Raport z badania potrzeb

potencjalnych użytkowników

Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych

Ryszard Skrzypiec

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

Warszawa, lipiec 2014 r.

Projekt współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju

w ramach programu Innowacje Społeczne

realizowany w konsorcjum

z Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego

Uniwersytetu Warszawskiego, Akces Lab – Spółdzielnią Socjalną

oraz Siecią Obywatelską Watchdog Polska

2

Wprowadzenie ............................................................................................................................ 3

Metodologia ............................................................................................................................... 4

Realizacja badania .................................................................................................................. 4

Pytania badawcze ................................................................................................................... 6

Wyniki badania .......................................................................................................................... 8

Załączniki ................................................................................................................................. 12

1. Raporty badawcze ............................................................................................................ 12

A. Raport z badania fokusowego nr 1 .............................................................................. 12

B. Raport z badania ankietowego on-line ........................................................................ 14

C. Raport z badania fokusowego nr 2 .............................................................................. 23

D. Raport z badania techniką telefonicznego wywiadu indywidualnego ........................ 26

E. Raport z badania fokusowego nr 3 .............................................................................. 31

2. Narzędzia badawcze ......................................................................................................... 34

A. Scenariusz badania fokusowego nr 1 .......................................................................... 34

B. Kwestionariusz ankiety on-line ................................................................................... 34

C. Scenariusz badania fokusowego nr 2 ........................................................................... 38

D. Dyspozycje do telefonicznych wywiadów indywidualnych ....................................... 38

E. Scenariusz badania fokusowego nr 3 ........................................................................... 40

3. Tabele i wykresy .............................................................................................................. 41

3

Wprowadzenie Celem badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych

było rozpoznanie stopnia i sposobu wykorzystania orzeczeń sądowych w działaniach

organizacji pozarządowych, identyfikacja barier i czynników sprzyjających efektywnemu

zdobywaniu i korzystaniu z ważnych z ich punktu widzenia informacji z zakresu prawa. Jego

wyniki służą zarówno dopasowaniu narzędzia analizy orzeczeń do potrzeb, oczekiwań

i możliwości jego potencjalnych użytkowników, ale także przygotowaniu działań

promujących korzystanie przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych w każdym

z aspektów ich działalności (formalno-prawnym, operacyjnym, systemowym),

jak i udostępnione narzędzie (walor edukacyjny projektu).

Z uwagi na fakt, że badanie miało charakter eksploracyjny, niniejszy raport zawiera

rekomendacje pod adresem zespołów, których zadaniem jest opracowanie i wdrożenie

Systemu oraz jego promocję. Wnioski z badania mają charakter syntetyczny, natomiast

szczegółowe analizy zawierają raporty z poszczególnych faz badania1. Przedstawione

w raporcie zestawy propozycji zgłoszone przez badanych wymagają opracowania pod kątem

funkcjonalności SAOS.

1 Szczegółowe raporty badawcze opublikowano w części Załączniki, 1. Raporty badawcze.

4

Metodologia

Realizacja badania

Na wykorzystane w badaniu instrumentarium badawcze złożyły się: 1) badania ankietowe

on-line (zakładana próba: n= 500), 2) telefoniczne wywiady kwestionariuszowe (zakładana

liczba respondentów: n = 20-25), 3) badanie fokusowe (3 sesje, zakładana liczba uczestników:

n = 18-30).

Badaniem objęto zbiorowość członków i pracowników organizacji pozarządowych,

w szczególności organizacji członkowskich OFOP, o różnym poziomie orientacji w zakresie

badanego problemu.

Badanie realizowano w 3 fazach: eksploracyjnej, pogłębiającej i podsumowującej w okresie

od lutego do lipca br. Taki sposób organizacji badania umożliwił opracowanie narzędzi

badawczych dostosowanych do potrzeb każdego etapu, z uwzględnieniem wniosków

(merytorycznych i metodologicznych) wynikających z etapu poprzedniego.

1. Faza eksploracyjna

Badanie w tej fazie prowadzono w okresie od lutego do maja br. z wykorzystaniem technik

badania fokusowego i ankiety on-line. Jego celami były:

- identyfikacja istotnych aspektów problemu badawczego, czyli: 1) znaczenie prawa

w działaniach organizacji pozarządowych; 2) korzystanie przez organizacje pozarządowe

z orzeczeń sądowych w ich działalności w obszarach: ogólnoustrojowym (np. dostęp

do informacji publicznych), formalno-prawnym i finansowym, merytorycznym

(specjalistycznym, specyficznym dla każdej organizacji); 3) ocena dostępności orzeczeń

sądowych w momencie badania; 4) projekcja systemu analiz orzeczeń sądowych;

- przygotowanie kolejnych etapów badania (zgodnie z założeniami o fazowości jego

realizacji), czyli: doprecyzowanie problemów i pytań badawczych, opracowanie narzędzi

badawczych, rekrutację respondentów.

Dzięki zastosowaniu dwóch odmiennych technik badawczych ta faza została podzielona na

dwie podfazy: przygotowawczą (badanie fokusowe) i badania właściwego (ankieta). Taki

sposób organizacji pozwolił na zwiększenie trafności wyników tej fazy badania.

A. Badanie fokusowe nr 1

Zrealizowano w formie panelu dyskusyjnego w dniu 3 marca br. W badaniu wzięło udział

7 respondentów reprezentujących organizacje skupione w Grupie ds. Zdrowia OFOP oraz

2 przedstawicieli OFOP.

Problemy i pytania badawcze, wokół których toczyła się dyskusja w trakcie tego panelu,

zawiera scenariusz fokusa nr 12.

Wyniki badania fokusowego nr 1 zawiera Raport z badania fokusowego nr 1:

„Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników orzeczeń sądowych w ramach Projektu

SAOS (organizacje działające w ochronie zdrowia, w tym na rzecz osób wykluczonych)”.

Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej

podfazie (kwestionariusz ankiety), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione

w raporcie końcowym z badania.

B. Badanie ankietowe on-line

Badanie zrealizowano w okresie kwiecień – lipiec br. na dwóch odmiennie rekrutowanych

próbach badawczych: 1) adresowanej (kwestionariusz ankiety był dystrybuowany

za pośrednictwem adresów e-mail do organizacji pozarządowych znajdujących się w bazie

2 Narzędzia badawcze wykorzystane w poszczególnych fazach badania opublikowano w części Załączniki, 2.

Narzędzia badawcze.

5

danych OFOP liczącej 1375 rekordów) i 2) otwartej (rekrutacji do badania dokonano poprzez

zamieszczenie zaproszenia i linku do ankiety na portalu http://www.ngo.pl/).

Problemy i pytania badawcze zawiera kwestionariusz ankiety on-line.

Wyniki badania ankietowego zawiera Raport z badania ankietowego: „Orzeczenia sądowe

w organizacjach pozarządowych – znaczenie, korzystanie, potrzeby.” Wyniki zostały

wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej fazie

(pogłębiającej), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie końcowym

z badania.

2. Faza pogłębiająca

Badanie w tej fazie prowadzono w okresie czerwiec – lipiec br. z wykorzystaniem technik

badania fokusowego i telefonicznych wywiadów kwestionariuszowych. Jego celami były:

pogłębienie wiedzy o istotnych aspektach problemu badawczego, czyli 1) udział

organizacji w stanowieniu prawa; 2) zainteresowanie i wykorzystywanie orzeczeń

sądowych

w działalności organizacji i 3) promocja orzeczeń i Systemu wśród potencjalnych

użytkowników – organizacji pozarządowych;

przygotowanie kolejnej fazy badania (zgodnie z założeniami o fazowości jego

realizacji), czyli: doprecyzowanie problemów i pytań badawczych, opracowanie

narzędzi badawczych, rekrutację uczestników.

Dzięki zastosowaniu dwóch odmiennych technik badawczych ta faza została podzielona

na dwie podfazy: przygotowawczą (badanie fokusowe) i badania właściwego (wywiady).

Taki sposób organizacji pozwolił na zwiększenie trafności tej fazy badania.

C. Badanie fokusowe nr 2

Zrealizowano w formie panelu dyskusyjnego w dniu 9 czerwca br. W badaniu wzięło udział

12 uczestników reprezentujących organizacje zajmujące się rzecznictwem społecznym, w tym

podmioty zaangażowane w realizację projektu. Problemy i pytania badawcze, wokół których

toczyła się dyskusja w trakcie tego panelu, zawiera scenariusz fokusa nr 2.

Wyniki badania fokusowego nr 2 zawiera Raport z badania fokusowego nr 2 „Komentarz

do wstępnych wyników badania ankietowego: Identyfikacja potrzeb potencjalnych

użytkowników SAOS”. Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia

zastosowanego w następnej podfazie (scenariusz wywiadu), natomiast najważniejsze wnioski

zostały uwzględnione w raporcie końcowym z badania.

D. Telefoniczne wywiady indywidualne

Zrealizowano w okresie czerwiec – lipiec br. na zbiorowości 22 respondentów wytypowanych

z grona respondentów badania ankietowego, którzy zgłosili zainteresowanie udziałem w tej

fazie badania i podali kontakt (N = 50).

Problemy i pytania badawcze, wokół których prowadzono wywiad zawierają dyspozycje

do telefonicznego wywiadu indywidualnego.

Wyniki badania w formie wywiadów zawiera Raport z badania potrzeb potencjalnych

użytkowników SAOS zrealizowanego techniką telefonicznych wywiadów indywidualnych.

Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej

fazie (podsumowującej), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie

końcowym z badania.

6

3. Faza podsumowująca

Badanie w tej fazie przeprowadzono w lipcu br. z wykorzystaniem techniki badania

fokusowego, raport z badania podano także publicznym konsultacjom.

Celem badania był krytyczny komentarz do obserwacji i wniosków sformułowanych

na podstawie poprzednich faz badania, w szczególności w zakresie:

znaczenia prawa w działaniach organizacji pozarządowych i ich uczestnictwa

w stanowieniu prawa;

korzystania przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych (zainteresowanie,

doświadczenia, możliwości);

projekcji systemu udostępniania orzeczeń sądowym potencjalnym użytkownikom;

promocji korzystania z orzeczeń i systemu ich udostępniania w gronie potencjalnych

użytkowników.

E. Badanie fokusowe nr 3

Badanie zrealizowano 16 lipca br. z wykorzystaniem techniki badania fokusowego.

W badaniu wzięło udział 7 panelistów reprezentujących 5 organizacji pozarządowych

prowadzących działalność lokalną, które wykorzystują orzeczenia sądowe we własnej

działalności.

Problemy i pytania badawcze, wokół których prowadzono wywiad zawiera scenariusz fokusa

nr 3.

Wyniki badania fokusowego nr 3 zawiera Raport z badania fokusowego nr 3 „Komentarz do

wyników badania potrzeb potencjalnych użytkowników SAOS”. Wyniki badania zostały

uwzględnione w raporcie końcowym z badania.

E. Publiczne konsultacje końcowego raportu z badania

Raport końcowy poddano publicznym konsultacjom. W pierwszej połowie lipca został

udostępniony na stronie realizatora, czyli Ogólnopolskiej Federacji Organizacji

Pozarządowych http://ofop.eu/.

Wnioski ze wszystkich faz badania zostały uwzględnione w raporcie końcowym.

Pytania badawcze

Badanie podejmuje następujące problemy badawcze i odpowiada na następujące pytania

badawcze:

Problem 1. Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa

Pytania badawcze

Czy organizacje pozarządowe angażują się w działania na rzecz stanowienia prawa

(np. biorą udział w konsultacjach społecznych, działaniach rzeczniczych)?

Skąd czerpią wiedzę w zakresie problemu, którymi się zajmują, i które podejmują w

tego typu działaniach (konsultacje, rzecznictwo)?

Problem 2. Korzystanie z orzeczeń sądowych

Pytania badawcze

Jaką rolę w działaniach organizacji pozarządowych pełnią orzeczenia sądowe?

Jaki zakres informacji zawartych w orzeczeniach sądowych interesuje organizacje

pozarządowe i jest przez nie wykorzystywany?

W jaki sposób organizacje pozarządowe znajdują orzeczenia sądowe?

Jakie są warunki akceptacji wyników wyszukiwania informacji prawnych

w internecie?

Co pomaga, a co utrudnia organizacjom pozarządowym znajdować i efektywnie

wykorzystywać znalezione orzeczenia sądowe?

7

Gdyby organizacja miała dostęp do bazy orzeczeń to według jakich kryteriów

chciałaby sortować i przeszukiwać ten zbiór?

Problem 3. Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe

Pytania badawcze

Czy orzeczenia sądowe są lub mogą być przydatne w działaniach organizacji

pozarządowych?

W jakich sytuacjach organizacje pozarządowe mogą, czy nawet powinny

wykorzystywać orzeczenia sądowe?

8

Wyniki badania Zbiorcze wyniki badania zostaną zaprezentowane w formie prób odpowiedzi na powyższe

pytania badawcze. Wyniki szczegółowe z wszystkich faz realizacji badania zawierają raporty

analityczne dołączone do niniejszego opracowania (zob. Załączniki 1. Raporty badawcze).

1. Znaczenie stanowienia i interpretacji prawa w działalności organizacji pozarządowych

Na podstawie przeprowadzonego badania możemy stwierdzić, że stanowienie i interpretacja

prawa są istotne właściwie dla wszystkich obszarów działania organizacji. Badani podkreślają

wagę regulacji ogólnoustrojowych, przepisów specyficznych dla funkcjonowania organizacji

pozarządowych, dziedzinowych odnoszących się do prowadzonej przez nie działalności

merytorycznej.

2. Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa

Z uwagi na charakter badania i zastosowane metody badawcze nie możemy udzielić trafnej

odpowiedzi na pytanie o zaangażowanie organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa.

W próbach badawczych znalazły się podmioty, dla których taka forma zaangażowania

stanowi ich misję; takie, dla których jest to jedna z wielu aktywności; takie, które robią to

z konieczności; organizacje, które dopiero mają takie zamiary; i wreszcie te, które się w to nie

angażują. Także cel, formy i szczebel instytucji państwa, który jest obiektem tego typu

oddziaływania są różne: od lokalnych po międzynarodowe, od konsultacji miejscowych

aktów prawa po litygacje strategiczne, od interwencji w sprawach indywidualnych osób

po systemowe zmiany prawa.

Natomiast możemy stwierdzić, że stanowienie prawa, w opinii badanych, odgrywa ważną rolę

w funkcjonowaniu ich organizacji pozarządowych i prowadzonych przez nią działaniach

merytorycznych. Wydaje się jednak, że w większym stopniu w tym pierwszym (np. prawo

stowarzyszeń, fundacji, księgowość) niż tym drugim zakresie (np. odpowiedzialność

organizacji, pożytek publiczny).

Organizacje pozarządowe wykorzystują wiele źródeł wiedzy o problemie, którym się zajmują

i/lub uczestniczą w stanowieniu prawa. Zresztą najczęściej dostosowane są

do indywidualnych potrzeb i możliwości wykorzystania. Przede wszystkim wskazują źródła

oficjalne (sądy, organy władzy i administracji publicznej, samorządowej, instytucje

międzynarodowe, np. Europejski Trybunał Sprawiedliwości), specjalistyczne (np. portal

informacyjny http://www.lex.pl/), fachowe piśmiennictwo (np. Przegląd Prawa Handlowego).

Ponadto informacje publikowane w mediach, a także dystrybuowane przez inne organizacje

pozarządowe, wymieniane na forach internetowych i portalach społecznościowych. Istotną

rolę odgrywa doświadczenie organizacji i wiedza zdobywana w trakcie prowadzonych

przez nią działań (np. relacje osobiste poszkodowanych, świadków zgłaszane

za pośrednictwem telefonu zaufania lub pozyskiwane w ramach prowadzonych programów

profilaktyczno-interwencyjnych). O ile jednak źródła oficjalne i specjalistyczne darzone

są dużym zaufaniem, to do pozostałych podchodzi się z pewną rezerwą.

Jednak, z uwagi na szczupłość kadr organizacji, wiedza prawna skumulowana jest w rękach

niewielkiego grona osób, czasem całego zarządu, a częściej jednej lub dwóch osób z tego

grona oraz prawnika i księgowej (o ile takie osoby są członkami lub pracownikami

organizacji).

3. Korzystanie z orzeczeń sądowych

Z uwagi na charakter badania, w próbach badawczych przeważały osoby, które deklarowały

znajomość i korzystanie z orzeczeń sądowych, wydaje się jednak, że w sektorze przeważają

organizacje, które nie znają, nie zetknęły się i nie korzystają z orzeczeń sądowych.

9

Także dlatego, że w ich opinii, „nie jest im to do niczego potrzebne” 3

, a dotychczasowa

działalność nie zmusiła ich do skorzystania z tego zasobu wiedzy prawnej. Niepodejmowanie

prób samodzielnego wyszukiwania informacji z zakresu prawa, w szczególności orzeczeń

sądowych, wynika zasadniczo z kilku powodów: 1) braku wiedzy o orzeczeniach sądowych

i ich roli jako wykładni prawa; 2) braku kompetencji niezbędnych do ich interpretacji;

3) niedostępność orzeczeń sądowych; 4) braku zaufania do zasobów internetu; 5) powierzenia

tego zadania specjaliście (prawnik, księgowa).

Orzeczenia sądowe, w opinii badanych wykorzystujących je w działalności organizacji,

to praktyczna wykładnia przepisów prawa i „kopalnia argumentów” i są wykorzystywane

w różnorodnych działaniach: strażniczych i rzeczniczych, działaniach operacyjnych

(związanych z realizacją misji organizacji) i na potrzeby uregulowania spraw formalnych

organizacji. Jednak trzeba zaznaczyć, że deklarujący korzystanie z tych instrumentów

postrzegają je raczej jako instrumenty działań operacyjnych (konkretna sprawa związana

z działalnością własnej organizacji) niż kontrolnej czy systemowej (zmiana prawa). Tym

niemniej formułuje się zastrzeżenia, co do możliwości powszechnego, efektywnego

i bezproblemowego korzystania z tego instrumentu. Jak stwierdza jeden z badanych: „Ogólnie

rzecz ujmując, byłaby ta wiedza przydatna we wszystkich wskazanych zakresach, jednak

orzecznictwo jest tak różne, szczególnie na poziomie Sądów Rejonowych, gdzie są

rejestrowane NGO. Uwagi do statutów, błędnie wypełnionych formularzy KRS, protokołów

i uchwał każdorazowo są różne i w dużej mierze zależą od tego, co akurat wyłapie

referendarz sądowy. Reasumując, są przydatne, jednak to kwestia uznaniowa.”

Uczestnicy pierwszego fokusa sformułowali bogaty katalog treści możliwych

do wyabstrahowania z orzeczeń sądowych, w świetle wyników badania, wydaje się jednak,

że w praktyce zakres wykorzystywanych informacji jest uboższy. Organizacje pozarządowe

poszukują w orzeczeniach raczej argumentów pozwalających załatwić daną sprawę

niż wprowadzić zmianę społeczną. Interesuje ich bardziej treść orzeczenia niż jego cechy

(organ orzekający, data, miejsce i sprawca zdarzenia, wysokość kary).

Najczęściej eksplorowane są dwa zakresy: 1) odpowiedzialność organizacji, jej organów

i personelu za skutki działań (lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu,

ale także prawa i obowiązki korzystających; 2) procedury regulujące działalność organizacji

pozarządowych (np. rejestracja działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji

publicznej, sądownictwa).

Propozycje słów kluczy, przy pomocy których badani przeszukują zasoby internetu

w poszukiwaniu informacji prawnych są mocno rozstrzelone (ich zestawienia zawierają

raporty z badania ankietowego i zrealizowanego za pomocą wywiadów telefonicznych,

zob. Załączniki 1. Raporty badawcze) i wydają się nie wyczerpywać wszystkich możliwych

rozwiązań w tym zakresie.

Bardziej użyteczna wydaje się analiza propozycji kryteriów porządkowania i przeszukiwania

tych zasobów. Lista proponowanych rozwiązań obejmuje:

porządkowanie wg głównych działów prawa (kodeks cywilny, karny, handlowy,

organizacji pozarządowych z poddziałami);

możliwość przeszukiwania krzyżowego: a) po konkretnych przepisach prawa4,

b) po działach (np. ochrona zdrowotna, podatki); c) po sygnaturach; d) datach

orzeczeń; e) po podmiocie będącym stroną w sporze; f) ze względu na rodzaj

i wysokość orzeczonej kary; g) autorach publikacji (literatura przedmiotu, oznaczone

cytaty);

3 Cytowane w raporcie fragmenty to wypowiedzi badanych ze wszystkich faz badania.

4 Co powinno stanowić podstawę porządkowania. Jak stwierdza jeden z badanych („Obecnie wyskakuje głównie

treść ustaw, a nie wyroki na nich oparte”).

10

mapowanie orzecznictwa (np. odpowiedzialność opiekuna, odpowiedzialność karna

organizacji);

wewnętrzne linki do konkretnych przepisów prawa, orzeczeń, glos, komentarzy,

możliwość szybkiego przeskakiwania do wyroków powiązanych (na wzór

funkcjonujących już rozwiązań, np. Lex);

obejmującego historię sprawy;

index hasłowy (np. handel ludźmi);

wyszukiwanie zaawansowane pozwalające na uściślanie wyników wyszukiwania.

uwzględnienie orzeczeń z uzasadnieniami, glosami i z podziałem na konkretne

zagadnienia prawne i czyny (uporządkowana tak, jak ma to miejsce np, w Przeglądzie

Prawa Handlowego);

szeregowanie orzeczeń wedle popularności w przywoływaniu i glosowaniu, autorów i

rangi prawodawczej;

zsynchronizowanie z portalem prawnym Sejmu;

udostępniona profilem EPUAP lub podobnym.

Powyższy zestaw propozycji można sprowadzić do następującej konkluzji: potrzebna jest

darmowa, kompleksowa i aktualizowana na bieżąco baza orzeczeń sądowych z możliwością

pełnotekstowego (językiem dostosowanym do kompetencji zwykłego obywatela,

a nie prawnika) przeszukiwania pod różnymi kątami: meritum, obszar, czas, sędzia

itp., pozwalająca docierać do dobrze i wszechstronnie otagowanych i zlinkowanych wyników.

Wiarygodność wyników wyszukiwania informacji prawnych w internecie w opinii badanych

warunkują następujące aspekty:

data publikacji;

źródło (oficjalna strona instytucji publicznej – parlament, rząd, ministerstwo, agencja,

samorząd, znana organizacja pozarządowa o dobrej reputacji, firma);

instancja wydająca orzeczenie (prawomocność);

liczba cytowań dokumentu;

autorska;

polecona przez specjalistę w zakresie danej tematyki.

Pomimo spełnienia powyższych warunków, wynik każdego wyszukiwania wymaga

weryfikacji z aktualnym stanem prawnym.

Lista zgłoszonych przez badanych barier utrudniających zdobywanie i wykorzystywanie

orzeczeń sądowych w działalności organizacji jest długa i obejmuje propozycje mieszczące

się zasadniczo w kategoriach ograniczeń: 1) technicznych (dostęp do orzeczeń

za pośrednictwem rzetelnej, wiarygodnej, wygodnej w obsłudze bazy), 2) merytorycznych

(kompetencje potencjalnych użytkowników, korzyści z korzystania z praktycznej wykładni

prawa w działalności organizacji); 3) proceduralnych (niejednolitość orzecznictwa)5.

Zresztą podobnie, co zresztą nie powinno dziwić, można uporządkować zidentyfikowane

przez badanych czynnik ułatwiające zdobywanie i wykorzystywanie orzeczeń sądowych.

4. Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe

Orzeczenie sądowe, w opinii badanych, to wyraz istotnego z punktu widzenia stosowania

prawa stanowiska, wiążącego dla stron i źródło normy dla wszystkich, definiującego

i precyzującego niektóre terminy i przepisy prawa.

Korzystanie z nich może być czynnikiem profesjonalizacji organizacji. Lepsza orientacja

w przepisach prawa i ich wykładni pozwala działać skuteczniej i zabezpiecza przed

przykrymi konsekwencjami. Korzystanie z nich przyczynia się także do – bardzo potrzebnego

5 Niektórzy z nich zastanawiają się czy chcą samodzielni ich szukać.

11

– upowszechnienia kultury prawnej w społeczeństwie. Korzystanie z orzeczeń pozwala

poszerzyć i wzmocnić możliwości udzielania indywidualnego wsparcia podopiecznym

poprzez udzielanie porad prawnych, co w sytuacji faktycznego niedorozwoju poradnictwa

prawnego byłoby niezwykle cenne. Stanowią dobry oręż w kontaktach z sądami

i administracją publiczną, ponieważ pozwalają posługiwać się argumentami zrozumiałymi

i akceptowanymi przez prawników i urzędników.

Badani podkreślają konieczność zapewnienia przyjazności Systemu umożliwiającej łatwe

poruszanie się po jego zasobach, docieranie do szukanych treści, tak aby mogli korzystać

z niego także niespecjaliści, co dobrze oddaje następująca wypowiedź „By pokrzywdzony

mógł sam łatwo znaleźć podobną sprawę. Oddziałuje to psychologicznie, mobilizuje do

podjęcia działania.”

Wśród propozycji ułatwiających i promujących korzystanie z Systemu na uwagę zasługują

m.in.:

możliwość otrzymywania spersonalizowanych powiadomień (tworzenie

indywidualnych chmur tagów);

możliwość sieciowania za pomocą bazy (np. organizacja zakłada profil i taguje, jakim

zakresem informacji się zajmuje, a baza podpowiada podobne profile);

udostępnienie orzeczeń sądowych w miejscach odwiedzanych przez organizacje

pozarządowe (zlinkowanie materiałów i opracowań publikowanych na ngo.pl,

udostępnianie informacji przez portale społecznościowe, dostępność w organizacjach

infrastrukturalnych, na szkoleniach).

Badani sformułowali także kilka istotnych zastrzeżeń pod adresem realizacji takiego

przedsięwzięcia, jak SAOS. Po pierwsze zgłosili wątpliwość co do sensowności gromadzenia

i udostępniania informacji, które już są udostępniane lub powinny być udostępniane przez

podmioty do tego zobowiązane (sądy powszechne), co dobrze oddaje następująca wypowiedź

jednego z panelistów „Patologiczny dla mnie jest pomysł, że my się spotykamy po piwnicach,

żeby wymyślać za publiczne pieniądze coś, co powinno robić Ministerstwo Sprawiedliwości.”

Tu postuluje się podjecie działań wymuszających na instytucjach do tego zobowiązanych

udostępnienie tego typu danych w dostępny sposób. Po drugie, obawę co do trwałości

Systemu (realność jego funkcjonowania po zakończeniu finansowania z projektu, w tym

kompletność i aktualność). Tu postuluje się podjęcie działań mających na celu

„samopodtrzymanie” narzędzia, m.in. poprzez zachęcenie organizacji do zasilania go

ważnymi treściami oraz rozpropagowanie informacji o jego funkcjonowaniu wśród

potencjalnych uczestników. Po trzecie, niebezpieczeństwo rozbudowy narzędzia

o funkcjonalności utrudniające korzystanie z Systemu niespecjalistom.

Konkludując trzeba zatem stwierdzić, że efektem realizacji projektu nie powinno być

narzędzie dublujące istniejące rozwiązania, wypracowane w ramach projektu funkcjonalności

Systemu powinny być przekazane administratorom istniejących już baz, natomiast System

powinien tworzyć nową jakość.

12

Załączniki

1. Raporty badawcze

A. Raport z badania fokusowego nr 1

„Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników orzeczeń sądowych w ramach

Projektu SAOS (organizacje działające w ochronie zdrowia, w tym na rzecz osób

wykluczonych)”

Badanie fokusowe nr 1 w formie panelu dyskusyjnego został przeprowadzony w dniu

3 marca br. W badaniu wzięło udział 7 respondentów reprezentujących organizacje skupione

w Grupie ds. Zdrowia OFOP oraz 2 przedstawicieli OFOP.

Cel i metoda badania

Badanie miało charakter eksploracyjny, a jego celem była identyfikacja istotnych aspektów

związanych z wykorzystywaniem w praktyce orzeczeń sądowych przez organizacje

pozarządowe, w szczególności identyfikacji zakresu informacji poszukiwanych lub takich,

których łatwa dostępność byłaby przydatna w prowadzonej przez organizację działalności.

Z uwagi na fakt, że grupa uczestników badania była homogeniczna i tworzyli ją

przedstawiciele organizacji statutowo działających w obszarze ochrony zdrowia, stąd też

dyskusja toczyła się wokół zdarzeń i orzeczeń związanych z tą tematyką. Scenariusz fokusa

znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.

Wnioski z badania

Do najbardziej przydatnych, w opinii uczestników badania, informacji pochodzących

z orzeczeń sądowych należą:

rejestr zdarzeń medycznych będących przedmiotem postępowań sądowych

obejmujący:

a) informację o czasie zdarzenia,

b) sprawcy (podmiocie świadczącym usługę medyczną),

c) rodzaju wyrządzonej szkody,

d) wyroku, w tym formy i wysokości odszkodowania

i uwzględniających dane o:

a) rodzaju placówki - szpital, przychodnia, inna placówka opieki medycznej (z

uwzględnieniem świadczeniodawców publicznych lub realizujących świadczenia ze

środków publicznych i niepublicznych),

b) lekarzu wobec którego orzeczono popełnienie błędu medycznego,

c) rozpoznaniu medycznym stanowiącym podstawę orzeczenia,

d) obszarze geograficznym - miejsce działania sprawcy, sądu orzekającego;

informacje o lukach w prawie utrudniających/ułatwiających dochodzenie

odszkodowania za błędy medyczne (odpowiedź na pytanie „W jakich sprawach

pacjenci zawsze przegrywają?”). Takie informacje umożliwiają podejmowanie działań

rzeczniczych w celu zmiany przepisów i/lub podejmowania prób przygotowania

wniosku o odszkodowanie, które omijałoby te rafy;

informacje o pozwach zbiorowych skierowanych przeciwko danej placówce opieki

medycznej;

informacje o organizacjach pozarządowych uczestniczących w postępowaniach jako

strona lub na prawach strony;

13

informacje o placówkach zatrudniających lekarzy, wobec których orzeczono

popełnienie błędu medycznego, orzeczono jako karę dodatkową zakaz pełnienia

funkcji publicznych.

W opinii badanych warto objąć kwerendą także inne, oprócz sądów, podmioty. W obszarze

ochrony zdrowia istotne z punktu widzenia interesu pacjenta orzeczenia wydają

m.in.: Wojewódzkie Komisje ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych, lekarze i komisje

lekarskie ZUS orzekające o niezdolności do pracy. Natomiast generalnie, wszelkie orzeczenia

wydawane w sprawach dotyczących osób wykonujących zawody zaufania publicznego,

także wydawane przez korporacje zawodowe.

W opinii respondentów możliwość efektywnego wykorzystywania orzeczeń przez organizacje

pozarządowe ogranicza anonimizacja danych stron procesu (choć, co sygnalizowali badani,

nie zawsze konsekwentnie stosowana), co utrudnia rozpoznanie sprawców i poszkodowanych,

docieranie do nich, obserwację procesu naprawy szkody, procesów naprawczych u sprawców,

identyfikacji podmiotów, które źle (ze szkodą dla innych i siebie) działają.

W opinii badanych orzeczenia sądowe w ramach projektu SAOS powinny być prezentowane

w formie Mapy orzeczeń, zaś w zakresie informacji z obszaru ochrony zdrowia obejmować:

a) typ zdarzenia (delikt - błąd lekarza, kontrakt - niedostępność leczenia),

b) organizacja (szpital, przychodnia, inna placówka),

c) system świadczenia usług (NFZ, ZUS, PFRON),

d) sprawca (lekarz, pielęgniarka, inna osoba świadcząca usługę medyczną),

e) rozpoznanie medyczne (terminologia),

f) wyrok - sentencja, uzasadnienie, ścieżka odwoławcza

g) geografia zdarzenia i orzekania o zdarzeniu.

Zastosowanie wyników badania

Z uwagi na skład uczestników panelu badani koncentrowali uwagę na obszarze ochrony

zdrowia, jednak wnioski wynikające z badania mają charakter uniwersalny i znalazły

zastosowanie w przygotowaniu kwestionariusza na potrzeby badania ankietowego

zbiorowości przedstawicieli organizacji pozarządowych (w szczególności członków OFOP),

pełniących w nich różne funkcje (zarząd, księgowość, obsługa prawna, inne).

Celem tej fazy badania było: a) rozpoznanie skali i formy korzystania przez organizacje

pozarządowe z orzeczeń sądowych oraz uwarunkowań tego procesu; b) identyfikacja

„dobrych informatorów”, czyli potencjalnych respondentów dalszych etapów badania

realizowanych przy zastosowaniu technik: telefonicznego wywiadu kwestionariuszowego

i fokusa; c) uświadomienie badanym możliwości korzystania z tego instrumentu (walor

edukacyjno-promocyjny, dodatkowa korzyść z badania).

Badanie techniką telefonicznych wywiadów kwestionariuszowych zostanie przeprowadzone

z osobami legitymującymi się wiedzą i/lub doświadczeniem w zakresie wykorzystywania

orzeczeń sądowych w działalności organizacji pozarządowych, a jego celem będzie

pogłębienie wiedzy o: a) sposobach i zakresie wykorzystywanych treści, b) potrzebach,

barierach i ułatwieniach w zakresie korzystania z tego instrumentu; c) korzyściach

z wykorzystywania tego mechanizmu; d) sposobach efektywnej prezentacji orzeczeń

w SAOS. Natomiast fokusy pozwolą pogłębić i skomentować wnioski wcześniejszych etapów

badania, doprecyzować odpowiedzi na pytania badawcze i rekomendacje odnośnie

zaprogramowania SAOS.

14

B. Raport z badania ankietowego on-line

„Orzeczenia sądowe w organizacjach pozarządowych – znaczenie, korzystanie,

potrzeby”

Badanie ankietowe on-line zrealizowano w okresie kwiecień – lipiec br. na dwóch odmiennie

rekrutowanych próbach badawczych: 1) adresowanej (kwestionariusz ankiety był

dystrybuowany za pośrednictwem adresów e-mail do organizacji pozarządowych

znajdujących się w bazie danych OFOP liczącej 1375 rekordów) i 2) otwartej (rekrutacji

do badania dokonano poprzez zamieszczenie zaproszenia i linku do ankiety na portalu

http://www.ngo.pl/).

Kwestionariusz ankiety znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.

Charakterystyka respondentów

W wyniku przeprowadzonego badania uzyskano 429 odpowiedzi, odpowiednio 266 na próbie

adresowanej i 163 na próbie otwartej. Faktycznie zrealizowana liczba zwrotów ankiet

wyniosła 82%, co pozwoliło wyczerpać potrzeby informacyjne badania. Jednak trzeba

zwrócić uwagę na fakt, że w tej pierwszej próbie odnotowaliśmy wysoki, rzędu 55%6, odsetek

braku odpowiedzi na poszczególne pytania.

W badaniu wzięli udział przede wszystkim członkowie zarządów (prawie 2/3 respondentów),

w dalszej kolejności pracownicy, a w niewielkim stopniu osoby odpowiedzialne z organizacji

za księgowość lub prawo. Rekrutujący się przede wszystkim ze stowarzyszeń i fundacji

(z tych pierwszych 2 razy częściej niż z tych drugich) działających na obszarze Polski

(rozkład wskazań co do zasięgu działania: lokalny-regionalny-ogólnopolski jest dość

równomierny).

Podstawowe statystyki związane z realizacją badania zawiera załącznik nr Tabele i wykresy.

Wyniki badania

1. Połowa badanych potwierdziła, że w trakcie działalności w organizacji pozarządowej

zetknęła się z terminem „orzeczenie sądowe”, rozumianym jako „wyrok, postanowienie lub

nakaz zapłaty orzeczony przez sąd w procesie karnym lub cywilnym” (rozkład odpowiedzi

zaprezentowano w tabeli nr 1).

2. Ranking obszarów7, w których – w opinii badanych – stanowienie i interpretacja prawa jest

istotne dla funkcjonowania organizacji pozarządowych:

prawo stowarzyszeń, fundacji, spółdzielcze,

księgowość,

współpraca z administracją publiczną,

podatki,

dostęp do informacji publicznej,

prawo pracy i odpowiedzialność organizacji,

pożytek publiczny8.

Ponadto badani wskazali następujące dodatkowe lub uszczegółowili powyższe, dość ogólne

obszary działania organizacji, w których stanowienie prawa i jego interpretacja w ich opinii

jest istotna.

6 Dla zrealizowanej próby ten odsetek wynosi średnio 33%.

7 Wyboru dokonywano z zamkniętej listy odpowiedzi.

8 Liczba wskazań najrzadziej wybieranego obszaru (pożytek publiczny) stanowiła 69% wskazań najczęściej

wybieranego obszaru (pożytek publiczny). Rozkład odpowiedzi zaprezentowano w tabeli nr 2.

15

Ogólne:

- prawo karne, cywilne, międzynarodowe, rodzinne, gospodarcze, ochrony środowiska, BHP,

autorskie (format udostępniania danych), opłata majątkowa, udostępnianie danych

(informacja publiczna, dane osobowe).

Dotyczące organizacji pozarządowych (specyficzne):

zgodność prowadzonej działalności z zapisami ustawy o DPP, ustaw dziedzinowych

(np. o pomocy społecznej i wielu innych aktów prawnych);

działalność odpłatna, nieodpłatna i gospodarcza („Ważne jest, aby potrafić dookreślić

co i w ramach jakiej działalności jest realnie prowadzone.”);

zasady funkcjonowania i rozliczania działalności organizacji pozarządowych,

w tym rozliczanie dotacji ze środków publicznych, sprawozdawczość OPP;

przepisy dotyczące uzyskania pomocy z instytucji np. PFRON, PCPR, MOPS,

programów profilaktyki przeciwalkoholowej i narkotykowej, finansowania oświaty;

zbiórki publiczne na działalność charytatywną, w szczególności zbieranie środków

poprzez różne aktywności: organizowanie koncertów, pikników, reklamowanie

sponsorów itp.;

opodatkowanie (np. darowizn), sponsoring;

zgodność działalności organizacji ze statutem (np. uprawnienia zarządu);

interpretacja przepisów przez organy nadzoru nad stowarzyszeniami;

łączenie funkcji radnego gminnego z zasiadaniem w zarządzie organizacji;

składki członkowskie a składki członków wspierających (zagadnienie ich

równoważności);

wykorzystanie 1% na działania statutowe fundacji i cele specjalne (osoby prywatne);

wolontariat;

sprawozdawczość;

prawo pracy;

rozwiązanie i likwidacja organizacji.

Działalność (merytoryczna) organizacji:

prowadzenie szkół przez organizacje;

pomoc osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych;

rewitalizacja zaniedbanych części miast; planowanie przestrzenne; zintegrowane

działania rozwojowe; partycypacja społeczna;

działalność medyczna (opieka hospicyjna nad dziećmi);

odpowiedzialność organizacji podczas organizacji imprezy masowej,

zasady wspierania osób zagrożonych wykluczeniem (np. uzależnionych od alkoholu,

korzystanie z tzw. funduszu korkowego);

poradnictwo prawne i obywatelskie;

wspieranie spółdzielców mieszkaniowych w egzekwowaniu należnych im praw

(Prawo spółdzielcze, ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych i pokrewne);

monitorowanie instytucji publicznych;

prawo autorskie;

ochrona środowiska.

Na podstawie powyższej listy można stwierdzić, że stanowienie i interpretacja prawa są

istotne właściwie dla wszystkich obszarów działania organizacji, czy to na płaszczyźnie

regulacji ogólnoustrojowych, specyficznych dla funkcjonowania organizacji pozarządowych

czy wreszcie prowadzonej przez nie działalności.

3. Połowa badanych potwierdza przydatność dla funkcjonowania organizacji pozarządowych

zawartej w orzeczeniach sądowych wykładni przepisów. W największym stopniu w zakresie

odpowiedzialność organizacji i jej organów, w nieco mniejszym w zakresie

16

sprawozdawczości, zaś w najmniejszym w zakresie rejestracji organizacji pozarządowych

(rozkład odpowiedzi zaprezentowano na wykresie nr 1).

Ponadto badani wskazali także wiele innych aspektów, w dużej mierze zbieżnych

z propozycjami wymienionymi w punkcie nr 2 niniejszego raportu.

W kontekście powyższych propozycji na uwagę zasługuje następujący komentarz: „Ogólnie

rzecz ujmując, byłaby ta wiedza przydatna we wszystkich wskazanych zakresach, jednak

orzecznictwo jest tak różne, szczególnie na poziomie Sądów Rejonowych, gdzie są

rejestrowane NGO. Uwagi do statutów, błędnie wypełnionych formularzy KRS, protokołów i

uchwał każdorazowo są różne i w dużej mierze zależą od tego, co akurat wyłapie referendarz

sądowy. Reasumując, są przydatne, jednak to kwestia uznaniowa.” To sygnał potencjalnie

istotnego ograniczenia samodzielnego korzystania przez organizacje pozarządowe

z instrumentu prawnego jakim są orzeczenia sądowe.

4. Badanych prosiliśmy o wskazanie płaszczyzn realizacji działań, w których wykładnia

zawarta w orzeczeniach sądowych może mieć dla ich organizacji istotne znaczenie.

Wyznaczyliśmy zasadniczo 4 ogólne relacje: 1) podmiot – korzystający, 2) podmiot – system,

3) podmiot – kadra, 4) podmiot – otoczenie (w kontekście odpowiedzialności cywilnej

i karnej podmiotu za szkody wynikające z jego działalności lub niedopełnienie obowiązków).

Rozkład wskazań badanych w ramach 10 wybranych branż: 1) sport

i rekreacja, 2) edukacja i wychowanie, 3) kultura i sztuka, 4) pomoc społeczna, 5) ochrona

zdrowia, 6) rozwój lokalny, 7) ochrona środowiska, 8) rynek pracy, 9) sprawy zawodowe

i 10) wsparcie organizacji pozarządowych zaprezentowano na wykresach 2-11.

Ponadto badani poszerzyli bądź uszczegółowi zaproponowane ogólne płaszczyzny

o następujące propozycje:

1) w obszarze sportu i rekreacji:

organizacja sportu i wypoczynku dzieci;

zatrudnienie, bhp, ppoż.;

odpowiedzialność organizatorów imprez, bezpieczeństwo uczestników, w tym także w

trakcie pikników, turnusów wakacyjnych, wyjść integracyjnych;

relacja wolontariusz – podopieczny;

organizacja wydarzeń sportowych w świetle przepisów o zgromadzeniach;

odpowiedzialność karna za powierzone dzieci.

2) W obszarze edukacji i wychowania:

dostępność edukacji dla uczniów z niepełnosprawnościami – wyrównywanie szans

edukacyjnych, programy i szkoły alternatywne;

korzystanie z dorobku i wizerunku ucznia;

prawa i obowiązki ucznia i rodzica - kiedy kończy się odpowiedzialność organizacji za

podopiecznego („Czy nauczyciel rzeczywiście musi być obecny podczas warsztatów

profilaktycznych dla młodzieży w szkole?”)

procedury związane z możliwością pomocy placówce edukacyjnej przez organizacje

pozarządowe;

relacje instytucji niepublicznych z jednostkami samorządu terytorialnego;

przepisy bhp, szczególnie w przypadku zajęć prowadzonych przez wolontariuszy,

zajęć pozaszkolnych, wypadki podczas zajęć warsztatowych, odpowiedzialność

za zatrucia podczas lekcji gotowania przez dzieci („Co z Sanepidem?”), konsekwencje

wypadków drogowych

odpowiedzialność personelu, w tym wolontariuszy (i organizacji za nich)

za prowadzenie przez nich działań wychowawczych;

ubezpieczenie uczestników imprez rekreacyjnych;

szkolenia dla wolontariuszy („Czy są powiązane z ustawą oświatową?”);

17

karta nauczyciela a szkoła niepubliczna;

podatek VAT.

3) W obszarze kultury i sztuki:

ochrona prawa autorskiego w praktyce, licencje, zastrzeżenie znaku, zakres ochrony,

korzystanie z dobra wspólnego („Jeśli zatrudniamy reżysera teatralnego do stworzenia

spektaklu, to czy po stworzeniu spektaklu artysta ma do niego jakiekolwiek prawa?

Jakie?”), możliwość rozpowszechniania dzieł; tantiemy w przypadku puszczania

muzyki na koncertach charytatywnych; dozwolony użytek, niekomercyjne,

edukacyjne projekcje filmów;

dostęp do dóbr kultury przez dzieci i dorosłych z wielorakimi niepełnosprawnościami

(w tym intelektualną): dostosowanie repertuaru do możliwości osób z

niepełnosprawnością intelektualną, udogodnienia dla niepełnosprawnych (bariery

architektoniczne);

dofinansowanie ofert przez JST.

4) W obszarze pomocy społecznej:

konsekwencje złego wykorzystania świadczeń pomocy socjalnej;

odpowiedzialność urzędnika za decyzję (odwołania od decyzji organów do SKO,

WSA, NSA);

dostęp do informacji publicznej;

zasada pomocniczości;

relacje podopieczni a pracownicy socjalni i placówki pomocy społecznej (prawa

i obowiązki, formy wsparcia, przywileje, odpowiedzialność za podopiecznego);

ochrona danych osobowych;

prawidłowa działalność placówki i świadczonych przez nią usług;

sprawa podatku VAT;

(progowe) kryteria przyznawania pomocy społecznej.

5) W obszarze ochrony zdrowia:

odpowiedzialność lekarza za błędy lekarskie, udzielane informacje, poprawność

dokumentacji pacjenta, etyka;

prawidłowość opieki medycznej (jakość usług);

przepisy regulujące zakres praw pacjenta i obowiązki placówki medycznej wobec

pacjenta;

przyznawanie skierowań do sanatorium oraz decydowanie o placówce leczniczej;

wysokość świadczeń, realizacja skierowań;

odpłatność za usługi;

(nieczytelne) zasady kontraktowania usług;

pomoc doraźna, pierwsza pomoc przedlekarska;

relacja medycyna konwencjonalna i niekonwencjonalna;

oświadczenia pacjenta;

odpowiedzialność za podopiecznych tj. osób z niepełnosprawnością;

wspierania placówek medycznych w zakresie pozyskiwania środków na wyposażenie.

6) W obszarze rozwoju lokalnego:

zgodność inwestycji z planem zagospodarowania przestrzennego;

tryb odwoławczy, procedura administracyjna;

ustawa o Partnerstwie Publiczno-Prywatnym – jej przepisy sprawiają wiele

problemów interpretacyjnych („Każda inicjatywa PPP wiąże się z badaniem przez

prokuraturę i inne instytucje kontrolne; orzecznictwo pomogłoby nakreślić kierunki

interpretacji przepisów, prawa i obowiązki partnerów, zabezpieczenia,

18

odpowiedzialność.”)działalność odpłatna i nieodpłatna bez procedury ustawy o

zamówieniach publicznych;

wysokość kar, ich obowiązkowość;

dostęp do informacji publicznej;

funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania, inicjatywy lokalnej;

odpowiedzialności urzędów za podejmowane działania na rzecz społeczności lokalnej;

korzystanie przez organizacje pozarządowe ze środków publicznych;

planowanie przestrzenne.

7) W obszarze ochrona środowiska:

wątpliwości w sprawie stanowienia Natura 2000 („To mieszkańcy powinni stanowić

o możliwościach korzystania, a nie pseudoekolodzy.”);

przepisy i warunki korzystania ze środowiska naturalnego;

uzyskiwanie dostępu do środowiska na cele społeczne, niezarobkowe;

przepisy dotyczące stężeń substancji chemicznych w powietrzu;

egzekucji kar;

segregacja odpadów, zanieczyszczenia powietrza;

identyfikacja zagrożeń i obszarów chronionych;

realizacja inwestycji ferm wiatrowych;

odpowiedzialność podmiotów publicznych z tytułu spełnienia norm ochrony

środowiska.

8) W obszarze rynku pracy:

wykorzystanie środków na podjęcie działalności gospodarczej (np. w przypadku

śmierci beneficjenta, który otrzymał dotację itp.);

dostęp do zatrudnienia lokalnych podopiecznych (bezrobotnych);

(czytelna) wykładnia prawa pracy itp.

działania urzędów pracy w zakresie doboru oferty dla klienta (sprawność działania,

procedury przekazywania danych itp.);

współpraca różnych instytucji (publicznych i pozarządowych) w zakresie wspierania

działań aktywizujących osoby bezrobotne;

prawa i obowiązki pracownika, podstawy zwolnienia dyscyplinarnego;

wyroki w sprawie bhp i prawa pracy;

funkcjonowanie podmiotów rynku pracy.

9) W obszarze spraw pracowniczych:

umowy zlecenia i o dzieło przy zatrudnianiu pracowników w ramach grantów;

zwolnienie dyscyplinarne, urlop i ekwiwalent (np. naliczanie w szkole niepublicznej),

badania lekarskie;

(czytelna) wykładnia prawa pracy itp.;

zmiana podmiotu będącego pracodawcą i kontynuacja w tym zakresie stosunku pracy

mobbing, kultura pracy, atmosfera w pracy, warunki pracy;

przyuczanie do zawodu w ramach praktyk;

wyroki w sprawie bhp i prawa pracy;

prawa, obowiązki i odpowiedzialność wolontariuszy;

prawo upadłościowe;

Kodeks Spółek Handlowych a współwłasność i prawa wynikające z posiadania akcji

jako darowizny Skarbu Państwa na podstawie Ustawy o Restrukturyzacji

Przedsiębiorstw („Możliwość uznania w/w jako wierzytelność pracowniczą

w kontekście prowadzenia upadłości. Możliwość przekształcenia akcji zamiennie na

19

inne dobro, akcje nie weszły na giełdę papierów wartościowych, dobro nie zostało

skonsumowane.”)

10) W obszarze wsparcia organizacji pozarządowych:

zwiększenie kompetencji po uwolnieniu zawodów;

jakość doradztwa;

zakładanie organizacji, zgłaszanie zmian, sposoby nadzoru i kontroli

nad organizacjami

sprawy podatkowe;

procedura odwoławcza, jej skuteczność i zasadność;

relacje organizacji pozarządowych i instytucji państwowych i lokalnych;

prawo upadłościowe;

dotacje.

A także dodatkowo w następujących przypadkach:

spraw dotyczących kultury materialnej, archeologów amatorów (poszukiwanie

z wykrywaczami metalu);

orzecznictwa w postępowaniu przygotowawczym, sądowym i penitencjarnym w

zakresie właściwości regulowanych zapisami kpk, kk, kkw, kpw;

naruszeń praw konsumenta, obywatelskich, człowieka;

orzeczenia w zakresie odszkodowań za skutki odniesione w wypadkach drogowych;

finansowania organizacji pozarządowych – projekty, organizacja imprez, zbiórka

pieniędzy, darowizny;

funkcjonowanie organizacji, instytucji szkoleniowej oraz rynku pracy;

dostęp do informacji publicznej;

statut a zwolnienia podatkowe dla OPP, działalność gospodarcza;

kontrola i nadzór nad organizacjami, możliwości odwoławcze od decyzji

administracyjnych oraz innych „oświadczeń woli” (jak np. przydzielanie dotacji);

prawo cywilne, prawo administracyjne

orzeczenia w sprawach karnych i odpowiedzialność dyscyplinarna członków

stowarzyszenia;

ochrona danych osobowych;

wolontariat;

odpowiedzialność materialna członków zarządu fundacji.

Podobnie jak w przypadku poprzednich pytań (pkt 2 i 3) także w tym przypadku badani

wymieniają długą listę spraw i problemów, w których wykładnia zawarta w orzeczeniach

sądowych może okazać się przydatna w działalności ich organizacji. Zasadniczo powyższe

wskazania można sprowadzić do następujących kwestii:

odpowiedzialności, w tym praw i obowiązków, organizacji, jej organów i personelu

za skutki działań (lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także

praw i obowiązków korzystających;

procedur związanych z działalnością organizacji pozarządowych (np. rejestracja

działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji publicznej, sądownictwa).

5. Prawie połowa badanych deklaruje korzystanie z orzeczeń lub zainteresowanie

korzystaniem w przyszłości. Natomiast co 10. jednoznacznie stwierdza, że nie jest to jego

organizacji do niczego potrzebne. Tę ostatnią postawę dobrze ilustrują następujące

komentarze: „Nie mamy takiej potrzeby.” „Nie to potrzebne w naszej działalności.”,

„Nie miewamy problemów wymagających szukania orzecznictwa.”, „Sporadycznie zdarzają

się sprawy, w których konieczne byłoby korzystanie z orzecznictwa.” (rozkład odpowiedzi

zaprezentowano w tabeli nr 3).

20

2/3 respondentów, którzy odpowiedzieli na to pytanie przyznało, że samodzielnie poszukuje

orzeczeń sądowych. Najczęściej przeszukując zasoby źródłowe (zbiory orzeczeń, strony

internetowe sądów) i serwisy dla organizacji pozarządowych. Zdecydowanie rzadziej

korzysta się w tym celu z porad prawnych, a najrzadziej z subskrypcji newsleterów czy

w inny sposób.

Te inne sposoby, wskazane przez badanych, to: 1) orzeczenia, uchwały i postanowienia NSA,

WSA, Sądu Najwyższego, KRS, sądów powszechnych, Rzecznika Praw Obywatelskich,

Rzecznika ubezpieczonych; 2) informatory: system informacji prawnej LEX, Lex Polonica,

Indor, lex online, e-prawnik; 3) media: Dziennik Gazeta Prawna; 4) publikacje: zeszyty

samorządowe, biblioteka prawa pracy; 5) doradztwo świadczone przez centra organizacji

pozarządowych; 6) wymianę informacji z innymi organizacjami pozarządowymi.

6. Niepodejmowanie prób samodzielnego wyszukiwania informacji z zakresu prawa,

w szczególności orzeczeń sądowych, wynika zasadniczo z kilku powodów (pomijamy tu brak

potrzeby): 1) braku wiedzy o orzeczeniach sądowych i ich roli jako wykładni prawa; 2) braku

kompetencji niezbędnych do ich interpretacji; 3) niedostępność orzeczeń sądowych; 4) braku

zaufania do zasobów internetu („dużo błędnych informacji w Google i na forum”);

5) powierzeniu tego zadania specjaliście (prawnik, księgowa).

7. Nastawienie, przynajmniej części badanych do pomysłu, aby samodzielnie szukać orzeczeń

sądowych dobrze oddaje następujący komentarz: „Nie wiem czy chcę podjąć

się samodzielnego szukania?” Zapytani o bariery utrudniające samodzielne docieranie

i korzystanie z orzeczeń sądowych badani wskazali zarówno ograniczenia techniczne,

proceduralne (np. prawo precedensu), jak i merytoryczne:

fakt, że nie wszystkie orzeczenia są publikowane;

trudność znalezienia podobnej sprawy (konieczność wskazania konkretnego tytułu

orzeczenia, sądu orzekającego);

brak dostępu do kompleksowej, darmowej, otwartej i łatwej w przeszukiwaniu bazy

orzecznictwa (poza administracyjnym);

zawiłość stron internetowych na których można znaleźć orzeczenia;

niedopasowanie systemów do przetwarzania maszynowego, powiązania tematyczne,

tezowanie powiązane z konkretnymi przepisami ustaw;

brak możliwości zaawansowanego wyszukiwania w wyszukiwarkach;

brak otagowania orzeczeń (słowa kluczowe, podział na tematykę orzeczeń, np. prawo

stowarzyszeń);

rozproszenie orzecznictwa z poszczególnych gałęzi prawa;

niska wiarygodność niektórych źródeł;

brak wiedzy gdzie szukać;

nadmiar informacji;

specjalistyczny język orzeczeń;

nieumiejętność dopasowania wyników wyszukiwania do potrzeb (sprawy, którą chce

się rozwiązać);

niejednolite interpretacje;

brak czasu;

brak funduszy na poszukiwanie;

brak możliwości konsultacji z prawnikami.

8. Głosy stwierdzające, że „Nic nie utrudnia korzystania z http://orzeczenia.ms.gov.pl/.”

należą do rzadkości. Większość badanych wskazuje wiele czynników ułatwiających

samodzielne wyszukiwanie i korzystanie z orzeczeń sądowych. Podobnie, jak w przypadku

barier, lista zgłoszonych propozycji jest długa, zróżnicowana i obejmuje m.in.:

21

darmową, kompleksową i aktualizowaną na bieżąco bazę orzeczeń sądowych

z możliwością pełnotekstowego (językiem dostosowanym do kompetencji zwykłego

obywatela, a nie prawnika) przeszukiwania pod różnymi kątami: meritum, obszar,

czas, sędzia itp. (słowa klucze, w tym organizacje pozarządowe - dobrze,

wszechstronnie otagowane i zlinkowane orzeczenia);

uwzględniającą orzeczenia z uzasadnieniami, glosami i z podziałem na konkretne

zagadnienia prawne i czyny (uporządkowana tak, jak ma to miejsce np. w Przeglądzie

Prawa Handlowego);

zaszeregowanie orzeczeń wedle popularności w przywoływaniu i glosowaniu, autorów

i rangi prawodawczej;

zsynchronizowana z portalem prawnym Sejmu;

coś pokroju Systemów Informacji Prawnej;

udostępniana profilem EPUAP lub podobnym.

Ten zestaw propozycji dobrze podsumowuje następujący komentarz: „Dobra (funkcjonalna)

wspólna (jednolita) internetowa baza orzecznictwa z wielu gałęzi wraz z możliwością łatwego

(prostego) przenoszenia się do innych orzeczeń powiązanych (wymienionych).”

Poza tym badani wskazują na konieczność udostępniania orzeczeń z zakresu działalności

organizacji pozarządowych na specjalistycznych portalach (np. ngo.pl) oraz możliwość

kontaktu z podmiotami zajmującymi się podobnymi sprawami.

Wnioski

Podsumowując analizę badania ankietowego on-line stwierdzamy, że:

1) Organizacje zasadniczo potwierdzają wagę stanowienia prawa w działalności organizacji

i to nie tylko w zakresie przepisów regulujących funkcjonowanie tej kategorii podmiotów,

ale także ustrojowych oraz w zakresie realizacji ich misji.

2) Znajomość i wykorzystywanie orzeczeń sądowych w działalności organizacji

pozarządowych nie są powszechne; część badanych nie widzi potrzeby korzystania z nich,

ich przydatności w działalności organizacji pozarządowych. Natomiast czasem sygnalizuje się

konieczność znajomości prawa, co dobrze oddaje następująca wypowiedź „Tak naprawdę to

w żadnym aspekcie działalności naszej organizacji znajomość orzecznictwa nie jest

szczególnie przydatna. Czasem znajomość prawa jest potrzebna – wtedy problem zgłębiamy.”

3) Badani potwierdzający przydatność orzeczeń sądowych w działalności organizacji

pozarządowych wskazują na dwa najważniejsze zakresy ich znaczenia: 1) odpowiedzialność

(w tym prawa i obowiązki) organizacji, jej organów i personelu za skutki działań

(lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także prawa i obowiązki

korzystających; 2) procedury regulujące działalność organizacji pozarządowych

(np. rejestracja działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji publicznej,

sądownictwa).

4) Duża część badanych deklarujących wykorzystywanie lub zainteresowanie korzystaniem

z orzeczeń sądowych w działalności organizacji pozarządowych deklaruje, że samodzielnie

próbuje zdobyć te orzeczenia. Najczęściej w tym celu wykorzystuje oficjalne zasoby

podmiotów wydających te orzeczenia (strony internetowe sądów) i serwisy informacyjne

dla organizacji pozarządowych. Co nakłada na te drugie duże wymagania co do rzetelności

i wiarygodności publikowanych informacji.

5) Przyczyny niepodejmowania prób samodzielnego szukania orzeczeń sądowych

są różnorodne: brak kompetencji, niedostępność orzeczeń, brak zaufania do wyników

wyszukiwania w internecie, powierzenie tego zadania specjalistom. Dobrze tę postawę

ilustruje następujący komentarz: „Nie wiem czy chcę podjąć się samodzielnego szukania.”

22

6) Bariery i czynniki sprzyjające samodzielnemu wyszukiwaniu i korzystaniu z orzeczeń

sądowych właściwie możemy sprowadzić do 3 kategorii: technicznych (dostęp do orzeczeń

za pośrednictwem rzetelnej, wiarygodnej, wygodnej w obsłudze bazy), merytorycznych

(kompetencje potencjalnych użytkowników, korzyści z korzystania z praktycznej wykładni

prawa w działalności organizacji); proceduralne (niejednolitość orzecznictwa w danej

sprawie).

7) Na podstawie przeprowadzonego badania możemy sformułować następujące rekomendacje

pod adresem realizatorów projektu:

stworzenie przyjaznego systemu udostępniania orzeczeń sądowych spełniającego

oczekiwania potencjalnych użytkowników (zobacz punkt 8 niniejszego opracowania)

– kwestia przyjazności porządkowania zawartości i opcji wyszukiwania;

zapewnienie wiarygodności wyników wyszukiwania (nawet w dedykowanym

systemie) – kwestia kontynuacji działania systemu;

uświadomienie organizacjom pozarządowym korzyści wypływających z korzystania

z praktycznej wykładni przepisów prawa oraz przekonanie do użytkowania

zgromadzonej wiedzy.

23

C. Raport z badania fokusowego nr 2

„Komentarz do wstępnych wyników badania ankietowego: Identyfikacja potrzeb

potencjalnych użytkowników Systemu” w ramach Projektu SAOS

(realizatorzy projektu)

Badanie fokusowe nr 2 w formie panelu dyskusyjnego zostało przeprowadzone w dniu

9 czerwca br. W badaniu wzięło udział 12 uczestników reprezentujących organizacje

zajmujące się rzecznictwem społecznym, w tym podmioty zaangażowane w realizację

projektu.

Cel i metoda badania

Badanie miało na celu sformułowanie komentarza (metodologicznego i merytorycznego)

do wstępnych wyników badania ankietowego zrealizowanego zgodnie z założeniami

zaprezentowanymi w „Metodologii badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu

Analizy Orzeczeń Sądowych”. Scenariusz fokusa znajduje się w części Załączniki 2.

Narzędzia badawcze.

Przedmiot dyskusji w trakcie panelu stanowiły „surowe” wyniki tego badania9,

w szczególności dotyczące następujących zagadnień:

znaczenie stanowienia prawa dla działania organizacji pozarządowych (pytanie nr 2

ankiety „Czy w działalności organizacji pozarządowej istotne są kwestie stanowienia

i interpretacji prawa w zakresie: księgowości, prawa pracy, przepisów podatkowych,

prawa stowarzyszeń, fundacji, spółdzielczego, dostępu do informacji publicznej,

współpracy z administracją publiczną, regulacji szczegółowych dotyczących

merytorycznej działalności statutowej organizacji (jakich?), pożytku publicznego,

odpowiedzialności organizacji”);

orientacja respondentów w orzeczeniach sądowych (pytania: nr 3 „W orzeczeniach

sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących różnych aspektów

funkcjonowania organizacji pozarządowych. Czy w Pana/i opinii znajomość treści

orzeczeń w następujących zakresach: rejestracja, sprawozdawczość, odpowiedzialność

organów, odpowiedzialność organizacji byłaby przydatna dla funkcjonowania

organizacji?” i nr 4 „W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów

dotyczących statutowej działalności organizacji. W jakich aspektach działania Pani/a

organizacji znajomość tych orzeczeń byłaby przydatna?”10

);

słowa klucze opisujące najważniejsze obszary zainteresowań organizacji

pozarządowych orzeczeniami sądowymi (analiza uzupełnień odpowiedzi „inne,

jakie?” na pytanie nr 4;

doświadczenia w korzystaniu z orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe:

źródła, sposoby docierania, bariery (odpowiedzi na pytania nr 7 „W jaki sposób

Pan/Pani najczęściej zdobywa orzeczenia sądowe?” i nr 8 „Co utrudnia samodzielne

zdobywanie i korzystanie z orzeczeń sądowych?”);

projekcja systemu udostępniania orzeczeń sądowych (odpowiedzi na pytanie nr 9

„Co ułatwiłoby Pani/Panu samodzielne wyszukiwanie orzeczeń sądowych?”).

9 Wielkość zrealizowanej próby n = 363 (261 odpowiedzi w ramach badania adresowanego i 102 otwartego),

przeciętnie uzyskano 55% odpowiedzi na pytanie, przy czym w badaniu adresowanym 40%. Pełne wyniki

badania ankietowego zawiera Raport z badania ankietowego: „Orzeczenia sądowe w organizacjach

pozarządowych – znaczenie, korzystanie, potrzeby.” 10

W odniesieniu do 10 głównych obszarów działania organizacji pozarządowych.

24

Wnioski z badania

Najważniejsze wnioski ze wstępnych wyników badania ankietowego zaprezentowane

uczestnikom panelu:

organizacje pozarządowe w ograniczonym stopniu deklarują korzystanie z orzeczeń

sądowych;

manifestują nieznajomość lub niezrozumienie istoty „orzeczenia sądowego”; częściej

formułują opinie o dysfunkcjach prawa i funkcjonowania administracji publicznej

lub własnych potrzeb w zakresie prawa niż na temat orzeczeń sądowych oraz

sposobach korzystania z nich i własnych doświadczeniach w tym zakresie;

deklarujący korzystanie postrzegają orzeczenia sądowe raczej w perspektywie

operacyjnej (konkretna sprawa związana z działalnością własnej organizacji)

niż kontrolnej czy systemowej (zmiana prawa);

słowa klucze: dwa najpowszechniej występujące to 1) „odpowiedzialność” – różne jej

aspekty: prawa i obowiązki organizacji, jej organów, personelu za skutki działań

(lub ich zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także

korzystających; 2) „procedury” – związane z działalnością organizacji,

funkcjonowaniem administracji publicznej i skutków tych działań dla organizacji

(rejestracja organizacji, działalność ekonomiczna).

Wnioski z dyskusji panelowej

Uczestnicy w trakcie dyskusji panelowej sformułowali następujące rekomendacje

do wykorzystania przy organizacji kolejnej fazy badań (problemy badawcze warte

pogłębienia i pytania badawcze warte zadania):

udział organizacji w stanowieniu prawa (np. poprzez konsultacje społeczne)

i wykorzystywanie orzeczeń sądowych w tym celu;

źródła wiedzy o problemach, którymi się zajmują;

słowa klucze używane w wyszukiwaniu treści związanych z problemem, którym się

zajmują;

zainteresowanie orzeczeniami sądowymi: działania operacyjne (dla załatwienia

własnej sprawy), systemowe (w celu zmiany funkcjonowania prawa, administracji);

dystrybucja informacji wewnątrz organizacji;

wiarygodność wyników wyszukiwania (aktualność aktów prawa, orzeczeń sądowych);

poszerzenie katalogu respondentów o dodatkowe grupy docelowe (samorządowcy,

dziennikarze lokalni, blogerzy, korporacje zawodowe).

Zastosowanie wyników badania

Wnioski z tej fazy badania znalazły zastosowanie do przygotowania dyspozycji

do telefonicznych wywiadów pogłębionych, zostaną także wykorzystane w pracach

nad narzędziem informatycznym SAOS, stanowiącym najważniejszy rezultat projektu:

1) W zakresie podstawowej funkcjonalności portalu:

podpowiadanie + uzupełnianie wyszukiwania a la google na podstawie historii

wyszukiwań;

wyszukiwanie po linkach do prawa, sortowanie po czasie;

interfejs powinien rozdzielać wyszukiwanie proste/zaawansowane, nie straszyć

użytkownika.

2) W zakresie funkcji społecznościowej:

a) uzupełnianie orzeczeń o glosy/komentarze, kilka różnych wariantów:

dodajemy tylko komentarze ekspertów;

25

pozwalamy każdemu zarejestrowanemu na komentarz (ew. z moderatorami ekspertami

w danej dziedzinie);

pozwalamy nie tylko na komentarze do całości orzeczenia, ale też jego fragmentów

(~ tezowanie przez użytkowników).

b) dodanie możliwości tagowania

użytkownicy (organizacje) mogą tworzyć własne zbiory orzeczeń z nadanymi

przez siebie etykietami;

możliwość wtyczkowania/osadzania a la serwisy społecznościowe (FB, GitHub)

c) od początku budować portal w wersji uwzględniającej potrzeby osób z dysfunkcjami.

Celem kolejnej fazy badania będzie pogłębienie wiedzy na temat: a) udziału badanych

organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa; b) zainteresowania i korzystania przez

organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych; c) promocji wykorzystywania orzeczeń

sądowych przez organizacje pozarządowe. Badanie techniką telefonicznych wywiadów

indywidualnych zostanie przeprowadzone z osobami legitymującymi się wiedzą i/lub

doświadczeniem w zakresie wykorzystywania orzeczeń sądowych w działalności organizacji

pozarządowych.

26

D. Raport z badania techniką telefonicznego wywiadu indywidualnego

„Pogłębienie wiedzy o udziale organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa,

wykorzystaniu orzeczeń sądowych i projekcji mechanizmu ich analizy”

Badanie zrealizowano w lipcu br. techniką telefonicznego wywiadu indywidualnego.

Dyspozycje do wywiadów znajdują się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.

Zrealizowano 22 wywiady.

Charakterystyka respondentów

Respondentami byli przedstawiciele organizacji pozarządowych prowadzących działalność

w następujących zakresach: 1. rzecznictwa społecznego, 2. osób wykluczonych

i 3. działalności lokalnej na różnych polach: od spraw dzieci, seniorów, osób

niepełnosprawnych, pacjentów, poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych,

konsumentów, uczestników ruchu drogowego, społeczności lokalnych przez przeciwdziałanie

wykluczeniu i handlu ludźmi, dyskryminacji, praw zwierząt po pomoc społeczną, edukację,

sport i rekreację, sztukę i kulturę czy wspieranie organizacji pozarządowych, dostęp

do informacji publicznej, jawność i przejrzystość działania władz publicznych, kontrolę

obywatelską. Co w połączeniu ze zróżnicowanym zasięgiem działań od lokalnego

po międzynarodowy sprawia, że adresatem ich działań jest wiele grup interesariuszy i

instytucji publicznych.

Badana zbiorowość jest zróżnicowana także pod względem udziału w stanowieniu prawa.

Są w niej reprezentowane organizacje angażujące się bezpośrednio w proces legislacyjny

poprzez uczestnictwo w pracach różnych gremiów prawodawczych na każdym szczeblu

władzy i administracji publiczne (np. udział w grupie Dialog dla zdrowia), prowadzenie

rzecznictwa na szczeblu krajowym i międzynarodowym, podejmowanie prób wpływania

na prawo lokalne i funkcjonowanie lokalnych samorządów (np. poprzez udział

w konsultacjach społecznych programów dedykowanych konkretnym politykom publicznym,

monitorowanie prawa antydyskryminacyjnego), a także takie, które dopiero rozważają

podjęcie tego typu działań.

Wyniki badania 1) Organizacje wykorzystują wiele źródeł wiedzy o problemie, którym się zajmują i/lub

uczestniczą w stanowieniu prawa. Są to:

oficjalne źródła (sądy, organy władzy i administracji publicznej, samorządowej –

np. baza orzeczeń administracyjnych, portal Europejskiego Trybunału

Sprawiedliwości HUDOC http://www.echr.coe.int, sprawozdania NFZ);

specjalistyczne źródła danych (np. LEX);

fachowe piśmiennictwo;

media: globalne, ogólnopolskie, lokalne, organizacji pozarządowych (przede

wszystkim ngo.pl);

badania potrzeb interesariuszy, których sprawami się zajmują (własne i zewnętrzne),

szkolenia;

informacje pochodzące od innych organizacji pozarządowych,

relacje osobiste (np. poszkodowanych, świadków) zgłaszane za pośrednictwem

telefonu zaufania, pozyskiwane w ramach prowadzonych programów profilaktyczno-

interwencyjnych;

fora internetowe, portale społecznościowe;

internet.

27

Najczęściej zakres wykorzystywanych źródeł informacji jest dostosowany do indywidualnych

potrzeb i możliwości wykorzystania przez organizację.

Jako dobre źródło informacji postrzega się bazę orzeczeń sądów administracyjnych, jednak jej

poważnym mankamentem jest konieczność ścisłego sprecyzowania zapytania.

Natomiast w opinii badanych brakuje bazy orzeczeń KRS (np. jednym z sygnalizowanych

problemów jest sposób określania w statucie stowarzyszenia wysokości składek

członkowskich); danych ilościowych (np. na temat popełnianych przestępstw, prowadzonych

postępowań, orzekanych wyroków).

Badani z rezerwą podchodzą do informacji publikowanych przez organizacje pozarządowe.

2) Orzeczenia sądowe, jako praktyczna wykładnia przepisów prawa, dla tych, którzy się nimi

posługują, to przede wszystkim „Kopalnia argumentów, które mogą być wykorzystywane

w działaniach organizacji pozarządowych.”:

strażniczych i rzeczniczych, realizowanych w formie interwencji jak i kampanii

społecznych;

operacyjnych, czyli służących rozwiązaniu konkretnego problemu

(np. opracowywaniu informacji na temat odpowiedzialności opiekunów, uregulowania

relacji z innymi podmiotami), podjęcia interwencji (np. odnośnie decyzji

w indywidualnej sprawie, nagłośnienia problemu)11

;

zmiany systemowej: zmiana przepisów prawa, praktyki (np. „zmniejszenie liczby

przypadków orzekania kary pozbawienia wolności na rzecz ograniczenia wolności

i prac społecznych”);

utworzenia indexu jakości świadczenia usług (np. przez szpitale, obejmującego

m.in. dane o błędach lekarskich, zakażeniach nie związanych z błędami);

W opinii badanych orzeczenia sądowe to „mocny argument, trudny do podważenia” przez

drugą stronę, choć sygnalizuje się, że relacjach z takimi instytucjami, jak ZUS czy Urząd

Skarbowy nie zawsze okazuje się skuteczny.

3) Badanych w orzeczeniach sądowych interesują następujące zagadnienia:

związane z różnymi aspektami funkcjonowania konkretnego typu podmiotu,

np. fundacji: podatki, działalność gospodarcza, pozyskiwanie środków finansowych;

wzory postępowania, rozwiązania konkretnych problemów, dobrych praktyk,

wytycznych na rzecz zmiany praktyki funkcjonowania instytucji;

wyrok, rozstrzygnięcie („Głównym warunkiem [akceptacji wyników wyszukiwania –

przyp. RS] jest to, czy orzeczenie jest dla nas korzystne.”);

uzasadnienie uznania danego czynu za przestępczy (np. za dyskryminujące, znęcania

nad zwierzętami);

informacje o organie orzekającym;

strona postępowania, dane sprawcy;

przedmiot sprawy („nazwa schorzenia lub zabiegu medycznego”);

miejsce dokonania czynu;

sankcje (rodzaj i wysokość kary);

odwołanie do prawa międzynarodowego;

czas przeprowadzenia sprawy („od rozpoczęcia sprawy sądowej do prawomocnego

wyroku”).

11

Pozwalające także podjąć decyzji o sposobie rozstrzygnięcia danej sprawy („Czy dana sprawa nadaje się w

ogóle do sądu?”).

28

3) Najważniejszymi, w opinii badanych, barierami w wykorzystywaniu orzeczeń sądowych

w działalności organizacji pozarządowych są:

brak orzeczeń w danej sprawie;

rozproszenie po wielu źródłach;

ograniczenia dostępnych mechanizmów wyszukiwania: niemożliwość filtrowania,

przeszukiwania treści, identyfikacji czy wyszukane „słowo znajduje się w wyroku,

komentarzu, artykule, forum” (możliwe dopiero po wejściu w dany plik);

czasochłonność i pracochłonność wyszukiwania związana z nadmiarem dostępnych

informacji wynikająca m.in. z niskich i niejednolitych standardów publikacji

(wymieszanie orzeczeń z publicystyką);

brak kompetencji do ich analizy, „lęk przed prawem” – panuje powszechne

przekonanie, że prawo jest dla prawników, a nie obywateli, że jego analiza,

zrozumienie wymaga specjalistycznej wiedzy, choć „wyroki powinny być zrozumiałe

dla każdego człowieka ze średnim wykształceniem.”;

anonimizowanie wyroków, utajnianie informacji;

jakość orzeczeń (niejednolitość, sprzeczność interpretacji w podobnych sprawach) –

jak twierdzi jeden z badanych „Raczej nie jest trudno znaleźć orzeczenia,

ale świadomość sędziów jest tak niska, że mało które orzeczenie jest dobre na wzór,

bo zwykle są krzywdzące i pobieżne.”

4) Taktyka wyszukiwania interesujących orzeczeń sądowych i innych dokumentów prawnych

(słowa klucze):

skojarzenie z problemem, pogłębianie poprzez podążanie za terminami pojawiającymi

się w wynikach wyszukiwania (po hasłach, słowach);

wyszukiwanie po sygnaturach;

wyszukiwanie po tytule ustawy;

wyszukiwanie po słowach: „fundacja”, „stowarzyszenie”, „organizacja pozarządowa”

a jakiś problem (np. podatek);

zasiłek (dla np. niepełnosprawnych);

handel ludźmi;

kara nieizolacyjna;

prace społeczne;

ograniczenie wolności;

dyskryminacja;

prześladowanie;

mowa nienawiści;

lobbing;

specyfikacja istotnych warunków zamówienia;

Biuletyn Informacji Publicznej;

rejestr umów;

informacja publiczna;

winny,

skazany,

ścieżki rowerowe, infrastruktura rowerowa, potrącony rowerzysta, odszkodowania

dla rowerzysty.

5) Najważniejszymi z postulowanych przez badanych założeń SAOS są kompletność

i wiarygodność udostępnianych treści (aktualność aktów prawa, orzeczeń sądowych).

29

6) Pożądane sposoby porządkowania i przeszukiwania zasobów:

przejrzysta klasyfikacja, porządkowanie zawartości wg głównych działów prawa

(kodeks cywilny, karny, handlowy, prawo organizacji pozarządowych z poddziałami);

podstawę porządkowania powinny stanowić przepisy prawa, pod kątem konkretnych

naruszonych ustaw („Obecnie wyskakuje głównie treść ustaw, a nie wyroki na nich

oparte”);

możliwość przeszukiwania krzyżowego: a) po konkretnych przepisach, b) po działach

(np. ochrona zdrowotna, podatki) – pozwalające znaleźć wyjaśnienie powszechnego (i

specyficznego) problemu;

mapowanie orzecznictwa (np. odpowiedzialność opiekuna, odpowiedzialność karna

organizacji);

wewnętrzne linki do konkretnych przepisów prawa, orzeczeń, glos, komentarzy,

możliwość szybkiego przeskakiwania do wyroków powiązanych (na wzór

funkcjonujących już rozwiązań, np. Lex);

index hasłowy (np. handel ludźmi);

daty i sygnatury orzeczeń;

ze względu na rodzaj i wysokość orzeczonej kary;

autorzy publikacji (literatura przedmiotu, oznaczone cytaty)

wyszukiwanie zaawansowane pozwalające na uściślanie wyników wyszukiwania

7) Wiarygodność wyników wyszukiwania:

data publikacji,

źródło (oficjalna strona instytucji publicznej – parlament, rząd, ministerstwo, agencja,

samorząd, znana organizacja pozarządowa o dobrej reputacji, firma);

instancja wydająca orzeczenie (prawomocność);

liczba cytowań dokumentu;

podpisana przez autora (publikacje anonimowe są niewiarygodne);

polecenie przez specjalistę w zakresie tematyki, opinia prawnika pro bono;

powoływanie się na akty prawa unijnego;

Część badanych stwierdza, że wynik każdego samodzielnego wyszukiwania weryfikuje

z aktualnym stanem prawnym lub konsultuje z prawnikiem.

8) Korzyści jakie może dać organizacjom pozarządowym wykorzystywanie orzeczeń

sądowych:

profesjonalizacja, orientacja w przepisach prawa (a każda organizacja powinna mieć

taką osobę lub możliwość kontaktu z nią) podnosi kompetencje działających, pozwala

uniknąć działania na oślep, zabezpiecza przed szkodliwymi konsekwencjami

podejmowanych działań;

upowszechnienie kultury prawnej – bardzo potrzebny aspekt edukacyjny.

orzeczenie sądowe to wyraz istotnego z punktu widzenia stosowania prawa

stanowiska, wiążącego dla stron i źródło normy dla wszystkich;

źródło wiarygodnej informacji o stosowaniu przepisów prawa w praktyce;

orzeczenia poszerzają i wzmacniają możliwości udzielania indywidualnego wsparcia

podopiecznym poprzez udzielanie porad prawnych w prostych i oczywistych

sprawach, co w sytuacji słabego rozwoju poradnictwa prawnego byłoby, w opinii

badanych, niezwykle cenne;

definiują terminy nieuregulowane przepisami prawa (np. terminu „handel ludźmi”

przed nowelizacją Kodeksu karnego w 2010 roku);

30

stanowią dobry oręż w kontaktach z sądami, ponieważ pozwalają posługiwać się

argumentami zrozumiałymi i akceptowanymi przez prawników.

9) Promocja SAOS wśród potencjalnych użytkowników:

przyjazność Systemu, pozwalająca łatwo poruszać się po jego zasobach, docierać

do szukanych treści (tworzenie indywidualnych chmur tagów) i możliwość

otrzymywania spersonalizowanych powiadomień; oba rozwiązania powinny

oszczędzić czas i koszty korzystania;

udostępnianie poprzez portale społecznościowe, powiadamianie o pojawianiu się

w zasobach nowych „słów kluczy”;

możliwość sieciowania za pomocą bazy (np. organizacja zakłada profil i taguje, jakim

zakresem informacji się zajmuje, a baza podpowiada podobne profile).

poprzez zrzeszenia, związki, koalicje i porozumienia organizacji pozarządowych;

poprzez poradnie prawne wśród organizacji korzystających z ich poradnictwa.

Badani podkreślają, że System powinien umożliwiać korzystanie z niego także

niespecjalistom, np. „By pokrzywdzony mógł sam łatwo znaleźć podobną sprawę. Oddziałuje

to psychologicznie, mobilizuje do podjęcia działania.”

Zastosowanie wyników badania Wnioski z tej fazy badania stały się przedmiotem dyskusji w trakcie fokusa nr 3, zostały także

uwzględnione w raporcie końcowym.

31

E. Raport z badania fokusowego nr 3

Komentarz do wyników badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu

w ramach Projektu SAOS

(przedstawiciele organizacji pozarządowych prowadzące działalność na rzecz

społeczności lokalnej i wykorzystujące w tym celu orzeczenia sądowe)

Badanie fokusowe nr 3 w formie panelu dyskusyjnego zostało przeprowadzone w dniu

16 lipca br. W badaniu wzięło udział 7 uczestników reprezentujących organizacje

pozarządowe prowadzące działalność lokalną i wykorzystujące w tym celu orzeczenia

sądowe.

Cel i metoda badania Badanie miało na celu sformułowanie komentarza do wyników badania zrealizowanego

zgodnie z założeniami zaprezentowanymi w „Metodologii badania potrzeb potencjalnych

użytkowników Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych”, w szczególności do następujących

kwestii:

znaczenia stanowienia prawa dla działania organizacji pozarządowych;

udział organizacji pozarządowych w procesach stanowienia prawa i źródła wiedzy

(prawnej) wykorzystywane na potrzeby tego uczestnictwa;

słowa klucze stosowane w poszukiwaniu efektywnych rozwiązań problemu, którym

się zajmują;

korzyści wynikające z wykorzystywania przez organizacje pozarządowe orzeczeń

sądowych.

Scenariusz fokusa znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.

Wnioski z badania Najważniejsze wyniki z dotychczasowych działań badawczych zaprezentowane uczestnikom

panelu:

stanowienie prawa odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu organizacji

pozarządowych i prowadzonych przez nią działaniach merytorycznych, jednak

w większym stopniu w pierwszym (np. prawo stowarzyszeń, fundacji,

księgowość) niż drugim zakresie (np. odpowiedzialność organizacji, pożytek

publiczny);

organizacje pozarządowe wykorzystują wiele źródeł wiedzy o problemie, którym

się zajmują i/lub uczestniczą w stanowieniu prawa, na szczycie tej hierarchii stoją

przepisy prawa i ich wykładnia; ważnym źródłem okazuje się wymiana

doświadczeń z innymi (sprawdzonymi) organizacjami pozarządowymi;

postulowana funkcjonalność Systemu obejmuje możliwość przeszukiwania

krzyżowego: a) po konkretnych przepisach prawa , b) po działach (np. ochrona

zdrowotna, podatki); c) po sygnaturach; d) datach orzeczeń; e) ze względu na

rodzaj i wysokość orzeczonej kary; f) autorach publikacji (literatura przedmiotu,

oznaczone cytaty);

badani podkreślają konieczność zapewnienia przyjazności Systemu umożliwiającą

łatwe poruszanie się po jego zasobach, docieranie do szukanych treści, tak aby

mogli korzystać z niego także niespecjaliści.

32

Wnioski z dyskusji panelowej

Uczestnicy w trakcie dyskusji panelowej sformułowali następujące rekomendacje:

badani zauważyli, że waga prawa w działalności organizacji pozarządowych

(tak od strony formalnej, jak i merytorycznej) uzależniona jest od skali działania

danej organizacji, co prawda można wyznaczyć podstawowy zakres przepisów

obowiązujących wszystkie zarejestrowane podmioty, jednak „świadomość prawa

jest niska i wiele organizacji jest zdziwionych: Dlaczego nas się czepiają, skoro

my tu robimy coś dobrego?”, a organizacje pozarządowe czasem nie rozumieją

nawet zapisów własnych statutów; ale z drugiej strony skala wymagań

administracyjno-prawnych pod ich adresem stoi w sprzeczności z ideą działania

społecznego; natomiast respondenci zaobserwowali wzrost świadomości prawnej

w społeczeństwie;

badani stwierdzili, że w działalności interwencyjnej czy w procesach stanowienia

prawa „warto iść drogą prawną”, co pozwala (czasem) przełamywać bariery

stawiane przez instytucje publiczne zobowiązane do stosowania tychże przepisów;

badani potwierdzili hierarchię źródeł wiedzy prawej w zakresie problemu,

którym się zajmują, sformułowaną w poprzednich etapach badania uzupełniając ją

o dokumenty strategiczne i programowe;

organizacje pozarządowe mogą być źródłem cennej wiedzy i doświadczeń

w zakresie problemu i procedury prawnej służącej rozwiązaniu danej sprawy,

jednak pod warunkiem, że jest to wiarygodna organizacja, która działa

na podstawie akceptowanych zasad i wartości;

sformułowali zastrzeżenia pod adresem wyroków i orzeczeń, z których większość

dotycząca udowodnienia interesu prawnego, czy społecznego jest dla organizacji

biorących udział w postępowaniach administracyjnych niekorzystna, jednak ich

uzasadnienia są postrzegane jako „wyssane z palca i niemające odzwierciedlenia

w literze prawa”, a do innych organizacja nie potrafi dotrzeć; wskazano także na

kazuistyczną wykładnię prawa, która ma obosieczne znaczenie (argumentacja

„... bo nasza Regionalna Izba Obrachunkowa wydała taką opinię i my nie możemy

tego inaczej zrobić” versus „wyrok lub orzeczenie w podobnej sprawie już wydano

i należałoby się do niego stosować”);

w zakresie organizacji (funkcjonalności) Systemu rekomendowali następujące

rozwiązania: a) w zakresie przeszukiwania uzupełnienie o „stronę postępowania”;

b) możliwość prześledzenia „historii danej sprawy”; c) w zakresie źródeł objęcie

spraw rozstrzyganych w drodze pozasądowej, orzeczenia Samorządowych

Kolegiów Odwoławczych; d) podporządkowanie słów kluczy organizacjom

pozarządowym („wyszukiwanie po słowach kluczach powinno dać wynik trafny

w danym kontekście, a nie we wszystkich”); e) możliwość „wrzucania własnych

spraw” (choć w tym przypadku zgłoszono wątpliwość co do ich wiarygodności);

f) rozbudowania Systemu o bazę wzorów pism do wykorzystania przez

organizacje pozarządowe w różnego rodzaju postępowaniach (także w tym

wypadku pojawiła się wątpliwość co do wiarygodności, aktualności i trafności

tych rozwiązań, np. w zakresie najmu lokali dla organizacji i inicjatyw lokalnych);

g) uporządkowanie bazy wg obszarów działania organizacji pozarządowych

(np. środowiskowe, pomoc społeczna i inne); h) umożliwienie tworzenia w

Systemie profili korzystających (w szczególności udostępniających materiały);

w zakresie promocji postulowano wykorzystanie „ambasadorów” Systemu,

czyli wiarygodnych w danych „środowiskach” organizacji, i zachęcenie ich

do uzupełniania bazy o własne sprawy („baza miałaby wtedy dużą wartość

praktyczną”); System musi stać się rozpoznawalny, na przykład poprzez

33

możliwość zainstalowaniem wtyczki do „Systemu na stronie internetowej

organizacji”;

sformułowano kilka istotnych zastrzeżeń: a) wątpliwość co do sensowności

gromadzenia i udostępniania informacji, które już są udostępniane lub powinny

być udostępniane przez podmioty do tego zobowiązane (sądy powszechne),

co dobrze oddaje następująca wypowiedź jednego z panelistów „Patologiczny

dla mnie jest pomysł, że my się spotykamy po piwnicach, żeby wymyślać

za publiczne pieniądze coś, co powinno robić Ministerstwo Sprawiedliwości.”;

b) obawę co do trwałości Systemu (realność jego funkcjonowania po zakończeniu

finansowania z projektu); c) niekompletności bazy (pytanie „kto i o jakie dane

będzie ją uzupełniał”); d) niebezpieczeństwo rozbudowy funkcjonalności

do poziomu, który utrudni korzystanie z Systemu niespecjalistom („dla prawników

czy dla ludzi?”); e) efektem projektu nie powinno być rozwiązanie dublujące

istniejące rozwiązania, wypracowane w ramach projektu funkcjonalności Systemu

powinny być przekazane administratorom funkcjonujących już baz, natomiast

System powinien tworzyć nową jakość.

W podsumowaniu dyskusji przywołamy wypowiedzi kilku panelistów. Dla jednego z nich

wartością Systemu będzie „zawieranie dużej liczby informacji dających się łatwo odszukać.”,

ale, co sygnalizuje inny, trzeba chronić System przed dysfunkcjami charakterystycznymi

dla „internetowych porad w zakresie zdrowia”. Jak twierdzi jeden z respondentów,

oczywiście na podstawie „zamieszczonego w internecie opisu dolegliwości mogę

wywnioskować, że mam raka, to jednak warto tę wiedzę skonsultować z opinią lekarza.”

System nie może zastępować wiedzy prawników.

Zastosowanie wyników badania Wnioski z tej fazy badania zostały uwzględnione w raporcie końcowym.

34

2. Narzędzia badawcze

A. Scenariusz badania fokusowego nr 1

„Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników SAOS”

1. Korzyści z wykorzystywania przez organizacje pozarządowe orzeczeń sądowych

Wykorzystuję orzeczenia sądowe w działalności organizacji, ponieważ…

2. Sposoby i formy wykorzystywania orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe

Jakiego typu informacji poszukuję w orzeczeniach?

Jakiego typu informacji poszukuję na temat orzeczeń?

(np. o innych przypadkach o podobnym charakterze, o innych przypadkach dotyczących tego

samego podmiotu, na tym samym obszarze – np. województwo)

3. Potrzeby organizacji pozarządowych w zakresie dostępu do orzeczeń sądowych

Na jakie bariery napotykam w korzystaniu z tego instrumentu?

Co ułatwiłoby mi korzystanie z orzeczeń sądowych?

Jaki sposób prezentacji, porządkowania, przeszukiwania orzeczeń sądowych byłby dla mnie

najbardziej użyteczny?

B. Kwestionariusz ankiety on-line

„Wykorzystywanie orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe”

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych prowadzi badanie na temat stopnia

i sposobu wykorzystywania przez organizacje pozarządowe w swojej działalności orzeczeń

sądowych (w sprawach cywilnych i karnych) oraz potrzeb i barier jakie napotykają w tym

zakresie.

Badanie jest elementem projektu pt. System Analizy Orzeczeń Sądowych realizowanego

przez konsorcjum, w którego skład wchodzą: Interdyscyplinarne Centrum Modelowania

Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego, Stowarzyszenie Sieć

Obywatelska – Watchdog Polska, Akces Lab Spółdzielnia Socjalna i OFOP,

a sfinansowanego ze środków Programu Innowacje Społeczne Narodowego Centrum Badań

i Rozwoju.

Głównym celem projektu jest zwiększenie dostępności wiedzy „ukrytej” w orzecznictwie

sądowym poprzez udostępnienie jej za pośrednictwem jednolitego, otwartego, przyjaznego

osobom niepełnosprawnym i niekomercyjnyego systemu z wbudowanymi narzędziami

analitycznymi.

Zapraszamy do udziału w badaniu poprzez odpowiedzi na poniższe pytania. Respondentom

gwarantujemy ochronę tożsamości poprzez taki sposób prezentacji wyników,

który uniemożliwi identyfikację osób biorących w nim udział.

Wypełnienie ankiety powinno zająć 10-15 minut.

W razie pytań, wątpliwości i uwag prosimy o kontakt z kierownikiem badania, dr. Ryszardem

Skrzypcem - obal.rskrzypiec@gmail.com, tel. 660 091 848 lub biurem OFOP -

ofop@ofop.eu.

I. Korzystanie z orzeczeń sądowych

Grupa pytań mających na celu orientację w stopniu i sposobie korzystania z orzeczeń

sądowych przez organizacje pozarządowe.

1. Czy w pracy w organizacji pozarządowej Pan/Pani zetknął/zetknęła się z terminem

„orzeczenie sądowe” rozumiane jako „wyrok, postanowienie lub nakaz zapłaty orzeczony

przez sąd w procesie karnym lub cywilnym”?*

Proszę wybrać odpowiednią odpowiedź Tak – Nie wiem – Nie.

35

2. Czy w działalności organizacji pozarządowej istotne są kwestie stanowienia i interpretacji

prawa w zakresie:*

Proszę wybrać odpowiednią odpowiedź Tak – Nie wiem – Nie przy każdej pozycji:

księgowości

prawa pracy

przepisów podatkowych

prawa stowarzyszeń, fundacji, spółdzielczego

dostępu do informacji publicznej

współpracy z administracją publiczną

regulacji szczegółowych dotyczących merytorycznej działalności statutowej

organizacji (jakich?) (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 2.1)

pożytku publicznego

odpowiedzialności organizacji

innych, jakich? (Jeśli Tak, to jakich?)

2.1 O jakie działania merytoryczne chodzi? Proszę wskazać przykłady.

3. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących różnych

aspektów funkcjonowania organizacji pozarządowych. Czy w Pana/i opinii znajomość treści

orzeczeń w następujących zakresach byłaby przydatna dla funkcjonowania organizacji? *

Proszę wybrać odpowiednią odpowiedź Tak – Nie wiem – Nie przy każdej pozycji:

rejestracja

sprawozdawczość

odpowiedzialność organów

odpowiedzialność organizacji

inne, jakie? (Jeśli Tak, to jakich?)

4. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących statutowej

działalności organizacji. W jakich aspektach działania Pani/a organizacji znajomość tych

orzeczeń byłaby przydatna?

Proszę wybrać 3 najważniejsze obszary działalności organizacji.

sport, turystyka, rekreacja, hobby (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.1)

edukacja i wychowanie (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.2)

kultura i sztuka (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.3)

usługi socjalne, pomoc społeczna (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.4)

ochrona zdrowia (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.5)

rozwój lokalny w wymiarze materialnym i społecznym (Jeśli Tak, to przejdź

do pytania 4.6)

ochrona środowiska (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.7)

rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja zawodowa (Jeśli Tak, to przejdź do pytania

4.8)

prawo, prawa człowieka, działalność polityczna

sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.9)

wsparcie instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich (Jeśli Tak,

to przejdź do pytania 4.10)

inne, jakie? (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.11)

4.1 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie sportu i kultury fizycznej, w przypadku

których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

relacji klub sportowy – zawodnik

relacji personel (trener) – zawodnik

odpowiedzialność za wypadki podczas imprez masowych

inne, jakie?

36

4.2 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie edukacji i wychowania, w przypadku

których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

relacji placówka edukacyjna – uczeń (korzystający)/rodzic

relacji placówka edukacyjna – instytucje systemu oświatowego

odpowiedzialność placówki za wypadki podczas zajęć

inne, jakie?

4.3 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie kultury i sztuki, w przypadku których

znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

odpowiedzialność artysty za nadużywanie wolności wypowiedzi

sprawy w zakresie ochrony prawa autorskiego

dozwolony użytek / dostęp do dóbr kultury

relacji twórca – organizacja zbiorowego zarządzania

inne, jakie?

4.4 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie usług socjalnych i pomocy społecznej,

w przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i

organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

relacji placówka pomocy społecznej – podopieczny

relacji placówka pomocy społecznej – system pomocy społecznej

relacji personel pomocy społecznej – podopieczny

odpowiedzialność placówki wobec podopiecznych

inne, jakie?

4.5 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie ochrony zdrowia, w przypadku których

znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

relacji placówka opieki medycznej (szpital, przychodnia) – pacjent

relacji placówka opieki medycznej (szpital, przychodnia) – płatnik (NFZ)

relacji personel placówki medycznej (lekarz, pielęgniarka) – pacjent

inne, jakie?

4.6 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie rozwoju lokalnego, w przypadku których

znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

odpowiedzialność za naruszenie warunków zabudowy w miejscowym planie

zagospodarowania przestrzennego

konflikty w ramach realizacji partnerstw publiczno-prywatnych

kary za naruszenie procedury ustawy o zamówieniach publicznych

inne, jakie?

4.7 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie ochrony środowiska naturalnego, w

przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i

organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

w sprawach o korzystanie ze środowiska naturalnego

w sprawach o zanieczyszczanie środowiska naturalnego

inne, jakie?

4.8 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie rynku pracy, zatrudnienia i aktywizacji

zawodowej, w przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna

w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

37

relacji podmioty rynku pracy – podopieczny

relacji podmioty rynku pracy – instytucje systemu

wyroki w sprawie niezgodnego z prawem zwalniania pracowników

inne, jakie?

4.9 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie spraw zawodowych, pracowniczych

i branżowych, w przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna

w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

relacji pracodawca – pracownik (naruszenia kodeksu pracy)

relacji pracodawca – pracownik (inne sprawy)

inne, jakie?

4.10 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie wsparcia instytucji, organizacji

pozarządowych i inicjatyw obywatelskich, w przypadku których znajomość orzeczeń

sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

odpowiedzialności karnej i cywilnej za nieprawidłowo udzielone doradztwo

zróżnicowanie orzeczeń sadowych w zależności od siedziby organizacji

skuteczność odwołań organizacji od decyzji administracji publicznej

inne, jakie?

4.11 Orzeczenia w jakich jeszcze innych sprawach są ważne dla Państwa organizacji?

II. Funkcjonowanie systemu udostępniania orzeczeń sądowych

Grupa pytań mających na celu zorientowanie się w sposobie w jaki respondenci docierają

do interesujących ich orzeczeń sądowych.

5. Czy organizacja, którą Pan reprezentuje, w swojej działalności *

korzysta z orzeczeń sądowych (Jeśli wybrano, to przejść do pytania 5.1)

nie korzysta, ale chce korzystać (Jeśli wybrano, to przejść do pytania 5.1)

nie jest to jej do niczego potrzebne? (Jeśli wybrano, to przejść do pytania 6)

5.1 Czy Pan/i wyraża gotowość do udziału w wywiadzie telefonicznym lub osobistym

pogłębiającym problematykę wykorzystywania orzeczeń sądowych w praktyce działania

organizacji pozarządowych?*

5.2 Jeśli tak, to proszę podać kontakt.*

6. Czy Pan/i samodzielnie szuka orzeczeń sądowych w interesujących sprawach związanych

z działalnością organizacji pozarządowej, w której działa?*

Proszę wybrać jedną odpowiedź z poniższych: Tak (Przejdź do pytania 7) Nie (Przejdź

do pytania 7.1)

7. W jaki sposób Pan/Pani najczęściej zdobywa orzeczenia sądowe?

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

samodzielnie przeglądam zasoby źródłowe (zbiory orzeczeń, strony internetowe

sądów)

subskrybuję newsletery prawne

korzystam z porad prawnych

korzystam z serwisów dla organizacji pozarządowych

w inny sposób (jaki?)

7.1 Jeśli nie, to dlaczego?

Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.

zbyt duża liczba źródeł

brak wiedzy o źródłach (gdzie szukać)

brak dostępu do źródeł

inne, jakie?

38

8. Co utrudnia samodzielne zdobywanie i korzystanie z orzeczeń sądowych?

9. Co ułatwiłoby Pani/Panu samodzielne wyszukiwanie orzeczeń sądowych?

III. Metryczka

10. Proszę wskazać funkcję jaką pełni Pan/Pani w organizacji pozarządowej.*

członek zarządu

osoba odpowiedzialna za księgowość

osoba udzielająca porad prawnych

członek organu nadzoru (komisja rewizyjna, rada)

pracownik

członek niefunkcyjny

wolontariusz

11. Proszę wskazać formę organizacyjną Pana/Pani organizacji pozarządowej.*

fundacja

stowarzyszenie

stowarzyszenie zwykłe

oddział bez osobowości prawnej

związek stowarzyszeń

spółdzielnia

12. Jaki jest (podstawowy) zasięg działania Pani/Pana organizacji pozarządowej?

Proszę wybrać jedną odpowiedź z poniższych:

lokalny (gmina, powiat)

regionalny (województwo lub kilka województw)

ogólnopolski

międzynarodowy

Serdecznie dziękujemy za udział w badaniu!

Udzielone przez Państwa odpowiedzi pozwolą na pełniejsze dopasowanie projektowanego

systemu do oczekiwań jego potencjalnych użytkowników.

Zespół OFOP

* - pytanie obowiązkowe

C. Scenariusz badania fokusowego nr 2

„Komentarz do wstępnych wyników badania ankietowego: Identyfikacja potrzeb

potencjalnych użytkowników SAOS”

Prezentacja wstępnych wyników ankietowych:

orientacja respondentów wobec orzeczeń sądowych;

słowa klucze opisujące najważniejsze obszary zainteresowań organizacji

pozarządowych orzeczeniami sądowymi;

doświadczenia w korzystaniu z orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe

(źródła, sposoby docierania, bariery);

projekcja systemu udostępniania orzeczeń sądowych.

D. Dyspozycje do telefonicznych wywiadów indywidualnych

„Pogłębienie wiedzy o udziale organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa,

wykorzystaniu orzeczeń sądowych i projekcji mechanizmu ich udostępniania”

Szanowna Pani/Szanowny Panie,

Reprezentuję OFOP, który realizuje badania na temat wykorzystania orzeczeń sądowych

przez organizacje pozarządowe w ramach projektu SAOS.

39

Kontaktuję się z Panem/Panią, ponieważ w ankiecie internetowej zadeklarował/a Pan/i

gotowość do uczestnictwa w dalszym etapie badań w formie wywiadu.

Korzystając z tej oferty chciałbym/chciałabym zadać Panu kilka pytań pogłębiających naszą

wiedzę o badanym zagadnieniu.

Wyniki badania zostaną opracowane w formie zbiorczego raportu, natomiast w przypadku

wykorzystania w raporcie wypowiedzi konkretnych respondentów zostaną opracowane w taki

sposób, aby niemożliwe było powiązanie wypowiedzi z konkretnym rozmówcą.

1) Udział w stanowieniu prawa

Jakich interesów (społecznych) broni organizacja, o jakie interesy (społeczne) zabiega

(Inaczej czym zajmuje się organizacja, jaka jest skala tych działań – lokalna,

regionalna, ogólnopolska, międzynarodowa)?

Jakie są główne kategorie, grupy interesariuszy (np. matki samotnie wychowujące

dzieci, członkowie organizacji pozarządowych, rowerzyści), o których interesy

zabiega organizacja?

Czy organizacja prowadzi działania na rzecz stanowienia prawa (np. bierze udział w

konsultacjach społecznych, działaniach rzeczniczych)?

Skąd czerpie wiedzę w zakresie problemu, który podejmuje w tego typu działaniach

(konsultacje, rzecznictwo)?

Czy źródła, które wykorzystują są adekwatne do potrzeb (pozwalają zdobyć

potrzebną, gruntowną wiedzę umożliwiającą efektywny udział)?

Z jakich źródeł warto korzystać w trakcie działań na rzecz stanowienia prawa?

Czy są źródła, z których chcieliby korzystać w takiej sytuacji, a jest to utrudnione,

niemożliwe?

Czy takim źródłem są/mogą być orzeczenia sądowe?

2) Zainteresowanie orzeczeniami sądowymi

Czy organizacja korzysta z orzeczeń sądowych?

Do czego organizacja wykorzystuje orzeczenia sądowe (monitoring stosowania prawa

- podejście systemowe; rozwiązanie własnego problemu – podejście operacyjne; inne

zastosowania)?

Do czego orzeczenia mogłyby być wykorzystywane przez organizację?

Co interesuje organizację w orzeczeniach sądowych (tematyka, np. prawa

konsumenta; sprawa, np. błędy lekarskie)?

Czy poza treścią orzeczenia (wyrok, uzasadnienie) interesują organizacje także inne

informacje (np. strony postępowania, sprawcy, siedziba sądu, sankcja)?

3) Korzystanie z orzeczeń sądowych

W jaki sposób organizacja znajduje orzeczenia sądowe?

Przy pomocy jakich kryteriów (słowa klucze) przeszukują bazy danych, Internet

w poszukiwaniu interesujących treści (orzeczeń sądowych)?

Kiedy organizacja akceptuje, a kiedy odrzuca wyniki wyszukiwania

(np. wiarygodność strony, na której opublikowano znaleziony dokument, data

publikacji, coś innego)?

Co utrudnia organizacji znajdować interesujące orzeczenie?

Co utrudnia organizacji efektywnie wykorzystywać znalezione orzeczenie?

Co pomaga organizacji znajdować interesujące orzeczenia?

Co pomaga organizacji efektywnie wykorzystywać znalezione orzeczenie?

Gdyby organizacja miała dostęp do bazy orzeczeń to według jakich kryteriów

chciałaby sortować ten zbiór?

40

4) Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe

Czy orzeczenia sądowe są/mogą być przydatne w działaniach organizacji

pozarządowych?

W jakich sytuacjach organizacje mogą czy wręcz powinny je wykorzystywać?

Co (argumenty, sposób udostępniania, coś innego) mogłoby przekonać organizacje do

korzystania z orzeczeń sądowych?

Dziękuję za rozmowę.

Tekst kursywą - instrukcja dla osoby prowadzącej wywiad.

E. Scenariusz badania fokusowego nr 3

„Komentarz do wyników badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu

Analizy Orzeczeń Sądowych”

Czy prawdą jest, że kwestie prawne nie odgrywają istotnego znaczenia w działaniach

większości organizacji pozarządowych?

Jeżeli tak, to dlaczego?

Jeżeli nie, to w jakich zakresach szczególnie?

Czy Państwa organizacje biorą udział w stanowieniu prawa?

Czy prawdą jest, że większość organizacji nie bierze udziału w stanowieniu prawa, nawet

dotyczącego funkcjonowania organizacji jako takich, jak i spraw, którymi się zajmują?

Jeżeli tak, to co jest przyczyną tej bierności?

Jeżeli nie, to z jakich źródeł informacji najczęściej korzystają na potrzeby takich działań?

Z jakich nie korzystają i dlaczego?

Czy prawdą jest, że organizacje pozarządowe nie wykorzystują w pełni wiarygodnych źródeł

informacji prawnej na potrzeby udziału w stanowieniu prawa?

Jeżeli tak, to z czego to wynika?

Jeżeli nie, to z jakich źródeł Państwo korzystają podejmując tego typu działania?

Z jakich nie korzystają i dlaczego?

Do czego organizacjom pozarządowym mogą być potrzebne orzeczenia sądowe?

Jakie korzyści z wykorzystywania orzeczeń mogą odnieść organizacje?

Czy korzystanie z nich może narazić je na jakieś problemy?

41

3. Tabele i wykresy

Zrealizowana liczba ankiet n = 429

Tabela 1 Znajomość orzeczeń sądowych12

Tak 53%

Nie 12%

Nie wiem 3%

Brak odpowiedzi 33%

Tabela 2 Ważność stanowienia i interpretacji prawa w następujących aspektach działania organizacji

pozarządowych13

księgowości 230

prawa pracy 201

przepisów podatkowych 218

prawa stowarzyszeń, fundacji, spółdzielczego 248

dostępu do informacji publicznej 209

współpracy z administracją publiczną 223

pożytku publicznego 171

odpowiedzialności organizacji 199

inne 139

12

Pytanie 1. Czy w pracy w organizacji pozarządowej Pan/Pani zetknął/zetknęła się z terminem „orzeczenie

sądowe” rozumiane jako „wyrok, postanowienie lub nakaz zapłaty orzeczony przez sąd w procesie karnym lub

cywilnym”? 13

Pytanie 2. Czy w działalności organizacji pozarządowej istotne są kwestie stanowienia i interpretacji prawa w

zakresie?

42

Wykres 114

Znaczenie znajomości orzeczeń sądowych w wybranych zakresach dla działalności organizacji

43%

50%

54%

56%

2%

rejestracja

sprawozdawczość

odpowiedzialność organów

odpowiedzialność organizacji

inne

Wykres 2

15

Sport, turystyka, rekreacja, hobby

23%

19%

41%

17%

relacja klub sportowy - zawodnik

relacja personel (trener) - zawodnik

odpowiedzialność za wypadki podczas imprezmasowych

inne

14

Pytanie 3. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących różnych aspektów

funkcjonowania organizacji pozarządowych. Czy w Pana/i opinii znajomość treści orzeczeń w następujących

zakresach byłaby przydatna dla funkcjonowania organizacji? 15

Pytanie 4. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących statutowej

działalności organizacji. W jakich aspektach działania Pani/a organizacji znajomość tych orzeczeń byłaby

przydatna? Na wykresach 2-11 prezentujemy rozkład odpowiedzi w ujęciu branżowym. Analiza rozwinięcia

odpowiedzi „inne” w raporcie z wyników badania.

43

Wykres 3

Edukacja i wychowanie

28%

28%

32%

12%

relacja placówka edukacyjna - uczeń(korzystający)/rodzic

relacja placówka edukacyjna - instytucje systemuoświatowego

odpowiedzialność placówki za wypadki podczaszajęć

inne

Wykres 4

Kultura i sztuka

13%

33%

34%

17%3%

odpowiedzialność artysty za nadużywanie wolnościwypowiedzi

sprawy w zakresie ochrony prawa autorskiego

dozwolony użytek / dostęp do dóbr kultury

relacja twórca - organizacja zbiorowegozarządzania

inne

44

Wykres 5

Usługi socjalne, pomoc społeczna

27%

23%19%

23%

8%

relacja placówka pomocy społecznej - podpoieczny

relacja placówka pomocy społecznej - systempomocy społecznej

relacja personel pomocy społecznej - podopieczny

odpowiedzialność placówki wobec podopiecznych

inne

Wykres 6

Ochrona zdrowia

32%

26%

26%

16%

relacja placówka opieki medycznej (szpital,przychodnia) - pacjent

relacja placówka opieki medycznej (szpital,przychodnia) - płatnik (NFZ)

relacja personel placówki medycznej (lekarz,pielęgniarka) - pacjent

inne

45

Wykres 7

Rozwój lokalny w wymiarze materialnym i społecznym

22%

37%

29%

12%odpowiedzialność za naruszenie warunkówzabudowy w miejscowym planie zagospodarowaniaprzestrzennego

konflikty w ramach realizacji partnerstw publiczno-prywatnych

kary za naruszenie procedury ustawy ozamówieniach publicznych

inne

Wykres 8

Ochrona środowiska

41%

38%

21%

w sprawach o korzystanie ze środowiskanaturalnego

w sprawach o zanieczyszczanie środowiskanaturalnego

inne

46

Wykres 9

Rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja zawodowa

29%

35%

29%

7%

relacja podmiot rynku pracy - podopieczny

relacja podmiot rynku pracy - instytucje systemu

wyroki w sprawie niezgodnego z prawemzwalniania pracowników

inne

Wykres 10

Sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe

48%

38%

14%

relacja pracodawca - pracownik (naruszeniakodeksu pracy)

relacja pracodawca - pracownik (inne sprawy)

inne

47

Wykres 11

Wsparcie instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich

29%

27%

39%

5%

odpowiedzialność karna i cywilna za nieprawidłowoudzielone doradztwo

zróżnicowanie orzeczeń sadowych w zależnosci odsiedziby organizacji

skuteczność odwołań organizacji od decyzjiadministracji publicznej

inne

Tabela 3 Korzystanie przez badane organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych16

Korzysta z orzeczeń sądowych 30%

Nie korzysta, ale chce korzystać 21%

Nie jest to jej do niczego potrzebne 10%

brak odpowiedzi 39%

16

Pytanie 5. Czy organizacja, która Pan/i reprezentuje, w swojej działalności korzysta z orzeczeń sądowych?

48

Wykres 1217

Samodzielne zdobywanie orzeczeń sądowych

67%

33%

Tak

Nie

Tabela 4 Stopień samodzielnego pozyskiwania przez organizacje pozarządowe orzeczeń sądowych

18

samodzielnie przeglądam zasoby źródłowe (zbiory orzeczeń, strony internetowe sądów) 35%

subskrybuję newsletery prawne 9%

korzystam z porad prawnych 18%

korzystam z serwisów dla organizacji pozarządowych 33%

Inne 6%

Tabela 5 Funkcja pełniona przez respondenta w organizacji pozarządowej

19 (n = 264)

członek zarządu 63%

osoba odpowiedzialna za księgowość 4%

osoba udzielająca porad prawnych 5%

członek organu nadzoru (komisja rewizyjna, rada) 3%

pracownik 13%

Członek niefunkcyjny 8%

wolontariusz 4%

17

Pytanie 6. Czy Pan/i samodzielnie szuka orzeczeń sądowych w interesujących sprawach związanych z

działalnością organizacji pozarządowej, w której działa? 18

Pytanie 7. Jeśli tak, to w jaki sposób Pan/Pani najczęściej zdobywa orzeczenia sądowe? 19

Pytanie 10. Proszę wskazać funkcję jaką pełni Pan/Pani w organizacji pozarządowej?

49

Tabela 6 Forma organizacyjna badanej organizacji20

(n = 264)

fundacja 29%

stowarzyszenie 61%

stowarzyszenie zwykłe 3%

oddział bez osobowości prawnej 1%

związek stowarzyszeń 3%

spółdzielnia 1%

inne 2%

Tabela 7 Zasięg działania badanych organizacji pozarządowych

21 (n = 262)

lokalny (gmina, powiat) 34%

regionalny (województwo lub kilka województw) 31%

krajowy 29%

międzynarodowy 6%

20

Pytanie 11. Proszę wskazać formę organizacyjną Pana/Pani organizacji pozarządowej. 21

Pytanie 12. Jaki jest (podstawowy) zasięg działania Pani/Pana organizacji pozarządowej?