problemy kryminalistyki · 2019. 8. 19. · 10, co twierdza j. reid i f. inbau, ze pr6by celowego...
TRANSCRIPT
Jan Widacki
Ocena zaklocen zapisu poligraficznegojako element diagnozowania
, ' , ,PRo<oTUl
1", u.s... LAFAYETTE INSTI
-- I~ -- FEETII 02- - I --- --- i
.- 1----- 1 f\ -~'
1\ r ( r-. r'\ -~ f--
'0 1\ I 1\1 ,I ------- -- -- ,--
n
f\ I \ J\:. -- -- 1\ .-~ \. U ' J\ L \ \?r
n f- A ---(- l 1/
\-
\ (,,, \ \ rRye. 1. Efekt celowego wstrzymania oddechu pc pytaniu kontrolnymFig. 1. Effectof momentary holding of breath upon controlquestion
Zmiany w k.p.k . otwierajqce szerokie mozliwo sci stosowania pol igrafuw procesie karnym w dluzsze] pe rspektywie mUSZq zaowocowac wzro slem Iiczby wykonywanych badari ,a tym samym wzrostem liczby dowod6w z ekspertyzy poliqraficzn ejl .
Zar6wno badania ekspe rymenlalne, jak i anal izy praktyki wskazujq , zebadan ie przep rowadzone zgodniez regulami sztuk i legilymuje sil;l wartoscia diagnostycznq nie mn iejszaniz inne rutynowo stosowane w proces ie karnym melody identyfikacji2.
Jednak ocena polskiej praktyki stoso wania poligrafu w oslatnich latachprowadz ic musi do pesymislycznychwniosk6w. Badania wyko nywane sanieraz w spos6b daleki od przyietychw sw iecis regul sztukii slandard6w. W kiiku glo snych sprawach karnychzakonczonych prawomocnie okazalo sie, ze obciazaja ce oskartoneg o wnioski Z opin ii bieg/ego poligrafera byly oczywi sciefa/szywe3. Nie wiemy, czyi w Ilu przypadkach opiniabyla falszywa, ale nie zostala sfalsylikowana innymi dowodami i mimo swejtalszywoscl nie wspar/a[akichs poszlak, doprowa dzajac do skazania niewinnej osoby. Uwzgll;ldniajac zar6wno ticzbe wykonanych badan, jaki stwierdz any dose czestopoz iom ich wyk onania ,mozna z duzyrn prawdop odobienstwem zal ozyc , ze niestely takieprzypadki musia/y rniec miejsce.
Jednq z przyczyn btednych opiniijest nlewlasciwa ocena zaburzen za-
pisu pol lgraficznego. Stwierdzenie,ze badany zniekszta/ca zapis (zwyk lepoprzez nieregularny odd ech ,sztucznie P09/l;lbiany, splycany, przyspieszany iub zwalniany, czy napina nie dowolnych partii miesr», zakl6ca[ace zapis GSR i zapis pracy serca) ,nie stanowi samo przez sie - jak sadza niekt6rzy pocz atkujacy biegli podstawy do stwierdzenia, ze badanycos chce przed badajqcym ukryc, zecelowo chce zaburzyc zapis i utrudnlc poslawienie niekorzystnej dla niego diagnozy. Oczywiscle prawda jest10, co twierdza J. Reid i F. Inbau, zepr6by celowego znieksztalcania zapis6w z badania poligraficznego nadzwyczaj rzadko zdarzaja sie w czas iebadan os6b prawdom 6wnych, a ta-
kqz taktyke defensywnq stosuia Zwykle ci badan i, kt6rzy rnaja COS doukrycia i usilujq w ten sposob, utrudniajac badanie, zapobiec zdsmaskowaniu4 .
Stwierdzenie znieksztalcen zapisuzmusza bieglego najpierw do wyjasnienia, czy znieksztal cenia Ie spowodowane zostaly przez badan egocelowo, czy mimowolnie. Takie mimowolne zakl6cenia zapisu zdarzaja slenajczesciej osobom labilnym emocjonalnie, pobudzonym, bedacyrn w stanie silnej emocji. W lakiej sytuacj i bieg/y powinien starac sie uspokoic badanego. Mozna to osiaqnac w roznyspos6b: uzupelnic wyw iad przedtestowy, raz jeszcze zapewnic badanego, ze badanie jesl diagnostyczn iepewne, rnozna ponownie ornowic testz cvtra lub w inny jeszcze spos6bwzbuozic zaufanie badanego do badania. W skrajnych przypadkachmozna nawet ponowic lest z cytra.
Biegly powin ien zastosowac tu rnetode adekwatnqdo sytuacji.
Podejrzen ie, ze badanycelowo zakl6ca zapis , powinno w zasadzie r6wnoczesnie skutkowac wprowadzen iem do badania testu .na tak" (testu YES)5.Jesli i w lym tescie badan ystara sie zrnienic zapis,tak aby zgodna z prawdaw jego mniemaniu odpowiedz dala zapis wyglqdajacy na klamslw06,7 , zasw pozosta/ych testach pytan konlrolnych pr6by zaktocen wystepuja z regulypo pytaniach krytycznyc h,10 jesli wystepuja one takze w tescie z cyfrq8, moz -
na z duzym prawdopodobienstwernprzyjac, ze badany rzeczywiscie celowe chce zaktccic badanie i utrudnlcdiaqn oze. Stwlerdzenie zaklocen zapisu w sytuacjach innych nlz opisane
30 PROBLEMY KRYMINAlISTYKI 249/05
1- + -+-- +-+--+- 4- -+- 1--
Dopiero na podstawie tychwszys tkich element6w bieglydokonac musi oceny, czy
oraz w testach SAT i YES. Polskiebadan ia14 potwierdzajq , ze najczescie] pr6by celowego zakf6cenia zapisu rnaja miejsce w tescle z cyt ra ,
Tak wiec ekspert, kt6ry stwierdzipr6by zakl6cenia zapisu ,przed wyciaqnieciern wniosk6w natury diagnostycznej,musi odpowiedziec na nastepujace pyl ania:
1. Czy zakl6cenie zap isunastap ilo w tescie z cyfra?
2. Czy zak!6cenie powt6rzylo sle w innych testach (szczeg6 inie SATi YES)?
3. Czy zakl6cenia zapisurnaja charakte r systemowy, schematyczny (np.pojawiajq si~ przy okreslonyrn typ ie pytan)?
4. Czy cechy osobowoscibadanego mogq stanowtc wytlumaczenie takiego zachowan ia, kt6repowoduje zakl6ceniezapisu?
1\
I r: U
r,L. (I /
~~ \ r\ "
-..i1 \J
V'+-AI,
I limnI ~ JI'I
1_:'\I - -I
\\, ' ",,II
I.L-\ j +\1
-1 i""
Rye. 3. Elekt celowego naplecla miesn! szkieletowych przypvtaniu krytycznym w tescte YESFig. 3. Effect of deliberate contracionof skelefal musclesupon criticalquestion in YES tesl
- -+- -1----1--' ·- EE T I:~~:t---I--1 -
burzen zapis6w. W zapisach 14 badanych z tej grupy (ok. 64%) zaburzenia zapis6w byfy nieznaczne i wystepowa ly sporadyczn ie, tak ie nieukladaly sie w iaden schernat.
Rye. 2. Etekt mimowolnego poruszenra palcami z elektrodami GSRFig. 2. Effect of involuntary movement of fingers with GSRelectrodes
U kolejnych 3 badanychz tej grupy zaburzenia zapis6w byly liczne i jakosciowonie r6inify sie od zabu rzan zapis6w wystepuiacych u os6buznanych za zwiqzane zesprawa 11. Jednak te 3 osoby,u kt6rych zapis by! tak intensywnie zakl6ca ny, zdradzalyobjawy wyrainych zaburzenosobowosci, co w 2 przypadkach bylo potwierdzone badaniami psychologicznymi. Moina przyjac, ze zakl6cenia zapisu w ich przypadku nie byfycelowe ani swiadorne, ale wynikaly z zac howan lypowychdla osobnik6w 0 tym typ ieosobowoscl (nerwowe krecenie si"" pociqganie nosem , ruchy plecami itp.)12.
Z badan arnerykariskichwynika13, ze bada ni celowozakl6cajqcy zapis zwykle probuja to robic w tescie z cyfrq
" A n I"J \ . I I ,,!\l\!:rrc-\--,--,j\lH t-'\-lI~\--Ah-l---1
'-J _ - - -J- -I - -;---j---jt--+--+-A-~-~ - - --I- n4---1
1- 1--- - l -------i: -~\- H - + ".-i- -
( "'tf-\,+ - +- t+- +----jV 'I " r- - --~
----,i--+-U!-'I-\II- ~I-- - --
~'- nJ~IiI'-='-=---- - -1---
" . I~I" ,dnM.~" I ",ffl"Nul' Mil !~
nie daje na og61 podstaw do przyj~
cia takiego wniosku .Badani celowo zakf6cajqcy zapis
czyniq to zwykle wedle jakiegos przyj~tego przez siebie schematu, np.pro buia zaktocic zapis w okolicy pytali krytycznych lub tylko kontrolnychitp. Osoby, kt6re zaburzaja zapis nieswladomie , z regul y nie robia tegoschematycznie.
Anal izujqc praktyke stosowaniapoli grafu przez organy wojskowew Polsce w latach 70. , w grupie 85os6b wyeliminowanych w czasie badania poligraficznego jako niezwiazanych ze sprawa, az u 16 zaobserwowano zaburzenia zap isu krzywejpneumograficznej (przyspieszaniebad z spowolnianie oddech u, gl~bo
kie wdechy, wstrzymywanie oddechuitp.) . Jednak stwierdzone zaburzenianie byly skore lowane z odpowiednimirodzajami pytari testowycn'' , takimijak krytyczne , kontrolne czy obojetne.
W innych badaniach polskich 10wszyscy z 16 badanych zaliczonychdo zwiqz anych ze sprawa pr6bowalipodiac [akas probe zakl6cenia zapisuoNajczestszy mi sposobami zakl6cenia zapisu by!y pojedyncze pr6byzakl6cenia oddechu , pociqganie nosem, chrzqkanie, ziewan ie lub zak!6cen ia zap isu GSR i zapisu pracy serca poprzez napinanie rniesni, ruchyg!owq lub konczyna (w przypad ku zauwaienia takiego zachowania konieczne jest odnotowan ie tego na tasrnie poligramu, a po tascie zwr6cenie uwagi badanemu, aby zaniechaftak ich dzialan).
W tychi e badaniach polskichw 9 przypadkach na 16 badani podjeIi manipulowanie czynnoscia oddychania w dluzszych przedzialachczaso wych, zmieniajqc tempo odde chu, g l~bokosc wdech6w i wydech6wczy wstrzymujqc oddech . W 2 przypadkach zakl6cenia zapisu byly takdui e, i e uniemoi liwily numerycznqocen e zapis6w.
Jednak r6wniei wsrod 22 przypadk6w os6b wyeliminowanych, jakoniemajqcych zwia zku ze sprawa,czeste byfy przypadki zaburzeri zapis6w. Stwierdzono je az w 17 przypadkach , a tylko w 5 przypadkachw og61e nie stwierdzono iadnych za-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05 31
stw ierdzone zakl6cenia zap isu bylyswiadorne i celowe, czy tez mimowolne , a tym samym pozbawione diagnostycznego znaczenia. Dodac nalezy, ze biegly wykorzystuj e sw e obserwacje zakl6cen zapisu w kontekscie zar6wno stwierdzonych reakcjina pytania krytyczne i kontrolne , jaki w kcntekscie innych we rbalnychi niewerbalnych symptom6w nie szczerosc!15.
Dopiero uwzqlednlenie wszystkichtych element6w Iqcznie stano wi pod stawe diagn ozy opisanej we wnioskach opinii. Wymaga to od bieglegozar6wno dobrego przygotowania teoretycznego, jak i doswiadczanla.
Slusznie "Standard bad an poligraficznych w sprawach karnych" opracowa ny przez Stowarzyszenie Poligrafer6w Polskich16 uznaje .ocenecelowych i mimowolnych zakl6centest6w" jedynie za jedno z pomocniczych kryteri6w branych pod uwag~
przy calosclowe] ocenie zapis6wz badania.
PRZYPISY
1 Por. J. Widacki : Sytuacja prawnabadari poligraficznych po ostatniejnowelizacji kodeksu postepowan ia
kamego, "Problemy Kryminalistyki",2004, nr 243, s. 24;
2 Por. J. Widackl: wartosc diaqnostyczn a bada nia poligraficznego
i jej znaczen ie kryrninalistyczne ,
Wydawnictwo UJ, Krakow 1979;par. r6wnie.i.: J. Widacki, F. Ho
rvath: An experimental investiqa
tion of the relative validity and utility of the polygraph technique andthree other common methods of criminal identification, "Journal of ForensicSciences", 3/1978, vot. 23, s.596-601 ;
3 Np. sprawy: III K 118/97 Sad Okr~
gowy w Krakowie (I AKa 147/99 SadApelacyjny w Krakowie), III K 135/03Sad Okreqowy w Kielcach, III K338/01 Sad Okreqowy w Krakowie(II AKa 214/04 S'ld Apelacyjnyw Krakowie);
4 J. Reid, F. Inbau: Truth and deception. The polygraph (lie-detector)technique, Williams and WilkinsCompoBaltimore 1977, s. 11 7-1 18;
5 Ibidem; per. r6wniei.: J. Wldacki :
Wprowadzenie do problematyki badan poliqraficznycn . WydawnictwoMSW, Warszawa 1981, s. 152. Stosowania tych testow (YES) przy wyraznych, jednoznacznych pr6bachzaburzen zapisu w tescte z cyfrqmozna zaniechac :
6 Por. J. Reid, F. Inbau: op .cit, s.100-107 ;
7 Par. A.C. Magiera: Patterns of purposeful distortion, [w:) Legal admissibility of the polygraph, ed . N. An-
sley , Ch. Thomas, Springfield 1975,s. 201;
8 Ibidem, par. rownlez : J. Widackl:Analiza przeslanek diagnozowaniaw badaniach poligraficznych, Wydawnictwo US, Katowice 1981, s.81;
9 A. Krzyscin: Badania poligraficznewykonywane technlka Beida. Anali za doswiadczen polskich, niepubl.praca doktorska, Uniwersytet DI'Iski,Katowice 1980, s. 118 i nast.:
10 J. Widackl: Analiza przeslan ek dia-
gnozowania... s. 78 i nast.;11 Ibidem, s. 80;12 Ibidem, s. 81;13 A. Magiera, op.cit. s. 201;14 A. Krzyscln: op.cit, s. 151, J. WI·
dackl: op.cit. s. 81;15 J. Widackl : op.ci!. s. 81 i nast.: J.
Reid, A.O. Arther: Behavior syrnp
toms of lie-detector subjects, "Journal of Criminal Law, Criminology andPolice Science", 1953, vol. 44 nr 1.;F. Horvath: Verbal and nonverbalclues to truth and deception duringpclygraph examinations, [w:) "Legaladmissibility of the pclygraph", ed . N.Ansley, Ch. Thomas , Sprtnglield1975, S. 210 i nast.:
16 "Standard badari poligraficznychw sprawach karnych" uchwalony nanadzwyczajnym zjezdzi e stowarzy
szenia Poligrafer6w Polskich w dniu6.01.2004 w Warszawie, maszynopis niepublikowany.
JESZCZE W SPRZEDAiY I
32
Tadeusz Baran, Aldana Policha
Informujemy, iz ukazal sie .Zeszyt Metodyczn y" nr 21pt. "Wybuch i jego skutki - kryminalistyczne badaniamaterialow i urzadzen wybuchowych".
Zam6wienia prosimy kierowac na adres:
Centralne Laboratorium Kryminalistyczne KGPBibliotekaAI. Ujazdowskie 7,00-583 Warszawatel. (+22) 601-45-30laks (+22) 849-76-94
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05