1

TÜBĠTAK-BĠDEB

KĠMYA LĠSANS ÖĞRENCĠLERĠ (KĠMYAGERLĠK, KĠMYA

ÖĞRETMENLĠĞĠ VE KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ) ARAġTIRMA

PROJESĠ EĞĠTĠMĠ ÇALIġTAYI

(KĠMYA-2 ÇALIġTAYI)

YAPIġKANLAR GRUBU

PROJE RAPORU

DOĞAL KAYNAKLARDAN YAPIġTIRICI ELDE EDĠLMESĠ

PROJE EKĠBĠ

Adalet DAĞLI Kazım ÖZDEMĠR Tugay PEHLĠVAN

PROJE DANIġMANLARI

Doç. Dr. Cahit AKGÜL Prof. Dr. Handan GÜLCE

KEPEZ/ ÇANAKKALE

TEMMUZ-2011

2

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa No

Ġçindekiler…………………………………………………………….………………………..i

1. ÖZET............................................................................................................................. .........3

2. GĠRĠġ……………………………………………………………………………………….3

3. DENEYSEL ÇALIġMA…………………………………………………………………..5

4. BULGULAR VE TARTIġMA………………………………………..…………………15

5. SONUÇLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ VE ÖNERĠLER…………………………..16

KAYNAKLAR………………………………………………………………………………17

KATKIDA BULUNANLAR……………………………………………………………......17

ÇALIġMA TAKVĠMĠ……………………………………………………………..………..18

MALZEME LĠSTESĠ……………………………………………………………………….19

KISA ÖZGEÇMĠġ…………………………………………………………………………..20

3

1. ÖZET

Bu projede yumurta akı, buğday niĢastası ve Ģeker gibi doğal maddeler kullanarak

yapıĢtırıcı elde edildi ve bu yapıĢtırıcıya deniz yosunu, istiridye, çamsakızı, niĢasta ve dekstrin

gibi yapıĢkan özelliğe sahip farklı doğal maddeler katarak son durumda oluĢacak olan

yapıĢtırıcı ve yapıĢtırıcının kuvvetliliğinin gözlendi. Bu yapıĢtırıcılar strafor, kağıt, plastik,

kumaĢ ve cam gibi malzemeleri yapıĢtırmada denendi ve sonuçları gözlemlenerek

yorumlandı.

Proje hedefleri arasında;

Ġlkokul çağındaki çocukların uhu veya Japon yapıĢtırıcısı gibi zararlı kimyasallar

içeren yapıĢtırıcıları maketleri yapıĢtırmak amacıyla, iĢ eğitimi veya el iĢi gibi

derslerde yapıĢtırıcı olarak kullanması yerine doğal yapıĢtırıcı kullanmasını sağlamak

Küçük çocukların zararlı kimyasallar içeren yapıĢtırıcıları ağız yoluyla almaları

halinde vücutlarında meydana gelebilecek sağlık sorunlarının önüne geçmek

Soluma, koklama veya herhangi bir Ģekilde bağımlılık yapan yapıĢtırıcıların üretimini

azaltmak

YapıĢkan özelliği olduğu bilinen bazı doğal maddelerin bu özelliklerini göstererek

alternatif doğal yeni bir yapıĢtırıcı yapabilmek

Elde edilen yapıĢtırıcı örneklerinin strafor, kağıt, kumaĢ, plastik ve cam gibi farklı

malzemelere ne Ģekilde etki edeceğini gözlemek

2 . GĠRĠġ

Günümüzde kullanılan yapıĢtırıcılar fazla sayıda kimyasal madde içermekte ve bu

kimyasallar çevreye zarar vermektedir. Bu projede çeĢitli doğal maddeler kullanılarak zararsız

olabileceği düĢünülen yapıĢtırıcı yapılmaya çalıĢılıp, oluĢturulacak olan yapıya her seferinde

farklı maddeler eklenerek bu maddelerle elde edilen yapıĢtırıcıların yapıĢtırma gücü

karĢılaĢtırılacaktır.

YapıĢtırıcılar, iki maddeyi birleĢtiren moleküllerdir. Doğal ya da sentetik olabilen bu

malzeme, uzun zincir seklindeki dallanmıĢ yapısıyla üzerine sürüldüğü maddelerin

molekülleri arasına girer ve iki madde arasında birbirini tutan bağlar oluĢturur. Bu nedenle

arasına yapıĢtırıcı sürülmüĢ iki madde birleĢik hale gelir. Günümüzde yaygın olarak sentetik

yapıĢtırıcılar kullanırken, sanayi devrimine kadar sadece doğal yapıĢtırıcılar kullanılıyordu.

Arkeologların yaptıkları araĢtırmalara göre günümüzden 6000 yıl önce bazı bitkilerden elde

edilen reçine ve sakızlarla yapıĢtırılmıĢ kırık seramik kaplar bulunuyor.

4

Bu ayki konumuzsa, binlerce yıldan beri kullanılan yapıĢtırıcıların, yeĢil teknikle nasıl

üretildiği insanoğlu var olduğu günden beri kendini düĢmanlardan korumak ya da besin

toplamak için alet yapmaya baslamıĢ, daha sonra diğer ihtiyaçlarını da karĢılamak için bu

yeteneğini geliĢtirmiĢtir. Üretim

sürecinde her zaman çevresindeki kaynakları kullanan insan, nesneleri birbirine yapıĢtırmak

ya da onları daha sağlam kılmak için yapıĢkan özelliğe sahip malzemelerden yararlanmıĢtır.

Ġlk ve Ortaçağda da yaygın olarak kullanılan yapıĢtırıcılar için ilk patent 1750' li yıllarda

Ġngiltere'de alındı. Mersin balıklarından elde edilen bu yapıĢtırıcı, balığın hava keselerindeki

bir maddeden üretiliyordu. Ancak her bölgede aynı tür balıklar kullanılmıyordu. Örneğin, bazı

yerlerde yılan balıklarının derisi kullanılırken, denize uzak bölgelerdeyse tatlı su levreğinin

solungaç ve yüzgeçlerinden elde edilen malzemeler kullanılıyordu. 1930' larda kimya ve

plastik endüstrisinde ortaya çıkan ilerlemeler yeni sentetik yapıĢtırıcıların üretilmesini sağladı.

Bugün ticari olarak kullanılan neopren, epoksi ve akrilonitril adı verilen sentetik

yapıĢtırıcılarsa savaĢ yıllarında keĢfedildi. Bu tarihten sonra doğal kaynaklardan elde edilen

yapıĢtırıcıların üretimi önemli derecede azalmaya baĢladı. II. Dünya savasına kadar sadece

askeri amaçla kullanılan bu sentetik yapıĢtırıcılar, 1950'lerden itibaren hızla yayılarak

günümüzde uzay araçları da dahil olmak üzere her alanda kullanılmaya baĢladı. Yapılan bir

istatistik çalıĢmaya göre ABD'de kiĢi basma her yıl 18,2 kg yapıĢtırıcı kullanılıyor.

Mobilyalarda, ayakkabılarda, inĢaatlarda, kitaplarda, otomobillerde, boyalarda, paketlemede

ve çeĢitli yiyeceklerin hazırlanması gibi birçok alanda, yapıĢkan özelliğe sahip farklı türden

maddeler kullanılıyor. Eğer istersek bizler de çevremizde bulunan birçok maddeden kaliteli ve

doğal yapıĢtırıcılar yapabiliriz. Temel olarak yapıĢtırıcılar bitkilerden ve hayvanlardan

yapılmaktadır. Ağır islerde çoğunlukla hayvansal malzemelerden elde edilen yapıĢtırıcılar

tercih edilirken, ince islerde bitkisel yapıĢtırıcılar kullanılıyor. Ortaçağda önemli miktarda

yapıĢtırıcı, inek, boğa, manda gibi büyükbaĢ hayvanların yağlarından, sinir dokusundan,

tendonlarından, kemiklerinden, at, eĢek gibi hayvanların toynaklarından, tavĢanların

derilerinden ve farklı balık türlerinin Ģsolungaçlarından elde ediliyordu. Son yapılan

çalıĢmalardan birinde Purdue Üniversitesi'nden (ABD) Jonathan Wilker ve arkadaĢlarından

oluĢan bir grup kimyacı, tuzlu sularda yasayan ve bilimsel adı Mytilus edulis olan midyelerin

kayalara yapıĢmak için kullandıkları salgılarından, demiri bile yapıĢtırabilen, Ģimdiye kadar

bilinen en kuvvetli yapıĢtırıcıyı ürettiler. Bizler de evimizde bu tip kuvvetli yapıĢtırıcılar

yapamasak da basitçe, iç yağından, sütten ve yumurta akından yapıĢtırıcı yapabilirsiniz.

Örneğin, yağı yıkayıp bir kazanda eriterek ve içine az miktarda sap koyarak yapıĢtırıcı elde

edebilirsiniz.

5

Kötü kokusunu önlemek için de içine nane, kekik ya da lavanta yağı ekleyebilirsiniz. Bitkisel

yapıĢtırıcılar, çok kuvvetli olmasalar da birçok alanda kullanılabilir ve evde kolayca

hazırlanabilirler. Örneğin bali ve derby adlı yapıĢtırıcılar kullanılmaya baĢlamadan önce

ayakkabılar, çiriĢ otunun (Asphodelus aestivus) toprak altındaki yumrularından elde edilen

yapıĢtırıcılarla üretiliyordu. Bu yumrular seker bakımından zengin olduğu için toplanarak

kurutuluyor ve öğütülüp suyla karıĢtırılarak tutkal seklinde kullanılıyordu. Geleneksel ebru

sanatında yapıĢtırıcı olarak kullanılan kitreyse hala, bilimsel adı Astragalus olan geven

bitkisinin reçinesinden elde ediliyor. Buna benzer Ģekilde biz de niĢasta içeriği zengin patates,

bakla, buğday, pirinç gibi birçok bitkiden yapıĢtırıcı yapabiliriz. Undan yapıĢtırıcı yapmak

için: bir kabın içerisine 1/4 bardak soğuk su ve ¼ bardak unu koyun ve karısana kadar iyice

çalkalayın. Kabı ocağın üzerine alarak kaynatın ve içine 1/2 çay bardağı sap ilave edin, sonra

3/4 bardak sıcak su katın. Orta ateĢte tekrar kaynayıncaya kadar karıĢtırın. YapıĢtırıcınız

koyulaĢınca ateĢten indirin ve içerisine arzunuza göre 3 damla aromatik yağ ekleyin.

YapıĢtırıcınızı soğuttuktan sonra kullanabilir ve kalanını ağzı kapalı bir kabın içerisine alıp

muhafaza edebilirsiniz. Evde kalmıĢ artık pilavlardan ya da pirinçten de kolayca yapıĢtırıcı

yapabilirsiniz. Bunun için pirinciniz tazeyse haĢlayıp 1-2 gün bekletin. Eger pirinç yerine

artık pilavı değerlendirecekseniz, pilavı bir tahta parçasıyla ezmeye baĢlayın, ara sıra ezilen

pirinçlere su damlatarak ezme iĢlemine devam edin. Tamamen ezilmiĢ pirinçler bir süre sonra

suyun da etkisiyle kıvam kazanarak yapıĢtırıcı haline gelecektir.

3. DENEYSEL ÇALIġMA:

Deneysel çalıĢmada kullanılan maddeler:

Yumurta akı

Bütün yumurtanın % 66-70' ini oluĢturan yumurta akı ortalama % 88 su ve % 12 (% 9-

15) oranında kuru maddeden oluĢur.

Yumurta akının kaba kimyasal bileĢimi

Unsur Miktar(%)

Su 88

Protein 11

Yağ 0. 2

Karbonhidrat Eseri

Kül 0. 8

6

Tam bir yumurtada yumurta akı; yumurta sarısına yapıĢık Ģalaziferöz tabaka, iç

seyreltik tabaka, koyu kıvamlı tabaka ve dıĢ ince tabaka olmak üzere dört bölümden

oluĢmaktadır. Yumurta akının dörtte üçü kalın ve dıĢ ince tabakalardan oluĢmaktadır.

Yumurta akında, proteinler çok az miktarda mineral tuzları ve karbonhidratla birlikte

çözelti Ģeklinde bulunur. Yumurta akı basit proteinler olarak bilinen ovoalbumin, konalbumin,

ovoglobulin ve glukoproteinlerden (ovomukoid ve ovomusin) ibarettir.

Yumurta akı zarlarının yumurta sarısını sarması ve akıĢkanlığa sahip olması, yumurta

sarısının kabukla temasını önlemektedir. Ayrıca yumurta akı mikroorganizmaların üremelerini

güçleĢtiren antimikrobiyal özelliklere sahiptir. Bu özelliği lizozim gram-pozitif

mikroorganizmaların hücre zarını eriterek, konalbumin demir ve bakırla, avidin de biotinle

mikroorganizmaların demir, bakır ve biotini kullanamayacakları bileĢiklere dönüĢtürerek,

ovomukoid tripsini inhibe ederek mikroorganizmaların yıkımlanmalarına yol açar. Ayrıca

yumurta akının oldukça yüksek pH (8.3) değerine sahip olması da mikroorganizmaların

geliĢimini olumsuz yönde etkiler. [1]

Buğday NiĢastası

NiĢasta polisakkarid olarak bitkiler içerisinde saklanır ve insan gıdalarının önemli bir

bölümünü teĢkil eder. Yumru, kök ve tohumların temel içeriğini oluĢturur ve mısır, pirinç

,buğday, patates ve diğer bazı tahıllardan elde edilebilmektedir. Besin olarak kullanılmayan

niĢastanın tarihi çok eskilere dayanır. Mısırlıların papirüs eldesinde niĢastalı yapıĢtırıcılar

kullanmaları Ġ.Ö. 3500 – 4000‟ lere kadar gitmektedir. Modifiye edilmiĢ buğday niĢastasını

papirüsün yüzeyini Ģekillendirmede, düzleĢtirmede kullanmıĢlardır. Günümüzdeyse kağıt,

tekstil, yapıĢtırıcı ve daha bir çok sanayi dalında ayrıca besin maddesi olarak da yaygın bir

kullanımı vardır. Yerinde duran enzim teknolojisi, zamanla mısır niĢastasından tatlandırıcı

üretilmesine kadar geliĢtirildi. (mısır Ģurubu, yüksek fruktozlu mısır Ģurubu). ÇalıĢma

laboratuarlarda hangi tahıllardan veya niĢastalarından belirlenen geniĢlik içerisinde kimyasal

besin olarak yararlanılacağı ve yenilenemez petrol kaynaklarının yerini alacağı Ģeklindedir.

Buğday niĢastasında amiloz oranı %28, amilopektin oranı ise %72 civarındadır. (Ortalama

1:2.6) NiĢasta lineer (amilaz) veya dallanmıĢ (amilopektin) polimerlerin bir karıĢımıdır.

Granüller halinde dallı ve lineer moleküller arasında bulunur. Bazı niĢastalar sadece dallı

moleküllerden oluĢmuĢtur. Bunlar kesik yüzeyli yemin camsı parlaklığından ötürü waxy

niĢastası olarak tanımlanmıĢlardır. Tüm niĢastaların % 25 lineer % 75 dallı molekül

içermesine rağmen bazı genetik değiĢime uğramıĢ yemler % 85 lineer molekül içerecek

Ģekilde üretilebilmektedir.

7

NiĢasta granülleri 2 – 150 mm boyunda değiĢir. Pirinç en küçük, patates ise en büyük

granüllere sahiptir. NiĢasta granüllerinin mikroskobik incelenmesi hilum denilen belirgin bir

açıklığı göstermektedir. Hilum, granülün bitkiye ait merkezidir. (Örneğin, çekirdek etrafında

granül büyümesinin olması gibi) ParçalanmamıĢ niĢasta granülleri soğuk suda çözünmez.

Fakat suyu emer ve ĢiĢer. Granül çapının artması normal mısırda % 9,1 iken waxy mısırında

% 22,7 dir. Sıcak suda ise jelatinleĢme gerçekleĢir. JelatinleĢme niĢastanın cinsine göre farklı

sıcaklıklarda olabilir.

Kullanım alanları;

Doğal, saf ve yenilenebilir bir polimer olmasından dolayı, buğday niĢastasının bir çok

kullanım alanı bulunmaktadır.

Kaplamalarda yapıĢtırıcı olarak

Kahvaltı gevreklerinde ürünlerin kabarmasına ve parçaların çıtırlığına yardımcı

olur.[2]

Çam sakızı

Reçine; belli sıcaklıklarda yapıĢkanlığı ya da sakızımsı oluĢuyla tanınan, molekül ağırlığı

yüksek organik madde. Doğal reçineler çok az sayıda olmakla birlikte, sentetik reçineler son

derece çeĢitlilik gösterir. Doğal reçineler ağaçlardan elde edilir. BaĢlıca üç çeĢittirler. Uçucu

yağlar içeren oleoreçineler, doğal sakız içeren sakız reçineleri ve sakızı olmayan, az miktarda

uçucu yağ taĢıyan sert reçineler. Oleoreçineler içinde en bilinenleri Kanada balsamı ve

terebentindir. Terebentinin damıtılmasıyla elde edilen katı bir reçine olan çamsakızı (rosin),

boya, vernik, kâğıt, muĢamba ve lastik sanayiinde kullanılır.Katı reçinelerin, kaygan

yüzeyleri, daha az kaygan duruma getirme özellikleri de vardır. Plastiklerin hepsi bir reçine

olup plastikle reçine arasındaki ayrım muğlaktır, hatta keyfidir. Kısmen sentetik reçine

sayılabilecek ilk reçine 1862′de nitroselüloz, bitkisel yağlar ve kâfurdan elde edildi. Selüloit

ise 1869′da yapıldı. Tam anlamıyla ilk sentetik reçine 1910′da L. H. Baekeland tarafından

fenol ve formaldehitten elde edilen bakalittir. 1920′lerde kauçuğun ve stiren reçinesinin

polimer yapısı üzerinde yapılan çalıĢmalar polimer biliminin kuramsal temelini oluĢtururken

bir yandan da sentetik plastik ve reçinelerin geliĢtirilmesinde baĢlıca etken olmuĢtur.

8

Çamsakızı (rosin):

Ağaç gövdelerinden elde edilen bu düĢük maliyetli doğal reçine esasen abietik

asittir(C20H30O2). Kullanılabilir olmasından önce mutlaka nötralize edilmelidir. Bu normal

olarak kireç ile reaksiyona sokularak yapılır.

KireçlenmiĢ rosin oldukça parlak, parlaklığı sürdürebilesi mükemmel seviyede ve iyi

adhezyonu olan bir reçine verir. Fakat reçine kuru olduğunda, suya ve kimyasallara karĢı

dayanımda oldukça zayıftır. DüĢük maliyetli cilalarda popülerdir. Kireçli rosinin mineral

spiritlerdeki çözeltisi “gloss oil” olarak adlandırılır.

Kolofan, çam sakızının damıtılmasıyla oluĢan, saydam, sarı renkli reçine. Canlı ağaç

gövdelerinde açılan yaralardan, ağacın dip kütük kısımlarının ekstraksiyonundan ve sülfat

yönteminin yan ürünü olan tall-oil'in fraksiyonlu damıtılmasıyla elde edilir. Suda çözünmez,

oda sıcaklığında katı, açık sarı-kahverengi arasında bir renktedir. Eter, alkol, klorlu

hidrokarbon ve hidrokarbonlarda çözünür. Kolofanın değerini belirlemede en önemli etken

renktir. Renk açık sarıdan koyu kahverengine doğru harflerle değerlendirilir. Doğal olarak

çam ağaçlarından elde edilen reçine %80 kalofan, %20 terebenti yağı içerir. Kolofanın

bileĢimi ise %90 reçine asitleri ile %10 nötral maddeler içerir.

Abietik sıf. (fr. abietique'ten). Org. kim. Abietik asit, kolofanın baĢlıca bileĢeni ve formülü

C19H19 - C02H olan asit. (Abietik asit, çam oleoreçinesinin kolofana dönüĢmesi sırasında

levopimarik* asitin izomerleĢmesinin son ürününü oluĢturur. Açık formülü düzgün bir

diterpenin*formülünükarĢılamaz.)[3]

Ġstiridye

Ġstiridye Crassostrea gigas YumuĢakçalar (Mollusca) Ģubesinin yassı solungaçlılar

sınıfından, ılıman ve sıcak denizlerde toplu halde yaĢayan çift kabuklu bir hayvan. Zemine

yapıĢtığı kabuk çukur ve büyük, üstteki düz ve daha küçüktür. Kabukları derinin salgısıdır.

Üstleri sert ve pürüzlüdür. Ġstiridyeler de midyeler gibi bulundukları yerde sabit kalırlar.

Ayakları bulunmaz, yer değiĢtirmez. Kavkılar arasında tek kapayıcı kas vardır. BaĢları

bulunmaz. Kalb ve sinir sistemleri vardır ve solungaç solunumu yaparlar. Kabukların

aralanmasıyla sudaki oksijen solungaç tarafından kullanılır. Bu yolla sudaki bitkisel ve

hayvansal planktonları (mikro organizma) da alarak beslenirler.

9

Çoğu hermafrodit (diĢi ve erkeklik özelliğine sahip) olmakla beraber ayrı eĢeyli olanları da

vardır ve hayatları boyunca aynı noktada kalırlar.

Ġstiridyede bulunan sedef/sadef: Minber, kapı, dolap kapağı, sandık, rahle...vb. ince

marangozluk ürünü eĢyaların kakma bezemelerinde kullanılan; inci çıkarılan istiridye

kabuklarının iç yüzündeki parlak madde.

Ceviz, meĢe, abanoz gibi ahĢap yüzeylerin oyulmuĢ kısımlarına sedeften kesilmiĢ parçaların

yapıĢtırılması için tutkaldan daha iyi bir yapıĢtırıcı olarak ''dövülerek çok ince toz haline

getirilmiĢ istiridye kabuklarının yumurta akıyla macun haline getirildiği'' bir karıĢım tercih

edilmiĢtir. Mimar Sinan ve Mehmed Ağa gibi ünlü Osmanlı mimarları, eğitimlerinin

baĢlangıcında sedef kakma iĢlerini öğrenerek ''sedefkâr'' olmuĢlardır.[4]

Yosun

Su yosunları ya da Algler (Latince deniz otu anlamındaki "alga" dan türetilmiĢtir ), büyük

çoğunluğu fotosentetik olmasına ve bitkilere benzemesine karĢın, bitkiler alemiyle yakın

akraba olmayan bir grup sucul canlı grubudur.

Su yosunları, bitkilerin aksine, fotosentez ürünlerini niĢasta formunda depolamazlar.

Kloroplastları, sitoplazma içerisinde serbest olarak değil, granüller endoplazmik retikulum

üzerinde bulunur. Klorofil-c taĢırlar ve bitkilerde bulunmayan baĢka pigment maddeleri

bulundurular. ÇeĢitli su yosunu gruplarına özel renklerini bu pigment maddeleri verir. Su

yosunlarında, bitkilerdeki yaprak, gövde gibi elemanlarına benzeyen, ancak damar dokusu

taĢımayan, özelleĢmemiĢ vücut bölümlerine "tallus" denir. Üremeleri, ikiye bölünme,

tomurcuklanma, ana bitkinin büyümesi, spor hücrelerinin ya da eĢey hücrelerinin üretilmesi

Ģeklinde gerçekleĢir.

Fotosentetik su yosunları, sucul ortamların birinci derecedeki üreticileri olduklarından

önemlidirler. Alglerin bir diğer önemi de, birçok sucul canlının besin kaynağını

oluĢturmalarıdır. Ayrıca, çeĢitli endüstri alanlarında kullanılan bazı hammaddeler yine bu su

yosunlarından elde edilmektedir. YaĢamı sona eren su yosunlarının dıĢ iskeletleri dibe

çökerek, denizel kayaçların yapısına katılır.

Ekolojide su yosunları; Su yosunları, tüm ekosistemlerin bütünlüğünün korunmasında

önemlidir. Okyanuslarda bulunan diyatomlar ve diğer mikroskobik yosunlar, tüm dünyanın

ihtiyacı olan fotosentetik karbon ihtiyacının üçte ikisini üretirler. Sularda yosunlar tarafından

gerçekleĢtirilen fotosentez canlılara oksijen sağlar.

10

Su yosunları, bununla birlikte suda yaĢayan canlıların besin ve korunma gibi ihtiyaçlarını da

karĢılar. Bilinen tüm bitkiler içinde en hızlı büyüme oranını gösteren Büyük Okyanus'un dev

su yosunu Macrocystis pyriferanın yaprakları haftada 3 ile 4.5 m arası boy verebilmektedir.

Çok yıllık bu bitkiler yaklaĢık 60 metre uzunlukta olabilirken, bazen 100 metre yüksekliğe

kadar ulaĢabilirler. Bu yosunlar yaklaĢık 100 kg. ağırlığındadır.

17. yüzyılın sonlarından beri, kahverengi alglerin yakılmasıyla mineralce zengin küllerinden

sabun, cam, soda ve gübre yapımında kullanılan "potas" elde edilmektedir. Kimyasal

maddeler arasında yer alan brom ve iyot ilk kez bu külden izole edilmiĢtir ve iyot hala

Japonya'da deniz yosunlarından elde edilmektedir. Yosunlar yaygın bir Ģekilde gübre olarak

kullanılmaktadır. Dünyanın bazı kesimlerinde kar altında yaĢayabilen yosunlar, karın baharda

pembe görülmesine sebep olurlar.

Yosunda bulunan agar agar; Agar agar (veya agar) bazı kırmızı deniz yosunlarından

(Gelidiacae, Sphaerococcaceae ve Rhodophyceae) elde edilen özüt olup, agaroz (%70) ve

agaropektin polisakkaritlerini içerir.

Agaroz, agarın yüksek jelleĢtirme özelliğinden sorumlu iken, agaropektin viskoz özellik verir.

Agardaki agaroz/agaropektin oranı hammaddeye göre değiĢir. Agardaki agaroz oranı en çok

%75'e kadar çıkabilir.

E406 kodu ile kullanılır, Malay dilinde jöle anlamına gelmektedir.

ġekerli, helmeli ve kolloidal yapıdadır. Agar bir poligalaktozid olup, bazı hidroksil

grupları sülfürik asit ile esterleĢtirilmiĢtir. Agarın katılaĢtırma (jelleĢtirme) özelliğini

bileĢimindeki D-galakton sağlar. BileĢiminde ayrıca inorganik tuzlar, çok az miktarda protein

benzeri maddeler ve eser miktarda yağ vardır. Mikrobiyolojide kullanılan agarlar özel olarak

saflaĢtırılarak, antimikrobiyel maddeler ve pigmentlerden arındırılır.

11

Uzun ve dallanmıĢ zincir yapısı nedeniyle -bir kaç istisna dıĢında- mikroorganizmalar

tarafından besin maddesi olarak kullanılamaz.

Agar agar, yaklaĢık olarak 34–39°C‟de jelleĢir ve 80–95°C‟de erir. Gerek erime, gerekse

jelleĢme sıcaklığına pH etkilidir.

Kullanım Alanları: Gıda üretiminde agar kullanımının sağlıklı olması bazı ülkelerin 300

yıldan fazla kullanım tecrübesiyle garantilenmiĢtir. Dünya Sağlık Örgütü agarın gıda

sektöründe kullanılmasına izin vermiĢtir. Türkiye, Ġngiltere, Almanya, Rusya, Fransa ve

Polonya yasalarınca kabul edilmiĢ ve onaylanmıĢtır. Amerikan FDA kuruluĢu agara GRAS

derecesini vermiĢtir. (“Genel olarak sağlıklı kabul edildi.”).

Agar agar, gıda sektöründe jelatinin tamamen bitkisel ve vejeteryan bir alternatifi olarak

kullanılmaktadır. Gıda sektöründe jelatinin kullanıldığı her üründe kullanılabilen agar agar,

bitkisel ve daha sağlıklı bir alternatiftir.

[5]

12

Dekstrin

Bir polisakkarit karıĢımı olan dekstirn, genellikle yapıĢtırıcı üretiminde kullanılan elde

edilmesi kolay ve ucuz bir maddedir. Suda çok iyi çözünür ve kaya sertliğinde ürünler elde

edilir.

Ġçeriğinde hiçbir zehirli ve tehlikeli madde yoktur. Kolaylıkla patates veya mısır

niĢastasından elde edilir. NiĢasta 1cm kalınlığındaki ince bir tabaka haline getirilip 220°C‟lik

fırında uzun süre bekletilir. Rengi sarımsı kahverengine döndüğünde dekstrin elde edilmiĢ

olur. Dekstrinin tanınması KI3 potasyum iyodür çözeltisinin sıcak suda bekletilmesi ile

gerçekleĢtirilir.

Çözeltinin koyu kahverengi olması dekstrinin varlığını gösterir. Dekstrinler asit

hidrolizosyonu ile kavrulmuĢ niĢastalardır. Kavrulma zamanları ve renklerine göre üretim ve

pazarlaması yapılmaktadır. Kimya, döküm, tekstil, kağıt sanayilerinde kullanılmaktadır.

Dekstrin su ile karıĢtırıldığında kuvvetli bir yapıĢtırıcı haline gelir. Posta pulu, zarf, duvar

kağıdı, rulo kağıt ve tekstilde sık kullanılan bir yapıĢtırıcı türüdür.[6]

Deneyin yapılıĢı:

Doğal yapıĢtırıcı örneği hazırlanırken hammadde olarak yumurta akı, buğday

niĢastası, Ģeker ve limon kullanılmıĢtır. YapıĢtırıcının hangi maddelere nasıl etki edileceğinin

belirlenmesi için ilk önce belirli miktarlarda hammaddeler karıĢtırılmıĢtır. Bunun

gerçekleĢebilmesi için dört tane numune hazırlanmıĢtır. (ġekil1.‟de bu numuneler

bulunmaktadır.)

Numune hazırlamada adımları: 1 tane miktarı önceden ölçülmüĢ olan yumurta akı

üzerine belirli damlalarla limon suyu eklenir. Daha sonra Ģeker ve buğday niĢastası eklenerek

sürekli karıĢtırılıp yapıĢtırıcı oluĢturulur. (Numunelerin hazırlanma sırasındaki miktarları

Tablo1.‟de bulunmaktadır.)

13

ġekil1. Ġlk hazırlanan numuneler

Tablo1. Numuneler için kullanılan hammadde miktarları

Kullanılan hammaddeler

Numune numarası Yumurta akı (gr) Limon suyu

(damla)

ġeker (gr) Buğday

niĢastası (gr)

1 36.383 2 1 1

2 31.805 5 5 5

3 38.311 10 10 10

4 33.778 15 15 15

Not: Tablo1.’deki değerlendirmeden sonra en kuvvetli yapıştırıcının 4 numaralı

numune olduğu görülmüştür. Bundan sonraki işlemler bu numune üzerinden yürütülecektir!

Deneme süreci sonucunda oluĢturulan dört farklı yapıĢtırıcıdan en kuvvetli olanı dört

numaralı numune olduğu için bu numune üzerine istiridye, deniz yosunu, çamsakızı ve

dekstrin belirli miktarlarda konularak yeni karıĢımlar elde edilmiĢtir. Kuvvetli olan

numunedeki niĢasta oranı artırılarak kıyaslamaya o da eklendi. OluĢturulan bu yeni karıĢımlar

a, b, c, d, ve e olarak alt baĢlıklara ayrılmıĢtır.

14

(KarıĢımın miktarları Tablo2.‟de veriler bulunmaktadır.) ġekil2.‟de sağdan sola doğru a, b, c,

d, e olarak dizilmiĢtir.

Tablo2. Dört numaralı numuneye eklenen maddelerin miktarları

Numune adı Eklenen madde Eklenen madde miktarı (gr)

a Çamsakızı 4

b Ġstiridye 4

c Deniz yosunu 4

d Buğday niĢastası 10

e Dekstrin 4

Not: dekstrin ile ürün denemeleri yapılırken e ve f olarak iki başlık oluşturulmuştur.

Bu iki başlık bir tane 4 numaralı numunenin yarıya bölünmesi ile kullanılarak hazırlanmıştır.

ġekil2. Hazırlanan alternatif numuneler

15

4. BULGULAR VE TARTIġMA

Yapılan deneysel çalıĢma sonucunda toplam sekiz tane numune hazırlanmıĢtır. Bu

numunelerin strafor, cam, kağıt, kumaĢ ve plastiği yapıĢtırıp yapıĢtırmadığına bakılmıĢtır. Bu

yapılırken 15‟lik resim fırçası ile numunelerden bir vuruĢluk miktar alınmıĢtır. 3*3 ve 7*7‟ lik

alanlara etki ettirilen yapıĢkan numuneleri, bir gün sonucunda birbirinden ayrılıp yapıĢma

derecelerine ve yapıĢmanın sonuçlarına bakılmıĢtır. Bu veriler Tablo4.‟ de belirtilmiĢtir. Ġlk

dört numune için yapıĢtırma sonuçları ise Tablo3‟ de belirtilmiĢtir.

Tablo3. Doğal yapıĢtırıcı numunelerinin malzemeleri yapıĢtırma özellikleri

Numune Numarası Kağıt KumaĢ Strafor

1 + - -

2 + + -

3 + + -

4 + + + + +

Tablo4. Malzeme deneme sonucundaki bulgular

YapıĢtırma iĢlemi için kullanılan malzemeler

Numune kodu Strafor KumaĢ Kağıt Plastik Cam

4 + + + + - -

4-a + + + + + + +

4-b + + + + + +

4-c + + + + + + + + + + +

4-d + + + + - +

e +++ +++ ++ + +++

Not: Eksi işareti yapışmanın olmadığını, artı işareti ise yapışmanın gerçekleştiğini

belirtmektedir. Artı işaretinin fazla olması, yapışma derecesini göstermektedir. En kuvvetli

olana üç artı konulmuştur.

Elde edilen bulgular:

Deniz yosununda bulunan agar maddesinden dolayı diğer yapıĢtırıcılara göre cam ve

kumaĢ malzemelerde en kuvvetli yapıĢtırıcı olduğu gözlenmiĢtir. (Cam parçalar

birbirinden ayrılamadı.)

16

Dört numaralı numuneye katılan buğday niĢastası ve Ģeker oranlarının fazlalığı

nedeniyle bir, iki ve üç numaralı numuneye göre daha kuvvetli yapıĢtırma özelliğine

sahip olduğu gözlendi.

Kağıt yapıĢtırmada en kuvvetli olan yapıĢtırıcının 4-a numune kodlu çamsakızı içeren

yapıĢtırıcı olduğu gözlendi.

Elde edilen dekstrinin varlığı (KI3 çözeltisinde kahverengi renk aldığı için)

kanıtlanmıĢtır.

YapıĢtırma zamanı bakımından en hızlı özelliğe sahip olan numunelerin dekstrin

içeren numuneler olduğu gözlendi.

Numune denemelerinin yapıldığı malzemelerde hiçbir Ģekilde aĢınma meydana

gelmemiĢtir.

5. SONUÇLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ VE ÖNERĠLER

Ġnsan sağlığının korunması açısından, tamamen doğal olarak üretilen bu yapıĢtırıcının

diğer kimyasal yapıĢtırıcılar yerine kullanılması sağlanabilir.

Üretilen bu yapıĢtırıcı maket, kağıt, cam, plastik ve kumaĢ yapıĢtırmada kullanılabilir.

Ġlk numuneye katılan dekstrin ile bir maddenin yapıĢtırıcılık özelliği güçlendirilebilir.

Genel olarak evde kullanılan malzemelerden yapılan bu doğal yapıĢtırıcı kolaylıkla

üretime geçirilebilir. Fakat organik sebze ve meyvelerde olduğu gibi bu yapıĢtırıcı da

doğal olduğundan dolayı maliyet açısından piyasadaki diğer yapıĢtırıcılara göre daha

pahalı olabilir. Bu sorun da sağlık söz konusu olduğundan dolayı ortadan kaldırılabilir.

Ġlköğretim düzeyindeki çocukların fazla yapıĢtırıcı kullanmaları sonucu oluĢan sağlık

sorunlarını doğal yapıĢtırıcılarla önlenebilir.

17

KAYNAKLAR

[1] http://homepage.uludag.edu.tr/~mtayar/yumurtahijyeni.htm

[2] http://www.karnisasta.com/tr/kar_nisasta_nedir.php (Othmer, 1971, Bölüm 21)

http://hammaddeler.com/index.php?option=com_content&view=article&id=326&Itemid=178

[3] http://www.isimsizsevda.com/recine-nedirrecine-cesitlerihakkinda-bilgi.html

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kolofan

http://www.nuveforum.net/1297-tuzlar/69962-abietik-asit-kolofanin-bileseni-formulu/

kaynak:2-cilt:1

[4] http://sozluk.yenimakale.com/istiridye.html

http://artrestorasyon.net/index.php

[5] http://tr.wikipedia.org/wiki/Su_yosunlar%C4%B1

http://www.hammaddeler.com/index.php?option=com_content&view

[6] CANKORUR, C., ALAYBEYOĞLU,T., Boraks Katkılı Süper YapıĢtırıcı Prpjesi,

TÜBĠTAK-BĠDEB KĠMYA BĠLĠM DANIġMANLIĞI ÇALIġTAYI

[7] Mihoko Maruyama, Estimated Effects of Silicone Glue on Protein Crystal Growth.

[8] Sander Haemers, Cross-Linking and Multilayer Adsorption of Mussel Adhesive Proteins.

KATKIDA BULUNANLAR

ÇalıĢtay süresince projelendirmemize yardımcı olan tüm proje ekibine,

danıĢmanlarımıza ve bize manevi destekte bulunan tüm arkadaĢlarımıza teĢekkür ederiz.

Ayrıca Kimya-2 ÇalıĢtayı boyunca yardımlarını esirgemeyen baĢta koordinatörümüz Prof. Dr.

Mehmet AY ve diğer tüm hocalarımıza teĢekkürlerimizi bir borç bileriz.

18

ÇALIġMA TAKVĠMĠ

Paz

arte

si

(25.0

7.2

011)

Saatler ÇalıĢma

08:30-10:30 ÇOMÜ FEF Kimya

Bölümüne

Laboratuarlarına giderek

malzemeleri teslim alıĢ ve

gerekli düzeneklerin

kurulması

11:00-12:30 YapıĢtırıcının

oluĢturulması (basit olarak)

14:00-16:00 YapıĢtırıcıya yeni maddeler

katılması (denemeler)

16:00-19:30 YapıĢtırma kuvveti yüksek

olan maddelerin

belirlenmesi

Sal

ı (2

6.0

7.2

011)

Saatler ÇalıĢma

08:30-17.30 Sonuçların belirlenip

yorumlanması ve

güvenilirliklerinin test

edilmesi

Çar

Ģam

ba

(27.0

7.2

011) Rapor yazımı

Per

Ģem

be

(28..

07.2

011) Raporun sunulması

19

KĠMYA LĠSANS ÖĞRENCĠLERĠ

(KĠMYAGERLĠK, KĠMYA ÖĞRETMENLĠĞĠ VE KĠMYA

MÜHENDĠSLĠĞĠ) ARAġTIRMA PROJESĠ EĞĠTĠMĠ ÇALIġTAYI

Kimya-2 (ÇalıĢtay 2011)

Malzeme Talep Formu

GURUB ADI

S. No Mazleme Adı Miktarı

Birimi (Adet, Gram, Top)

Rengi Teknik Özelliği (Varsa özel belirttiğiniz marka )

Özel Açıklama

1 Yumurta 30 adet 1 koli

2 Limon 4 adet

3 Toz Şeker 250 gram

4 Buğday nişastası 500 gram

5 Deniz yosunu 4 demet

6 İstridye 10 adet

7 Çam Sakızı 250 gram

8 Mısır nişastası 500 gram Dekstrin elde etmek için kullanılacaktır.

9 Kumaş 20*30 cm2 Boyut çok önemli değil

10 Plastik (bardak olabilir.) 7 adet

11 strafor 20*30 cm2

12 Havan

13 ısıtıcı

14 beher 6 adet

15 manyetik karıştırıcı

16 baget

20

KISA ÖZGEÇMĠġ

Tugay Pehlivan;

1991 yılında Ġstanbul‟ da doğdu. Ġlkokulu Zeynep Bedia Kılıçlıoğlu ilköğretim okulu,

ortaokulu YeĢilbağ Ġlköğretim okulunda tamamladı, Liseyi Bağcılar Lisesinde bitirdi. Halen

lisans eğitimine Bilecik Üniversitesi Kimya ve Süreç Mühendisliği Bölümünde 3. Sınıf

öğrencisi olarak devam etmektedir.

ADALET DAĞLI

1987 yılında Kayseri „de doğdu. Ġlkokulu Osman Zeki Yücesan Ġlköğretim Okulunda, liseyi

Behice Yazgan Kız Lisesinde, ünversiteyi Erciyes Üniversitesi Kimya Bölümünde tamamladı

ve Kimyager oldu. ġuan kimya öğretmenliği için pedagojik formasyon dersi alıyor.

Kazım ÖZDEMĠR

1989 yılında Sivas‟da doğdu. Ġlkokulu ve liseyi Ġzmir‟de okudu. 2007 yılında Mersinli

Anadolu Meslek Lisesi kimya bölümünde okudu. ġu anda Dokuz Eylül Üniversitesi Kimya

Öğretmenliğinde okuyor ve Uzay Kampı Türkiye‟de yarı zamanlı eğitmen olarak çalıĢıyor.

21

TEġEKKÜR

Koordinatörümüz; Prof. Dr. Mehmet AY ‟a

DanıĢmanlarımız; Prof. Dr. Handan GÜLCE‟ ye, Doç. Dr. Cahit AKGÜL‟ e

Grup teknisyenimiz; Memduh BĠLMEZ „ e

Ve tüm arkadaĢlarımıza teĢekkür ederiz…….