pratİk sÜt siĞirciliĞi yetİŞtİrİcİlİk bİlgİlerİozelsekerden.com/yukleme/ta9754.pdf ·...
TRANSCRIPT
1
PRATİK SÜT SIĞIRI YETİŞTİRİCİLİK BİLGİLERİ VE PROJELENDİRME
Sayfa
No
1. SÜRÜ MEVCUDUNUN KORUNMASI 6
1.1.SÜRÜ YENİLENMESİNDE KULLANILACAK DAMIZLIK
DÜVE SAYISI
6
1.2. BUZAĞI VE DÜVE ÖLÜMÜ
1.3. ELLİ BAŞTA SABİT TUTULACAK BİR SÜT SIĞIRI SÜRÜSÜ
İÇİN SÜRÜ PROJEKSİYONU
7
2. SÜT SIĞIRLARINDA BESİN MADDESİ İHTİYAÇLARI
VE RASYON HAZIRLAMA
10
2.1.SÜT SIĞIRLARINDA BESİN MADDESİ
İHTİYAÇLARININ BELİRLENMESİ
20
2.1.1. Su 20
2.1.2. KURU MADDE (KM) 21
2.1.2.1.İnorganik Maddeler (Mineral Maddeler) 22
2.1.2.1.1. Makro mineraller 23
2.1.2.1.2. Mikro mineraller 25
2.1.2.2. Organik Maddeler 27
2.1.2.2.1. Protein 27
2.1.2.2.1.1. Protein ihtiyacının belirlenmesi 28
2.1.2.2. 1.2. Protein olmayan azotlu maddeler 32
2.1.2.2.2 Karbonhidratlar 32
2.1.2.2.2. 1. Ham selüloz 33
2.1.2.2.2. 2.Azotsuz öz maddeler 33
2.1.2.2.3.Yağlar 33
2.1.3. Vitaminler 33
2.1.3.1. Vitamin ihtiyacı 33
2.1.4. SÜT SIĞIRLARININ ENERJİ GEREKSİNİMİ 34
2.1.4.1. Enerji İhtiyacının Hesaplanması 35
2.1.4.1.1. Laktasyondaki ineklerin enerji ihtiyacı 37
2.1.5. Süt Sığırlarının Besin Maddesi İhtiyaçlarını Hesaplamada
Kullanılan Formüllerin Özetlenmesi
39
2.1.6. Günlük Kaba ve Kesif Yem İhtiyacının Tespiti İçin Bazı Pratik
Bilgiler
44
2.1.6.1. Buzağı ve Düve Besleme 44
2.1.6.1.1. Buzağı başlangıç yemi 44
2.1.6. Örnek Problemler 47
2.2. RASYON HAZIRLAMA 49
2.2.1. Süt Sığırı Rasyonlarının Özellikleri 49
2.2.2. Rasyon Hazırlamada Temel Prensipler 50
2.2.3. Rasyon Hazırlama Teknikleri 51
2.2.3.1. Deneme yanılma yöntemi 51
2.2.3.2. Pearson Kare Yöntemi 51
2.2.3.3. Cebirsel Yöntem 52
2.2.3.4. Doğrusal (Linear) Programlama Metodu ile Rasyon
Hazırlama
52
Sayfa
2
No
2.3. ÖRNEKLER VE ÇÖZÜMLERİ 55
2.4. KABA YEM ANALİZLERİNİN YORUMLANMASI 64
3. SÜT SIĞIRLARININ BESLENMESİ 67
3.1. Buzağı Besleme 67
3.1.1. Sıvı Yemle Besleme 67
3.1.2. Tam Yağlı Sütle Besleme 67
3.1.3. Yağsız Süt Uygulaması 68
3.1.4. Süt İkame Yemi ile Besleme 68
3.1.5. Buzağılara Verilecek Yem miktarı ve Sütten Kesme Yaşı 69
3.1.5.1.Buzağı başlangıç yemi 70
3.1.5.2. Buzağı büyütme yemi 70
3.2. DÜVELERİN BESLENMESİ 71
3.2.1.Düvelerin Günlük Ortalama Canlı Ağırlık Kazancı 72
3.2 2. Düvelerin laktasyona hazırlanması 73
3.3. BOĞALARIN BESLENMESİ 75
3.4. LAKTASYONDAKİ İNEKLERİN BESLENMESİ 76
3.4.1. Geçiş Dönemi Beslenmesi 76
3.4.2. Erken Laktasyon Döneminde Beslenme 78
3.4.3. Kuru Madde Tüketimi 78
3.4.3.1. Kuru madde tüketimini regüle eden faktörler 79
3.5. BESLEME PROGRAMI PLANLAMA 79
3.5.1. Muhtelif Sürülerde Besleme Esasları 79
3.5.1.1. Sağılan sürüde 79
3.5.1.2. Kurudaki ineklerde 80
3.5.1.3. Buzağılamada 80
3.6. SÜT SIĞIRLARINDA YEMLEME SİSTEMLERİ 81
3.6.1. Standart Yemleme 81
3.6.2. Stratejik Yemleme 82
3.6.3. Tam Yemleme 83
4. KABA YEM VE DEPO İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI 84
4.1. KABA YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI 84
4.1.1. Kuru Ot İhtiyacının Hesaplanması 84
4.1.2.Silaj İhtiyacının Hesaplanması 84
4.2. YEM VE YATAKLIK İÇİN DEPO İHTİYACI 85
4.2.1. Kaba Yem için Depo İhtiyacı 85
4.2.1.1. Kuru ot için depo ihtiyacının hesaplanması 85
4.2.1.2. Silaj için depo ihtiyacının hesaplanması 86
4.2.2. Konsantre Yem Deposu Kapasitesi 86
4.2.3. Yataklık Depolama Kapasitesi 86
5. GÜBRE TOPLAMA, DEPOLAMA VE DAĞITMA SİSTEMLERİ 88
5.1. KATI GÜBRE SİSTEMLERİ 88
5.2. SIVI GÜBRE SİSTEMLERİ 89
5.2.1. Klasik Sistem 89
5.2.2. Lagün Sistemi 90
6. BARINDIRMA VE SAĞIM SİSTEMLERİ 91
6.1. BARINDIRMA SİSTEMLERİ 92
3
Sayfa
No
6.1.1. Klasik (Bağlı duraklı) Barındırma Sistemi 92
6.1.1.1. Isıtma ve vantilasyon 92
6.1.1.2. Barınak yapı materyalleri 93
6.1.1.3. Damızlık düve yetiştirme alanı 95
6.1.1.4. Buzağı barındırma 95
6.1.2. Serbest Duraklı Barındırma Sistemi 96
6.1.2.1. Derin yataklıklı serbest sistem 96
6.1.2.2. Serbest duraklı açık sistem 97
6.1.2.2.1.Serbest barındırma sisteminde bulunması istenen
özellikler
98
6.2. SAĞIM SİSTEMLERİ 100
6.2.1. Sağım, Süt Toplama ve Sağım Ekipmanları Temizleme sistemi 100
6.2.1.1. Sağım merkezi 101
6.2.1.2. Sağım merkezi sistemlerinde mekanizasyon 102
6.2.1.3. Süthane 103
6.2.1.4. Sağım makinesi 103
7. 100 BAŞLIK SÜT SIĞIRI PROJESİ SÜRÜ PROJEKSİYONU, YEM,
BARINDIRMA, GÜBRE TOPLAMA, YATAKLIK VE SÜT DEPOLAMA
İHTİYAÇLARINI BELİRLEMEK İÇİN ÖRNEK ÇÖZÜM (Özel Şekerden)
104
7.1. BEŞ YILLIK SÜRÜ PROJEKSİYONU 104
7.2. KABA VE KESİF YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI 106
7.3 BARINAK İHTİYACININ HESAPLANMASI 108
7.4. KATI VE SIVI GÜBRE ÜRETİMİ VE DEPOLAMA İHTİYACININ
HESAPLANMASI
109
7.5. YATAKLIK GEREKSİNİMİ VE DEPOLAMA İHTİYACININ
HESAPLANMASI
111
7.6. SÜT TANKI DEPOLAMA KAPASİTESİNİN HESAPLANMASI 111
8. FİZİBİLİTE ANALİZİ NEDİR, FİZİBİLİTE RAPORU NASIL
HAZIRLANIR
112
8.1. PROJE HAZIRLANMASI 114
8.1.1. Proje ile İlgili Genel Bilgiler 115
8.1.2. Proje Alanı Hakkında Bilgiler 116
8.1.3. Projenin Ayrıntılı Tanıtımı 117
8.1.4. Proje Unsurları 120
8.1.4.1. Örmek proje: Etlik Piliç Üretim projesi 120
8.1.5. Proje Mühendisliği 123
8.1.6. Proje Giderleri (Masraflar) 123
8.1.6.1. Yatırım giderleri 124
8.1.6.2. İşletme ve bakım giderleri 124
8.1.6.3. İç ve dış para giderleri 125
8.1.6.4. Gigerleri dönemlere ayırma 125
8.1.7. Proje Gelirleri 125
8.1.8. Proje Finansmanı 126
8.1.9. Nakit Akım Analizi 126
8.1.10. Projenin Değerlenirilmesi 127
4
Sayfa
No
8.1.11. Yüz Başlık Süt Sığırcılığı İşletmesi İçin Ön Yatırım
Fizibilite Raporu
129
8.1.11.1. Proje özeti 129
8.1.11.2. Gerekli kapalı ve açık alanlar 129
8.1.11.3. Damızlık hayvanlar 130
8.1.11.4. Yem maliyeti 131
8.1.11.5. Süt maliyeti ve geliri 131
8.1.11.6. Sürü projeksiyonu 131
9. KAYNAKLAR 133
10. EKLER 134
10.1. SÜT SIĞIRCILIĞI PROJELERİ 134
10.1.1.Elli Başlık Süt Sığırı Projesi 134
10.1.1.1. Giriş 134
10.1.1.2. Türkiye Hayvan Hayvan Varlığı ve Süt Üretimi 135
10.1.1.3. Proje ile ilgili genel bilgiler 136
10.1.1.3.1. Proje alanı hakkında genel bilgiler 136
10.1.1.3.1.1. Coğrafi durum 136
10.1.1.3.1.2 İklim 136
10.1.1.3.1.3. Nüfus ve istihdam 136
10.1.1.3.1.4. Proje alanının hayvansal üretimi 137
10.1.1.4. Projenin kalkınma planlarıyla ilişkisi 137
10.1.1.5. Projenin gerekçesi ve amacı 138
10.1.1.6.Projenin ayrıntılı tanıtımı 138
10.1.1.6.1. Kapasite 138
10.1.1.6.2. Sürü projeksiyonu 138
10.1.1.7. Teknik bilgiler 141
10.1.1.7.1. Yer seçimi 141
10.1.1.7.2. Ahır seçimi 141
10.1.1.7.3. Çevre etkisi 141
10.1.1.7.4. Üretim tekniği 141
10.1.1.7.4.1.Sığır ırkı seçimi 141
10.1.1.7.4.2.Üretim organizasyonu 141
10.1.1.7.4.3. Sulama 142
10.1.1.7.4. 4. Tohumlama 142
10.1.1.7.4. 5. Sağlık önlemleri 142
10.1.1.7.4. 5.1. Barınakla ilgili önlemler 142
10.1.1.7.4. 5.2. Hayvanlarla ilgili önlemler 142
10.1.1.7.4.6. Yem, yataklık, barındırma ihtiyaçlarının, gübre
ve süt üretimi ve depolama kapasitesinin hesaplanması
142
10.1.1.7.4.6.1. Yemleme ihtiyacının belirlenmesi 142
10.1.1.7.4.6.2. Barınak ihtiyacının hesaplanması 148
10.1.1.7.4.6.3. Katı ve sıvı gübre üretimi ve depolama
İhtiyacının hesaplanması
149
5
Sayfa
No
10.1.1.7.4.6.4. Yataklık gereksinimini ve depolama
Kapasitesinin hesaplanması
151
10.1.1.7.4.6.4.1. Yıllık gübre üretimi ve
yataklık ihtiyacı
152
10.1.1.7.4.6. 5. Süt tankı depolama kapasitesi hesaplama 152
10.1.1.7.4.7. Toplam barınak alanı ve yıllık (365 gün) depolama
ihtiyaçları
152
10.1.1.8. İşletme gider ve gelirleri 153
10.1.1.8.1. İşletme giderleri 153
10.1.1.8.1.1. Yatırım giderleri 153
10.1.1.8.1. 2. Alet ekipman giderleri 153
10.1.1.8.1.3.Canlı demirbeş (gebe düve) alımı 154
10.1.1.8.1.4. Yem gideri 154
10.1.1.8.1.4. 1. Kesif yem maliyeti 155
10.1.1.8.1.4. 2. Kaba yem ve altlık temini 156
10.1.1.8.2. İşletme gelirleri 156
10.1.1.9. Projenin finansmanı 163
10.1.1.10. Mali analiz 163
10.1.1.11. Yatırım tutarı 164
10.1.1.11.1. Etüd, proje ve mğşavirlik giderleri 164
10.1.1.11.2. Sabit yatırım tutarı 164
10.1.1.11.2.1. Arazi bedeli 164
10.1.1.11.2.2.Arazi düzenleme ve iç yollar 164
10.1.2. SİLAJLIK MISIR ÜRETİMİ 165
10.1.2.1. Projenin önemi ve amacı 165
10.1.2.2.Proje alanı hakkında bilgiler 165
10.1.2.2.1.Sosyo ekonomik yapı 165
10.1.2.3. Materyal ve Yöntem 165
10.1.2.3.1.Materyal 165
10.1.2.3.2.Yöntem 166
10.1.2.4. Projenin mali analizi 166
10.2. RASYON HAZIRLAMAK İÇİN PAKET PROGRAM 168
10.2.1. Programın Çalıştırılması 168
10.2.2. Programa Ait Besin Ham Madde İçerikleri 181
10.2.3. Süt Sığırları İçin program Kullanılarak Yapılan Örnek
Çözümler
185
10.3. BAZI YEM MADDELERİNİN BESİN MADDE İÇERİKLERİ(%KM) 188
10.4. 2011 YILI YEM FİYATLARI 197
6
PRATİK SÜT SIĞIRCILIĞI YETİŞTİRİCİLİK BİLGİLERİ VE PROJELENDİRME
1. SÜRÜ MEVCUDUNUN KORUNMASI
1.1. SÜRÜ YENİLENMESİNDE KULLANILACAK DAMIZLIK DÜVE SAYISI
135birlikte %25 dolaylarındadır. Ayıklama miktarı genetik ayıklamanın dışındadır.
Yüksek verimli sürülerde ayıklama %35 veya daha yukarıdır.
Pratik olarak bir işletmede her 10 inek için 3-4 adet sürü yenilenmesinde kullanılacak
damızlık düve gereklidir.
Sürü büyüklüğünün korunması için gerekli olan en az sayı, yapılan ayıklama oranı ile,
buzağı ve düve kayıp oranlarına bağlı kalır. 100 ineklik bir sürüde ayıklama oranı %25, düve
ve buzağı kayıp oranı ise %30 ise, sürü büyüklüğünün korunması için gerekli olan sürü
yenilenmesinde kullanılacak düve sayısı Tablo1.1’de görüldüğü gibi hesaplanır;
Tablo 1.1. Sürü yenilenmesinde kullanılacak düve sayısı Olay Hayvan miktarı
% Sayı
Doğan dişi buzağı sayısı/yıl 50 50
Doğum anormalliği ve ölüm (doğumda) 8 4
Kalan 46
0-6 aylık yaş arasında ölüm 10 5
Kalan 41
6 aylık yaş-buzağılama periyodunda ölüm 2 1
Kalan 40
Çiftleştirilmeyen 6 3
Buzağılamada inek kaybı 4 2
Kalan 35 (doğanın %70’i)
Tablo 1.1’de görüldüğü gibi 50 dişi buzağı doğmuş, buzağılama sonrasına kadar elde
35 adet hayvan (yani doğanların %70’i) kalmıştır. Doğan dişi buzağıların 35 tanesini (%75)
sürüde alıkoymakla sürü büyüklüğü, %25 ayıklama oranı ile sürdürülebilir.
Canlı doğan buzağıların 1/3-1/4’ü kaybedilir.
1.2. BUZAĞI VE DÜVE ÖLÜMÜ: Yüksek oranda buzağı kayıplarına neden olan çok
sayıda faktör olmakla birlikte, sürü büyüklüğü ve buzağı bakım-beslemesi en önemli 2
faktördür. Sürü büyüklüğü arttıkça buzağı ölümü yükselmektedir (Tablo 1.2).
Tablo 1.2. Sürü büyüklüğü ve buzağı ölümü (x) Sürü büyüklüğü
(sayı)
Hayvan sayısı 0-3 ay arası
Ölüm (%)
Anormal veya
Ölü doğum (%)
Toplam ölüm
(%)
40-50 76 7.4 6.8 13.3
51-75 94 8.7 7.4 16.1
76-100 37 9.6 8.5 18.1
101-125 23 9.7 8.0 17.7
126-200 14 14.2 6.8 21.0
200-350 3 21.3 12.1 33.4
(x) Etgen ve Reaves, 1978
7
1.3. ELLİ BAŞTA SABİT TUTULACAK BİR SÜT SIĞIRI SÜRÜSÜ İÇİN SÜRÜ
PROJEKSİYONU
Tablo 1.3’de doğum-buzağılama periyodunda muhtelif çağlarda beklenen kayıp neden
ve oranları verilmiştir.
Tablo 1.3. Doğum-buzağılama periyodunda muhtelif çağlarda beklenen kayıp neden ve
oranları Elden çıkma çağ’ı Elden çıkma nedeni Elden çıkan Kalan
% Sayı Erkek Dişi
Doğumda Doğum anormalliği
ve doğumda ölüm
8 4 46
0-6 ay 10 5 41
6 ay-buzağılama (Dişi)
6 ay-12 ay (erkek)
2 1 dişi, 1 erkek 20 19
Döl tutmayan 6
Buzağılamada inek kaybı 4
Sürü projeksiyonu yapılırken muhtelif çağlardaki kayıp oranları Tablo 1.3’deki gibi
alınmıştır. Yani;
Buzağılamada inek kaybı %4, Doğum anormalliği ve doğumda buzağı ölümü %8, 6 ay-buz.
Aralığı ölüm oranı: %2, Döl tutmayan : %6, Buzağılamada kayıp %4. Tablo 1.4’de, yapılan 5
yıllık sürü projeksiyonu gösterilmiştir.
Tablo 1.4. Beş yıllık sürü projeksiyonu(x) Sürü akımı Kalan
1.YIL
1. yıl başı mecudu 50 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan 50-(50x%4=2)=48
Doğan canlı buzağı 48- (48x%8=4)=44 (22 erkek, 22 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 22-(22x%2= 1)=21
6 ay- 12 aylık erkek, satılacak 22-(22x%2=1)=21
Ayıklanan inek (%10) 48-(48x%10=)=43
Tohumlanan inek 43
Ayıklanan düve (%25) 21-(21x%25=5)=16
Tohumlanan düve 21-5=16
Döl tutan inek (gebe kalan) 43-(43x%6= 3)=40
Gebe kalan düve 16-(16%6=1)=15
Satılacaklar 5 adet inek, 5 adet 1. yıl doğan düve, 21 adet 1. yıl doğan tosun
1. yıl sonu mevcudu 43 inek (40’ı gebe), 16 birli düve (15’i gebe)
2. YIL
2. yıl başı mevcut 43 inek (40’ı gebe), 16 birli düve (15’igebe)
Buzağılayan, laktasyonda olan 40+15=55- (55x%4=3)=52
Doğan canlı buzağı 52- (52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (24x%2= 1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24- (24x%2= 1)=23
Ayıklama inek (%15) 52 –(52x%15=8)=44
Tohumlanan inek 47
Ayıklama düve (%40) 23x%40=9
Tohumlanan düve 23-9=14
Döl tutan inek 44- (44x%6=3)=41
Döl tutan düve 14- (14x%6= 1)=13
Satılacak olanlar 8 adet inek, 9 adet birli düve , 2. yıl doğumlu 23 tosun
2. yıl sonu mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
8
Tablo .4’ün devamı. Sürü akımı Kalan
3. YIL
3. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan (41 inek+13 düve=54- (54x%4=2)=52
Doğan canlı buzağı 52 –(52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (23x%2=1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24- (22x%2=1)=23
Ayıklama inek (%15) 52- (52x%15)=8
Tohumlanan inek 52-8=44
Ayıklama düve (%40) 23x%40=9
Tohumlanan düve 23-9= 14
Döl tutan inek 44- (44x%6=3)=41
Döl tutan düve 14-(14x%6=1)=13
Satılacak olanlar 8 adet inek, 9 birli düve, 3. yıl doğumlu 23 tosun
3.yıl sonu mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
4. YIL
4. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan (41 inek+13 düve=54-(54x%4=2)=52
Doğan canlı buzağı 52-(52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23
Ayıklama inek (%15) 52 –(52x%25=8)=44
Tohumlanan inek 52-8 =44
Ayıklama düve (%40) 23x%40=10
Tohumlanan düve 23-10=13
Döl tutan inek 44-(44x%6=2)=42
Döl tutan düve 13-(13x%6=1)=12
Satılacak olanlar 8 inek, 10 adet birli düve, 23 adet 4. yıl doğumlu tosun
4.yıl sonu mevcudu 44 inek (42’si gebe), 12 gebe düve
5. yıl
5. YIL
5. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (42’si gebe), 12 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan (42 inek +12 düve=54)- (54x%4=2)=52
Doğan canlı buzağı 52-(52x%8=4)= 48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (24x%2=1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23
Ayıklama inek (%15) 52-(52x%15)=8
Tohumlanan inek 52-8=44
Ayıklama düve (%40) 23x%40=10
Tohumlanan düve 23-10=13
Döl tutan inek 44-(44x%6=3)=41
Döl tutan düve 13-(13x%6=1)=12
Satılacak olanlar 8 inek, 10 birli düve, 23 adet 5. yılda doğan tosun
5..yıl sonu mevcudu 44 inek (41’i gebe), 12 gebe düve (x) Süt verimi düşük olan, döl tutmayan v.b. ineklerin 1 yılda %10’u, diğerher yılda %15; gelişme durumları iyi olmayan
düvelerden 1. yılda %25’i, diğer her yılda %40’ı ayıklanmıştır. Erkek buzağılar ise, 8-10 aylık olduklarında doğdukları yıl
içinde elden çıkarılmıştır.
Sürü projeksiyonu hazırlanırkan proje yıllarına göre Tablo 1.5’deki inek ve düve
ayıklama oranları kullanılmıştır.
9
Tablo 1.5. İnek ve düve ayıklama oranlarıı Yıl İnek
ayıklama
%
Düve ayıklama
%
1 10 25
2 15 40
3 15 40
4 15 40
5 15 40
10
2. SÜT SIĞIRLARININ BESİN MADDESİ İHTİYAÇLARI VE RASYON
HAZIRLAMA
Hayvanların yaşama ve büyümeleri, süt ve döl verebilmeleri için çeşitli besin
maddelerine ihtiyaçları vardır. Besin maddesi, yenen yiyeceklerde bulunan ve hayatın
fizyolojik işlevleri için kullanılan bileşiklerdir. Esansiyel olan ve olmayan olmak üzere 2 tür
besin maddesi vardır. Esansiyel besin maddeleri vücutta sentezlenemedikleri için mutlaka
rasyonla alınmalıdırlar. Esansiyel olmayanlarsa, ya vücut tarafından, ya da hayvan ruminant
ise rumende mikroorganizmalar tarafından sentezlenirler. Sığırın su, mineraller,
karbonhidratlar, yağlar ve vitaminler olmak üzere 6 çeşit besin maddesine ihtiyacı vardır. Süt
sığırının vücut fonksiyonlarını eksiksiz olarak yerine getirebilmesi için gereken bu besin
maddelerinin, her birine olan ihtiyaçları 19. y.y ın başından beri araştırılmaktadır. Çiftlik
hayvanlarının besin maddesi gereksinim standartları 20. yy ın başlarından beri National
research council (NRC) tarafından rapor edilmektedir. 7th defa revise edilerek süt sığırlarının
besin maddesi ihtiyaçları 2001’de http://www.nap.edu./catalog/nrs/) basılmıştır (Anonim,
2010). Tablo 2.1 ve Tablo 2.2’de muhtelif yaş ve durumlardaki süt sığırları için, Tablo 2.3a
ve Tablo 2.3b’de ise laktasyondaki inekler için besin maddesi ihtiyaçları gösterilmiştir
(Şekerden ve Özkütük, 1990).
11
Tablo 2.1. Süt sığırlarının günlük besin maddesi ihtiyaçları (x) Canlı
Ağırlık
(kg)
Yaş
(hafta)
Günlük
Canlı ağ.
Kazancı(gr)
Protein Enerji
Toplam (gr) Hz. (gr) Yaşama payı
İçin net
Enerji (Mcal)
Canlı ağırlık
Kazancı için
Net enerji
(Mcal)
BÜYÜMEKTE OLAN DÜVELER
Büyük ırklar
40 200 110 100 0.9 0.4
45 300 135 120 1.1 0.5
55 5 400 180 145 1.3 0.6
75 10 750 330 245 1.5 0.9
100 15 750 370 260 2.0 1.1
150 24 750 435 295 3.1 1.5
200 34 750 500 330 4.1 1.8
250 43 750 570 356 4.8 2.2
300 53 750 640 395 5.6 2.5
350 62 750 715 430 6.2 2.8
400 72 750 800 465 6.9 3.1
450 82 700 885 495 7.5 3.1
500 93 600 935 505 8.1 2.9
550 107 400 915 475 8.7 2.0
600 133 150 810 405 9.3 0.7
Küçük ırklar
20 100 65 60 0.6 0.2
25 150 90 80 0.8 0.3
35 5 300 135 110 0.9 0.5
50 10 500 215 160 1.0 0.9
75 17 550 275 190 1.5 1.0
100 23 550 320 210 2.1 1.1
150 36 550 390 245 3.7 1.3
200 49 550 465 280 4.1 1.6
250 62 550 550 320 4.8 1.9
300 76 500 590 330 5.6 2.0
350 93 350 585 315 6.2 1.5
400 121 150 555 290 6.9 0.7
450 192 50 580 290 7.5 0.5
12
Tablo 2.1’in devamı. Canlı
Ağırlık
(kg)
Yaş
(hafta)
Günlük
Canlı ağ.
Kazancı(gr)
Protein Enerji
Toplam (gr) Hz. (gr) Yaşama payı
İçin net
Enerji (Mcal)
Canlı ağırlık
Kazancı için
Net enerji
(Mcal)
BÜYÜYEN ERKEKLER
Büyük ırklar
40 200 110 100 0.9 0.4
55 5 400 180 145 1.3 0.6
100 13 1000 455 320 2.1 1.3
200 27 1000 595 390 4.5 2.2
300 41 1000 745 465 7.2 3.0
400 56 1000 930 540 9.0 3.8
500 70 900 1110 610 10.6 4.0
600 88 700 1190 630 12.1 3.5
700 112 500 1235 630 13.6 2.8
800 250 1165 570 15.1 1.4
Küçük ırklar
20 150 90 80 0.6 0.3
50 8 650 265 200 1.0 1.1
100 18 750 390 255 2.1 1.6
200 37 750 530 330 4.5 2.3
300 56 750 680 395 7.2 3.1
400 76 700 820 450 8.9 3.6
500 106 400 885 455 10.6 2.3
600 100 800 385 12.1 0.6
Ergin boğların yaşama payı ihtiyacı
500 - 640 300 9.5 -
600 - 735 345 10.8 -
700 - 830 390 12.3 -
800 - 915 430 13.9 -
900 - 1000 470 15.2 -
1000 - 1075 505 16.9 -
1100 - 1160 545 18.2 -
1200 - 1235 580 19.5 -
1300 - 1310 615 20.7 -
1400 - 1380 650 21.9 -
(x). Anonim, 1971.
13
Tablo 2.2. Süt sığırlarının günlük besin maddesi ihtiyaçları (x) Canlı
Ağırlık
(kg)
Yaş
(hafta)
Günlük
Canlı ağ.
Kazancı
(gr)
THBM
(kg)
Ca
(gr)
P
(gr)
Karotin
(gr)
Vit. A
(1000 IU)
Vit D
(IU)
BÜYÜMEKTE OLAN DÜVELER
Büyük ırklar
40 200 0.5 2.2 1.7 4.2 1.7 265
45 300 0.6 3.2 2.5 4.8 1.9 300
55 5 400 0.9 4.5 3.5 5.8 2.3 360
75 10 750 1.5 9.1 7.0 7.9 3.2 495
100 15 750 2.0 10.9 8.4 11.0 4.0 660
150 24 750 2.7 15.0 12.0 16.0 6.0 990
200 34 750 3.4 18.0 14.0 21.0 8.0 1320
250 43 750 4.0 21.0 16.0 26.0 10.0 -
300 53 750 4.5 24.0 18.0 32.0 13.0 -
350 62 750 4.9 25.0 19.0 37.0 15.0 -
400 72 750 5.2 26.0 20.0 42.0 17.0 -
450 82 700 5.3 27.0 21.0 48.0 19.0 -
500 93 600 5.3 27.0 21.0 53.0 21.0 -
550 107 400 5.0 26.0 20.0 58.0 23.0 -
600 133 150 4.3 24.0 18.0 64.0 26.0 -
Küçük ırklar
20 100 0.3 1.1 0.8 2.1 0.8 130
25 150 0.4 1.5 1.1 2.6 1.0 165
35 5 300 0.6 3.2 2.5 3.7 1.5 230
50 10 500 0.9 4.9 3.8 5.3 2.1 330
75 17 550 1.2 7.0 5.4 7.9 3.2 495
100 23 550 1.6 9.0 7.0 11.0 4.0 660
150 36 550 2.3 12.0 9.0 16.0 6.0 990
200 49 550 2.9 15.0 11.0 21.0 8.0 1320
250 62 550 3.5 17.0 13.0 26.0 10.0 -
300 76 500 3.8 19.0 14.0 32.0 13.0 -
350 93 350 3.7 19.0 14.0 37.0 15.0 -
400 121 150 3.6 19.0 14.0 42.0 17.0 -
450 192 50 3.4 19.0 14.0 48.0 19.0 -
14
Tablo 2.2’nin devamı Canlı
Ağırlık
(kg)
Yaş
(hafta)
Günlük
Canlı ağ.
Kazancı
(gr)
THBM
(kg)
Ca
(gr)
P
(gr)
Karotin
(gr)
Vit. A
(1000 IU)
Vit D
(IU)
BÜYÜMEKTE OLAN ERKEKLER
Büyük ırklar
40 200 0.5 2.2 1.7 4.2 1.7 265
55 5 400 0.9 4.5 3.5 5.8 2.3 360
100 13 1000 2.2 13.0 10.0 11.0 4.0 660
200 27 1000 3.8 21.0 16.0 21.0 8.0 1320
300 41 1000 5.2 27.0 20.0 32.0 13.0 -
400 56 1000 6.6 30.0 23.0 42.0 17.0 -
500 70 900 7.3 30.0 23.0 53.0 21.0 -
600 88 700 7.7 30.0 23.0 64.0 26.0 -
700 112 500 7.5 30.0 23.0 74.0 30.0 -
800 250 7.1 30.0 23.0 85.0 34.0 -
Küçük ırklar
20 150 0.4 1.5 1.1 2.6 1.0 165
50 8 650 1.0 6.5 5.0 5.3 2.1 330
100 18 750 1.9 11.0 8.0 11.o 4.0 660
200 37 750 3.4 18.0 14.0 21.0 8.0 1320
300 56 750 4.6 23.0 17.0 32.0 13.0 -
400 76 700 5.7 25.0 19.0 42.0 17.0 -
500 106 400 5.6 26.0 20.0 53.0 21.0 -
600 100 5.5 24.0 18.0 64.0 26.0 -
Ergin boğaların yaşama payı ihtiyacı
500 - 4.6 20.0 15.0 53.0 21.0 -
600 - 5.4 22.0 17.0 64.0 26.0 -
700 - 6.1 25.0 19.0 74.0 30.0 -
800 - 6.7 27.0 21.0 85.0 34.0 -
900 - 7.3 30.0 23.0 95.0 38.0 -
1000 - 7.9 32.0 25.0 106.0 42.0 -
1100 - 8.4 35.0 27.0 117.0 47.0 -
1200 - 9.0 38.0 29.0 127.0 51.0 -
1300 - 9.6 40.0 31.0 138.0 55.0 -
1400 - 10.1 43.0 33.0 148.0 59.0 -
Anonim, 1971
15
Tablo 2.3a.Laktasyondaki ineklerin besin maddesi ihtiyaçları (x)
Canlı ağırlık
(kg)
Protein ihtiyacı Enerji
Toplam (gr) Hz. (gr) Net enerji (Mcal) (a)
Laktasyondaki ergin ineklerin yaşama payı ihtiyacı (b)
350 468 220 6.9
400 521 245 7.6
450 585 275 8.3
500 638 300 9.0
550 691 325 9.6
600 734 345 10.3
650 776 365 10.9
700 830 390 11.6
750 872 410 12.2
800 915 430 12.8
Yaşama payı ve gebelik ihtiyacı (gebeliğin son 2 ayı)
350 570 315 8.7
400 650 355 9.7
450 730 400 10.7
500 780 430 11.6
550 850 465 12.6
600 910 500 13.5
650 960 530 14.4
700 1000 555 15.3
750 1080 595 16.2
800 1150 630 17.0
Süt
verimi
( c)
%yağ 66.0 42.0 0.59
2.5 70.0 45.0 0.64
3.0 74.0 48.0 0.69
3.5 78.0 51.0 0.74
4.0 82.0 54.0 0.78
4.5 86.0 56.0 0.83
5.0 90.0 58.0 0.88
6.0 94.0 60.0 0.93
6.5 (x) Anonim, 1971
(a) Laktasyondaki ineklerin yaşama, üreme ve süt verimi için gerekli enerji ihtiyacı
(b) Laktasyondaki ineklerin enerji ihtiyacı =0.085 Mcal NE/kg 3/4 . Yaşama payı ihtiyacına büyüme için 1.
laktasyondaki ineklere %20, ikinci laktasyonda olanlara %10 eklenir.
( c) Her kg süt için gereken besin maddesi ihtiyacı
16
Tablo 2.3b. Laktasyondaki ineklerin besin maddesi ihtiyaçları (x) Canlı ağırlık
(kg)
THBM (kg) Ca (gr) P (gr) Karotin (mg) Vit A
(1000 IU)
Laktasyondaki ergin ineklerin yaşama payı ihtiyacı (gebe değilse)
350 2.8 14.0 11.0 37.0 15.0
400 3.1 17.0 13.0 42.0 17.0
450 3.4 18.0 14.0 48.0 19.0
500 3.7 20.0 15.0 53.0 21.0
550 4.0 21.0 16.0 58.0 23.0
600 4.2 22.0 17.0 64.0 26.0
650 4.5 23.0 18.0 69.0 28.0
700 4.8 25.0 19.0 74.0 30.0
750 5.0 26.0 20.0 79.0 32.0
800 5.3 27.0 21.0 85.0 34.0
Yaşama payı ve gebelik ihtiyacı (gebeliğin son 2 ayı)
350 3.6 21.0 16.0 67.0 27.0
400 4.0 23.0 18.0 76.0 30.0
450 4.4 26.0 20.0 86.0 34.0
500 4.8 29.0 22.0 95.0 38.0
550 5.2 31.0 24.0 105.0 42.0
600 5.6 34.0 26.0 114.0 46.0
650 6.0 36.0 28.0 124.0 50.0
700 6.3 39.0 30.0 133.0 53.0
750 6.7 42.0 32.0 143.0 57.0
800 7.1 44.0 34.0 152.0 61.0
Süt
Verimi
( c)
%yağ 0.255 2.4 1.7
2.5 0.280 2.5 1.8
3.0 0.305 2.6 1.9
3.5 0.330 2.7 2.0
4.0 0.355 2.8 2.1
4.5 0.380 2.9 2.2
5.0 0.405 3.0 2.3
6.0 0.430 3.1 2.4
Anonim, 1971
17
Tablo 2.4. NRC’ye göre süt sığırlarının günlük besin madde gereksinimleri * (Anonimi,
1989a) CA
(kg)
NEI
(Mcal)
ME
(Mcal)
SE
(Mcal)
TDN
(kg)
HP
(g)
Ca
(g)
P
(g)
Vit A
(IU)
Vit D
(IU)
Laktasyondaki ergin ineklerin yaşama payı ihtiyacı
400 7.16 12.01 13.80 3.13 318 16 11 30 12
450 7.82 13.12 15.08 3.42 341 15 13 34 14
500 8.46 14.20 16.32 3.70 364 20 14 38 15
550 9.09 15.25 17.53 3.97 386 22 16 42 17
600 9.70 16.28 18.71 4.24 406 24 17 46 15
650 10.30 17.29 19.86 4.51 428 26 19 49 20
700 10.89 18.28 21.0 4.76 449 28 20 53 21
750 11.47 19.25 22.12 5.02 468 30 21 57 23
Yaşama payı + gebeliğin son 2 ayındaki kurudaki ineklerin gereksinimi
400 9.30 15.26 18.23 4.15 890 26 16 30 12
450 10.16 16.66 19.91 4.53 973 30 15 34 14
500 11.0 18.04 21.55 4.90 1053 33 20 38 15
550 11.81 19.37 33.14 5.27 1131 36 22 42 17
600 12.61 20.68 24.71 5.62 1207 39 24 46 18
650 13.39 21.96 26.23 5.97 1281 43 26 49 20
700 14.15 23.21 27.73 6.31 1355 46 28 53 21
750 14.90 24.44 29.21 6.65 1427 49 30 57 23
Farklı oranlarda yağ içeren 1 kg süt için besin madde gereksinimleri
3.0 0.64 1.07 1.23 0.280 78 2.73 1.68
3.5 0.69 1.15 1.33 0.301 84 2.97 1.83
4.0 0.74 1.24 1.42 0.322 90 3.21 1.98
4.5 0.78 1.32 1.51 0.343 96 3.45 2.13
5.0 0.83 1.40 1.61 0.364 101 3.69 2.28
5.5 0.88 1.48 1.70 0.385 107 3.93 2.43
Kg canlı ağırlık değişimi için besin madde gereksinimleri
CA
kaybı
-4.92 -8.25 -9.55 -2.17 -320
CA
kazancı
5.12 8.55 9.96 2.26 320
* 1. laktasyonda olan genç ineklerin yaşama payı besin madde gereksinimleri vitamin A ve D dışında %20, 2.
laktasyonda olan genç ineklerin gereksinimleri ise %10 oranında artırılmalıdır.
18
Tablo 2.5. NRC tarafından laktasyondaki inekler için önerilen rasyon besin madde
kompozisyonları (Anonim, 1989a) (Hasan R. Kutlu’dan) CA
(kg)
Yağ
(%)
CAK
(kg/gün)
Süt verimi (kg) Erken
laktasyon
Kuru
dönem
400 5 220 7 13 20 26 33
500 4.5 275 8 17 25 33 41
600 4 330 10 20 32 40 50
700 3.5 385 12 24 36 48 60
800 3.5 440 13 27 40 53 67
(KM bazında)
NEI, Mcal/kg 1.42 1.52 1.62 1.72 1.72 1.67 1.25
NEm, Mcal/kg - - - - - - -
NEg, Mcal/kg - - - - - - -
ME, Mcal/kg 2.35 2.53 2.71 2.89 2.89 2.80 2.04
TDN (%) 63 67 71 75 75 73 56
HP (%) 12 15 16 17 18 19 12
HSEL (%) 17 17 17 15 15 17 22
Ham yağ (%)
(minimum)
3 3 3 3 3 3 3
Ca (%) 0.43 o.51 0.58 0.64 0.66 0.77 0.39
P(%) 0.28 0.33 0.37 0.41 0.41 0.48 0.34
Mg(%) 0.20 0.20 0.20 0.25 0.25 0.25 0.16
P(%) 0.90 0.90 0.90 1.00 1.00 1.00 0.65
Na(%) 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.10
Cl(%) 0.25 0.25 0.25 0.25 0.25 0.25 0.20
S (%) 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.25 0.16
Fe (ppm) 50 50 50 50 50 50 50
Co (ppm) 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10
Cu (ppm) 10 10 10 10 10 10 10
Mn(ppm) 40 40 40 40 40 40 40
Zn(ppm) 40 40 40 40 40 40 40
I(ppm) 0.60 0.60 0.60 0.60 0.60 0.60 0.25
Se (ppm) 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30
A, IU/kg 3200 3200 3200 3200 3200 4000 4000
D, IU/kg 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1200
E,IU/kg 15 15 15 15 15 15 15
Örnekler:
Örnek 1
500 kg ağırlığında gebeliğinin son 2 ayında olan ve günde %3.5 yağlı 25 kg süt veren bir
Siyah Alaca ineğin günlük protein, enerji, THBM, Ca, P, karotin ve vitamin A ihtiyaçlarını
hesaplayınız.
Gebelik ve yaşama payı için; 780 gr/gün toplam protein, 300 gr /gün Hz protein,
9Mcal /gün net enerji (Tablo 3 ) (1 Mcal =1000kcal)
ÇÖZÜM; Protein ihtiyacı Enerji THBM
(kg)
Ca (gr) P (gr) Karotin
(mg)
Vit A
(1000 IU) Toplam
(gr)
Hz.
(gr)
Net enerji
(Mcal) (a)
laktasyonda
Yaşama P
+gebelik
780 430 11.6 4.8 29.0 22.0 95.0 38.0
1 kg süt 3.5 78.0 51.0 0.330 2.7 2.0
25 kg süt 87.5 1950 1275 8.25 67.5 50
Toplam
(günlük )
867.5 2380 1286.6 13.05 96.5 72 95 38
19
Örnek 2.
Örnek: 600 kg canlı ağırlıkta olan gebeliğinin son 2 ayında ve günde 30 litre %3.5 yağlı süt
veren bir ineğin enerji ihtiyacı aşağıdaki şekilde hesaplanır;
Protein ihtiyacı Enerji THBM
(kg)
Ca (gr) P (gr) Karotin
(mg)
Vit A
(1000 IU) Toplam
(gr)
Hz.
(gr)
Net enerji
(Mcal) (a)
Laktasyonda
(gebe değil)
Yaş payı
+gebelik
910 500 13.5 5.6 34.0 26.0 114.0 46.0
1 kg süt 78.0 51.0 0.74 0.330 2.7 2.0
30 kg süt 2340 1530 22.2 9.9 81 60
Toplam
(günlük )
3250 2030 35.7 104.6 115 86 114 46
Örnek 3:
550 kg inek, gebe değil
20 litre süt üretimi (%4.0yağlı )
Besin maddesi ihtiyaçları ?
Çözüm; Protein ihtiyacı Enerji THBM
(kg)
Ca (gr) P (gr) Karotin
(mg)
Vit A
(1000 IU) Toplam
(gr)
Hz.
(gr)
Net enerji
(Mcal) (a)
Laktasyonda,
yaşama payı ih.
(gebe değil)
691 325 9.6 4.0 21.0 16.0 58.0 23.0
Yaş payı
+gebelik
1 kg süt 82.0 54.0 0.78 0.355 2.8 2.1
20 kg süt 1640 1080 15.6 7.1 56 42
Toplam
(günlük )
2331 1405 25.2 11.1 77 58 58 23
Örnek: 4
500 kg inek
-Gebeliğinin 7. ayında
-%3.0 yağlı 30 litre süt veriyor.
Besin maddesi ihtiyaçları ?
Çözüm Protein ihtiyacı Enerji THBM
(kg)
Ca (gr) P (gr) Karotin
(mg)
Vit A
(1000 IU) Toplam
(gr)
Hz.
(gr)
Net enerji
(Mcal) (a)
Laktasyonda
(gebe değil)
Yaş payı
+gebelik
780 430 11.6 4.8 29.0 22.0 95.0 38.0
1 kg süt 74.0 48.0 0.69 0.305 2.6 1.9
30 kg süt 2220 1440 20.7 9.15 78 57
Toplam
(günlük )
3000 1870 32.3 13.95 107 1254 95 38
20
Örnek 5;
400 kg
Gebe değil
25 kg %3 yağlı süt
Ham Protein ve enerji ihtiyacı?
Çözüm Protein ihtiyacı Enerji THBM
(kg)
Ca (gr) P (gr) Karotin
(mg)
Vit A
(1000 IU) Toplam
(gr)
Hz.
(gr)
Net enerji
(Mcal) (a)
Laktasyonda
(gebe değil)
521 245 7.6
Yaş payı
+gebelik
1 kg süt 74.0 48.0 0.69
25 kg süt 1850 1200 17.25
Toplam
(günlük )
2371 1445 24.85
2.1.SÜT SIĞIRLARINDA BESİN MADDESİ İHTİYAÇLARININ BELİRLENMESİ
2.1. 1. Su
Büyümekte olan hayvan vücudu, %70-90 oranında su bulundurur. Suyun, hayvan
vücudunda birkaç önemli fonksiyonu vardır; Bunlar, hayvanın destek dokusuna sağlamlık ve
elastikiyet sağlamak, yemin çözünmesine yardım etmek, yemi ve artıkları taşımak, vücudun
ozmotik basıncını sağlamak ve vücuttaki aşırı sıcaklık değişikliklerini önlemek olarak
sıralanabilir.
Yukarıda sayılan nedenlerle süt sığırları önünde sürekli bol miktarda olarak temiz ve
taze su bulundurulmalıdır. Sığırlar yedikleri her kg yem için 3-4 lt su tüketirler. Ayrıca
üretilen her litre süt için ekstra 4-5 litre gerekir. Yüksek süt verimli ineklerin günlük su
ihtiyaçları 60-100 litreye kadar yükselebilir. Gerekenden az su kullanımı, süt verimini
düşürür. Hava sıcaklığı yükseldikçe su ihtiyacı artar. Hava sıcaklığındaki 4 Co artış, su
gereksinimini 6-7 litre yükseltir. Yüksek verimli sağmal inekler sıcak mevsimde günde 150-
200 litre su içebilir. (Moran, 2005).
Su tüketimini hava sıcaklığı dışında kuru madde (KM) alımı, rasyon kompozisyonu,
nem, rüzgar hızı, su kalitesi (Na ve sülfat seviyeleri) ve içilen suyun sıcaklığı ve pH’ı gibi
faktörler de etkiler.
Su İhtiyacı: Su, süt ineklerinin beslenmesinde, en az diğer besin maddeleri kadar önem taşır.
Özellikle yüksek verimli sığırların su ihtiyacı oldukça fazladır.
Hayvanların su ihtiyacı, yemlerden, içirilen sudan, metabolik olaylar sonucu
organizmada çeşitli besin maddelerinin parçalanması sonucu ortaya çıkan sudan olmak üzere
genel olarak 3 ayrı kaynaktan karşılanır. Bunlardan yemlerin içerdiği su, yemler arasında
büyük varyasyon göstermektedir. Yeşil yemler, posalar, silo yemleri %60-90, yoğun yemler
ise %10-15 su ihtiva ederler.
Hayvanlar tükettikleri her kg KM için 3-4 kg suya gereksinirler . Ayrıca üretilen
her litre süt için üretilen her kg süt için 0.870 kg su hesaplanmalıdır. Yüksek süt verimli
ineklerin günlük su ihtiyaçları 60-100 litreye kadar yükselebilir. Gerekenden az su
kullanımı, süt verimini düşürür. Hava sıcaklığı yükseldikçe su ihtiyacı artar. Hava
sıcaklığındaki 4 Co artış, su gereksinimini 6-7 litre yükseltir. Yüksek verimli sağmal inekler
sıcak mevsimde günde 150-200 litre su içebilir (Moran, 2005).
21
Sığırlarda su ihtiyacını canlı ağırlık, süt verimi, iklim, gebelik, yem tüketimi, yemin
protein, mineral madde ve su içerikleri gibi faktörler etkiler. Rasyonun tuz veya protein
bakımından zengin olması su tüketimini artırır. Rasyonun fazla miktarda selüloz içermesi de
gübre ile su kaybına yol açacağından, hayvanın su tüketimini yükseltir.
Su tüketiminin yeterli olmaması durumunda yem tüketimi ve dolayısıyla süt üretimi
düşer.
2.1.2. Kuru Madde (KM)
Yem suyun kaynama noktasına veya daha yüksek sıcaklıklara, yani, artık ağırlık
kaybetmeyeceği bir sıcaklığa kadar ısıtıldığında kalan artık “kuru madde”(KM) olarak
isimlendirilir.
KM ise organik ve inorgank olmak üzere 2 kısımdan oluşur. İnorganik kısım kül
(mineral madde), organik kısım ise protein, yağ ve karbonhidratları ihtiva eder.
Kuru madde, yem maddelerinin %100 susuz kısmını anlatır. KM rasyon
düzenlenmesinde çok önemli bir kriter olup, yüksek verimli süt sığırlarında, ayrıcalık taşıyan
bir konudur. Çünkü, etkin bir süt üretimi için ineğin yeterince KM tüketmesi gerekmektedir.
Yüksek miktarda KM tüketimi, yüksek miktarda enerji ve besin maddesi alımı anlamına gelir.
Süt inekleri hayvansal karbonhidrat, protein ve yağ üretmek için büyük bir potansiyele
sahiptirler. Fakat bu potansiyele erişmek için çok yüksek besin maddesi gereksinimleri vardır.
Böyle bir performansa ulaşmak için süt sığırları her gün, canlı ağırlıklarının %4’üne
kadar kuru madde tüketebilmelidirler (Moran, 2005).
KM İhtiyacının (yem tüketiminin) Belirlenmesi: Hayvanın canlı ağırlığı ile süt verim
düzeyi yem tüketimini etkileyen en önemli faktörlerdir. Laktasyondaki ineklerin süt
verimlerine ve canlı ağırlıklarına göre bir günde tüketebileceği KM oranları (%) Tablo
2.6’da gösterilmiştir.
Tablo 2.6. Laktasyondaki ineklerin süt verimlerine ve canlı ağırlıklarına göre bir günde
tüketebileceği KM oranları (%) (x) Süt verimi
(lt)
Canlı ağırlık (kg)
409 500 545 590
9.1 2.6 2.3 2.2 2.1
13.6 3.0 2.7 2.6 2.5
18.2 3.4 3.1 2.9 2.8
22.7 3.8 3.4 3.2 3.1
27 4.1 3.7 3.5 3.4
31.8 4.6 4 3.8 3.6
30.3 5.1 4.3 4.1 3.8
40.9 4.7 4.4 4.1
45.5 5.0 4.7 4.4
(x) Yıldız, 2012
Süt sığırlarında toplam kuru madde tüketimi (TMT) canlı ağırlık ve süt veriminin
fonksiyonu olarak aşağıdaki formüllerle tanımlanmaktadır (Anonim, 1975).
Düşük verimli sığırlar için: KMT (kg)=0.025x Can.ağ. + 0.1 SV ……………….. (2.1)
Yüksek verimli sığırlar için: KMT (kg) =0.022 Can.ağ. +0.2 SV………………… (2.2)
Formüllerde;
KMT (kg): Günlük kuru madde tüketimi
Can.ağ.(kg): Canlı ağırlık
SV: (kg/gün): Süt verimi
22
Yüksek süt verimli sığırlarda laktasyonun başındaki yem tüketimi gereksinimi karşılamaktan
uzaktır. Bazı araştırmacılar laktasyonun ilk 3 haftalık döneminde kuru madde tüketiminin ,
laktasyonun daha ileri aşamalarındakinden %15 daha düşük olduğunu belirlemişlerdir.
Laktasyondaki ineklerin yem tüketimlerine yönelik Mahana (1998)’da aşağıdaki
eşitliği geliştirmiştir;
KMT (kg/gün) = A x 0.02 x CA + 0.3 x DSV + GCAD
A=1-0.2 [(80-DIM) / 80]
DSV (kg/gün) = 0.1 x SV (kg/gün) + 0.15 x %SY x SV (kg/gün)
DSV. %4 yağa göre düzeltilmiş süt verimi
DIM (days in milk) Sağılan gün sayısı
GCAD= Günlük canlı ağırlık değişimi (kg/gün)
Süt verimi laktasyonun 4-8 haftalarında pik’e ulaşırken, KM tüketimi 10-14 haftalarda pik’e
ulaşmaktadır.
2.1.2.1. İnorganik Maddeler (Mineral Maddeler): KM yakıldığı zaman kalan artığa “kül”
veya “mineral madde” denir. Bütün yem maddeleri ve hayvan kemikleri önemli miktarlarda
kül ihtiva eder. Vücudun kemik dışındaki kısımlarında kül oranı düşük olup, %7
dolayındadır.
Vücuttaki fonksiyonları: Hayvan vücudunda minerallerin çok çeşitli fonksiyonları vardır.
Yeni dokuların ve iskeletin oluşmasında esas madde olan mineral maddeler genç büyümekte
olan hayvanlarda ve laktasyondaki inekler için önemlidir.
Vücut özellikle karbonik ve fosforik asit olmak üzere sürekli olarak asit üretir.
Üretilen bu asitler, kanın asitliğini yükseltme eğilimindedirler. Ancak asitler, kan serumunda
tuzlar tarafından kısmen etkisiz bırakılırlar. Bu konuda sodyum fosfat ve bikarbonat önemli
rol oynar. Kanda önemli miktarlarda kısa zincirli yağ asiti tuzları bulunur. Bunlar asit-baz
dengesini etkilerler.
Demir, hemoglobinin esas kısmıdır. İyot, tiroid bezi arafından salgılanan tiroksin
oluşumu için esastır. Tiroksin ise, tüm vücut hücrelerinin metabolizma oranını etkilemektedir.
Belirli proteinler sadece, sulandırılmış tuz solüsyonlarında eriyebilirler. Bazı
mineraller, bazı besin maddelerinin (özellikle yağların ve proteinlerin), sindirimine yardım
ederler. Bir kısım mineraller ise protein ve karbonhidrat metabolizmasında yararlıdırlar.
Süt ineklerinin veriminin artması, bu mineral maddelere olan ihtiyacı artırmıştır. Süt,
mineral içeriği çok yüksek olan bir maddedir. Bu nedenle, yüksek süt verimli ineklerin
rasyonlarının, daha yüksek oranda mineral madde bulundurması gerekmektedir.
Yemdeki mineral madde eksikliğinin nedenleri:
Hayvanlarda mineral madde yetersizliğinin muhtemel nedenleri şunlar olabilir;
a) Toprakta mineral madde eksikliği: Bazı topraklar yeterli miktarda mineral madde
bulundurmazlar. Bazı topraklarda ise, sürekli ve ağır yapılan ekim nedeni ile, bazı mineral
madde miktarlarında yetersizlik baş gösterebilir. Böyle topraklarda yetişen bitkilerle beslenen
hayvanlarda mineral madde eksikliği görülür.
b) Rasyonda mineral madde eksikliği: Mineral madde içeriği yetersiz olan rasyonlarla
beslenen hayvanlarda mineral madde eksiklikleri meydana gelir. Sürekli olarak yetersiz
miktarlarda protein, enerji veya mineral madde almayan sığır, gittikçe kuvvetten düşer.
Bazen, enerji bakımından yeterli olan rasyonlarda mineral madde eksikliği söz konusu
23
olabilir. Mineral madde eksikliği olan topraklarda yetiştirilen dane ve kaba yemlerle beslenen
sığırlarda, mineral maddelerin birisi veya birkaçı eksiktir. Bu durumda ya toprak
gübrelenmeli, ya da rasyona eksik olan mineraller eklenmelidir.
c) Rasyonda vitamin D eksikliği: Yeterli düzeylerde protein, enerji ve mineral maddeler
ihtiva eden, ancak vitamin D’nin bulunmadığı rasyonlarla beslenen hayvanlarda, muhtelif
mineral madde eksiklikleri görülür. Çünkü, rasyonda vitamin D olmadığında, rasyonun Ca ve
P’u tamamen absorbe edilemez. Eksikliğin birkaç ay sürmesi halinde, hayvanın bacaklarında
ve eklemlerinde sertleşme ve hayvanda genel bir zayıflık görülür. Rasyonda bol miktarda
güneşte kurutulmuş ot varsa veya hayvanın güneş ışınlarından yeteri kadar yararlanması
sağlanıyorsa, hayvan vücudunda bol miktarda vitamin D sentezlenir.
Mineral Madde İhtiyacı
Bir laktasyon döneminde 10 000 kg süt veren bir inek bu dönem içinde yaklaşık olarak
70 kg mineral maddeyi sütle vücudundan çıkarır. Bu da, süt sığırlarının beslenmesinde
mineral maddelerin ne kadar önemli olduğunu gösterir.
Süt sığırları için Ca, P, Mg ve tuz önemli minerallerin başında gelir. Ancak, sığırın
yediği yetiştirildiği toprak Mn, I, Se, Cu, Co ve Zn bakımından yetersiz ise, rasyonda bu
mineralleri içeren premiks’ler kullanılmalıdır.
Süt sığırlarının beslenmesinde mineral madde yetersizliği süt veriminde düşmeye,
çeşitli hastalıklara karşı hassasiyete ve döl verimi bozukluklarına neden olur. Ancak hayvana
gereğinden fazla mineral madde vermek de zararlı etki yapar. Bu nedenle hayvanların yaşam
fonksiyonlarının yerine getirmesini ve veriminin optimum düzeyde tutulması açısından
mineral maddelerin, hayvanların gereksinimlerini karşılayacak ölçüde verilmesi gerekir.
Tuz (NaCl):
Süt sığırlarının rasyonunda yaşamın sürdürülebilmesi için her 100 kg vücut ağırlığı
için 4-6gr/gün tuz’a ihtiyaç vardır. Ayrıca hayvana, her kg süt üretimi için de 1.5-1.8
gr/gün tuz verilmelidir. Tuz ihtiyacının, rasyon KM sinin %0.45’i olarak ifade edilmesi
de mümkündür. Laktasyondaki ineklerin günlük tuz ihtiyaçları, hayvanın canlı ağırlığına ve
süt verimine bağlı olarak 50-100 gr’a veya daha yukarıya kadar çıkabilir.
Sütçü ineklerin günlük tuz ihtiyaçları genel olarak şu şekilde de ifade edilebilir;
Kurudaki inekler için: 30-31 gr./gün
Laktasyondaki inekler için: 60-90 gr/gün
Alelade yemler, süt sığırlarının tüm ihtiyacını karşılayacak kadar tuz ihtiva etmezler.
Yalama taşı, kurudaki ineklerin ve düvelerin tuz ihtiyacını karşılamakta yeterlidir.
Laktasyondaki ineklerin tuz ihtiyaçları ise, ancak rasyona tuz eklemek suretiyle karşılanabilir.
2.1.2.1.1. Makro mineraller
Kalsiyum (Ca)
Ca, süt sığırları için çok önemli bir mineral maddedir. Vücuttaki Ca’un önemli miktarı
süt ile salgılanır.
Laktasyondaki ineklerin Ca ihtiyacı= 15-20 gr/gün yaşama payı + 2.5-3.0gr/1 kg süt’tür.
Buna göre günlük Ca ihtiyacı 50-125 gr/gün olarak ifade edilebilir.
Ca ihtiyacı bazen, rasyon KM sinin %0.5-0.6 sı olarak da ifade edilebilirSüt
ineklerinin yaşama payı için günlük Ca ihtiyacı 17-25 gr’dır.
Her kg %4 yağlı süt, ortalama 1.2 gr Ca içerir. Ancak, rasyondaki Ca’un hayvan
tarafından %38-45’i değerlendirilir. Bu nedenle her litre süt üretimi için 1.7-3.2 gr Ca
hesaplanır.
Süt ineklerinin Ca ihtiyacı 2.3. numaralı formül ile hesaplanabilir;
24
Ca(gr) = (0.0154 x CA)+(1.22x %4 yağ’a göre düzeltilmiş süt verimi) / 0.38………..(2.3)
Formüldeki 0.38 değeri, ineklerde yemdeki Ca’un emilim etkinliğini gösterir.
NRC(1989a) ya göre ;
Yaşama payı Ca (g/gün) = 0.0405 CA…………………………………………………(2.4)
YPCa=0.0405 x 600 =24.3 g/gün
Verim payı Ca=1.22 DSV/0.38
Verim payı Ca (g/gün)=3.21 DSV……………………………….. …………………….(2.5)
(DSV: Düzeltilmiş süt verimi)
VPCa (g/gün)=3.21 x 600 = 96.3 g/gün)
Ca (g/kg süt) = 1.29 +0.48 %yağ ………………………………………………………(2.6)
TCa: YPCa +VPCa ……………………………………………………………………(2. 6-1)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Fosfor (P):
P: Süt sığırlarının P’a olan ihtiyaçları fazladır. Bunun nedeni, P’un hem kemik , hem
de süt bileşiminde bulunmasıdır. Ancak yine de süt sığırlarının P’a olan ihtiyaçları Ca’a
olandan daha azdır. Ca/P oranı 1.3-1.4/1 kabul edilir.
Laktasyondaki ineklerin P ihtiyacı_1-12 gr/gün yaşama payı + 1.7-2.4 gr/1 kg süt
verim payıdır.
Günlük P ihtiyacı canlı ağırlığa ve süt verim seviyesine bağlı olarak 40-60 gr
arasında değişir. P ihtiyacı, toplam rasyon KM sinin % 0.3-%0.4’ü olarak da ifade
edilmektedir.
Süt sığırları vücut P rezervlerinin sınırlı olması, ya da metabolizmada yeterince
değerlendirilmemesi nedeniyle uzun süreli P yetmezliğini tolore edemezler. Rasyonda Ca’un
yüksek, vitamin D’nin düşük düzeylerde bulunması, P’un değerlendirilmesini azaltır.
Süt, %0.9 oranında P içerir. İneklerde yemdeki P’un kullanılabilirliği %45-50 dir.
Kaba yemlerde P miktarı oldukça düşüktür. Tahıllar,değirmencilik yan ürünleri ve
protein kaynaklı yemler ise P bakımından zengindir. Çoğu zaman rasyona inorganik P ilavesi
gerekir.
Ergin süt ineklerinin günlük P ihtiyacı 45-90 gr’dır. Süt ineği rasyonları KM
esasına göre %0.3-0.5 P içermelidir.
Süt ineklerinin P gereksinimi (2.7) no lu formül ile hesaplanır;
P, gr=(0.143 x CA) + (0.99 x %4 yağ’a göre düzeltilmiş süt verimi) / 0.50……………(2.7)
Yukarıdaki formülün paydasında bulunan 0.50 değeri P’un emilim etkinliğini göstermektedir.
NRC(1989a)’ya göre;
Yaşama payı
P(g/gün) = (0.0143 CA)/0.5 = 0.0286 CA……………………………………………….(2.8)
Verim payı:
P(g/gün)= 0.99 FCM/0.5 =1.98 DSV……………………………………………………(2.9)
Gebeliğin son 2 ayındaki gereksinme;
25
P(g/gün) = 0.0401 CA…………………………………………………………………..(2.10)
Sütteki yağ düzeyine bağlı olarak 1 kg süt için gereksinilen P, NRC(1989a)’ya göre şu
şekilde hesaplanır;
P(g/kg süt) =0.78 +0.3.%yağ…………………………………………………………..(2.11)
P(g/gün)= 0.0401 CA...................................................................................................(2.11-1)
Ca/P oranı:
Rasyonun Ca/P oranı uygun olduğu takdirde, rasyonda vitamin D’ye olan ihtiyaç da
azalır. Süt sığırlarında Ca/P oranının 1/1 veya 2/1 olması, eğer rasyon yeterli miktarda
vitamin D içeriyorsa, uygundur.
Mağnezyum (Mg):
Ergin sığırların rasyonlarında Mg’un eksik olması halinde 2-18 gün içinde septomlar
görülür. En düşük Mg ihtiyacı;
-Buzağılar için: 0.9-1.3 gr/gün/100 kg canlı ağırlık
-İnekler için : 2-2.5 gr/gün/100 kg canlı ağırlık (yaşama payı)+0.12 gr/1 kg süt verimi
Buzağı rasyonuna %0.06, inek rasyonuna ise %0.20 oranlarında Mg eklemenin, hayvanın
minimum Mg ihtiyacını karşılayacağı söylenebilir.
Süt önemli miktarda Mg içermektedir (%0.015).
Kaba ve dane yemlerin çoğunda Mg yeterli miktarlarda bulunmaktadır. Dane
yemlerdeki Mg %30-40, kaba yemlerdeki ise %20 sindirilirler.
Yüksek verimli ineklerde ve çayır tetanisi riski bulunması durumunda rasyondaki Mg
oranı %0.25-0.30 arasında olmalıdır.
Mineral madde bakımından yetersiz görülen rasyonlara hayvan tarafından kolayca
sindirilebilen ve ucuz olan Mg0, hayvan başına günde 25-50 gr eklenmelidir.
Yaşama payı Mg gereksinmesinin 2-2.5 g olduğu ve 1 kg süt için 0.12 g Mg un
hayvana sağlanması gerektiği bildirilmektedir.
Süt önemli miktarda Mg içermektedir (%0.015).
Dolayısıyla günlük Mg ihtiyacı
Mg (g/gün) = 2.5 + 0.12 SV……………………………………………………………(2.12)
Potasyum (K):
Sığırın minimum K ihtiyacı belirlenmemiştir. Ancak rasyondaki K düzeyinin,
Toplam rasyon KM sinin;
- buzağılarda %0.7-0.8’i,
-laktasyondaki ineklerde ise, %1’i olmasının uygun olacağı söylenebilir.
Sütün K içeriği %0.15 tir. Laktasyondaki ineklerin minimum K ihtiyacı %0.70 olup, bu
miktar yüksek süt verimli ineklerde laktasyon başında %1’e kadar çıkabilmektedir.
Kükürt (S):
Sütte bulunan S miktarı %0.03 kadardır. Laktasyondaki ineklerin rasyonlarında
bulunması gereken S miktarı ise %0.20 dir.
2.1.2.1.2. Mikro mineraller
Yukarıda anlatılanların dışındaki minerallere sığırların çok az ihtiyacı vardır. Bu
nedenle beslemenin normal yapılması halinde, rasyona bu mineral maddelerden eklemek,
26
gerekmez. Ancak süt veriminin yüksek oluşu ve rasyonda kullanılan yemlerin
kompozisyonlarındaki farklılıklar nedeni ile, sığırlarda, bu tür mineral eksiklikleri de
görülebilir. Bu konuda, bir iz mineral tuzu ile besleme yararlı olabilir. Sığırların iz mineral
eksikliği halinde ortaya çıkabilecek septomlar Tablo 2.7’de verilmiştir.
Demir (Fe): Kan yapımı için gereklidir. Sütte 10 mg/kg Fe vardır.
İneklerde minimum Fe ihtiyacı rasyon KM sinde 100 mg/kg bulunursa, hayvanın
ihtiyacı karşılanır. Süt inekleri 400-1000 ppm miktarda Fe’e tolerans gösterebilirler. Böyle bir
durumda zehirlenme olmaz.
Bakır (Cu): Cu ve Fe’in emilmesi ve kan yapımı için çok önemlidir. Sütte bulunan Cu miktarı, laktasyon
ilerledikçe azalır.
İneklerde Cu ihtiyacı rasyon KM sinde 10 mg/kg ile karşılanabilir.
İyot (I):
Süt ineklerinde yemle alınan iyot’un yaklaşık %10’u sütle atılır. Hayvanın minimum
ihtiyacı rasyon KM sinde 0.6 ppm kadardır. Ergin sığırlar için 0.5 mg/kg iyot, hayvanın
ihtiyacını karşılayabilmektedir.
İyot eksikliği belli bölgeler için özel olup, her bölgede görülmez. Rasyonda soya
fasulyesi küspesi gibi guatr yapıcı maddelerin miktarı çok fazla değilse, iyotlu tuzla besleme,
iyot eksikliğini önemli ölçüde önler.
Kobalt (Co): Co, rumen bakterilerinin B12 vitaminini sentezlemesini sağlar. B12 vitamini
DNA ve kan yapımında çok önemlidir. Co varlığında rumende bakteriler tarafından üretilir.
Eksikliğinde kansızlık, yemden yararlanmada azalma, kısırlık, verim düşüklüğü görülür.
İneklerde Co ihtiyacı rasyon KM sinde minimum 0.1 mg / kg, maksimum 10-20 mg
/kg bulunması ile karşılanabilir.
Manganez (Mn):
Süt ineklerinde Mn ihtiyacı rasyon KM sinde 40 mg /kg’dır.
Çinko (Zn):
Süt ineklerinin Zn ihtiyacı rasyon KM sinde 40 mg /kg olarak belirlenmiştir.
Selenyum (Se):
Süt ineklerinin Se ihtiyacı rasyon KM sinde 0.2 mg /kg kadardır.
Tablo 2.7. Sığırın iz mineral ihtiyaçları ve eksiklik septomları (x) Mine-
ral
Günlük ihtiyaç Eksiklik septomları
Mn Buzağı: rasyon KM sinde 7-10 ppm
İnek: Rasyon KM sinde 20 ppm
Yeni doğmuş buzağı: Deforme olmuş kemikler, bükük bacaklar.
Yüksek oranda hububat ve düşük oranda kaba yem içeren rasyonlarla
beslenen sığırlarda vücut hareketlerinde düzensizlik
Zn Buzağı: Rasyon KM sinde 8-10 ppm
İnek: rasyon KM sinde 40 ppm
Kaşınma, dik yürüyüş, ayaklarda ve dizlerde şişme, derinin
kalınlaşması, erkek buzağılarda normalden küçük testisler, ineklerde
düşük fertilite
S Kuru rasyonda %0.2 Düşük verim, kötü nitrojen kullanımı, selülozun iyi hazmedilmemesi
F Çok az miktarlarda gerekmektedir. 10 ppm üzerinde toksik etki yaparak dişleri ve kemikleri deforme eder.
Se En az 0.05 ppm.
Laktasyondaki inekler için: rasyon KM
Sinde 0.1 ppm
Yüksek oranlarda buzağı ölümü, atılmakta geciken plasenta olaylarında
artış, 3 ppm üzerinde toksik etki yapar.
(x) Moran, 2005
27
2.1.2.2. Organik Maddeler
Yemdeki organik madde miktarı toplam kuru madde ile, kül miktarı arasındaki fark
kadardır. Protein, yağ ve karbonhidratlar olmak üzere 3 çeşit organik madde vardır.
2.1.2.2.1. Protein:
Yem maddelerindeki protein muhtevası genellikle ham protein olarak açıklanır. Yem
örnekleri laboratuarda N muhtevasını belirlemek için analiz edilir. N muhtevasından hareketle
yemdeki ham protein 2.13. no lu formül ile hesaplanır.
HP =N x 6.25……………………………………………(2.13)
Bu eşitlik, rasyon proteininin ihtiva ettiği ortalama %16 N tüketimi üzerine dayandırılır
(Anonim, 2010).
Proteinlerin hepsi karbon, hidrojen, oksijen ve azot ihtiva ederler. Ayrıca çoğu
proteinler kükürt, bir kısım proteinler ise P ve Fe de bulundururlar.
Proteinlerin yapısı: Proteinler amino asitlerden yapılmıştır. Muhtelif proteinlerin, bir protein
molekülünde bulundurdukları amino asitlerin sayı ve/veya sırası birbirinden farklıdır. Bu
özellik bakımından birbirinin aynı olan 2 protein bile yoktur. Bazı proteinlerde önemli amino
asitlerden hiç birisi bulunmaz. Bunun, beslenme açısından önemi vardır. Çünkü, bu tür amino
asitler tek mideli hayvanlarda vücutta sentezlenemez. Oysa, normal bir beslenme için bunların
çoğu şarttır. Ruminantlarda ise bu proteinler rumende, Rumen mikroorganizmaları tarafından
sentezlenebilmektedir. Sığır da bu mikroorganizmaları sindirmek suretiyle üretilen
proteinlerden yararlanır. Bu nedenle süt sığırı beslenmesinde rasyondaki proteinin kalitesi çok
fazla önem taşımaz.
Proteinlerin fonksiyonları: Yıpranan dokuları onarmak, hormonların sentezlenebilmesi için
gerekli amino asitleri sağlamak, sütün protein muhtevasını tamamlamaktır. Ayrıca protein,
hayvan vücudunda enerji kaynağı olarak da kullanılabilmektedir.
Protein ihtiyacı: Bir süt sığırı rasyonundaki protein, rasyon kuru maddesinin %8-10’u
kadardır. Laktasyondaki ineklerin vücut büyüklüğü ve süt verimine bağlı olarak 2-4 kg/gün
proteine ihtiyaçları vardır. Bir ineğin ihtiyaç duyduğu protein miktarı ineğin vücut
büyüklüğüne, büyümesine, süt verimine ve gebelik dönemine bağlıdır. Bununla birlikte,
protein ihtiyacı üzerine süt üretimi major etkiye sahiptir.
Süt üretiminin farklı seviyeleri için ham protein ihtiyacı Tablo 2. 8’de gösterilmiştir.
Yemlerin protein içerikleri ve ruminantların protein ihtiyaçları genelde “toplam
protein” olarak ifade edilmektedir. Bunun nedeni, ruminantların, protein olmayan azotlu
bileşikleri de proteinler kadar iyi kullanabilmeleridir. Protein, “ham protein” olarak ölçülür.
Ham protein = Rumende yıkılabilen proteininin toplamı + rumende yıkıma dirençli diyet
proteinidir.
Tablo 2. 8. Laktasyonun farklı dönemleri için ham protein ihtiyacı (x) Süt üretim devresi Ham protein
ihtiyacı (%)
Laktasyon başı 16-18
Laktasyon ortaları 14-16
Laktasyon sonu 12-14
Kuruda 10-12
(x) Moran, 2005
Sürünün protein ihtiyacı hesaplandığı zaman, ham protein veya ungradable diyet
proteini rakamaları kullanılabilir. Rumen degradable ve undegradable diyet proteini için
ihtiyaçlar sadece tahmini olarak hesaplanabilir.
28
Gelişmekte olan sığırların rasyonlarında yeterli miktarda protein bulunmaması
durumunda, büyüme yavaşlayarak erginlik gecikir.
Yetersiz düzeyde protein içeren rasyonla beslenen laktasyondaki hayvanlarda ise süt
verimi düşer, vücut proteini harcanarak negatif bir azot dengesi oluşur. Rasyondaki protein
eksikliğinin aşırı olması durumunda ise, sütün, yağsız kuru madde oranında da düşme görülür.
Sığırları gerekenden fazla miktarda protein içeren rasyonla beslemenin fizyolojik
açıdan her hangi bir sakıncası yoktur. Ancak, proteinin pahalı olması nedeni ile ekonomik
açıdan uygun olmaz.
Proteinler vücutta fazla miktarda depo edilemezler. Bu nedenle de rasyon, gerektiği
miktarda protein içermelidir.
Süt sığırlarının tüm protein ihtiyacının, mutlaka protein beslemesi ile sağlanması
gerekmez. Çünkü sığırlar protein olmayan azotlu maddelerden de protein
sentezleyebilmektedir. Bu nedenle sığır protein ihtiyacının bir kısmını mikrobiyal amino
asitlerden karşılar. Ancak mikrobiyal protein sentezi için de karbon, hidrojen ve oksijen
gerekmektedir.
Vücutta protein rezervinin kısıtlı olması nedeniyle, rasyondaki protein düzeyinin
düşük olmasının olumsuz etkisi, çok kısa süre içinde görülür.
2.1.2.2.1.1. Protein ihtiyacının belirlenmesi:
Hayvanların protein ihtiyacı belirlenirken, 3 kriter dikkate alınır;
-Yaşama payı protein ihtiyacı
-Dışkı metabolik azotu,
-Verim payı protein ihtiyacı
Gebelikte fetüs ve yavru zarlarının gelişimi, büyüme ve laktasyon için duyulan
gereksinme, verim payı gereksinmesi olarak dikkate alınmalıdır.
Protein ihtiyacının belirlenmesinde uzun yıllar ham protein ve sindirilebilir ham
protein üzerinde durulmuştur. Ancak bilindiği gibi ruminantlarda tüketilen proteinlerin büyük
kısmı rumende mikrobiyal aktivite sonucunda yıkılmakta ve yeniden mikroorganizma proteini
olarak sentezlenmektedir. Ruminantların dışkılarındaki proteinlerin büyük bir kısmını da
sindirilemeyen mikrobial proteinler oluşturmaktadır. Bu da, normal protein sindirilebilirliğini
anlamsız kılmaktadır. Protein sindirilebilirliğinde esas üzerinde durulmasıgereken konu,
gerçek sindirilebilirliğin belirlenmesidir. Yine mikrobiyal fermentasyonun sindirim tüpünün
aşağı kısımlarında meydana geldiği hayvan türlerinde de mikroorganizmalar
sindirilmediklerinden, tamamen dışkıya geçmektedirler. İşte bu durumlar proteinlerin
sindirilebilirliğinde karmaşıklıklara neden olmaktadır. Ayrıca, yüksek verimli süt
hayvanlarında ve hızlı gelişen besi hayvanlarında bazı durumlarda yüksek gereksinme,
rasyonun kaba yemlere dayalı olması ve besi hayvanlarında yüksek kesif yem içeriğine bağlı
olarak gelişen rumen asidozu nedeniyle mikrobiyel gelişme ve mikrobiyel protein sentezinin
aksaması gibi) mikroorganizmalar tarafından sentezlenen protein miktarı, bu hayvanların
amino asit gereksinimlerini karşılamaktan uzak olabilmektedir. Bu durumda bu hayvanlara,
daha fazla miktarda rumende yıkılmayan proteinlerin verilmesi gerekmektedir. BU nedenle
ARC (1980; 1984a) ve NRC(Anonim, 1985a) ruminant hayvanlar için protein
gereksinmelerinin hesaplanmasında rumende yıkılabilir protein (RYP) gereksinmesi ve
rumende yıkıma dirençli olan protein [(bypass protein (RYDP)] gereksinmesi kavramını
geliştirmişlerdir. Bunun yanında emilebilir protein NRC (Anonim, 1989a) ve metabolik
protein (AFRC (Anonim, 1993) gereksinmelerinden de bahsedilmekteve farklı ülkelerde
protein gereksinimleri bu yaklaşımlarla hesaplanmaktadır. Metabolik protein yaklaşımı,
rumende yıkıma dirençli sindirilebilir yem proteini ile sindirilebilir bakteri proteinini
içermektedir.
29
ARC (Anonim, 1980; 1984a) ve Anonim (1985a)’in geliştirdiği sistemlerde rumendeki
mikroorganizma ve bu mikroorganizmaların beslenmesi, hayvanınkinden ayrı olarak
değerlendirilmektedir. Mikroorganizmalar NPN maddelerden ve rumende yıkılabilir
proteinden yararlanmaktadırlar. Hayvanlar ise, mikroorganizmalar tarafından sentezlenen
proteinden daha fazla proteine gereksinme duyarlar ve mikrobiyel protein ve rumende yıkıma
dirençli proteini kullanabilirler.
Muhtelif araştırma kuruluşları rumende mikrobiyel protein sentezi için aşağıdaki
yaklaşımları geliştirmişlerdir;
Birim ME tüketimi için sentezlenen mikrobiyel protein miktarı; Kuruluş Birim ME tüketimi için sentezlenen mikrobiyel protein miktarı
ARC (Anonim, 1980) 7.8 gr/MJ ME(32.65 gr/1 McalME)
ARC (Anonim, 1984a) 8.4 g MJ ME(35.16 gr/1 McalME)
NRC (Anonim, 1996) 13 g/100 g TDN (x) (*)
(x) 13 g/0.356 McalME=36.5g/McalME veya 8.7 g/MJ ME
(*) 1 kg TDN=4.4 Mcal SE=0.81SE=3.56 Mcal ME
Mikroorganizmaların tersine, hayvanın protein gereksinmesi, ürettiği kas, süt veya
yapağı miktarına bağlı olarak değişir.
Süt sığırlarında ham protein (HP) ihtiyacının belirlenmesinde 1 numaralı eşitlikten
yararlanılır;
HP(gr) = (3.7 x W0.75)/ +(85 x SV)………………………………………………………(2.14)
Burada;
W0.75 : Metabolik vücut ağırlığı,
SV: Süt verimi (kg)
Sindirilebilir ham protein (SHP) ihtiyacı ise, 2 no lu formül kullamılarak hesaplanır.
SHP (gr) = (Canlı ağırlık/2) + 100 + (DSV x 60)………………………………………(2.15)
Burada; DSV: %4 yağa göre düzeltilmiş süt verimidir.
Değişik oranlarda yağ içeren süt, standart süte aşağıdaki 3 no lu formül ile çevrilir;
DSV (kg) = Süt verimi [(0.4 + (0.15 +süt yağı)]……………………………………….(2.16)
Bu formülde normal süt %4 yağlı süt olarak kabul edilmiştir.
a) Yaşama payı protein gereksinimi
NRC (Anonim, 1989a) tarafından saptanan yaşama payı için gereksinim duyulan ham
protein gereksinimi (YPHPG) eşitliği aşağıdadır;
YPHPG = 70.7 + 2.77 * CA0.75 (g/gün)……………………………………………….(2.17)
Son zamanlarda ruminantlarda protein değerlendirme sistemleri içinde metabolik
protein gereksinmesi (MPG) üzerinde ağırlıkla durulmakta ve gereksinmelerde “metabolik
protein” kavramının kullanımı yaygınlaşmaktadır.
Metabolik protein (MP), sindirilebilir mikrobiyel protein ile rumende yıkıma dirençli
sindirilebilir proteinden oluşmaktadır.
Metabolik protein gereksinmesi (MPG);
30
NRC (Anonim, 1996) ; MPG = 3.80 CA0.75 (g/gün),………………………(2.18)
AFRC (Anonim, 1993)’e göre; MPG =2.30 Can.ağ.0.75 (g/gün)
INRA (Anonim, 1989b)’nin PDI sisteminde; PDI gereksinmesi =3.25 Can.ağ.0.75 (g/gün)
olarak tanımlanmaktadır.
PDI sistemi metabolik protein yaklaşımının aynısıdır. Aynı eşitlik doğrudan canlı ağırlığa
bağlı olarak aşağıdaki şekilde verilmiştir;
PDI = 95+0.5 Can.ağ (g/gün)
b) Verim Payı Protein Gereksinmesi
Verim payı protein gereksinmesinin hesaplanmasında sütün protein içeriği dikkate
alınmaktadır. Süt protein içeriği de, sütün yağ içeriği ile büyük ilişki içindedir. NRC
(Anonim, 1989a) süt yağı ve süt proteini arasındaki ilişkiyi aşağıdaki şekilde belirlemiştir;
SPI %protein =1.9 +0.4 * %yağ…………………………………………………….(2.18-1)
SPI: Süt protein içeriği
Yağ içeriği bilinen 1 kg süt için gereksinim duyulan ham proteinin saptanması için NRC
(Anonim, 1989a) ‘dan adapte edilen aşağıdaki eşitlik önerilebilir;
1 kg HPG (g/kg süt) = 43.6 + 11.5 * %yağ……………………………………………(2.19)
Metabolik protein gereksinimi dikkate alındığında ise AFRC (Anonim, 1993) sütün ham
protein içeriğine bağlı olarak aşağıdaki şekilde ifade etmiştir;
1 kg MPG = 13.57 x %SP ……………………………………………………………..(2.20)
Burada ; %SP: sütün protein % sidir.
%4 yağlı 1 kg süt için yukarıdaki kat sayı 13.57 x 3.6 =48.85 g olmaktadır.
NRC (Anonim, 1996) 1 kg süt üretimi için gereksinim duyulan metabolik protein
miktarının, süt protein içeriği ve metabolik proteinin süt proteini için kullanım etkinliği %65
kabul edilerek saptanmaktadır. Buna göre;
Metabolik protein gereksinimi (MPG) (2.20) No lu formül ile saptanabilir;.
1 Kg MPG= 15.3 x %SP……………………………………………………………….(2.20)
(15.3 x 3.6 =55 g MP/kg süt)
Rumiantların protein gereksinimlerinin karşılanmasında daha önce de üzerinde
durulan ve ARC (Anonim, 1980; 1984a) ve NRC (Anonim, 1985a) tarafından sistemli hale
getirilen rumende yıkılabilir protein (RYP) ve rumende yıkıma dirençli protein (RYDP)
gereksinimleri aşağıdaki eşitliklerden saptanabilir;
RYP (g/gün) = 36.5 x TMEG (Mcal ME/gün)……………………………………….(2.21)
Burada;
RYP: Rumende yıkılabilir protein
31
TMEG: Toplam metabolik enerji gereksinimi (TMEG)
Rumende yıkıma dirençli protein gereksinimi (RYDP) ise NRC (Anonim, 1989a)’a
göre bulunan toplam gereksinimden RYP’nin çıkarılması ile bulunabilir;
RYDP (g/gün) = THPG (g/gün) – RYP (g/gün)…………………………………….(2.22)
RYDP gereksinimi, genel ham protein gereksiniminden bağımsız olarak da saptanabilir;
NRC (Anonim, 1996)’ya göre verilen
Yaşama payı metabolik protein gereksinimi (YPMPG);
YPMPG (g/gün) = 3.8 x CA 0.75 şeklinde saptanmaktadır./………………………..(2.23)
NRC (Anonim, 1996)’ya göre 1 kg süt verimi için gereksinim duyulan metabolik protein
(MP) aşağıdaki şekilde saptanabilir;
KGSMPG (g/kg) = 15.3 %SPİ………………………………………………………(2.24)
Toplam ham protein gereksinimi (THPG) ise, mikrobiyal ham protein temini ve
rumende yıkıma dirençli ham protein miktarından saptanmaktadır;
Ruminantlarda tüketilen enerji miktarına bağlı olarak mikrobiyel protein sentezinin
önemli düzeyde değiştiği bilinmektedir.Ayrıca rumende serbestleşen azot miktarı da ruendeki
mikrobiyel gelişimi kontrol eden diğer bir faktördür. Bu nedenle yemin enerjisi ile yıkılabilir
azotu arasında , özellikle yemin etkin kullanımı açısından belli bir dengenin olması gerekir.
Rumende serbestleşen amonyak azotunun enerji varlığında etkin bir şekilde
mikrobiyel proteine dönüştürüldüğü (hızlı yıkılabilir protein fraksiyonu için 0.80, yavaş
yıkılabilir protein fraksiyonu için 1.0 (Anonim, 1993) düşünülürse, bu miktar azotun rumende
yıkılabilir azot gereksinmesi konusunda önemli bir gösterge olduğu söylenebilir.
THPG (g/gün) = MBP (g/gün) + RYDHP (g/gün)…………………………………..(2.25)
Burada;
THPG: Toplam ham protein gereksinimi
MBP: Mikrobiyel protein
RYDHP: Rumnede yıkıma dirençli ham protein
NRC yukarıdaki eşitlikte bu miktarı TDN alımının %13’ü (36.5 g/McalME) olarak
bildirmiştir. NRC (Anonim, 1996) rumendeki mikrobiyel protein sentezinde rasyonun, efektif
NDF içeriğine göre düzeltmeler yapmaktadır. Buna göre eNDF düzeyinde %20 nin altında
her %1 düşüş için %2.2 mikrobiyel protein düşüşü ön görülmektedir. Buna göre;
MBP (g/gün) = 0.13 x TDN (g/gün) x [1 –(20 –eNDF)] x 0.022 ………………….. (2. 26)
şeklinde hesaplanmaktadır.
MBG. Mikrobiyel protein
eNDF: Efektif NDF
Yukarıda yapılan tartışmalar ışığında bu eserde 1 McalME alımı için gereksinim
duyulan RYP miktarını 36.5 g olarak alınacaktır. Bu miktar aynı zamanda mikrobiyel protein
sentezine eşdeğer kabul edilmektedir.
32
c) Gebeliğin Son Dönemindeki Protein Gereksinimi
Fötüs gelişiminin yaklaşık 2/3’ü gebeliğin son 2 aylık döneminde gerçekleşir. Bu da
yaklaşık 25-35 kg canlı ağırlık artışı demektir. Fötal gelişim sırasında enerji birikimi yanındai
fötüste önemli miktarda da protein birikimi olmaktadır.
Gebeliğin son 2 ayında yaşama payı enerji gereksinmesi %30 artırılırken, fötüsteki
protein birikimi nedeni ile hayvanların protein gereksinimleri de artmaktadır.
Gebeliğin son 2 ayı için süt sığırlarının protein gereksinimleri NRC (Anonim,
1989a)’un verilerinden adapte edilen aşağıdaki eşitlik ile hesaplanabilir;
GHPG (g/gün) = 9.96 CA 0.75 ………………………………………………………….(2.27)
GHPG: Gebelik ham protein gereksinimi
2.1.2.2. 1.2. Protein olmayan azotlu maddeler
Yemler, birçok protein tabiatında olmayan azotlu madde içermektedir. Bunların en
önemlileri amidler, amino asitler, nükleik asitler ve üredir. Protein olmayan azotlu maddeler
taze bitkilerde bol miktarda bulunur. Süt sığırı bir ruminant olarak bu maddelerden protein
sentezleme yeteneğine sahiptir.
Süt sığırı rasyonlarında protein olmayan azotlu maddelerin en önemli kaynağı üredir.
Üre, %42-45 düzeyinde azot içerir. Ancak, ürenin tadı hayvanın hoşuna gitmediği gibi,
sığırın, üreyi protein sentezinde kullanma yeteneği de çok fazla değildir. Bu nedenle süt sığırı
rasyonlarında üre sınırlı olarak kullanılmalıdır. Ancak, kullanımın sınırlılık derecesi, ürenin
beslemede kullanılış şekli gibi bazı faktörlere bağlıdır.
Protein sentezi için gerekli olan karbon bileşiklerinin (CHO) sağlanabilmesi ve
rasyonun enerji düzeyi olarak sıralanabilir. Ürenin üniform bir şekilde karıştırıldığı rasyona,
karbon bileşiği olarak hububat daneleri ve melas gibi nişasta ve şeker bakımından zengin olan
yemler eklenirse, yemin lezzeti arttığı gibi, yemi Rumen mikroorganizmaları tarafından daha
etkin bir şekilde kullanılabilir. Toplam rasyon proteini yüksekse (kuru maddenin %14-16 sı),
yüksek verimli inekler protein olmayan azotlu maddeleri etkin biçimde kullanamazlar. Buna
karşın, toplam rasyon KM si düşük ise (KM nin %12-13’ü), düşük verimli inekler protein
olmayan azotlu maddelerde etkin şekilde yararlanırlar.
Protein olmayan azotlu bileşikler, tabii protein kaynaklarına oranla oldukça ucuzdur.
Bu nedenle düşük verimli ineklerin günlük protein ihtiyaçlarının %10-20 sinin , hatta 1/3
ünün bu tür bileşiklerden karşılanması yerinde olur. Ancak, protein olmayan azotlu bileşikler
hayvanın iştahını azalttığı ve süt verimini düşürdüğü için, yüksek süt verimli ineklerde daha
fazla kullanılmamalıdır. Ayrıca, süt sığırı rasyonlarında kullanılan üre düzeyi, yavaş yavaş
artırılmalıdır. Çünkü, Rumen mikroflorasının, rasyonun ihtiva ettiği üreye adapte olabilmesi
için yaklaşık 3 hafta gereklidir.
6 aylığa kadar olan buzağılarda protein olmayan azotlu bileşikler beslemede
kullanılmamalıdır. Çünkü, buzağılar henüz tam bir ruminant olmadıklarından, kesif yemleri
yetermiktarda alamamaktadırlar.
2.1.2.2.2. Karbonhidratlar:
Karbonhidratlar, bitki kuru maddesinin %75’ini oluştururlar. Buna karşın, hayvan
vücudundaki karbonhidrat oranı çok düşüktür. Karbonhidratlar sığırın başlıca enerji
kaynağıdır. Yemlerde a) ham selülız ve b) azotsuz öz maddeler olmak üzere 2 tür
karbonhidrat vardır;
2.1.2.2.2.1. Ham selüloz: Karbonhidratların erimeyen kısmı olup, hemi- selüloz, selüloz ve
pentozanları kapsar. Bu bileşiklerde önemli miktarlarda lignin vardır. Lignin, bitkinin en fazla
lif ihtiva eden kısmı olup, hemen hemen hiç sindirilmez. Bitkide lignin, selüloz lifleri
33
etrafında toplanır. Bitki olgunlaştıkça, lignin miktarı da artar. Mikroorganizmalar selülozu
güçlükle hazmeebilirler.
İnekler rumen fonksiyonlarını uygun şekilde sağlayabilmek için diyetlerinde belirli
miktar life gereksinirler. İneklerin diyetlerinde ihtiyacı olan lif seviyeleri Tablo 2.9’da
gösterilmiştir. Listelenen lif ihtiyaçları tamamen minimum değerlerdir. Diyette Neutral
Detergent Fibre nin kabul edilebilir seviyeleri KM nin %30 undan %35’ine kadar sıralanır.
Tablo 2.9. İneklerin diyetlerinde ihtiyacı olan lif seviyeleri
(3 farklı lif seviyesini kullanma)(x) Lif ölçüsü Minimum miktar
diyet lifi (%KM)
Nötr detergent lif 30
Asit detergent lif 19
Ham lif 17
(x) Moran, 2005
Düşük lif, yüksek nişasta içeren diyetler rumennin asitleşmesine neden olur. Hububat
zehirlenmesi (acidosis) meydana gelir. Diyete sodyum bikarbonat gibi buffer’leri ilave etmek
asitliği azaltır ve böylece bu etki düşer. Buffer’lr genellikle günlük hububat tüketimi 4-5 kg
grain/cow aştığı zaman önerilir. Buffer’ler lif yerine kullanılamaz. Bu nedenle düşük lifli
diyetlerle uzun süreli yemlemeden sakınılmalıdır.
2.1.2.2.2.2. Azotsuz öz maddeler: Sindirimi kolay olan karbonhidratlardır. Bunlar şeker,
nişasta, ham selülozun kolay eriyen kısımları ve pentozanları kapsar. Ayrıca, laktik, butirik ve
asetik gibi organik asitleri de ihtiva ederler. Besleme değerleri yüksek, sindirimleri kolaydır.
Karbonhidratlar süt sığırları için en önemli enerji kaynaklarıdır. Vücutta orijinal
formda değil, yağa çevrilerek depolanırlar.
2.1.2.2.3.Yağlar: Yağlar diğer besin maddelerine oranla, her birimlerinde çok fazla enerji
ihtiva ederler. Yağların, çok sınırlı olmak üzere yapısal fonksiyonları da vardır.
2.1.3. Vitaminler:
2.1.3.1. Vitamin ihtiyacı:
Hayvan beslemede vitaminlerin çok büyük önemi vardır. Çünkü, besleme ile ilgili
hastalıkların önlenmesi ve süt verimi üzerine etkindirler. Normal bir rasyon , süt sığırlarına
gereksindikleri tüm besin maddelerini sağlar. Ayrıca sığır, K ve B kompleksi vitaminleri
vücudunda sentezleme yeteneğindedir. A, D ve E vitaminleri ise, vücutta
sentezlenemediğinden, rasyonla alınmalıdırlar.
Eksiklikler rasyona eklenerek giderilebilir. Ancak unutulmamalıdır ki, suda çözünen
vitaminlerin aşırı eklenmesi ineklere zarar vermez. Herhangi bir fazlalık idrarla dışarı atılır.
Bununla birlikte, yağda eriyen vitaminler (önemlileri vitamin A, D, E ve K) ineğin vücudunda
depolanır ve aşırı bir vit A veya D fazlalığı zehirlenmeye veya ölüme neden olabilir.
Vitamin A ve Karotin: Vitamin A’nın provitamini olan karotin hayvan vücuduna bitkisel
orijinli yemlerle alınır. Vücuda alınan karotin ya bağırsaklarda veya karaciğerde, veya her iki
organda birden vitamin A’ya çevrilir. Sığır, tükettiği her mg karotenden 400 IU vitamin A
sentezler.
Sığırların karotin ihtiyacı ya “karotin (mg)”veya IU olarak ifade edilir.1 mg
karotin, yaklaşık olarak 300-400 IU vitamin A’ya eşittir.
Buzağıların her 100 kg vücut ağırlığı için 10-11 mg/gün karoten’e veya 4000-5000
IU vitamin A’ya ihtiyaçları vardır.
34
İnekler de yaşama payı olarak buzağılarla aynı miktarda vitamin A’ya
gereksinirler. Ergin bir ineğin günde 100-150 mg karotin’e veya 40 000- 60 000 IU
vitamin A’ya ihtiyacı vardır. Laktasyondaki bir inek için günde 100 000 IU vitamin
A’ya ihtiyaç vardır.
Laktasyondaki inekler her kg canlı ağırlık için 70-72 IU A vitaminine ihtiyaç
duyarlar. Süt ineklerinin rasyonlarında 1 kg yem KM si içinde en az 3200 IU, normal
şartlarda ise 5000-6000 IU A vitamini veya buna denk aktivitede karoten bulunması
gerekmektedir.
Vitamin A
NRC (1989a) genç sığırlarda vitamin A gereksinmesinin 100 kg canlı ağırlık başına
10.6 mg karoten veya 4240 IU vitamin A olduğunu bildirmiştir. Gebe ve laktasyondaki
hayvanlarda bu gereksinmeler karoten için 19 mg, vitamin A için 7600 IU olduğu
bildirilmiştir.
Ergin hayvanlarda günlük vitamin A gereksinimi kg canlı ağırlık için:
Vitanin A(IU/gün)= 76CA dır. ……………………………………………………… (2.28)
D vitamini:
Sığırlar için en iyi Vitamin D kaynağı güneşte kurutulmuş ot çeşitleridir. Günün belirli
saatlerinde güneş ışığından yararlanması sağlanan sığırlarda vitamin D eksikliği görülmez.
Ergin sığırlar her kg canlı ağırlık için 23 IU vit. D’ye ihtiyaç duyarlar. Rasyon
kuru maddesinde 154 IU vit D bulunması yeterli miktar olarak kabul edilir.
NRC (1989a) süt sığırlarında günlük vitamin D gereksinmesinin kg canlı ağırlık için
30 IU olduğunu bildirmiştir
Vitamin D(IU/gün) =30CA……………………………………………………………(2.29)
E vitamini:
Yemlerde yaygın şekilde bulunduğundan, bu vitamin ihtiyacı sığırlarda rasyon ile
karşılanabilmektedir.
Normal koşullarda süt ineklerinin yemlerine E vitamini ilavesi gerekli değildir. Süt
ineklerinde E vitamini ihtiyacının 300-400 IU/gün şeklinde olduğu bilinmektedir. Sığırlarda
bu oran rasyonla karşılanabilir.
Diğer vitaminler: Yüksek verimli, ketosis riski olan aşırı kondüsyondaki ineklerde, özellikle
laktasyon başlangıcında ilave niasinin, önemli yararları gözlenmiştir. Bu amaçla,
buzağılamadan 2 hafta önce başlayarak hayvan başına günde 6-12 gr niasin verilmesinin ve
bu uygulamanın buzağılamayı izleyen 8-12 hafta sürdürülmesinin, ketozis’in önlenmesinde
etkili olduğu bildirilmektedir.
2.1.4. Süt Sığırlarının Enerji Gereksinimi
Hayvan vücudunun büyüme, verim verme gibi normal fonksiyonlarını yapabilmesi
için enerjiye ihtiyacı vardır. Enerji, sudan sonra hayvan vücudunun gereksindiği en önemli
besin maddesidir. Normal olarak enerji, su dışındaki besin maddelerinin %70-80’ini ihtiva
eder.
Süt sığırlarının yaşama payı ile verim payı (gebelik, süt verimi, döl verimi) için gerekli
olan enerji ve besin maddesi gereksinimlerinin yeterli ve uygun oranlarda dengeli rasyonlarla
verilmesi gerekir.
35
Yüksek verimli ineklerde belirli düzeylerde KM tüketimi ile besin maddeleri
ihtiyacının karşılanması, sindirilme derecesi %70’in üzerinde olan yemlerin kullanılması ile
mümkün olur.
Laktasyondaki ineklerin beslenmesinde enerji, protein, selüloz, A,D,ve E vitaminleri
ile Ca, P, Mg ve tuz kritik besin maddeleridir. Bunların hayvanlara eksiksiz olarak verilmesi
halinde, diğer vitamin ve mineral ihtiyaçlarının karşılandığı kabul edilir. Sözü edilen enerji ve
besin maddelerinin, tüketilen KM içinde yeterli miktar ve oranlarda bulundurulması gerekir.
Ayrıca, temiz ve kaliteli su ihtiyacının karşılanmasına da özen gösterilmelidir.
Yüksek verimli inekler laktasyonun ilk 3-8 haftasında pik süt verimine ulaşırlar. Bu
dönemde hayvanın enerji ihtiyacı maksimum düzeydedir. KM tüketiminin sınırlı olduğu bu
dönemde enerji ihtiyacının rasyonla karşılanması mümkün olmamaktadır. Bu durumda inek,
enerji açığını kapatmak için vücut rezervlerini harekete geçirir.
Bir süt sığırının günde 20-30 Mcal’ye ihtiyacı vardır.
Süt sığırı işletmelerinde rasyondaki yaşama payı ve süt verimi için enerji düzeylerinin
düşük oluşu önemli sorunlar yaratır;
Genç sığır rasyonlarında enerji ihtiyacının gerekenden düşük olması halinde yavaş
büyüme, çok zayıf bir görünüş, başın vücuda göre uygun büyüklükte olmaması ve cinsi
olgunlukta gecikme septomları görülür. Enerji düzeyi düşük rasyonlarla çok uzun süre
beslenen hayvanlar 18-24 aylık yaşa kadar cinsi olgunluğa ulaşmayabilir.
Ergin hayvanların rasyonlarında enerji eksikliği halinde ise, buzağılamadan sonra hızla
canlı ağırlık kaybı, laktasyonda ulaşılacak maksimum süt verim düzeyinin düşük oluşu, süt
verim devamlılığının iyi olamaması, kısa laktasyon periyodu, çok şiddetli enerji eksikliğinde
ise döl verimi paterninin bozulması septomları söz konusudur.
Enerji, yemle alınan proteinlerden, yağlardan ve karbonhidratlardan sağlanabilir.
Ancak süt sığırlarında enerji kaynağı olarak en çok karbonhidrat kullanılır. Bunun nedeni,
karbonhidratların süt sığırları için en ekonomik enerji kaynağı olmasıdır.
Protein bir enerji kaynağı olarak karbonhidratlara oranla 5-10 defa daha pahalıdır.
Yağ, çok kesif bir enerji kaynağıdır. Ancak, sığır rasyonlarında sınırlı olarak
kullanılmalıdır.
Süt sığırlarının enerji ihtiyaçları “tekmil hazmolabilir besin maddeleri (THBM)”,
“hazmolabilir enerji”, “metabolik enerji” ve “net enerji” olarak açıklanabilir.
2.1.4.1. Enerji İhtiyacının Hesaplanması:
Süt ineği rasyonlarında enerji birimi olarak metabolik enerji (KcalME/kg) ve toplam
sindirilebilir besin maddesi (%TDN) en çok kullanılan birimlerdir. Türkiye’de geçerli olan
“Karma Yem Tebliğinde yem fabrikalarının hazırladığı karma süt yemlerinin en az 2400
Kcal/ME/kg bulundurması öngörülmüştür.
a) Yaşama payı
Bütün çiftlik hayvanları, vücut fonksiyonlarının korunması, vücut sıcaklığının
kontrolü için nerjiye ihtiyaç duyarlar. Hayvanların normal vücut fonksiyonlarının korunması
ve vücut sıcaklığının kontrolü için harcadıkları enerji, “yaşama payı “ enerji gereksinimi
olarak dikkate alınır. Bunun yanında, canlı ağırlık artışı, süt verimi ve gebelikteki canlı ağırlık
artışı için duyulan enerji gereksinmeleri de verim payı enerji gereksinimi olarak dikkate
alınmaktadır.
Dinlenir durumda hiçbir verim vermeyen dolaşım, solunum ve sinir sistemi gibi
sistemlerin gereksinim duydukları enerji gereksinimleri de hayvanların minimum enerji
gereksinmesi veya “bazal metabolizma için gereksinilen enerji” olarak nitelendirilir. Buna
ilaveten hayvanların yem almaları, yem alımı için hareket etmeleri ve sindirim için
36
gereksinim duyulan enerjiyi de içeren gereksinime “normal yaşama payı enerji gereksinimi”
denilmektedir.
ARC (Anonim, 1980) yaşama payı metabolik enerji gereksinimini koyunlarda ve
sığırlarda ortalama olarak;
0.100 – 0.109 Mcal ME/CA 0.75 arasında değiştiğini bildirmektedir.
Süt sığırlarının yaşama payı için gereksinim duydukları enerji miktarı NRC (Anonim,
1989a)’a göre aşağıda verilmiştir;
NEI =0.08 CA 0.75 Mcal/gün
ME=0.133 CA 0.75 Mcal/gün…………………………………………………………..(2.30)
SE = 0.155 CA 0.75 Mcal/gün
TDN = 0.0352 CA 0.75 kg/gün
Hayvanlar ayakta durmak, gezinmek, yem tüketmek, geviş getirmek için de ek
enerjiye gereksinim duyarlar. ARC (Anonim, 1980) 500 kg canlı ağırlıktaki bir hayvanda bu
gereksinimi, kg ağırık için 2.4 Kcal/gün olarak bildirmiştir.
NRC normal yaşama payı net enerji gereksinmesini 0.073 Mcal/kg metabolik vücut
ağırlığı olarak belirlemiş, aktivite payı olarak %10 ilave ederek birim metabolik vücut ağırlığı
için bu gereksinmeyi 0.08 McalNEI olarak tanımlamıştır. Bu gereksinimler, ergin süt sığırları
için tanımlanan gereksinimlerdir. 1. ve 2. laktasyonlarında olan genç süt sığırları henüz
gelişmelerine devam etmekte olduklarından yaşama payı gereksinimi 1. kaltasyondaki süt
inekleri için %20, 2. laktasyondakiler için ise %10 daha fazla alınmaktadır. Gereksinmedeki
bu artışı NRC vitamin A ve D dışındaki bütün besin maddeleri için uygulamaktadır.
b) Gebelik için enerji gereksinimi
Gebeliğin özellikle son 4-8 haftalık döneminde gereksinilen enerji ihtiyacı önemli
düzeyde artmaktadır. Fetüs ve yavru zarlarının en hızlı geliştiği bu dönemde enerji
gereksiniminin 3-6 Mcal NEI/gün ile karşılanabileceği bildirilmektedir. NRC (Anonim,
1989a) gebeliğin bu döneminde gereksinilen enerjinin, yaşama payı enerjisinin %30’u kadar
olduğunu bildirmiş ve normal yaşama payı gereksinmesine kg olarak metabolik vücut
büyüklüğü (CA0.75) için 0.024 Mcal NEI, 0.040 Mcal ME, 0.046 Mcal SE ve 0.0106 kg
TDN’nin eklenmesini önermiştir. Buradan hareketle, gebeliğin son 2 ayındaki (kuru
dönemdeki) yaşama payı ve gebelik için enerji gereksinmeleri aşağıdaki gibi tanımlanabilir
(Anonim, 1989a);
NEI=0.104 CA 0.75 Mcal/gün
ME=0.173. CA 0.75 Mcal/gün……………………………………………………….......(2.31)
SE=0.201. CA 0.75 Mcal/gün
TDN=0.0458 kg/gün
c) Verim Payı Enerji Gereksinmesi
Süt sığırlarında verim payı enerji gereksinmesi sütün enerji içeriğinden hareketle
hesaplanmaktadır.
Sütün enerji içeriği yağ içeriğine bağlı olarak değişmektedir.
NRC (Anonim, 1989a) %4 yağlı 1 kg süt için 0.74 Mcal MEI gerektiğini bildirmiştir.
37
Ayrıca süt yağ içeriğine bağlı olarak farklı enerji sistemlerine göre 1 kg süt için gerekli
enerji miktarları aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. Bu eşitlikler NRC’den adapte edilmiştir.
Süt sığırlarının yaşama payı için gereksinim duydukları enerji miktarları NRC
(Anonim, 1989a) ya göre aşağıda verilmiştir;
NEI(Mcal/kg süt) = 0.3512 + 0.0962 %yağ
ME(Mcal/kg süt)=0.577 + 0.165 %yağ…………………………………… …………(2.32)
SE (Mcal/kg süt)=0.670 + 0.187 %yağ
TDN (kg/kg süt)=0.154 +0.042 %yağ
TMEG=YPMEG +VPMEG…………………………………………………………….(2.33)
Eğer hayvan laktasyon döneminde canlı ağırlık kaybediyorsa, yaşama payı enerji
gereksinimi için vücut yağı depolarını kullanıyor demektir.
Vücut dokularının süt verimi için kullanım etkinliği NRC tarafından %82 olarak
alınmış ve 1 kg canlı ağırlık kaybı için kazanılan NEI miktarının 6 * 0.82 =4.92 Mcal
olduğu bildirilmiştir.
%4 yağlı 1 kg süt üretimi için gereksinim duyulan NEI miktarının 0.74 Mcal olduğu
düşünülürse, bu enerji ile hayvan 4.92/0.74 =6.65 kg süt verebilir.
Yine NRC laktasyon sırasında süt verimi ve canlı ağırlık kazancı için ME’nin
kullanım etkinliğini sırasıyla %64 (süt verimi için) ve %75 (canlı ağırlık kazancı için) olarak
kabul etmiş ve laktasyon sırasında 1 kg canlı ağırlık kazancı için gereksinim duyulan NEI
miktarını 6*(0.64/0.75)=5.12 Mcal olarak belirlemişlerdir.
Laktasyon sırasındaki canlı ağırlık değişimine bağlı olarak gereksinmedeki
değişiklikler Tablo 2.10’da verilmiştir
Tablo 2.10. Birinci laktasyondaki ineklerin kg canlı değişimi için besin madde
gereksinimleri (x)
Canlı ağ. değişimi NEI
(Mcal)
ME
(Mcal)
SE
(Mcal)
TDN
(kg)
HP
(gr)
Canlı ağ. Kaybı -4.92 -8.25 -9.55 -2.17 -320
Canlı ağ. Kazancı 5.12 8.55 9.96 2.26 320
(x) Anonim, 1989
Yüksek verimli süt sığırlarında negatif enerji bilançosu sadece laktasyonun başındaki
birkaç haftada söz konusudur. Laktasyonun sonraki aşamalarında hayvanlar genelde pozitif
enerji bilançosundadırlar ve laktasyonun başında kaybedilen canlı ağırlık yeniden kazanılır.
2.1.4.1.1. Laktasyondaki ineklerin enerji ihtiyacı:
Enerji ihtiyacı da yaşama ve verim payı olmak üzere 2 kısımda incelenir. Bu 2 değerin
toplamı, hayvanın günlük enerji ihtiyacıdır. Yaşama payı enerji ihtiyacı, ineğin normal
metabolizmasını sürdürmek için kullanılır. Buna, nefes almak ve vücut ısısını sağlamak da
dahildir. İneklerin bakım, aktivite, gebelik, süt üretimi ve vücut kondüsyonu kazanmak için
enerjiye ihtiyaçları vardır. Tablo 2. 11’de gebelikteki gerekli enerji ihtiyaçları verilmiştir
(Moran, 2005).
38
Tablo 2. 11. Gebelikte enerji ihtiyacı (x) Gebelik ayı Günlük ilave enerji gereksinimi (x)
ME (MJ/gün) TDN (kg/gün)
6. 8 0.6
7. 10 0.7
8. 15 1.1
9. 20 1.4
(x) Moran, 2005
Muhtelif ağırlıklardaki süt sığırlarının yaşama payı enerji ihtiyacı Tablo 2.12’de,
toplam 24 saat içinde yemleri ile almaları gereken yaşama payı ihtiyacı Tablo 2.13’de, 1 litre
süt üretimi için gerekli verim payı enerji ihtiyacı ise Tablo 2.14’de verilmiştir.
Tablo 2.12. Yaşama payı enerji ihtiyacı (x) Canlı
ağırlık(kg)
Günlük enerji gereksinimi (xx)
ME (MJ/gün) TDN (kg/gün)
100 17 1.2
150 22 1.5
200 27 1.9
250 31 2.2
300 36 2.5
350 40 2.8
400 45 3.1
450 49 3.4
500 54 3.8
550 59 4.1
600 63 4.4 (x) Bu değerlere, yemleri koparma ve çiğneme için gerekli enerji %5 güven sınırı dikkate alınarak dahil
edilmiştir. (xx) Metabolize olabilir enerji (ME), Toplam Sindirilebilir besin maddeleri (TDN)
Tablo 2.13. Muhtelif ağırlıklardaki süt sığırlarının toplam 24 saat içinde
yemleri ile almaları gereken yaşama payı enerji ihtiyacı Canlı
Ağırlık (kg)
1 günlük yaşama payı enerji ihtiyacı
MEcal TDN,kg
400 11.50 3.15
500 14.06 3.72
600 16.12 4.27
700 18.10 4.79
Tablo 2.14. Muhtelif ağırlıklardaki süt sığırlarının yemleri ile almaları gereken
1 litre süt üretimi için gerekli verim payı enerji ihtiyacı Süt yağı
oranı (%)
1 litre süt üretimi için gerekli enerji
Mecal TDN, kg
3.0 1.07 0.282
3.5 1.16 0.304
4.0 1.24 0.326
4.5 1.31 0.344
5.0 1.35 0.365
39
Örnek süt sığırı rasyonu;
600 kg ağırlığında laktasyondaki bir inek için %3.5 yağlı, %3.2 proteinli,
%4.8 laktozlu 30 litre süt i.in hazırlanmış rasyon ve maliyeti Tablo 2.15’de gösterilmiştir.
Tablo 2.15. 600 kg ağırlığında laktasyondaki bir inek için %3.5 yağlı, %3.2
proteinli, %4.8 laktozlu 30 litre süt i.in hazırlanmış rasyon ve maliyeti Yem çeşiti Miktar (kg) Tutar (T.L.)
Mısır silajı 20 3.0
Yonca kuru otu 4 1.6
Razmol 1 0.48
Kırılmış kuru mısır 2 1.20
Kepek 1 0.55
Soya küspesi 2 1.70
Vitamin premix 0.1 0.75
Dikalsiyum fosfat (DCP) 0.1 0.65
TOPLAM 30.2 9.88
2.1.5. Süt Sığırlarının Besin Maddesi İhtiyaçlarını Hesaplamada Kullanılan Formüllerin
Özetlenmesi
Tablo 2.16’da süt sığırlarının besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplamada kullanılan
formüller özetlenmiştir.
40
Tablo 2.16. Süt sığırlarının besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplamada kullanılan formüllerin
özetlenmesi Besin maddesi Eşitlik Eşitlik
No
KM (kg) (*) KMT= 0.025 x CA+0.1 x SV (düşük süt verimli
inek için)
(2.1)
KMT=0.022 x CA+0.2 x SV (yüksek “ (2.2)
Enerji gereksinimi (Mcal/gün)(**) YPME=0.133 x 600 0.75 (2.30)
VPME/1 kg =0.577 +0.165 x %yağ (2.32)
VPME/gün=0.577+0.165 x %yağ) x SV (2.32-1)
Geb ME=0.173. CA 0.75 Mcal/gün (2.31)
TMEG=YPME +VPME (2.33)
Ham protein gereksinimi (g/gün)*** YPHP (g/gün) =70.7+2.77 x CA 0.75 (2.17)
VPHP/kg süt=(43.6 +11.5 x %yağ) (2.20)
MPG = 3.80 CA0.75 (g/gün) (2.18)
SPI(%prot)=1.9 + 0.4 x %yağ (2.18-1)
YPMPG (g/gün) = 3.8 x CA 0.75 (2.23)
1 Kg MPG= 15.3 x %SP (2.20)
1 kg HPG (g/kg süt) = 43.6 + 11.5 * %yağ (2.19)
VPHP (g/gün) =(43.6 +11.5 x %yağ) x SV (2.20-1)
THPG=YPHP +VPHP (2.25)
RYP (g/gün)=36.5 x TMEG (Mcal ME/gün) (2.21)
RYDP (g/gün)= THPG(g/gün) – RYP (g/gün) (2.22)
Mineral gereksinimi (g/gün)**** YP Ca = 0.0405 x CA (2.4)
Verim payı Ca (g/gün)=3.21 DSV (2.5)
DSV(kg)=süt verimi[(0.4+(0.15+süt yağı)] (2.16)
VP Ca (g/kg süt) = [1.29 +0.48 x %yağ]xSV (2.6)
TCa=YPCa +VPCa (2.6-1)
YPP(g/gün)=0.0286 xCA (2.8)
VPP(g/kgsüt)=0.78 +0.3x %yağ (2.11)
Geb son 2 ayı P(g/gün) = 0.0401 CA (2.10)
P(g/gün) = 0.0401xCA (2.11-1)
TP=YPP +VPP
Vitamin gereksinimi (IU/gün) Vit A =76 IU x CA (2.28)
Vit D=30IU x CA (2.29)
*KMT: Günlük kuru madde tüketimi, CA: canlı ağırlık, SV: süt verimi
** YPME: Yaşama payı enerji gereksinimi, VPME: Verim payı enerji ih.,TMEG: Toplam günlük enerji ihtiyacı,
MPG: Metabolik protein gereksinimi,SPI (%prot): Süt proteini, HPG: Ham protein gerksinimi
*** YPHP: yaşama payı, VPHP: verim payı, THPG: toplam, RYP: rumende yıkılan, RYDP: rumende yıkıma
dirençli ham protein ihtiyacı (g/gün)
**** YPCa: yaşama payı Ca, VPCa; verim payı Ca, DSV: Düzeltilmiş süt verimi,
TCa: Toplam günlük Ca, YPP: yaşama payı P, VPP:Verim payı P, TP: toplam P gereksinimi.
Not a: 1. laktasyonda olan genç ineklerin yaşama payı besin madde gereksinimleri vitamin A ve D dışında %20,
2. laktasyonda olan genç ineklerin gereksinimleri ise %10 oranında artırılmalıdır.
Not b: Ayrıca birinci laktasyonlarında olan inekler için 1 kg canlı ağırlık kaybı için -8.25 MEMcal’a ve - 320
GHP’ye; 1 kg canlı ağırlık kazancı için 8.55 MEMcal enerjiye ve 320 g HP’e gereksinmeleri de (Tablo 2.10)
ihtiyaçlar hesaplanırken dikkate alınır.
NRC (Anonim, 1989a) tarafından saptanan yaşama payı için gereksinim duyulan ham protein
gereksinimi (YPHPG) eşitliği aşağıdadır;
YPHPG = 70.7 + 2.77 * CA0.75 (g/gün)……………………………………………….(2.17)
41
Son zamanlarda ruminantlarda protein değerlendirme sistemleri içinde metabolik
protein gereksinmesi (MPG) üzerinde ağırlıkla durulmakta ve gereksinmelerde “metabolik
protein” kavramının kullanımı yaygınlaşmaktadır.
Metabolik protein (MP), sindirilebilir mikrobiyel protein ile rumende yıkıma dirençli
sindirilebilir proteindn oluşmaktadır.
Metabolik protein gereksinmesi (MPG);
NRC (Anonim, 1996) ; MPG = 3.80 CA0.75 (g/gün),………………………2.18)
AFRC (Anonim, 1993)’e göre; MPG =2.30 Can.ağ.0.75 (g/gün)
INRA (Anonim, 1989b)’nin PDI sisteminde; PDI gereksinmesi =3.25 Can.ağ.0.75 (g/gün)
olarak tanımlanmaktadır.
PDI sistemi metabolik protein yaklaşımının aynısıdır. Aynı eşitlik doğrudan canlı ağırlığa
bağlı olarak aşağıdaki şekilde verilmiştir;
PDI = 95+0.5 Can.ağ (g/gün)
b) Verim Payı Protein Gereksinmesi
Verim payı protein gereksinmesinin hesaplanmasında sütün protein içeriği dikkate
alınmaktadır. Süt protein içeriği de, sütün yağ içeriği ile büyük ilişki içindedir. NRC
(Anonim, 1989a) süt yağı ve süt proteini arasındaki ilişkiyi aşağıdaki şekilde belirlemiştir;
SPI %protein =1.9 +0.4 * %yağ
SPI: Süt protein içeriği
Yağ içeriği bilinen 1 kg süt için gereksinim duyulan ham proteinin saptanması için NRC
(Anonim, 1989a) ‘dan adapte edilen aşağıdaki eşitlik önerilebilir;
1 kg HPG (g/kg süt) = 43.6 + 11.5 * %yağ……………………………………………(2.19)
Metabolik protein gereksinimi dikkate alındığında ise AFRC (Anonim, 1993) sütün ham
protein içeriğine bağlı olarak aşağıdaki şekilde ifade etmiştir;
1 kg MPG = 13.57 x %SP
Burada ; %SP: sütün protein % sidir.
%4 yağlı 1 kg süt için yukarıdaki kat sayı 13.57 x 3.6 =48.85 g olmaktadır.
NRC (Anonim, 1996) 1 kg süt üretimi için gereksinim duyulan metabolik protein
miktarının, süt protein içeriği ve metabolik proteinin süt proteini için kullanım etkinliği %65
kabul edilerek saptanmaktadır. Buna göre;
Metabolik protein gereksinimi (MPG) (2.20) No lu formül ile saptanabilir;.
1 Kg MPG= 15.3 x %SP……………………………………………………………….(2.20)
(15.3 x 3.6 =55 g MP/kg süt)
42
Rumiantların protein gereksinimlerinin karşılanmasında daha önce de üzerinde
durulan ve ARC (Anonim, 1980; 1984a) ve NRC (Anonim, 1985a) tarafından sistemli hale
getirilen rumende yıkılabilir protein (RYP) ve rumende yıkıma dirençli protein (RYDP)
gereksinimleri aşağıdaki eşitliklerden saptanabilir;
RYP (g/gün) = 36.5 x TMEG (Mcal ME/gün)……………………………………….(2.21)
Burada;
RYP: Rumende yıkılabilir protein
TMEG: Toplam metabolik enerji gereksinimi (TMEG)
Rumende yıkıma dirençli protein gereksinimi (RYDP) ise NRC (Anonim, 1989a)’a
göre bulunan toplam gereksinimden RYP’nin çıkarılması ile bulunabilir;
RYDP (g/gün) = THPG (g/gün) – RYP (g/gün)…………………………………….(2.22)
RYDP gereksinimi, genel ham protein gereksiniminden bağımsız olarak da saptanabilir;
NRC (Anonim, 1996)’ya göre verilen
Yaşama payı metabolik protein gereksinimi (YPMPG);
YPMPG (g/gün) = 3.8 x CA 0.75 şeklinde saptanmaktadır./………………………..(2.23)
NRC (Anonim, 1996)’ya göre 1 kg süt verimi için gereksinim duyulan metabolik protein
(MP) aşağıdaki şekilde saptanabilir;
KGSMPG (g/kg) = 15.3 %SPİ………………………………………………………(2.24)
Toplam ham protein gereksinimi (THPG) ise, mikrobiyal ham protein temini ve
rumende yıkıma dirençli ham protein miktarından saptanmaktadır;
Ruminantlarda tüketilen enerji miktarına bağlı olarak mikrobiyel protein sentezinin
önemli düzeyde değiştiği bilinmektedir.Ayrıca rumende serbestleşen azot miktarı da ruendeki
mikrobiyel gelişimi kontrol eden diğer bir faktördür. Bu nedenle yemin enerjisi ile yıkılabilir
azotu arasında , özellikle yemin etkin kullanımı açısından belli bir dengenin olması gerekir.
Rumende serbestleşen amonyak azotunun enerji varlığında etkin bir şekilde
mikrobiyel proteine dönüştürüldüğü (hızlı yıkılabilir protein fraksiyonu için 0.80, yavaş
yıkılabilir protein fraksiyonu için 1.0 (Anonim, 1993) düşünülürse, bu miktar azotun rumende
yıkılabilir azot gereksinmesi konusunda önemli bir gösterge olduğu söylenebilir.
THPG (g/gün) = MBP (g/gün) + RYDHP (g/gün)…………………………………..(2.25)
Burada;
THPG: Toplam ham protein gereksinimi
MBP: Mikrobiyel protein
RYDHP: Rumnede yıkıma dirençli ham protein
NRC yukarıdaki eşitlikte bu miktarı TDN alımının %13’ü (36.5 g/McalME) olarak
bildirmiştir. NRC (Anonim, 1996) rumendeki mikrobiyel protein sentezinde rasyonun, efektif
NDF içeriğine göre düzeltmeler yapmaktadır. Buna göre eNDF düzeyinde %20 nin altında
her %1 düşüş için %2.2 mikrobiyel protein düşüşü ön görülmektedir. Buna göre;
43
MBP (g/gün) = 0.13 x TDN (g/gün) x [1 –(20 –eNDF)] x 0.022 ………………….. (2. 26)
şeklinde hesaplanmaktadır.
MBG. Mikrobiyel protein
eNDF: Efektif NDF
Yukarıda yapılan tartışmalar ışığında bu eserde 1 McalME alımı için gereksinim
duyulan RYP miktarını 36.5 g olarak alınacaktır. Bu miktar aynı zamanda mikrobiyel protein
sentezine eşdeğer kabul edilmektedir.
c) Gebeliğin Son Dönemindeki Protein Gereksinimi
Fötüs gelişiminin yaklaşık 2/3’ü gebeliğin son 2 aylık döneminde gerçekleşir. Bu da
yaklaşık 25-35 kg canlı ağırlık artışı demektir. Fötal gelişim sırasında enerji birikimi yanındai
fötüste önemli miktarda da protein birikimi olmaktadır.
Gebeliğin son 2 ayında yaşama payı enerji gereksinmesi %30 artırılırken, fötüsteki
protein birikimi nedeni ile hayvanların protein gereksinimleri de artmaktadır.
Gebeliğin son 2 ayı için süt sığırlarının protein gereksinimleri NRC (Anonim,
1989a)’un verilerinden adapte edilen aşağıdaki eşitlik ile hesaplanabilir;
GHPG (g/gün) = 9.96 CA 0.75 ………………………………………………………….(2.27)
GHPG: Gebelik ham protein gereksinimi
Tablo 2.17’de . Süt sığırlarının besin maddesi ihtiyaçları özetlenmiştir.
Tablo 2.17. Süt sığırlarının besin maddesi ihtiyaçları özeti Besin
maddesi
İhtiyaç
Su Tüketilen her kg yem için 3-4 lt su tüketirler.
-Üretilen her litre süt için 4-5 litre gerekir.
-Yüksek süt verimli ineklerin günlük su ihtiyaçları 60-100 litreye kadar yükselebilir.
Tuz
NaCl
-Her 100 kg vücut ağırlığı için 4-6gr/gün
-Her kg süt üretimi için de 1.5-1.8 gr/gün
-Tuz ihtiyacı, rasyon KM sinin %0.45’i olarak da ifade edilebilir.
-Genel olarak;
Kurudaki inekler için: 30-31 gr./gün
Laktsyondaki inekler için: 60-90 gr/gün
Ca Laktasyondaki inekler : 15-20 gr/gün yaşama payı + 2.5-3.0gr/1 kg süt
Genel olarak 50-125 gr/gün denilebilir. Veya,
-Rasyon KM sinin %0.5-0.6 sı
P -Laktasyonda: 1-12 gr/gün yaşama payı + 1.7-2.4 gr/1 kg süt verim payı
-Günlük P ihtiyacı 40-60 gr arasında değişir.
-P ihtiyacı, toplam rasyon KM sinin % 0.3-%0.4’ü olarak da ifade edilmektedir.
Mg En düşük günlük ihtiyaç miktarı;
-Buzağılar için: 0.9-1.3 gr/100 kg canlı ağırlık
-İnekler için: 2-2.5 gr/100 kg canlı ağırlık (yaşama payı)+0.12 gr/1 kg süt verimi
-Buzağı rasyonuna %0.06, inek rasyonuna ise %0.20 oranlarında Mg ekleyerek, hayvanın minimum
Mg ihtiyacını karşılayacağı söylenebilir.
K Rasyondaki K düzeyinin, toplam rasyon KM sinin;
-Buzağılarda %0.7-0.8’i,
-Laktasyondaki ineklerde ise, %1’i olmasının uygun olacağı söylenebilir.
44
Tablo 2.17’nin devamı Besin
maddesi
İhtiyaç
Mn Buzağı: rasyon KM sinde 7-10 ppm/gün
İnek: Rasyon KM sinde 20 ppm/gün
Zn Buzağı: Rasyon KM sinde 8-10 ppm/gün
İnek: rasyon KM sinde 40 ppm/gün
S Kuru rasyonda %0.2/gün
F Çok az miktarlarda gerekmektedir.
Se En az 0.05 ppm./gün
Laktasyondaki inekler için: rasyon KMsinde 0.1 ppm
Protein -Rasyon kuru maddesinin %8-10’u
-Laktasyondaki inekler: 2-4 kg/gün
Ham protein=Rumen degradable proteininin toplamı + undegredable diyet proteinidir.
Laktasyon başında: %16-18
Ortalama: %14-16
Sonu: %12-14
Kuruda: %10-12
Ham
selüloz
Lif ölçüsü Minimum miktar diyet lifi (%KM)
Nötr detergent lif: 30
Asit detergent lif: 19
Ham lif: 17
Vit A -Buzağıların her 100 kg vücut ağırlığı için 10-11 mg/gün karoten’e veya 4000-5000 IU vitamin A’ya
ihtiyaçları vardır.
-İnekler de yaşama payı olarak buzağılarla aynı miktarda vitamin A’ya gereksinirler.
-Ergin bir ineğin günde 100-150 mg karotin’e veya 40 000- 60 000 IU vitamin A’ya ihtiyacı vardır.
-Laktasyondaki bir ineğin günde 100 000 IU vitamin A’ya ihtiyacı vardır
Vit D -Her 100 kg vücut ağırlığı için günlük vitamin D ihtiyacı;
-Ergin inekler için 1000 IU,
-Buzağılar için ise 660 IU dir.
Enerji Bir süt sığırının günde 20-30 Mcal’ye ihtiyacı vardır.
Laktasyondaki inekler: Yaşama payı + verim payı (Aşağıdaki tablo 7, tablo 8 ve Tablo 9 da
açıklanmıştır.
2.1.6. Günlük Kaba ve Kesif Yem İhtiyacının Tespiti İçin Bazı Pratik Bilgiler
2.1.6.1. Buzağı ve Düve Besleme
Normal, sağlıklı buzağılar 4-8 haftalık yaş periyodunda birbirini izleyen 3 günde
0.5-1 kg /gün buzağı başlangıç yemi tükettikleri zaman, sütten kesilebilirler. İri cüsseli
ırkların buzağıları bu duruma 3-4 haftalık yaşta, küçük çüsseli ırkların buzağıları ise bundan
7-10 gün daha geç ulaşırlar.
Sütten kesimden 3 aylığa kadar buzağı başlangıç yemi miktarı yavaş yavaş
artırılarak 2.7 kg’a kadar yükseltilir. Bu dönemde ot ad libitum, silaj ve yeşil yemler ile
mera otları ise sınırlı miktarlarda verilir. Yüksek miktarda su içeren kaba yemlerin fazla
miktarda alınması, KM ve besin maddeleri tüketimini sınırlandıracağı için önlenmelidir.
2.1.6.1.1. Buzağı başlangıç yemi:
Buzağı başlangıç yemleri 1. haftadan itibaren buzağılara verilen yüksek
sindirilebilme derecesine sahip konsantre yemlerdir.Buzağı başlangıç yemi %16-18 ham
protein, 2600-2800 ME kcal /kg, vitamin A ve D, iz element, melas, antibiyotik içermeli, üre
bulundurmamalıdır. Düveler 3-4 aylık yaşa kadar buzağı başlangıç yemi ile serbest olarak
yemlenebilirler. Bu dönemde buzağı başlangıç yemi tüketimi en az 2-2.5 kg/gün’dür.
Buzağılar 10. haftada yaklaşık 1 kg buzağı büyütme yemi tüketir. Kuru ot ve kuru
yonca körpe yapraklı ve özellikle 1. biçim olmalıdır. Çünkü bu devrede besin madde
45
yönünden zengindir. Kuru ot tüketimi 10. haftaya kadar 0.5 kg, 13. haftadan sonra 800-
1000 gr’dır. Burada dikkat edilecek husus, konsantre yem azaltılmayacaktır. Eğer
gerekirse, kuru ot azaltılabilir. Dane bakımından zengin mısır silajı, ya da soldurulmuş çayır
silajı verilebilir. Bu tür silajlar genellikle 12. haftadan sonra verilir.
Düveler 9-11 aylık oluncaya kadar 1.5-2.0 kg/gün’lük kesif yem beslemesi
sürdürülmelidir. Bu periyotta düveler için kesif yemle uygun şekilde dengelenirse, kaba
yemlerin çoğu, kullanılabilir (tamamen mısır silajı veya çayır otu olmamak şartıyla).
6 aylıktan küçük buzağılar merada otlatılıyorsa, bir miktar kuru ot veya silaj da
verilmelidir.
Kaba yemler ad libitum verildiği zaman;
2-6 aylık yaştaki bir hayvanın konsantre yem ihtiyacı 1.8-2.7 kg’dır.
Yüksek kaliteli merada 4-6 aylık yaştaki buzağıların enerji ihtiyacı kaba yemlerden
sağlanabilir.
Orta kaliteli ot ile beslenen düvelerde 8-10 haftalık yaşa kadar bir miktar
konsantre yem gereklidir. Buzağılamaya kadar ihtiyaç duyulan enerji, kaba yemlerle
sağlanabilir. Buzağılamanın 2-4 hafta öncesine kadar düvelere konsantre yem verilmesi
gerektiğine inanılır. Ancak tam zamanının belirlenmesi, düvenin kondisyonuna ve kaba yemin
kalitesine bağlıdır.
Düşük kondisyonlu olanlara konsantre yem verilmesine daha erken başlanabilir.
Hatta iyi kondüsyonda olan düvelere doğuma 2 hafta kalana kadar konsantre yem verilmesi
yararlı olur. Bu amaçla, her gün canlı ağırlığın %1’i kadar konsantre yem verilmesi
önerilir.
a) Düvelerin 1. yılda beslenmesi:
Genç dişi sığırlar, iyi kaliteli merada besin maddesi ihtiyaçlarını karşılayabilirler. İlave
konsantre yem vermeye gerek duyulmaz. Mera orta kalitede ise, düşük protein içeren
konsantre yemler verilir.
b) Düvelerin 2. yılda beslenmesi:
2. yılda düvelere düşük değerli yemler verilebilir. Ancak bu durum kış aylarında
düşük kaliteli kaba yemlerin yeterli olacağı anlamına gelmez. Bu durumda, mısır silajı ile
kombinasyona gidilmesi önerilir.
c) İleri gebe düvelerin beslenmesi:
Doğumdan 2 ay önce ileri gebe düveler tekrar yoğun bir besleme dönemine alınırlar. Doğum
öncesi 8.-6. haftalar arasında hayvanlar kesif yeme yavaş yavaş alıştırılırlar.
Gebeliğin son ayında rasyona kaliteli yemler dahil edilmelidir. Bu dönemde KM
tüketim kapasitesi 8.5 kg kadardır. 8-6 haftalarda 1 kg kesif yem verilir. Gebeliğin son
ayında kesif yem miktarı 2 kg’ın üzerine çıkarılır, vitamin ve mineral ihtiyaçları da 150
gr /gün şeklinde uygulanır.
Tablo 2.18’de buzağı ve düvelerin beslenmesi özetlenmiştir.
46
Tablo 2.18. Buzağı ve düvelerin bakım ve beslenmesi (x) Dön
em
Yaş Besleme şekli VKP
(*)
Canlı
ağ
(kg)
Bu_
zağı
1. gün İlk 6 saatteki canlı ağırlığın %6 sı kadar kolostrum doğumdan sonraki 30 dak-4
saat içinde verilir. Geri kalan canlı ağırlığın %4’ü kadar kolostrum 4-5 öğünde
verilir.
2 35-45
2. gün Canlı ağırlığın %10-12 si kadar kolostrum 4-5 öğünde verilir.
3.4.5. gün 3 öğün x 1.5 lt kolostrum verilir.
6.7. gün 2 öğün x 1.7 lt süt veya süt ikamesi
2. hafta 2 öğün x 2 lt süt veya süt ikamesi + 20-50 gr buzağı başlangıç yemi (BBY)
BBY = %18 HP, 2800 kcal /kg ME
3.4. hafta 2 öğün x 2.5 lt süt veya süt ikamesi +BBY (serbest) +Kuru ot + yalama taşı + su
5. 6. hafta 2 öğün x 3 lt süt veya süt ikamesi + BBY (serbest) +Kuru ot +yalama taşı + su
7.8. hafta 2 öğün x 2.5 lt süt veya süt ikamesi +BBY (serbest)+Kuru ot + yalama taşı +su
9. hafta 2 öğün x 2 lt süt veya süt ikamesi + BBY (1000 gr) +Kuru ot + yalama taşı +su
9.-12.hafta BBY (1.3 kg -1.8 kg) + kuru ot +yalama taşı+ su +İç ve dış parazit ilaçlaması
Düv
e
3-14 ay Canlı ağırlığın %1’i +1 kg Buzağı büyütme yemi (BBY) +kuru ot + yalama taşı
+su
BBY = %17 HP, 2700 kcal /kg ME
2.5-3 (**)
10-11. ay İlk kızgınlık, ırka özel son canlı ağırlığın %45’ine ulaşıldığında 2.75 270
14. ay Tohumlama (ırka özel son can. ağırlığın %60’ına ulaşılır) 3 350
14. ay-Son 3
hafta arası
Kuru dönem veya/gebe düve yemi
(Can. Ağırlığın %1’i +1 kg) +kuru ot+ yalama taşı +Su
Kuru dönem yemi= %14 HP, 2500 kcal/kg ME
3-3.5
Son 3
hafta- doğum
arası
%16 HP li süt yemi veya doğuma hazırlık yemi +Kaliteli kolay sindirilebilir kaba
yem +su
KM tüketimi, canlı ağırlığın %2-2.5’i kadardır. Tuz ve/veya yalama taşı verilmez.
Süt ver. <30 lt ise 4-5 kg yem, >30 lt ise 6-7 kg yem
verilmelidir.
3.5
1. doğum 24. ayda son canlı ağırlığın %80 ine ulaşıldığında olmalı 3.75 540-630
(x) Yıldız, 2012
* Vücut kondisyon puanı: 1 V.K.P.’lik değişim yaklaşık 60-65 kg’a eşittir. ** 3 aylıktan itibaren (yaklaşık 100
kg can. ağ.) 10.-12. aya kadar aylık can ağ. kazancı.=20 kg,
12. 24. aylar arasında ise aylık canlı ağ. Kazancı 23 kg olarak gerçekleşmektedir.
Tablo 2.19’da 1 hayvan için günlük pratik kesif yem yemlemesi gösterilmiştir.
47
Tablo 2.19. Bir hayvan için pratik kesif yem yemlemesi Yaş Ort
can
ağ (kg)
Kesif
Yem
Çeşiti
Yemleme açıklaması Toplam
Kg/baş
Buzağı
0-3 ay
2. hafta (7 gün) 14 gün x 25 gr = 175gr/hafta 0.175
3.-8. hafta (42 gün) BBY (serbest) +Kuru ot + yalama taşı: 42 gün x 500
gr/gün
9. hafta (7 gün) BBY (1000 gr) +Kuru ot + yalama taşı: 7 gün x 1 kg 21
9-12 hafta (30 gün) BBY (serbest) +Kuru ot + yalama taşı: 30 gün x 1 kg 30
Ortalama günlük/kg/baş 0.66kg
TOPLAM (0-3 ay) BBY 60 kg
1 li düve
3 ay-14 ay arası/yıl (x) 150 BBY 1.5 kg/gün x 12 ay x30 gün x 1.5 kg 540
Kuru dönem veya
gebe düve(xx)
250 Gebe
düve
yemi
910gün-21gün =889 gün x 2.5 kg/gün 2 200
Gebeliğin son 3 haftası
(xxx)
300 Süt
yemi
(21 gün)(xxx) =3 kg x 21 gün 63
(x)Canlı ağırlığın %1’i +1 kg Buzağı büyütme yemi (BBY) +kuru ot + yalama taşı +su
14 aylık yaşta Tohumlama (ırka özel son can. ağırlığın %60’ına ulaşılır) (ort. 270 kg)
(xx) Can. Ağırlığın %1’i +1 kg) +kuru ot+ yalama taşı (canlı ağırlık 300 kg kabul edilirse)
(xxx) süt yemi veya doğuma hazırlık yemi +Kaliteli kolay sindirilebilir kaba yem
2.1.6.2. Genç Damızlık Erkeklerin Beslenmesi
15 aylık oluncaya kadar ½ si yoğun yem olan rasyondan, günde canlı ağırlığın
%2.5-3’ü kadar verilir.
15 ay- 3 yaş periyodunda; Çoğunluğu (%50-70) kaba yemden oluşan rasyondan,
canlı ağırlığın %2-2.5’i kadar vermek yeterlidir.
Ergin boğalar; Günde canlı ağırlıklarının %1.5’i kadar yem tüketirler. Verilen yemin
tamamı iyi kaliteli kaba yem olabilir.
2.1.7. Örnek Problemler
ÖRNEK 1 600 kg canlı ağırlığa sahip, günde 30 kg %3.68 yağlı süt veren bir Siyah Alaca
ineğin protein gereksinimini hesaplayınız.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
a) Kuru madde tüketimi
Düşük verimli sığırlar için: KMT=0.025CA + 0.1 SV (Formül 2.1)
KMT (kg): Günlük kuru madde tüketimi
Can.ağ.(kg): Canlı ağırlık
SV: (kg/gün): Süt verimi
KMT =0.025*CA +0.1 SV = 18 kg
------------------------------------------------------------------------------
b) ME gereksinimi
Yaşama payı: YP ME=0.133 CA0.75 Mcal/gün
YPME=600invX0.75 = x0.133 (hesap makinesi ile)= 16.12 Mcal/gün
YPME=0.133 CA0.75 =16.12 Mcal/gün
48
Hesap için hesap makinesi kullanımı: 600inv Xy0.75 x 0.133=16.12 Mcal/gün
Verim payı: VPME(Mcal/gün)=(0.577 +0.165x %yağ)x30 = 35.53 Mcal/gün…(2.32-1)
0.165x3.68= 0.607+0.577=1.1842x30 kg=35.53
TMEG gereksinimi= 16.12 +35.53 = 51.65 Mcal/gün…………………………… (2.33)
Rasyon/1 kg ME düzeyi= 51.65/18 kg = 2.86 Mcal/gün
----------------------------------------------------------------------------------------------------
c) Metabolik protein gereksinimi
YPMPG = 3.80 Can.ağ.0.75 (g/gün),……………………………….. ……………… (2.18)
YPMPG=460.68 g/gün
SPI %protein =1.9 +0.4 * %yağ……………………………………………………..(2.19)
SPI(%)=3.37 g
1 kg MPG = 13.57 x %SP …………………………………………………………. (2.21)
KGSMP (gMP/kg süt) =13.57 x3.37= 45.73 g MP/kg süt
-------------------------------------------
T.MPG (gMP/gün)=(460.68+45.73) x 30kg = 1832.58 gMP/gün
-----------------------------------------------------------------------------------------------
d) Rumende yıkılabilir protein gereksinmesi;
RYP (=MBP)
RYP (g/gün) = 36.5 x TMEG (Mcal ME/gün) ……………………………………… (2.21)
RYP=36.5 x51.65 =1885.22 g/gün
Burada;
RYP: Rumende yıkılabilir protein
TMEG: Toplam metabolik enerji gereksinimi (TMEG)
MBMP (gMP/gün) = RYP x 0.64 = 1885.22 x o.64 =1206.54 g/gün
e) Rumende yıkıma dirençli protein gereksinmesi,
RYDMPG (g/gün) =TMPG –MBMP (=0.64 x MBP)= 1832.58 – 1206.54 = 626.04 g/gün
RYDHPG (g/gün) = RYDMP / 0.80 = 626.04 /0.8 = 782.55 g/gün
f) Toplam ham protein gereksinmesi (MP’den saptanan)
THPG (g/gün) = RYP + RYDHPG = 1885.22 + 782.55 = 2667.7 g/gün.
RYDP / THPG = 782.55 / 2667.77 = %29.33
g) NRC’ye GÖRE Toplam Ham Protein Gereksinimi
YPHP& =70.7 + 2.77 x CA 0.75 = 406.51 g/gün
1KGHPG =43.6+11.5 x %S.V. =85.92 g/kg süt…… (2.20)
VPHPG= 30 x 85.92 = 2577.6 g/gün
THPG=2577.6+406.51 = 2984.17g/gün
RYDP = THPG – MBD = 2984 – 1885 = 1099 g/gün…. (2.22)
RYDP /THPG = 1099 /2984 = %36.82
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
49
ÖRNEK 2: 600 kg ağırlıkta, %3.5 yağlı 30 kg süt veren bir inek için aşağıda verilen yem
hammaddeleri ile gereksinimleri karşılayan bir rasyon hazırlayınız. Yemlerin besin madde
içerikleri ve maliyeti Tablo 2.20.’de, hesaplanan besin madde gereksinimleri Tablo 2.21’de
verilmiştir.
Tablo 2.20. Örnek çözümde kullanılacak yem hammaddeleri ve besin madde kompozisyonları
ve maliyetleri Yem TL/kg KM(%) HS(%) ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Yonca kuru otu 50 000 91 34.5 2.00 130 10.3 1.64
Mısır silajı 30 000 33 7.92 0.88 26.7 0.8 0.7
Mısır 100 000 88 1.8 2.75 90.0 0.2 3.0
Arpa 95 000 88 5.3 2.89 119 0.5 3.4
Buğday kepeği 85 000 89 9.8 2.30 150 1.2 12.3
Soya küspesi 150 000 89 6.3 2.90 440 2.9 6.3
Çiğit 120 000 92 19.3 3.52 219 1.5 6.9
Kireç taşı 30 000 100 360 0.2
DCP 175 000 100 237 188.0
Tuz 35 000 100
Tablo 2.21. Hesaplanan besin maddesi gereksinimleri Besin maddesi Yaşama
Payı
Verim
Payı
Toplam
(yaşama+verim)
Yaşama payı
+10 kg süt (x)
Rasyon /kg KM
ME (Mcal/gün) 13.53 18.3 31.83 25.73 31.83 /13.375 = 2.38
HP (g/gün) 352.54 1326.75 1679.29 1237.0 1679.3 /13.375= 125.55
Ca (g/gün) 19.24 47.43 66.67 50.86 (19.24 +47.43)/ 13.375=4.98
P (g/gün) 13.59 29.25 42.84 33.09 (13.59+29.25)/13.375 =3.20
KM (kg/gün) 13.375
2.2. RASYON HAZIRLAMA
2.2.1. Süt Sığırı Rasyonlarının Özellikleri
Süt ineklerinin beslenmesi diğer çiftlik hayvanlarından farklı olduğundan, rasyon
hazırlanmasında aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir;
1) Yüksek verimli süt ineklerinin gerek duydukları enerji ve diğer besin maddelerini
kapsamalıdır. Bu kural her süt verim düzeyideki inekler için geçerli olmakla birlikte, yüksek
süt verili olan dolayısı ile de süt ile fazla miktarda enerji ve besin maddesi çıkaran ineklerde
daha da önemlidir.
Bu nedenle ineğin tüketimine sunulacak rasyonların KM, enerji, protein, vitamin,
mineral ve dolgu maddesi bakımlarından ihtiyaçları eksiksiz karşılanmalıdır.
2) Lezzetli olmalıdır. Süt ineklerine kartlaşmış, küflü, kaba ve değersiz otların verilmesinden
kaçınılmalıdır. Ot ve dane yemler çok ince öğütülmemeli, silaj yemler küflü, çamurlu ve
kartlaşmış olmamalıdır.
Bir yemin lezzetli olup olmadığına karar vermeden önce hayvanın o yeme alıştrılması
gerekir. İlk verildiğinde hayvana lezzetsiz gelen yem, alıştıktan sonra lezzetli kabul edilebilir.
3) Yeterli miktarda selüloz içermelidir. Gerek düzenli bir sindirim, gerekse süt yağının
optimum düzeyde tutulması için rasyonda selülozun uygun miktarda bulunması gerekir.
Selüloz içeriği, rasyon kuru maddesinin en az %15-18’i olmalıdır.
4) Rasyıona katılacak gerek kaba yemlerin, gerekse kesif yemlerin çeşitlerinin birden fazla
olmasının büyük yararı vardır. Bu uygulama rasyonun lezzetini artıracağı gibi, besin
maddeleri açısından yemlerin birbirini tamamlamasına da katkıda bulunur.
5) Sağlık ve döl verimi üzerine olumlu etki yapmalıdır.
6) Sürgüt etkili olmalıdır. Süt sığırı rasyonlarında gerek sürgüt, gerekse konstipasyon etkili
yemler uygun biçimde kombine edilmelidir.
50
7) Ekonomik olmalıdır. Hayvancılık ekonomik bir uğraş olduğuna göre, üretimde maliyet
büyük önem taşır. Bu nedenle, sığır beslenmesinde kullanılacak dengeli rasyonların mümkün
olduğu kadar ucuza mal edilmesi gerekir.
Besleme Programının Uygulanması Sırasında Uyulacak Kurallar
1) Uygulamada ani yem değişikliklerinden kaçınılmalıdır. Özellikle yüksek süt verimli
ineklerde gerek kaba, gerekse kesif yem değişikliklerinde hayvanın yeni yemlere Rumen
mikroorganizmaları ve sindirim öz suları ile alıştırılması gerekir. Böylece muhtemel sindirim
bozukluklarının önüne geçilir.
2) Süt uygun bir kokuya sahip olmalıdır. Tüketici silaj, çayır ve yabancı ot kokan sütü
istemez. Sütün kokusu üzerine etkin tek faktör yem olmamakla birlikte, bu konuda en önemli
olandır. Yapılan araştırmalr yem tüketiminden 20 dakika sonra kokunun süte geçtiğini
göstermiş, 2 saat sonra bu durum kesin olarak saptanmıştır. Yemin süte kokusu sindirim
kanalı, solunum veya direkt emilim yolları ile geçebilir. Bunlardan solunum yolu ile geçen
koku, en erken tespit edilir. Örneğin inek silajın kötü kokusunu sonlum yoluyla alırsa, bu
koku sütte hemen ortaya çıkar. Bu nedenle silaj, pancar posası, pancar yaprakları gibi organik
asit içeren yemler sağımdan sonra verilmeli, bu yemlerin artan kısmı ahırdan derhal
uzaklaştırılmalıdır. Ayrıca süte çok kuvvetli bir kokunun geçmesine neden olan pek çok
yabani otların tüketimi önlenmelidir. Yabani soğan, lahana, hardal türleri, yabani havuç gibi
bitkilerin, mera otlarından ayrılması gerekir.
2.2.2.Rasyon Hazırlamada Temel Prensipler
Hayvancılık iletmelerinde rasyonun kalitesi (besin madde dengesi) verimi etkiler. Yem
maliyeti ise toplam üretim maliyetinin %50-60’ını kapsadığından yemleme eknomik açıdan
büyük önem taşır.
Rasyon hazırlamada ilke; hayvanın besin maddesi ihtiyaçlarını dengeli bir şekilde
karşılaması ve en düşük maliyette olmasıdır.
Rasyon hazırlayan kişi aşağıdaki 4 ana unsuru bilmelidir,;
1. Rasyon hazırlanacak hayvanların canlı ağırlık, verim düzeyi, fizyolojik durumu ve
çevre faktörlerine göre değişen besin madde gereksinimleri (enerji, protein, Ca, P, vitamin A
ve D gibi) tam olarak bilinmelidir. Bu gereksinimler içinde hayvanın yem tüketim
kapasitesinin bilinmesi, rasyonun besin madde içeriklerinin belirlenmesi açısından en temel
konudur.
2. Yem hammaddelerinin besin madde kompozisyonu; Hayvan gereksinimlerini tükettiği
yem hammaddelerinden sağlayacağı için bu yemlerin besin madde kompozisyonlarının
bilinmesi gerekir.
3. Yem hammaddeleri için sınırlayıcı özellikler: Bir kısım yem maddelerinin rasyonda
kullanımları şu konularda sınırlayıcı olabilmektedir; yem kalitesi, ürün kalitesi, hayvan sağlığı
v.b. Bunların bilinmesi ve rasyon hazırlarken bu hususların göz önünde bulundurulması
gerekir. Örneğin tek midelilerde NPN maddelerinin kullanımı söz kousu değildir. Çok
midelilerde enerji kısıtlayıcı bir faktör değilse, kesif yem karmasında %3’den fazla, veya
toplam ham proteinin 1/3’ünden fazlası NPN maddelerle karşılanmamalıdır. Yine buğday
nişastası çok hızlı yakıldığından ve asidoz riskini yükselteceğinden, rasyonda %50’den fazla
kullanmamaya özen gösterilmelidir. Ruminant rasyonlarında melasın %10’dan fazla
kullanılması yemde topaklaşmaya, yemin korunmasında sorunlara neden olabilir.
Bu tip sınırlayıcı faktörlerin rasyon hazırlarken kullanılması gerekmektedir.
4. Hammadde maliyetleri: Ekonomik bir hayvancılık faaliyeti için hazırlanan rasyonların
maliyetinin düşürülmesi gerekir. Örneğin, 50 000 ton/yıl yem üreten bir yem fabrikasında
51
yem maliyetinin 1000 TL düşürülmesi durumunda, yem fabrikası bundan yıllık 50 milyar
kazançlı olacaktır. Bu, optimizasyon yaklaşımı ve bilgisayar ile rasyon hazırlamanın önemini
ortaya koyan önemli bir göstergedir.
2.2.3. Rasyon Hazırlama Teknikleri
Yukarıda verilen temel bilgilere sahip olduktan sonra, farklı yaklaşımlar ile rasyon
azırlamak mümkündür.
2.2.3.1. Deneme yanılma yöntemi
Rasyona girecek yem maddeleri ile, hayvanın gereksindiği besin madde ihtiyaçları,,
deneme yanılma yöntemi ile denkleştirilmeye çalışılır. Buradaki başarı rasyon hazırlayan
kişinin tecrübesine ve pratikliğine bağlıdır. Ayrıca dikkate alınacak faktör (kısıt) sayısı
(maliyet, enerji, protein, RYP, RYDP, Ca, P, vitamin A, vitamin D, Cu, Zn,…gibi) arttıkça
rasyonun denkleştirilmesi zorlaşır ve çok zaman alır. Hazırlanacak rasyonun maliyeti ise, her
zaman sorgulanacak bir durumda kalır.
Ayrıca bu yöntemde çok sayıda işlem yapılacağından, hesap hatalarıyla da çok sık
karşılaşılır.
2.2.3.2. Pearson Kare Yöntemi
İçeriği bilinen 2 maddeyi karıştırarak, istenen düzeyde içerikli karışımlar elde etmek
amacıyla geliştirilmiş çok basit bir yöntemdir. Bu metod, farklı besin madde içeriğine sahip 2
yem hammaddesi veya 2 karışımın istenen düzeyde besin madde içeriğine ulaşması için
karıştırılmasında kullanılabilir.
Pearson Kare Yönteminde istenen besin madde düzeyi karenin ortasına, yem
hammaddelerinden ilkinin besin madde içeriği sol üste, 2. nin besin madde içeriği sol alta
konur. Yem hammaddelerinin besin madde içeriği ile karışımda istenen besin maddesi düzeyi
arasındaki farklar alınır. İşaretlere bakılmaksızın pozitif olarak diagonaldaki çağraz köşeye
konur. Farkların toplamı alınıp, her bir farkın, toplam farktaki oranları bulunarak karışım
oranı belirlenir.
Pearson Kare Yöntemi, karışımda arzulanan besin madde düzeyi 2 hammaddenin aynı
besin madde içeriklerinin arasında ise uygulanabilir.
Örnak: %36 HP içeren PTK ile, %9 HP içeren mısır karıştırılıp %20 HP li bir karışım
hazırlanmak isteniyor. ÇözüM;
PTK=%36 11 kısım PTK (20-9 =11)
%20
Mısır =%9 16 kısım mısır (36-20=16)
-------------------------------
TOPLAM 27 kısım
PTK oranı (%) =(11/27) x 100 =40.74
Mısır oranı (%)= (16/27) x100 =59.26
Protein düzeyi kontrolü:
PTK dan =%40.74 x 36 = 14.67
Mısırdan= %59.26 x 9=5.33
-------------------------------------
TOPLAM = 20.00
52
Çift Pearson Kare Yöntemi kullanılarak birden fazla besin maddesi bakımından dengeli
karışımlar hazırlanabilir.
2.2.3.3. Cebirsel Yöntem
Esas itibariyle Pearson Kare de bu yaklaşımdan türemiştir. Mevcut yöntemde,
çözümde kısıt olarak kullanılacak eşitlikler, bilinmeyenli denklemler şeklinde yazılıp, uygun
matematiksel yöntemler kullanılarak çözülebilir. Bu eşitlikler matris formatıyla yazılıp, matris
işlemleri ile çözülebilir. Ancak çözümde birçok sorunla karşılaşılabilir ve çok karmaşık
işlemler gerektirir. Bunun en basit şekli, 2 bilinmeyenli denklemlerle çözüm yapmaktır.
Değişen ve kısıt sayısı 2 yi aşınca, matematiksel işlemler karmaşıklaşmaktadır.
Pearson Kare örneğindeki karışım bu yöntemle aşağıdaki şekilde hazırlanabilir;
Mısır + PTK = 100 kg (miktar kısıtlı)
0.09 mısır + 0.36 PTK = 20 kg (HP kısıtlı)
Birinci eşitliğin her 2 tarafını 0.09 ile çarpıp, işaretlerini -1 ile çarparak değiştirirsek,
eşitlikler ve toplamları aşağıdaki gibi olur;
-0.09 Mısır - 0.09 PTK = -9
0.09 mısır + 0.36 PTK =20
------------------------------------------
TOPLAM 0.27 PTK = 11
PTK =11/0.27 =40.74 kg
Mısır= 100-44 = 59.26 kg
Örnekten de görüleceği gibi, karışım oranları Pearson Kare Yöntemi ile aynıdır.
2.2.3.4. Doğrusal (Linear) Programlama Metodu ile Rasyon Hazırlama
Rasyon hazırlama işi amacı, kısıtları (hammddenin besin madde içerikleri, hayvanların
gereksinimleri, yem hammaddeleri ve hayvanlara has özel kısıtlamalar gibi) itibariyle tam
olarak bir doğrusal programlama problemidir.
Doğrusal programlamanın doğrusallık ve sınırlılık olmak üzere 2 temel unsuru vardır.
Rasyon hazırlama işi, bu varsayımlarla tamamen örtüşmektedir. Hayvan beslemeciler son 20-
30 yıldır rasyon hazırlamada yaygın olarak bilgisayarlardan yararlanmışlardır.
En düşük maliyetli rasyon formülasyonu: Bilgisayar yardımı ile en düşük maliyetli rasyon
hazırlarken üzerinde durulması gereken en önemli husus, problemin doğrusal eşitlik veya
eşitsizlikler halinde doğru bir şekilde tanımlanmasıdır.
En düşük maliyetli üretimde, birim ürün maliyeti mevcut kısıtlara karşı minimize
edilir. En düşük maliyetli rasyon çözümü için modeller kurulduktan sonra bu modellerin,
uygun bir doğrusal programlama paketine uygun bir şekilde girilmesi gerekir.
Bilgisayar ortamında rasyon hazırlamada en önemli konu, rasyon hazırlayan kişi veya
kişilerin yemler ve hayvan besleme konusundaki bilgi birikimleridir. Çünkü bilgisayar,
matamatiksel bir işlemler topluluğunu, kullanıcının kendisine tanıttığı şekliyle matematiksel
olrak çözer. Rasyon hazırlayan kişi en düşük maliyetli çözüme ulaşırken, bilgisayarla olan
interaktif işlemlerinde yem hammaddelerine ilişkin verileri, maliyet unsurlarını, yemler ve
hayvan besleme konusundaki bilgi birimi ile kontrol etmeli, yorumlamalı ve gerekirse bütün
rasyonu yeniden formüle etmelidir.
53
Doğrusal programlama modellerinde 3 ana unsur söz konusudur; 1) amaç fonksiyon,
2) karar değişkenleri, 3) kısıtler.
En düşük maliyetli yem formülasyonunda amaç fonksiyon, yemin birim maliyetini içeren
eşitliktir. Karar değişkenleri ise, rasyona girmesi düşünülen yem hammaddeleridir. Kısıtlar
ise, yemde bulunması gereken besin madde düzeyleri veyem hammaddeleri ile ilgili
sınırlamalardır.
Amaç Fonksiyon: MIN Σ(Yi x Fi)
Yi: i. yemin miktarı (aynı zamanda karar değişkenleridir)
Fi: i. yemin fiyatıdır.
Amaç fonksiyon değeri, ΣYi’nin değerine göre oluşur. Eğer yem kg üzerinden hazırlanırsa
TL/kg, ton üzerinden hazırlanırsa, TL/ton olarak bulunur.
Kısıtlar: Σ(Yi x BMij)=Bk
BMij: i. yemin, j. Besin madde içeriği,
Bk: k. Kısıt’ın (enerji, protein gibi) sağ taraf elemanı. Yani rasyonda arzulanan enerji , protein
gibi besin maddelerinin düzeyi
Bu bölümde süt sığırlarında gereksinimlerin saptanması ve gereksinmeyi karşılayan
rasyonların hazırlanmasıyla ilgili bir dizi örnek verilmiştir.
Örnek 2’de bilgisayar uygulamaları rasyon hazırlama konusu işlenmiş ve bu örnekte
rasyon, tam yemleme sistemine uygun olarak hazırlanmıştır. Bundan sonraki örneklerde,
standart yemlemeye uygun rasyon örnekleri verilecektir.
ÖRNEK: 600 kg ağırlıkta, %3.5 yağlı 30 kg süt veren bir inek için aşağıda verilen yem
hammaddeleri ile gereksinimleri karşılayan bir rasyon hazırlayınız. Yemlerin besin madde
içerikleri ve maliyeti Tablo 2.22’de verilmiştir.
Tablo 2.22. Örnek çözümde kullanılacak yem hammaddeleri ve besin madde kompozisyonları
ve maliyetleri Yem TL/kg KM(%) HS(%) ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Yonca kuru otu 50 000 91 34.5 2.00 130 10.3 1.64
Mısır silajı 30 000 33 7.92 0.88 26.7 0.8 0.7
Mısır 100 000 88 1.8 2.75 90.0 0.2 3.0
Arpa 95 000 88 5.3 2.89 119 0.5 3.4
Buğday kepeği 85 000 89 9.8 2.30 150 1.2 12.3
Soya küspesi 150 000 89 6.3 2.90 440 2.9 6.3
Çiğit 120 000 92 19.3 3.52 219 1.5 6.9
Kireç taşı 30 000 100 360 0.2
DCP 175 000 100 237 188.0
Tuz 35 000 100
Adım 1:
NRC(Anonim, 1989)’ye göre mevcut hayvanın günlük gereksinmeleri 50.76 McalME,
2922 g ham protein , 113.4 gr Ca ve 72 gr P’dur. Hayvanın maksimum kuru madde
tüketimi canlı ağırlığın %3.5i alındığında 21 kg olarak hesaplanmaktadır. Hayvan
ihtiyaçları NRC (Anonim, 1989) ile hesaplanır. Veya tablo değeleri kullanılarak bulunur.
Adım 2.
Gereksinmeler ile ilgili kısıtların yanında rasyonda verilmesi gereken diğer kısıtların
da belirlenmesi gerekir.
54
Mevcut çözümde rasyonda kaba yem düzeyinin %40-60 arasında ve tuz miktarının ise
50—100 g/gün arasında tutulmasına karar verilmiştir. Böyle bir yaklaşım, tam yemleme
yaklaşımıdır. Toplam rasyon hazırlanmaktadır ve kaba ve kesif yemler birlikte dikkate
alınmaktadır.
Rasyona kaba yem düzeyi ile ilgili kısıtlamalar aşağıda ifade edildiği şekilde
yapılmıştır;
(0.91 yonca k. Otu + 0.33 mısır silajı)
-------------------------------------------------------------------------------------------- ≥ 0.40
0.91 yonca k.otu + 0.33 mısır silajı + 0.88 mısır +0.88 arpa+ 0.89 b. Kepeği
+0.89 soya fas. Küspesi+ 0.92 çiğit+ 1 kşreç taşı + 1 dep + 1 tuz
Rasyon kaba yem oranı için yukarıda ifadesi verilen alt sınırlamanın doğrusal ifadesi,
3. adım altındaki kısıtlar satırının 3. sünde gösterilmiştir. Benzer şekilde üst sınırlama da 4.
satırda ifade edilmiştir.
3. Adım
Optimizasyon yaklaşımı için doğrusal eşitlikler veya eşitsizlikler oluşturulmalı,
problemin matematiksel tanımı yapılmalıdır. Burada toplam rasyonun miktarı, en önemli
konulardan biridir. Mevcut yaklaşımda süt ineğinin günlük kuru madde tüketim
kapasitesi, “toplam yem” olarak alınmıştır. Bilindği gibi bir hayvanın besin madde
gereksinimleri, günlük olarak tüketebileceği yem içinde hayvana verilmelidir. Bu eşitlik veya
eşitsizlikler aşağıda verilmiştir.
1) MIN 50 000 yonca k.otu + 30 000 mısır silajı+100 000 mısır+ 95 000 arpa+85 000 buğday
kepeği + 150 000 s. Fas. Küs.+ 12 000 çiğit + 30 000 kireç taşı + 175 000 DCP4 35 000 tuz
(fiyat kısıtı)
2) 0.91 yonca k.otu + 0.33 mısır silajı + 0.88 mısır +0.88 arpa+ 0.89 b. Kepeği
+0.89 soya fas. Küspesi+ 0.92 çiğit+ 1 kireç taşı + 1 dep + 1 tuz≤21 (kg/gün) kuru madde
tüketim kapasitesi
3) 0.546 yonca k.otu+ 0.198 mısır silajı +
Doğrusal programlardan yararlanarak bilgisayarda rasyon hazırlamanın avantajları
şöyle sıralanabilir;
-Pearson Kare ve diğer cebirsel tekniklerde değişken ve kısıt sayısı sınırlıdır. Sadece 1-2
nkısıtla çözüm yapılabilir. Ancak bilgisayarla rasyon hazırlarken değişken ve kısıt sayısında
önemli bir sınırlama yoktur.
-Kısıtlar basit tekniklerde sabittir. Bir kısıt için, sadece 1 değer atayabiliriz. Halbuki
bilgisayarla rasyon hazırlarken, en düşük ve en yüksek değerler tanımlanabilir. Yani kısıtlar
ve değişkenler için en düşük ve en yüksek şeklinde (eşitsizlik)tanımlamak mümkündür.
-Basit teknşiklerde hammadde fiyatları dikkate alındığında ekonomiklik, deneme yanılma ile
gözlenebilir ve kişisel beceriye bağlıdır. Bilgsayarla rasyon hazırlama tekniği uygun şekilde
kullanılırsa, hem dengeli, hem de daha düşük maliyetli rasyonlar elde etmek mümkündür.
-Bilgisayarla rasyon hazırlama, daha kısa sürede, daha karmaşık çözümlere ulaşılmasını
sağlar.
-Ayrıca doğrusal programlama ve optimizasyon yaklaşımı ile bilgisayar uygulaması bir kısım
ek bilgleri sağlayarak rasyon hazırlamada bir kısım planlamaların yapılmasına ve bazı
görülere sahip olmamıza izin verir.
55
2.3. ÖRNEKLER VE ÇÖZÜMLERİ
Aşağıda süt sığırlarının besin madde gereksinimlerinin saptanmasına ve bu
gereksinmeyi karşılayacak rasyonların oluşturulmasına yönelik örnekler sunulmuştur.
Çözümlerde, süt sığırlarının besin maddesi ihtiyaçlarını hesaplamada kullanılan
formüllerin özetlendiği Tablo 2.16’dann (sayfa 39) yararlanılmıştır.
Örnek 1. 475 kg canlı ağırlığa sahip, günde 15 kg %3.9 yağlı süt veren bir ineğin günlük
besin madde gereksinimlerini NRC (Anonim, 1989)’a göre hesaplayıp, gereksinimleri
karşılayan rasyonları hazırlayınız.
ÇÖZÜM
1)KM gereksinimi
KMT= 0.025 x CA+0.1 x SV
= 0.025 x475+0.1 x 15 =13.375 kg /gün (canlı ağırlığı düşük ve düşük verimli bir inek)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
2)Enerji gereksinimi
YPME = 0.133 x CA 0.75 Mcal/gün =0.133 x 475 0.75 =13.53Mcal/gün
VPME(Mcal/gün) = (0.577+0.165 x %yağ) x SV=(0.577+0.165 x 3.9) x15 = 18.3 Mcal/gün )
TMEG=YPME +VPME= 13.53 +18.3 =31.83 Mcal/gün
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
3)Ham protein gereksinmesi
YPHP (g/gün) =70.7+2.77 x CA 0.75
= 70.7 + 2.77 x 475 0.75 =352.54 g/gün
Verim payı
VPHP (g/gün) =(43.6 +11.5 x %yağ) x SV
=(43.6 +11.5 x 3.9) x 15 = 1326.75 g/gün
THPG=YPHP +VPHP = 352.54 + 1326.75 =1679.3 g/gün
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
4) Mineral gereksinimi
Ca
Yaşama payı; Ca = 0.0405 x CA=0.0405 x475= 19.24 g/gün
Verim payı; Ca (g/kg süt) = 1.29 +0.48 x %yağ =1.29+0.48 x 3.9 =3.162 g/kg süt
Ca (g/gün) =3.162 x 15 kg =47.43 g/gün
P
Yaşama payı; P= 0.0286 x CA=0.0286 x475 =13.59 g/gün
Verim payı: P (g/kgsüt)=0.78 +0.3x %yağ =1.95 g/kg süt
P(g/gün) =1.95 x 15 =29.25 g/gün)
Top.P=13.59 +29.25=42.84
5) Toplam gereksinimler Besin maddesi Yaşama
Payı
Verim
Payı
Toplam
(yaşama+verim)
Yaşama payı
+10 kg süt (x)
Rasyon /kg KM
(1 kg rasyon KM sinde)
ME (Mcal/gün) 13.53 18.3 31.83 25.73 31.83 /13.375 = 2.38
HP (g/gün) 352.54 1326.75 1679.29 1237.0 1679.3 /13.375= 125.55
Ca (g/gün) 19.24 47.43 66.67 50.86 (19.24 +47.43)/ 13.375=4.98
P (g/gün) 13.59 29.25 42.84 33.09 (13.59+29.25)/13.375 =3.20
KM (kg/gün) 13.375 kg/gün
(x) ME: (0.577 + 0.165 x3.9) x 10 kg süt=12.205 Mcal/gün
HP: (43.6 +11.5 x3.9)x 10 kg=884.5 g/gün
Ca: (1.29 +0.48x3.9)x 10kg=31.62 gr/gün
P: (0.78+0.3x3.9)x10=19.5 g/gün
56
6) Gereksinmeleri karşılayan rasyonun hazırlanması
Süt sığırlarında özellikle süt yağı düzeyinin korunması için rasyona kaba yapılı
selülozlu yemlerin sokulması gerekir. Ancak bu yemler kaba yapıları nedeniyle KM
tüketimini sınırlayabilirler. Genelde kabul görmüş bir yaklaşım olarak;
Kaba yemle sağlanacak besin maddeleri miktarı = Yaşama payı + 10 kg süt verimi için
gereksinilen besin madeleri
Böyle bir rasyon hazırlama yaklaşımı, standart yemleme sisteminin uygulanabileceği koşullar
için uygundur.
Elimizde kaba yem olarak mısır silajı ile yonca kuru otu, kesif yem kaynağı olarak da
arpa, kepek, PTK, mineral ve vitamin katkısı bulunduğu varsayılarak oluşturulan yaşama payı
+ 10 kg (bazal) rasyonu, Tablo 2.20’deki gibi tanımlayabiliriz;
Verim payı için hazırlanacak kesif yem karmasında 1 kg süt için gereksinim
duyulan enerji ve protein oranının korunması, süt sığırlarının beslenmesinde enerji ve
protein dengesizliğini önleme bakımından büyük önem taşır. Örnekte özellikleri verilen
süt için ihtiyaç duyulan VPME/VPHP oranı = 1326.75 /18.3=72.5 tur.
Hazırlayacağımız kesif yem karmasının enerji düzeyini 2.5 Mcal olmasını öngördüğümüzde;
HP içeriği=VPHP x 2.5= 72.5 x 2.5 =181.5 g/kg olacaktır. Buna göre hazırlanan kesif yem
karması da Tablo 2.23’de sunulmuştur.
Tablo 2.23. Yaşama payı + 10 kg süt verimi için gereksinim duyulan bazal rasyon ve süt
verimi için hazırlanan kesif yem karması Yemler Miktar
(kg)
KM
(g/kg)
ME
(kcal/kg)
HP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Bazal rasyon
Yonca kuru otu 4.35 900 1.99 162 12.69 1.98
Mısır silajı 13.58 440 1.25 39.16 0.44 1.276
Yaşama payı 9.89 25.72 1236.5 61.18 25.94
Verim payı için hazırlanan kesif yem karması
Arpa 0.231 880 2.80 110 0.44 3.3
Kepek 0.495 890 2.37 150 1.2 12.3
PTK 0.272 930 2.5 300 1.6 9.3
Mineral katkısı 0.001
Vitamin katkısı 0.001
Toplam 1 2.50 181.25
Rasyonda kullanılacak olan yem hammaddelerinin besin madde kompozisyonları ve
maliyetleri Tablo 2.19’da verilmişti.
Kesif yem karması eldeki bir kısım ham maddeleri kullanarak işletme koşullarında
hayvanların gereksinimleri dengeli bir şekilde karşılanabilir. Buna ilişkin örnek Tablo 2.24’
de verilmiştir.
Tablo 2.24. Verim payı için ihtiyaç duyulan besin maddelerinin işletme
koşullarında karşılanması Yemler Miktar
(kg)
KM
(g/kg)
ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Arpa 1.286 880 2.8 110 0.44 3.3
Kepek 0 0
PTK 1.0 930 2.5 3.00 1.6 9.3
Verim payı 2.286 2.06 6.10 441.46 2.16 13.54
Toplam 11.95* 31.82 1677.96 63.34 39.48
* 9.89 kg kaba yemlerden 2.06 kg kesif yemlerden toplam 11.95 kg hayvanın iştah sınırları içindedir.
57
10 kg’ın üstünde kalan süt verimi veya herhangi bir kaba yem kombinasyonu ile
yemleme yapıldığında, arta kalan gereksinme için hazırlanacak veya hayvana verilecek kesif
yemler, hayvanların mineral ve vitamin gereksinimlerini karşılamak kaydıyla bireysel
hammaddeler kullanılarak da karşılanabilir. Yukarıdaki örnekte 10 kg süt veriminin
üzerindeki gereksinme için ihtiyaç duyulan ME miktarı 6.10 Mcal ve HP miktarı 441.46 g’dır
(Tablo 2.21). Bu gereksinmeler elde mevcut arpadan 1.286 kg ve PTK’dan 1 kg hayvana
verilmek suretiyle dengeli bir şekilde karşılanabilir (Tablo 2.21).
Yukarıda verilen örnek rasyonda mineral dengesi üzerinde durulmamıştır. Ancak
hayvanlar ticari vitamin ve mineral karışımlarından gereksinmeleri düzeyinde sağlanarak,
mineral ve vitamin gereksinimleri de sağlıklı bir şekilde karşılanabilir.
ÖRNEK 2. 600 kg canlıağırlıkta olan ve %3.2 yağlı 34 kg süt veren bir ineğin besin madde
gereksinimlerini hesaplayınız, protein gereksinimlerini fraksiyonları ile gösteriniz.
1) KM gereksinimi
KMT= 0.025 x CA+0.1 x SV
= 0.025 x600+0.1 x 34 =18.4 kg/gün (canlı ağırlığı düşük ve düşük verimli bir inek)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
2) Enerji gereksinimi
YPME = 0.133 x 600 0.75 Mcal/gün
=0.133 x 600 0.75 =16.12 Mcal/gün
VPME/1 kg = (0.577+0.165 x %yağ)=1.22MEMcal/kg
VPME(Mcal/gün) = (0.577+0.165 x %yağ) x SV
=(0.577+0.165 x 3.2) x34 = 37.57 Mcal/gün
TMEG=YPME +VPME= 16.12 +37.57 =53.69 Mcal/gün
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
3) Ham protein gereksinmesi
YPHP (g/gün) =70.7+2.77 x CA 0.75
= 70.7 + 2.77 x 600 0.75 =406.50 g/gün
Verim payı
VPHP (g/gün) =(43.6 +11.5 x %yağ) x SV
=(43.6 +11.5 x 3.2) x 34 = 2733.6 g/gün
THPG=YPHP +VPHP = 406.50 + 2733.6 =3140.1 g/gün
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yaşama payı + 10 kg süt verimi gereksinmeleri;
Enerji
YP+10kg içinME =YPME +VPME/10 kg= 16.12+(1.105 x 10kg) =27.17 Mcal/gün
Protein
YP10HP = 406.5 +80.4 x 10kg =1210.5 g/gün
RYP = 36.5 x YP10ME=36.5 x 27.17=991.7 g/gün
RYDP = YP10HP – RYP =1210.5 -993.53 =218.3 g/gün
Protein fraksiyonları
RYP (g/gün)=36.5 x TMEG (Mcal ME/gün) = 36.5 x 53.69 =1959.82 g/gün
RYDP (g/gün)= THPG(g/gün) – RYP (g/gün)= 3140.1 -1959.82 =1180.28 (ham protein
gereksinmesinin %37.6’sı)
58
RYP: Rumende yıkılan protein, RYDP: Rumende yıkıma dirençli protein
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
4) Mineral gereksinimi
Ca
Yaşama payı Ca = 0.0405 x CA=0.0405 x600= 24.3 g/gün
Verim payı Ca (g/kg süt) = 1.29 +0.48 x %yağ =1.29+0.48 x 3.2 =2.826 g/kg süt
Ca (g/gün) =2.826 x 34 kg =96.08 g/gün
P
Yaşama payı P= 0.0286 x CA=0.0286 x600 =17.16 g/gün
Verim payı P (g/kgsüt)=0.78 +0.3x %yağ =1.74 g/kg süt
P(g/gün) =1.74 x 34 =59.16 g/gün)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
5) Vitamin gereksinimleri
Vitamin A =76 IU x 600=45 600 IU/gün
Vitamin D=30IU x 600=18 000 IU /gün
----------------------------------------------------------------------------------------------------
6) Toplam gereksiminler
Toplam gereksiminler Tabo 2.25’de gösterilmiştir.
Tablo 2.25. Toplam gereksinimler Besin maddesi Yaşama
Payı
Verim
Payı
Toplam
(yaşama+verim)
Yaşama payı
+10 kg süt (x)
Fark
ME (Mcal/gün) 16.12 37.57 53.69 27.17 53.69-27.17 =26.52
HP (g/gün) 406.5 2733.6 3140.0 1210.50 3140.0-1210.50=1929.5
RYP (g/gün) 1959.82 991.705 968.11
RYDP. (g/gün) 1180.18 218.29 961.89
RYDP,%HP 37.58
Ca (g/gün) 24.3 96.08 120.38 52.56 120.38-52.56=67.82
P (g/gün) 17.6 59.16 76.32 34.56 76.32 -34.56 =41.76
Vitamin A (IU/gün) 45 600
Vitamin D(IU/gün) 18 000
KM (kg/gün) 18.40
(x) ME: (0.577 + 0.165 x3.2) x 10 kg süt=27.17 Mcal/gün
HP: (43.6 +11.5 x3.2)x 10 kg=1210.50 g/gün
RYP= 36.5 x TMEG = 36.5 x (53.69-27.17 =26.52)=956.3 g/gün
RYDP= THPG(g/gün) – RYP (g/gün)=3140.0 -956.3 =2183.7 g/gün
Ca: (1.29 +0.48x3.2)x 10kg=52.56 gr/gün
P: (0.78+0.3x3.2)x10=34.56 g/gün
Gereksinimleri karşılayan rasyonun hazırlanması
Yaşama payı + 10 kg süt verimi için hazırlanan bazal rasyonda RYP gereksinmesi tam
olarak karşılanmakta, ancak RYDP miktarı ise gereksinmeyi aşmaktadır. Bazal rasyonda
kullanılan ham maddelerle yaşama payı + 10 kg süt verimini karşılayan RYP ve RYDP
gereksinmesinin dengeli bir şekilde karşılanması oldukça güçtür. Dengelenmeyen protein
fraksiyonu, kesif yem karmasında dengelenebilir. Ancak söz konusu protein fraksiyonları
üzerinde durulmasının temel nedeni, daha önce de tartışıldığı gibi, sistemin, hayvanın
gereksinmesiyle rumen mikroorganizmalarının gereksiniminin birbirinden ayrı gözetmesidir.
Bazal rasyon ve verim için gerekli kesif yemin hayvanlara bireysel ve ayrı olarak sunulduğu
yemleme sisteminde (standart yemleme) eğer hazırlanan rasyonlardan biri dengesiz ise,
“metabolik protein” kavramından (rumende yıkılabilir ve rumende yıkıma dirençli proteini
içeren)beklenen sonucu almak mümkün olmayacaktır. Süt sığırlarının yemlenmesinde tam
yemleme uygulamasının (total mixed ration, TMR) yaygınlaşmasının sebeplerinden biri de,
rasyonun RYP ve RYDP düzeylerinin daha kolay dengelenebilmesidir.
59
Tablo 2.26’da yaşama payı +10 kg süt verimi için hazırlanan rasyon, bu rasyonla
karşılanan ve kalan kısım, Tablo 2.27’de ise verim payı için hazırlanan kesif yem karması
görülmektedir.
Tablo 2.26. Yaşama payı + 10 kg süt verimi Yemler
Bazal rasyon
Miktar
(kg)
KM
(g/kg)
ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
RYDP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Yonca kuru otu 2.28 900 1.99 162 40.0 12.69 1.98
Mısır silajı 21.45 440 1.054 39.16 9.75 0.44 1.276
DCP 0.011 950 240 180
Karşılanan gereksinme 11.54 27.17 1210.0 300.5 53 35
27.17 1210.0 218 53 35
Kalan 26.52 1930 879.6 67.38 41.32
8
Tablo 2.27. Verim payı için hazırlanan kesif yem karması Yemler
Miktar
(%)
KM
(g/kg)
ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
RYDP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Mısır 48.45 900 2.95 96 50.0 0.2 2.6
Kepek 13.74 890 2.20 150 34.5 1.2 12.3
PTK 25.00 930 2.30 300 144.0 1.6 9.3
SFK 4.43 890 2.55 440 154 3.0
Mısır glüteni 5.73 900 2.80 455 248 2.8 7.8
Mermer tozu 2.44 920 370
Mineral katkısı 0.1 950
Vitamin katkısı 0.1 950
Kompozisyon 100.0 900 2.58 187.7 81.65 10.0 6.0
Bazal rasyon sağl. 11.40 27.17 1210 300.5 53 35
Kalan 7.0 26.52 1930 879.68 67.38 41.32
Kesif yemle sağlanan 10.3 kg 9.33 26.58 1933.3 885.81 103 59
FARK +2.33 +0.06 +3.3 +6.13 +35.6 +17.7
RYDP(%) 37.75
Kaba yem oranı (%) 55.23
Verim payı için hazırlanacak kesif yem karmasında 1 kg süt için gereksinim
duyulan enerji ve protein oranının korunması, süt sığırının beslenmesinde enerji ve protein
dengesizliğini önleme bakımından büyük önem taşır. Örnekte özellikleri verilen süt için
ihtiyaç duyulan VME/VHP oranı 1.105 /80.4 veya 1/72.76’dır.
Hazırlayacağımız kesif yem karmasının enerji düzeyini de 2.58 Mcal olmasını
öngördüğümüzde;
HP içeriği= 72.76 x 2.58 =187.7 g/kg olacaktır.
Bu şekilde hazırlanan 1 kg yemin süt karşılığı;
2.58 Mcal/kg yem/1.105 Mcal/kg süt=2.33 kg süt/kg yem olarak bulunur.
Yaşama payı +10 kg üzerinde 24 kg süt olduğu için verilmesi gereken kesif yem miktarı
24 kg süt/2.33 kg süt = 10.3 kesif yem şeklinde hesaplanabilir.
Bu şekilde bazal rasyon hazırlayarak ve verime göre kesif yem verilmesi uygulaması,
daha sonra tanımlanacak olan standart yemleme sisteminin bir uygulamasıdır.
60
Süt sığırının KM tüketim kapasitesi belirlendikten (18.4 kg) sonra KM bazında gereksinimler,
rasyondakikaba/kesif yem oranı normları dikkate alınarak Örnek 2’de olduğu gibi doğrudam
TMR hazırlamak da mümkündür. Aynı problrm için KM bazında %39 kaba yem içeren bir
TMR hazırlanması öngörüldğü düşünülürse, Tablo 2.28’deki gibi bir rasyon hazırlanabilir.
Tablo 2.28. Gereksinimleri karşılayan TMR Hammadde ve besin madde içeriği Yemler
Bazal rasyon
Miktar
(kg)
KM
(g/kg)
ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
RYDP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Yonca kuru otu 4.50 900 1.99 162 40.0 12.69 1.98
Mısır silajı 7.50 440 1.054 39.16 9.75 0.44 1.276
Arpa 9.32 880 2.87 110 36.0 0.44 3.3
Mısır 1.42 900 2.95 96 50.0 0.2 2.6
Mısır glüteni 2.09 900 2.80 455 248 2.8 7.8
Mermer tozu 0.108 920 370
DCP 0.038 950 240 180
Mineral katkısı 0.02 950
Vitamin katkısı 0.02 950
Sağlananlar 18.88* 53.65 3140 1180 120 76
Kaba yem oranı (%) 39
RYDP oranı (%) 37.6
İhtiyaç 53.65 3140 1180 120 76
* 18.88 KM, hayvanın iştah sınırları içinde düşünülebilir.
ÖRNEK 3. 600 kg canlı ağırlığa sahip, günde 30 kg %3.68 yağlı süt veren bir Siyah Alaca
ineğin protein gereksinimini hesaplayınız.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
1) Kuru madde tüketimi
Düşük verimli sığırlar için: KMT=0.025CA + 0.1 SV
KMT (kg): Günlük kuru madde tüketimi
Can.ağ.(kg): Canlı ağırlık
SV: (kg/gün): Süt verimi
KMT =0.025*CA +0.1 SV = 18 kg
------------------------------------------------------------------------------
2) Enerji ME gereksinimi
Yaşama payı: YP ME=0.133 CA0.75 Mcal/gün.
YPME=600invX0.75 = x0.133 (hesap makinesi ile)= 16.12 Mcal/gün
YPME=0.133 CA0.75 =16.12 Mcal/gün
Hesap için hesap makinesi kullanımı: 600inv Xy0.75 x 0.133=16.12 Mcal/gün
Verim payı: VPME(Mcal/gün)=(0.577 +0.165x %yağ)x30 = 35.53 Mcal/gün
0.165x3.68= 0.607+0.577=1.1842x30 kg=35.53
TMEG gereksinimi= 16.12 +35.53 = 51.65 Mcal/gün
Rasyon/1 kg ME düzeyi= 51.65/18 kg = 2.86 Mcal/gün
----------------------------------------------------------------------------------------------------
3) Metabolik protein gereksinimi
YPMPG = 3.80 Can.ağ.0.75 (g/gün)
YPMPG=460.68 g/gün
61
SPI %protein =1.9 +0.4 * %yağ
SPI(%)=3.37 g
1 kg MPG = 13.57 x %SP
KGSMP (gMP/kg süt) =13.57 x3.37= 45.73 g MP/kg süt
-------------------------------------------
T.MPG (gMP/gün)=(460.68+45.73) x 30kg = 1832.58 gMP/gün
-----------------------------------------------------------------------------------------------
3a) Rumende yıkılabilir protein gereksinmesi;
RYP (=MBP)
RYP (g/gün) = 36.5 x TMEG (Mcal ME/gün)
RYP=36.5 x51.65 =1885.22 g/gün
Burada;
RYP: Rumende yıkılabilir protein
TMEG: Toplam metabolik enerji gereksinimi (TMEG)
MBMP (gMP/gün) = RYP x 0.64 = 1885.22 x o.64 =1206.54 g/gün
3b) Rumende yıkıma dirençli protein gereksinmesi,
RYDMPG (g/gün) =TMPG –MBMP (=0.64 x MBP)= 1832.58 – 1206.54 = 626.04 g/gün
RYDHPG (g/gün) = RYDMP / 0.80 = 626.04 /0.8 = 782.55 g/gün
Toplam ham protein gereksinmesi (MP’den saptanan)
THPG (g/gün) = RYP + RYDHPG = 1885.22 + 782.55 = 2667.7 g/gün.
RYDP / THPG = 782.55 / 2667.77 = %29.33
-------------------------------------------------------
NRC’ye GÖRE Toplam Ham Protein Gereksinimi
YPHP& =70.7 + 2.77 x CA 0.75 = 406.51 g/gün
1KGHPG =43.6+11.5 x %S.V. =85.92 g/kg süt
VPHPG= 30 x 85.92 = 2577.6 g/gün
THPG=2577.6+406.51 = 2984.17g/gün
RYDP = THPG – MBD = 2984 – 1885 = 1099 g/gün
RYDP /THPG = 1099 /2984 = %36.82
4) Mineral gereksinimi
Ca
Yaşama payı Ca (g/gün) = 0.0154 CA/0.38 (Ca’un emilim etkinliği 0.38’dir).
NRC(1989a) ya göre ;
Yaşama payı Ca (g/gün) = 0.0405 CA
YPCa=0.0405 x 600 =24.3 g/gün
Verim payı Ca=1.22 DSV/0.38
Verim payı Ca (g/gün)=3.21 DSV
(DSV: Düzeltilmiş süt verimi)
VPCa (g/gün)=3.21 x 600 = 96.3 g/gün)
Ca (g/kg süt) = 1.29 +0.48 %yağ
62
ÖRNEK 4. 600 kg canlı ağırlıkta olan ve günde 30 litre %3.5 yağlı süt veren bir ineğin enerji
ihtiyacı aşağıdaki şekilde hesaplanır;
1) ME cinsinden toplam enerji ihtiyacının belirlenmesi
Yaşama payı: 16.12 Mcal (Tablo 2.13’den)
Süt verim payı: 30 lt x 1.16 = 34.80 Mcal (Tablo 2.14’den)
Toplam enerji ihtiyacı: 16.12 + 34.80 = 50.92 Mcal
2) Toplam sindirilebilir besin maddesi enerji (TDN) ihtiyacının belirlenmesi
Yaşama payı: 4.27 kg (Tablo 2.13), 30 litre süt üretim payı: 9.12 kg
Top. SBM ihtiyacı = 13.39 kg.
Muhtelif kompozisyondaki 1 litre süt için enerji gereksinimi Tablo 2.29 ve Tablo
2.30’da verilmiştir.
Tablo 2. 29. Muhtelif kompozisyondaki bir litre süt için enerji gereksinimi (MJ ME/Litre)(x) Yağ
(%)
Protein (%)
2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 4.2 4.4
3.0 4.5 4.5 4.6 4.7 4.8 4.8 4.9 5.0 5.0 5.1
3.2 4.6 4.7 4.7 4.8 4.9 5.0 5.0 5.1 5.2 5.2
3.4 4.7 4.8 4.9 4.9 5.0 5.1 5.2 5.2 5.3 5.4
3.6 4.9 4.9 5.0 5.1 5.1 5.2 5.3 5.4 5.4 5.5
3.8 5.0 5.1 5.1 5.2 5.3 5.3 5.4 5.5 5.6 5.6
4.0 5.1 5.2 5.3 5.3 5.4 5.5 5.5 5.6 5.7 5.8
4.2 5.3 5.3 5.4 5.5 5.5 5.6 5.7 5.7 5.8 5.9
4.4 5.4 5.5 5.5 5.6 5.7 5.7 5.8 5.9 6.0 6.0
4.6 5.5 5.6 5.7 5.7 5.8 5.9 5.9 6.0 6.1 6.2
4.8 5.6 5.7 5.8 5.9 5.9 6.0 6.1 6.1 6.2 6.3
5.0 5.8 5.8 5.9 6.0 6.1 6.1 6.2 6.3 6.3 6.4
5.2 5.9 6.0 6.0 6.1 6.2 6.3 6.3 6.4 6.5 6.5
5.4 6.0 6.1 6.2 6.3 6.3 6.4 6.5 6.5 6.6 6.7
5.6 6.2 6.2 6.3 6.4 6.5 6.5 6.6 6.7 6.7 6.8
5.8 6.3 6.4 6.4 6.5 6.6 6.7 6.7 6.8 6.9 6.9
6.0 6.4 6.5 6.6 6.6 6.7 6.8 6.9 6.9 7.0 7.1
(x) Not: 1Mcal=4.184MJ, 1MJ=0.239Mcal, 1MJ=239kcal
Tablo 2. 30. Muhtelif kompozisyondaki bir litre süt için enerji gereksinimi (kg TDN/litre) Yağ
(%)
Protein (%)
2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 4.2 4.4
3.0 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.4 0.4 0.4
3.2 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
3.4 0.3 0.3 0.3 0.3 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
3.6 0.3 0.3 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
3.8 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
4.0 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
4.2 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
4.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
4.6 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
4.8 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
5.0 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.5
5.2 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.5 0.5
5.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5
5.6 0.4 0.4 0.4 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5
5.8 0.4 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5
6.0 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5
63
ÖRNEK; 3.2 protein ve %3.6 yağlı 13 kg/gün süt veren 550 kg ağırlığındaki ineğin enerji
ihtiyacı;
Not: 1Mcal=4.184MJ, 1MJ=0.239Mcal, 1MJ=239kcal
YPMJ/gün=0.133 x 550 0.75=15.1 Mcal/gün =63.1
VPMJ/gün=5.1(Tablo 2.24’den) x13 litre = 66.3 MJ/gün
TopMJ=63.1+66.3=129.4MJ/gün
Vücut kondisyonu: Ergin bir ineğin kazandığı canlı ağırlığın çoğunluğu yağdır. Bu yağın bir
kısmı sırt, kaburgalar, kalça ve sağrı kemikleri ve kuyruk başı etrafında görülür. Bu ekstra yağ
vücut kondüsyon puanını görsel yaklaşımla yükseltir.
Tablo 2.31’da farklı büyüklükteki inekler üzerine bir kondüsyon puanı ağırlığı
gösterilmiştir.
Tablo 2.31. Farklı büyüklükteki inekler üzerine bir kondisyon puanı ağırlığı
İneğin yaklaşık ağırlığı (kg) 1 kondisyon puanının sağladığı ilave ağırlık (kg)
550 44
475 38
400 32
Hayvan canlı ağırlık kazandığı zaman enerji, yağ olarak depolanır. Tersine, vücut
kondüsyon kaybı olursa enerji serbest kalır. İneklerin canlı ağırlık kazanması için günlük
enerji ihtiyaçları, bunların stabil ağırlığından daha fazladır. Oysa ağırlık kaybedenlerin günlük
enerji ihtiyaçları azdır. Tablo 2.31’de, vücut ağırlığı veya kodisyondaki 1 kg kayıp veya
kazanç için gerekli enerji ihtiyacı gösterilmiştir.
Tablo 2. 31. Vücut ağırlığı veya kodisyondaki 1 kg kayıp veya kazanç için gerekli enerji
ihtiyacı (x)
Vücut kondisyonundaki
Değişim
1 kg ağırlık kazanmak için
gerekli enerji ihtiyacı
1 kg ağırlık kaybından
sağlanan enerji
MJ ME TDN kg MJ ME TDN kg
Geç laktasyon kazancı 44 3.1 -
Kuru periyot kazancı 55 3.9 -
Ağırlık kaybı 28 2,0
(x) 1 MJ=239 kcal, 1 MJ=0.239 Mcal, 1 Mcal=4.184 MJ
ÖRNEK 1. 550 kg ağırlığındaki bir ineğin 1 kondisyon skoru kazanması için 1936 MJ
metabolik enerji (44 kg/kondisyon skoru x 44 MJ/kg canlı ağırlık kazancı) gerekir. Eğer
kazanç 0.5 kg/gün canlı ağırlık ise, geç laktasyonda 88 gün için 22 MJ/gün ilave yem gerekir.
ÖRNEK 2.
550 kg inek (Tablo 2.26’dan)
Housed, bu nedenle aktivite tahsisatı yok
Buzağılamadan 1 ay sonra
20 litre süt üretimi (%3.6 yağlı ve %3.2 proteinli)
Günlük 0.5 kg/gün canlı ağırlık kaybı
Çözüm:
64
59 MJ/gün +0 MJ/gün + 0 MJ/gün -59 MJ/gün (yaşama, aktivite ve gebelik için)
1 litre süt için 5.1 MJ (Tablo 2.25), 20 litre süt için 5.1 MJ/litre x 20 litre=-102 MJ/gün
(Tablo 2.25 )
0.5 kg/gün x 28 MJ/kg=14 MJ/gün (Tablo 2.28)
Toplam olarak; 59 +102 -14 = 147 MJ/gün
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Örnek 3.
-550 kg inek
-Gebeliğinin 7. ayında (Tablo 2.11’den).
-%3.6 yağlı ve %3.2 proteinli günde 10 litre süt veriyor. (Tablo 2.24’den)
-Günlük canlı ağırlık kazancı 0.5 kg/gün (Tablo 2.27’den)
Hesaplama;
- 59 MJ/gün + 0 MJ/gün + 10 MJ/gün = 69 MJ/gün (yaşama, aktivite ve gebelik için toplam
- 5.1 MJ/gün x 10 litre = 51 MJ/gün (süt üretimi)
-0.5 kg/gün x 44 MJ/kg = 22 MJ/gün (Tablo 2.27’den)
Böylece toplam 1 günlük enerji ihtiyacı: 59 MJ/gün+51 MJ/gün + 22 MJ/gün = 132 MJ/gün
2.4. KABA YEM ANALİZLERİNİN YORUMLANMASI
Ham protein (HP): laboratuarlar kaba yemin Nitrogen (N) muhtevasını ölçer ve HP’i şu
formülü kullanarak hesaplar; HP = %N x6.25
HP, gerçek protein ve protein olmayan nitrogen’in her ikisini de kapsar. Sığır, her iki tipi de
değişen derecede kullanabilir.
Bağlı (Unavailable) protein: Isı zararından şüphlenilmedikçe ve analiz gerektirmedikçe, bir
yem analiz raporu bağlı protein değerini göstermez. Eğer kaba yemde aşırı ısınma olmuşsa,
bu değer, azalan protein sindirilebilirliği hakkında bir fikir verecektir. Bütün kaba yemler
bağlı proteine sahiptirler. Bu değer “ADF-N protein”, “ADF-CP”, “bağlı protein”, veya
“çözünmez protein” olarak da isimlendirilir.
Bağlı olmayan protein: Bu değer Ham protein ve bağlı protein arasındaki fark kadardır.
Bununla birlikte bazı laboratuarlar bütün kaba yemlerde doğal olarak bağlı bulunan proteini
dikkate alırlar. Normal olarak bağlı protein, ham proteinin %12 sine kadar olabilir. Doğal
olarak bağlı proteini açıklayan laboratuarlar yalnızca %12 değeri aşıldığı zaman HP değerini
düşürecektir (bağlı protein HP den daha düşük olacaktır).
Acid Detergent Fiber (ADF): Bu değerler kaba yemin selüloz ve ligninden yapılan hücre
duvar oranlarını ifade eder. Bu değerler hayvanın kaba yem sindirme kabiliyeti ile ilgili
olduğu için önemlidir. ADF arttıkça kaba yemin sindirilebilirliği umumiyetle düşer. Kaba
yem üzerinde hesaplanan değerleri gösteren raporların pek çoğu ADF değerlerini kullanarak
meydana getirilir.
Neutral Detergen Fiber (NDF): NDF değeri, ADF fraksiyonu + hemiselülozdan oluşan
toplam hücre duvarıdır. NDF değerleri hayvanın tüketebileceği kaba yem miktarını yansıttığı
için rasyon formüle etmekte önemlidir. Çünkü %NDF arttıkça kuru madde alımı genel olarak
düşer. Pek çok laboratuarlar ADF’ı analiz ederler, fakat NDFdeğerlerini dahil etmezler.
Crude Fiber (CF): CF sistemi geliştirildiği zaman, kaba yemin hücre duvarının oranının
çoğunu gösterdiği (temsil ettiği) düşünülmüştür, ancak daha sonra, onun, hemiselüloz ve
lignin komponentlerinin bazılarını açıklamadığı anlaşılmıştır. Kül veya mineral maddeleri de
ihtiva eden modifiye edilmiş bir crude fiber (MCF), başta Kalifıornia olmak üzere bazı
eyaletlerde alfalfa’yı değerlendirmek için kullanılmaktadır. Bazı laboratuarlar ADF değerine
dayalı bir crude fiber değeri hesaplarlar.
65
Lignin: Lignin, bitki hücre duvarı materyalinin sindirilebilirliğini etkileyen başlıca faktördür.
Lignin arttıkça sindirilebilirlik, yem tüketimi ve hayvanın performansı düşer, ADF ve NDF
yüzdeleri artar.
Dry Basis: Bu sütundaki değerler susuz besin bilgilerini verir. Bu, kaba yemler arasında
mukayese yapmaya imkan verir. Dry basis, besin maddesi değerini en iyi gösterendir çünkü
hayvanlar KM esasında yemeye eğilimlidirler. Kaba yem çok fazla ıslanmadıkça, daha ıslak
kaba yemden çok yiyeceklerdir, aynı miktar KM yi yiyene kadar. As-received veya as-fed
değere çevirmek, değeri, KM % si ile çarparak yapılabilir. Örnek: as-received basis %19.36
HP, 19.36 x 0.3377 (DM) =6.54 olacaktır.
As received: Bu başlık altındaki bütün değerler kaba yem örneğinin bulundurduğu nem ile
besin maddeleri içeriğini gösterir. Su ile sulanma nedeni ile, değerler daha düşük olacaktır dry
basis column’dan. Bu sütundaki değerleri (ADF), KM değerlerine çevirmek için Kuru madde
% sine böl. Örnek: 10.77 (ADF as received) / 0.3377 (KM) = 31.89
Aynı KM yüzdesine sahip olmadıkça kaba yemler as received esasına göre mukayese
edilmemelidir.
Mineraler: Kimya laboratuarlarının çoğunda Ca ve P, standart kaba yem analizinde bildirilen
yalnızca 2 mineraldir. Kaba yemi test etmek için near ınfrared spectrophotometry kullanılırsa,
K ve Mg da açıklanabilir. Diğer mineraller istek üzerine analiz edilir.
Hesaplanan değerler:
Bu değerler, kaba yem örneklerinin analizinden elde edilmiş diğer verileri kullanan
formüllerden elde edilir.Laboratuvarların aynı standart formülleri kullanmaları gerekmez. Bu
laboratuvarlar arasında mukayese yapmayı güçleştirir. laboratuarlar kullandıkları formüllerin
kaynağını ve doğruluğunu sağlamaya muktedir olmalıdır.
Relative Feed Value (RFV): RFV, tüketilen ve sindirilebilen önemli besleme faktörlerini
kombine eden bir indekstir. Birimi yoktur, fakat indeks baklagil, ot ve baklagil-ot karışımı
kaba yemlerin mukayesesine izin verir. %41 ADF li ve %53 NDF li bir kaba yem %100
indeks’e sahiptir. Diğer kaba yemler sonra bu değerle mukayese edilebilir. Bir kaba yem
100’ün üzerinde bir değere sahipse, mutlaka süper kaliteli bir kaba yem değildir. Bu nedenle
100 değerinden meydana getirilen ADF ve NDF değerleri rölatif olarak yüksektir, böylece
kaba yem, ortalamadan hiç daha iyi olduğu düşünülmez. ADF ve NDF yüzdeleri düştükçe
RFV artacaktır.
Kuru madde alımı (Dry Matter Intake) (DMI) potansiyeli söylenmeyebilir., fakat RFV
hesaplamakta ziyadesiyle (rather) kullanılır. RFV kaba yemin sindirilebilir kuru madde
değerlerini (DDM) ve kuru madde alımını kombine eder. Örnek;
RFV = (%DDM x %DMI) x 1.29
Net Energy-Lactation, Net energy-Maintenance, and Net Energy Gain: Bu net enerji
değerleri çoğunlukla, sırasıyla ADF % lerinden çıkarılan TDN değerlerinden hesaplanır.
Örnek;
NEL: Mcal/lb =(TDN% x 0.01114)-0.054
NEM: Mcal/lb =(TDN % x 0.01318)-0.132
NEG: Mcal/lb = (TDN% x 0.01318) – 0.459
Kaba yemin ADF yüzdesi arttıkça, net enerji değeri düşer.
66
Toplam sindirilebilir besin maddesi (Total Digestible Nutrients)(TDN): Bazı laboratuarlar
TDN değerlerini hesaplamak için DDM değerlerini hesaplarken kullandıkları formülü
kullanırlar. Bu nedenle iki değer aynı olacaktır. Diğer laboratuarlar farklı formüller kullanır,
Şöyle ki,
Alfalfa: %TDN =96.35 –(ADF% x 1.15)
Mısır silajı: %TDN=87.84 –(ADF% x 0.70)
ADF % si arttıkça TDN düşecektir.
Sindirilebilir kuru madde (Digestable Dry matter) (DDM): Bu, kaba yemin
sindirilebilirliğinin bir tahminidir. Bu değer umumiyetle ADF% sinden aşağıdaki gibi
formüller kullanılarak elde edilir;
DDM = 88.9 –(ADF% x =.779)
ADF % si arttıkça tahmini sindirilebilirlik düşecektir.
Kuru madde alımı (Dry Matter Intake )(DMI):
% NDF kuru madde alımını tahmin etmekte kullanılabilir. Hesaplamak için aşağıdaki formül
kullanılır;
DMI (can
Yemleme çalışmaları göstermiştir ki, kaba yemde %NDF arttıkça hayvanlar daha az
tüketirler.
Sindirilebilir protein (Digestable Protein) (DP): Bu hesaplanan değer, ham protein
değerinin bazı yüzdeleri (%70 veya 72 gibi) kullanılarak meydana getirilir .
(HP x 0.908) – 3.77.
Eğer hiç ısı zararı olmamışsa, sindirilebilir protein değeri belirti vermez. O, rasyon
formüle etmekte çok az değere sahiptir.
67
3. SÜT SIĞIRLARININ BESLENMESİ
3.1. BUZAĞI BESLEME
İlk 2-3 gün buzağı canlı ağırlığının %8-10’u oranında kolostrum ile beslenir.
3. 1.1.Sıvı Yemle Besleme
Kolostrum ile besleme:
Kolostrum süt, ya da süt ikame yemine göre 3 kat daha fazla kuru madde içerir ve
sindirilme derecesi oldukça yüksektir.
Kolostrumda katı madde oranı yüksek olduğundan, buzağıya 1/3 oranında su ile
karıştırılarak, günde buzağı canlı ağırlığının 1/10’u oranında kullanılması ile en iyi sonuç
alınır. Sulandırılmış kolostrumun günde canlı ağırlığın %8’i kadar veya yarı yarıya su ile
karıştırılarak hazırlanan karışımdan günde canlı ağırlığın %10-12 si kadar verilmesi ile de iyi
sonuç alınabilir.
Tablo 3.1’de dondurulmuş veya ekşitilmiş kolostrum için günlük besleme programı
verilmiştir.
Tablo 3.1. Dondurulmuş veya ekşitilmiş kolostrum için günlük besleme programı (x) Doğum ağırlığı
(kg)
Verilecek kolostrum miktarı (kg/gün)
Yaş (hafta) Toplam (kg)
1 2 3 4 5
23-29 2.3 2.7 2.7 2.3 1.4 80
30-33 2.7 3.2 3.4 2.3 1.4 91
34-38 3.2 3.6 3.9 2.3 1.4 100
39-43 3.6 4.1 4.3 2.3 - 100
44-47 4.1 4.5 5.0 2.5 - 112
48-52 4.5 5.0 5.4 2.7 - 123
>52 5.0 5.4 5.9 29 - 134
(x) Jones, 1976
Yeni doğan bütün buzağıların doğumu izleyen ilk saatte başlayarak 3-4 gün kolostrum
ile beslenmesi gerekir. Hayatın başlangıcında alınan bu özel süt buzağıları hastalıklara karşı
korur. Bunun nedeni, bağırsağın, makro molekülleri yıkımlanmadan geçirmesi ve
kolostrumun giderek normal süt bileşimini almasıdır.
Buzağılara 1. hafta boyunca uygulanabilecek kolostrum programı Tablo 3.2’de
verilmiştir.
Tablo 3. 2. Buzağılara 1. hafta boyunca uygulanabilecek kolostrum
Programı (x) Buzağı yaşı
(gün)
Her öğünde verilecek
Kolostrum miktarı (litre)
Öğün sayısı
1. gün 0.75-1.0 3-4
2-3. gün 1.0-1.5 3
4.-7. gün 2.0-3.0 2
(x) Yıldız, 2012
3.1.2. Tam Yağlı Sütle Besleme:.
2. haftadan itibaren 16. haftaya kadar buzağılara günde 6-8 kg tam yağlı süt
verilir. Bu, en pahalı, ancak en güvenilir buzağı büyütme yöntemidir.
Bu sistemde buzağı, canlı ağırlığının %8’i oranında 3 kısım süt, 1 kısım su ile
karıştırılarak beslenir. Bu uygulama ile günde 300-400 gr canlı ağırlık artışı elde edilir.
Doğumu izleyen ilk haftalardan sonra buzağılara kuru yem uygulaması başlatılır. Tablo
3.3’de sütle besleme programı verilmiştir.
68
Tablo 3. 3. Sütle besleme programı (x) Doğum
ağırlığı
(kg)
Verilecek süt miktarı (kg/gün)
Yaş (hafta) Toplam (kg)
1 2 3 4 5
23-29 2.3 2.5 2.7 2.0 - 66.5
30-33 2.7 2.9 3.4 2.3 1.4 88.9
34-38 2.9 3.4 3.9 2.7 1.8 102.9
39-43 3.4 3.9 4.5 3.2 1.8 117.6
44-47 3.6 4.3 5.0 3.6 - 115.5
48-52 4.1 4.8 5.4 3.9 - 127.4
>52 4.5 5.0 5.9 4.1 - 136.5
(x) Jones, 1976
3.1.3. Yağsız Süt Uygulaması: Tam yağlı sütten tasarruf amacıyla, özellikle ileride besiye
alınacak erkeklere tam yağlı süt 2.-4. haftalar arasında azalan miktarlarda, yağsız süt ise 2.
haftadan itibaren artan miktarlarda verilmeye başlanır. Sekizinci haftaya kadar yağlı süt, 8.
haftadan sonra da yağsız süt verilir. Damızlık buzağılar ise, 2. haftadan 16. haftaya kadar tam
yağlı süt, ya da tam yağlı süt + yağsız süt ile beslenir.
Yağsız süt yağda eriyen vitaminler ve enerji bakımından yetersizdir. Yağsız sütün bu
özelliklerini tamamlayacak yem gerekir. Yağsız sütü etkin madde yönünden tamamlayan yem
karması;
Vitamin A 32 000 IU/kg, Vitamin D 4000 IU /kg, Vitamin E 40 mg/kg’dır.
Tablo 3.4’ de, tam yağlı ve yağsız süt uygulaması verilmiştir.
Tablo 3.4. Tam yağlı ve yağsız süt uygulaması (x) Yaş
(Hafta)
Normal buzağıların beslenmesi Damızlık buzağıların 2. haftadan
İtibaren beslenmesi
Tam yağlı süt
(kg)
Yağsız süt
(kg)
Tam yağlı süt
(kg)
Yağsız süt
(kg)
2. 5 2 6 1 *
3. 3 5 5 3
4 2 6 5 3
5 1 7 4 4
6 - 8 3 5
7 - 8 2 6
8.-12. - 8 - 8
13.-15. - 8-6. - 8-6
Toplam 100 500 200 400
* 2.-3. haftadan itibaren konsantre yem ve kuru ot, 4. hafta su verilir.
(x) Yıldız, 2012
3.1.4. Süt İkame Yemi ile Besleme: Buzağıların 1 haftalık yaştan sonraki sıvı ile besleme
dönemlerinde süt ikame yemleri başarı ile kullanılmaktadır. Süt ikame yemleri ile buzağı
beslemeden iyi sonuç alabilmek için bu yemler yeterli düzeyde besin maddesi içermeli,
lezzetli olmalı, kolay kullanılabilmeli ve ekonomik olmalıdır.
Buzağının besin madde ihtiyacını tam olarak karşılayabilecek bir süt ikame yemi
yeterli enerji düzeyine sahip olmalı, kaliteli protein ile, yeterli miktarlarda vitamin ve mineral
maddeler içermelidir. Bileşim, yüksek düzeyde sindirilebilir olmalı, %22 toplam veya %20
sindirilebilir protein içermeli, proteinin en az 2/3’ü süt kaynaklı, 1/3’ü ise bitkisel ve balık
kaynaklı olmalıdır. Tüm proteini süt kaynaklı olan süt ikame yemleri en kaliteli olanlardır.
Süt ikame yemleri en az %10 düzeyinde yağ içermelidir. %15-20 oranında yağ içeren süt
ikame yemleri ile beslenen buzağılar ishale karşı dayanıklı olmakta ve daha hızlı canlı ağırlık
artışı sağlayabilmektedirler. Belli miktarlarda vitaminleri ve mineral maddeleri de içermelidir
69
(Etkin madde olarak vitamin A en az 16 000 IU /kg, vitamin D en az 2000 IU /kg, vitamin E
en az 20 mg/ kg olmalıdır).
Süt ikame yemi karmasına girebilecek yemlerin girebilecek maksimum oranları
aşağıdaki gibidir;
-Keten tohumu küspesi, soya küspesi, yerfıstığı küspesi: %25’e kadar
-Süt tozu. %90’a kadar
-Hububat kepek, ya da unları: %30’a kadar
-Kurutulmuş maya: %10’a kadar,
-Laktoz: %20’ye kadar
Süt ikame yeminde protein ve yağ önemli olup, mutlaka kaliteli olmalıdır. Protein
kaynağı olarak süt tozu, kurutulmuş peynir altı suyu ve tereyağı suyu kullanılır. Süt dışında
soya ürünleri, balık proteini konsantreleri,bakteri ve mayalar gibi tek hücre proteinleri, et unu
gibi protein kaynakları da kullanılabilir.
Süt ikame yemlerinde yağ kaynağı olarak içyağı, yerfıstığı yağı, hurma yağı ve deniz
ürünleri yağı kullanılır. Süt ikame yemlerinde ham selüloz oranı %1-3 olmalıdır.
Süt ikame yemi buzağının yetişme yönüne göre; bir litre suda 100-125 gr eritilerek
hazırlanır. Tablo 3.5’de buzağı yaşına göre kullanılacak sulandırılmış karma miktarı
gösterilmiştir.
Tablo 3.5. Buzağı yaşına göre kullanılacak günlük sulandırılmış karma
miktarı (x)
Yaş (hafta) Sulandırılmış karma
(lt /gün)
Her litreye katılan karma
miktarı(gr)
2 6-7 100-125
3-12 8 “
13 6-4 “
(x) Yıldız, 2012
Buzağı için taze, temiz su her zaman hazır bulundurulmalıdır. Su, 5. haftaya kadar 35
Co de, daha yaşlılarda ise 14-17 Co de verilmelidir.
3.1.5. Buzağılara Verilecek Yem Miktarı ve Sütten Kesme Yaşı: Buzağı yetiştirmede
dikkate alınması gereken ilk nokta, buzağıya, büyüme için ihtiyaç duyulan kuru maddenin
verilmesidir. 36-45 kg ağırlığındaki bir Holstein buzağı için doğumdan, sütten kesileceği
yaşa kadar süt, ya da süt ikame yeminden sağlanan 450 gr kuru madde yeterlidir. Aşırı soğuk
ve uygun olmayan koşullarda yetiştirilen buzağıların dışındaki buzağıları günde 1 kez süt ile
beslemek başarılı sonuç alınmasında yeterlidir.
Normalde damızlık buzağılar 16. haftaya kadar, ileride genç sığır besisine alınacak
buzağılar ise 8.-12. haftaya kadar sütle beslenirler.
Sağlıklı buzağılar 3-4 haftada başarılı bir şekilde sütten kesilebilirler. Burada elde
edilecek başarı, lezzetli ve besin madde yönünden uygun konsentrasyondaki buzağı başlangıç
yeminin kullanılmasına bağlıdır.
Buzağılar yaş, vücut ağırlığı, ağırlık artışı, günlük toplam sıvı ve katı gıda tüketimi
göz önüne alınarak sütten kesilir.
Sürü yenilenmesinde kullanılacak dişi buzağılara uzun süredir, erken sütten kesme
sistemi uygulanmaktadır. Bu uygulama besleme ve işgücü masraflarını düşürdüğü gibi,
sindirim sistemi rahatsızlıklarını da azaltmaktadır. Doğdukları zaman monogastrik bir hayvan
fonksiyonu gösteren buzağılar 3-4 haftalık yaşta, artık bir ruminant olarak görev yapmaya
başlarlar. Çoğu buzağılar bu yaş döneminde sütten kesilirler. Ancak bazı buzağıların 6-8
haftalık yaşa kadar sıvı ile beslenmeleri gerekir. Sıvı yem beslemesini sona erdirme
konusunda buzağının kondüsyonu ile tükettiği kuru yem miktarı en iyi kriterlerdir. Normal,
70
sağlıklı buzağılar 4-8 haftalık yaş periyodunda birbirini izleyen 3 günde 0.5-1 kg /gün
buzağı başlangıç yemi tükettikleri zaman, sütten kesilebilirler. İri cüsseli ırkların
buzağıları bu duruma 3-4 haftalık yaşta, küçük çüsseli ırkların buzağıları ise bundan 7-10 gün
daha geç ulaşırlar.
3-4 haftalık yaşta buzağıya verilen sıvı yem miktarı azaltıldığı takdirde bu uygulama
buzağıyı daha fazla başlangıç yemi tüketmeğe teşvik eder.
Buzağının en uygun zamanda sütten kesilebilmesi, yetiştiricinin bilgi düzeyine ve
deneyimine bağlıdır. Normal gelişmeyen problemli buzağılar için sıvı yemle besleme
periyodu uzatılmalıdır.
Tablo 3. 6’da, buzağıları erken sütten kesmek amacıyla uygulanan bir besleme
programı örneği verilmiştir.
Tablo 3.6. Buzağıları erken sütten kesmek amacıyla uygulanan bir besleme programı örneği
(x) Doğumu izleyen gün Verilecek sıvı ve katı gıda
1. ve 2. gün Kolostrum (4 lt) en az 2 öğün halinde
3. ve 4.gün Tam yağlı süt (2 öğün)
5. -30. gün arası 450 gr süt ikame yemi 2.5 lt suda erit (1 öğün) + tahıl karışımı
30. günde Buzağılar bireysel bölmelerden padokslara alınır.
30. – 45. günler arası Süt ikame yemi + kaba yem + tahıl
(x) Yıldız, 2012
Sütten kesimden 3 aylığa kadar buzağı başlangıç yemi miktarı yavaş yavaş
artırılarak 2.7 kg’a kadar yükseltilir. Bu dönemde ot ad libitum, silaj ve yeşil yemler ile
mera otları ise sınırlı miktarlarda verilir. Yüksek miktarda su içeren kaba yemlerin fazla
miktarda alınması, KM ve besin maddeleri tüketimini sınırlandıracağı için önlenmelidir.
Buzağılarda su ve tuz ihtiyacı: Buzağıların istedikleri kadar su içebilmeleri için suluklarda
yeteri kadar su bulunmalı, tuz ihtiyaçlarını karşılamak için uygun tuz kolayca erişilebilecek
yerlere konulmalıdır. Su tüketimi buzağının başlangıç yemi tüketimini de teşvik ettiğinden,
büyüme oranı üzerine de su tüketiminin olumlu etkisi söz konusudur.
3.1.5.1.Buzağı başlangıç yemi:
Buzağı başlangıç yemleri 1. haftadan itibaren buzağılara verilen yüksek sindirilebilme
derecesine sahip konsantre yemlerdir.Buzağı başlangıç yemi %16-18 ham protein, 2600-2800
ME kcal /kg, vitamin A ve D, iz element, melas, antibiyotik içermeli, üre bulundurmamalıdır.
Düveler 3-4 aylık yaşa kadar buzağı başlangıç yemi ile serbest olarak yemlenebilirler. Bu
dönemde buzağı başlangıç yemi tüketimi en az 2-2.5 kg/gün’dür.
Her ne kadar buzağılar sütten kesilmeden önce fazla miktarda kaba yem tüketmezlerse
de, yine de sütten kesildikleri zaman kaba yeme alışmış olmalıdırlar. Bu nedenle buzağı 1-2
haftalık olduğunda yüksek kaliteli (yapraklı ve iyi kurutulmuş) kuru ot verilmelidir. Su içeriği
fazla olan silaj buzağılara yedirilmemeli, buzağı yedikten sonra artan kaba yem, buzağının
önünden alınmalıdır.
3-4 aylık yaştan sonra buzağı başlangıç yeminin yerini yavaş yavaş buzağı büyütme
rasyonu alabilir. Ya da, tüm sürüye kullanılan rasyon bu düvelere de kullanılabilir.
3.1.5.2. Buzağı büyütme yemi:
Buzağı büyütme yemi en az 2600 kcal/kg ME, en az %17 HP, en az %2 HY, en çok
%12 HS içermeli, vitamin ve mineral yönünden desteklenmelidir. Yüksek sidirilme
derecesine sahip olmalıdır. Küspe olarak soya veya keten tohumu küspesi katılmalıdır. 2.
haftadan itibaren büyütme yemi ad libitum olarak verilir. Buzağılar 10. haftada yaklaşık 1
kg buzağı büyütme yemi tüketir. Kuru ot ve kuru yonca körpe yapraklı ve özellikle 1. biçim
71
olmalıdır. Çünkü bu devrede besin madde yönünden zengindir. Kuru ot tüketimi 10. haftaya
kadar 0.5 kg, 13. haftadan sonra 800-1000 gr’dır. Burada dikkat edilecek husus,
konsantre yem azaltılmayacaktır. Eğer gerekirse, kuru ot azaltılabilir. Dane bakımından
zengin mısır silajı, ya da soldurulmuş çayır silajı verilebilir. Bu tür silajlar genellikle 12.
haftadan sonra verilir.
Düveler 9-11 aylık oluncaya kadar 1.5-2.0 kg/gün’lük kesif yem beslemesi
sürdürülmelidir. Çünkü düvelerde henüz ruminant fonksiyonu yeteri kadar gelişmemiş
olduğundan, sadece kaba yemle yeterli gelişme sağlanamaz. Kaba yem ile dengelemek için,
beslemede kullanılan kesif yem yem karışımının besin maddesi içeriği hesaplanmalıdır;
Genel bir kural olarak kaba yemin %50 sinden fazlasını baklagiller oluşturuyorsa,
hububat karışımı %12-14 oranında protein içermelidir. Eğer kaba yem büyük ölçüde
mısır silajından oluşuyorsa, bu oran %20-24’e kadar çıkarilmalıdır.
Bu periyotta düveler için kesif yemle uygun şekilde dengelenirse, kaba yemlerin çoğu,
kullanılabilir (tamamen mısır silajı veya çayır otu olmamak şartıyla).
6 aylıktan küçük buzağılar merada otlatılıyorsa, bir miktar kuru ot veya silaj da
verilmelidir.
Yem normlarına göre buzağı başlangıç ve buzağı büyütme yemlerinde bulunması
gereken besin madde ve enerji düzeyleri Tablo 3.7’de gösterilmiştir.
Tablo 3.7. Yem normlarına göre buzağı başlangıç ve buzağı büyütme yemlerinde bulunması
gereken besin madde ve enerji düzeyleri (x) Besin maddeleri ve enerji Buzağı başlangıç
yemi (*)
Buzağı büyütme
yemi (**)
KM (en az) % 88 88
HP (en az) % 19 17
HS (en az) % 12 12
HK (en çok) % 8 10
HCl’de çözünmeyen kül (en çok) % 1.0 1.0
Ca (en az-en çok) % 1.0-2.0 1.0-2.0
P (en az) % 0.6 0.6
Na (en az-en çok) % 0.1-0.4 0.2-0.4
NaCl (en çok) % 0.40 0.40
ME, kcal/kg (en az) 2800 2600
Vitamin A (en az) IU/kg 5000 5000
Vitamin D3 (en az) IU/kg 600 600
Vitamin E (en az) mg/kg 25 25
(x) Yıldız, 2012
(*) Buzağının 12. hafta sonuna kadar beslenmesinde kullanılır.
(**) Buzağının 3. aydan itibaren 6. ayın sonuna kadar beslenmesinde kullanılır.
3. 2. DÜVELERİN BESLENMESİ:
Düveler 9-11 aylık yaşa ulaştıktan sonra yüksek kaliteli kaba yemle beslenirlerse,
beklenen büyüme oranlarına hiç kesif yem kullanılmadan da erişebilirler. Kaliteli
muhtelif kaba yem kullanılabilir. Eğer kaba yem olarak sadece mısır silajı kullanılacaksa,
besleme Ca, P ve iz mineraller açısından tamamlanmalıdır. Besleme düşük kaliteli saman ve
silaj ile yapılırsa, besin maddesi eksikliklerinin, yine kesif yemle dengelenmesi gerekir.
Düvelere kuru kaba yemler veya mera besleme programı uygulandığında,
düvenin yaşına, canlı ağırlığına ve kaba yemin kalitesine göre 1.35 – 2.30 kg’ a kadar
düve yemi verilmelidir. Mera veya kaba yem kötü kalitede ise, bu miktar 2.7-3.6 kg’ a
kadar çıkarılmalıdır.
Sütten kesimden, çiftleşmeye kadar olan dönem içinde yeterli miktarlarda taze ve
temiz su ile iz minerallerin sağlanması önemlidir.
72
Düveler normal olarak 14-15 aylık yaşta damızlıkta kullanılırlar.
3.2.1.Düvelerin Günlük Ortalama Canlı Ağırlık Kazancı:
Düvelerin üreme performansı, büyüme hızı tarafından etkilenir. Araştırmalar 4-10 ay
arasında ağırlık kazancı oranının, meme bezi salgı dokularının gelişimini etkilediğini
göstermiştir. Bu yaşlarda meme salgı dokularının gelişimi, hayvanın ağırlık kazancından 4
kez daha hızlıdır.
Buzağılar normal düzeyde canlı ağırlık kazanmalı ve iyi bir kondüsyona sahip
olmalıdır. Düveler bu periyotta da günde ortalama olarak ırka göre değişmek üzere 500-850
gr canlı ağırlık kazanmalıdır. Ancak, normalin üzerinde gelişmeden de sakınılmalıdır.
Buzağı ve düvelerin 4-24 aylık yaşlar arasında kazanmaları gereken ortalama günlük
canlı ağırlık Tablo 3.8’de verilmiştir.
Tablo 3.8. Buzağı ve düvelerin 4-24 aylık yaşlar arasında kazanmaları gereken ortalama
günlük canlı ağırlık (x) Yaş (ay) Ortalama günlük canlı
ağırlık kazancı (kg)
Ağırlık kazancı /ay
(kg)
4-10-12 0.680 20.385
11-13-24 0.770 22.650
(x) Yıldız, 2012
4-5 haftalık yaştan (sütten kesme yaşı) yaklaşık buzağılama dönemine kadar geçen
sürede düve, doğum ağırlığının 10 katına ulaşır. Sütten kesmeyi izleyen birkaç haftada aynı
ağırlığa sahip olanları küçük gruplara ayırmak pratik bir uygulamadır. Sütten kesilen buzağı
ihtiyacı olan besin maddelerini yoğun yemlerden almalıdır. Canlı ağırlığı arttıkça,
erginleştikçe, bu besin maddelerinin bir kısmı kaba yemlerden sağlanır.
Düvelere verilecek konsantre yem miktarı, kaba yemin kalitesine bağlıdır;
Kaba yemler ad libitum verildiği zaman;
2-6 aylık yaştaki bir hayvanın konsantre yem ihtiyacı 1.8-2.7 kg’dır.
Yüksek kaliteli merada 4-6 aylık yaştaki buzağıların enerji ihtiyacı kaba yemlerden
sağlanabilir.
Orta kaliteli ot ile beslenen düvelerde 8-10 haftalık yaşa kadar bir miktar konsantre yem
gereklidir. Buzağılamaya kadar ihtiyaç duyulan enerji, kaba yemlerle sağlanabilir.
Buzağılamanın 2-4 hafta öncesine kadar düvelere konsantre yem verilmesi gerektiğine
inanılır. Ancak tam zamanının belirlenmesi, düvenin kondüsyonuna ve kaba yemin kalitesine
bağlıdır.
Düşük kondüsyonlu olanlara konsantre yem verilmesine daha erken başlanabilir. Hatta iyi
kondüsyonda olan düvelere doğuma 2 hafta kalana kadar konsantre yem verilmesi yararlı
olur. Bu amaçla, her gün canlı ağırlığın %1’i kadar konsantre yem verilmesi önerilir.
Buzağılama öncesi düvelere verilecek konsantre yem, hayvanın laktasyon süresinde
tüketeceği yeme adaptasyonunu sağlar. Bu alıştırma döneminde Rumen mikroorganizmaları
konsantre yeme adapte olurlar. Düvelerin gerek iştahlarının, gerekse metabolizmalarının
normal düzeyde olması sağlanır. Sonuçta düve, yüksek süt verimine ve pik’e hazır olur.
Düve yetiştirmede amaç, hayvanların, tüm besin maddelerine olan ihtiyaçlarını en
düşük maliyetle karşılamaktır. Kaba yemlerin fiyatı düşük olduğundan, pratikte bu yemlerin
ad libitum verilmesi, ancak ihtiyacın karşılanamadığı durumlarda konsantre yem uygulaması
gerekir. Verilmesi gereken konsantre yem miktarı, kaba yemin enerji ihtiyacını karşılama
düzeyine göre değişir.
Düvelerin büyüme döneminde enerji eksikliği söz konusu ise, aşağıdaki durumlar
ortaya çıkar;
73
-Optimum canlı ağırlığa ulaşmak gecikir,
- İskelet sisteminin normal gelişimi etkilenir,
-Yeterli canlı ağırlığa ulaşamayan düveler cinsi olgunluğa geç ulaşır. Genellikle ilk kızgınlık,
hayvanların ergin ağırlığının %45’ine ulaştığında gözlenir.
-Canlı ağırlığı düşük düvelerde güç doğum söz konusu olabilir,
- İlk laktasyonda alınacak süt verimi düşer
Buzağılamadan sonra yeterli düzeylerde beslenen hayvanlarda ilk laktasyondaki verim
azalması daha az olur. Düvelik döneminde yetersiz beslenen hayvanlara sonraki
laktasyonlarda normal bir besleme programı uygulanması, yaşam boyu alınan süt veriminde
önemli bir farklılık meydana getirmeyebilir.
Yemin enerji yoğunluğu, hayvanın laktasyon sonunda veya kuru dönemde normal
kondüsyonda olacak şekilde ayarlanmalıdır.
Hayvanların cinsel olgunluğa ulaşmasında yaştan çok canlı ağırlık etkilidir. O halde,
her ırk için belirlenen canlı ağırlığa en ekonomik şekilde ulaşması sağlanmalıdır. Düvelerin
damızlıkta kullanılmasında dikkat edilecek kriter ise, canlı ağırlıktan ziyade vücut ölçüleridir.
3.2 2. Düvelerin Laktasyona Hazırlanması:
-Doğum - 14 ay periyodunda düvelerde arzu edilen büyüme hızı 750 gr/gün’dür. Böylece
14. ayda 350 kg ağırlığa ulaşır ve damızlıkta kullanılabilirler. Normal bir gebelik sonunda
da güçlük olmaksızın doğum yaparlar.
-4.-14. aylar arasında rasyonlar enerji yönünden zengin olmalıdır. İyi kaliteli kaba yemler
(tahıl silajları + kuru ot kombinasyonları) bu amaca uygundur. Ancak, kaba yemin enerjisi
düşükse, ilave konsantre yem vermek gerekir. Büyümenin optimum düzeyin (700 gr /gün)
altına düşmesi, düvenin yaşamındaki verimli süreci kısalttığından ekonomik olmamaktadır.
a) Düvelerin 1. yılda beslenmesi:
Genç dişi sığırlar, iyi kaliteli merada besin maddesi ihtiyaçlarını karşılayabilirler. İlave
konsantre yem vermeye gerek duyulmaz. Mera orta kalitede ise, düşük protein içeren
konsantre yemler verilir. Mera döneminde mineral madde ihtiyaçları mutlaka dikkate
alınmalı, bu amaçla yalama taşları kullanılmalıdır. Kış aylarında uygulanacak besleme
programında silo yemlerine yer verilmelidir. Diğer taraftan bir miktar kuru ot verilmesi de
önerilir. Taze şeker pancarı yaprağı veya bunun silajı, 6 aylık yaştan itibaren giderek artan
miktarlarda verilmek koşuluyla 10 kg’ a kadar çıkabilir. Kış yemlemesinde rasyona bir miktar
konsantre yem dahil edilir. Konsantre yemin besin madde miktarı, verilen kaba yemin
özelliğine göre ayarlanır. Örneğin, daneli mısır silajı veriliyorsa, konsantre yemin proteini
yüksek, enerjisi düşük olmalıdır. Vitamin ve mineral ihtiyaçları karşılanmalıdır.
b) Düvelerin 2. yılda beslenmesi:
Bir yandan rumen kapasitesinin arttığı, diğer taraftan besin madde ihtiyaç miktarının azaldığı
dikkate alınırsa, 2. yılda düvelere düşük değerli yemler verilebilir. Ancak bu durum kış
aylarında düşük kaliteli kaba yemlerin yeterli olacağı anlamına gelmez. Bu durumda, mısır
silajı ile kombinasyona gidilmesi önerilir.
c) İleri gebe düvelerin beslenmesi:
Doğumdan 2 ay önce ileri gebe düveler tekrar yoğun bir besleme dönemine alınırlar. Böyle
bir besleme programı, laktasyon döneminde verimliliği önemli ölçüde artırır. Doğum öncesi
8.-6. haftalar arasında hayvanlar kesif yeme yavaş yavaş alıştırılırlar. Bu kritik dönemlerde
besin madde ihtiyacının karşılanması, fetüsün ve meme bezlerinin iyi bir şekilde gelişiminde
büyük rol oynar.
74
Fetüsün ve amniyon sıvısının yoğunluğundaki artışa bağlı olarak, rumenin toplam yem
tüketim kapasitesi azalır. Bu nedenle, sindirilme derecesi %70 in üzerinde olan yemler
verilmelidir. Başka bir ifade ile gebeliğin son ayında rasyona kaliteli yemler dahil edilmelidir.
Bu dönemde KM tüketim kapasitesi 8.5 kg kadardır. 8-6 haftalarda 1 kg kesif yem
verilir. Gebeliğin son ayında kesif yem miktarı 2 kg’ın üzerine çıkarılır, vitamin ve
mineral ihtiyaçları da 150 gr /gün şeklinde uygulanır.
Tablo 3.9’da, buzağı ve düvelerin beslenmesi özetlenmiştir.
Tablo 3.9. Buzağı ve düvelerin bakım ve beslenmesi (x) Dönem Yaş Besleme şekli VKP
(*)
Canlı
ağ
(kg)
Bu_
zağı
1. gün İlk 6 saatteki canlı ağırlığın %6 sı kadar kolostrum doğumdan sonraki 30
dak-4 saat içinde verilir. Geri kalan canlı ağırlığın %4’ü kadar kolostrum 4-
5 öğünde verilir.
2 35-45
2. gün Canlı ağırlığın %10-12 si kadar kolostrum 4-5 öğünde verilir.
3.4.5. gün 3 öğün x 1.5 lt kolostrum verilir.
6.7. gün 2 öğün x 1.7 lt süt veya süt ikamesi
2. hafta 2 öğün x 2 lt süt veya süt ikamesi + 20-50 gr buzağı başlangıç yemi (BBY)
BBY = %18 HP, 2800 kcal /kg ME
3.4. hafta 2 öğün x 2.5 lt süt veya süt ikamesi +BBY (serbest) +Kuru ot + yalama taşı
+ su
5. 6. hafta 2 öğün x 3 lt süt veya süt ikamesi + BBY (serbest) +Kuru ot +yalama taşı +
su
7.8. hafta 2 öğün x 2.5 lt süt veya süt ikamesi +BBY (serbest)+Kuru ot + yalama taşı
+su
9. hafta 2 öğün x 2 lt süt veya süt ikamesi + BBY (1000 gr) +Kuru ot + yalama taşı
+su
9.-12.hafta BBY (1.3 kg -1.8 kg) + kuru ot +yalama taşı+ su +İç ve dış parazit
ilaçlaması
Düve 3-14 ay Canlı ağırlığın %1’i +1 kg Buzağı büyütme yemi (BBY) +kuru ot + yalama
taşı +su
BBY = %17 HP, 2700 kcal /kg ME
2.5-
3
(**)
10-11. ay İlk kızgınlık, ırka özel son canlı ağırlığın %45’ine ulaşıldığında 2.75 270
14. ay Tohumlama (ırka özel son can. ağırlığın %60’ına ulaşılır) 3 350
14. ay
Son 3 hafta
arası
Kuru dönem veya/gebe düve yemi
(Can. Ağırlığın %1’i +1 kg) +kuru ot+ yalama taşı +Su
Kuru dönem yemi= %14 HP, 2500 kcal/kg ME
3-
3.5
Son 3
hafta-doğum
arası
%16 HP li süt yemi veya doğuma hazırlık yemi +
Kaliteli kolay sindirilebilir kaba yem +su
KM tüketimi, canlı ağırlığın %2-2.5’i kadardır. Tuz
ve/veya yalama taşı verilmez.
Süt ver. <30 lt ise 4-5 kg yem, >30 lt ise 6-7 kg yem
verilmelidir.
3.5
1. doğum 24. ayda son canlı ağırlığın %80 ine ulaşıldığında olmalı 3.75 540-
630
(x) Yıldız, 2012
* Vücut kondisyon puanı: 1 V.K.P.’lik değişim yaklaşık 60-65 kg’a eşittir.
** 3 aylıktan itibaren (yaklaşık 100 kg can. ağ.) 10.-12. aya kadar aylık can ağ. kazancı.=20 kg,
12. 24. aylar arasında ise aylık canlı ağ. Kazancı 23 kg olarak gerçekleşmektedir.
75
3.3. BOĞALARIN BESLENMESİ:
Damızlığa ayrılan erkek buzağılar 16 haftalık süt emme döneminden sonra yaklaşık
150 kg canlı ağırlığa ulaşırlar. Büyüme dönemi sırasında ortalama günlük canlı ağırlık artışı
1100-1200 gr’ dır. Bu nedenle genç erkek damızlıkların, dişilere oranla daha yoğun
beslenmesi gerekmektedir. Uygulanan beslenme düzeyi, damızlık gücünü ve süresini önemli
derecede etkiler. Yoğun beslenen erkekler, düşük beslenenlere oranla daha erken yaşta cinsel
olgunluğa ulaşırlar. Genel bir kural olarak genç sığırlar 1 yaşında cinsel olgunluğa
ulaştıkları halde, 1.5 yaşından önce damızlıkta kullanılmazlar.
Boğa adayları 1 yaşından itibaren ayrı bölmelerde özenli bir bakıma alınırlar. 14-15
aylık iken burun halkaları takılır.
Damızlık erkek buzağıların beslenmesi yaşamlarının ilk 4-5 ayında damızlık dişi
buzağılar ile aynıdır. 4 aylık olduklarında dişilerden ayrılıp, farklı besleme programına
alınırlar. Dişilere oranla daha hızlı büyüdüklerinden, başta enerji olmak üzere besin madde
ihtiyaçları yüksektir.
Boğa rasyonlarında enerji düzeyi büyük önem taşır. Enerji yetersiz olursa, testesteron
sentezi azalır ve buna bağlı olarak da cinsel aktivite düşer.
Ergin boğaları aşırı yağlandırmadan kaçınılması gerekir. Çünkü bu, boğanın cinsel
canlılığını yok eder, çeşitli streslere neden olur.
Bazı amino asitler tohumlamada özel etkiye sahiptir. Arjinin bakımından yetersiz
rasyonlarla beslenen boğalarda spermanın azaldığı, triptofan noksanlığının kısırlığa yol açtığı,
lizin’in ise sperma oluşumunda olumlu rol oynadığı belirlenmiştir.
Boğa ejekülatı %95 su, %2-2.5 protein, %0.9-1.0 mineral madde, %50 KM’de protein
bulundurur.
A vitamini yetersizliğinde sperma konsantrasyonu azalır, anormal sperma sayısı
patolojik bir hal alır, sperma hareketleri yavaşlar, testis epidermis hücrelerinde dejenerasyon
oluşur. Bütün bunların sonucunda kısırlık ortaya çıkabilir.
Boğanın günlük karotin ihtiyacı 100 mg kadardır. Sun’i yöntemlerle kurutulan otlar ve
havuç yüksek oranda karotin ihtiva eder. Ocak ayından itibaren mera mevsimine kadar
boğaya 1-2 kg/gün havuç vererek karotin ihtiyacı karşılanmaya çalışılır.
Vitamin D ihtiyacını karşılamak için hayvanı açık havada bulundurmak gerekir.
Mineral maddeler hayvan vücudunda çeşitli biyolojik fonksiyonlara sahip oldukları
gibi, spermanın tohumlama gücünün artmasında da rol oynarlar. Boğa beslemede özellikle K,
Ca ve P önem taşır. K ihtiyacı genel olarak işletme yemleri ile karşılanır. Cinsel aktivitenin
tam olabilmesi için iz elementler ve özellikle Mn önemlidir.
Ca, özellikle yaşlı boğalarda sorun yaratır. O nedenle baklagil kaba yemleri verildiği
zaman konsantre karmalara Ca kaynağı katılmamalıdır. Aşırı Ca osteomalasi’ye, urealitiasis’e
neden olur ve P noksanlığına yol açar.
Normalin altında besleme programı, ergenliğin başlamasını geciktirir ve kalitesiz
sperma üretimine neden olur.
Genç boğalara serbest miktarda verilecek konsantre yeme ilaveten iyi kaliteli kuru ot
da verilmelidir. Yaklaşık 10 aylık yaşta, rasyonun büyük bir bölümünü mera, silaj, yeşil yem
ve kuru ot oluşturabilir. Konsantre yemlere, kaba yemin kalitesine bağlı kalınarak devam
edilir. Ancak, gereğinden fazla konsantre yem vermek, yağlanmaya yol açacağından
sakıncalıdır.
Bir yaşlı veya ergin boğalara kaliteli baklagil veya çayır otları gibi kaba yemler
veriliyorsa, konsantre yem karmasındaki protein oranı %12 düzeyinde tutulabilir.
Bir boğa, yüksek süt verimli inek kadar yüksek proteine gereksinmez. Bu nedenle
boğalara, kurudaki ineklere veya büyümekte olan düvelere verilen konsantre yem
yedirilebilir.
76
-Erkek damızlıklar dinlenme döneminde normal rasyonlarla beslenirler.
-Aşım mevsimine 1-1.5 ay kala ise, rasyondaki yem maddelerinin çeşit ve miktarları
yavaş yavaş değiştirilerek düzenli bir besleme programı ile aşım kondüsyonuna sokulurlar.
Ayrıca bunlar için iyi bir egzersiz programı da uygulanmalıdır. Bu şekilde beslenme ve
egzersiz erkek damızlıkların yağlanmasını önler, sağlıklı, canlı ve yüksek verimli olmalarını
sağlar.
-Sperma verimi ile boğanın beslenme düzeyi arasında sıkı ilişki vardır. Rasyon protein
içeriğinin yükseltilmesi, mineral maddeler ve vitaminler açısından zenginleştirilmesi
durumunda sperma kalitesi yükselir. Hayvansal proteinler aşım isteğini ve spermanın
tohumlama gücünü olumlu etkilerler. Örneğin günde 250 gr balık unu, 2-3 kg yağsız süt tozu
verilmesi yararlı olur. Ancak balık ununun tekniğine uygun olarak üretilmiş ve taze olması
gerekir.
Sperma verimi üzerine buğday kepeği, bezelye, keten tohumu küspesi, balık unu,
yağsız süt, yumurta, sarı mısır, havuç olumlu etki yapmaktadır.
Erkek damızlıkların rasyonlarına dahil edilecek yemlerin aşağıdaki özellikleri taşıması
gerekir;
a) Yüksek sindirilme derecesine sahip olmalı,
b) Rasyona fazla miktarda sulu ve kaba yemler katılmamalı,
c) Rasyona girecek kuru otun kalitesi çok iyi olmalı ve en az 2 ot çeşiti yer almalıdır.
Rasyonların çeşitli yemlerden hazırlanması boğaları tek yönlü beslemenin
olumsuzluklarından korur.
-Verilecek kuru otun kalitesi çok yüksek olmalıdır. Kullanılacak konsantre yemler içerisinde
yulaf, %50 oranında bulundurulur.
-Keten tohumu küspesi, soya küspesi, buğday kepeği gibi, spermanın miktar ve kalitesini
olumlu etkileyen maddelere de yer verilir.
İlkbahar ve sonbahardaki yem değişiklikleri boğanın performansını etkiler.
Sobahardan kış dönemine geçişte rasyonun dolgu maddelerinin yetersiz olması, proteinin
belitrtilen normların üzerinde olması, mineral madde ihtiyacının gereği gibi karşılanamaması
gibi aksaklıklar görülebilir. Kıştan ilkbahara geçişte de gerekli önlemler alınmalıdır.
Boğaların tamamen tırfıl ya da yoncadan oluşan çayırlarda uzun süre tutulması, spermanın
kalite ve miktarı ile tohum gücünü olumsuz etkiler.
Genç damızlık erkeklere; 15 aylık oluncaya kadar ½ si yoğun yem olan
rasyondan, günde canlı ağırlığın %2.5-3’ü kadar verilir.
15 ay- 3 yaş periyodunda; Çoğunluğu (%50-70) kaba yemden oluşan rasyondan, canlı
ağırlığın %2-2.5’i kadar vermek yeterlidir.
Ergin boğalar; Günde canlı ağırlıklarının %1.5’i kadar yem tüketirler. Verilen yemin
tamamı iyi kaliteli kaba yem olabilir.
3.4. LAKTASYONDAKİ İNEKLERİN BESLENMESİ
3.4.1. Geçiş Dönemi Beslenmesi:
Gebeliğin son dönemi ile laktasyonun ilk dönemi arasındaki zamana “geçiş dönemi”
denir. Bu dönem pratik olarak doğumdan önce 3 hafta ile, doğumu takip eden 4 hafta olarak
kabul edilebilir. Bu dönemde metabolik ve enfeksiyöz hastalıkların görülme frekansı çok
yüksektir. Dolayısıyla söz konusu periyodun doğru olarak planlanması, sürünün verimliliği ve
devamı açısından oldukça önemlidir. Günümüzde geçiş dönemi bakım ve beslemesi oldukça
önem kazanmıştır. Ancak yetiştiricilerin bakım ve besleme konusuna yeterli önemi
vermemesi nedeniyle amaçlanan maksimum süt verine ulaşmakta sıkıntılar vardır.
Geçiş dönemi boyunca meydana gelen ve müteakip laktasyondaki süt verimi ve üreme
faaliyetlerini de tehdit eden bu hastalıkların oluşmasının temel nedenleri, hayvan
77
fizyolojisinde ve metabolizmasında meydana gelen çok hızlı değişmeler ve bu değişmelere
adapte olmakta yaşanan sıkıntılardır.
Doğuma 1 hafta kala KM alımı hızla azalmaya başlar. Bu azalma, %20-25 düzeylerine
kadar ulaşabilir. Doğumu izleyen haftalar boyunca da, süt üretimindeki artışa paralel bir artış
göstermez. Kuru dönem sonuna doğru fetüs’ün hızlı büyümesi ve ağız sütü sentezi dolayısıyla
besin madde ihtiyacı artar. İmmun sistemin baskılanması nedeniyle de enfeksiyon riski artar.
Immun sistemin baskılanmasına ayrı olarak stres faktörleri de sebep olabilmektedir.
Buzağılamayla birlikte hayvanın enerji ve metabolize olabilir enerji ihtiyaçları %25
dolaylarında artar. Ayrıca kolostrum ile kaybedilen mineraller ve oluşan açığın
kapatılamaması da bazı metabolik hastalıkların oluşumunu tetikler. Bu nedenle sığırlar için
temel problem, süt üretimi için gerekli ani ve belirgin besin madde ihtiyacıdır. Bu dönemde
uygulanacak bakım ve besleme yöntemi, müteakip dönemde meydana gelecek hastalıkların
frekansının, kabul edilebilir sınırlar içinde kalmasını sağlayabilir.
Meydana gelmesi muhtemel bu hastalıkların süt verimine etkileri;
-Doğumu takip eden 20 gün içinde her hangi bir rahatsızlık geçiren sığırlarda günlük süt
verimi 7 litre,
- Metritis geçiren sığırlarad 8 litre,
-Abomasum deplasmanı ve ketozis geçiren sığırlarda 8.5 litre kadardır.
Ayrıca hayvanların üremesinde yaşanan aksamalar ve tedavi masrafları ve
değerlendirilemeyen süt de göz önüne alınırsa, maliyet daha da artar.
Yukarıda da temel olarak bahsedilen sorunları aşmak için, kuru dönemin son 3
haftasından sonra sığırların, sağmal rasyonlarına geçişinin yapılması gerekir. Süreç yemleme
bakımından ele alınacak olursa, doğum öncesi ve erken laktasyon dönemi için rasyonda
aşağıda belirtilen gerekli düzeltmeler yapılmalıdır;
Doğum öncesi dönem için rasyonda yapılacak düzeltmeler,
-Mısır silajı, kaba yem kuru maddesinin %50 sini aşmamalıdır. Ya da sağmal rasyonun %20-
25’i olarak sınırlandırılabilir, 6-10 kg
- Baklagil kuru otları maksimum 1 kg verilmelidir.
-Kuru çayır otu ile arpa hasılı ve kuru yulaf otu bu dönem için son derece uygun kaba
yemlerdir.
-Saman, mevcut kaba yem kaynakları da değerlendirilerek ,KM ihtiyacı ve kaba yem/
konsantre yem oranı göz önünde bulundurularak hayvanların serbest tüketimine sunulabilir.
-Konsantre yemler kuru dönem boyunca kaba yem kalitesi de göz önüne alınarak 3-4 kg /gün
kullanılmalıdır. Kuru dönem için üretilmiş yemlerin kullanılması son derece önemlidir.
Doğuma 2-3 hafta kala hayvanın canlı ağırlığı ve öngörülen süt verimi de göz önüne alınarak
5-6 kg /gün seviysine kadar artırılmasında yarar vardır.
- Süt yemi ve besi yemi kullanılmamalıdır.
- Kepek gibi buğday yan ürünleri kullanılmamalıdır.
- Rasyonda tuz oranı (35-40 gr /gün) ve Ca / P oranı (2/1 – 1.4 /1) kontrol edilmelidir.
-A, D ve E vitaminleri ve Se başta olmak üzere mineral ve iz mineral ihtiyaçları da göz önüne
alınarak ihtiyaçların, karşılanacak şekilde verilmesi önemlidir.
- Pancar posası, pancar v.b. kullanılmamalıdır.
-Tahıllar kuru dönemin son 2-3 haftasında hayvanın kondüsyonu ve ihtiyaçları da göz önüne
alınarak kullanılabilir. 1-2 kg /gün.
- Yağlı tohumlar ve küspelerinin, rasyon kontrol edilmeden kullanılmaması yerinde olacaktır.
-Rasyonun enerji ve protein seviyesi mutlaka kontrol edilmelidir.
- Hayvanın KM alımı kontrol edilmelidir.
-Tüm bu uygulamalar rumen adaptasyonu için son derece önemlidir ve bu adaptasyonun
erken dönemde sağlanması, yüksek verim ve düşük KM alımı nedeniyle neredeyse
imkansızdır. Ayrıca, çok geç kalınmış olur.
78
3.4.2. Erken Laktasyon Döneminde Beslenme:
Erken laktasyon dönemi için besleme önerileri;
-Rasyonda iyi kaliteli kaba yemler kullanılmalıdır. Gerektiğinde kaba yemlerin kalitesi
kontrol edilmelidir.
-İhtiyacı karşılayacak iyi kaliteli protein kaynakları kullanılmalıdır
-Rasyonun enerji seviyesi kontrol edilmeli ve mutlaka ihtiyacı karşılayacak bir rasyon
düzenlenmelidir.
- Rasyon vitamin ve mineraller yönünden mutlaka kontrol edilmeli ve ihtiyaçlar
karşılanmalıdır.
- Hayvanın KM alımı kontrol altında tutulmalıdır.
-Yüksek protein ve enerji içeren pik yemleri kullanılmalıdır.
-VKS yaşanan değişmeler takip edilmeli ve aşırı VKS kayıplarından kaçınılmalı ve rasyonda
gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.
Buzağılamadan itibaren süt verimi artmaya başlar ve 3-8 hafta arasında süt verimi o
laktasyonun maksimum düzeyine ulaşır. Daha sonra laktasyon sonuna kadar süt verimi yavaş
yavaş düşer.
Beslenme konusunda çok daha dikkat edilmesi gereken dönem, geçiş dönemidir. Bu
dönem, laktasyonn başlangıcından 60. güne kadar devam eden süredir. Bu dönem içinde
hayvanın süt verimi maksimum düzeye çıkar. Ancak bununla birlikte hayvanın kuru madde
(KM) tüketiminde aynı düzeyde artış gözlenmez. Dolayısı ile hayvanda enerji açığının
oluşması ihtimal dahilindedir. İnek bu süre içinde negatif enerji dengesindedir. Bu dönemde
bunun yanında ayrıca kaba yem, konsantre yem miktarlarına ve hangi kurallar içinde
kullanılacağına dikkat edilmelidir. Ayrıca suyun, mineral ve vitaminlerin de kullanım
kuralları dikkate alınmalıdır.
3.4.3. Kuru Madde Tüketimi: “Kuru madde”, yem maddelerinin %100 susuz kısmını anlatır.
KM, rasyon düzenlenmesinde çok önemli bir kriter olup, yüksek verimli süt sığırlarında
ayrıcalık taşıyan bir konudur. Çünkü, etkin bir süt üretimi için ineğin yeterince KM tüketmesi
gerekmektedir. Yüksek miktarda KM tüketimi, yüksek miktarda enerji ve besin maddesi
alımını anlatır.
KM tüketimi, özellikle laktasyonun ilk döneminde üzerinde önemle durulması gereken
bir konudur. Gebeliğin son döneminde düşmeye başlayan KM tüketimi, laktasyonun ilk
döneminde de düşüktür. Bu dönemde süt verimi pik düzeye ulaşmakta, KM tüketiminin de
pik düzeye ulaşması istenmektedir. Ancak böyle paralel bir artış olmaz. Başka bir söyleyişle,
doğumu izleyen günlerde süt veriminde meydana gelen hızlı artışa karşılık, KM tüketimindeki
artış yavaş yavaş gerçekleşir. Süt verimi 3-8. haftalar arasında pik’e ulaşırken, KM tüketimi
12-13. haftalar arasında maksimuma ulaşır. Bu nedenle yüksek süt verimli ineklerde pik
döneminde besin maddeleri ve özellikle de enerji gereksiniminin, sınırlı olan KM tüketimi ile
karşılanması mümkün değildir. Bu durumda, orta düzeyin üzerinde süt veren inekler de vücut
rezervlerinin mobilize olması kaçınılmaz olmaktadır. Laktasyona iyi kondüsyonda girmeyen
ineklerde bu durum, hayvanın canlı ağırlık kaybına, bu da hayvanın süt veriminin düşmesine
neden olur.
Laktasyon başlangıcında, gerek iştahın az olması, gerekse canlı ağırlık kaybı
nedenleriyle, ineklerin KM tüketiminin laktasyonun diğer dönemlerine oranla %15 daha
düşük olduğu tespit edilmiştir.
Erken laktasyon döneminde KM tüketimini maksimuma çıkarmak için aşağıdaki
kurallara uyulmalıdır;
- Çok iyi düzenlenmiş bir rasyon hazırlanmalı,
- Çok iyi kaliteli konsantre ve kaba yemler verilmeli,
79
- Yemleme programı, günde 5-6 kez az miktarlarda uygulanmalı,
- Yemlik üzerlerinin aydınlatılması sağlanmalı
- Yem, 24 saat süre ile hayvanın tüketeceği halde hazır bulundurulmalı,
- Yemliklerdeki yemler zaman zaman karıştırılmalı.
3.4.3.1. Kuru Madde Tüketimini Regüle Eden Faktörler:
İneklerin KM tüketimini etkileyen faktörler; a) Hayvana bağlı faktörler, b) Yeme bağlı
faktörler olmak üzere 2 çeşittir.
Hayvana bağlı faktörler; canlı ağırlık, hayvanın fizyolojik durumu (süt verimi,
laktasyon dönemi, gebelik), rumen kapasitesi ve etkinliği, vücut kondüsyonu olarak
sıralanabilir.
Yeme bağlı faktörler: Yem maddelerinin özellikleri (özellikle kaba yemlerin tipi),
yem kalitesi (sindirilebilirliği), istekle tüketebileceği yem maddesi olarak sayılabilir.
Bunların dışında bakım, önceki yemleme düzeyi ve sıcaklık gibi çevre faktörleri de bu konuda
etkili olmaktadır.
KM tüketimini etkileyen yem özellikleri arasında yemin kalitesi ilk sırayı alır. Yem
çok iyi kaliteli ise, tüketim, metabolik faktörler tarafından regüle edilir ve hayvan besin
maddeleri gereksinimini karşılayabilir.Yemin tipi, formu ve lezzetliğinin de tüketim üzerine
etkili olduğu bildirilmektedir.
3.5. BESLEME PROGRAMI PLANLAMA
Bir gün içinde bir hayvana tahsis edilen yeme “rasyon” denir. Dengeli bir rasyon ise
hayvanın, 1 günlük besin maddesi ihtiyaçlarını karşılamak üzere tahsis edilen yemdir.
3.5.1. Muhtelif Sürülerde Besleme Esasları;
3.5.1.1. Sağılan sürüde: Yemlemede kullanılacak önemli kaba yemlerin işletmede
yetiştirildiği, kesif ve kaba yemlerin ayrı ayrı yedirildiği işletmeler için aşağıdaki esaslar
önerilebilir;
- Sürüdeki yüksek, orta ve düşük verimli inekler için belli aralıklarla (aylık) rasyon formüle
edilmelidir.
- Kesif yem karışımı ya işletmede hazırlanır, veya satın alınır. Fiyatlar çok değişken
olduğundan, enerji ve protein kaynağı yemlerin alımında dikkatli olunmalıdır.
- Yeni doğurmuş olanlarla yüksek verimli inekler serbest yemlenmelidir. Yüksek verimli
ineklerde pozitif enerji dengesini sağlamak çok zordur. Bu nedenle yüksek verimli inekler
laktasyonlarının yüksek verim devresinde vücut rezervlerinden kullanırlar. Onun için, söz
konusu dönemde protein ihtiyacının tam olarak karşılanmasına son derece özen
gösterilmelidir. Çünkü, vücuttaki protein rezervi oldukça sınırlıdır.
- İlk ve ikinci buzağılamalarında olan ineklere yaşama payı ve süt verim payından ayrı olarak
büyümeleri için de yem verilmelidir. Çünkü bunlar henüz gelişimlerini tamamlamamışlardır.
Bu ihtiyacın karşılanması için verilen konsantre miktarının, birinci buzağılamasında olan
ineklere %20, ikinci buzağılamasında olanlara ise %10 oranında artırılması uygun olur. Bu
ilave yemlerin, çok küçük yaşta iken buzağılamış olanlarda önemi, daha da fazladır.
- İneklerin verim seviyelerine göre gruplandırıldığı ve beslemede dengeli rasyonların
kullanıldığı sürülerde rasyon formüle ederken, her grubun verim ortalamasının %10 fazlası
dikkate alınmalıdır. Bu uygulama, yüksek verimli gruplara ve ilk buzağısını doğurmuş olan
gruplara da ayrıca yapılmalıdır. Kaba yem ve kesif yem kompozisyonunda önemli değişiklik
olduğu zaman, rasyon yeniden formüle edilmelidir.
Süt sığırı yetiştiriciliğinde normal kompozisyonlu optimum miktarda süt verimini, en
ekonomik şekilde sağlayacak rasyon hazırlamak çok önemlidir. Yukarıdaki genel amacı
karşılayacak tüm süt sığırları için uygun genel bir rasyon söylemek, şüphesiz ki, mümkün
80
değildir. Ancak, uygun bir maliyetle optimum süt verimini sağlayacak çok sayıda kaba yemi
kesif yem ve besleme sistemi kombinasyonları vardır.
Bir süt sığırı işletmesinde besleme programı yapılacağı zaman, her şeyden önce
işletme için en uygun besin maddesi kaynaklarının belirlenmesi gerekir. Bu değerlendirme
genellikle mevcut arazi kaynaklarının değerlendirilmesini de kapsar. Yani, hangi ürün veya
ürünlerin yetiştirileceği, düşük maliyetle yüksek kalitede yem üretmek için ne zaman ve nasıl
hasat yapılacağı gibi.
İkinci aşama, sağlanabilen kaba yemlerin, sığıra dengeli bir rasyon sağlayacak olan ve
uygun fiyatla temin edilebilecek diğer yemlerle tamamlanmasıdır. Bu rasyon ayrıca aşağıdaki
özellikleri de taşımalıdır;
- Tüm rasyonun, KM esasına göre ham selüloz içeriği %15-24 (laktasyonun başında olan tüm
ineklerde ve yüksek verimli olanlarda %15-19, laktasyonun sonunda olanlarla düşük verimli
ineklerde %19-24) olmalıdır.
- Rasyonun KM esasına göre ham protein düzeyi %12-16 (laktasyonun başında olan tüm
ineklerde ve yüksek verimli olanlarda %15-16, laktasyonun sonunda olanlarla düşük verimli
ineklerde %12-14) olmalıdır.
- Rasyon, ineğin KM alım kapasitesine uygun olmalıdır. Bu kapasite, inekten ineğe büyük
ölçüde fark eder. Fakat, genel olarak düşük verimli inekler için vücut ağırlığının %2.5-2.8’i,
yüksek verimli inekler için ise vücut ağırlığının %3.3-3.6’sı olması gerektiği söylenebilir.
3.5.1.2. Kurudaki ineklerde: Kuruda kalma periyodunda yapılan beslemeden, ineğin
buzağlamada iyi konndüsyonda olması amaçlanır. Son yıllarda süt humması, ketosis,
abomasum kayması gibi olaylara oldukça sık rastlanmaktadır. Bunlar buzağılama öncesinde,
sırasında ve sonrasında olan rahatsızlıklardır. Bu nedenle de, laktasyon sırasında kullanılmış
olan vücut mineral madde rezervlerinin ve kaybedilen kiloların yeniden kazanılması için,
kurudaki ineklerin çok iyi baslenmeleri gerekmektedir. İneklerin laktasyonlarının son
dönemlerinde (kuruya girerlerken) iyi kondüsyonda (ancak yağlı değil) olmaları için biraz iyi
beslenmeleri gerekir.
Laktasyondaki inekler için formüle edilmiş dengeli rasyonlarla beslenen sürülerde
kurudaki inekler, sağılanlardan ayrılmalıdır. Bu öneri yüksek kaliteli kaba yemin serbestçe
yedirildiği sağılan sürüler içindir. Örneğin kaliteli mısır silajı yüksek oranda enerji ihtiva eder.
Böyle sürülerde kurudaki ve sağılan ineklerin birlikte beslenmeleri, kurudakilerin çok fazla
canlı ağırlık kazanmasına neden olur. Bu ise, buzağılama zamanında çeşitli metabolik
rahatsızlıklara yol açabilir.
3.5.1.3. Buzağılamada: Buzağılamada besleme, buzağılamadan hemen önce, buzağılamada
ve buzağılamadan hemen sonraki beslemeyi kapsar. Bu periyottaki besleme ile ineğin, kısa bir
zaman periyodunda tam besin alması amaçlanır. Bu uygulama yüksek oranda ketozis’e neden
olan hızlı canlı ağırlık kaybını önlemek içindir. Bu zamanda besleme, ham selüloz oranı
düşük olan kesif yemlerden fazla miktarda kullanmak gerekir. Ancak verilen yem
miktarlarında çok hızlı artışlar yapmaktan da sakınmak gerekir. Buzağılamada ve
buzağılamanın hemen öncesinde hayvana, yüksek kaliteli kaba yemler ve canlı ağırlığın %1’i
oranında kesif yemler verilmelidir. Ancak, kaba yem olarak mısır silajı kullanılması halinde,
ilave kesif yemlemede kısıtlama yapılmalıdır. Çünkü, yüksek kaliteli mısır silajında %50-60
oranında dane bulunur.
Problem: Merada otlamayan, ahırda bakılan 300 kg ağırlığındaki 14 aylık bir danayı, 2 ay 10
gün ( aslında 67 gün) gibi kısa bir sürede 400 kg canlı ağırlığa çıkarmak mümkündür. Yem
maddelerini özellikle kolay bulunabilirler arasından seçmek gerekir. Rasyon dikkatli
incelendiğinde, satın kesif yemin kullanılmadığı ve hayvan başına yem maliyetinin 331 kuruş
81
(3 lira 31 kuruş) olduğu görülebilir. Bu 10 hayvan için 33 lira eder ki bugünün şartlarına 1
çuval besi yeminden daha düşük bir rakama olan bu parayla, 10 hayvanı 2 öğün beslemiş
oluyoruz. Önemli bir nokta da, kullanılan yem maddelerinin tamamının satın alındığını
varsayarak en yüksek piyasa fiyatlarıyla yazdım. Yem maddelerini kendiniz ürettiğiniz
taktirde, en az %40 oranında tasarruf edersiniz ki bu da hayvan başı maliyeti 2 liranın altına
düşürür. Bu da 10 hayvan için günlük 20 liradan az bir yem maliyeti yapar.
3.6. SÜT SIĞIRLARINDA YEMLEME SİSTEMLERİ
Süt sığırcılığı işletmelerinde gelirin yem masrafları üzerinden maksimize edilmesi
hedeflenir. Ancak bunda barındırma sistemi, kaba yem mevcudiyeti ve tipi, hayvanların
genetik kapasiteleri önemli rol oynar. Ayrıca bu amacın gerçekleştirilmesinde hayvanların
yemlenmesinin ve özellikle uygun yemleme prensiplerinin seçilmesi büyük önem taşır. Süt
sığırı işletmelerinde gelirin artırılmasının en etkili yolu yem giderlerinin azaltılmasıdır. Zira
diğer giderler sabit giderler olup, bunlar hayvan başına barındırma, alet ekipman, işçilik ve
diğer bazı giderlerden oluşur. Ayrıca hayvan yıllık toplam enerji tüketiminin %40’ını yaşama
ve üreme için harcamaktadır.
Süt sığırı işletmelerinde karlılığı etkileyen faktörler; süt verimi, canlı ağırlık kazancı,
döl verimi ve hastalık sıklığı olarak sıralanabilir.
Yüksek verimli süt sığırlarında rasyon formüle ederken, laktasyon eğrisi, vücut
yağının depolandığı ve mobilize olduğu dönemler dikkate alınmalıdır.
5 tür yemleme sistemi söylenebilir;
1. Standart yemleme
2. Stratejik yemleme
3. Tam yemleme (Total Mixed Ration, TMR)
4. Stratejk tam yemleme.
3.6.1. Standart Yemleme
Süt sığırının hali hazırdaki canlı ağırlığı ve süt verimine bağlı olrak hayvanın
yemlenmesini içeren bir yemleme şeklidir. Bu yemleme şeklinde bütün yemler kısıtlı ayrı ve
bireysel olarak hayvanlara verilir. Ancak, böyle bir yemleme yapabilmenin belli bazı şartları
vardır. Bunlar; düzenli süt kontrollerinin yapılması, yemlerin bireysel ve ayrı olarak
verilebilmesi ve hayvanların tükettikleri yemlerin her birinin miktar ve kalitesinin bilinmesi
gerekir. Ayrıca bu yemleme sisteminde hayvanların laktasyonun başlangıcını geçirmiş
olmaları gerekir. Zira yüksek verimli süt sığırlarında laktasyonun ilk haftalarında yem
tüketimi düşüktür ve bu dönemde hayvanın normal gereksinimlerini karşılamak çok güç
olmaktadır.
Standart yrmlrmr sisteminin avantajları; a) küçük süt sığırı işletmelerinde hayvan
sayısının az olduğu koşullarda kolaylıkla uygulanabilir, b) hayvanlar bireysel olarak kesif ve
kaba yem alabilir.
82
Bu sistemin dezavantajları ise şöyle sıralanır; a) Çok düzenli bir şekilde süt
kontrollerinin yapılmasını gerektirir, b)büyük işletmelerde hayvanların bireysel olarak
yemlenmesi zordur ve çok yatırım ve işgücü gerektirir. c) Rasyon hazırlama ve sürü
yönetiminde hassas olmak gerekir, d) Yemlemede kesif ve kaba yemin tam karıştırılamaması
ve aynı anda fazla miktarda kesif yemin hayvana verilmesi nedeniyle, Rumen koşulları
bozulabilir. Yapılan çalışmalar bu sistemi kullanan çiftçilerden sadece %45’inin dengeli
rasyon kullanabildiğini göstermiştir. E) Ayrıca verime göre kesif yem uygulaması işçinin ilgi
ve becerisine bağlı olduğundan yemleme hatalarının ortaya çıkma riski yüksektir.
Bu sistemin uygulanmasında kaba yemlerden oluşan yaşama payı ve bellimiktar süt
verimini karşılayacak bazal bir rasyon oluşturulur. Kesif yemler ise verim düzeyine bağlı
olarak hayvanlara verilir.
3.6.2. Stratejik Yemleme
Bu yemleme sisteminde kaba yemler serbest olarak verilir.Kesif yem ise süt
veriminden bağımsız olarak sınırlı ve bireysel olarak verilmektedir. Bu sistemin pratikte
uygulanabilirliğini artırmak amacıyla laktasyonun ilk yarısı için kesif yem tüketiminin sabit
tutulabileceği bildirilmektedir. Bu yemleme sisteminde kesif yem hayvanlara ya laktasyon
sonuna kadar aynı miktarlarda, ya da laktasyonun 2. yarısından sonra miktarı azaltılarak
verilebilir.
Avantajları: a) Yemlemenin yönetimine ve rasyon düzenlemelerinde hassasiyet, standart
yemlemeden biraz daha az olabilir. Ancak yine de gerekli kesif yemin belirlenmesi ve bunu
hayvana verilmesinde dikkatli olunmalıdır.
b) Ek kesif yemin daha sık ve azar azar verilmesi sağlanarak, standart yemlemeye oranla
verimi bir miktar daha artırmak mümkündür. Yapılan çalışmalarda süt veriminin %4 oranında
artırılabildiği görülmüştür. Stratejik yemlemenin bilgisayar kontrollü otomatik yemleyicilerel
kombine edilmesi, ek kesif yemin verilmesinden kaynaklanacak olumsuzlukları önleme
yönünden büyük avantajlar sağlar. Zira bu sistemde ek yeme ihtiyaç duyan hayvanları,
yemleme sayısını ve bir seferde verilmesi gereken kesif yem miktarını tanımlamak mümkün
olmaktadır.
c) TMR ile karşılaştırıldığında uygun bir yönetimle toplam yem maliyetini biraz düşürmek
mümkün olabilir.
d) Kaba yem serbest olarak verildiği için yetersiz yemlemeden kaynaklanabilecek
olumsuzluklar azaltılabilir.
Dezavantajları:
a) Özellikle bağlı duraklı ahırlar yemleme manipülasyonları için fazla yetırım gerektirir.
b) TMR yemlemesinden daha fazla yönetim bilgisi ve işçi ustalığı gerektirir. Hayvanların
taşıdıkları transponderlerin çalışıp çalışmadıklarının kontrol edilmesi, gereksinimlerdeki
değişime göre kesif yem takviyesinin yeniden düzenlenmesi gibi konular detaylı bilgi ve
beceri ister.
83
c) Laktasyonun ileri aşamalarında ek olarak verilecek kesif yem miktarında yapılacak
azaltmalar süt veriminin, TMR’ye göre daha hızlı düşmesine neden olabilir.
3.6.3. Tam Yemleme
Bu yemleme sisteminde bütün kaba ve kesif yemler birlikte serbest olarak hayvanlara
verilmektedir. Tam yemleme, uygun mekanizasyon varsa, yani kesif ve kaba yemleri homojen
olarak karıştırıp hayvanların önüne dağıtan sistemler bulunduğunda, pratikte uygulama alanı
bulmaktadır. Laktasyonun başında yüksek besleme düzeyinde tutulan hayvanlarda
laktasyonun ortasında yemleme düzeyi önemli derecede düşürülürse, süt veriminde önemli
düşüşler olur. Bu nedenle laktasyonun ileri aşamalarında besleme düzeyinin oldukça yavaş
düşürülmesi gerekir. Bu, hem beklenen süt veriminin elde edilmesi, hem de ineğin kuruya
daha iti bir kondüsyonda çıkarılması bakımından önem taşır.
Avantajları:
a) Kaba ve kesif yemler iyi bir şekilde karıştırıldığı için yemin kullanım etkinliği artırılabilir.
b) yüksek kesif yemli rasyona adaptasyonda, daha az problem ortaya çıkar.
c) Sistemin uygulandığı işletmelerden %75’inde dengeli rasyon uygulamaları elde
edilebilmektedir.
d) Sistem, Rumen koşullarının daha stabil olmasına izin vermektedir. Çünkü hayvan kesif ve
kaba yemi sürekli üniform bir karışım olarak tüketmektedir.
e) Diğer geleneksel yemleme yöntemlerine göre süt veriminde %5, yemden yararlanmada %4
iyileşme olmaktadır.
f) En düşük maliyetli olarak bütün rasyonu düzenlemek mümkündür. Ayrıca laktasyon
ilerledikçe, rasyonun besin madde konsantrasyonlarını maniple etmek söz konusu
olabilmektedir.
g) TMR uygulamasında hayvan besim madde gereksinmesini (enerji, protein) kendisi yem
tüketimini kontrol etmek suretiyle karşılayabilmektedir. Yani genel uygulamada bir tek
rasyon kullanılmaktadır.
h) Süt yağı düzeyinin düşmesi riski daha azdır. Rasyonda selüloz düzeyi kontrol edilerek
kolaylıkla bu problemin üstesinden gelinebilir.
i) Sağım padoksunda, hayvanın yem tüketme yerine dinlenmesine imkan sağlar.
Dezavantajları
a) Eğer rasyondaki tek kaba yem kaynağı kuru ot ise, iyi bir karışım elde edebilmek için
kıyılması gerekmektedir.
b) Karıştırma ve yemleme sistemleri oldukça pahalıdır.
84
4. KABA YEM VE DEPO İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI
Kaba yemler mer’ada, biçilerek, silaj veya kuru ot olarak yedirilebilir. Mer’a hayvan
tarafından hasad edilir ve eğer otlatma doğru bir şekilde yönetilmezse, şiddetli hasat kayıpları
olabilir. Otlama entansif bir şekilde yönetildiği zaman mer’anın hasat kayıpları büyük ölçüde
azalır. Eğer hayvanların aynı zamanda geniş bir mera alanında otlamalarına izin verilirse,
kaba yemin çoğu ayak altında çiğnenecek, gübre ile bulaşacak veya diğer şekillerde israf
olacaktır. Mer’a depolanamadığından depo kaybı söz konusu olmaz.
Verim ve kalite açılarından en fazla kayıplar, kaba yemin hasadı ve depolanması
sırasında olur. Bu aşamalardaki belirli kayıplardan kaçınılamaz. Ancak, izlenen uygun
işlemler kalite ve verim kayıplarını en azda tutar. Hasad kayıplarının çok genel iki nedeni
mekanik çalışma ve yağıştır. Mekanik kayıplar direkt olarak kaba yemin KM içeriğini etkiler.
Mekanik zarar nedeniyle olan verim kayıpları, eğer yem %60 dan daha az KM ihtiva
ediyorsa, toplam verimin takriben %3-6 sıdır. Kaba yem %60 dan çok kuru madde ihtiva
ediyorsa, kayıplar toplam verimin %10-15 ine kadar artabilir. Silaj yapılan kaba yem
genellikle %60 dan az KM ihtiva eder. Böylece mekanik zarar nedeniyle olan kayıplar
umumiyetle kuru otla mukayese edildiğinde düşüktür.
4.1. KABA YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI:
4.1.1. Kuru Ot için Kaba Yem İhtiyacının Hesaplanması
Bir işletme için gerekli olan depolama kapasitesi ineklerin cüsselerine, kullanılan kaba
yemden sağlanan KM miktarına, ineklerin ve yetiştirilen düvelerin sayısına bağlıdır.
Kaba yem depolama ihtiyacının, KM esasına göre hesaplanması uygundur.
Çünkü KM kolaylıkla depolanacak materyalin gerçek nem düzeyine çevrilebilir.
Cüsse büyüklüğü arttıkça, tüketilen yem miktarı da artar. Buna karşın, KM esasına
göre yem tüketiminin, toplam vücut ağırlığına oranı, rölatif olarak değişmez.
Normal olarak inekler, günde canlı ağırlıklarının %3’ü kadar KM tüketirler.
Bu miktar laktasyonun başında daha yüksek, laktasyonun sonunda ve kuruda kalma
periyodunda daha düşük olabilir.
Hayvanın KM ihtiyacının %60-70’i, veya canlı ağırlığının %1.8-2.1’i kaba
yemden sağlanabilir.
Kaba yemin kalitesine ve yemleme programının tipine bağlı olarak kaba yemden
sağlanan KM miktarı, toplam KM ihtiyacının %30’undan %70’ine kadar değişebilir.
Toplam KM alımının 2/3’ü kaba yemden sağlanıyorsa, kaba yemden sağlanan KM
alımı, vücut ağırlığının %2 si dolayında olur. Bir’den fazla kaba yem kullanılması
durumunda, kullanılan her kaba yem miktarı, içerdiği KM ye göre belirlenir.
Yüksek verimli ineklerin, düşük verimli ineklere oranla, birim vücut ağırlığı için
yem tüketimleri daha fazladır. Bu nedenle yem ihtiyacı hesaplanırken, yıllık süt
verimindeki her 500 kg lık artış veya düşüş için, her ineğin toplam KM ihtiyacı %0.1 ve
günlük kaba yem KM ihtiyacı %0.06-0.07 oranında artırılmalı veya azaltılmalıdır.
Depolama kayıpları kaba yemin tipine ve depolama şartlarına göre oldukça değişir.
Ancak, bu tür kayıpların %10-20’yi aşmaması gerekir.
Yukarıda söylenen tüm kriterler dikkate alınarak hesaplamalar yapıldıktan sonra, her
faktör için elde edilen değer, sürüdeki inek sayısı ile çarpılır. Her düve için ise,bir ineğin
KM ihtiyacının yarısı hesaplanır.
4.1.2. Silaj İhtiyacının Hesaplanması:
Tablo 4.1’de silaj ihtiyacının belirlenmesi için bir örnek verilmiştir.
85
Tablo 4.1. Silaj ihtiyacının belirlenmesi
İneğin cüssesi 600 kg
Kaba yemden günlük KM alımı (canlı ağırlığın %2’si) 12 kg
Kuru ottan günlük KM alımı ( canlı ağırlığın %0.34’ü) 2 kg
Zayiat payı: %20
İnek sayısı: 100
Damızlık düve sayısı: 80
Meralanma günleri sayısı: 0
Silaj depo kapasitesi
İnek başına günlük toplam KM alımı (canlı ağırlığın %3’ü)(600x%3)= 18 kg
İnek başına günlük kesif yemden KM alımı (canlı ağırlığın %1’i) 6 kg
İnek başına günlük kaba yemden KM alımı (canlı ağırlığın %2’si) 12 kg
İnek başına günlük kuru ottan KM alımı (canlı ağırlığın %0.34’ü) 2 kg
İnek başına günlük silajdan KM alımı (canlı ağırlığın %1.66 sı) 10 kg
Silaj zayiatı (%20) 2 kg
İnek başına günlük silaj KM ihtiyac: 12 kg
İnek başına yıllık silaj KM ihtiyacı (12 kg x 365 gün) 4380 kg
100 inek için yıllık silaj KM ihtiyacı 438 000 kg
80 düve için “ 175 200 kg
Düveler ve inekler için yıllık toplam KM ihtiyacı: (438 000 + 175 000) 613 200 kg
Gereken toplam silaj ihtiyacı= 613.2 x 100 /35 = 1752 000 kg 1752 ton
4.2. YEM VE YATAKLIK İÇİN DEPO İHTİYACI:
Süt sığırı işletmelerinde yemleme, sağımdan sonra en fazla zaman harcamayı
gerektiren işlemdir. Yemleme ekipman ihtiyaçları a) barındırma tipi, b) yemleme programı ve
c) yemleme metoduna göre belirlenir.
Barındırma sistemi içinde kaba yemler için yeterli depo alanı sağlanmalıdır.
4.2.1. Kaba Yem için Depo İhtiyacı
4.2.1.1. Kuru ot için depo ihtiyacının hesaplanması:
Hasat edilip kurutulmuş %85-95 oranında KM ihtiva ettiği zaman depolanmış olan
çayır ve baklagiller “kuru ot” olarak isimlendirilirler. Yüksek kaliteli kuru ot yeşil renkli,
yapraklı ve yumuşak olmalı, küflenmiş olmalıdır.
Uygun büyüme döneminde hasat edilip, %20 veya daha az nem bulunduracak şekilde
uygun şartlarda kurutulup balyalanan kuru ot, süt sığırları için çok değerli bir kaba yemdir. :
Baklagiller ve baklagil olmayanlar olmak üzere 2 çeşit kuru ot vardır. Baklagil kuru otları,
baklagil olmayanlara nazaran protein, vitamin, mineral madde içerikleri ve lezzetlilik
bakımından daha üstündür. Azot, kireç ve P bakımından zengin topraklarda yetiştirilen çayır
otları, eğer erken biçilip iyi kurutulursa, iyi kurutulmamış baklagil kuru otlarından birçok
açıdan daha iyi olabilirler.
Kuru otu depolamak için gereken yer (hacım) kuru otun gevşekliğine, deponun
derinliğine, otun depolanma zamanındaki nem içeriğine ve otun çeşidine bağlıdır.
Parçalanmış kuru ot, gevşek kuru ottan daha sıkı bir şekilde depolanabilir. Kesilmiş
olan parçaların boyu kısaldıkça, gerekli depo hamcı da azalır. Balya makineleri ile tarlada
balyalanmış olan kuru ot, genellikle gevşek balyaların ve dağınık kuru otun yarısı kadar yer
86
kaplar. Balyalandığı zaman tamamen kuru olan, iyice sıkıştırılmış kuru ot için ise, serbest
depolama alanının 1/5’i kadar depolama alanı gerekir.
Her sağmal inek için esas olarak;
- Silaj beslemesi yoksa 13.6 kg /gün kaba yem,
- Kuru ot beslemesi yoksa 40.8 kg silaj için depo kapasitesi hesaplanır.
- Silaj ve kuru otun kombinasyonu ile besleme yapılacaksa, 3 ünite silaj, 1 ünite kuru ot
hesaplanır.
4.2.1.2. Silaj için depo kapasitesinin hesaplanması
Silaj ise, muhtelif tip silolarda silolanabilir. Kullanılan silo yapısının tipi, ekonomik
faktörlere, işletmedeki kaba yem üretimine, yemleme programına ve sürünün büyüklüğüne
göre karar verilir. Silo yapımında kullanılan materyale ve boşaltma sistemine bağlı olarak 3
tip silo vardır: dikey silolar, gaz geçirmez kule tipi silolar, yatay silolar.
Dikey silolar: Briketten, ahşaptan veya metalden yapılabilir. Bu tür silolarda boyutlar
oldukça değişkendir. 3 m çapında ve 9 metre yüksekliğinde olanlar olduğu gibi, 9 m çapında
ve 20 m yüksekliğinde (hatta daha büyük) olanlar da vardır.
Dikey silolarda çok çeşitli bitki silolanabilir. Maliyetleri orta derecede yüksek olan bu
tip siloların ortalama ömrü 20 yıldır. Bu silolarda silaj materyalinin çok az yüzeyi hava ile
temas eder. Bu nedenle, depolamadan sonra yüzey hemen örtülürse, depolama kayıpları çok
az olur.
Genel olarak dikey silolar mekanik boşaltıcılara sahiptir. Bu boşaltıcılar silaj
yemlemesinin tamamen otomatik olarak yapılabilmesi için, silaj dağıtıcıları ile birlikte
kullanılır. Bazı yemleme sistemlerinde, diğer yemlerle karıştırılması için silaj, yemliklere
gönderilmezden önce beton bir karıştırma sahasına dağıtılır.
Yatay silolar: Bunların da muhtelif tipleri vardır. Çukur yatay silo tiplerinde silo taban ve
duvarları topraktan veya betondan olabilir. Toprak seviyesi üzerindeki yatay silolarda ise,
taban ile yan duvarlar beton olabildiği gibi, taban beton, kenarlar ahşap olabilir.
Materyal çok iyi sıkıştırılıp üzeri gereği gibi kapatılmazsa, yüzey alanının çok geniş
olması dolayısı ile çok fazla çürüme kaybı olur. Bu tür silolardaki depolama kayıpları,
silolama uygun şekilde yapıldığı takdirde, dikey silolardaki kayıp düzeyine yaklaşabilir.
Nem içeriği çok az, veya çok yüksek olan silaj materyalinin bu tip silolarda
silolanması zordur.
Yatay silolardan hayvanların bireysel olarak beslenebilmesi için silaj traktörlerle
yemliklere dağıtılır. Ya da boşaltma vagonlarına yüklenerek yemliklere gönderilir. Eğer silaj,
diğer yemlerle karıştırıldıktan sonra beslemede kullanılacaksa, karıştırma, beton bir zemin
üzerinde yapılabilir. Ya da, otomatik olarak silodan alındıktan sonra yemliklere dağıtılmadan
önce, karıştırma vagonlarında karıştırılır.
Gaz geçirmez silolar: Silaj materyali soldurulduktan sonra silo kapatılır. Fermantasyon
nedeni ile silo içindeki oksijen kullanılarak biter. Biten oksijenin yerini karbon dioksit alır.
Bu tip silolarda materyal üstten eklenir, silaj boşaltması alttan yapılır.
Gaz geçirmez siloların gerek yatırım maliyeti, gerekse yıllık gideri diğer silo
tiplerinden daha fazladır. Ancak, bu tür siloların yılda birkaç kez doldurulduğu düşünülürse,
gaz geçirmez silolar ekonomik açıdan diğer silo tipleriyle yarışabilir.
4.2.2. Konsantre Yem Deposu Kapasitesi:
Her bir inek için 3-7 kg/gün, veya her 3 kg süt verimi için 1 kg konsantre olarak
hesaplanır. Sürünün kalanı için ise, inekler için hesaplanan kapasitenin takriben %50 si kadar
eklenir.
4.2.3. Yataklık Depolama Kapasitesi
Yataklık depolama kapasitesi, uygulanan barındırma sistemine göre değişir
(Tablo 4.2).
87
Tablo 4. 2. Her bir hayvana günlük yataklık depo ihtiyacı (kg) (x) Fizyolojik durum Barındırma sistemi
Serbest
barındırma
Serbest duraklı
barındırma (xx)
Bağlı duraklı
barındırma
Sağılan inek 4.5 0-0.09 3.6
Kurudaki inekler ve
Düveler
2.2 0-0.09 1.8
Buzağılar (3-10 ay) 1.4 0-0.5 1.4
(x) Anonymous, 2005
(xx)Bazı işletmelerde yataklık yerine kum kullanılır.
88
5. GÜBRE TOPLAMA, DEPOLAMA VE DAĞITMA SİSTEMLERİ
Gübreyi bağlı duraklı barınaklardan uzaklaştırmak için kullanılan en genel yol,
mekanik temizleyicilerdir. Gübre, ya direkt olarak tarlaya yayılmak üzere dağıtıcılara taşınır,
veya dışarıya beton bir zemin üzerine yığılır.
Sert yolları olan serbest duraklı barınaklarda gübre, bir toplama noktasına sıyrılır.
Gübre, ondan sonra temizleyiciler, pompa veya borularla depoya taşınabilir.
Gübrenin depolanması için gübrenin, mümkün olduğu kadar iyi şekilde depoya giriş
ve çıkışı, tarlaya taşıması sağlanmalıdır. Depo, hakim rüzgarın kokuyu, yerleşim yerinden
uzağa götüreceği şekilde bir yere yerleştirilmesi gerekir.
Bir süt sığırı günde canlı ağırlığının %8’i kadar gübre verir. Bu ise yılda 15 ton’a
karşılık gelir.
İş etkinliği sağlayan, ekonomik olan, hava kirliliği yaratmayan, sığırlar için temiz
çevre sağlayan bir gübre tanzim sisteminin planlanması çok zordur. Bütün serbest barındırma
sistemleri için en iyi olan tek bir sistem yoktur. Tanzim sistemi içinde dikkate alınması
gereken faktörler şöyle sıralanabilir;
-Çevre kontrolüne uyma,
-İşletme yerinin meskun yerlere olan yakınlığı,
-Sürü büyüklüğü,
-Arazi imkanı,
-İş etkinliği,
-Maaliyet,
-İklim şartları,
-Serbest barındırmanın tipi.
Gübreyi depolamak için yeterli depo alanı sağlamak gerekir (Tablo 5.1),
Tablo 5.1. Her hayvan için günlük depolama ihtiyacı (litre) (x) Çağ Üretilen
Gübre
miktarı
Sıvı gübre
Katı gübre
(yataklık dahil)
Sütçü buzağılar (0-3 ay) 5.4 5.4
“ (3-6 ay) 7.1 9.9
Sütçü düveler (6-15 ay) 14.2 19.8 17.0
“ (15-24 ay) 21.2 31.1 22.6
Sütçü inekler (450 kg) 45.3 62.3
Açık bölmede barındırma 56.6
Serbest duraklı barındırma 67.9 48.1
Bağlı duraklı barındırma 50.9
(x) Anonymous, 2005
Not: 1 cu foot =28.3 litre
1 libre =453.5 gr
1 F =F-32 x 5/9 C
1ft3/dak=0.471 litre
Katı ve sıvı gübre tanzim sistemi olmak üzere 2 tür gübre tanzim sistemi vardır.
89
5.1. KATI GÜBRE SİSTEMLERİ
Derin yataklıklı serbest barındırma sisteminde gübre, fazla miktarda yataklık
bulundurur. Bu barındırma sisteminde gübre birkaç ay süre ile biriktirilir ve daha sonra
toplanıp dağıtılır. Bundan dolayı derin yataklıklı serbest barındırma sisteminde gübre tanzim
maliyeti düşüktür.
Serbest duraklı barındırma sisteminde gübre beton sahalardan her gün kazınır.
Kazıma, bir traktöre monte edilmiş hareketli kazıyıcılarla yapılabileceği gibi, sabit kazıyıcılar
da kullanılabilir. Kazınan gübre ya her gün barınaktan taşınarak depolanır veya barınakta
biriktirilerek periyodik olarak taşınır.
Katı gübre sisteminin en büyük avantajı, alet-ekipman masraflarının düşük oluşudur.
En büyük dezavantajı ise, beton sahaların her gün kazınmasının getirdiği fazla işgücü
gereksinimidir. Bu güçlük mekanik kazıma aletlerinin kullanılmasıyla azaltılabilirse de, bu
defa da ekipman giderleri artar.
Katı gübre depolamada gübre toplama ve dağıtım sisteminin tesis giderlerinin yüksek
oluşu, sinek ve koku problemlerinin mevcudiyeti sistemin güçlükleridir. Bu güçlükler,
sistemin avantajları ile birlikte yarı katı gübre toplama sisteminin gelişmesine neden olmuştur.
5.2. SIVI GÜBRE SİSTEMLERİ: Sıvı gübre sistemleri genel olarak katı gübre sistemlerine
oranla oldukça yüksek yatırım masrafı ve yüksek iş etkinliğine sahiptir. Bu nedenle büyük
sürüler için uygundur. Çünkü bu sürülerde yapılan yatırım, fazla sayıda hayvan üzerine
dağılmaktadır.
Klasik ve lagün sistemleri olmak üzere sıvı gübre sisteminin 2 ayrı tipi vardır.
5.2.1. Klasik Sistem: Gübre, depolama tanklarında depolanıp, periyodik olarak bir sıvı gübre
yayıcısı ile taşınır. Ya da her gün toplanan gübre, günlük olarak pompalanır. Ancak
maliyetinin düşük olması nedeniyle son zamanlarda yerüstü tanklarından da
yararlanılmaktadır.
Sığırların dışkı ve idrar karışımlarının su miktarı %85-87 dir. Gübrenin, tanktan
pompalanabilmesi için su oranı %90-92’ye çıkarılmalıdır. Bunun için çoğunlukla sağım hane
artıkları da sıvı gübre tankına akıtılır. Bu katılmalar sırasında tank içindeki materyal periyodik
olarak çalkalanır ve araziye dağıtılmak üzere sıvı gübre dağıtıcılarına pompalanır.
Avantajları;
1. Her gün taşınması gerekmediğinden gübre iş, hava ve toprak şartlarının uygun olduğu
zamanlarda taşınır.
2. Sistem iyi bir şekilde planlanırsa, su kirlenme problemleri önlenir, sağım merkezi artıkları
giderilmiş ve gübre zamanında toprağa verilmiş olur.
3. Depolama periyodunda fazla sinek ve koku problemi olmaz.
Sistemin en büyük dezavantajı depolama tankının, çalkalama ve pompalama
ekipmanlarının ve sıvı gübre yayıcılarının alım giderlerinin yüksek oluşudur. Maliyet, sürü
büyüklüğüne ve tank tipine bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Ancak, yine de, katı gübre
sisteminin 2-3 katıdır.
En az 3 aylık bir depolama kapasitesi gerekir. Ancak ikliminin çok sert olması
nedeniyle toprağın uzun süre donmuş olarak kaldığı veya karla kaplı olduğu bölgeler, arazi
imkanı çok kısıtlı olan işletmeler, entansif bitkisel üretimin hakim olduğu bölgeler için
depolama kapasitesi 4-5 aylık olarak hesaplanmalıdır. Gereken depo kapasitesinin
hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır;
DK = N x M x S + L
Burada;
DK: Depo kapasitesi (lt)
90
N: Hayvan sayısı
M: Hayvan başına üretilen günlük gübre miktarı (lt)
S: Depolama süresi (gün)
L: Su oranı [(N x M x S)x %15-25)]
Örnek: 100 başlık bir sürüde 150 günlük depolama süresi için gerekli sıvı gübre tankı
kapasitesi:
D.K.= 100 x 60 lt/gün x 150 gün + 0.25 (100 x 60 x150) = 1 125 000 litre
5.2.2. Lagün Sistemi: Bu sistemde, barınağın tüm kısımlarındaki gübre ve diğer atıklar bir
havuz içinde toplanır. Lagünler aerobik veya anaerobik olabilirler. Aerobik olanlar,
yaşamlarını oksijen ile sürdüren organizmalar tarafından doldurulur. Anaerobik olanlar ise,
oksijene gereksinim duymayan organizmalar ihtiva ederler. Bazı sıvı gübre lagün sistemleri
her iki çeşit organizmayı da bulundururlar. Aerobik lagünler uygun şekilde fonksiyon
yaptıkları zaman, kokusuzdurlar. Bununla birlikte aerobik durumu sağlamak için çok fazla
oksijene ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaç özellikle, organik materyal lagünde büyük miktarda
toplandığı zaman olur. Lagünün yüzey genişliği ve derinliğinin az olması halinde lagün içine
kolaylıkla oksijen girebilir. Ancak, lagün içinde fazla miktarda organik materyal toplandığı
zaman, ayrıca, mekanik olarak da havalandırma gerekmektedir. Tüm artıkların toplanıp
dağıtılabilmesi için, lagün tesis ve havalandırma giderleri, sistem için kısıtlayıcı faktörlerdir.
Anaerobik lagünlerin kullanımı, aerobik lagünlerde bulunan bazı problemleri ortadan
kaldırabilir. Anaerobik lagünün normal fonksiyon yapabilmesi için oksijen gerekmediğinden,
havalandırma ekipmanlarına da ihtiyaç yoktur. Ayrıca, daha derin yapılmak suretiyle, lagün
yüzey alanının küçültülmesi de mümkündür. Anaerobik bakteriler süratle faaliyette bulunarak
ısı meydana getirirler. Anaerobik reaksiyonlar sonunda kötü kokulara neden olan gazlar
meydana gelebilir. Ancak, uygun biyokimyasal denge sürdürüldüğü sürece bu problem
önemli düzeyde değildir.
Çeşitli problemlerin mümkün olduğunca azaltılması için lagünler, işletmenin diğer
binalarından en az 90-100 metre uzağa yapılmalıdır. Etrafları çitlenmeli ve bir septik boşaltma
sahası olarak belirlenmeli, yüzey suyunu dışarıda tutmak için drenaj hendekleri yapılmalıdır.
91
6. BARINDIRMA VE SAĞIM SİSTEMLERİ
Sığırların uygun bir şekilde barındırılmasına, beslenmesine ve sağılmasına imkan
sağlamak için uygun süt sığırı bina ve ekipmanları gerekir. Barınak, süt sığırcılığında en
pahalı yatırım olup, toplam yatırımın 1/3’ünü oluşturur.
İyi planlanmış bir barınak sürü için rahat bir yer, yetiştirici için etkin şekilde
çalışabileceği rahat bir ortam sağlar. Barınak için depolama, süt, yem, yataklık, gübre
managementi hesaba katılarak dikkatli bir şekilde plan yapılmalıdır.
Barındırma sistemi süt sığırı yönetiminin, hemen her yönünü ilgilendirir. Bina ve
ekipman konularında alınacak kararların etkisi çok uzun sürelidir. Çünkü, bir sığır
barınağında bulunması gereken binaların çoğunun ömrü 20 yıl veya daha fazla, ekipmanların
ömrü ise, 5-15 yıldır. Bu süre içinde barındırma sisteminde büyük değişiklikler yapmak
masraflı olacağından, yeni bir tesis yapılırken veya mevcut bir tesis yeniden organize
edilirken çok dikkatli olunmalı ve yapılan planlar ileriye yönelik olmalıdır. İyi planlanmamış
tesislerde aşağıdaki eksiklikler söz konusu olabilir;
-Barınak yerinin iyi seçilmemiş olması nedeniyle drenaj problemi,
-İş etkinliğinin düşük oluşu,
-Tesis işletme giderinin yüksek oluşu,
-Barındırma imkanlarının, sürünün genişletilmesi veya yapılması istenebilecek çeşitli
değişiklikler için esnek olmayışı,
-Sağım ve artık tanzim sistemlerindeki yeni gelişmeler,
-Sürü büyüklüğünün artışı nedeni ile gereksinilen değişikliklere uygun olmayış.
Yeni bir süt sığırı barındırma tesisi planlanırken mühendis, yetiştirici ve tesisin
yapımını gerçekleştirecek kişilerin, her birinin ayrı ayrı katkıları gerekmektedir.
Süt sığırı barındırma sistemlerinde aşağıdaki özelliklerin bulunması gerekir;
-Hayvanları olumsuz hava şartlarından koruyan, kar ve rüzgar kontrolüne imkan veren bir yer
olmalıdır. Gereken koruma şekil ve miktarını kötü hava şartlarının düzeyi belirler. Örneğin
ılık iklimli bölgelerde sadece bir sundurma hayvanın koruma ihtiyacını sağlayabilirken, çok
sert iklime sahip yörelerde kapalı binalara gereksinilir.
- Hayvanlara olabilecek her türlü hasar riskini en aza indirmelidir.
-Sığırların gereği gibi beslenebilmesi için yeterli imkan sağlamalıdır.
-Tedavi, tohumlama, buzağılama, kırkım ve muayene gibi çeşitli özel durumlar için özel
barındırma kısımları olmalıdır.
-Süt üretimi ve pazarlanması için gereken tüm ihtiyaçlar karşılanmalıdır. Sistemin süt üretim
ve depolama kapasitesi, değişebilir özellikte olmalıdır.
-İşçiler için rahat çalışma şartları sağlanmalıdır. Sürü büyüklüğü arttıkça daha fazla aile dışı
işgücüne ihtiyaç olacağından, bu konunun önemi daha da artar. .
- Süt sığırcılığında işçi ücretleri tutarı oldukça yüksektir. Gerekli işgücü ihtiyacı üzerine bina
ve donanım sistemleri etkilidir. İş etkinliği; işçi başına, yıl başına veya her işçiye düşen inek
sayısına göre değerlendirilir. Süt sığırı yetiştiriciliğinde iş yem, gübre ve süt taşıma şekline
ve mevcut inek sayısına bağlı olarak değişir. Yem, gübre ve sütün mekanik olarak taşınması,
iş etkinliğini artırır.
-Bina ve bina donanım giderleri ekonomik sınırlar içinde olmalıdır. Süt sığırı tesis ve
donanımı ekonomik olarak yapılmalı, dayanıklı olmalı, işletme gideri düşük ve her birim
yatırımı, yüksek oranda geri döndürme özelliğinde olmalıdır.
Sistemin yatırım sınırları, dikkatli bir şekilde yapılacak parasal analizden sonra
belirlenmelidir. Bu analiz, o andaki net gelir hesabını, projelenen bütçeyi ve gelir akışını
içermelidir. Süt sığırı binalarını ve ekipmanlarının dahil olduğu sermaye gideri, yetiştirilen
sığırların gelirleri ile ödenmelidir.
92
-Binaların uygun şekilde yerleştirilmesi gerekir. Yeni tesis edilecek bina yeri seçiminde veya
büyük reorganizasyonlarda, kesin yerleşme yeri belirlenmezden önce, çeşitli faktörler göz
önüne alınarak incelenmelidir.
Yeni tesis edilecek binaların yapılacağı yerin drenajı iyi ve ileride yapılacak
genişletmeye uygun olmalıdır. Binalar mümkün olduğunca kaba yem üretim alanlarına yakın
olarak yerleştirilmeli ve her türlü hava koşullarında kamyonların girmesine uygun olmalıdır.
-İleride yeni geliştirilecek teknolojilerden yararlanma imkanına sahip olmak amacıyla,
binalarda genişletme yapabilmek için tesis sırasında çok yüksek olmayan bir masrafla belirli
derecede esneklik sağlanmalıdır.
- Binalar yollara yakın, uçurumlardan uzak olmalıdır.
6.1. BARINDIRMA SİSTEMLERİ
3 esas barındırma sistemi vardır; klasik bağlı duraklı barınaklar, serbest duraklı
barınaklar ve serbest barınaklar.
6.1.1. Klasik (Bağlı duraklı) Barındırma Sistemi:
Bu sistemde barındırma birimlerinin çoğu aynı bina içinde bulunur. Barınak içinde
genellikle 2 veya daha fazla sayıda durak sırası vardır. Her inek sırası için ayrı bir gübre
kanalı, yem ve servis yolları bulunur. Bu sistemde inekler sürekli olarak duraklarda durur,
orada beslenir ve sağılırlar. Genel olarak buzağı bölmeleri, kuru ot ve kesif yem depolama
yerleri de aynı bina içindedir. Silolar ve süthaneler, çoğunlukla ahırın yakınına veya bitişiğine
yerleştirilir. Barınak kapalı olup, havalandırma pencereler ve vantilatörlerle sağlanır.
Kapalı, bağlı duraklı sistemde her ineğin, bireysel olarak yemlenmesine, tımar
edilmesine ve sağımına imkan veren ayrı bir durağı vardır. Buzağılar, genç hayvanlar ve
doğuran inekler için ilave bölmeler gerekir. .
Bu tip barınaklar iş etkinliğini artırmak, sağımı ve gübre tanzimini otomatikleştirmek
için boru hatlı sağım makineleri ve gübre kanalı temizleyicileri ile donatılır.
6.1.1.1. Isıtma ve Vantilasyon:
Kirli havayı barınaktan çıkarmakta genel olarak fanlar kullanılır. Fanlar hava akım
oranını kışın en az, yazın maksimum sağlayacak şekilde seçilmelidir (Tablo 5).
Süt sürülerini iyi izole edilmiş barınakta barındırmada, dışarının sıcaklığı -20 Co nin
altına düşene kadar hayvanlar tarafından üretilenden başka ısıya ya az ihtiyaç olur, veya hiç
olmaz. Buzağı alanları ve doğum bölmeleri ek ısı gerektirir.
Muhtelif barındırma sistemlerinde muhtelif çağ ve fizyolojik durumlardaki sığırlarda
barınaktaki vantilasyon gereksinimi Tablo 6.1’de, çeşitli çağlardaki sığırlar için barınakta ısı
ve nem gereksinimi Tablo 6.2’de gösterilmiştir.
93
Tablo 6.1. Vantilasyon ihtiyacı (litre / dakika) (x) Çağ ve canlı
ağırlık
Barındırma tipi Vantilasyon ihtiyacı /1 hayvan
Sürekli Nem
kontrol
Isı kontrol
(xx)
Toplam
gereksinim
Sağılan inek
450 kg
Sonbahar-ilkbahar vantilasyonu
perncereler ile
9.4 9.4 47 65.8
450 kg inek
Yıl boyu, izole edilmiş penceresiz
barındırma veya
açılmayan pencereli barınak
11.8 11.8 94 117.5
450 kg inek
İzole edilmiş serbest duraklı penceresiz
barınak, yazın vantilasyon kapılarla
9.4 9.4 47 65.8
Buzağı
50 kg ort. ağ
Sürekli içeride iyi izole edilmiş bina 3.3 3.3 17 23.6
63 kg ort.ağ
Sürekli içeride iyi izole edilmiş bina 4.7 4.7 23.5 32.9
45 kg
Grup barındırma iyi izole edilmiş bina 2.4 2.4 19 23.8
135 kg
Grup barındırma iyi izole edilmiş bina 5.6 5.6 58.2
(x) Anonymous, 2005
(xx) Mümkün olduğu zaman 2 veya 3 devrede olmalı
Tablo 6.2. Isı ve nem gereksinimi (C0)(x) Çağ Önerilen barınak içi sıcaklık Önerilen barınak içi nem oranı
(%)
En az Ençok En az En çok
İnekler -7 24 25 75
Buzağılar 10 27 25 75
Buzağılar>6 hafta
(hava ceryanı yoksa)
-18 27
(x) Anonymous, 2005
Bu sistemde 500 kg canlı ağırlık için 6-6.2 m2 yer hesaplanır.
Bağlı duraklı barınakların tavanı genel olarak 9.6-11.4 m genişlik ve 2.4 m veya daha
fazla yüksekliktedir. Durak boyutları Tablo 3’ de gösterilmiştir.
6.1.1. 2. Barınak yapı materyalleri
Sağlık, sağlamlık, güçlülük, ateşe mukavemet ve ısı izolasyonu gibi özellikler dikkate
alınarak yapı materyali seçilir.
İnşaat ve koruma masraflarını yapı materyalleri belirlenir. Beton zemin ve rampalar
için iyi bir materyaldir. Çünkü, koruma masrafı çok azdır, dayanıklı ve sağlığa uygundur.
Kolaylıkla sağlanabildiğinden, kesilmesi kolay olduğundan, pratik olarak bütün inşaat
panelleri direkt olarak birleştirilebildiğinden genel olarak, duvarlar, bölmeler ve çatı için
ahşap kullanılır. Böyle inşaatlarda uygun vantilasyon için iyi izolasyon gerekir. Sağlam, kötü
hava şartlarına karşı koruyan materyaller dış yüzeyler için önerilir. Süthane gibi yüksek neme
maruz olan iç yüzeyler, su geçirmez. Pencereler ısı kaybeder ve çoğunlukla kirlenir ve
buharlaşma nedeni ile ıslanır. Pek çok yeni süt sığırı barınakları, çok az pencereye sahiptir
veya hiç penceresi yoktur ve kolayca temizlenebilir olmalıdır.
Yemlik boyutları: Belli bir yemleme programı uygulanıyorsa, her hayvan için 700 mm
yemlik uzunluğu uygundur. Hayvanların önünde sürekli yem bulunuyorsa, yemlik uzunluğu
her sağmal inek için 300 mm ye kadar, her kurudaki inek ve düve için 200 mm ye kadar
94
küçültülebilir. Eğer hayvanlar yemliğin bir tarafından yerse, yemlikler 750 mm genişlikte,
eğer 2 taraftan besleniyorsa, 1500 mm olmalıdır. Maksimum yemlik yüksekliği 550 mm
uygundur. İnekler ve düveler için yemlikten duvara veya çite kadar en az 3.3 m bırakılmalıdır.
Önerilen durak boyutları Tablo 6.3.’de verilmiştir.
Tablo 6.3.Durak boyutları (x) Canlı ağırlık Durak genişliği Durak uzunluğu operatör ile
birlikte (*)
Kg Mm mm
400 1000 1450
500 1100 1500
600 1200 1600
700 1300 1700
800 1400 1800
(*) Operatör kullanılmıyacaksa duraklar 100 mm daha kısa yapılmalıdır.
(x) Anonymous, 2005
Bu barınak sisteminin avantajları ve dezavantajları vardır.
Avantajları;
-İneklere bireysel olarak bakılabildiği için yetersiz yem tüketimi veya her hangi bir rahatsızlık
durumu kolaylıkla tespit edilebilir. Ayrıca tohumlama, tedavi, kırkım ve diğer özel bakımların
yapılması diğer sistemlere oranla kolaydır.
- Kötü hava şartlarında hayvanlar en iyi şekilde korunur. İnek ve buzağıların aynı çatı altında
olması, soğuk havalarda hem hayvanlar hem de işçiler için normal ısınma sağlar.
- Yemleme bireysel olduğundan, bazı çekingen inekler de gereği kadar yem tüketebilirler.
-İnekler barınağa giren yabancı kişilerden rahatsız olmaz. Ayrıca inekler bu sistemde muhtelif
kriterler esas alınarak gruplandırılabilir.
Dezavantajları:
Yüksek derecede iş etkinliği sağlamak güçtür. Örneğin yem depolardan her ineğin önüne ayrı
ayrı götürülmelidir. İneklerin bağlanıp çözülmesi, fırçalanma ve temizlenmesi çok zaman alır.
Bu sistemde yemlemenin mekanize edilmesi mümkün, ancak çok pahalıdır.
-Mevcut işler, işçilerin istekle yapmak isteyeceği nitelikte değildir. Sağımı, sağımcıların
başlatması ve bitirmesi, yemlemenin insan gücü ile yapılması gerekmektedir.
-Tesis ve yürütme (işletme) giderleri diğer sistemlere oranla daha yüksektir. Ancak bu,
sistemdeki otomasyon derecesine bağlı olarak değişir.
Bu barındırma sistemi bireysel suluklar, vantilasyon ekipmanları, bağlama tertibatları
gibi çok çeşitli pahalı ekipman gerektirdiği gibi, bunların iyi durumda kalabilmeleri için de
önemli miktarlarda masraf gereklidir.
- İneklerin memeleri ve dizleri hasar görebilir.
-Bu barındırma tipinde yeterli esneklik bulunmadığından, genişletme imkanı çok sınırlıdır.
Genellikle aile işgücünden yararlanılan küçük aile işletmelerinde ve soğuk bölgelerde
en uygun barınak sistemidir. Ancak yukarıda belirtilen dezavantajları nedeniyle hayvancılığı
ileri ülkelerde populerliğini, gittikçe kaybetmektedir.
İdeal bağlı duraklı barınaklarıda aşağıdaki özelliklerin bulunması gerekir;
1. İki sıralı durak: Bu şekilde yapılan barınakta, vantilasyon ve gübre kanalı
temizleyicilerinin çalışması kolay olur.
2. Yeterli vantilasyon: Her mevsim, termostatik olarak kontrol edilen yeterli vantilasyona
ihtiyaç vardır. Bu, vantilatörlerle, soğuk bölgelerde ise, tavan izolasyonu ile sağlanır. Tavan
izolasyonu, ya kuru ot kullanılarak veya ticari izolasyon maddeleri ile yapılabilir.
3. Etkin gübre temizleme: Gübre, gübre kanalı temizleyicileri ile temizlenmelidir.
95
4. Geniş duraklar: Duraklar geniş olmalı, ineğe rahat edeceği ve onu hasardan koruyacak bir
yer sağlamalıdır.
5. Gübre kanalı ızgaraları kullanmak: Gübre kanalları çok derinse, veya yataklık sağlama
imkanı sınırlıysa, gübre kanalı ızgaraları kullanılmalıdır.
6. Yemlik tabanı, ahır zemininden 10-12 cam kadar yüksek olmalıdır: Bu uygulama,
hasarların azalmasına ve ineğin daha temiz kalmasına yardım eder.
7. Duraklar yataklık dağıtılan servis yolundan 5-7 cm daha yüksek ve servis yoluna
doğru eğimli olmalıdır.
8. Sağım, boru hatlı sağım makinaları ile yapılmalıdır.
9. Sürüye yetecek kapasitede yem depoları bulunmalıdır.
6.1.1.3. Damızlık düve yetiştirme alanı: Sürü yenilenmesinde kullanılacak damızlık
düvelerin işletmede yetiştirilmesi durumunda, bunlar için de ayrı bir yetiştirme alanı gerekir.
Sürü yenilenmesinde kullanılacak hayvanlar işletmede yetiştirilecekse, işletme, iki kat
fazla hayvana sahip olacaktır. Bu nedenle ek olarak buzağı bölmelerine, buzağılama
bölümlere, kurudaki inekler için barınak, yataklık, yem ve gübre depolama alanına da ihtiyaç
olacağından toplam ihtiyaç artacaktır.
Sağmal ineklerin sayısı esas alınarak ilave hayvan sayıları tahmin edilebilir. Sürü
yenilenmesinde kullanılacak hayvan ihtiyacı Tablo 6.4’deki gibi olacaktır;
Tablo 6.4. İlave hayvan sayısı tahmini (x) Çağ Oran (%)
Düve buzağı (0-3 ay) 12
Erkek buzağılar (0-3 ay) elde tutulacaksa 12
Düveler (3-10 ay) 20
Düveler (10 ay-2 yaş) 35
Düveler (2 yaş- buzağılama) 20
Kurudaki inekler 12
(x) Anonymous, 2005.
Genç hayvanlar sağmal sürüden ayrı tutulur. İşten tasarruf etmek için çoğu
işletmelerde serbest barındırma sistemi kullanılır. İri ve küçük düveleri ayırmak en iyisidir.
10-24 aylık yaştaki düvelerin her biri için 3.2 m2 yataklıklı yere ihtiyaç vardır.
6.1.1.4. Buzağı barındırma:
Süt emme periyodunda buzağıların kuru, nemsiz bir yerde ve birbirlerini emmelerini
önleyecek biçimde barındırılmaları esastır. Bunun sağlanamaması büyük ölçüde buzağı
kaybına neden olur.
Buzağılar, serin ve ılık barındırma olmak üzere 2 sistemde barındırılırlar.
Serin barındırmada barınak içi ve dışındaki ısı ve nem oranları genellikle aynıdır. Çok
soğuk olmayan bölgelerde uygulanan bu barındırma sisteminde hava cereyanı olmaması ve
buzağıya kuru bir yataklık sağlanması durumunda ekstren sıcaklıklar, önemli sağlık sorunları
oluşturmaz. Doğumdan sonra ilk 2-3 gün çok soğuk günlerde ek ısıtma gerekebilir. Açık
tarafı bölgenin hakim rüzgarlarına kapalı olması kaydıyla bu tür barınaklarda yetiştirilen
buzağılar, havalandırmanın pencerelerle sağlandığı soğuk ve nemli barınaklarda barındırılan
buzağılardan daha sağlıklı olmaktadırlar.
Hava cereyanını ve hastalık yayılmasını önlediğinden, buzağıların 3 tarafı kapalı olan
buzağı bölmelerinde barındırılmaları uygundur. Eğer buzağılar grup halinde barındırılıyorsa,
hayvanlar arasında olabilecek emme problemini önlemek için gerekli önlemler alınmalıdır.
Buzağıların grup bölmelerinde barındırılmaları iş etkinliğini artırır.
96
Serin barındırma sistemi ekonomik olup, buzağılara sağlıklı çevre şartları sağlar.
Ancak özellikle bireysel bölmelerde barındırma durumunda temizleme ve dezenfeksiyon
güçlüğü, iş etkinliğini düşürür. Bu da serin barındırma sisteminin olumsuz tarafıdır.
Ilık barındırma sisteminde barınak sıcaklığı 4-21 Co de, nem oranı ise %75’in altında
tutulmağa çalışılır. Buzağılar ya kapalı bölmelerde veya latalarla yükseltilmiş barınaklarda
tutulur. Bu sistem, vantilasyon için vantilatörlerle donatılmış, nem ve ısının kontrol
edilebildiği, gerekli ek ısıtma sağlanabilen kapalı bir binayı gerektirir.
Buzağı barındırma şeklinin, buzağı sağlığı üzerine önemli etkileri vardır. Barınak
uygun şekilde yapılır, buzağıya kuru ve cereyansız çevre şartları sağlanırsa,, çeşitli barındırma
şeklinden herhangi birisi uygun olabilir. Bina seçiminde bina maliyeti ve iş etkinliği en
önemli 2 faktördür.
3 aylık yaşa kadar olan buzağılar minimum boyutları 0.6 x 1.5 metre olan bireysel
bölmelerde bakılmalıdır. 3-10 aylık yaşlar arasında her biri 2.2 m2 olan, yataklıklı bölmeye
konulmalıdır. Alternatif olarak bunlar serbest bölmelerde de barındırılabilirler. Durak
boyutları Tablo 2 de verilmiştir.
100 ineklik bir sürüde bir buzağı için 1.5-2.5 m2 alan hesaplanan 3 tarafı çevrilmiş
buzağı bölmelerinden 12-15 adet yeterlidir.
6.1.2. Serbest Duraklı Barındırma Sistemi:
Bu tür barındırma sistemi, gezinme alanlarını, serbest durakları, yemleme alanlarını,
sağım merkezini, süthane ve özel bakım yerlerini bulundurur. Sağım, yemleme dinlenme
alanlarının ayrı ayrı oluşu, bu sistemin en önemli özelliğidir. Hayvanlar gezinme ve grup
yemleme alanlarında serbestçe dolaşabilirler.
Bu sistemin 2 ayrı tipi vardır; a) Derin yataklıklı serbest sistem, b) Açık ve serbest
duraklı sistem.
6.1.2.1. Derin yataklıklı serbest sistem:
Bu sistem yemleme ve gezinme alanlarından oluşur. Dinlenme alanında bol
miktarda yataklık kullanılır. Gübre yılda 2 veya 3 defa toplanır. Toplama için, mekanik gübre
toplama aletlerinden yararlanılabilir.
Derin yataklıklı serbest barındırma sisteminde, derin yataklıklı dinlenme alanlarına ek
olarak, ayrı yemleme, barınma ve sağım alanları vardır. Yataklık ihtiyacı çok yüksektir.
Bundan dolayı bu barındırma sistemi yataklığın pahalı olmadığı ve bol olduğu yer ve
zamanlarda kullanılır.
Tablo 6.5’de Derin yataklıklı serbest sistemde hayvan başına sağlanması
gereken alanlar verilmiştir.
Tablo 6.5. Derin yataklıklı serbest sistemde hayvan başına sağlanması
gereken alanlar Alan Sağılan İnek Kuruda inek Düve
Barınak içinde alan/baş (m2) 6 4 4
Egzersiz Avlusu/baş(Beton zemin) 6 6 6
Egzersiz Avlusu/baş (m2)
(Toprak zemin)
30 20 20
Tavan yüksekliği (m) En az 3
97
Bu sistem de, iç ayrıntılarının düzenlenme şekline göre tek veya çok kısımlı olmak
üzere 2 çeşittir.
Tek kısımlı olanlarda yemleme ve dinlenme yerleri aynıdır. Bu nedenle yataklık
ihtiyacı çok fazladır. 500 kg canlı ağırlık için 8.5-9 m2 yer hesaplanır.
Çok kısımlı derin yataklıklı serbest barınaklarda, yemleme ve dinlenme alanları
birbirinden ayrıdır. Yemleme alanına yataklık sermek gerekmediği için, tek kısımlı olan derin
yataklıklı serbest sisteme göre yataklık ihtiyacı daha azdır.
Bu sistemde, 500 kg canlı ağırlık için;
a) Yemlikler sundurma dışında ise 5-6 m2,
b) Sundurma altında ise 7.5-8 m2 yer hesaplanır.
6.1.2.2. Serbest duraklı açık sistem:
Sistem, derin yataklı olandan serbest duraklarının varlığı ile ayrılır. Genellikle
sundurma şeklinde barınaklardır. Duraklar sundurma altında, yemleme yerleri ise, sundurma
dışında bulunur. 500 kg canlı ağırlık için; Yemleme yeri sundurma altında ise 5.5-7.5 m2,
dışarıda ise 3.6-4 m2 yer hesaplanır.
Serbest duraklı barınaklar 50 veya daha fazla sayıda hayvan için çok populerdir. Arta
kalan saha bağlanmaksızın bireysel duraklara bölünür. Bu sistemde, çok az yataklığa ihtiyaç
vardır. Çünkü hayvanlar daha çok durakta kalma eğilimindedirler. Merkezi yemlemeli ve bir
sıra duraklı barınaklarda yemlikler her bir tarafta 12-13.2 m genişlikte olmalıdır. 2
durak sıralı olan barınaklar, daha büyük sürülerde kullanılır. Tavan yüksekliği en az
2.7 m dir. Durak boyutları Tablo 6.6’de, yol genişlikleri Tablo 6.7’da gösterlmiştir.
Tablo 6.6. Serbest duraklı barınaklarda durak boyutları (x) Canlı ağırlık (kg) Durak genişliği (m) Durak uzunluğu (m)
(Yemlik dahil)
100 0.7 1.20
200 0.8 1.40
300 0.9 1.65
400 1.1 2.10
500 1.1 2.25
600 1.2 2.25
700 ve üzeri 1.2 2.25
(x) Anonymous, 2005
Tablo 6.7. Serbest duraklar arasındaki ara yol genişlikleri (m) (x) Her bir sıradaki
durak sayısı
Kullanılan ekipman
Katı zemin
traktör kazıyıcı
Otomatik
Sıyırıcı
5’e kadar 2.1 2.1
6-16 2.4 2.1
17-36 3.0 2.4
(x) (Anonymous, 2005)
Serbest barındırma sisteminin de avantaj ve dezavantajları vardır;
Avantajları:
- İş etkinliği yüksektir. Sağım için ineklerin sağımhaneye götürülmesi gerekmemektedir. Bu
sistemde hayvanların gruplar halinde yemlenmesi de mümkündür. Ayrıca, gübre tanzimi de
kolay olup, istenirse kolaylıkla mekanize edilebilir.
-İnsan gücü gerektiren işler kapalı bağlı duraklı sisteme oranla daha azdır.
-Tesis ve işletme giderleri genellikle yüksek değildir. Çünkü, gerekli bina tipleri klasik
barınaklara oranla daha basit olup, daha az mekanik havalandırma gerektirmektedir. Bununla
98
birlikte, otomasyonun derecesine ve ekipmanların tipine bağlı olarak klasik barınaklar kadar,
hatta daha bile pahalı olabilirler.
-Bu sistemde inekler daha rahattır. Eğer duraklar ve sistemin diğer kısımları uygun şekilde
planlanmışsa, hasar riski düşük olabilir. İnek, kendisi için en rahat yeri arayıp bulma imkanına
sahiptir. Eğer serbest duraklar varsa, hayvanlar bağlı duraklı barınaklara oranla daha rahat
ederler.
-Serbest duraklar bağlı olanlara oranla daha az yataklık gerektirir. Ancak, dinlenme alanı olan
derin yataklıklı sistem uygulandığında yataklık ihtiyacı çok yüksektir.
- Uygun şekilde planlanmış olan serbest barındırma sistemlerinde inekler, oldukça temiz
tutulabilir. İneklerin temiz oluşunun, süt kalitesi ve sağım etkinliği açısından önemi vardır.
Sağımın, yemden ve gübreden ayrı bir yerde yapılması, üretilen sütün kaliteli olmasına
yardımcı olur.
- Serbest barındırma sisteminde, klasik barındırma sistemine oranla esneklik daha fazladır.
Hiç ilave bina gerekmeden veya az bir ilave ile sürü büyüklüğünün önemli düzeyde
artırılması mümkündür. Bu ilaveler için fazla masraf gerekmez. Çünkü, sürü büyüklüğünün
artırılması sistemin sadece belli alanlarının genişletilmesini gerektirir. Sürü büyüklüğünün
azaltılması, ya da işletmenin tasfiyesi durumunda, dinlenme ve yemleme alanları sığır besisi
yemleme veya düve yetiştirme alanı gibi başka amaçlar için de kullanılabilir.
Dezavantajları:
-İneklere bireysel bakım sağlama imkanı azdır. Bu sistemde inekler gruplar halinde
barındırılır, beslenir ve genellikle yine gruplar halinde sağılırlar. Bireysel bakım
sağlanamaması, anormal durumların çok geç fark edilmesine neden olur.
-Yemleme ve sulama toplu olarak yapıldığı için, sürüde çıkan bulaşıcı hastalıklar kolayca
yayılabilir.
- Hava şartları nasıl olursa olsun, yapılması gereken işlerin çoğu dışarıda veya yarı kapalı
tesislerde yapılmak zorundadır.
- Gübre, gübre kanalından çok, barınağın diğer kısımlarına bırakılır. Ayrıca, yataklığın az
kullanılması nedeniyle, gübre az miktarda yataklık ihtiva eder. Bu nedenle de yerler kaygan
olur.
- Hayvanlar, sürü personeli dışındaki kişilere alışkın değildir. Bu nedenle bir hayvanın, bir
grup hayvan içinden bulunup ayrılması oldukça zordur.
Sistem ayrı özel alanlar gerektirir. Bu özel bölmelere götürülmesi gereken hayvan veya
hayvanların bir grup hayvan içinden bulunup götürülmesi kolay olmaz. Hayvan kızgın ise, bu
iş daha da zorlaşır.
Serbest barındırma sistemi klasik barındırma sistemine oranla çok ekstansif bir sistem
olup, daha çok, büyük sürüler için uygundur. Çünkü sağım hane, otomatik aletler gibi pahalı
ekipmanlara ait gider, kalabalık sürülerde çok sayıda hayvan üzerine dzğıtılabilmektedir.
Böylece birim üretim için masraf azalır.
Sürü büyüklüğü arttıkça, işçi ücretleri ve yataklık maliyeti yükseldikçe serbest
barındırma sistemlerinin, özellikle de serbest duraklı olanlar için, kullanım yoğunluğu artar.
6.1.2.2.1.Serbest barındırma sisteminde bulunması istenen özellikler
Serbest barındırma sistemi bölgenin iklim şartlarına, işletmenin mevcut kaynaklarına
ve yetiştiricinin kişisel isteklerine uygun olmalıdır. Etkin bir üretim için sistemin her birimi,
sağlanması gereken hizmete uygun olmalı ve sistemin diğer birimlerine iyi bir şekilde
uymalıdır.
Serbest barındırma sisteminde verimliliği artırmak için uyulması gereken esaslar şöyle
sıralanabilir;
99
1.Sığırlar gruplanmalıdır: Büyük sürülerde gruplama stresi azaltır ve yemlemenin iyi bir
şekilde yapılabilmesini sağlar. Bunun dışında kızgınlık kontrolünü de kolaylaştırır.Ancak
grupların maksimum büyüklüğü, iyi belirlenmelidir.
Gruplamada çeşitli kriterler esas alınabilmekle birlikte en fazla kullanılan, verim
seviyesine göre yapılandır. 3-4 farklı verim grubu ve bir de kurudaki inekler ve düveler grubu
yapılması uygun olur. Sığırların verim seviyesine göre gruplanması, gebe olmayan ineklerin
çoğu veya hepsi aynı gruba konulduğundan, kızgınlık kontrolünü kolaylaştırır.
Sağım hanenin bekleme salonu inekleri kötü hava şartlarından yeterli bir şekilde
korumalıdır. Bu sağlanamıyorsa salon, her grup ineğin sağım hanenin kapısında 2 saatten
fazla beklemelerini gerektirmeyecek büyüklükte olmalıdır.
2. Tohumlama, tedavi v.b. özel bakım gerektiren kısımlar sağım, yemleme ve dinlenme
alanlarından kolayca girilebilecek şekilde yerleştirilmelidir: Özel bakım gerektiren hayvanlar
sağım, yemleme ve dinlenme sahalarından kolayca tanınıp alınabilmeli, aynı zamanda yine
kolaylıkla yerlerine döndürülebilmelidir.
Kan örnekleri alma, aşılama gibi hayvanların hoşuna gitmeyen uygulamalar sağım
hanede yapılmamalıdır. Aksine uygulama, hayvanların sağım salonuna bir daha isteyerek
gelmemelerine neden olur.
3. Serbest duraklar, ineklerin rahatça girebilmelerine uygun hayvanlara en az zarar verecek
şekilde ve dayanıklı olmalıdır. Serbest durak uzunluğunun normalden fazla olması, gübrenin,
durak üzerine düşmesine neden olur. Bu ise, kirlenen durakların ve ineklerin temizlenmesi
için fazladan iş gerektirir. Durakların çok geniş olması halinde, hayvan durak içinde
dönebileceği için, durakların ön kısmı da kirlenir. Durak çok kısa olduğunda ise ineğin arka
kısmı ve memesi servis yoluna gelir.
4. Sistem, gelecekte yapılması istenebilecek değişiklikler için esnek olmalıdır.
5. İyi drenajı olan, toprak egzersiz alanlarının bulunması, ayak-bacak problemlerini
azaltacağı, kızgınlık kontrolünü kolaylaştıracağı ve hayvanın sağlıklı kalmasına yardım
edeceği için önemlidir.
6. Yeterli vantilasyon sağlanmalıdır.
Her üç barındırma sisteminde de yeterli sulamanın önemi vardır. Laktasyondaki bir
inek 24 saatte 135 litre su içeceği için işletmenin bol ve iyi bir su kaynağına sahip olması
gerekir. İdeal su sıcaklığı 5-10 Co arasındadır. Yazın suyu soğuk tutmaya, kışın da donmayı
önlemeye yardım edeceğinden borular toprak altına derine gömülmelidir. Eğer suluklar suyun
donabileceği bir yerde ise, otomatik ısıtıcı kullanılmalıdır.
Barınak hangi sistem tipinde olursa olsun, aşağıdaki birimleri bulundurması gerekir;
- Sağım, süt toplama ve sağım ekipmanları temizleme sistemi: Süt sığırı yetiştiriciliğinde
en önemli konu kaliteli süt elde etmek ve onu kaliteli olarak saklayabilmektir. İşletmelerin
çoğunda yapılan işin %50 sini veya fazlasını sağımla ilgili işler oluşturur. Sağım merkezinin
planlanması ve ekipmanları kaliteli süt üretimi ve iş etkinliği üzerine etkin en önemli
faktörlerdir.
- Yemleme sistemi: Yemleme sistemi şu kısımları ihtiva eder;
-Bir veya daha çok yemleme alanı,
-Yem depolama ekipmanları,
- Yemleri depodan, yemleme alanına taşıma sistemleri.
Süt sığırı işletmelerinde yemleme sağımdan sonra en fazla zaman harcamayı
gerektiren işlemdir.
100
-Artık tanzim sistemi: Hayvan artıklarının ve işletmedeki diğer artıkların toplanması,
depolanması ve dağıtılması ile ilgili donanımı kapsar.
- Gezinme alanı:
- Özel kısımlar: Serbest barındırma sisteminde buzağı bölmeleri, hastalık, inek tohumlama,
tedavi, buzağılama v.b özel zamanlarda hayvanların barındırıldığı barınak kısımlarıdır. Bu
özel bölmelere barınağın diğer kısımlarından kolayca girilebilmeli ve kullanışlı olmalıdırlar.
Çoğu işletmelerde kontrol edebilmek için bu sahanın bina içinde (veya binanın bir
bölümü) olması tercih edilir. Çoğunlukla mevcut bir barınakta, barınağın bir kısmı, bu alan
için çevrilebilir. Bu alan kuru, hava cereyansız, iyi aydınlanan, izole edilmiş ve iyi
vantilasyonlu olmalıdır.
Yeni bir barınak planlama sırasında bu özel hizmet alanları planlama konusunda
aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir;
1. Hayvanların içerisinde kısa süre tutulmasını gerektiren tohumlama, teşhis ve tedavi gibi
işlerim yapılabileceği bölmeler.
Bu bölmelere, sağım merkezinin çıkış kapısından girilebilmelidir. Böylece ineklerin
sağım çıkışında, eğer gerekiyorsa bu bölmelere alınması kolay olur. Bu bölmelerde bulunan
durak sayısı, sağım salonunda bir sırada bulunan durak sayısı kadar olmalıdır.
2. Belirli hayvanların sürüdeki diğer hayvanlardan daha uzun süre ayrı kalmalarını gerektiren
durumlarda kullanılan bölmeler.
Bu bölmelere, hasta hayvanların tedavi edilmesi, diğer hayvanların hasta olanı rahatsız
etmemesi için gereksinilir. Burada yemleme ve sulama ekipmanları ile hayvanın başını
tutmakta kullanılacak ekipmana ihtiyaç vardır. Bu bölme ayrıca gerektiğinde kullanılmak
üzere geniş bir durak ta bulundurur. Bölme sağımı kolaylaştırmak için sağım salonuna yakın
olmalı ve ölen hayvanları çıkarmak için dışarıya açılan 2. bir kapısı daha olmalıdır.
Serbest barındırmada her 20-25 ineğe bir adet olmak üzere tedavi için bağlı durak
gerekir. Ayrıca her 40 hayvan için bir tedavi bölmesine ihtiyaç vardır. Bu bölmenin minimum
boyutları 3x3 m olup, sağlıklı hayvanların bulunduğu alandan ayrı olmalı ve bir köşesinde bir
bağlı durak bulunmalıdır.
3. Doğum bölmeleri
Her 20-25 inek için bir tane doğum bölmesi hesaplanmalıdır. Bu bölmelerde 1 adet
bağlı durak olması gerekir. Buna göre, 100 ineklik bir sürü için 4-5 adet doğum bölmesi
gerekir. Bölmelerin genişliği ırklara göre değişir. Vücut uzunluğu fazla olan ırklar için 3 x
3.5 metre, az olanlar için 3x 3 metre boyutlu bölmeler uygundur.
Doğum bölmelerinin zemini pürüzlendirilmiş betondan yapılmalı ve bölmeler sağım
haneye yakın olmalıdır. Doğum bölmelerinin uzun süreli tedaviler için kullanılması,
buzağılayan ineklere veya doğan buzağılara hastalık bulaşmasına neden olabileceğinden
uygun değildir.
6.2. SAĞIM SİSTEMLERİ
6.2.1. Sağım, Süt Toplama ve Sağım Ekipmanları Temizleme Sistemi
Sağım tesisleri sağım merkezi, sağım ve süt nakil ekipmanları, süt toplama tankından
oluşur. Sağım işlemi süt sığırı işletmelerinin çoğunda toplam işin %50 sinden fazlasını
oluşturduğundan, sağım sistemi, barındırma sisteminin toplam iş etkinliğini önemli düzeyde
etkiler.
Sağım sisteminin fonksiyonu, ineğin ürettiği sütün memeden alınmasıdır. Sistemin iyi
çalışmaması, meme sağlığını olumsuz etkiler ve üretilen sütün kalitesini düşürür.
101
6.2.1.1. Sağım merkezi:
Sağım merkezi sağlık şartlarına uygun olmalı, ve sağılan inekler için, süt soğutmak ve
saklamak için yeterli alana sahip olmalıdır. Sağım merkezi en büyük yatırımı, en çok zaman
ve işi, sıkı sağlık önlemleri almayı gerektirir. Sağlık önlemi düzenlemeleri bölgelere göre
değişir. Bu nedenle merkezin yapımına başlamazdan önce ilgili mahalli sağlık kuruluşlarıyla
ilişki kurulmalıdır.
Süthane, sağlıkla ilgili gerekleri eksiksiz karşılamalıdır. Barınakla bağlantılı, ancak
barınaktan ve sağım salonundan ayrı olmalıdır. Süt burada soğutulur, ekipman temizlenir ve
depolanır. Eğer sütün taşınması gerekiyorsa, süthane, en az yürüme mesafesindeki sağım
alanına yerleştir. Sağım hane kapısı çift kanatlı ve geniş olmalıdır.
Sağım salonu, süthane yanında, sütün elle dışarı taşındığı birkaç sağım durağından
ibaret olabildiği gibi, otomatik ekipmanları ve transfer sistemi olan dönel sistem’e sahip
kompleks bir tesis de olabilir. Balık kılçığı veya 2 sıralı yandan açık durakları olanlar en çok
kullanılanlardır. .
İnekler sağılıncaya kadar sağım alanında bekler. Bu, sadece bu amaçla kullanılan ayrı
bir alan olabilir. Bu alan kaba tekstürlü taşlarla kaplanmalı ve her inek için 1.1-1.7 m2 (12-18
sq ft) alan hesaplanmalıdır. Eğer bekleme sahası eğimli ise, eğim, sağım salonu girişine
doğru yükselmelidir. Sağım öncesi bekleme sahası, ineklerin sağım salonuna keskin dönüşler
olmaksızın kolayca girebileceği şekilde dizayn edilmelidir.
Sağım merkezi, sağım esnasında üretilen fazla ısıyı salondan uzaklaştırmak için iyi bir
vantilasyona sahip olmalıdır.
Serbest barındırma sisteminde 5 tip sağım merkezi vardır; Duraklı sağım merkezi,
yandan kapılı sağım merkezi, balık kılçığı tipi sağım merkezi, çokgen sağım merkezi ve
dönen sağım merkezi. Bu sağım merkezleri çeşitli derecelerde otomatik aletlerle donatılabilir.
Bu aletlerin fiyatı ve iş etkinliği, sağım merkezinin tipine ve otomasyon derecesine göre
değişir.
Duraklı olan hariç tüm diğer sağım merkezleri için, ineklerin sağım merkezine
girmezden önce bekleyebileceği bir bekleme salonuna ihtiyaçları vardır.
Sağım merkezi tipi seçilirken genel olarak sürü büyüklüğü, her birim ünitenin (inek
veya süt) başlangıç maliyeti ve sistemin işletme gideri dikkate alınır.
Sağılan inek sayısının büyüklüğü, sağım ekipmanlarının seçimini, ekonomik yönden
ve zaman açısından etkiler. Sürü küçüldükçe, maliyet daha büyük bir engelleyici faktör
niteliği kazandığından, küçük sürüler için pahalı olmayan ekipmanlar seçilir. 100 veya daha
az ineği olan sürüler için tek operatörlü sağım merkezleri en uygundur. 100 den fazla ineği
olan ve sağım işine günde 3-4 saatten daha çok zaman harcamak istemeyen yetiştiriciler
bir’den fazla operatörlü sağım merkezlerini tercih etmelidirler.
Sağım merkezi ile alet ve ekipmanları günde en fazla 18-20 saat kullanılabilir.
Genellikle bu süre 14-16 saattir.
Çok sayıda ineği olan sürülerde toplam maliyet yüksek bile olsa, fazla sayıda hayvana
dağıldığı için inek başına sağım maliyeti düşer. Otomasyon derecesi yüksek olan balık kılçığı,
poligon, döner salon veya yandan kapılı merkezler büyük sürüler için uygundur. Ancak bu
uygun oluş, sistemin tam kapasitede veya tam kapasiteye yakın olarak kullanılıp
kullanılmadığına bağlıdır. Tek operatörlü sağım merkezlerinde sağım kalitesi daha yüksektir.
Bu nedenle çok operatörlü salonlardan çok, gerektiği sayıda tek operatörlü salonlar
oluşturulmalıdır.
Sağım bina, alet ve ekipmanlarında yatırım, bu unsurların büyüklüklerine ve tipine,
yerleştirildikleri yere, ekipmanın markasına ve otomasyon derecesine göre değişir.
Sistemlerin çoğunda sağımın yıllık en büyük giderini işçi ücretleri oluşturur. Alet ve
ekipmanın günde sadece birkaç saat kullanıldığı, artıkların az olduğu yüksek derecede
otomatik olan sistemlerde yıllık gider içinde işçi ücretlerinin payı %40-50’dir. Buna karşın,
102
günde 10-12 saat kullanılan ve artıkların çok olduğu işletmelerde bu oran, %90’a kadar
yükselebilir.
Sağım merkezi sistemlerinin diğer özellikleri:
Duraklı sağım merkezi: Duraklı sağım merkezlerinde 8-50 arasında veya daha fazla durak
olabilir. Durak sırası sayısı ise, genellikle 1 veya 2 dir. Bu sistemde inekler 1, ya da bir’den
fazla operatörle sağılabilirler. Bazı operasyonlarda 2 durak için 1 ünite sağlanır. Bu sistemin
etkinliği ve maliyeti barınağın büyüklüğüne, otomasyon derecesine ve bir operatörün ünite
sayısına göre değişir. Kovalı sağıcılar kullanıldığı zaman, sütün el ile taşındığı, veya bir nakil
sistemi ile nakledildiğinde genellikle 2 sağım ünitesi kullanır. Bu takdirde 1 kişi saatte 15-20
inek sağabilir.
Boru hatlı sistem ve 3 ünite kullanılırsa, bir kişi saatte 20-25,boru hatlı sistem ve 4
ünite kullanılırsa, 25-35 inek sağabilir. Duraklı sağım merkezinin en büyük avantajı,
başlangıç maliyetinin düşük oluşudur. Ayrıca bu sistemde ineklere bireysel bakım yapmak da
çok kolaydır. En önemli dezavantajı ise, iş etkinliğinin düşük olmasıdır.
Yandan kapılı sağım merkezi: Bu sağım merkezi tipinde inekler birer birer sağılırlar. En
büyük dezavantajı memeler arasında fazla mesafe olması nedeniyle, iş etkinliğinin düşük
olmasıdır. Ayrıca, tesis gideri de yüksektir.
Balık kılçığı sistemi: Bu sistemde ineklerin memeleri arasındaki mesafe az olduğu için, bu tip
sağım salonları, yandan kapılı olanlara nazaran daha yüksek iş etkinliği sağlar. Balık kılçığı
sistemi yemlemein meknik olarak yapılmasına daha fazla uygundur. Ayrıca, daha küçük bina
ve daha az durak ekipmanı gerektirdiğinden, yandan kapılı sisteme oranla tesis gideri de daha
düşüktür. En büyük dezavantajı, inekler gruplar halinde sağıldığından, bireysel bakım için çok
uygun değildir.
Döner sağım merkezi: Bu sağım merkezi sisteminin tamdem veya balık kılçığı tiplerinde
inekler, dönen bir platform üzerindedirler. Sağım, platform ortasındaki bir operatör tarafından
yapılır. Bu tip sağım merkezlerinde iş etkinliği oldukça yüksektir. En büyük dezavantaj,
yüksek derecede mekanize edilmiş olması nedeniyle, tesis giderinin çok yüksek oluşudur.
Ayrıca onarım gideri de çok yüksektir.
Poligon sağım merkezi: Bu sistemde operatör, poligonun ortasında çalışır. Bu sağım
merkezleri kenar sayısı genellikle 4 olmakla birlikte, daha fazla da olabilir. Bu, otomasyonun
derecesine bağlıdır. İneklerin memeleri arasındaki mesafenin az oluşuna uygun bir dizayn’a
sahip olduğundan iş etkinliği yüksektir. Başlıca dezavantajı, tesis giderinin yüksek oluşudur.
6.2.1.2. Sağım merkezi sistemlerinde mekanizasyon:
Mekanizasyona sağım sistemi içinde çeşitli derecelerde yer verilebilir. Duraklı sağım
merkezlerinde mekanizasyon, süt nakil boru atlarıyla meme yıkama aletlerinden ibarettir.
Diğer sağım merkezi tiplerinde ise, birçok mekanizasyon şekli mümkündür;
1. Memelerin mekanik olarak yıkanması ve uyarılması
Bu iş, 3 şekilde yapılabilmektedir; a) İnekler bekleme salonunda iken grup halinde
soğuk su ile yıkama, b) Sağım duraklarından başka duraklarda önce ılık, daha sonra soğuk su
ile ineklerin memelerinin birer birer yıkanıp uyarılması, c) Memelerin sağım duraklarında ılık
suyla yıkanıp uyarılması.
2. Yemleme mekanizasyonu
a) İneğin ürettiği süt ile orantılı olarak kesif yem dağıtan aletler, b) Sağım durağında
bir inek olduğu zaman, önüne belli miktarda yem dağıtan dağıtıcılar.
3. Sağım ünitelerinin, meme başlarından mekanik olarak çıkarılması
a) Sağım bittiği zaman sağım ünitelerini meme başlarından çıkarıp, üniteyi, meme
altından uzaklaştıranlar, b) Süt akışı sona erdiği zaman meme başlıklarını meme başlarından
çıkaran, ancak sağım ünitesini hayvanın altından uzaklaştırmayanlar, c) Sağım ünitesini
103
memeden uzaklaştırabilmek için operatöre daha fazla zaman vermek amacıyla, değişebilen
vakum seviyesine ve pulsasyon oranına sahip olanlar.
4. Otomatik yem kapıları
Bu alet, balık kılçığı sağım sisteminde kullanılır. Sistem, bir grup inek sağılıp, serbest
bırakıldığı zaman yemlik kapaklarının kapanmasını sağlayacak şekilde planlanmıştır. Sağım
merkezinde ilk inek birinci yemliğe ulaştığı zaman, 2. yemliği açan bir şaltere basar. Bu
işlem, sağım merkezindeki tüm yemliklerin kapağı açılana ve tüm grup sağıma hazır olana
kadar sürer.
6.2.1.3. Süthane
Süthane ve ekipmanları sütün depolanması ve geçici bir süre için saklanması
ihtiyaçlarını karşılar. Ayrıca, sağım ekipmanları da burada temizlenir.
Süthane, barınağın veya sağım merkezinin temiz bir tarafına, iyi drenajı olan,
kamyonların kolayca girip çıkabileceği bir yere yapılmalı, gerekli tüm ekipmanları alacak
büyüklükte olmalıdır. Ayrıca çeşitli gereksinimler için bir oda, tuvalet, büro gibi ihtiyaçlar da
süthane planlanmasında dikkate alınmalıdır.
Süthane açısından en çok karşılaşılan problem, süt toplama kapasitesinin yetersiz
oluşudur. Bu nedenle, planlama ilk tesis sırasında, gereksinilen kapasitenin üzerinde
yapılmalıdır. Gerekli süt tankının büyüklüğü sağılan ineklerin sayısına ve süt verim
düzeylerine, sütün depodan hangi aralıklarla boşaltıldığına bağlıdır. Gerekli tank kapasitesinin
doğru olarak hesaplanabilmesi için, söylenen bu faktörlerin doğru bir şekilde tahmin edilmesi
gerekir. Tank kapasitesinin hesaplanmasında aşağıdaki formülden yararlanılır;
K = N x Lx 2.5
Burada, K: tank kapasitesi (lt), N: İnek sayısı (Kurudakiler de dahil), L: sürünün inek başına
günlük ortalama süt verimi (lt), 2.5: Gün sayısıdır.
Tank kapasitesine biraz esneklik sağlayabilmek için, inek sayısına, yalnız o anada
sağılmakta olanlar değil, kurudakiler de dahil edilmelidir.
6.2.1.4. Sağım makinesi (371-377)
Sağım makinesi vakum kaynağı, vakum borusu, süt alıcısı, pulsatör ve sağım
ünitesinden oluşur. Sistemde ayrıca bir vakum tankı, bir veya daha çok sayıda vakum
kontrolörü, bir vakum ölçme aleti ve bir de boru hattı bulunur. İyi bir sağım için süt sağım
makinelerinin uygun şekilde tesisi, bakımı ve kullanımı şarttır.
104
7. 100 BAŞLIK SÜT SIĞIRI PROJESİ SÜRÜ PROJEKSİYONU, YEM,
BARINDIRMA, GÜBRE TOPLAMA, YATAKLIK VE SÜT DEPOLAMA
İHTİYAÇLARINI BELİRLEMEK İÇİN ÖRNEK ÇÖZÜM (Özel Şekerden)
7.1. BEŞ YILLIK SÜRÜ PROJEKSİYONU
1. Adım: Sürü projeksiyonu hazırlama.
Projeksiyon hazırlanırken aşağıdaki oranlar kullanılmıştır;
Buzağılamada inek kaybı %4
Doğum anormalliği ve doğumda buzağı ölümü %8
6 ay-buz. aralığı ölüm oranı: %2
Döl tutmayan : %6
Tablo 7.1.Beş yıllık sürü projeksiyonu Sürü akımı Kalan
1.YIL
1. yıl başı mecudu 100 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan 100-(100x%4=4)=96
Doğan canlı buzağı 96- (96x%8=7)=89 (39 erkek, 40 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 40-(40x%2= 1)=39
6 ay- 12 aylık erkek, satılacak 39-(39x%2=1)=38
Tohumlanan inek 96
Döl tutan (gebe kalan) 96-(96x%6= 6)=90
Satılacaklar 38 adet 1. yıl doğan tosun
1. yıl sonu mevcudu 96 inek (90’ı gebe), 39 birli düve
2. YIL
2. yıl başı mevcut 96 inek (90’ı gebe), 39 birli düve
Buzağılayan, laktasyonda olan 90-(90x%4=4)=86
Doğan canlı buzağı 86- (86x%8=7)=79 (39 erkek, 40 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 40- (40x%2= 1)=39
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 39- (39x%2=1)=38
Ayıklama inek (%2) 86 –(86x%2=1)=85
Tohumlanan inek 86-1=85
Ayıklama düve (%32) 39x%32=13
Tohumlanan düve 39-13=26
Döl tutan inek 85- (85x%6=5)=80
Döl tutan düve 26- (26x%6= 2)=24
Satılacak olanlar 1 adet inek, 13 adet birli düve , 2. yıl doğumlu 38 tosun
2. yıl sonu mevcudu 85 inek (80’i gebe), 24 gebe düve
3. YIL
3. yıl başında sürü mevcudu 85 inek (80’i gebe), 24gebe düve,
Buzağılayan, laktasyonda olan (80 inek+24 düve=104- (104x%4=4)=100
Doğan canlı buzağı 100 –(100x%8=8)=92 (46 erkek, 46 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 46- (46x%2=1)=45
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 46- (46x%2=1)=45
Ayıklama inek (%10) 100- (100x%10)=10
Tohumlanan inek 100-10=90
Ayıklama düve (%40) 45x%40=18
Tohumlanan düve 45-18= 27
Döl tutan inek 90- (90x%6=5)=85
Döl tutan düve 27-(27x%6=2)=25
Satılacak olanlar 10 adet inek, 18 birli düve, 3. yıl doğumlu 45 tosun
3.yıl sonu mevcudu 90 inek (85’i gebe), 25 gebe düve
105
Tablo 7.1’in devamı Sürü akımı Kalan
4. YIL
4. yıl başında sürü mevcudu 90 inek (85’i gebe), 25 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan (85 inek+25 düve=110-(110x%4=5)=105
Doğan canlı buzağı 105-(105x%8=8)=97 (48 erkek, 49 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 49-(49x%2=1)=48
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 48-(48x%2=1)=47
Ayıklama inek (%25) 105 –(105x%25=26)=79
Tohumlanan inek 105-26 =79
Ayıklama düve (%40) 48x%40=19
Tohumlanan düve 48-19=29
Döl tutan inek 79-(79x%6=5)=74
Döl tutan düve 29-(29x%6=2)=27
Satılacak olanlar 26 inek, 19 adet birli düve, 47 adet 4. yıl doğumlu tosun
3.yıl sonu mevcudu 79 inek (74’ü gebe), 27 gebe düve
5. yıl
5. YIL
5. yıl başında sürü mevcudu 79 inek (74’ü gebe), 27 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan 74 inek +27 düve=101
Doğan canlı buzağı 101-(101x%8=8)= 93 (46 erkek, 47 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 47- (47x%2=1)=46
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 46-(46x%2=1)=45
Ayıklama inek (%15) 101-(101x%15)=15
Tohumlanan inek 101-15=86
Ayıklama düve (%40) 46x%40=18
Tohumlanan düve 46-18= 28
Döl tutan inek 86-(86x%6=5)=81
Döl tutan düve 28-(28x%6=2)=26
Satılacak olanlar 15 inek, 18 birli düve, 45 adet 5. yılda doğan tosun
5..yıl sonu mevcudu 86 inek (81’ gebe), 26 gebe düve (A) Süt verimi düşük olan veya döl tutmayan ineklerin %20 sini (10 adet) ayıkla (3. yıl içinde). Düvelerden gelişme
durumlarına ve annelerinin verimine bakarak en iyi 10 tane seç. 7 sini reforme et.
(B) Süt verimi düşük olan veya döl tutmayan ineklerin %30 unu (15adet) ayıkla (4. yıl içinde). Düvelerden gelişme
durumlarına ve annelerinin verimine bakarak en iyi 15 tane seç. 7 sini reforme et.
( C) Süt verimi düşük olan veya döl tutmayan ineklerin %25’ini (12 adet) ayıkla (5. yıl içinde). Düvelerden gelişme
durumlarına ve annelerinin verimine bakarak en iyi 13 tane seç. 9 tanesini reforme et.
Tablo 7.2. Sürü projeksiyonu hazırlanırkan yıllara göre esas alınan inek ve
düve ayıklama oranları verilmiştir.
Tablo 7.2. İnek ve düve ayıklama oranları Yıl İnek
ayıklama
%
Düve
seleksiyon %
1 10 25
2 15 40
3 15 40
4 15 40
5 15 40
Önemli not. Her yıl ayıklamayı tohumlama öncesinde tohumlayacağın inek sayısı üzerinden
yap.
2. adım: Sürü projeksiyonundan (Tablo 7.1’den) yararlanarak yıllara göre projedeki hayvan
sayısını gösteren Tablo 7.3’ü oluştur.
106
Tablo 7.3. Yıllara göre projedeki hayvan sayıları gösterilmiştir (x) Çağ’ Ortalama
Canlı ağırlık
(kg)
Sayı
1.yıl 2.yıl 3.yıl 4.yıl 5.yıl
Canlı doğan buzağı (0-3 ay) 150 89 79 92 97 93 Buzağı (3-12 ay)(erkek, dişi) 250 77 77 90 95 91 Birli düve (12-14 ay) 300-350 39 39 45 48 46 Gebe inek 400-450 100 80 85 74 81 Gebe 2 li düve 300-400 - 24 25 27 26 Laktasyonda inek (x) 500 96 86 100 105 101 Toplam
(x) Tablodaki bilgiler sürü kompozisyonuna ait çizelgeden çıkarılmıştır.
7.2: KABA VE KESİF YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI (3. adım) .
Tablo 7.4 ’de verilen muhtelif çağ ve fizyolojik durumda olan hayvanların günlük
kesif ve kaba yem ihtiyaçların dan ve Tablo 7.5’den yararlanarak bir hayvanın kaba ve kesif
yem ihtiyaç ve tutarını hesaplayarak Tablo 7.6 oluşturulur.
Tablo 7.4. Muhtelif çağ ve fizyolojik durumda olan hayvanların
günlük kesif ve kaba yem ihtiyaçları (x) Ortalama canlı
Ağırlık (kg)
Kesif yem
/kg/gün/baş
Kaba yem
kg/gün/baş
Gebe düve 300-400 2.5kg/gün 8kg
Buzağı (0-3 ay) 150 0,66 kg/baş 1,5 kg
Buzağı (3-12 ay) 250 1,5 kg/gün 2,5 kg
L li düve (12-14 ay) 300-350 1,5 kg/gün 7 kg
Laktasyonda inek 500 8.00kg gün/baş 12,5 kg
(*) Canlı ağırlığın %1’ kadar kaba yem verileceği varsayılmıştır.
(x) Kaba yem olarak kuru yonca otu yedirilecektir.
Tablo 7.5. Bir hayvan için pratik kesif yem yemlemesi Yaş Ort
can
ağ
(kg)
Kesif
Yem
Çeşiti
Yemleme açıklaması Toplam
Kg/baş
Buzağı
0-3 ay
2. hafta (7 gün) 14 gün x 25 gr = 175gr/hafta 0.175
3.-8. hafta (42 gün) BBY (serbest) +Kuru ot + yalama taşı: 42 gün x 500 gr/gün
9. hafta (7 gün) BBY (1000 gr) +Kuru ot + yalama taşı: 7 gün x 1 kg 21
9-12 hafta (30 gün) BBY (serbest) +Kuru ot + yalama taşı: 30 gün x 1 kg 30
Ortalama günlük/kg/baş 0.66kg
TOPLAM (0-3 ay) BBY 60 kg
1 li düve
3 ay-14 ay arası/yıl (x) 150 BBY 1.5 kg/gün x 12 ay x30 gün x 1.5 kg 540
Kuru dönem veya gebe düve(xx) 250 GDY 910gün-21gün =889 gün x 2.5 kg/gün 2 200
Gebeliğin son 3 haftası (xxx) 300 Süt Y
(21 gün)(xxx) =3 kg x 21 gün 63
(x)Canlı ağırlığın %1’i +1 kg Buzağı büyütme yemi (BBY) +kuru ot + yalama taşı +su
14 aylık yaşta Tohumlama (ırka özel son can. ağırlığın %60’ına ulaşılır) (ort. 270 kg)
(xx) Can. Ağırlığın %1’i +1 kg) +kuru ot+ yalama taşı (canlı ağırlık 300 kg kabul edilirse)
(xxx) süt yemi veya doğuma hazırlık yemi +Kaliteli kolay sindirilebilir kaba yem
107
Tablo 7.6 Bir hayvanın 1 günlük kaba ve kesif yem gideri (TL) (*) Çağ’ Ort.
Cana
(kg)
Kesif yem Kaba yem Kaba+kesif yem
(TL/gün) Kg/gün Kg/TL TL/gün Kg/gün Kg/TL TL/gün
Buzağı (0-3 ay) 150 0.66 0.6 0.396 1,5 0.5 0.75 0.396 +0.75=1.146
Buzağı (3-12 ay) 250 1.5 0.6 0.9 2,5 0.5 1.25 2.15
l li düve (12-14ay) 300-350 1.5 0.6 0.9 7 0.5 3.75 4.65
İkili gebe düve (x) 300-400 4 0,6 2.4 8 0.5 4.0 6.4
Gebe inek 400-450 4 0.6 2.4 8 0.5 4.0 6.4
Laktasyonda inek (x) 500 8(xx) 0.6 4.8 12,5 0.5 6.25 11.05
(*)Birim fiyat olarak da 2012 yılıiçin; kesif yem için 0.6 TL, kuru otiçin 0.5 TL, süt için 0.75
TL alınmıştır.
(x) 1. yıl için 46 hayvan yılın 6 ayında gebe, 6 ayında laktasyonda olarak ihtiyaçlar
değerlendirilmiştir. (xx) Günlük süt verimi 25 kg düşünülmüş, 3 kg süt için 1 kg kesif yem
hesaplanarak yaklaşık 8 kg olarak 1 ineğin kesif yem ihtiyacı belirlenmiştir. Düvelere ise
bunun yarısı kadar hesaplanmıştır.
Tablo 7.7a, b, c,d ve e’de her yıl için kaba ve kesif yem ihtiyaçları hesaplanarak
gösterilmiştir.
Tablo 7.7a. Projede 1. yıl için kaba ve kesif yem ihtiyacı
Çağ N Yemleme
Süresi
(gün)
Kesif yem Kaba yem
Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü
Buzağı (0-3 ay) 89 90 0.66 0.66x90x89=5286.6 1,5 1.5x90x89=12 015 Buzağı (3-12 ay) 77 300 1.5 1.5x300x77=34 650 2,5 2.5x300x77=57750 l li düve (12-14ay) 39 90 1.5 1.5x90x39= 5 265 7 7x90x39=24570 İkili gebe düve (x) 100 150 (5 ay) 4 4x270x100=108000 8 8x150x100=120000 Gebe inek - 270 4 - 8 - Laktasyonda inek
(x)
96 210 (7 ay) 8(xx) 153 201.6 12,5 214335
Tablo 7.7.b Projede 2. yıl için kaba ve kesif yem ihtiyacı
Çağ N Yemleme
Süresi
(gün)
Kesif yem Kaba yem
Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü
Buzağı (0-3 ay) 79 90 0.66 1,5 Buzağı (3-12 ay) 77 300 1.5 2,5 l li düve (12-14ay) 39 90 1.5 7 İkili gebe düve (x) 80 150 (5 ay) 4 8 Gebe inek 24 270 4 8 Laktasyonda inek
(x) 86 210 (7 ay) 8(xx) 12,5
108
Tablo 7.7.c Projede 3. yıl için kaba ve kesif yem ihtiyacı
Çağ N Yemleme
Süresi
(gün)
Kesif yem Kaba yem
Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü
Buzağı (0-3 ay) 92 90 0.66 1,5 Buzağı (3-12 ay) 90 300 1.5 2,5 l li düve (12-14ay) 45 90 1.5 7 İkili gebe düve (x) 85 150 (5 ay) 4 8 Gebe inek 25 270 4 8 Laktasyonda inek
(x) 100 210 (7 ay) 8(xx) 12,5
Tablo 7.7. d Projede 4. yıl için kaba ve kesif yem ihtiyacı
Çağ N Yemleme
Süresi
(gün)
Kesif yem Kaba yem
Kg/gün/
Baş
Kg/yıl/sürü Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü
Buzağı (0-3 ay) 97 90 0.66 1,5 Buzağı (3-12 ay) 95 300 1.5 2,5 l li düve (12-14ay) 48 90 1.5 7 İkili gebe düve (x) 74 150 (5 ay) 4 8 Gebe inek 27 270 4 8 Laktasyonda inek
(x) 105 210 (7 ay) 8(xx) 12,5
Tablo 7.7e. Projede 5. yıl için kaba ve kesif yem ihtiyacı
Çağ N Yemleme
Süresi
(gün)
Kesif yem Kaba yem
Kg/gün/
Baş
Kg/yıl/sürü Kg/gün/
baş
Kg/yıl/sürü
Buzağı (0-3 ay) 93 90 0.66 1,5 Buzağı (3-12 ay) 91 300 1.5 2,5 l li düve (12-14ay) 46 90 1.5 7 İkili gebe düve (x) 81 150 (5 ay) 4 8 Gebe inek 26 270 4 8 Laktasyonda inek
(x) 101 210 (7 ay) 8(xx) 12,5
Fiyatlandırmayı tek yem çeşiti üzerinden değil de,kulanılan her yem çeşiti üzeinden
yapacaksan Tablo 7.5 kullanılır.
7.3. BARINAK İHTİYACININ HESAPLANMASI (4. adım)
Sağmal ineklerin sayısı esas alınarak ilave hayvan sayıları Tablo 7.2’den Tablo
7.8’deki gibi tahmin edilir.
109
Tablo 7.8. İlave hayvan sayısı tahmini (x) Çağ Oran (%) 100 başlık proje için İlave hayvan sayısı
Düve buzağı (0-3 ay) 12 100 başx%12=12
Erkek buzağılar (0-3 ay) elde tutulacaksa 12 100 başx%12=12
Düveler (3-10 ay) 20 100x%20=20
Düveler (10 ay-2 yaş) 35 100x%35=35
Düveler (2 yaş- buzağılama) 20 100x%20=20
Kurudaki inekler 12 100x%12=12
(x) Anonymous, 2005.
Derin yataklıklı serbest sistemde hayvan başına sağlanması gereken alanlar Tablo
7.9’da verilmiştir.
Tablo 7.9. Derin yataklıklı serbest sistemde hayvan başına sağlanması
gereken alanlar Alan Sağılan İnek Kuruda inek Düve
Barınak içinde alan/baş (m2) 6 4 4
Egzersiz Avlusu/baş(Beton zemin) 6 6 6
Egzersiz Avlusu/baş (m2)
(Toprak zemin)
30 20 20
Tavan yüksekliği (m) En az 3
Genç hayvanlar sağmal sürüden ayrı tutulur. İşten tasarruf etmek için çoğu
işletmelerde serbest barındırma sistemi kullanılır. İri ve küçük düveleri ayırmak en iyisidir.
10-24 aylık yaştaki düvelerin her biri için 3.2 m2 yataklıklı yere ihtiyaç vardır.
Tablo 7.10’da derin yataklıklı serbest sistemde 100 inek için gerekli barınak alanı
verilmiştir.
Tablo 7.10. Derin yataklıklı serbest sistemde 100 inek için gerekli barınak alanı Çağ Ora
n
(%)
Hayv
an
sayısı
Alan (m2)
Barınak
içinde/
(m2/baş)
Egzersiz avlusu
m2/baş (beton
zemin)/
Egzersiz
avlusum2/baş
(toprak zemin)/
Toplam alan
(m2)
Sağılan inek 1 100 6x100=600 6x100=600 30x100=3000 4200
Buzağı (0-3 ay) 12 600x12/100=72 600x12/100=72 3000x12/100=360 2100x12/100=252/
Erkek buzağı
(0-3ay)elde
tutulacaksa
12 72 600x12/100=72 3000x12/100=360 252
Düveler(3-10 ay) 20 120 600x20/100=120 2100x20/100=420
Düveler (10 ay-2 yaş) 35 600x35/100=210 3000x35/100=1050 2100x35/100=735
Düveler (2 yaş-
buzağılama)
20 4x100x20/100=80 6x100x20/100=120 20x20x100/100=400 2100x20/100=420
Kurudaki inekler 12 4x100x12/100=48 6x100x12/100=72 20x12x100/100=120 2100x12/100=252/
Toplam 618 456 5290 6331
O halde; derin yataklı serbest barındırma sisteminde 100 inek için barınak içinde 618, beton
zeminli egzersiz alanı için 456, betonlanmış avlu için 5280 m2 barındırma alanına ihtiyaç
vardır.
7.4. KATI VE SIVI GÜBRE ÜRETİMİ VE DEPOLAMA İHTİYACINI HESAPLA (5.
adım)
Bunun için önce Tablo 7.11’’den ve Tablo 7.12’den yararlanarak muhtelif çağlardaki
1 hayvan için sıvı ve katı gübre üretim miktarı hesaplanır (Tablo 7.13).
110
Tablo 7.11. Bir hayvan için günlük ve yıllık gübre depolama ihtiyacı (litre) (x) Çağ N Sıvı gübre (lt)/gün Katı gübre (yataklık dahil) (lt)
Sütçü buzağılar (0-3 ay) 97 5.4
“ (3-6 ay) 95 9.9
Sütçü düveler (6-15 ay) 48 19.8 17.0
“ (15-24 ay) 48 31.1 22.6
Sütçü inekler (450 kg) 105 62.3
Açık bölmede barındırma 56.6
Serbest duraklı barındırma 67.9 48.1
Bağlı duraklı barındırma 50.9
(x) Anonymous, 2005
Tablo 7.12. İlave hayvan sayısı tahmini (x) Çağ Oran (%) Bizim
projemizdeki ilave
hayvan sayısı
Düve buzağı (0-3 ay) 12 100 x%12=12
Erkek buzağılar (0-3 ay) elde tutulacaksa 12 100 x%12=12
Düveler (3-10 ay) 20 100x%20=20
Düveler (10 ay-2 yaş) 35 100x%35=35
Düveler (2 yaş- buzağılama) 20 100x%20=20
Kurudaki inekler 12 100x%12=12
Sağmal inek 100 100
TOPLAM 211
(x) Anonymous, 2005.
Tablo 7.13. İlave hayvan sayısı tahmini (x) Çağ Oran
(%)
100 başlık
proje için
İlave hayvan
sayısı
Litre/baş Toplam üretim (lt)
Sıvı
gübre
(lt)/gün
Katı gübre
(yataklık
dahil) (lt)
N Sıvı gübre
Katı gübre
(yataklık dahil)
Düve buzağı (0-3 ay) 12 100 x%12=12 5.4 12 12x5.4=64.8
Erkek buzağılar (0-3 ay)
elde tutulacaksa
12 100 x%12=12 5.4 12 12x5.4=64.8
Düveler (3-10 ay) 20 100x%20=20 19.8 17 20 20x19.8=396 20x17=340 lt
Düveler (10 ay-2 yaş) 35 100x%35=35 31.1 22.6 35 35x31.1=1088.5 35x22.6=791lt
Düveler
(2 yaş- buzağılama)
20 100x%20=20 31.1 22.6 20 20x31.1=622 20x22.6=452lt
Kurudaki inekler (xx) 12 100x%12=12 62.3 12 12X62.3=747.6 12x40=480 kg
Sağmal inek (xx) 100 100 100x62.3=6230 100x40kg=4000 kg
TOPLAM 211 9 2 13.7 litre 1583 litre ve
4480kg
(x) Anonymous, 2005.
(xx) ergin inek ağırlığı ortalama 500 kg alınmış ve canlı ağırlığın %8’i kadar gübre vereceği
üzerinden hesaplama yapılmıştır.
Sıvı gübre sisteminin en büyük dezavantajı depolama tankının, çalkalama ve
pompalama ekipmanlarının ve sıvı gübre yayıcılarının alım giderlerinin yüksek oluşudur.
Maliyet, sürü büyüklüğüne ve tank tipine bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Ancak, yine de,
katı gübre sisteminin 2-3 katıdır.
En az 3 aylık bir depolama kapasitesi gerekir. Gereken depo kapasitesinin
hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır;
DK = (N x M x S) + L Burada;
111
DK: Depo kapasitesi (lt), N: Hayvan sayısı , M: Hayvan başına üretilen günlük gübre miktarı
(lt), S: Depolama süresi (gün)
L: % 15-25 su oranı
DK=(100 x60litrex150) + %25 (100 x60litrex150) =900 000 +225 000=1 125 000 litre
7.5. YATAKLIK GEREKSİNİMİNİ VE DEPOLAMA KAPASİTESİNİN
HESAPLANMASI (6. adım)
Tablo7.14’de her bir hayvan için barındırma sistemine göre günlük yataklık ihtiyacı
verilmiştir.
Tablo 7.14. Her bir hayvana günlük yataklık depo ihtiyacı (kg) (x) Fizyolojik durum Barındırma sistemi
Serbest
Barındırma
Serbest duraklı
barındırma (xx)
Bağlı duraklı
Barındırma
Sağılan inek 4.5 0-0.09 3.6
Kurudaki inekler ve
Düveler
2.2 0-0.09 1.8
Buzağılar (3-10 ay) 1.4 0-0.5 1.4
(x) Anonymous, 2005, (xx)Bazı işletmelerde yataklık yerine kum kullanılır.
Tablo 7.3’de sürüdeki her çağdaki hayvan sayıları vardır. Bu tablodan ve Tablo 7.14 ‘den yararlanarak
Tablo 7.15 oluşturulmuştur.
Tablo. 7.15. 100 başlık süt sığırı sürüsü için serbest barındırma sisteminde 1 hayvan ve sürü için günlük
yataklık gereksinimi (kg).
Çağ Oran
(%)
Projedeki
N
1 günlük ihtiyaç (kg)
1 hayvan Toplam
hayvan
Dişi buzağı (0-3 ay) 12 12 1.0 12
Erkek buzağı (0-3 ay) elde tutulacaksa 12 12 1.0 12
Düveler (3-10 ay) 20 20 1.4 28
Düveler (10 ay-2 yaş) 35 35 2.2 77
Düveler (2 yaş- buzağılama) 20 20 2.2 44
Kurudaki inekler 12 12 2.2 26.4
Sağmal inek 100 100 4.5 450
TOPLAM 211 649.4 kg
7.6. SÜT TANKI DEPOLAMA KAPASİTESİ HESAPLAMA (7. adım)
Gerekli süt tankının büyüklüğü sağılan ineklerin sayısına ve süt verim düzeylerine,
sütün depodan hangi aralıklarla boşaltıldığına bağlıdır. Tank kapasitesinin hesaplanmasında
aşağıdaki formül No 1’den yararlanılır;kg/gün yataklığa gereksinilecektir.
K = N x Lx 2.5……………………………………………………………….(1)
Burada, K: tank kapasitesi (lt), N: İnek sayısı (Kurudakiler de dahil), L: sürünün inek başına
günlük ortalama süt verimi (lt), 2.5: Gün sayısıdır.
Tank kapasitesine biraz esneklik sağlayabilmek için, inek sayısına, yalnız o anada sağılmakta
olanlar değil, kurudakiler de dahil edilmelidir.
Bizim projede örneğin 5. yıl için hesaplaalım; 101 sağmal inek var. Kurudakiler:
101x%12=12
K=NxLx2.5
K=(101+12)x25lt x 2.5 =7062.5 kg =7-8 ton’luk bir depo gerekli.
112
8. FİZİBİLİTE ANALİZİ NEDİR, FİZİBİLİTE RAPORU NASIL HAZIRLANIR
Fizibilite çalışmaları, yatırımın kendisi kadar önemsenmeli, hakkıyla
sonuçlandırılmalıdır. Fizibilite çalışmalarının sadece mal, ya da hizmet üretimi ve
pazarlanması için gerekli olan maddi unsurların araştırılması, bir takım rakamsal ifadelere
ulaşılması olarak ele alınması doğru bir fizibilite çalışması için yeterli değildir. Mutlaka,
sosyo-kültürel bir analiz de yapılmalıdır. Öncelikle bir işletmenin kuruluş yerindeki sosyal ve
kültürel durum, o işletmenin geleceği ve karlılığı açısından hayati önem taşımaktadır.
Fizibilite (yapılabilirlik) etüdü (analizi): bir projenin ekonomik potansiyelini ve pratik
olarak uygulanabilirliğini belirlemek amacıyla, projenin teknik, finansal ve ekonomik
verilerinin araştırılması yöntem ve tekniğidir. Yapılabilirlik etütleri, kesin yatırım kararının
verilmesinden ve uygulama projelerinin hazırlanmasından önce yapılmalıdır. İyi hazırlanmış
bir yapılabilirlik etüdüne dayanmayan bir projenin başarılı olma şansı yoktur. Ancak, ayrıntılı
yapılabilirlik etüdünün hazırlanmasına geçmeden önce bir ön yapılabilirlik çalışması yapmak
gerekir. Ön yapılabilirlik etüdü ile kapsamlı yapılabilirlik etüdü arasındaki fark, toplanan
bilginin ayrıntı düzeyidir.
Yapılabilirlik etüdü, yatırımcının ne üreteceğini, nereye satacağını, nasıl üreteceğini,
ne kadarlık bir yatırım yapacağını ve ne kazanacağını gösteren bir rapordur. Yapılabilirlik
etütleri, kesin yatırım kararının verilmesinden ve uygulama (kesin) projelerinin
hazırlanmasından önce yapılan ve projelerin teknik, ticari, finansal, ekonomik, sosyal ve
kurumsal yapılabilirliklerini analiz eden kapsamlı bir çalışmadır.
Fizibilite çalışmalarına başlamadan önce girişimci, ya da ortakların gelenekleri, ilgi
alanları eğitim ve mesleki deneyimleri, sermaye kapasiteleri göz önünde bulundurularak
yapılan tartışma, görüşme ve çalışmalar sonucunda hangi işin yapılabileceğine dair, esnek
olmakla beraber zaten ana hatlarıyla belirlenmiş, ancak henüz kesinlik kazanmamış bir karar
verilir. Fizibilite çalışması süreci ise, bu karardan sonra yapılması planlanan ticari faaliyetin
yapılabilirliğinin, karlılığının, gerçekleştirebilme maliyetinin, sürekliliği olasılığının, avantaj
ve dezavantajlarının bilimsel çalışmalar ve rakamsal ifadelerle araştırılması ve rapor edilerek
sonuçlandırılması sürecidir. Fizibilite raporunda ortaya çıkan tablo tasarlanan işin karlı
olmadığını göstermesi halinde, verilen karardan vazgeçilerek farklı girişim arayışlarına
girilebilir.
Her işletmenin yeterli olgunluğa eriştikçe sürekli bir yenilenme, gelişme ve büyüme
hedefi olmalıdır. Büyümenin gerçekleştirilebilmesi için yeterli şartlar oluştuğunda, fizibilite
çalışmasına tekrar ihtiyaç duyulacak ve bu çalışmanın ürünü olan raporlar sayesinde
işletmeye ilaveler veya yeni yatırım kararları gerçekleştirilebilecektir.
Aşağıdaki konuları baştan bilmek isteyenler yaptığı yatırımın (ister kısmi, ister yeni,
ister komple yeni yatırım, ister yenileme, modernizasyon v.b. olsun) yapılabilirlik (fizibilite)
etütlerini mutlaka yaptırmalıdırlar. Bu konular şu şekilde özetlenebilir;
-Ürün/hizmet olarak ne üretilecek
-Nerede üretilmesi karlı olacak
-Nasıl üretilecek,
- Ne kadar, ne zamanda üreteceği,
- Yatırım için ne kadar kaynağa ihtiyaç duyulacağı
-Ürün nereye satılacak,
-Yatırım ne kadar sürede geri dönecek,
-Yatırımda hangi fiili kapasite oranında kâra geçilecek.
Bir fizibilite çalışmasında esas itibariyle 5 ana konuda bilgiler toplanıp bir
değerlendirme yapılmaya çalışılır;
113
1) Piyasa incelemesi: Üretilmesi düşünülen mal veya hizmetin çeşidi, özellikleri, muhtemel
satış fiyatı, hangi pazarlarda veya pazar dilimlerinde ne kadar satılabileceği, satış dönemleri,
sağlayacağı ihracat, istihdam, katma değer gibi iktisadi faydaların neler olacağı
değerlendirilir. Bu maksatla ayrıntılı piyasa araştırmalarına girişilir.
2) Kuruluş yeri incelemesi: Bir işletmenin iktisadi ve sosyal bakımdan maliyetinin en az,
sağlayacağı faydanın en fazla olması esastır. Bu nedenle, yatırım için en uygun olan yerin
belirlenmesine ihtiyaç duyulur. Hammadde, enerji, işgücü, pazara yakınlık, tabii şartlar,
ulaşım imkanları, gelişme potansiyeli ve daha birçok faktör dikkate alınarak en rasyonel
kuruluş yeri belirlemeye çalışılır.
3) Mali inceleme: Bu bölümde yatırımın toplam maliyeti, sabit ve değişir giderlerinin yapısı,
işletme sermayesi ihtiyaçları, aylar ve yıllar itibariyle nakit akışları ve finansman programı,
üretime geçtikten sonra nakit akışları, başa baş üretim miktarları ve yatırımın kara geçiş
zamanı gibi hususlar değerlendirilir.
4) Teknolojik inceleme: Üretimde kullanılacak teknik ve teknolojiler ile, alternatif üretim
teknikleri ve her tekniğe göre ortaya çıkacak ham ve yardımcı madde ihtiyaçları, bunların
gerektirdiği makine ve teçhizat ile, bunlara ait girdi ve çıktı analizleri, yerleşme planı, inşaat
ve montaj işlerinin nasıl yapılacağı, tedarik kaynakları, istihdam edilecek personelin miktar ve
özellikleri gibi hususlar bu bölümde değerlendirilir.
5) Hukuki inceleme: Yatırım projesinin hızlanma safhasında kuruluş yerinin seçimi,
yatırımın gerçekleştirilmesi, işletmenin faaliyete geçip malların pazarlanmasına kadar
uyulması gereken kanun, tüzük ve yönetmelikler, yatırım üzerinde yapacağı muhtemel etkiler
ve getireceği fırsatlar bakımından değerlendirilir.
Başlıca yukarıdaki 5 bölümden meydana gelen fizibilite analizi ardından sonuç
olumlu (yapılabilir) bulunursa, yatırım için bir ön proje hazırlanır. Daha sonra, kesin
proje haline getirilecek uygulamaya geçilir.
Yatırımlarda Devlet teşvikleri ile ilgili 4 Nisan 1995 tarih ve 22248 sayılı resmi
gazetede ilan edilen 95/2 sayılı tebliğe göre çeşitli devlet teşvikleri açıklanmış ve ekinde de
fizibilite raporu örneği verilmiştir (dip not olarak uygun yere koyabilirsin).
Fizibilite raporları 2 bölüme ayrılabilir; a) Yatırımcı ile ilgili bilgiler, b) Yatırım ile
ilgili bilgiler.
a) Yatırımcı ile ilgili bilgiler:
-Yatırımcı kuruluşun adı,
-Hukuki şekli,
-Sermayesi,
-Adresi,
-İletişim bilgileri,
-Vergi dairsi,
-Hesap numarası,
-Ortakları,
-Projeden sorumlu firma mensupları ve bu kişilere ait bilgiler
b) Yatırım ile ilgili bilgiler:
-Genel bilgiler,
-Projenin gerekçesi,
-Projenin kapasitesi,
-Projenin teknolojik yönleri,
-Yatırım tutarı,
- Yıllık işletme maliyeti,
-Yatırım finansmanı, finansal analiz,
- Projenin değerlendirilmesi.
114
Genel bilgiler: Yatırımın cinsi, yatırımın konusu, kuruluşun yeri, yatırımın başlama tarihi,
deneme üretimine geçiş tarihi, kesin işletmeye geçiş tarihi, projenin ekonomik ömrü,
sağlayacağı istihdam gücü, yararlanmak istenen devlet destekleri hakkında bilgiler verilir.
Projenin gerekçesi: Üretilecek mallar veya hizmetler ve hedeflenen Pazar hakkında bilgi
verilir.
Projenin kapasitesi: Tesisin kuruluş kapasitesive tam kapasite üretilecek mal veya hizmet
miktarı belirtilir. Bu kapasiteye göre yurt içi arz-talep değerlendirilir, fiyat durumu açıklanır.
İthalat , ihracat miktarları açıklanır.
(diğer yatırım bilgileri için proje dersi notlarına bak)
8.1. PROJE HAZIRLANMASI
Her projede yer alması gereken asgari bilgiler vardır.Bu bilgilerden ayrı olarak
projenin tipine göre yer alması gerekli özel başka bilgiler de olabilir. Ancak burada her
projede yer alması gereken genel bilgiler açıklanacaktır.
Bir proje tüm ayrıntıları ile hazırlanmadan önce, bir ön proje hazırlanır. Bu ön proje,
bir bakıma proje önerisi niteliğindedir. Ön projede yer alan hususlar, kesin projede yer alacak
bilgilerin özeti niteliğindedir. İlgili kuruluş, finansman imkanlarına göre hazırlanmış olan
birçok ön proje arasından seçim yapar. Seçilen ön projeler, projeyi hazırlayan kişi veya
kişilere, kesin projenin düzenlenmesi için geri yollanır.
Ön projede aşağıdaki hususlara yer verilmelidir;
1. Projenin gerekçesi ve amaçları,
2. Projenin ulusal kalkınma planı ve yıllık programlar içerisindeki yeri,
3. Proje alanının fiziksel, ekonomik ve sosyal özellikleri,veya işletmenin özellikleri
4. Projenin özelliği ile ilgili açıklama, belirli bir zaman periyodundaki önemli hedefleri, diğer
projeler ve programlarla olan ilgisi,
5. Proje ile alınması gerekli önlemler ve yapılacak önemli işler
6. Arz ve talep durumu ile ilgili olan faktörler de dahil, yatırım projesinden elde edilecek
çıktının, arz ve talep tahminleri
7. Proje ile ilgili muhtemel güçlükler ve giderilme çareleri,
8. Düşünülen işlerin tamamlanması için gerekli kurumsal ve yönetsel ihtiyaçlar.
9. Projenin kabaca maliyet hesabı ve özellikle döviz ihtiyacı ve beklenen net yararın kaba
olarak tahmini
10. Projenin sosyal yararları ve döviz geliri ile döviz tasarrufu,
11. Projeyi uygulayacak kuruluşun tanıtılması
Bu şekilde hazırlanmış olan ön projeler, ilgili kuruluşlar tarafından dikkatle
incelendikten sonra, bunlar arasından başarı şansı büyük olanlar seçilir. Bundan sonra
yapılacak iş, masraflar, üretim deseni, yönetim ve ihtiyaçlar, finansman ve projenin ekonomik
karlılık gibi temel unsurlara ilişkin son çalışmaların ve araştırmaların yapılması, yani kesin
projenin hazırlanmasıdır.
Kesin projede yer alacak aşağıda başlıkları bildirilmiş olan hususlar daha sonra detaylı
biçimde açıklanacaktır;
1. Proje ile ilgili genel bilgiler
2. Proje alanı hakkında bilgiler
a) Proje alanının coğrafi durumu ve iklimi,
b) Proje alanındaki nüfus miktarı, nüfus yoğunluğu, nüfusun kırsal ve kentsel alanlara
dağılımı, göçler, nüfus artış oranı, iş gücünde tarımın payı, iş gücünde mevsimlik değişmeler,
tarımdaki işsizlik ve gizli işsizlik oranları
c) Ekonomik ve sosyal alt yapı
d) Proje alanının ekonomisi
e) Proje alanının tanımı
115
Toprağın yapısı ve sınıflaması
Talebin azamiye yükseldiği zamanlarda yer altı ve yer üstü sularının kullanılışı
Tarım alanının genişliği
3. Projenin ayrıntılı tanıtımı
1.Projenin özellikleri ve amaçları
2Yer seçimi
2.Üretim metodunun seçimi
3.Proje büyüklüğü seçimi
a)Talep miktarı
b)Pazarın coğrafi uzaklığı
c)Üretim teknolojisi
d)Projeye ayrılabilecek fon miktarı
e)Yönetim ve işletme kapasitesi
4. Proje unsurları
a) Asli işler
b) Diğer işler ve faaliyetler
5. Proje mühendisliği
Projesi yapılan üretim ünitesinin yer alacağı alanın çevre düzenlemesi, ünitelerde yer
alacak bina ve diğer yapılara ait mühendislik projeleri.
6. Proje giderleri
a) Yatırım giderleri
b) İşletme ve bakım gideleri
c) İç ve dış para giderleri
d) Giderleri dönemlere ayırma
7. Proje gelirleri
Projenin gerçekleşmesinden sonra doğacak yıllık gelirler tahmin edilir.
8. Proje finansmanı
Projenin amaçlarını yeterli bir şekilde gerçekleştirmek için gerekli her türlü ödeme,
araç ve olanakları sağlıyacak para akışının temini ve bunlarla ilgili fonksiyonların hepsi
9. Nakit Akım analizi
10. Projenin değerlendirilmesi
a) Teknik değerlendirme
b) Mali yönden değerlendirme.
8.1.1. Proje İle İlgili Genel Bilgiler
Bir projede verilecek ilk bilgiler, genel olarak projenin genel olarak tanıtılması ve
hazırlanma amacına yönelik bilgilerdir. Bu bilgiler o şekilde düzenlenir ki, projenin sadece bu
bölümünü okuyanlar proje hakkında genel bilgi sahibi olabilirler. Bu kısımda verilecek
bilgilerin bir bölümü, proje hazırlandıktan sonra elde edilir ve ilgili yerlere yerleştirilir. Bu
bölümde verilecek bilgilerin başlıkları aşağıdaki gibidir; Uygulamada aşağıdaki sıralamaya
aynen uymak veya hepsini yazmak zorunlu değildir. Gerekmeyen bilgiler konulmayacağı
gibi, burada verilmesi gerekli başka bilgilere de yer verilebilir.
1. Projenin adı
2. Kuruluşun adı
3. Projenin özelliği
4. Projenin gerekçesi
5. Üretilecek ürünler
6. Kuruluş yeri
7. Yatırım tutarı
8. Yatırımın başlangıç tarihi, işletmeye alınma tarihi, tam kapasiteye geçiş tarihi
116
9. Proje gelirleri ve giderleri ile net yararı
10. Finansman kaynakları
11. Projenin Kalkınma Planları ile ilgisi
12. İşletmeye verilecek hukuki şekil
13. Projenin bu günkü durumu
14. Projeyi hazırlayan kişiler
15. Projeyi kontrol eden kişiler
16. Projeyi onaylayan kişiler.
Yukarıdaki bilgilerin bir bölümü a) proje hazırlığı sonunda elde edilecek bilgiler, bir
bölümü ise b) proje ile ilgili rutin bilgilerdir. Ancak projenin gerekçesi ve kalkınma planları
ile ilgisi, üzerinde dikkatle durulması gereken kısımlardır. Burada projeden ne beklenildiği,
yani projenin niçin yapıldığı açıkça anlatılmalıdır. Projenin uygulanması sonunda ülkeye
döviz sağlama imkanı varsa, bu durum açık olarak anlatılmalı ve üretilen malların hangi
ülkelere ve hangi miktarlarda ihraç edilebileceği belirtilmelidir. Ayrıca projenin 5 yıllık
kalkınma planları ve yıllık programlarla ilişkisi de açık olarak belirtilmelidir. Projenin
gerekçesi ve kalkınma planları ile ilişkisi, istenildiği takdirde, ayrı bir bölüm halinde de
yazılabilir. Özellikle gerekçenin çok açık ve ayrıntılı bir biçimde yer almasının gerekli olduğu
hallerde bu şekil daha uygun olur.
8.1.2. Proje Alanı Hakkında Bilgiler
Bir tarımsal üretim projesi, belirli bir bölgede, ya da bölgelerde uygulanmak üzere
düzenlenir. Projenin başarılı olması, ya da kabul edilmeye değer bulunması, seçilen bölgenin
sosyal, ekonomik, fiziksel, teknik ve kurumsal özelliklerine de büyük ölçüde bağlıdır. Bu
nedenle her projede öncelikle proje alanı tanıtılmalı ve özellikle uygulanacak projeyi
doğrudan ilgilendiren konularda ayrıntılı bilgi verilmelidir. Proje alanının tanımı ve analizi şu
hususları içermelidir;
a) Proje alanının coğrafi durumu ve iklimi,
Bu kısımda proje alanının coğrafi konumu, yağış, en düşük ve en yüksek ve ortalama
sıcaklıklar, hakim rüzgar gibi başka iklim özellikleri, toprak kapasitesi, su ve sulama
olanakları ve projenin özelliğine göre incelenmesi gerekli hususlar hakkında bilgiler verilir.
b) Proje alanındaki nüfus miktarı, nüfus yoğunluğu, nüfusun kırsal ve kentsel
alanlara dağılımı, göçler, nüfus artış oranı incelenir. Ayrıca bu iş gücünde tarımın payı, iş
gücünde mevsimlik değişmeler, tarımdaki işsizlik ve gizli işsizlik oranları hakkında bilgiler
verilir.
c) Ekonomik ve sosyal alt yapı
Bu konuda proje alanındaki ulaştırma olanakları, proje alanındaki ya da yakınındaki
kent merkezleri ve önemli liman kapılarının yerleri, yol durumu v.b. incelenir. Proje
alanındaki enerji arzı, tarım ürünleri işleme endüstrisi gibi tarımsal gelişme için gerekli
olanaklar hakkında bilgi verilir. Proje alanındaki sosyal yapının analizi ile kırsal toplumun
yapısına özel etki gösteren okur-yazarlık düzeyi,çiftliklerin teknik ve kurumsal değişmeleri
kabul ederliği, gerekiyorsa tüketicilerin yapısı ve tüketim alışkanlıkları, çiftçilerin
yararlanabileceği kamu ve özel sektör hizmetlerinin etkinlik derecesi hakkında bilgiler verilir.
d) Proje alanının ekonomisi
Bu kısım, proje alanında üretim yapısı, nüfus başına düşen gelir, tarım ve tarım dışı
sektölerde nüfus başına düşen gelirin dağılışı, tarım ürünlerinin üretim değerleri, proje
alanının, ülkenin diğer alanları ile olan ticari durumu ve ülke dış ticaretindeki yeri, proje
alnında son zamanlarda ypılan yatırımlar, başlıca gelir kaynakları v.b. proje alanının önemli
ekonomik özelliklerinin kısa bir değerlendirmesini içerir.
117
e) Proje alanının tanımı
Bu kısımda proje alanının tarımsal durumu ile aşağıda belirtilen özel etkenler detaylı
bir şekilde analiz edilir.
1.Toprağın yapısı ve sınıflaması
2.Özellikle talebin azamiye yükseldiği zamanlarda yer altı ve yer üstü sularının
kullanılışı
3. Tarım alanının genişliği ve faydalanma durumu, arazi kullanılmasında
entansite ve bitki paterninde sulamanın etkisi.
4. Arazi parçalanması ve ortakçılık dahil, arazi mülkiyeti ve tasarruf sistemi
5.Proje alanında kullanılan tarımsal girdilerin miktarları ve çeşitleri, yeterli
kredi temin edilememesi dağıtım hizmetlerindeki eksiklik gibi girdi kullanılmasındaki
gelişmeyi önleyici muhtelif engeller.
6. Proje alanının Pazar rganizasyon modeli, depolema tesisleri, ulaştırma
masrafları, tarım ürünlerini işleme tesisleri, proje alanında tarım ürünlerinin fiyat teşekkülü ve
çiftçiler tarafından elde edilen ve ödenen fiyatların belirtilmesi
7. Proje alanında kooperatifler, çiftçi birlikleri, yayım , kredi ve eğitim
imkanları gibi tarım hizmetlerinin kapsamı
Proje alanında yukarıdaki hususların incelenmesinin amacı, proje alanındaki mahalli
projelerin incelenmesini ve değerlendirmesini yapmak ve mevcut diğer projeler ve planlanmış
kalkınma faaliyetleri ile söz konusu projenin olası ilişkileini saptamaktır. Bu ön bilgilerin elde
edilmesi, projenin ayrıntılı bir şekilde hazırlanması için gerekli safhalardan biridir.
8.1.3. Projenin Ayrıntılı Tanıtımı
Bir projenin uygulamaya değer bulunması gerekli finansmanların sağlanabilmesi için
proje ile yapılacak tüm işlerin ayrıntılı bir şekilde tanıtılması zorunludur. Ayrıntı derecesi
seçilen konuya, bilgi ve verilerin hazır bulunmasına da bağlıdır. Bununla birlikte, hiçbir
zaman projenin bazı temel özellikleri ihmal edilmemelidir. Temel özelliklerin neler olduğu,
bir projeden diğerine büyük ölçüde değişiklikler gösterebilir. Ancak, genel olarak proje
hedeflerinin açık bir şekilde belirtilmesi, öngörülen işlerin özellikleri, yapılacak işlerin
tekniği, yer seçiminde ele alınan kriterler, büyüklük seçiminde ele alınan kriterler v.b. konular
projelerde temel unsur niteliğindedir. Bu temel unsurlar şunlardır;
a.Projenin özellikleri ve amaçları
Her projede, projenin kısa ve uzun vadeli amaçlarının açık olarak belirtilmesi gerekir.
Proje amaçlarının belirtilmesinde birinci ve ikinci derecedeki amaçlar arasında ayırım
yapılması uygun olur. Birinci derecedeki amaçlar açık olarak belirtilmeli, ikinci derecedeki
amaçların birinci derecedeki amaçlarla olan ilişkisi ortaya konulmalıdır.
b.Yer seçimi
Projenin nerede uygulanmaya konulacağı önemli bir konudur. Her tarımsal üretim
projesini her bölgede uygulamak mümkün değildir. Her şeyden önce iklim, ya da toprak
yapısı bunu engeller. Bu 2 önemli faktörün yanı sıra, daha pek çok faktör yer seçimine etki
eder. Örneğin, arazi, işgücü, su ve diğer önemli girdilerin varlığı ve kalitesi, sosyal ve
ekonomik yapı yer seçiminde dikkate alınan çok önemli faktörlerdir. Örneğin bir iskan
projesinin yer seçiminde işlenecek uygun arazinin, sulama için uygun suyun, yeterli
işgücünün hazır bulunması esas olabilir. Tarım ürünleri işleme tesisi için ham maddelerin
yeterli ve ucuz miktarlarda sağlanması, hayvancılık projesi için ise yemin varlığı yer
seçiminde önemli faktörler olabilir. Yer seçiminde bazı hallerde bir büyük tüketim merkezinin
yanında olma önemli faktördür. Bu durum özellikle sebze, meyve , süt gibi kolay bozulabilir
ürünlerin üretimine ilişkin projelerde görülür. Bir şeker pancarı fabrikası için en uygun yer,
şeker pancarı üretim bölgesidir.
118
Prensip olarak girdilerin ve çıktıların, ulaştırma giderlerinin en düşük olduğu yerler
proje alanı olarak tespit edilir. Ulaştırma bakımından proje, ya pazara dayalı bir proje, ya
girdiye dayalı bir proje veya her ikisi birlikte düşünülebilir. Örneğin proje bir ekmek fırını
yapımından ibaret bir proje ise (pazara dayalı proje) yere ilişkin en önemli faktör tüketicilere
çeşitli şekillerde intikal eden ekmek dağıtımı gideri olacaktır. Diğer taraftan bir şeker
fabrikası için (girdiye dayalı bir proje) ham maddelerin ulaştırma gidrlerinin en az olduğu yer
seçilecektir. Ancak yer seçiminde bir süt fabrikası projesinde olduğu gibi üreticilerden süt
toplama giderleri ve tüketici merkezlerine dağıtım giderlerinin birlikte eşit rol oynadığı
projeler de olabilir.
Yukarıda belirtilen faktörlerden başka yer seçimine belirlibir yerdeki yabancı sermaye
veya teknik faktörler de etkili olabilir. Pek çok üretim projesi için teknik faktörler; iklim
uygunluğu, toprak kapasitesi, diğer coğrafi ve fiziksel faktörlerdir. Örneğin pazara yakınlık,
ucuz işgücü ve hammadde bakımından çok cazip olabilen bir yer, uygun olmıyan bir iklime
veya zayıf bir toprağa sahip olabilir. Bunun gibi bir baraj inşaatı için uygun olmıyan coğrafi
ve fiziksel şartlar nedeniyle verimli bir arazi civarında bulunmıyabilir. Bazen sosyal ve politik
faktörler yer seçimini tayin eder. Örneğin maliyet v.b. bakımından dezavantaja rağmen
öncelik, sosyal baskının olduğu bir alana verilebilir. Sonuç olarak özetle yer seçiminde şu ana
faktörler dikkate alınır;
-İklim ve toprak
-Pazara olan uzaklık
-Hammadde ve diğer girdilerin sağlanması durumu
-Altyapı hizmetleri
-Sosyal politika uygulamaları
-Diğer faktörler (Hükümetin uyguladığı teşvik politikaları, sosyal olanaklar v.b.)
Yukarıda belirtilen faktörler dikkate alınarak projenin uygulanması için en uygun olan
yer seçilir ve projede bu seçimin ne şekilde yapıldığı açıkça belirtilir.
c.Üretim metodunun seçimi
Bir tarımsal üretim projesinde üretim söz konusu olduğuna göre, üretimin nasıl, yani
hangi metotlarla yapılacağının belirlenmesi gerekir. Herhangibir üretimi farklı metotlarla
gerçekleştirme imkanı varsa, bu yöntemlerin incelenmesi ve en ekonomik olanının seçilmesi
gerekir.
Bazı hallerde teknik bakımdan çok uygun görünen bir üretim metodu, iklim veya diğer
doğal koşullar nedeniyle proje alanı için uygun olmıyabilir. Bunun gibi, teknik ve ekonomik
bakımdan uygun olduğu düşünülen bir üretim metodu, diğer bazı güçlükler nedeniyle kabul
edilmiyebilir. Projede en uygun üretim metodu, ekonomik ve sosyal açıdan uygun, ve teknik
olarak kabul edilebilir metoddur. Bu metodun bulunması, uzun süreli değerlendirmeleri
gerektirebilir.
Üretim tekniği seçildikten sonra yapılacak ilk iş, seçilen tekniğin gerektirdiği ana tesis
ve donatımların temin edileceği firma ve kuruluşlar konusunda araştırma yapmaktır.
Belirlenen firmalardan tesis ve donatımlarla ilgili proforma fatura ve teknik prospektüsler
istenir. Bu belgeler projenin ekonomik değerlendirilmesinde kullanılır.
d.Proje büyüklüğü seçimi
Bir tarımsal üretim projesinde üretilecek ürün miktarı, projenin kapsıyacağı alan, ya da
üretici miktarı veya genel olarak projenin büyüklüğü birtakım koşullara bağlıdır. Bu
koşulların başında talep miktarı, pazarın uzaklığı, üretim teknolojisi, projeye ayrılabilecek iç
ve özellikle dış para miktarı ve ülkenin yönetim ve işletmecilik kapasitesidir. Bu koşullar
aşağıda sıra ile verilmiştir:
-Talep miktarı: Proje büyüklüğünün belirlenmesinde ilk faktör, proje ile üretilecek olan
ürünlere olan mevcut ve gelecekteki talep miktarıdır.
119
Gelir etkisi bir tarafa bırakılırsa, ürünler için talep düzeyi, ürünün satış fiyatına
bağlıdır. Satış fiyatı ise, maliyet fiyatı ile ilgilidir. Maliyet fiyatı da kapasiteye bağlı olarak
değişir. Genellikle kapasite büyüdükçe, belli bir düzeye kadar birim maliyet düşer.
Kapasitenin büyüklüğü, talep hamcının büyük oluşuna bağlıdır. Talep, proje büyüklüğünün
belirlenmesinde önemli bir etken olmaktadır. Bu bakımdan, üretilecek ürünün muhtemel
maliyet ve satış fiyatı ile bu fiyat düzeyindeki muhtemel talep miktarı projenin büyüklüğünün
belirlenmesinde dikkate alınır. Gelecekteki talep konusunda tereddüt olması durumunda en
uygun büyüklük, mevcut olan talep için düşük birim maliyetle üretimde bulınabilen, bununla
birlikte gelecekteki talep artışını karşılamak için biraz fazla kapasiteye izin verilebilen
büyüklüktür.
Geleceğe ilişkin talep tahminlerinin yapılmasında, proje niteliğine göre piyasa
araştırmaları, ya da projeksiyonlardan yararlanılır. Projeksiyon yapmada kullanılan 4 ana
yöntem vardır;
-Zaman serisi analizleri
-Esneklik katayılarından yararlanma
-Regresyon analizi
-Ekonometrik yöntemler
Bu yöntemler daha çok ülke düzeyinde uygulanacak ve üretimi artırmaya yönelik bazı
projeler için kullanılabilir. Yani, bir ürün üretimi söz konusu ise, tüketici araştırması yapmak
daha uygun olur.
-Pazarın coğrafi uzaklığı: Bu faktör projenin büyüklüğü üzerine direkt olarak etkindir.
Genel olarak ekonomik büyüklük, ağır bir Pazar alanına ihtiyaç gösterir. Ancak, Pazar
alanının genişletilmesi durumunda , ilave dağıtım giderleri ekonomik büyüklüğe ağır gelebilir
ve bu konu, projeyi küçük ünitelere ayırma zorunluluğunu gerektirebilir. Örneğin büyük bir
sulama projesi, her m3 suyun, düşük maliyetle elde edilmesini sağlıyacaktır. Ancak, alanın
geniş olması nedeniyle, çiftlik seviyesinde dağıtım kanallarınıninşaatı, birim suyun maliyetini
çok fazla yükseltebilir.
-Üretim teknolojisi: Her projede hangi üretim tekniğinin seçileceği, önemli bir konudur.
Genellikle üretim tekniği, projenin büyüklüğü ile yakından ilgilidir. Çümkü, modrn
teknolojinin uygulanması çoğunlukla pahalıya mal olmaktadır. Ancak, bu modern teknolojiler
belirli bir büyüklükten sonra rantabl olabilmektedir. Ayrıca, uygun teknolojinin seçilmesinde
projenin uygulanacağı çiftçilerin eğitim ve kültür düzeyi de önemlidir. Örneğin, şimdiye
kadar ilkel hayvancılık yapan yetiştiricilere son derece modern ahırlarda ve modern alet
makine kullanımı gerektiren bir hayvansal üretim projesi uygulamak gerçekçi olmaz. Tüm
bunlara ek olarak teknoloji seçiminde, sosyal yararlılığın da büyük etkisi vardır. Örneğin,
birim sermayeye yüksek kar sağlıyan, ancak büyük sermaye istiyen bir teknik, işsizlik ülkede
önemli bir sorunsa, ancak proje istihdam olanağı yaratmıyorsa kabul edilmiyebilir.
-Projeye ayrılabilecek fon miktarı: Bir projenin uygulamaya konulabilmesi, ya da
uygulanamaması ve projenin büyüklüğü, çeşitli faktörlerin yanı sıra projeye ayrılabilecek
fonların , özellikle de dış paranın mevcut olmasına önemle bağlıdır. Bazı önemli projeler, fon
yetersizliği nedeniyle uygulamaya konulamaz ve finansman kaynakları araştırılır. Bu duruma
özellikle, dış parayı gerektiren projelerde daha sık rastlanır. Bazı hallerde fon yetersizliği,
projenin büyüklüğünü sınırlar. Örneğin bir şebekenin sulama kapasitesi, kanalları artırmak
suretiyle yükseltilebilir. Bir gübre dağıtımı veya kredi projesi pilot bir bölgede başlatılıp,
sonradan, daha fazla finansman sağlanınca genişletilebilir. Genellikle tarımsal üretim
projelerini küçük ölçüde başlatmak, finansman olanakları çoğaldıkça sonradan genişletmek
uygun olur. Bazı hallerde projenin uygulanacağı üreticilerin de belli ölçülerde katkıda
bulunmaları istenebilir. Bu durum projenin finansman ihtiyacını kısmen azaltacağından, proje
büyüklüğünü artırmak mümkün olur.
120
-Yönetim ve işletme kapasitesi: Projenin büyüklüğünde, ülkedeki yönetim ve işletme
kapastesinin de rolü vardır. Bu durum, şüphesiz ki, az gelişmiş ülkeler için söz konusudur.
Genel olarak az gelişmiş ülkelerde dış yardım almadan geniş ve kompleks projeleri
planlamak, hazırlamak ve uygulamak için gerekli yetişmiş personel yoktur.
8.1.4. Proje Unsurları
Proje hazırlamanın bu safhası, projenin gerçekleştirilmesi için yapılması gereken tüm
çalışmaların ve önemli işlerin açıklanmasıyla ilgilidir. Bu açıklamaların çok ayrıntılı olması,
projenin teknik yönünün tüm açıklığı ile belirlenmesi gereklidir. Bir projede yer alan işler a)
Asli işler, ve b) Diğer işler ve faaliyetler olmak üzere 2 esas grupta toplanabilir.
Yapılmadığı takdirde projenin gerçekleşmesi mümkün olmıyn ve projenin esas
özellikleri olarak kabul edilen işler ve faaliyetler, asli işlerdir. Projenin bir prçası olan
faaliyetler olmakla birliktr, projenin başarısı için dolaylı olarak ilgili olan işler ise” ) Diğer
işler ve faaliyetler” olarak isimlendirilir.
Çok önemli bazı projelerde proje kesinleşmeden önce asli işlerle ilgili bazı
araştırmalar yapılır. Örneğin yeni tarım metodlarının uygulanması için bir pilot çiftliğin
geliştirilmesi, yeni bir drenaj sisteminin denenmesi gibi. Bu tür araştırma ve denemeler
projenin gelecekteki başarısını garanti altına almak, muhtemel hata ve eksiklikleri önlemek
açısından önemlidir.
a) Asli işler. Asli işler kısmında istenen üretim kapasitesinin tesisi için gerekli olan bütün asli
işler ve faaliyetler ayrıntılı olarak belirtilir ve tanımlanır. Bu kısım projenin en önemli kısmı
olduğu için ayrıntıdan kaçınılmaması ve hiçbir konunun ihmal edilmemesi gerekir. Proje
uygulanırken proje uygulayıcıları esas olarak projenin bu bölümünden yararlanırlar. Bu
bölümde unutulan, ya da yanlış yapılan her şey, projenin uygulanmasında gecikmelere, ya da
hatalara neden olur, belki de projenin başarısız olmasını sonuçlar. Örneğin bir sulama
projesinde barajın ve rezervuarların büyüklüğü ve tipi, kanal ve hendeklerin uzunluğu, yer altı
kuyularının ve pompaj istasyonlarının sayısı, tali yolların uzunluğu, çiftlik mühendisliği (arazi
açma ve tesviye, çiftlik kanalları ve hendekleri açma, kuyu kazma v.b.) işlerinin hacmi,
işletme ve bakım için gerekli ekipman hazırlığı, çiftlikte ekipman, hayvan ve diğer yardımcı
proje işleri (ofisler, binalar, depolar, ambarlar v.b.) tüm ayrıntıları ile verilmeli ve
tanımlanmalıdır. Bu kısımda ayrıca çiftlik girdilerinin temini, kredi, yayım, kooperatifleşme
gibi tarım hizmetlerinin ve tarımsal yapının ıslahına ilişkin her türlü önlemler de
belirtilmelidir.
Bazı projelerde üretim planları ve projeksiyonları yapmak gerekebilir. Örneğin Hatay
yöresinde süt üretimini gerçekleştirmeye yönelik bir proje hazırlanacaksa ve bu proje için yurt
dışından kültür ırkı gebe düve ve damızlık boğa ithal edilmesi düşünülüyorsa, hangi
yılda/yıllarda ne kadar boğa ve düve ithal edileceğinin, bunların ne kadarının işletmede
tutularak ileride ürün vereceğinin ve dolayısıyle belli bir süre sonra bölgedeki yapının nasıl
bir gelişme göstereceğinin görülmesi için üretim planlarına ihtiyaç vardır. Bunların olmaması,
hem hata yapılmasına, hem de ekonomik analizlerin yapılamamasına neden olu. Aşağıda bu
konuda bir örnek verilmiştir.
8.1.4.1. Örnek proje: Etlik piliç üretim projesi (15 000 ton/yıl)
Herhangibir bölgede bir yandan bölge halkının gelir düzeyini artırmak, diğer yandan iç
talebi karşılamak amacı ile etlik piliç üretimi yapılması istenmektedir.
Hedef,
15 000 ton/yıl piliç üretimidir. Yapılan etüdler sonunda şunlar öngörülmüştür;
- Ebeveynlerin (parent) bölge, ya da yurt dışından civciv olarak getirilmesi
-Bu civcivlerin anaç yetiştirme ünitelerinde yetiştirilmesi
121
-18. haftaya (4.5 ay) kadar bu ünitelerde kalıp yarka haline geldikten sonra bu ebeveynin
“anaç yumurtlama kümesine” aktarılması ve burada
- 64. hafta sonuna (16 ay) kadar kaldıktan sonra kesimhaneye gönderilmesi
-Ebeveynlerden elde edilen yumurtalardan kuluçkahanede civciv üretilmesi
-Üretilen civcivlerin bölgedeki tarım işletmelerinde tesis edilen kümeslere dağıtılarak etlik
piliç üretimi yapılması.
Bu sistemin düzenli çalışması ve maliyette indirim sağlamak için merkezi bir yem
ünitesi ile kesimhane, soğuk hava deposu ve pazarlama ünitelerinin de sistem içinde yer
alması yararlı görülmüştür.
Böyle bir çalışmayı projelendirebilmek için birtakım teknik bilgilere ihtiyaç vardır. Bu
bilgiler daha önce yapılmış çalışmalardan, araştırmalardan, uygulamalardan elde edilir. Konu,
üzerinde çok çalışılmış bir konu ise, aranan bilgilerin pek çoğunu çeşitli yayınlarda ve
kataloglarda bulmak mümkün olabilir. Yukarıda verilen çalışma için gerekli olan teknik
bilgiler aşağıda verilmiştir;
- Yetiştirme süresi: 8 hafta (2 ay)
- 2 yetiştirme dönemi arasındaki temizlik ve hazırlık süresi: 2 hafta
-Yılda kaç devre yapılacağı/yıl: 5 devre
-Ortalama piliç ağırlığı: 1.5 kg
-Kümeslerde ölüm oranı: %10
-Anaç tavuklardan elde edilen yumurtalarda kuluçkalık oranı: %80
-Kuluçka randımanı: %80
-Yaşama oranı: %95
-Anaç tavukların verimi: 135 yumurta/yıl
-Anaç yetiştirme ünitesinde ölüm oranı: %9
-Gerekli horoz oranı: %15
Önce temel ihtiyaçlarımızı yukarıda verilen temel teknik bilgiler ışığında hesaplıyalım,
1) 15 000 ton piliç eti üretimi için kesilmesi gereken piliç sayısı;
15000 000 kg/1.5 kg = 10 000 000 adet piliç kesilmeli
2) Teknik, ekonomik ve sosyal bakımlardan en uygun kümes kapasitesinin 2000 olduğunu
varsayalım. Yılda 5 devre yapılacağına göre, her bir kümeste yılda 10 000 (2000 x5) piliç
üretilecektir.
10 000 000 kesilecek piliç üretmek için gerekli kümes sayısı: .
10 000 000/10 000 =1000 adet kümese etlik civciv dağıtımı yapılacaktır.
3) Kümeslerde ölüm oranı %10 olduğuna göre, 10 000 000 adet piliç üretebilmek için
kümeslere verilmesi gereken civciv sayısı;
10 000 000 + (10 000 000 x 10/100) = 11 000 000 dir.
4) Üretim periyodu 8 hafta, 2 hafta da temizlemek için gerekli olduğundan, her kümese 10
haftada (2.5ay) bir defa civciv verilmesi gerekir. Böylece, yılda 5 devre üretim yapılmış olur.
Bu işin düzenli bir şekilde yürütülmesi için her hafta üretilmesi gereken civciv adedi;
11 000 000/50 hafta = 220 000 civciv/hafta da dağıtılmalı, 1000 kümese.
5) Her kümese %10 ölüm dahil, 2200 (220 000/1000= 2200) civciv verileceğine göre bir
haftada civciv verilecek kümes sayısı;
220 000/2200 =100 kümes/hafta.
6) Haftada 220 000 civciv üretilebilmesi için gerekli yumurta sayısı;
220 000x10/80(dam.Yum.)x100/80(kuluçka ran.)x 100/95(yaşama oranı)=362 000 adet/hafta
yumurta gerekli.
122
7) 50 haftada gerekli yumurta sayısı;
362 000 x 50 hafta = 18 100 000 tane yumurta gerekli.
8) Gerekli anaç tavuk sayısı;
18 100 000/135 yumurta = 134 000 anaç tavuk lazım (ölüm hariç)
Ölüm oranı %9 olduğuna göre;
134 000 + (134 000 x %9) = 146 000 anaç (damızlık) tavuk gerekli.
9) Gerekli horoz sayısı;
146 000 x %15 = 21 900 horoz gerekli.
Sistemin İşleyişi
İhtiyaçlar belirlendikten sonra sistemin nasıl yürütüleceğini görmek gerekir. Aşağıda
anaç yetiştirme ünitesi ve anaç yumurtlama ünitesinde hangi haftalarda giriş ve çıkış olacağı
gösterilmiştir.
Tablo 8.1. Anaç yumurtlamakümesine giriş-çıkış yapılacak haftalar Ünite Devre Giriş haftası Çıkış haftası
Anaç yetiştirme
Ünitesi
A 1 19
B 13 31
A 25 43
B 37 55
A 49 67
B 61 79
A 73 91
B 85 103
Devre Giriş haftası Çıkış haftası
Anaç yumurtlama
Ünitesi
I 19 64
II 31 76
III 43 88
IV 55 100
Anaç yumurtlama
Ünitesi
I 67 112
II 79 124
III 91 136
IV 103 148
Yukarıdaki Tablo 8.1. aşağıdaki şekilde yorumlanabilir;T
Bölge dışından getirilen ebeveyn, anaç yetiştirme ünitesine alınır. Burada 18 hafta kalır ve
19. hafta anaç yumurtlama ünitesine alınır.
6 hafta temizlik yapıldıktan sonra 25. hafta yeniden ebeveyn getirilerek yetiştirmeye alınır.
Ancak, yıl içinde düzenli çalışmanın sğlanabilmesi ve köy kümeslerine düzenli olarak civciv
aktarılabilmesi için, anaç yetiştirme ünitesinin 2 dönem halinde çalışması uygun olacaktır.
Buna göre 2. dönem (B devresi) 13. hafta başlıyacak, 31. haftaya kadar burada kalan ebeveyn,
daha sonra anaç yumurtlama kümesine alınacaktır. Anaç yumurtlama ünitesinin 4 dönem
halinde çalışması durumunda, düzenli olarak yumurta elde edilebilecektir. Bu durumda anaç
yumurtlama ünitelerindeki kümesler 4 ayrı parti halinde çalışacak, 19. hafta gelenler 1. grup
kümeslere, 31. hafta gelenler 2. grup kümeslere, 43. hafta gelenler 3. grup ve 55. hafta
gelenler 4. grup kümeslere alınacaklardır. 1. grup kümesteki tavuklar 64. hafta kesime
123
gidecek ve 3. hafta temizlik ve dezenfeksiyondan sonra 67. hafta, yeniden tavuk girişi
yapılacaktır. Böylece, yumurta elde edilmesinde düzen sağlanmış olacaktır.
Anaç yumurtlama ünitesi 4 dönem halinde çalıştığına göre, ihtiyaç duyulan anaç
tavukların ¼ ü (146 000/4 = 36 500) bölge dışından getirilecektir. Bu işlem, her 12 haftada
bir tekrar edecektir. Çünkü, her 12 haftada bir anaç yetiştirme ünitesine giriş yapılmaktadır.
19. haftada yarkalar anaç yumurtlama kümesine alınır. Bu ünitede elde edilen yumurtalar
kuluçkahaneye teslim edilir. Yumurtalar kuluçkahanede tasniften geçer, dezenfekte edilir ve
+10 -14 derecedeki damızlık yumurta muhafaza deposuna (nem kontrollü soğuk hava
deposu) konur. Bu yumurtalar daha sonra 18 gün kuluçka makinasının inkişaf kısmında, 3
gün de inficar kısmında kalır ve civciv elde edilir. Civcivler tasniften geçer, kaliteli olanlar
ayrılır, sağlıklı civcivler kutulara konur ve bu kutular içinde kümeslere götürülür. Kümeslerde
8 hafta kaldıktan sonra elde edilen etlik piliçler kesimhaneye gönderilir. Yukarıda yapılan
hesaplamalara benzer yöntemlerle kuluçkahane ünitesinin, kesimhanenin, soğuk hava
deposunun ve diğer ünitelerin hangi kapasitede olması gerektiği rahatlıkla hesaplanabilir.
b) Diğer İşler ve faaliyetler
Tarımsal üretim projelerinin çoğu, projenin önemli faaliyetlerinin başarısı için büyük
önemi olan çeşitli yardımcı işleri ve faaliyetleri gerektirir. Örneğin, yeni açılmış bir tarımsal
alanın, ya da sulama giren bir bölgenin başarısı, geniş ölçüde proje alanına bitişik önemli
yolların ıslahına, ya da tarım ürünleri işliyen endüstrinin kurulmasına bağlıdır. Proje
raporunda söz konusu işlerin ayrıntılı bir biçimde belirtilmesi gerekir. Buna ek olarak
yapılması gerekli araştırma hizmetlerinin, ya da tarım politikaları ile ilgili örneklerin (fiyat
destekleme politikası gibi) belirtilmesi de gereklidir.
8.1.5. Proje Mühendisliği
Projesi yapılan üretim ünitesinin yer alacağı alanın çevre düzenlemesi, ünitelerde yer
alacak bina ve diğer yapılara ait mühendislik projeleri, bu bölümde ele alınması gerekli
konulardır. Proje raporunda “proje mühendisliği” olarak ayrı bir bölüme yer verilmesi
gerekmiyebilir. Ancak, bu bölümle ilgili olarak yukarıda bahsedilen yapılara ait mühendislik
projeleri ve bunlara ait hazırlanacak keşif özetleri, proje raporuna ek olarak sunulmalıdır. Bu
dökümanlar, proje hazırlama aşamasında, proje giderlerinin belirlenmesinde yardımcı olacağı
gibi, projenin uygulanması aşamasında esas teşkil edecektir. Projede yer alacak yapı ve diğer
düzenlemelere ait mühendislik planlarının çizilmesi ve keşif özetlerinin hazırlanmasında,
daha önceki aşamalarda ortaya konan esaslar ve bilgiler dikkate alınmalıdır.
8.1.6. Proje Giderleri (Masraflar)
Tarım projelerinin hemen hemen tümü, belirtilen hedef, ya da hedeflere ulaşmak için
çeşitli masrafların yapılmasını gerektirir. Arazi, işçi, malzeme gibi projenin tesis, işletme ve
bakımında kullanılan mal ve hizmet giderlerinin toplamı projenin giderlerini oluşturur. Bu
giderler, proje uygulanmaya başlandığı zaman söz konusu olur. Proje hazırlama aşamasında
giderlerin bir tahmini yapılmaktadır. Bu tahmin ne kadar isabetli yapılırsa, uygulama da o
kadar başarılı olur. Giderlerin tahmin edilmesi, proje hazırlamanın en zor taraflarından birisi
olmakta, ve çoğu kez yanlış yapılan hesaplamalar proje uygulama aşamasında hayal
kırıklığına neden olmaktadır. Giderlerin doğru olarak tahmin edilebilmesi, büyük ölçüde proje
faaliyetlerinin açık olarak saptanmasına ve çeşitli gider kalemlerinin ayrıntılı olarak
tanımlanmasına bağlıdır. Bu giderler kolaylıkla tahmin edilebilir. Diğerleri ise, uzun
araştırmaları gerektirebilir. Bununla birlikte giderleri tahmin etmekte yararlanılabilecek yollar
vardır. Örneğin, henüz tamamlanmamış, ya da yeni tamamlanmış olan benzer işlerin
gerçekleşmiş olan masrafları örnek alınabilir. Diğer bir olanak, bazı önemli gider kalemlerine
124
ait malzeme ve ekipman fiyatlarının büyük müteahit ve satıcılardan öğrenilmesi ve onların
önerileri alınarak değerlendirilmesidir.
Giderler, çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. En çok benimsenen şekil, “yatırım
giderleri” başlığı altında tesise ilişkin tüm masrafların ve “işletme-bakım giderleri” adı altında
işletme ve bakım için gerekli tüm giderlerin verilmesidir. Daha başka sınıflama şekilleri de
söz konusu olabilir. Ancak, basitliğin sağlanması için giderlerin, yukarıda belirtildiği şekilde
gruplandırılması daha uygundur.
8.1.6.1. Yatırım giderleri
Yatırım giderleri, projenin işletme safhasına kadar gerekli olan yatırım masraflarının
tümünü kapsar. Söz konusu giderler projenin aktivitelerini oluşturur. Bunlar ilerde aşınma
8binalar, barajlar ve makinalarda olduğu gibi) ve demode olma ile (eskimeyle) karşı karşıya
kalabilir.
Yatırım giderleri, oldukça detaylı verilmelidir. Bu, özellikle çok amaçlı projelerde, projenin
özel bir ekonomik değerlendirmesinin yapılması, hedefler ve faaliyetler itibariyle, gider
kalemlerinin tasnifi için gereklidir. Tarımsal üretim projelerinin çoğunda yatırım giderleri
olarak aşağıdaki masraf kalemleri bulunur;
-İnceleme, araştırma, deneme ve proje masraflarının dahil olduğu başlıca işler,
- Arazi satın alınması ve arazinin hazırlanması
- Yolların ve kamu hizmet kuruluşlarının yerlerinin yeniden tespit edilmesi
-Çiftlik yollarının geliştirilmesi, ofisler, depolar, ambarlar, binalar ve diğer küçük yapılar gibi
yardımcı inşaat
-Tulumbalar, traktörler ve çiftlik ekipmanı
-Arazi ıslahı gibi çiftlik geliştirme işleri
-Araştırma, demostrasyon ve tarımsal yayım kooperatifleri gibi tarım kredilerine ilişkin her
türlü sabit giderler.
-Bazı çiftlik mallarının elde edilmesine ilişkin giderler
-İnşaat ve tesisat süresindeki mühendislik ve yönetim giderleri
-Tesis süresindeki faizler
-Beklenmiyen giderler.
Bazı hallerde patent giderleri de söz konusu olabilir. Ayrıca, işletme sermayesi ihtiyacı
da bir yatırım gideri olarak dikkate alınmalıdır. Projenin yatırım giderlerinin tahmin
edilmesine yardım eden kriterlerin hepsi gösterilmelidir. Özel olarak birim miktar, birim fiyat
ve çeşitli inşaat kalemlerinin birim maliyetlerinin belirtilmesi gerekir. Bu birim kıymetler
mevcut olan ilk hazırlık çalışmalarından elde edilecektir ve diğer kuruluşların yaptığı
projedeki benzer işlerin birim fiyatlarıyla karşılaştırılacaktır. Her birim işin işgücü ve
malzeme ihtiyacının tespit edilmesi, bunun kadar önemlidir. Eğer çeşitli işlerin her birinin
inşaat maliyetleri için milli normlar mevcutsa, bunlar incelenir. Uygun bulunursa, çeşitli iş
kalemleri maliyetlerinin tahmininde kriter olarak kabul edilir. Eğer proje bir yabancı firmaya
mukavele ile verilecekse, o zaman mahalli veya yabancı firmalara, hazırlanmış olan benzer
projelerin fiyatları ile, mukavele fiyatlarının karşılaştırılması istenir.
8.1.6.2.İşletme ve bakım gideleri
İşletme ve bakım giderleri, projenin işletme ve bakımı için gerekli olan girdilerin
değeridir. Bu girdileri; üretim için kullanılacak olan hammaddeler, yardımcı maddeler,
işletme malzemeleri, enerji, su v.b. girdiler için yapılacak harcamalar ile, işgücü ve pazarlama
masrafları oluşturur. Bu masraflar, işletme kapasitesine bağlı olarak değişen masraflardır.
İşletme giderleri, yine yıllık genel giderler olan ve işletmenin kapasitesine bağlı olmıyan kira,
vergiler, sigorta, faiz ödemeleri, daimi personel giderleri ve amortismanları da kapsamına alır.
Eğer proje çok amaçlı bir yapıya sahipse, her amacın, özel bir ekonomik değerlendirmesinin
yapılmasını kolaylaştırmak için çeşitli amaçlar arasından, işletme giderlerinin ayrılmasına
gayret edilir.
125
8.1.6.3. İç ve dış para giderleri
Birçok halde projenin yatırım ve işletme giderlerinin bir kısmı gelişmekte olan
ülkelerin çoğunda kıt faktör olan dış para şeklinde olacaktır. Ekonomik sonuçlarda olduğu
gibi, mali konularda da proje giderlerinin iç para ve dış paraya ayrılması ve onların iç
kaynakların arzında ve ödemeler dengesindeki karşılıklı etkilerinin çok açık olarak
belirtilmesi gereklidir. Dış para giderlerinin önemli etkilerinin bilinmesi, özel olarak yabancı
kuruluşlarca olan finansman mukaveleleri ve ithal permilerinin elde edilmesi için önemlidir.
Giderlerin iç para ve dış para olarak ayrılması, bazı güçlük arzeden problemlerin ortaya
çıkmasına neden olabilir. Teknisyenler çoğunlukla proje için normal olarak fazla ithalatı
gerektiren en modern tekniği seçme eğilimi gösterirler. Bu, projenin dış para giderlerinin
artmasına neden olur. Özellikle ödemeler dengesinin şiddetli baskılar altında bulunması
halinde geçerli sebepler bulununcaya kadar sözkonusu eğilimlerden vazgeçmelidir. Proje
giderlerinde dış paranın fazla kullanılmasını çoğunlukla teşvik eden diğer bir faktör de, ithal
edilen yatırım mallarına ve önemli hammaddelere düşük kambiyo kurunun uygulanmasıdır.
Söz konusu düşük oran, yerel olarak üretilen mallardan çok, ithal malların tercih edilmesine
sebep olur. Bu suretle projenin toplam giderleri içinde dövizin payı düşer. İdareciler,
çoğunlukla bütçedeki güçlükler nedeniyle bu yolu seçerler. Mümkünse, bu eğilimlerden de
vazgeçilmelidir. Büyük projelerde, proje dolayısıyla dış pranın ekonomiye olan maliyetinin
tahmin edilmesi ve onun, ödeme dengesine olan etkilerinintespit edilmesi de önemlidir.
Döviz ihtiyacının doğru olarak tahmini, iç kredinin sağlanması bakımından da büyük
önem taşır. Proje giderlerinin ve dolayısı ile iç para ihtiyacının yanlış hesaplanması sonucu bir
proje için kredi veren kuruluştan, gereğinden az kredi talep edilmesine neden olabilir. Bu
durum ise, finansman güçlüğü yaratabilir ve projenin zamanında tamamlanmasını
engelliyebilir. Ayrıca, ekonomideki gelişmeler sonucu fiyatların muhtemel artışlanının da,
dikkate alınması gereklidir. Eğer projelerin inşaat safhası çok uzun zaman alırsa, projenin
maliyeti, ilk tahminden çok yüksek olabilir. Bunun için ihtiyat tedbiri olarak gider
kalemlerindeki muhtemel artışların karşılanmasında kullanılabilen bir ihtiyat fonu için gerekli
hazırlığın yapılması önerilebilir.
8.1.6.4. Giderleri dönemlere ayırma
Proje için yapılacak yatırım giderleri 1 yıl içinde tamamlanabileceği fibi, birkaç yıl da
devam edebilir. Proje eğer 1 yıldan daha uzun bir zamanda tamamlanacaksa, her yıl ne kadar
gider yapılacağı, dolayısıyla her yıl ne kadar paraya ihtiyaç duyulacağı belirtilmelidir. Bu
husus, hem ülke bütçesinden her yıl proje için ne kadar para ayrılması gerektiğinin
bilinmesini sağlar, hem de krediye ihtiyaç duyulan projelerde her yıl için gerekli olan kredi
tutarı tam olarak hesaplanarak, gereksiz yere faiz ödenmesini engeller. Bunlara ek olarak,
ileride incelenecek olan projenin mali ve ekonomik değerlendirilmesini de etkiler.
8.1.7. Proje Gelirleri
Bu kısımda projenin gerçekleşmesinden sonra doğacak yıllık gelirler tahmin edilir.
Bazı projelerde gelir hesaplama önemli bir sorun teşkil etmez. Örneğin bir biber salçası
üretim projesinde yıllık gelir, bir yılda üretilecek olan biber salçasının muhtemel satış fiyatı
ile çarpımından ibarettir. Bir yumurta tavukçuluğu projesinde yıllık gelir, bir yıl içinde
üretilen yumurta ve yan ürünlerin değerleri toplamıdır. Görüldüğü gibi, projenin
gerçekleşmesinden sonra bir, ya da birkaç ürünün üretilmesi söz konusu ise, üretilecek olan
ürünlerin miktarı ile satış fiyatlarının çarpımı, yıllık geliri verir. Burada önemli olan, satış
fiyatının ne olabileceğini tahmin edebilmektir. Uygulamada, cari fiyatlar esas alınmalıdır.
Cari fiyatlar saptanırken, fiyatları sürekli olarak artan ürünler için (örneğin buğday) son yılın
fiyatı, yıldan yıla fiyat dalgalanmalarını gösteren ürünler için ise, son 3, ya da 5 yılın
ortalaması kullanılmalıdır.
126
Bazı projeler, belirli bir alanda, var olan üretimi artırma amacına yöneliktir. Bu tür
projelerde gelirler, tarımsal üretimin artışı ile elde edillir. Örneğin bir sulama projesi böyledir.
Bu şekildeki projelerde gelirleri hesaplıyabilmek için, proje uygulanmasından önceki üretim
miktarı ile, proje uygulandıktan sonra elde edilecek üretim miktarı esas alınır. Yapılacak iş
Proje uygulanmazdan önce, proje alanındaki üretim desenini ortaya koymak, üretilen
miktarları hesaplamak ve bu miktarları birim fiyat ile çarparak, üretimin değerini
hesaplamaktır. Hesaplanan üretim değerinden, o üretimi elde etmek için yapılan masraflar
çıkarılır ve böylece projeden önceki tarımsal üretimin net değeri bulunur. Aynı hesaplamalar,
proje uygulandıktan sonraki muhtemel üretim deseni esas alınarak da yapılır ve projeden
sonraki gelirler, masraflar ve üretimin net değeri hesaplanır. Proje uygulandıktan sonraki ve
önceki tarımsal üretimin net değerleri arasındaki fark, projenin gelirini meydana getirir.
Burada dikkat edilecek en önemli nokta, projenin uygulanmasından sonraki üretim desenini
doğru olarak tahmin edebilmektir. Çok kez, teknik bakımdan en uygun olan üretim deseni ele
alınarak hesaplamalar yapılmakta, buna karşılıkproje uygulandıktan sonra farklı bir üretim
deseni ortaya çıkmaktadır.Bu nedenle, projeden sonraki üretim desenini tahmin ederken,
çiftçilerin eğiliminin de dikkate alınması ve hedef alınan bir üretim deseni varsa, hedefe
ulaşmak için alınması gereken önlemlerin, ya da uygulanması gereken politikaların ayrıntılı
bir biçimde belirtilmesi gerekmektedir.
Proje giderleri ve gelirleri ayrı ayrı incelendikten sonra, bunlar bir tabloda birlikte
gösterilebilir. Bu tabloya “proforma gelir-gider tablosu” denir.
8.1.8. Proje Finansmanı
Bir projenin amaçlarını yeterli bir şekilde gerçekleştirmek için gerekli her türlü ödeme,
araç ve olanakları sağlıyacak para akışının temini ve bunlarla ilgili fonksiyonların tümüne,
“proje finansmanı” denir. Bir projenin finansman ihtiyacı öz kaynaklardan veya dışarıdan
sağlanabilir. Özkaynaklar projenin niteliğine göre değişiklik gösterir. Örneğin, ülkesel bir
proje için özkaynak ülke bütçesi (ilgili kurum bütçesi) ve dış kaynak ise uluslar arası bir
finansman kuruluşu olabilir. Buna karşılık, bir kooperatifçe yapılacak yatırımda, ya da üretici
tarafından yapılacak olan bir yatırımda öz kaynak, kooperatif üyelerinin, ya da müteşebbisin
sağladığı ayni ve nakdi olanaklar, dış kaynak ise, Ziraat Bankasından alınacak kredi olabilir.
Hazırlanan projelerde finansman kaynakları açık olarak belirtilmeli, hangi yıllarda
nereden sağlanacağı gösterilmelidir. Eğer bir projenin gerçekleştirilebilmesi için kredi
alınıyorsa, kredinin geri ödeme planı da açık olarak gösterilmelidir.
8.1.9. Nakit Akım Analizi
Nakit akım analizi, bir hesaplama metodudur. Hesaplamanın kapsamı, çiftlik, proje
veya ülke düzeyinde olabilir. Amacı, bir projede kullanılan veya kullanılacak olan paranın,
proje süresince, proje içindeki hareketini göstermek olduğu gibi, proje dışına olan akımı da
belirlemektir. Hesaplama zamanı olarak da, proje süresi veya proje içindeki bir faaliyet süresi
kabul edilebilir.
Nakit akımı, projenin her yıl için mali ihtiyaçları ve mali dengesini ifade eder.
Hesaplamada genel olarak bütün nakit ödemeleri gider, bütün nakit kabulleri de gelir sayılır.
Yıllık nakit akım değerlerinin bilinmesi, projenin yatırım ve uygulama dönemlerinde proje
açığının boyutlarını anlamak ve buna göre orta ve uzun vadeli kredi ihtiyacını saptamak için
gereklidir. Projenin tam gelişmesi halinde ise nakit akımı, projenin yıllık ödeme kapasitesini
ve bunun sonunda projeye kalacak geliri gösterir.
Bir bütün olarak nakit akımı, projenin ve projeden faydalananlar için mali ve
ekonomik bakımdan proje değerini belirten bir göstergesidir. Projeden faydalananlar için
projenin benimsenmesinde, nakit akımının önemi büyüktür. Nakit akımı çiftçi için yıllık gelir,
127
proje otoritesi için projenin gelir kazanma potansiyeli, projeye kredi veren kuruluş için ise,
verdiği kredinin ve faizin zamanında ve tam ödenip ödenmiyeceğini gösteren bir belgedir.
Prıje içi ve dışı para akımı, projeye finansman sağlamadan önce veya finansman
sağladıktan sonra gösterilebilir.
8.1.10. Projenin Değerlendirilmesi
Proje değerlendirmesi, kabul edilmiş olan bazı temel kriterlere göre projenin teknik
uygunluğunun, özelliklerinin, işletme fizibilitesinin, mali ve ekonomik değerliliğinin
belirlenmesidir. Proje değerlendirilmesinde, hazırlanan proje, aynı amacı gerçekleştirecek
alternatif projelerle karşılaştırılıp maliyet, fayda ve masraf unsurlarının üstünlük derecesi
saptanır. Alternatif projelerin bulunmadığı durumlarda proje, yatırım yapılan alanlardaki
sermayenin getirdiği net faiz haddi dikkate alınarak hesaplanan kriterlere göre değerlendirilir.
Dolayısı ile bir projenin değerlendirilebilmesi için, mutlaka bir kriterin kullanılması gerekir.
Bir projenin sahibi ister Devlet, ister özel sektör olsun, yatırılacak sermayenin,
karlılığını ve riskini düşünmek zorundadır. Özel sektör için esas amaç, projeye yatırılan
sermayenin karşılığında azami kar sağlamaktır. Devlet için ise, proje ile ulusal ekonomiye ve
sosyal yapıya azami miktarlarda katkıda bulunmaktır. Bu nedenle hazırlanan bir projenin
dikkatli bir şekilde değerlendirilmesinin, proje sahibine sağlıyacağı yarar ve masrafın saptanıp
karşılaştırılmasına imkan vermesi bakımından büyük önemi vardır.
Yatırım projeleri, teknik, mali ve ekonomik olmak üzere 3 yönden değerlendirmeye
tabi tutulur;
a) Teknik değerlendirme
Ele alınan bir yatırım projesinde, üretilmesi düşünülen ürünün nitelik, miktar ve
zaman bakımından düzenli bir şekilde üretilip üretilmiyeceğinin, piyasanın kabul ettiği kalite
ve fiyatta ürün elde edilip edilmiyeceğinin saptanması veya alt yapı projelerinde olduğu gibi,
inşa edilecek tesislerin tekniğine uygun olup olmadığını ve projede öngörülen hizmetlerin
istenilen zamanda ve şekilde gerçekleştirilip gerçekleştirilemiyeceğini kontrol için yapılan
çalışmaların tamamına “teknik değerlendirme” denir. Burada projenin, yapılabilirlik ve
uygulanabilirlik yönlerinden teknik değerlendirilmesi söz konusudur. Buna, “mühendislik
fizibilitesi” de denilebilir.
b) Mali yönden değerlendirme.
Projede öngörülen yatırımlar için gerekli fonların hangi kaynaklardan sağlanacağının,
bu fonların projenin uygulama süresinde zamanında temin edilip edilemiyeceğinin ve projenin
ekonomik ömrü süresince oluşacak nakit akımı incelenerek, taahhüt edilen borçların
zamanında ödenip ödenmiyeceğinin ayrıntılı bir şekilde incelenmesine “projenin mali yönden
değerlendirilmesi” denir.
Proje süresince projede öngörülen yatırımlarıngerçekleştirilmesi için gerekli maddi
olanakların hangi kaynaklardan ve nasıl sağlanacağını (iç para ve dış para olarak), eğer bir
devlet yatırımı söz konusuysa, yatırım tutarının ne kadarının devlet, ne kadarının işletme
sahipleri tarafından karşılanacağının; devlet yatırımlarının ne kadarının subvanse olacağının,
işletme sahipleri tarafından geri ödenmesinin incelenmesi ve proje amaçları ile uygunluğunun
değerlendirilmesine “mali değerlendirme” denir.
c) Ekonomik değerlendirme
Projeye bağlanan kaynakların optimal bir şekilde kullanılıp kullanılmadığının, üretilen
mal ve hizmetlerin, yapılan masrafları ne derece karşıladığının incelenmesine, “ekonomik
değerlendirme” denir.
Projenin ekonomik yönden değerlendirilmesinde 3 unsur rol oynar; Yatırım tutarı,
gelirler ve masraflar. Ancak burada bir problem karşımıza çıkar; Yatırım, genellikle ilk
yıllarda yapılmakta, buna karşılık gelirler ileriki yıllarda elde edilmektedir. Örneğin, yatırımın
başladığı yıla “sıfırıncı yıl” dersek ve yatırımlar 3 yılda tamamlanacaksa, yatırım 0-2 yılları
128
arasında yapılmakta ve gelirler gelecek yıllarda, örneğin 3-33 yılları arasında elde
edilmektedir. Farklı yıllara ait değerleri kıyaslıyabilmek için, bu değerlerin belirli bir yıla, baz
alınacak bir yıla getirilmesi gerekir.
Ayrıca, 2 ayrı projenin yatırım miktarları, yatırımın tamamlanma süresi, projelerin
ekonomik ömürleri birbirinden farklı olduğundan, bu projelerden hangisinin karlı olduğunu,
sadece yatırım miktarına ve elde edilecek gelirlere bakarak söylemek, çok yanıltıcı olabilir.
Basit bir örnek olarak iki projeden birincisinin 5 yıl içinde 10 000 0000 TL kar sağladığını,
buna karşılık 2. proje karının ilk ve 2. yılda sıfır olduğunu, 3. yılda 20 000 000, son 2 yılda 40
000 000 TL kar elde edildiğini varsayalım. Her iki proje için aynı zamanda ve aynı
miktarlarda yatırım yapıldıysa, 1. projeyi seçerek uygulamaya koymak akıllıcadır. Çünkü, bu
proje ile 1. ve 2. yılda da kar edilmektedir. Elde edilen bu para değerlendirilebilir. Ancak
uygulamadaki çok karmaşık projelerde bunu böylesine rahatlıkla görmek mümkün değildir.
Farklı yıllardaki gelir-gider yatırım değerlerini, belirli bir yıla indirgeyerek incelemek gerekir.
Aynı yıla getirilmiş olan yatırım, gider ve gelirlere ait değerler karşılaştırılarak ekonomik bir
değerlendirme yapılabilir. Gelecekteki bir değer, bugüne getirilirken, belirli bir faiz oranı ile
iskonto edilir. Buna karşılık, geçmişteki bir yatırım, aynı faiz oranı kullanılarak bileşik
faizleri ile bugüne getirilir. Bu nedenle öncelikle, gelecekteki bir gelirin veya masrafın,
bugünkü değeri nedir, bugün yapılan bir masrafın gelecekteki değeri ne olacaktır.
129
8.1.11. Yüz Başlık Süt Sığırcılığı İşletmesi İçin Ön Yatırım Fizibilite Raporu
Ön etüt çalışması, genel-güncel ortalama piyasa fiyatlarına göre oluşturulur. Bu
çalışmadan amaç, yatırımcıya gerek yatırım sahası, gerekse finansal büyüklük açısından bir
fikir sunmaktır.
Yatırım kararı ve bunu müteakip yatırım yerinin belirlenmesinden sonra inşaat
projelendirme çalışması tamamlanır, detaylı sürü projeksiyonu çalışması yapılır, süt sığırcılığı
genel teknik kabullerine göre yatırımın mali yapısı ortaya konulur.
Hazırlanacak olan yatırım projesi fizibilite raporu gerek yatırımcı, gerekse finansman
sağlayıcı taraflara ışık tutacak ekonomik, teknik ve mali analizleri içerir.
8.1.11.1.Proje özeti
Projenin Adı: Yüz Başlık Süt Sığırcılığı İşletmesi İçin Ön Yatırım Fizibilite
Raporu
Projenin niteliği: Süt üretim projesi
Üretilecek ürünler:
Kuruluş yeri: Hatay
Yatırım tutarı:
Proje işletme sermayesi:
Toplam yatırım tutarı:
Yatırım başlangıç tarihi:
Kesin işletmeye alınma tarihi:
Projenin ekonomik ömrü:
Finansman kaynakları:
Projeyi hazırlayanlar: Emrah Bulduklu, Cem Dinç
8.1.11.2. Gerekli kapalı ve açık alanlar
Kapalı ahır alanı: 42 x 27 = 1.134 m2
Her gebe düveden %10 fire ile 1 yavru alındığı düşünülürse, 90 buzağı doğar. Bu
buzağıların yarısının erkek, yarısının dişi doğduğu varsayılırsa, toplamda 90 hayvanlık bir
alan sağmallar dışında tutulmalıdır. Sağmallar, kurudakiler ve düveler aynı kapalı ahırda,
karşılıklı, ancak bir birlerinden ayrı olarak bulunmalıdır. Bu yerleştirme şekli, yemleme
esnasında işten tasarruf sağlar. Bu sayı, 90 yerine bazen hayvanların ikiz doğurmaları
sebebiyle 100 olarak tahmin edilir. Tablo 8.1.’de yem depoları ve diğer alanlar için gerekli
alan miktarları, Tablo 8.2’ de ise gerekli alet ekipman ve tutarları verilmiştir.
130
Tablo 8.1.Yem depoları ve diğer alanlar Alanlar m2
Konsantre yem deposu 291
Kaba yem deposu 233
Silaj çukuru 818
Malzeme deposu 48
Doğum locası (2 adet) 20
Revir, tırnak bakımı 20
Sağımhane 83
Gübre çukuru 347
Gezinme alanları 1897
Toplam yol alanı 3055
Bahçe 162
Çiftlik evi 81
İdari bina 49
TOPLAM 7104
Toplam gerekli alan 8238 m2
8.1.11.3. Damızlık hayvanlar
Damızlık hayvanlar sağlık kontrolleri yapılmış, pedigrili, aşıları yapılmış, meme
yapıları düzgün, tüyleri parlak ve düzgün, cidagoları yüksek, kafaları narin ve küçük yapılı
olmalıdır. Hayvan temininde, modern işletmeler tercih edilmelidir.
100 baş x 6000 T.L. = 600 000 T.L. (Daha ucuz hayvan da temin edilebilir).
Tablo 8.2. Alet-Ekipman maliyeti Makine-ekipman T.L.
Otomatik süt sağım sistemi (5x2) 25 000- 96 000 (x)
Yem öğütme makinesi 1400
Yem karıştırma makinesi (6 m3) 26 000
Şamandralı suluk (4 adet) 3640
Otomatik karıştırma fırçası (4 adet) 5800
Yemleme kilit sistemi (100 baş için) 12 500
Buzağı kulübesi (20 adet) 9000
Sabit yem karıştırıcı (isteğe bağlı) 20 000
Yataklık sistemi (100 baş için) 14 000
Süt soğutma tankı (5 ton) 14 700
Otomatik gübre sıyırıcı (4 adet) 40 000
Traktör 40 000
Yatak demirleri (100 baş için) 15 500
Kauçuk yatak (100 baş için) 14 000
Gübre pompası (kıyıcılı-karıştırıcılı) 14 000
TOPLAM 291 040 T.L.
(x) 96 000 T.L. olan sağım sistemi, tam otomatik ve bilgisayar desteklidir.
Toplam makine-ekipman maliyeti hesaplanırken, otomatik süt sağım sistemi
fiyatlarının ortalaması alınmıştır.
Yatırım kararı ve bunu müteakip yatırım yerinin belirlenmesi sonrasında inşaat
projelendirme çalışması tamamlanacak, detaylı sürü projeksiyonu çalışması yapılacak, süt
sığırcılığı genel teknik kabullerine göre yatırımın mali yapısı ortaya konacaktır.
Hazırlanacak olan yatırım projesi fizibilite raporu gerek yatırımcı, gerekse finansman
sağlayıcı taraflara ışık tutacak ekonomik, teknik ve mali analizleri içerecektir.
131
TOPLAM MALİYET = 600 000 + 291 000 = 891 040 T.L.
Not: Toplam maliyet inşaat ve arazigiderlerini kapsamamaktadır.
8.1.11.4. Yem maliyeti
Hayvanın bir kuru madde (KM) tüketme kapasitesi vardır. Yüksek süt verimi
olduğunda (40-45 kg/gün) normal yemlerle gerekli enerji ve protein ihtiyacı, hayvanın
tüketim sınırlarını aşar. Kağıt üzerinde rasyon tutsa bile, hayvan bu yemin hepsini
tüketemediği için istenen verim alınamaz. Yüksek süt verimi için by-pass yağ ve by-pass
protein kaynakları kullanılmak zorundadır. Bu hammaddeler de maliyeti yükseltir. Ancak,
verim artacağı için 1 lt sütün maliyeti de düşecektir. Aşağıda verilen rasyon örneği, 25-30 litre
süt veren bir ineğin ihtiyaçlarını karşılamaya yeter. By-pass yağ ve by-pass proteine ihtiyaç
duyulması sebebiyle bu rasyonun maliyeti, yüksek verimli hayvana göre düşüktür. Ayrıca bu
rasyonun sadece sağmallar için hazırlandığı da unutulmamalıdır. Sürü içinde düveler,
buzağılar, besi için ayrılan erkekler de vardır. Örneğin düvelerin yem maliyeti oldukça
düşüktür. Düveler sadece kaba yem ve az miktarda düve konsantre yemi ile
beslenebilirler. Kuru dönemin 1. yarısında bulunan inekler, sadece kaba yeme dayalı
beslenebilirler. Tablo 8.3’de 600 kg ağırlığında 1 sağmal inek için %3.5 yağlı, %3.2
proteinli, %4.8 laktozlu 30 litre süt için hazırlanmış rasyon ve maliyeti verilmiştir.
Tablo 8.3. 600 kg ağırlığında 1 sağmal inek için %3.5 yağlı, %3.2 proteinli,
%4.8 laktozlu 30 litre süt için hazırlanmış rasyon ve maliyeti Yem çeşiti Miktar (kg) Tutar (T.L.)
Mısır silajı 20 3.0
Yonca kuru otu 4 1.6
Razmol 1 0.48
Kırılmış kuru mısır 2 1.20
Kepek 1 0.55
Soya küspesi 2 1.70
Vitamin premix 0.1 0.75
Dikalsiyum fosfat (DCP) 0.1 0.65
TOPLAM 30.2 9.88
8.1.11.5. Süt maliyeti ve geliri
1 litre sütün yem maliyeti : 9.88 T.L./30 lt süt = 0.329 T.L.
1 lt çiğ süt satış fiyatı (%3.5 yağlı): 0.75 T.L. (Kaliteli süt 0.85 veya 1 T.L. den bile satılabilir)
Hayvan başına süt geliri. 30 lt x 0.75 =22.5 T.L./gün
Yem maliyeti, toplam maliyetin %70 i kabul edilir. Buna göre;
Hayvan başına toplam yem maliyeti: 9.88 x 10/70 = 14.11 T.L.
Hayvan başına net kazanç = Süt kazancı (22.5T.L.) –Hayvan başına toplam maliyet (14.11
T.L.) = 8.39 T.L./gün
100 baş sağmal için net kazanç: 8.39 x 100= 839 T.L./gün
8.1.11.6. Sürü projeksiyonu
Genel teknik kabullere göre yapılan “Sürü Projeksiyonu Çalışmasına göre, 100 Adet
damızlık düve ile başlanılan sürü yönetimi sonucunda, 2. yıldan itibaren sürü döngüsü
oluşacaktır (Sağmallar, kurudakiler, düveler, dişi ve erkek buzağılar, besidekiler v.b.).
Modern süt sığırı işletmelerinde en önemli unsur süt ve döl verimidir. Maksimum süt ve yılda
1 yavru hedeflenir. Bu bilgiler ışığında fizibilite hazırlanırken, çiftlik dizaynını, gelecek yılları
132
da düşünerek yapmak gerekmektedir. İnşaat giderleri, ön fizibilite çalışmasına dahil
değildir.
Tablo 8.4’de 100 adet sağmal ineği olan bir sürü için sürü projeksiyonu gösterilmiştir.
Tablo 8.4. Yüz sağmalı olan bir sürü için sürü projeksiyonu Ergin inek sayısı 119
Buzağılama aralığı (gün) 380
İneklerin kuruda kalma süresi (gün) 60
Buzağı kaybı (%) 7
24 aylıktan küçük düve yenileme (%) 2
Ergin inek yenileme (%) 5
Sağmal inek sayısı 100
Kurudaki inek sayısı 19
Buzağılama sayısı /ay 10
Dişi Erkek
İnekler 119
Yeni canlı doğmuş buzağı /ay 4 4
Sürü gelişimi Dişi Erkek
Buzağı (1-10 günlük) 2 2
Buzağı (10-60 gün) 7 7
Buzağı (60 gün-6 ay) 18 18
Buzağı (6 ay-9 ay) 13 13
Buzağı (9 ay-12 ay) 13 13
Düve-Dana 12-15 ay 13 13
Düve-tosun (15-18 ay) 13 13
Düve (18-21 ay) 13
Düve (21-24 ay) 13
Düve (24-25 ay) 4
Toplam genç hayvan 105 80
Genç hayvan kilit demir ihtiyacı 44
Toplam süt içen buzağı (erkek-dişi) 18
Toplam süt içmeyen dişi 96
Toplam süt içmeyen erkek 71
Top. sağılmayan hay. sayısı (dişi+erkek) 185
Genel toplam hayvan sayısı 304
Sürüye her yıl katılan düve 52
Sürüden her yıl ayıklanan sağmal inek 6
Sürüden her yıl satılan damızlık düve 46
Her yıl satılan besi hayvanı 53
133
9. KAYNAKLAR
Anonim, 1971. Nutritient requirements of dairy cattle. 4th review ed., National Research
Council Publication
Anonim, 1973. Basic dairy cattle nutrition. Mich. St. Ext. Bul. E-702.
Anonim, 1980. The nutrient requirements of ruminant livestock .Agricultural Research
Council. Commonwealth Agricultural Bureaux, Slough
Anonim 1984. The nutrient requirements of ruminant livestock. Agricultural Research
Council. Commonwealth Agricultural Bureaux, Slough
Anonim, 1989. Nutritient requirements of dairy cattle. Sixth revised edition 1989. National
Academy Press. Washington DC.
Anonim, 1993. Energy and protein requirements of ruminant.Agricultural and Food Research
Council. Cab International. Wallingford, UK.
Anonim, 2005. Dairy cattle housing and equipment. Canada Plan Servic
Anonim, 2010. NRC Recomendations for dairy cows,
http://www.extension.org/pages/9637/nrc-recommendations-for dairy-cow 02, 06, 2012-
02-14
Denek, N., Deniz, S., 2004. Rumşnant beslenmesinde kullanılan bazı dane yemlerin enerji
düzeylerinin in vivo ve in vitro metolarla belirlenmesi Turk J. Vet.Anim.Sci.
28(2004)185-193
Etgen, W.M., Reaves, P.M. 1978. Dairy cattle feding and managemen. Sixth Edition, 638
sayfa.
Güngör, T., Başalan, M., Aydoğan, İ., 2007. Kırıkkale yöresinde üretilen bazı tane yemler ve
yan ürünlerinde besin madde miktarları ve metabolize olabilir enerji düzeylerinin
belirlenmesi. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 54, 133-138
Güngör, T., Başalan, M., Aydoğan, İ., 2008. Kırıkkale yöresinde üretilen bazı kaba yemlerde
besin madde miktarları ve metabolize olabilir enerji düzeylerinin belirlenmesi.Ankara
Univ. Vet. Fak. Derg., 55, 111-115.
Jones, G.M. 1976. Guidelines for proper calf and heifer nutrition, V.P.I.S.U. Ext. Leaflet.
Moran, J. 2005. Nutrient requirements of dairy cows. (52, 59). Tropical dairy farming: feding
management for small holder dairy farmers in the humid tropics, 312 pp., Landlinks
Pres.
Schroeder, J.W. 1994. Interpreting Forage analysis. Livestock Nutrition-Food Safety-Health,
NDSU, www.ag.ndsu.edu, 22.2.2012
Şekerden, Ö., Özkütük, K., 1990. Büyükbaş Hayvan Yetiştirme. MKÜ Lisans Ders Programı
Sayfa. 7, Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 122, ADANA.
Yıldız, G. 2012. Süt sığırlarının beslenmesi. Ve benim kitap karışık
http://80.251.40.59/veterinary.ankara.edu.tr/yildix/genelbilgiler.htm, 26.01.201
134
10. EKLER
10.1. ÖRNEK SÜT SIĞIRCILIĞI PROJELERİ
10.1.1. Elli Başlık Süt Sığırı Projesi (Özel Şekerden)
10.1.1.1. Giriş
Günümüzde bütün ulusların üzerinde durduğu en önemli ve hayati konu beslenmedir.
Beslenmenin temel koşulu ise gıda maddelerinin yeterli düzeylerde üretilmesidir. Yetersiz ve
dengesiz beslenme sonucunda başta Afrika ülkeleri olmak üzere birçok ülkede insanlar açlık
ya da hastalıklarla karşılaşmakta, ya da ölümle pençeleşmektedirler.
Yukarıda belirtilen olumsuz koşulları ortadan kaldırmak için tüm ülkeler en ekonomik
yatırımla birim başa en yüksek ve kaliteli ürün elde etmek için araştırmalar ve çeşitli ıslah
çalışmaları yapmaktadırlar.
Ülkemizde nüfus artış hızı, gelişmiş ülkelerden yüksektir (%2.2/yıl). Nüfusumuzun
%10’u 5 yaşın, %32 si 15 yaşın altındadır. Dolayısıyla bu genç ve gelişmekte olan nüfusun,
çok daha iyi beslenmeye ihtiyacı vardır. Nüfusun büyük kısmı şehirlerde yaşamakta ve
bunların beslenmesi için ise tarımsal üretimin artırılması gerekmektedir.
İnsanlarımızın yeterli ve dengeli beslenmesinin en uygun yolu, hayvansal üretimi
artırmaktır. Hayvansal ürünler içinde ise en önemli olanı süttür. Ülkemizde kişi başına
üretilen ve tüketilen süt miktarı gelişmş ülkelerin çok gerisindedir. Ülkemizde son yıllarda
tarımsal üretim (tavukçuluk hariç) ya gerilemekte, ya da yerinde saymaktadır. Bu nedenle
entegre tesislerin kurulup işletilmesine, her zamandan daha fazla ihtiyaç vardır.
Türkiyede nüfusun önemli bir kısmı tarımla uğraşmaktadır (Demirbaş ve Talim,
1999). Kırsal üretimin %76.3’ü bitkisel, %23.7 si hayvansal üretim şeklinde
gerçekleşmektedir (Peşmen ve Yardımcı, 2008). Nüfusun gereksindiği besin maddelerinin
yeterli ve hızlı bir şekilde karşılanmasında hayvansal ürünler çok önemli yer tutmaktadır.
Özellikle hayvansal protein ihtiyacı için kırmızı et, beyaz etle birlikte önemli bir yer
oluşturmaktadır. Kırmızı et üretiminin büyük kısmı sığırdan sağlanmaktadır.
Türkiye’nin Dünya kırmızı et üretimindeki payı %1.6-%1.8 düzeyindedir. Dünya’da
kırmızı ve beyaz et üretiminin hızla artmasına karşılık, Avrupa birliğinde (AB) sığır ve manda
ile koyun ve keçiden sağlanan kırmızı et üretiminde bir azalma meydana gelmiştir. Bir
taraftan AB ülkelerinin ihtiyaç fazlası oluşan kırmızı eti, diğer taraftan ise Türkiye’de son
yıllarda oluşan kırmızı et açığı, AB için avantajlı bir durum yaratırken, Türkiye için konu ile
ilişkili tüm alanlarda olumsuzlukların devam etmesi anlamını taşımaktadır (Karakuş, 2011).
Türkiye 1980-1984 periyodunda Ortadoğu ülkelerine yılda 300-400 milyon dolarlık
kırmızı et ihracatı gerçekleştirmiştir. 1980 yılı içindeyapılan damızlık ithalatı, 1990 yılında
başlayan kasaplık hayvan ve et ithalatları, küçükbaş hayvan sayılarımızda daha çok olmak
üzere hızlı bir düşüş yaşanmasına neden olmuştur (Kaymakçı ve ark., 2005; TÜİK, 2009).
Son yıllarda düşük süt fiyatları nedeniyle büyükbaş damızlık hayvanların kesime
gönderilmesi, hayvan varlığının azalmasının nedenlerinden birisi olmuştur. (Karakuş, 2011).
Türkiye’nin yıllar itibariyle hayvan varlığı Tablo 10.1.1.1’de verilmiştir (TÜİK, 2009).
Türkiye’de büyükbaş hayvan varlığı bakımından yıllara göre genel olarak toplamda bir
azalma vardır. Ancak, kültür ırkı sığırların sayıları yıllara göre artış gösterirken, bu oran yerli
ırklarda tam tersine bir azalma eğilimindedir (Tablo 10.1.1.1).
2009 yılında Türkiye toplam sığır populasyonu 10 723 958 baş olup, bunun %34.7 sni
kültür ırkı sığırlar, %41.08’ini kültür ırkı melezleri, %27.9’unu da yerli sığır ırkları
oluşturmaktadır.
135
10.1.1.2. Türkiye hayvan hayvan varlığı ve süt üretimi
Tablo 10.1.1.1’ de 1991-2009 periyodu içinde sığır ve mandada hayvan sayıları verilmiştir.
Tablo 10.1.1.1.1991-2009 periyodunda türlere göre hayvan sayıları (x) Yıl Sığır Manda
Kültür ırkı Kültür Melezi Yerli
1991 1 253 865 4 033 375 6 685 683 366 150
1992 1 337 410 4 131 507 6 481 990 352 410
1993 1 442 000 4 342 000 6 126 000 316 000
1994 1 512 000 4 543 000 5 846 000 305 000
1995 1 702 000 4 776 000 5 311 000 255 000
1996 1 795 000 4 909 000 5 182 000 235 000
1997 1 715 000 4 690 000 4 780 000 194 000
1998 1 733 000 4 695 000 4 603 000 176 000
1999 1 782 000 4 826 000 4 446 000 165 000
2000 1 806 000 4 738 000 4 217 000 146 000
2001 1 854 000 4 620 000 4 074 000 138 000
2002 1 859 786 4 357 549 3 586 163 121 077
2003 1 940 506 4 284 890 3 562 706 113 356
2004 2 109 393 4 395 090 3 564 863 103 900
2005 2 354 957 4 537 998 3 633 485 104 965
2006 2 771 818 4 694 197 3 405 349 100 516
2007 3 295 678 4 465 350 3 275 725 84 705
2008 3 554 585 4 454 647 2 850 710 86 297
2009 3 723 583 4 406 041 2 594 334 87 207
(x) TÜİK, 2009.
Tablo 10.1.1.2’de 1994 ve 1998 yıllarında Türkiye’de süt veren büyükbaş hayvan
sayısı ve süt üretimi ile ilgili istatistikler verilmiştir.
Tablo 10.1.1.2. 1994 ve 1998 yıllarında Türkiye’de süt veren büyükbaş hayvan sayısı
ve süt üretimi (x 1000) Tür Genotip 1994 1998
Sayı Toplam süt
verimi (kg)
Sayı Toplam süt
verimi (kg)
İnek Yerli 2 994 2 234 2 263 1 670
Melez 2 308 4 585 2 344 4 587
Kültür ırkı 780 2 310 880 2 576
Toplam inek sütü 9 129 8 832
% 86.4 88.5
Toplam sağmal manda 150 85
Toplam manda sütü 144 80
Tablo 10.1.1.2 aşağıdaki şekilde açıklanabilir;
- Kültür ırkı ve melezi inek sayısında bir artış, yerli ırk inek sayısı ile manda sayısında düşüş
vardır.
- Laktasyon süt verimi kültür ırklarında 3000, kültür melezlerinde 2000, yerli ırk ineklerde ise
700 kg dolayındadır.
Sonuç olarak ülkemizdeki süt üretiminin, mevcut nüfus için yetersiz olduğu
söylenebilir.
136
10.1.1.3. Proje İle İlgili Genel Bilgiler
Projenin Adı: 50 baş ana kadrolu süt sığırcılığı işletmesi
Projenin niteliği: Süt üretim projesi
Üretilecek ürünler. Süt, gebe düve, erkek buzağı, reforme inek ve düve, gübre
Kuruluş yeri: Hatay İli Merkez İlçe
Yatırım Tutarı: 962 564.5 TL
Yatırım başlangıç tarihi: 1.9.2013
Kesin işletmeye alınma tarihi:
Finansman kaynakları: Projenin toplam sabit yatırım tutarının %25’i öz kaynaktan, %75’i
ise T.C. Ziraat Bankasından alınacak kredi ile karşılanacaktır. İşletme sermayesinin ise,
tamamı öz kaynaktan karşılanacaktır.
Projeyi hazırlayan: Özel Şekerden
10.1.1.3.1. Proje alanı hakkında genel bilgiler
10.1.1.3.1.1. Coğrafi durum
Hatay İli, Akdeniz kıyısından kuzeye doğru, Amanos Dağlarının güney yamaçlarına
kadar uzanır. İl alanının yarısını Amanoslar kaplar. Hatay, çok verimli Amik Ovası üzerinde
yer almaktadır. En yüksek nokta 740 metre ile Belen Dağı ve ortalama rakım 60’tır.
10.1.1.3.1.2. İklim
Hatay İli meteorolojik verileri Tablo 10.1.1.3’de verilmiştir.
Tablo 10.1.1.3. Hatay İli meteorolojik verileri Ay Ortalama
Sıcaklık Co
En yüksek
Sıcaklık
Co
En düşük
Sıcaklık
Co
Ortalama
Nısbi nem
(%)
Ortalama
Yağış
Miktarı (mm)
Ortalama
güneşlenme
süresi/gün
(saat)
Ocak 9.9 26.5 - 8.4 66 111.7 4.47
Şubat 10.4 26.2 - 6.6 66 92.8 5.28
Mart 13.1 30.7 - 4.9 66 67.9 6.07
Nisan 17.1 36.8 0.1 69 51.4 7.50
Mayıs 21.4 41.3 7.1 67 46.7 9.32
Haziran 25.4 42.8 9.2 66 22.4 11.04
Temmuz 27.7 44.0 11.5 68 5.4 11.22
Ağustos 28.1 45.6 14.8 67 5.1 11.05
Eylül 25.4 43.2 9.3 63 14.8 9.29
Ekim 21.0 41.5 2.5 60 43.6 7.38
Kasım 15.1 34.3 -4.3 63 67.2 6.11
Aralık 11.1 26.7 -4.4 66 118.1 4.38
Yıllık 18.8 45.6 -8.4 66 647.1 7.55
Hatay İli, kışları ılıman ve yağışlı, yazları ise sıcak ve kuraktır. En düşük sıcaklık -8.4
Co ile ocak ayında, en yüksek sıcaklık 45.6 Co ile ağustos ayında görülmektedir. Yıllık
ortalama nem %66 dır. Ortalama güneşlenme süresi 7. 55 saat/gün’dür. En çok yağış olan
aylar ocak, şubat, aralık; en kurak aylar temmuz ve ağustostur
10.1.1.3.1.3. Nüfus ve istihdam
2000 yılı sayımına göre Hatay İlinin: Toplam nüfusu: 203 540, Şehir nüfusu: 147 000
(%75.6), Köy nüfusu: 56 540 (%24.4)
137
Hatay, sürekli göç alan bir kenttir. Bu nedenle işletme, işgücü temininde sıkıntı
yaşamıyacaktır.
10.1.1.3.1.4. Proje alanının hayvansal üretimi
Hatay İli hayvan varlığı Tablo 10.1.1.4’de, hayvan varlığının ilçelere dağılımı ise
Tablo 10.1.1.5’de verilmiştir.
Tablo 10.1.1.4. Hatay İli hayvan varlığı Tür Genotip Sayı
Sığır Kültür ırkı 9 296
Kültür ırkı melezi 45 576
Yerli ırk 21 737
Büyükbaş Toplam 76 609
Koyun 84 905
Kıl keçisi 57 568
Küçük baş toplam 142 473
Tavuk 1 141 134
İlkel kovan 1 887
Modern kovan 35 167
Tablo 10.1.1.5. Hatay İli hayvan varlığının ilçelere
dağılımı İlçe Büyük baş Küçük baş
Antakya 23 300 12 100
Altınözü 4 600 3 400
Belen 29 6 809
Dörtyol 4653 4720
Erzin 1350 7 700
Hassa 5445 41 850
İskenderun 8027 3 010
Kırıkhan 5850 19 788
Kumlu 2529 14 912
Reyhanlı 5600 12 820
Samandağ 10 480 3 364
Yayladağı 4 300 12 000
TOPLAM 76 609 142 473
10.1.1.4. Projenin kalkınma planlarıyla ilişkisi
Hazırlanan bütün 5 yıllık kalkınma planlarında tarımsal üretim bünyesinde hayvansal
üretimi geliştirmek için teşvik edilmesi ve desteklenmesi öngörülmektedir.
Sekizinci 5 yıllık kalkınma planında öngörülerden bazı alıntılar şöyledir;
-Tarım sektörü bölümünde mevcut durumun yetersizliği anlatılmıştır. Hayvan
populasyonumuzun küçük cüsseli ve verimlerinin yetersiz olduğu, tarımsal işletmelerin çok
küçük ölçekli olduğu belirtilmektedir.
-Amaçlar, ilkeler ve politikalar kısmında “artan nüfusun dengeli ve yeterli beslenmesini
sağlamak, mukayeseli üstünlüğe sahip olduğumuz ürünlere ağırlık vererek üretimin ve
ihracatın artırılmasını ve üretici gelirlerinde artış ve istikrarın sağlanması temel amaçtır”
denilmektedir.
-Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri et, süt, yumurta gibi hayvansal protein içeren maddelerin
tüketim miktarı ile yakından ilgilidir. Tarımda hayvancılık sektörünün payının artırılması,
ülkemizde hayvansal protein eksikliğini giderilmesi ve üreticilerin gelir düzeylerinin
138
iyileştirilmesi amacıyla hayvancılığa özel önem verilerek, özellikle damızlık hayvan
yetiştiriciliği, süt ve besi sığırcılığı geliştirilecektir.
- Yüksek verimli kültür ırkı damızlık hayvanlar, ülke içinden ve ithalat yoluyla karşılanarak
hayvan populasyonu içindeki payı artırılarak sun’i tohumlama yaygınlaştırılacaktır. Yerli
ırkların belli yerlerde gen kaynağı olarak korunmaları sağlanacaktır.
10.1.1.5. Projenin gerekçesi ve amacı
Tarım, ülkemizde hem hızla artan nüfusumuzun yiyecek ihtiyacını sağlayacak, hem de
tarıma dayalı sanayinin istediği özellikle hammadde ihtiyacını devamlı şekilde sağlayacak
önemli bir kaynaktır.
Türkiye, birim alandan elde edilen tarımsal ürünlerde, gelişmiş ülkelerin gerisinde
bulunmaktadır. Bu nedenle tarımda verimi artırmanın en kısa yolu, ekstansif tarım yapan
işletmelerin entansif tarıma yönlendirilmeleridir. Entansif tarıma geçişte, girdilerin önemi
yanında, yapılacak tarımsal faaliyetin projeye dayalı olarak yürütülmesi de büyük önem arz
etmektedir.
Doğal ve ekolojik şartları itibariyle her türlü hayvancılık faaliyetine elverişli olan
ülkemiz, sığır varlığı açısından Dünya ülkeleri içinde ön sıralarda yer alırken, hayvan başına
verim sıralamasında bu özelliğini koruyamamaktadır. Ülke hayvancılığımızın geliştirilmesi ve
birim başa alınan et ve süt miktarının artırılması, hem halkımızın dengeli beslenmesine, hem
de milli gelirimize önemli katkılar sağlayacaktır.
Yukarıda bahsedilen sorunlara çözüm getirilebilmesi, yeni istihdam alanlarının
yaratılması, süt açığının kapatılması, yerli hayvan sayısının azaltılarak yüksek verimli hayvan
sayısının artırılması, projeden elde edilecek erkek hayvanların satılarak et açığının kapatılması
projenin amaçları arasındadır.
10.1.1.6. Projenin ayrıntılı tanıtımı
10.1.1.6.1. Kapasite
Proje, 50 baş sağmal inek kapasiteli olacaktır. Geri kalan hayvanlar, sağmal sürüyü 50
başta sabit tutmak için yetiştirilecektir. Sağmal inek başına yılda ortalama 6 ton süt elde
edilmesi hedeflenmektedir.
10.1.1.6.2. Sürü projeksiyonu
Tablo 10.1.1.6’da’de süt sığırlarında doğum-buzağılama periyodunda muhtelif
çağlarda beklenen kayıp neden ve oranları verilmiştir.
Tablo 10.1.1.6. Doğum-buzağılama periyodunda muhtelif çağlarda beklenen kayıp neden ve
oranları Elden çıkma çağ’ı Elden çıkma nedeni Elden çıkan Kalan
% sayı Erkek Dişi
Doğumda Doğum anormalliği
ve doğumda ölüm
8 4 46
0-6 ay 10 5 41
6 ay-buzağılama (Dişi)
6 ay-12 ay (erkek)
2 1 dişi, 1 erkek 20 19
Döl tutmayan 6
Buzağılamada inek kaybı 4
Tablo 10.1.1.7’de beş yıllık sürü projeksiyomu verilmiştir. Sürü projeksiyonu yapılırken
muhtelif çağlardaki kayıp oranları Tablo 10.1.1.6’daki gibi alınmıştır. Yani;
Buzağılamada inek kaybı: %4
Doğum anormalliği ve doğumda buzağı ölümü: %8
139
6 ay-buz. Aralığı ölüm oranı: %2
Döl tutmayan : %6 , Buzağılamada kayıp: %4
1. adım
Tablo 10.1.1.7’de beş yıllık sürü projeksiyonu (x) Sürü akımı Kalan
1.YIL
1. yıl başı mecudu 50 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan 50-(50x%4=2)=48
Doğan canlı buzağı 48- (48x%8=4)=44 (22 erkek, 22 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 22-(22x%2= 1)=21
6 ay- 12 aylık erkek, satılacak 22-(22x%2=1)=21
Ayıklanan inek (%10) 48-(48x%10=)=43
Tohumlanan inek 43
Ayıklanan düve (%25) 21-(21x%25=5)=16
Tohumlanan düve 21-5=16
Döl tutan inek (gebe kalan) 43-(43x%6= 3)=40
Gebe kalan düve 16-(16%6=1)=15
Satılacaklar 5 adet inek, 5 adet 1. yıl doğan düve, 21 adet 1. yıl doğan tosun
1. yıl sonu mevcudu 43 inek (40’ı gebe), 16 birli düve (15’i gebe)
2. YIL
2. yıl başı mevcut 43 inek (40’ı gebe), 16 birli düve (15’igebe)
Buzağılayan, laktasyonda olan 40+15=55- (55x%4=3)=52
Doğan canlı buzağı 52- (52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (24x%2= 1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24- (24x%2= 1)=23
Ayıklama inek (%15) 52 –(52x%15=8)=44
Tohumlanan inek 47
Ayıklama düve (%40) 23x%40=9
Tohumlanan düve 23-9=14
Döl tutan inek 44- (44x%6=3)=41
Döl tutan düve 14- (14x%6= 1)=13
Satılacak olanlar 8 adet inek, 9 adet birli düve , 2. yıl doğumlu 23 tosun
2. yıl sonu mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
3. YIL
3. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan (41 inek+13 düve=54- (54x%4=2)=52
Doğan canlı buzağı 52 –(52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (23x%2=1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24- (22x%2=1)=23
Ayıklama inek (%15) 52- (52x%15)=8
Tohumlanan inek 52-8=44
Ayıklama düve (%40) 23x%40=9
Tohumlanan düve 23-9= 14
Döl tutan inek 44- (44x%6=3)=41
Döl tutan düve 14-(14x%6=1)=13
Satılacak olanlar 8 adet inek, 9 birli düve, 3. yıl doğumlu 23 tosun
3.yıl sonu mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
140
Tablo 10.1.1.7’nin devamı Sürü akımı Kalan
4. YIL
4. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan (41 inek+13 düve=54-(54x%4=2)=52
Doğan canlı buzağı 52-(52x%8=4)=48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23
Ayıklama inek (%15) 52 –(52x%25=8)=44
Tohumlanan inek 52-8 =44
Ayıklama düve (%40) 23x%40=10
Tohumlanan düve 23-10=13
Döl tutan inek 44-(44x%6=2)=42
Döl tutan düve 13-(13x%6=1)=12
Satılacak olanlar 8 inek, 10 adet birli düve, 23 adet 4. yıl doğumlu tosun
4.yıl sonu mevcudu 44 inek (42’si gebe), 12 gebe düve
5. yıl
5. YIL
5. yıl başında sürü mevcudu 44 inek (42’si gebe), 12 gebe düve
Buzağılayan, laktasyonda olan (42 inek +12 düve=54)- (54x%4=2)=52
Doğan canlı buzağı 52-(52x%8=4)= 48 (24 erkek, 24 dişi)
6 ay-buzağılama (dişi) sağ kalan 24- (24x%2=1)=23
6 ay- 12 aylık satış (erkek) sağ kalan 24-(24x%2=1)=23
Ayıklama inek (%15) 52-(52x%15)=8
Tohumlanan inek 52-8=44
Ayıklama düve (%40) 23x%40=10
Tohumlanan düve 23-10=13
Döl tutan inek 44-(44x%6=3)=41
Döl tutan düve 13-(13x%6=1)=12
Satılacak olanlar 8 inek, 10 birli düve, 23 adet 5. yılda doğan tosun
5..yıl sonu mevcudu 44 inek (41’i gebe), 12 gebe düve (x) Süt verimi düşük olan, döl tutmayan v.b. ineklerin 1 yılda %10’u, diğerher yılda %15; gelişme durumları iyi olmayan
düvelerden 1. yılda %25’i, diğer her yılda %40’ı ayıklanmıştır. Erkek buzağılar ise, 8-10 aylık olduklarında doğdukları yıl
içinde elden çıkarılmıştır.
Sürü projeksiyonu hazırlanırkan proje yıllarına göre aşağıdaki inek ve düve ayıklama
oranları kullanılmıştır.
Yıl İnek
ayıklama
%
Düve ayıklama
%
1 10 25
2 15 40
3 15 40
4 15 40
5 15 40
2. adım: Sürü projeksiyonundan (10.1.1.7’den) yararlanarak yıllara göre projedeki hayvan
sayısını gösteren Tablo 10.1.1.8 oluşturulmuştur. .
141
Tablo 10.1.1.8 Yıllara göre projedeki hayvan sayıları gösterilmiştir (x) Çağ’ Ortalama
Canlı ağırlık
(kg)
Sayı
1.yıl 2.yıl 3.yıl 4.yıl 5.yıl
Canlı doğan buzağı (0-3 ay) 150 44 48 48 48 48 Buzağı (3-12 ay)(erkek, dişi) 250 42 46 46 46 46 Birli düve (12-14 ay) 300-350 21 23 23 23 23 Gebe inek 400-450 40 41 41 42 41 Gebe 2 li düve 300-400 50 (4 ay) 13 13 12 12 Laktasyonda inek (x) 500 48 (8 ay) 52 52 52 52 Toplam
(x) Tablodaki bilgiler sürü prjeksiyonu çizelgesinden (Tablo 10.1.1.7) çıkarılmıştır.
çıkarılmıştır.
10.1.1.7. Teknik bilgiler
10.1.1.7. 1. Yer seçimi
Projenin uygulanacağı yer seçiminde aşağıdaki hususlar dikkate alınacaktır;
- Hatay’ın gittikçe artan süt ihtiyacını karşılanması
-Hayvanların ihtiyacı olan kaba yem, kesif yem, ilaç, kullanılacak araç ve gereçlerin kolayca
temini
-Bölgede etkin bir bitkisel üretim yapılmakta olduğundan, işletmede üretilecek gübrenin
kolayca pazarlanması
Hatay hayvan yetiştiricileri Siyah Alaca ırkı tercih ettiklerinden işletmede ihtiyaç
fazlası olan damızlık düve ve erkek buzağılar kolaylıkla satılabilecektir.
Hatay, yoğun göç alan bir kent olduğundan, isdihdam edilecek işçi bulmakta güçlük
çekilmeyecektir.
10.1.1.7. 2 Ahır seçimi
İl’in hakim iklimi göz önüne alınarak en uygun barınak tipinin serbest duraklı açık
ahırlar olduğu düşünülmektedir. Bu barınak tipinde bağlı duraklı ve serbest açık ahırların
olumsuzlukları giderilmiştir.
10.1.1.7. 3 Çevre etkisi
Hayvansal üretimde çevreye verilebilecek zarar sinek, koku ve hayvan sağlığına
dikkat edilmezse çeşitli parazit ve hastalıklardır. Bu nedenle işletme bina ve barınakları
sürekli antiseptiklerle ilaçlanacak, barınaklar periyodik olarak dezenfekte edilecektir. Gübre
ve idrarın açığa çıkması önlenecek ve bir çukurda depolanması sağlanacaktır.
10.1.1.7.4. Üretim Tekniği
10.1.1.7.4.1. Sığır ırkı seçimi
Siyah Alaca ırk seçilecektir. Sütçü bir ırk olan Siyah Alaca’lar başta Hollanda,
Almanya ve ABD olmak üzere çok geniş bir yayılma alanına sahiptir. Siyah Alacalarda sütçü
bir ırk olduğunu gösterir tüm özellikler mevcuttur; Yani deri ince ve yumuşak; baş uzun, dar
ve kuru; boyun dar ve uzun; sağrı geniş, sütçülük işaretleri çok iyi gelişmiştir.
10.1.1.7.4.2. Üretim organizasyonu
İşletmede hayvan hastalık ve zararlılarına bağlı olarak verim kayıpları meydana
gelecektir. Bu kayıpları en aza indirmek için sözleşmeli olarak bir veteriner hekim angaje
edilecektir.
142
10.1.1.7.4.3. Sulama
Proje süresince hayvanların önünde taze, temiz ve soğuk olmayan su
bulundurulacaktır. Bu uygulama yüksek verimin devamında, düzenli yem tüketimi ve kolay
sindiriminde, metabolik aktivitenin devamında, sayvanların sağlıklarını koruyabilmesinde
olumlu sonuç verecektir.
10.1.1.7.4.4. Tohumlama Sun’i tohumlama uygulanacaktır. Sun’i tohumlama İl veya İlçe müdürlüklerindeki
veteriner hekimlere veya serbest çalışan veteriner hekimlere veya hayvan sağlığı
yeknisyenlerine yaptırılacaktır.
10.1.1.7.4.5. Sağlık önlemleri
10.1.1.7.4.5.1.Barınakla ilgili önlemler
Hayvanlar barınağa getirilmeden önce barınağın içi, duvarları, kullanılacak alet ve
malzemeler çeşitli dezenfektanlarla dezenfekte edilecek, parazit ve sineklere karşı çevre
ilaçlaması yapılacak, ambar ve yem depoları periyodik olarak zararlılara karşı ilaçlanacaktır.
10.1.1.7.4.5.2. Hayvanlarla ilgili önlemler
Tüberküloz testi: Hayvanlar barınağa getirildikten sonra tüberküloz testi yaptırılacaktır.
Test, PPD Tübercilin kullanılarak deri içine yapılmalıdır. Hasta hayvanlar, eğer hastalık
kronikleşmemişse tedavi edilecek ve sürüden ayrı bir yere konulacaktır. Ancak, hastalık
ilerlemişse, hayvan elden çıkarılmalıdır.
Buzağı septisemisi: İnekler buzağılamaya 2 ay kalabirer hafta ara ile 3 defa buzağı
septisemisi için aşılanmalıdır. Bu aşı buzağılara yapılamaz. Çünkü, buzağılar doğumdan
hemen sonra bu hastalığa yakalanır ve kısa sürede ölürler.
Brucella: 4-8 aylık dişilere yapılır. Aşı, 5. gebeliğe kadar bağışıklık sağlar.
Theleria: Her yaştaki sığıra uygulanır. 2.5 cc yapılmalıdır. Aşı 1 yıl bağışıklık sağlar. İthal
hayvanlar bu hastalığa daha hassastırlar.
Şap: Yılda 2 kez A ve O tipi bivalan aşılarla yapılır. Buzağılara 4, 8 ve 12 aylık yaşlarda 3
defa yapılmalıdır. 6 aylıktan küçük buzağılara ve ileri gebe ineklere yapılmaz.
Sığır vebası: Yanıkara, antrax çevrede görülmesi halinde işletmedeki hayvanlar mutlaka
aşılanacaktır.
Mastitis: 10 gün aralıklarla sütler mastitis için kontrol edilmelidir.
Hypodema bovis (nokra): Bu zararlıya karşı ilkbahar ve sonbaharda mücadele yapılmalıdır.
Ayak ve tırnak bakımına mutlaka azami özen gösterilmeli, tırnaklar uzadıkça
kesilmelidir. Parazitlere karşı sıksık ilaçlı mücadele yapılmalıdır. Sürüde tutulacak buzağılara
boynuz köreltme uygulamalıdır.
10.1.1.7.4.6.. Yem, yataklık, barındırma ihtiyaçlarının, gübre ve süt üretim ve depolama
kapasitelerinin hesaplanması
10.1.1.7.4.6.1. Yemleme ihtiyacının belirlenmesi (3. adım)
Toplam KM alımının 2/3’ü kaba yemden sağlanıyorsa, kaba yemden sağlanan KM
alımı, vücut ağırlığının %2 si dolayında olur. Bir’den fazla kaba yem kullanılması
durumunda, kullanılan her kaba yem miktarı, içerdiği KM ye göre belirlenir.
Yüksek verimli ineklerin, düşük verimli ineklere oranla, birim vücut ağırlığı için yem
tüketimleri daha fazladır. Bu nedenle yem ihtiyacı hesaplanırken, yıllık süt verimindeki her
500 kg lık artış veya düşüş için, her ineğin toplam KM ihtiyacı %0.1 ve günlük kaba yem KM
ihtiyacı %0.06-0.07 oranında artırılmalı veya azaltılmalıdır.
143
Depolama kayıpları kaba yemin tipine ve depolama şartlarına göre oldukça değişir.
Ancak, bu tür kayıpların %10-20’yi aşmaması gerekir.
Yukarıda söylenen tüm kriterler dikkate alınarak hesaplamalar yapıldıktan sonra, her
faktör için elde edilen değer, sürüdeki inek sayısı ile çarpılır. Her düve için ise,bir ineğin
KM ihtiyacının yarısı hesaplanır.
Pratik olarak kaba ve kesif yem ihtiyacı şöyle hesaplanabilir;
-Yıllara göre sağmal inek sayısı ortalama 50 kabul edilebilir.
Kesif yem ihtiyacı: Laktasyondaki ineklere her 3 kg süt verimi için 1 kg kesif yem/, bunların
yarısı kadar da sürüdeki diğer hayvanlara verileceği hesaplanacaktır. Bir ineğin süt verim
ortalaması 25 kg/gün olarak alınmıştır. Buna göre;
Kesif yem ihtiyacı: 8.3 kg kesif yem x50 inek x365 gün=151475 kg/yıl +(151475/2) =
227 212.5 kg
Kuru ot ihtiyacı: Kuru ot ihtiyacı her sağmal inek için esas olarak; Silaj beslemesi yoksa
13.6 kg /gün kaba yem. İneklerin ortalama ağırlığı 600 kg olarak kabul edilecek ve %10
zayiat payı ile birlikte 1 ineğin günlük gereksinimi 15.4 kg/gün (14 kg + (14x%10) olacaktır.
600 kg ağırlıktakiineğin ihtiyacı +%10 zayiat=14 kg+(14x%10) =15.4 kg.
50 inek/yıl= 50 inek x 15.4 kg x365= 281050 kg/yıl
Düvelere, ineklerinin yarısı olduğuna göre:=(281 050: 2)=140525 kg/yıl
Toplam kuru ot ihtiyacı= 281 000+140 525=421525 kg/yıl
Detaylı hesaplama için ise aşağıda açıklanan yol izlenir;
1)Muhtelif çağ ve fizyolojik durumda olan hayvanların günlük kesif ve kaba yem ihtiyaçları
genel olarak Tablo 7.5’den yararlanarak Tablo 10.1.1.9’da olduğu gibi varsayılabilir.
Tablo 10.1.1.9. Muhtelif çağ ve fizyolojik durumda olan hayvanların
genel olarak günlük kesif ve kaba yem ihtiyaçları (x) Ortalama canlı
Ağırlık (kg)
Kesif yem
/kg/gün/baş
Kaba yem
kg/gün/baş
Gebe düve 300-400 2.5kg/gün 8kg
Buzağı (0-3 ay) 150 0,66 kg/baş 1,5 kg
Buzağı (3-12 ay) 250 1,5 kg/gün 2,5 kg
l li düve (12-14 ay) 300-350 1,5 kg/gün 7 kg
laktasyonda inek 500 8.00kg gün/baş 12,5 kg
(*) Canlı ağırlığın %1’ kadar kaba yem verileceği varsayılmıştır.
(x) Kaba yem olarak kuru yonca otu yedirilecektir.
Tablo 10.1.1.9’da verilen muhtelif çağ ve fizyolojik durumda olan hayvanların günlük
kesif ve kaba yem ihtiyaçlarından ve Tablo 7.5’den yararlanarak bir hayvanın kaba ve kesif
yem ihtiyaç ve tutarını hesaplayarak Tablo 10.1.1.10 oluşturulur.
144
Tablo 10.1.1.10. Bir hayvanın 1 günlük kaba ve kesif yem ihtiyacı
Çağ Ortalama
canlı ağırlık
Kesif yem (kg)/gün/baş Kaba yem (kg)/gün /baş
Buzağı (0-3 ay) 150 0.66 1,5
Buzağı (3-12 ay) 250 1.5 2,5
l li düve (12-14ay) 300-350 1.5 7
İkili gebe düve (x) 300-400 4 8
Gebe inek 400-450 4 8
Laktasyonda inek (x) 500 8(xx) 12,5
(x) 1. yıl için 46 hayvan yılın 6 ayında gebe, 6 ayında laktasyonda olarak ihtiyaçlar değerlendirilmiştir. (xx)
Günlük süt verimi 25 kg düşünülmüş, 3 kg süt için 1 kg kesif yem hesaplanarak yaklaşık 8 kg olarak 1 ineğin
kesif yem ihtiyacı belirlenmiştir. Düvelere ise bunun yarısı kadar hesaplanmıştır.
Yem ihtiyacı 3. işlem adımında hesaplanmıştır (Tablo 10..1.1.9, Tablo 10.1.1.10’dan
yararlanarak Tablo 10.1.1.11. oluşturulmuştur.
Tablo 10.1.1.8 ve Tablo 10.1.1.9’dan yararlanarak Tablo 10.1.1.11 ve Tablo
10.1.1.12’de yıllık kesif ve kaba yem ihtiyacı hesaplanmıştır. Tablo 10.1.1.12a’da yemleme
süresine göre hesaplama yapılmış, Tablo 10.1.1.12b’de ise her çağ grubu için 365 gün esas
alınmıştır.
Tablo.10.1.1.11 . Yıllık kaba ve kesif yem ihtiyacı (x)
Çağ Ort. canlı
Ağırlık
(kg)
Yemleme
Süresi
(ay)
N
**
Kesif yem (kg) Kaba yem (kg)
Kg/gün
/baş
(x)
Yıllık Kg/gün
/baş
Yıllık
Dişi buzağı (0-3 ay) 150 3 ay 6 0.66 * 6x90x0.66=356.4 1.5 6x1.5x90=810
Erkek buzağı (0-3
ay) elde tutulacaksa
150 3 ay 6 0.66 * 6x90x0.66=356.4 1.5 6x1.5x90=810
Düveler (3-10 ay) 250 9 ay 10 1.5 10x1.5x270=4050 2.5 10x2.5x270=6750
Düveler (10 ay-2
yaş)
300-350 2 ay 18 2.5 18x2.5x60=2700 7.0 18x7x60=7560
Düveler ikili (2 yaş-
buzağılama)
300-400 9 ay 10 4 10x4x270=10800 8 10x8x270=21600
Kurudaki inekler 400-450 2 ay 6 4 6x4x60=1440 8 6x8x270=12 960
Sağmal inek 500-600 10 ay 50 8 50x8x300=120000 12.5 50x12.5x300=187500
TOPLAM 106 139 702.8 237 990
(x) Günlük süt verimi 25 kg düşünülmüş, 3 kg süt için 1 kg kesif yem hesaplanarak yaklaşık
8 kg olarak 1 ineğin kesif yem ihtiyacı belirlenmiştir. Düvelere ise bunun yarısı kadar
hesaplanmıştır.
(*) 10.1.1.9’dan hesaplanmıştır.
**: Tablo 6.4’e göre tahmin edilmiştir.
145
Tablo 10.1.1.12. Yıllık kaba ve kesif yem ihtiyacı (x) Çağ Ort. canlı
Ağırlık
(kg)
N
**
Kesif yem (kg) Kaba yem (kg)
Kg/gün
/baş
(x)
Yıllık Kg/gün
/baş
Yıllık
Dişi buzağı (0-3 ay) 150 6 0.66 * 6x365x0.66=1445.4 1.5 6x1.5x365=3285
Erkek buzağı (0-3 ay)
elde tutulacaksa
150 6 0.66 * 6x365x0.66=1445.4 1.5 6x1.5x365=3285
Düveler (3-10 ay) 250 10 1.5 10x1.5x365=4197.5 2.5 10x2.5x365=9125
Düveler (10 ay-2 yaş) 300-350 18 2.5 18x2.5x365=16 425 7.0 18x7x365=45990
Düveler ikili (2 yaş-
buzağılama)
300-400 10 4 10x4x365=14600 8 10x8x365=29200
Kurudaki inekler 400-450 6 4 6x4x365=840 8 6x8x365=17 520
Sağmal inek 500-600 50 8 50x8x365=146000 12.5 50x12.5x365=228125
TOPLAM 106 171813 336 530
Eğer daha detaylı olarak hesaplamak istenirse, muhtelif çağ ve fizyolojik durumda
olan hayvanların günlük kesif ve kaba yem ihtiyaçları için Tablo 10.1.1.13’ü, muhtelif yaş ve
durumdaki sığırların kaba yem ihtiyacı için Tablo 10.1.1.14 oluşturulabilir.
146
Tablo 10.1.1.13. Muhtelif yaş ve durumdaki sığırlar için kesif yem ihtiyacı (x) Çağ/fizyolojik
Durum
Ortalama
canlı
ağırlı
(kg)
Say
ı
Yemleme
süresi
Kesif yem
/kg/gün/baş
Yem
çeşiti
(x)
İhtiyacı
(kg/yıl)
Birim
fiyat
(TL)
Toplam
fiyat
(TL)
1. YIL
Gebe düve 300-400 50 4 ay 2.5 GDY 13 800 0,650 8970
Buzağı (0-3 ay) 150 44 3 ay 0,66 BBY 2760 0,625 1725
Buzağı (3-12 ay) 250 42 9 ay 1,5 BBY 16200 0,625 10125
L li düve (12-14ay) 300-350 21 2 ay 1,5 GDY 1800 0,650 1170
laktasyonda inek 500 48 8 ay 8x46x210 SY 77280 0,600 46368
Toplam 111 840 68 358
1. yıl sonu 43 inek (40’ı gebe), 16 birli düve (15’i gebe)
2. YIL
gebe inek 300-400 41 9 ay 2.5kg/gün SY 270x2.5x41 =27675 0,650 17988.75
gebe düve 300-400 13 9 ay 2,5 kg/gün GDY. 8 775 0,625 5 484.3
buzağı (0-3 ay) 150 48 3 ay 0.66kg/hayvan BBY 28512 0,625 17 820
buzağı(3-12ay) 250 46 9 ay 1,5 kg/gün BBY 18 630 0,650 12 109.5
L li düve(12-14 ay) 300-350 23 2 ay 1,5 kg/gün GDY 1530 0,600 918
laktasyonda inek 500 52 10 ay 8.kg gün/baş
SY 124 800 0.600 74 880
TOPLAM 209 922 129200.5
2. yıl sonu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
3. YIL
gebe inek 300-400 41 9 ay 2.5kg/gün SY 270x2.5x41 =27675 0,650 17988.75
gebe düve 300-400 13 9 ay 2,5 kg/gün GDY 8 775 0,625 5 484.3
buzağı(0-3ay) 150 48 3 ay 0.66kg/hayvan BBY 28512 0,625 17 820
buzağı (3-12ay) 250 46 9 ay(3-12) 1,5 kg/gün BBY 18 630 0,650 12 109.5
17 adet l li düve
(12-14 ay)
300-350 23 2 ay 1,5 kg/gün GDY 1530 0,600 918
laktasyonda inek 500 52 10 ay 8.kg /gün/baş
SY 124 800 0,650 74 880
TOPLAM 209 922 129200.5
3. YIL sonu 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
4. YIL
Buzağı (0-3 ay),
erkek, dişi
150 48 3 ay 0,66 BBY 90x48x0.66=2851.2 0,650 1 853.2
(3-12 ay) 250 46 9 ay 1,5 kg/gün BBY 270x46x1.5=18 630 0,650 12 109.5
Dve (12-14 ay) 300-350 23 2 ay, 1.5 kg/hayvan BBY 23x60x1.5=2070 0,650 1 345.5
Gebe inek 300-400 42 9 ay 2,5 kg/gün GDY 42x270x2.5= 28
350
0,650 18 427.5
gebe düve 300-400 12 9 ay 2,5 kg/gün GDY 12x270x2.5=8 100 0,625 5 062.5
laktasyonda inek 500 52 10 ay 8 kg/gün SY 52x8x300= 124 800 0,600 74 880
TOPLAM 210 462 113 678.2
147
Tablo 10.1.1.13’ün devamı Çağ/fizyolojik
Durum
Ortalama
canlı
ağırlı
(kg)
Say
ı
Yemleme
süresi
Kesif yem
/kg/gün/baş
Yem
çeşiti
(x)
İhtiyacı
(kg/yıl)
Birim
fiyat
(TL)
Toplam
fiyat
(TL)
5. YIL
Buzağı (0-3 ay)
Erkek, dişi
150 48 3 ay 0,66 BBY 90x48x0.66=2851.2 0,650 1853.3
Buağı (3-12 ay) 250 46 9 ay 1,5 BBY 270x46x1.5=186 30 0,650 12109.5
Düve12-14 ay) 300-350 23 2 ay 1.5 BBY 23x60x1.5=2070 0,650 1345.5
Gebe inek 300-400 41 9 ay 2,5 GDY 41x270x2.5=26 675 0,650 17 988.75
Gebe düve 300-400 12 9 ay 2,5 kg/gün GDY 12x270x2.5=8 100 0,625 5 062.5
laktasyonda inek 500 52 10 ay 8 kg/gün SY 52x8x300= 124 800 0,600 74 880
TOPLAM 183 126.2 113 239.5
5.yıl sonu 44 inek (41’i gebe), 12 gebe düve
TOPLAM KESİF YEM MİKTAR VE TUTARI 925 272.2 kg 553 676.7
(x) Hayvan başına verilecek kesif ve kaba yem miktarlarında Tablo 10.1.1.9’dan yararlanılmıştır.
(xx) BBY: Buzağı başlangıç yemi, GDY: Gebe düve yemi, SY: Süt yemi
Tablo 10.1.1.14. Muhtelif yaş ve durumdaki sığırlar için kaba yem ihtiyacı Ortalama
Canlı
ağırlık
(kg)
Sa
yı
Yemleme
Süresi
Kaba yem
/kg/gün/
Baş
(x)
1. yıllık İhtiyacı
(kg)
Birim
fiyat
(TL)
Toplam fiyat
(TL)
1. YIL
Gebe düve 300-400 50 4 ay 8kg 50x8x120=48 000 0.5 0.5x48000=24000
Buzağı (0-3 ay)
erkek, dişi
150 44 3 ay 1,5 kg 44x1,5x90=5940 “ 0.5x5670=2970
Buzağı (3-12 ay) 250 42 9 ay 2,5 kg 42x1,5x270=28350 “ 14 175
l li düve (12-14
ay)
300-350( 21 2 ay 7 kg 21 x7x60=8820 “ 0.5x8820=4410
laktasyonda inek 500 48 7 ay 12,5 kg 48x12.5x210=126000 “ 0.5x126000=63000
Toplam 217 110 “ 108 555
1. yıl sonu 43 inek (40’ı gebe), 16 birli düve (15’i gebe)
2. YIL
Gebe inek 300-400 41 9 ay 8 41x8x270=88 560 0.5 44 280
Gebe düve 300-350 13 9 ay 8 13x8x270=28 080 “ 14 040
Buzağı(0-3 ay) 150 48 3 ay 1,5 kg 48x1.5x90=6 480 “ 3240
Buzağı(3-12ay) 250 46 9 ay 2,5kg 46x2,5x270=31 050 “ 15 525
l li düve(12-14ay) 300-350 23 2 ay 7 kg 23x7x60=9 660
“ 4 830
laktasyonda inek 500 52 10 ay 12,5 52x12.50x300=195 000 “ 97 500
Toplam 358 830 “ 179 415
2. yıl sonu mev. 44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
3. YIL
Gebe inek 300-400 41 9 ay 8 41x8x270=88 560 0.5 44 280
gebe düve 300-350 13 9 ay 8 13x8x270=28 080 0.5 14 040
buzağı (0-3 ay)
erkek, dişi
300-350 48 3 ay 1.5 48x1.5x90=6 480 “ 3240
Buzağı (3-12 ay) 150 46 9 ay 2.5 46x2.5x270=31 050 “ 15 525
Birli düve(12-
14ay)
250 23 2 ay 7 23x7x60=9 660 “ 4 830
Laktasyonda inek 500 52 10 ay 12.5 52x12.5x300=195000 “ 97 500
TOPLAM 358 830 179 425
148
3. YIL sonu
mevcut
44 inek (41’i gebe), 13 gebe düve
Tablo 10.1.1.14’ün devamı. Ortalama
Canlı
ağırlık
(kg)
Sayı Yemleme
Süresi
Kaba yem
/kg/gün/
Baş
(x)
1. yıllık İhtiyacı
(kg)
Birim
fiyat
(TL)
Toplam fiyat
(TL)
4. YIL
Buzağı (0-3 ay)
erkek, dişi
150 48 3 ay 1,5 48x1.5x90=6 480 0.5 3240
Buzağı (3-12ay)
250 46 9 ay 2.5 46x2.5x270=31 050 “ 15 525
Birli düve
(12-14 ay)
300-400 23 2 ay
7.0 23x7.0x60=9 660 “ 4 830
Gebe inek 300-400 41 9 ay 8 41x8x270=88 560 “ 44 280
Gebe düve ikili 300-400 12 9 ay 8 12x8x270=25 920 “ 12 960
laktasyonda inek 500 52 10 ay 12.5 52x12.5x300=195000 “ 97 500
TOPLAM 356 670 178 335
4. YIL sonu 44 inek (42’si gebe), 12 gebe düve
5. YIL
Buzağı (0-3ay)
Erkek,dişi
150 48 3 ay 1,5 48x1.5x90=6480 0.5 3240
Buzağı (3-12 ay) 250 46 9 ay 2.5 46x2.5x270=31 050 “ 15 525
1 li düve
(12-14 ay)
300-350 23 2 ay
7.0 23x7.0x60=9 660 “ 4 830
Gebe inek 300-400 41 9 ay 8 41x8x270=88 560 “ 44 280
Gebe düve ikili 300-400 12 9 ay 8 12x8x270=25 920 “ 12 960
Laktasyonda inek 500 52 10 ay 12.5 52x12.5x300=195000 “ 97 500
TOPLAM 356 670 178 335
5.yıl sonu
mevcudu
44 inek (41’i gebe), 12 gebe düve
TOPLAM KABA YEM MİKTAR VE TUTARI 1 648 110 kg 824 055 TL
(x) Hayvan başına verilecek kesif ve kaba yem miktarlarında Tablo 10.1.1.9’dan yararlanılmıştır.
10.1.1.7.4.6.2.Barınak ihtiyacının hesaplanması (4. adım)
Sağmal ineklerin sayısı esas alınarak ilave hayvan sayıları Tablo 6.4’e göre Tablo
10.1.1.15’deki gibi tahmin edilir.
Tablo 10.1.1.15. Sürüdeki İlave (sağmallar dışındaki) hayvan sayısı tahmini (x) Çağ Oran (%) 50 başlık proje için İlave hayvan sayısı
Sağmal inek 100 50
Düve buzağı (0-3 ay) 12 50 başx%12=6
Erkek buzağılar (0-3 ay) elde tutulacaksa 12 50 başx%12=6
Düveler (3-10 ay) 20 50x%20=10
Düveler (10 ay-2 yaş) 35 50x%35=18
Düveler (2 yaş- buzağılama) 20 50x%20=10
Kurudaki inekler 12 50x%12=12
TOPLAM 112
(x) Anonymous, 2005.
Derin yataklıklı serbest sistemde hayvan başına sağlanması gereken alanlar Tablo
10.1.1.16’de verilmiştir.
149
Tablo 10.1.1.16. Derin yataklıklı serbest sistemde hayvan başına sağlanması
gereken alanlar Alan Sağılan İnek Kuruda inek Düve
Barınak içinde alan/baş (m2) 6 4 4
Egzersiz Avlusu/baş(Beton zemin) 6 6 6
Egzersiz Avlusu/baş (m2)
(Toprak zemin)
30 20 20
Tavan yüksekliği (m) En az 3
Genç hayvanlar sağmal sürüden ayrı tutulur. İşten tasarruf etmek için çoğu
işletmelerde serbest barındırma sistemi kullanılır. İri ve küçük düveleri ayırmak en iyisidir. 24
aylık yaştaki düvelerin her biri için 3.2 m2 yataklıklı yere ihtiyaç vardır.
Tablo 10.1.1.16’dan yararlanarak Tablo 10.1.1.17de derin yataklıklı serbest sistemde
50 inek için gerekli barınak alanı belirlenmiştir.
Tablo 10.1.1.17.Derin yataklıklı serbest sistemde 50 inek için gerekli barınak alanı Çağ Oran
(%)
Hayvan
sayısı
Alan (m2)
Barınak
içinde/
(m2)
Egzersiz avlusu m2/
(beton zemin)/
Egzersiz avlusum2/
(toprak zemin)/
Toplam alan
(m2)(beton zemin
için)
Sağılan inek 1 50 6m2x50=300 6m2x50=300 30m2x50=1500 600
Buzağı (0-3 ay) 12 6 4m2x6=24 6m2x6=36 20m2x6=120 60
Erkek buzağı
(0-3ay)elde
tutulacaksa
12 6 4m2x6=24 6m2x6=36 20m2x6= 120 60
Düveler(3-10 ay) 20 10 4 m2x10=40 6m2x10=60 20m2x10=200 100
Düveler (10 ay-2
yaş)
35 18 4m2x18=72 6m2x10=60 20 m2x18=360 132
Düveler (2 yaş-
buzağılama)
20 10 4m2x10= 40 6m2x10=60 20m2x10=200 100
Kurudaki inekler 12 12 4m2x12=48 6m2x12=72 20m2x12=240 120
Toplam 112 548 m2 624 1172 m2
Tablo 10.1.1.15’de görüldüğü gibi, derin yataklı serbest barındırma sisteminde, 50
ineklik 1.5-2.5 m2 etrafı çevrilmiş buzağı bölmelerinden 6-7 taneye, 50 inek için barınak
içinde 548, beton zeminli egzersiz alanı için 624, toplam 1172 m2 barındırma alanına ihtiyaç
vardır.
10.1.1.7.4.6.3 Katı ve sıvı gübre üretimi ve depolama ihtiyacının hesaplanması (5. adım)
Gübreyi bağlı duraklı barınaklardan uzaklaştırmak için kullanılan en genel yol,
mekanik temizleyicilerdir. Gübre, ya direkt olarak tarlaya yayılmak üzere dağıtıcılara taşınır,
veya dışarıya beton bir zemin üzerine yığılır. Sert yolları olan serbest duraklı barınaklarda
gübre, bir toplama noktasına sıyrılır. Gübre, ondan sonra temizleyiciler, pompa veya
borularla depoya taşınabilir. Gübrenin depolanması için gübrenin, mümkün olduğu kadar iyi
şekilde depoya giriş ve çıkışı, tarlaya taşıması sağlanmalıdır. Deponun, hakim rüzgarın
kokuyu, yerleşim yerinden uzağa götüreceği şekilde bir yere yerleştirilmesi gerekir.
Bir süt sığırı günde canlı ağırlığının %8’i kadar gübre verir. Bu ise yılda 15 ton’a
karşılık gelir.
150
Katı gübre sistemleri: Derin yataklıklı serbest barındırma sisteminde gübre, fazla miktarda
yataklık bulundurur. Bu barındırma sisteminde gübre birkaç ay süre ile biriktirilir ve daha
sonra toplanıp dağıtılır. Bundan dolayı derin yataklıklı serbest barındırma sisteminde gübre
tanzim maliyeti düşüktür.
Serbest duraklı barındırma sisteminde gübre beton sahalardan her gün kazınır.
Kazıma, bir traktöre monte edilmiş hareketli kazıyıcılarla yapılabileceği gibi, sabit kazıyıcılar
da kullanılabilir. Kazınan gübre ya her gün barınaktan taşınarak depolanır veya barınakta
biriktirilerek periyodik olarak taşınır.
Katı gübre sisteminin en büyük avantajı, alet-ekipman masraflarının düşük oluşudur.
En büyük dezavantajı ise, beton sahaların her gün kazınmasının getirdiği fazla işgücü
gereksinimidir. Bu güçlük mekanik kazıma aletlerinin kullanılmasıyla azaltılabilirse de, bu
defa da ekipman giderleri artar.
Katı gübre depolamada gübre toplama ve dağıtım sisteminin tesis giderlerinin yüksek
oluşu, sinek ve koku problemlerinin mevcudiyeti sistemin güçlükleridir. Bu güçlükler,
sistemin avantajları ile birlikte yarı katı gübre toplama sisteminin gelişmesine neden olmuştur.
Sıvı gübre sistemleri:
Sıvı gübre sistemleri genel olarak katı gübre sistemlerine oranla oldukça yüksek
yatırım masrafına ve yüksek iş etkinliğine sahiptir. Bu nedenle büyük sürüler için uygundur.
Gübre, klasik sistemde depolama tanklarında depolanıp, periyodik olarak bir sıvı
gübre yayıcısı ile taşınacaktır. Her gün toplanan gübre, günlük olarak pompalabilir. Ancak
maliyetinin düşük olması nedeniyle son zamanlarda yerüstü tanklarından da
yararlanılmaktadır.
Bu sistemde gübre her gün taşınması gerekmediğinden iş, hava ve toprak şartlarının
uygun olduğu zamanlarda taşınır. Sistem iyi bir şekilde planlanırsa, su kirlenme problemleri
önlenir, sağım merkezi artıkları giderilmiş ve gübre zamanında toprağa verilmiş olur.
Depolama periyodunda fazla sinek ve koku problemi olmaz.
Sistemin en büyük dezavantajı depolama tankının, çalkalama ve pompalama
ekipmanlarının ve sıvı gübre yayıcılarının alım giderlerinin yüksek oluşudur. Maliyet, sürü
büyüklüğüne ve tank tipine bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Ancak, yine de, katı gübre
sisteminin 2-3 katıdır.
En az 3 aylık bir depolama kapasitesi gerekir. Gereken depo kapasitesinin
hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır;
DK = (N x M x S) + L
Burada;
DK: Depo kapasitesi (lt), N: Hayvan sayısı , M: Hayvan başına üretilen günlük gübre miktarı
(lt), S: Depolama süresi (gün)
L: % 15-25 su oranı
Sıvı gübre tankı kapasitesi: 50 başlık bir sürüde 150 günlük depolama süresi için:
D.K.= 50 x 60 lt/gün x 150 gün + 0.25 (50 x 60 x150) = 562 500 litre
50 ineklik bir sürü için Tablo 6.4’den ilave hayvan sayısı tahmini yapılarak (Tablo
10.1.1.15’deki gibi), Tablo 5.1’den ise her hayvan için günlük gübre depolama ihtiyacı (litre)
kullanılarak proje depolama ihtiyacı belirlenerek Tablo 10.1.1.18 oluşturulmuştur.
151
Tablo 10.1.1.18. Her hayvan için günlük ve yıllık gübre depolama ihtiyacı (litre) (x) Çağ/fizyolojik
Durum
Sa-
Yı
Birim ihtiyaç
(kg/gün) (x)
Yıllık ihtiyaç (litre)
Üret-
len
gübre
Sıvı
gübre
Katı
gübre
+
(yatak
-
lık )
Üretilen
Gübre
Sıvı gübre Katı gübre
(yataklık
dahil)
Sağmal inek 50 45.3 62.3 50x45.3x365=826725 50x62.3x365=
1 136 975
Düve buzağı (0-3 ay) 6 5.4 5.4 6x5.4x365=11 826 6x5.4x365=11 826
Erkek buzağılar(0-3)
elde tutulacaksa
6 5.4 5.4 6x5.4x365=11 826 6x5.4x365=11 826
Düveler (3-10 ay) 10 7.1 9.9 10x7.1x365=25 915 10x7.1x365=25915
Düveler (10 ay-2 yaş) 18 14.2 19.8 17.0 18x14.2x365=93 294 18x19.8x365=
130086
18x17x365=
111690
Düveler
(2 yaş- buzağılama)
10 21.2 31.1 22.6 10x21.2x365=
77 380
10x31.1x365=
113 515
10x22.6x365=
+
82 490
Kurudaki inekler 12 45.3 62.3 12x45.3x365=198414 12x62.3x365=272874
TOPLAM 112 143.9 196.2 39.6 1 245 380 1 679 617 194 180
(x)Açık bölmede barındırmade katı gübre 56.6, serbest duraklı barındırmada sıvı 67.9, katı 48.1; bağlı duraklı
barındırmada katı gübre 50.9 kg/gün (Anonymous, 2005)
10.1.1.7.4.6.4 Yataklık gereksinimini ve depolama kapasitesinin hesaplanması (6. adım)
Yataklık 6. işlem adımında Tablo 10.1.1.19’da her bir hayvan için barındırma
sistemine göre günlük yataklık ihtiyacı verilmiş, sürüdeki her çağdaki hayvan sayısının
bulunduğu Tablo 10.1.1.15’den ve Tablo 10.1.1.19’dan yararlanarak atablo 10.1.1.20
oluşturulmuştur.
Tablo 10.1.1.19. Her bir hayvana günlük yataklık depo ihtiyacı (kg) (x) Fizyolojik durum Barındırma sistemi
Serbest
Barındırma
Serbest duraklı
barındırma (xx)
Bağlı duraklı
Barındırma
Sağılan inek 4.5 0-0.09 3.6
Kurudaki inekler ve
Düveler
2.2 0-0.09 1.8
Buzağılar (3-10 ay) 1.4 0-0.5 1.4
(x) Anonymous, 2005, (xx)Bazı işletmelerde yataklık yerine kum kullanılır.
Tablo. 10.1.1.20. 50 başlık süt sığırı sürüsü için serbest barındırma sisteminde 1 hayvan ve sürü
için günlük yataklık gereksinimi (kg).
Çağ Oran
(%)
Projedeki
N
1 günlük ihtiyaç (kg)
1 hayvan Toplam
hayvan
Dişi buzağı (0-3 ay) 12 6 1.0 6
Erkek buzağı (0-3 ay) elde tutulacaksa 12 6 1.0 6
Düveler (3-10 ay) 20 10 1.4 14
Düveler (10 ay-2 yaş) 35 18 2.2 39.6
Düveler (2 yaş- buzağılama) 20 10 2.2 22
Kurudaki inekler 12 6 2.2 13.2
Sağmal inek 100 50 4.5 22.5
TOPLAM 106 123.3
152
10.1.1.7.4.6.5. Yıllık gübre üretimi ve yataklık ihtiyacı
Tablo 10.1.1.18 ve Tablo 10.1.1.20’den yararlanarak yıllık gübre üretimi ve yataklık
ihtiyacı hesaplanmış ve aşağıdaki Tablo 10.1.1.21’de verilmiştir.
Tablo 10.1.1.21. Yıllık gübre üretimi ve yataklık ihtiyacı Çağ N (x) Yataklık ihtiyacı(kg) Gübre üretimi
Günlük
(x)
365 günlük Sıvı gübre (lt) Katı gübre (kg)
Günlük 365 günlük Günlük 365 günlük
Dişi buzağı
(0-3 ay)
6 6 6x365=2190 32.4 32.4x365=11826
Erkek buzağı
(0-3 ay) elde
tutulacaksa
6 6 2190 32.4 11 826
Düveler (3-10
ay)
10 14 5110 198 72 270 170 litre 170x365=62050
Düveler (10
ay-2 yaş)
18 39.6 14 454 559.8 204 327 406.8 litre 148 482
Düveler (2
yaş-
buzağılama)
10 22 8030 311 4015 226 litre 82 490
Kurudaki
inekler
6 13.2 4818 373.8 136 437 240kg 87 600
Sağmal inek 50 225 82 125 3 115 1 136 975 200 kg 73 000
TOPLAM 106 325.8 118 917 4 622.4 1 577676 802.8 litre
440 kg
293 022 litre
160 600 kg
(x) Tablo 10.1.1.20 den
10.1.1.7.4.6.6. Süt tankı depolama kapasitesi hesaplama (5. adım)
Süthane açısından en çok karşılaşılan problem, süt toplama kapasitesinin yetersiz
oluşudur. Bu nedenle, planlama ilk tesis sırasında, gereksinilen kapasitenin üzerinde
yapılmalıdır. Gerekli süt tankının büyüklüğü sağılan ineklerin sayısına ve süt verim
düzeylerine, sütün depodan hangi aralıklarla boşaltıldığına bağlıdır. Gerekli tank kapasitesinin
doğru olarak hesaplanabilmesi için, söylenen bu faktörlerin doğru bir şekilde tahmin edilmesi
gerekir. Tank kapasitesinin hesaplanmasında aşağıdaki formül No 1’den yararlanılır;kg/gün
yataklığa gereksinecklerdir.
K = N x Lx 2.5……………………………………………………………….(1)
Burada, K: tank kapasitesi (lt), N: İnek sayısı (Kurudakiler de dahil), L: sürünün inek başına
günlük ortalama süt verimi (lt), 2.5: Gün sayısıdır.
Tank kapasitesine biraz esneklik sağlayabilmek için, inek sayısına, yalnız o anada
sağılmakta olanlar değil, kurudakiler de dahil edilmelidir.
50 başlık ve 25kg/gün süt veren bir sürü için süt tankı depolama kapasitesi;
K=50 x 25kg x 2.5= 3125 litre
10.1.1.7.4.7. Toplam barınak alanı ve yıllık (365 gün) depolama ihtiyaçları
Tablo 10.1.1.22’de toplam barınak alanı ve yıllık (365 gün) depolama ihtiyaçları
verilmiştir.
153
Tablo 10.1.1.22’de toplam barınak alanı ve yıllık (365 gün) depolama ihtiyaçları İhtiyaç
Barınak alanı(x)
Barına k içi (m2) 548
Egzersiz alanı (m2) 624
Toplam alan (beton zemin için)(m2) 1172
TOPLAM BARINMA ALANI 2344 m2
Yem
Kaba yem (kg) 217 110
Kesif yem (kg) 111 840
Yataklık (kg) 118 917
Gübre
Sıvı gübre (lt) 1 577 676
Katı gübre (kg) 293 022
Süt tankı (lt) (xx) 3125
(x) Derin yataklıklı serbest sistem
(xx) 2.5 gün kapasiteli
10.1.1.8. İşletme gider ve gelirleri
10.1.1.8.1. İşletme giderleri
10.1.1.8.1.1. Yatırım giderleri
a) İnşaat: Yapılan ve ekte verilen mimari projeye uygun olarak 50 baş sabit kapasiteli süt
sığırı ahırı ve yem deposu planlanmıştır.
2002 yılı Bayındırlık birim fiyatına göre inşaatla ilgili giderlerin 385 000 TL olacağı
planlanmıştır.
b) Beklenmeyen giderler: Yatırımın proje safhasında unutulan kalemlerin karşılanması
amacıyla projeye konulan yatırım tutarının %2 si oranında beklenmeyen gider konulmuştur.
c) Su tesisatı: Ahır içinde yapılacak su tesisatının global olarak 500 TL olacağı düşünülerek
hesaplamalara katılmıştır. Yatırım Giderleri Tutarı (TL) Tablo 10.1.1.23’deki gibi
özetlenebilir;
Tablo 10.1.1.23. Yatırım giderleri tutarı (TL) Yatırım kalemleri Tutar (TL)
İnşaat işleri
50 başlık süt sığırı ahırı 250 000
Bakıcı evi 55 000
Hayvan indirme bindirme rampası 2 000
Nakliye (%10) 25 000
Su tesisatı 5000
Silaj çukuru 7 000
Toplam 594 000
Beklenmiyen giderler(%10) 594 000x%10=59400= 59400
TOPLAM 594000+59400= 653 400
10.1.1.8.1. 2. Alet ekipman giderleri
Tablo 10.1.1.24’de alet ekipman tutarı gösterilmiştir.
154
Tablo 10.1.1.24. Alet ekipman maliyeti Makine-ekipman T.L.
Trafo 25 000
Traktör 30 000
Römork 7 000
Jeneratör 3 000
Yardımcı malzemeler 10 000
Otomatik süt sağım sistemi (5x2) 25 000
Yem öğütme makinesi 1400
Yem karıştırma makinesi (6 m3) 26 000
Şamandralı suluk (4 adet) 3640
Buzağı kulübesi (20 adet) 9000
Süt soğutma tankı (5 ton) 14 700
Otomatik gübre sıyırıcı (4 adet) 40 000
Yatak demirleri (50 baş için) 15 500
Gübre pompası (kıyıcılı-karıştırıcılı) 14 000
TOPLAM 224 240
Tablo 10.1.1.25’de amortismanlar gösterilmiştir.
Tablo 10.1.1.25. Yapı ve alet ekipman için yıllık amortismanlar (1000 TL) Çeşit Oran
(%)
Yatırım tutarı (TL) Yıllık Amortisman (TL)
Yapı tesisatı 4 653 000+224 240= 877 240 877240 x%4= 35 089.6
10.1.1.8.1.3. Canlı demirbaş (gebe düve) alımı 50 adet gebe düve (Kahraman Maraş Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğinden) sertifikalı olarak 4 000
TL/baş alınacaktır.
10.1.1.8.1.4. Yem gideri
Tablo 10.1.1.11’de 1 hayvanın kaba ve kesif yem ihtiyacı pratik olarak hesaplanıp
verilmişti. Tablo 10.1.1.26’ da ise muhtelif çağlardaki 1 hayvan için 1 günlük ihtiyaçlarla
birlikte fiyat tutarları bildirilmiştir.
Tablo 10.1.1.26 Bir hayvanın 1 günlük kaba ve kesif yem gideri (TL) (*) Çağ’ Ort.
Cana
(kg)
Kesif yem Kaba yem Kaba+kesif yem
(TL/gün) Kg/gün Kg/TL TL/gün Kg/gün Kg/TL TL/gün
Buzağı (0-3 ay) 150 0.66 0.6 0.396 1,5 0.5 0.75 0.396 +0.75=1.146
Buzağı (3-12 ay) 250 1.5 0.6 0.9 2,5 0.5 1.25 2.15
L li düve (12-14ay) 300-350 1.5 0.6 0.9 7 0.5 3.75 4.65
İkili gebe düve 300-400 4 0,6 2.4 8 0.5 4.0 6.4
Gebe inek 400-450 4 0.6 2.4 8 0.5 4.0 6.4
Laktasyonda inek (x) 500 8(x) 0.6 4.8 12,5 0.5 6.25 11.05
(*)Birim fiyat olarak da 2012 yılıiçin; kesif yem için 0.6 TL, kuru otiçin 0.5 TL, süt için 0.75 TL alınmıştır.
Ancak fiyatlandırmayı tek yem çeşiti üzerinden değil de, kulanılan her yem çeşiti üzerinden (BBY, GDY, SY
gibi) yapacaksan Tablo10.1.1.8’i kullanmalısın.
155
(x) Günlük süt verimi 25 kg düşünülmüş, 3 kg süt için 1 kg kesif yem hesaplanarak yaklaşık 8 kg olarak 1 ineğin
kesif yem ihtiyacı belirlenmiştir. Düvelere ise bunun yarısı kadar hesaplanmıştır.
Yıllık kaba ve kesif yem gideri:
Sürü mevcudu her yıl için 50 sağmal baş olacağı için Tablo 10.1.1.11’den ve Tablo
10.1.1.9’dan yararlanarak Tablo 10.1.1.27 ve Tablo 10.1.1.28 kaba ve kesif yem gideri
tabloları hazırlanmıştır.
Tablo 10.1.1.27. Sürünün yıllık kesif yem gideri (x) N Kesif yem
Kg/gün
/
baş
Kg/yıl/baş Kg/yıl/sürü TL/yıl/sürü
(xx)
Düve buzağı (0-3 ay) 6 0.66* 0.66x365=240.9 240.9x6baş=1445.4 1445.4 x0.6=867.24
Erkek buzağılar (0-3
ay) elde tutulacaksa
6 0.66* 0.66x365=240.9 6x365x0.66=1445.4 1445.4 x0.6=867.24
Düveler (3-10 ay) 10 1.5 1.5x365=547.5 10x1.5x365=5475 54754x0.6=3285
Düveler (10 ay-2 yaş) 18 2.5 2.5x365=912.5 18x2.5x365=16 425 9855
Düveler (2 yaş-
buzağılama)
10 4 4x365=1460 10x4x365=14600 8760
Kurudaki inekler 6 4 4x365=1460 6x4x365=8760 5256
Sağmal inek 50 8 8x365=2920 50x8x365=146000 87600
TOPLAM 106 77 818 kg/yıl/baş 194 150.8 kg/yıl 116 490.48 TL/yıl
(x) Günlük süt verimi 25 kg düşünülmüş, 3 kg süt için 1 kg kesif yem hesaplanarak yaklaşık 8 kg olarak 1 ineğin
kesif yem ihtiyacı belirlenmiştir. Düvelere ise bunun yarısı kadar hesaplanmıştır.
(xx) Kesif yem 0.6TL/kg olarak alınmıştır. Fiyatlandırmayı tek yem çeşiti üzerinden değil de, kulanılan her yem
çeşiti üzerinden (BBY, GDY, SY gibi) yapılacaksa, Tablo10.1.1.8 kullanılır.
(*) 10.1.1.8’den hesaplanmıştır.
Tablo 10.1.1.28. Sürünün yıllık kaba yem gideri (x) N Kaba yem
Kg/gün/
baş
Kg/yıl/baş Kg/yıl/sürü TL/yıl/sürü
Düve buzağı (0-3 ay) 6 1.5 1.5x365=547.5 547.5x6=3285.0 3285.0x0.5=1642.5
Erkek buzağılar (0-3 ay)
elde tutulacaksa
6 1.5 1.5x365=547.5 6x1.5x365=3285 3285.0x0.5=1642.5
Düveler (3-10 ay) 10 2.5 2.5x365=912.5 6x2.5x365=9125 4562.5
Düveler (10 ay-2 yaş) 18 7.0 7.0x365=2555 18x7.0x365=45 990 22 995
Düveler (2 yaş-
buzağılama)
10 8 8.0x365=2920 10x8.0x365=29 200 14 600
Kurudaki inekler 6 8 8.0x365=2920 6x8x365=17 520 8760
Sağmal inek 50 12.5 12.5x365=4562.5 50x12.5x365=228125 114 062.5
TOPLAM 106 336 530 kg/yıl 168 265 TL/yıl
(x) Günlük süt verimi 25 kg düşünülmüş, 3 kg süt için 1 kg kesif yem hesaplanarak yaklaşık 8 kg olarak 1 ineğin
kesif yem ihtiyacı belirlenmiştir. Düvelere ise bunun yarısı kadar hesaplanmıştır.
(xx) Kuru ot 0.5TL/kg olarak alınmıştır
(*) 10.1.1.8’den hesaplanmıştır.
156
10.1.1.8.1.4. 1. Kesif yem maliyeti:
Kesif yem ihtiyacı: 8.3 kg kesif yem x50 inek x365 gün=151475 kg/yıl +(151475/2) =
227 212.5 kg x 0.6 TL=136.327 TL/yıl bir yem fabrikasından satın alınacaktır. Yem, aylık toplam
ihtiyacı karşılayacak partiler halinde fabrika tarafından işletmeye teslim edilecektir.
10.1.1.8.1.4.2. Kaba yem ve altlık temini:
Kuru ot ihtiyacı: Kuru ot ihtiyacı her sağmal inek için esas olarak; Silaj beslemesi yoksa
13.6 kg /gün kaba yem. İneklerin ortalama ağırlığı 600 kg olarak kabul edilecek ve %10
zayiat payı ile birlikte 1 ineğin günlük gereksinimi 15.4 kg/gün (14 kg + (14x%10) olacaktır.
600 kg ağırlıktakiineğin ihtiyacı +%10 zayiat=14 kg+(14x%10) =15.4 kg.
50 inek/yıl= 50 inek x 15.4 kg x365= 281050 kg/yıl
Düvelere, ineklerinin yarısı olduğuna göre:=(281 050: 2)=140525 kg/yıl=140525x0.5=
70 262.5TL/yıl
Toplam kuru ot ihtiyacı= 281 000+140 525=421525 kg/yıl x 0.5 TL=210.762.5 TL/yıl Kuru ot da yöre çiftçilerinden satın alınacaktır.
Yataklık ihtiyacı da yıllık 118 917 kg/yıl dır (Tablo 10.1.1.21) Bunun parasal karşılığı
118 917 kg x 0.3 TL = 35 675 TL/yıl olup, yataklık ihtşiyacı da yöre çiftçilerinden satın alınarak
karşılanacaktır. . İşçilik gideri : 1 adet devamlı işçi çalıştırılacaktır.
İlaç, veteriner gideri: Hayvan başına 50 TL/yıl düşünülmüştür.
Elektrik-su gideri
Nakliye gideri
Stopaj vergisi
10.1.1.8.2. İşletme gelirleri
Süt satışı, Hayvan satışı , Gübre satışı, Devlet destek pirimleri
Birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci yıllar için gider gelir tabloları sırasıyla
Tabo 10.1.1.29a, b, c, d, e’de gösterilmiştir. Yıllara göre net kar ise 10.1.1.30’da verilmiştir.
Tabloların oluşturulmasında büyük çoğunlukla Tablo 10.1.1.7’den olmak üzere Tablo
10.1.1.13 ve Tablo 1.1.14’den yararlanılmıştır.
157
Tablo 10.1.1.29a. Birinci yıl için gider-gelir tablosu (x) Gider-gelir kalemleri Açıklama Birim fiyat
(TL)
Tutarı
(T.L.)
Gider kalemleri
Hayvan alımı 50 adet gebe düve (Kahraman Maraş Damızlık Sığır
Yetiştiricileri Birliğinden sertifikalı olarak 4 000
TL/baş alınacaktır.
4 000 200 000
Yem
(Tablo 10.1.1.13 ve Tablo
10.1.1.14 no lu tablolardan)
Kesif: kg: 50 inek x 15.4 kg x365= 281050 kg/yıl,
Düvelere, ineklerinin yarısı olduğuna göre:=(281
050: 2)=140525 kg/yıl=140525x0.650=
91 341.25TL/yıl . bir yem fabrikasından satın
alınacaktır.
0.650 (*) 91 341.25
Toplam kuru ot ihtiyacı= 281 000+140 525=
421525 kg/yıl x 0.5 TL=210.762.5 TL/yıl
yöre çiftçilerinden satın alınacak
0.5 210 762.5
Yataklık Yataklık ihtiyacı da yıllık 118 917 kg/yıl dır
118 917 kg x 0.3 TL = 35 675 TL/yıl Yöre
çiftçilerinden satın alınacak)
0,3 35 675
İşçilik 1 adet devamlı işçi çalıştırılacaktır. 1000 12000
Semen (Tablo 10.1.1.7’den) 43 inek +16 düve tohumlanacak =59 50 3000
İlaç-veteriner Hayvan başına 50 TL düşünülerek 50 2500
Elektrik-su 750
Nakliye Hayvan ve yemlerin işletmeye getirilmesi v.b. 20 1000
Hayvan sigortası gideri 100 50 5000
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
1. Yıl Toplam İşletme gideri 571428.75
Gider kalemleri
50 başlık süt sığırı ahırı 1 250 000 250 000
Bakıcı evi 2 27 500 55 000
Hayvan indirme bindirme
rampası
1 2 000 2 000
Trafo 1 25 000 25 000
Traktör 1 30 000 30 000
Römork 2 3 500 7 000
Silaj çukuru 2 1 500 3 000
Jeneratör 1 3 000 3 000
Yardımcı malzemeler 1 10 000 10 000
Etüd proje gideri 10 000
Arazi düzenleme gideri 30 000
Beklenmeyen giderler.(%10) 996428.75x%10=99 642.75 99 642.75
1 096 071.62
1. YIL TOPLAM GİDERLER
158
Tablo Tablo 10.1.1.29a’nın devamı Gider-gelir kalemleri Açıklama Birim fiyat
(TL)
Tutarı (T.L.)
Stopaj vergisi 15000+15000+52500=82500%2=1650 satılan
hayvan bedellerinin %2 si oranında stopaj vergisi
verileceği düşünülerek vergi gideri tutarı;
1650
Gelir kalemleri
Süt (Tablo 10.1.1.7’den) 48 x 25kg/gün süt x 240 gün = 288 000 kg /8 ay 0,750TL/kg 216000
Gübre (x) 48 (inek + buzağısı) x 15 ton/yıl =720 ton+21 tosun
x5 ton =825
500/TL/ton 412 500
Reforme inek 5 3000 15 000
Reforme düve 5 3000 15 000
Reforme tosun 21 2500 52 500
Devlet desteği
Hayvan başına ödeme 52 inek 225TL/baş 11925
Aşı (brucellosis) 23 dişi buzağı 1.5TL/baş 34.5
Süt desteği 288 000 0.061 17 280
TOPLAM GELİR 739 739.5
NET KAR 1 096 071.62-739 739.5=356332.12
(x) Süt verimi düşük olan veya döl tutmayan ineklerin %10’u (5adet) yıl içinde ayıklanacaktır. Düvelerden
gelişme durumlarına ve annelerinin verimine bakarak en iyi %75’i seçilip, kalan 5 düve, 21 adet de 1. yıl doğan
tosun satılacaktır. (*)5 inek yılın yaklaşık yarısında reforme olarak satılacaktır.
(*) inek + buzağı =15 ton gübre/yıl, (*) Kesif yemlerin birim fiyatı 0.600 ile 0,650 arasında değişiyor. Bu
nedenle ortalama bir birim fiyat olarak yukarıda 0.650 gösterilmiştir.
159
Tablo 10.1.1.29b. İkinci yıl gider ve gelirler (x) Gider-gelir
kalemleri
Açıklama Birim
fiyat
Tutarı (T.L.)
Gider kalemleri
Yem (Tablo
10.1.1.13 ve Tablo
10.1.1.14 no lu
tablolardan)
Kesif: kg: 209 912 kg 0.650 (*) 129 200.5
Kaba: kg: 358 830 0.5 179 415
Yataklık [46 x3kg)+46(1,5)+20x1.5)] x365 =86 505kg 0,3 25951
İşçilik 1 adet işçi çalıştırılacaktır. 1000
TL/ay
12 000
Semen (Tablo
10.1.1.7’den)
47 inek +14 düve tohumlanacak =61 50 3050
İlaç-veteriner Hayvan başına 50 TL düşünülerek 50TL/baş 2500
Elektrik-su 750
Nakliye Hayvan ve yemlerin işletmeye getirilmesi v.b. 50TL/baş 2500
Hayvan sigortası
gideri
100 50/TLbaş 5000
Yönetim gideri 1 10 000TL 10 000
Stopaj vergisi 24 000+27000+57500=108500x%2=2170 satılan hayvan
bedellerinin %2 si oranında stopaj vergisi verileceği
düşünülerek vergi gideri tutarı;
2170
1. YIL TOPLAM
işletme gideri
372 536.5+37253.6
=409790.1
Beklenmeyen
giderler.(%10)
372536.5 x%10=37 253.6 37 253.6
Gelir kalemleri
Süt (Tablo 10.1.1.7) 52 x 25kg/gün x300 gün =390 000 kg 0.750 292 500
Gübre (x) [(52 inek ve buzağısı x15 ton/yıl ) + (23 tosun x5 ton/yıl)]=
895 ton/yıl
500TL/ton 447 500
Reforme (xx)
Reforme inek 8 3000 24 000
Reforme düve 9 3000 27 000
Reforme tosun 23 2500 57 500
Destekler
Hayvan başına 52 inek 225TL/baş 11925
Aşı (brucellosis) 23 dişi buzağı 1.5TL/baş 34.5
Süt desteği 390 000 kg süt 0.06
TL/kg
24 705
TOPLAM GELİR 885164.5
NET KAR: 885164.5-426955.5=475 374.4
(x) Düvelerden %40’ı (9 adet), ineklerden %15 (8 adet), ayıklanacak, 2. yıl doğumlu 23 tosun satılacaktır.
(*) Kesif yemlerin birim fiyatı 0.600 ile 0,650 arasında değişiyor. Bu nedenle ortalama bir birim fiyat olarak
yukarıda 0.650 gösterilmiştir.
160
Tablo 10.1.1.29c. Üçüncü yıl gider ve gelirler. Gider-gelir
kalemleri
Açıklama Birim fiyat Tutarı
(T.L.)
Gider kalemleri
Yem Yem (Tablo
10.1.1.13 ve Tablo
10.1.1.14 no lu
tablolardan)
Kesif: kg:209 912 0.650 (**) 129 200.5
Kaba: kg: 358 830 0.5 179 415
Yataklık (55 inek x3 kg) +(34 x1.5kg)] x365=78 840 kg=78.8 ton 0,3 23652
İşçilik 1 adet işçi çalıştırılacaktır. 1000 TL/ay 12 000
Semen (Tablo
10.1.1.7’den)
44 inek +9 düve tohumlanacak =53 50 2650
İlaç-veteriner Hayvan başına 50 TL düşünülerek 50 2500
Elektrik-su 750
Nakliye Hayvan ve yemlerinişletmeye getirilmesi v.b. 50 2500
Hayvan sigortası
gideri
100 50 5000
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
Stopaj vergisi 24 000+27000+57500=108500x%2=2170 satılan
hayvan bedellerinin %2 si oranında stopaj vergisi
verileceği düşünülerek vergi gideri tutarı;
2170
Beklenmeyen
giderler.(%10)
33 763
3. YIL TOPLAM
İŞLETME
Giderleri
403 600.5
Gelir kalemleri
Süt (Tablo
10.1.1.7)
52 x 25kg/gün x300 gün =390 000 kg 0.750 292 500
Gübre (x) [(52 inek ve buzağısı x15 ton/yıl ) + (23 tosun x5
ton/yıl)]=
895 ton/yıl
500TL/ton 447 500
Reforme (xx)
Reforme inek 8 3000 24 000
Reforme düve 9 3000 27 000
Reforme tosun 23 2500 57 500
Destekler
Hayvan başına 52 inek 225TL/baş 11925
Aşı (brucellosis) 23 dişi buzağı 1.5TL/baş 34.5
Süt desteği 390 000 kg süt 0.06 TL/kg 24 705
TOPLAM GELİR 860 864.5
NET KAR 860864-403 600.5=457264
(x) Düvelerden %40’ı (9 adet), ineklerden %15 (8 adet), ayıklanacak, 3. yıl doğumlu 23 tosun satılacaktır.
(*)9 inek yılın yaklaşık yarısında reforme olarak satılacak;
(**)(*) Kesif yemlerin birim fiyatı 0.600 ile 0,650 arasında değişiyor. Bu nedenle ortalama bir birim fiyat olarak
yukarıda 0.650 gösterilmiştir.
161
Tablo 10.1.1.29d. Dördüncü yıl gider ve gelirler (x). Gider-gelir
kalemleri
Açıklama Birim fiyat Tutarı
(T.L.)
Gider kalemleri
Yem (Tablo
10.1.1.13 ve Tablo
10.1.1.14 no lu
tablolardan)
Kesif: kg: 210 462 0.650 (*) 113 678.2
Kaba: kg: 356 670 0.5 TL/kg 178 335
Yataklık [(43 inek+ 10 düve x3 kg) +(46 buzağı x1.5 kg) + (17 adet
tosun x 2 kg/gün)] x 365 =95 630 kg
0,3 TL/kg 28689
İşçilik 1 adet işçi çalıştırılacaktır. 1000 TL/ay 12 000
Semen (Tablo
10.1.1.7’den)
44 inek +13 düve tohumlanacak =57 50 2850
İlaç-veteriner Hayvan başına 50 TL düşünülerek 50 2500
Elektrik-su 750
Nakliye Hayvan ve yemlerinişletmeye getirilmesi v.b. 50 2500
Stopaj
Hayvan sigortası
gideri
100 50 5000
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
Stopaj vergisi 24000+30000+57500=111500 x%2=2230 TL Satılan
hayvan bedellerinin %2 si oranında stopaj vergisi verilecek
2230
Beklenmeyen
giderler.(%10)
23028.9
TOPLAM 4. yıl
işletme gideri
381 561.1
Gelir kalemleri
Süt (Tablo 10.1.1.7) 52 x 25kg/gün x300 gün =390 000 kg 0.750 292 500
Gübre (x) [(52 inek ve buzağısı x15 ton/yıl ) + (23 tosun x5 ton/yıl)]=
895 ton/yıl
500TL/ton 447 500
Refıorme (a)
Reforme inek 8 3000TL/baş 24 000
Reforme düve 10 3000TL/baş 30 000
Reforme tosun 23 2500TL/baş 57 500
Destekler
Hayvan başına 52 inek 225TL/baş 11 700
Aşı (brucellosis) 23 dişi buzağı 1.5TL/baş 34.5
Süt desteği 390 000 kg süt 0.06 TL/kg 23 400
TOPLAM GELİR 875 604.5
NET KAR=875604.5-381 561.1=494 043.4 TL
(x) (x) Düvelerden %40’ı (10 adet), ineklerden %15 (8 adet), ayıklanacak, 4. yıl doğumlu 23 tosun satılacaktır.
(*) Kesif yemlerin birim fiyatı 0.600 ile 0,650 arasında değişiyor. Bu nedenle ortalama bir birim fiyat olarak
yukarıda 0.650 gösterilmiştir.
162
Tablo 10.1.1.29e. Beşinci yıl işletme gider ve gelirleri Gider-gelir
kalemleri
Açıklama Birim fiyat Tutarı (T.L.)
Gider kalemleri
Yem (Tablo
10.1.1.13 ve Tablo
10.1.1.14 no lu
tablolardan)
Kesif: 183 126.2 kg: 0.650 (*) 113 239.5
Kaba: 356 670kg 0.5TL/kg 178 335
Yataklık [(45 inek x3 kg/gün )+ (7x1.5)+ (44 buzağı
x1.5)]=211.5 kg/gün x 365 gün = 77 197.5 kg=77.2
ton
0,3 TL/kg 23159.2
İşçilik 2 adet işçi çalıştırılacaktır. 1000 TL/ay 12 000
Semen (T.
0.1.1.7’den)
44 inek +13 düve tohumlanacak =57 50 2850
İlaç-veteriner Hayvan başına 50 TL düşünülerek 50 2500
Elektrik-su 750
Nakliye Hayvan ve yemlerinişletmeye getirilmesi v.b. 50 2500
Hayvan sigortası
gideri
100 50 5000
Yönetim gideri 1 10 000 10 000
Stopaj vergisi 24000+30000+57500=111500 x%2=2230 TL Satılan
hayvan bedellerinin %2 si oranında stopaj vergisi
verilecek
2230
Stopaj
5. Yıl toplam
işletme gideri
357563.7+35756
=393320.0
Beklenmeyen
giderler.(%10)
35756.3
Gelir kalemleri
Süt (Tablo
10.1.1.7)
52 x 25kg/gün x300 gün =390 000 kg 0.750 292 500
Gübre (x) [(52 inek ve buzağısı x15 ton/yıl ) + (23 tosun x5
ton/yıl)]=
895 ton/yıl
500TL/ton 447 500
Reforme (x)
Reforme inek 8 3000TL/baş 24 000
Reforme düve 10 3000TL/baş 30 000
Reforme tosun 23 2500TL/baş 57 500
Destekler
Hayvan başına
ödeme
52 inek 225TL/baş 11 700
Aşı (brucellosis) 23 dişi buzağı 1.5TL/baş 34.5
Süt desteği 390 000 kg süt 0.06 TL/kg 23 400
5. yıl gelirler
toplamı
876 634.5
NET KAR 876634.5 -393320.0-876 634.5= 483 314.5 TL
(x) Düvelerden %40’ı (9 adet), ineklerden %15 (8 adet), ayıklanacak, 5. yıl doğumlu 23 tosun satılacaktır.
(*) Kesif yemlerin birim fiyatı 0.600 ile 0,650 arasında değişiyor. Bu nedenle ortalama bir birim fiyat olarak
yukarıda 0.650 gösterilmiştir.
163
Net Kar:
Şimdiye kadar yapılan tüm hesaplar ilk yılki fiyatlar üzerinden yapılmış, enflasyon
dikkate alınmamıştır. Net kar üzerinde her yıl için bir önceki yıla oranla %10 enflasyon
konularak gelir ve giderler Tablo 10.1.1.31’da gösterilmiştir.
Tablo 10.1.1.30. Net kar (TL) Yıl
Gelirler (TL) Giderler (TL) Kar (TL)
1 739 739.5 1 096 071.6 -356 332.1
2 885 164.5 426 955.5 475 374.4
3 860 864 403 600.5 457 264
4 875 604.5 381 561.1 494 043.4
5 876 634.5 393 320 483314.5
TOPLAM
Tablo 10.1.1.31. Net kar (TL)(x) Yı
l
Gelirler (TL) Giderler (TL) Kar (TL)
2012
fiyatları
Enflasyon
eklenen
fiyatlar
2012 fiyatları Enflasyon
eklenen
fiyatlar
2012
fiyatları
Enflasyon
eklenen
fiyatlar
1 739 739.5 739 739.5 1 096 071.6 1 096 071.6 -356 332.1 -356 332.1
2 885 164.5 973680.95 (a) 426 955.5 469 651.05 475 374.4 522 911.84
3 860 864 1 033 036.8 (b) 403 600.5 484 320.56 457 264 548 716.8
4 875 604.5 1 138 285.2( c) 381 561.1 496029.4 494 043.4 642 256.3
5 876 634.5 1 227 288.3 (d) 393 320 550 648 483314.5 676 640.3
TOPLAM 5 112 030.75 3 096 720.61 962 564.5
(x) 1. yıl üzerine her yıl %10 enflasyon farkı konulmuştur.Böylece 2. yıl harcaması %10, 3. yıl harcaması %20,
4. yıl harcaması %30, 5. yıl harcaması %40 oranında artırılmıştır.
(a) 885 164.5 +(885 164.5 x%10=88516.45)=973 680.95 (b) 860 864 +(860 864 x%20=172 172.8)=1 033 036.8
( c) 875 604+(875 604 x%30=262 681)=1 138 285.2
(d)876 634.5+(876 634.5 x%40=350 653.8)=1 227 288.3
10.1.1.9. Projenin Finansmanı
Sabit yatırımlar tamamen öz sermaye ile yapılacaktır.
10.1.1.10. Mali analiz
Yatırımın karlılık oranı: 962 564.5 x 100 / 3 096720.61 = %31.1
Tablo 10.1.1.33. Devlet destek pirimleri Yem Yem fiyatı TL (ton)
Kaba yem Kuru yonca 280
Fiğ-yulaf otu 220.16
Soya kabuğu 260
Kesif yem Süper süt yemi 540.0
Diğer Süt 750
164
10.1.1.11.Yatırım Tutarı
10.1.1.11.1. Etüd, proje ve müşavirlik giderleri
Düzenlenen bu projenin ön etüdlerinin yapılması ile proje ve fizibilite raporlarının
hazırlanması ve yatırım aşamasında müşavirlik hizmetleri için toplam olarak 10 000 TL
harcama öngörülmüştür.
10.1.1.11.2. Sabit yatırım tutarı
10.1.1.11.2.1. Arazi bedeli
Tesisin kurulacağı arazi yatırımcının kendisine ait tapulu arazisi olması nedeniyle
projede arazi bedeli öngörülmemiştir.
10.1.1.11.2.2. Arazi düzenleme ve içyollar
Arazi düzenlenmesi ve iç yolların yapılması için 30 000 TL harcama öngörülmüştür.
Tablo 10.1.1.13’den kesif yem, Tablo 10.1.1.14’den kaba yem devlet desteği için
kesif yem çeşitine, kaba yeme ve yıllara göre ihtiyaç ve maliyetler çıkarılmıştır (Tablo
10.1.1.34)
Tablo 10.1.1.34. Devlet destek pirimleri Yıl Yeç çeşiti Gerekli
Miktar /kg/yıl
Birim fiyat
(ton/TL)
Toplam
fiyat
(ton/TL)
Devlet desteği
Birim
destek
/TL/ton
Toplam
destek
(TL)
1 Kesif yem
BBY 18960
GDY 15600
SY 77280
2 BBY 15930
GDY 14355
SY 119925
3 BBY 20250
GDY 14355
SY 119925
4 BBY 22622
GDY 42525
SY 117600
5 BBY 22563
GDY 45225
SY 117600
Toplam BBY 100325kg=100.3ton 610 61183
GDY 132060kg=132.06ton 650 85839
SY 552330kg=552.33ton 600 331398
Kaba yem
1 K.Yonca otu 195900
2 “ 368490
3 “ 310065
4 “ 330300
5 “ 354435
Toplam “ 1 559 190kg=1559.19 ton 300 4 67757
Süt
1 “ 220800kg=220.8ton 750 165600
2 “ 409500kg=409.5 ton
3 “ 412500kg
4 “ 441000kg
5 “ 441000kg
Toplam “ 1924800kg=1924.8 ton 750 1443600
165
10.1.2. SİLAJLIK MISIR ÜRETİMİ
Proje Alanı: Adana İli, Aladağ İlçesi
Proje Başlangıç tarihi: Haziran 2005
Proje süresi: 5 yıl
Proje amacı: Silajlık mısır üretimini artırmak ve üreticiyi silajlık mısır üretimine teşvik etmek
Hazırlayanlar:
Seycan Yalvaç
Özgür TaŞ
10.1.2.1. Projenin Önemi ve Amacı
Tarımsal üretimin 2 temel birimi olan bitkisel ve hayvansal üretim arasında daimi bir
organik bağ vardır. Bu bağın önemini anlayan, yetiştiriciye bunun önemini aksettiren,
yetiştirici ile işbirliği halinde bu önem doğrultusunda üretim yapan ülkeler, “gelişmiş ülkeler”
olarak adalndırılan özel bir statüye sahip olmuşlardır. Türkiye olarak biz de bu önemin farkına
varmalı ve yetiştiricimizi bu doğultuda üretime yönlendirmeliyiz.
Yem bitkileri ekimine gerekli önem verilmelidir.
10.1.2.2. Proje Alanı Hakkında Bilgiler
Aladağ İlçesi Adananın kuzeyinde yer almaktadır. İlçe dağlık, engebeli ve derin vadili
bir alan üzerine kurulmuş olup, denizden yüksekliği 850 metredir.
Akdeniz Bölgesinde olmasına rağmen coğrafik yapısından dolayı karasal iklim hakimdir.
Coğrafik yapı nedeni ile bitkisel üretim çok gelişmemiştir. Su kaynaklarının kısıtlı olması da
bu konuda ayrı bir problemdir. Sulama problemi, kaynakların rasyonel kullanımıyla aşılmaya
çalışılmaktadır.
10.1.2.2.1. Sosyo ekonomik yapı
İlçe halkının en büyük gelir kaynağı hayvancılıktır. Hayvancılık sektöründe en önemli
hayvancılık kolu büyükbaş hayvan yetiştiriciliğidir. Bu nedenle silaj üretim projesi
hazırlamak uygun bulunmuştur.
Aladağ ilçesi hayvan varlığı ve silajlık mısır ihtiyacı Tablo 10.1.2.1’de verilmiştir.
Tablo 10.1.2.1. Aladağ ilçesi hayvan varlığı ve silajlık mısır ihtiyacı Çağ Sayı Silajlık mısır tüketimi (kg)
I hayvan/gün Toplam hayvan/gün Toplam hayvan/yıl
İnek 1895 15 28 425 10 233 000
Düve 1585 10 15 850 5 706 000
Tosun 940 7 6 580 2 368 800
TOPLAM 50 855 18 307 800
İlçede 200 da ekim yapılmaktadır. Dekara verim 6500 kg dır (Tarım İlçe Müdürlüğü).
Oysa ilçedeki mevcut sığır populasyonunun ihtiyacı olan 18 307 800 kg /yıl silajlık mısır
ihtiyacının karşılanabilmesi için 2 816 da (18 307 800/6500) alana silajlık mısır ekilmelidir.
10.1.2.3. Materyal ve Yöntem
10.1.2.3.1. Materyal
Materyal olarak ilçe Tarım müdürlüğünden alınacak olan sertifikalı tohum
kullanılacaktır. Sertifikalı tohum kullanmak, daha fazla verim almayı sağlayacağı gibi,
sertifikalı tohum kullanma devlet desteğinden de yararlanmak mümkün olacaktır. Mısır ve
buğday olmak üzere yılda 2 ürün alınacaktır.
Tarım arazisi, 10 000 000TL/dönüm karşılığı 5 yıllığına kiralanmıştır.
166
10.1.2.3.2. Yöntem
Ekim alanının sürülmesi ve ekim yapılması: Tarla, kiralanacak araç ve gereçlerle,
tutulacak 1 kişi tarafından sürülecektir. Sürüm Haziran ayının ortalarında, ekim ise aynı ayın
sonunda yapılacaktır. İlk olarak mısır ekimi yapılacak, bu ürün eylül sonu-ekim başı hasad
edilecektir.
Mısır hasadı yapıldıktan 15-20 gün sonra tekrar tarla sürülecek ve buğday ekimi için
hazırlanacaktır. Sürümü müteakip uygun bir zamanda ekim yapılacaktır.
Dekara 8 kg mısır, 30 kg buğday tohumu kullanılacaktır.
Sulama işleri, ilçede var olan su nöbeti sistemine dahil olunarak yapılacaktır.
10.1.2.4. Projenin Mali Analizi
Birinci yıl için üretim masraf ve gelirleri mısır için Tablo 10.1.2.2’de, buğday için
Tablo 10.1.2.3’de gösterilmiştir.
Tablo 10.1.2.2. Birinci yıl mısır üretim masrafları ve mısır üretim gelirleri (TL) Gider çeşiti Gider /da Toplam gider
Sürüm 13 000 000 1 300 000 000
Diskaro-kültivatör 13 000 000 1 300 000 000
Tapan çekme 7 000 000 700 000 000
Mibzerle ekim 7 000 000 700 000 000
Çapalama 12 000 000 1 200 000 000
Hasat 25 000 000 2 500 000 000
Tohum 8 kg x 1 500 000 =12 000 000 1 200 000 000
Gübre 15 100 000
(Azot: 20 kg/da x 430 000 =8 600 000
P: 20 kg/da x 325 000= 6 500 000)
1 510 000 000
Toplam gider 104 100 000 10 410 000 000
Gelir çeşidi Gelir/da Toplam gelir
Silajlık mısır satışı 260 000 000 (40 000 TL/kg x 6500 kg) 26 000 000 000
(100 Da x 260 000)
Yem bitkisi ekim
desteklemesi
28 900 000 2 890 000 000
(100 da x 28 900 000)
TOPLAM Gelir 288 900 000 28 890 000 000
NET KAR 28 890 000 000 – 10 410 000 000 = 18 480 000 000 TL
167
Tablo 10.1.2.3. Birinci yıl buğday üretim masrafları ve gelirleri (TL) Gider çeşiti Gider /da Toplam gider
Kira 10 000 000 1 000 000 000
Sürüm 13 000 000 1 300 000 000
Tapan çekme 7 000 000 700 000 000
Hasat 10 000 000 1 000 000 000
Tohum 13 500 000 (30 kg x 450 000) 1 350 000 000
Gübre 19 000 000
(20.20.0 =10 750 000
26 nitrat = 8 250 000)
1 900 000 000
Toplam gider 72 500 000 7 250 000 000
Gelir çeşidi Gelir/da Toplam gelir
Buğday satışı 350 kg/da x 325 000=113 750 000 11 375 000 000
Devlet GD desteği 16 000 000 1 600 000 000
Sertifikalı tohum desteği 3 000 000 300 000 000
TOPLAM Gelir 132 750 000 13 275 000 000
NET KAR 13 275 000 000 – 7 250 000 000 = 6 025 000 000
1. Yıl net kar
Mısır net karı + Buğday net karı = 18 480 000 000 + 6 025 000 00= 24 505 000 000 TL
Proje süresi 5 yıl olduğundan, her yıl için bir önceki yıla oranla gelirlere % 10,
giderlere %20 enflasyon artış farkı konularak 5 yıllık gelir gider ve net kar’ı Tablo 10.1.2.4’
de verilmiştir.
Tablo 10.1.2.4. Beş yıllık gelir-gider tablosu (TL)(x) Yıl Gelir Gider Net Kar
1. 42 165 000 000 17 660 000 000 24 505 000 000
2 46 381 500 000 19 426 000 000 26 955 500 000
3 51 019 650 000 21 368 600 000 29 651 050 000
4 56 121 615 000 23 505 460 000 32 616 155 000
5 61 733 776 500 25 856 006 000 35 877 770 500
TOPLAM 257 421 541 500 107 816 066 000 149 605 475 500
(x) Her yıl için bir önceki yıla oranla gelirlere % 10, giderlere %20 enflasyon artış farkı
konulmuştur.
168
10.2. RASYON HAZIRLAMAK İÇİN PAKET PROGRAM
Rasyon hazırlama, ekonomik önemi olan veya olmayan tüm hayvan türlerinde
hayvanın gelişimi ve verimi için gerekli olan kuru madde, enerji, protein, mineral ve
vitaminlerin, bilimsel veriler çerçevesinde en uygun maliyette hazırlanmasıdır.
Hayvancılıkta maliyetin %75-80’ini yem giderleri oluşturmaktadır.
Hayvancılıkla uğraşan kişinin dışarıdan yardım almadan, tamamen kendi imkanları ile
bilimsel tutarlılığı olan rasyonları hazırlayabilmesi son derece önemlidir.
10.2.1. PROGRAMIN ÇALIŞTIRILMASI
Masaüstü
Rasyon progranmları
1) Besi V4 .03 Rasyon programına gir ve tıkla
2) Makroaları etkinleştir tık
3) Hyavan sil Tık
4) Yemleri sil Tık
5) Hayvan seç Tık yaz ve tamam
6)Çoklu yem seç tık
7)Yem grubu: sulu kaba yemler
Kuru kaba yemler
Enerji kaynakları
Protein kaynakları
Karma yemler
Vitamin ve mineral karmaları
Sıra ile ele al. Örneğin önce enerji kaynaklarını işaretle
8) Enerji kaynakları tık
9) çoklu yem seç tık
10. Yem içerikleri tık. Hazırlayacağın rasyonda kullanmak istediğin enerji kaynağı yemlerin
besin maddesi içerikleri ekrana gelir.
11) şimdi protein kaynakları için 4-10 arasını tekrarla
12) karma yemler için 4-10 arasını tekrarla
13) Vitamin ve mineral karmalar için 4-10 arasını tekrarla.
14) Seçtiğin yem kompozisyonlarına bakarak rasyonda kullanacağın her bir yem çeşiti için 1
kg KM bazında rasyonda kullnacağın miktarları ekrandaki miktar sütünuna teker teker gir.
Örneğin silaj için 5 yaz, yukarı çık “miktar” kısmına bas. Daha sonra aynı miktar girişlerini
kullanacağın her yem hammaddesiiçin yap. Eğer özelliklerini belirttiğin hayvanın günlük
besin madde gereksinimine uygun sonuçlar varsa ekranın üst sağ tarafında hayvanın KM,
HP, ME, Ca, P, ve Ca/P içerikleri karşına gelir. Seçtiğin yemlerle eğer bu besin maddesini
169
karşılamışsan “tamam”, eksikse, “eksik”, fazla ise “fazla” ibareleri çıkar. Buna göre miktarları
eksik ve fazla olana göre ufak ufak oynayarak, ta ki ihtiyaçlar tam karşılanana kadar değiştir.
15) 7. kısımda sonuç kısmı bulunmaktadır. Bu sütun bizim için en önemli sutundur. Çünkü
hazrıladığımız rasyonun yeterliliğini gösterir. Bu kısımdaki değerlerin hepsi de "tamam"
İbaresini göstermelidir. "Eksik" uyarısı, bahsedilen besin maddesinin önemli seviyede yetersiz
olduğunu gösterir. "Fazla" ibaresi ise bir önceki maddede bahsettiğim gibi hem maliyeti
yükselttiği için cebimize zararlıdır, hem, israfa yol açar, hem de rasyonun kalitesini
düşürdüğü için dengeli beslenmeyi engeller.
- En en önemli olan eşitlik KM yani kuru maddedir. Kuru maddenin, ihtiyaç olandan en
en fazla %10-20 fazla olmasına izin veriniz.
Diğer kullanım açıklamaları
Adım 1: Aşağıda linki verilen adresten, ilgili olduğunuz Exel formatındaki basit rasyon
programını indiriniz. İlk aşamada pratik olması için besi rasyonunun indirilmesi daha uygun
olur.
Link:
Linklerin görüntülenmesine izin verilmiyor. Üye ol, veya giriş yap.
(Konu bittikten sonra istediğiniz hayvancılık türüne uygun rasyon programını yukarıdaki
sayfadan indirerek kullanabilirsiniz. Şu anda örnek olması amacıyla besi rasyonu seçilmiştir.
Diğer programların kullanımı da aşağı yukarı aynıdır).
Adım 2: Masaüstüne indirdiğiniz “Besi_V4.02 “isimli dosyaya çift tıklayarak çalıştırıız
(Kurulum gerektirmez).
Not: Programın sağlıklı çalışması için (özellikle makroların) bilgisayarınızda Ms Office 2003
programının olması gereklidir. Office 2007-2010 serileri ile çalışıp çalışmadığını kontrol
etmedim. Ama 2003 ile sorunsuz çalışıyor.
Adım 3: İlk ekran çok karmaşık görünse de, rasyon hazırlamak (prensipleri doğru
kavrandığında) oldukça basit bir işlemdir. Sadece gerekli sırayı takip ediniz.
1. İlk olarak “yemleri sil” ve “hayvan sil” ikonlarına tıklayınız. Böylece program
temizlenecek ve kulanıma hazır hale gelecektir.
Adım 4: Besi uygulanacak hayvan seçilir. Bunun için, “hayvan sil”’in hemen üzerinde
bulunan “hayvan seç” ikonuna tıklayınız. Aşağıdaki ekran karşınıza çıkar.
Resim 1
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuğa tıklayınız.
Bu ekranı kendi hayvan durumunuza göre doldurunuz. Bilgileri girerken ne kadar doğru bilgi
girerseniz, alınacak sonuç da o denli başarılı ve net olur. Bilgiler arasında aklı kurcalayacak
tek nokta “kondisyon skoru” ibaresidir. Anlamı: hayvanın şu andaki durumudur.
Kondisyon skoru: 1: hayvan şu anda çok zayıf
“ 5: “ çok besili
170
3: Normal
1. çok zayıf (düşmek üzere olan)
Başka bir söyleyişle, kondisyon skoru, bir hayvanın belini elinizle yokladığınızda, ya da
hayvana alıcı gözüyle şöyle uzaktan baktığınızda hayvana vereceğiniz nottur. Rakamı 3.25,
4.50 gibi küsüratlı da girebilirsiniz.
Resim 2
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuğa tıklayınız.
Yukarıdaki resim, vücut kondisyo skorunu (VKS) belirlerken size yardımcı olabilecek güzel
bir örnektir.
2. Bu bilgileri girdikten sonra yine aynı pencere içindeki “çevre şartları” sekmesine tıklayarak
burada istenen bilgileri de olabildiğince doğru giriniz. Burada en önemli nokta, “merada
otluyor mu” sorusudur. Bu soruyu unutmayın. Şu anda besiye alınacak hayvanı seçtik. Sırdaki
işlem, elde bulunan yemleri programa yüklemektir.
Adım 5: Elimizde bulunan yemleri programa yüklemek için “yem sil” ikonunun hemen
solunda bulunan “içerikli yem seç” ikonuna tıklanır. Tıklandığında karşımıza aşağıdaki
pencere açılır.
Resim 3
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuğa tıklayınız.
Yemleri seçerken önce üstteki seçeneklerden yem grubunu, daha sonra da altında bulunan
yemi seçiyoruz. Yem seçimi sırasında çok önemli 3 nokta vardır;
a) Elinizde bulunan tüm yem maddelerini hiç üşenmeden eksiksi z ekleyiniz.
b) Elinizdekilerin dışında kolayca temin edebileceğiniz (tuz, mermer tozu, kireç taşı, üre,
mineral katkısı , satın alabileceğiniz ucuz fiyatlı paketlenmiş silaj ve pancar küspesi .b.)
maddeleri de eklemeyi unutmayınız. Rasyon hazırlarken bunların ne kadar işe yarayacağını
zamanla göreceksiniz.
c) Asla ve asla (özellikle üşendiğiniz için) elinizdeki yemin bir benzerini girmeyin. Bu
bakımdan program içeriği oldukça geniştir. Mutlak surette elinizde bulunan yemin
birebiraynısını girin. Gerekirse yarım saatinizi ayırın. Çünkü sonuç, bir, belki de 2 yıllık
emeğinizin meyvesi olacak.
Kısaca; “MISIR SİLASJI, %40 TANE” yerine “MISIR SİLAJI, %40 TANE+üre+Ca”
girmeyiniz. Çünkü ilk seçenekteki silajın içeriklerinde (özellikle azot, protein ve Ca
bakımından) önemli farklılıklar vardır. İlk silaj standart mısır silajı iken, ikimnci silaj, silajın
azot (dolayısıyla protein) ve Ca değerini artırmak için, hazırlama esnasında içerisine üre
gübresi ve kireç taşı eklenmiş olan silajdır.
171
Bu programın en güzel yönlerinden biri de, daha önce kullanmadığımız, ya da
yabancısı olduğumuz birçok yem madelerinin besin değerini bize vermesidir. Konu üzerinde
uzmanlaştıkça, bu besin değerlerini yorumlamakabiliyeti kazanacağız.
Resim 4
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuğa tıklayınız.
Elimizdeki tüm yemleri eksiksiz girdikten sonra sıra rasyonun hazırlanmasına gelir.
Resim 5
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuğa tıklayınız.
Adım 6: Programdaki verileri yani elimizdeki yem maddelerini nasıl, ne kadar ve neye göre
gireceğimizi zaşağıdaki resim üzerinden maddeler halinde yazıyorum;
Not: Rasyon programları, 1 hayvan için 1 günlük yem miktarlarını esaplar. Yani rasyon
sonucunda çıkan rakamlar, hayvanın 1 günlük ihtiyacıdır. Eğer hayvanımızı günde 2 öğün
besliyorsak, sonuç olarak çıkacakmiktarları 2 ye bölerek, yani her öğünde yarısını verecek
şekilde 2 seferde, 3 öğünde besliyorsak, 3 e bölerek vereceğiz.
Resim 6
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuğa tıklayınız.
Ekran resimleri (1-6) Resim 1’de gösterilmiştir.
Resim 1. Ekran resimleri
Resim 1
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuga
tiklayin.
172
Resim 2
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuga
tiklayin.
Resim 3
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuga
tiklayin.
173
Resim 4
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuga
tiklayin.
Resim 5
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuga
tiklayin.
174
Resim 6
Resmin gerçek boyutunu görmek için bu çubuga
tiklayin.
1) Miktar kısmı
Resim 6’da kırmızı “1” ile işaretlenmiş olan kısım, rasyona ekleyeceğimiz yem maddelerinin
miktarlarını yazacağımız yerdir. Yani, hangi maddelerden kaç kilo katacaksak, buraya
yazıyoruz.
Program ile rasyon hazırlarken bizim doldurmamız gereken tek yer burasıdır. Kalan tüm
işlemleri program yapar.
Miktarları kg cinsinden girmemiz gerekiyor. Örneğin 5 kg mısır silajı katacaksa, karşısına 5
rakamını giriyoruz. 1 kg dan küçük, veya küsüratlı girilecek olan değerleri (mesela tuz)
virgüllü olarak gireeğiz. Öeneğin 0.5: yarım kilo, 0.05: 50 gr, 1.5 bir buçuk kilo v.b.
Bundan sonraki kısımlar açıklama kısımlarıdır.
2) “2” numaralı sütun, girdiğimiz her yemin tek tek maliyet fiyatını yazar. Fiyatlar 2007 yılı
fiyatları olduğundan güncellenmesi gerekmektedir. İsterseniz “yeni yem kaydet, içerik
değiştir, listeden yem sil”ikonunu kullanarak en ço kullandığınız yem maddelerinin fiyatlarını
güncelleyebilirsiniz. Tek tek güncelleme işi zor geliyorsa, kulandığınız maddenin kg fiyatını
bu “2” numaralı kısma, kuruş cinsinden yazabilirsiniz. Ancak kalıcı güncelleme yapmazsanız,
fiyatları her seferinde girmeniz gerekir.
175
Sütunun en üstünde ise, rasyonun toplam maliyeti gözükür. Yem hazırlarken en önemli unsur
maliyet olduğundan, bir gözümüz sürekli burada olmalıdır. Buradaki rakam ne kadar düşük
olursa, o kadar kar ederiz. Fiyat kuruş cinsinden yazılır. Örneğin bu kısımdaki 540 rakamı,
540 kuruş, dolayısı ile 5 lira 40 kuruş maliyet anlamına gelir.
3) 3 numaralı kısım, listedeki yem maddelerini, rasyonda en çok ve en az ne kadar
ekleyeceğimizi belirten kısımdır. Program, her hangi bir hata yapmamamız için, önemli olan
bazı maddelerde, bu değerlerin dışında değer girmenize izin vermez. Örneğin bu rasyonda
ÜRE, EN ÇOK 0.050 (yani 50 gr) kullanılabiliyor. Bunun üzerindeki değerler azot
zehirlenmesine neden olduğu için 50 gr dan yüksek değer girmenize izin vermez. Bir nevi
sigorta.
4) 4. kısım yemlerde bulunan tüm besin maddelerini yazar. İyi bir rasyon hazırlamak için
buradaki değerlerden, en azından önemli olanları bilmeniz gerekmektedir. Bir yemin
içeriğindeki maddeleri 3 gruba ayırabiliriz.
a) enerji kaynakları
b) protein kaynakları
c) vitamin-mineral kaynakları
Amacımız çoğu zaman bu 3 gruptaki maddelerin yeterli ve dengeli olmasını sağlamaktır. Bu
kısımdaki terimleri bazıları ve ne işe yaradıkları;
Kuru madde (KM): Rasyonda buluna tüm suyu çıkardığımızda, kalan kuru maddenin
miktarıdır. Bizim için oldukça önemlidir. Çünkü, yaş pancar küspesinin %80’i sudur. Bu
durumda 12 kg KM ihtiyacı olan bir danaya 60 kg yaş şekerpancarı küspesi yedirmemiz
gerekir. Bu da imkansız olduğuna göre, hayvan yeterli beslenemez ve zayıflar. Su da bizim
için önemlidir. Ama, hayvanların ihtiyacı olan suyu sınırsız olarak önlerinde
bulundurduğumuz için hazırlanan yemde bizim için önemli olan kısım, KM miktarlarıdır. Bu
nedenle yeme katılan her madde, sahip olduğu KM yüzdesine göre değerlendirilir.
Enerji: Mcal (Mega kalori) olarak ifade edilir. Hayvanın yaşamasına artı olarak et-süt
üretebilmesi için gerekli olan enerjidir. Hayvanlar tarafından günlük olarak aldıkları enerji
kullanılır, artan ise yağ olarak vücutta depolanır. Bir hayvanın yağlanması istendiğide, günlük
ihtiyaçtan daha fazla enerji verilir.
Besleme sırasında enerji bakımından yetersiz ise hayvan, daha önce depolamış olduğu yağ
stok unu kullanırç. Yağlar kulanılıp bittikten sonra, kas ve t dokusunda bulunan proteinleri
parçalayarak kullanmaya başlar, bir süre sonra da ölür.
Yaşama payı: Hayvanın, üzerine herhangibir şey koymadan, sadece canlılığını devam
ettirmek için gerekli olan enerji miktarıdır.
Verim payı: Yaşam payı karşılanmış olan canlıların, verim üretebilmeleri (et ve süt gibi) için
gerekli olan enerjidir.
176
Ham protein/ sindirilebilir protein: Proteinin, yem bitkilerinde bulunan kısmıdır. Canlının
verim verebilmesi (süt üretebilmesi veya canlı ağırlık artışı sağlayabilmesi) için proteine
ihtiyacı vardır. Tamamı sindirilemez. Bu nedenle, ham proteinden çok, sindirilebilir protein
oranı yüksek olan besinler önemlidir. Örneğin samanda %3-4 protein vardır ama, bunu sadece
%8’i sindirilebilir proteindir. Buğdaydaki proteinmiktarı %18 dir. Bu ham proteinin %77 si
sindirilebilir proteindir. Bu nedenle birçok enerji kaynağında protein bulunmasına rağmen,
sindirilebilir protein az olduğu için, protein kaynağı olarak görülmezler.
Ca: En kolay edşiinilebilecek kaynak kireş taşı ve mermer tozudur.
5) 5. sütun, 4 numaralıkısımda bulunan besin maddelerinden hangilerine ne kadar ihtiyaç
olduğunu belirtir.
6) 6.kısım,bizim azırladığımız rasyondaki durumu gösterir.Buradaki değerler, mümkün
olduğu kadar 5. sütundakilere yakın olmalıdır. Eğer buradaki değerler 5. sütundakinden ne
kadar eksikse, o maddeyigerekli miktarda eklemeliyiz. Eğer 5. sütundakinden fazla ise, bu
maddeyi gereğinden fazla kullanıtoruz demektir. Bu da hem maliyeti yükselttiği için cebimize
zarardır, hem israfa yol açar, hem de rasyonun kalitesini düşürür.
7) 7. kısımda sonuç kısmı bulunmaktadır. Bu sütun bizim için en önemli sütundur. Çünkü,
hazırladığımız rasyonun yeterliliğini gösterir. Bu sütundaki değerlerin hepsinde “tamam”
ibaresi göstermelidir. “eksik” uyarısı,bahsedilen besin maddesinin önemli seviyede yetersiz
olduğunu, “fazla” ibaresi ise maliyeti yükselttiği için cebimize zaradır vr israfa yol açar, hem
de rasyonun kalitesini düşürdüğüiçin dengeli eslenmeyi engeller.
Örnek olarak 5 kg kuru madde ihtiyacı olan bir hayvana rasyon hazırlıyoruz. Ama
elimizdeki yemler protein bakımından zayıf (genellikle eksiklik duyulan madde de bdur). Bu
durumda protein miktarını dengelemek için yonca miktarını artırıyoruz. Bu sefer de hayvana
verilen KM miktarı 10 kg a çıkıyor. Fakat hayvanın ihtiyacı sadece 5 kg olduğu için hayvan
yemin sadece o kadarını tüketir. Doğal olarak da bizim hayvan için hazırladığımız besinlerin
sadece yarısını almış olur. Bu nedenle hayvan hazırladığımız yemin 5 kg’ını yeyip, kalanını
israf edecektir. Ya da gereğinden fazla yeyip, sindirim problemi yaşayacaktır. Kısaca, en
önemli eşitlik KM dir. KM nin, ihtiyaçolandan en fazla %10-20 civarında fazla olmasına izin
veriniz.
Ülkemizde yapılan geleneksel hayvan besleme biçimlerine baktığımızda ,çoğunlukla
protein ve mineral bakımından eksik , ya da zayıf yemle yapıldığı görülür. Bunun başlıca
sebebi protein kaynaklı yem maddelerinin fiyat bakımından yüksek ve zor temin ediliyor
olmasıdır. Bu nedenle özellikle protein kaynaklarını uygun fiyata temin etmem,z gerekiyor.
Oysa hemen her bölgede bulunan yağ fabrikalarından çıkan ayçiçeği, kanola gibi yem
maddelerinin küspeleri protein bakımından oldukça zengindir ve kolayca temin edilebilir.
Tüm değerlerin”tamam” olduğu ideal bir rasyon hazırlamak çoğu zaman imkansız
gibidir. Bu, oldukça hassas miktarlar girmeyi, oldukça çeşitli yem koleksiyonu bulundurmayı
ve üzerinde uzun süren hesaplamalar yapmayı gerektirir.
Ama, biraz pratik yaptıktan sonra hem maliyet bakımından uygunhem de besin değeri
ideale yakın rasyonlar hazırlanabilir. Aslında bu programın ilk amacı, hayvanlarımızı
177
beslerken hangi hataları yaptığımızı göstermek ve gereken önlemleri almak için bize uyarıda
bulunmaktır.
Aşağıdak rasyou fazla uğraşmadan hazırladım. Bu rasyona göre merada otlamayan,
ahırda bakılan 300 kg ağırlığındaki 14 aylık bir danayı 2 ay 10 gün (aslında 67 gün) gibi kısa
bir sürede 400 kg canlı ağırlığa çıkarmak mümkündür. Yem maddeleri özellikle kolay
bulunabilenlerden seçilmiştir.
Rasyon dikkatle incelendiğinde, satın alınan kesif yemin kullanılmadığı ve hayvan
başına yem maliyetinin 331 kuruş olduğu görülebilir. Bu, 10 hayvan için 33 TL eder ki, bu
günün şartlarında 1 çuval besi yeminden daha düşük bir rakam olan bu parayla, 10 hayvanı 2
öğün beslemiş oluyoruz.
Önemli bir nokta da, kulanılan yem maddelerinin tamamının satın alındığını
varsayarak en yüksek piyasa fiyatlarıylayazılmıştır. Yem maddelerini kendiniz ürettiğiniz
takdirde en az %40 oranında tasarruf etmek mümkündür ki, bu da hayvan başına maliyeti 2
TL’nin altına düşürür. Bu ise 10 hayvan için günlük 20 TL’den daha az bir yem maliyeti
yapar.
Önemli hatırlatmalar;
1) Rasyonları aylık olarak hazırlayın. Çünkü hayvanların canlı ağırlıkları sürekli olarak
değiştiğinden, ihtiyaç duydukları yem miktarı ve besin maddeleri de sürekli olarak değişir.
2) Rasyon hazırlama işi bir süre sonra oldukça zevkli hale gelir. Bölgenize gelen yeni yemler
ve yem maddeleri oldukça sürekli yeni rasyonlar keşfeder ve denemek istersiniz . Ama, yem
değişimlerini kademeli olarak yapın. “Bu rasyon iyiymiş” diyerek yazdığınız rasyona
geçişiniz, yemin içeriğindeki değişikliğin büyüklüğü kadar, 1 hafta 10 gün, bazen da 1 ay
kadar uzun sürebilir, sürmelidir de.
3) Hayvanlarınız ikhtiyaçları olan KM yi, dolayısı ile de yemi tüketmiyorsa, en kolay ve en
ucuz bulunabilecek olan melas kullanmanız tavsiye olunur. Şeker üretiminin yan ürünü olan
melas, işletmenize en yakın şeker fabrikasından tonu 250 TL civarına temin edilebilir. Sıvı
akışkan halde bulunan, pekmez rengi ve kıvamındaki bu ürün, içerdiği %50 şeker oranı ile
mükemmel bir enerji kaynağı ve iştah açıcıdır. İçindeki şekerin alınma maliyeti, elde edilecek
şekerin fiyatından daha pahalı olduğundan, hiçuğraşılmadan bu şekilde satılır. Hazırladığınız
rasyonun üzerine az miktarda dökerek hayvanlara verilebilir. Sıvı halde olduğundan çok
miktarda kullanılması, yemi yapışkan ve kötü bir hale soktuğundan az miktarda kullanılması
önerilir.
4) Az sayıda hayvan için bu rasyonların hazırlanması çok zor görünse de, artık birçok işletme
tarafından kullanılan yem karma makineları, istenilen rasyonun homojen şekilde
hazırlanmasını çok kolaylaştırır. Yem karma makinesı olmayan işletmelrde ise, rasyonun
tamamını tek seferde değil,, maddeler uygun şekilde bölünerek verilebilir. Örneğin;
Yonca, mısır silajı, arpa, buğday, melas ve mineral karışımdan oluşan birrasyonumuz var.
Bunu hayvanlara verirken;
Sabah: Yonca +arpa + mineral karma,
178
Akşam ,Mısır silajı, buğday, melas olarak uygun şekilde ikiye bölersek, harcanacak işgücün
de düşürmüş oluruz.
Zaten hayvan sayısı büyükbaş için 50, mera destekli entansif küçükbaş için ise 400 ü
geçtiğinde, yem karma makinelarının kullanılması zorunlu olmaktadır.
Unutulmaması gereken en önemli nokt ise, rasyon konusunda uzmanlaşmanın pratik
yaparak iyileşeceğidir. Bu nedenle boş zamanlarınızda, rasyon programı ile elinizde olan, ya
da şu an hayvanlara verdiğiniz yemler üzerinden alıştırmalar yapın. Bu, hem tecrübenizi, hem
de programa olan hakimiyetinizi artırır.
5) Rasyon değişikliği yaparken birden bire radikal değişimlerden kaçınınız. Her zaman için
ilk atmanız gereken adım, hayvanlarınızın şu anki beslenme alışkanlığını, daha iyi bir hale
getirmek olmalıdır. Bunun için de, birden bire yeni bir rasyon vermek yerine, bugüne kadar
kullandığınız yemlerde yavaş yavaş ve küçük miktarlı değişiklikler yapınız. Hayvanınızdaki
değişim olumlu yönde olursa, doğru yoldasınız.
Ülkemide yapılan geleneksel hayvan besleme biçimlerine baktığımızda, çoğunlukla
protien ve mineral bakımından eksik yada zayıf bir yemleme yapıldığı görülür. Bunun başlıca
sebebi protein kaynaklı yem maddelerinin fiyat bakımından yüksek ve zor temin edilebiliryor
oluşudur. Bunun için özellikle protein kaynaklarını uygun fiyata temin etmemiz gerekiyor.
Oysa hemen her bölgede bulunan yağ fabrikalarından çıkan ayçiçek, kanola vb gibi yem
maddelerinin küspeleri, protein bakımından oldukça zengindir ve biraz emek harcayarak
temin edilebilir.
-Tüm değerlerin "tamam" olduğu ideal bir rasyon hazırlamak çoğu zaman imkansız gibidir.
Bu oldukça hassas miktarlar girmek, oldukçe çeşitli bir yem koleksiyonu bulundurmak ve
üzerinde uzun süren hesaplamalar yapmak gerekir. Ama biraz pratik yaptıktan sonra, hem
maliyet bakımından uygun, hem de besin değerleri ideale yakın rasyonlar hazırlayabiliriz. Bu
programın aslında ilk amacı, hayvanlarımızı beslerken hangi hataları yaptığımızı göstermek,
yemimizdeki besin maddelerinden hangilerinin eksik olduğunu görmemizi sağlamak ve
Gereken önlemleri almak için bizi uyarmaktır.
Örnek: Merada otlamayan, ahırda bakılan 300 kg ağırlığındaki 14 aylık bir danayı, 2 ay 10
gün ( aslında 67 gün) gibi kısa bir sürede 400 kg canlı ağırlığa çıkarmak mümkündür.
Rasyon dikkatli incelendiğinde, satın alınan kesif yem kullanılmadığı ve hayvan başına yem
maliyetinin 331 kuruş (3 lira 31 kuruş) olduğu görülebilir. Bu 10 hayvan için 33 lira eder ki
bugünün şartlarına 1 çuval besi yeminden daha düşük bir rakama olan bu parayla, 10 hayvanı
2 öğün beslemiş oluruz.
Yem maddelerini kendiniz ürettiğiniz taktirde, en az %40 oranında tasarruf edersiniz ki bu da
hayvan başı maliyeti 2 liranın altına düşürür. Bu da 10 hayvan için günlük 20 liradan az bir
Yem maliyeti yapar.
179
Önemli birkaç hatırlatma aşağıdadır;
a) Rasyonları aylık olarak hazırlayın. Çünkü hayvanların canlı ağırlıkları sürekli olaark
değiştiğinden, ihtiyaç duydukları yem miktarı ve besin maddeleri de sürekli olarak değişir.
Rasyon hazırlama işi bir süre sonra oldukça zevkli hale gelir. Bölgenize gelen yeni yemler ve
yem maddleri oldukça sürekli yeni rasyonlar keşveder ve denemek istarsiniz ama yem
değişimlerini kademeli olarak yapın. Bu rasyon iyimiş diyerek yazırladığınız rasyona
geçişniz, yemin içeriğindeki değişimin büyüklüğü kadar, 1 hafta 10 gün bazen de 1 ay kadar
uzun sürebilir. Sürmelidir de.
b) Hayvanlarınız ihtiyaçları olan kuru maddeyi, dolayısı ile yemi tüketmiyorsa, en kolay ve
ucuz bulunabilecek olan "melas"ı kullanmanızı tavsiye ederim. Şeker üretiminin yan ürünü
olan melası, size en yakın şeker fabrikasından, tonu 250 lira civarında temin edebilirsiniz.
Sıvı-akışkan halde bulunan, pekmez rengi ve kıvanımdaki bu ürün, içerdiği %50 şeker oranı
ile mükemmel bir enerji kaynağı ve iştah açıcıdır. İçindeki şekerin alınma maliyeti, elde
edilecek şekerin fiyatından daha pahalı olduğundan hiç uğraşılmadan bu şekilde satılır.
Hazırladığınız rasyonun üzerine az miktarda dökerek hayvanlara verebilirsiniz. Sıvı halde
olduğundan çok miktarda kullanılması, yemi yapışkan ve kötü bir hale soktuğundan az
miktarda kullanılması önerilir.
Az sayıda hayvan için bu rasyonların hazırlanması oldukça zor görünse de artık birçok
işletme tarafından kullanılan yem karma makinaları, istenilen rasyonun homojen (eşit
dağılmış, iyi
Karıştırılmış) şekilde hazırlanmasını çok kolaylaştırır. Yem karma makinası olmayan
işletmelerde ise, rasyonun yamamı tek seferde değil maddeler uygun şekilde bölünerek
verilebilir.
Örneğin; Yonca, mısır silajı, arpa, buğday, melas ve mineral karmadan oluşan bir
rasyonumuz var. Bunu hayvanlara verirken ;
Sabah: Yonca+arpa+mineral karma
Akşam: mısır silajı + buğday + melas
olarak uygun şekilde ikiye bölersek yarcayacağımız iş gücünü de düşürmüş oluruz.
Zaten hayvan sayısı büyükbaş için 50, mera destekli enstansif küçükbaş için ise 400'ü
geçtiğinde yem karma makinelarının kullanılması zorunlu olmaktadır.
c) Unutulmaması gereken en önemli nokta ise, rasyon konusunda uzmanlaşmanın pratik
yaparak iyileşeceğidir. Bu nedenle boş zamanlarınızda, rasyon programı ile, elinizde olan
yada şu an hayvanlara verdiğiniz yemler üzerinden alıştırmalar yapın. Bu hem tecrübenizi,
hem de programa olan hakimiyetinizi artırır.
d) Ayrıca rasyon değişiklikleri yaparken birden bire radikal değişimlerden kaçınınız. Her
zaman için ilk atmanız gereken adım, hayvanlarınızın şu anki beslenme alışkanlığını daha iyi
180
bir hale getirmek olmalı. Bunun için de birden bire yeni bir rasyon vermek yerine, bu güne
kadar kullandığınız yemlerde yavaş yavaş ve küçük miktarlı değişikler yapınız.
Hayvanlarınızdaki değişim olumlu yönde olursa, doğru yoldasınız.
e) Konu üzerine iyice uzmanlaştıktan sonra, çevrenizde bu işle uğraşanların yaptığı hataları
daha net göreceksiniz. Daha düşük maliyet ile daha sağlıklı ve güzel hayvanlara sahip
olduğunuzu gören diğer hayvan sahiplerinin, sizden bilgi ve yardım isteyemek için geleceğine
emin olun.
10.2’de verilen bilgisayar paket programından yurdumuz koşullarında
kullanılabilecek olanların seçilmesiyle hazırlanmış muhtelif yem ham maddelerinin
besin kompozisyonları Tablo 9.3.6a, b, c, d, e, f ve g’de verilmiştir.
Bu kompozisyonları programdan alabilmek için şu yol izlenmiştir;
1) Rasyon programına gir ve tıkla
2) Makroaları etkinleştir tık
3) Hayvan sil Tık
4) Yemleri sil Tık
5) Hayvan seç Tık yaz ve tamam
6) İçerikli yem seç tık
7)Yem grubu: sulu kaba yemler
Kuru kaba yemler
Enerji kaynakları
Protein kaynakları
Karma yemler
Vitamin ve mineral karmaları
Sıra ile ele al. Örneğin önce kuru kaba yemler’i işaretle
8) kuru kaba yemler tık
9) çoklu yem seç tık
10. Yem içerikleri tık. Seç tık, kapat tık Hazırlayacağın rasyonda kullanmak istediğin
enerji kaynağı yemlerin besin maddesi içerikleri ekrana gelir (Tablo 9.3.6a).
181
10.2.2. Programa Ait Besin Ham Madde İçerikleri
Tablo 10.2.1’de rasyon programındaki yem hammaddeleri besin madde içerikleri
verilmiştir.
Tablo 10.2.1. Rasyon programındaki yem hammaddeleri besin madde içerikleri Yem hammaddesi ME NEI KM HP Ca P
SULU KABA YEMLER
Baklagil merası, bakımlı 2,46 1,54 21,4 26,5 1,31 0,37
“ silajı 1,98 1,2 39,1 20 1,34 0,32
Mısır silajı, %30-35 KM 2,33 1,45 32 8,8 0,28 0,26
“, körpe<%25 KM 2,21 1,36 23,5 9,7 0,29 0,24
“ olgun>%40 KM 2,19 1,35 44,2 8,5 0,26 0,25
Sorgum silajı 1,85 1,11 28,8 9,1 0,5 0,21
Sorgum-sudan otu silajı 1,79 1,07 28,8 10,8 0,64 0,21
KURU KABA YEMLER
Baklagil Kuru otu 2,08 1,27 87,8 20,2 1,52 0,26
“ körpe<%40 NDF 2,23 1,38 84,2 22,8 1,56 0,31
“ olgun >%46 NDF 1,88 1,13 83,8 17,8 1,22 0,28
“ orta olgun %40-46 NDF 2,09 1,28 83,9 20,8 1,37 0,3
Buğday samanı 1,44 0,82 92,7 4,8 0,31 0,1
Fiğ kuru otu 2,15 1,35 91 17,5 1,37 0,3
“ erken biçim 2,32 1,38 91 20,3 1,37 0,3
“ geç biçim 1,98 1,3 91 16,1 1,37 0,3
Karışık çayır-baklagil K. Otu
<%47 NDF
2,2 1,35 83,1 19,7 1,2 0,31
Sorgum, sudan otu kuru otu 1,77 1,05 86,5 9,4 0,54 0,2
Yonca Kuru otu, çiç başlangıcı 2,17 1,35 91 25,0 1,41 0,22
ENERJİ KAYNAKLARI
Arpa, ezme 2,92 1,86 91 12,4 0,06 0,39
Buğday, ezme 3,1 1,99 89,4 14,2 0,05 0,43
Melas, şeker pancarı 2,88 1,84 77i9 8,5 0,15 0,03
Mısır koçanı, taneli, öğütülmüş 2,91 1,86 89,2 8,6 0,06 0,29
Mısır, kırılmış, kuru 2,98 1,91 88,1 9,4 0,04 0,3
Şeker pancarı 3 1,75 18,5 7,5 0,58 0,16
YAN ÜRÜNLER
Arpa, malt çili 2,38 1,49 90,5 20,1 0,24 0,51
Bonkalite 3,47 1,92 88 17,6 0,16 1,02
Buğday kepeği 2,55 1,61 89,1 17,3 0,13 1,18
Buğday kepeği, razmol 2,64 1,67 89,5 18,5 0,16 1,02
Pamuk toh. Kapçığı 0,95 0,48 89 6,2 0,18 0,12
Şeker pancarı posası, kuru 2,36 1,47 88,3 10 0,91 0,09
Şeker pancarı posası, yaş 2,76 1,55 17 11,2 0,87 0,1
VİTAMİN-MİNERAL KAYNAĞI
CaCO3 0 0 100 0 39 0,04
Kemik unu 0 0 96 0 24 12
Tuz 0 0 100 0 0 0
Vit. Karması(Farmix sütalvit)
(süt), 2 kg/ton
0 0 100 0 0 0
182
Tablo 10.2.1’in devamı Yem hammaddesi ME NEI KM HP Ca P
PROTEİN KAYNAKLARI
Ayçiçeği küspesi, solvent %25HP 2,24 1,38 92,2 28,4 0,48 1
“ %36HP 2,6 1i7 92,2 40 0,48 1
PTK pres, %25HP 2,3 1,4 90,5 27,6 0,2 1
“ %41 HP 2,9 1,8 90,5 44,9 0,17 0,6
“ solvent %41 HP 2,7 1,71 90,5 44,9 0,2 1,15
Soya küspesi, solvent, %44 HP 3 1,9 89,1 46,8 0,4 0,71
“ %51 3,41 2,21 89,5 53,8 0,35 0,7
KARMA YEMLER
Buzağı başlangıç yemi 3,28 0 90 18 0,7 0,45
Buzağı büyütme yemi 3,24 0 90 16 0,6 0,4
Düve yemi, 1. sınıf 3,12 1,99 89,1 19,2 1,18 0,63
Sığır süt yemi, 16HP, 2400 ME 2,71 1,72 89 18,3 1,19 0,56
“ , 16HP, 2500 ME 2,76 1,78 89 18,3 1,19 0,56
“ “16HP, 2600 ME 2,9 1,88 89 18,3 1,19 0,56
18 HP, 2500 ME 2,76 1,78 89 20,42 1,19 0,59
18 HP, 2600 ME 2,91 1,87 89 20,42 1,19 0,59
18 HP, 2650 ME 2,91 1,87 89 20,42 1,19 0,59
19 HP, 2700 ME 3,07 1,95 89 21,8 1,19 0,59
19 HP, 2800 ME 3,15 2,05 89 21,3 1,18 0,52
20 HP, 2600 ME 2,91 1,87 89 22,5 1,19 0,59
21 HP, 2650 ME 3,01 1,91 89 23,66 1,18 0,52
21 HP, 2750 ME 3,09 1,99 89 23,66 1,18 0,52
22 HP, 2750 ME 3,09 1,99 89 25 1,18 0,52
Süt ikame yemi 18 HP, 20 yağ 4,72 0 12,5 18 1 0,7
20 HP, 20 yağ 4,75 0 12,5 20 1 0,7
22 HP, 10 yağ 4,29 0 12,5 22 1 0,7
Diğer besin madde içerikleri ise Tablo 10.2.2a,b,c,d,e,f ve g’de verilmiştir.
Tablo 10.2.2a. Muhtelif kuru kaba yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Mısır silajı %40 tane 33 2,39 9,2 0,31 0,27
Arpa samanı 91 1,45 4,4 0,3 0,07
Buğday samanı 89 1,48 3,5 0,17 0,05
Fiğ kuru otu 89 2,06 20,8 1,36 0,34
Mısır koçanı (öğütülmüş) 90 1,81 2,8 0,12 0,04
Mısır sapları 50 2,38 6,5 0,62 0,09
Kuru yonca otu (çiçeklenme başı) 91 2,24 19,9 1,63 0,22
Kuru yonca otu (çiçek. Ortası) 91 2,17 17 1,39 0,24
Yulaf kuru otu 91 1,92 9,5 0,32 0,25
Arpa, ağır 88 1,63 13,2 0,05 0,35
Dikalsiyum fosfat 97 3,25 0 22 19,3
Kalsiyum karbonat 100 0 0 39,39 0,04
Kemik unu 97 0 13,2 30,71 12,86
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
Tuz 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802) 100 0 0 0 0
Vitamin karması 100 0 0 0 0
Yulaf samanı 92.2 1,63 4,4 0,23 0,06
183
Tablo 10.2.2b. Muhtelif sulu kaba yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Arpa silajı 39 2,17 11,9 0,52 0,29
Buğdaygil merası 25 2,42 15 0 0
Çayır otu ilkbahar 15 1,62 20,3 0,26 0,15
Çayır silajı olgun 38,7 1,75 12,7 0,6 0,41
Karışık mera, ilkbahar, 21 2,86 26 0 0
Karışık mera, yaz 22 2,42 19,5 0 0
Mısır silajı %25 dane 29 2,46 8,3 0,31 0,27
Mısır silajı %40 dane 33 2,39 9,2 0,31 0,27
Mısır silajı %45 dane 34 2,6 8,65 0,25 0,22
Mısır silajı, koçansız 25 2,35 9 0,52 0,31
Otlak, ağustos 20 2,15 9,7 0,26 0,15
0tlak, eylül 20 2,07 6,9 0,26 0,15
Otlak , haziran 20 2,35 11 0,26 0,15
Otlak, kış 80 1,83 4,7 0,26 0,15
Otlak, temmuz 20 2,25 10,5 0,26 0,15
Sorgum silajı 30 2,17 9,39 0,49 0,22
Sorgum+sudan otu, yaş 18 2,35 16,8 0,49 0,44
Yonca silajı , çiçeklenme başı 35 2,28 19 1,32 0,31
Yonca silajı , çiçeklenme ortası 38 2,6 17 1,74 0,27
Yonca silajı , tam çiçek 40 1,99 16 1,74 0,27
Tablo 10.2.2c. Muhtelif enerji kaynağı yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Arpa, ağır 88 3,04 13,2 0,05 0,35
Arpa, hafif 88 2,78 14 0,06 0,39
Buğday 89 3 18,4 0,15 1
Buğday, öğütülmüş 89 3,18 14,2 0,05 0,4
Havan panarı 11 3,12 11 0,87 0,1
Mısır 72 kg/hektolitre, öğütülmüş 88 3,18 9.8 0,03 0,31
Pamuk tohumu (bütün) 92 3,43 23 0,16 0,62
Pamuk tohumu, yüksek lintli 92 3,25 24,4 0,17 0,62
Sorgum 89 2,75 12,4 0,05 0,34
Şeker pancarı 17 2,54 8,8 0,69 0,08
Yulaf 41 kg/hektolitre 91 2,64 13,6 0,07 0,3
Yulaf, 49 kg/hektolitre 89 2,78 13,6 0,009 0,41
Tablo 10.2.2d. Muhtelif protein kaynağı yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Ayçiçeği küspesi, %25HP 90 2,35 25,9 0,45 1,02
Ayçiçeği küspesi, %28HP 90 2,4 31 0,45 1,02
Ayçiçeği küspesi, %36HP 90 2,6 40 0,45 1,02
Kan unu 90 2,39 93,79 0,4 0,32
Keten tohumu küspesi 90 3,02 38,3 0,43 0,89
Pamuk tohumu küspesi, press 92 2,82 44 0,16 0,76
Pamuk tohumu küspesi, solvent %25 92 2,3 27,6 0,2 1,16
Pamuk tohumu küspesi, solvent %36 92 2,6 39,8 0,2 1,16
Pamuk tohumu küspesi, solvent %43 92 2,71 48,9 0,16 0,76
Soya fasulyesi 90 3,4 40,34 0,27 0,65
Soya fasulyesi, solvent %44 89 3,04 49,9 0,4 0,71
Soya fasulyesi, solvent %49 90 3,15 54 0,29 0,71
Yer fıstığı küspesi 92,4 2,78 52,9 0,32 0,66
184
Tablo 10.2.2e. Muhtelif vitamin-mineral karmalarına aitbesin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Amonyum sülfat 100 0 134,1 0 0
Kalsiyum karbonat 100 0 0 39,39 0,04
Kemik unu 97 0 13,2 30,71 12,86
Kireç taşı 100 0 0 34 0,02
Mg karbonat 98 0 0 0,02 0
Kbikarbonat 99 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 802 ekonomik) 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Kavimix 803 zengin, süt, besi) 100 0 0 0 0
Vitamin karması (Rovimix 302 F/30) süt, besi 100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Kavimix VM812 (Buzağı) 100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Kavimix 902-zengin, süt 100 0 0 0 0
Vit- mineral karması (Rovimix 302_FM/30) süt 100 0 0 0 0
Tablo 10.2.2f. Muhtelif karma yemlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Buzağı başlangıç yemi 87,601 3,153 20,38 1,170 0,568
Buzağı bitirme yemi 88,1475 2,926 19,19 1,239 0,634
Sığır besi yemi 88,35 2,81 14,66 1,2 0,59
Sığır süt yemi 88,35 2,76 18,78 1,34 0,62
Süt ikamesi18HP 20yağ 12,5 4,72 18 1 0,7
Süt ikamesi 20 HP 20 yağ 12,5 4,75 20 1 0,7
Süt ikamesi 22HP 10 yağ 12,5 4,29 22 1 0,7
Yağsız süt 10 4,02 35,5 1,35 1,02
Yağsız süt tozu 94 4,08 37,4 1,29 1,08
Tablo 10.2.2g. Muhtelif yan ürünlere ait besin madde içerikleri Yem çeşiti KM
(kg/gün)
ME
(Mcal/gün)
HP
(gr/gün)
Ca
(Gr/gün)
P
(Gr/gün)
Arpa malt çili 93 2,57 28,1 0,19 0,68
Buğday kepeği 89 2,7 17,1 0,13 1,38
Melas (şeker pancarı) 77,9 2,71 8,5 0,15 0,03
Şeker pancarı posası (kurutulmuş) 91 2,68 9,8 0,68 0,1
Şeker pancarı posası (yaş) 19 2,76 11,2 0,87 0,1
Her fizyolojik durumdaki hayvanın besin maddesi ihtiyaçlarını karşılayacak Selçuk
Üniv. Programını kullanarak standart bir rasyon yap ve bu rasyondan her bir durumdaki
hayvana kaçar kg vereceğini hesapla. Kullanacağın kaba yemler: K. Yonca otu ve mıır silajı,
kesif yemler ise arpa, PTK ve ATK ile vitamin ve mineral karması.
185
10.2.3. SÜT SIĞIRLARI İÇİN PROGRAM KULLANILARAK YAPILAN ÖRNEK
ÇÖZÜMLER
Örnek 1:
Hayvanın tipi: sağmal inek Kaç gündür süt veriyor: 190 gün
Irkı: Siyah Alaca Buzağılama aralığı : 12 ay
Yaşı: 54 ay
Canlı ağırlığı: 620 kg
Gebeliğin kaçıncı günü: 160 gün
Kondisyon skoru: 3
İlk buzağılama yaşı : 24 ay
Rasyonla verilen Yem hammaddesi Verilecek
miktar (kg/gün)
Fiyat (krş)
Mısır silajı >%40 KM 12 5,5
Baklagil kuru otu, orta olgun, %40-46 NDF 3,2 20
Buğday samanı 3,5 12
Sığır süt yemi 8,3 36
CaCO3 0,01 50
Tuz 0,05 50
Vitamin karması (Kavimix, VM 602-Ekonomik, süt 0,10 250
TOPLAM 27,16 kg
Rapor
Rasyonla ilgili bilgiler Besin maddesi Bizim hayvanın ihtiyacı Rasyonla karşılanan
Rasyon KM oranı (%) 8,6
Rasyon KM% 69,1
Rasyon Kaba yem % 59,8
HP (g/gün) 980 2517
Metabolik Prot. (g/gün) 1617 1639
RYP (g/gün) 1858 1763
By pass protein 629 754
NEI, Mcal/kg KM 23,88 26,63
Emilebilir Ca (gr/gün) 44,1 78
Emilebilir P (g/gün) 38 45,5
Ca/P 1,2 1,7
NDF % KM (en az) 25 41,6
Kaba yem NDF, %KM (en az) 15 31,31
186
Örnek 2:
Hayvanın tipi: Damızlık düve
Irkı: Siyah Alaca
Yaşı: 17 ay
Canlı ağırlığı: 330 kg
Gebeliğin kaçıncı günü: 60 gün
Kondisyon skoru: 3
İlk buzağılama yaşı (Beklenen) 15+9=24 ay
Basin maddesi Bizim hayvanın ihtiyacı Hazırlanan rasyonla verilen
KM 8,6
Rasyon KM % 89,6
Rasyon Kaba yem % 82
HP (g/gün) 980 1311
NEb Mcal/gün 270 666
ME, Mcal/gün 19,79 19,38
Emilebilir Ca (g/gün) 14,8 33,3
Emilebilir P(g/gün) 12,6 15,8
Ca//P 1,2 2,1
Rasyonla verilen Yem hammaddesi Verilecek miktar (kg/gün) Fiyat (krş)
Baklagil kuru otu 5 20
Buğday samanı 3 12
Düve yemi (1. sınıf) 1,7 45
Tuz 0,05 50
Vitamin karması (Kavimix, VM 602-Ekonomik,
süt
0,01 250
TOPLAM 9,76 kg 218 krş
Rapor
Rasyonla ilgili bilgiler Kaba yem oranı 81,99
NDF (%KM) (ADF + hemiselülozdan oluşan toplam hücre duvarı) 44,87
Kaba yem NDF (%KM) 43,09
ADF(%KM) 32,19
NCF (%KM) (Crude fiber) 59,97
ME (M cal/gün) 19,38
ME (Mcal/kg KM) 2,22
NEI (Mcal/kg KM) (net enerji) 1,36
NEyp (Mcal/kg KM) 0,84
NEb (Mcal/kg KM) 1,07
Ca (%KM) 1,07
P (%KM) 0,27
HY (%KM) (Ham yağ) 0,18
RYP (gr/gün) (rumende yıkılablir prot. (ihtiyaç) 832
“ (sağlanan) 966
“ (denge) +130
Sonuç: Rasyon maliyeti: 218 krş, Proteinin sağlıyabileceği can. Ağ. Kaz. 1237 gr, enerjinin
sağlayabaileceği can. Ağ kaz. 690 gr, ME, Mcal/kg KM 474
187
Örnek 3.
Hayvanın tipi: sağmal inek Kaç gündür süt veriyor: 190 gün
Irkı: Siyah Alaca Buzağılama aralığı : 12 ay
Yaşı: 54 ay
Canlı ağırlığı: 620 kg
Gebeliğin kaçıncı günü: 160 gün
Kondisyon skoru: 3
İlk buzağılama yaşı : 24 ay
Rasyonla verilen Yem hammaddesi Verilecek
miktar (kg/gün)
Fiyat (krş)
Mısır silajı >%40 KM 12 5,5
Baklagil kuru otu, orta olgun, %40-46 NDF 3,2 20
Buğday samanı 3,5 12
Sığır süt yemi 8,3 36
CaCO3 0,01 50
Tuz 0,05 50
Vitamin karması (Kavimix, VM 602-Ekonomik, süt 0,10 250
TOPLAM 27,16 kg
Rapor
Rasyonla ilgili bilgiler Besin maddesi Bizim hayvanın ihtiyacı Rasyonla karşılanan
Rasyon KM oranı (%) 8,6
Rasyon KM% 69,1
Rasyon Kaba yem % 59,8
HP (g/gün) 980 2517
Metabolik Prot. (g/gün) 1617 1639
RYP (g/gün) 1858 1763
By pass protein 629 754
NEI, Mcal/kg KM 23,88 26,63
Emilebilir Ca (gr/gün) 44,1 78
Emilebilir P (g/gün) 38 45,5
Ca/P 1,2 1,7
NDF % KM (en az) 25 41,6
Kaba yem NDF, %KM (en az) 15 31,31
188
10.3. BAZI YEM MADDELERİNİN HAM BESİN MADDE İÇERİKLERİ, (%KM)
Tablo 10.3.1’de ve 10.3.2’de bazı yem maddelerinin ham besin madde içerikleri,
(%KM) verilmiştir.
Tablo 10.3.1. Bazı yem maddelerinin ham besin madde içerikleri, (%KM) Yem Kalite Kuru
madde
Ham kül Organik
Madde
(OM)
Ham
protein
Ham
selüloz
Ham yağ İn organik
madde
(NÖM)
Dane yemler (Denek ve Deniz, 2004)
Mısır 87.21 1.54 98.46 10.68 2.81 2.79 82.18
Arpa 90.44 2.79 97.21 13.22 6.87 2.15 74.97
Buğday 88.84 1.80 98.20 16.43 3.27 1.45 77.05
Çavdar 88.38 1.84 98.16 12.44 2.62 1.08 82.03
Yulaf 90.14 3.61 96.39 10.81 12.98 4.17 68.44
Tritikale 90.04 1.71 98.29 15.81 2.15 0.83 79.50
K.Ynca 88.97 13.40 86.60 14.85 27.64 3.45 40.66
Kaba yemler (Güngör ve ark., 2008)
Yonca K.
Otu
(iyi
kaliteli)
Ort. 92.87 8.74 20.26 24.71 2.33
Min 91.70 7.48 19.68 23.37 1.96
max 93.87 10.19 20.79 26.56 2.62
Yonca
K.otu
(Kötü
kaliteli)
Ort. 91.79 10.17 12.11 30.62 1.47
Min 90.12 9.91 11.44 28.25 1.04
max 93.51 11.27 12.92 34.89 2.50
Macar fiğ
kuru
Otu
Ort. 92.36 7.70 12.85 30.00 0.94
Min 91.97 7.58 11.08 29.37 0.34
max 93.08 7.77 13.83 30.69 1.89
Mısır silajı Ort. 94.33 8.10 5.61 33.30 1.76
Min 93.72 7.62 5.08 29.41 1.27
max 95.31 8.48 6.33 37.02 2.73
Kuru
Mısır
Hasılı
Ort. 91.56 8.02 3.83 48.10 1.47
Min 91.42 7.67 3.0 46.89 1.02
max 91.69 8.22 4.47 49.06 2.05
Buğday
samanı
Ort. 92.52 6.37 3.63 45.53 1.77
Min 92.06 6.26 3.43 44.75 0.88
max 93.07 6.50 3.78 46.01 2.64
Nohut
samanı
Ort. 2.79 7.48 5.89 31.92 1.35
Min 92.144 5.93 4.90 29.23 0.86
max 93.92 8.56 6.45 36.45 2.24
Üzüm
Cibresi
Ort. 93.77 10.90 12.15 33.52 7.63
Min 92.40 10.18 11.34 33.06 7.25
max 94.57 11.43 12.59 34.28 8.14
189
Tablo 10.3.2. Tane yemler ve yan ürünlerinin besin maddeleri (%) ve ME değerleri
(kcal/kg)(ortalama, minimum, maksimum) (x) Yem Kalite KM HP HY HS HK Azotsuz
Öz
madde
ME
Kcal/kg
Mısır Ortalama 92.06 7.54 3.74 2.52 1.27 76.99 3024
Minimum 9.54 7.19 2.92 1.89 1.04 75.62 2979
maksimum 93.13 7.94 4.59 3.14 1.61 78.71 3079
Arpa Ortalama 91.64 10.32 2.21 4.18 2.33 72.60 2868
Minimum 90.88 8.46 1.75 3.91 2.19 71.14 2837
maksimum 92.10 11.15 2.89 4.58 2.55 74.75 2917
Buğday Ortalama 90.95 12.27 2.03 3.00 1.50 72.15 2922
Minimum 90.62 10.26 1.23 2.36 1.31 70.29 2887
maksimum 91.42 13.29 2.45 4.38 1.74 74.26 2971
Elek altı
Buğday
Ortalama 91.17 11.83 3.00 3.76 2.28 70.32 2905
Minimum 90.72 11.29 2.65 3.34 2.02 69.89 2894
maksimum 91.41 12.20 3.39 3.96 2.63 71.75 2919
Fiğ Ortalama 91.42 26.60 1.59 4.86 4.09 54.28 2827
Minimum 90.96 25.12 0.96 4.44 3.21 50.98 2776
maksimum 91.84 29.37 2.30 5.16 5.12 56.51 2870
Mürdümük Ortalama 92.13 26.54 0.80 6.47 3.51 54.81 2887
Minimum 91.24 25.22 0.48 5.94 3.00 53.17 2857
maksimum 93.75 27.64 1.35 7.11 3.92 57.07 2927
Buğday
kepeği (kalın)
Ortalama 92.39 13.72 4.39 8.79 4.49 59.33 2727
Minimum 92.28 13.52 4.19 7.38 4.18 57.68 2684
maksimum 92.51 13.83 4.59 9.65 4.93 60.36 2792
Buğday
kepeği (ince)
Ortalama 91.54 14.83 5.13 9.83 4.85 55.40 2677
Minimum 90.92 14.20 4.25 8.48 4.54 52.97 2637
maksimum 92.57 15.23 5.93 10.93 5.12 58.52 2771
Buğday
kepeği
(pelet)
Ortalama 92.04 14.91 4.68 9.30 5.01 59.54 2694
Minimum 90.96 14.75 3.89 8.64 4.57 56.26 2628
maksimum 92.61 15.21 5.49 9.68 6.19 61.31 2733
Selektör altı
buğday
Ortalama 90.82 11.70 2.19 8.88 3.38 64.68 2622
Minimum 90.24 11.13 1.61 8.61 3.27 64.43 2595
maksimum 91.95 12.17 2.99 9.40 3.46 65.12 2670
(x) (Güngör ve ark., 2007).
Tablo 10.3.3. Bazı yem maddelerinin ham besin madde içerikleri Yem TL/kg KM(%) HS(%) ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Yonca kuru otu 50 000 91 34.5 2.00 130 10.3 1.64
Mısır silajı 30 000 33 7.92 0.88 26.7 0.8 0.7
Mısır 100 000 88 1.8 2.75 90.0 0.2 3.0
Arpa 95 000 88 5.3 2.89 119 0.5 3.4
Buğday kepeği 85 000 89 9.8 2.30 150 1.2 12.3
Soya küspesi 150 000 89 6.3 2.90 440 2.9 6.3
Çiğit 120 000 92 19.3 3.52 219 1.5 6.9
Kireç taşı 30 000 100 360 0.2
DCP 175 000 100 237 188.0
Tuz 35 000 100
190
Tablo 10.3.4, Tablo 10.3.5, Tablo 10.3.6, Tablo 10.3.7, Tablo 10.3.8, Tablo 10.3.9 ve
Tablo 10.3.10’da süt ve besi sığırlarının beslenmesinde kuru madde (km) ve besin değerleri
verilmiştir.
Tablo 10.3.4. Süt ve besi sığırlarının beslenmesinde kuru madde (KM) ve besin değerleri
(Protein kaynağı dane, yumru ve sanayi yan ürünleri) Yem girdisi Kuru madde
Yüzdesi (%)
Yaşam payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
Payı Enerji
(Mcal/kg)
Süt Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Dane arpa 89 2.03 1.35 1.92 12
Buharda kurutulmuş arpa 85 2.21 1.55 2.21 12
Buharda dövülmüşarpa 86 2.03 1.35 1.92 12
İki sıralı arpa danesi 87 2.03 1.35 1.92 12
6 sıralı arpa danesi 87 2.03 1.35 1.92 11
Hafif arpa danesi (19-20kg/7cm3) 88 1.83 1.19 1.77 13
Yemlik arpa yan ürünleri 90 1.7 1.06 1.66 15
Arpa tohum ayıklama artıkları 89 1.81 1.17 1.74 12
Bezelye nohut kabukları 89 2..1 1.39 1.96 25
Buğday dane 89 2.16 1.43 2.01 14
Sert buğday dane 89 2.16 1.43 2.01 14
Yumuşak buğday dane 89 2.16 1.43 2.01 12
Buharda kurutulmuş dane buğday 85 2.25 1.52 2.1 14
Çimlendirilmiş dane buğdayl 86 2.16 1.43 2.01 12
Buğday kepeği 89 1.61 0.97 1.57 17
Orta kalite buğday 89 1.96 1.3 1.88 19
Buğday değirmen artıklar 90 1.74 1.1 1.7 17
Buğday kırıkları 89 1.9 1.24 1.83 20
Kaplıca (spelt) buğday 88 1.74 1.1 1.7 13
Kara buğday (Buck wheat) Dane 88 1.81 1.17 1.74 12
Dane çavdar 89 1.96 1.3 1.88 12
Dane darı 87 1.96 1.3 1.88 13
Ekmek artıkları 68 2.25 1.52 2.1 14
Kuru fırın artıkları 90 2.21 1.5 2.08 12
Taze havuç 12 1.99 1.32 1.9 10
Yüksek nemli mısır danesi 74 2.3 1.57 2.14 10
Yüksek lisinli mısır danesi 92 2.12 1.41 1.99 12
Mısır ayıklama artıkları 86 2.25 1.52 2.1 10
Mısır kepeği 91 1.79 1.15 1.72 11
Mısır glüteni 90 1.9 1.24 1.83 22
Mısır gluteni küspesi %41 ham protein 91 2.05 1.37 1.94 46
Mısır gluteni küspesi %60 ham protein 91 2.19 1.48 2.05 67
Pirinç ayıklama artıkları 90 2.21 1.5 2.08 14
Pirinç kepeği 91 1.66 1.04 1.63 14
%41 ham proteinli pamuk tohumu küspesi 92 1.9 1.24 1.83 46
%41 ham proteinli pamuk tohumu küspesi
solventi
90 1.81 1.17 1.74 48
Sorgum dane öğütülmüş 89 1.96 1.3 1.88 11
Kurutulmuş sorgum dane 82 2.21 1.5 2.08 11
Tüm soya 88 2.3 1.57 2.14 40
Peletlenmiş soya fasulyesi 88 2.3 1.57 2.14 40
Kavrulmuş soya fasulyesi 88 2.3 1.57 2.14 40
Solvent %44 ham proteinli soya küspesi 91 2.03 1.35 1.92 49
Solvent %49 ham proteinli soya küspesi 91 2.12 1.41 1.99 54
Dane yulaf 89 1.79 1.15 1.72 13
Dane yulaf buharda kurutulmuş 84 2.16 1.43 2.01 13
191
Tablo 10.3.4’ ün devamı Yem girdisi Kuru madde
Yüzdesi (%)
Yaşam payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
Payı Enerji
(Mcal/kg)
Süt Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Döğülmüş kabuksuz yulaf 91 2.25 1.52 2.1 18
Orta kalite yulaf 90 2.21 1.5 2.08 17
Kuru ayran (yayık atığı) 92 2.16 1.43 2.01 34
Balık unu 90 1.72 1.08 1.68 66
İstakoz atığı küspesi 94 0.79 0 0.64 35
Karides artıkları küspesi 90 1.06 0.2 1.04 50
Yaş bira atığı tahıl 23 2.05 1.37 1.94 27
Kuru bira atığı tahıl 92 2.03 1.35 1.92 25
Kuru bira mayası 94 1.88 1.21 1.79 48
Havuç yaprakları 16 1.7 1.06 1.66 13
İmbikleme arpası 90 1.81 1.17 1.74 30
Yaş imbikleme tahılları 25 2.21 1.5 2.08 28
İmbikleme mısırı kuru 91 2.49 1.66 2.32 31
İmbikleme mısırı yaş 36 2.54 1.7 2.38 30
İmbikleme mısırı diğer eriyenlerde 90 2.49 1.66 2.32 30
Mısır imbikleme yan ürünü 7 2.27 1.55 2.12 22
İmbikleme tahılları sorgum kuru 91 2.05 1.37 1.94 32
İmbikleme tahılları sorgum yaş 35 2.12 1.41 2.01 32
İmbikleme sorgum diğer eriyiklerde 92 2.05 1.37 1.94 31
Kuru imbikleme eriyikleri 93 2.16 1.43 2.01 29
Keten tohumu küspesi solventi 91 1.79 1.15 1.72 39
Küçük kuru fasulye kabukları 90 2.03 1.35 1.92 24
Kabak atıkları 10 2.05 1.37 1.94 16
Sıvı kanola küspesi 90 1.63 1.02 1.61 40
Narenciye melası 65 1.81 1.17 1.74 10
Şeker pancarı yaprakları 20 1.28 0.57 1.28 14
Şeker pancarı yaprak silajı 25 1.15 0.35 1.13 12
Melaslı yaş şeker pancarı posası 24 1.81 1.17 1.74 11
Melaslı kuru şeker pancarı posası 92 1.79 1.15 1.72 11
Fermantasyon eriyikli melas 46 0 0 0 80
Patates kabukları 21 1.9 1.24 1.83 10
Kabukları alınmış yalancı safran küspesi
solventi
91 1.79 1.15 1.72 48
Yağı alınmış kuru süt 94 2.12 1.41 1.99 36
Peynir altı suyu (kuru) 94 1.96 1.3 1.88 14
Tahıl elek artıkları 90 1.46 0.82 1.46 14
Tahıl tozu 92 1.7 1.06 1.66 10
Et unu tavuk 93 1.63 1.02 1.61 56
Et ve kemik unu tavuk 93 1.66 1.04 1.63 56
Tavuk atıkları küspesi 93 1.88 1.21 1.79 62
Tavuk kanı 91 1.5 0.84 1.48 92
Buhar kurutulmuş tavuk kemik küspesi 95 0.6 0 0.24 13
Şerbetçi otu yaprakları 37 1.08 0.24 1.06 15
Triticale dane 89 2.05 1.37 1.94 14
Turp yaprakları (mor) 18 1.57 0.95 1.55 16
Turp kökleri 9 2.1 1.39 1.96 12
Yerfıstığı küspesi solventi 91 1.81 1.17 1.74 50
Yerfıstığı zarları 92 0 0 0 17
Yengeç atığı küspesi 91 0.82 0 0.66 32
192
Tablo 10.3.4’ ün devamı Yem girdisi Kuru madde
Yüzdesi (%)
Yaşam payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim Payı
Enerji(Mcal/k
g)
Süt Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Yonca tohum ayıklama artığı 91 2.03 1.35 1.92 34
Yonca yaprak hamuru 89 1.57 0.95 1.55 28
Taze ladino (üçgül) yoncası 19 1.57 0.95 1.55 25
Ayçiçeği küspesi solventi 92 1.46 0.82 1.46 38
Ayçiçeği küspesi kabuklu 91 1.26 0.55 1.26 31
Bütün pamuk tohumu 91 2.36 1.61 2.19 23
Soya kabukları 90 1.81 1.15 1.74 13
Soya değirmen artıkları 90 1.13 0.31 1.1 15
Peletlenmiş pamuk tohumu 92 2.16 1.48 2.01 26
Çırçırlanmış pamuk tohumu 90 2.36 1.61 2.19 24
(x) Enerji: 1 Mcal = 1000 kcal
1 kcal=0.001 Ncal
1 kcal=0.0041868 Megajoule=4.1868 kilojoule=4186.8 joule
Tablo 10.3.5. Süt ve besi sığırlarının beslenmesinde kuru madde (KM) ve besin değerleri
(Enerji kaynakları) Yem girdisi Kuru
madde
Yüzdesi
(%)
Yaşam
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Süt
Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Mısır dane 88 2.16 1.43 2.01 9
Döğülmüş mısır dane 88 2.16 1.43 2.01 9
Buharda kurutulmuş mısır dane 85 2.3 1.57 2.14 9
Yüksek yağlı mısır danesi 88 2.25 1.52 2.1 8
Dane pirinç 89 1.88 1.21 1.79 8
Deniz yosunu (kelp) kuru 91 0.84 0 0.64 7
Yaş elma posası 20 1.55 0.91 1.52 6
Kuru elma posası 89 1.46 0.82 1.46 5
Enginar dal ve yaprakları 27 1.37 0.68 1.35 6
Havuç posası 14 1.39 0.73 1.39 6
Kuru narenciye posası 90 1.88 1.21 1.79 7
Mısır ve koçan küspesi 87 1.96 1.3 1.88 9
Pancar melası 77 1.74 1.1 1.7 9
Kamış melası 76 1.74 1.1 1.7 6
Kuru kamış melası 94 1.72 1.08 1.68 9
Hemiselüloz bitki melası 61 1.79 1.15 1.72 1
Papates atıkları yaş 14 1.96 1.3 1.88 7
Patates atıkları kuru 89 2.05 1.37 1.94 8
Patates atıkları kireçli yaş 17 1.9 1.24 1.83 5
Patates atıkları filtrelenmiş parçalar 14 1.81 1.17 1.74 5
Kuru portakal posası 89 1.9 1.24 1.83 9
Hayvansal ve bitkisel yağlar 99 6.29 5.08 6.29 0
193
Tablo 10.3.6. Süt ve besi sığırlarının beslenmesinde kuru madde (KM) ve besin değerleri
(Yüksek proteinli kaba yemler) (x) Yem girdisi Kuru
madde
Yüzdesi
(%)
Yaşam
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Süt
Verim
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Ada çayı taze 50 1.1 0.26 1.08 13
Arpa silaj 35 1.28 0.57 1.28 12
Olgun arpa silajı 35 1.28 0.57 1.28 12
Bahçe otu taze çiçeklenen 24 1.46 0.82 1.46 14
Bahçe otu samanı 88 1.3 0.62 1.3 10
Sahil bermuda otu soldurulmuş 90 1.39 0.73 1.39 16
Sahil bermuda otu samanı 89 1.24 0.51 1.24 10
Bermuda otu samanı 89 1.17 0.4 1.17 10
Bermuda otu silajı 26 1.1 0.26 1.08 10
Taze gazal boynuzu (Birdsfoot)(sarı çiçekli) 22 1.5 0.84 1.48 21
Gazal boynuzu (Birdsfoot)(sarı çiçekli) samanı 89 1.26 0.55 1.26 16
Bezelye nohut sapı samanı 89 1.32 0.66 1.32 10
Bezelye nohut sapı silajı 25 1.28 0.57 1.28 16
Brome otu samanı 89 1.21 0.46 1.21 10
Brome otu saman silajı 35 1.26 0.55 1.26 11
Buğday silajı 33 1.3 0.62 1.3 12
İlk çiçeklenmiş taze taçlanmış buğday otu 37 1.32 0.66 1.32 11
Olgunlaşmış taze taçlanmış buğday otu 50 1.21 0.46 1.21 10
Taçlanmış buğday otu samanı 92 1.19 0.44 1.19 10
Tarla buğdayı taze 21 1.63 1.02 1.61 20
Burçak samanı 89 1.28 0.57 1.28 18
Çavdar samanı 90 1.28 0.57 1.28 10
Çavdar silajı 32 1.3 0.62 1.3 14
Yonca peletleri 91 1.26 0.55 1.26 18
Soldurulmuş yonca %17 protein 92 1.37 0.68 1.35 19
Fiğ samanı 88 1.37 0.68 1.37 14
Taze yonca 24 1.37 0.68 1.35 19
İlk çiçeklenme yonca samanı 90 1.3 0.62 1.3 19
Kahve danesi 88 0.79 0 0.35 13
Nane sapı silajı 27 1.21 0.46 1.21 14
Tam çiçeklenmiş yonca samanı 88 1.19 0.44 1.19 16
Olgun yonca samanı 88 1.1 0.26 1.08 13
Yonca silajı 30 1.21 0.46 1.21 18
Soldurulmuş yonca silajı 39 1.28 0.57 1.28 18
Orta çiçeklenmede yonca samanı 89 1.28 0.57 1.28 17
Tatlı mısır silajı 24 1.46 0.82 1.46 11
Yaş pancar posası 17 1.79 1.15 1.2 11
Kurutulmuş pancar posası 91 1.74 1.1 1.7 11
Pamuk çır çır atığı 91 0.95 0 0.88 10
Triticale samanı 90 1.24 0.51 1.24 10
Triticale silajı 34 1.28 0.57 1.28 14
Sapsız üzüm posası 91 0.84 0 0.6 12
Taze kırmızı yonca 24 1.43 0.79 1.43 18
Ladino (üçgül) yoncası samanı 90 1.37 0.68 1.35 21
Tatlı yonca samanı 91 1.17 0.4 1.17 16
194
Tablo 10.3.6’ nın devamı Yem girdisi Kuru
madde
Yüzdesi
(%)
Yaşam
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Süt
Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Ot samanı 88 1.28 0.57 1.28 10
Ot silajı 30 1.37 0.68 1.35 11
Papates sapları silajı 15 1.3 0.62 1.3 15
Yalancı safran küspesi solventi 91 1.21 0.46 1.21 24
Kuru domates posası 92 1.43 0.79 1.43 23
Soya samanı 89 1.15 0.35 1.13 15
Yulaf silajı 35 1.32 0.66 1.32 12
Taze olgunlaşmamış sudan otu 18 1.61 0.97 1.57 17
Yulaf samanı 90 1.19 0.44 1.19 10
Sudan otu slajı 31 1.28 0.57 1.28 10
Şerbetçi otu sapları silajı 30 1.17 0.4 1.17 15
Kullanılmış şerbetçi otu 89 0.88 0 0.77 23
taze çiçeklenme öncesi (timothy) çayır kelp kuyruğu 26 1.43 0.79 1.43 11
İlk çiçeklenme (timothyy) çayır kelp kuyruğu samanı 88 1.3 0.62 1.3 11
Kırmızı yonca samanı 88 1.21 0.46 1.21 15
Yonca sapları 89 1.04 0.15 1.02 11
Çayır kelp kuyruğu (timothy silajı) 34 1.3 0.62 1.3 10
Tablo 10.3.7.Süt ve besi sığırlarının beslenmesinde kuru madde (KM) ve besin değerleri
(Düşük proteinli kaba yemler)(x) Yem girdisi Kuru
madde
Yüzdesi
(%)
Yaşam
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Süt
Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Amokyaklanmış pirinç sapları 87 0.99 0.07 0.97 9
Pirinç sapları 91 0.93 0 0.84 4
Kuru sorgum sap ve yaprakları 87 1.21 0.46 1.21 5
Pirinç zarları 92 0.77 0 0.18 3
Pirinç değirmen artıkları 91 0.95 0 0.88 7
Pamuk tohumu kabukları 90 0.99 0.07 0.97 5
Çavdar sapları yeşil 89 0.97 0.02 0.95 4
Çayır samanı 90 1.1 0.26 1.08 7
Kanarya otu samanı 91 1.17 0.4 1.17 9
Kızılcık posası 88 1.08 0.24 1.06 7
Peletlenmiş mısır bitkisi 91 1.41 0.75 1.41 9
Solgun mısır sapları 80 1.52 0.88 1.5 9
Olgun mısır sapları 80 1.3 0.62 1.3 5
Süt mısır silajı 26 1.46 0.82 1.46 8
İyi daneli olgun mısır silajı 34 1.66 1.04 1.63 8
Mısır koçanları 90 1.06 0.2 1.04 3
Mısır konserve artığı 29 1.55 0.91 1.52 8
Tam çiçeklenmiş (timothy) çeyır
Kelp kuyruğu samanı
88 1.26 0.55 1.26 8
Yer fıstığı kabukları 91 0.79 0 0.4 7
Yayla otu samanı 91 1.1 0.26 1.08 7
Sudan otu samanı 88 1.26 0.55 1.26 9
195
Tablo 10.3.7’nin devamı Yem girdisi Kuru
madde
Yüzdesi
(%)
Yaşam
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Süt
Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Soya sapları 88 0.95 0 0.88 5
Sorgum silajı 32 1.3 0.62 1.3 9
Yulaf sapları yeşil 91 1.06 0.2 1.04 4
Yulaf değirmen yan ürünleri 89 0.84 0 0.66 8
Yulaf kabukları 93 0.93 0 0.84 4
Bezelye nohut sapları 89 1.1 0.26 1.08 7
Buğday samanı 90 1.26 0.55 1.26 9
Buğday sapları 91 0.95 0 0.88 3
Buğday sapları amokyaklanmış 85 1.1 0.26 1.08 9
Arpa samanı 90 1.26 0.55 1.26 9
Arpa sapları 90 0.97 0 0.93 4
Ayçiçeği danesi kabukları 90 0.93 0 0.84 4
Badem kabukları 89 1.3 0.62 1.3 5
(x) Enerji: 1 Mcal = 1000 kcal
1 kcal=0.001 Ncal
1 kcal=0.0041868 Megajoule=4.1868 kilojoule=4186.8 joule
Tablo 10.3.8. Süt ve besi sığırlarının beslenmesinde kuru madde (KM) ve besin değerleri
(Ca, P ve azot kaynakları)(x) Yem girdisi Kuru
madde
Yüzdesi
(%)
Yaşam
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Et verim
payı
Enerji
(Mcal/kg)
Süt
Verim payı
Enerji
(Mcal/kg)
Ham
protein
(%)
Mermer tozu 99 0 0
0 0
Tuz 99 0 0 0 163
Amonyum klörür 99 0 0 0 132
Amonyum sülfat 99 0 0 0 0
Öğütülmüş dolomit 98 0 0 0 70
Mono amonyum fosfat 97 0 0 0 0
Mono dikalsiyum fosfat 99 0 0 0 0
Floru alınmış fosfat 98 0 0 0 115
Diamonyum fosfat (DAP) 96 0 0 0 0
Di kalsiyum fosfat 96 0 0 0 0
Sodyum Tri fosfat 98 0 0 0 0
Öğütülmüş kireç taşı 99 0 0 0 288
Üre %46 azotlu 99 0 0 0 0
Kalsiyum karbonat 100 0 0 0 0
(x) Enerji: 1 Mcal = 1000 kcal
1 kcal=0.001 Ncal
1 kcal=0.0041868 Megajoule=4.1868 kilojoule=4186.8 joule
196
Tablo 10.3.9. Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları oluşturabilecek yemlerin
KM, HP ve ME içerikleri Yemler KM (g/kg) HP (gr/kg) ME (kcal/kg)
Kuru yonca %88=880 g/kg %16=160 g/kg 2100
Mısır silajı 300 25 700
Arpa 880 110 2900
Pamuk tohumu küspesi 880 320 2900
Sığır besi yemi 880 220 2600
Dane arpa %89=890 g/kg %12=120g/kg 2.03YP+1.35ETVP=3.38Mcal/kg
Mısır glüteni %90=900 g/kg %22=220 g/kg 1.9YP+1.24ET VP=3.14 Mcal/kg
Mısır dane %88=880 g/kg %9=90 g/kg 2.16 YP+1.43ETVP=3.59Mcal/kg
Arpa silajı %35 =350g/kg %12=120 g/kg 1.28YP+0.57ETVP=1.85 Mcal/kg
Taze yonca %24=240g/kg %19=190 1.37YP+0.68ETVP=2.05Mcal/kg
Soldurulmuş yonca
%17 protein
%92=920g/kg %19=190 %1.37YP+0.68ETVP=2.05Mcal/kg
Fiğ samanı %88=880 g/kg %14=140 %1.37YP+0.68ETVP=2.05Mcal/kg
Tablo 10.3.10. Bazı yem hammaddelerinin besin madde içerikleri Yem TL/kg KM(%) HS(%) ME
(Mcal/kg)
HP
(g/kg)
Ca
(g/kg)
P
(g/kg)
Yonca kuru otu 50 000 91 34.5 2.00 130 10.3 1.64
Mısır silajı 30 000 33 7.92 0.88 26.7 0.8 0.7
Mısır 100 000 88 1.8 2.75 90.0 0.2 3.0
Arpa 95 000 88 5.3 2.89 119 0.5 3.4
Buğday kepeği 85 000 89 9.8 2.30 150 1.2 12.3
Soya küspesi 150 000 89 6.3 2.90 440 2.9 6.3
Çiğit 120 000 92 19.3 3.52 219 1.5 6.9
Kireç taşı 30 000 100 360 0.2
DCP 175 000 100 237 188.0
Tuz 35 000 100
197
10.4. 2011 YILI YEM FİYATLARI
Tablo 10.4.1 ve Tablo 10.4.2’de 2011 yılı için yem fiyatları verilmiştir.
Tablo 10.4.1.Yem fiyatları
Yem çeşidi Fiyat/TL/1 çuval (x)
Peşin
(Ton/TL+KDV)
45 gün
(Ton/TL+KDV)
90 gün
(Ton/TL+KDV)
Uzunköprü Yem Fabrikası (xx)
Tarım 13/24 sığır süt yemi 600 625 650
Tarım 14/25 sığır besi yemi 600 625 650
Tarım buzağı başlangıç yemi 650 675 700
Tarım buzağı büyütme yemi 625 650 675
Tarım kuzu başlangıç yemi 650 675 700
Tarım kuzu büyütmr yemi 625 650 675
Kırklareli Fabrikası (xxxx)
Ergene sığır süt yemi 18/26 650 675 700
“ 22/24 650 675 700
“ 20/28 700 725 750
“ 24/26 700 725 750
Ergene sığır besi yemi 16/26 650 675 750
“ 18/28 700 725 750
Buzağı başlangıç yemi 700 725 750
Buzağı büyütme yemi 650 675 700
Düve yemi 650 675 700
Kuru dönem yemi 625 650 675
Konsantre süt yemi 850 875 900
Süt yemi 850 875 900
Omega enerji yemi 875 900 925
Kuzu başlangıç yemi 700 725 750
Kuzu büyütme yemi 650 675 700
Koyun süt yemi 650 675 700
Koyun besi yemi 650 675 700
(x) 1 çuval 50 kg
(xx) “tarım” markasıyla üretilen yemler
(xxx) “ergene” markasıyla üretilen yemler
198
Tablo. 10.4.2. Kırklareli yem fabrikasında kampanyalı satışlarda yem fiyatları
Yem çeşidi Fiyat/TL/Çuval Fiyat/TL/ton
18 proteinli pelet ve toz süt yemi 31 620
20 “ 32.25 645
22 proteinli pelet süt yemi 34.75 695
Buzağı başlangıç yemi 34.25 685
Buzağı büyütmr yemi 32.75 655
Toz-pelet besi yemi 32.25 645
Pelet-tozbesi başlangıç yemi 32.75 655
Pelet toz besi bitirme yemi 35.0 700
17 proteinli 1. sınıf düve yemi 34.25 685
Kuru dönem(gebe düve) yemi 31.50 630
40 kg çuval toz küspe 18.50 462.50
Kuzu başlangıç yemi 34.25 685
Kuzu büyütme yemi 32.75 655
Kuzu besi yemi 34.75 695
Toklu besi yemi 35.50 710