1

Primjena digitalne fotografije u reprodukcijskim medijima

Katedra za grafički dizajn i slikovne informacije

Grafički fakultet Sveučilišta u Zagrebu

DVOSTRUKA EKSPOZICIJA

SEMINARSKI RAD

Nositelji kolegija i voditelj rada: Ime i prezime studenata: Dr. sc. Maja Strgar Kurečić, doc. Nikola Klemeš, Hrvoje Kovačiček, Antonija Čutura

Prosinac, 2015.

2

SADRŽAJ

1. UVOD ................................................................................................................................. 3

2. POVIJEST FOTOGRAFIRANJA DVOSTRUKOM EKSPOZICIJOM ........................... 4

3. ANALOGNI POSTUPAK ................................................................................................. 6

4. DIGITALNI POSTUPCI .................................................................................................... 9

5. POSTUPCI U PROGRAMIMA ZA OBRADU ............................................................... 10

6. KREATIVNO IZRAŽAVANJE DVOSTRUKOM EKSPOZICIJOM ............................ 13

7. ZAKLJUČAK ................................................................................................................... 16

8. LITERATURA ................................................................................................................. 17

3

1. UVOD

Fotografije nastale dvostrukom ekspozicijom sežu početke još od davne

analogne fotografije, a zbog svoje atraktivnosti nastavljaju se i u digitalnoj

fotografiji. Takvim načinom fotografiranja moguće je zabilježiti zanimljive

fotografije u kojima u jednom kadru prevladavaju dvije ili više različitih scena.

Kada govorimo o dvostrukoj ekspoziciji na analognim fotografijama, to

podrazumijeva eksponiranje filma, tj. kadra prvom scenom, a zatim

eksponiranje neke druge scene na istom dijelu tog filma. Time se te dvije

ekspozicije, odnosno snimljene scene zajedno preklapaju u jednu konačnu

fotografiju. [1]

Dvostruka ekspozicija iako nije novitet u svijetu fotografije, zasigurno je još

uvijek u svojem razvoju. Ova tehnika preklapanja različitih ekspozicija u jednu

cjelinu dovodi do stvaranja sasvim drugačije vizualne price, od zasebnih scena

koje su u tom trenutku fotografirane. Ovom tehnikom možemo se vrlo kreativno

izraziti fotografijom kakva u stvarnosti ne postoji, bilo klasičnom filmskom

fotografijom ili digitalnim postupcima. Veliki je broj mogućnosti koje se

dvostrukom ekspozicijom mogu postići. Njome je moguće napraviti zrcalnu

sliku, dvostruku sliku ili spajanje različitih motiva dviju slika.

To je vrlo moćna tehnika za stvaranje optičke iluzije i kreativno izražavanje.

Dvostruka ekspozicija svoju primjenu osim u umjetničkoj, nalazi i u

komercijalnoj fotografiji. A njezino korištenje najčešće je upravo za umjetničke

svrhe.

4

2. POVIJEST FOTOGRAFIRANJA DVOSTRUKOM EKSPOZICIJOM

Preklapanje dvaju prizora na jednoj fotografiji u povijesti fotografije često se

znalo dogoditi slučajno, tako da su mnogi fotografi ovakvu pojavu htjeli

izbjeći, dok su ostali iz ovakvih pojava mogli izvući kreativnu notu. U 19.

stoljeću kada je vrijeme ekspozicije trajalo čak i više od pola sata, za što oštriju

fotografiju fotograf je morao imati mirnu scenu i što mirnije pozicioniran

fotoaparata. Ako bi se netko za vrijeme ekspozicije odlučio pomaknuti na drugo

mjesto, te ako bi fotograf tek malo udaljio ili približio fotoaparat, u konačnici bi

to rezultiralo pojavom dva ista objekta na jednoj fotografiji. To tehnički nije

bila fotografija dobivena dvostrukom ekspozicijom, već jako dugačkom

ekspozicijom. A na taj način moglo se u početcima fotografije njome

manipulirati. [2]

Slika 1 - Dvostruka ekspozicija uz mali pomak iste iste scene (Nikola Klemeš)

5

Funkcioniranje dvostruke ekspozicije može se objasniti ako znamo što se

dogaĎa kod jednostruke ekspozicije; svjetlo koje dolazi do fotografskog medija

reagira s njegovim česticama i te čestice koje su primile najviše svjetla

kemijskom reakcijom postanu crne i više nisu osjetljive na daljnje reagiranje sa

svjetlom. Ako fotografski film osvijetlimo s manjim intenzitetom svjetla ili u

dvostruko kraćem intervalu, on će takoĎer izreagirati, ali ne u potpunosti, tako

da će još uvijek biti moguće naknadno osvijetliti dijelove filma koji nisu

potpuno crni, tj. koji su samo kratko bili izloženi svjetlu i nisu stigli izreagirati

do kraja. A takvo naknadno eksponiranje prethodno eksponiranog filma se

upravo stvara uz pomoć dvostruke ekspozicije.

U pravilu se prvo fotografira tamnija scena, kako bi te tamne dijelove još mogli

naknadno osvijetliti s drugom svjetlijom scenom. Ako krenemo obrnutim

redoslijedom, pa prvo eksponiramo film svjetlijom scenom, on će izreagirati do

kraja, te više neće reagirati na svaku sljedeću ekspoziciju scene koja sadrži

tamnije detalje. [6]

Osim u samom fotoaparatu, fotografiju s više spojenih scena možemo dobiti i u

tamnoj komori u kojoj se razvijaju fotografski negativi, kombinirajući više

fotografskih negativa i spajajući ih u jedan, pri čemu možemo utjecati na

položaj negativa, udio preklapanja, vrijeme osvjetljavanja fotopapira negativom

itd. Takav način pruža više kontrole nad fotografijama, dok dvostrukom

ekspozicijom u samom fotoaparatu jednom napravljenu pogrešku više ne

možemo ukloniti. [2]

6

3. ANALOGNI POSTUPAK

Prije pojave digitalizacije fotoaparata, ovakva tehnika snimanja bila je korisna u

manipuliranju objekata na sceni. Dvostrukom ekspozicijom tada je bilo moguće

smjestiti neki portret u netipičnu pozadinu ili stvaranje zanimljivih umjetničkih

efekata. Izlaganjem istog filma svjetlu više puta dovodi ga do preeksponiranja,

na što se treba paziti prije snimanja s dvostrukom ekspozicijom. Taj problem

rješava se tako da se ukupna konačna vrijednost ekspozicije prilikom snimanja

oba kadra smanji za kompenzaciju od -1 EV tj. da se oduzme jedna “stop”

vrijednost - bilo smanjivanjem otvora blende ili povećanjem brzine okidača.

Ako snimamo fotografiju s četverostrukom ekspozicijom, stop vrijednost

moramo sukladno tome smanjiti za dvije vrijednosti. [3] Svjetlo umjerene ili

slabije jačine idealno je kod snimanja fotografija dvostrukom ekspozicijom,

tako da konačna fotografija ne ispadne preeksponirana.

Slika 2 - Dvostruka ekspozicija različitih scena (Nikola Klemeš)

7

Sustav dvostruke i višestruke ekspozicije na analognim fotoaparatima prilično

je jednostavan, jer sve što je za takav sustav potrebno jest ručno premotavanje

analognog filma. Fotoaparati koji automatsko premotavaju film nakon svakog

okidanja ne mogu raditi s dvostrukom ekspozicijom, ali poneki imaju posebnu

opciju gdje se automatsko premotavanje prekida poslije prve ekspozicije, a

nastavlja nakon druge. Dvostruka ekspozicija u analognoj fotografiji zapravo

znači da se isti dio filma osvjetljava više puta.

Dodatnu čar ovakvim fotografijama kod analognih fotoaparata pridodaje i

prolazak svjetla kroz male otvore u fotoaparatu, pri čemu se na dijelu filma

stvara dodatno obojenje, tzv light leaks. Takav efekt moguće je postići i ako

vrlo kratko otvorimo poklopac filma u fotoaparatu, tako da svjetlo samo kratko

osvijetli već postojeće fotografije na filmu. [4]

Slika 3 - Dvostruka ekspozicija obrisa glave u kontrasvjetlu i crteža (Nikola Klemeš)

8

Česta je praksa i jednostruko eksponiranje cijelog fotografskog filma, nakon

čega se film premotava na početak, te se potom ponovno radi ekspozicija drugih

kadrova preko već snimljenih. Na taj način dobivaju se iznenaĎujuće fotografije

koje ni sami nismo očekivali, pošto nitko ne zna s kojim će se prethodno

snimljenim kadrom trenutni kadar stopiti. Još ekstremniji slučaj podrazumijeva

dijeljenje i korištenje već jednom eksponiranog filma drugih fotografa, na

kojemu stvaramo našu drugu ekspoziciju. [5]

Slika 4 - Dvostruka ekpozicija na analogni način, scena gitare i portreta (Nikola Klemeš)

Slika 4 - Dvostruka ekspozicija scene notnog

zapisa i baterijske svjetiljke na analognom

filmu(Nikola Klemeš)

9

4. DIGITALNI POSTUPCI

Kod digitalnih fotoaparata princip snimanja fotografija višestrukom

ekspozicijom je sličan kao i kod analognih fotoaparata, samo se umjesto

fotoosjetljivog filma koristi senzor koji se više puta eksponira svjetlom. Sve se

više koristi i softversko spajanje više snimljenih fotografija u jednu, pošto ono

kao i tamna komora pruža više modifikacija i kontrole nad fotografijama.

Slika 5 – Postavljanje dvostruke ekspozicije na Nikon DSLR-u, maksimalno 9 ekspozicija za jednu

fotografiju

Digitalni fotoaparati osim dvostruke imaju i mogućnost višestruke ekspozicije,

čak i do 9 ekspozicija za jednu fotografiju.

10

5. POSTUPCI U PROGRAMIMA ZA OBRADU

Efekt dvostruke ekspozicije se može oponašati i u programima za obradu

fotografija što zapravo pruža veću kontrolu nad krajnjim rezultatom s

mogućnošću namještanja i pregledavanja efekta u hodu.

Kod spajanja fotografija u nekom od računalnih programa za obradu slike,

koriste se slojevi kojima se na više načina može generirati fotografija slična

onoj dobivena dvostrukom ekspozicijom.

To je relativno jednostavan proces gdje konačan rezultat najviše ovisi o

komplementarnosti dvije fotografije.

Najčešća praksa je dodavanje nekoliko fotografija u slojeve i mijenjanje

prozirnosti svakog od slojeva kako bi neku od fotografija više ili manje

naglasili. Koriste se i različiti načini spajanja (blending mode) koji posebnim

algoritmima naglašavaju ili skrivaju pojedine dijelove fotografije tijekom

njihovog spajanja. [7]

Slika 6 – Testiranje dvostruke ekspozicije na iPhone-u 6 Plus (aplikacija Instant Blend)

11

Na sljedećim slikama je prikazano oponašanje efekta u programu Adobe

Photoshop.

Jedna od mogućnosti za kontroliranje efekta dvostruke ekspozicije u

Adobe Photoshopu je promjena izgleda slojeva zasebnog sloja. Sloj (layer)

može biti definiran po svijetlim ili tamnim tonovima, visokim ili niskim

kontrastima - ovisno o načinu na koji se miješa sa slojevima ispod.

Slika 7 - Editiranje načina spajanja dviju fotografija u Photoshopu – Layer style (darken)

Popularizacija digitalne obrade dovodi do pojave više naglašenog efekta

dvostruke ekspozicije. Obrada takvih fotografija je kompliciranija nego kod

prethodnog postupka. Odabiru se željene fotografije – uglavnom se radi o

12

kombinaciji fotografije prirode i portretne fotografije [8] Cilj ovakve obrade je

dobiti efekt dvostruke ekspozicije gdje se jedna fotografija topi u drugu. [9]

Slika 8 – Dvije odabrane fotografije

Slika 9 – Efekt dvostruke ekspozicije gdje se jedna fotografija topi u drugu

13

6. KREATIVNO IZRAŽAVANJE DVOSTRUKOM EKSPOZICIJOM

Od svih kreativnih načina na koje se možemo izraziti uz pomoć dvostruke i

višestruke ekspozicije, tek nekoliko njih je najčešće korišteno. Dvostruka

ekspozicija omogućuje postavljanje iste osobe na više mjesta u kadru, pri čemu

prvo i drugo trajanje ekspozicije može biti jednako ili možemo jednu

ekspoziciju upola smanjiti od druge ako želimo stvoriti iluziju duhova na

fotografiji.

Slika 8 - Iluzija duha dobivena dvostrukom ekspozicijom (Nikola Klemeš)

Osobito je zanimljiva fotografija dobivena dvostrukom ekspozicijom u kojoj u

drveće, cvijeće ili neki drugi neživi objekt ukomponiramo ljudsko lice. Princip

takvog snimanja je vrlo jednostavan i sastoji se u tome da u prvoj sceni

kadriramo svijetlu pozadinu s tamnijim glavnim subjektom. Potom u drugoj

14

sceni na mjestu tamnog objekta iz prethodne scene smještamo ljudsko lice. Ovaj

postupak može se i obrnuti, tako da prvo uslikamo portret koji mora biti taman

sa svijetlom pozadinom. To ćemo najlakše ostvariti ako snimimo portret u

protusvjetlu, nakon čega na mjesto tamnog portreta snimamo drugu scenu i za

rezultat dobivamo uklopljenu drugu scenu u portret iz prve scene. Ovakve

fotografije bit će još zanimljivije ako se kao tamni subjekt koriste životinje u

koje se spaja šuma, drveće ili priroda. [8]

Slika 9 - Dvostruka ekspozicija scene tamnog portreta sa scenom svijetle pozadine (Nikola Klemeš)

15

Višestruku ekspoziciju možemo koristiti u bilježenju putanja - primjerice

putanju mjeseca ili promjenu mjesečevih mijena. Korisna je kod naglašavanja

pokreta, tako da prvu ekspoziciju osvijetlimo najkraće, a zadnju najduže, no

nećemo pogriješiti ako taj redoslijed okrenemo. Preko digitalne obrade moguće

je potpuno izbaciti pozadinu neke scene, te spojiti drugu scenu s prvom samo na

mjestu glavnog objekta.

Slika 10 - Digitalno uklonjena pozadina prve scene, spojena cijela druga scena samo na mjestu glavnog

objekta prve scene (Nikola Klemeš)

16

7. ZAKLJUČAK

Mogućnosti dvostruke ekspozicije su beskonačne. Preklapanje ekspozicija

omogućuje fotografima da stvore nešto vrlo kreativno i jedinstveno.

Dvostrukom ekspozicijom moguće je dodati teksturu, stvoriti optičku iluziju,

motiv može letjeti u zraku, prolaziti kroz vozila, unutar sebe sadržavati druge

motive... Dvostrukom ekspozicijom slici se mijenja značenje, ritam, pojačava

joj se dojam.

Dobivena fotografija ostvaruje potpuno drugačiji cilj, nego što bi to ostvarivala

svaka od ekspozicija zasebno.

Iako je nastalo pogreškom fotografa, fotografiranje tehnikom dvostruke

ekspozicije pridonijelo je stvaranju novih vrsta fotografija. Uz pomoć klasičnih

ili digitalnih fotoaparata, te upotrebom analogne ili digitalne montaže,

stvaranjem fotografija dvostruke i višestruke ekspozicije neku misao ili osjećaj

dočarat ćemo u sasvim novom smjeru, pomalo nerealnom ali i uzbudljivom.

Tako u konačnici i ona može biti dokaz da se iz greške može nešto naučiti i

stvoriti nešto novo.

17

8. LITERATURA

1. http://www.guidetofilmphotography.com/multiple-exposure.html

2. http://press.dubble.me/history-of-double-exposures/

3. https://en.wikipedia.org/wiki/Multiple_exposure

4.-http://www.lomography.com/magazine/260270-creating-light-leaks-the-

analogue-way

5. https://thedarkroom.com/tips-on-creating-double-exposures/

6. http://www.analogadvocates.com/page/working-with-multiple-exposure

7.-http://blog.spoongraphics.co.uk/tutorials/how-to-create-a-double-exposure-

effect-in-photoshop

8. http://www.wendylaurel.com/double-exposure-film-tutorial/