profili i sektorit: inxhinieri mekanike - alledkosovo.comshqip).pdf · 4 the mechanical engineering...
TRANSCRIPT
Profili i sektorit:
Inxhinieri mekanike
Mars, 2016
2
CONTENTS
The mechanical engineering skill sector at a glance ........................................................................ 4
1. Introduction ................................................................................................................................. 6
Methodology ................................................................................................................................ 6
Glossary of terms used in the sector profile ................................................................................ 7
2. Labour demand ........................................................................................................................... 8
2.1. Indicator 1: Scope Of The Skill Sector Mechanical Engineering ........................................... 8
Employment ................................................................................................................................. 9
Unemployment ............................................................................................................................ 9
Unemployment rates ................................................................................................................... 9
Gender balance in employment and unemployment ................................................................ 10
Measuring SCOPE ....................................................................................................................... 10
2.2. Indicator 2: Dispersion And Concentration Of ENG Occupations ...................................... 11
Dispersion .................................................................................................................................. 11
Concentration – Key Economic Activities .................................................................................. 12
Gender Balance In ENG Employment ........................................................................................ 15
Differences in Demand by NQF Level Requirements ................................................................. 15
2.3. Indicator 3: Job growth in ENG occupations ...................................................................... 16
Measuring Job Growth ............................................................................................................... 16
Summary of Labour demand ......................................................................................................... 18
3 - Labour Supply And Labour Market Balance ........................................................................... 18
Labour Supply 1: The Unemployed ............................................................................................ 19
3.1 Indicator 4: Measuring the employment potential .............................................................. 20
Labour Supply 2: Graduates from VET Training Programmes ................................................... 21
Labour Supply 3: Graduates from Higher Education Institutions .............................................. 23
3.2 Indicator 5: Training coverage of the skill sector ............................................................... 24
Measuring the TRAINING COVERAGE Indicator ......................................................................... 27
3.4 Indicator 6: The Balance of Supply and Demand .................................................................. 27
4 Summary Of Indicators .............................................................................................................. 29
5 - SOME Facts About Mechanical Engineering ............................................................................. 31
Mechatronics as a Segment of Mechanical Engineering - What Is Its’ Role In Modern
Manufacturing? .......................................................................................................................... 33
Annex 1 – List Of Occupations In The Mechanical Engineering Sector With Estimates Of Nqf Level
Requirements ............................................................................................................................ 34
3
Annex 2 – The Unemployed With Mechanical Engineering Occupations, 2015, Source: Ministry Of
Labour And Social Welfare ........................................................................................................ 39
Annex 3 - List Of VET Training Programmes From The Mechanical Engineering Skill Sector 2014-
2015, MEST ................................................................................................................................ 44
Annex 4 - Higher Education Training Programmes Belonging To The Mechanical Engineering Skill
Sector, PM Office ....................................................................................................................... 45
4
THE MECHANICAL ENGINEERING SKILL SECTOR AT A GLANCE
Sektori i shkathtësive “Inxhinieri Mekanike“ në Kosovë dhe në shumë vende tjera është shtylla
kryesore e industrisë së prodhimit, ndërtimit të anijeve dhe metalurgjisë. Shkathtësitë që fitohen
përmes kualifikimeve të nivelit sekondar dhe terciar nga sektori i shkathtësive të inxhinierisë
mekanike gjejnë përdorim shumë të madh në ekonomi si dhe prijnë për kah ndryshimet në
teknologji dhe inovacioni. Megjithatë, madhësia ose fushëveprimi i këtij sektori të shkathtësive
është zbehur gjatë procesit të zvogëlimit të industrisë në Kosovë dhe tani numëron më pak se
16,000 të punësuar dhe afër 4000 të papunë me profesione nga sektori i shkathtësive inxhinieri
mekanike.
Shpërndarja e profesioneve të inxhinierisë mekanike është substanciale pasi që këto profesione
mund të gjenden në 66 prej 68 aktiviteteve ekonomike. Megjithatë, rreth 50% e këtyre
profesioneve punojnë në 7 aktivitete ekonomike kryesore, siç janë: Riparimi dhe instalimi i
makinerive dhe pajisjeve, prodhimi i produkteve të fabrikuara metalike, tregti me shumicë dhe
pakicë, aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë, energji elektrike, furnizim me gaz dhe ajër të
kondicionuar, aktivitete tjera të shërbimeve personale si instalim dhe riparim i ngrohjes, ftohjes
ose shërbime hidrauliku dhe shërbime tjera.
Rritja e vendeve të punës në ekonomi prej vitit 2008 deri 2013 ka qenë e konsiderueshme (75%)
gjatë kësaj periudhe, gjë që tregon se shkathtësitë duhet të përshtaten me një rritje të shpejtë të
kërkesës në tregun e punës. Megjithatë, nuk mund të pritet që rritja të vazhdojë të jetë po aq
dinamike sa ke qenë në të shkuarën pasi që fillimi i rritjes ka qenë nga një nivel shumë i ulët
fillestar prej pak më shumë se 8,000 [të punësuar.
Sa i përket punsueshmërisë së profesioneve të inxhinierisë mekanike nga regjistri i shërbimeve të
punësimit në Kosovë si raport mes vendeve të lira të punës dhe numrit të të papunëve është
mbi mesatare në 86.5%, që do të thotë se kjo përqindje e të papunëve me profesione nga
inxhinieria mekanike kanë gjete punë në vitin 2015.
Pasi që po mundohemi të konstatojmë kërkesën në 3 nivele të shkathtësive, d.m.th. për punë që
kërkojnë shkollim të lartë, shkollim të mesëm dhe arsimim për të rritur mund të shohim se
ekzistojnë dallime substanciale sa i përket kërkesave sipas nivelit të kualifikimeve të KKK-së.
Kërkesa më e madhe është për profesione të inxhinierisë mekanike që kërkojnë kualifikime të
shkollimit të mesëm, e më e vogël për profesione që kërkojnë arsimim të lartë ose arsimim për
të rritur. Numri relativisht i vogël i kërkesës për persona me kualifikim të lartë në sektorin e
inxhinierisë mekanike është reflektuar në shkallën e lartë të papunësisë tek të diplomuarit e
kësaj fushe prej afërsisht 49% gjë që tregon se kuota e regjistrimit të studentëve në këto
programe mund të jetë shumë e lartë. Megjithatë, me që shkalla e diplomimeve është relativisht
e ulët, dhe në rënie, problemi më i madh duket të jetë numri i madh i braktisjeve nga studentët
para se të marrin kualifikimin e tyre.
Një sfidë tjetër me të cilën ballafaqohet ky sektor i shkathtësive është mungesa e programeve
trajnuese për profesione që kërkojnë shkollim të mesëm profesional 4 vjeçar, d.m.th. teknikë.
Ky nivel i shkollimit mungon për momentin në sistemin arsimor në Kosovë me që shkollat e mesme
profesionale tano zgjasin vetëm 3 vjet. Mirëpo, teknikët kërkohen nga industria dhe nuk mund të
zëvendësohen në vendet e punës nga persona me shkollim 3 vjeçar.
5
Në fund, kërkesa për shkathtësi në inxhinierinë mekanike në të ardhmen mund të jetë më e
madhe se sa oferta, megjithëse për momentin ekziston një suficit i punëtorëve me këto profesione
në vend. Kjo ndodhë për shkak të dy faktorëve kryesor:
Më shumë se 50% e të diplomuarve nga shkollat e mesme shfaqin interes për të vazhduar
studimet në universitet dhe si rezultat tregu i punës nuk përfiton nga shkathtësitë e tyre
të nivelit të shkollimit të mesëm profesional
Në të njëjtën kohë, tregu i punës ka më së shumti kërkesë në veçanti për kualifikime të
nivelit të shkollimit të mesëm e jo për kualifikime të arsimit të lartë për shkak të
kapacitetit të vogël absorbues të kualifikimeve me arsim të lartë.
Shkalla e ulët e diplomimit nga universitetet tregon se shumë studentë përsëri
përfundojnë në tregun e punës me diplomë të shkollës së mesme por ata mund të kenë
humbur disa nga shkathtësitë e fituara në shkollë në momentin kur provojnë t’i futen
tregut të punës.
Barazia gjinor në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike është në nivel shumë të
pabarabartë duke favorizuar meshkujt sa i përket punësimit dhe pjesëmarrjes në arsim.
Megjithatë, femrat, edhe pse në përqindje të vogël janë më të suksesshme se meshkujt
sa i përket diplomimit dhe kanë më shumë sukses në gjetjen e një vendi të punës kur kanë
kualifikim të arsimit të lartë.
REKOMANDIME PËR AKK dhe MASHT:
1. TË INKURAJOHET ZHVILLIMI I STANDARDEVE TË PROFESIONIT PËR PROFESIONE TË
SEKTORIT INXHINIERI MEKANIKE, VEÇANËRISHT NIVELI 4 DHE 5 PËR SHKAK TË KËRKESËS
MESATARE DHE TË LARTË PËR KËTO PROFESIONE NË TË ARDHMEN
2. ZHVILLIMI I STANDARDEVE TË PROFESIONIT PËR ARSIMIN E LARTË ME FOKUS NË FUSHAT
KU DO TË KETË KËRKESË NË TË ARDHMEN DUKE U BAZUAR NË STRATEGJINË
ZHVILLIMORE, VEÇANËRISHT NË SEKTORIN E PRODHIMIT, MINIERAVE DHE ENERGJISË
KËRKESA
PËR MOMENTIN SEKTOR I VOGËL I SHKATHTËSIVE NË EKONOMISHUMË SEKTORE EKONOMIKE PUNËSOJNËPUNËTORË ME PROFESIONE NGA INXHINIERIA MEKANIKERRITJE E MADHE E VENDEVE TË PUNËS
POTENCIAL MESATAR TËPUNËSIMIT NGA SHËRBIMI PUBLIK I PUNËSIMIT
OFERTA
MBULESË E MIRË E GRUPEVE TËPROFESIONEVE ME KUALIFIKIME
MUNGESA E OFERTËS SËKUALIFIKIME PËR GRUPE TË PROFESIONEVE TEKNIK, NIVELI 5 I KKK
RAPORTI K/O
KËRKESA DHE OFERTA DUKET TËJENË MIRË TË BALANSUARA PËR MOMENTIN PASI QË KA SUFICIT SHUMË TË VOGËL TËPUNËTORËVE NË TREGUN E PUNËS
6
1. HYRJE
Profili i sektorit është një dokument i cili portretizon gjendjen e tregut të punës në një fushë të
caktuar të njohurive dhe shkathtësive. Qëllimi kryesor i një profili të sektorit është përgjigja në
pyetjet në vijim:
1. Sa është i rëndësishëm sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike në ekonominë e
Kosovë sa i përket përdorimit të shkathtësive?
2. Cila është kërkesa për profesione nga fusha e inxhinierisë mekanike tani dhe si ka qenë
kjo kërkesë në të shkuarën?
3. A është oferta nga sistemi arsimor (të diplomuarit) dhe nga të papunët me këto
profesione adekuate apo ka boshllëqe sa i përket shkathtësive?
4. A duhet të rritet apo të zvogëlohet kuota e regjistrimit?
5. Cila është pozita e profesioneve të inxhinierisë mekanike në tregun e punës për të cilat
sugjerohet zhvillimi i standardeve?
Përgjigjet e këtyre pyetjeve duhet të na ndihmojnë të kuptojmë dhe vlerësojmë rëndësinë e
standardeve të profesionit dhe programeve trajnuese për tregun e punës gjatë proceseve të
verifikimit dhe akreditimit të kryhen nga institucione përgjegjëse si Këshilli për Arsim dhe Aftësim
Profesional dhe Arsim për të Rritur (KAAPARr), Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve (AKK) dhe
Agjencia e Kosovës për Akreditim (AKA). Megjithatë, ky profil po ashtu mund të iu shërbejë të
gjithë aplikantëve potencial për zhvillim të standardeve të profesionit për të parë paraprakisht
nëse ka kërkesë në tregun e punës për njohuritë dhe shkathtësitë të cilat dëshirojnë t’i
prezantojnë, ose nëse tani më ka tepricë të atyre shkathtësive në ekonomi. Ofrimi i argumenteve
rreth kërkesës për shkathtësi është shumë e rëndësishme në Kosovë për shkak të kërkesës së
madhe për arsimim, veçanërisht për arsimim të lartë përderisa kërkesa për punëtorë është ende
e dobët dhe nuk mund të absorbojë të gjithë të papunët dhe të diplomuarit.
Ky profil i sektorit është zhvilluar në bazë të një metodologjie të shpjeguar në dokumentin
“Metodologji për zhvillimin e profilit të sektorëve”1. Qasja e përgjithshme po ashtu është e bazuar
në një Koncept për harmonizimin e arsimit me kërkesa të tregut të punës i cili është zhvilluar në
kuadër të projektit ALLED2. Koncepti dhe metodologjia janë hartuar në bazë të të dhënave në
dispozicion në Kosovë dhe në hipoteza të caktuara sa i përket ofertës dhe kërkesës për punë që
janë të përshkruara në këto dokumente.3
Metodologjia
Profili i sektorit analizon kërkesën dhe ofertën e shkathtësive të një sektori të caktuar në
ekonominë e Kosovës duke bërë bashkë të informata mbi punësueshmërinë dhe vendet e lira të
punës (kërkesa për punë) dhe mbi papunësinë dhe të diplomuarit që dalin nga sistemi arsimor
(oferta e punës).
Çdo profil i sektorit matë ofertën dhe kërkesën për shkathtësi duke u bazuar në 6 tregues.
1 The Methodology for developing sector profiles is also developed in the frame of ALLED Project and can be found in project website under www.alledkosovo.com. 2 A similar methodology is being used for the same purpose in the National Qualification Framework of Croatia, but it has been adopted to the Kosovo environment and needs. 3 All the mentioned documents can be found on the project web page www.alledkosovo.com
7
Treguesit e kërkesës janë:
1. Fushëveprimi – që matë madhësinë e sektorit të shkathtësive sa i përket
punësueshmërisë
2. Shpërndarja – që matë përdorimin e shkathtësive në aktivitete ekonomike
3. Rritja e vendeve të punës – tregon zgjerimin/ rritjen e kërkesës për shkathtësi
4. Potenciali për punësim – që matë punësueshmërinë e profesioneve nga sektori i
shkathtësive
Tregues për ofertën është:
5. Mbulueshmëria me programe trajnimi – sa mirë janë të mbuluara profesionet me
programe trajnimi
Tregues për balancin në mes ofertës dhe kërkesës është:
6. Vlerësimi i balancës së shkathtësive – është tregues që tregon se sa punëtor do të
kërkohen dhe sa punëkërkues me profesione nga sektori i caktuar i shkathtësive do të
jenë në dispozicion në një periudhë afatmesme në 4 nivelet e përzgjedhura të KKK-së.
Struktura e profilit të sektorit ndjekë treguesit e përshkruar më lartë dhe përmes tyre kuantifikon
kërkesën dhe ofertën për profesione nga sektori i shkathtësive në Kosovë.
Fjalor i shprehjeve të përdorura në profilin e sektorit
Profili i sektorit – vlerësim kualitativ dhe kuantitativ i kërkesës dhe ofertës për shkathtësi në një
fushë të dijeve
Sektori i shkathtësive – grupe të kualifikimeve (programeve të trajnimit) që zhvillojnë shkathtësi
në një fushë të caktuar të dijeve dhe grupe të profesioneve të cilat përdorin këto shkathtësi në
tregun e punës
Profesion i sektorit të shkathtësive – një profesion që i takon një sektori të caktuar të
shkathtësive
Kualifikim (program i trajnimit) i sektorit të shkathtësive – një program i trajnimit me rezultate
mësimore të cilat kërkohen për të punuar në ekonomi në profesione të sektorit të caktuar të
shkathtësive
Tabela e korrespondencës – lidhje mes niveleve të Kornizës kombëtare të kualifikimeve dhe
grupeve të mëdha ISCO në klasifikimin e profesioneve në Kosovë
Aktivitet ekonomik – lloj i prodhimit ose shërbimeve që ushtrohet nga ndërmarrjet në ekonomi
e që matet sipas Klasifikimit ndërkombëtar të aktiviteteve ekonomike NACE 2007
Fushëveprimi i sektorit të shkathtësive – është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili
matet duke marr për bazë hisen e punësimit në profesionet e sektorit të shkathtësive në
punësimin në total
Shpërndarja e sektorit të shkathtësive – është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili
matet me anë të përqindjes (%) së aktiviteteve ekonomike të cilat punësojnë profesione të
sektorit të shkathtësive në numrin e përgjithshëm të aktiviteteve ekonomike NACE 2007 në
Kosovë.
8
Rritja e vendeve të punës – është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili matet si
ndryshimi që ka ndodhur në punësimin e profesioneve të sektorit të shkathtësive gjatë një
periudhe të caktuar kohore në tërë ekonominë
Potenciali i punësimit – është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili matet si numri i
vendeve të lira të punës të deklaruara për profesionet e sektorit të shkathtësive në raport me
numrin e të papunëve që posedojnë profesionin e njëjtë në regjistrin e agjencisë së Kosovës për
punësim brenda një viti
Mbulueshmëria me trajnime – është tregues i ofertës së shkathtësive të sektorit i cili matet si
ofrimi i programeve të sektorit të shkathtësive në secilin nivel të KKK-së për secilin grup të madh
të profesioneve sipas ISCO
2. KËRKESA PËR PUNË
2.1. TREGUESI 1: FUSHËVEPRIMI I SEKTORIT TË SHKATHTËSIVE INXHINIERI MEKANIKE
Inxhinieria mekanike është një sektor i shkathtësive që zakonisht përfshinë disa segmente:
metalurgji, inxhinieri mekanike, ndërtim i anijeve dhe shërbime mekanike si instalim i sistemit të
ngrohjes dhe ftohje dhe automekanik. Kjo fushë e dijeve është esenciale për shumë industri, më
së shumti për industritë e prodhimit por po ashtu edhe për çdo aktivitet ekonomik ku përdoret
makineri si p.sh. në transport, prodhim dhe mirëmbajtje e makinave, TIK, telekomunikim etj.
Zakonisht ky sektor i shkathtësive ka një gamë shumë të gjerë të përdorimit në tërë ekonominë
dhe është komponent esencial i shumicës së aktiviteteve ekonomike. Prej aplikimit shtëpiak e deri
tek industritë moderne të teknologjisë së lartë, inxhinieria mekanike ka një rol të rëndësishëm
dhe është shkathtësi esenciale dhe bazë për zhvillim ekonomik e në veçanti për zhvillim të
industrisë.
Fushëveprimi apo madhësia e një sektori në ekonomi matet me numrin e individëve me
profesione nga sektori i shkathtësive në punësimin në total. Ne matim fushëveprimin për tërë
sektorin dhe në veçanti për nivelet e sektorit të shkathtësive sipas KKK-së. Treguesit e
fushëveprimit në këtë dokument ofrohen vetëm për 4 grupe të niveleve të KKK-së: niveli 1 dhe 2,
niveli 3, niveli 4 dhe niveli 5 e më lartë.
Në tabelën 1 janë dhënë disa prej treguesve bazik të tregut të punës për sektorin e shkathtësive
të inxhinierisë mekanike dhe treguesit e fushëveprimit janë paraqitur në kolonën 9.
Tabela 1 – treguesit bazik të tregut të punës për sektorin e shkathtësive të Inxhinierisë mekanike
Gjit
hse
j të
pu
në
suar
Të p
un
ësu
ar m
e
Inxh
. Me
k.
Gjit
hse
j të
pap
un
ë t
ë
regj
istr
uar
Të p
apu
në
me
Inxh
. Me
k.
Fuq
i pu
në
tore
me
Inxh
. Me
k
Gjit
hse
j fu
qi
pu
në
tore
Shka
lla e
pap
un
ësi
së n
ë
tota
l, %
Shka
lla e
pap
un
ësi
së n
ë
Inxh
. Me
k., %
Fush
ëve
pri
mi i
se
kto
rit
të
shka
thtë
sive
Inxh
. M
ek
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (3)/(6)=
(7) (4)/(5)= (8)
(2)/(1)= (9)
GJITHSEJ 342,073 14,696 103,401 3,442 18,128 445,475 23.2 19.0 4.3
Profesione që kërkojnë arsimim të nivelit 5 KKK
104,685 1,143 13,373 1,128 2,271 118,058 11.3 49.7 1.1
9
Profesione që kërkojnë arsimim të nivelit 3,4
163,803 12,315 14,141 2,310 14,615 177,944 8.0 15.8 7.5
Profesione që kërkojnë arsimim të nivelit 1,2 KKK
73,584 1,238 75,877 4 1,242 149,471 50.8 0.3 1.7
Burimi: Anketa e fuqisë punëtore 2013 për të dhëna të punësimit , të papunët e
regjistruar – Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 2015. (Pako e burimeve: TË
DHËNA.xlsx)
Punësimi
Në vitin 2013 në ekonomi në Kosovë kishte 14,696 perona të punësuar me profesione nga
inxhinieria mekanike, që është 4.3% e punësimit në total. Në kolonën 1 mund të shohim të
punësuarit ë kanë profesione sipas kërkesave të niveleve të KKK-së. Prej të gjitha profesioneve në
ekonomi e në veçanti në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë numrin më të madh e përbëjnë
ato profesione që kërkojnë kualifikime të nivelit 3 dhe 4 të KKK-së. 163,000 persona kanë qenë të
punësuar në ekonomi në tersi dhe 12,300 prej tyre me profesione të inxhinierisë mekanike. Në
anën tjetër, profesionet që kërkojnë nivel të KKK-së 1 dhe 2 janë shumë më të rëndësishëm në
ekonomi në tërësi sesa në sektorin e inxhinierisë mekanike, 21.5% në punësimin në tërësi dhe
8.4% në sektorin e inxhinierisë mekanike. Një dallim i madh ekziston po ashtu në ndarjen e
profesioneve të cilat kërkojnë kualifikime të arsimit të lartë. Për ekonominë në tërësi kjo ndarje
përbënte 30.6% kurse për sektorin e inxhinierisë mekanike ajo ishte vetëm 7.7%. Kur ndarja e
profesioneve që kërkojnë arsim të lartë është e vogël, ka mundësi që sektori që punëson këto
profesione ose nuk ka mundësi absorbimi ose nuk ka interes për t’u bërë më shumë garues/
kompetitiv.
Papunësia
Numri i përgjithshëm i të papunëve të regjistruar në vitin 2015 ishte 103,401 dhe në sektorin e
inxhinierisë mekanike kishte 3,442 të papunë të regjistruar. Shumica e të papunëve në ekonomi
në tërësi posedojnë profesione me kërkesa trajnimi të ulëta të KKK-së (72.6%). Mirëpo ky nuk
është rasti për sektorin e inxhinierisë mekanike ku shumica e të papunëve kanë profesione që
kërkojnë nivel 4 të trajnimit sipas KKK-së (65.1%).
Shkallët e papunësisë
Kur mbledhim të punësuarit dhe të papunët fitojmë fuqinë punëtore dhe mund të kalkulojmë
shkallën e papunësisë në ekonomi në tërësi dhe sipas kërkesave të niveleve të KKK-së4. Në vitin
2013, shkalla e përgjithshme e papunësisë ishte 24.5% kurse 18.6% ishte për profesionet e
inxhinierisë mekanike, gjë që tregon se ky sektor i shkathtësive ka nivel më të lartë të
punsueshmërisë se mesatarja e ekonomie Kosovare.
4 Shkalla e papunësisë= Të papunët / Fuqia punëtore x 100.
10
Shkalla më e ulët e papunësisë është tek profesionet që kërkojnë kualifikime të nivelit 3 e më
poshtë të KKK-së, derisa profesionet që kërkojnë nivel të shkollimit të mesëm ose arsim të lartë
kanë shkallë të papunësisë mbi mesatare.
Barazia gjinore te të punësuarit dhe te të papunët
Një vështrim në grafikun më poshtë tregon një balancë negativ gjinor sa i përket të punësuarve
në sektorin e inxhinierisë mekanike në krahasim në të punësuarit në total. Në të gjitha grupet e
profesioneve me kërkesa të ndryshme të KKK-së, numri i femrave është nën mesatare, veçanërisht
tek profesionet që kërkojnë nivel 3 dhe 4 të kualifikimit sipas KKK-së, të cilat kanë numrin më të
madh të të punësuarve por numri i femrave përbën vetëm 1.1%. Dallimi më i vogël gjinor vërehet
tek profesionet që kërkojnë arsimim të lartë ku numri i femrave arrin 18.8%, e cila përsëri është
nën nivelin e përfaqësimit të femrave në ekonomi në tërësi ku përbëjnë 35.1% të të punësuarve.
Burimi: AFP 2013, Agjencia e Statistikave e Kosovës .
Në përgjithësi është e qartë se përqindja e vogël e femrave në numrin e përgjithshëm të të
punësuarve prej 21.7% është në masë të konsiderueshme më e ulët në sektorin e shkathtësive të
inxhinierisë mekanike gjë që tregon një pabarazi gjinore e cila shpien drejt mundësive të
pabarabarta për femrat në këtë sektor të shkathtësive gjithherë në rritje. Nëse nuk adresohet kjo
pabarazi gjinore, këto mundësi të reja për punësim do të humbasin për femrat në të ardhmen.
Matja e FUSHËVEPRIMIT
Siç është përmendur në hyrje, FUSHËVEPRIMI i sektorit të shkathtësive tregon rëndësinë e
profesioneve të sektorit për punësimin në ekonomi në përgjithësi. Sa më i madh fushëveprimi aq
më i rëndësishëm është sektori i shkathtësive. Fushëveprimin e kalkulojmë për tërë sektorin e
shkathtësive si dhe fushëveprimet për secilin grup të përzgjedhur të profesioneve sipas kërkesave
të niveleve të KKK-së.
Fushëveprimi i tërë sektorit të inxhinierisë mekanike është 4.7%, gjë që tregon se në përgjithësi
ky është një sektor i shkathtësive relativisht i vogël5. Megjithatë, me që ne jemi të interesuar për
punësueshmërinë e grupeve të ndryshme të profesioneve varësisht nga niveli i kërkuar i trajnimit,
5 The values of indicators have the following intervals: More than 20% share in total employment
– LARGE SCOPE; From 8 – 20% - MEDIUM; 3 – 8% SMALL SCOPE; Below 3% - VERY SMALL SCOPE.
11.2
1.1
18.8
3.3
16.3 17.9
35.1
21.7
0
10
20
30
40
1,2 3,4 5+ TOTAL
Grafiku 1 - Perqindja e femrave të punësuara në sektorin e inxhinierisëmekanike sipas kërkesave të KKK-së, AFP 2013
Share of women in ENG employment
Share of women in total employment
11
profesionet e sektorit të inxhinierisë mekanike janë zbërthyer në tabelë sipas niveleve të
kualifikimeve të KKK dhe janë paraqitur në grafikun 1.6
Fushëveprimi i profesioneve të sektorit të shkathtësive në numrin e përgjithshëm të të
punësuarve ishte më i madhi për nivelin 3 ë KKK-së (10.2%) dhe për nivelin 4 të KKK-së (7.3%)
përderisa ishte më i vogël për nivelin 5+ (1,4%) dhe niveli 1-2 (1,7%).
Në përgjithësi, fushëveprimi i sektorit të inxhinierisë mekanike është i vogël por kur bëjmë
grupimin e profesioneve sipas niveleve të ndryshme të KKK-së shohim se fushëveprimi më i madh
ekziston për nivelet 3 dhe 4 të KKK-së dhe më i vogël për nivelet e KKK-së 5+ dhe 1 e 2. Kjo tregon
se më të rëndësishme për ekonominë janë nivelet e KKK-së që kërkojnë shkollim të mesëm
profesional pasi që ato kërkohen më së shumti në ekonomi me këtë nivel të zhvillimit. Megjithatë,
kjo nuk do të thotë se zhvillimi ekonomik në të ardhmen nuk do të ketë nevojë për persona me
kualifikime të nivelit të arsimit të lartë të cilët janë shumë të nevojshëm për zhvillim industrial,
inovacion, kërkime shkencore si dhe për t’u ballafaquar me konkurrencën globale. Megjithatë,
shpejtësia me të cilën ekonomia do të jetë në gjendje të absorbojë këto kualifikime të arsimit të
lartë duhet të monitorohet me kujdes në mënyrë që numri i të diplomuarve nuk e tejkalojnë
shpejtësinë me të cilën ekonomia krijon vende pune për persona me arsim të lartë. Nëse kuotat
e regjistrimit të studentëve janë shumë të mëdha kjo rezulton në papunësi të të diplomuarve nga
arsimi i lartë ose punëdhënësit punësojnë të diplomuar të arsimit të lartë në vend të të
diplomuarve nga arsimi i mesëm profesional, gjë për të cilën ata janë të mbi-kualifikuar dhe të
nënvlerësuar në pagesë.
2.2. TREGUESI 2: SHPËRNDARJA DHE PËRQENDRIMI I PROFESIONEVE TË INXHINIERISË
MEKANIKE
Shpërndarja
Ky indikator matë numrin e aktiviteteve ekonomike të cilat punësojnë profesione nga sektori i
shkathtësive. Nëse profesionet e inxhinierisë mekanike nevojiten në shumë aktivitete ekonomike,
ka shumë gjasë që kërkesa të jetë e lartë se personat që posedojnë këto profesione kanë gjasa më
të ira për të gjetur një vend pune.
Prandaj, sa më e gjerë shpërndarja, aq më e madhe rëndësia e sektorit për tregun e punës.
Në tabelën 1 kemi parë se punësimi në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike është
rreth 14.700 që është 4.6% e punësimit në total (sipas AFP). Për ta llogaritur SHPËRNDARJEN e
profesioneve të inxhinierisë mekanike duhet të shohim se ku janë të punësuar personat me këto
profesione në ekonomi. Për ta bërë këtë do të krahasojmë të dhënat e punësimit sipas
profesioneve me të dhënat sipas aktiviteteve ekonomike për profesionet e sektorit të
shkathtësive të inxhinierisë mekanike.
6 The allocation of NQF level requirements for each occupation is different for every country and it should be done by experts in each skill sector and explessed in the correspondence tables.
12
Burimi: anketa e fuqisë punëtore, 2013, ASK
Në rastin e sektorit të shkathtësive të inxhinierisë mekanike, profesionet nga ky sektor janë
prezent në 66 prej 86 aktiviteteve ekonomike, d.m.th. në 76% të të gjitha aktiviteteve ekonomike
në Kosovë. Nga kjo mund të përfundojmë se shpërndarja është e madhe pasi që ajo bie në
intervalin mbi 60% të të gjitha aktiviteteve ekonomike7.
Po ashtu është me rëndësi të matet shpërndarja e profesioneve të inxhinierisë mekanike sipas
niveleve të KKK-së. Nivelet 1 dhe 2 të KKK-së të cilat korrespondojnë me profesione të thjeshta
sipas ISCO ato janë të punësuara në 44 sektorë ekonomik; profesionet që kërkojnë nivel 3 dhe 4
të kualifikimit sipas KKK mund të punojnë në 45 sektorë ekonomik kurse profesionet që cilat
kërkojnë kualifikime post-sekondare të niveleve 5+ të KKK-së duket se punojnë kryesisht në 43
sektorë ekonomik. Prandaj, shpërndarja është shumë e ngjashme për të gjitha profesionet
pavarësisht nga niveli i kompleksitetit, d.m.th. kualifikimet, por është më e vogël se shpërndarja
e profesioneve për tërë sektorin, gjë që tregon se mbivendosja mes niveleve të profesioneve nuk
është 100%, d.m.th. profesionet për të cilat kërkohet arsim i lartë mund të mos shfaqen në
aktivitetet e njëjta ekonomike me profesionet që kërkojnë trajnim profesional të shkollimit të
mesëm. Për shembull, profesionet e mësimdhënësve që mbajnë lëndë teknike për të cilat
kërkohet kualifikim i arsimit të lartë shfaqen kryesisht në aktivitetin ekonomik “Arsim”, kodi 85 i
NACE rev.2. në këtë aktivitet ekonomik nuk ka profesione të thjeshta të nivelit 9 ISCO. Në mënyrën
e njëjtë, nuk ka profesione që kërkojnë kualifikime të arsimit të lartë në 12 aktivitete ekonomike
që kërkojnë kualifikime më të ulëta.
Përqendrimi – Aktivitetet ekonomike kyçe
Megjithëse shpërndarja është shumë e rëndësishme për të kuptuar përdorimin e përgjithshëm të
profesioneve të sektorit të shkathtësive në ekonomi, duhet të dimë se cilat aktivitete ekonomike
punësojnë numër më të madh të profesioneve të sektorit të shkathtësive. Ato i quajmë aktivitete
ekonomike kyçe. Ekzistojnë dy mënyra për të përcaktuar aktivitetet ekonomike:
7 Values of indicator for dispersion: Up to 30% - LOW DISPERSION; From 31 – 60% - MEDIUM DISPERSION;
above 60% - HIGH DISPERSION.
Ndarja e sektoreve
ekonomik qe punesojne
profesione te inxh. mek., 76%
Ndarja e sektoreve ekonomik qe nuk
punesojne profesione te inxh.
Mek. 24%
Grafiku 2 - Shpërndarja e profesioneve të inxh. mek. në ekonomi
13
1. Aktivitetet ekonomike të cilat kanë numër të madh të profesioneve të sektorit të
shkathtësive në numrin total të të punësuarve
2. Sektorë tjerë që nuk i përkasin pikës 1, por që punësojnë numër të konsiderueshëm të
të gjitha profesioneve të sektorit të shkathtësive.
Për të identifikuar ato do të shikojmë përqindjen e këtyre profesioneve në secilën prej 66
sektorëve ekonomike ku punësohen profesionet e inxhinierisë mekanike. Nëse përqindja është e
lartë, mund të themi me siguri të potë se ndryshimi i punësimit në këto aktivitete ekonomike do
të ndikojë dukshëm në kërkesën për profesione të inxhinierisë mekanike.
Në tabelën 2 më poshtë kemi paraqitur numrin e të punësuarve me profesione të inxhinierisë
mekanike në aktivitete ekonomike të cilat kanë së paku 15% të të punësuarve me këto profesione.
Në kolonën e parë kemi numrin total të të punësuarve në secilin aktivitet ekonomik për vitin 2013.
Në kolonën e dytë kemi paraqitur numrin e femrave të punësuara në këto aktivitete ekonomike
dhe në kolonën e tretë kemi paraqitur numrin e përgjithshëm të të punësuarve me profesione
nga inxhinieria mekanike, kurse kolona e katër tregon numrin e femrave me profesione nga
inxhinieria mekanike. Në kolonën e pestë kemi paraqitur ndarjen e profesioneve nga inxhinieria
mekanike në numrin e përgjithshëm të të punësuarve sipas sektorëve ekonomik, dhe në kolonën
e gjashtë është dhënë ndarja e secilit sektor ekonomik në numrin e përgjithshëm të të punësuarve
me inxhinieri mekanike. Dy kolonat e fundit kanë të bëjnë me numrin e femra në numrin e
përgjithshëm të të punësuarve dhe numrin e femrave në numrin e përgjithshëm të të punësuarve
me profesione të inxhinierisë mekanike.
Tabela 2 – aktivitetet ekonomike kryesore të cilat punësojnë profesione të inxhinierisë mekanike
Gjithsej punësimi
(AFP)
Gjithsej të
punësuara femra
Gjithsej te
punësuar me
Inxh.Mek.
Femra të
punësuara me Inxh.M
ek
Numri i të punësuarv
e me inxh.mek
në punësimin
në total
Sektorët ekonomi
ke që punësojn
ë Inxh.mek
Numri i femrav
e në punësimin në
total
Numri i femrav
e të punësuara në inxh.m
ek
Emri sipas NACE (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
33-Riparim dhe instalim i makinave dhe pajisjeve 4,040
71
2,109
- 52.2
14.3
1.8
-
25-Prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara 2,429
-
1,170 48.2
7.9
-
-
23-prodhimi i produkteve tjera minerare jo-metalike 2,823
77
520
8 18.4
3.5
2.7
1.6
24-Prodhimi i metaleve bazike 941
19
350
19 37.2
2.4
2.0
5.3
43-Aktivtëitete të specializuara të ndërtimtarisë 7,047
129
975
3 13.8
6.6
1.8
0.3
07-Mihja e xeheve të metalit 1,879
86
358
- 19.1
2.4
4.6
-
14
29-Prodhimi i makinave motorike 271
-
217 80.1
1.5
-
-
27-Prodhimi i pajisjeve elektrike 2,818
78
437
11 15.5
3.0
2.8
2.6
35-Furnizim me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar 5,826
519
723
17 12.4
4.9
8.9
2.4
09-Aktivitete shërbyese për përkrahje të mihjes 749
34
224
- 29.8
1.5
4.6
-
32-Prodhimi i n.e.c. 6,584
894
666
26 10.1
4.5
13.6
4.0
45-Tregti me shumicë dhe pakicë dhe riparim i makinave motorike 14,408
2,747
1,106
- 7.7
7.5
19.1
-
95-Riparimi i kompjuterëve dhe mjeteve shtëpiake dhe personale 1,696
190
257
4 15.1
1.7
11.2
1.4
96-Aktivitete tjera të shërbimit personal 9,978
3,117
677
- 6.8
4.6
31.2
-
36-Mbledhja, trajtimi dhe furnizimi me ujë 2,212
138
231
14 10.5
1.6
6.2
6.1
22-Prodhimi i produkteve të gomës dhe produkteve plastike 1,380
83
188
12 13.7
1.3
6.0
6.3
Të tjera me më pak se 15% të punësuar nga Inxh. Mek. 278,371
69,978
4,518
374 1.6
31.1
25.1
8.3
GJITHSEJ 342,073
78,076
14,537
476 4.2 100
22.8
3.3
Burimi: anketa e fuqisë punëtore, 2013, ASK
Shumica e profesioneve të inxhinierisë mekanike mund të gjenden në industrinë e prodhimit,
veçanërisht në prodhimin e produkteve metalike dhe jo-metalike, por po ashtu edhe në prodhimin
e gomës dhe plastikës, prodhimin e pajisjeve elektrike, makinave motorike, dhe në miniera. Ka
edhe aktivitete ekonomike tjera që nuk janë tipike për profesionet e inxhinierisë mekanike si p.sh.
tregtia por po ashtu edhe aktivitetet personale që përfshin profesione që kanë të bëjnë me
ngrohjen, ftohjen, hidrauliken e të ngjashme.
Numri përgjithshëm i profesioneve nga fusha e inxhinierisë mekanike në numrin total të të
punësuarve në aktivitete ekonomike është paraqitur në kolonën (5) the hiseja më e madhe mund
të gjendet në Prodhimin e makinave motorike ku hisja e profesioneve të inxhinierisë mekanike
ishte 80,1%; Riparimi dhe instalimi i makinerive dhe pajisjeve me 52.2%, Prodhimi i produkteve
metalike të fabrikuara me 48% dhe Prodhimi i metaleve bazë, 37.2%, etj.
15
Megjithatë, kur kalkulojmë se cilat aktivitete ekonomike kontribuojnë më së shumti në punësimin
e përgjithshëm në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike shohim edhe disa aktivitete
tjera si tregti me shumicë, tregti me pakicë dhe riparim i makinave motorike (7.5% e
punësueshmërisë nga sektori i inxhinierisë mekanike), aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë
(6.6% e punësueshmërisë nga sektori i inxhinierisë mekanike), furnizim me rrymë elektrike, gaz,
avull dhe ajërte kondicionuar (4.9%), etj. Këto janë 16 aktivitete kryesore ekonomike të cilat
punësojnë profesione nga inxhinieria mekanike. Edhe 50 aktivitetet tjera kontribuojnë dukshëm
në punësimin e profesioneve të inxhinierisë mekanike por në përqindje më të vogël.
Informatat nga aktivitetet ekonomike kryesore mund të përdoren për të vlerësuar kërkesën për
shkathtësi në nivel komune dhe regjioni. Nëse përqindja e këtyre aktiviteteve ekonomike është e
lartë, mund të thuhet se programet e trajnimit nga sektori përkatës i shkathtësive duhet po ashtu
të ofrojnë shkathtësitë e nevojshme në këtë nivel.
Barazia gjinore në punësimin e profesioneve të inxhinierisë mekanike
Ne po ashtu jemi të interesuar në punësueshmërinë sipas gjinisë dhe dëshirojmë të shohim se
cilat janë mundësisë e femrave për punësim në këtë sektor të shkathtësive. Në tabelën më lartë
mund të shohim se cila është përqindja e femrave në aktivitetet ekonomike kryesore në fushën e
inxhinierisë mekanike.
Ndarja e femrave në numrin e përgjithshëm të të punësuarve është 22.8% e cila është relativisht
e ulët sipas standardeve evropiane por kjo ndarje është shumë më e vogël për sektorin e
shkathtësive të inxhinierisë mekanike që është vetëm 3.3%. kjo situatë është e ngjashme për të
gjitha aktivitetet ekonomike veç e veç. Megjithëse ndarja e femrave në industritë kryesore në
fushën e inxhinierisë mekanike është e ulët, ajo është edhe më e ulët në profesionet e inxhinierisë
mekanike brenda atyre industrive. Për shembull, përqindja më e madhe e femrave është në
Aktivitete tjera të shërbimeve personale (31.2%) por nuk ka asnjë femër të punësuar në
profesione të inxhinierisë mekanike në këtë aktivitet. Ngjashëm, në prodhimtari tjera ku përqindja
e femrave në numrin e përgjithshëm të të punësuarve është 13.6%, përqindja e femrave në
profesione të inxhinierisë mekanike është vetëm 4%.
Ky përfaqësim i ulët i femrave në aktivitetet ekonomike kryesore për inxhinieri mekanike dhe në
profesione të inxhinierisë mekanike në përgjithësi mund të jetë si reflektim i numrit të vogël të
femrave që regjistrohen në kualifikime nga fusha e inxhinierisë mekanike por edhe ndonjë formë
e diskriminimit për punësimin e femrave dhe ndoshta edhe mungesa e prirjes së femrave për të
përzgjedhur këto profesione. Kjo pikë do të diskutohet më poshtë kur të tregojmë punësimin nga
regjistri i të papunëve sipas gjinisë dhe sipas profesioneve të inxhinierisë mekanike.
Ndryshimit sa i përket kërkesës së niveleve të KKK-së
Në këtë pjesë tregohen aktivitetet ekonomike kryesore sipas kërkesave të niveleve të KKK-së.
Ekziston vetëm një aktivitet ekonomik i cili është i njëjtë për të gjitha kërkesat e nivelit dhe ky
aktivitet është Ndërtimtaria në format e saj të ndryshme siç është paraqitur në tabelën 3.
Profesionet që kërkojnë kualifikime të arsimit të lartë janë
Tabela 3 – Top 5 aktivitetet kryesore ekonomike sipas kërkesave të niveleve të KKK-së të grupeve të profesioneve
16
Burimi: AFP, 2013 ASK
Arsimi, Furnizim me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar, Ndërtimi i ndërtesave
dhe Telekomunikacioni, kurse profesione tjera të cilat kërkojnë kualifikim të nivelit të AAP gjejnë
punë në Riparimin dhe mirëmbajtjen e makinerive dhe pajisjeve, Prodhimin e produkteve
metalike të fabrikuara, tregti me shumicë dhe pakicë, etj. Duke matur SHPËRNDARJEN
Në përgjithësi, sektori i inxhinierisë mekanike ka shpërndarje të gjerë sepse këto profesione
gjejnë punë në më shumë se 60% të të gjithë sektorëve ekonomik, gjë që ju ofron këtyre
personave një mundësi më të madhe për të gjetur punë dhe ka shumë mundësi se kërkesa do të
jetë adekuate. Janë rreth 16 aktivitete ekonomike kryesore që punësojnë numrin më të madh të
profesioneve nga inxhinieria mekanike por këto aktivitete dallojnë nga njëri nivel i ISCO/KKK në
tjetrin.
2.3. TREGUESI 3: RRITJA E VENDEVE TË PUNËS NË PROFESIONET E
INXHINIERISË MEKANIKE
Një tjetër tregues shumë i rëndësishëm i kërkesës për punë i cili influencon vendimin për validimin
e standardeve dhe për miratimin e kualifikimeve është rritja e vendeve të punës. Kualifikimet
duhet të vëzhgojnë ata sektorë ekonomik të cilët paraqesin rritje të vazhdueshme të punës, sepse
kjo është mënyra më e drejtpërdrejtë e shprehjes së rritjes së kërkesës për punë. Nëse ka krijim t
më shumë vendeve të punës, mundësia që personat me këto profesione të gjejnë punë rritet.
Matja e rritjes së vendeve të punës
Tani që e dimë se ku mund të gjenden profesionet e inxhinierisë mekanike në ekonomi mund të
shikojmë shkallën e rritjes së punësimit prej 2008-2013 duke përdorë databazën e AFP.
Në grafikun më poshtë mund të shohim nivelet e punësimit të të gjitha aktivitetet ekonomike të
cilat punësojnë profesione nga inxhinieria mekanike në dy vite dhe ndryshimet që kanë ndodhur
në punësim gjatë kësaj kohe. Duke u bazuar në këtë mund të shohim se cili ka qenë ideksi i rritjes
së punësimit për profesionet e inxhinierisë mekanike në secilin aktivitet ekonomik.
ISCO 9 / NQF 1,2 ISCO 7,8 / NQF 3,4 ISCO 1,2,3 / NQF 5+ Prodhimtari tjera Riparim dhe instalim i
makinerive dhe pajisjeve Arsim
Prodhimi i produkteve ushqimore
Prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara, përveç makinerive dhe pajisjeve
Furnizim me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar
Prodhimi i pajisjeve elektrike Tregti me shumicë dhe pakicë dhe riparim i makinave motorike dhe motoçikletave
Ndërtimi i ndërtesave
Aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë
Aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë
Telekomunikacion
Prodhimi i mobileve Aktivitete tjera të shërbimit personal
Aktivitete të arkitekturës dhe inxhinierisë; testim dhe analiza teknike
17
Burimi: LFS(2008, 2013).l logaritjet janë bërë nga autori duke përdorë AFP (2013)
përqindjen e profesioneve të sektorit të shkathtësive në sektorët ekonomike kryesore .
Punësimi total i profesioneve të inxhinierisë mekanike ishte 8,378 në vitin 2008 dhe deri në vitin
2013 është rritur në 14,696, ë është një rritje prej 6,318 të punësuar. Kjo është një shkallë e rritjes
prej 75% dhe indeksi i rritjes ka qenë 175. Rritja më dinamike ka qenë në ata sektorë ekonomik të
cilët janë kyç për sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike siç janë Riparimi dhe instalimi i
makinerive dhe pajisjeve, Prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara, Tregti me shumicë e
pakicë dhe riparim i makinave motorike, aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë dhe sektorë
ekonomik të ngjashme.
Disa aktivitete ekonomike kishin rritje negative si Furnizimi me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër
të kondicionuar, Mihje dhe xehe metalike, Mbledhje, trajtim dhe furnizim me ujë, Tregti me
pakicë, etj.
Duke u bazuar në intervalet e vlerës së treguesit për krijimin e vendeve të punës shohim se ky
sektor i shkathtësive ka një vlerë m të madhe se 1408, pra kemi një rast të RRITJES SHUMË TË
MADHE TË VENDEVE TË PUNËS.
Rritja e vendeve të punës ishte më e madhe për profesionet që kërkojnë nivel të kualifikimeve 3,
4 të KKK-së, kurse më e vogël për profesionet që kërkojnë arsim të lartë. Një përfundim të
ngjashëm kemi parë tek fushëveprimi i sektorit të shkathtësive
8 Indices values: 140+ - STRONG GROWTH; 110-139 – MEDIUM TO FAST GROWTH; 100 - 109 –
SLOW GROWTH; Less than 100 – NEGATIVE GROWTH.
31
24
19
20
31
225
64
146
147
57
288
384
433
107
672
1,115
355
681
930
2,649 6,447
- 2,000 4,000 6,000 8,000
FINANCIAL AND INSURANCE ACTIVITIES
AGRICULTURE, FORESTRY AND FISHING
ACCOMMODATION AND FOOD
ACTIVITIES OF HOUSEHOLDS AS EMPLOYERS
ARTS, ENTERTAINMENT AND RECREATION
PUBLIC ADMINISTRATION AND DEFENCE
INFORMATION AND COMMUNICATION
PROFESSIONAL, SCIENTIFIC AND TECHNICAL ACTIVITIES
TRANSPORTATION AND STORAGE
ADMINISTRATIVE AND SUPPORT SERVICES
EDUCATION
ACTIVITIES OF EXTRATERRITORIALS
WATER SUPPLY; SEWERAGE, WASTE MANAGEMENT…
HUMAN HEALTH AND SOCIAL WORK
MINING AND QUARRYING
ELECTRICITY, GAS, STEAM AND AIR CONDITIONING
OTHER SERVICE ACTIVITIES
WHOLESALE AND RETAIL TRADE; REPAIR OF MOTOR…
CONSTRUCTION
Manufacturing
Grafiku 3 - Rritja e punësimit në sektorin e shkathtësive të inxhinierisëmekanike sipas aktviteteve ekonomike,
2008-2013
18
sipas kërkesave të KKK-së ku
shihej se kërkesa për kualifikime
të nivelit të arsimit të lartë nuk
ishte e lartë për momentin.
Megjithatë, siç kemi përfunduar
më parë, dokumentet strategjike
mund të tregojnë se është
esenciale për zhvillimin
ekonomik që të kemi persona me
arsim të lartë të cilët mund të
krijojnë produkte dhe shërbime
të reja dhe të vitalizojnë
ekonominë me shkathtësi de
njohuri të reja.
PËRMBLEDHJE E KËRKESËS PËR FUQI PUNËTORE
Ajo që mund të themi për sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike është se rritja e
vendeve të punës është e lartë dhe shpërndarja është e madhe dhe kombinimi i vlerave pozitive
për këta tregues tregon se do të ketë rritje të kërkesës në të ardhmen. Megjithatë volumi i
kërkesës për momentin nuk është aq i madh, sepse po flasim për një sektor relativisht të vogël
me fushëveprim të vogël, d.m.th. përqindja e punësimit nga sektori i shkathtësive të inxhinierisë
mekanike në punësimin në tërësi është 4,6% për momentin.
Megjithatë, kur ndajmë kërkesë sipas llojit dhe kompleksitetit të profesionit shohim se kërkesa
më e madhe është për profesionet e arsimit dhe aftësimit profesional për të cilat kërkohet nivel i
kualifikimit 3 dhe 4 sipas KKK-së, dhe se kërkesa është më e vogël për profesionet që kërkojnë
kualifikime të nivelit të arsimit të lartë dhe kualifikime të nivelit 1 e 2 të KKK-së.
Në përgjithësi, është e qartë se kërkesa për kualifikime të arsimit të lartë duke u bazuar në
kërkesën për profesione që kërkojnë këtë nivel të arsimimit duhet të planifikohet me kujdes duke
marr për bazë kuata reale të regjistrimit që marrin parasysh kërkesën e tregut të punës por edhe
braktisjen dhe shkallen e diplomimit.
3 - OFERTA E FUQISË PUNËTORE DHE BALANSI I TREGUT TË PUNËS
Oferta e fuqisë punëtore përbëhet nga ata që ofrojnë për tregun e punës shërbimet e tyre
profesionale. Zakonisht, këta janë të papunët dhe personat e sapo kualifikuar (të diplomuarit) nga
sektori i arsimit të cilët kërkojnë punë.9 Më poshtë do të shikojmë dy burimet e furnizimit me fuqi
punëtore dhe qëllimisht do të shpërfillim imigrimet e mundshme nga jashtë vendit.
9 Not all young people want to work after their acquire their first diploma which makes them eligible for the labour market. Many secondary school graduates decide to continue studying, some want to start a family or delay their entry to the labour market. Here we are concerned with those graduates who are looking for work.
631
5308
221
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
NQF level
Graph 4 - Job growth by NQF level requirement
19
Furnizimi me fuqi punëtore 1: Të papunët
Ekzistojnë 2 burime të të dhënave për papunësinë në Kosovë. Anketa e fuqisë punëtore publikon
të dhëna për papunësinë në baza tremujore dhe aplikon standarde ndërkombëtare për kalkulimin
e tyre. Burimi i dytë është shërbimi publik i punësimit i cili publikon në baza tremujore dhe vjetore
të dhëna mbi të papunët e regjistruar. Numri i të papunëve të regjistruar është dukshëm më i
madh se numri i të papunëve i matur me anketën e fuqisë punëtore dhe zmadhon shifrën aktuale,
mirëpo është një kategori e punëkërkuesve në mesin e të papunëve të regjistruar që ofrohet nga
Ministria e punës dhe mirëqenies sociale e cila është më e ulët se llogaritja e të papunëve nga
AFP, e të cilën do ta përdorim për të analizuar sektorin e shkathtësive10.
Tabela 4 – të papunët e regjistruar sipas kodeve të grupeve të mëdha dhe të vogla ISCO sipas karakteristikave të ndryshme, 2015
Kodet ISCO88 sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike11
Gjithsej të papunë
Të papunë femra
Vende të lira të
punës
Ndarja e femra në
papunësi, %
Vendet e punës
/indeksi i papunësisë
Gjithsej 3,442 240 2,975 7.0 86.4
Menaxherët, profesionistët, teknikët (ISCO1,2,3/NQF 5+)
1,128 120 391 10.6 34.7
Punëdore dhe tregti individuale (ISCO7/NQF 4)
2,244 116 2,558 5.2 114
Operator të makinave (ISCO8/NQF 3) 66 4 25 6 37.9
Punëtorë në prodhim ISCO9/NQF 1,2 4 0 4 - 100.0
Burimi: Ministria e punës dhe mirëqenies sociale , 2015
Tabela 4 tregon shifrat e të papunëve sipas gjinisë dhe vendet e punës sipas grupeve të mëdha të
profesioneve dhe sipas niveleve përkatëse të KKK-së. Mesatarisht të papunë me profesione nga
inxhinieria mekanike janë 3,442. Në mesin e të papunëve janë profesione që kërkojnë kualifikim
të nivelit të arsimit të lartë (grupi i madh ISCO 1,2) siç janë menaxherët e departamenteve,
inxhinierët, profesionistë të mësimdhënies, mësimdhënës nga ky sektor i shkathtësive, (5.8% të
të papunëve), teknikë (grupi i madh ISCO 3 me 27.6% të të papunëve), punëtorë të metalit,
mekanik të makinerive dhe të ngjashëm të cilët i përkasin grupit të madh ISCO 7 (65.2% të të
punësuarve), operator të makinave (grupi i madh ISCO 8) me vetëm 3.1% të të papunëve dhe
punëtor në prodhimtari (grupi i madh ISCO 9 me nën 1% të të papunëve).
Gjendja e çështjeve gjinore në këtë fushë shfaqë tipare tipike të pabarazisë mes meshkujve
dhe femrave në profesionet e inxhinierisë mekanike. Ndarja e femrave të papuna më
profesionet e inxhinierisë mekanike oshte vetëm 7% dhe shkalla e suksesit të tyre për gjetje
të një vendi të punës është shumë më e ulët se për meshkujt. Prej 337 personave të cilët kanë
gjete punë, vetëm 7 prej tyre ishin femra, gjë që tregon një shkallë shumë më të ulët të
punësueshmërisë së femrave me këto profesione në tregun e punës.
10 Normally, we would use the LFS unemployment data but there are no data on occupations of the unemployed in the LFS so we can not do the analysis. Furthermore, registered unemployment is and expression of national figures of unemployment as defined by national legislation and processes in the Kosovo employment service. 11 The minor ISCO codes used in the table are shown in the Annex with individual occupations which are contained in them. In some minor codes there are individual occupations which do not belong to the ENG skill sector but they are not shown here and do not appear in figures at the minor code level.
20
3.1 TREGUESI 4: MATJA E POTENCIALIT TË PUNËSIMIT
Raporti mes vendeve të lira të punës dhe papunësisë është një masë që me lehtësi na mundëson
të gjejmë punë sipas grupeve të profesioneve ose sipas profesioneve individuale. Kjo matet si
raporti mes vendeve të lira të punës dhe mesatares së papunësisë për një vit, në këtë rast për
vitin 2015. Kjo matje është paraqitur në grafikun 5. Nëse vlera e indeksit është më e madhe se
100, atëherë mund të themi se të gjithë punëkërkuesit me këtë grup të profesioneve kanë pasur
vende të lira të punës në dispozicion dhe kanë pasur mundësi të madhe për t’u punësuar. Sa më
të vogla vlerat e këtij treguesi12, aq më e vështirë është për të papunët me këto profesione të
gjejnë punë.
Vlera e përgjithshme e raportit mes vendeve të lira të punës dhe të papunëve për sektorin e
shkathtësive është 86.4, që bie nën KËRKESËN MESATARE. Nëse e matim veç e veç për secilin nivel
të ISCO/KKK shohim se kërkesa është më e vogël për profesionet që kërkojnë kualifikim të arsimit
të lartë, për profesionet që kërkojnë nivel 4 të kualifikimit sipas KKK-së kërkesa është e madhe;
për profesionet që kërkojnë kualifikim të nivelit 3 të KKK-së kërkesa është e vogël dhe për
profesionet që kërkojnë nivel të kualifikimit 1, 2 sipas KKK-së kërkesa është e madhe, megjithëse
në mesin e të papunëve me inxhinieri mekanike ka pak profesione të tilla.
Në përgjithësi, grupet më të kërkuara të profesioneve janë: Montues (260), Shkrirës dhe saldues
të metaleve (255), Përfundues të ndërtimeve (139), Mësimdhënës (133) dhe menaxherë të
departamenteve të prodhimit dhe operacioneve (100).
Profesionet më pak të kërkuara janë: Punëtorë preciziteti me metale dhe materiale tjera (22),
Operator të uzinave për përpunim të metalit (27.8), Teknikë të teknikës dhe teknologjisë (28), etj.
12 Vacancy to unemployment ratio value range: High demand - 100 and above; medium demand 50-99; low demand 30-50; below 30 very low demand.
0
20
40
60
80
100
120
Managers,professionals,
technicians(ISCO1,2,3/NQF 5+)
Crafts and individualtrades (ISCO7/NQF 4)
Machine operators(ISCO8/NQF 3)
Simple occupations(ISCO9/NQF 1,2)
35.8
114
37.9
100
%
GRAFIKU 5 - RAPORTI MES VENDEVE TË LIRA TË PUNËS DHE TËPAPUNËVE SIPAS GRUPEVE TË MËDHA ISCO DHE SIPAS NIVELEVE TË
KKK
21
Furnizimi me fuqi punëtore 2: Të diplomuarit nga programet e AAP-së
Burimi i dytë i furnizimit me fuqi punëtore janë të diplomuarit nga programet e AAP-së dhe të
arsimit të lartë. Kur vlerësojmë këtë burim duhet të kemi parasysh disa faktorë të cilët ndikojnë
në furnizimin me fuqi punëtore. Këta faktorë janë:
Sa nxënës të AAP-së vendosin të futen në tregun e punës dhe sa prej tyre vazhdojnë
studimet?
Sa të diplomuar nga të gjitha nivelet vendosin të punojnë e sa vendosin të krijojnë familje
ose të dalin jashtë vendit ose nuk kanë mundësi të punojnë për shkak të ndonjë
sëmundje?
Përgjigjet në këto pyetje mund t’i përafrojmë duke përdorë shkallën e pjesëmarrjes sipas
moshës që tregon numrin e të rinjve që janë aktiv, d.m.th. të cilët ose janë duke punuar ose
duke kërkuar punë.
Burimi: Agjencia e Statist ikave të Kosovës , https://ask.rks-gov.net/ENG/pop/tables
Ekstrakti i marr nga databaza e ASK-së i paraqitur më lartë tregon shkallen e pjesëmarrjes për grup
moshën 15-24 e cila është mosha të diplomuarve nga AAP. Mund të shohim se 42.5% e të
diplomuarve nga AAP janë ekonomikisht aktiv, d.m.th. punojnë ose janë duke kërkuar punë. Të
tjerët ose vazhdojnë shkollimin ose bëhen joaktiv për shkak të obligimeve familjar ose
sëmundjeve. Prandaj, këtë fakt duhet ta marrim parasysh kur kalkulojmë se sa të diplomuar nga
shkollat AAP pritet të futen në tregun e punës.
Në tabelën më poshtë mund të shohim regjistrimin në shkollat AAP sipas programeve të trajnimit
në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike.
Tabela 5 – Regjistrimi në shkollat AAP nga sektori i shkathtësive i inxhinierisë mekanike, 2015
Programi
FER
IZA
J
GJA
KO
VE
GJI
LAN
MIT
RO
VIC
A
PEJ
A
PR
ISH
TIN
A
PR
IZR
ENI
KO
SOV
A
His
ja n
ë
regj
istr
imi
n t
ota
l
ENERGJETIKË - 45 69 16 93 402 - 625 11.7
RIPARIM I PAJISJEVE TË ZYRËS
- - - - - 61 - 61 1.2
22
MEKATRONIKË E VETURAVE
- - - - 20 58 - 78 1.5
NËPUNËS INDUSTRIAL - - - - - - 48 48 0.9
OPTIKË 72 - - - - - - 72 1.4
HIDRAULIKË DHE KANALIZIM
48 80 34 18 107 25 139 451 8.5
PËRPUNIM METALI - - - 21 - - - 21 0.4
AUTOMEKANIK2 135 85 146 166 256 336 231 1355 25.5
PUNËTOR METALI 26 - - - 60 27 28 141 2.7
TEKNIK METALI - - - 133 - 44 - 177 3.3
PËRPUNIM METALI 24 - - - - - - 24 0.5
AUTOMEKANIK 25 73 - - 7 70 24 199 3.7
NGROHJE DHE FTOHJE 166 18 160 100 121 256 265 1086 20.4
OPERATOR PRODHIMI 152 45 111 301 248 110 18 985 18.5
GJITHSEJ 648 346 520 755 912 1389 753 5323 100
Të diplomuar me Inxh. Mek
92 49 74 107 129 197 107 754 14.2
Të diplomuar me trajnim industrial
29 6 16 65 44 26 13 198 3,7
* Të diplomuarit llogariten duke e pjesëtuar numrin e të regjistruarve me 3 për të fituar numrin e nxënësve në vitin e
fundit. Pastaj e shumëzojmë këtë numër me shkallen e pjesëmarrjes së fëmijëve që i përkasin grupmoshës 15-24 për të
fituar personat që janë ekonomikisht aktiv të cilët futen në tregun e punës.
Burimi: Ministria e arsimit, shkencës dhe teknologjisë, Kosovë .
Në Kosovë ka 31 shkolla që ofrojnë programe nga fusha e inxhinierisë mekanike. Sicili regjion i
Kosovës ka së paku një shkollë të tillë dhe shumë prej tyre kanë 2 ose më shumë. 30.7% e
regjistrimit total përbëjnë programet për Riparim dhe mirëmbajtje të veturave të cilat pasohen
nga programet për Instalim të ngrohjes dhe ftohjes me 20.4%, Operator prodhimi me 18.5% të
regjistruar, Energjetikë me 11.7%, Hidraulik me 8.5% dhe programe që kanë të bëjnë me
përpunimin e metalit 6,8%. Programe tjera janë të gjitha nën 2% të totalit të regjistrimit dhe
përfshijnë Riparimin e pajisjeve të zyrës, Nëpunës industrial dhe Optikë.
Në përgjithësi, programet e dizajnuara për të përkrahur zhvillimin industrial, veçanërisht në
industrinë e metalit dhe prodhimtarisë duket të konsiderohen më pak të rëndësishme se
programet e orientuara kah shërbimet personale siç janë sistemet e ngrohjes dhe ftohjes,
hidraulik dhe automekanik. Edhe pse siç e pamë mbulesa me programe trajnuese ishte e mirë për
sektorin e shkathtësive në tërësi, tani që e shohim se cilat programe janë në dispozicion, është e
qartë se mbulueshmëria e profesioneve industriale në fushën e inxhinierisë mekanike nuk është
adekuate.
Informacioni më i rëndësishëm nga kjo analizë është numri i të diplomuarve që në baza vjetore
futet në tregun e punës nga sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike. Në rreshtin e fundit
mund të shohim numrin e të diplomuarve sipas regjioneve dhe në kolonën e fundit shohim se ka
përafërsisht 754 të diplomuar nga sektori i shkathtësive çdo vit. Megjithatë, meqë po flasim për
profesionet industriale duhet të marrim parasysh të diplomuarit nga programet Operator
prodhimi, programet që kanë të bëjnë me përpunimin e metalit, dhe ndoshta programin për
nëpunës industrial. Kur i mbledhim të gjithë të diplomuarit nga këto programe kemi rreth 1,548
nxënës të regjistruar në përgjithësi dhe 1/3 e tyre na jep numrin e përafërt të të regjistruarve në
23
vitin e fundit shkollor. Për më tepër, vetëm rreth 42.5% e atyre të diplomuarve do të mbesin në
tregun e punës kurse të tjerët ose vazhdojnë shkollimin e lartë ose mbesin joaktiv. Ky numër është
rreth 219 nxënës në vit nga të gjitha regjionet.
Shpërndarja regjionale e të diplomuarve dallon shumë. Nëse shikojmë vetëm programet me
orientim industrial, situata është si vijon:
Ferizaj – 29; Gjakovë – 6; Gjilan – 16; Mitrovicë – 65; Pejë – 44; Prishtinë – 26; Prizren – 13.
Nëse të gjitha supozimet që kemi bërë për të diplomuarit që mbesin në tregun e punës janë të
qëndrueshme, atëherë kemi numër relativisht të madh të të diplomuarve vetëm në Mitrovicë,
Ferizaj dhe Prishtinë, kurse Gjilani dhe Prizreni kanë rreth 15 derisa Gjakova ka më pak se 10 të
diplomuar për vit.
Oferta e fuqisë punëtore 3: Të diplomuarit nga institucionet e arsimit të lartë
Oferta e shkathtësive për punë që kërkojnë kualifikim të arsimit të lartë (5+) vije nga të papunët
me kualifikime nga ky sektor i shkathtësive dhe nga të diplomuarit të cilët përfundojnë kualifikime
relevante të arsimit të lartë.
Tabela 6 – Regjistrimi në programe të nivelit universitar në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike, vite të ndryshme sipas gjinisë
2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15
20
10
-20
15
Emri i programit Lloji i studimeve
Gjit
hse
j
Fem
ra
Gjit
hse
j
Fem
ra
Gjit
hse
j
Fem
ra
Gjit
hse
j
Fem
ra
Gjit
hse
j
Fem
ra
% e
fem
rave
Profili i prerjes MA 11 2 24 6 22.9
Profili i deformimit MA 10 0 9 0 0
Inxhinieri energjetike BA 0 0 0 0 0 0 0 0 15 4 26.7
Sisteme energjetike BA 15 3 98 26 25.7
Teknologji e ngrohjes dhe energjetikë
DOC 3 1 33.3
Inxhinieri industriale dhe menaxhment
BA 19 4 97 37 35.3
Makineri industriale BA 190 35 183
32 181
24 16.4
Makineri industriale MA 31 4 12.9
Materiale MA 4 1 3 1 28.6
Materiale dhe metalurgji BA 16 2 84 14 16
Mekatronikë BA 55 1 124 6 3.9
Menaxhment në mekatronikë
BA 44 0 69 2 74 5 91 6 130 8 5.1
Menaxhment në mekatronikë
MA 9 0 15 1 32 3 34 3 26 3 8.6
24
Materiale metalike dhe metalurgji
MA 7 1 14.2
Metalurgji BA 60 13 48 10 48 10 21.2
Metalurgji MA 5 0 8 1 7.7
Teknologji përpunimi me prerje
MA 31 4 44 5 12
Prodhim dhe automatizim
BA 132 24 116
11 132
17 109
7 162 27 13.2
Prodhim dhe automatizim
MA 24 2 23 4 27 3 29 4 32 9 16.3
Makineri prodhuese BA 47 7 125 23 17.4
Teknologji prodhimi DOC 3 0 0
Gjithsej studentë 521 82 504
66 501
63 445
40 937 165 14.3
Të diplomuar 54 9 44 6 79 20 35 7 45 10 20.2
Shkalla e diplomimit 10.4 11.0
8.7
9.1 15.8
31.7 7.9
17.5 4.8 6.1
Burimi: AKA.
Tabela 6 paraqet të gjitha programet e studimit në arsimin e lartë nga sektori i shkathtësive të
inxhinierisë mekanike sipas llojit të studimit dhe regjistrimin gjatë viteve të ndryshme sipas gjinisë.
Mund të shohim se numri i përgjithshëm i studentëve të regjistruar ka ndryshuar prej 521 në vitin
akademik 2010/11 në 937 në vitin akademik 2014/15. Kjo rritje e madhe është e pazakontë pasi
që numri i përgjithshëm ka ndryshuar pak prej 445 në 521 në vitet e mëparshme. Numri më i
madh i studentëve ka qenë programet baçelor Makineri industriale dhe Prodhim dhe
automatizim, megjithatë programi i parë ka përfunduar ose ka ndodhur ndonjë ndryshim tjetër
në vitin akademik 2012/2013.
Numri i përgjithshëm i të diplomuarve ka ndryshuar dukshëm gjatë viteve, duke qenë vetëm 35
në vitin akademik 2013/2014 deri 79 në vitin paraprak. Mesatarisht rreth 51 studentë diplomojnë
çdo vit dhe prej tyre rreth 10 janë femra. Është e qartë se ky program preferohet më shumë nga
meshkujt se nga femrat mund të ketë barriera të bazës gjinore sa i përket mobilitetit brenda
fushës së studimit.
Kur e llogarisim shkalën e diplomimit nga këto shifra mund të shohim se mesatarja për këtë
periudhë ka qenë 9.5% në përgjithësi dhe 15% për femra. Kjo tregon se femrat në përgjithësi kanë
qenë më të suksesshme sa i përket diplomimit se meshkujt, megjithëse ka shumë më pak femra
të regjistruara në programe siç mund të shihet në kolonën e fundit e cila tregon hisen e femrave
në regjistrim gjatë tërë periudhës së dhënë.
3.2 TREGUESI 5: MBULUESHMËRIA E SEKTORIT TË SHKATHTËSIVE ME
PROGRAME TRAJNUESE
Mbulueshmëria e një sektori të shkathtësive i referohet programeve të studimit që janë në
dispozicion për grupe të profesioneve në nivele të ndryshme të kompleksitetit dhe llojit sipas
grupeve të mëdha ISCO. Janë dy arsye kryesore pse mbulueshmëria me programe trajnuese është
e rëndësishme. Së pari, nevoja për të lehtësuar mobilitetin e tregut të punës nga një profesion në
tjetrin dhe së dyti, për të identifikuar boshllëqe në ofrimin e trajnimit.
25
Në një rast ideal secili grup i profesioneve në ekonomi duhet të ketë mbulueshmëri adekuate me
programe të trajnimit, në mënyrë që aftësimi fillestar për këto profesione si dhe avancimi i
shkathtësive në vendin e punës të ketë përkrahjen e sistemit arsimor. Në Korniza Kombëtare të
Kualifikimeve rrugët e progresionit janë shumë të rëndësishme veçanërisht në kontekst të
mësimit gjatë gjithë jetës. Kjo do të thotë se individët me shkathtësi që nuk vijnë vetëm nga
kualifikimet por edhe nga përvoja e punës duhet të kenë në dispozicion trajnime që ju
mundësojnë të lëvizin nga një punë në tjetrën, veçanërisht në sektorin e njëjtë të shkathtësive.
Për shembull, nëse një person është prodhues i veglave në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë
mekanike për të cilin kualifikim nevojitet trajnim i nivelit 4 të KKK-së, por që dëshiron të bëhet
saldues, ai/ ajo duhet të ketë qasje në trajnim që do të ofronte shkathtësi shtesë që janë të
nevojshme për këtë lëvizje në karrierë. Ky është një shembull i lëvizjes horizontale në sektorin e
njëjtë të shkathtësive dhe në nivelin e njëjtë. Megjithatë, trajnimi duhet po ashtu të përkrahë
lëvizjet vertikale si dhe lëvizjet ndërmjet sektorëve të ndryshme të shkathtësive aty ku ka
mbivendosje të shkathtësive. Një shembull i kësaj është rasti kur një prodhues i veglave dëshiron
të bëhet operator i makinave në industrinë e ushqimit që i përket sektorit të shkathtësive të
përpunimit të ushqimit në nivelin e njëjtë. Nëse të dyja këto grupe të profesioneve kanë
mbulueshmëri të mirë me llojin e duhur të trajnimit, këto lëvizje brenda dhe në mes të sektorëve
do të bëhej e mundur me pak trajnim shtesë.
Në figurën më poshtë kemi paraqitur se si profesionet dhe kualifikimet e përbëjnë një sektor të
shkathtësive. Secili profesion ka kompetenca të cilat kërkohen për performancën e duhur në
vendin e punës. Në anën tjetër, secili kualifikim ka rezultate mësimore në nivele të caktuara që e
përbëjnë një kualifikim. Edhe profesionet me kompetencat e tyre edhe kualifikimet me rezultatet
e tyre mësimore janë pjesë e sektorit të njëjtë të shkathtësive.
Secili grup i profesioneve dhe grupi i kualifikimeve përkatëse ndërlidhen me një ose më shumë
nivele të KKK-së. Duke u bazuar në këtë marrëdhënie mund të kuptojmë nëse kemi boshllëqe në
sistem sa i përket ofrimit të trajnimit.
Figura 1 dhe 2 tregojnë si profesionet dhe kompetencat e tyre dhe kualifikimet dhe rezultatet e
tyre mësimore bëhen bashkë në sektorin e shkathtësive. Piramida tregon nivelet e ndryshme të
kompleksitetit në një sektor të shkathtësive ku secila prej tyre përbëhet nga një kombinim i
Profesionet dhe
kompetencat
Kualifikimet dhe
rezultatet mësimore
Sektori i shkathtësiv
e
ISCO 3,2,1/ KKK 5+
ISCO 7 / KKK4
ISCO 8/KKK 3
ISCO 9/KKK 1,2
26
profesioneve dhe kualifikimeve që korrespondojnë me njëra tjetrën siç është shprehur sipas
grupeve të mëdha ISCO dhe sipas niveleve të KKK-së.
Mbulueshmëria e një sektori të shkathtësive tregon se sa mirë janë të balansuara profesionet dhe
kualifikimet, d.m.th. nëse secili grup i profesioneve ka përgjigje adekuate nga sektori i arsimit.
Boshllëqet që shfaqen këtu, ku disa grupe të profesioneve nuk kanë përgjigje nga sektori i arsimit
ose kur disa grupe të profesioneve kanë shumë mundësi trajnimi, na sjell tek përfundimi se disa
kualifikime duhet të krijohen ose të zvogëlohen në numër për kërkesën e caktuar të shkathtësive.
Nëse nuk ka kualifikime që “ushqejnë” profesione të caktuara, nuk do të ketë zëvendësim të të
punësuarve në ato vende të punës me gjenerata të reja dhe punëtorët ekzistues nuk do të kenë
mundësi trajnimi në dispozicion për të rifreskuar ose avancuar shkathtësitë e tyre.
Në tabelën 7 mund të shohim balansin në mes grupeve të mëdha të profesioneve dhe programeve
të trajnimit në nivelin e njëjtë të kompleksitetit.
Tabela 7 – Profesionet dhe kualifikimet në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike13
Niveli i KKK/grupi i madh ISCO
Numri dhe lloji i profesioneve në sektorin e shkathtësive të Inxh. Mek. Të marra nga ISCO88/0814
Numri i kualifikimeve
KKK 1-2 / Grupi i madh 9 3 profesione (lloji: Profesione elementare)
Nuk ka kualifikime
KKK 3 / Grupi i madh 8 43 profesione (lloji: Operator prodhimi)
17 PROGRAME TRAJNUESE AAP (secili program ka nivel të KKK-së 3 pas dy viteve dhe 4 pas 3 viteve)
KKK 4 / Grupi i madh 7 74 profesione (lloji: punë dore dhe tregti individuale)
KKK 5 / Grupi i madh 3 18 profesione (lloji: Teknikë) Nuk ka kualifikime
KKK 6+ / Grupi i madh 2 24 profesione (lloji: Profesionistë dhe menaxherë)
32 programe AL (17BA, 14MA, 1DOC)
Gjithsej 162 profesione Burimi: Anketa e fuqisë punëtore, 2013, MASHT dhe AKA – të dhëna për programe të
trajnimit në AL dhe AAP 2013.
Mund të shohim se shumica e profesioneve në këtë sektor të shkathtësive janë Punëdore dhe
tregti individuale sipas llojit të kompleksitetit ose ISCO grupi i madh 7. Zakonisht ky lloj i
profesioneve kërkon së paku 3 vite të shkollimit të mesëm në nivelin 4 të KKK-së, por po ashtu
mund të ky kualifikim mund të fitohet edhe përmes trajnimit për të rritur. Pasi që kualifikimet e
nivelit 4 të KKK-së janë në dispozicion pas 3 viteve të shkollimit të mesëm në AAP, mund të shohim
se kemi 14 programe të AAP-së në këtë nivel të KKK-së për të mbuluar 74 profesione në grupin e
madh 7.
Grupi i dytë me numrin më të madh të profesioneve janë operatorët e makinave sipas llojit ose
grupit të madh 8 ISCO dhe kryesisht këto profesione kërkojnë shkollim AAP në nivelin 3 të KKK-së
ose arsimim për të rritur në nivelin e njëjtë. Ekzistojnë 43 profesione të tilla dhe ato mbulohen
13 See all detailed occupations and qualifications from the skill sector in Annex 1. 14 Some of these occupations may not be present in the Kosovo labour market at this time but we have difficulty in assessing their presence at the level of individual occupations since the LFS collects data only at the aggregated level of minor group.
27
nga 17 programe të AP-së nëse kemi parasysh të diplomuarit pas dy viteve trajnim në AAP ose në
arsimin për të rritur, për të cilët nuk kemi të dhëna.
Për kualifikimet e nivelit 5 të KKK-së të cilat ofrojnë profesione të llojit teknik, janë 18 profesione
por asnjë kualifikim dhe ky mund të jetë problem në të ardhmen sepse teknikët përbëjnë
profesionet kyçe në industri dhe veprojnë në përkrahje të profesionistëve dhe hulumtuesve.
Mund të shohim se teknikët ekzistojnë në tregun e punës në Kosovë (ata shfaqen edhe në AFP
edhe në databazën e të papunëve të MPMS-së), por nëse nuk krijohen programe të nivelit 5 do të
jetë e vështirë të zëvendësohen ata dhe të sigurohet përkrahje për zhvillim industrial me burimet
njerëzore që kërkohen.
Punët që kërkojnë kualifikime të nivelit të arsimit të lartë të nivelit 6 e më lartë të KKK-së (është e
pamundur të veçohet kërkesa vetëm për të diplomuarit e nivelit master dhe e pamundur për
doktorantët) kanë mbulesë të trajnimit me 35 programe të ndryshme por janë vetëm 24
profesione të tilla. 17 prej tyre janë në nivelin baçelor, 15 në nivelin master dhe 2 programe që
përfundojnë me doktoraturë.
Ky duket të jetë një numër shumë i madh i kualifikimeve në inxhinierinë mekanike për vetëm 24
profesione prandaj çdo standard i ri i profesionit që do të rezultonte me një program të ri të
trajnimit do të duhej të merrej me rezervë.
Matja e treguesit MBULUESHMËRIA ME PROGRAME TRAJNIMI
Mbulueshmëria me programe trajnimi llogaritet si numri i programeve të trajnimit në raport me
numrin e profesioneve për çdo nivel të KKK-së/grup të profesioneve ISCO. Me që 3 prej 5 grupe
të mëdha të profesioneve mbulohen me programe të trajnimit në nivel adekuat të KKK-së kjo gjë
tregon mbulueshmëri të MIRË15 por është me rendësi të mbahet mend se nuk ka kualifikime për
nivelin e teknikëve gjë që mund të ketë ndikim serioz në ofrimin e shkathtësive në këtë nivel të
industrisë së prodhimit në të ardhmen.
Në përgjithësi, mbulueshmëria e sektorit të shkathtësive është e mirë por ka mungesa të
shkathtësive pa ofrim të programeve trajnuese në nivel të teknikëve dhe për profesione të
thjeshta. Programet e studimit në arsimin e lartë mund të jenë të mbi-përfaqësuara duke pas
parasysh fushëveprimin relativisht të vogël të sektorit të inxhinierisë mekanike dhe numrin
relativisht të vogël të profesioneve. Në këtë rast të gjitha aplikimet për standarde në nivel të
teknikëve do të ishin shumë të mirëseardhura dhe duhet të iniciohen nga MASHT-i në
bashkëpunim me industrinë. Standardet e reja për programe të nivelit të arsimit të lartë duhet të
argumentohen mirë për rëndësinë e tyre duke pas parasysh se tanimë ekziston një numër i madh
i programeve të ngjashme krahas fushëveprimit relativisht të vogël të sektorit të shkathtësive të
inxhinierisë mekanike.
3.4 TREGUESI 6: BARASPESHIMI I OFERTËS DHE KËRKESËS
Një llogaritje shpejtë e bazuar në të gjitha faktet e përmendura më lartë është paraqitur në
tabelën më poshtë. Nëse marrim kërkesën për profesione të inxhinierisë mekanike në të shkuarën
të cilën e kemi llogaritur të jetë 6,318 dhe supozojmë se do të mbetet e tillë edhe gjatë 5 viteve
15 Values of indicator for coverage: 5/5 = Excellent coverage; 4/5 = Very good coverage; 3/5 = Good coverage; 2/5 Limited coverage; 1/5 Very limited coverage.
28
të ardhshme do të kemi rreth 1,264 vende të reja të punës çdo vit. Sipas regjistrit të shërbimit të
punësimit për çdo vit kishte rreth 2,975 vende të lira të punës që përbën një kërkesë vjetore prej
gjithsej 4,239 vendeve potenciale të punës. Në anën e ofertës kemi 3,442 të papunë që është
mesatarja vjetore, dhe 995 të diplomuar që tregon se do të ketë një tepricë të vogël prej 208
punëkërkuesve ose praktikisht një ofertë dhe kërkesë të balansuar mirë duke marr parasysh të
dhënat në dispozicion dhe hipotezat që i kemi aplikuar.
Gjithsej kërkesa 4,239
Gjithsej oferta 4,437
__________________
Rezultati + 208
Megjithatë, ky është një vlerësim
shumë i shpejtë dhe është i bazuar
në elemente që mund të ndryshojnë
në mënyrë të papritur. Po ashtu të
diplomuarit nga shkollat e AAP-së e
në veçanti nga universitetet janë
relativisht pak në numër për shkak të
përqindjes së madhe të të
diplomuarve nga shkollat e AAP-së
që vazhdojnë shkollimin e lartë dhe të shkallës së ulët të diplomimit të studentëve të AL si rezultat
i braktisjes. Nëse kjo ndryshon dhe nëse përmirësohet shkalla e suksesit për finalizim të
studimeve, po ashtu do të përmirësohet edhe oferta e fuqisë punëtore në tregun e punës. Në
anën tjetër, vlerësimi i kërkesës mund të jetë i mbivlerësuar sepse është vështirë të imagjinohet
që kërkesa do të rritet po aq shpejt sa në të kaluarën, prandaj ky vlerësim mund të jetë tepër i
lartë. Megjithatë, duhet të jemi të vetëdijshëm se në këtë sektor kërkesa dhe oferta duket të jenë
mirë të balansuara edhe pse ka shumë të papunë dhe shumë studentë të regjistruar.
Në përgjithësi, oferta potencialisht e lartë e fuqisë punëtore e cila gjenerohet nga të papunët dhe
nga të diplomuarit zvogëlohet më masë të madhe nga dy faktorë: papunësia afatgjatë e të
papunëve të regjistruar që mund të rezultojë në mungesë të aftësisë për të performuar në tregun
e punës për shkak të mungesës së shkathtësive të duhura ose gatishmërisë për punë dhe humbja
e fuqisë punëtore nga shkollat e AAP-së për shkak të interesit të madh për të fituar kualifikime të
arsimit të lartë.
Kjo rezulton në një paradoks të tillë që një shtet me popullatë demografikisht të re si Kosova me
shumë të papunë, joaktiv dhe studentë, nuk ka më shumë ofertë të fuqisë punëtore e që është
paraqitur këtu. Mund të shohim se për disa profesione kemi numër të madh të vendeve të lira të
punës dhe numër të madh të të papunëve. Kjo duhet të analizohet në mënyrë që të kuptohet pse
të papunët nuk po mund të gjejnë punë megjithëse ka vende të lira të punës në ekonomi.
Së dyti, shkollat e AAP-së të cilat zakonisht nuk kanë shkallë të lartë të braktisjes kanë shkallë të
konsiderueshme të regjistrimit në arsimin e lartë që do të thotë ata janë humbje për tregun e
Kerkesa Oferta
Te diplomuar nga AAP dhe AL
995
Te papune
3,442
mesatarja vjetore
Vende te lira pune
2,975
Krijimi i vendeve te punes ne te
ardhmen
1,264
29
punës. Megjithatë, edhe pse këta të diplomuar ia dalin të regjistrohen në AL, shumë prej tyre
braktisin para se të arrijnë kualifikimin. Nuk është e qartë se çfarë ndodh me ata që braktisin
shkollimin në AL dhe ky lloj i analizës është përtej fushëveprimit të këtij projekti. Ata mund të
futen në tregun e punës me kualifikimet e tyre që kanë fituar pas shkollimit të mesëm ose mund
të bëhen joaktiv nëse nuk ka vende punë në dispoizicion.
4 PËRMBLEDHJE E TREGUESVE
Edhe pse FUSHËVEPRIMI për sektorin e inxhinierisë mekanike është i vogël, RRITJA E VENDEVE TË
PUNËS si dhe SHPËRNDARJA janë të larta veçanërisht për segmentin e profesioneve të nivelit të
AAP-së. Për shkak të këtyre treguesve pritet të ketë rritje të fushëveprimit dhe efektet do të
ndihen në shumë aktivitete ekonomike. Punësueshmëria është mesatare për nivelin AAP por
relativisht e ulët për profesionet që kërkojnë kualifikime të nivelit të arsimit të lartë. Kjo do të
ndryshojë derisa ekonomia bëhet më garuese dhe kërkon punëtorë me arsim të lartë për t’u
ballafaquar me konkurrencën ndërkombëtare.
Rritja e vendeve të punës do të krijojë kërkesë më të madhe për profesione në fushën e prodhimit
dhe kjo do të thotë se mangësitë në mbulueshmërinë me programe të trajnimit në nivelin 5 të
KKK-së, d.m.th. teknikë, do të fillojë të ndihet dhe kjo do të kërkojë më shumë kërkesë se që ka
ofertë.
Implikimet për sektorin e arsimit janë si vijon:
1) Zhvillimi i standardeve në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike është më se i
nevojshëm, veçanërisht në fushën e AAP-së pasi që edhe fushëveprimi edhe rritja e
vendeve të punës janë në nivel të lartë në këtë sektor
2) Shpërndarja e gjerë e profesioneve në ekonomi kërkon që programet e rregullta të
trajnimit të jenë më fleksibile pasi që profesione të inxhinierisë mekanike kërkohen në
shumë aktivitete të ndryshme ekonomike. Për të lehtësuar lëvizjen nga një profesion në
tjetrin, duhet të ketë në dispozicion mundësi për mësim gjatë gjithë jetës për të lehtësuar
lëvizjen ndërmjet vendeve të punës brenda sektorit të shkathtësive.
3) Duhet të iniciohen standarde të reja të nivelit 5 për të mbuluar mungesën e
mbulueshmërisë me programe trajnimi relevante për grupe të caktuara të profesioneve
4) Bashkëpunimi më aktiv me punëdhënësit do të orientonte në mënyrë ë të qartë zhvillimin
sa i përket kompetencave në vendin e punës, gjë që duhet të bëhet përmes anketës me
punëdhënës.
Vlerat e treguesve janë vetëm një tregues i rëndësisë së profesioneve për të cilat janë duke u
zhvilluar standarde. Ato duhet të përdoren nga verifikuesit më shumë në procesin e vlerësimit e
jo si një listë kontrolli për diskualifikim të aplikuesit. Nëse më shumë se gjysma e treguesve janë
mbi mesatare, rëndësia është e madhe. Nëse disa prej treguesve kanë vlera të ulëta, aplikuesit
duhet të pyeten për sqarime shtesë se pse standardi konsiderohet i rëndësishëm. Për shembull,
sektorët e shkencave të natyrës kanë fushëveprim, shpërndarje e madje edhe rritje shumë të
vogël, por këto profesione janë të nevojshme në numër të vogël në ekonomi për punë të
rëndësishme. Aplikuesi duhet të ofrojë shpjegime të tilla që mund të konsiderohen si tregues
kualitativ, nëse treguesit kuantitativ nuk janë të përshtatshëm.
30
TABELA 8 – TREGUESIT E KËRKESËS DHE OFERTËS SË FUQISË PUNËTORE ME VLERAT E TYRE
TREGUESIT Vlerat e treguesve Përshkrimi i treguesit Treguesit për sektorin e inxhinierisë mekanike
TREGUESIT E KËRKESËS SË TREGUT TË PUNËS Treguesi 1 FUSHËVEPRIMI
1. FUSHËVEPRIM I MADH: më shumë se 20%
2. FUSHËVEPRIM I MESËM: prej 8–20%
3. FUSHËVEPRIM I VOGËL: 3–8% 4. FUSHËVEPRIM SHUMË I VOGËL:
nën 3%
Ndarja e të punësuarve me profesione nga ky sektor i shkathtësive në punësimin e përgjithshëm
4.5% - Fushëveprim I Vogël
Treguesi 2 SHPËRNDARJA
1. SHPËRNDARJE E MADHE: mbi 60% 2. SHPËRNDARJE E MESME: prej 31 –
60% 3. SHPËRNDARJE E VOGËL: deri në
30%
Numri i sektorëve ekonomike që punësojnë profesione të sektorëve të shkathtësive në raport me të gjithë sektorët
57/86 ose 66% SHPËRNDARJE E MADHE
Treguesi 3 RRITJA E VENDEVE TË PUNËS
Vlerat e treguesve: RRITJE E FUQISHME 140+ - RRITJE E MESME DHE E SHPEJTË 110-139 – RRITJE E NGADALSHME 100 - 109 – RRITJE NEGATIVE më pak se 100 –
Indeksi i rritjes së punësimit gjatë 5 viteve të fundit për sektorët ekonomike që punësojnë profesione nga sektori i shkathtësive
Indeks 2011-2014 = 147 RRITJE E MESME DHE E SHPEJTË
Treguesi 4 POTENCIALI I PUNËSIMIT
1. KËRKESË E MADHE: 100 e ë lartë; kërkesë e mesme 50-99; kërkesë e ulët 30-50; nën 30 kërkesë shumë e vogël
Raporti mes vendeve të lira të punës dhe papunësisë AAP = 64.5 AL = 36.7
AAP kërkesë e mesme; AL kërkesë e vogël
TREGUESI I PËRSHTATSHMËRISË SË OFERTËS SË TRAJNIMIT Treguesi 5 MBULUESHMËRIA
1. ISCO 1,2,3 MBULUAR NGA KKK 5+ 2. ISCO 4,5,6,7 MBULUAR NGA KKK 4 3. ISCO 8 MBULUAR NGA KKK 3 4. ISCO 9 MBULUAR NGA KKK 1,2
Nëse 4 grupet e ISCO mbulohen atëherë kemi mbulueshmëri të plotë. Nëse jo, kemi mungesë të ofrimit të trajnimit
3 prej 4 grupeve ISCO kanë mbulueshmëri
TREGUES I BALANCIT MES KËRKESËS DHE OFERTËS Treguesi 6 BALANSI
Balansi mund të jetë pozitiv ose negativ
Hapësira mes kërkesës dhe ofertës duhet të jetë sa më i vogël që është e mundur
Ka pak më shumë ofertë se kërkesë për shkathtësi të inxh. mek. gjë që tregon se situata K/O është e balansuar relativisht mirë
31
Vlerësimi i rëndësisë në tregun e punës duhet të përdorë vlerat e të gjithë treguesve të paraqitur
më lartë si dhe njohurit e ekspertëve për tregun e punës por edhe duhet të shikohen dokumentat
strategjikë të cilët përcaktojnë objektivat për zhvillimin e bujqësisë në Kosovë.
5 – DISA FAKTE PËR INXHINIERINË MEKANIKE
Inxhinieria mekanike është një prej disiplinave më të mëdha, më të gjera dhe më të vjetra të
inxhinierisë. Inxhinierët mekanik përdorin parimet energjisë, materialeve, dhe mekanikës për të
dizajnuar dhe prodhuar makina dhe pajisje të të gjitha llojeve. Ata krijojnë proceset dhe sistemet
që shtyjnë përpara teknologjinë dhe industrinë. Karakteristikat kryesore të profesionit janë
gjerësia, fleksibiliteti dhe individualiteti.
Inxhinierët mekanik hulumtojnë, dizajnojnë, zhvillojë, prodhojnë dhe testojnë vegla, motorë,
makina dhe pajisje tjera mekanike. Kjo fushë veçohet për faktin se vë theksin në shkathtësitë
mendore. Shkollimi në fushën e inxhinierisë mekanike është bazë e shkëlqyeshme për të punuar
edhe në fusha tjera. Disa inxhinierë mekanik punojnë në probleme mjekësore, siç janë makinat e
eshtrave dhe nyjave, ose dinamikat e rrjedhës së lëngjeve në sistemin e qarkullimit. Inxhinierët
mekanik merren me çështje ekonomike, prej çmimit të një komponenti të vetëm, deri te ndikimi
i një impianti të prodhimit në ekonomi. Inxhinierët mekanik mund të gjenden në shitje,
menaxhment inxhinierik dhe menaxhment të korporatës. Shkathtësia mendore është një aset i
domosdoshëm në një botë në ndryshim të vazhdueshëm ekonomik, politik, industrial e social.
Inxhinierët mekanik janë të shkolluar dhe të pozicionuar, jo vetëm për të përshtatur, por edhe për
të definuar e udhëhequr ndryshimin. Tradicionalisht, diversiteti i fushës së inxhinierisë mekanike
përfaqësohet në fushat si vijon.
Inxhinieri bazike: Në thelb, inxhinierët mekanikë janë të përfshirë me mekanikën e lëvizjes dhe
transferimin e energjisë nga një formë në tjetrën ose nga një vend në tjetrin. Inxhinierët mekanikë
projektojnë dhe ndërtojnë makina për përdorim industrial dhe për konsumatorë - pothuajse çdo
makinë që gjeni, ka pasur një inxhinier mekanik të përfshirë me zhvillimin dhe prodhimin e saj.
Ata projektojnë sisteme të ngrohjes, ventilimit dhe ajrit të kondicinuar për të kontrolluar klimën
në shtëpi, zyra dhe uzina industriale dhe zhvillojnë sisteme ftohëse për industrinë e ushqimit.
Inxhinierët mekanik po ashtu gjithashtu krijojnë shkëmbyesit e nxehtësisë, komponentët kryesorë
të pajisjeve kompjuterike të teknologjisë së lartë mekanike dhe elektronike. Inxhinieria bazike
përfshin disa komponentë shumë të rëndësishëm që mund të gjenden praktikisht në të gjitha
nivelet e arsimit për inxhinieri mekanike. Më e rëndësishmja është Mekanika e Aplikuar që mund
të aplikohet në pothuajse çdo gjë – shufra metalike, shkëmbinj, ujë, skelet njerëzor ose në sisteme
komplekse siç janë ndërtesat, veturat dhe makinat. Pyetja kryesore është se si funksionojnë gjërat
dhe nëse punojnë mirë. Për të gjetur përgjigjet, një inxhinier mekanik përdor njohuri për shokun
dhe dridhjet, dinamikën dhe lëvizjen, frakturën dhe dështimin në komponentë, si dhe sjelljen e
materialeve të teknologjisë së lartë. Inxhinieria e lëngjeve përfshihet në çdo gjë që rrjedh - ajri,
uji, ngrohja dhe të ftohtit, madje edhe rëra përgjatë brigjeve. Inxhinierët mekanik dizajnojnë
sisteme dhe makina të lëngjeve - pompa, turbina, kompresorë, valvula, tubacione, pajisje
biologjike, sisteme hidraulike dhe sisteme fluide në motorët e makinave. Inxhinieria e lëngjeve
mund të gjendet në industri që variojnë nga hapësira ajrore deri te ushqimi, prodhimi, mjekësia,
energjia dhe transporti. Transferimi i nxehtësisë është një çështje në të gjithë teknologjinë
moderne, duke pasur parasysh rëndësinë që ka sot ruajtja dhe përdorimi i mençur i burimeve. Kjo
fushë prek djegjen, prodhimin e energjisë dhe sistemet e transmetimit, pajisjet e procesit, pajisjet
32
elektronike, kontrollet termike në prodhim, kontrollet mjedisore, bioteknologjia, aplikimet
hapësinore, pajisjet e transportit dhe madje edhe kriogjenikët.
Burimet energjetike dhe konvertimi: Inxhinierët mekanikë janë të përfshirë në të gjitha aspektet e
prodhimit dhe konvertimit të energjisë nga një formë në tjetrën. Ata projektojnë dhe operojnë
me lëndë djegëse fosile, hidroelektrike, konvencionale, centrale bërthamore dhe termocentrale.
Inxhinierët projektojnë dhe zhvillojnë motorë me djegie të brendshme për përdorime të
lëvizshme, detare, hekurudhore dhe stacionare. Aktiviteti i rëndësishëm i Inxhinierëve Mekanike
është konvertimi dhe përdorimi i burimeve ekzistuese të energjisë, por edhe gjetja dhe zhvillimi i
formave të reja të energjisë si qelizat e karburantit, era, energjia diellore dhe gjeotermale etj.
Transporti: Transporti është një fushë e madhe dhe në rritje për inxhinierët mekanikë. Mënyrat
ekzistuese të transportit ajror dhe sipërfaqësor kërkojnë përmirësim të vazhdueshëm ose
zëvendësim dhe inxhinierët mekanikë punojnë në skajin e këtyre përpjekjeve. Kështu ata punojnë
në projektimin, zhvillimin dhe prodhimin e gjërave që lëvizin në tokë, det, ajër dhe në hapësirë.
Inxhinierët mekanikë projektojnë motorët e shtytjes dhe sistemet strukturore të komponentëve,
strehimin e ekuipazhit dhe pasagjerëve dhe sistemet e mbështetjes së jetës. Të gjitha aspektet e
inxhinierisë mekanike mund të aplikohen për projektimin, ndërtimin, funksionimin dhe
mirëmbajtjen e sistemeve hekurudhore dhe masive të tranzitit. Teknologjitë e zhvilluara në
hapësirën ajrore dhe konvertimin e energjisë janë duke u zbatuar në një gjeneratë të re të
lokomotivave dhe makinave për shërbime të mallrave, pasagjerëve dhe tranzit.
Prodhimi: Në kompanitë prodhuese bashkëkohore, inxhinierët mekanikë luajnë një rol kyç në
"realizimin" e produkteve, duke punuar ngushtë me inxhinierë dhe specialistë të tjerë në
menaxhimin e korporatave, financat, marketingun dhe paketimin. Inxhinierët mekanik dizajnojnë
produkte, përzgjedhin materialet dhe proceset dhe i kthejnë ato në produkte të përfunduara. Ata
projektojnë dhe prodhojnë vegla të makinave dhe proceset e prodhimit në tersi, të ndihmuar nga
teknologjitë më të fundit në automatizim dhe robotikë. Së fundmi, produktet e gatshme
transportohen në pajisjet e projektuara nga inxhinierët mekanikë. Kjo është fusha më e madhe e
punësimit për inxhinierët mekanikë, veçanërisht kur përfshihen procesi dhe industria e tekstilit.
Një produkt i përfunduar kërkon materialet e duhura, një fabrikë dhe pajisje të qëndrueshme dhe
një sistem prodhimi. Kjo ndodh brenda fushës së inxhinierëve mekanike, prodhuese dhe
industriale. Rreth gjysma e inxhinierëve mekanik punojnë në kompanitë që prodhojnë "diçka", siç
janë mallrat e konsumit, transporti, ose pajisjet industriale. Rreth 16% punojnë në industritë e
procesit, si petrokimike ose farmaceutike. Sfidat janë po aq të ndryshme sa edhe produktet - nga
pajisjet miniaturë të përdorura nga kirurgët, tek disqet, ose pjesë të mëdha të pajisjeve
industriale. Kjo punë kërkon njohuri të materialeve, proceseve prodhuese, proceseve termike,
kontrollit, elektronikës dhe aftësive më të rëndësishme të punës në grup.
[1] "Përmbledhje e inxhinierisë mekanike" Përgatitur si pjesë e Sloan Career Cornerstone Centre.
Edhe pse inxhinieria mekanike është një nga fushat më të vjetra të inxhinierisë, në 20 vitet e fundit
ka pësuar një transformim të madh si rezultat i një sërë zhvillimesh të reja teknologjike.
Ndryshimet më të rëndësishme teknologjike që ndikuan në punën e inxhinierëve mekanikë
patjetër janë kompjuterët. Rreth 30 vjet më parë inxhinierët mekanikë uleshin në pran një tabele
pune duke vizatuar plane për pajisjet, por sot ajo tabelë pune është zëvendësuar nga softueri CAD,
i cili mundëson që një pjesë të ndërtohet dhe të testohet në mënyrë virituale para se të prodhohet
objekti fizik. CAD mundëson jo vetëm matjen dhe kontrollin për përshtatje dhe ndërhyrje, por
pjesët virtuale të realizuara testohen në mënyrë strukturore, termike, elektrike, aerodinamike etj.
33
dhe modifikohen sipas nevojës para se të angazhohen në prodhim. Prandaj, CAD dhe softueri i
simulimit përmirësojnë shumë produktivitetin e kompanive duke ulur kohën e zhvillimit të
produktit, shpenzimet e prototipimit, kalimin në materiale alternative ose më të lira, përmirësimin
e cilësisë dhe performancës së produktit, përmirësimin e besueshmërisë dhe reduktimin e
mbeturinave. Futja e kompjuterëve në prodhim gjithashtu mundëson zhvillimin e teknologjive
dhe proceseve të tjera që ndryshojnë kuadrin e aktiviteteve të inxhinierëve mekanik. Shembull i
mirë është prodhimi shtesë që njihet më mirë si printimi 3D, mënyra e re për të krijuar prototipa
dhe në raste të kufizuara, prodhimi në shkallë të gjerë. Falë kompjuterëve u identifikuan një gamë
të gjerë e mjeteve themelore dhe teknikave për punën e inxhinierëve mekanik si robotika,
sensorët dhe aktuatorë, llogaritja e dinamikës së lëngjeve, analiza elementare e fundme, analiza
e ciklit të jetës dhe menaxhimi i projektit. Zhvillimi teknologjik, përveç aftësive profesionale të
inxhinierëve mekanik, ndikon drejtpërdrejt në bashkëpunimin e tyre me fusha të tjera.
Historikisht, një pajisje komplekse, si një automobil, është projektuar pothuajse ekskluzivisht nga
inxhinierët mekanikë. Automjetet moderne kanë sisteme të mëdha elektrike dhe elektronike,
sisteme sigurie, bateri të specializuara etj., të cilat kërkojnë kontribute të projektimit nga
inxhinierët elektrikë, biomechanikë dhe kimikë. Është thelbësore që një inxhinier modern
mekanik të jetë në gjendje të kuptojë dhe të akomodojë kërkesat e vendosura në sistem nga
qasjet jo-mekanike, por në të njëjtën kohë ka një aftësi sociale që e ndihmon atë të punojë në një
mjedis të tillë ndërdisiplinor. Një grup i tillë i aftësive e bën një inxhinier mekanik kontribuues të
dëshiruar në një numër të industrive të tilla si automotive, hapësirës ajrore, biomjekësore,
kompjuterë, ndërtimtari, prodhim të energjisë elektrike, petrokimike, robotikë, ushqim dhe
përpunim etj.
Mekatronika si segment i inxhinierisë mekanike – Cili është roli i saj në prodhimtarinë
moderne?
Mekatronika integron parimet e inxhinierisë mekanike, kompjuterike, elektrike dhe të kontrollit
në një disiplinë të unifikuar duke e mbajtur në thelb arsimimin për inxhinieri mekanike. Sistemet
mekanike aktuale ose kontrollohen përmes kompjuterëve, ose inteligjenca e tyre është e
avancuar përmes sensorëve dhe çarqeve elektrike të integruara. Shembuj të sistemeve
mekatronike radhiten prej pajisjeve të thjeshta shtëpiake siç janë mikrovala deri tek makinat CNC
industriale, robotët, Medical Resonance Image (MRI) dhe makina rëntgen (X -Ray), pajisje për
drejtim të aeroplanëve dhe anijeve, kontrollues të fuqisë dhe drejtimit të veturave, teleskopëve
e deri tek Stacionin Hapësinor Ndërkombëtar. Inxhinierët e mekatronikës janë në mënyrë të
veçantë të pajisur për të punuar si inxhinier mekanik me nivel të lartë të elektronikës,
instrumenteve dhe me shkathtësi softuerike inxhinierike që kërkohen shumë në industri. Me
rritjen e mundësive të elektronikës, sistemet moderne mekanike janë mishëruar me elektronikën
dhe sistemet e kontrollit.
Inxhinieria mechatronike ka të bëjë me projektimin e makinave të automatizuara. Ai bazohet
fuqimisht në një kombinim të inxhinierisë mekanike, elektronike dhe softuerike, por është një
disiplinë mjaft e ndryshme nga të tre.
Inxhinieria mekatronike ndryshon nga inxhinieri automatike në atë që praktikuesit e saj kanë një
kuptim të thellë të analizës së performancës dhe dizajnit të makinave komplekse. Ajo ndryshon
nga inxhinieri mekanike në atë që praktikuesit e saj e kuptojnë se si automatizimet mund të
dizajnohen dhe të integrohen në një makinë në mënyrë shumë efektive për të arritur një rezultat.
Një inxhinier i mekanikës është i aftë të mendojë në mënyrë holistike rreth një sistemi mekatronik,
34
në vend që të fokusohet në elemente të caktuara specifike të fushës siç është sistemi mekanik
ose softueri. Të kuptuarit se si të konceptojmë një sistem nga perspektiva e energjisë (në vend se
të mendojmë për sa i përket tensioneve apo forcave) është themelor për këtë.
Shumë inxhinierë të mekatronikes punojnë me instrumente elektronike dhe me sisteme të
kontrolluara përmes kompjuterit, në të cilat pothuajse të gjitha makineritë mbështeten për
funksionim efikas dhe të besueshëm. Zakonisht është e lejueshme që sistemet automatike të
monitorojnë uzinat e përpunimit për rrjedhje dhe defekte dhe të mbajnë fabrikën në funksion
gjatë gjithë vitit. Inxhinierët e mekatronikes ndërtojnë dhe dizajnojnë këto sisteme dhe kanë
nevojë për ekspertizë në informatikë dhe elektronikë, njohuri thelbësore të inxhinierisë mekanike
dhe aftësinë për t'i sjellë ato së bashku për të bërë sisteme të punës që i plotësojnë nivelet e
sigurisë dhe besueshmërisë që marrim si të mirëqena.
Inxhinierët e mekatronikës gjithashtu luajn rol edhe në inxhinierinë e projekteve, inxhinierinë e
besueshmërisë dhe inxhinierinë e energjisë, ku njohuritë ndërdisiplinore u japin atyre një
avantazh në raport me inxhinierët mekanike ose elektrike. Inxhinierët e mekatronikes mund të
punojnë së bashku me sistemet elektrike dhe mekanike dhe të zgjidhin problemet që kalojnë kufijt
disiplinorë. Njohuritë e tyre në TIK, harduer kompjuterik dhe rrjetëzim, si dhe softuer i ndihmon
ata të jenë zgjidhës të problemeve të gjithanshëm. Shkrimi dhe testimi i softuerit për sistemet
kompjuterike të specializuara dhe mikro-kontrollorët përbën një pjesë të madhe të punës së
inxhinierëve të mekatronikës.
Si të gjithë inxhinierët, bashkëpunimi teknik merr shumicën e kohës së punës së inxhinierit të
mekatronikës. Inxhinieria mekatronike, nga natyra e saj, përfshin një bashkëpunim të gjerë me
njerëzit që punojnë në disiplina më tradicionale të inxhinierisë. Aftësi të tilla si mësimi, bindja dhe
negocimi në një kontekst teknik janë të vlefshme për inxhinierët e mekatronikës. Koordinimi
teknik, fitimi i bashkëpunimit të gatshëm dhe të ndërgjegjshëm të njerëzve të tjerë pa autorizim
organizativ është veçanërisht e vlefshme.
Fushat specifike të ekspertizës së inxhinierëve të mekatronikës përfshijnë teknikat e Inteligjencës
Artificiale, Avionikën, Harduer dhe Sistemet Kompjuterike, Sistemet e Kontrollit, Komunikimet e
të Dhënave dhe Rrjetet, Dinamikën e Makinave dhe Mekanizmave, Konvertimin e Energjisë
Elektromagnetike, Elektronikën, Sistemet Embedded & Real-Time, Power Fluid dhe pajisje tjera të
aktivizimit. Inxhinieria dhe Ergonomia e Ndërfaqes Makinë-Njeri, Automatizimi Industrial, Matja,
Instrumentimi dhe Sensorët, Dizajnimi Mekanike dhe Përzgjedhja e Materialeve. Dizajnimi dhe
Integrimi i Sistemit, Modelimi dhe Simulimi, Kontrolli i Lëvizjes, Elektronika e Energjisë,
Menaxhimi i Proceseve, Planifikimi, Optimizimi dhe Kontrolli, Fabrikat për përpunim dhe prodhim,
Robotika, Përpunimi i sinjaleve, Infrastruktura e Zgjuar, Inxhinieria e Softuerit, Inxhinieria e
Sistemeve, Termofluidet etj. [6].
[6] Çfarë është mekatronika, Universiteti i Melburnit-broshurë, Universiteti i Australisë
perëndimore.
SHTOJCA 1 – LISTA E PROFESIONEVE NË SEKTORIN E INXHINIERISË MEKANIKE DHE LLOGARITJA E
KËRKESËS SË NIVELEVE TË KKK-SË
PROFESIONET NË SEKTORIN E INXHINIERISË MEKANIKE (163)
Niveli KKK 6+ (24 profesione)
2145.02 Inxhinier, mekanik/teknika të përpunimit
35
2145.03 Inxhinier, mekanik /automatizim
2145.04 Inxhinier, mekanik /energji
2145.05 Inxhinier, mekanik /hidraulikë dhe pneumatikë
2145.06 Inxhinier, makineri ndërtimore
2145.08 Inxhinier, motor me avull
2145.09 Inxhinier, mekanik
2145.10 Teknolog, Inxhinieri/mekanikë
2145.11 Inxhinier, mekanikë, planifikues
2145.12 Inxhinier, mekanikë /këshilltare
2145.13 Inxhinier, mekanikë / mbikëqyrës
2147.05 Metalurg, prodhimtari
2147.07 Metalurg
2147.09 Teknolog, metalurg
2147.16 Inxhinier, metalurg /shkrirje
2147.17 Inxhinier, metalurg, teknolog i shkrirjes
2147.18 Inxhinier, metalurg, teknolog i shkrirjes
2147.19 Inxhinier, metalurgji e zezë
2147.20 Inxhinier, metalurg / përpunim i metalit
2147.21 Inxhinier, metalurg / prodhim dhe përpunim i metalit
2147.22 Inxhinier tjerë të metalurgjisë
2325.03 Mësimdhënës, metalurg
2325.04 Mësimdhënës, makineri energjike
2325.05 Mësimdhënës, mekanikë
Niveli 5 KKK (18 profesione)
3115.01 Punëtor, inxhinieri/ mekanikë
3115.02 Teknik, inxhinieri /aeronautikë
3115.03 Teknik, inxhinieri /makineri përpunuese
3115.04 Teknik, inxhinieri /Makineri automatizuese
3115.05 Teknik, inxhinieri /Makineri energjetikë
3115.06 Teknik, inxhinieri /Makineri ndërtimore
3115.07 Teknik, inxhinieri /Makineri teknologjike
3115.09 Teknik, inxhinieri /mekanikë
3115.10 Punëtor, inxhinieri /makineri
3116.02 Mbikëqyrës, pneumatikë
3117.01 Mbikëqyrës, metalurgji /linjë prodhimi
3117.03 Teknik, rreze rëntgen /metalurgji
3117.06 Teknik, metalurgji teknologji
3117.07 Teknik, metalurgji non-ferrous
3117.08 Teknik, metalurgji ferrous
3118.09 Dizajner, mekanikë
3123.01 Kontrollor, robot
3123.02 Teknik, robotikë
Niveli 4 KKK (74 profesione)
7136.03 Montues, pajisej për ftohje
7136.04 Instalues, pajisje për ajër të kondicionuar
36
7136.05 Montues, pajisej për ngrohje
7136.06 Montues, pajisej për gaz
7136.07 Hidraulik
7136.08 Punëtor mirëmbajtje
7211.01 Xehetar, metal
7211.02 Shkrirës, kaska metalike
7211.03 Operator prodhimi, xehetar, metal
7211.04 Shkrirës, metal
7211.05 Mjeshtër, shkrirje e metalit
7212.01 Saldues, gaz
7212.02 Elektrosaldues
7212.03 Saldues
7212.04 Saldues, i/e specializuar
7212.05 Prerës, gaz
7212.06 Brazier
7213.01 Riparues i veturave
7213.02 Prodhues bojleri
7213.03 Llamarinë punues
7213.04 Punëtor, llamarinë
7213.05 Prodhues kanaqesh
7214.01 Elektricist, metal i strukturuar
7214.02 Riveter
7215.01 Rigger
7215.02 Thurës, kabull dhe konop
7216.01 Punëtor nënujor
7221.01 Farkëtar, vegla
7221.02 Farkëtar
7221.03 Farkëtar, dekorim
7222.01 Mbikëqyrës, vegëlpunues
7222.02 Mekanik, përshtatje
7222.03 Vegëlpunues
7222.04 Prodhues armësh
7223.01 Operator makinash, gdhendës
7223.02 Operator, metalpunues
7223.03 Bravandreqës
7223.04 Operator, makinë për bluarje /metalpunues
7223.05 Përshtatës, i specializuar/ instalime automatike metalpunuese
7224.01 Blues, metal
7224.02 Mprehës, metal
7224.03 lustrues, vegla metalike
7231.01 Mbikëqyrës, makina dhe motoçikleta dhe montues
7231.02 Automekanik
7231.03 Lubrificator, tren
7231.04 Mekanik, tren
7231.05 Mekanik, motoçikletë
37
7231.06 Montues, motor veture
7231.07 Montues, motoçikletë
7231.08 Vlerësues, teknik/veturë
7232.01 Mekanik, motor/aeroplan
7232.02 Montues, motor/aeroplan
7233.01 Mjeshtër, mekanik industrial dhe makineri tjera dhe grup montues
7233.02 Mekanik, pajisje të zyrës
7233.03 Mirëmbajtës
7233.04 Mekanik, pajisje dhe makineri energjetike
7233.05 Mekanik, pajisje për ajër të kondicionuar dhe për ftohje
7233.06 Mekanik, pajisje dhe makineri industriale
7233.07 Mekanik, pajisje dhe makineri bujqësore
7233.08 Montues, pajisje dhe makineri energjetike
7233.09 Montues, pajisje dhe makineri për ajër të kondicionuar
7233.10 Montues, pajisje dhe makineri industriale
7233.11 Mekanik, makineri
7233.12 Mekanik, makineri
7233.13 Mirëmbajtës, pajisje për pneumatikë dhe hidraulikë
7241.03 Mekanik, elektrik /pajisje dhe makineri prodhuese
7311.01 Mbikëqyrës, prodhues dhe riparues të instrumenteve precize
7311.02 Punëtor, instrumenteve precize
7311.03 Prodhues, instrumente optike
7311.04 Prodhues, pajisje ortopedike dhe tjera shëndetësore
7311.05 Prodhues, pajisje preciziteti
7311.06 Kontrollor, pajisje preciziteti
7311.08 Riparues, pajisje preciziteti
7311.09 prodhues i orëve të dorës
Niveli 3 KKK (43 profesione)
8121.01 Udhëheqës, operator i makinave dhe i fabrikave për përpunim të metalit
8121.02 Kontrollor, metalurgji-prodhim dhe përpunim
8121.03 Operator i furrnaltës, konvertim/ metale non-ferrous
8121.04 Operator i furrnaltës, linjë përpunuese e metalit
8121.05 Operator i furrnaltës, shkrirje /metal
8121.06 Operator uzine, përpunim metali
8122.01 Udhëheqës, shkrirës i metalit industrial
8122.02 Operator i furrnaltës, shkrirje /metal
8122.03 Operator i makinave, kaska/metal
8122.04 Operator, mulli rrutullues/ metal
8123.01 Përzierës llaqi
8123.02 Operator i furrnaltës, trajtim i metalit me flakë
8123.03 Operator i furrnaltës, trajtim i metalit me nxehtësi
8124.01 Furrë, industriale
8124.02 Operator i makinave, shkrirje/metal
8124.03 Operator i makinave, vizatim/metal
8211.01 Mbikëqyrës, operator i makinave
38
8211.02 Kontrollor, prodhim i metalit
8211.03 Operator i makinave, bluarje /metal
8211.04 Operator i makinave, gdhendje /metal
8211.05 Operator i makinave, prerje/metal
8211.06 Operator i tornos, metal
8211.07 Operator i makinave, saldues /metal
8211.08 Operator i makinave, shpues /metal
8211.09 Operator i makinave, gërryes/metal
8211.10 operator i shtypëses, metal
8211.11 operator i makinave automatike, lakimi
8211.12 Operator i makinave, automatik/frezim
8222.01 Operator i makinave, produkte municioni dhe eksplozivë
8223.01 Operator i makinave, nikelim/metal
8223.02 Operator i makinave, veshje /metal
8223.03 Operator i makinave, përfundim /metal
8231.01 Prodhues, industrial/pneumatikë
8231.02 Automekanik, industrial
8281.01 Montues, motor
8281.02 Montues, pajisje prodhuese
8281.03 Montues, vetura
8284.02 Montues, produkte metalike
8290.01 Mbushës, gaz teknik
8290.02 Operator i makinave, etiketim
8290.03 Mbushës, makineri me vaj
8290.04 Operator i makinave, pakëti
8290.05 Montues, korniza dhe lenta optike
Niveli 1, 2 KKK (3 profesione)
9320.10 Punëtor, punë elementare /prodhimi i metaleve
9320.11 Punëtor, punë elementare /prodhim i makinave dhe pajisjeve
9320.13 Punëtor, prodhim /anije dhe vetura
Niveli 3, 4, 5+ KKK
1222.02 Menaxher i departamentit, prodhim dhe operim /prodhim
1222.03 Menaxher i departamentit, prodhim dhe operim /furnizim me ujë, gaz dhe rrymë elektrike
1314.03 Menaxher i organizatave të vogla, riparues i veturave
39
SHTOJCA 2 – TË PAPUNË ME PROFESIONE TË INXHINIERISË MEKANIKE, 2015,
BURIMI: MINISTRIA E PUNËS DHE MIRËQENIES SOCIALE
Kodet ISCO88 sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike
Gjithsej të
papunë
Të papunë femra
Të punësuar nga
regjistri
Të punës
uar nga
regjistri nga vepri
mi
Vende të lira
pune gjithsej
Ndarja e femra
në papunë
si
Ndarja e femra në
punësimin nga
regjistri, % Vendet e lira të
punës/të papunë
Gjithsej 3439 240 337 7 2975 6.98 2.08 -
122 – Menaxher i departamentit për prodhim dhe operim 8 1 0 0 8 12.50 - 100.0
1224.03 - Menaxher i departamentit, prodhim dhe operim /riparim dhe mirëmbajtje e pajisjeve motorike 3 0 0 0 0 - - -
1222.02 - Menaxher i departamentit, prodhim dhe operim /prodhim 2 1 0 0 2 50.00 - 100.0
1222.03 - Menaxher i departamentit, prodhim dhe operim /furnizim me ujë, gaz dhe rrymë elektrike 1 0 0 0 0 - - -
214 – Arkitektët, inxhinierët dhe profesionet e ngjashme 167 30 17 0 118 17.96 - 70.7
2145.09 - Inxhinier, mekanik 82 13 12 0 84 15.85 - 102.4
2147.09 - Teknolog, metalurg 19 3 0 0 5 15.79 - 26.3
2147.05 - Metalurg, prodhimtari 13 0 1 0 0 - - -
2147.07 – Metalurg 13 3 2 0 0 23.08 - -
2145.02 - Inxhinier, mekanik/teknika të përpunimit 9 1 1 0 7 11.11 - 77.8
2145.06 - Inxhinier, makineri ndërtimore 9 2 0 0 4 22.22 - 44.4
2145.04 - Inxhinier, mekanik /energji 7 3 1 0 5 42.86 - 71.4
2145.03 - Inxhinier, mekanik /automatizim 5 0 0 0 2 - - 40.0
2147.22 - Inxhinier tjerë të metalurgjisë 3 1 0 0 6 33.33 - 200.0
2145.1 – Teknolog, inxhinieri/mekanikë 2 1 0 0 0 50.00 - -
2145.11 - Inxhinier, mekanikë, planifikues 2 1 0 0 3 50.00 - 150.0
2147.21 - Inxhinier, metalurg / prodhim dhe përpunim i metalit 2 1 0 0 0 50.00 - -
2145.13 - Inxhinier, mekanikë / mbikëqyrës 1 1 0 0 2 100.00 - 200.0
232 – Profesionist të mësimdhënies në arsimin e mesëm 22 2 0 0 16 9.09 72.7
2325.05 - Mësimdhënës, mekanikë 3 0 0 0 0 - - -
2322.06 – Mësimdhënës, mekanik 1 0 0 0 0 - - -
2325.04 - Mësimdhënës, makineri energjike 0 0 0 0 2 - - -
233 Mësimdhënës para-fillor dhe fillor 3 2 0 0 4 66.67 - 133.3
2331.12 – Mësimdhënës, bazat e prodhimit teknik 3 2 0 0 4 66.67 - 133.3
311 – Teknik të teknikës dhe teknologjisë 946 87 94 6 265 9.20 6.4 28.0
3115.09 - Teknik, inxhinieri /mekanikë 676 56 68 4 196 8.28 5.9 29.0
3117.06 - Teknik, metalurgji teknologji 48 5 2 0 5 10.42 - 10.4
40
3117.07 - Teknik, metalurgji non-ferrous 48 0 4 0 4 - - 8.3
3115.06 - Teknik, inxhinieri /Makineri ndërtimore 38 4 2 0 0 10.53 - -
3115.05 - Teknik, inxhinieri /Makineri energjetikë 34 5 4 1 18 14.71 25 52.9
3115.03 - Teknik, inxhinieri /makineri përpunuese 21 2 5 1 35 9.52 20 166.7
3115.07 - Teknik, inxhinieri /Makineri teknologjike 20 5 3 0 0 25.00 - -
3118.09 - Dizajner, mekanikë 20 5 4 0 4 25.00 - 20.0
3115.04 - Teknik, inxhinieri /Makineri automatizuese 14 2 0 0 0 14.29 - -
3115.01 – Punëtor, inxhinieri/ mekanikë 12 0 0 0 0 - - -
3117.08 - Teknik, metalurgji ferrous 10 3 2 0 0 30.00 - -
3115.1 - Punëtor, inxhinieri/ mekanikë 2 0 0 0 3 - - 150.0
3119.05 – Ekspert, analizë dhe planifikim i proceseve të prodhimit 2 0 0 0 0 - - -
3117.01 - Mbikëqyrës, metalurgji /linjë prodhimi 1 0 0 0 0 - - -
312 – Profesionit kompjuterik 1 0 0 0 0 - - -
3123.02 - Teknik, robotikë 1 0 0 0 0 - - -
314 – kontrollor dhe teknik të anijeve dhe aeroplanëve 1 0 0 0 0 - - -
3143.03 – Mekanik, aeroplan 1 0 0 0 0 - - -
713 – Përfundues të ndërtesave 296 12 30 0 411 4.05 - 138.9
7136.07 – Hidraulik 215 8 25 0 350 3.72 - 162.8
7136.05 - Montues, pajisej për ngrohje 35 0 5 0 35 - - 100.0
7136.04 - Instalues, pajisje për ajër të kondicionuar 31 2 0 0 21 6.45 - 67.7
7136.02 – instalim/ izolim 10 2 0 0 5 20.00 - 50.0
7136.03 - Montues, pajisej për ftohje 3 0 0 0 0 - - -
7136.06 - Montues, pajisej për gaz 2 0 0 0 0 - - -
721 Shkrirës metali, saldues, llamarin punues, përgatitës i metaleve strukturale 408 5 52 0 1042 1.23 - 255.4
7212.03 – Saldues 216 3 23 0 672 1.39 - 311.1
7212.02 – Elektrosaldues 72 0 7 0 70 - - 97.2
7213.01 - Riparues i veturave 35 0 6 0 138 - - 394.3
7212.01 – Saldues, gaz 29 1 9 0 91 3.45 - 313.8
7211.04 – Shkrirës, metal 21 0 0 0 0 - -
7213.05 – Prodhues kanaçesh 15 0 2 0 30 - - 200.0
7214.01 - Elektricist, metal i strukturuar 6 1 3 0 20 16.67 - 333.3
7213.03 - Llamarinë punues 5 0 0 0 4 - - 80.0
7211.02 - Shkrirës, kaska metalike 3 0 1 0 9 - - 300.0
7215.01 – Rigger 3 0 0 0 2 - - 66.7
7212.04 – Saldues, specializuar 2 0 0 0 2 - - 100.0
7211.05 - Mjeshtër, shkrirje e metalit 1 0 0 0 0 - - -
7213.04 - Punëtor, llamarinë 0 0 1 0 4 - - -
7214.02 - Riveter 0 0 0 0 0 - - -
722 Farkëtar, prodhues veglash dhe punëtor të ngjashëm 195 6 24 0 84 3.08 - 43.1
41
7222.02 - Mekanik, përshtatje 107 1 13 0 42 0.93 - 39.3
7223.04 - Operator, makinë për bluarje /metalpunues 52 2 10 0 35 3.85 - 67.3
7223.03 – Farkëtar 11 0 1 0 4 - - 36.4
7221.01 - Farkëtar, vegla 6 2 0 0 0 33.33 - -
7222.03 – Vegëlpunues 4 0 0 0 0 - - -
7223.05 - Përshtatës, i specializuar/ instalime automatike metalpunuese 4 0 0 0 0 - - -
7224.03 - lustrues, vegla metalike 4 0 0 0 3 - - 75.0
7223.02 - Mprehës, metal 3 0 0 0 0 - - -
7221.02 - Farkëtar 1 0 0 0 0 - - -
7221.03 - Farkëtar, dekorim 1 1 0 0 0 100.00 - -
7224.01 - Blues, metal 1 0 0 0 0 - - -
7224.02 - Mprehës, metal 1 0 0 0 0 - - -
723 Mekanik dhe montues të makinerive 1316 92 110 1 1016 6.99 0.91 77.2
7231.02 – Automekanik 804 16 74 1 770 1.99 1.35 95.8
7233.11 – Mekanik, makineri 302 6 25 0 98 1.99 - 32.5
7233.12 - Mekanik, makineri 94 8 2 0 49 8.51 - 52.1
7233.03 – Mirëmbajtës 62 59 2 0 50 95.16 - 80.6
7233.07 - Mekanik, pajisje dhe makineri bujqësore 12 1 0 0 0 8.33 - -
7233.04 - Mekanik, pajisje dhe makineri energjetike 8 0 0 0 6 - - 75.0
7233.13 - Mirëmbajtës, pajisje për pneumatikë dhe hidraulikë 6 0 5 0 24 - - 400.0
7233.06 - Mekanik, pajisje dhe makineri industriale 5 1 0 0 3 20.00 - 60.0
7231.04 - Mekanik, tren 4 1 0 0 0 25.00 - -
7231.08 - Vlerësues, teknik/veturë 4 0 1 0 10 - - 250.0
7231.01 - Mbikëqyrës, makina dhe motoçikleta dhe montues 3 0 0 0 0 - - -
7231.06 - Montues, motor veture 3 0 0 0 2 - - 66.7
7233.01 - Mjeshtër, mekanik industrial dhe makineri tjera dhe grup montues 2 0 0 0 0 - - -
7233.05 - Mekanik, pajisje për ajër të kondicionuar dhe për ftohje 2 0 0 0 0 - - -
7233.08 - Montues, pajisje dhe makineri energjetike 2 0 0 0 0 - - -
7233.09 - Montues, pajisje dhe makineri për ajër të kondicionuar 2 0 1 0 4 - - 200.0
7232.01 - Mekanik, motor/aeroplan 1 0 0 0 0 - - -
724 Mekanik i pajisjeve elektrike dhe elektronike 17 0 0 0 0 - - -
7241.15 – Montues, makineri elektrike dhe energjetike 10 0 0 0 0 - - -
7241.14 - Montues, elektrikë/ pajisje dhe makineri prodhimi 4 0 0 0 0 - - -
7241.13 - Montues, pajisje për ftohje dhe ajër të kondicionuar 3 0 0 0 0 - - -
731 Punëtor preciz në metal dhe materiale të ngjashme 9 1 0 0 2 11.11 - 22.2
7313.03 – Argjendar 6 1 0 0 2 16.67 - 33.3
42
7311.05 – Shënjues, pajisje precize 1 0 0 0 0 - - -
7311.06 – Kontrollor, pajisje precize 1 0 0 0 0 - - -
7313.04 – Filigran 1 0 0 0 0 - - -
812 Operator i fabrikës për përpunim të metalit 18 3 0 0 5 16.67 - 27.8
8121.04 - Operator i furrnaltës, linjë përpunuese e metalit 5 2 0 0 0 40.00 - -
8121.02 - Kontrollor, metalurgji-prodhim dhe përpunim 3 0 0 0 0 - - -
8121.03 - Operator i furrnaltës, konvertim/ metale non-ferrous 3 0 0 0 3 - - 100.0
8121.06 - Operator uzine, përpunim metali 2 1 0 0 0 50.00 - -
8124.02 - Operator i makinave, shkrirje/metal 2 0 0 0 0 - - -
8123.02 - Operator i furrnaltës, trajtim i metalit me flakë 1 0 0 0 0 - - -
8123.03 - Operator i furrnaltës, trajtim i metalit me nxehtësi 1 0 0 0 0 - - -
8124.03 - Operator i makinave, vizatim/metal 1 0 0 0 1 - - 100.0
8121.05 - Operator i furrnaltës, shkrirje /metal 0 0 0 0 1 - - -
821 Operator i makinave – produkte metalike dhe minerare 23 0 3 0 0 - - -
8211.06 – Operator i tornos, metal 8 0 1 0 0 - - -
8211.07 – Operator i makinave, saldim /metal 5 0 1 0 0 - - -
8211.04 - Operator i makinave, gdhendje/metal 3 0 0 0 0 - - -
8211.03 - Operator i makinave, bluarje /metal 2 0 0 0 0 - - -
8211.08 - Operator i makinave, shpuarje /metal 2 0 0 0 0 - - -
8211.02 – Kontrollor, prodhim metali 1 0 0 0 0 - - -
8211.09 - Operator i makinave, gërryerje /metal 1 0 0 0 0 - - -
8211.12 - Operator i makinave, automatik/frezim 1 0 1 0 0 - - -
822 Operator i makinave, produkte kimike 3 1 0 0 0 33.33 - -
8223.01 - Operator i makinave, fabrikë /metal 1 0 0 0 0 - - -
8223.02 - Operator i makinave, veshje /metal 1 1 0 0 0 100.00 - -
8223.03 - Operator i makinave, përfundim/metal 1 0 0 0 0 - - -
823 Operator i makinave, produkte plastike dhe gome 17 0 0 0 7 - - 41.2
8231.02 – Automekanik, industrial 15 0 0 0 7 - - 46.7
8231.01 – Prodhues, industrial/pneumatikë 2 0 0 0 0 - - -
828 Montues 5 0 7 0 13 - 260.0
8284.02 - Montues, produkte metalike 3 0 4 0 4 - - 133.3
8281.02 - Montues, pajisje prodhuese 1 0 0 0 3 - - 300.0
8281.03 - Montues, makina 1 0 3 0 6 - - 600.0
932 Punëtorë prodhimi 4 0 0 0 4 - 100.0
43
9320.11 – Punëtor, prodhimi/ makineri dhe pajisje 4 0 0 0 4 - - 100.0
44
SHTOJCA 3 – LISTA E PROGRAMEVE TRAJNUESE AAP NGA SEKTORI I
SHKATHTËSIVE I INXHINIERISË MEKANIKE 2014-2015, MASHT
Regjistrimi në shkollat e AAP-së që ofrojnë programe nga sektori i inxhinierisë mekanike sipas regjionev dhe sipas emrit të programeve, 2015/2016
Regjionet dhe shkollat EN
ERG
JETI
KË
RIP
AR
IM I
PA
JISJ
EVE
TË Z
YRËS
MEK
ATR
ON
IKË
E
VET
UR
AV
E
NËP
UN
ËS
IND
UST
RIA
L
OP
TIK
Ë
HID
RA
ULI
KË
DH
E K
AN
ALI
ZIM
MET
AL
PU
NU
ES
AU
TOM
EKA
NIK
2
MET
AL
PU
NU
ES
TEK
NIK
I M
ETA
LEV
E
PËR
PU
NIM
I M
ETA
LIT
AU
TOM
EAN
IK
NG
RO
HJE
DH
E FT
OH
JE
OP
ERA
TOR
PR
OD
HIM
I
GJI
THSE
J
FERIZAJ 0 0 0 0 72 48 0 135 26 0 24 25 166 15
2 648
Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka 0 0 0 0 0 37 0 44 0 0 0 0 52 0 133
Naim Frasheri 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 58 23 81
Pjetër Bogdani 0 0 0 0 0 11 0 91 26 0 24 25 56 12
9 362
Centre of Competence 0 0 0 0 72 0 0 0 0 0 0 0 0 0 72
GJAKOVE 45 0 0 0 0 80 0 85 0 0 0 73 18 45 346
12 Maji 0 0 0 0 0 0 0 27 0 0 0 0 0 0 27
Nexhmedin Nixha 45 0 0 0 0 0 0 58 0 0 0 0 0 45 148
Selajdin Mullaabazi-Mici 0 0 0 0 0 26 0 0 0 0 0 16 18 0 60
Tafil Kasumaj 0 0 0 0 0 54 0 0 0 0 0 57 0 0 111
GJILAN 69 0 0 0 0 34 0 146 0 0 0 0 160 11
1 520
Andrea Durrsaku 40 0 0 0 0 0 0 9 0 0 0 0 27 0 76
Andrea Durrsaku | 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 32 0 32
Jonuz Zejnullahu 29 0 0 0 0 34 0 44 0 0 0 0 64 56 227
Mehmet Isai 0 0 0 0 0 0 0 66 0 0 0 0 37 55 158
Tehniçka shkolla 0 0 0 0 0 0 0 27 0 0 0 0 0 0 27
MITROVICA 16 0 0 0 0 18 21 166 0 133 0 0 100 30
1 755
Anton Çetta 0 0 0 0 0 0 0 44 0 0 0 0 0 75 119
Arkitekt Sinani 16 0 0 0 0 0 0 60 0 45 0 0 28 39 188
Bahri Haxha 0 0 0 0 0 0 0 0 0 88 0 0 0 0 88
Lutfi Musiqi 0 0 0 0 0 0 0 62 0 0 0 0 53 18
7 302
Centre of Competence 0 0 0 0 0 18 21 0 0 0 0 0 19 0 58
PEJA 93 0 20 0 0 107 0 256 60 0 0 7 121 24
8 912
Fehmi Agani 15 0 0 0 0 61 0 61 10 0 0 0 0 11
6 263
Mithat Frashëri 51 0 0 0 0 0 0 38 50 0 0 0 52 11
2 303
Mithat Frashëri | 1 0 0 0 0 0 0 0 25 0 0 0 0 8 20 53
Shaban Spahija 27 0 20 0 0 46 0 132 0 0 0 7 61 0 293
PRISHTINA 402 61 58 0 0 25 0 336 27 44 0 70 256 11
0 138
9
Adem Gllavica 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 42 61 103
Fan S Noli 0 0 0 0 0 0 0 95 0 0 0 0 23 0 118
Fehmi Lladrocvci 53 0 0 0 0 0 0 78 0 44 0 62 66 12 315
45
Gjin Gazulli 193 61 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 254
Ismail Dumoshi 100 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 37 137
Minatori 56 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 56
SHML Mikste 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 0 0 8
Shtjefën Gjeqovi 0 0 58 0 0 25 0 163 27 0 0 0 125 0 398
PRIZREN 0 0 0 48 0 139 0 231 28 0 0 24 265 18 753
11 Marsi 0 0 0 0 0 64 0 184 28 0 0 0 154 0 430
Centre of Competence Prizren 0 0 0 48 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 48
Skender Luarasi 0 0 0 0 0 75 0 47 0 0 0 24 111 18 275
GJITHSEJ 625 61 78 48 72 451 21 135
5 141 177 24 199 1086 98
5 532
3
SHTOJCA 4 – PROGRAMET E STUDIMIT TË ARSIMIT TË LARTË QË I PËRKASIN
SEKTORIT TË SHKATHTËSIVE TË INXHINIERISË MEKANIKE, ZYRA E KRYEMINISTRIT
Regjistrimi në programet e studimit në fushën e inxhinierisë mekanike sipas universiteteve, gjinisë, emrit të programeve dhe viteve akademike 201011 -2014/15
Emri i universitetit, lloji i studimit dhe emri i programit
Gjit
hse
j
20
10
/11
Fem
ra
20
10
/11
Gjit
hse
j
20
11
/12
Fem
ra
20
11
/12
Gjit
hse
j
20
12
/13
Fem
ra
20
12
/13
Gjit
hse
j
20
13
/14
Fem
ra
20
13
/14
Gjit
hse
j
20
14
/15
Fem
ra
20
14
/15
Universiteti i Prishtinës 1500 316 1344 249 1399 244 1202 230 1633 347
BACHELOR 1327 295 1172 227 1240 225 1018 200 1408 311
Ser 15 3 98 26
Automatike 154 30 162 38 183 42 160 43 170 41
Elektroenergjetike 134 32
Elektroenergjetika industrijale 153 50 146 32 180 44 180 33 122 31
Elektroenergjetika ne prodhimtari 24 7 21 6
Inxhinieri industrijale dhe menaxhment 19 4 97 37
Makineri industrijale 190 35 183 32 181 24
Mekatronike 55 1 124 6
Metalurgji 60 13 48 10 48 10
Prodhimtari dhe automatizem 132 24 116 11 132 17 109 7 162 27
Sistemet elektroenergjetike 267 50 283 81 266 62 338 76 228 93
Teknologji-drejtimet tjera 148 71
Termoenergjetike dhe termotehnike 199 15 213 17 250 26 142 33 273 18
MASTER 173 21 169 21 159 19 184 30 225 36
Prodhimtari dhe automatizem 24 2 23 4 27 3 29 4 32 9
46
Automatike 3 1 5 1 8 2 9 3 5 1
Elektroenergetika industrijale 7 0 15 4 6 2 75 9 32 7
Konstruksionet kinerike 4 0
Makinerija industriale 31 4
Materiale dhe metalurgji metalike 7 1
Sistemet elektroenergjetike 57 6 66 7 78 9 45 8 96 10
Teknologija perpunimit me prerje 31 4 44 5
Termoenergjetike dhe termotehnike 20 4 12 0 33 2 26 6 60 9
DOKTORATURË 3 1
Teknika e ngrohjes dhe energjetikes 3 1
Universiteti I Mitrovicës "Isa Boletini" 93 12 253 45
BACHELOR 63 9 209 37
Makineri Prodhuese 47 7 125 23
Materiale dhe Metalurgji 16 2 84 14
MASTER 30 3 44 8
Materiale 4 1 3 1
Metalurgji 5 0 8 1
Profili I Deformimit 10 0 9 0
Profili I Prerjes 11 2 24 6
Kolegji 53 0 84 3 106 8 125 9 171 15
BA 44 0 69 2 74 5 91 6 145 12
Inxhinieri Energjetike 0 0 0 0 0 0 0 0 15 4
Menaxhimi I Mekatronikes 44 0 69 2 74 5 91 6 130 8
MA 9 0 15 1 32 3 34 3 26 3
Menaxhimi I Mekatronikes 9 0 15 1 32 3 34 3 26 3
Gjithsej 1553 316 1428 252 1505 252 1420 251 2057 407