opsionet për energji të qëndrueshme për kosovën

Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën – 19 Janar 2012

Faqe: 1 prej 50 http://rael.berkeley.edu

Laboratori për Energji të Ripërtëritshme dhe

të Përshtatshme

Grupi për Energji dhe Burime

Universiteti i Kalifornisë, Berkeley

** Versioni 1 **

Opsionet për Energji të Qëndrueshme për Kosovën

Një analizë për disponueshmërinë dhe koston e burimeve

Daniel M. Kammen, Maryam Mozafari and Daniel Prull

15 Janar 2012

Grupi për Energji dhe Burime

Goldman School of Public Policy

Laboratori për Energji të Ripërtëritshme dhe të Përshtatshme

Universiteti i Kalifornisë, Berkeley

Berkeley, CA 94720-3050

http://rael.berkeley.edu | Tel: 510-642-1640

http://rael.berkeley.edu/




Përmbajtja

Përmbledhje Ekzekutive 1. Sektori i Energjisë Elektrike të Kosovës 3

1.1 Bilanci Aktual i Energjisë Elektrike në Kosovë 7

1.1.1 Prodhimi i energjisë elektrike 7

1.1.2 Transiti, importi dhe eksporti 8

1.1.3 Rrjedha e Sistemit të Transmisionit 10

1.1.4 Rrjedha e Sistemit të Shpërndarjes 11

1.1.5 Bilanci i Energjisë Elektrike 12

1.2 Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit, 2010-2020 13

1.2.1 Parashikimi i Kërkesës 13

1.2.2 Parashikimi i Gjenerimit 15

2. Burimet e energjisë elektrike:, Disponueshmëria, Kostoja dhe Cilësia Mjedisore 17

2.1 Lëndët Djegëse Fosile 17

2.1.1 Thëngjilli 17

2.1.2 Nafta & Gazi natyror 19

2.2 Hidro-energjia elektrike 19

2.2.1 Hidro-energjia elektrike nga digat e mëdha 19

2.2.2 Hidro-energjia elektrike nga digat e vogla në lumenj 20

2.3 Energjia nga Era 21

2.4 Energjia Diellore 22

2.5 Energjia nga Biomasa 22

2.6 Energjia Gjeotermike 23

2.7 Efiqienca Energjetike 24

2.7.1 Efikasiteti i Rrjetit 24

2.7.2 Menaxhimi i i Kërkesës 24

2.8 Mekanizmat e Financimit 25

3. Analiza Simulative e Furnizimit me Energji Elektrike 25

3.1 Simulimi i Sistemit Aktual Elektroenergjetik të Kosovës (2010) 25

3.1.1 Supozimet Kryesore 25

3.1.2 Rezultatet e Simulimit 27

3.2 Skenari Bazë – Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit (2011-2020) 29

3.2.1 Supozimet kryesore 29

3.2.2 Rezultatet Simulimi 31

3.3 Skenari ulët karboni - Kërkesa dhe Parashikimi Gjeneruar (2011-2020) 32

3.2.1 Supozimet Kryesore 32

3.2.2 Rezultatet e Simulimit 33

3.4 Krijimi i Vendeve të Punës 35

3.5 Kostoja e Nivelizuar e Energjisë Elektrike dhe Kostoja e Jashtme 38

4. Përfundimet dhe Rekomandimet 43

5. Shtojcat: 44

Shtojca A: Kostoja e Risistemimit për Kosovën C 44

6. Referencat: 46




Përmbledhje Ekzekutive

Sot Kosova përballet me zgjedhje kritike energjetike dhe zhvillimore që do të ndikojnë në

furnizimin me energjinë në dispozicion për të plotësuar nevojat themelore, dhe për të siguruar

rritjen e ekonomisë. Këto zgjedhje do të ndikojnë po ashtu në shëndetin e popullatës, do të

përcaktojnë potencialin e krijimit të vendeve të punës në sektorin energjetik, dhe do të ndikojnë

në rolin më të gjerë rajonal që Kosova mund ta luaj në Komunitetin Evropian dhe Bashkimin

Evropian.

Laboratori për Energji të Ripërtëritshme dhe të Përshtatshme në Universitetin e Kalifornisë,

Berkeley (http://rael.berkeley.edu) ka kryer një vlerësim të kostove dhe përfitimeve ekonomike,

sociale dhe mjedisore të një sërë skenarëve të energjisë elektrike për Kosovën. Kjo punë u

lehtësua nga një nivel i jashtëzakonshëm i hapjes dhe bashkëpunimit nga shoqëria civile dhe

sektori energjetik në Kosovë.

Ky vlerësim është një trajtim analitik i opsioneve të energjisë elektrike që ekzistojnë sot dhe që

mund të krijohen nëpërmjet hulumtimit të efiqiencës së re të energjisë elektrike, energjisë së

ripërtëritshme, si dhe përdorimit të mençur të burimeve të lëndëve djegëse fosile. Komponentët

kryesorë të një plani të tillë largpamës të energjisë elektrike për Kosovën, dhe ndoshta për

Ballkanin më gjerësisht, janë: krijimi i vendeve të punës dhe mbështetja e industrisë vendase;

ekspozimi i zvogëluar ndaj furnizimit me energji elektrike dhe rreziqet e çmimeve nëpërmjet

koordinimit dhe integrimit rajonal; si dhe një përzierje e energjisë elektrike që zvogëlon rreziqet

shëndetësore ndaj njeriut dhe mjedisit dhe lehtëson integrimin ekonomik me Bashkimin

Evropian.

Për të vlerësuar opsionet e disponueshme, ne kemi shqyrtuar skenarë të ndryshëm energjetik dhe

zhvillimor për Kosovën bazuar në punën fillestare të Ministrisë Kosovare të Energjisë dhe

Minierave (MEM) dhe ato të propozuara nga agjencitë shumëkombëshe për zhvillim dhe nga

shoqëria civile kosovare.

Skenari Bazë për Energji Elektrike

Në këtë skenar, deri në vitin 2020 energjia totale e gjeneruar nga burimet e ripërtëritshme është

1676 GWh – që është e barabartë me 22% të Gjenerimit Total Neto. Gjenerimi nga

hidrocentralet përbën 17% të Gjenerimit Total Neto, ndërsa Bio + Era + Energjia Diellore

kontribuojnë 5%. Me këtë përqindje të lartë të energjisë së gjeneruar nga burimet e

ripërtëritshme, simulimi ynë tregonë se fare pak energji është e nevojshme nga TC G3 (vetëm

376 GWh në vitin 2020 - që paraqet një faktor kapacitet prej vetëm 11%).

Skenari me Karbon të Ulët & EE

Kapacitetet e gjenerimit të ripërtëritshëm në këtë skenar sigurojnë Konsumin Total të

parashikuar me një kombinim të burimeve të ripërtëritshme lokale dhe importeve nga vendet

fqinje. Në këtë rast importet neto të energjisë elektrike në vit bien nga vitet 2010 - 2015. Në vitet

2016 - 2017 gjenerimi brenda Kosove është mjaft i lartë sa që të bëhet një eksportues neto i

energjisë elektrike në vendet fqinje (me eksportet neto prej 152 GWh dhe 167 GWh,

respektivisht). Në vitin 2018, kur TC A de-komisionohet, Kosova përsëri bëhet një importues

neto i energjisë elektrike. Megjithatë, në maksimum, importet neto për periudhën 2018 - 2020





janë gjysma e vlerave të tanishme (2010). Në këtë skenar 38% e kërkesës vjetore për energji

elektrike plotësohet përmes burimeve të ripërtëritshme. Ky skenar ka po ashtu edhe krijimin më

të lartë të vendeve punës nga të gjitha rastet e studiuara apo të paraqitura.

Tabela 1 e Përmledhjes Ekzekutive:

Gjenerimi Neto i Energjisë Elektrike i Simuluar për ‘Skenarin Bazë’ 2010-2020

N e t E l e c t r i c i t y G e n e r a t i o n ( G W h ) : B a s e S c e n a r i o 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9 2 0 2 0 T P P K o s o v o A 3 - A 5 1 7 4 0 1 7 4 0 1 7 3 9 1 7 3 9 1 7 3 9 1 7 4 0 1 7 3 9 1 7 3 9 0 0 0 T P P K o s o v o B 1 - B 2 3 2 7 1 3 4 6 1 3 5 2 7 3 5 6 8 3 5 9 5 3 6 2 7 3 2 9 8 3 2 7 5 3 9 7 5 3 9 9 8 4 0 0 2 T P P K o s o v o G 1 - G 2 0 0 0 0 0 0 3 8 8 6 9 3 1 4 4 8 1 4 6 4 1 4 8 3 T P P K o s o v o G 3 0 0 0 0 0 0 0 0 3 5 0 3 7 0 3 7 6 T o t a l T P P 5 0 1 0 5 2 0 1 5 2 6 7 5 3 0 7 5 3 3 5 5 3 6 6 5 4 2 5 5 7 0 8 5 7 7 3 5 8 3 2 5 8 6 1 S m a l l H P P 1 5 7 2 2 9 3 0 2 3 7 4 4 4 7 5 1 9 5 9 2 6 6 4 7 3 7 8 0 9 8 8 1 H P P Z h u r 0 0 0 0 0 0 4 0 1 4 0 1 4 0 1 4 0 1 4 0 1 T o t a l H P P 1 5 7 2 2 9 3 0 2 3 7 4 4 4 7 5 1 9 9 9 2 1 0 6 5 1 1 3 7 1 2 1 0 1 2 8 2 B i o m a s s 0 8 1 7 2 5 3 4 4 2 5 0 5 9 6 7 7 5 8 4 W i n d 0 2 3 2 6 8 9 9 1 3 4 1 6 9 2 0 5 2 4 0 2 7 1 3 1 1 S o l a r 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . 0 0 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 0 . 0 1 T o t a l B i o + W i n d + S o l a r 0 1 0 4 9 9 3 1 3 2 1 7 6 2 2 0 2 6 3 3 0 7 3 4 6 3 9 5 T o t a l R e n e w a b l e s 1 5 7 2 3 9 3 5 1 4 6 7 5 7 9 6 9 5 1 2 1 2 1 3 2 8 1 4 4 4 1 5 5 6 1 6 7 6 T o t a l N e t I m p o r t s 4 7 0 4 7 6 5 2 7 5 4 9 5 8 6 6 1 3 2 1 7 0 0 0 0 T o t a l N e t G e n e r a t i o n 5 6 3 7 5 9 1 7 6 1 4 4 6 3 2 4 6 5 0 0 6 6 7 5 6 8 5 4 7 0 3 6 7 2 1 8 7 3 8 8 7 5 3 7

A s s u m p t i o n s : 1 4 1 M W W i n d b y 2 0 2 0 1 4 0 M W n e w h y d r o b y 2 0 2 0 ( 1 8 2 i n c l u d i n g e x i s t i n g c a p a c i t y ) H P P Z h u r o n l i n e i n 2 0 1 6 w i t h 1 5 % c f 8 0 0 k W P V b y 2 0 2 0 1 6 . 5 M W B i o m a s s b y 2 0 2 0

Supozimet: 141 MW nga ERA deri më 2020

140 MW nga HC e reja deri më 2020 ( 182 duke përfshirë kapacitetin ekzistues) HC Zhur në prodhim në vitin 2016 me 15% cf

800kW nga PV deri me 2020

16.5MW nga Biomasa deri më 2020




NetElectricityGeneration

(GWh):

Low-Carbon&EEScenario 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

TPPKosovoA3-A5 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 0 0 0

TPPKosovoB1-B2 3271 3502 3510 3469 3416 3377 3351 3310 4612 4556 4485

TotalTPP 5010 5243 5250 5209 5156 5117 5090 5050 4612 4556 4485

SmallHPP 157 229 302 374 447 519 592 664 737 809 881

HPPZhur 0 0 0 0 0 0 401 401 401 401 401TotalHPP 157 229 302 374 447 519 992 1065 1137 1210 1282

Biomass 0 84 168 252 335 419 503 587 671 755 838

Wind 0 2 83 165 251 333 419 501 587 674 761

Solar 0.00 0.01 0.03 0.04 0.05 0.06 0.08 0.09 0.10 0.12 0.13

TotalBio+Wind+Solar 0 86 251 416 587 752 923 1088 1258 1429 1599

TotalRenewables 157 315 553 790 1033 1271 1915 2153 2395 2638 2881

TotalNetImports 470 359 341 324 310 286 -152 -167 204 188 165

TotalNetGeneration 5637 5916 6144 6324 6500 6675 6854 7036 7211 7382 7531

Assumptions: 281MWWindby2020140MWnewhydroby2020(182includingexistingcapacity)

HPPZhuronlinein2016with15%cf8MWPVby2020

165MWBiomassby2020

Tabela 2 e Përmbledhjes Ekzekutive: Gjenerimi Neto i Energjisë Elektrike i Simuluar për ‘Skenarin me Karbon të Ulët & EE’ 2010-2020

Krijimi i vendeve të punës është një çështje veçanërisht e ngutshme për Kosovën si vendi cili po

përballet me normë papunësie prej dy-shifrash me një normë të shpejtë të rritjes së të rinjëve që

hyjnë në fuqinë punëtore. Me një normë papunësie prej 46 përqind dhe një normë të ulët

punësimi (29 përqind), Kosova ka ritmin më të dobët të punësimit në Evropë. Prandaj ne po

ashtu kemi shqyrtuar mundësitë e punësimit të cilat i paraqet secili nga këto skenare. Janë

shqyrtuar tri skenare:

Bizenesi Si Zakonisht (BSZ): Në këtë skenarë ngarkesa deri në vitin 2020 furnizohet

nëpërmjet burimeve aktuale të energjisë elektrike (TC A & B, HC-të Ekzistuese), Kosova

C e re dhe Importet.

Skenari Bazë: Ky është i njëjti „Skenar Bazë‟ i identifikuar më lartë

Skenari me Karbon të Ulët: Ky është i njëjti „Skenar me Karbon të Ulët‟ i identifikuar më

lartë

Analiza jonë tregon se sektori i energjisë së ripërtëritshme gjeneron më shumë vende pune për

njësi të energjisë së ofruar sesa sektori i bazuar në lëndë djegëse fosile. Ekziston një rritje prej 18

% dhe 27% respektivisht, në numrin total të vendeve të punës të krijuara nga Skenari „Bazë‟ dhe

ai „Me Karbon të Ulët‟ në krahasim me rastin BSZ.

Supozimet: 141 MW nga ERA deri më 2020 140 MW nga HC e reja deri më 2020 ( 182 duke përfshirë kapacitetin ekzistues)

HC Zhur në prodhim në vitin 2016 me 15% cf






BAU BaseScenario Low-CarbonScenario

EnergyTechnology Job.yrtill2020 Job.yrtill2020 Job.yrtill2020

Biomass 0 33718 345621

SmallHydro 167 541181 541181

LargeHydro(Zhur) 0 206836 206836

SolarPV 0 22 223

Wind 0 94792 233937

Coal 2,812,529 2,449,411 2,233,061

EE

Total(Job.yrtill2020) 2,812,696 3,325,961 3,560,859

JobsvsBAU(%) - 118 127

Tabela 3 e Përmbledhjes Ekzekutive:

Nr. Total i Vendeve të Punës të krijuara për Skenaret ‘BSZ”, ‘Bazë’ & ‘Karbon të Ulët’ deri në

vitin 2020

Ne po ashtu kemi shqyrtuar koston totale të prodhimit të energjisë elektrike në secilin skenar.

Tabela e ardhshme përmbledh koston si për kapacitetin po ashtu edhe prodhim vjetor në secilin

prej Skenareve „Bazië‟ & „Me Karbon të Ulët‟. Kostoja e thëngjillit të prdorur në tabelë nuk

përfshin kostot e jashtme. Një raport i kryer kohve të fundit për vlerësimin e kostove të jashtme

të shoqëruara me një ekonomi të dominuar nga thëngjilli në Republikën e Afrikës së Jugut tregon

se duke përfshirë vetëm disa nga kostot e jashtme në koston e vërtetë të gjenerimit të energjisë

elektrike prej thëngjilli do të shtojë midis 237% dhe 459% të tarifës së energjisë elektrike për

vitin 2010. Gjenerimi i përzier i energjisë elektrike në Kosovë është i ngjashëm me atë të Afrikës

së Jugut sa i përket mihjeve lokale të thëngjillit për vlerën e djegies dhe zingjirin e ndikimeve.

Kjo do të thotë që një rritje perj afërsisht 200% deri në 400% në koston e energjisë elektrike në

Kosovë nuk duhet të jetë një mbivlerësim.

CASE DESCRIPTION PEAKMW TotalGWH $/W_peak1 $/MWh2 $million

(Capacity)

$million

(LCOE)

$million

(LCOEw

Externalities-200%)

$million

(LCOEw

Externalities-400%)

REGeneration

(RE/Total)%JOBSvsBAU

TPPA3-A5 13916

TPPB1-B2 39598

TPPG1-G2 600 5476 2.6 94.8 1560.00 519.12 1038.25 2076.50

TPPG3 400 1096 2.6 94.8 1040.00 103.90 207.80 415.60

Wind 141 1530 1.95 97 274.95 148.41 148.41 148.41

SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273.00 493.34 493.34 493.34

HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.5 439.20 311.47 311.47 311.47

ResidentialPV 0.8 0.07 4.65 210.7 3.72 0.01 0.01 0.01

Biomass 16.5 461 2.4 112.5 39.60 51.86 51.86 51.86

Imports 295 3438 142 488.20 976.39 1952.78

Total: 3630 2116 3228 5450

TPPA3-A5 13919

TPPB1-B2 40859Wind 281 3776 1.95 97 547.95 366.27 366.27 366.27

SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273 493.34 493.34 493.34

HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.4 439.2 311.27 311.27 311.27ResidentialPV 8 0.71 4.65 210.7 37.2 0.15 0.15 0.15

Biomass 165 4612 2.4 112.5 396 518.85 518.85 518.85

Imports 295 2330 142 330.86 661.72 1323.44

Total: 1693 2021 2352 3013

1 ValuesfromBlack&Veatch

2 ValuesfromUSDepartmentofEnergy-DOE/EIA-0383(2010)

127

118

BaseScen

ario

Low-Carbon

&EEScen

ario

22

38

Tabela 4 e Përmbledhjes Ekzekutive:

Kostoja totale e gjenerimit për Skenaret ‘Bazië’ & ‘Karbon të Ulët’ duke përjashtuar kostot e

jashtme




Siç tregohet në Tabelën 4 të Përmbledhjes Ekzekutive, kostoja e kapitalit të skenarit i cili

përfshinë një termocentral të ri të thëngjillit është më shumë se dyfishi i kostos së skenarit me

karbon të ulët. Për më tepër, në mungesë të kostove të jashtme LCOE-ja për 'Skenarin Bazë'

është mbi koston e 'Skenarit me Karbon të Ulët'. Nëse përfshihen kostot e jashtme, kostoja e

gjenerimit të energjisë elektrike nga 'Skenari Bazë' (duke përfshirë termocentral me thëngjill)

bëhet aq e lartë sa pothuajse dyfishi i 'Skenarit me Karbon të Ulët‟.

Në përfundim ne konstatojm se:

Opsioni i biznesit si zakonisht, i dominuar nga një përdorim i gjerë i thëngjillit me cilësi

të dobët, nuk është opsioni me kosto më të ulët për Kosovën duke pasur parasysh koston

sociale të gjenerimit termik. Opsioni i dominuar nga energjia elektrike prej thëngjilli po

ashtu i rëndon gjeneratat e ardhshme me një përzierje të energjisë elektrike që nuk është

as e qëndrueshme në aspektin mjedisor e as nuk është një opsion që maksimizon krijimin

e vendeve të punës.

Për Kosovën ekziston një opsion me karbon të ulët i cili integron shfrytëzimin e

efiqiencës agresiv të energjisë elektrike, përdorimin si të hidrocentraleve të mëdha edhe të

vogla, përdorimin eenergjisë diellore, biomasës si dhe përdorimin e gjerë të energjisë

elektrike nga era duke zvogëluar dëmtimin e njeriut dhe ekologjisë. Derisa ky opsion jep

38% të kërkesës për energji përmes burimeve të ripërtëritshme, ai po ashtu mund të

sigurojë pothuajse 30% më shumë vende pune sesa opsioni biznes si zakonisht dhe këtë e

bën me një kursim të përllogaritur të kostos prej 50% krahasuar me skenarin bazë i cili

përfshin një termocentral të ri me thëngill.

Për ta bërë opsionin me karbon të ulët të zbatueshëm, dy angazhime kyçe janë jetike: 1)

zbatimi i programeve për efiqiencë agresive të energjisë elektrike (duke përfshirë

zvogëlimin e humbjeve teknike) dhe mundësimi i politikave për të vepruar në këtë

mënyrë; dhe 2) hulumtimi dhe zbatimin i mundësive për ta bërë kapacitetin

hidroenergjetik një burim i cili përdoret gjatë gjithë vitit, si dhe duke zhvilluar burimet

me erë apo burime të tjera të ripërtëritshme të energjisë elektrike të cilat mund të

adresojnë krëkesat për energji elektrike gjatë pikut, dhe potencialisht duke përdorur erën

dhe hidrocentralet në bashkërendim, dhe / ose duke sjellë energji gjeotermike

domethënëse në përzierjen e energjisë elektrike.

1. Sektori i Energjisë Elektrike të Kosovës

1.1 Bilanci Aktual i Energjisë Elektrike në Kosovë

1.1.1 Prodhimi i Energjisë Elektrike

Përafërsisht 98% e energjisë prodhuar në Kosovë bëhet nga dy termocentralet me thëngjill të

linjitit (TC), „Kosova A & B‟. Këto termocentrale janë në pronësi dhe operohen nga Korporata

Energjetike e Kosoves (KEK): ndërmarrja energjetike e integruar vertikalisht e Kosovës është

përgjegjëse për mihjet e thëngjillit, gjenerim, shpërndarje dhe furnizim. TC Kosova A përbëhet

nga pesë njësi (A1-A5), me një kapacitet total të instaluar prej 800 MW, edhe pse njësitë A1 dhe




A2 nuk janë më operacionale dhe konsiderohen si të papërshtatshme për komisionim të

mëtejshëm [11]. TC Kosova B përbëhet nga dy njësi më të mëdha (B1 dhe B2) me një kapacitet

të instaluar prej 678 MW. Të dhënat për kapacitetet e instaluara dhe ato në dispozicion, moshën

dhe orët e mbetura [1,11] e TC Kosova A dhe B janë paraqitur në Tabelën 1 më poshtë.

Tabela 1: Kapacitetet e TC-ve Ekzistuese brenda Kosovës (2010)

Disponueshmëria e TC Kosova A dhe B është e ulët për shkak të dështimeve të shpeshta të

sistemit, shkyçjet dhe riparimet. Kjo ka qenë veçanërisht e rëndë për sektorin e prodhimit dhe të

ndërtimit, ku në vitin 2009, firmat kanë raportuar një mesatare prej 43 ndërprerjesh në muaj

[12]. Këto ndërprerje kanë rezultuar në humbje të cilat janë ekuivalente me 17% të shitjeve

vjetore të firmave, krahasuar me më pak se 4% për ekonomitë e ngjashme në tranzicion.

Disponueshmëria e ulët e TC A & B ndodhë edhe pjesërisht për shkak të dëmeve të shkaktuara

gjatë luftës. Dëmet në rotorët me presion të ulët të njësive B1 dhe B2, për shembull, kanë

reduktuar kapacitetet maksimale në dispozicion për 240 MW respektivisht 280 MW.

Figura 1 më poshtë tregon bruto dhe neto prodhimin në muaj në vitin 2010 nga TC Kosova A

dhe B [4]. Këtu, prodhimi neto është i barabartë me prodhimin bruto minus konsumin e energjisë

ndihmëse të nevojshme për të mbështetur funksionimin e termocentralit (ndihma për gjenerim).

Totali i bruto i prodhimit vjetor nga TC Kosova A & B (2010) = 5041 GWh

Totali i neto i prodhimit vjetor nga TC Kosova A dhe B (2010) = 5010 GWh

Neto prodhimi relativ nga TC Kosova A & B në vitin 2010 ishte 1740 GWh (35%) dhe 3271

GWh (65%) respektivisht.

N a m e K o s o v a A 1 K o s o v a A 2 K o s o v a A 3 K o s o v a A 4 K o s o v a A 5 K o s o v a B 1 K o s o v a B 2

I n s t a l l e d C a p a c i t y ( M W ) m i n ( M W ) m a x ( M W )

6 5 1 2 5 2 0 0 1 0 0 1 3 0 2 0 0 1 0 0 1 3 0 2 1 0 1 0 0 1 3 5 3 3 9 1 8 9 2 6 0 3 3 9 1 8 9 2 8 0

A v a i l a b l e C a p a c i t y F i r s t Y e a r R e t i r e m e n t R e m a i n i n g L i f e t i m e Y r Y r H o u r s

1 9 6 2 2 0 0 7 1 9 6 5 2 0 0 2 1 9 7 0 2 0 1 7 6 1 , 3 2 0 1 9 7 1 2 0 1 7 6 1 , 3 2 0 1 9 7 5 2 0 1 7 6 1 , 3 2 0 1 9 8 3 2 0 3 0 1 7 5 , 2 0 0 1 9 8 4 2 0 3 0 1 7 5 , 2 0 0




Figura 1: Gjenerimi Bruto për Muaj nga TC A & B (2010)

Hidrocentralet (HC) llogariten për pjesën e mbetur prej ~ 2.2% të neto prodhimit të energjisë

elektrike në Kosovë në vitin 2010. Të dhënat mbi kapacitetet e instaluara në HC ekzistuese në

Kosovë janë marrë nga [3]. Këto të dhëna janë riprodhuar në Tabelën 2 më poshtë.

Installed Net

Ujmani/Gazivoda 35 32

Lumbardhi/Kozhnjer 9 8

Radavc 0 0

Burimi/Istog 0 0

Dikance 1 1

Total 46 42

GeneratingUnitCapacity(MW)

Tabela 2: Kapacitetet e Instaluara të HC-ve Ekzistuese brenda Kosovës (2010)

HC Ujmani / Gazivoda (HC Ujmani) menaxhohet nga ndërmarrja publike, Ibër-Lipenci. Ky

hidrocentral, i cili furnizon direkt rrjetin e transmisionit, kishte një prodhim neto prej 114 GWh

në vitin 2010 [4] (korrespondon me faktorin e kapacitetit prej ~% 41). Hidrocentralet e vogla të

mbetura (të gjitha në pronësi të investitorëve privat [3]) lidhen në vende të ndryshme në rrjetin e

shpërndarjes së Kosovës . Në total, këto HC të vogla kishin një prodhim neto prej 42 GWh

(faktori i kapacitetit ~ 48%).

1.1.2 Tranziti, importet dhe eksportet




KOSTT sh.a (KOSTT) menaxhon dhe operon sistemin e transmisionit të energjisë elektrike të

Kosovës dhe është përgjegjës për transmisionin e pjesës më e madhe të energjisë elektrike në

rrjetet e tensionit të lartë elektrik. KOSTT është themeluar në vitin 2006 si rezultat i

ristrukturimit të sektorit të energjisë në bazë të Traktatit të Komunitetit të Energjisë për Evropën

Juglindore [3]. Të dhënat mbi linjat e transmisionit të operuara nga KOSTT janë paraqitur në

Tabelën 3 më poshtë [13].

Voltage(kV) Numberoflines TotalLengthInstalled(km)

400 6 182

220 13 232

110 45 728

TOTAL 1,142

Tabela 3: Linjat Ekzistuese të Transmisiont të KOSTT-it

Përveç transmisionit në Kosovë, sistemi i KOSTT ndërlidhet me vendet fqinje si me Maln e Zi

(400 kV), Maqedoninë (400 kV), Shqipërinë (220 kV line) dhe Serbinë (400 kV, 220 kV dhe 110

kV) duke lejuar transitin, importet dhe eksportet e energjisë elektrike. Figura 2 tregon rrjetin e

transmisionit në Kosovë.

Figura 2: Harta e rrjetit të transmisionit në Kosovë [KOSTT]

Kapaciteti maksimal i këmbimit të energjisë ndërmjet Kosovës dhe fqinjëve të saj (llogaritur si

shuma e kapacitetit të transmisionit të natyrshëm të secilës linjë) është ~ 1740 MW [11].




Megjithatë, kapaciteti neto për këmbim të energjisë me gjasë është më i ulët se kjo maksimale,

për shkak të kufizimeve fizike në linja, nënstacione dhe kapaciteteve gjeneruese të vendeve

fqinje.

Tabela 4 më poshtë tregon totalin e rrjedhës së energjisë brenda dhe jashtë sistemit të

transmisionit të KOSTT në vitin 2010 intekoneksionet me vendet fqinje [4]. Dallimi në mes të

'Interkoneksionet BRENDA' dhe 'Interkoneksionet JASHTË‟ për çdo muaj është import neto i

energjisë elektrike në rrjetin e energjisë elektrike të KOSTT-it. Këto importe janë vendimtare

për balancimin e kërkesës në vend me furnizimin NGA TC-et dhe HC e saj siç përshkruhej në

seksionin e mëparshëm. Tabela 4 tregon se importet neto të energjisë elektrike nga

interkoneksionet me vendet fqinje në vitin 2010 arritën në 470 GWh. Tranziti1 i energjisë

elektrike (që udhëtojnë përmes rrjetit të KOSTT) për në vendet fqinje

ka arritë në 3113 GWh.

InterconnectionsIN(GWh) InterconnectionsOUT(GWh) NetImports(GWh)

January 399 242 157

February 306 205 101

March 348 314 34

April 298 239 59

May 214 231 -17

June 158 271 -113

July 376 264 112

August 350 318 32

September 263 316 -53

October 271 254 17

November 297 214 83

December 304 245 59

TOTAL 3,583 3,113 470

Tabela 4: Rrjedha Totale e Energjisë Elektrike nëpërmes Linjave Interkonektive me Vendet

Fqinje (2010)

1.1.3 Rrjedhat Sistemit të Transmisionit

Figura 3 më poshtë tregon totalin e rrjedhjessë energjisë (GWh) përmes sistemit të transmisionit

të KOSTT-it në vitin 2010 me anë të prodhimit neto nga TC Kosova A & B (90%), prodhimit

neto nga HC Ujmani (2%) dhe Importet neto (8%) nga vendet fqinje ashtu siq është detajuar në

seksionet e mëparshme. Në total, këto burime kanë furnizuar një total prej 5594 GWh në

sistemin e transmisionit.

1 Tranziti është përkufizuar nga ENTSOE si një rrjedhë e energjisë që ndodh në një vend, i cili nuk është as burim as

përdoruesi i asaj rrjedhe të energjisë. Rrjedha e energjisë arrin në rrjet përmes një kufiri dhe largohet nga vendi

përmes një apo më shumë kufijve [14].




Figura 3: Energjia Elektrike Totale e Furnizuar në Sistemin e Transmisiont të KOSTT-it në vitin

2010 (GWh)

Humbjet në sistemin e transmisionit në vitin 2010 arritën në 131 GWh (2.3% e neto inputit të

energjisë). Kjo përfshin humbjet e shkaktuara nga tranziti. Humbjet në sistemin e transmisionit

kanë rënë gjatë tri viteve të fundit, siç tregohet në Tabelën 5 më poshtë. Këto përmirësime janë

për shkak të investimeve të shumta gjatë dekadës së kaluar.

Year Losses(GWh) %

2008 215 4.3%

2009 174 3.3%

2010 131 2.3%

Tabela 5: Humbjet në Sistemin e Transmisionit (2008 - 2010) [3]

Tre konsumatorë të mëdhenj industrial, Ferronikeli, Trepça dhe Sharrcemi konsumojnë energji

elektrike direkt nga rrjeti i transmisionit të KOSTT-it. Në vitin 2010, totali i konsumuar nga këta

konsumatorë të drejtpërdrejtë ishte 701 GWh [4]. Kështu, pjesa e mbetur 4.762 GWh ishte

furnizuar tek sistemi i shpërndarjes.

1.1.4 Rrjedhat e Sistemit të Shpërndarjes

Sistemi i shpërndarjes së energjisë elektrike i Kosovës është në pronësi dhe operohet nga

Korporata Energjetike e Kosoves (KEK). Neto energjia elektrike e furnizuar në sistemin e

shpërndarjes në vitin 2010 arriti në 4804 GWh, me 42 GWh të furnizuara direkt nga

hidrocentralet e vogla (HC) dhe 4762 GWh të furnizuara nga sistemi i transmisionit. Destinacioni

i kësaj rrjedhje të energjisë nëpërmjet rrjetit të shpërndarjes është treguar në Figurën 4 më poshtë

[3].

Humbjet teknike në sistemin e shpërndarjes janë të larta (782 GWh) dhe përbëjnë 16% të totalit

të energjisë së hyrë. Këto humbje ndodhin për shkak të joefikasitetit në elementet e rrjetit,

mungesës e investimeve, mirëmbajtjes joadekuate dhe të një pjese të madhe të pajisjeve të

vjetëruara [3].

Figura 4 tregon se nga totali prej 4804 GWh të furnizuara në sistemin e shpërndarjes në vitin

2010, 3599 GWh (~ 75%) ishin në dispozicion për shitje për konsumatorët. Megjithatë, në të

vërtetë vetëm një total prej 2673 GWh u ishte faturuar konsumatorëve [4].




Nga 2673 GWh në dispozicion, 185 GWh ishte furnizuar për komunën veriore të Mitrovicës.

Ky territor ka qenë subjekt i konflikteve që nga fundi i luftës në vitin 1999 dhe prandaj aktualisht

është i paarritshëm për sistemin e faturimit. 926 GWh të mbetura klasifikohen si humbjet

'komerciale' ose 'të pallogaritura‟ të energjisë elektrike dhe ndodhin për shkak të keqpërdorimit të

energjisë elektrike [3]. Kjo energji elektrike është dërguar tek konsumatorët (ose është marr nga

sistemi i energjisë) pa u paguar ose pa u matur. Faktorët kryesor që shkaktojnë këtë vëllim të

madh të humbjeve komerciale janë mangësitë në procedurat e faturimit dhe mos-inkasimi i

faturave të papaguara [11].

Figura 4: Energjia Elektrike në Dispozicion (Shitja & Rrjedha të tjera) npërmes Rrjetit të

Shpërndarjes në vitin 2010 (GWh)

1.1.4 Bilanci i Energjisë Elektrike

Rrjedha neto e Energjisë Elektrike brenda dhe jashtë sistemit të energjisë elektrike në Kosovë

është përmbledhur në Figurat 5 respektivisht 6. Duke përmbledhur totalin në të dy figurat jep një

vlerësim të konsumit total të energjisë elektrike në rrjetin e Kosovës në vitin 2010 prej 5636

GWh2.

Totali i humbjeve në sistem është 1839 GWh, të cilat përbëjnë ~ 33% të konsumit (2.3% nga

humbjet e sistemit të transmisionit, 14% nga humbjet teknike në sistemin e shpërndarjes, 16%

nga humbjet komerciale dhe nga ato të „pa-llogaritura‟).

Raporti i tranzitit të energjisë elektrike (vlerësohet të jetë 3113 GWh në Seksionin 1.1.2) me

konsumin e përgjithshëm është ~ 55%. Ky raport është shumë i lartë dhe çon në humbje të

sistemit të transmisionit, si dhe në mbingarkesë të rrjetit. Edhe pse është krijuar një mekanizëm

ITC (kompensimi ndër transmision-sistem-operator), për të kompensuar operatorët e sistemit të

2 ENTSOE e përkufizon „bilancin e energjisë elektrike‟ si konsumi i energjisë elektrike i llogaritur nga ana e

furnizimit. Ai llogaritur si shuma e Prodhimit Neto plus Importit Neto. Për shkak të faktit se konsumi llogaritur nga

ana e furnizimit, bilanci i energjisë elektrike përfshin shpërndarjen dhe transmisionin e humbjeve të sistemit [14].




transmisionit për këtë tranzit, Kosova nuk është përfshirë për shkak të problemeve me Serbinë

[3]. Si rezultat, humbjet e shkaktuara nga tranziti mbulohen në vend me anë të tarifave për

konsumatorët e rregulluar.

Duhet të theksohet se ky balans i energjisë elektrike është bërë në bazë të të dhënave nga ana e

furnizuseve, dhe kështu reflekton energjinë aktuale e cila është furnizuar tek konsumatorët.

Megjithatë, shpesh kërkesa e vërtetë për energji elektrike në Kosovë është më lartë sesa energjia

në dispozicion. Si rezultat, Kosova i nënshtrohet periudhave ditore të ndërprerjeve të planifikuara

gjatë orëve kur kërkesa e energjisë nuk mund të përmbushet nga furnizimi për shkak të

prodhimit, kapacitetit të transmisionit ose mjeteve financiare për importet e energjisë të

pamjaftueshme (4).

Figura 5: Inputet Neto të Energjisë Elektrike në Sistemin e Energjisë Elektrike

të Kosovës në vitin 2010 (GWh)




Figura 6: Outputet Neto të Energjisë Elektrike nga Sistemi i Energjisë Elektrike të

Kosovës në vitin 2010 (GWh)

1.1 Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit, 2010-2020

1.2.1 Parashikimi i Kërkesës

Bilanci afatgjatë i energjisë elektrike për Kosovën është modeluar nga KOSTT-i. Ky bilanc

përfshin skenarë të parashikuar për rritjen e kërkesës për energji elektrike të bazuar në rritjen e

PBB-së dhe korrelacioneve me përdorimin e energjisë elektrike, zbatimin e programeve të

efiçencës, faturimi më efikas dhe faktorëve të tjerë ekonomikë [15,11]. Tre skenare të

paraashikimit, të cilat vlerësojnë konsumin total dhe ngarkesën e pikut për

vitet 2011-2020 janë paraqitur në planin e adekuacisë së përgjithshme [11]: një „skenar bazë' që

korrespondon me rritjen vjetore të PBB-së prej 3.2%, një skenar „i rritjes së ulët‟ që i

korrespondon rritjes vjetore të PBB-së prej 1,7% dhe skenari i „rritjes së lartë‟ që i korrespondon

rritjes vjetoretë të PBB-së prej 4.7%. Tabela 6 më poshtë tregon vlerësimet e KOSTT-it për

kërkesën bruto (GWh) dhe Ngarkesën e Pikut (MW) që korrespondon me këto tri skenare [3].

Vlerësimet për Kërkesën Bruto dhe Ngarkesën e Pikut në vitin 2010 të treguara këtu janë të

bazuara në të dhënat nga [4] respektivisht [3].




TotalConsumption(GWh) 2010* 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 AverageGrowth

BaseScenario 5636 5916 6144 6323 6499 6674 6853 7035 7210 7381 7530 3.04%

High-GrowthScenario 5636 6010 6280 6550 6832 7112 7404 7655 7916 8177 8430 4.10%

Low-GrowthScenario 5636 5760 5904 6046 6167 6290 6416 6544 6655 6762 6890 2.21%

PeakLoad(MW) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 AverageGrowth

BaseScenario 1126 1175 1190 1220 1250 1283 1310 1340 1365 1390 1410 2.53%

High-GrowthScenario 1126 1183 1215 1250 1290 1330 1375 1415 1460 1510 1550 3.41%

Low-GrowthScenario 1126 1145 1155 1175 1195 1215 1240 1260 1280 1300 1320 1.91% Tabela 6: Skenaret e Parashikimit të Kërkesës (2011-2020)

Vlerat në Tabelën 6 reflektojnë „konsumin bruto latent' që përfshin kërkesën për energji

elektrike, e cila më parë është reduktuar për shkak të ndërprerjeve të detyruara [15]. Skenari

Bazë skenari i Rritjes së Lartë dhe Skenari i Riitjes së Ulët janë nxjerrë nga një model i

ndërlikuar matematikor që ndër-lidhë faktorët korrigjues me korrelacionin e kërkesës për energji

elektrike me PBB-në [11]. Faktorët kryesorë përfshijnë:

Zbatimin e Ligjit Nr. 04 / L -016 për Efiqencën e Energjisë

Reduktimi i humbjeve komerciale si rezultat i procedurave më efikase të faturimit dhe të

matjes

Parashikimi i humbjeve teknike në rrjetet e transmisionit dhe shpërndarjes

Anketa e rritjes të pritur nga sektorët industrial dhe ata të shërbimit

Deklarata e Sigurisë së Furnizimit për Kosovën [3] e ndan Skenarin Bazë për Konsumin Bruto ë

gjashtë kategori: rezidencial, industrial, shërbimet, humbjet e sistemit të shpërndarjes, humbjet e

sistemit të transmetimit dhe humbjet komerciale. Kjo ndarje është përsëritur në Tabelën 7 më

poshtë. Të dhëna të ngjashme nuk ishte në dispozicion për skenarët e rritjes së lartë dhe të rritjes

së ulët.

Analiza e Skenarit Bazë të KOSTT-it në Tabelën 7 jep vërejtjet e mëposhtme:

Humbjet teknike në shpërndarje janë parashikuar të ulen nga 14% në 11% të konsumit

total nga viti 2011-2020

Humbjet komerciale në sistemin e shpërndarjes janë parashikuar të ulen në mënyrë

dramatike nga 17% në 1% të konsumit total nga viti 2011-2020

Humbjet në sistemin e transmisionit parashikohet të mbeten në ~ 3% të konsumit total

gjatë periudhës 2011-2020

Humbjet Totale (shuma e atyre teknike, komerciale dhe të transmetimisionit) janë

parashikuar të ulen nga 34% në vitin 2011 në 15% në vitin 2020. Kjo paraqet një ulje

mesatare vjetore prej ~6%.

Skenari Bazë i KOSTT-it i paraqitur këtu është përdorur në pjesën e mbetur të këtij raporti si një

bazë për parashikimin e kërkesës për energji në Kosovë.




BaseScenarioofTotalConsumption(GWh) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Domesticconsumers(residential) 2051 2248 2513 2704 2893 3095 3258 3413 3560 3701Commercialconsumers(services,etc) 568 627 675 711 762 816 860 904 946 995Industrialconsumers 1266 1332 1348 1405 1445 1487 1524 1575 1631 1674Technicallossesindistribution 818 886 895 891 898 898 890 874 862 846Commerciallosses 1032 860 695 585 467 343 281 216 148 75Transmissionlosses 180 190 197 203 209 215 222 228 235 241TOTAL 5915 6143 6323 6499 6674 6854 7035 7210 7382 7532

Technicallossesindistribution(%oftotalconsumption) 14% 14% 14% 14% 13% 13% 13% 12% 12% 11%Commerciallosses(%oftotalconsumption) 17% 14% 11% 9% 7% 5% 4% 3% 2% 1%Transmissionlosses(%oftotalconsumption) 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 3%

TotalLosses(GWh) 2030 1936 1787 1679 1574 1456 1393 1318 1245 1162TotalLosses(%ofTotalConsumption) 34% 32% 28% 26% 24% 21% 20% 18% 17% 15%

Tabela 7: Llogaritja e Humbjeve në Sistem në Skenarin Bazë të KOSTT-it për vitet 2011-2020

1.2.2 Parashikimi i Gjenerimit

Në korrik të vitit 2009, Qeveria e Kosovës ka artikuluar një strategji pesë-pikëshe për të

përmbushur nevojat në rritje për energji elektrike. Kjo strategji përbëjet nga: (a) investimet e

sektorit privat në një projekt të ri të prodhimin të energjisë nga linjiti, (b) privatizimi i biznesit të

shpërndarjes dhe furnizimit të energjisë elektrike, (c) pjesëmarrja e sektorit privat në

rehabilitimin dhe përmirësimin e mjedisit Termocentralit Kosova B (kapaciteti rreth 560 MW),

(d) dekomisionimi i Termocentralit Kosova A deri në vitin 2017, dhe (e) zhvillimi i burimeve të

rinovueshme (përfshirë hidrocentralet e vogla, ato me erë, ato diellore, dhe biomasë).

Me perfundimin e jetës së përdorimit të TC Kosova A deri më 2017, zhvillimi i një

termocentrali të ri (Termocentrali Kosova e Re ) është propozuar të fillojë në mes të viteve

2011/2012 [11].

Dizajni për këtë impiant është i përbërë nga dy njësi (G1 dhe G2) me kapacitet të instaluar prej

2x300 MW. E para prej këtyre njësive pritet të jetë operacionale në fund të vitit 2016, dhe njësia

e dytë gjashtë muaj deri një vit më vonë [3,11]. Ministria e Energjisë dhe Minierave në Kosovë,

po ashtu vlerëson se do të nevojitet edhe një termocentral i tretë i ri (G3) me një kapacitet prej

400 MW për të plotësuar kërkesën në rritje për energji elektrike deri më 2018 [15].

Përveç Termocentralit të propozuar Kosova e Re, janë planifikuar përmirësime për të

përmirësuar kapacitetin e TC Kosova B. Është parashikuar që këto njësi do të rehabilitohen në

vitin 2016 - 2017, përfshirë edhe investimet e nevojshme për të përmbushur standardet e

emisionit të kërkuara nga Direktiva e Bashkimit Evropian për Centrale Elektrike me Djegie të

Lartë [3,16]. Është vlerësuar se vendosja e rotorëve të ri në të dyjat B1 dhe B2 do të sigurojë një




reduktim të kapaciteteve të papërdorura në vetëm 10 MW në njësi, në lidhje me kapacitetin e tyre

nominal [11].

Ministria e Energjisë dhe Minierave (MEM) ka përcaktuar caqet indikative të burimeve të

burimeve të ripërtëritshme të energjisë qër do të integrohen në rrjetin e energjisë në Kosovë

përmes Programit Qeveritar për Energji të Pastër dhe Efiqiente. Programi i tyre ka paraqitur një

skenar bazë që përfshin burimet e zgjeruara hidrike, erën, biomasën dhe atë diellore fotovoltaike

[3,11,15]. Ky skenar është paraqitur më poshtë pasiqë ka të bëjë me strategjinë e energjisë së

Kosovës. Hetimi ynë i potencialit për secilin prej këtyre burimeve është shqyrtuar më tej në

Seksionin 2 të këtij raporti.

“Skenari bazë‟ i MEM-it për burimet e ripërtëritshme të energjisë që do të zhvillohen deri në

vitin 2020:

Skenari bazë i MEM parashikon zhvillimin e projekti të njohur të hidrocentralit

akumulues, HC "Zhur", me një kapacitet të instaluar prej 305 MW. Ky projekt pritet të

jetë operacional deri në vitin 2016. Është vlerësuar se Hidrocentrali Zhur mund të

prodhojë ~ 398 GWh në vit [11].

Zhvillimi i 20 hidrocentraleve të tjera të “të vogëla” pritet të kontribuojnë 140.3 MW deri

në vitin 2020 [3.11].

Tre zhvillues privat të energjisë elektrike me erë kanë paraqitur kërkesat e projektit në

KOSTT-it me një kapacitet total të kombinuar prej 157 MW [11.1]. MEM vlerëson se

nga këto projekte, 141 MW e kapacitetit të energjisë së erës do të instalohen në rrjetin e

Kosovës deri në vitin 2020 [3].

Zhvillimi i centraleve elektrike me biomasë dhe me mbeturina urbane është parashikuar

të fillojë në vitin 2012, me zhvillimin progresiv të kapacitetit që arrin 16.5MW deri në

vitin 2020 [11].

Vlerësimet e potencialit për kapacitetin e instaluar të energjisë diellore fotovoltaikeve

janë të ulëta - kryesisht për shkak të një perceptimi të shpenzimeve shumë-larta kapitale

[11]. Skenari Bazë i MEM-it parasheh vetëm 0.8 MW të kapacitetit diellore në rrjetin e

Kosovës deri në vitin 2020 [3].

Skenari bazë MEM-it për kapacitetin e ri të gjenerimit është përmbledhur në Tabelën 8 më

poshtë.




Unit InstalledCapacity InOperation

G1 300.0 Q12016

G2 300.0 Q12017

G3 400.0 Q12018

HPPZhur 305.0 Q12016

SmallHPP 140.3 Q12010-Q42020

Wind 141.0 Q12010-Q42020

Biomass 16.5 Q12012-Q42020

Solar 0.8 Q12017-Q42020New

TPP

New

Renewab

le

Energy

Cap

acity

Tabela 8: Skenari Bazik i MEM-it për Kapacitetin e Ri Gjenerues (2010 – 2020)

2. Burimet e Energjisë Elektrike: Disponueshmëria, Kostoja dhe Cilësia

Mjedisore

2.1 Lëndët djegëse fosile

2.1.1 Thëngjilli

Thëngjilli është burimi kryesor për prodhimin e energjisë elektrike në Kosovë. Mbi 90% të

kërkesës furnizohet me anë të dy termocentraleve Kosova A dhe B. Rezervat e linjitit vendor

vlerësohet të arrijnë në 12.5 miliardë ton, nga të cilat 10.9 miliard ton janë të shfrytëzueshme.

Rezervat e thëngjillit në Kosovë përbëhen nga Linjiti (i njohur edhe si thëngjill kafe). Linjiti ka

përmbajtje më të ulët të karbonit dhe shuma më të larta të lagështisë. Është gjeologjikisht më i ri

se format e tjera të thëngjillit, dhe përdoret kryesisht në prodhimin e energjisë. Thëngjilli i kaft

është lloji më i ndotur i thëngjillit pasiqë procesi i konvertimin e tij në energji të përdorshme

është shumë intensiv. Edhe pse i bollshëm cilësia e linjitit është mjaft e varfër dhe përdorimi i tij

në prodhimin e energjisë elektrike lëshon një mesatare prej 5.8 milion ton CO2 në atmosferë çdo

vit. Me ndërtimin e planifikuar të një termocentrali të ri, është e mundur që Kosova mund të jetë

përgjegjëse për emisionet vjetore të CO2 deri në 22.5 milion tonelata [16].

Lart: Thëngjilli në mihjet e Kosovës




Poshtë: Mihje e thëngjillit në Kosovë

Lart: Kosova A

Poshtë: Kosova B




2.1.2 Nafta & Gazi natyror

Kosova nuk ka burime të brendshme të naftës bruto. Në vitin 2010 Kosova ka importuar 566,000

ton të produkteve të naftës. Një impiant i vogël i përpunimit të naftës ka një kapacitet prej rreth

100.000 ton në vit, i cili përdor benzinë dhe disa distilate të lehta si lëndë të parë dhe prodhon

naftë dizel, mbetje të karburantit të naftës dhe GLN. Në vitin 2010 ky impiant ka dhënë më pak

se 4% të importit total të produktit të naftës [11,1]. Kosova nuk është e lidhur me një rrjet

operativ të furnizimit me gaz natyror. Një lidhje për furnizimin me gaz natyror do të jetë një

alternativë e rëndësishme për të diversifikuar furnizimin me karburant në vend dhe për të rritur

sigurinë e furnizimit, por aktualisht nuk ka projekte të planifikuara. Pra furnizimi me gaz dhe

konsumi në Kosovë është i kufizuar, me GLN të mbushur në bombola (gazit të lëngëzuar të

naftës) [11.1].

2.2 Hidro-energjia elektrike

Në këtë studim do të analizohen dy burime të ndryshme hidrike: një agregat i burimeve të vogla

të shpërndara hidrike (në lumenjë) dhe një hidrocentral më i madh i propozuar.

2.2.1 Hidro-energjia elektrike nga rrjedhat e lumenjve të vogël

Një studim fizibiliteti për burimet e ujit për hidrocentrale të vogla [7] tregon një potencial prej 63

MW kapacitet total hidrik me një prodhim total vjetor prej 300 GWh. Tabela 9 tregon HC-të e




propozuara dhe kapacitetet përkatëse të tyre. Zyra e ZRRE-së në Kosovë parasheh një zhvillim

edhe më të madh të hidrocentraleve të vogla (> 16) duke arritur një kapacitet prej 140,3 MW deri

në vitin 2020 [3].

Lumi HC Kapaciteti

(MW)

Prodhimi

(GWh)

Peja

Kuqishtë 3.9 19.0

Drelaj 6.2 29.6

Shtupeq 7.6 37.2

Decani Bellaje 5.2 26.1

Decani 8.3 40.7

Llocani Llocani 3.1 14.4

Erenik

Mal 3 18.6

Erenik 2 9.5

Jasiq 1.9 9.9

Plave Dragash 2.2 11.5

Orcush 5.6 29.2

Prizreni Recan 1.5 7.9

Lepenc Brezovica 2.1 11.5

Lepenci 3.5 19.1

Bajska Bajska 0.3 1.7

Bistrica Batare 1.1 5.6

Kacandoll Majanc 0.6 3.1

Drini+Decani Mirusha 4.6 28.1

Total HC të Vegjël 62.7 322.8

Tabela 9: HC-të e Vegjël të propozuar

2.2.2 Hidro-energjia elektrike nga digat e mëdha

Hidrocentrali i propozuar Zhuri do të vendosett në jugperëndim të komunave të Prizrenit dhe

Dragashit, me një kapacitet rreth prej 305 MW dhe një prodhim mesatar vjetor prej 400 GWh ~

[3]. Të dhënat për dy hidrocentralet e Zhurit janë paraqitur në Tabelën 10.

Kapaciteti

(MW)

Prodhimi

(GWh)

Zhuri 1 2 x 131 342.2

Zhuri 2 43 55.39

Total 305 397.6

Tabela 10: Kapaciteti dhe Prodhimi i Llogaritur për HC e propozuar të Zhurit




Ky hidrocentral i energisë prej 305 MW (faktori i vlerësuar i kapacitetit ~ 15%) është propozuar

si një impiant për kohën e pikut për të ndihmuar në kompensimin e ndryshueshmërisë në

kërkesën e Kosovës. Një praktikë e zakonshme në vendet e zhvilluara është që të dizajnonjë

centrale me gaz si centralet për kohën e pikut për shkak të aftësisë së tyre për t‟u përshtatur

shpejtë në prodhim. Megjithatë, në mungesë të rezervave e gazit apo një tubi gazi në Kosovë, si

dhe nga pamundësia që termocentralet ekzistuese me thëngjill të rregullojnë prodhimin në

mënyrë të shpejt dhe të besueshme, hidrocentrali i Zhurit mund të operoj si një hidrocentral për

kohën e pikut. Për më tepër profili i këtij burimi hidrik është i ngjashëm me profilin e kërkesës

(kërkesa piku të rastësishme) dhe kjo sjell një avantazh të madh për HC. Figura 8 e tregon

vendndodhjen e HC-ve të vogla të propozuara si dhe vendndodhjene Hidrocentralit Zhur.

Figura 8: Shpërndarja Hapsinore e HC të Propozuar

2.3 Energjia nga Era

Studimet e potencialit të energjisë së erës së Kosovës ndryshojnë shumë. Një studim i [8] ishte i

bazuar në të dhënat meteorologjike të mbledhura në 10 lokacionet potenciale të projektit në të

gjithë vendin. 7 nga këto 10 vende janë gjetur të ketë shpejtësinë e erës tepër të ngadalësuar për

realizueshmëri komerciale. Nga 3 vendet e mbetura, shpejtësia më të lartë erës është matur në

BBUD, në Budakovë. Burimi i modeluar i erës në këtë vend është paraqitur në Figurën 9.

Mesatarje e vlerësuar vjetore e shpejtësisë së erës në 38 metra vlerësohet të jetë 6.9 m / s.




Figura 9: Shpejtësia vjetore e erës në Budakovë

Një tjetër studim [8] përdor të dhëna të modeluara kompjuterike për të llogaritur shpejtësinë e

erës në komunat e Lipjanit dhe të Dukagjinit pasiqë vlerat nuk janë vlera me të vërtetë të matura

ne e bazojmë modelin tonë në të dhënat më të besueshme të matur për Bukadovë. Figura 10 i

paraqet dy vendet potenciale për mullinjtë me erë.

Figura 10: Vendndodhjet në dispozicion për mullinjët potenciale të erës

2.4 Energjia diellore

Rrezatimi vjetor në një panel kolektor diellor të drejtuar drejt jugut dhe me një pjerrtësi

optimale prej 35 shkallë (është llogaritur prjerrtësia optimale) varion midis 1550 dhe 1650

kWh/m2/vit dhe 1650 kWh/m2/vit në Kosovë [10]. Ky variacion mund të shihet në hartën

diellore për Evropën Juglindore në Figurën 11. Ndryshimi në mes të komunave të ndryshme

është më pak se 10%. Për qëllim të projektimit mund të konsiderohet që rrezatimi diellor është i

njëjtë në tërë Kosovën dhe i barabartë me 1600 kWh/m2/vit për një kolektor diellor të vendosur




në mënyrë ideale.

Figura 11: Rrezatimi diellor në rajonin e Ballkanit, pejrrtësia optimale dhe drejtimi

2.5 Energjia nga Biomasa

Potenciali teorik i energjisë nga burimet e biomasës është paraqitur në Tabelën 11. [9]

Lloji i burimit Burimi GWh/v

Biomasë, dru 0.9 mill m3 2812

Biomasë, bagëti 352.000 bagëti, 152.000 dhi/bricjapë 1363

Biomasë, bujqësi 0.30 mil ton kashtë 1200

Mbeturina solide 0.44 mil ton 1229

Total 6604

Tabela 11: Burimet teorike të energjisë së ripërtëritshme në Kosovë, GWh/vit

Supozimet e bëra për potencialin teorik të energjisë teorike janë:

Prerja maksimale dhe e qëndrueshme vjetore e drunjve, 30% lagështi, bungu dhe ahu

Të gjitha të mbeturinat blegtorale të shfrytëzuara dhe prodhimi maksimal teorik i biogazit

E gjithë kashta e përdorur, lagështi 15%

Të gjitha mbeturinat e ngurta të përdorura




Studimi ka vlerësuar se energjia e përgjithshme teorike vjetore nga burimet e biomasës

brenda Kosovës është ~ 6600 GWh / vit.

2.6 Energjia Gjeotermike

Nuk ka studime në dispozicion për potencilin e energjisë gjeotermike në Kosovë, megjithatë

vendet fqinje (Maqedonia dhe Serbia) kanë një histori të përdorimit gjeotermik si një burim të

energjisë. Potenciali për prodhimin e energjisë gjeotermike në Maqedoni është vlerësuar në

210,000 MWh në vit dhe aktualisht ka më shumë se 14 punishte gjeotermike të cilat përdoren për

ngarkesën e ngrohjes. Në Serbi ka më shumë se 60 sisteme gjeotermike me temperatura më të

ulëta se 150 C. Rezervat e vlerësuara të burimeve të energjisë gjeotermike në Serbi janë rreth 800

MWh [20]. Figura 12 tregon hartën e rrjedhës së ngrohjes dhe shpërndarjen e sistemeve të

mëdha konvektive gjeoterike në Serbi dhe Kosovë.

Figura 12: Harta e rrjedhës së nexehtësisë & shpërndarja e sistemeve krysore konektive

gjeotermike në Serbi dhe Kosovë

2.7 Efiqienca Energjetike

Banka Botërore e ka renditur Kosovën si një vend me energji jo-efiqiente, dhe deri më tani është

bërë shumë pak progres për të përmirësuar efiqiencën e energjisë. Kërkesat e integrimit të

Bashkimit Evropian (BE) përfshijnë atë se Kosova duhet të përmirësojë efiqiencën e energjisë

për 20 për qind deri në vitin 2020, sipas një studimi të USAID-it të vitit 2008 [21] u zbulua se

ligjet dhe rregulloret në lidhje me efiqiencën e energjisë në Kosovë, dhe politikat dhe programet




për të nxitur zbatimin e projekteve EE (për shembull, subvencionet, strategjitë dhe programet e

informacionit) janë zbatuar vetëm pjesërisht ose nuk nuk janë zbatuar fare. Dhe deri në datën e

këtij raporti nuk duket se ka një vlerësim të potencialit të efiqiencës së energjisë në nivel të

vendit. Në vitin 2010 Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP) kreu një vlerësim

të energjisë në komunën e Dragashit i cili tregoj një potencial të kursimit prej 26 GËh në vit nga

masat e Efiqiencës së Energjisë të tilla si (ndriçimi CFL, izolimi termik) [22]. Tabela 12 tregon

konsumin e energjisë dhe emisionet e CO2 para dhe pas studimit.

Konsumi i Energjisë

Elektrike

(GWh/y)

Emisioni i

CO2

(Ton/v)

Para masave EE 123.7 41376.6

Pas masave EE 97.78 37013.6

Përfitimet nga EE 25.92 43.63

Tabela 12: Konsumi i energjisë elektrike dhe emisioni i CO2 para & pas masave EE

I‟a vlenë të theksohet se kursimi i përgjithshëm i energjisë në Dragash ishte e barabartë me 20%

të konsumit. Kjo tregon një potencial të lartë të kursimit të energjisë në rast se masat e EE do të

miratoheshin në të gjithë vendin.

2.7.1 Efikasiteti i Rrjetit

Siç është diskutuar në Seksionin 1.1, jo efikasiteti i transmisionit dhe i rrjetit të shpërndarjes në

Kosovë, kontribuojnë në humbje të madhe të energjisë në vend. Në vitin 2010 humbjet e

përgjithshme në sistem përbënin rreth ~ 33% të konsumit. Nga gjithsej 33%, 2.3% janë humbje

të transmisionit, 14% janë humbje teknike në sistemin e shpërndarjes dhe 16% janë humbje

komerciale “të pallogaritura”). Kjo shifër nuk përfshin energjinë e pafaturuar të furnizuar në

komunën e Mitrovicës.

Kjo do të thotë se qytetarët e Kosovës që në fakt paguajnë faturat e tyre janë në fakt duke bartur

kosto shtesë për këto 33% humbje të energjisë elektrike. Kjo nuk është vetëm një mosefikasitet i

madh në sistem, por edhe e rrit kapitalin dhe çështjet e të drejtave të konsumatorëve.

2.7.2 Menaxhimi i Kërkesës

KEK-u ka filluar instalimin e njehsorëve digjital në tërë juridiksionin e tij. Deri më tani nga mbi

400.000 klientë të KEK-ut 30.000 i kanë marrë njehsorët e zgjuar. Ky program synon të

reduktojë vjedhjen e energjisë elektrike në tërë Kosovën. (Në pritje të të dhënave nga KOSTT

lidhur me e konsumin para / pas instalimit të njehsorëve, 40 + njehsorë janë instaluar në

Ferronikeli, Sharcem dhe Trepçë në shtator 2008).




2.8 Mekanizmat e Financimit

Ekziston një shumëllojshmëri e mundësive për të siguruar mbështetje për zhvillimin e

qëndrueshëm të energjisë elektrike në Kosovë. Bashkimi Evropian, Banka Botërore (duke

përfshirë edhe Shoqatën Ndërkombëtare për Zhvillim), dhe përpjekjet e shteteve donatore

individuale të cilët punojnë individualisht ose në mënyrë ideale në partneritet janë vetëm disa nga

shumë sish. Sektori i energjisë në Kosovë do të kërkojë investime të konsiderueshme, si

financiare, edhe në aspektin e mbështetjes së kapaciteteve, pavarësisht se çfarë plani i energjisë

do të ndiqet. Në këtë raport, ne vlerësojmë një grup të gjerë të kostove dhe të përfitimeve për

opsione të ndryshme. Përpjekjet e ndërtuara rreth bashkëpunimit rajonal në drejtim të

menaxhimit të të dyja burimeve jenë me interes dhe rëndësi të veçantë afatgjatë (p.sh.

hidroenergjia e qëndrueshme ndërkufitare dhe energjia e erës, si dhe eksplorimi dhe shfrytëzimi i

potencialeve të burimeve gjeotermike), por edhe grupi rajonal bashkëpunues i energjisë.

3. Analiza Simulative e Furnizimit me Energji Elektrike

Sistemi i gjenerimit të energjisë elektrike në Kosovë ishte modeluar duke përdorur sistemin

HOMER - një paketë softuerike e sistemit hibrid të optimizimit e zhvilluar nga Laboratori

Kombëtar i Energjisë së Ripërtëritshme të SHBA-së. HOMER simulon sjelljen fizike të një

sistemit elektroenergjetik (intervalet kohore 60 minutshe) dhe ciklin e kosto së jetës.

Simulimet e Sistemit të Energjisë Elektrike të Kosovës të paraqitura në seksionet e mëposhtme

pasqyrojnë të dhënat e mbledhura dhe të sintetizuara nga një numër burimesh. Supozimet

kryesore janë deklaruar në secilin seksion.

3.1 Simulimi i Sistemit Aktual Elektroenergjetik të Kosovës (2010)

3.1.1 Supozimet Kryesore

Të dhënat mbi ciklin e realizueshmërisë së konsumit të energjisë elektrike ishin modeluar në

bazë të të dhënave të marra nga [5]. Profili përfaqësues i konsumit të përditshëm është paraqitur

në Figurën 13. Këto të dhëna janë përdorur së bashku me të dhënat e konsumit mujor nga [4] për

të krijuar një model të konsumit përgjithshëm të energjisë elektrike.

Figura 13: Profili i Modeluar i Konsumit Ditor (2010)




Efikasitetet e TC Kosova A dhe B janë modeluar në bazë të të dhënave të marra nga fq. 219 e

[2]. Kurbat e efikasitetit të modeluar janë paraqitur në Figurën 14 më poshtë. Vëni re

efikasitetin më të lartë të Termocentraleve të reja të Kosovës B. Konsumi i rezultuar i lëndës

djegës me ngarkesë të plotë i TC Kosova A dhe B është vlerësuar si 1.629 kg / kWh dhe 1.491

kg / kWh, respektivisht.

TPP Kosovo A TPP Kosovo B

Figura 14: Kurbat e Modeluara të Efikasitetit të TC-ve Ekzistuese të Kosovës (2010)

Të dhënat nga [2] janë përdorur edhe për të modeluar lëndën djegëse të linjitit të përdorur në TC

Kosova A dhe B. Karakterisikat e lëndës djegëse të linjitit të modeluar janë përmbledhur në

Tabelën 13.

Tabela 13: Përmbledhje e Karakteristikave të Modeluara të Lëndës Djegëse të Linjitit (2010)

Faktorët e emisionit për „NOx‟ dhe “Grimcat” janë modeluar në bazë të të dhënave nga [2].

Faktorët e emisionit për "CO" janë modeluar në bazë të formulave të paraqitura në [6]. Faktorët e

emisionit për „Hidrokarburet e Padjegura” dhe „Sulfurin e Lëndës Djegëse” janë modeluar për të

pasqyruar vlerësimet e paraqitura në f. 7-10 të [1]. Faktorët e rezultuar të emisionit janë paraqitur

në Tabelën 14 më poshtë. Për këtë analizë, ishte supozuar se faktorët e emisionit për Importet

neto të energjisë elektrike nga vendet fqinje përputhen me ato të Kosovës B.

Karakt. e Linjitit Kosova A Kosova B

Vlera e Ulët e Nxehtësisë (MJ/kg) 7.75 7.86

Densiteti (kg/m3) 753 753

Përmbajtja e Karbonit 24.1% 24.0%

Përmbajtja e Sulfurit 0.82% 0.77%




Tabela 14: Përmbledhje e Faktorëve të Modeluar të Emisioneve nga TC-të (2010)

3.1.2 Rezultatet e Simulimit

Të dhënat e përgjithshme të konsumit të paraqitura në Seksionin 1.1 (Figura 6) tek Homeri janë

ndarë në dy ngarkesa:

„Humbjet Totale të Sistemit‟ që përfshijnë humbjet e sistemit të transmisionit, humbjet

teknike dhe komerciale në sistemin e shpërndarjes

„Konsumi Primarë i Energjisë‟ i cili përfshin energjinë e faturuar për konsumatorët,

përdorimin e drejtpërdrejtë të KEK-ut, energjinë e furnizuar në Mitrovicën e Veriut dhe

konsumatorëve të drejtpërdrejtë të KEK-ut.

Profilet e rezultuara mujore për këto dy ngarkesa janë të përmbledhura si në Figurën 15 po ashtu

edhe në Tabelën 15 më poshtë.

Figura 15: Profilet e Modeluara Mujore të Konsumit Primar dhe të Humbjeve (2010)

E m i s s i o n s F a c t o r

C a r b o n M o n o x i d e ( g / k g o f f u e l )

U n b u r n e d H y d r o c a r b o n s ( g / k g o f f u e l )

P a r t i c u l a t e M a t t e r ( g / k g o f f u e l )

P r o p o r t i o n o f F u e l S u l f u r C o n v e r t e d t o P a r t i c u l a t e M a t t e r

N i t r o g e n O x i d e s ( g / k g o f f u e l )

T P P K o s o v o A T P P K o s o v o B N e t I m p o r t s

0 . 1 3 0 . 1 3 0 . 1 3

2 0 0 2 0 0 2 0 0 . 0 0

6 . 6 2 0 . 8 7 0 . 8 7

6 7 % 6 7 % 0 . 6 7

1 . 1 6 2 . 5 3 2 . 5 3

Profili Mujor i Konsumit Primar të Energjisë

Profili Mujor i Humbjeve Totale në Sistem




Tabela 15: Profilet e Modeluara Mujore të Konsumit Primar dhe të Humbjeve (2010)

Hidrocentralet ekzistuese (HC) në Tabelën 2 janë modeluar për të plotësuar vlerësimet mujore të

prodhimit të dhënë në [4]. Rezultatet e simulimit tregojnë një prodhim prej ~ 18 MW me një

faktor të përgjithshëm të kapaciteteve prej 42% siç shihet në Figurën 16 dhe Tabelën 16.

Prodhimi i të përgjithshëm nga HC ekzistuese është vlerësuar në 156 GWh / vit (2010).

Figura 16: Gjenerimi i Modeluar Mujor nga HC-të Ekzistuese (2010)

Tabela 16: Gjenerimi i Modeluar Mujor nga HC-të Ekzistuese (2010)

Sistemi i gjenerimit të energjisë elektrike i Kosovës ishte modeluar nga supozimet kryesore të

D a y s T o t a l ( M W h ) A v e r a g e ( k W h / d a y ) T o t a l ( M W h ) A v e r a g e ( k W h / d a y ) J a n u a r y 3 1 3 4 7 , 3 9 4 1 1 , 2 0 6 , 2 5 8 2 7 9 , 0 8 5 9 , 0 0 2 , 7 4 2

F e b r u a r y 2 8 3 4 0 , 0 0 4 1 2 , 1 4 3 , 0 0 0 2 0 3 , 1 9 2 7 , 2 5 6 , 8 5 7

M a r c h 3 1 3 3 9 , 1 9 6 1 0 , 9 4 1 , 8 0 6 1 9 8 , 3 1 8 6 , 3 9 7 , 3 5 5

A p r i l 3 0 2 9 9 , 7 4 0 9 , 9 9 1 , 3 3 3 1 4 1 , 8 6 5 4 , 7 2 8 , 8 3 3

M a y 3 1 2 9 7 , 2 0 7 9 , 5 8 7 , 3 2 3 1 0 6 , 7 8 0 3 , 4 4 4 , 5 1 6

J u n e 3 0 2 9 1 , 5 4 3 9 , 7 1 8 , 1 0 0 7 5 , 9 8 3 2 , 5 3 2 , 7 6 7

J u l y 3 1 2 7 7 , 7 7 3 8 , 9 6 0 , 4 1 9 9 3 , 5 6 7 3 , 0 1 8 , 2 9 0

A u g u s t 3 1 2 9 9 , 7 1 8 9 , 6 6 8 , 3 2 3 9 1 , 0 5 4 2 , 9 3 7 , 2 2 6

S e p t e m b e r 3 0 2 8 1 , 0 0 1 9 , 3 6 6 , 7 0 0 9 4 , 5 3 1 3 , 1 5 1 , 0 3 3

O c t o b e r 3 1 3 2 2 , 6 2 4 1 0 , 4 0 7 , 2 2 6 1 5 5 , 9 2 3 5 , 0 2 9 , 7 7 4

N o v e m b e r 3 0 3 3 2 , 7 7 0 1 1 , 0 9 2 , 3 3 3 1 6 5 , 1 2 6 5 , 5 0 4 , 2 0 0

D e c e m b e r 3 1 3 6 7 , 1 0 0 1 1 , 8 4 1 , 9 3 5 2 3 4 , 9 1 2 7 , 5 7 7 , 8 0 6

T o t a l 3 , 7 9 6 , 0 7 0 1 , 8 4 0 , 3 3 6

T o t a l P r i m a r y C o n s u m p t i o n T o t a l L o s s e s

Prodhimi i Llogaritur nga HC-të Ekzistuese




paraqitura në Seksionin 3.1.1, si dhe kapacitetet e gjenerimit neto të specifikuara në Tabelat 1, 2

dhe 4. Rezultatet e Simulimit për gjenerimin e përgjithshëm neto dhe përdorimin e lëndës djegëse

nga secilit gjenerator janë treguar në Tabelën 17 më poshtë. HOMER e optimizon funksionimin

e secilit gjenerator, sipas efikasitetit të tij, kështu që përqindja relative e energjisë elektrike të

gjeneruar nga secili prej TC Kosova A3 - A5 mund të mos përputhet me shifrat aktuale.

Megjithatë, energjia e përgjithshme vjetore e gjeneruar nga TC A përputhet me të dhënat e

dhëna në [11]. E njëjta gjë vlen për rezultatet e paraqitura për TC Kosova B.

Production

HPP

KSA3

KSA4

KSA5

KSB1

KSB2

Imports

Total

NetGeneration(GWh/yr) %ofTotalGeneration

156 3%

750 13%

603 11%

386 7%

1,991 35%

1,280 23%

470 8%

5,637 100%

FuelConsuption

(milliontons)

1.39

1.11

0.71

3.36

2.16

8.74 Tabela 17: Përmbledhje e Gjenerimit Neto dhe Përdorimt të Modeluar (2010)

Emisionet e simualara të gazit serrë nga sistemi aktual i gjenerimit të Kosovës janë paraqitur në

Tabelën 18. Përveç kësaj, Potenciali i Ngrohjes Globale (GWP) i supozuar i secilit ndotës është

treguar për referencë. GWP është një shkallë relative e cila e krahason çdo gaz me një masë të

barabartë me CO2. Duke shumëzuar çdo ndotës me GWP e tij dhe duke mbledhur së bashku jep

një vlerësim të emisioneve totale të CO2e (ekuivalente me dioksid karbonin) nga djegia.

Emisionet e supozuara prej 470 GWh të Importeve neto (2010) janë të përfshira në këtë

vlerësim. Në përgjithësi, emisionet vjetore të CO2e vlerësohen të jenë 51 milion ton, me 45

milion ton (88%) nga TC Kosova A dhe B dhe 6 milion ton (12%) nga Importet neto.

Pollutant

Carbondioxide

Carbonmonoxide

Unburnedhydrocarbons

Particulatematter

Sulfurdioxide

Nitrogenoxides

GWP TotalEmissions(tons) CO2Equivalent(tons)

1 6,773,657 6,773,657

3 1,202 3,605

11 1,922,446 21,146,911

680 25,092 17,062,7990.075 19,622 1,472

310 20,333 6,303,202

TOTAL 51,291,645 Tabela 18: Përmbledhje e Emisioneve të Modeluara nga TC-të Kosova a dhe B dhe Imporetet

Neto (2010)




3.2 Skenari Bazë - Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit (2011-2020)

Në këtë seksion, është krijuar një model HOMER për të simuluar sistemin e energjisë elektrike të

Kosovës për vitet 2011-2020. Konsumi vjetor i energjisë elektrike nga 2011-2020 ishte modeluar

që të përputhet me vlerësimet e KOSTT-it të paraqitur në Tabelën 7. Supozimet kryesore dhe

rezultatet janë paraqitur më poshtë.

3.2.1 Supozimet kryesore

TC Kosova A: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova A do të mbetet në shërbim

deri më 2017. Efikasiteti dhe kapacitetet e A3 - A5 janë modeluar siç paraqitet në

seksionin 3.1.1.

TC Kosova B: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova B do të mbetet në shërbim

për të gjitha vitet 2011-2020. Efikasiteti dhe kapacitetet e B1 dhe B2 janë modeluar siç

është paraqitur në Seksionin 3.1.1. Ishte supozuar se kapacitetet neto të termocentraleve

mbeten siç është paraqitur në Tabelën 1.

TC Kosova G: Është supozuar se TC Kosova e Re G1, G2, G3 do të jenë funksionale në

2016, 2017, 2018 respektivisht me kapacitete të instaluar siç tregohet në Tabelën 8. Është

supozuar për këtë simulim se kurbat e efikasitetit për TC e Ri G1 - G3 do të jenë të

ngjashme me ato të modeluara për TC B në Figurën 14. Është supozuar gjithashtu se

faktorët e emisionit për TC G1-G3 do të jenë të ngjashëm me ato të paraqitura për TC B1,

B2-në në Tabelën 14.

Fotovoltaikët diellor: Burimi diellor për orë në Kosovë ishte modeluar në HOMER në

bazë të të dhënave të telemetrisë nga NASA për indekset e diellit dhe reve. Harta e

vlerësuar mujore e burimeve diellore është treguar në Figurën 17 më poshtë.

Gjenerimi i energjisë elektrike nga ky burim diellor është modeluar si një impiant (PV)

fotovoltaikë diellore me efikasitet 13% në STC. Është supozuar se faktori i uljes së

normës së AC (i cili përfshin efikasitetin e ekonvertimit DC-AC, dhe humbjet për shkak

të moshës, ndyrjes, etj,) është ~ 87%. Centrali i energjisë diellore ishte modeluar si një

sistem i fiksuar me pjerrtësi, me pjerrtësi deri në 42 ° mbi horizontale (një kënd optimal i

dhënë nga gjerësia e vendit).

Kapaciteti i instaluara (PV) diellore në këtë Skenar Bazë arrin një total prej 800kW deri

në vitin 2020, bazuar në vlerësimet nga MEM-i të paraqitura në seksionin 1.2.2. të këtij

raporti. Ishte supozuar se ky kapacitet 800 kW, do të futet në funksion në mënyrë lineare

gjatë periudhës 2011-2020.




Figura 17: Burimi Diellor i Modeluar për Kosovën

Hidrocentralet e vogla (HC): Kapaciteti i instaluar aktual i hidrocentraleve të vogla në

vitin 2010 është ~ 42 MW. Për këtë simulim, është supozuar se në vitin 2020 është

instaluar një kapacitet shtesë prej 140.3 MW në bazë të vlerësimeve nga MEM-i të

paraqitura në Seksionin 1.2.2. Ndryshimet mujore në burimet ujore ishin bazuar në

vlerësimet e prodhimit për 20 HC të vogla potenciale të dhëna në [7]. Gjenerimi mesatar

i energjisë elektrike të simuluar (në MW) të kapacitet total të hidrocentraleve të vogla

prej 182.3 MW është treguar në Figurën 18 më poshtë. Është supozuar se kapaciteti i HC

të vogla të instaluara ndryshon nga 42 MW në 182.3 MW në mënyrë lineare midis viteve

2010 dhe 2020.

Figura 18: Gjenerimi Mesatar i Energjisë i Modeluar për Muaj për 182.3MË të HC-ve të Vegjël

HC Zhur: Për këtë simulim është supozuar se Hidrocentrali Zhur është futur në funksion

në vitin 2016. Hidrocentrali Zhur u modelua me një kapacitet të instaluar prej 305 MW

dhe një faktor kapaciteti prej 15%, siç tregohet në Seksionin 2.2.2. të këtij raporti.

Biomasa: Skenari bazë i MEM vlerëson zhvillimin e biomasës dhe impianteve me djegie

të mbeturinave urbane për të arritur kapacitetin e instaluar prej 16.5 MW deri në vitin

2020 [11]. Burimi i biomasës në këtë skenar është modeluar si një gjenerator me biogaz

me një faktor kapaciteti prej ~ 58%. Faktorët emisionit të gjeneratorit me biogaz janë

bazuar në të dhënat referuese të ofruara nga HOMER. Këta faktorë të emisionit janë

paraqitur në Tabelën 19 më poshtë. Në këtë simulim, është supozuar se ky kapacitet prej

16.5 MW është futur në funksion në mënyrë lineare gjatë periudhës 2011-2020.

Rrezatimi Global Horizontal

Burimi Hidro




EmissionsFactors

CarbonMonoxide(g/kgoffuel) 6.5

UnburnedHydrocarbons(g/kgoffuel) 0.72

ParticulateMatter(g/kgoffuel) 0.49

ProportionoffuelsulfurconvertedtoPM(%) 2.2

NitrogenOxides(g/kgoffuel) 58

Tabela 19: Emisionet e Llogaritura për Gjeneratorin me Biogaz

Era: Skenari bazë i MEM i paraqitur në Seksionin 1.2.2. të këtij raporti tregon për një

kapacitet të instaluar të energjisë së erës prej 141 MW deri në vitin 2020. Në këtë

simulim, burimi i erës është modeluar siç është treguar në Figurën 9. Turbinat e erës janë

modeluar si Energji RE MM92 makina me kapacitet të instaluar prej 2MW. Kurba e

modeluar e energjisë elektrike për turbinën MM92 është paraqitur në Figurën 19. Në [11]

është treguar se faktori i supozuar i kapacitetit i këtij MW 141 të erës është ~ 25%. Në

këtë simulim, shpejtësia mesatare vjetor e erës në 37m është zvogëluar nga 6.94 m / s në

5.35 m / s në mënyrë që të përputhet me këtë 25% të vlerësimit të faktorit të kapacitetit.

Figura 19: Kurba e Modeluar për Energjinë RE MM 92 Turbine


Gjenerimi i simuluar neto i parashikuar për „skenarin bazë‟ nga 2010 - 2020 është përmbledhur

në Tabelën 20. Në këtë simulim, gjeneratorët janë të rregulluar ashtu që gjenerimi i

ripërtëritshëm të merr prioritet, dhe në këtë mënyrë 100% e energjisë së prodhuar nga burimet e

ripërtëritshme të shkoj drejt përmbushjes së Konsumit të Përgjithshëm. TC nga linjitit janë

rregulluar në bazë të efikasitetit të tyre. Kështu, TC më kapaciteti më të vogël janë të favorizuar

nga HOMERI për plotësimin e ngarkesave më të ulëta, për shkak të efikasitetit më të lartë

relativ. TC janë rregulluar vetëm për të përmbushur hendekun midis Konsumit të Përgjithshëm

dhe të energjisë së prodhuar nga burimet e ripërtëritshme. Kështu, ky simulim nuk prodhon

eksporte neto dhe Konsumi i përgjithshëm është i barabartë me Totalin e Gjenerimit Neto.

Në këtë skenar, totali i energjisë së gjeneruar nga burimet e ripërtëritshme deri në vitin 2020

është 1676 GWh – që është i barabartë me 22% e Totalit të Gjenerimit Neto. Gjenerimi nga

Kurba e Energjisë Elektrike




hidrocentralet përbën 17% të Totalit të Gjenerimit Neto, derisa gjenerimi nga burimet Bio-Erës-

Diellit kontribuojnë me 5%. Me këtë përqindje të lartë energjisë së gjeneruar nga burimet e

ripërtëritshme, simulimet tona tregojnë se shumë pak energji është e nevojshme nga TC G3

(vetëm 376 GWh në vitin 2020 - që paraqet një faktor kapaciteti prej vetëm

11%).

NetElectricity

Generation(GWh):

BaseScenario 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

TPPKosovoA3-A5 1740 1740 1739 1739 1739 1740 1739 1739 0 0 0TPPKosovoB1-B2 3271 3461 3527 3568 3595 3627 3298 3275 3975 3998 4002

TPPKosovoG1-G2 0 0 0 0 0 0 388 693 1448 1464 1483

TPPKosovoG3 0 0 0 0 0 0 0 0 350 370 376

TotalTPP 5010 5201 5267 5307 5335 5366 5425 5708 5773 5832 5861

SmallHPP 157 229 302 374 447 519 592 664 737 809 881

HPPZhur 0 0 0 0 0 0 401 401 401 401 401

TotalHPP 157 229 302 374 447 519 992 1065 1137 1210 1282

Biomass 0 8 17 25 34 42 50 59 67 75 84

Wind 0 2 32 68 99 134 169 205 240 271 311Solar 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01



TotalNetImports 470 476 527 549 586 613 217 0 0 0 0


Assumptions: 141MWWindby2020

140MWnewhydroby2020(182includingexistingcapacity)

HPPZhuronlinein2016with15%cf800kWPVby2020

16.5MWBiomassby2020 Tabela 20: Gjenerimi i Energjisë Elektrike Neto i Simuluar për ‘Skenarin Bazë’ për

vitet 2010-2020

3.3 Karbon i Ulët & EE - Parashikimi i Kërkesës dhe Gjenerimit (2011-2020)

Ky seksion është krijuar për të paraqitur një skenar në të cilin TC Kosova e Re G1-G3 nuk janë

më të nevojshme për të plotësuar konsumin e parashikuar të energjisë elektrike. Kjo është treguar

si një rritje në kapacitetin për biogaz, erë dhe energji diellore nga skenari bazë i paraqitura në

Seksionin 3.2.

3.3.1 Supozimet Kryesore

TC Kosova A: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova A do të mbetet në shërbim

deri më 2017. Efikasiteti dhe kapacitetet e A3 - A5 janë modeluar siç paraqitet në

seksionin 3.1.1.

TC Kosova B: Në këtë simulim, është supozuar se TC Kosova B do të mbetet në shërbim

Supozimet: 141 MW ERA deri më 2020







për të gjitha vitet 2011-2020. Efikasiteti dhe kapacitetet e B1 dhe B2 janë modeluar siç

është paraqitur në Seksionin 3.1.1. Në këtë simulim, është supozuar se kapacitetet neto të

termocentraleve do të rriten deri në 300 MW deri nw vitin 2018.

Fotovaltaikët diellor: kapacitet total i instaluar prej 800 kW në Skenarin Bazë është

shumë i ulët. Në këtë, ne mendojmë se një faktor i rritjes 10 - pra, kapaciteti i instaluar i

impianint diellore (PV) në këtë skenar me Karbon të Ulët arrin një total prej 8 MW deri

në vitin 2020.

HC-të e vogla: Kapaciteti i hidrocentraleve të vogla (HC) do të mbetet siç është

specifikuar në Skenari Bazë të seksionit 3.2

HC Zhur: Është supozuar për këtë simulim se Hidrocentrali Zhur është futur në funksion

në vitin 2016. Hidrocentrali Zhur u modelua me një kapacitet të instaluar prej 305 MW

dhe një faktor kapacitet prej 15%, siç tregohet në seksionin 2.2.2. të këtij raporti.

Biomasa: Seksioni 2.5 të këtij raporti tregon një potencial teorik për biomasë prej mbi

6000 GWh / vit. Në këtë skenar, ne propozojmë një faktor rritje 10 në potencialin 16.5

MW të supozuar në Skenarin Bazë. Kështu, ky skenar supozon një burim të instaluar nga

biomasa prej 165 MW deri në vitin 2020. Përsëri, ne jemi duke supozuar një impiant me

biogaz me një faktor kapacitet prej 58% (prodhim vjetor të energjisë totale ~ 830

GWh/vit që është 14% e potencialit të burimeve të vlerësuara).

Era: Skenari Bazë i MEM i paraqitur në Seksionin 1.2.2. të këtij raporti tregon një

kapacitet të instaluar të energjisë nga erës prej 141 MW deri në vitin 2020. Ky vlerësim

është bërë në bazë të tri projekteve të erës (kapaciteti total 157 MW) e cila ishte paraqitur

për miratim të qeverisë. Në këtë skenar, ne supozojmë se kapaciteti i instaluar deri në

vitin 2020 me lehtësi mund të jetë deri në 280 MW - duke e fokusuar zhvillimin në

rajonet me erë nga Figura 10 në zonat pranë transmisionit ekzistuese. Përveç kësaj, për

shkak të shpërndarjes gjeografike të mullinjve me erë, ne jemi duke vlerësuar një rritje në

faktorin e kapacitetit deri në 30%.


Parashikimi i simuluar i gjenerimit neto për „Skenarin me Karbon të Ulët” nga viti 2010 - 2020

është përmbledhur në Tabelën 21. Si me simulim e mëparshëm të „Skenarit Bazë‟, këtu

Gjenerimi Total Neto për çdo vit përputhet me vlerësimet e Konsumit Total të paraqitura nga

KOSTT në Tabelën 6.

.




NetElectricityGeneration

(GWh):

Low-Carbon&EEScenario 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

TPPKosovoA3-A5 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 1740 0 0 0

TPPKosovoB1-B2 3271 3502 3510 3469 3416 3377 3351 3310 4612 4556 4485

TotalTPP 5010 5243 5250 5209 5156 5117 5090 5050 4612 4556 4485

SmallHPP 157 229 302 374 447 519 592 664 737 809 881

HPPZhur 0 0 0 0 0 0 401 401 401 401 401TotalHPP 157 229 302 374 447 519 992 1065 1137 1210 1282

Biomass 0 84 168 252 335 419 503 587 671 755 838

Wind 0 2 83 165 251 333 419 501 587 674 761

Solar 0.00 0.01 0.03 0.04 0.05 0.06 0.08 0.09 0.10 0.12 0.13



TotalNetImports 470 359 341 324 310 286 -152 -167 204 188 165


Assumptions: 281MWWindby2020140MWnewhydroby2020(182includingexistingcapacity)

HPPZhuronlinein2016with15%cf

8MWPVby2020

165MWBiomassby2020

Tabela 21: Gjenerimi i Energjisë Elektrike Neto i Simuluar për ‘Skenarin me Karbon të Ulët”

për vitet 2010-2020

Në këtë skenar, deri në vitin 2020 energjia totale e gjeneruara nga burimet e ripërtëritshme është

2881 GWh - e cila është e barabartë me 38% të Gjenerimit Total Neto. Gjenerimi nga

hidrocentralet përbën 17% të Gjenerimit Total Neto, ndërsa Bio + Era + energjia diellore tani

kontribuojnë 11%.

Figura 20 tregon gjenerimin neto të simuluar të energjisë elektrike për muaj në Kosovë në vitin

2020. Në këtë pjesë „Hidro‟ paraqet prodhimin prej 180.3 MW të kapacitetit të hidrocentraleve të

vogla. Pasi që këto burime janë të pa rregulluara, hendeku midis gjenerimit total (i treguar për

2020 në Figurën 20) dhe Konsumi Total duhet të përmbushen nëpërmjet një kombinim të HC

Zhur dhe Importeve Neto. Figura 21 tregon një funksion të densitetit të probabilitetit të

ngarkesës variabile që duhet të përmbushet nëpërmjet një kombinimi të HC Zhur dhe Importeve

Neto në vitin 2020. Kjo ngarkesë godet në kohën e pikut me 700 MW – që realisht mund të

furnizohet nga 305 MW nga Zhuri dhe 295 MW nga Importet Neto.

Kapacitetet e gjenerimit të ripërtëritshëm në këtë skenar janë zgjedhur për të treguar se Konsumi

Total i Parashikuar mund të plotësohet me një kombinim të burimeve të ripërtëritshme lokale dhe

importeve nga vendet fqinje. Në fakt, inspektimi i Tabelës 6 tregon se importet e nevojshme neto

të energjisë elektrike në vit bien nga 2010-2015. Në vitet 2016 - 2017 gjenerimi në Kosovë është

mjaft e lartë sa që Kosova të bëhet një eksportues neto i energjisë elektrike në vendet fqinje (me

eksportet neto prej 152 GWh dhe 167 GWh, respektivisht). Në vitin 2018, kur TC A de-

komisionohet, Kosovë edhe një herë bëhet një importues neto i energjisë elektrike. Megjithatë,

në maksimum, importet neto për periudhën 2018 - 2020 janë gjysma e vlerës së tanishme (2010).

Supozimet: 281 MW ERA deri më 2020


8MW nga PV deri me 2020





Figura 20: Gjenerimi Mujor i Energjisë Elektrike brenda Kosovës për ‘Skenarin me Karbon të

Ulët’ 2020 (nuk përfshinë HC Zhur)

Figura 21: Densitet i Mundshëm i Ngarkesës që duhet të përmbushet nga HC Zhur dhe

Importet Neto

3.4 Krijimi i vendeve të punës

Krijimi i vendeve të punës është një çështje veçanërisht e ngutshme për Kosovën si vendi cili po

përballet me normë papunësie prej dy-shifrash me një normë të shpejtë të rritjes së të rinjëve që

hyjnë në fuqinë punëtore. Me një normë papunësie prej 46 përqind dhe një normë të ulët

punësimi (29 përqind), Kosova ka ritmin më të dobët të punësimit në Evropë. Papunësia në

Prodhimi Mesatar Mujor i Energjisë Elektrike

Ngarkesa që duhet të përmbushet nga HC Zhur dhe Importet Neto

(PDF)




mesin e popullatës 15 - 25 vjeçare arrin 76 për qind, një shifër që është më alarmante duke marrë

parasysh se gjysma e popullsisë së Kosovës është nën 25 vjet [25].

Industria e energjisë së pastër është vënë në shënjestër si një fushë kyçe për investime si për

arsye mjedisore po ashtu edhe ekonomike. Krijimi i një furnizimi me energji të pastër të

prodhuar në vend mund të sigurojë pavarësi më të madhe të energjisë si dhe siguri, dhe ka

përfitime të dukshme mjedisore për shkak të CO2 dhe emisioneve të tjera të reduktuara. Industria

e energjisë së pastër mund të veprojë si një shtytës për rritje të ndjeshme, pozitive ekonomike

nëpërmjet inovacionit të vazhdueshëm dhe ndryshe nga gjenerimi i kapitalizuar nga thëngjilli,

energjia e pastër krijon vende pune në vend që shpesh janë të shpërndara në të gjithë vendin dhe

përveç kësaj, shumë nga këto vende punë janë të garantuara për të qëndruar në vend pasi që ato

përfshijnë ndërtime lokale dhe instalime. Për më tepër duke investuar në masat e efikasitetit të

energjisë, paratë e shpenzuara ndryshe për kostot e energjisë mund të ridrejtohen për të stimuluar

ekonominë përmes krijimit të vendeve të punës.

Në një studim të bërë kohëve të fundit kolegët Wei, Patadia dhe Kammen ([23]: tani e tutje i

referuar si ËPK) kanë shqyrtuar 15 studime në potencialin e krijimit të vendeve të punës nga

energjia e ripërtëritshme, efiqienca e energjisë, dhe burimet me karbon të ulët të tilla si kapja e

karbonit dhe sekuestrimi (CCS) dhe energjia bërthamore. Dokumenti së pari sqaron përkufizimet

e punës dhe pastaj prezanton një metodologji të përbashkët të metrikës dhe normalizimit për të

mundësuar krahasim kuptimplotë të studimeve. Një meta-studim i shumë dokumenteve është

bërë për të marrë seritë dhe mesataret e koeficienteve të vendeve të normailizuara të punës.

Ndryshe nga shumica e studimeve të tjera të energjisë së ripërtëritshme, është bërë përpjekje për

të marrë në konsideratë humbjet e vendeve të punës në industrinë e thëngjillit dhe gazit natyror,

si një hap i parë për të kapur efektet më të gjera të ekonomisë.

Në mënyrë që të krahasojnë studimet e ndryshme në mënyrë të barabartë, WPK ka adaptuar dy

normalizime të thjeshta për t'u llogaritur mesataren e kohës së punësimit për njësi të energjisë. Së

pari, faktorët e punësimit „vetëm një-herë‟ të tillë si ndërtimi dhe instalimi („‟vitet e punës për

kohën e piskut të MW'') që mund të shtohen drejtpërdrejtë në faktorët e punësimit të

vazhdueshëm të tilla si operimet dhe mirëmbajtja. Pastaj, për të mundësuar krahasim në mes të

teknologjive me faktorë të ndryshëm të të kapacitetit, WPK ka llogaritur punësimin për njësi të

energjisë („vitet e punës për GWh‟) apo për njësi të mesatares së MW të prodhimit të energjisë

(„vitet e punës për mesatare të MW‟).

Tabela 22 tregon koeficientet direkt dhe indirekt të vendeve të punës për burime të ndryshme të

energjisë elektrike.




Tabela 22: Koeficieenti i Vendeve të Punës për burime të ndryshme të energjisë elektrike (US)

Qasja e modelimit të WPK jep konkluzionet kryesore të mëposhtme:

Sektorët e energjisë së ripërtëritshme dhe me karbon të ulët krijojnë më shumë vende pune

për njësi të energjisë së ofruar sesa sektori i bazuar në lëndë djegëse fosile;

Në mesin e teknologjive të reja të energjisë së ripërtëritshme (diellore, nga era, biomasa, dhe

ato gjeotermike), burimet fotovoltaike diellore (PV) krijojnë më së shumti vende pune për

njësi të prodhimit të energjisë elektrike;

Efiqienca e energjisë dhe energjia e ripërtëritshme të marra së bashku mund të kontribuojnë

me emisione shumë më e ulëta të CO2 si dhe me krijimin e një numri të madh të vendeve të

punës.

Prandaj, ne duhet të shikojmë burimet energjetike diellore, hidro dhe të erës jo vetëm si burime

të mundshme të energjisë nga perspektiva e mjedisit, por si rrugë të fuqishme për krijimin e

vendeve të punës brenda vendit. Në mungesë të të dhënave lokale për krijimin e vendeve të

punës në Kosovë, kemi përdorur numrat e mësipërme, të cilat janë nxjerrë si nga burimet e

SHBA po ashtu edhe të BE-së. Për të bërë krahasimet, ne kemi llogaritur numrat e vendeve të

punës për 3 raste të ndryshme.

Biznesi si Zakonisht (BSZ): Në këtë skenar ngarkesa deri në vitin 2020 furnizohet

nëpërmjet burimeve ekzistuese të energjisë elektrike (TC A & B, HC-të ekzistuese), dhe

Kosovën C e re dhe importet.

Skenari Bazë: Ky është skenar i njejtë i identifikuar në seksionin 3.2

Skenari me Karbon të Ulët: Ky është skenar i njejtë i identifikuar në seksionin 3.3

Tabela 23 tregon rezultatet në total „të viteve të punës‟ të krijuar deri në vitin 2020 për skenarë të

ndryshme të energjisë.




BAU BaseScenario Low-CarbonScenario

EnergyTechnology Job.yrtill2020 Job.yrtill2020 Job.yrtill2020

Biomass 0 33718 345621

SmallHydro 167 541181 541181

LargeHydro(Zhur) 0 206836 206836

SolarPV 0 22 223

Wind 0 94792 233937

Coal 2,812,529 2,449,411 2,233,061

EE

Total(Job.yrtill2020) 2,812,696 3,325,961 3,560,859

JobsvsBAU(%) - 118 127

Tabela 23: Total Vitet e Punës deri më 2020 për Skenaret ‘BSZ’, ‘Rastin Bazë’ dhe ‘Me Karbon

të Ulët’

Kjo do të thotë që duke ndryshuar nga „BSZ‟ në „Skenarin Bazë‟ ne krijojmë një shtesë prej ~

51.000 vende pune me orar të plotë deri në vitin 2020. Dhe duke zgjedhur „Skenarin me Karbon

të Ulët‟ numri rritet në ~ 75.000 vende pune më shumë (sesa në „BSZ‟).

Rezultatet tregojnë një rritje prej 18% respektivisht 27% në numrin e përgjithshëm të vendeve të

punës të krijuara nga Skenaret „Bazë‟ dhe „Me Karbon të Ulët‟ në krahasim me rastin BSZ.

3.5 Kostoja e Nivelizuar e Energjisë Elektrike dhe Kostoja e Jashtme

Kostoja e energjisë elektrike llogaritet në përgjithësi në „për Megavt Orë‟ (MWh) ose në bazë të

„Nivelizuar‟ për të mundësuar krahasimin midis burimeve të gjenerimit. Ka dy lloje të kostos që

lidhen me koston e nivelizuar të energjisë elektrike Eksplicite dhe të Jashtme.

Kostoja eksplicite e gjenerimit të energjisë elektrike përfshin kostot kapitale, operimet fikse dhe

të ndryshueshme dhe kostot e mirëmbajtjes (O & M) dhe koston e lëndës djegëse. Kjo kosto

eksplicite paguhet nga pronari i termocentrali për të ndërtuar objektin dhe për të gjeneruar

energjinë elektrike.

Kostoja e jashtem e gjenerimit të energjisë elektrike përfshin (por nuk është e kufizuar në)

ndikimin negativ shëndetësor, ndotjen e ajrit & ujit, çështjet e risistemimit dhe ndikimet e

ndryshimeve klimatike. Kjo kosto, nuk paguhet nga pronari i objektit, por bartet nga shoqëria e

përgjithshme.

Figura 22 tregon koston e vërtetë të gjenerimit të energjisë elektrike nga burime të ndryshme me

dhe pa shpenzime të tyre të jashtëm. Kjo shifër tregon një fabrikë konvencionale pluhurzimi e

cila funksionon me thëngjill në mungesë të faktorëve të kontrollit të emisionit. Si rezultat, me

kostot e jashtme të përfshira, kostoja e energjisë elektrike nga thëngjilli bëhet më pak tërheqëse

[28]. Për më tepër, edhe pse shtimi i një sistemi të kontrollit të emisioinit ul kostot e jashtme, ajo

në mënyrë drastike rrit kostot eksplicite. Si rezultat, thëngjilli pluhurzues nuk është burimi me




kosto më efektive i energjisë elektrike. Figura 23 tregon krahasimin e njëjtë me një termocentral

të pajisur me masat e kontrollit të emisionit.

Figura 22: Kostoja Sociale e Gjenerimit të Energjisë Elektrike (2010$/MWh) [28]

Figura 23: Kostoja Sociale e Gjenerimit të Energjisë Elektrike – PC përfshinë të gjitha metodat

në dispozicion për kontrollimin e emisioneve (2010$/MWh) [28]




Siç u theksua më lart, thëngjilli mund të duket të jetë lënda djegëse fosile me e lirë në treg, por

çmimi i tij në treg është vetëm gjysma e historisë. I tërë procesi nga minierat, nëpërmjet djegies

deri të shkatërrimi i mbeturinave, ka një ndikim të tmerrshme në mjedis, shëndetin e njeriut dhe

në strukturën shoqërore të komuniteteve që jetojnë pranë minierave, termocentraleve dhe

vendndodhjeve të mbeturinave. Ai shkatërron rëndë ekosistemet dhe kontaminon furnizimin me

ujë. Lëshon dioksid karboni dhe gazeve të tjera serrë si oksid azoti dhe metani, si edhe kimikate

toksike si merkuri dhe arseniku. Mbetjet që rrjedhin shkatërrojnë rezervat e peshkut dhe

bujqësinë. Kjo lëndë djegëse kontribuon direkt në problemet shëndetësore, si sëmundja e

mushkërive të zeza. Pasi që asnjë nga këto nuk janë të reflektuar në çmimin e thëngjillit, këto

referohen si „kostot e jashtme‟.

Një studim i kohëve të fundit mbi kostot e jashtme të thëngjillit në SHBA konstaton se vlerësimi

më i mirë për kostot e përgjithshme ekonomike të llogaritshme, bazuar në mesataren e ponderuar

konservatore të shumë prej konstatimeve të studimit, shton rreth 17,8 ¢/kWh për energjinë

elektrike të prodhuar nga thëngjilli. Vlerësimi i ulët është 9 ¢/kWh, ndërkohë që kostot e vërteta

të monetarizueshme janë më afër me pjesën e sipërme dhe mund të jenë aq të larta deri në 26,89

¢/kWh. E megjithatë këto shifra nuk përfaqësojnë ngarkesën e plotë shoqërore dhe mjedisore të

thëngjillit. Në përcaktimin sasior të dëmeve, studimi ka lënë jashtë ndikimet e kimikateve toksike

dhe metaleve të rënda në sistemet ekologjike dhe të bimëve të ndryshme dhe të kafshëve; disa

sëmundje përfundimtare (sëmundshmëri) përveç vdekshmërisë së ndërlidhur me ndotësit e ajrit

që lëshohen gjatë djegies së thëngjillit që ende nuk kapen; rreziqet e drejtpërdrejta dhe rreziqet

që vijnë nga djegia e mbeturinave; kontributet e plota të depozitimit të azotit deri te eutrofikimi i

ujit të freskët; ndikimet e vonuara të shiut acidik dhe kullimit acidik të mihjeve; shumë nga

ndikimet afatgjata në shëndetin fizik dhe mendor të atyre që jetojnë në rajonet e fushave të

thëngjillit afër vendndodhjeve; si dhe vlerësimin e plotë të ndikimit për shkak të një klime

gjithnjë e më të paqëndrueshme.

Kostot e vërteta ekologjike dhe shëndetësore të thëngjillit janë në këtë mënyrë shumë më të

mëdha se sa numrat sugjerojnë. Duke përfshirë shumë kosto të jashtme gjatë ciklit të jetës për

energjinë elektrike të krijuar nga thëngjilli në mënyre konservatore dyfishon ose trefishon

çmimin e thëngjillit për kËh të energjisë elektrike të prodhuar. [31]. Tabela 24 tregon disa nga

kostot e jashtme të thëngjillit që llogariten në SHBA. Pasi që ka disa pasiguri në monetarizimin e

dëmeve, janë paraqitur vlerësimet e ulëta, bazë, dhe ato të larta. Vlerat e ulëta dhe të larta

tregojnë edhe pasiguri në parametra dhe supozime të ndryshme në lidhje me parametrat që janë

përdorur për të llogaritur vlerësimet. Vlerësimet më të mira nuk janë mesataret e ponderuara, dh

rrjedhin në mënyrë të ndryshme për çdo kategori.




Externality Min Base Max

LandDisturbance 0.00 0.01 0.17MethaneEmissionfrommines 0.03 0.08 0.34PublicHealth(LocalCommunities-Appalachia) 4.36 4.36 4.36

AirPollutionfromCombustion 3.23 9.31 9.31LostProductivityfromMercuryEmissions 0.01 0.10 0.48MentalRetardationfromMercuryEmissions 0.00 0.02 0.19CardiovascularDiseasefromMercuryEmissions 0.01 0.21 1.05

ClimateDamagefromCO2&N2O 1.02 3.06 10.20ClimateDamagefromblackcarbonemission 0.00 0.00 0.01

Total 8.66 17.15 26.11

2008USD¢/KWh

Tabela 24: Kostoja e Jashtme e Thëngjillit në SHBA (2008 US Cents/KWh)

Të dhënat në Tabelën 24 janë treguar në mënyrë grafike në Figurën 24.

Figura 24: Kostoja e Jashtme e Thëngjillit në SHBA (2008 US Cents/KWh)

Një vlerësim i kostove të jashtme i ndërlidhur me një ekonomi të dominuar nga thëngjilli ka

përfunduar kohët e fundit për Republikën e Afrikës së Jugut [24]. Megjithëse analiza për Afrikën

e Jugut mbulon vetëm disa nga kostot e jashtme të lidhur me termocentralin, ajo tregon qartë se,

duke përfshirë vetëm disa nga kostot e jashtme në koston e vërtetë të prodhimit të energjisë

elektrike nga thëngjilli do të shtojë në mes të 237% dhe 459% në tarifën e energjisë elektrike për

vitin 2010. [24] Përzierja e prodhimit të energjisë elektrike në Kosovë është e ngjashme me atë të

Afrikës së Jugut sa i përket minierave lokale të thëngjillit deri te vlera e djegies dhe zingjiri i




ndikimeve. Kjo do të thotë rreth 200% deri në 400% rritje në koston e energjisë elektrike në

Kosovë nuk duhet të jetë një mbivlerësim.

CASE DESCRIPTION PEAKMW TotalGWH $/W_peak1 $/MWh2 $million

(InstalledCapacity)

$million

(LCOE)

$million

(LCOEw

Externalities-200%)

$million

(LCOEw

Externalities-400%)

TPPKosovoA3-A5 13916

TPPKosovoB1-B2 39598

TPPKosovoG1-G2 600 5476 2.6 94.8 1560.00 519.12 1038.25 2076.50

TPPKosovoG3 400 1096 2.6 94.8 1040.00 103.90 207.80 415.60

Wind 141 1530 1.95 97 274.95 148.41 148.41 148.41

SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273.00 493.34 493.34 493.34

HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.5 439.20 311.47 311.47 311.47

ResidentialPV 0.8 0.07 4.65 210.7 3.72 0.01 0.01 0.01

Biomass 16.5 461 2.4 112.5 39.60 51.86 51.86 51.86

Imports 295 3438 142 488.20 976.39 1952.78

Total: 3630 2116 3228 5450

TPPKosovoA3-A5 13919

TPPKosovoB1-B2 40859Wind 281 3776 1.95 97 547.95 366.27 366.27 366.27

SmallHydro 182 5710 1.5 86.4 273 493.34 493.34 493.34

HPPZhur(cf=15%) 305 2003 1.44 155.4 439.2 311.27 311.27 311.27ResidentialPV 8 0.71 4.65 210.7 37.2 0.15 0.15 0.15

Biomass 165 4612 2.4 112.5 396 518.85 518.85 518.85

Imports 295 2330 142 330.86 661.72 1323.44

Total: 1693 2021 2352 3013

1 ValuesfromBlack&Veatch2 ValuesfromUSDepartmentofEnergy-DOE/EIA-0383(2010)

BaseScenario

Low-Carbon

&EEScenario

Kostot e jashtme të studiuara në rastin e Afrikës së Jugut përfshijnë ndikimet shëndetësore për

shkak të ndotjes së ajrit, emisionet e CO2 dhe kontributin e tij në ndryshimin e klimës, koston e

mihjes së thëngjillit dhe të transportit dhe në fund vlerën e pamjaftueshmërisë (kostoja oportune)

s ujit. Shumë faktorë të tjerë të rëndësishëm siç është ndikimi i metaleve të rënda në shkaktimin e

kancerit, kostotot e shërbimeve shëndetësore që lidhen me deponitë e hirit, degradimi i cilësisë së

ujit, në mesin e faktorëve të tjerë, janë lënë jashtë këtij studimi.

Rreziqet shëndetësore:

Mihja dhe djegia e thëngjillit dhe liron shumë më shumë kimikate sesa ato që janë përgjegjëse

për ndryshimet klimatike. Thëngjilli gjithashtu përmban, merkur, plumb, kadmium, arsenik,

mangan, berillium, krom, dhe substanca të tjera helmuese dhe kancerogjene. Thyerja e thëngjillit,

përpunimi, dhe larja lirojnë tonelata grimca dhe kimikate në baza vjetore dhe ndotin ujin, duke

dëmtuar shëndetin e komunitetit publik dhe sistemet ekologjike. [31]

Kosova ka rezultatet më të këqija shëndetësore në Ballkan. Siç tregohet në Tabelën 25, në çdo

tregues - jetëgjatësia, normat e vdekjes maternale, vdekshmëria foshnjore dhe e fëmijëve, normat

e imunizimit dhe paraqitja e tuberkulozit - Kosova renditet shumë më poshtë vendeve fqinje,

shpesh me një faktor dy. Norma e vdekshmërisë foshnjore dhe të fëmijëve, të cilat janë dy herë

më e larta se në vendet fqinje, rezulton nga problemet lehtë të parandalueshme – kushtet

perinatale, sëmundjet e frymëmarrjes dhe diarreja. [18] Sipas të dhënave të UNDP-së të vitit

2007, Kosova ka normat më të larta të vdekshmërisë foshnjore dhe jetëgjatësinë më të ulët (69

vjet) në Evropën Juglindore. Problemet mjedisore të tilla si ndotja e ajrit, menaxhimi i

mbeturinave dhe ndotja nga metalet e rënda ndikojnë në shëndetin e popullatës: Komuna e

Mitrovicës raporton nivelet më të larta të plumbit në gjak në botë. [19]




Tabela 25: Treguesit Shëndetësor për Kosovën dhe Vendet Fqinje, 2007

Kostoja e Risistemimit:

Mihja e re do të marr rreth 13% të territorit të komunës së Obiliqit. Zona e planifikuar për

zhvillimin e mihjeve, përbëhet kryesisht nga tokë pjellore (dmth., bujqësore), ndërkohë që pjesët

e mbetura janë vendbanime, rrugë apo pyje. [26] Sipas SESA, 2008 [27], fshatrat lokale do të

duhet të zhvendosen me popullatën e përgjithshme të zonës së prekur e cila vlerësohet në rreth

1.500 familje. Blerja direkte e tokës e detyruar nga zhvillim i mihjes është reflektuar kryesisht në

katër vende të planifikuara tashmë për risistemim, duke përfshirë Haden (784 persona të mbetur),

Dardhishtën (~ 987 persona), Lajthishtën (~ 921 persona), dhe Sibovcin (~ 1.114 persona).

Përveç kësaj, 330 familje në qytezën e Plemetinit do të duhet të zhvendosen për shkak se shtëpitë

e tyre janë brenda zonës tampon prej 1.000 m nga termocentrali i ri i planifikuar. [27].

Nëse risistemimi është përcaktuar se është e mundshme në Projektin për Energji nga Linjiti në

Kosovë, projekti do të kërkojë zhvendosje të përhershme dhe rehabilitim të tokës, të cilat

ndërlidhen me kosto të larta të risistemimit. Duke pasur parasysh se mungojnë të dhënat bazë të

nevojshme për vlerësimin e kostove të risistemimit, dmth. Regjistrimin e popullsisë së

përditësuar, inventarizimin e aseteve, studimin e hollësishëm socio-ekonomik, dhe dizajnet

teknike të projektit, është e nevojshme të mbështetemi në shpenzimet mesatare për risistemim për

projekte të tjera të Bankës Botërore. 3 Mesatarisht, raportet për përfundim të projekteve të

hidrocentraleve të përkrahura nga Banka Botërore tregojnë kosto të risistemimit në një mesatare

prej 11 për qind të kostos së përgjithshme të projektit. [29] Kështu, shpenzimet e risistemimit për

projektin për Energjisë nga linjiti në Kosovë janë vlerësuar në afërsisht 33 milion $. 4 [30]

3 Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm i Bankës Botërore (2004) po ashtu rekomandon një metodologji vlerësimi të bazuar në tre deri

në pesë herë të ardhurat bruto për kokë banori (GNI) për çdo person që i nënshtrohet zhvendosjes. Duke pasur parasysh se numri specifik i

personave që do të zhvendosen ishte i panjohur dhe se GNI për kokë banori për Kosovë është aq i ulët (p.sh., 3.300 $ në bazë raportit Të Bërit

Biznes 2012 të IFC-së), ishte vendosur se kjo metodë nuk jep një vlerësim të saktë. 4 Bazuar në një analizë të kryer nga Vattenfall për minierën e re që do t‟i shërbej termocentralit të ri me kapacitet 600MW. Ajo tregon një

investim prej 300 milion $ me çmim konstant gjatë periudhës 2007-2038. Siç është cituar në: Projektin e Propozuar për Energji nga Linjiti për

Kosovë (LPDP): Analiza ekonomike (shkarkuar nga faqja e internetit të projektit të Bankës Botërore, dokumenti mbanë datën 11 Maj 2011).




4. Konkluzione & Rekomandime

Ky vlerësim është një trajtim analitik i opsioneve të energjisë elektrike që ekzistojnë sot dhe që

mund të krijohen nëpërmjet hulumtimit të efiqiencës së re të energjisë elektrike, energjisë së

ripërtëritshme, si dhe përdorimit të mençur të burimeve të lëndëve djegëse fosile. Komponentët

kryesorë të një plani të tillë largpamës të energjisë elektrike për Kosovën, dhe ndoshta për

Ballkanin më gjerësisht, janë: krijimi i vendeve të punës dhe mbështetja e industrisë vendase;

ekspozimi i zvogëluar ndaj furnizimit me energji elektrike dhe rreziqet e çmimeve nëpërmjet

koordinimit dhe integrimit rajonal; si dhe një përzierje e energjisë elektrike që zvogëlon rreziqet

shëndetësore ndaj njeriut dhe mjedisit dhe lehtëson integrimin ekonomik me Bashkimin

Evropian.

Në përfundim ne konstatojm se:

Opsioni i biznesit si zakonisht, i dominuar nga një përdorim i gjerë i thëngjillit me cilësi

të dobët, nuk është opsioni me kosto më të ulët për Kosovën duke pasur parasysh koston

sociale të gjenerimit termik. Opsioni i dominuar nga energjia elektrike prej thëngjilli po

ashtu i rëndon gjeneratat e ardhshme me një përzierje të energjisë elektrike që nuk është

as e qëndrueshme në aspektin mjedisor e as nuk është një opsion që maksimizon krijimin

e vendeve të punës.

Për Kosovën ekziston një opsion me karbon të ulët i cili integron shfrytëzimin e

efiqiencës agresive të energjisë elektrike, përdorimin si të hidrocentraleve të mëdha edhe

të vogla, përdorimin eenergjisë diellore, biomasës si dhe përdorimin e gjerë të energjisë

elektrike nga era duke zvogëluar dëmtimin e njeriut dhe ekologjisë. Derisa ky opsion jep

38% të kërkesës për energji përmes burimeve të ripërtëritshme, ai po ashtu mund të

sigurojë pothuajse 30% më shumë vende pune sesa opsioni biznes si zakonisht dhe këtë e

bën me një kursim të përllogaritur të kostos prej 50% krahasuar me skenarin bazë i cili

përfshin një termocentral të ri me thëngill.

Për ta bërë opsionin me karbon të ulët të zbatueshëm, dy angazhime kyçe janë jetike: 1)

zbatimi i programeve për efiqiencë agresive të energjisë elektrike (duke përfshirë

zvogëlimin e humbjeve teknike) dhe mundësimi i politikave për të vepruar në këtë

mënyrë; dhe 2) hulumtimi dhe zbatimin i mundësive për ta bërë kapacitetin

hidroenergjetik një burim i cili përdoret gjatë gjithë vitit, si dhe duke zhvilluar burimet

me erë apo burime të tjera të ripërtëritshme të energjisë elektrike të cilat mund të

adresojnë krëkesat për energji elektrike gjatë pikut, dhe potencialisht duke përdorur erën

dhe hidrocentralet në bashkërendim, dhe / ose duke sjellë energji gjeotermike

domethënëse në përzierjen e energjisë elektrike




Shtojca A:

Projekti i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti në Kosovë: Risistemimi Përgatitur nga: Heike Mainhardt-Gibbs, dhjetor 2011

Risistemimi është identifikuar si një ndikim i madh që do të ketë Projekti i Bankës Botërore për

Energji nga Linjiti në Kosovë, në popullsinë lokale. Risistemimi do të jetë e nevojshme kryesisht

për shkak të aspektit të zhvillimeve në fushën e mihjes së thëngjillit nga ana e projektit, por edhe

nga termocentrali i ri dhe objekte e ndërlidhura si dhe infrastrukturës. Ekzistojnë 20 qyteza dhe

fshatra në zonën e Projektit për Energji nga linjiti. Sipas SESA (2008) 5

, shumica e komuniteteve

janë të vendosura mjaft afër mihjeve ekzistuese dhe vendndodhjet e termocentralit do të ndikohet

ndjeshëm nga ndotja e mjedisit që ato gjenerojnë. Popullsia e komunës së Obiliqit është rreth

32.300. 6

Dendësia mesatare e popullsisë është 304 persona për km² (më e lartë sesa mesatarja e

Kosovës prej 193 për km²). 7

Sipas Kornizës për Politikën e Risistemimit8 (KPR) për këtë projekt, zonat e prekura nga projekti

mund të ndahen në tri kategori kryesore: 1) zona e nevojshme drejtpërsëdrejti për kompleksin e

mihjes dhe atij energjetik, duke përfshirë edhe për objektet ndihmëse; 2) fusha e nevojshme për

zonat e sigurisë së mihjes dhe ndonjë rrugë të re, nën-stacione dhe linja të transmisionit; dhe 3)

zonat që nuk janë të nevojshme për kompleksin e mihjeve dhe atij energjetik apo për zonat

formale të sigurisë por të cilat vuajnë ose do të vuajnë ndikime të rëndësishme sociale dhe

mjedisore: siç janë , pluhuri, zhurma, ndotja e ajrit dhe kontaminimi i ujërave nëntokësore dhe

sipërfaqësore, etj

Si i tillë, operimi i mihjes së re do të merr rreth 13% të territorit të Komunës së Obiliqit9. Sipas

SESA, 2008, fshatrat lokale do të duhet të risistemohen me popullatën e përgjithshme të zonës së

prekur që vlerësohet në rreth 1.500 familje. Blerja direkte e tokës e detyruar nga zhvillim i

mihjes është reflektuar kryesisht në katër vende të planifikuara tashmë për risistemim, duke

përfshirë Haden (784 persona të mbetur), Dardhishtën (~ 987 persona), Lajthishtën (~ 921

persona), dhe Sibovcin (~ 1.114 persona). 10

Përveç kësaj, 330 familje në qytezën e Plemetinit do

të duhet të zhvendosen për shkak se shtëpitë e tyre janë brenda zonës tampon prej 1.000 m nga

termocentrali11

i ri i planifikuar. [27].

5 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike

i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 6 Ka rreth 5300 banorë në qytet dhe 27,000 në zonat rurale. Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, 2006. "Analiza Hapësinore e Obliqit". 7 Ibid. 8 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, 2009. Korniza e Politikës së Risistemimit për Blerjen e Tokës për Zonën e Fushës së Mihjes së Re. Republika e Kosovës, 2009. 9 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike

i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 10 Këto vlerësime të popullsisë ishin cituar në SESA, 2008.SESA vuri në dukje se të dhënat e përditësuara të regjistrimit të popullsisë ishte e

nevojshme. Përveç kësaj, duket se këto vlerësime mund të përfaqësojnë vetëm banorët e fshatit dhe jo popullatën jo-rurale. 11 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008.




Pjesa më e madhe e tokës është pronë në afërsi të banorëve dhe dhënia me qira e tokës nuk është

një praktikë e zakonshme në zonën e projektit12

. Të gjithë banorët zonën e projektit janë pronar

të tokur rreth shtëpive të tyre apo „oborreve‟ në të cilat 80-97% rrisin të lashtat dhe drithëra për

konsumin familjar. 13

Nivelet e të ardhurave janë të ulëta dhe shumica e banorëve janë të varur

nga kultivimi i fermave, nëse jo për të gjitha, për furnizimin e tyre me ushqim. Të ardhura shtesë

krijuar me anë të prodhimit bujqësor, prerja e drujëve14

dhe zhvillim i fermave të vogla.15

Projekti do të merr shumicën e tokës pjellore në zonën përreth. 16

Risistemimi dhe kompensimi i përshtatshëm për çfarëdo toke të humbur është veçanërisht i

rëndësishëm për shkak të mbështetjes në prodhimin bujqësor si për ekzistencën e fermave po

ashtu edhe si një burim shtesë i të ardhurave. Risistemimi i përfshirë në Projektin për Energji nga

Linjit në Kosovë është e komplikuar17

dhe duhet të respektoj standardet ndërkombëtare, të cilat

përveç tokës dhe zëvendësimit të shtëpive, kërkojnë që familjet e prekura të kompensohen për

humbjen e jetesën e tyre dhe / ose ekzistencës. The SESA (2008) arriti në përfundimin se

“projekti do të sigurojë punësim të kufizuar me pagesë për disa banorë, megjithatë, avantazhet

ekonomike janë të kufizuara për shumicën.”

Mungesa e Tokës Bujqësore dhe Rehabilitimit: Risistemimi i përfshirë në Projektin për

Energji nga Linjiti në Kosovë komplikohet edhe më tej nga fakti se nuk ka mjaft tokë bujqësore

zëvendësuese për risistemimin e njerëzve të cilët mbështeten në bujqësi për jetesën e tyre.18

KPR19

pohon se ky problem do të adresohet përmes tokës së rehabilituar:

Ka një mungesë akute të tokës së mirë bujqësore në zonën përreth kompleksit të mihjes

dhe atij energjetik të propozuar. Opsioni për të siguruar një ngastër të tokës së

rehabilituar ka për qëllim të inkurajojë Kompaninë e Projektit që të rehabilitoj dhe të

shfrytëzoj një zonë të madhe të deponive të djerrinës që aktualisht është në pronësi të

KEK-ut. Për ta bërë këtë opsion më atraktiv, Kompania e Projektit do t’u ofrojë

pronarëve të prekur një zonë më të madhe të tokës sesa ngastra që është prekur dhe/ose

një paketë me përfitime të tjera, të cilat mund të përfshijnë asistencë teknike dhe / ose

përdorimin e pajisjeve të përbashkëta.

12 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë

Teknike i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 13 Ibid. 14 Një e katërta e të gjithë banorëve fitojnë të ardhura shtesë duke prerë dhe shitur dru për ngrohje (SESA, 2008).

15 SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë

Teknike i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti (LPTAP), Qershor 2008. 16 Ibid. 17 Sipas SESA (2008), trashëgimia e risistemimit në vitet 2003-2004 në zonën, dmth. Risistemimi i pjesshëm i Hades, i ka lënë si ata të mbeturit

dhe ata zhvendosurit jashtëzakonisht të zemëruar në lidhje me procesin. Banorët janë të shqetësuar se përvoja e Hades do të përsëritet. Sipas SESA (2008), 85 familje të risistemuara të Hades ende ishin duke jetuar në strehim të përkohshëm në qytetin e Obiliqit. 18 Ibid. 19 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, 2009. Korniza e Politikës së Risistemimit për Blerjen e Tokës për Zonën e Fushës së Mihjes së Re.




Megjithatë, nuk është provuar se toka e rehabilituar do të jetë e përshtatshme për prodhimin e

ushqimit. Pasi që toka të jetë rehabilituar plotësisht, do të nevojitet ende kohë dhe fonde për të

monitoruar cilësinë e tokës dhe e ujit për të përcaktuar nëse është apo nuk është e sigurt për

prodhim të ushqimit. 20

Shpenzimet e Risistemimit: Nëse risistemimi është përcaktuar se është i mundshëm në Projektin

për Energji nga Linjiti në Kosovë, projekti do të kërkojë zhvendosje të përhershme dhe

rehabilitim të tokës, të cilat ndërlidhen me kosto të larta të risistemimit. Duke pasur parasysh se

mungojnë të dhënat bazë të nevojshme për vlerësimin e kostove të risistemimit, dmth.

Regjistrimin e popullsisë së përditësuar, inventarizimin e aseteve, studimin e hollësishëm socio-

ekonomik, dhe dizajnet teknike të projektit, është e nevojshme të mbështetemi në shpenzimet

mesatare për risistemim për projekte të tjera të Bankës Botërore. 21

Mesatarisht, raportet për

përfundim të projekteve të hidrocentraleve të përkrahura nga Banka Botërore tregojnë kosto të

risistemimit në një mesatare prej 11 për qind të kostos së përgjithshme të projektit22

. [29] Kështu,

shpenzimet e risistemimit për projektin për Energjisë nga linjiti në Kosovë janë vlerësuar

në afërsisht 33 milion $. 23

[30]

20 Disa të dhëna mund të merren nga Projekti i Pastrimit dhe Rikultivimit të Tokës (CLRP), që ishte iniciuar në vitin 2007. 21 Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm i Bankës Botërore (2004) po ashtu rekomandon një metodologji vlerësimi të bazuar në tre deri në pesë herë të ardhurat bruto për kokë banori (GNI) për çdo person që i nënshtrohet zhvendosjes. Duke pasur parasysh se numri specifik i

personave që do të zhvendosen ishte i panjohur dhe se GNI për kokë banori për Kosovë është aq i ulët (p.sh., 3.300 $ në bazë raportit Të Bërit

Biznes 2012 të IFC-së), ishte vendosur se kjo metodë nuk jep një vlerësim të saktë. 22 Banka Botërore, 2004. Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm – planifikimi dhe implementimi i projekteve zhvillimore, 2004.

23 Bazuar në një analizë të kryer nga Vattenfall për minierën e re që do t‟i shërbej termocentralit të ri me kapacitet 600MW. Ajo tregon një

investim prej 300 milion $ me çmim konstant gjatë periudhës 2007-2038. Siç është cituar në: Projektin e Propozuar për Energji nga Linjiti për Kosovë (LPDP): Analiza ekonomike (shkarkuar nga faqja e internetit të projektit të Bankës Botërore, dokumenti mbanë datën 11 Maj 2011).




Referencat:

[1] Ministria e Zhvillimit Ekonomik - Shtojcat e "Studimi i Potencialit për Luftimin e

ndryshimeve Klimatike në Prodhimin e Energjisë në Komunitetin Energjetik – South East

Europe Consultants, Ltd http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/1006177.PDF

[2] Studimi i Potencialit për Luftimin e ndryshimeve Klimatike në Prodhimin e Energjisë në

Komunitetin Energjetik – South East Europe Consultants, Ltd.

http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/928177.PDF

[3] Deklarata e Sigurisë së Furnizimit për Kosovën (Energji elektrike, Gaz dhe Naftë) -

korrik 2011 http://ero-

ks.org/Publications/2011/Statement_of_Security_of_Supply_for_Kosovo_Electricity_Gas&

Oil.pdf

[4] PLANI I PËRSHTATSHMËRISË (ADEKUACISË) SË PRODHIMIT 2011-2020

http://www.kostt.com/website/images/stories/dokumente/tjera/Generation_Adequacy_Plan_2

011_-_2020.pdf

[5] Parashikimi & Realizimi Ditor, Operatori i Sistemit, Transmisionit & Tregut KOSTT,

Sh.A

http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=222&Itemi

d=414&lang=en

[6] Raporti i EPA për Faktorët e Emisioneve nga Burimet me Djegie të Jashtme, Seksioni

1.7 http://www.epa.gov/ttn/chief/ap42/ch01/final/c01s07.pdf

[7] Studimi i parafizibilitetit për identifikimin e burimeve ujore dhe shfrytëzimit të tyre

përmes hidrocentraleve të vogla në Kosovë, 2006

[8] Vlerësimi i Burimeve të Erës – 20555 Raporti Final - MWST-NR. 240248- Studimi për

burimet potenciale të erës në Kosovë - (Faza 2: Implementimi i fushatës së matjes së erës për

përgatitjen e një harte të erës)

[8.8] Potenciali i Kosovës për Energjisë prej Ere, Tezë Magjistrature, Universiteti i Vjenës,

Dhjetor 2010

[9] Lot Nr4 Raporti Kryesor i Studimit Vlerësues të Burimeve Energjetike të Ripërtërishme

në Kosovë – Korrik 2008

[10] Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian në Kosovë, Ministria e Energjisë dhe

Minierave, Qershor 2008




http://ero-ks.org/Publications/2011/Statement_of_Security_of_Supply_for_Kosovo_Electricity_Gas&Oil.pdf



http://www.kostt.com/website/images/stories/dokumente/tjera/Generation_Adequacy_Plan_2011_-_2020.pdf


http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=222&Itemid=414&lang=en

http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=222&Itemid=414&lang=en

http://www.epa.gov/ttn/chief/ap42/ch01/final/c01s07.pdf



[11] Plani i Përshtatshmërisë së Gjenerimit, 2011-2020

http://www.kostt.com/website/images/stories/dokumente/tjera/Generation_Adequacy_Plan_2

011_-_2020.pdf

[11.1] Zhvillimi dhe Vlerësimi i Opsioneve për Furnizim me Energji Elektrike për Kosovën,

Shtator 2011

[12] http://siteresources.worldbank.org/KOSOVOEXTN/Resources/297769-

1274120156014/chapter2.pdf

[13]

http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=237&lang=

en

[14]https://www.entsoe.eu/fileadmin/user_upload/_library/resources/statistics/100903_Statist

ical_Glossary.pdf

[15] KOSTT „Bilanci Elektroenergjetik Afat-gjatë (2009 – 2018)‟

[16] Një Qasje Strategjike ndaj Konferencës së Kopenagës për Ndryshime Klimatike 2009,

Kosova dhe Ndryshimet Klimatike

[17] Direktiva 2001/80/EC e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit e datës 23 Tetor 2001për

kufizimet e emisioneve të ndotësve të caktuar në ajër nga centralet e mëdha me djegie

[18] Rishikimi i Shpenzimeve Publike tw Kosovws BB, Qershor 2010

http://www-

wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2010/07/05/000333038_2

0100705005452/Rendered/PDF/537090ESW0P117101Official0Use0Only1.pdf

[19] http://www.unicef.org/kosovo/children.html

[20] www.bankwatch.org

[21] USAID, Inventarizimi i Komunitetit Energjetik për Efiqiencën Energjetik, Maj 2008,

f.22 30

[22] Raporti i Vlerësimit energjetik i Komunës së Dragashit, Mars 2010

[23] Wei, M., Patadia, S. and Kammen, D. M. (2010) [WPK] "Vënia në punë e efikasitetit të

ripërtërijes dhe energjisë: Sa vende pune mund të krijoj industria e energjisë së pastër në

SHBA?" Politika Energjetike, 38, 919 - 931.

[24] Kostoja e Vërtetë e Thëngjillit në Afrikën e Jugut (2011)

http://www.greenpeace.org/africa/Global/africa/publications/coal/TrueCostOfCoal.pdf

[25] Dokumenti i përkohshëm i strategjisë për Republikën e Kosovës, Banka Botërore,




http://siteresources.worldbank.org/KOSOVOEXTN/Resources/297769-1274120156014/chapter2.pdf

http://siteresources.worldbank.org/KOSOVOEXTN/Resources/297769-1274120156014/chapter2.pdf

http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=237&lang=en

http://www.kostt.com/website/index.php?option=com_content&view=article&id=237&lang=en

https://www.entsoe.eu/fileadmin/user_upload/_library/resources/statistics/100903_Statistical_Glossary.pdf

https://www.entsoe.eu/fileadmin/user_upload/_library/resources/statistics/100903_Statistical_Glossary.pdf

http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2010/07/05/000333038_20100705005452/Rendered/PDF/537090ESW0P117101Official0Use0Only1.pdf



http://www.unicef.org/kosovo/children.html

http://www.bankwatch.org/

http://www.greenpeace.org/africa/Global/africa/publications/coal/TrueC%0d%0aostOfCoal.pdf



Dhjetor 2009

http://www.wbif.eu/attached_documents/9963/3293/World_Bank_Interim_Strategy_Note_on

_Kosovo.pdf

[26] Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Republika e Kosovës (MMPH), 2006.

“Analiza Hapësinore e Obiliqit”

[27] SESA, 2008. Vlerësimi Strategjik Mjedisor dhe Social. Qeveria e Kosovës, Ministria e

Energjisë dhe Minierave. Projekti për Asistencë Teknike i Bankës Botërore për Energji nga

Linjiti (LPTAP), Qershor 2008

[28] Kostoja Sociale e Thëngjillit, Implikimet për Bankën Botërore, Samuel Grausz, Tetor

2011

[29] Banka Botërore, 2004. Libri i fakteve të Risistemimit të Pavullnetshëm – planifikimi

dhe implementimi i projekteve zhvillimore, 2004

[30] Projekti i Bankës Botërore për Energji nga Linjiti: Risistemimi, Heike Mainhardt-Gibbs,

Dhjetor 2011

[31] Llogaritja e kostos së plotë për ciklin jetësor të thëngjillit, Epstein et al, Akademi a

Shkencave Nju Jork, 2011

[32] http://rael.berkeley.edu/greenjobs


http://www.wbif.eu/attached_documents/9963/3293/World_Bank_Interim_Strategy_Note_on_Kosovo.pdf

http://www.wbif.eu/attached_documents/9963/3293/World_Bank_Interim_Strategy_Note_on_Kosovo.pdf

http://rael.berkeley.edu/greenjobs



Falënderime

Autorët dëshirojnë të falënderojnë fondacionin e Familjes Karsten për ndihmën e dhënë për

RAEL, klasën e UC Berkeley të vitit 1935, dhe fondin Rockefeller Brothers. Po ashtu, ne do të

donim të falënderojmë Heike Mainhardt-Gibbs për vlerësimin e saj të Rastit të Propozuar për

Risistemim të Projektit për Energji nga Linjiti. Ky projekt u drejtua nga Profesor Daniel M.

Kammen në UC Berkeley.

Daniel Kammen është Profesor i Nderuar i Klasës 1935 për Energjisë i emëruar për Grupin e

Energjisë dhe Burimeve, Goldman School of Public Policy, dhe Departamentin e Inxhinierisë

Bërthamore në Universitetin e Kalifornisë, Berkeley. Kammen drejton Laboratorin e Energjisë së

Ripërtëritshme dhe të Përshtatshme (RAEL) dhe Qendrën për Kërkime të Transportit të

Qëndrueshëm (TSRC). Gjatë viteve 2010 - 2011 Kammen ka shërbyer si Specialist Kryesor

Teknik për Energji të Ripërtëritshme dhe Efiqiencë Energjetike. Kammen u emërua nga

Sekretarja e Shtetit Hilari R. Klinton si një Bashkëpunëtor Inaugurues i Departamentit të Shtetit

të SHBA-ve për Energji dhe Partneritet Klimatik për Amerikë (ECPA).


opsionet për energji të qëndrueshme për kosovën

Documents