishëm për NVM-të në sektorin endërtimit (pas mungesës së energjise elektrike).Vetëm ndërmarrjet e mëdha nuk shprehen përkufizime reale në lidhje me procedurat për lejendërtimi (11 përqind është shkalla e përgjigjes përkëtë grup), ndërsa sipërmarrësit emikrondërmarrjeve, ndërmarrjeve të vogla dhendërmarrjeve të mesme ndajnë pak a shumë tënjëjtin shqetësim në lidhje me këtë problem.Zbatimi jokorrekt i legjislacionit fiskal përmendetnga 50 përqind e menaxherëve të ndërmarrjevetë vogla, 46 përqind e ndërmarrjeve të mesme,dhe 42 përqind e mikrondërmarrjeve. Faktorë tëtjerë, si për shembull zbatimi jokorrekt i ligjit tëprokurimeve, mungesa e infrastrukturës dhekorrupsionit janë faktorë domethënës kufizues(përmendur mesatarisht nga 25-35 përqind e tëintervistuarve).

l Mikrondërmarrjet preken më shumë nga aktivitetii sektorit informal, pasi mesatarisht 42 përqind etyre e kanë përmendur këtë faktor. Rreth 42 përqinde pronarëve të mikrondërmarr jeve kanëpërmendur se kanë kërkesë të pamjaftueshme.

l Faktorët kufizues që kanë ndikim në aspektin eofertës së ndërmarrjeve janë me pak problematikëpër ndërmarrjet sesa llojet e tjera të kufizimeve.


4.1 Objektivat e strategjise

Objektivi kryesor strategjik është krijimi i njëklime pozitive të zhvillimit të biznesit, me qëllim qët’i hapet r rugë rritjes dhe fuqizimit të NVM-ve.Objektivat specifikë përfshijnë:l Inkurajimin e shtrir jes/zgjerimit të bizneseve

ekzistuesel Krijimin e bizneseve të reja, duke përfshirë

transformimin e tregtarëve në investitorë në fushëne prodhimt

l Mbështetjen e prodhimit për eksport dhe nxitjene joint-ventures në nivelin e NVM-ve.

Karakteristikat specifike të strategjise së re janë:Ajo është e bazuar në nevojat e identifikuara tëkomunitetit të biznesit të vogël në Shqiperi, si rezultati dy studimeve të bëra nga GTZ dhe UNDP (memetoden nga poshtë lar t) dhe përqëndrimit nëstrukturën e decentralizuar. Kjo strukture edecentralizuar lidhet me perfshirjen si aktor kryesortë sherbimeve të mbështëtjes rajonale të NVM-ve qësigurohen nga rrjeti egzistues i shërbimeve në rajon,në bashkëpunim të ngushtë me qeverisjen lokale tëmbështetura në mënyrë eficente nga qeveria dhedonatorët nëpërmjet agjencisë së re të NVM-ve“Agjencia e NVM-ve”.

Me krijimin e kësaj strukture ministria merretme çështjet e politikë bërjes dhe për këtë detyrë tësaj duhet të marre të dhëna nga Agjencia e NVM-ve.Kjo e fundit merr informacion të vazhdueshëm ngabaza nëpërmjet ofruesve rajonal të shërbimit dheshoqatave të NVM-ve. Detyrë kryesore e agjencise

është kanalizimi i informacionit nga qeveria dhefondacionet sipas marrëveshjeve të nënkontraktuara(nga donatorët dhe qeveria) tek ofruesit e shërbimitsi dhe kontrolli i cilësisë së këtyre shërbimeve. Sëbashku me sektorin e NVM-ve pranë ministrisë, dotë kontribuojë në përmirësimin e kuadrit ligjor si dhenë supervizionin e studimeve dhe aktiviteteve të tjerame interes për NVM-të.

Për realizimin e objektivave të mësipërm do tëmerren një sërë masash konkrete, si:l Forcimi dhe zhvillimit institutionall Krijimi i një kuadri ligjor dhe fiskal i përshtatshëm,

që bën të mundur zhvillimin e NVM-ve.l Përmirësimi i organizimit operacional të NVM-ve,

nëpërmjet programeve të plota të trainimitl Përmirësimi i sistemit të kreditit për NVM-të .l Përdorimi i nxitjes së NVM-ve për të krijuar më

tepër barazi në zhvillimin rajonal dhe sektoral.

Strategjia e Zhvillimit të NVM-ve është bazuarnë një numër qëllimesh strategjike, të cilat janë tënjë rëndësie të madhe në zhvillimin e vendit në tërësidhe në rritjen ekonomike në vecanti. Ajo përmbanelemente të zhvillimit social me qellim permiresimine mireqenies sociale të popullsise si dhe faktore tëvecante ekonomike.

n Zhvil l imet shoqërore Mundësite për punësimPunësimi është një ndër faktorët që ka një ndikim

Kapitulli i katërtNjë vështrim mbi politikat e qeverisë


shumë të madh në proçesin e zhvillimit ekonomik sidhe ka impaktin më të madh në realizimin eobjektivave të përgjithshëm të strategjisë së zhvillimittë NVM-ve.

Në këtë kuadër, Qeveria do të mbështetet në :n Analizen e nivelit të papunësisë në tërë

vendin, duke përfshirë këtu edhe prir jet në tëardhmen për NVM-të kjo do të bëhet në bazë rajoni,grup moshe, niveli arsimor, gjinie, etj.n Hartimin e një plani punësimi/ kualifikimi, i

cili është i lidhur me nevojat e tregut sipas rajoneve,sektorëve, profesioneve, aftësive, etj. Ky do tëintegrohet në planin qeveritar të projektimit tëstrategjive operacionale dhe të shpërndarjes sëbuxhetit për një mbështetje sistematike dhe lehtesimtë proçesit të punësimit.n Har timin e një plani ri integrues për

shqiptarët e kualifikuar jashtë kufijve. Kjo do të çojenë një përdorim më të mire të aftesive të tyre nëdrejtim të krijimit të sipërmar r jeve të reja nëShqipëri.n Lehtësimin e integrimit ekonomik të grupeve

të dobëta brenda komunitetit. Kjo përfshin atëkategori njerëzish si të rinjtë që kanë lënë shkollën,gratë kryefamiljare, njerëzit me zhvillim të vonë, etj.Me mbështëtjen e donatorëve apo OJQ-ve mund tëhartohen programe speciale me qëllim që të krijohenmundësi për biznes edhe për këtë kategori njerëzish.

Vendosja/ shpërndar ja e të ardhuraveQeveria do te përpiqet të ruajë kontrollin mbi

çrregullime të mundshme të tregut. Promovimi i NVM-ve të veçanta mund të përdoret në këtë mënyrë përtë ndihmuar në procesin e rishpërndarjes me qëllimqë të ulen disbalancimet rajonale.n Faktoret e Zhvi l l imit Ekonomikn Qeveria do të inkurajojë dhe do të mbështesë

në mënyrë aktive ofruesit aktualë/ të mundshëm tëshërbimeve për NVM-të dhe institucionet financiarelokale për të decentralizuar strukturat dhe aktivitetete tyre, në mënyrë që të mbulojë gjithë vendin menjë rr jet të përshtatshëm kreditimi për NVM-të,sikurse dhe një program të mjaftueshëm konsultimi/trainimi për NVM-të si dy programet back-up dhestar t-up bazë për ndërmar r jet e reja dhe atoekzistuese.n Në të njëjtën kohë qeveria do të marrë masa

për dhënien e kredisë preferenciale në investimetproduktive sipas rajoneve dhe sektorëve tëpërmendur më lar të.n Në prospektin e arritjes, për një zhvillim të

qëndrueshëm në Shqipëri qeveria do të mundësojëkrijimin e ‘Fondit të Zhvillimit Ekonomik” dhe ta vendosëatë në një vend qëndror rajonal dhe strategjik.Përzgjedhja e vendosjes është e lidhur si me objektivatekonomikë, kriteret sociale ashtu edhe me ato politikepër një stabilitet dhe integrim nacional.

4.2 Agjencia e Zhvillimit të NVM-ve

Agjencia e Zhvillimit të NVM-ve është krijuar meligjin Nr 8597, datë 17.10.2002. Agjencia luan njërol të rëndësishëm në implementimin e strategjisësë NVM-ve të qeverisë shqiptare. Strategjia e NVM-ve synon krijimin e njëklime pozitive për zhvillimin ebiznesit duke synuar në promovimin e NVMve.

l Përkrahja e krijimit të bizneseve të rejal Inkurajimi i tregtarëve për të investuar në

prodhiml Orientimi i prodhimit për eksportl Përkrahja e ndërmarrjeve të përbashketa në

sektorin e NVM-ve

Masat për ar ritjen e këtyre objektivave:a. Rritja/ forcimi institucionalb. Pëvrmirësimi i kuadrit rregullues ligjor dhe

fiskal

c. Trainime për të përmirësuar menaxhiminoperacional të NVM-ve

d. Zhvill imi i sistemit të kreditimit tëpërshtatshëm për NVM-të

e. Përkrahjen e një zhvillimi të ekuilibruarndërmjet rajoneve e sektoreve

Ligji i NVM-ve përcakton qartë fushat për tëcilat qeveria do të mbështëse NVM-të dhe njëmbështetje e tillë është :n Mbështëtje financiare dhe garantimi të riskut të

kredisën Mbështëtje tekniken Konsulënce dhe informacionn Arsimim, trainime dhe kualifikime profesionalen Programe mbështetëse të punësimitn Lehtësira në dhënien me qira të aseteve të shtetitn Zhvillim të infrastrukturës

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


n Zonat industriale/ Inkubatorët e biznesit

Politikat dhe legjislacioni i NVM-ve janë nënvarësine direkte të Ministrisë së Ekonomisë dhekjo e fundit luan një rol drejtues në procesin eprogramit të zhvillimit dhe monitorimit. Ministria e

Ekonomisë ka krijuar Agjencine e NVM-ve si një trupekzekutiv për implementimin e polit ikave dhestrategjive. Me qëllim për të luajtur këtë rol, Agjenciae NVM-ve do të këtë një funksion koordinues tëprogramit të zhvillimit të NVM-ve. Skema e koordinimitdo të jetë si më poshtë:

Çdo fushë e politikave të zhvillimit të NVM-ve dotë drejtohet nga një strukture grupi e fokusuar nëpërputhje me objektivat specifike. Kjo do të konsistojenë një varietet institucionesh të ndryshme qëparaqesin interesin ose angazhimin e tyre direkt oseindirekt në programin e NVM-ve. Janë 6 komitetepolitikash plus një komitet për koordinimin edonatoreve. Komitetet ad-hoc do të konceptohen sigrupe partnere midis qeverisë,shoqerisë dhe biznesit,me përgjegjësi të përbashkët në promovimin dhe

kontributin në zhvillimin e mëtejshëm të NVM-ve nëShqiperi. I gjithe ky rr jet është për të zhvilluardialogun brenda qeverisë paralel me dialogunbrenda biznesit. Në këtë mënyrë, agjencia shërbensi një ndërmjetës për qeverinë, biznesin dhepartnerët shoqërorë, shoqatat dhe NGOs duke çuarnë lindjen e një politike par tneriteti aktive tëreklamimit dhe optimizimit të përpjekjeve të tij nëkrijimin e një synergjie efektive të nevojshme që tëçoje në plotësimin e marrëveshjes.

4.3 Prioritetet për zhvillimin e NVM-veNj

ë vë

shtr

im m

bi p

oliti

kat

e qe

veris

ë

Kapi

tulli

i kat

ërt


1. Sherbimet e Informacionit

Prioriteti – Te monitoroj zhvillimin e SME-ve duke:

• Rishikuar burimet e te dhenave ne dispozicion per SME-te• Paraqitur nje sistem treguesish mbi performancen e SME-ve• Zhvilluar nje sistem informacioni dhe raportimi sipas sektoreve/ grupimeve te SME-ve• Llogaritur perqindjen dhe numrin e firmave qe operojne ne sektorin informal• Adoptuar standarte nderkombetare te raportimit te SME-ve• Pergatitur nje raport vjetor mbi gjendjen e SME-ve ne Shqiperi

2. Zhvillimi i Burimeve Njerezore

Prioriteti- Te rritet niveli i njohurive te sipermarresve dhe te permiresohen standartetprofesionale per ofruesit e sherbimeve te biznesit duke:

• Futur sipermarresit ne programet mesimore universitare dhe para-universitare• Zhvilluar programe dhe trajnime ne specialitetitin e sipermarrjes• Rritur standartet profesionale te eksperteve te trajnimit dhe konsulenteve te biznesit nepermjet

akreditimit; duke permiresuar cilesine e trajnimeve dhe produkteve te sherbimeve qe i ofrohenSME-ve

• Rritur mbeshtetjen per moshat e reja dhe grate ne sipermmarje

3. Sherbimet Financiare

Prioriteti – Te permiresoj aksesin e SME-ve per kredi dhe sherbime te tjera financiare duke:

• Zgjeruar skemat e garantimit te kredive• Futur skema rajonale te reja te mikro-kreditit• Permiresuar kapacitetin e bankave dhe institucioneve te tjera financiare per t’i ofruar SME-

ve sherbime krediti• Ofruar kushte kredie lehtesuse per sektoret prioritare• Zgjeruar skemat e lizing per blerjen e paisjeve kapitale• Pershpejtuar procedurat e regjistrimit te tokes• Thjeshtesuar procedurat administrative per ekzekutimin e kolateralit

4. Kuadri Ligjor, Tatimor dhe Rregullator

Prioriteti – Te ulen taksat si dhe barrierat ligjore dhe administrative qe pengojne zhvillimin eSME-ve duke:

• Thejeshtesuar procedurat e regjistrimit dhe licencimit te biznesit sipas praktikave me temira• Rritur numrin e bizneseve qe operojne ne sektorin formal• Minimizuar taksat per SME-te• Stabilizuar mjedisin tatimor• Kryer studime te vazhdueshme mbi efektet e barrierave administrative, legale dhe tatimore

ne zhvillimin e SME-ve

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


5. Infrastruktura e Biznesit dhe Teknologjia

Prioriteti – Te permiresohet eficenca dhe cilesia e infrastruktures dhe teknologjise sedisponueshme nga SME-te duke :

• Zgjeruar parqet e biznesit dhe industriale• Promovuar perdorimin me te madh te ICT tek SME-te• Mbeshtetur qendrat e kerkimit dhe zhvillimit• Permiresuar teknologjine e perdorur nga SME-te• Permiresuar disponibilitetin e utiliteteve per SME-te.

6. Zhvillimi Rajonal dhe Sektorial i SME-ve

Prioriteti– Te zhvillohen SME-te ne rajon duke:

• Zgjeruar projektet per SME-te ne zonen Veri-Lindore• Kryrja e studimeve dhe analizave rajonale/sektoriale

7. Koordinimi i Donatoreve

Prioriteti – Te rrise eficencen e mbeshtetjes se donatoreve duke:

• Koordinuar aktivitetin e donatoreve nepermjet kontakteve te vazhdueshme per te evituardublikimin dhe perseritjen

• Organizuar forume te vazhdueshme te koordinimit te donatoreve nga Agjencia e SME-veInkurajuar donatoret per te mbeshtetur projektet ne fushat prioritare te SME-ve

4.4 Politikat fiskale

Përmisimi i politikave fiskale është njëprioritet iqeverise shqiptare. në kornizen e mjedisit të bisnesitpër NVM-te, ndr yshimet dhe permiresimet elegjislacionit të taksave janë të lidhura me :

1. Tatimi mbi Vlerën e Shtuar

Legjislacioni aktual i tatimit mbi vlerën e shtuarnë Shqipëri, bazohet në direktivën e 6 të EU përtatimin mbi vlerën e shtuar. TVSH-ja Shqiptare ështënjë tatim me bazë të gjerë, me pak përjashtime, menjë tarifë bazë 20%, dhe tarifën 0% për eksportetdhe transportin ndërkombëtar. Janë të detyruar tëregjistrohen si tatimpagues të tatimit mbi vlerën tëgjithë personat që furnizojne mallra ose shërbime,qarkullimi vjetor i të cilëve kalon 8 milionë lekë (kyështë kufiri i TVSH-së), ndërsa personat me një

qarkullim më të ulët mund të zgjedhin të regjistrohennë TVSH ose të jenë tatimpagues të bisnesit të vogël,ku gëzojnë një trajtim të veçantë tatimor.

Disa nga amendimet kryesore që i janë bërëlegjislacionit të TVSH-së, në fund të vitit 2003, meefekt nga 15 janari 2004, janë:

n Zgjerimi i bazës së tatimpaguesve të TVSH-së, duke përfshirë në sistemin e TVSH-së të gjithëper sonat që mer ren me tregëti me shumicë,pavarësisht nga kufiri i shifrës se afarizmit. Në këtëgrup përfshihen personat që shesin mallra përtregëtaret e shitjes me pakicë (pra realizojnë shitjejo për konsum final, por nga biznesi në biznes). Kjomendojmë se do të ndihmojë në luftimin e evazionittatimor nga këto subjekte si dhe në reduktimin emanipulimeve me çmimet;

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


n Njohja e firove dhe humbjeve gjatëtranzitimit, magazinimit, transpor tit dhe prodhimitpër efekt të tatimit mbi vlerën e shtuar, deri në kufijtëe përcaktuar në akte të veçanta ligjore ose nënligjore.Përpara këtij amendimi, me synim shmangien eabuzimeve, firot e sipër përmendura nuk njiheshinpër efekt të llogaritjes së tatimit mbi vlerën e shtuar,duke i konsideruar ato si furnizim i tatueshëm dheduke llogaritur TVSH. Pas këtij amendimi, firot eargumentuara dhe vër tetuara me dokumentacioninpërkatës njihen fiskalisht si shpenzim biznesi dhepër to nuk aplikohet TVSH-ja;n Përmirësimi i modelit të faturës tatimore

për shitjet e mallrave dhe furnizimeve me TVSH, dukefutur në këtë faturë të dhëna identifikuese përtranspor tuesin e mallrave. Kjo do të ndihmojë nëpërmirësimin e administrimit të TVSH-së dhe nëluftimin e evazionit tatimor;n Futja e sistemit të vetë faturimit tek subjektet

përpunuese të produkteve bujqësore dhe blegtorale.Përpunuesit e produkteve bujqësore e blegtorale, sipërpunuesit e qumështit, të ullirit, të rrushit dhe tëgrurit (pra prodhuesit e qumështit në kuti, vajit tëullirit, verës, rakisë së rrushit, miellit, etj.) blerjet elendëve të para (pra respektivisht qumështit, ullirit,rrushit dhe grurit), i bëjnë direkt nga fermerët osenga grumbulluesit, të cilët nuk janë tatimpagues tëTVSH-së. Prodhuesit e sipër përmendur, paguajnëtatimin mbi vlerën e shtuar për shitjet e produktevetë gatshme në masën 20% dhe nga ana tjetër,meqenëse blejnë nga fermerët ose grumbulluesitqë nuk janë subjekte të TVSH, ato nuk mund tëreduktojnë TVSH për blerjet. Pra këta prodhues, futennë treg në pozita diskriminuese (krahasuar mefermerët, të cilët nuk tatohen, ose me grumbulluesitose prodhuesit e vegjël të cilët nuk janë subjekte tëTVSH-së, por janë subjekte të biznesit të vogël qëtatohen me 4%). Në këto kushte, me amendamentete fundit, prodhuesve të sipër përmendur u jepet edrejta e autofaturimit, pra ato lejohen të presin njëfaturë për bler jet e lëndëve të para (me çmimblerjeje) dhe të llogarisin TVSH-në mbi blerjet, e cilamund të reduktohet normalisht përkundrejt TVSH-së nga shitjet e produktit të gatshëm;n Vendosja e një afati prej 30 ditësh në rastet

e rishqyrtimit të vlerësimit tatimor nga DPT. Në bazëtë dispozitave të Ligjit për Tatimin mbi Vlerën eShtuar, tatimpaguesit kanë të drejtë të apelojnë nëDPT kur nuk janë dakort me një vlerësim tatimor të

bërë nga organet tatimore. Nëpërmjet afatit tëvendosur, DPT duhet të bëjë rishqyr timin dhe tënjoftojë tatimpaguesin për rezultatet e rishqyr timitbrenda një periudhe 30 ditore, përndryshe përgjigjakonsiderohet në favor të tatimpaguesit. Nëpërmjetkëtij ndryshimi synohet të shmangen rastet epakujdesisë, neglizhencës apo mungesës sëpërgjegjësisë nga ana e zyr tarëve tatimorë.

2. Akciza

Në dhjetor të vitit 2002 Parlamenti Shqiptarmiratoi një ligj të ri “Për Akcizat”, me efekt nga 1Korriku 2003. Ligji u har tua nën një asistencë tëqeverisë britanike për tatimet, dhe bazohet nëdirektivat e BE për akcizat. Krahasuar me ligjin emëparshëm për akcizat, ligji i ri përmban dispozitamë të plota dhe të konsoliduara që i mundësojnëadministratës tatimore përdorimin e mjeteve dhemetodave efikase për mbledhjen, kontrollin dhezbatimin e masave shtërnguese për akcizat.

3. Tatimi mbi të Ardhurat

Ligji për “Tatimin mbi të Ardhurat”, me efektnga janari 1999 (i amenduar) rregullon tatimin mbitë ardhurat personale, tatimin e thjeshtuar mbifitimin dhe tatimin mbi fitimin.

Në amendamentet e fundit që u miratuan ngaparlamenti në dhjetor 2003, në ligjin “Për tatiminmbi të ardhurat” u bënë ndryshimet që vijojnë:

o Për tatimin mbi të ardhurat personale:

n Zgjerimi i bazës së tatimit mbi të ardhuratpersonale nga burime të tjera, duke konsideruar tëardhur të tatueshme çdo të ardhur me përjashtimtë atyre që përjashtohen shprehimisht nga ky ligj.Të gjitha llojet e të ardhurave personale, përveç tëardhurave nga punësimi, tatohen në baza bruto menjë tarifë fikse prej 10%. Përjashtim nga ky rregullbëjnë të ardhurat nga shitja e aksioneve, osepjesëmarrjeve në biznese, të cilat tatohen në bazaneto, pra si diferencë midis çmimit të shitjes dheçmimit të bler jes, dhe të ardhurat nga shitja epasurive të luajtshme apo të paluajtshme të cilattatohen me tarifa të reduktuara 1 – 3 %;n Përmirësime dhe saktësime në metodat e

mbledhjes së tatimit mbi të ardhurat personale, duke

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


i dhënë përparësi mbajtjes së tatimit në burim ngapaguesi i të ardhurave. Pra, në rastet kur pagues tëtë ardhurave janë persona juridikë, or takësi, per-sona fizikë, apo çdo ent tjetër publik ose privatregjistruar në organet tatimore shqiptare, përparësii jepet mbajtjes së tatimit në burim nga paguesi nëmomentin e pagesës. Ndërsa kur një gjë e tillë nukështë e mundur, pra pagesat bëhen nga persona qënuk janë të regjistruar në organet tatimore shqiptare,atëhere individi përfitues i të ardhurave është idetyruar të deklarojë dhe të paguajë tatimin mbi tëardhurat personale në organin tatimor përkatës;n Përmirësimi i proçedurave për tatimin mbi

të ardhurat personale të individëve të huaj (jorezidentë) të cilët realizojnë të ardhura me burimnë Republikën e Shqipërisë (si ar tistë, spor tisë,asistencë teknike, shërbime teknike, etj.) edhe nëkëtë rast përparësi i jepet metodës së mbajtjes sëtatimit në burim. Pra paguesi (organizatori, përfituesii shërbimit) mban tatimin në burim në momentin epagesës dhe e derdh atë në llogarinë e organittatimor;n Përcaktimi i të ardhurave që përjashtohen

nga tatimi mbi të ardhurat personale;n Detyrimi i punëdhënësve për të deklaruar

në organet tatimore çdo muaj listpagesën e tëpunësuarve që përmban nivelin e pagës dhe tatiminmbi të ardhurat personale si dhe kontributin esigurimeve shoqërore dhe shëndetsore për çdopunonjës.

o Për tatimin mbi fitimin:

n Përmirësimi i procedurave të deklarimit dhepagesës së tatimit mbi fitimin;n Saktësimi i shpenzimeve të lejuara për efekt

të llogaritjes së tatim fitimit;n Detyrimi i organit tatimor për të njohur fitimin

sipas deklaratës së tatimpaguesit dhe rimbursiminose njohjen për efekt të pagesave të tjera tatimoretë shumave të paguara tepër, përderisa me njëkontroll tatimor të jetë vërtetuar ndryshe;n Përmirësimi i procedurave dhe dokumentaci-

onit lidhur me tatimet e mbajtura në burim.

Për taksën e thjeshtuar të të ardhurav:

n Përcaktimi dhe unifikimi i dokumentave qëmbahen nga taksa paguesit për këtë taksë;n Përjashtimi nga taksa e thjeshtuar e fitimit

për kategoritë e biznesit si ambulant, transpor t,ar tizanë, etj, kur qarkullimi i tyre vjetor është mëpak se 3 milionë lekë. Ky përjashtim bëhet për tëstimuluar biznesin e vogël, veçanërisht biznesetfamiljare që vetëpunësohen.

4. Për jashtime nga taksat ne projektin easistencës nga EU

Legjislacioni shqiptar i taksave u jep prioritetmarëveshjeve të veçanta të qeverisë (të ratifikuaranë Parlament) dhe konventave të përbashkëta meinternacionalët ku Shqipëria është pjesë e tyre dhesi e tillë është përjashtuar nga taksa direkte oseindirekte për raste dhe projekte të caktuara.

5. Marëveshjet mbi taksat me vendet e tretapërfunduar gjatë 2003

Shqipëria ka përfunduar rreth 20 marëveshjebilaterale me vënde të tjera për shmangien e taksimittë dyfishtë dhe të parandalimit të evazionit fiskal sipastaksave mbi të ardhurat dhe mbi kapitalet(Marëveshjet mbi Taksat). Gjatë 2003, ParlamentiShqiptar ka ratifikuar Marëveshjet bilaterale mbiTaksat me Francën dhe Belgjikën.

4.5 Zbatimi i Kar tes Europiane për biznesin e vogel në Shqiperi

1. Zhvi l l imi i njëprogrami kombetartrainimi me qël l im ndër kombëtar dhe r ri t jene aksesit të ndërmarr jeve të vogla në tregjeteuropiane, në bashkepunim të ngushtë medonatorët që operojnë në Shqipëri.

Në përparësinë e politikave dhe strategjive tëzhvillimit të NVM dhe me një tryezë konsultative të

rrumbullaktë me të gjithë aktorët dhe donatorët einteresuar, agjencia ka propozuar një koncept të riintegrimi të të gjitha burimeve ekzistuese të trainimitnë një platforme kombëtare për rritjen e standartevetë biznesit të NVM në nivelin e kerkuar në tregunevropian dhe me gjërë.

Programi i trainimit për NVM-te synonpermiresimin e konkurrences se NVM-ve shqiptare

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


nëpërmjet :

- Zhvillimit të një kulture sipërmarrjeje- Përmirësimit të kapacitetit të BSP-s- Përmirësimit të një konkur rence të

ndërmarrjeve ekzistuese

Programi synon të lidhë projektet e trainimit,metodologjitë, instrumentat ekzistuese në Shqipërisponsorizuar nga, USAID, EU, UNDP, GTZ, KooperacioniItalian dhe donatorë të tjerë në një sistem tëintegruar, që siguron produkte trainimi përinternacionalizimin e NVM-ve si njëvlere e shtuar nësecilin pjesëmarrës nëpërmjet një procesi me disaetapa.

Rezultatet do të konsiderohen në numratë matshëm:

l NVM-të me njohuri të çer tifikuara në menaxhimcilësor, kontabilitet ndërkombëtar, menaxhimfinanciar, marketing, ligje ndërkombëtare, etj

l NVM-të me funksionim dhe par tneritetndërkombëtar biznesi

l Shembuj të suksesshëm të NVM-ve qëkonkurojnë me produktet e importit

Ky program kombetar trainimi është diskutuarnë qershor 2004 Forumin e Par tneritetit tëDonatoreve të NVM-ve. Ky Forum do të ndihmojëpër venien në zbatim të këtij programi strategjiknëpërmjet:

n Përdorimin e burimeve ekzistuese nëmbështetje të etapës projektuese të dokumentitstrategjik final.n Përdorimin e burimeve ekzistuese ose të

mundshme për të kontribuar në zhvil l imin eprogramit.n Përdorimin e burimeve ekzistuese ose të

mundshme në të ardhmen për implementimin eprogramit të zhvillimit.

Me qëllim që të kalohet nga një mbështëtjestrategjike në drejtim të një programi operacionaldo të ndërmerren hapat e mëposhtëm:

n Në fazën e parë të këtij programi do tëzhvillohet një vëzhgim për të identifikuar kulturënsipërmarrëse, rastet e suksesshme të biznesit,

potencialet për zhvillim dhe novacion. Vëzhgimido të ndihmojë për të nxjerrë në pah problemet mëtë mëdha të përbashkëta dhe barrierat me të cilatpërballen NVM-të shqiptare për arritjen e objektivitpër ndërkombëtarizimin e bizneseve të tyre si dhepër të pasur njohuri në mënyre që të perceptojnesakte nevojat për të operuar në tregjet konkurruesendërkombëtare.n Identifkimi i nevojave të trainimit të NVM-ve

në lidhje me aksesin e tyre në tregun Ndërkombëtar.n Auditi i projekteve aktuale të trainimit në

Shqiperi dhe impakti i tyre në drejtim të aksesit tëtyre.n Synimi i pjesëmarrjes se NVM-ve në pro-

gramn Bashkepunimi me donatoret për zhvillimin

e moduleve të reja të trainimit në perputhje menevojat e programit.n Identifikimi i trainerëve të certifikuarn Përpunimi i strategjive të akreditimit për

trainimetn Mbështetja dhe angazhimi i donatoreve

2. Zbat imi i rekomandimeve të F IAS përplanin e veprimit kombetar, për shtatur ngaqeveria, për heqjen e bar rierave

Sikurse është e njohur, me kerkesë të qeverisëshqiptare, FIAS/ IFC dhe Banka Botërore përgatitënStudimin për Barrierat Administrative, për heqjen epengesave në investimet e huaja dhe atyre vendase.

Qellimi final i studimit ishte har timi i një planiveprimi të bazuar në rekomandimet e dhëna nëraport. Ky plan veprimi ka parashikuar krijimin e:

1. Grupit Qëndror, përgjegjës për hartimin dhezbatimin e planit të veprimit. Nëpërmjet Urdhërit tëKryeministrit Nr. 66, date 6.5.2003 u krijua GrupiQëndror i cili kryesohet nga ministri i ekonomisë dheështë i përbërë nga zëvëndësministrat e financës,rregullimit të territorit dhe turizmit, industrisë dheenergjitikës dhe drejtësisë. Plani i veprimit ështëaprovuar me Vendim i Keshillit të Ministarve No. 561date 01.03.2003.

2. Grupeve teknike për të katër sektorët:administrateën tatimore, doganore, çështjeve tëtokës dhe ndër t imit , sistemit të apelimit dhelicensimit. Këto grupe janë të perbera prej ekspertevetë ministrive, komuniteti i biznesit, qarqetuniversitare dhe shoqeria civile e profilizuar që op-eron në Shqiperi, të cilat kane filluar dialogun me

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


sektorin privat për t’i dhënë prioritet rekomandimevetë bëra dhe për të zgjedhur masat e duhura përzbatim.

3. Sistemit të monitorimit që përbëhet ngazbatimi rigoroz i masave në kohën e përcaktuar dhenë vleresimin e efekteve negative ose pozitive tëmasave të parashikuara.

Gjatë periudhes shtator 2003 – shtator 2004verehen arritje konkrete. Deri tani 11 masa kanekaluar afatin e realizimit, dhe 7 të tjera janë shtyrëpër vitin 2005. Disa masa janë në proces, nderkoheato të realizuarat mund të përmblidhen si me poshtë:

1. Identif ikimin e të gjitha bizneseve tëparregjistruara.

2. Me ngritjen e rrjetit të zyrave të shërbimittë tatimpaguesve në rrethe.

3. Sistemin e integruar tatimor;4. Publikimet e ligjeve dhe udhëzimeve;5. Procedurat administrative për mbledhjen e

tatimeve nga sublektet e biznesit.6. Strategjinë e zhvillimit të turizmit dhe ajo e

furnizimit me ujë dhe kanalizimeve në zonat rurale.7. Hartimin dhe miratimin e e kuadrit ligjor për

ndërmjetësimin në çështjet tregtare dhe adminis-trative.

8. Har timi i projekt vendimit për heqjen ekerkeses për licensim në sektorin jo –ushqimor.

9. Masa të tjera që kanë të bëjnë mepërmirësime të kuadrit ligjor kryesisht në Drejtorinëe Përgjithshme të Doganave dhe atë të Tatimeve.

Së fundi, pjesë e këtij plan veprimi është edheprocesi i vetëvleresimit, për të identifikuar impaktine masave që qeveria ka implementuar, duke studiuarinstitucionet publike dhe kompanitë private. Studimika për qëllim të bëjë të njohura procedurat dhepraktikat që lidhen me sherbimet e ofruara përbiznesin dhe të krahasojë rezultatet me vitet ekaluara.

3. Krijimi i Fondit të Garantimit të Kredive(30 mi l ion Euro s i mbështët je e qeverisëI ta l iane)

Qeveria shqiptare, përfaqësuar nga Ministria eEkonomisë dhe qeveria italiane perfaqesuar ngaMinistria Italiane e Puneve të Jashme, Departamentii Pergjithshem për Zhvillim dhe Bashkepunim, kanenenshkruar në 9 pri ll 2002 një mar rëveshjebashkëpunimi, sipas të cilës të dy palët janë duke

negociuar një program asistence financiare prej 30milion Eurosh në mbështëtje të NVM-ve nëpërmjet:

n krijimit të një huaje të butë për të ngriturnjë linjë krediti që do të shpërndahet nëpërmjetsistemit bankar të vendit, (25.000.000 Euro)n krijimit të njëskeme krediti (2.500.000 Euro)n asistence teknike (2.500.000 Euro)

Në Koncep Paper janë parashikuar 6 hapat qëdo të ndërmerren për realizimin e saj:

n Zgjedhja e një modeli të dobishëm përShqipërinë dhe hartimi i një pakete të përshtatshmeligjore;n Krijimi i manualeve përkatëse proceduriale

dhe operacionale;n Nisja e një faze pilot, duke krijuar transhin e

parë të “Fondit Shqiptar të Garantimit”;n Vënia në funksionim e Fazës Pilot;n Vlerësimi i rezultateve dhe përshtatja e

manualeve përkatëse;n Bërja operacionale e Fondit Shqiptar të

Garantimit.

4. Skema e mikrokredit it

Në mbështetje të skemave të mikrokreditit,qeveria shqiptare ka transferuar 3.24 milionë USD(kredi e butë) nga Agjencia Shqiptare e Garancisënë përdorim nga Fondacini “Besa” dhe PSHM-sëme interes përkatësisht 3.5% dhe 2.5% në vlerën1.62 milion USD për secilen. Ky veprim mbështetetnë VKM No. 499, date 23.09.04

Në Shqipëri tashmë egzistojne një numerinstitucionesh mikrokrediti, të cilat janë krijuar ngaagjenci donatorësh ndërkombëtar si p.sh. SBCA(mbështetur nga USAID), MAFF (mbështetur ngaIFAD). Egziston gjithashtu një program i ri UNOPS/PASARP që kontribon në forcimin e NVM-ve nëpërmjetmekanizmit të LEDA.

5. Rr i t ja e e fekt iv itet it të Keshi l l i tKonsultat iv të Biznesit (KKB)

Këshilli Konsultativ i Biznesit luan një rol tërëndësishëm në përmirësimin e klimës së biznesit.Si i tillë KKB duhet të marrë pjesë jo vetëm në fushënlegjislative por edhe në bërjen e politikave sektorialedhe ato të zhvillimit. Për këtë qëllim Ministria e

€

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


Ekonomise është e angazhuar të marrë të gjithamasat e nevojshme për rritjen e eficencës së KKBdhe forcimin e dialogut me komunitetin e biznesit.

Në këtë aspekt, SEED ka kontraktuar JE Austin(JAA) për të kryer një studim mbi KKB në maj 2003.Qellimi i këtij studimi ishte analiza e strukturës dhefunksionimit të KKB dhe dhënia e rekomandimevenë mënyre që KKB të ketë një vil me efektiv dhe tëdukshëm në formulimin e politikave.

Duke u bazuar në rekomandimet e studimittë parë një studim i dyte u ndërmor në qershor 2004nga e njëjta kompani. JAA pati takime me perfaqësuestë KKB, të komunitetit të biznesit, komunitetit tëdonatorëve etj.

Permiresimet që rekomandon raporti i ekspertittë huaj me teme“Ristrukturimi i KKB në Shqiperi”konsistojne ne:n Përcaktimin e vizionit, misionit, objektivave

dhe zhvillimin e strategjisë së KKB;

n Krijimin e strukturës organizative dhefunksionale të KKB;n Përcaktimin e detyrave të anëtareve dhe të

sekretariatit të KKB;n Përcakt imin e l lojit të rapor teve dhe

informacioneve që duhet të bëjë KKB;n Përcaktimin e rr jedhës së informacionit

horizontal dhe ver tikal dhe mekanizmin raportues;n Krij imin e treguesve që monitorojnë

veprimtarinë e KKB.

Gjithashtu u propozua si ide dhe pjesëvmarrjae KKB në hartimin e ligjeve dhe jo thjesht në dhëniene mendimit para aprovimit të tyre.

Raporti final përmban të gjitha rekomnadimete bëra të cilat janë mbështetur gjithashtu ngaMinistria e Ekonomisë dhe në 2005 pritet har timi injë plan veprimi për krijimin e strukturës së re tëKëshillit Konsultativ të Biznesit.

Një

vësh

trim

mbi

pol

itika

t e

qeve

risë

Kapi

tulli

i kat

ërt


Banka Boterore (2003), Vleresim i Varferise në Shqiperi, Dokument i World Bank, Washington, nentor 5, 2003

Banka Boterore (2004) Ndërtimi i institucioneve të tregut në Europen Jug-Lindore – Perspektive krahasuesepër investiment dhe zhvillimin e sektorit privat , Direktoria e Zhvillimit, Washington D.C.,2004

Banka e Shqiperise (2002), Reporti Vjetor, 2001, Tirane, Maj 2002

FIAS (2003), Shqiperia, Heqja e pengesave administrative për investimet: Pjese e pandashme e strategjisedhe zhvillimit, Tirane, mars 2003

INSTAT (2000), Rezultate të Anketës Strukturore të Ndërmarrjeve Ekonomike, Viti 1997, Tirane, maj 2000

INSTAT (2000), Rezultate të Anketës Strukturore të Ndërmarrjeve Ekonomike, Viti 1998, Tirane, qershor 2000

INSTAT (2001a), Rezultate të Anketës Strukturore të Ndërmarrjeve Ekonomike, Viti 1999, Tirane, prill 2000

INSTAT (2001b), Rezultate paraprake të regjistrimit të popullsise dhe banesave, 2001, publikim I REPOBA –s,Tirane 2001

INSTAT (2002), Rezultate të Anketës Strukturore të Ndërmarrjeve Ekonomike, Viti 2000, Tirane, prill 2000

INSTAT (2003a), Prodhimi i Bredshem Bruto, 1996 – 2000, Tirane, janar 2003

INSTAT (2003b), Rezultate të Anketës Strukturore të Ndërmarrjeve Ekonomike, Viti 2001, Tirane, mars 2003

INSTAT (2004a), Rezultate të Anketës Strukturore të Ndërmarrjeve Ekonomike, Viti 2002, Tirane, 2004

INSTAT (2004b), Popullsia e Shqipërisë, 2001, publikim i REPOBA-s, Tirane, 2004

SEED – ETF (2003), Studim indikimit të NVM në Rritjen Ekonomike të Shqiperise, 1997 -2002, pergatitur ngaQKZH Tirane dhe Z. Franz-Josef Klein, Tirane, prill, 2003

Referencat


Lista e tabelaveTabela 1: Shperndarja e ndërmarrjeve sipas madhesise dhe aktivitetit ekonomik, 2002............................Tabela 2: Numri dhe struktura e ndërmarrjeve sipas madhesise, 1998-2002..............................................

Lista e figuraveFigura 1: PBB dhe ndryshimi i punësimit sipas aktivitetit ekonomik: 1998-2002........................................Figura 2: PBB sipas aktivitetit ekonomik, 2000 (me cmimet korrente)..................................................Figura 3: Indeksi i Cmimeve të Konsumit dhe Kosto e Kredise, 1995-2003 (ndryshimi sipas vitit

paraardhes)..........................................................................................................................................Figura 4: Punesimi në ndërmarrjet e sektorit privat dhe publik: 1997 – 2002...................................Figura 5: Shperndarja e ndermarrejve sipas teritorit...............................................................................Figura 6: Struktura e punësimit sipas nivelit të shkollimit, 2001.............................................................Figura 7: Treguesi i besueshmërisë në industrine perpunuese..............................................................Figura 8: Treguesi i besueshmërisë në ndertim...........................................................................................Figura 9: Shperndarja e ndërmarrjeve në industrine perpunuese sipas kufizimeve të ambjentit

të biznesit (Janar 2002-Korrik 2004)..............................................................................................Figura 10: Shperndarja e ndërmarrjeve në industrine perpunuese sipas kufizimeve në krahun e

ofertes (Janar 2002 – Korrik 2004)................................................................................................Figura 11: Shperndarja e ndërmarrjeve në industrine perpunuese sipas kufizimeve në krahun e

kerkeses (Janar 2002 – Korrik 2004)............................................................................................Figura 12: Shperndarja e ndërmarrjeve në sektorin e ndërtimit sipas kufizimeve në krahun e

kerkeses (Janar 2002 – Korrik 2004)...............................................................................................Figura 13: Shperndarja e ndërmarrjeve në sektorin e ndërtimit sipas kufizimeve të ambjentit të

biznesit (Janar 2002-Korrik 2004).....................................................................................................Figura 14: Shperndarja e ndërmarrjeve në sektorin e ndërtimit sipas kufizimeve në krahun e

ofertes (Janar 2002 – Korrik 2004)..................................................................................................Figura 15: Ndryshimi i numrit të ndërmarrjeve me 50 - 249 punonjes sipas sektoreve (1998=100%)Figura 16: Shperndarja e të punesuarve të NVM-ve sipas sektoreve,1998 – 2002................................Figura 17: Ndryshimi i punësimit në ndërmarrjet me 10 - 49 punonjes sipas sektoreve

(1998=100%)......................................................................................................................................Figura 18: Ndryshimi i punësimit për ndërmarrjet me 50 - 249 punonjes sipas sektoreve

(1998=100%).......................................................................................................................................Figura 19: Shperndarja e investimeve të NVM-ve sipas sektoreve, 1998 – 2002...................................Figura 20: Ndryshimet në investime të NVM-ve (1998=100%)...................................................................Figura 21: Ndryshimet në investime të NVM-ve në sektorin e ndërtimit (1998=100%)......................Figura 22: Kontributi i NVM-ve në shifren e afarizmit sipas sektoreve, 1998 – 2002.............................Figura 23: Shifra e Afarizmit për NVM-te (1998=100)...................................................................................Figura 24: Kontributi i NVM-ve në vleren e shtuar, 1998 – 2002.................................................................Figura 25: Ndryshimi I vleres se shtuar për NVM-te (1998=100)..................................................................Figura 26: Prodhimtaria për njëtë punesuar sipas madhesise se ndërmarrjeve, 1998 dhe 2002.......Figura 27: Prodhimtaria për njëtë punesuar në sektorin e industrise sipas madhesise se

ndërmarrjeve, 1998 dhe 2002..............................................................................................................Figura 28: Prodhimtaria për njëtë punesuar në sektorin e ndërtimit sipas madhesise se

ndërmarrjeve, 1998 dhe 2002..........................................................................................................Figura 29: Prodhimtaria për njëtë punesuar në sektorin e tregtise sipas madhesise se ndërmarrjeve,

1998 dhe 2002.......................................................................................................................................

NVM

-të

në S

hqip

ëri

Rapo

rt V

jeto

r 20

04

213

23

345666

7

8

8

8

9

91314

14

151616171718191920

20

21

21


Figura 30: Prodhimtaria për njëtë punesuar në sektorin e transportit sipas madhesise sendërmarrjeve, 1998 dhe 2002..............................................................................................................

Figura 31: Prodhimtaria për njëtë punesuar në sherbimet e tjera sipas madhesise se ndërmarrjeve,1998 dhe 2002.........................................................................................................................................

Figura 32: Treguesi i besueshmërisë të NVM-ve në sektorin e industrise perpunuese,2000-Korrik 2004.....................................................................................................................................

Figura 33: Vleresimi i nivelit të kontraktimeve për NVM-te në sektorin e industrise perpunuese,2002-Korrik 2004........................................................................................................................................

Figura 34: Parashikimi i punësimit për NVM-te në industrine perpunuese: 2002- Korrik 2004...........Figura 35: Shfrytezimi i kapaciteteve prodhuese për NVM-te në industrine perpunuese,

2000- Korrik 2004..........................................................................................................................................Figura 36: Shperndarja e NVM-ve në industrine perpunuese sipas kufizimeve të ambjentit të biznesit

(Janar 2002-Korrik 2004)............................................................................................................................Figura 37: Shperndarja e NVM-ve në industrine perpunuese sipas kufizimeve në krahun e kerkeses

(Janar 2002 – Korrik 2004).........................................................................................................................Figura 38: Shperndarja e NVM-ve në industrine perpunuese sipas kufizimeve në krahun e ofertes

(Janar 2002 – Korrik 2004).....................................................................................................................Figura 39: Treguesi i besueshmërisë të NVM-ve në sektorin e ndërtimit, 2000-Korrik 2004..............Figura 40: Vleresimi i nivelit të kontraktimeve në ndertim: 2002 - korrik 2004.....................................Figura 41: Parashikimi i punësimit në ndertim për tre muajt e ardhshem: 2002 - korrik 2004.......Figura 42: Shperndarja e NVM-ve në sektorin e ndërtimit sipas kufizimeve të ambjentit te biznesit

(Janar 2002-Korrik 2004)............................................................................................................................Figura 43: Shperndarja e NVM-ve në sektorin e ndërtimit sipas kufizimeve në krahun e kerkeses

(Janar 2002 – Korrik 2004).........................................................................................................................Figura 44: Shperndarja e NVM-ve në sektorin e ndërtimit sipas kufizimeve në krahun e ofertes

(Janar 2002 – Korrik 2004)......................................................................................................................

Lista e kutiveKutia 1: Përkufizimi i NVM-ve në Shqipëri.................................................................................................................Kutia 2. Treguesit strukturorë të Biznesit........................................................................................................................Kutia 3: Anketimet për ecurine e biznesit......................................................................................................................

21

21

24

2525

26

27

27

28282929

30

31

31

21 124

NVM

-të

në S

hqip

ëri

Rapo

rt V

jeto

r 20

04


Aneks 1: Të dhena të ASN


Burimi: INSTAT

Aneksi 2: Përbërja e kampionit të firmave të anketës së biznesit të QKZH-sësipas madhësisë së ndërmarrjeve dhe numrit të punonjësve

qëndra për kërkim dhe zhvillim - qkzh.alqkzh.al/publications/sme2004al.pdftë seed-it mbi...

Documents