UNIVERSITETI ”FEHMI AGANI” GJAKOVË

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

TEMA: SOCIALIZIMI I FËMIJËVE ME NEVOJA TË

VEÇANTA NË INSTITUCIONET E RREGULLTA

ARSIMORE

Mentori: Kandidatja:

Prof. Asoc. Dr. Shefqet Mulliqi Egzona Zekaj

Gjakovë, 2020

2

Vlerësimi i punimit

Ky punim u mbajt me datë ______________, në prani të komisionit vlerësues të përbërë nga:

1. ______________________ Kryetar

2. ______________________ Mentor

3. ______________________ Anëtar

Në bazë të vlerësimit nga komisioni i lartëshënuar dhënë bazë të punimit dhe prezantimit të

këtij punimi, komisioni vlerësues nxjerr këtë përfundim:

Studentja Egzona Zekaj mbron punimin e diplomës me notën: ______________ .

Nënshkrimet e komisionit vlerësues:

1.________________; 2. _______________; 3. __________________ .

Më __/__/____

3

DEKLARATË MBI ORIGJINALITETIN E PUNIMIT

Unë Egzona Zekaj, me vetëdije të plotë deklaroj se ky punim diplome i titulluar“ Socializimi

i fëmijëve me nevoja të veçanta në institucionet e rregullta arsimore” përfaqëson punën time

origjinale, i cili nuk është prezantuar asnjëherë dhe është bërë personalisht nga unë. Pra,

punimi im i diplomës nuk cenon të drejtat e asnjë autori, në asnjë rast. Në të kundërtën e

saj,pranoj të gjykohem në bazë të rregullores dhe Statutit të Universitetit dhe ligjit mbi të

drejtëne autorit. Ky material është ideuar dhe dizajnuar duke u bazuar në burimet e cekura në

referenca dhe në literaturën e shënuar.

4

Falënderim

Së pari, falenderimi i takon Zotit të madhëruar që më mundësoj ta realizoj ëndrrën time ta

përfundoj me sukses.

Falenderoj thellësisht dhe do u jem mirënjohëse gjithmonë familjës time që ka qenë dhe do

të mbetet mbeshtetja ime në çdo hap të jetës qe jetoj.

Poashtu, një falenderim të madh për Prof. Asoc. Dr. Shefqet Mulliqi,

i cili më ka inkurajuar në çdo hap, duke më ofruar besim dhe mbështetje. Ai ka qenë jo

vetëm ekspert, por edhe një drejtues i jashtëzakonshëm.

Këtë punim diplome iu dedikojë familjes time.

Gjithçka që kam arritur është meritë e juaja.

5

Përmbajtja

Falënderim ................................................................................................................................. 4

Abstrakt ...................................................................................................................................... 7

Hyrje .......................................................................................................................................... 8

KAPITULLI I .......................................................................................................................... 9

METODOLOGJIA E HULUMTIMIT ...................................................................................... 9

1.1. Qëllimi i hulumtimit ........................................................................................................... 9

1.2. Pyetjet e hulumtimit ............................................................................................................ 9

1.3. Hipotezat e hulumtimit ....................................................................................................... 9

1.4. Metodat shkencore ............................................................................................................ 9

1.5. Teknikat dhe instrumentet e hulumtimit .......................................................................... 10

1.6. Mostra dhe vendi i hulutimit ............................................................................................. 10

1.7. Rezultatet e pritshme të hulumtimit ................................................................................. 10

KAPITULLI II ........................................................................................................................ 11

2. Shqyrtimi i literaturës .......................................................................................................... 11

2.1. Shkolla si faktor i socializimit për fëmijët me nevoja të veçanta ..................................... 11

2.2. Politikat e MASHT-it lidhur me gjithëpërfshirjen ............................................................ 14

2.3. Familja faktor i socializimit të fëmijëve me nevoja të veçanta ....................................... 15

2.4. Shoqëria faktor i socializimit të fëmijëve me nevoja të veçanta ...................................... 16

2.5. Qëndrimet e prindërve të fëmijëve pa nevoja të veçanta lidhur me arsimin e nxënësve me

nevoja të veçanta ...................................................................................................................... 17

2.6. Klasat gjithëpërfshirëse dhe roli i mësimdhënësit ........................................................... 19

2.7. PEI-Plani edukimit individual........................................................................................... 20

KAPITULLI III ....................................................................................................................... 21

3. PËRPUNIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE ......................................................... 21

Vërtetimi i hipotezave .............................................................................................................. 29

Përfundime ............................................................................................................................... 32

6

REKOMANDIME ................................................................................................................... 33

Burimet nga interneti ............................................................................................................... 35

SHTOJCA ................................................................................................................................ 36

7

Abstrakt

Përfshirja e fëmijëve me nevoja të veçanta është në dobi jo vetëm të fëmijëve që vijnë nga

grupet e margjinalizuara dhe me vështirësi në të mësuar të cilët kanë nevojë për përkrahje

dhe socializim me fëmijët tjerë.

Identifikimi i nevojave të veçanta për çdo fëmijë dhe mbështetja shtesë arsimore,

shëndetësore dhe sociale duhet të kuptohet si pjesë e procesit për sigurimin e pjesëmarrjes

së fëmijëve dhe të rinjve në sistemin arsimor dhe për vetëbesimin e tyre të plotë.

Arsimi i integruar për fëmijët me nevoja të veçanta synon integrimin e këtyre fëmijëve në

arsimin e zakonshëm, prandaj e drejta e këtyre fëmijëve është e drejtë e patjetërsueshme e

cila tashmë është e mbrojtur edhe me ligj.

Në pjesën e analizës së të dhënave të marra nga hulumtimi të bazuara në pyetjet hulumtuese

synohet të paraqiten të dhëna që do do të jenë të dobishme për të kuptuar cilët janë faktorët

që ndikojnë në socializmin e fëmijëve me nevoja të veçanta.

Qëllimi i këtij hulumtimi është të marrim informacion se sa janë të integruar fëmijët me

nevoja të veçanta në institucionet e rregullta arsimore në komunën e Gjakovës.

Supozimet që qëndrojnë mbi këtë hulumtim përfshijnë:

Mësimdhënësit do të kenë njohuri të mjaftueshme mbi socializimin e fëmijëve në

klasën e tyre.

Prindërit do të kenë njohuri të mjaftueshme mbi gjendjen e fëmijëve të tyre dhe

procesin e socializimit të tyre.

Fjalët kyçe: edukim, gjithpërfshirje, integrim, aftësi të kufizuara, të drejta, socializim i

fëmijëve, etj.

8

Hyrje

Sipas Ligjit mbi Arsimin Fillor dhe të mesëm në Kosovë e drejta për Arsim - Neni 3 –

“Të gjithë fëmijëve u sigurohet e drejta për arsim“.

Sipas kësaj që u tha më lartë do të thotë se të gjithë fëmijët kanë të drejtë të vijojnë

mësimin, këtu hynë edhe fëmijët me nevoja të veqanta. “ Procesi i të mësuarit si funksion

pedagogjik fillon qysh me lindjen e njeriut “.

Integrimi i fëmijëve me aftësi të kufizuara, qoftë në institucionet parashkollore ose

shkollore ka filluar të aplikohet disa vite më parë në shumë vende të botës dhe është

implementuar në mënyra të ndryshme. Inkluzioni në arsim nënkupton barazi në arsimimin

dhe shkollimin. Sipas Konventës për të Drejtat e Fëmijëve, fëmijët me nevoja të veçanta kanë

të njëjtat të drejta sikurse fëmijët tjerë.

Nxënësit me aftësi të kufizuar kanë karakteristika të ndryshme personale në sjellje,

interesa e qëndrimin ndaj mësimit, sikurse dhe çdo grup tjetër i nxënësve në shkollë.

Duke marrë parasysh se në Kosovë gjithëpërfshirja e fëmijëve në klasa të rregullta

është ende koncept i ri dhe fenomen në zhvillim e sipër, ka shumë hapësirë për të studiuar

mbarëvajtjen dhe sfidat që hasen gjatë këtij procesi të vazhdueshëm. Ky hulumtim do të

përqëndrohet në pjesën e zhvillimit social të fëmijëve me nevoja të veçanta në këto klasa në

vendin tonë, për arsye se hulumtimet shkencore të kësaj fushe janë të pakta, dhe një i tillë do

të kontribuonte në arritjen e integrimit të plotë të fëmijëve me nevoja të veçanta dhe

avancimit në fushën sociale.

Me edukim inkluziv nënkuptohet përfshirjen e të gjithë fëmijëve në edukim pa dallim,

gjinie, gjuhe, kombësie apo dallimeve individuale qofshin ato të çfarëdo natyre ( psikike,

fizike, emocionale, sociale) (Naseri Z., 2003).

Përfshirja e fëmijëve me nevoja të veçantanë shkollë është konceptuar që së pari t’u

vijë në ndihmë shkollave, me qëllim njohjen e hapave dhe procedurave të nevojshme për

përfshirjen cilësore të fëmijëve me aftësi të kufizuara. Nga ana tjetër, ne do të mundohemi të

marrim përvojat dhe praktikat më të mira ndërkombëtare dhe modelet e zhvilluara në vend,

në lidhje me arsimimin e fëmijëve me nevoja të veçantadhe vështirësitë në të nxënë, duke i

identifikuar ato vështirësi gjatë hulumtimit me anë të pyetësorëve.

9

KAPITULLI I

METODOLOGJIA E HULUMTIMIT

1.1. Qëllimi i hulumtimit

Qëllimi i këtij hulumtimi është të marrim informacion lidhur me gjithpërfshirjën e

nxënësve në shkollë.

1.2. Pyetjet e hulumtimit

- A janë të integruar në arsimim dhe shoqëri fëmijët me nevoja të veçanta?

- A ndikon shkolla në socializmin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

- A ndikon familja dhe shoqëria në socializimin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

1.3. Hipotezat e hulumtimit

Hipoteza 1: Mendojmë se integrimi i nxënësve me nevoja të veçanta në institucionet e

rregullta arsimore ndikon në socializimin e tyre dhe i ndihmon ata të ndjehen të barabartë me

fëmijët e tjerë.

Hipoteza 2: Mendojmë se familja dhe shoqëria mund të ndikoj në socializimin e fëmijëve me

nevoja të veçanta, nëse ato përkrahen në vazhdimësi.

1.4. Metodat shkencore

Gjatë trajnimit teorik të problematikës kemi zbatuar këto metoda:

Metodën e analizës teorike

Metodën historike

Metodën e komperacionit (krahasuese)

Ndërsa gjatë trajnimit empirik (hulumtues) kemi zbatuar metodat:

Sasiore (kuantitative)

Cilësore (kualitative)

Të përziera (mikse)

10

1.5. Teknikat dhe instrumentet e hulumtimit

Gjatë këtij hulumtimi kam përdorur teknikën e anketimit, përkatësisht pyetësorin, i cili

do të na ndihmoj për mbledhjen e të dhënave, përkatësisht opinionet e subjekteve të

hulumtimit lidhur me edukimin dhe arsimimin e nxënësve në shkollat fillore. Pyetësorët i

kam përpiluar duke u mbëshetur në metodologjinë e hulumtimit, me qëllim për të qenë sa më

të qartë dhe motivues, për sigurimin e mendimeve të tyre valide.

Do të shfrytzoj pyetësorin e strukturuar, i aplikuar me mësimdhënës që është përdorur në

vende të tjera, por i përshtatur për kontekstin kosovar. Pyetësori do të përmbajë 7 pyetje. Të

dhënat do të analizohen përmes programit statistikor SPSS. Ku përmes këtij programi do të

vërtetohen edhe hipotezat.

1.6. Mostra dhe vendi i hulutimit

Me që numri i shkollave fillore në Kosovë, është i madh dhe numerikisht i pa arritshëm,

dhe në pamundësi t'i përfshijmë të gjitha në hulumtim, jam përcaktuar për një grup

reprezentativ prej 20 respodentëve në nivel vendi.

Hulumtimi u realizua në komunën e Deçanit përmes pyetësorit në këto shkolla

pjesëmarrës: Shkolla fillore e mesme e ulët “Edmond Hoxha“ në Junik, Sh.F.M.U.

“Vëllezërit Frashëri“ në Deçan dhe Sh.F.M.U. “Ganimete Terbeshi“ në Ponoshevc.

Pjesëmarrës në këtë hulumtim i kemi paraparë 26 mësimdhënës.

1.7. Rezultatet e pritshme të hulumtimit

Duke u bazuar në rrjedhën e planifikimit dhe organizimit të hulumtimit, natyrisht se ne

presim edhe rezultate nga hulumtimi i problemit për të cilin jemi përcaktuar.

Prandaj, nga këto rezultate unë mbi të gjitha pres që:

1. Të arrijë një pasqyrim të qartë për të drejtat e fëmijëve me nevoja të veçantanë

shkollat fillore në Republikën e Kosovës;

2. Të kuptojë shkallën e gatishmërisë së mësimdhënësve për t'i integruar dhe për t'u

kujdesur në mënyrë të veçantë këta fëmijë,

3. Të njohë dhe kuptojë përgatitjen e kuadrit të mësimdhënësve për t'i mbështetur

fëmijët me nevoja të veçantanë shkollat fillore;

11

KAPITULLI II

2. Shqyrtimi i literaturës

2.1. Shkolla si faktor i socializimit për fëmijët me nevoja të veçanta

Mjedisi shkollor është kontekst i përshtatshëm në të cilin mund të investigohet

socializimi i fëmijëve. Ambienti i shkollës gjatë fëmijërisë së hershme është vërtetuar se luan

një rëndësi kritike për zhvillimin social të fëmijëve, ku ata krijojnë një pikëpamje për

shkollën, vetveten dhe njerëzit që i rrethojnë. Sasia e limituar e literaturës mbi mënyrën se si

fëmijët me nevoja të veçanta e përjetojnë mjedisin shkollor, sugjeron se këta fëmijë kanë

përvoja me barriera/pengesa fizike, organizative dhe ndërvepruese për pjesëmarrje sociale

(Richardson, 2002, p. 9).

Në shkollë, socializimi fillon me punën grupore. Edhe fëmijët me nevoja të veçanta

shoqërohen nga agjentët e njëjtë të socializimit. Familja është agjenti primar për ta,

mirëpo nuk mund të performojë rolin siç duhet pa pasur ndihmë dhe mbështetje të jashtme

(Bhatti, 2015).

Sipas antropologëve, ekzistojnë tri lloje të kalimit të karakteristikave kulturore nga një

gjeneratë në tjetrën. Ato janë vertikale, horizontale dhe e tërthortë. Kalimi vertikal i referohet

kalimit nga një gjeneratë në tjetrën përmes prindërve. Kalimi horizontal i referohet kalimit në

të cilin fëmijët mësojnë konsiderueshëm nga moshatarët e tyre. Kalimi i tërthortë i referohet

kalimit nga një person i rritur (që nuk është prindi) te shumë fëmijë të gjeneratave më të reja.

Ky përfshin më së shumti stafin edukues të shkollave apo institucioneve speciale për fëmijë

me nevoja të veçanta, të cilët luajnë rol të rëndësishëm në socializimin e tyre, duke i

përgatitur për të jetuar në rrethin shoqëror, duke i zhvilluar për qëllime të asimilimit me vlera

dhe norma për jetën si persona të rritur në shoqërinë e tyre (Bhatti, 2015, p. 10).

Mjedisi edukativ i fëmijëve me nevoja të veçanta përfshin mbështetje burimore dhe

psiko-pedagogjike për procesin e nxënies. Prioritet në socializimin dhe përfshirjen e fëmijëve

është zhvillimi i aftësive sociale dhe mundësimi i përvojave të ndryshme shoqërore nga ana e

edukatorëve (Zvoleyko, Kalashnikova, & Klimenko, 2016, p. 23).

Mësuesit shprehen se objektivat që ata vendosin për nxënësit me nevoja të veçanta janë

të ndryshme nga objektivat e nxënësve të tjerë. Objektivat për nxënësit me nevoja të veçanta

janë minimalë. Pritshmërinë e mësuesve për arritjet akademike të këtyre nxënësve janë:

- të dinë të kopjojnë,

- të mbledhin dhe të zbresin brenda dhjetëshes,

12

- të njohin shkronjat,

- të bashkojnë rrokjet.

Filozofia e përfshirjes supozon se fokusi i vëmendjes së mësuesit është një klasë si një

grup heterogjen i nxënësve, që kërkon një diferencim qasje në trajnim. Parimi udhëzues i

krijimit një mjedis edukativ gjithëpërfshirës është vullneti i tij për t'iu përshtatur individit

nevojat e kategorive të ndryshme të fëmijëve me anë të strukturave dhe funksionale,

modernizimi informativ dhe teknologjik i sistemit arsimor të një institucioni.

Socializimi i një fëmije me nevoja të veçanta kërkon pranim, asimilim dhe riprodhim të

normave, vlerave dhe qëndrimeve, që janë tipike për një shoqëri moderne të shëndetshme.

Socializimi i suksesshëm nuk do të thotë vetëm adaptim social, por edhe autonomi sociale

dhe zhvillim personal (Zvoleyko, Kalashnikova, & Klimenko, 2016, p. 24).

Qëllimi i socializimit të fëmijëve me nevoja të veçanta është që ata të zhvillojnë një

personalitet të qëndrueshëm individual. Sipas studiueses Kazakova, tri grupe detyrash duhet

të përmbushen gjatë procesit të socializimit të fëmijëve me nevoja të veçanta:

Zhvillimi natyral dhe kulturor i fëmijës, kur ai/ajo arrin një nivel të caktuar të

zhvillimit fizik në faza të ndryshme kohore. Është e rëndësishme të krijohen ide për

strukturën dhe funksionimin e trupit, të mësohen aftësi për një jetesë të shëndetshme

Zhvillimi social dhe kulturor i asociuar me detyrat kognitive dhe morale

Zhvillimi social dhe psikologjik i asociuar me zhvillimin e vetëdijësimit,

vetëvlerësimit dhe vetëaktualizimit (Zvoleyko, Kalashnikova, & Klimenko, 2016, p.

24).

Këto kanë treguar një aftësi tejet të kufizuar për të filluar apo udhëhequr një ndërveprim

direkt social me motrat apo/dhe vëllezërit, dhe një tendencë për të krijuar lidhje hierarkike ku

ata marrin rolin e fëmijës më të vogël. Në shkollë, fëmijët me nevoja të veçanta marrin pjesë

në lojëra më pak bashkëpunuese, më individuale, dhe në lojëra me mësuesit më shumë sesa

me bashkëmoshatarët.

Duke u bazuar në një studim afatgjatë (pesëmbëdhjetë vjeçar) të rrjeteve sociale që

krijojnë fëmijët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Feiring dhe Leëis gjetën se ndryshimi

më i madh në numrin e shokëve/shoqeve ndodh gjatë moshës gjashtë dhe nëntë vjeçare, duke

reflektuar tranzicionin në shkollë dhe ekspozimit të shtuar ndaj bashkëmoshatarëve.

Megjithatë, fëmijët me nevoja të veçanta nuk treguan rritje të numrit të shokëve/shoqeve

gjatë viteve shkollore, duke mbajtur një numër pothuajse të njëjtë deri në pjekuri. Autorët e

studimit nxorën përfundimin se vonesat në zhvillim të fëmijëve mund të kenë limituar

13

aftësinë për t’u socializuar me fëmijët e tjerë në mënyrë të pavarur, duke limituar kështu edhe

numrin e shokëve/shoqeve në rrjetet e tyre sociale (Richardson, 2002, p. 12).

Në mënyrë që të kuptojmë si të krijojmë një klasë gjithëpërfshirëse, sidomos kur ka

fëmijë me nevoja të veçanta, mësimdhënësit duhet të zhvillojnë njohuritë dhe aftësitë e tyre

për strategjitë kyçe në mënyrë që të arrijnë sukses (Mukhopadhyay & Vyas, 2014).

Edukatorët duhet të insistojnë që të gjithë fëmijët të jenë anëtarë të respektuar të institucionit

parashkollorë duke ofruar një bazë për zhvillimin e kompetencës sociale. Një rregull tjetër e

pa diskutueshme është se asnjë fëmijë nuk lejohet të godasë apo të ofendojë me fjalë shokun

apo shoqen.

Si mund të ndikojnë mësimdhënësit në zhvillimin e aftësive sociale tek fëmijët?

Fëmijët duhet të kenë mundësinë që:

Të luajnë dhe punojnë me të tjerët

Ofrimi i lojërave me rregulla

Inkurajimi i fëmijëve për të respektuar rregullat e lojës

Vendosja e kufijve gjatë procesit të lojës

Të bëjnë zgjedhjet e tyre dhe të ballafaqohen me pasojat e këtyre zgjedhjeve

Të gjejnë mënyra se si të hyjnë në lojë me të tjerët

Negocimi i konflikteve sociale në mënyrë verbale më parë se në mënyrë fizike

Zhvillimi i aftësive të tjera që i karakterizojnë qeniet njerëzore me kompetencë sociale

(Bredekamp & Copple, 2009, p. 17).

Sidoqoftë, socializimi në një mjedis edukativ gjithëpërfshirës është një dyanshëm

proces që përfshin si interesat e fëmijëve me nevoja të veçanta dhe nxënës pa aftësi të

kufizuara. Prandaj, propozon modelin e arsimit gjithëpërfshirës krijimi i një mjedisi mësimor

që plotëson nevojat arsimore të të dy studentëve grupe. Nëse përfshirja nuk sigurohet nga një

ndryshim korrespondues në arsimin mjedisi, do të rezultojë në thellimin e përjashtimit social

të fëmijëve nevoja të veçanta dhe rritja e intolerancës së nxënësve pa nevoja të veçanta dhe

familjet e tyre (Bredekamp & Copple, 2009, p. 18).

14

2.2. Politikat e MASHT-it lidhur me gjithëpërfshirjen

Në Kosovë, arsimimi i fëmijëve me nevoja të veçanta është duke u realizuar në kuadër

të kornizës së sistemit të arsimit gjithëpërfshirës. Përfshirja është filozofi arsimore sipas së

cilës të gjithë nxënësit me paaftësi kanë të drejtë të marrin pjesë në aktivitetet arsimore,

sociale, rekreative dhe profesionale të komunitetit të tyre së bashku me shokët e tyre. Kjo

është një filozofi e re në Kosovë, që kërkon përpjekje të konsiderueshme për të mbështetur

individët për pjesëmarrje të plotë, ndryshe nga sigurimi i shërbimeve të ndara për personat

me dëmtime.

Arsimi gjithëpërfshirës është pjese integrale e gjitha politikave të Ministrisë se Arsimit

Shkencës dhe Teknologjisë, si e tille bene të mundur që arsimi në Kosovë të jete në përputhje

me trendët bashkëkohore të arsimit. Përpjekjet për arsim gjithëpërfshirës kane filluar vite me

herët por me Ligjin për arsimin parauniversitar 2011 dhe ligjet tjera arsimi gjithëpërfshirës

tani me është realitet dhe i tillë ka bërë që koncepti i gjithëpërfshirës të bëhet pjesë e të gjitha

politikave të MASHT-it. Dokumentet që sigurojnë arsimin gjithëpërfshirës në Kosovë:

• Ligji mbi arsimin parauniversitar 2011- Gjithëpërfshirja si koncept e përshkon tere

ligjin i cili është i bazuar në deklaratën e Salamankes mbi gjithëpërfshirjen dhe Konventën

mbi të për drejtat e njeriut.

• Korniza e kurrikulumit të Kosovës (KKK) -Një nga parimet kryesore mbi të cilat është

ndërtuar KKK është gjithëpërfshirja. KKK është në linjë me Arsimin për të Gjithë dhe

Qëllimet Zhvillimore të Mileniumit.

Shkollat gjithperfshirëse promovojnë dhe sigurojnë edukim dhe arsimim për të gjithë

fëmijët pa marr parasysh kushtet e tyre fizike, intelektuale, shoqërore, emocionale dhe

gjuhësore. Gjithëpërfshirja është proces i cili nuk mund të arrihet brenda një kohe të shkurtër.

Kjo ka si synim ndryshimin e vazhdueshëm të sistemit arsimor, të shkollës por edhe të vete

mësimdhënësit për ta bërë atë më fleksibil, më të përshtatshëm për t'ju përgjigjur nevojave

dhe larmisë së nxënësve. Synimi është që shkolla të jete një vend ku çdo fëmijë apo nxënës të

ketë mundësi të shpalosë vlerat individuale, të ndjehet i pranuar dhe i vlerësuar dhe të

përfitojë maksimalisht nga procesi mësimor. http://arsimigjitheperfshires.rks-gov.net/

Klasë gjithëpërfshirëse është ajo në të cilën janë përfshirë të gjithë nxënësit pavarësisht nga

pengesat që mund të i kenë. Gjithëpërfshirja është term i cili referohet të gjithë nxënësve.

Çdo nxënës ka nevoja dhe aftësi të ndryshme dhe për këtë arsye ka nevojë që mësimdhënësi

15

të ketë informata për fëmijët në mënyrë që mësimdhënia e cila të zhvillohet të jete e

përshtatshme me nevojat dhe interesimet individuale të nxënësve.

2.3. Familja faktor i socializimit të fëmijëve me nevoja të veçanta

Ekziston një besim i përgjithshëm se fëmijët zhvillohen në një kontekst të pasur social dhe

kulturor. Kontekste të tilla të njohura si faktorë socio-kulturorë kanë një ndikim të madh në

zhvillimin e fëmijës. Pesë institucionet bazike: familja, edukimi, politika, ekonomia dhe feja,

përfshihen në këta faktorë socio-kulturorë. Nga këto, familja është iniciatore e zhvillimit të

fëmijës. Pranë saj, ndodhen masa të tjera si shkolla dhe aktivitetet sociale që janë përgjegjëse

për rritjen e fëmijës. Këto institucione i japin fëmijës një kulturë të veçantë të një shoqërie të

veçantë (Bhatti, 2015, p. 10).

Megjithatë, ekziston një dallim i madh kur është fjala për fëmijët të cilët kanë disavantazh

fizik apo mendor, të njohur në popull si “aftësi të kufizuara”. Çdokush mund të përballet me

kufizim aftësish në çdo kohë, që përfshijnë pamundësinë për të kryer aktivitete të cilat mund

t’i kryejnë shumica e njerëzve. Këta fëmijë kanë nevojë për kujdes dhe vëmendje të veçantë,

sidomos në fushën e socializimit, qoftë në shtëpi apo në shkollë (Bhatti, 2015, p. 10).

Duke u parë nga një perspektivë e zhvillimit për tërë jetën, edukimi i duhur gjatë

fëmijërisë së hershme është një strategji shumë e këshillueshme. Kjo i përfshin të gjithë

fëmijët, por sidomos ata të cilët kanë nevoja të veçanta si pasojë e lindjes apo e përvojave më

vonë gjatë jetës. Ata shpesh ndodhen në rrethana të palakmueshme në ambiente të

pafavorshme, me familje të papërgatitur për kujdes të plotë, pamjaftueshmëri mjetesh

financiare etj. Në kushtet e një diversiteti social-kulturor, çdo individ është një kombinim

unik i një sërë faktorësh biologjikë dhe social-kulturorë. “Zhvillimi dhe të nxënët është

produkt i bashkëveprimit të këtyre faktorëve. Kuptimi, shpjegimi dhe interpretimi i tij duhet

të shmangë çdo këndvështrim, përjashtues, pa rënë në kurthin e altenativave përjashtuese”

(Woolfolk, 2011, f. 28).

Megjithëse rëndësi e madhe i kushtohet edukimit gjatë fëmijërisë së hershme, nuk duhet

të lihen anash edhe programet për edukimin më të vonshëm si ato për adoleshentë dhe të

rritur. Mirëpo, suksesi i tyre varet shumë nga arritjet e individit gjatë fazave të hershme të

rritjes dhe zhvillimit të tij/saj (Röder & Rösler, 2014).

Edukimi është një proces natyral, spontan dhe i orientuar nga individi. Ai realizohet jo

duke rreshtuar një listë fjalësh, por nga përvoja e mjedisit. Detyra e mësuesit nuk mbetet

vetëm tek të folurit, por tek përgatitja e një sërë aktivitetesh që lidhen me mjedisin.

16

2.4. Shoqëria faktor i socializimit të fëmijëve me nevoja të veçanta

Në shumë vende të botës, fëmijët me nevoja të veçanta janë të shtypur nga fëmijët e

tjerë që konsiderohen normalë apo inteligjentë. Përfundimisht, arsyeja e shtypjes është

pikëpamja e ndërtuar kulturore. Sipas një raporti të organizatës botërore Ëorld Atlas të bërë

në prill të vitit 2017, në vendet si Sudani Jugor, Afganistani, Burkina Faso, e shumë shtete

tjera sidomos në Afrikë, shkalla e analfabetizmit mbetet mbi 60% (Cago, 2017).

“Qëndrimet dhe mentaliteti i ngurtë i shoqërisë përkundrejt fëmijëve me NV, përfshirë

këtu specialistët e edukimit e madje edhe familjarët e këtyre fëmijëve, ende krijon pengesa

për gjithpërfshirjen e tyre në arsim dhe shoqëri (Tahiraj, E., 2008, f. 22).

Loja është faktor shumë i rëndësishëm për socializimin e fëmijëve. Loja, thotë M.

Gorki: “Është një rrugë përmes së cilës fëmijët e njohin botën në të cilën jetojnë dhe janë

përgjegjës për ta ndryshuar atë”. Sidoqoftë, edhe pse mund të ketë dallime midis fëmijëve në

zhvillimin e lojës, ata në mënyrë e rrugë të ndryshme, duke luajtur, fitojnë elemente të

edukatës, mësojnë gjëra të reja dhe socializohen. Nëpërmjet saj, ai nxjerr në pah cilësi të

karakterit, vullnetin, guximin, këmbënguljen. Për këtë mësimdhënësit dhe të rriturit duhet t'i

kushtojnë vëmendjen e duhur lojës së fëmijës parashkollorë” (Mato,E., 2000, p. 76). Prandaj

është shumë e rëndësishme që në shoqërinë ku jeton fëmija, të socializohet me fëmijët e tjerë

dhe të luajnë sa herë që jepet mundësia, nën mbikëqyrjen e prindërve.

Një funksion madhor i rrjetit social të personave është të mundësojë mbështetje, e cila

definohet nga studiuesja Deborah Belle si “burime që ofrohen nga njerëzit e tjerë dhe që

ngritën në kontekstin e marrëdhënieve ndërpersonale dhe i arrijnë individët përmes lidhjeve

në rrjetin e tyre social” (Richardson, 2002, p. 9).

Kur funksionojnë si duhet, rrjetet sociale i përgatisin fëmijët të bëhen kompetentë në

kontekstin e veçantë kulturor dhe ekologjik në të cilin jetojnë. Fëmijët krijojnë aftësi për të

zhvilluar vetë grupe shoqërore, ku nëpërmjet ndërveprimit, ata mësojnë zotësinë thelbësore të

shkëmbimeve reciproke dhe aftësinë për të ofruar mbështetje si dhe për të marrë. Sipas

profesorëve të ekologjisë humane, Cochran dhe Brassard, kur fëmijët nuk përfshihen në

shkëmbime reciproke, ata nuk kanë mundësi të krijojnë kompetenca për të ofruar ndihmë apo

përkrahje, gjë që ndikon në vështirësi të krijimit dhe mbajtjes së lidhjeve që e ndihmojnë

adaptimin në shoqëri (Richardson, 2002, p. 9).

17

2.5. Qëndrimet e prindërve të fëmijëve pa nevoja të veçanta lidhur me arsimin e

nxënësve me nevoja të veçanta

Fëmijët me nevoja të veçanta mund të kenë mundësi të angazhohen në ndërveprim

social më shpesh dhe në këtë mënyrë të ndikohen pozitivisht në zhvillimin e aftësive të tyre

shoqërore. (Wendt, L. H., 1999) Kjo është veçanërisht e vërtetë për zhvillimin e shkathtësive

të komunikimit. (Fisher, M., & Meyer, L. H., 2002) Për më tepër, disa studime përshkruajnë

fitime në aftësitë akademike kur fëmijët me nevoja të veçanta përfshihen në mjediset e

shkollës së përgjithshme. (Hunt, P., Soto, G., Maier, J., & Doering, K., 2003, f. 69)

Ngjashëm, arsimi gjithëpërfshirës mund të çojë gjithashtu në rezultatet pozitive në aspektin e

aftësive sociale dhe akademike për fëmijët pa nevoja të veçanta. Ndërsa mbështetja

prindërore dhe përfshirja janë përshkruar si një faktor lehtësues në realizimin e përfshirje,

kanë identifikuar dy grupe të prindërve:

1. Prindërit e fëmijëve me nevoja të veçanta dhe

1. Prindërit e fëmijëve pa nevoja të veçanta.

Siç u përmend më parë, prindërit e fëmijëve me nevoja të veçanta kanë motive të ndryshme

në lidhje me arsimin gjithëpërfshirës dhe shpesh preferojnë shkollimin e përgjithshëm për

fëmijën e tyre. Sidoqoftë, prindërit e fëmijëve pa nevoja të veçanta janë më neutralë,

megjithëse më pak pozitive, ky grup i prindërve shqetësohet për efektet e mundshme negative

të sjelljes së pazakontë të fëmijëve me nevoja të veçanta për fëmijët e tyre. Për më tepër, ata

gjithashtu pyesin nëse mësuesit janë të kualifikuar sa duhet në edukimin e fëmijëve me

nevoja të veçanta (Rafferty, Y., Boettcher, C., & Griffin, K. W., 2001, f. 24). Rrjedhimisht,

qëndrimet negative të prindërve mund të pengojnë përfshirjen e nxënësve me nevoja të

veçanta. Përveç kësaj, prindërit janë modele roli për fëmijët e tyre dhe qëndrimet mund të

transferohen. Kur prindërit nuk mbështesin përfshirjen, ato mund të ndikojnë negativisht në

qëndrimin dhe sjelljen e fëmijës (De Boer, A. A., Timmerman, M. E., Pijl, S. J., & Minnaert,

A. E. M. G., 2012, f. 27). Qëndrimet negative të prindërve ndaj përfshirjes mund të

demotivojnë mësuesit për t'u zotuar për realizimin e praktikës gjithëpërfshirëse. Në studimin

e tanishëm, termi qëndrim është definuar si "një ide e ngarkuar me emocion që predispozon

një klasë veprimesh në një klasë të veçantë të situatës sociale" (Triandis, 1971, f. 2). Sipas

këtij përkufizimi, qëndrimet konsiderohen të kenë tre përbërës: njohës, afektiv dhe sjellje.

Në lidhje me qëndrimet e prindërve, komponenti njohës pasqyron besimet ndaj

edukimit përfshirës, siç janë të drejtat e fëmijëve me nevoja të veçanta për t'u arsimuar në

shkollat e përgjithshme; komponenta emocionale pasqyron ndjenja, të tilla si shqetësimet për

18

efektin e përfshirjes së një fëmije me aftësi të kufizuar në klasën e fëmijës së tyre; kurse

komponenti i sjelljes pasqyron synimet e sjelljes në një mënyrë të veçantë, siç është ftesa e

një fëmije me aftësi të kufizuar në ditën e ditëlindjes së fëmijës së tyre. Qëndrimet qendrore

ndikohen nga disa faktorë, siç janë ato personale si niveli i arsimit dhe statusi socio-

ekonomik (Tafa, E., & Manolitsis, G., 2003, f. 155). Për të nxitur qëndrime më pozitive,

duhet më mirë të përqendrohemi tek faktorët mjedisorë që mund të ndryshohen ose të paktën

të ndikohen përmes ndërhyrjeve për shembull.

Në kontekstin e studimit aktual, kjo do të thotë që prindërit me kontakt më të

drejtpërdrejtë (p.sh., që kanë një fëmijë me aftësi të kufizuar) mund të kenë qëndrime më

pozitive sesa prindërit me kontakt të tërthortë (p.sh., njohja e dikujt me paaftësi). Megjithatë,

efektet e ndryshme mbi qëndrimet prindërore ende nuk janë shqyrtuar. Përveç ndikimit të

faktorëve personalë dhe mjedisorë, qëndrimet e prindërve ndikohen nga lloji i aftësisë së

kufizuar. Megjithëse qëndrimet ndaj fëmijëve me nevoja të veçanta motorike ose shqisore

janë përshkruar si pozitive, prindërit kishin dyshime rreth përfshirjes së fëmijëve me

probleme të sjelljes ose paaftësi më të rënda (De Boer, A. A., Pijl, S. J., & Minnaert, A. E. M.

G., 2010, f. 25).

Cikli i qëndrimeve negative është i kufizuar mundësi për fëmijët me nevoja të veçanta.

Qëndrimet ndaj fëmijëve me nevoja të veçanta mund të jetë një nga lehtësuesit çelës ose një

pengesë serioze për përfshirjen e tyre dhe pjesëmarrje në arsimin e zakonshëm

gjithëpërfshirës arsimi ofron një mundësi për zhvillimi i qëndrimeve të përshtatshme ndaj

njerëzit me nevoja të veçanta. Ekspozimi ndaj nxënësve e të gjitha llojeve në baza ditore

lejon tipike studentët për të vëzhguar atë, ashtu si vetë, studentët me nevoja të veçanta kanë

forta dhe dobësi. (Westwood, P., & Graham, L., 2000, f. 38).

Për prindërit e fëmijëve me nevoja të veçanta, fillimisht, pranimi bëhet kryesor

shqetësim. Ata kalojnë nëpër faza të ndryshme emocionale, të cilat janë strategji përballuese.

Shqetësimi tjetër për prindërit është edukimi i fëmijës nevoja të veçanta. Prindërit që

përkrahin përfshirjen besojnë se kjo do të rriste të mësuarit e fëmijës së tyre aftësi për shkak

të standardeve më të larta në një klasë të rregullt dhe do të siguronte një stimulim mjedisi për

mësim. Shumica e prindërve tregojnë qëndrim të favorshëm ndaj tyre përfshirjen në aspektin

e nxitjes së modeleve pozitive, miqësisë, lehtësimit përvetësimi i aftësive para-akademike,

sociale, gjuhësore dhe motorike. Prindërit që nuk janë në favor të përfshirjes, mendojnë se

mësuesit do të mbingarkoheshin paaftësia e fëmijës dhe se klasa nuk do të pranonte dhe nuk i

mirëpriste fëmijët me nevoja të veçanta (Bennett T, Deluca D, Bruns D., 1997, p. 135).

19

2.6. Klasat gjithëpërfshirëse dhe roli i mësimdhënësit

Si një nga elementët më të rëndësishëm dhe përcaktues për vijimësi të sukseshëm të

procesit të përfshirjes së nxënësve me nevoja të veçanta janë edhe qëndrimet e mësuesve.

Mësuesit vetë duhet të ndërgjegjësohen për rëndësinë që kanë qëndrimet e tyre në arritjen e

suksesit me nxënësit me nevoja të veçanta. Ata duhet të njohin mirë rëndësinë e ndryshimit të

qëndrimeve të tyre me qëllim, që të bëjnë që gjithëpërfshirja të funksionojë.

Në funksion të qëndrimeve, mësuesit duhet të jenë të angazhuar, të kujdesshëm me

nxënësit e tyre që këta të fundit të përfshihen në bashkëbisedim dhe jo të shihen si dëgjues

pasiv (http://www.masht-gov.net/).

Mësuesit kanë ndikim të madh tek nxënësit me të cilët punojnë. Ata nuk ndajnë me

nxënësit vetëm njohuritë, por në mënyrë formale dhe joformale ndajnë dhe vlerat e tyre.

Mësuesit, duke njohur vlerat njerëzore të këtyre individëve, hap pas hapi rrisin nivelin e

qëndrimeve pozitive dhe përmbushin misionin e tyre përballë individëve të tillë.

Mësuesit, të cilët kanë punuar me fëmijë me nevoja të veçanta mbajnë qëndrime

pozitive ndaj nxënësve me nevoja të veqanta, në krahasim me ata të cilët nuk kanë patur

përvoja të tilla (Kozleski, E. B., Waitoller, F. R., 2009, f. 68).

Pra, të integrosh, do të thotë të futësh fëmijën me nevoja të veçanta, në jetën e

përditshme të shkollës dhe në realitetin e çdo momenti, d.m.th. ta vendosësh fëmijën në botën

e motiveve të vërteta, ta çlirosh atë nga përvoja e stimuluar brenda shkollës ose klasës

speciale, ta vësh atë në kuadrin arsimor të shkollës së rregullt që mund të jetë apo

konsiderohet i afërt me mjedisin normal, me personalitetin e fëmijës, me moshën dhe nevojat

e tij për vetidentifikim dhe autonomi.

• Ligji për Arsimin Parauniversitar në Republikën e Kosovës 2011- Gjithëpërfshirja si

koncept e përshkon tërë ligjin i cili është i bazuar në deklaratën e Salamankes mbi

gjithëpërfshirjen dhe Konventën mbi të drejtat e njeriut.

• Korniza e kurrikulës së Kosovës (KKK) (2010), Një nga parimet kryesore mbi të cilat

është ndërtuar KKK është gjithëpërfshirja. KKK është në linjë me Arsimin për të Gjithë dhe

Qëllimet Zhvillimore të Mileniumit.

Është evidentuar se formimi i mësuesve, krahas zbatimit të qasjeve efektive

pedagogjike, ndikon edhe në formimin e qëndrimeve pozitive kundrejt punës me nxënës me

nevoja të veçanta në klasë. Kjo bëhet e rëndësishme kur vlerësohet se në radhën e faktorëve

ndikues në gjithëpërfshirje qëndrimet dhe njohuritë e mësuesve luajnë rol kryesor.

20

2.7. PEI-Plani edukimit individual

Plani edukativ individual, është një dokument shumë praktik dhe funksional, i

vlefshëm për mbarëvajtjen akademike të fëmijëve me aftësi të kufizuara, si dhe mbështetë

punën e mësuesit në klasë (Grup autorësh, 2010, f. 12).

Plani i Edukimit Individual ka rëndësi të madhe në shkollë dhe konsiderohet si forma

më e qëlluar e punës edukative dhe mësimore për fëmijët që kanë ndonjë nevojë të veçantë

apo vështirësi në të nxënë. Një plan si ky duhet të zhvillohet përmes një procesi

bashkëpunues duke përfshirë shkollën, prindërit, fëmijët (kur është e përshtatshme) dhe

personelin tjetër përkatës (Memedi B. , 2015, f. 64).

Pa një individualizëm dhe inkluzion të mirëfillt në arsim dhe edukim, mbase do të jetë

vështirë njohja dhe plotësimi i nevojave të kësaj kategorie fëmijësh dhe nxënësish me aftësi

të kufizuara. Me keqardhje duhet të themi se kjo kategori personash me nevoja të veçantapër

shumë kohë u margjinalizuan, u lanë pas dore, thjeshtë u segreguan.

Puna e ekipit profesional duhet fillimisht te jete preventive, nepermjet te krijimit te

mjedisit dhe klimes perkatese inkluzive ne shkolle dhe e orientuar nga te gjithe nxenesit, me

gjithë atë nxënësit me vështiresi në mesimnxenie shpesh janë ne fokusin e punës së

bashkëpunëtorëve profesional. Nëse mësimdhënësi duhet të dijë ta përshtat mësimin me

nevojat individuale të nxënësit, bashkepunetori profesional duhet te dije që ti përforcojë

kapacitetet e nxënësit dhe ta përgatit për mësim. Ne rast se për nxënësin përgatitet Plani i

Edukimit Individual (PEI) aktivitetet e bashkepunetoreve profesional duhet te planifikohen si

pjese e PEI –se.

Zbatimi me sukses ose jo i PEI varet nga shumë faktorë, ndër të cilët pozitivë janë:

përfshirja e (i) prindërve në procesin e hartimit dhe zbatimit të tij, (ii) mësuesve dhe e (iii)

nxënësve të tjerë. Ndërsa faktorë që pengojnë realizimin e PEI janë: (i) mospercaktimi i

drejtë i objektivave që nxënësi me aftësi të kufizuara.

Gjatë zgjedhjes se mënyrave me përkatëse për pune, intervenime ose qasje ndihmëse

në përkrahjen individuale të nxënësve me vështirësi në mësim-nxënie, bashkëpunëtorët

profesional duhet të bazohen në të gjitha informatat që i kanë në dispozicion, të provojnë

strategji të ndryshme. Me rëndësi është që të kuptohet se një strategji e njëjtë nuk do të thotë

se do ti zgjidh nevojat e të gjithë nxënësve me vështirësi të caktuara në mësim-nxënie si dhe

secilit nxënës edhe pse vështirësitë e tija i takojnë një grupi të caktuar me pengesa ose janë

shkaktuar nga faktorë të caktuar social ( (Doracak për bashkëpunim profesional., 2007).

21

KAPITULLI III

3. PËRPUNIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE

Hulumtimi “Përfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuar në shkolla“ është fokusuar në atë

se sa dhe si janë të përfshirë fëmijët me nevoja të veçantanë shkollat e rregullta.

3.1. Pyetësori me mësimdhënës

1. A janë të integruar në institucionet e rregullta në arsim fëmijët me nevoja të

veçanta?

Tabela 1 Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid po në tërësi 10 38,5 38,5 38,5

vetëm një pjesë e tyre 12 46,2 46,2 84,6

jo nuk janë të integruar 4 15,4 15,4 100,0

Total 26 100,0 100,0

Grafiku 1 – Integrimi i fëmijëve me nevoja të veçanta në arsim

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

10 apo 38 % e tyre janë përgjigjur se fëmijët me nevoja të veçanta janë integruar në

22

institucionet e rregullta në arsim, 12 apo 46 % e tyre janë përgjigjur një pjesë e tyre janë

integruar, 4 apo 15 % e tyre janë përgjigjur se nuk janë integruar fëmijët me NV.

2. A ndikon shkolla në socializmin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid po 16 61,5 61,5 61,5

jo 6 23,1 23,1 84,6

pa përgjigje 4 15,4 15,4 100,0

Total 26 100,0 100,0

Tabela 2 – Përgjigjet e mësimdhënësve në pyetjen e dytë

Grafiku 2 – Ndikimi i shkollës në socializimin e fëmijëve me nevoja të veçanta

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

16 apo 62 % e tyre janë përgjigjur se po ndikon shkolla në socializmin e fëmijëve me nevoja

të veçanta, prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 6 apo 23 % e tyre janë përgjigjur jo nuk ndikon

23

shkolla në socializmin e fëmijëve me nevoja të veçanta dhe prej 26 mësimdhënësve, prej tyre

4 apo 15 % e tyre nuk janë përgjigjur.

3. Nxënësit me nevoja të veçanta gëzojnë të njëjtat të drejta si të gjithë

nxënësit e klasës tuaj?

Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid gjithmonë 10 38,5 38,5 38,5

nganjëherë 13 50,0 50,0 88,5

asnjëherë 3 11,5 11,5 100,0

Total 26 100,0 100,0

Tabela 3 – Përgjigjet e mësimdhënësve në pyetjen e tretë

Grafiku 3 – Fëmijët me vështirësi në të nxënë ndikojnë negativisht edhe te nxënësit tjerë

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

10 apo 38 % e tyre janë përgjigjur se gjithmonë nxënësit me nevoja të veçanta gëzojnë të

njëjtat të drejta si të gjithë nxënësit e klasës, prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 13 apo 50 % e

tyre janë përgjigjur se nganjëherë nxënësit me nevoja të veçanta gëzojnë të njëjtat të drejta si

të gjithë nxënësit e klasës dhe prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 3 apo 12 % e tyre janë

24

përgjigjur se asnjëherë nxënësit me nevoja të veçanta gëzojnë të njëjtat të drejta si të gjithë

nxënësit e klasë.

4. A ndikon familja dhe shoqëria në socializimin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid shumë ndikon 17 65,4 65,4 65,4

nganjëherë ndikon 7 26,9 26,9 92,3

asnjëherë nuk ndikon 2 7,7 7,7 100,0

Total 26 100,0 100,0

Tabela 4 – Përgjigjet e mësimdhënësve në pyetjen e katërt

Grafiku 4 – Ndikimi i familjes dhe shoqërisë në socializimin e fëmijëve

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

17 apo 65 % e tyre janë përgjigjur se shumë ndikon familja dhe shoqëria në socializimin e

fëmijëve me nevoja të veçanta, prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 7 apo 27 % e tyre janë

përgjigjur se nganjëherë ndikon familja dhe shoqëria në socializimin e fëmijëve me nevoja të

25

veçanta dhe prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 2 apo 8 % e tyre janë përgjigjur se asnjëherë

nuk ndikon familja dhe shoqëria në socializimin e fëmijëve me nevoja të veçanta.

5. Si ndihen këta fëmijë në klasat e rregullta arsimore?

Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid të përkrahur 8 30,8 30,8 30,8

të socializuar 7 26,9 26,9 57,7

të vetmuar 11 42,3 42,3 100,0

Total 26 100,0 100,0

Tabela 5 – Përgjigjet e mësimdhënësve në pyetjen e pestë

Grafiku 5 – Gjendja emocionale e nxënësve me nevoja të veçanta në klasat e rregullta

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

8 apo 31 % e tyre janë përgjigjur se fëmijët me nevoja të veçanta janë të përkrahur në klasat e

rregullta arsimore, prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 7 apo 27 % e tyre janë përgjigjur se

fëmijët me nevoja të veçanta janë të socializuar në klasat e rregullta arsimore dhe prej 26

26

mësimdhënësve, prej tyre 11 apo 42 % e tyre janë përgjigjur se fëmijët me nevoja të veçanta

janë të vetmuar në klasat e rregullta arsimore.

6. A punoni me plan individual me këta fëmijë?

Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid gjithmonë 16 61,5 61,5 61,5

nganjëherë 6 23,1 23,1 84,6

asnjëherë 4 15,4 15,4 100,0

Total 26 100,0 100,0

Tabela 6 – Përgjigjet e mësimdhënësve në pyetjen e gjashtë

Grafiku 6 – Puna me plan individual me fëmijët me nevoja të veçanta

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

16 apo 62 % e tyre janë përgjigjur se gjithmonë punojnë me plan individual me fëmijët me

nevoja të veçanta, prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 6 apo 23 % e tyre janë përgjigjur se

nganjëherë punojnë me plan individual me fëmijët me nevoja të veçanta dhe prej 26

27

mësimdhënësve, prej tyre 4 apo 15 % e tyre janë përgjigjur se asnjëherë nuk punojnë me plan

individual me fëmijët me nevoja të veçanta.

7. Në shkolla ku ka përfshirje të nxënësve me aftësi të kufizuara a duhet të ketë

edhe mësimdhënës mbështetëse?

Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid po 11 42,3 42,3 42,3

jo 9 34,6 34,6 76,9

jo nuk kam informacion 6 23,1 23,1 100,0

Total 26 100,0 100,0

Tabela 7 – Përgjigjet e mësimdhënësve në pyetjen e shtatë

Grafiku 7 – Në shkolla ku ka fëmijë me NV duhet të ketë mësimdhënës mbështetës

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

11 apo 42 % e tyre janë përgjigjur se po ka përfshirje të nxënësve me aftësi të kufizuara në

shkollë duhet të ketë edhe mësimdhënës mbështetëse, prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 9 apo

35 % e tyre janë përgjigjur se jo nuk ka mësimdhënës mbështetës në shkollat ku janë të

28

përfshir fëmijët me nevoja të veçanta dhe prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 6 apo 23 % e tyre

janë përgjigjur se nuk kanë informacion.

8. A pajtoheni se bashkëpunimi me prindërit e këtyre fëmijëve duhet të jetë i

përhershëm?

Numri Përqindja

Përqindja

valide

Përqindja e

grumbulluar

Valid pajtohem 17 65,4 65,4 65,4

deri diku pajtohem 7 26,9 26,9 92,3

aspak nuk pajtohem 2 7,7 7,7 100,0

Total 26 100,0 100,0

Tabela 8 – Përgjigjet e mësimdhënësve në pyetjen e tetë

Grafiku 8 – Bashkëpunimi i prindërve të fëmijëve me NV duhet të jetë i përhershëm

Nga rezultatet e paraqitura në grafik shihet se nga gjithsej 26 mësimdhënës, prej tyre

17 apo 65 % e tyre janë përgjigjur pajtohem se bashkëpunimi me prindërit e këtyre fëmijëve

duhet të jetë i përhershëm, prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 7 apo 27 % e tyre janë përgjigjur

deri diku pajtohem se bashkëpunimi me prindërit e këtyre fëmijëve duhet të jetë i përhershëm

dhe prej 26 mësimdhënësve, prej tyre 2 apo 8 % e tyre janë përgjigjur aspak nuk pajtohem se

bashkëpunimi me prindërit e këtyre fëmijëve duhet të jetë i përhershëm.

29

Vërtetimi i hipotezave

Hipoteza 1: Mendojmë se integrimi i nxënësve me nevoja të veçanta në institucionet e

rregullta arsimore ndikon në socializimin e tyre dhe i ndihmon ata të ndjehen të

barabartë me fëmijët e tjerë.

Statistikat përshkruese

Mean Std. Deviation N

1. A janë të integruar në institucionet e rregullta në

arsim fëmijët me nevoja të veçanta? 2.54 1.584 26

2. A ndikon shkolla në socializmin e fëmijëve me

nevoja të veçanta? 2.48 1.379 26

Korrelacioni

1.A janë të integruar

në institucionet e

rregullta në arsim

fëmijët me nevoja të

veçanta?

2. A ndikon

shkolla në

socializmin e

fëmijëve me

nevoja të veçanta?

1. A janë të

integruar në

institucionet e

rregullta në

arsim fëmijët

me nevoja të

veçanta?

Pearson

Correlation 1 ,669

**

Sig. (2-tailed) ,000

Sum of Squares

and Cross-

products

308,726 193,662

Covariance 1,544 ,968

N 26 26

2. A ndikon

shkolla në

socializmin e

fëmijëve me

nevoja të

veçanta?

Pearson

Correlation ,669

** 1

Sig. (2-tailed) ,000

Sum of Squares

and Cross-

products

193,662 271,473

Covariance ,968 1,357

N 26 26

**.Correlation is significant at the 0,01 level ( 2 – tailed )

Për realizimin e kësaj hipoteze kam përdorur variablën kryesore rolin e mësimdhënësve dhe

prindërve duke e ndërlidhur me variablat e mëposhtme:

30

1. A janë të integruar në institucionet e rregullta në arsim fëmijët me nevoja të veçanta?

2. A ndikon shkolla në socializmin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

Në bazë të rezultateve të analizave, mund të themi se kemi korrelacion pozitiv në të gjitha

rastet dhe lirisht mund të themi se hipoteza jonë është e vlefshme.

Hipoteza 2: Mendojmë se familja dhe shoqëria mund të ndikoj në socializimin e fëmijëve me

nevoja të veçanta, nëse ato përkrahen në vazhdimësi.

Statistikat përshkruese

Mean

Std.

Deviation N

4. A ndikon familja dhe shoqëria në socializimin

e fëmijëve me nevoja të veçanta? 2.17 1.374 26

8. A pajtoheni se bashkëpunimi me prindërit e

këtyre fëmijëve duhet të jetë i përhershëm?

2.30 1.453 26

Korrelacioni

4. A ndikon familja dhe

shoqëria në socializimin

e fëmijëve me nevoja të

veçanta?

8.A pajtoheni se

bashkëpunimi me

prindërit e këtyre fëmijëve

duhet të jetë i

përhershëm?

4. A ndikon familja

dhe shoqëria në

socializimin e fëmijëve

me nevoja të veçanta?

1 ,639**

,000

308,726 193,682

1,544 ,968

N 26 26

8.A pajtoheni se

bashkëpunimi me

prindërit e këtyre

fëmijëve duhet të jetë i

përhershëm?

,639** 1

,000

193,682 297,920

,968 1,490

N 26 26

**

.Correlation is significant at the 0,01 level ( 2 – tailed )

31

Për realizimin e kësaj hipoteze kam përdorur variablën kryesore rolin e mësimdhënësve dhe

prindërve duke e ndërlidhur me variablat e mëposhtme:

4. A ndikon familja dhe shoqëria në socializimin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

8. A pajtoheni se bashkëpunimi me prindërit e këtyre fëmijëve duhet të jetë i përhershëm?

Në bazë të rezultateve të analizave, mund të themi se kemi korrelacion pozitiv në të gjitha

rastet dhe lirisht mund të themi se hipoteza jonë është e vlefshme.

Gjatë shqyrtimit teorik dhe empirik kemi gjetur këto fakte se përfshirja e fëmijëve me nevoja

të veçantandikon në socializmin e tyre me fëmijët e tjerë dhe kjo i bënë ata të ndihen mirë në

shkolla fillore dhe parafillore. Pra edhe ata ndihen të barabartë me të tjerët, socializohen me

të tjerët, kemi pasur raste që edhe këta fëmijë kanë arritur rezultate të mira.

32

Përfundime

Çdo fëmijë me nevoja të veçanta, duhet të jetojë mes fëmijëve të tjerë që të kuptojë dhe

të kuptohet. Asnjë metodë, asnjë teknikë dhe asnjë ushtrim nuk mund të zëvëndësojë raportin

njerëzor, prandaj duhet mbështetur integrimi dhe gjithpërfshirja e tyre në arsim.

Që të arrihet ky qëllim, kërkohen ndryshime në nivel politikash dhe mendësish, pasi

përfshirja nuk është problem vetëm i shkollës. Ajo shkon përtej mureve të shkollës dhe ka të

bëjë me jetën e fëmijëve përtej shkollës, ka të bëjë me familjen dhe komunitetin.

Arsimi gjithëpërfshirës ka të bëjë me të gjithë nxënësit në komunitete të ndryshme të

nxëni, dhe jo vetëm me disa që shihen si të ndryshëm për një arsye apo tjetër. Shkollat

gjithëpërfshirëse e perceptojnë të nxënit dhe krijimin e njohurive si veprimtarinë bazë të tyre,

jo vetëm për fëmijët, por edhe për mësuesit dhe prindërit.

Ndërsa gjatë pyetësorit të zhvilluar me mësimdhënësit e mesit urban dhe rural patëm

mendime përafërsisht të njejta lidhur me përfshirjen apo gjithpërfshirjen e fëmijëve në theks

të veçantë fëmijëve me nevoja të veçantamnë shkolla fillore në rajonin e Deçanit dhe Junikut.

Sipas të dhënave të marra është deri diku përfshirja e këtyre nxënësve, por më tepër është

përfshrja e këtyre fëmijëve në shkollat e qytetit, ndërsa në shkollat në fshat nuk kemi edhe aq

përfshirje të këtyre nxënësve. Aryeja e mos përfshirjes së këtyre fëmijëve është për arsye se

mësimdhënësit nuk janë trajnuar sa duhet për gjithpërfshirjen, dhe institucionet gjithashtu

kanë neglizhuar mësimdhënësin mbështetëse në shkollat fillore aty ku ka fëmijë me vështirësi

në të nxënë. Prandaj edhe mësimdhënësi has në shumë vështirësi me këta fëmijë.

Duke e konceptuar fëmijën me nevoja të veçanta si një individualitet me cilësi dhe

potenciale të mëdha, pavarësisht nga çrregullimet, duhen krijuar mundësi që fëmija të

riaftësohet në të gjitha fushat e zhvillimit. Përparësi e gjithpërfshirjes në arsim është se çdo

fëmijë me aftësi të kufizuara, duhet të jetojë mes fëmijëve të tjerë që të kuptojë dhe të

kuptohet. Asnjë metodë, asnjë teknikë dhe asnjë ushtrim nuk mund të zëvëndësojë raportin

njerëzor, prandaj duhet mbështetur integrimi dhe gjithpërfshirja e tyre në arsim.

Pra, përfshirja e fëmijëve me nevoja të veçantanë shkolla fillore në rajonin e Deçanit

dhe Junikut është e pjesshme, sepse edhe në bazë të hipotezave të ngritura përfshirja e këtyre

nxënësve në shkolla fillore në shkollat rurale apo nëpër fshatra është me përqindje shumë të

vogël apo edhe pa përfshirje. Tjetër aspekt të cilin e kam hulumtuar edhe në mënyrë teorike

është edhe se përfshirja e këtyre fëmijëve me nevoja të veçantandikon në socializimin e

këtyre fëmijëve me fëmijët tjerë dhe ndikon pozitivisht edhe në emocionet e tyre.

33

REKOMANDIME

MASHTI-i të ngrisë kapacitet lidhur me gjithpërfshirjen duke angazhuar edhe

mësimdhënës mbëshetëse në secilën klasë ku ka nxënës me nevoja të veçanta;

Të angazhoj ekspert të ndryshëm të cilët merren me këtë probleme;

Të bëhet një strategji më e qartë në nivel vendi lidhur me gjithpërfshirjen në mënyrë

që niveli i cilësisë me këta fëmijë të ngritet edhe më shumë;

MASHT-i të gjejë mënyra të mbëshetjes së këtyre fëmijëve nga të gjithë duke bërë

programe të veçanta edhe për këta fëmijë dhe t'i inkurajoj mësimdhënësit me një pag

më të lartë se mësimdhënësit tjerë që japin mësim me të gjithë fëmijët apo nxënësit që

nuk kanë aftësi të kufizuara;

Bashkëpunimi me prindërit e këtyre fëmijëve të jetë në nivel me mësimdhënësit, por

edhe me institucionet tjera sociale në mënyrë që t'u ndihmohet në forma të ndryshme

përmes trajnimeve apo këshillave nga ekspertët që merren me fëmijët me aftësi të

kufizuara.

Organizatat joqeveritare të bëjnë një strategji, ku mund të përfshihen të gjitha rajonet

e Kosovë

Të inkurajohen dhe përkrahen shkolat që mbështesin nxënësit me nevoja të veçanta

duke ju ofruar edhe ndonjë donacion.

34

Literatura

Balboni, G., & Pedrabissi, L. ( 2000). Attitudes of Italian teachers and parents toward school

inclusion of students with mental retardation: The role of experience. Education & Training

in Mental Retardation & Developmental Disabilities.

Bennett T, Deluca D, Bruns D. ( 1997 ). Putting inclusion into practie: Perspective of

teachers and parents. Journal of Exceptional Children

Bredekamp, S; Copple, S. (2009). Developmentally Appropriate Practice in Early Childhood

Programs Serving Children from Birth through Age 8

De Boer, A. A., Timmerman, M. E., Pijl, S. J., & Minnaert, A. E. M. G. (2012 ). The

psychometric evaluation of a questionnaire to measure attitudes towards inclusive education.

European Journal of Psychology of Education, 27

Duhaney LMG, Salend SJ. (2004). Parental perceptions of inclusive educational placements.

In Mitchell, D. Special education needs and inclusive education (2nd ed.). NY: Routledge

Hunt, P., Soto, G., Maier, J., & Doering, K. (2003). Collaborative teaming to support students

at risk and students with severe disabilities in general education classrooms. Exceptional

Children, 69, 315–332.

Kozleski, E. B., Waitoller, F. R. (2009). Teacher Learning for Inclusive Education.

Le Fanu, G. (2005). The Inclusion of Inclusive Education in Teacher-Training: Issues of

Curriculum, Pedagogy and Staffi ng, 2005 National Curriculum Reform Conference,

Australia.

Mato, E. ( 2000). Fëmijët nën moshën 6 vjeç.Tiranë.

Memedi B. (2015). Praktika Inkluzive, Arbëria Design. Tetovë.

Palmer, D. S., Fuller, K., Arora, T., & Nelson, M. (2001). Taking sides: Parent views on

inclusion for their children with severe disabilities. Exceptional Children, 67, 467–484

Richey D, Wheeler J.( 2000). Inclusive early childhood education. US: Delmar Publishers

Stoiber, K. C., Gettinger, M., & Goetz, D. (1998). Exploring factors influencing parents’ and

early childhood practitioners’ beliefs about inclusion. Early Childhood Research Quarterly,

13, 107–124.

Tafa, E., & Manolitsis, G. (2003). Attitudes of Greek parents of typically developing

kindergarten children towards inclusive education. European Journal of Special Needs

Education, 18, 155–171.

Attitudes and attitude change (pp. 26–59). New York, NY: John Wiley.

Woolfolk, A. (2011). Psikologji edukimi (botimi i njëmbëdhjetë). CDE. Tiranë.

35

Wendt, L. H. (1999). A survey of regular education teachers’ attitudes toward their included

students. Humanities and Social Sciences, 60, 343

Zabeli N. (2003). Fëmijët me aftësi të kufizuara. Prishtinë: KEC & Save the children.

Burimet nga interneti

Bhatti, Altaf Ghanni ( 2015). SCHOOLS AS AN AGENT OF SOCIALIZATION FOR

DISABLED CHILDREN. The Explorer Islamabad: Journal of Social Sciences - Pakistan.

https://www.worldatlas.com/articles/the-lowest-literacy-rates-in-the-world.pdf

Tahiraj G. dhe Kosvet V. (2011). Zhvillimi profesional i mësimdhënësve për nxënësit me

aftësi të kufizuara. https://akkks.rks-gov.net/uploads/udhezim111.pdf.

Doracak për bashkëpunim profesional. (2007). Doracak për bashkëpunim profesional.

http://albania.savethechildren.net/

http://www.masht-gov.net/

36

SHTOJCA

37

PYETËSORI ME MËSIMDHËNËS

Pytësori i mëposhtem është pjesë e hulumtimit profesional, punim diplome. Ky pyetësor ka

për qëllim të mbledh të dhënat për integrimin e fëmijëve me nevoja të veçanta në shkollat e

rregullta. Nëse keni paqartësi rrethë pyetjeve të cilat janë të paraqitura më posht ju mund të

më kontaktoni në email dhe në qoftëse ju nuk ndjeheni rehat gjatë plotësimit të pyetjeve ju

mund të hiqni dorë në çdo kohë nga hulumtimi. Po ashtu të dhënat tuaja do të jenë

konfidenciale dhe se do të përdoren vetëm për qëllimet e këtij hulumtimi.

Të dhënat demografike

Gjinia M F

Vendbanimi:

Mosha juaj:

21- 40 vjeç

41 – 60 vjeç

Pjesa e pyetjeve rreth edukimit të të drejtave të fëmijëve me nevoja të veqanta?

1. A janë të integruar në institucionet e rregullta në arsim fëmijët me nevoja të veçanta?

a. po në tërësi

b. vetëm një pjesë e tyre

c. jo nuk janë të integruar

2. A ndikon shkolla në socializmin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

a. Po

b. jo

c. pa përgjigje

3. Nxënësit me nevoja të veçantagëzojnë të njëjtat të drejta si të gjithë nxënësit e klases tuaj?

a. gjithmonë

38

b. nganjëherë

c. asnjëherë

4. A ndikon familja dhe shoqëria në socializimin e fëmijëve me nevoja të veçanta?

a. shumë ndikon

b. nganjëherë ndikon

c. asnjëherë nuk ndikon

5. Si ndihen këta fëmijë në klasat e rregullta arsimore?

a. të përkrahur

b. të socializuar

c. të vetmuar

6. A punoni me plan individual me këta fëmijë?

a. Gjithmonë

b. nganjëherë

c. asnjëherë

7. Në shkolla ku ka perfshirje të nxënësve me nevoja të veçantaa duhet të ketë edhe

mësimdhënës mbështetëse?

a. Po

b. jo

c. nuk kam informacion

8. A pajtoheni se bashkëpunimi me prindërit e këtyre fëmijëve duhet të jetë i përhershëm?

a. pajtohem

b. deri diku pajtohem

c. aspak nuk pajtohem

39