publication (37,23 mb)

Edi̇törler

Metin EKİCİPinar FEDAKÂR

Bir Yolculuk Hikâyesi - -

Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi - II- Bir Yolculuk Hikâyesi -

Edi̇törler: Metin EKİCİ - Pinar FEDAKÂR

ISBN: 978-605-63776-0-0

© Bu kitabin tüm yayin haklari Metin Ekici ve Turan Gökçe’ye aittir. Kitabin tamami ya da hiç bir bölümü yazarlarinin önceden yazili izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla kaydedilemez, basilamaz, çoğaltilamaz. Ancak kaynak olarak gösterilebilir.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanliği Sertifika No: 18679

Kapak Tasarimi: Leyla DURUKAN

Basim Yeri: Ege Üniversitesi Basimevi

Bornova, İzmirTel: 0 232 388 10 22 / 20 66

e-mail: [email protected]

Birinci Baski

Nisan 2013

Baski Sayisi: 1.000 adet

T.C. Kültür ve Turizm BakanliğiSinema Genel Müdürlüğü ve

Telif Haklari Genel Müdürlüğü’nün

Katkilariyla...

UNESCOTürkiye Milli Komisyonu’nun

Ege ÜniversitesiRektörlüğü’nün

Sunuş

T ürk seyahatnâmelerinin çeşitli örnekleri arasinda Evliya Çelebi Seyahatnâmesi en önemli ve en güzel örneği oluşturur. Evliya Çelebi, yaşaminin yaklaşik 50 yillik bir bölümünü seyahat ile geçirmiş ve gezip gördüğü, duyup dinlediği, okuyup bilgi edindiği yerler ve o yerlerde yaşayanlar hakkindaki düşüncelerini özel bir üslupla kaleme aldiği 10 ciltlik seyahat-

nâmesinde bize kültürel bir miras olarak birakmiştir.

Evliya Çelebi sadece kent merkezlerini gezip araştirmamiş; siyasal, ekonomik ve kültürel bakimdan önemli gördüğü ve kent merkezlerindeki kültür ve sanat yaşamina canlilik katan bütün yerleşim birimlerini tanitmaya çalişmiştir. Seyahatnâme’de, çok yönlü olarak tanitilan kentlerden biri de İzmir ve çevresindeki yerleşim birimleridir.

Evliya Çelebi, 1671 yilinda Bergama, Menemen, Foça güzergâhini izleyerek İzmir kent merkezine gelip İzmir’i gezmiş; Urla, Karaburun, Çeşme, Siğacik, Seferihisar, Selçuk, Tire, Bayindir ve Birgi’yi ziyaret ettikten sonra, Aydin’a doğru yolculuğuna de-vam etmiştir. Seyahatnâme’de; İzmir ve çevresinin tarihi, coğrafî ve kültürel durumu hakkinda ayrintili ve bir o kadar da renkli ve canli bilgi vermiştir.

Ege Üniversitesi akademisyenleri, sağlik ve fen bilimleri alanlarindaki bilimsel çalişmalarini çağdaş bir anlayişla gerçekleştir-dikleri gibi; sosyal bilimler alaninda da ayni anlayişla araştirmalarini sürdürmektedirler. Üniversitemizin; halk bilimi, dil bilimi, sanat tarihi, tarih, müzik ve iletişim alanlarinda toplumsal sorumluluk anlayişina dayali pek çok araştirma yapilmaktadir.

“Kültürel Mirasi Koruma ve Yaşatma” anlayişina sahip olarak araştirma yürüten Üniversitemiz akademisyenlerinin, di-siplinler arasi bir ekip çalişmasiyla gerçekleştirdikleri “Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi” adli proje, Evliya Çelebi’nin biraktiği kültürel mirasa İzmir ve Ege Üniversitesi penceresinden bakmayi sağlamaktadir.

Evliya Çelebi Seyahatnâmesi dikkatli bir şekilde okunduğunda, bize kent kimliği hakkinda bilgi vermekte ve İzmirli ol-manin neleri kapsadiği hakkinda örnekler sunmaktadir. Eğer bu örnekler güncellenerek yeniden değerlendirilirse, kent kim-liğini hizla anlamak ve bu kimliğe sahip çikmak mümkündür.

Evliya Çelebi’nin tarihsel ve kültürel üslubuyla İzmir’i tanıtımı, Üniversitemizde edinilen birikimin paylaşımı ve birbirine katılımıyla bu kültürel mirasa uygun biçimde günümüz okuyucusu ve izleyicisinin zevkle okuyup izleyebileceği bir tatla sunul-muştur. Evliya Çelebi’nin İzmir ve çevresindeki güzergâhının haritasının da yer aldığı üç ciltlik kitap ve bir belgesel film ile tamamlanan proje sayesinde, 400 yıl öncesinin İzmir’i ile bugünün İzmir’i, dün, bugün ve yarını birlikte görme düşüncesiyle birbirine bağlanmaktadır. Proje sonucu oluşan bu 3 ciltlik kitap ve belgesel film İzmir kent merkezi ve çevresindeki kültürü, kalbi İzmir ve Ege’de kalanlarla paylaşmaktadır.

Beğeniyle okuyacağınız ve izleyeceğiniz bu tarihsel ve güncel yolculuk hikâyesi, Ege Üniversitesi’nin sizlere bilimsel ve kültürel bir armağanıdır. Bu armağanın “EXPO 2020 Aday Şehir İzmir” çalışmalarına da çok önemli katkıları olacağına inanıyorum. Bu projede görev alan Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü ve diğer birimlerde çalışan akademisyen arkadaşlarıma ve bu projenin gerçekleşmesine katkı sağlayan tüm kurum ve kuruluşlara teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.

Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Ege Üniversitesi Rektörü

Evliya Çelebi’nin muazzam eseri “Seyahatnâme” önemli bir tarihî kaynak olmasinin yaninda, Türk kültürünün somut ve somut olmayan kültürel mirasi hakkinda bilgi veren en değerli kaynaklardan biridir. Evliya Çelebi, “Seyahatnâmesi”nde pek çok kültür merkezine yer vermiştir. Bunlardan biri de İzmir ili ve çevresidir. Evliya Çelebi, İzmir ziyareti sirasinda;

mekânlar, tarihi, coğrafî özellikler, iklim ve bitki örtüsünden bahsetmenin yaninda gezdiği yerlerde yaşayan insanlarin gelenek ve göreneklerinden giysilerine; yaşadiklari iç mekanlarin özelliklerinden yemeklerine kadar somut ve somut olmayan kültürel miras hakkinda bilgi vermiştir.

Seyahatnâme’nin, somut ve somut olmayan kültürel mirasi içeren yapisi, farkli alanlardan uzmanlar tarafindan, disiplin-lerarasi bir ekip çalişmasiyla incelemeyi gerektirmiştir. Bu bakiş açisiyla yürütülen “Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi” adli proje, Evliya Çelebi’nin dünyasina İzmir penceresinden bakmak ve Seyahatnâme’nin İzmir kisminda yer alan unsurlari disiplinlerarasi bir yaklaşimla incelemek amaciyla bir araya gelmiş; Halk Bilimi, Tarih, Coğrafya, Dil Bilimi, Sanat Tarihi ve İletişim alanlarindan araştirmacilarin ortak çalişmasidir.

Bir üniversitede farkli alanlarda elde edilen deneyim ve bilgi birikiminin paylaşilmasi son derece önemlidir. Bu anlayişla gerçekleştirdiğimiz “Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi Projesi”nin öncelikli amaci, Evliya Çelebi’nin eseri ve onun anlattiği “Şehri İzmir”i yeni bir bakiş açisiyla tanitmaktir. Projenin bir diğer amaci ise, İzmir ve çevresinin Seyahatnâme’de yer alan doğal kültür varliklari ve kent imgelerinin tespit edilmesi ve bunlarin kentin markalaşmasini desteklemek için kullanilmasini sağlamaktir.

Projede; Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nin orijinal metinlerine ulaşilmiş, Seyahatnâme’nin İzmir kismi “Pertev Paşa Nüshasi” diğer nüshalarla karşilaştirilarak okunmuş, günümüz okuyucusunun metni rahatlikla anlayabilmesi için açiklamalarla Osmanli Türkçesinden Türkiye Türkçesine de aktarilmiştir. Konuyla ilgili kaynak tarama çalişmasinin ardindan, Seyahatnâme metni incelenmiş ve Evliya Çelebi’nin İzmir güzergâhinda bulunan şehir merkezi ve 11 ilçede alan araştirmasi yapilmiştir. Alan araştirmasinda elde edilen sözlü ve görsel kültür unsurlari elektronik ortama aktarilarak bir arşiv oluşturulmuştur. Alan araştirmasinda; belediyeler, sivil toplum kuruluşlari ve çeşitli turizm şirketleriyle temasa geçilerek, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nden hareketle, İzmir’in kültürel değerlerinin markalaşmasi ve kentin çeşitli değerleriyle turistik cazibe haline getirilmesi için önerilerde bulunulmuştur.

Önsöz

Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’de anlattiği İzmir ve çevresiyle ilgili kisimla ilgili olarak üç ciltlik bir çalişma hazirlanmiş; çalişmanin I. cildinde; transkripsiyonlu, Türkiye Türkçesine aktarilmiş ve orijinal metne yer verilerek okuyucunun hem Evliya Çelebi üslubunun tadina varmasi hem de metni kolayca anlamasi sağlanmaya çalişilmiştir.

Çalişmanin II. cildinde ise; alan araştirmalari sirasinda araştirma ekibi tarafindan çekilen fotoğraflardan oluşan bir albüm yer almaktadir. Bu albüm, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’de anlattiği İzmir ve çevresinin görsel kaydi ve onun “yol hikayeleri”nin sözel bir anlatimindan oluşmaktadir.

Çalişmanin III. cildinde; bu projede yer alan araştirmacilarin kendi bilimsel alanlarinin gerektirdiği yaklaşimla yazdiklari makaleler yer almaktadir. Bu kisimda; Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nin kaynaklari, Seyahatnâme’deki yer adlari, mimari eserler, sözlü kültür ürünleri, tarihi olaylar ve Seyahatnâme’nin yazildiği dönemdeki toplumsal yapiyla ilgili incelemelere yer verilmiştir.

Çalişma, Yard. Doç. Dr. Murat Ünal tarafindan hazirlanan “Belgesel” ve Dr. Beycan Hocaoğlu tarafindan hazirlanan “Harita” ile tamamlanmiştir.

“Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi Projesi”ne başlangicindan itibaren destek veren; Ege Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştirma Projeleri Şube Müdürlüğü, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu ve Somut Olmayan Kültürel Miras Komitesi, Kültür ve Turizm Bakanliği Telif Haklari Genel Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanliği Sinema Genel Müdürlüğü ve Kültür ve Turizm Bakanliği Araştirma ve Eğitim Genel Müdürlüğü ve Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü’ne teşekkür ederiz.

Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’yle ilgili metin yayinlarinin başlamasini sağlayan değerli bilim insanlari Orhan Şaik Gökyay ve Yücel Dağli’yi rahmetle aniyor, bu çalişmalarin devamini büyük bir gayretle gerçekleştiren Seyit Ali Kahraman’a, S eyahatnâme’yle ilgili temel kaynaklari yayinlayan Yapi Kredi Kültür Sanat Yayincilik’a ve YKY editörü ve danişmani M. Sabri Koz’a ve de bu konudaki yol gösterici çalişmalari nedeniyle Robert Dankoff, Nuran Tezcan ve Semih Tezcan’a teşekkür ederiz.

Ayrica; E.Ü. Türk Dünyasi Araştirmalari Enstitüsü Müdürlüğü ve Türk Halk Bilimi Anabilim Dali Yüksek Lisans ve Doktora öğrencileri, E.Ü. Sağlik, Kültür ve Spor Daire Başkanliği ve Daire Başkani Uzm. Dr. E. Figen İnan, TRT Turizm ve Belgesel Kanal Koordinatörlüğü, Atlas Dergisi Genel Yayin Yönetmeni Özcan Yüksek, Prof. Dr. Fikret Türkmen, Prof. Dr. Rahmi Hüseyin Ünal, Seferihisar Belediye Başkani Tunç Soyer, Menemen Belediye Başkani Tahir Şahin, Tire Belediye Başkani Tayfur Çiçek, Mordoğan Belediye Başkani Ahmet Çakir, Tire Kültür Derneği, Beyler Köyü Muhtari, Doğa Köyü Muhtari, Menemen’in Sesi Gazetesi Haber Müdürü Hüsamettin Doğan, Müesser Aktaş Etnografya Evi, Küpçü Kardeşler Testi İmalathanesi, Boncuk Ustasi Mahmut Sür, Nafiz Ulusan ve Ahmet Koç’a verdikleri destekler için teşekkür ederiz.

Prof. Dr. Metin EKİCİ

9

Evliya Çelebi’nin geçtiği yollardan kimse geçmeyince o yollar kaybolup gider… Yol ve yolculuk bitmez ve yeni yollar İzmir’e taşir yolculari.

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhi

Evliya Çelebi’nin Manisa’dan İzmir’e giderken geçtiği Bergama’dan Güzelhisar’a uzanan kervan yolu…

10

Bergama’dan Menemen’e

“… ablam Bergama’da vefat etti. … Bundan otuz dört sene

sonra Bergama şehrine gelerek ablamin mezarini ziyaret

ettim. Mezarin bazi yerlerini ve mezar taşindaki tarihleri tamir

ettirdikten sonra Bergama şehrini seyretmeye gittik.”

(Evliya Çelebi)

Evliya Çelebi’nin ablasinin mezarinin yeri bugün bilinmez ama Bergama’dan Menemen’e giden yol üzerinde dua bekleyen pek çok yitik

mezarlik vardir.

Bugün Bergama antik kentinin bulunduğu tepeden seyredilen Bergama manzarasi

11

Bugünkü Menemen’in adi, Seyahatnâme’de “Eski Melemen şehri, Tarhaniye vilayeti ve Oğuzlar vilayeti” olarak geçer ve ilk olarak şehrin doğusunda ve kuzeyinde yer alan kalelerden bahsedilir.

Seyahatnâme’de bahsi geçen ve bugün de Gediz Nehri’nin öbür yakasinda

bulunan kale, Evliya Çelebi’nin ifadesiyle “Amma

sağlam kaleymiş.”

Evliya Çelebi, Gediz Nehri’nin denize döküldüğü yerden atlari yüz bin zorlukla koşturup, kendisi de bir kayiğa binerek karşiya geçer.

12

Seyahatnâme’de rivayet edilir ki;

Şehr-i Melemen’e gelen bir misafir derviş, misafir edilmeyince beddua etmiş ve bir tilsim yapip kuyuya atmiş. O günden sonra sivrisinekler, soktuğu insani davul gibi şişirir olmuş ve bu şehrin halki yaz geceleri bağlara bahçelere kaçip bu gazaptan ancak kurtulurmuş.

Menemen’in genel görünümü

13

Menemen’in genel görünümü

Camiler

Evliya Çelebi, Seyahatnâme’de mekanlari anlatmaya camilerden başlar Menemen’de adi geçen ilk cami Mahkeme Camisi’dir. Mahkeme Camisi şadirvani bugün de abdest alacaklari bekler.

Araştirma ekibi Gazzaz Camisi önünde çalişirken…

14

Evliya Çelebi, Menemen’in pazar yerinde bulunan hamam ve dört köşe sebilden bahseder. Bugün Pazar yeri meydaninda “Eski Çarşi” bulunmaktadir ve burasi eski binalari, dükkânlari ve esanafiyla tarihî dokuyu korumaktadir.

Menemen’in eski çarşisina bir duvarini yaslamiş olan eski bedesten bugün tarim araç ve gereçleri satilan bir dükkân olarak yaşamaktadir. Eski çarşida çay içen esnaf…

“Zira bu şehir kumlu, temiz bir zemine

kurulmuştur. Ancak bazi yerlerde duvar kenarlarinda yaya kaldirimlari vardir.

Binalarin çoğu kerpiçten yapilmiştir. Halkin tamami

Cezayir Levendleri gibi elbiseler giyinirler.”

(Evliya Çelebi)

15

Seyahatnâme’de bahsi geçen hamam “Hamam Sokaği”na adini vermiştir. Kent yaşaminda unutulmakta olan komşuluk

ilişkileri “Hamam Sokaği”ndaki kapi önü sohbetlerinde hâlâ yaşamaktadir.

Evliya Çelebi’nin “dört köşe güzel bir yapi” olarak tarif ettiği sebil bugün bakim ve onarima

muhtaçtir.

“Pazaryeri hamami, çifte hamam ve eski hamam olmak üzere üç hamami vardir. Bir

medrese, üç çocuk mektebi ve bir imareti vardir. Gece-gündüz

fakir ve zengine nimetleri sunulur. Ve on alti adet

berrak pinari vardir. ... Ve bu pazaryerindeki Aliağa Çeşmesi dört köşe şeklinde inşa edilmiş benzersiz bir çeşme yapisidir.”

(Evliya Çelebi)

16

Menemen’in İmgeleri

Menemen’in bugün en meşhur imgesi belki de testileridir. “Menemen testisi gibi dizilen” testiler ana yolun kenarinda alici bekler. Menemen’in kirmizi topraği testi atölyelerinde envai çeşit kap kaçağa dönüşür.

17


Menemen’e bir tepeden bakan şehitlik ve Kubilay Aniti Menemen’in imgeleridir.

Taşhan, Evliya Çelebi’nin Menemen ziyaretinden daha sonra yapilmiştir ve bugün Menemen’in kent imgelerinden biri olmaya adaydir.

18

Menemen’i çevreleyen bereketli topraklarda yetişen üzüm ve Emiralem’in çileği bugün kentin imgeleri arasinda yerini almiştir.


19

Menemen’in yoğurdu ve ayrani da kentin imgeleri arasinda yerini almiştir.

Yazin en sicak günleri domates kurutma vaktidir ve Menemen’in kuru domatesleri de meşhurdur.

“Şehrin doğusunda yel değirmenleri tarafinda hala

kalenin kalintilari yer yer görülmektedir. Amma sağlam kaleymiş. Hala bir kalesi dahi

bu şehrin kuzey tarafinda Gediz nehrinin öbür yakasinda bir sivri kaya üzerinde Kayacik Kalesi denilen ulaşilmaz bir

kaledir.” (Evliya Çelebi)

20

Menemen’in imgelerinden biri de rahvan at yarişlaridir. Rahvan atlar, at üstündeki uzun yolculuklar için en konforlu seçenektir ve belki de Evliya Çelebi de rahvan bir ata binmiştir. Rahvan atlarin kiyisinda koştuğu Gediz Nehri bugün seyrine doyulmaz bir baraj gölünü oluşturur.


21

MenemenlilerSeyahatnâme’de Menemenlilerin “Cezayir levendi esvabi” giydikleri yazilidir. Bugün Menemenli başina ya da boynuna bağladiği, bağdan bahçeden topladiği ürünü içine koyup omzuna vurduğu ekseri sari renkli “tartimak”tan taninir.

22

Menemen’in genci yaşlisi bir “Zeybek”tir ve Menemenliler bu geleneği hem yaşatip, hem de korumayi başarmiştir.

Menemenliler her ramazan Menemen Belediyesi’nin kurduğu iftar

sofralarinda toplanir.

Menemen’deki park gençlerin buluşma noktasidir.

23

İzmir’in Girişi Geçit Kale

Evliya Çelebi, İzmir’e Geçit Kale’den geçerek girer. Seyahatnâmede; “Daire şeklinde, büyük kule şeklindeki cephaneliği, dizdari ve neferleri bulunan dört dörtlük bir kaledir. İzmir körfezi ağzinda konumlanmiştir.” (Evliya Çelebi) şeklinde bahsi geçen Geçit Kale bugün yikilmiştir ve yeri tam olarak bilinmemektedir.

Çanakkale-İzmir ana yolunun üstündeki tepeden denize uzanan alan kalenin muhtemel yerleri arasindadir. Kalenin Yard. Doç. Dr. Ersel Çağlitütüncigil tarafindan yapilmiş bir çizimi ise, kale

hakkinda fikir vermektedir.

24

HalkapinarEvliya Çelebi, İzmir’e girişinde Halkalipinar mesiresine uğrar. “Halkalipinar dört tarafi çimenlik, gül bahçesi, lale bahçesi ile çevrili olup, güzel sesli kuşlarin civiltilari işitilir. Gölgeli büyük ağaçlarin altinda ferahlik veren bir yerdir. Pinarin berrak yerlerinde pek çok çeşitli baliklar yüzerler. Ama evliyalarin gözettiği bir yer olduğundan baliklar avlanmaz, Allah’in hikmeti Çarşamba günleri bu mesireye kadinlar geldiğinde hiçbir tanesi göz önünde kalmayip, o gün asla görünmezler idi. Oldukça tilsimli bir durumdur.” (Evliya Çelebi)

25

Kadife Kale Seyahatnâme’de Bahir Kale’den Kadife Kale’ye toplam üç bin adimda çikildiği ve eğimli, kayalik ve alçak bir tepe üzerindeki kalenin Kaydefa Kraliçesi yapisi olduğu yazilidir. Seyahatnâme’de Kadife Kale’nin batiya bakan kapisinin iç kisminda ham beyaz mermerden Kaydefa Kraliçesi’ni betimleyen bir kabartma olduğu yazilidir. Evliya Çelebi’nin “tasvir olunmuş peri endamli, yüzü işik saçan bir dilberdir ama ruhu yoktur.” şeklinde tarif ettiği ve bugün yerinde olmayan bu heykel Kaydefa’nin tilsimina sahiptir.

“Ve bu Kaydefa kraliçesi kabartmasinin yüzü kuzeye karşidir. O tarafta sağlam bir kule vardir, orada büyük

bir hazine saklidir. Daima bu Kaydefa o hazineye bakar, bu onun tilsimidir derler. ... Hakikatten o kule

bütün burçlardan daha dikkat çekici olup, sağlam bir zemin üzerine bina olunmuş, dayanikli bir kuledir.”

(Evliya Çelebi)

26

Bahir Kale

Seyahatnâme’de Bahir Kale adiyla anilan kalenin İzmir’in denizle buluştuğu yerde bulunduğu belirtilir ve “Deniz kiyisinda alçak düzlük bir yerde, dörtgen şeklinde, taştan yapilmiş güzel bir kaledir... Kara tarafi üç adim genişlikte, derin bir hendekle çevrilmiştir. Diğer taraflari dalgalarin dövdüğü kale duvaridir.” (Evliya Çelebi) şeklinde tasvir edilir. Bahir Kale bugün yoktur ama Evliya Çelebi’nin İzmir seyahatinden sonra inşa edilmiş olan Kizlarağasi Hani, bugün Kemeralti’nin simgelerindendir.

27

Camilerİzmir’in ibadethâneleri için Seyahatnâme’de şunlar yazilidir: “Tepeden tirnağa taş duvarli evler, camiler, mescitler, medreseler, zaviyeler, kuran kurslari, hadis mektepleri, sibyan mektebi, irfan ehlinin bulunduğu tekkeler ile bezenmiş aydinlik, zengin bir liman şehridir. Toplam üç yüz on ibadethanesi vardir.” (Evliya Çelebi)

Seyahatnâme’de adi geçen Molla Yakup Efendi Camisi, bugün Hisar Camisi olarak bilinir. Hisar Camisinin önünde bulunan Hisarönü Meydani bugün Kemeralti içinde kendisine ait özel dokusuyla ayri bir ticaret merkezi haline gelmiştir.

Seyahatnâme’de adi geçen Ahmet Ağa Camisi, bugün Kestanepazari Camisi olarak bilinir.

28

Hanlar Evliya Çelebi, İzmir merkezinde “toplam seksen iki adet kale gibi büyük han” olduğunu ve “hanlarin içinde insanoğlunun eceline şifa olan otlarin satildiği yerler” bulunduğunu yazar.

Seyahatnâme’de adi geçen hanlardan Fazlullah Hani bugün Fazlullahoğlu Hani olarak bilinir ama hanin sadece giriş kismi ayaktadir. Seyahatnâme’de Çukur Han ve Hamam’in adi geçer. Bugünkü Çukur Han, Kemeralti ile İkiçeşmelik arasinda yer alir.

29

İzmir’in İmgeleriSaat Kulesi ve Vali Konaği, bugün İzmir’in imgeleridir.

30

İzmir Körfezi bugün İzmir’in imgelerindendir.

İzmir’in İmgeleri

31

İzmir Körfezi bugün İzmir’in imgelerindendir.


32

İzmir Kordon’u bugün İzmir’in imgelerindendir.


33

Deniz, bugün İzmir’in imgelerindendir.


“Sonuç olarak Âl-î Osman’in hâkimiyeti altinda olan iki

yüz altmiş adet liman ve geniş iskeleler vardir. Bahsettiğimiz

limanlarda yük bağlanir ve çözülür. Ama İzmir

limani başkalarindan daha meşhurdur. Zira beş kitada Âl-î Osman ile dost olmuş on sekiz kâfir kral vardir. Hepsinin de

elçileri vardir. Ve o ülkelere tabi olan tüccarlar yeryüzündeki ürünlerini ve bütün ülkelerin

mallarini buraya getirip satarlar. Her sene bin gemi gelir

gider ve bütün bu mallarini İzmir şehrinde satarlardi.

Öyle bir görkemli limandir ki çok kalabaliktir. O kadar çok

Avrupa’dan gemi gelir ki sanki İzmir’in yarisi Avrupalilar ile dolmuştur.” (Evliya Çelebi)

34

Kemeralti bugün İzmir’in imgelerindendir.


“Ve bu şehrin seçkin alişveriş yerleri gayet süslü olup, öyle çok alişveriş olur ki, insanlar deniz gibi dalgalanip

hareket ederek küme küme olur, birbirleriyle omuz omuza yürüdüğünde içlerinden kolay kolay

geçilemezdi. Bu derece kalabalik yollari vardir. Çünkü gece-gündüz Arap ve Acem ülkelerinden kaç yüz bin deve, at ve katir gelip gitmektedir. Bu şehirde mallar her zaman ucuzdu. Çünkü bir tarafina karadan, bir

tarafina da denizden çeşitli mallar gelmektedir. Ve bu şehrin yiyecek ve içeceklerinin en güzelleri İzmir nari,

bademi ve sabunu dünyada ünlüdür. Bali ve beyaz ekmeği de meşhurdur.” (Evliya Çelebi)

35

Nazar boncuğu, bugün İzmir’in imgelerindendir. İzmir’de nazar boncuğu üretilen iki bölgeden biri de Kemalpaşa’da bulunan Nazar Köy’dür.

Evliya Çelebi, İzmir’den önce Manisa’ya uğrarken Nif Dağı’ndan yani bugünkü Kemalpaşa’dan geçer.Bugün Kemalpaşa’daki Nazar Köy’de bulunan Mahmut Sür Usta’nın boncuk ocağında nazar boncukları üretilir.

36

Kemalpaşa’nin kirazi İzmir’in imgeleri arasindaki yerini almiştir.


37

İzmir’in Çikişi: Sancakburnu KalesiSancakburnu Kalesi için seyahatnâmede şöyle yazilidir: “İzmir körfezi içinde dar bir boğazda düz bir kumluk alanda dörtgen şeklinde öyle sağlam bir kaledir ki tarif edilemez. Sancakburnu Kalesi inşa edildikten sonra bu kale boğazindan değil bir düşman gemisi bir tirnak dahi geçemez.” (Evliya Çelebi)

38

Urla

“Bu Urla şehri kayalik, zorlu, inişli yokuşlu, dereli tepeli yerlerde bağlik bahçelik ve tamamen toprak örtülü kale ve kule gibi üç bin kârgir taş binadan oluşan imar edilmiş yerdir. Fakat her mahallesi birbirinden uzak dağlarda ve tepelerin toprakli yerlerinde kurulmuştur.” (Evliya Çelebi)

Seyahatnâme’de önce Urla kalesinden bahsedilir, kalenin yeri tam olarak bilinmemekle birlikte İzmir’e uzanan yola hakimiyeti sebebiyle Zeytinalan bölgesindeki Sivricik Tepesi, kalenin bulunabileceği muhtemel alanlar arasinda yer alir.

39

Urla’nin Camileri Seyahatnâme’de Urla’nin toplam kirk camisi olduğu belirtilir ama bu camilerden sadece beşinden söz edilir. Evliya Çelebi’nin adini belirttiği camilerden dördü bugün de ibadete açiktir.

Kiliç Ali Paşa Camisi Haci Turhan Camisi Rüstem Paşa Camisi

40

Urla Çarşisi ve Üzüm Asmasi Seyahatnâme’de, güzel Urla çarşisi ve bu çarşidaki büyük üzüm asmasi yer alir. “Allah’in hikmeti bu güzel çarşinin ortasinda, kahvehaneler köşesinde bir üzüm asmasi büyümüştür. İki adamin ancak kucaklayabileceği yapida iri bir altin ağaçtir. … Ve binlerce salkim üzümü yol üzerine ahize gibi sarkitmiştir. Bütün gelip giden atlilar ve yayalar geçerken bir salkim koparip zevkle yerler.” (Evliya Çelebi) Urla çarşisinda bugün üzüm asmasi yoktur ama çarşinin girişinde bir ulu çinar yükselir ve Urla’nin üzümleri hala pek meşhurdur.

41

Urla’nin Zeytini “Bu şehirde üretilen zeytin ve zeytinyağinin eşi Edremit ve Karaburun kazasinda bulunmaz. Belki ve’t-tînü ve’z-zeytûn (İncire ve zeytine hamdolsun) ayeti bu zeytin için inmiş olmalidir.” (Evliya Çelebi)

42

“Allah’in Hikmeti, Evliya’nin Macerasi”Evliya Çelebi ve yol arkadaşlari, Urla’dan Karaburun’a geçerken Çarpan ve Turna Boğazlarinin bulunduğu dağlik ve ormanlik alanda “acayip ve garaip” bir macera yaşarlar. Haydutlarin saldirisina uğrayip sağ salim kurtulduklari bu maceralar “Ağzi Açik veya Merdivenli Kuyu” yakininda geçer. Kuyunun adi ve yeri bugün bilinir ama bakimsiz bir haldedir.

43

Karaburun – MordoğanEvliya Çelebi, Urla’dan Çeşme’ye giderken Karaburun’a uğradiğini, burada bir gece kaldiğini belirtir ve “Bu kaza İzmir Körfezi’nin ağzina kurulmuştur. Cennet misali zeytinlik köyleri vardir. Büyük şehri, saraylari, imaretleri ve benzeri büyük eserleri yoktur. … Verimli zeytinlikleri ve bağlari vardir.” diye yazar.

44

Evliya Çelebi’nin “Karaburun Kasabasi olarak anlattiği köyün eski adi “İmir Togan”dir. Bugün “Eski Mordoğan Köyü” olarak bilinir ve buradaki Ayşe Kadin/Hatun Camisi görülmeye değerdir.

45

Gün doğumu, batimi ve deniz Mordoğan’in imgelerindendir.

Mordoğan’in İmgeleri

46

Mordoğanlilar

Mordoğan’da baliğa birlikte çikilir.Müesser Aktaş Müzeevi, Mordoğan’in geleneğini ve tarihini hem saklar, hem ziyaretçilere sunar.

Mordoğan esnafi güler yüzlü, hoş sohbet ve işinin ehlidir.

47

ÇeşmeSeyahatnâme’de Çeşme şöyle tarif edilir: “Deniz kiyisinda alçak bir kaya üzerinde bati tarafi deniz, doğu tarafi eğimli ova ve dağdir. Dağlarin yamaçlari tamamen bağliktir. Ve kale içerisindeki evlerin tamami bati tarafindaki Sakiz Adasi’na doğru denize bakan elli adet toprak örtülüdür.” (Evliya Çelebi)

48

Çeşme KalesiEvliya Çelebi, Çeşme Kalesi’ni şöyle metheder: “Kale inci beyazi bir kuğu gibi benzersiz bir mücevher olmuştur.”

49

Seferihisar-SiğacikEvliya Çelebi, Sakiz Adasi’ndan çiktiği deniz yolculuğunda başindan geçen maceralari ve nihayetinde Siğacik Limani’na siğinarak nasil kurtulduklarini yazar. Siğacik Limani’nin “sekiz rüzgardan emin” bir liman olduğunu belirtir. Siğacik, bugün Seferihisar’a bağlidir ve “Sakin Şehir” ünvanli Seferihisar, modern hayatin hizindan korunulacak bir liman gibidir.

50

Siğacik Seyahatnâme’de, Siğacik Kalesi’nin üç kapisindan birinin limana baktiği yazilidir. Bu kale ve kapi bugün de limandadir.

51

Siğacik

52

KaragölEvliya Çelebi, Seyahatnâme’de Siğacik yakinindaki Karagöl’ün tilsimini yazar. Bu gölün tilsimi kapkara suyunda, içinde yüzdüğü rivayet edilen acayip ve kara baliklarda ve etrafindaki acayip şekilli taşlardadir. Karagöl’ün efsanesine göre; gölün kiyisindan dibine ulaşan bir merdiven vardir ve gölün dibinde bir hazine saklidir. Bu hazineye ancak kismetine razi olanlar ulaşir, dünya mali hirsina kapilan ise gölde boğulur. Gölün etrafindaki acayip taşlar da bu cansiz bendenlerin alametidir.

53

SeferihisarSeyahatnâme’de, Seferihisar’in adi Sivrihisar’dir ve Seferihisar, etrafindaki düz arazide bulunan sivri ve yüksek kayalardan dolayi bu adi almiştir. Evliya Çelebi, Seyahatnâme’de Seferihisar’in çarşisinin küçük olduğunu ama köylerden gelenlerin kurduğu çok büyük bir pazari olduğunu yazar. Seferihisar pazari bugün de gayet büyük ve meşhurdur.

54

CamilerSeyahatnâme’de Seferihisar’daki dört camiden ve Siğacik’taki küçük camiden bahsedilir. Seferihisar’daki Turabiye Camisi ve Siğacik Camisi gibi.

Seyahatnâme’de adi geçen “Kadi Hamami”, bugün “Kadin Hamami” olarak bilinmektedir.

55

Seferihisar’da HidirellezHidirellez’de, Seferihisar’in Beyler Köyü’nde köy hayiri yapilir ve bu gelenek asirlardir sürdürülmektedir. Bugün, köyün nişanli veya yeni evli kizlari kirmizi geleneksel kiyafetlerini giyerler ve köylüler imece usulü ile keşkek, pilav ve güveçten oluşan yemekleri hazirlayip, şehir içinden ve dişindan gelen yüzlerce misafire sunarlar. Evliya Çelebi’nin yazdiği gibi Seferihisar halki “garip dostudur.”

56

Seferihisar’da HidirellezHidirellez gecesi Seferihisar’in sokaklarinda yanan ateşlerden atlanir, taş toplayan kadinlar su kenarlarina giderek dilek diler. Seferihisar Belediyesi’nin Siğacik sokaklarinda düzenlediği eğlencelere genç yaşli herkes katilir.

57

SelçukSeyahatnâme’de Selçuk, Ayasuluk adiyla anilir. Buradaki kaleden ve su kemerlerinden bahsedilir.

58

Şirince Köyü, Selçuk’un bugünkü imgelerinden biridir.

59

TireEvliya Çelebi, Tire’ye varmadan evvel “Balpinar” adli yaylada kalir ve bu yaylanin güzelliklerini uzun uzun yazar. Seyahatnâme’de Balpinar Yaylasi için “Ve eski şairler binlerce övücü söz sarfetmişler ancak deryada damla, güneşte zerre kadar methetmemişlerdir. Anlatmaya dil yetersizdir.” diye yazilidir, ayrica Tire’nin diğer yaylalari ve mesire yerleri için de pek çok övgü yer alir.

Tire’de Sultan Nevruz kutlamalarinin yapildiği mesire yeri.

Mesire yeri.Balpinar Yaylasi’nin bulunduğu mevkide bugün

Büyükkemerdere Köyü vardir.

60

Seyahatnâme’de Tire adinin, Cemşid’in parlak yildizlar gibi kizlarindan birisi olan Sirye’den geldiği ve Sirye’nin tahti olduğu için adinin “Sire” olduğu yazilidir.

Tire

61

Tire’nin Ziyaret YerleriSeyahatnâme’de Tire’nin cami ve medreselerinin çokluğu ve ziyaret yerleri hakkinda bilgi verilir.

Yeşil İmaret Zaviyesi

Süleyman Şah Türbesi ve Camisi

62

Tire Çarşisi

Tire’nin “Uzun çarşisi gayet süslü ve ulu bir ticarethanedir. Bütün anayollari satranç tahtasi gibi planlanip, bu üslup üzere düzenlenmiştir. Ve kaldirimlari tamamen temiz ve beyaz taşlar

ile döşenmiştir. Her sabah temizlenip, kir ve pislikten bir zerre dair eser kalmaz idi. Bütün

ticarethaneleri kuzeye doğru yokuş aşaği konumlandirilmiş olup, yukaridan aşağiya doğru

bakilsa sanki bu yollar içerisindeki insanlarin deniz gibi dalgalanip, izdihamindan omuz omuzu

sökmez bir kargaşa oluşturduklari görülürdü.” (Evliya Çelebi)

63

Tire’nin Geleneksel El Sanatlari Ustalari

Keçe şal yapimi Tahta oymaci ve sepetçi

Beledi dokuma tezgahi Nalbant

64

Tire’nin Geleneksel El Sanatlari Ustalari

Semerci

Keçe Körüklü çizme ustası

65

Tireliler

Karambol, Tire’de asirlardir oynanan bir oyundur ve “saha” adi verilen özel alanlarda “meşe”

bir topla oynanir. Karambol, özellikle yaşlilar tarafindan çok

sevilir.

66

Tire’nin Zeybek Ateşi

67

Birgi

68

İzmir “Ege”dir, “Ege” İzmir’dir.

69

“Bu şehir hakkinda herşeyi anlatmaya kalksak kendi başina bir cilt kitap olur.” (Evliya Çelebi)

70

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhinin HaritasiTurgutlu, Kemalpaşa, Manisa Güzergâhi

Haritalarin teknik çizimi: Dr. Beycan Hocaoğlu

71

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhinin HaritasiManisa, Bergama, Menemen Güzelhisari Güzergâhi

72

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhinin HaritasiGüzelhisar, Kara Foça, Menemen, İzmir Güzergâhi

73

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhinin Haritasi

Menemen, İzmir, Urla Güzergâhi

74

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhinin HaritasiUrla, Karaburun, Çeşme, Sakiz, Siğacik Güzergâhi

75

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhinin Haritasi

Siğacik, Seferihisar, Menderes, Selçuk, Kuşadasi Güzergâhi

76

Evliya Çelebi’nin İzmir ve Çevresindeki Güzergâhinin HaritasiAydin, Tire, Bayindir, Birgi, Kiraz, Beydağ Güzergâhi

publication (37,23 mb)

Documents