príncipe - culturanavarra.es · issn: 0032-8472 s umario / a urkibidea kazetaritzaren historia...

Príncipe de Viana

Año LXXVII. urtea

264 • 2016

Joxemiel Bidador (1970-2010)

separata

Jose Agerreren olerkigintza osatzen (eta ii)Joxemiel Bidador

ISSN: 0032-8472

Príncipe de Viana

Año LXXVII • nº 264 • enero-abril 2016 LXXVII. urtea • 264. zk. • 2016ko urtarrila-apirila

Joxemiel Bidador (1970-2010)

aurkezpena / Presentación Idoia Sara 7

euskararen eta euskal literaturaren historia Nafarroan la historia del euskera y la literatura vasca en Navarra

euskal formulakuntzaren hurbiltze baterako 17

irudimenaren klasikoak euskal literaturan. eliz idazleek irudimena erabiltzen: antologia txikia 85

Biktoriano Huiziri buruzko berri laburra (1860-1938) 97

on Kixote Nafarroan 107

idazlearen aita 113

aitatxorengandik jarrera literarioaz ikasten 123

alexander Tapia Perurena, iruñeko olerkaria. Bere lanaren azterketa estilistikoa 131

alexander Tapia Perurena. 21 olerki aurkitu berriak 147

Kattalin Umezurtza antzerki lana 177

Jose agerreren olerkigintza osatzen (i) 199

Jose agerreren olerkigintza osatzen (eta ii) 239

euskararen memoria Nafarroan 36ko gerran: larrekoren Gerla urte gezur urte 279

Gerraurreko euskalgintza nafarraren afera dokumentala: erantzun garbi gabeko galdera zenbait 293

Prólogo a Capítulos de la historia del euskera 303

Prólogo a Toponimia navarra 309

Sumario / aurkibidea

ISSN: 0032-8472

Sumario / aurkibidea

Kazetaritzaren historia Nafarroan / la historia del periodismo en Navarra

Pablo Fermin irigarai Larreko: Nafarroako euskal kazetaritzaren aitagoia 315

Nafarroako euskal idazle handi bat: manezaundi 341

el euskara en los medios de comunicación navarros durante el siglo xx: incidencia de la ley del vascuence en la información 353

erriberako euskalaritzaren historia / la historia de la vascología de la ribera

ribera de Navarra y euskara, siglo xx. Historia de un encuentro insoslayable 367

los académicos de la ribera: Peralta, iribarren y Garde 405

obra histórico-literaria de Juan Pascual esteban Chavarría 429

obra histórico-literaria de José Joaquín montoro Sagasti 453

eusebio lópez: impresor y vascófilo lodosano 459

Joxemiel Bidador González: bibliografía 473

loS TraBaJoS y loS díaS del año 2015 / 2015eko laNaK eTa eGuNaK

Tesis doctorales sobre temática navarra de ciencias humanas, sociales y jurídicas 479

Congresos, jornadas, seminarios y proyectos de investigación de historiadores e historiadoras de la universidad Pública de Navarra Zuriñe Sainz Pascual 489

Congresos, jornadas y seminarios de la universidad de Navarra sobre ciencias humanas y sociales Fina Trèmols i Garanger 495

Producción literaria de autores y autoras navarras Mikel Zuza Viniegra 503

Nafar literaturaren uzta Ángel Erro Jiménez 507

el pintor miguel echauri Emilio Quintanilla Martínez 511

imaginación y talento frente a los recortes. las artes escénicas en Navarra Alicia Ezker Calvo 521

mucho que contar, mucho por andar Marta Artica Zurano 539

etnografía, folclore y cultura tradicional David Mariezkurrena Iturmendi 547

Turismo y actividades culturales en Navarra Ainhoa Aguirre Lasa 553

Currículums 561

analytic Summary 565

Normas para la presentación de originales / idazlanak aurkezteko arauak 571

239Príncipe de Viana (PV), 264, 2016, 239-277ISSN: 0032-8472

Jose Agerreren olerkigintza osatzen (eta II)*Joxemiel Bidador (apailatuta)

AtArikoA

1.- Magoak karriketan barna 2.- Jaundoni Balasi 3.- Xabier’at beilariak epailan 4.- Jaundoni Joseph 5.- Astearte gurena: jaundoni Petriren negarrak 6.- Nekez aro: abar-igande ta aste guren 7.- Nekaustean urkus 8.- Aste gurenakari bi bildo txak 9.- Berpiz kunde egun eder10.- kristo, nausi, jakin tzaz11.- Yesuren ezaguera buru ta bio tzan12.- Maitasun da zitu bat13.- Jaun oteunduak bizi, goiargi, berpizi ta egia digu14.- Bideako andrane iruñekoa15.- Doñe Felixe16.- Besta berri autukiak17.- irutasun goien tzua ta deun mikel18.- irutasun irudiak: ergan eta arren19.- Donianetan su ta poz20.- Deun Petriren beila

* Egan. Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko Boletinaren Euskarazko Gehigarnia, 1-2, 2004, 27-70.

Joxemiel Bidador

240 Príncipe de Viana (PV), 264, 2016, 239-277 ISSN: 0032-8472

/ 2

21.- Eguerdi-eguerdian koetia22.- Agur jaundoni Mikeli23.- Jaundoni Mikeli agur24.- Andre Mari iruñekoa25.- San Mikeleko feriak26.- San Zernin27.- il tzean ere mixiolari28.- Xabierko Franzisko29.- Done Xabier jaiaren yaulkia30.- Jaundoni Pran tzisko31.- San Fran tzes Xabier sanziango ugartean il tzer32.- Ama neskaso loaldikoa iruñan33.- Andrane Mirenen doakundea34.- Lurden gogartez35.- Ur goiena, ur barrena, ur berria

AtArikoA

Hirugarren bilduma honekin bukatu tzat ematen dugu Jose Agerre Santestebanek gerra ostean ida tzi zituen olerkiak jaso tzeko egin dugun ahalegina. Aurrekoan aipatu bezala, Agerreren beraren alaba Miren txu izan da argitara gabeko olerkiak helarazi ziz-kiguna, eta neurri handi batean, berari esker atera ahal izan dira plazara az kenean.

Agerreren olerkiak jaso tzeko ahalegin honetan lehenbiziko emai tza Jose Agerre San-testeban: gerra ondoko olerki lanak (1949-1962) izenburuko liburua izan zen, iruñeko Udalak 2000 urtean atera zuena, eta 44 olerki jaso tzen dituena. Bi urte beranduxeago, Egan aldiz kari honek «Jose Agerreren olerkigin tza osa tzen (i)» artikulua atera zuen 24 olerkirekin. Eta az kenik, «Jose Agerreren olerkigin tza osa tzen (ii)» honetan beste 35 lan eskain tzen ditugu, gehienak inoiz argitara eman gabekoak. Hortaz, eta gerra aurretik argitara emanikoa zein zirriborro ulergai tzetan u tzitakoa kontuan hartu gabe, ehundik gora olerki u tzi zigun Agerrek, diktaduraren urte gogorrenetan iruñe her tsi hartan ida tzi eta zenbaitetan argitaratuak ere, gauza filusa ez dena.

Hirugarren honetarako u tzi ditugun guztiak gai erlijiosoko olerkiak dira, dudarik gabe Agerrek gehien erabili zuen gaia. komunz ki tokian tokiko ikuspuntua agertu zigun idazleak, Nafarroako zein iruñeko bizi tza erlijiosoan oinarrituriko poemak: San Blas, Bideko Ama Birjina, Santa Felizia, Bestaberria, Ergako zein Arreko Hirutasunak, San Fermin, Aralarko San Migel, Fran tzisko Xabierkoa, San Zernin... Bestalde ere, Agerrek eraku tsi zuen jarrera guztiz ortodoxoa da, elizaren barruan inolako zalan-tzarik plantea tzen ez duena, Sorkunde Garbiko Ama Birjinaren gaia darabilenean be-zalaxe.

oraingoan olerkiak gaiaren araberako hurrenkera kronologikoan ezarri ditugu, izan ere, iruñeko Udal Aurrez ki ku txaren zuzendaria zen Migel Jabier Urmenetak eskaera egin bai tzion Agerreri erakundearen egutegia bere olerkiz horni tzeko. Az kenean, ezagu-

Jose Agerreren olerkigintza osatzen (eta ii)


3 /

tzen ez ditugun arrazoiren batengatik, ku txak ez zituen Agerreren poema laburrak ar-gitara eman, eta bere paperen artean geratu ziren ahan tzirik. Guztiarekin, interesgarria iduritu zaigu hurrenkera hura hala edo nola probestea, eta urteko festen segidari men eginez Agerreren olerkiok ager tzea.

Esangabe doa Agerrek bere olerkiak argitara eman zituenean erdal aldaerarekin agertu zirela, gehienetan bederen, alabaina erdal ber tsioak euskaratik eginiko i tzulpen libreegiak dira, normalean prosan jarriak eta poetikotasun gu txi erakusten dutenak, esa nahiarekin kez katuago zegoen Agerre bat erakusten digutela. Jatorriz ko euskal al-daeretan, berriz, Agerre olerkariago ager tzen zaigu, musikalitateaz arras kez katurik eta esanahiaren araztasuna bigarren lerro batean uzten duela. Garbi ikusten da, beste maila batean, euskara nafarra erabil tzeko joera, ekialdekoa behinik-behin, baina onartu behar da, bestaldetik ere, oparotasun horren barruan olerkariari aka ts gramatikalaren bat laban tzen zaiola noiz edo noiz. Ardura falta honen azpian erdalduna zen irakurlearen-tzat idazten zuelako ustea iger liteke agian, izan ere, Agerreren lana isolamenduaren ba-rruan garatu zen neurri handi batean, idazle eta irakurlearen arteko beharreko elkarre-kikotasunik gabe.

1. MAGoAk kArrikEtAN BArNA 1

Urtea besta txikizale batez abia tzen da, zoragarriz ko benetan. Ez eguberri, ez urtebe-rri, ez orrelakorik magoenari ez dio izamen urri tzen. Guzion tzat da jaia, ala aundien-tzat nola txikien tzat. txikieri joko, aundieri gozo, geienetan naiz ez den ziyo berberaz. Magoetariko ok geneukan eta daukagu katedralean. Ara klaustran, L’adoration des trois rois mages, Jacques Paruten istorioa, lau iduri, lasai ta luzeran. Birginak, exerita, aurra du al tzoan. iduriok dira arrian tayutuak.

Bi jai tze ok ez dira berdin,Zeinek zein dauka berez ko;Arri-an tzak dire aundikien tzat,Karrikakoak, txikien tzako.

Bizi tzaldiko gauzetan oi daZerbait, beti ez gogoko,Txikiak bañan jolaz ikusten,Aundiak dauka bai gozo.

Lehengo gisan lo tsaz ibilkiEliz barne zen bearra,Orain magoak dirade haizuKarrikan franko ager tzera.

1 Argitara zein datarik gabekoa.

Joxemiel Bidador


/ 4

2. JAUNDoNi BALASi 2

Deun taumaturgo onek iruñan ho tsa du benetan. Eztarri-minen senda tzalea, ongile ziurra ager tzen da. Exur edo gogorkinen batek zin tzurrean zear egiten zuenean, lehen batez ere, an ziren minak eta zinak atera beartako. Gizonek u ts egiten bazuten, Doni Ba-lasirengana jo tzen oi zen. Urtean bein bederik eskerrak eman bear eta berriek eskatu. Bi-denabar, jakiak elizara eramaten dira. Arkupeko naietan u tzi ta apez batek bedeikapenak pasa tzen ditu, Don Nikolaren parrokian. Egun guzian ari dira jendeak arrenak pasa tzen. Eliz kizunak ospe aundiz egiten dira, bi eliz-bira, goiz eta arra tsean. Baita meza nagusi bat, ederra. ola 1339gn urteaz geroz. ordutikoak dira bein tzat anaidiaren araukiak.

3. XABiEr’At BEiLAriAk EPAiLAN 3

Javierada deri tzon au berria da gaur nola den. Ain tzinetik, beilak jadanik egiten ziren urte bitartez baña bereber ta lasai, epaillekoa kenduta, au ospa tzen bei tzen oparoago, bedera tziurrena dala-ta. Epailleko lehen egun ok urte asko ditula dira omen tsu, Fran-tziskoren donakundea edo santu tzat erasatea ille ontan izan zen-eta.

Epail lauratik amabia arteNapar-gazteak beila du:Urte orotan den aro ederraXabier-aldi dei tzen dugu.

Propieneko duten egunaZenez geroz beila sortu,Arteko igandea, oron txedera,Nai izan dute egokitu.

Goizetik presta tzen diraGutiziz bai eta su tsu,Arra tsaldekoan dute gazteakGogo bizi ta naiduru.

Arrastirian bai ta gabeanZango tzera dirade heldu;An dute afal tzen bai eta a tsar tzenNai dutenak Xabieratu.

Bi txigor, bidek nola dator tzinEzin da beraz e tsitu,Ogei bat mila aurtengoan ereAl izan dira zenbatu.





5 /

Heldu izanetan ainto bat diraEz, ez direnak arraildu,Bidea dute-ta amai tzekoanAin o tz ta terne bukatu.

4. JAUNDoNi JoSEPH 4

Josepen jaiarekin batio, bara tzetan asten dira liliak ala nola elorriaren txuria bezala. iriko bara tzetan ere bai, omen danaz, gaztain batek lenbizikoak erauzten du lilia. Hura omen da deia eta bestiek diote jarrai tzen.

Ez legoke ondoLurrak ez balu,Joxe deunari,Bere ain tza batu,Noiz eta jaunakOla egin baitu.

Mila i tz goi ditez keOne tzaz yaulkiNork ere dakienAiros ida tzi.Jaundoni JosephDelako tz aundi.

Bai goiko daukaguZeruan JoxeIrazaki soilaIzateko ereAz karki baliosaDauka bitarte.

5. AStEArtE GUrENA: JAUNDoNi PEtrirEN NEGArrAk 5

San Pedro dei tzon lekaide txean–Argaren gain elize txe–Bere leialek astearte gurenOspagarri tzat daukate.



Joxemiel Bidador


/ 6

Uste beitute gauz ona delaDeun Petri izan aldeUrtean behin, lege-lege tsuAsmoz jausteko dirade.

Jaundoni Petrik dario tz negarrakGaurko egunean baitareEta lañoek, poliki bilduz,Lurrat ekar tzen dituzte.

6. NEkEZ Aro: ABAr-iGANDE tA AStE GUrEN 6

Aste deuneko lehen-atala,Abar-igande goizeanUmen ager tze oyutiekinKatedraleko klaustruan.

Zein eder-yan tzi dagon elizaEzin esan i tz gutitanIduri du-ta egina delaGaurko tz bezala abaunean.

Aste ontako beste egun batez–irugarren egunean–Beste elizara badaramateAma Nekez koa gabean;

Egon-bearrez, behingo tz, artanOstirala arte, arra tsean;Noiz ta elkiko katedraletikEliz-bira atera tzean.

7. NEkAUStEAN UrkUS 7

Yesuk, il aurrez, gogorrenekoaGaleskundean zuen izan;Uste zeikean Jaunak goregiGiza zune tz ain tzat eman;Izakia zela, ai!, ta arrokerizKu tsaturik nola bei tzan.


7 Argitara zein datarik gabekoa. Gai bereko beste olerki ba tzuk: «Aita Yesuren erio tz doa tsua» eta «ostirale deuneko misterioak», biak 2000ko antologian jasoak.



7 /

Goize parkakor nekausteko onekZeñen sarkor, ikarea!Doai bigunaz eman izanikJainko erosleain legea,Bere errukiaz goza ahal deguJainko irazaleain pakea.

Ara nekaldiz zear ta barnaNolaz ari den oldeziIardun ta iardun gogoeta batEten gaberik nagusi:Giza-menari an tsia sar dakionOn-alakorat erazi.

8. AStE GUrENAkAri Bi BiLDotXAk 8

Illunik ez dezala zohardi au belztu,Ezta gogoen poza i tzalik goibeldu;Gogoeta gaiztoak ez di tzagun alha,Gau untan beita azal tzen Ur tziren ahala.

Igiptoarrek yuduak azpiratuz anker,Gon-gorenaren i tza gertau zan bete tzer:Libre Israel-erria nai zuen JinkoakErrausturik zearo e tsai galgarriak.

Gaur zen pestaburua, phase deituaHastirian jadanik Jaunak arautua.Umerria zen gertu, buru-sabelkiak,Osorik jatekoa zuen aginduak.

«Gure goiko jaun orrek, –Moisek zion oles–Gukin dugun indarra, zarela zu babes!Erriak kanta beza Iahveren oldarra,Birrindu digulako tz arerio zakarra».

Az ken mordoskan sartu Yesu jangiaraOro makurtu dira beraren gertura;Ara tza da betartez, musua zein argi,Dager gogoz emaro, solasa du ezti.

8 Pregón, 1958ko aste santua.

Joxemiel Bidador


/ 8

Ezerk ez dio nasten barruan dun gen tza,Daugion naigabeak ez irau ts biho tza;Alaz ere dun poza biz kor izatekoBekundea bear luke xit arraiagoko.

–Yuda, Yuda, nola aizen Yesu, ri oin girbin,Gutik ziok erabe i galdurik adin.Gizak gaiz ka-beharrez badabil oin larri,Kutuneneko batek, zioke eze tz gorri?

Illun tzerat-arra tsa, jar tzen argiz-aldi!Zeru zabal guzian nola den istargi...Oren goiargi etan gaba aundi unen,Jauna da miresgilen sekulan ager tzen.

Igara tz au, zaharra, ilun tziri dago,Arra ts au du az kena, ez daike geiago,Afalguan delako tz bat, ahaldunago,Aren legea beita xitez az karrago.

Nola da su berria zaharraz ixio tzen,Alaxen da gaurkoa lenengoan jayo tzen.Bildo txa zenaz an tza ain tzingo legean,Bildo txa da, iduriz, berriko moldean.

Izatez bai ordean dira biok ber tze,Ikurraz badute ere ez guti berdin tze;Ain tzinan umerria jateko tz karraska,Lege berri-bildo txa, gogoen tzat baz ka.

Aizaro-gau ixila, mixteriz gurena;Bion mystikek ditek jo tzen iregana:Sinain jaun al tsuak eman lege zarra,Xristok gaur dakarkigun ogi jainkotiarra.

9. BErPiZkUNDE-EGUN EDEr tA DoAiNtSUA 9

Oi pozgarriz ko berpi tz-eguna!Sekula santan aundia:Izan ez bali tz –Deun Paulek dio–Alperrik geunke fedia.




9 /

Egi gorenaz, sinesbearraIzanik ere, Jinko-kari,Ideko aitorra ez da eraku tsiOrrenbestez adigarri.

Eukaristiko jaun guzietanXristo dago berpiztua,Arki tze dugu katedralekoa,El encuentro delakoa.

Ama ta seme, a den lillura!Goize disdiran samurki.Gelgarri, Xristo nola ez da izanduLurran zelarik ta bizi.

10. kHriSto, NAUSi, JAkiNtZAZ 10

I.Egi jatorra dugu Khristoren elea;Adixkide i tz eztiyoz bil tzen du irailea;Elexuri li tzake, ez biyo tz-legea,Beharko bali tzaigu auxen esatea.

II.Leya guziz esanez Iesusek gizari,Xamurkiyena diyo ager tzen erruki:Orren maite-ixuriya ez inoiz izaki.

III.Erruki-mena dugu Iesu Khristo Jauna;Doya bera delako tz izan bear du aina.Misericors et justus ezin artu bana.

IV.Argi erakusten zaigu ontan adimena:Jakin tsuena izan gabe, nola izan doyena?Errukiya da mo txa, ez bada zuzena.

V.Errukiya sor tzen du doyan ezagu tzak,Doyari diyo erazten Ur tziren jakin tzak.Erruki, doi, jakin tza, elkarren urrenak;Iesu Khristok daukaz ki batean iruak.

10 El Pensamiento Navarro-n agertua.

Joxemiel Bidador


/ 10

11. YESUrEN EZAGUErA BUrU tA BiotZAN 11

Ludion beretarrak maite-maitaturikAz kena arte zen oez izan an tsiaturik,Aldiaz ala leiaz zeinek aipa nairik.

Xristo den errukiorra guk ezin a txiki,Ortako tz ez dugu-ta adimenik aski;Bio tzez da autematen buruz baño obeki.

Gizak maitarik dauka somatuz kolkoanErlo bat larriago ezik ez buruan,Zailago geralako tz adiz a tzituan.

Ber tsu zen apostolez Yesuren garaian;Aen buruan leia ez zen nola erraian;Buruz adi tzen gai tza obe zuten naian.

Gogo-lor, unen larri!, lepotik gaukana:An tsiak galde diguño bio tzan lekuna,Duian zaigu zorrozten adiaren mena.

Argi-gose gerade leze unen ain tzin,Adian behar degu bio tzean adin;Izanen giñen ordun emanik ere tzin.

12. MAitASUN DA ZitU BAt 12

Maitasun da zitu bat asmoz eta oldez;Aria gozora datorz direlarik legez:Arauko, ba, ta zuhur biok izan bitez.

Maitasun auk badakar olderik ausarki,Edota asmoa dela ez oinbat egoki,Erabe ez ote diren zain gero ximenki.

Xristo jaunain xedea Ur tziren beita aindiz,Asmoa du ta olde Ur tziren izariz:Unen aria a tzematen aski da zein adi tz.





11 /

Bai ordean iduri –zaigu behin tzat guri–,Xristo degula adi tzen biho tzalde ixuri,Emanago gera-ta olde-bulkoeri.

Ez da bañan gerta tzen onen idurira;Ur tzi’n izate beraz ezinaz bestera,Xristo’n olde ta asmoa dariz bat-batera.

Erruki tzu da Xristo ezin ame ts dena;Errukiorrek agertuz biho tza lehena,Ola deitu diote ekile geiena.

Erruki onen ondala susmo degu duian,Ziyo otan barna soma gerade ezinian,Berri gose besterik ez degu menean.

Giza bageran ere oin mo tz eta gaizto,Ekikegu noizpaitik ziyoen bat-bato;Agian ta argituko Jaundik Yesu Xristo.

Betean ageriko naiz ta agiandu au,Gure larritasuna li tzake ber-berau;A txik-ezin gorriak unen errua dau.

Senti badai erraian, ezin da adimendau.

13. JAUN otEUNDUAk BiZi, GoiArGi, BErPiZi tA EGiA DiGU 13

Ego lux in mundum veni (Joan. XII-46).

Ager gi tzaizu bizi tzain eskeBizi bera zeran orri:Zugan ez ezik biz korgarriyekSustrai eztute sanori.

Biziya naro lurbiran duguZein motako biz kiyetan,Ernagaieko bihi baten tzat,Orra lausoak milletan.

13 Argitara zein datarik gabekoa. Gai bereko beste olerki bat: «Eukaristia aurrean gogartez», 2000ko antologian jasoa.

Joxemiel Bidador


/ 12

Gogo-biziyan ola tsu nai duGoiko jaunak izan dadin:Oxti xuriya nai eztu eskasInun gizak jauna ar ezin?

Oxtiyak baiki barreiaturikSinestunik nun ere den,Asko badira bero xuhurriJaunarenganat etor tzen.

Bizi-izakitan jinkoak legeakAinbestetan ditu erauki,Gizari bañan argana leiaEztio nai az karrez ki.

Gure jaubeak izaiten diguOi! Nolako begiramen;Guke tz ezpagoaz bera ikustera,Eztigu indarrez erazten.

Argiya, bizi, berpiz, egiyakZugan daukate sor tzea;Zu beti zaude eman naieanEztugu nai guk ordea.

Laxterka dator orein gaizoa,Eiztariyek jazarrita;Ola datorra gizar-gogoaArnas aundiak itota.

Gaixo aberea xoko-xokoanOsa tzen da baso bazter;An tsiek sakitu gogo gaxoakEukaristiyan bai du eder.

Yesu jaun guren eukaristiyanDugu doaien emaile;Edonork luke, dagon bakarraz,Bera dela galda tzaile.

Urre txindorra kantaz ari daEmetoaren tirriaz;Jaunak xixtuka nai du gogoakEukaristiyan bil araz.



13 /

Urandi iduri maiz gizateiakNaikari gaiztoz igeri;Sinestunen tzat ezta zubirikEukaristiyaz besteri.

Mystiké-maite, epel badare,Zeñen dan ga tx gugan pizten;Bengo lurretik eukaristiyakAl txa gin tzake gongoen.

Jaunar tzerakoan karrik baginuYesuk emanik aminto,Lurra li tzake done-tokirikEderrenetan, oi!, bato.

«Zeran xaloa, nere maitioi»Gogoak diyo Yesuri.Yesuk iardesten: «Ene kutunoi,Nola nin tzain ni kari!».

«Jaun al tsu orrek», diyo gogoak,«Zeñen balaku nazu ni!Madalen-gisaz bio tza kaldaNai nizuke nik eskaini».

Oxti zuriya bilatu nuenKemen urri negon batez;Giza berritan zuzpertu nin tzenEman zenidan az karrez.

Bizialdi la tzan iardun bearrokBildurrez beti ta larri,Eukaristiyan ogiya duguInun ezten indargarri.

Soraiokerik, bio tz-idortekKarroatu digu sentiya;Oteun-suak askiko lukeEzar tziarren goriya.

Oi! Zenbat aldiz yende-eskasiazElizguneak argalik!Ezpeitu emaiten Yesuk doaiakEsku zabal ta urririk!

Joxemiel Bidador


/ 14

Zinez an dago Yesu laxtana,Gure deikaz eztela ase;Egitekoan a txik-er tsiyaGiza-gogoen da gose.

Ke txuz ez kera u ts egin dezanGureganako legiyan;I tz eman digu: «Zuekin nagoSekula den bitartiyan».

14. BiDEAko ANDrANE irUÑEkoA 14

omen aundiko mirenkunde iruñen. Ez dakigu nondik etorria, bein tzat paperek ez dute argi tzen ez ere uka tzen Alfarotiko etorrera. Aski tza bera, besterik ez da. Beti ere, irudia da xvgn mendea baño ain tzinago, jakin tsuak diotenaz.

Urrengo mendetan –bida ziren ok–Amazazpigarren bai eta zor tzi,Andraneri leiak ain zun ekindu,Leialen aintoak ainbat erazi.

Non eliz arakoa bei tzuten egin,Artarako bilduz diru ta guzti...Ez al genezake izpidez esanAu dela mirari, zinez mirari?

15. DoÑE FELiXE 15

Doñe Felixe, Labianon delaGorpua ku txan, badire urteTa beilariak datozenetik,Kurtu-bearrez, auni tz mende.

Akitaniko prin tzes lirañaKonpostelat xin zen, bide;E txera berriz i tzul nai ez taAnaiak zuen erail ote.





15 /

Asmo zitalaz, aldean ber tzeEgin zion sarraski tze;Ilo tza bertan obiratuta,Orai ermitan daukate 16.

16. BEStA BErri AUtUkiAk 17

Iguz kindurik-Jaun GorenariBeronenkoiek diote agur:Jatei gozoa yasta-yastatuz,Otamenara datorz llabur.

Ba ontarako gai ez izatenGuztiok dira lo ts ta bildur;Almenak oro, bahiturikan,Lurrean hinka, belaunak, kur.

Katedraletan, aundioskiro,Beste elizetan ez oin larriz;Eukaristia besta ahal deikeZer nai den bidez eta neurriz.

Disdiran yori, Iguz ki Deuna,Bi txi ta zillar t’urregorriz,Sort-azten ditun olde goriakAre yoriago dira agi tz.

17. irUtASUN GoiENtZUA tA DEUN MikEL 18

Erri zenbeiten diren Irurkun-an tzeriMikel Deunak die iker urtekari:Iker ok ohi dire Aren jaian iri.

Beila oen asmoakin Aingerua doa xuxen;Naiz den bide-errietan pixka bat bara tzen,Eliz etara dauka xede ta leiamen.

16 Ermita au izebakoi tz auzoan dago, Labianotik bost eunen bat metro, alde (Agerreren oharra).

17 Argitara zein datarik gabekoa. Gai bereko beste olerki ba tzuk: «Besta berri bi molde» eta «Besta berri Napa-rroan (Aralar, Zargaztelu)», biak 2000ko antologian jasoak.

18 El Pensamiento Navarro-n agertua. Gai bereko beste olerki bat: «Ergako irutasuna», 2000ko antologian jasoa.

Joxemiel Bidador


/ 16

Eliz kizunok dire artean aukeraz,Eder-ederrak ospez bai eta jaieraz:Arre ta Erga elizek dezatela adieraz.

Erga-aldera joateko tz nekez igon behar,Oro lot-bideari tapa-tapan suhar;Yendiek dute gozo gogoetan az kar.

Irutasunarekin Aingerua delarik,Ala da nola bali tz zeruetan ondorik;Iñor ez Gongon tzon au bezin ahaldunik.

Ala lurrean ere Irurkuna non denIduriz Deun Mikel egaz doakiyo men:Milla gogoeta digu elkar au ikusten.

Ama Neskasoz beiti, unek goina beitu,Izakitan ez da-ta Mikel bezin dundu.Jaungoikoarekiko alsein tz aundia du.

Esan behar bagenu non ikusten dugunIrurkunaren gezna, jator eta xukun,Esan behar: Mikelgan, oparo doaidun.

Eskubidez geiendan, jaundida zeruan,Egun batez da argitu zer duen eskuan:Irurkunaren da ba ondo ta ondoan.

Aste batez, bi aldiz, Ergara zoazi,Bata, Pentekostekoan, bestea, andik zor tzi.Diozun leia azi tza da or eraku tsi.

18. irUtASUN-irUDiAk: ErGAN EtA ArrEN 19

ErganErga, Aralar ondoan, al txa tzen da gallur:Bertan da baseliza, goi-goikoan mendaur;Irutasuna, an koka, arriz-ekei, iñaur;Yendiak omen aundiz besta diote gaur.




17 /

Tamañuz ahal denaz, Aita ager da larri,Eroskundean naiz-ta, Semea du tipi,Ur tzi-alzoa beita negurriz oin gaindi,Semea izanik ere gure tzean ari.

Goteuna zaie bioi zuzen alkarmenaAitaren agotikan semeari doana:Eskuak dira bionak, dutela Osti-Deuna,Ontan agert-bearrez, iruen almena.

ArrenGoizeon da jaiandi Arre-kistardian,Ain eder du ta bikain berak Anaidian.Anaikidetan auni tz dauka ta zin tzoenikU ts gabe dator tzinak beti-betidanik.

Asko baditu onurak mundo ontarako,Asko geiago ordean beste bizirako:Irutasuna ospa tzen Arren dakitelaBegiz jo nai duena bertara doayela.

19. DoNiANEtAN SU tA PoZ 20

Sasoi da Jondoniz koBezpera alai ontan;Sorbel tzak, an tz ika tzak,Txillokaz aizetan:Elkarrekin joka tzerIrra amorratutan.

Ez kildorretan gaztekNork geien leia-ala,Ez kilak diraulkatezI tzulkan ahala.Basoan da i tzal tzenArra tsalde apala.

20 Argitara zein datarik gabekoa. Gai bereko beste olerki ba tzuk: «Yaun Done Yain suak», «Donianetan su ta ikurmenak» eta «Su meza Jaundonibanez», hiruak 2000ko antologian jasoak.

Joxemiel Bidador


/ 18

San tziñeneko Lide–Ñerabe polita–Prin tzelenaz auzoanSari da a txikita.Yondoni zuai tzerakoDute berexita...

Holgorio mutilenakArrastirietan;Xostan ari morroinakKoxkorrak bai xostanAgure ta kuxkuxekKarrikadan tzetan.

Ideko suakZaharra da munduan suari gurkeraEkarri zunez geroz gizonak menpera;Lehendanik zi tzaion ari omenajeEkiari egitez gur tz orrelakoxe.Olako jai aunditanPozak ez zun pare.

Sun tsitu-ta zirela paganiko jaiak,Bai ta kistar usteak zirelarik xinak,Lei bizia suari ordean ziardunTa Jondonin mistikak eder eu tsi zun.

20. DEUN PEtrirEN BEiLA 21

Urre txindorrak ariGau lenean biz kor:Iduri du xorginaArrapika txor txor,Soñutan dariolaXirikaz andrekor.

Gogangarriz ko gauaA txonez gozaro:Egaz joaten zaiz kiguOrdu auek oro,Ezin asmatu nola,Aise ta jario.




19 /

Kaletan deraun tzateEreskin trebeak;Aien a tzetik joan-taOna miresleak.Au besterik ezbeita–Dio kontariak–.

Beila ontan rondallakLikaz lez darakar.Egun guzietan her tsiAn tzeak orla ez arEzta ager ere OrfeoOin txin txo kaletar.

A tsegin ta zorion tsuDaude ereslariakNoiz ta jo tzen beitiraEreski politakTa baia diguteneanJarraile zin tzoak.

21. EGUErDi-EGUErDiAN koEtiA 22

Asi beitira jaiak eguerdi duietan.Mutillak farra dute ta arrabo ts kaletan,Atabal eta arra tzak, thunthun eta gaitak,Ainbat o tsez neka tzen iriko bazterrak.Eguerdion Iruñak oi aurpegiz alda,Baldin urtean bake, orain zarata;Emen arma tzen dena, suziria egorri-ta,Orok iduri dute baleude arrailduta.

Zezenez lasterrakEz gero ba ai tzakitu; zezenez lasterraGure dela diote, delako tz gutarra.Emen jaiaren dute aspaldi berriaAreagoko leiaz betiro zalia.Zainarik baita olde aik, ona biok batio;T’arineketan suak kemen ere daukio.Jokuaren zaildurak darakus beretiarDei tzen diotena i tz onekin az kar.

22 Argitara zein datarik gabekoa. Gai bereko beste olerki ba tzuk: «San Ferminetako li tsak» 2000ko antologian, eta «Lengo Sanferminak», «Sanfermin kariz holgorioak iruñan» eta «Sanferminetan autu», hiruak 2002ko artikuluan.

Joxemiel Bidador


/ 20

22. AGUr JAUNDoNi MikEL 23

Aralar’at biur tzen daEuskalerri-Aingerua:Emanik e tsiz aurtengo tzIruñaldi gozoa.

Irunxemen da agerianGorasarre xaloa;Berakoie du MikelekErritarron gogoa.

Iker-ordea, yendarten,Oi da lege yasoa;Zu bai etor bañan guri,Nekez arat-ordua.

Ordearekin ez yoaki,Ez da, ez legez koa;Urte bitartez yoatekoI tz emagun zin tzoa.

23. JAUNDoNi MikELi AGUr 24

Lehen agurraGure Aingeruain mezu jatorraPaz ko-egurasaz datorkiguBerak dakarra, ezbeitago zaiAralar’era joatera gu.

Lurreko jaunak, are ta aundiago,Menpekoen eska joan oi ez du.Urte orotan dugu Deun MikelIruña iker tzen ardura tsu.

Az ken agurraDorrean dandak jo tzen,Joateko Aingerua...Doni Lauren tz-ParrokianMeza da amaitua.

23 El Pensamiento Navarro-n agertua 1958ko apirilaren 20an.

24 El Pensamiento Navarro-n agertua. Gai bereko beste olerki ba tzuk: «Gaur ere iruñaz barna den Yaun Done Mikeli», «Jaundoni Mikael guruztuna» eta «Yaun done Mikael guruztuna», hiruak 2000ko antologian.



21 /

Orra agur esatekoOste-pilla plazan,Aundiak eta txikiakGuzitarikotan.

Asko leia tzen zaiz kioBidez lagun tzekoBa tzuk portaleraño,Bestek aratago.

Orkoin-aldera 25 neskak,Muthikoak baita ara;Gero antuko zaiz kiguEginik karrera.

24. ANDrE MAri irUÑEkoA 26

Iruñen dugu andre guria,Mari izenaz agorrako;Beste izen geyoz dei tzen ziotenGoiko naparrek ta beko.Baite erritarrek dei tzen dioteDone Mari abuztuko.

Ager zi tzaiz kion leial-leialakAin tzinez geroz naparrakUsuz osteak hel tzen oi ziren,Urrundiko beilariak;Goardi-gizonez zain bear zutenOro ziten tzat zin tzoak.

Begiruneaz ezeuden oroBearreko lo ts ta fleitean,Ba tzuek bulka, auek estu tzenSar eta jali-neketan.Emai tzak nasai izaten zirenAndre Mariren aurrean.

25 orkoien aldera (Agerreren oharra).


Joxemiel Bidador


/ 22

Orduan zena agorrilekoAmabosgarren eguna!Iruñak zitun besta guzietanOste erakarriz geiena;Orain ordean esan ditekeGizaz ez dela ain gizena.

25. SAN MikELEko FEriAk 27

Xaldi biz kor auñarra,Xaldi zail amez koarra,Zuen endan berri tzen daZaldi-zaña naparra.

Erosleak elitanDabil tzaz ingurutan,Zer ferekak diz kieztenSan Migelen ferietan!

Alazan margo guriPerla gorri diduriIgor tzi tzeko txirrintaSar tzen zaio eskuari.

Erostunak arpekaDaramaz kite tolez.Beste lurran, an, ez gal tzenBere zañik deus ere ez.

26. SAN ZErNiN 28

Deun Zernin,Iruñ zarrain alderdin:Iritarren kistardiyakSor tzairu or ekun zin.

Iruñan daukagunikAuxen dela ain tziñenikEle zarrek ola duteOrai ta betidanik.

27 Argitara zein datarik gabekoa. Gai bera erabili zuen Agerrek «Sanferminetako li tsak» izenburuko olerkian, 2000ko antologian jasoa.

28 Pamplona: revista comercial, 1956ko eguberriak.



23 /

Osin batElizatik ta aurreratAn da ageri idaz kun batezOrok adi tzeko tzat.

Esan degun elizanZernin-gur tza jarri zan;Osinaz eta DeunazBerri guti zaigu eman.

Deun ZerninGoresten dute aspaldinIruñarrek ta diyoteMendez mende kur egin.

Ziur ez degun garaianTolosan go tzai bat zan;Go tzai uni pi tz zi tzaionAger-bulkoa Iruñan.

ZertaraEtorri ta Iruñara?Zer zuketen erri biyokJiteko tz elkarrera?

Gauza txairo biurki zen:Andik guti zatorrenHonesta, go tzaiain sehi,Bazter otan usna tzen.

UsnariBipilki zuen ari;Andik laister zun nausiyaLur otarat ekarri.

Kistar berritan ozteLagun biyek bai dute:Miletan berrogeiz gaindiAin tzin-elek diyote.

Una emenOsinaz zer erraten:Kistar tzeko behar-uraBertatik ar tzen zuten.

Joxemiel Bidador


/ 24

Ur auxen, ahal bali tzGoza giñeke ikusiz;Onelako oroikariekJun ez zuten bear azpiz.

TzarrenaJentil-seta, ariena:Zezen bati sokaturikA ts eman zun az kena.

Erio eder unen ordezAin tza diyogu omenez:Udalak erritarrekinGur tzerat joan-beharrez.

HonestaKur bear genuke baita;Deuna dene tz ezta ereIñor oroi tzen ezta.

Napartarrek TolosanZerninek dun elizanEsker-saritan beilaenBat edo bat bearko zan.

27. iLtZEAN ErE MiXioLAri 29

Amar urtez ari tzen Xabierre zin tzoak;Beti bide la tzetan oinkari-zangoak...Ire ts ondoan, tente, millakan lekoak.Erein behar irtenik abian zen astetik;Ereilak ezin dira gelditu lanetik;Beharrak diraueno, yo behar goizetik.Burura baño lenago bizia du gal tzer,Sarri sarri Jaungoikoak doakiyo dei tzerT’aren gogo bikaña bil tzeko du laster.Arren! –oyu Fran tziskok– Zuk jaurtin o tsaraPlegu behar o tzan bildo txain gisara...Damu batez il tzen naiz, begira Txinara...Zerura baño lenago noaiela bertara!.

29 iruñeko irratiren batean irakurritako olerkia; eskuida tztian ez da zehazten ez irratia ez data. Gai bereko beste olerki ba tzuk: «Xabier’tar Pran tzisko Jaundone aundiari» eta «Xabierreko Jaun Doni Pran tziskori ain tzaldi», biak 2000ko antologian.



25 /

28. XABiErko FrANZiSko 30

Zuri betiko tz, saindu aundia,Ospe bedi ta loria.Otoi begira EuskalerriaOnen zera-ta semia.

Garaztar aitaz, amaz baztandarra,Osoki zen euskaldun bai ta nafartarra.

Buruz erne zelako tz, Parisera joanikIrakasle biz korra egin zen gazterik.

Munduak lamiñurriz zuen xirika tzenIñakik noiz ta zion Jaunagana arazten.

Apeztu ta doaye toki basetaratPaganoak millakak an bataia tzerat.

Franzisko saindu goresgarria,Misioian leya tzu egin zazu erria.

29. DoNE XABiEr JAiArEN YAULkiA 31

Berrogei t’amazazpikinMila bedera tzi euna,Abendu t’iruan deguXabier’en besta izana.Urte oroz da aundiagoEgiten den omena;Gero ta areago gur tzenBere egunean, Deuna.

Bai eta erritarrek duteNabariago a tsegina,Are sakonago sentiBiho tz-pirpira barna.Oinbeste yendek ikuskiAndik ibil tzen una,Edonork erranen lukeBesta guren-eguna.

30 Argitara gabekoa. Aldapako San Fermingo elizan irakurria, Graziaren Bedera tziurrenean, mar txoaren 4tik 12ra bitartean; urtea ez da zehazten.


Joxemiel Bidador


/ 26

Naiz ez ain ain tzaz ospea,Ez dela-ta ibildeuna,Jaiez ko susmoa dabilBali tz lez pikoena.Sarle t’erkiletan ozteAgeri zen andana;Xabier beita eliz askotan,Giza, guzietan, zena!

Erritarrek lar dioteLeia bero ta zina;Deri tzaiote sarritanAlazgile geiena.Egun huntan da XabierreOroikariz aurrena;Katedralean aritua,Eliz kariz osona.

Meza bat, nagusi, ederJai aunditan oi dana,Erdiz-erazle go tzainaPonpa larriz apaña.Schola Cantorum taldezIruñak dute emana,Kantariak zirelarikBerreunen bat aina.

Ara tz dator Aldundia,Betaldiak argana,Begiragune da txikoNapartar guziena.Zoli da adi tzen soñua,Turrunt ta atabalena,Ain tzin doa lagundiya,Ikurrina, lehena.

Katedral-ordari zaieAtarirat irtena;Orra, Naparroaren mar txaDeri tzan Cortes-ena.Ala barne nola kanpoDari napartasuna,Ospasuna da ala nolaAin tzinako erregiena.



27 /

Predikari fun tsa degu,Napar yesu-laguna;Gaurko on ekar tzen zaiguAukeraz den onena.Saila bat ezin u tzia:Baz karia, hurrana;Oturun tza da jaiariLegez dagokiona.

Len segida Xabier’atLau t’erditan da joanaXabier-i tzala oroikienZirikari laztana.Agur, agur, eliz gozo,Eliza Pran tziskona,Norat-eta behar belaunezMailarik mail igana.

Auni tz elizek arro duteXabierrez o ts ozena;Askoz Erranen genukeNola den jaia egina.Xoilik aipatuko deguIruñan izan dana;Eskañiz ko du parrokiaGutiz geroz dagona.Goizetik goiz ar tzen zutenLerro-lerrotan Jauna,Bila zuten eliztarrekEukaristiko mana.

Amarretan meza larri,Lagun oroz emana,Sarkorki bai ta jarioMin tzatu da apez jauna.Xamurki daude biho tzakTa gogoa, biguna;Apez ta eliztarreriMistika zaie barna.

Egun guzian arren tzaAlha da ta kar tsuna,A txikiaren a txikizYendeketa da xina.Erakusten da gañeraEz oi-bildutasuna,Zerbait bada, bai, bakanikBeregana duena.

Joxemiel Bidador


/ 28

Giroa dago bela tza,A tsez, inguramena,Kirioak oro lasaikSendixun, gotalmena.Done Xabierren jaiandi,Urte guziko gaina,Liturgi-bestak kenduta,Bikañaren bikaña.

30. JAUNDoNi PrANtZiSko 32

Naiz ta il tzean ere misiolari az kar

Amar urtez eu tsiten Xabierre zin tzoak,Beti bide la tzetan oinkari, zangoak...Ire tsi ta, millaka, ibil tzen, lekoak.

Erein-beharrez zauli, abian zen goizetikEreilak ez oi dira gelditu lanetik;Beharrak diraueno jo behar oldetik.

Bururat baño lehen du bizia gal tzer,Sarri sarri Goikoa dohakio dei tzerTa aren gogo bikañak igesiko laister.

«Arren! –oyu Pran tziskok– Zuk jaurtik o tsaraKur gaitezen o tzan bildo txain gisara...Damu batez ordean so-nago Txinara...Zerura baño lehen noaiela bertara...!».

Az ken ondarran beitu egunak XabierrekAlperrik du eska tzen areagoko epek;Il tzerat dutelarik eragiten denekOsotan zaiz kio amai tzer ingurutako ek.

Antonio lagun zula, goa tzen dago larri,Aldiz kan o tz-ikarez, sukar minaz gorri;Kristori so zen elez, begi ta belarri;Il tzean zen bake tsu, bere euskeraz ari.




29 /

31. SAN FrANtZES XABiEr SANZiANGo UGArtEAN iLtZEr 33

Sanzian dei tzen den isla daEremu urrun batean,Leku arroka biluziezEta hareaz betean.

Kantongo hiri famatuaDakusa alde batetik;Halaber i txaso zabalaDakusa ber tze aldetik.

Saint Xabier apostoluaHarat etorri zenean,Huna zer erran izan zuenHil tzerako orenean:

«Finean bizi izatu naiz!Ahalkearen handia!Deusik egin gabe joan bai tzaitEne bizi tze guztia.

Bagadek oraino buruaEbaki balero tzate,Edo Fiirandeko jendekSutan erre banindute!

Idukak, iduk, herioa,Hire ezpata zorro tza;Egozten dik Txinak lurrera,Bere murraila borti tza!

Bañan non naiz? Edo zer diot?Zer kutalez biluzia?Zer diot, gate, predondegi?Zer burreu? Zer su bizia?

Hunelako herio tzeaEztuk jende guztien tzat;Bañan geraur, fama handi,Eta martir nobleen tzat.


Joxemiel Bidador


/ 30

Laxo bati ezpaitaroz kitOfrituko herioak,Sainduek merezi dituztenZetroak eta koroak.

Bañan kutalesak ezpaduEne odola ixur tzen,Eta ezpadu su handiakEne gorpu tza erre tzen:

Ezperen barbaroen islekHilik naute ikusiko,Pauretiak eta elurrakMartir naute kausituko.

Jainkoa banu predika tzenPresondegian sarturik,Libra nezake zenbait gizonDeabruen gateetarik.

O diamanten klartasuna!O perlen distiadura!Zeri gagoz ka hunen ber tzeGal tzen dugula denbora?

Jaiki behar dut; kikatu nauJadanik ene sukarrak,Huna Txina! Ideki tzen tuBere portale ederrak.

Bañan ago, Fran tzes Xabier;Lurrik asko duk kurritu:Geldi adi, gargoro geldi;Urik asko duk pasatu.

Hire begira ziaudezakSainduak hiri sainduan;Ire begira Jainko JaunaAingeruekin zeruan».



31 /

Jadanik higuindu zi tzaionBere xarmekin mundua.Jainkoa ardie tsi nahiz,Desira zuen zerua.

«Ikus-agu ene eskuiña,O ene Krea tzaillea!Zure Guru tze saindua dutGuztien salba tzaillea.

Falta garbi dei tzadazuZure odol-zurrutetan.Dolu dut; Jesus, har nazazuZure izar ederretan.

Elas, Birjina! Elas, Ama!Ama Birjina handia!Hil tzen diren gaxo guztien,O esperan tza guztia!

Otoi, urrun diezadazuDeabru tropela gosea;Begitarte on egidazu,Erakus zure Semea.

Erakus dazu zer botere,Zer esku duzun lurrean;Hau ts-ki tzu Japon eta Txina,Honda muruak urean.

Leku hautarik kasta-ta tzuzIdolen in tsen tsu ha tsak;Eta emai tzu zure SemeJesu-Kristoren apezak».

Horra, nola ilki zi tzaionGorpu tz eritik arima;Eta nola ediren zuenJainkoaren erresuma.

Joxemiel Bidador


/ 32

32. AMA NESkASo LoALDikoA irUÑAN 34

Azilaren lenengoan mila bedra tzi eun taBerrogei ta amar urtean, Pi amabi zela AitaErromako gongorena, Vaticanoko plazan,Dogma aundi baten argia lurbirat emana zan:Miren zeruetan dagoGogon nola, gorpu tzan.

Unen dogmak a txiki zun leiakunderik az karNun gutik bildu beitute ainbateko su ta gar.Aita Sainduak alare esan zun ordurako,Naia zioten yendiok pozartuki gogokoZiyon bat bai edo zeikenLen bai len dogma tzeko.

Mirenen begirunea... geoner ez sori aipat,Oturik ere badegu, adi dezanak barkat.Espantu egiten bai-digu nola den ha minberaz.Beñere ez genekikean, zein uste dun berberaz.Magnificat-ek dargiguNoraño den humilaz.

Ohartuaz apostolak u tsik zen ilobiaz,Belaxen autortu zuten zeruratu Mirenaz:Soina goian ez izaki, lurran zen nonbeit ola,Nun ta nola izan zeikean, gauzak ola zirelaApostolak bazireanZin emanik onela.

Uste, nolaz? Zelan asma il zadien Birgina?Soin gozo ha, prin tzel-soina, izadin edermena,Yesu Khristoren egoi tza, ain xahuie ta yaukal,Lurrazpiko pizti tzarrek sa tsutuz, sun tsit ahal?Jainkoar ere ziokeanMin-mineneko urrikal.

34 Loramendi poetaren omenez Euskal tzaindiak 1959ko irailaren 20rako prestatu zituen ekitaldien barruan litera-tur sariketa ere bazegoen. Egun hartan Bedoñan bildutako izugarriz ko jende tzaren aurrean sariketaren emai tzak eman ziren jakitera. olerki sailari dagokionean, Arestiren Maldan behera izan zen lehen saritua eta Gandiagaren Lelo xamurrak bigarrena; bi hauetaz aparte, aipamen berezia jaso zuten Antonio kerexeta, Jaime kerexeta, ignazio Goikoe txea, Eusebio igar tza eta Eusebio Erkiaga poetek. Hauxe izan zen Jose Mari Lojendio, Antonio Arrue, Aingeru irigarai eta koldo Mi txelena laukoteak osa tzen zuen epaimanaiaren erabakia, eta bertan, Joxe Agerreren izena ez da inon ere aipa tzen, hortaz, ezin jakin onduriko lana sariketara bidali eta oharkabe gordi-nean igaro zen, edo bestela ere, e txeko tiraderaren batean gordeta geratu zen ida tzi ondoan. Agerreren esku-idaz-kien artean bi dira olerki hau jaso tzen duten paperak, makinaz txukun ida tziak baina zuzenketa zenbaitekin, «Dormitio» ezizenarekin sinatuak, eta para el concurso literario del P. Bedoña ohar ezin argigarriagoararekin.



33 /

Alderagin-bearrez koan unen gai tz ez egoki,Koimesis edo dormitio izan zen asmatuki.Osokoa zen berria apostolek u tzita,Bai zen xeia, bai egoki, bai apain ta pollita.Adirazte gozo onekinGizak zeudeken eta.

Siria-aurkin tzan asi ziren koimesis-en aztakakAn bei tzun kokat-unea gertariain seaskak.Sartalderat zen geroago, mende zazpian, xina,Gerkar-latin-adarretan zelarik ezaguna.Lurbirako kistardiaZi tzaion txit emana.

Euskalerrian badugu erakusmen yayoa,Iruñako katedralan da ale bat, aipukoa,Oin bi txia non beitauka sogilea txororik,Bat esan dut, dira vida, naiz den asmu batorik.Amairu mendekoanEz da politagorik.

Erakusgaiz elki dugu otarik lokar tze bat;Joanik gera, egizta-bearrez, katedraleko ortarat;Ara zer esaten duten atarietako an tzeño ok:«Abuztun 15ean, orra dituzie jaiok,Ospaundiz katedral ontanBetidanik jaitiok».

Garai arietan Mirenek otoi tz zuen kar tsuki;Yesus zeruratuz geroz, errezutan a txiki,Otoi tzan ematen zituen egun ta gauak tinki.Une batez, aingerua sart zi tzaion eztiki.Onamen duzu, Maria,Aingeruak iarduki.

Palma bat ziolarikan aingeruak Mireni,Mirenek galde egin zion: «Zu nor zaren, aizu ni?Ez dakizu nola dudan izen aundi, goresmen,Nola nin tzen gorain tzia mezu baten ekar tzen...Ona andre, guren, deun tzu,Ene izena nola den».

Aingeruak artu zuen Oliamendi gozorat,An bei tzitun oroizarrek aise ezinik konturat;Ama zen barruan joa, maiteminak jabetu;Almenak oro zitula seme Yesuk okitu,Berebiziko pozarrakGogo ta soin bahitu.

Joxemiel Bidador


/ 34

Puerta preciosa deri tzan kalostrako atarian,Ixtoria du lokar tzeak tinpanaren barnean.Beitik gora lau atalki, zabalat amabi-iri;U tsunetan iduriñok jalgunik dira agiri.Atalgunek banan duteNun den ere aldenduri.

Bealdeko atalburuak bost atalki daukaz ki,Lau dira goragokoan ta lagun tzu polliki;Irugarren atalkian, Miren ogean da tzaI txoitez irriñokor datorren erio tza.Bonibanek palma eskuanBiz kitartean deu tsa.

Az ken sailan ageri da Yesu Khristo semea;Oldez zetorkion amari, izanik lokar tzea;Garaieneko aingeruak –berain ondokoena–Burestun tza yan tzi dio inun den ederrena.Irutasun goi tzuariDago tso an urrena.

Zer esanak uzten ditut, kolkoan u tz-beharrez;Ixtoriotan bai-da areago a tsegin-begikoez;Zorño bat maileguz diot kronikalari bati:Nik nai nuen artarako tz, guti bai eta guti.Ala ta ere barkatu,Untan banaiz nahiti.

Ona zer dion kronikak Mirenek zun otoi tzaz:Il tzerakoan zen otoi tz au orduko min tzairaz:«Jaun ahal tzu, nere Jauna, izakion egile,Zure gogo guren ori, ene baitan erazle.Zuhur zu ta jakin tz u tsa,Zu gozo, nere seme.

Irutasun aundi orrek, irubat ezin-adi,Zure menpeko neskari, arren Jaun, erruki adi.Zuganat agertu artio, az ke nadin gai tzarik».Jaunak erran zion leun: «Ez izan ba kez karik».Ordun aingeru gaxtoaJoan zen ikaraturik.

Ferotinek esan ditu untaz ere gauz asko;Guk ere, asti ta lekuz, bai-genitun jarriko.Unen kronikalaria ez uste den bakarra;Batenbat baiki bai-dira auxen bezin az karra.Jaungoikoak izan dielaGure leiaren garra.



35 /

33. ANDrANE MirENEN DoAkUNDEA 35

Nazarethen gratia plenaAuxen beita Jinkoaren mezu goren gorena,Mezulariz egor tzen da zeruak daukan onena:Gabirelek esan diyo:«Maria gratia plena».

Efeson TheotokosJinkoain ama! Du oyua gori gori ba tzarrak,Khristo dela jinko giza erasan dun ber-berak,Khristo-elizain gerk-adarran,Berreun bat aldunak.

Roman ogen bageMila zor tzi eun berrogei amalau den urteanAbenduko zor tzigarren egun aundi-aundiyan,Ogen bage sortu zelaDogma egin da lurriyan.

Roman assumptaMaiteminez ixuriya il zi tzaikun Mariya;Ezpainetan zuen brexkak, oi!, zariyon eztiya.Gabirelek iragarri doai beteak aupatu,Irukoi tzaren irian gertatu da berpiztu.Doipuruak, sinesbearrezIrakasia digu.

34. LUrDEN GoGArtEZ 36

Mundu guzian ho tsez dituguMirenkunde zoragarrik;Guti direla ustean gaudeLurde bezin doaturik.

Urtamu dauka Mirenek orainDenez geroz agerturik;Inoiz inorat ainbat beilariHein tsuz ez dira eratorrik.

35 Argitara gabekoa, 1955eko urtarrileko datarekin.

36 Pregón, 1958ko udaz kena.

Joxemiel Bidador


/ 36

Bai-du Jinkoari gur tz-egikeranZeñek ta nork berezgarri;Nekez dirade untan xokoakLurde-ere tzen ikurgarri.

Ainbat gizaki, gendetan motak,Enda t’erritan, oi!, zarri;Bakan diteke bildutasunikBertan bezinbat igarri.

Ñarroste dugu sakon gogoan,Zañetan nabai dardara,Dela zaudeleik harpe gozoan,Dela zoazin tokietara.

Elizan ere so bat jaurtikizAn-ida tzien aldera,Zer eta nola degun senti tzenEzin ekar eletara.

Fun ts ez ain larri-gauzetan ereIrixte da zinez aundi,Andranek daukan esi xukunakXit izan dida bio tz-unki.

Atariz dago esi pollit au,Leiza alderun tz, iriz aindi;Loreak ditu eze ta frexkoA txon a txonez usaindi.

Ohargarrietan xitez ki gallurt;Katolikun orobata;Baleike Lurden dadin geiena,Roma badegu kenduta.

Asiarrak, afro, an dira ageri;Oro-gende, nabar eta;Aindana mezak izaten dira,Urrun-apezak emanta.

Eriez ere zer aipat emen,–Berria llabur beharra–Jinkoak, guzialdun, bertan derakusSendagailetan eskarra.



37 /

Ala tzez asi Lurden omenaBerñate xinplek an-lurra,Andranen kinuz, aztarrika tzenJarri zelarik biz korra.

Mila zor tzireun berrogei ta amarZeru-marka dun zor tzionT’epallan ziren Andranen i tzakOgei ta bostain goizeon.

Jaun Peyramatek, neskaren tartez,Baia az kenik bildu zion:«Sor tzez garbia ni naiz» erranikDen lurbirari eda zi tzion.

Ura-egunetik urmenak, zin tzo,Bertan dirau emailenik;Un tzi milloitan ura da bilduBeilariak ordudanik.

Gañez osinak an dira beti,Ez dun ur ok sendamenik,Osa bai osa, soin eta gogoz,Naikoa bada sinismenik.

Soin ta gogoan ongiak alde,Zeini jarriz berarena,Oi! Zenbat bider askoi tz leukikeGogoz ko ongiak aurrena.

Oñazez minki e tzanik LurdenAndraneri so egon dana,Autemanik da zin eta argiroSano zune tz i txarona.

Ara tz Andrane, Auñan aundiena,Mirenkunde guthunkari,Hel tzen az kentho izanik ereMilloika thuzu gurkari!

Leiaz gator tzi zuri a txikiok,Lagun tzaren eskekari;Otoi tz dizugu, Ama Neskaso,Agur Miren, Ave Mari.

Joxemiel Bidador


/ 38

35. Ur GoiENA, Ur BArrENA, Ur BErriA 37

Ur barrena, ur goiena,Urteberri-egun ona,Egun onaren señaleaEmen dakargu ur berria.

Ur berria urte berrian doi-doi e txetara etor tzen zen. ta ur berri au gokaiztoez garbi-tu-ta, e txeko jaunak berea ar tzen zuen ta gorde-bearrez tokian ezar tzen. Zeregin ontan kanta tzen ziren kantuen eredua ona goian, Basaburuaren aldetik bilduta.

Urte berriko tz ura,Bere sasoieanOi zekarten mutilekOnen egunean.Goiena bear zun urak,Barrena ere baitan.

Ona zer, iru i tzok,Ikurtan zekarten;Goien bei tzen goitiko,Hondo zen-ta, barren.Berri-k azal tzen zuenAldakorra non zen.

Izan ez deike goienOr tzitik ezbali tz,Hondo eztare, barren,Lurrean ez ukiz.Odoietako urekBarren bear dute azpiz.

Ain tzinetan mundua,Euskalerrikoa,Zaharra zen alereNola den min tzoa.Izenik ba ote daNola eguberria?

Eguberri, eguberri,Gaur dela eguberria,Guzien jauna sortu delaDugunaren berria.




39 /

LABUrPENA

Jose Agerreren olerkigintza osatzen (eta II)

Sarrera labur baten ondoren, Jose Agerreren 35 poema ematen dira, gehienak argita-ragabeak, eta beste batzuk garai hartako egunkarietan eta aldizkarietan argitaratuak.

Gako-hitzak: Jose Agerre; euskal literatura; poesia; Nafarroa.

rESUMEN

Completando la obra poética de José Aguerre (y II)

tras una breve introducción, se reproducen treinta y cinco poemas de José Aguerre, la mayor parte inéditos, y algunos de ellos editados en prensa y revistas de la época.

Palabras clave: José Aguerre; literatura vasca; poesía; Navarra.

ABStrAct

Completing the poetry works of Jose Agerre (II)

After a brief introduction, thirty-five poems by Jose Agerre, mostly unpublished, but some published in newspapers and magazines of the day, are reproduced.

Keywords: Jose Agerre; Basque literature; poetry; Navarre.

príncipe - culturanavarra.es · issn: 0032-8472 s umario / a urkibidea kazetaritzaren historia...

Documents