PPOO RR FF II RR II UU SS ZZ

YY WW OO TT PPII TT AA GG OO RR AA SS AA

Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

Mail: historian@z.pl

MMIV

http://www.zrodla.historyczne.prv.plmailto: historian@z.pl

2

Tumaczya Janina Gajda - Krynicka

3

PORFIRIUSZ YWOT PITAGORASA

Wszyscy zgodnie przyjmuj, e Pitagoras by synem Mnesarchosa, natomiast istniej rnice zda, jeli chodzi o pochodzenie Mnesar- chosa. Powiadaj bowiem niektrzy, e by on Samijczykiem. Nato- miast Kleantes1 w V ksidze swego dziea Mythika uwaa go za Syryjczyka z Tym, miasta w Syrii. Gdy bowiem wrd Samijczykw wybucha klska godu, Mnesarchos, ktry przypyn na wysp ze zboem, by je sprzeda, zosta wynagrodzony obywatelstwem. Pitagora- sa za, od dziecka wielce zdolnego do wszelkich nauk, zawiz Mnesar- chos do Tyru i tam powierzy Go Chaldejczykom, by chon ich nauki. Gdy za Pitagoras powrci stamtd do Jonii, najpierw obcowa z Ferekydesem Syryjczykiem2, potem za z Hermodamasem Kreofylij- czykiem3, doywajcym dni staroci na Samos. Powiada Kleantes, e s tacy, ktrzy Jego ojca uwaaj za Tyrreczyka, z tych, ktrzy zamiesz- kiwali Lemnos. Przybywszy stamtd dla interesw na Samos, mia tam pozosta i sta si obywatelem miasta. Gdy Mnesarchos pyn do Italii, ziemi bogatej i szczliwej, Pitagoras cakiem jeszcze mody wyru- szy wraz z nim, a nastpnie powrci do niej raz jeszcze. Opowiada

1 Kleantes stoik z III wieku p.n.e. 2 Ferekydes z Syros, yjcy w VI wieku p.n.e., by filozofem i orfikiem. Uwaano go za

pierwszego greckiego prozaika, autora teologiczno-mistycznego pisma o bogach zawiera- jcego m.in. opis stworzenia wiata.

3 Hermodamas mia by potomkiem Kreofylosa, poety i zicia Homera, ktry napisa nie zachowany poemat o czynach Heraklesa.

4

[Kleantes]4, e [Pitagoras] mia dwch starszych braci, Eunostosa i Tyrrenosa. Apollonios5 za w ksigach o Pitagorasie przekazuje [imi] jego matki: Pythais, z rodu Ankajosa, zaoyciela Samos. Apollonios opowiada, e niektrzy twierdz, e [Pitagoras] by w rzeczywistoci synem Apollina i Pythaidy, Mnesarchosa za tylko z imienia. Dlatego jeden z samijskich poetw powiada:

Pythais, najpikniejsza na wyspie Samos, zrodzia Apollinowi Pitagorasa, ulubieca Zeusa.

Ten sam [Kleantes] powiada, e [Pitagoras] sucha nauk nie tylko Ferekydesa, lecz take Hermodamasa i Anaksymandra6. Za Duris Samijczyk7 w drugiej ksidze dziea Horai pisze, e [Pitagoras] mia syna Arimnestosa i by nauczycielem Demokryta. Arimnestos za, powrciw- szy z wygnania, postawi w wityni Hery miedziany otarz ofiarny wielkoci blisko dwch okci z wypisanym nastpujcym epigramem:

Wznis mnie Arimnestos, ukochany syn Pitagorasa, Ujwszy w sowa liczne wynalezione przeze sztuki i umiejtnoci.

Taki sam [otarz] wznis Simon [zwany] Harmonikosem8, ktry przywaszczywszy sobie [wynalazek] kanonu, podawa go za wasny. Byo za wypisanych [na otarzu] siedem sztuk [umiejtnoci]. Lecz jedn przywaszczy sobie Simon, pozostae za zapisy na otarzu ulegy zniszczeniu.

4 W nawiasach kwadratowych umieszczam uzupenienia uatwiajce zrozumienie tekstu; skadnia grecka pozwala niekiedy na skrty mylowe, ktre przetumaczone dosownie utrudniayby rozumienie treci.

5 O Apolloniosie patrz Wstp. 6 Anaksymander z Miletu by joskim filozofem przyrody, uczniem Talesa z Miletu. 7 Duris z Samos, ucze Arystotelesa i Teofrasta by perypatetyckim historykiem; y

w latach 340-270 p.n.e. Pismo, o ktrym mwi Porfiriusz to najprawdopodobniej Roczniki Samos, w ktrym Duris przedstawi histori wyspy Samos.

8 Pliniusz, Naturalis historia XXXV, 11, wymienia Simona o przydomku Harmonikos wrd znanych malarzy. Trudno jednak rozstrzygn, czy to ta sama posta, o ktrej mwi Porfiriusz.

5

Inni pisz, e synem Pitagorasa, zrodzonym z Teano, crki Pythanak- tosa z rodu Kressesa, by Telauges, a crk Myia; jeszcze inni [ powiadaj, e mia take crk] Arignot; ich to dzieem s zachowane pisma pitagorejskie. Timajos9 powiadcza, e crka Pitagorasa jako dziewica przewodniczya w Krotonie orszakom dziewic, jako kobieta za orszakom kobiet10. Mieszkacy Krotony dom [Pitagorasa] przeksztacili w wityni Demetry, dzielnic za, [w ktrej mieszka] nazwali Museion 11. Lykos12 za w czwartej ksidze Historii wspomina, e istniej rozbiene pogldy dotyczce ojczyzny [Pitagorasa], piszc: jeli chodzi o ojczyzn i miasto, ktrego obywatelem wypado by temu mowi, nie na wiele ci si przyda wiedzie o tym. Jedni bowiem mwi, i by On Samijczykiem, inni e Fliazyjczykiem, jeszcze inni, e Metapontyjczykiem". Ponadto powiadaj jeszcze powszechnie o Jego nauce, e nauczy si wiedzy nazywanej matematyczn od Egipcjan, Chaldejczykw i Fenicjan. Geometri bowiem od najdawniejszych czasw najbardziej zajmowali si Egipcjanie, tym, co dotyczy liczb i rachunku Fenicjanie, Chaldejczycy za badaniami nad ciaami niebieskimi; natomiast, jak powiadaj, tego, co dotyczy kultu bogw i spraw zwizanych z yciem, wysucha i nauczy si od Magw.

O tym jednak wiedz niemal wszyscy, poniewa zostao to zapisane w wykadach, natomiast inne z Jego nauk s mniej znane. Ponadto, jak powiada Eudoksos13 w sidmej ksidze Opisu Ziemi, [Pitagoras] odznacza si tak czystoci obyczajw i niechci do zabijania i zabijajcych, e nie tylko powstrzymywa si od [spoywania] istot ywych, lecz nie zblia si w ogle do kucharzy i myliwych. Antyfon za w dziele o ywotach mw wyrniajcych si cnot mwi o Jego

9 O Timajosie historyku patrz Wstp, 10 Te fakty wiadczyy w staroytnoci zarwno o dostojestwie rodu i znakomitym

pochodzeniu dziewczyny i kobiety, jak te o jej wasnych przymiotach. 11 Museion oznacza przybytek powicony Muzom. 12 Porfiriusz cytuje tu najprawdopodobniej Lykosa z Region, historyka greckiego

yjcego na przeomie IV i III wieku p.n.e., ktrego pisma nie zachoway si do naszych czasw.

13 Eudoksos z Knidos, yjcy w latach 410-355 p.n.e. matematyk, geograf i astronom, by uczniem pitagorejczyka Archytasa i Platona; w dziele Periodos (Opis Ziemi) opisa ca wczenie znan Ziemi, ilustrujc opis map.

6

panowaniu nad sob w Egipcie, przytaczajc nastpujc opowie: Pitagoras zainteresowany naukami egipskich kapanw, dc do tego, by w nich uczestniczy, ubaga tyrana Polikratesa 14, by ten napisa do Amasisa15, wadcy Egiptu zwizanego z nim wizami przyjani i gocin- noci, z prob, by [Pitagoras] mg by dopuszczony do wymienionych nauk. Gdy za przyby do Amasisa, otrzyma ode listy do kapanw; przybywszy za do [kapanw] w Heliopolis, zosta przez nich odesany do [kapanw] do Memfis jako do starszych; gdy za ju Heliopolita- czycy dostarczyli pretekstu, pod tym samym pozorem z Memfis odesano Go do [kapanw] Diospolis. Ci za, ze strachu przed krlem, nie mogc znale ju adnego pretekstu i sdzc, e mnogo trudw skoni Go do odstpienia od zamiarw, kazali Mu poddawa si nakazom cikim i zgoa odmiennym od obyczajw greckich. On za wypeniwszy wszystko gorliwie, sta si przedmiotem tak wielkiego podziwu, e byo Mu dozwolone skadanie ofiar bogom i uczestniczenie w obowizkach kapaskich. A to do tej pory nie przydarzyo si adnemu cudzoziemcowi. Gdy za [Pitagoras] powrci do Jonii, zaoy w swym ojczystym miecie szko nazywan jeszcze i teraz Pkolem Pitagorasa" (Hemikyklion), gdzie Samijczycy zbieraj si, by radzi o sprawach publicznych. [Pitagoras] przysposobi za miastem grot dla [zajmowania si] sw filozofi, w ktrej spdza wiele dni i nocy na dysputach z przyjacimi.

Aristoksenos16 powiada, i gdy [Pitagoras] osign czterdziesty rok ycia i gdy spostrzeg, i ronie tyrania Polikratesa, uznawszy, e nie

14 Polikrates, yjcy w latach 537-522 p.n.e. by tyranem, czyli wadc wyspy Samos, ktr opanowa zbrojnie, przejmujc w niej rzdy. Termin tyran" w najdawniejszych dziejach Grecji oznacza wadc, ktry przej rzdy si w wyniku zamachu stanu, bd te ktremu zostay one powierzone przez lud. Dopiero od czasw Platona, za spraw niesawnych rzdw Dionizjusza I i Dionizjusza II w sycylijskich Syrakuzach, termin ten nabra pejoratywnego znaczenia. Polikrates jako wadca Samos zasyn dbaoci i opiek nad artystami: poetami, malarzami, architektami. Za jego rzdw wyspa osigna niebyway rozkwit polityczny, gospodarczy i kulturalny. Podkreli jednak naley, e Porfiriusz i Jamblich uywaj terminu tyran" w znaczeniu pejoratywnym.

15 Amasis by wadc Egiptu, ostatnim faraonem przed podbojem Egiptu przez Persw; y w latach 570-526 p.n.e.

16 Aristoksenos z Tarentu zapocztkowa biograficzny nurt historii filozofii.

7

godzi si mowi wolnemu znosi despotyzmu i ogranicze, uda si do Italii. A poniewa Diogenes 17 w ksidze O niewiarygodnych rzeczach poza wysp Thule opowiada dokadnie o losach filozofa, doszedem do wniosku, e nie mog w adnym wypadku pomin tego, co napisa. Powiada on, e Mnesarchos by Tyrreczykiem z rodu tych Tyrre- czykw, ktrzy mieszkali na Lemnos, Umbros i Skyros; gdy za oddali si stamtd, wdrujc przez liczne miasta i kraje znalaz kiedy mae dziecko lece pod wielk i rozros topol; zobaczy, e leao ono na plecach spogldajc w niebo szeroko otwartymi oczyma, prosto w so- ce, a w ustach trzymao cienk i delikatn trzcin, [jak gdyby by to] flet; gdy z podziwem spostrzeg, e [dziecko] ywio si sokiem spywajcym z topoli, uzna, i musi ono by boskiego pochodzenia; (gdy za osigno wiek mski, jak powiadaj, zostao zaadoptowane na Samos przez rodaka Androklesa, ktry powierzy mu zarzdzanie swym majtkiem). [Mnesarchos] yjc w dostatku wychowa dziecko, na- zwawszy je Astrajosem, razem ze swoimi trzema synami: Eunostosem, Tyrrenosem i Pitagorasem, ktrego, jako najmodszego, przybra sobie za syna Androkles. Jako chopca posya go na nauk do kitarzysty, do palestry, do malarza, gdy za wkroczy w wiek modzieczy, [posa go] do Miletu do Anaksymandra, by uczy si geometrii i astronomii. [Diogenes] opowiada, e Pitagoras natomiast uda si do Arabw, Chaldejczykw i Hebrajczykw, od ktrych uczy si wiedzy o snach i jako pierwszy uprawia wrbiarstwo za pomoc ywicy i kadzide. W Egipcie przebywa wrd kapanw i nauczy si ich mdroci, jak te jzyka. [Nauczy si] trzech rodzajw pisma: sucego do pisania listw, hieroglifw i pisma symbolicznego, z ktrych to ostatnie suy do porozumiewania si przez naladownictwo ywej mowy, tamte za wyraaj sens przez alegorie i zagadki. Nauczy si rwnie wiele o bogach. W Arabii obcowa z krlem, w Babilonie y z innymi Chaldejczykami, przebywa rwnie u Zabratosa18, za ktrego spraw zosta oczyszczony ze zmaz poprzedniego ywota i nauczy si od czego przystoi powstrzymywa si czowiekowi cnotliwemu; sucha take

17 Najprawdopodobniej Porfiriusz cytuje tu Diogenesa ze Smyrny, ucznia demokrytej- czyka Anaksarchosa.

18 Jest to najprawdopodobniej imi kapana babiloskiego, ktry wtajemniczy Pitagorasa w misteria.

8

wykadw o naturze i o przyczynach caoksztatu rzeczywistoci. Bowiem dziki wdrwkom wrd tych ludw pozyska Pitagoras najwiksz cz swej mdroci. Mnesarchos za podarowa Astrajosa Pitagorasowi; ten za, przyjwszy go i zbadawszy natur jego oblicza, jak te poznawszy zarwno ruchy, jak i spokj jego ciaa, wychowa go i uksztatowa. Jako pierwszy bowiem posiad ow wiedz o ludziach, badajc natur kadego czowieka. I nikogo nie uzna za przyjaciela, czy bliskiego, zanim pierwej nie zbada natury tego czowieka: jaki w istocie jest. Mia i innego chopca, ktrego sprowadzi sobie z Tracji, o imieniu Zamolksis19 (poniewa jako nowonarodzony przykryty by futrem niedwiedzim. Futro za Trakowie nazywaj zalmon). Pitagoras, kocha- jc go, nauczy chopca umiejtnoci obserwacji zjawisk na niebie, jak te obrzdkw religijnych i wszystkiego, co ma zwizek z kultem bogw. Niektrzy za powiadaj, e chopiec ten mia na imi Tales. Barbarzy- cy czcz go jako Heraklesa. Dionysifanes za powiada, e by on niewolnikiem Pitagorasa, a gdy Pitagoras zosta pokonany przez buntownikw i ucieka, Zamolksis wpad w ich rce i zosta napit- nowany; dlatego ze wzgldu na pitna zasania czoo. Inni za powiadaj, i imi Zamolksis znaczy: obcy m.

[Z kolei] Pitagoras zatroszczywszy si o zoonego chorob na Delos Ferekydesa i pochowawszy go, gdy zmar, powrci na Samos wiedziony pragnieniem pobierania nauk u Hermodamasa Kreofylijczyka. Spdzi- wszy z nim jaki czas, zatroszczy si o Eurymenosa20, zapanika samijskiego, ktry jakkolwiek mizernej postury dziki mdroci Pitagorasa pokona wielu silnych i zwyciy w Olimpii. Gdy bowiem inni zapanicy zgodnie z pradawnym zwyczajem odywiali si serem i figami, ten, za rad Pitagorasa, jako pierwszy jedzc codziennie wyznaczon ilo misa, uzyska si ciaa. Wszelako Pitagoras udziela- jc mu swej mdroci, napomina go, by stawa w szranki, lecz nie ubiega si o zwycistwo, poniewa uwaa, e trzeba podejmowa

19 Zamolksis, jak o tym pisze Herodot, Dzieje IV, mia by Trakiem albo Scyta; by niewolnikiem Pitagorasa na Samos, a uwolniony powrci do ojczyzny, gdzie po mierci czczono go jako reformatora religijnego.

20 O zapaniku Eurymenosie i jego zwizkach z Pitagorasem wspomina Diogenes Laertios VIII 12.

9

trudy, lecz naley unika zawici tych, ktrych si pokonao. Zdarza si bowiem, e zwycizcy i nosiciele laurw nie s wolni od zmazy.

Po tych wydarzeniach, gdy tyrania Polikratesa ciya Samijczykom, Pitagoras sdzc, i mowi miujcemu mdro nie godzi si y w takim pastwie, postanowi wyruszy do Italii. Gdy za pync skierowa si do Delf, wypisa na grobie Apollina wiersze elegijne, w ktrych wyjawi, e Apollo by synem Sylena, a zabity przez Pytona zosta pogrzebany w tak zwanym Trjnogu, ktry zyska tak nazw dlatego, e trzy dziewice, crki Trioposa, tam wanie opakiway Apollina. Gdy za przyby na Kret, obcowa tam z wtajemniczonymi w misteria Morgosa, jednego z kreteskich Daktyli21, przez ktrych rankiem rozcignity nad samym morzem, noc nad rzek, przepasa- ny wen czarnego jagnicia zosta poddany obrzdowi oczyszczenia keraunijskim kamieniem22. Zszedszy do groty zwanej Idajsk, przepa- sany czarn wen, spdzi tam przepisane prawem trzy razy po dziewi dni, zoy ofiary Zeusowi i widzia jego tron zacielany corocznie bogu. Na jego grobie za wyry epigram, napisawszy: Pitagoras Zeusowi", ktrego pocztek jest nastpujcy:

Tu spoczywa po mierci Zan, ktrego nazywaj Zeusem.

Gdy za wyldowawszy w Italii uda si do Krotony, powiada Dikajarchos23, miasto Krotoczykw tak byo poruszone pojawieniem si ma sawnego z wdrwek i niezwykego, jak te pod wzgldem natury znakomicie wyposaonego przez los (mia bowiem posta szlachetn i wspania, i wdzik, jak te odznacza si piknem gosu i obyczajw), e gdy zjedna sobie dusze rady starcw przemawiajc

21 Daktylami od greckiego daktylos palec, nazywano kreteskie dajmony, przebywa- jce na grze Id; im to przypisywano odkrycie sztuki obrbki elaza. Na grze Id mieci si przybytek kultu bogini Kybele, jak te Zeusa. Przypisywano im rwnie ustanowienie misteriw. Mieli czuwa nad dziecistwem boga Zeusa, ktry narodzi si na kreteskiej grze Ida.

22 Kamie keraunijski (tj. piorunowy) kamie zrzucony z nieba (od greckiego keraunos byskawica); czarny kamie uywany w procesie oczyszczenia.

23 Dikajarchos z Meseny perypatetyk.

10

dugo i piknie do modziey, na polecenie sprawujcych wadz po raz drugi zwrci si z naukami do ludzi modych. Po tym [naucza] zebranych tumnie chopcw ze szk, a nastpnie kobiety i [dla suchania go] powstao zgromadzenie kobiet.

Gdy tak si dziao, rosa wok Niego wielka sawa i zyska wielu suchaczy, tak z tego miasta nie tylko mw, lecz i kobiety, a imi jednej z nich, Teano, byo na ustach wszystkich jak i z ssiednich krain barbarzycw, wadcw i panujcych. Nikt za nie moe powie- dzie dokadnie, co przekazywa swoim suchaczom. Obowizywa bowiem wrd nich nakaz milczenia. Wszelako najbardziej znane wszystkim byo, co nastpuje: przede wszystkim powiada, e dusza jest niemiertelna, nastpnie, e przechodzi ona w inne rodzaje istot ywych; ponadto, e po dokonaniu si okrelonego obiegu czasu to, co niegdy zostao zrodzone, rodzi si na nowo, sowem, nie istnieje nic nowego; dalej, e wszystkie istoty ywe naley uwaa za pokrewne sobie. Wydaje si, e Pitagoras pierwszy wprowadzi do Grecji takie pogldy. Tak za do siebie wszystkich przyciga, e jak powiada Nikoma- chos24 na jednym tylko wykadzie, ktry wygosi przybywszy do Italii, pozyska sowami ponad dwa tysice [suchaczy]. Ci, aby nie pozostawa z dala od domw, razem z dziemi i onami wznieli wielkie wsplne audytorium (zwane homakoion). Zajli oni, wznisszy miasta, t cz Italii, ktr wszyscy nazywaj Wielk Grecj, przyjwszy od Niego prawa i ustawy, traktujc je jak boskie nakazy, wbrew ktrym nie godzi si czyni niczego. Ci rwnie dobra swoje uczynili wsplnymi i zaliczyli Pitagorasa w poczet bogw. Dlatego wszyscy spord nich ilekro zamierzali przekaza komu co z niewypowiedzianych tajnikw Jego nauk, z czego wyprowadzali liczne wnioski dotyczce natury rzeczywistoci [wymieniali] tak zwan arcyczwrk (tetra- ktys), na ktr przysigali, przywoujc na wiadka Pitagorasa jak boga. Powiadali bowiem tym, ktrych upewniali:

Przysigam na tego, ktry naszym duszom da tetraktys, Majc w sobie korzenie i rdo wiecznej natury.

24 Nikomachos z Gerasy, autor Wstpu do arytmetyki i Teologii arytmetycznej.

11

Zaszczepiwszy za za porednictwem swych suchaczy ducha wolnoci w miastach, ktre odwiedza podrujc po Italii i Sycylii, sprawi, e stay si wolne te, ktre bd to od wielu lat, bd to cakiem niedawno popady we wzajemn niewol, a mianowicie: Krotona, Sybaris, Katana, Region, Himera, Akragas, Tauromene i inne, dla ktrych ustanowi prawa przez Charondasa z Katany i Zaleukosa z Lokroi25; dziki tym prawom miasta te stay si przedmiotem wielkiej zazdroci miast ssiednich, Symichos natomiast, tyran Ken- toropijczykw, wysuchawszy Jego [wykadw] zrezygnowa z wadzy, a swj majtek przekaza po czci siostrze, po czci za wspobywatelom. A przybywali do Niego, jak powiada Aristoksenos, Leukaczycy, Messapiowie, mieszkacy Picenum i Rzymianie25. Znis do szcztu wanie i niezgody, zarwno wewntrzne, jak i zewntrzne, nie tylko wrd bliskich sobie, lecz i wrd ich potomkw na wiele pokole, jak rwnie we wszystkich miastach Italii i Sycylii. Czsto bowiem wypowiada do wszystkich licznie zgromadzonych, czy te pojedynczych suchaczy, nastpujc sentencj: trzeba wypdza wszelkimi sposobami, wypala ogniem i wycina elazem z ciaa chorob, z duszy gupot, z brzucha zbytek, z pastwa bunt, z domu niezgod, ze wszystkiego za nieumiarkowanie". Jeli za wierzy staroytnym i godnym uwagi przekazicielom wiadectw o Nim27, Jego napomnie suchay nawet nierozumne zwierzta. Zapawszy bowiem, jak opowiadaj, niedwiedzic daunijsk, ktra wyrzdzaa wiele szkd mieszkacom [okolicy], prze- trzyma j przez jaki czas, a nastpnie nakarmiwszy plackiem i orzechami wypuci, zaklwszy, by nie tykaa wicej adnej istoty ywej. Ta za posza prost drog w gry i lasy i nie widziano nigdy, by zbliya si nawet do zwierzcia. Zobaczywszy za w Tarencie byka jedzcego bb na mieszanym pastwisku [tj. porosym wieloma gatun-

25 Charondas z Katany by synnym prawodawc, podobnie jak starszy ode o ptora wieku Zaleukos z Lokroi w poudniowej Italii. Zaleukos nalea do tzw. aisymnetw, to jest ludzi syncych z mdroci i uczciwoci, ktrym powierzano spisywanie praw. Zaleukos by z ca pewnoci o pokolenie starszy od Pitagorasa; nie mg wiec nalee do grona jego uczniw.

26 O rzymskich uczniach Pitagorasa opowiada Plutarch w ywocie Numy Pompiliusza, 27 Porfiriusz ma tu na myli Arystotelesa.

12

karni rolin], podszed do pasterza i poradzi mu, by powiedzia zwierzciu, aby powstrzymao si od bobu; a gdy pasterz zadrwi z Niego mwic, e nie umie mwi byczym jzykiem, sam zbliy si do zwierzcia i naszepta mu do ucha; [byk] nie tylko natychmiast zostawi bb, lecz rwnie w przyszoci nigdy bobu nie tyka. Tene byk pniej przez wiele lat w Tarencie obok wityni Hery doywa swojej staroci, nazywany witym bykiem, ywic si tym, co mu ludzie ofiarowywali. Powiadaj rwnie, e ora, ktry zawis nad Jego gow w czasie igrzysk olimpijskich, kiedy to przypadkiem opowiada uczniom o wrbach, symbolach i znakach z nieba (e prawdziwie poboni ludzie otrzymuj od bogw wieci i przesania), cign z powietrza i pogaskawszy wypuci. Zbliywszy si za do rybakw cigncych z gbin dobrze wypenion sie, powiedzia, ile zowili, ujawniwszy liczb ryb; gdy za rybacy przyrzekli, i zrobi, co rozkae, jeli bdzie tak, jak orzek, rozkaza wypuci ywe ryby, policzywszy je przedtem dokadnie; najdziwniejsze za byo to, e w trakcie liczenia adna z ryb wycigni- tych z wody nie przestaa w Jego obecnoci oddycha. Wielu ludziom, z ktrymi si styka, przypomina ich poprzednie ycie, ktrym ongi ya ich dusza zanim wkroczya w ich obecne ciao. Udowadnia rwnie za pomoc niezbitych argumentw, i On sam by Euforbosem, synem Panthoosa28. Spord wierszy Homera te oto najczciej recytowa i piknie piewa przy akompaniamencie liry:

Krew ubroczya mu wosy, podobne do wosw Charyt, Piknie wijce si, zotem i srebrem poprzeplatane. Tak, jak latorol oliwki troskliwie wyhodowana Przez ogrodnika w ustroniu, gdzie woda bujnie wytryska, Piknie wyrasta pod tchnieniem wiatrw, co z wszystkich stron wiej, Drzewkiem koyszc biaymi rozkwitajcym kwiatami, Lecz niespodzianie nadciga wicher wraz z burz nawaln, Drzewko wyrywa rosnce tak bujnie i zwali na ziemi. Tak i Euforbos, jesionem wadncy, syn Panthoosa, Pad, gdy go zabi Menelaj Atryda i zdar z niego zbroj29.

28 Euforbos, syn Panthoosa, by Trojaczykiem; zgin z rki Menelaosa. 29 Homer, Iliada XVII 51-60, prze. K. Jeewska, Wrocaw 1986.

13

(Jako oglnie znane pominlimy bowiem opowiadania o tarczy Euforbosa Frygijczyka, zoonej jako wotum wraz z innymi upami trojaskimi w Mykenach ku czci Hery Argiwskiej30.)

Opowiadano rwnie, e odezwa si kiedy do rzeki Kaukasos przeprawiajc si przez ni wraz z wieloma przyjacimi; a rzeka gosem jasnym i dwicznym przemwia do: Bd pozdrowiony, Pitagora- sie", co wszyscy syszeli. Tego samego dnia by obecny w Metaponcie w Italii i w Tauromenion na Sycylii; w kadym z tych miejsc rozprawia wsplnie z przyjacimi, co wszyscy zgodnie powiadczali; [a miejsca te] dzieli odlego wielu stadiw, nie do przebycia zarwno drog morsk, jak i ldow inaczej, jak tylko w cigu wielu dni. Wszystkim oglnie wiadomo, e pokaza zote udo Abarysowi Hyperborejczykowi31 uwa- ajcemu [Pitagorasa] za Apollina Hyperborejczykw, ktrego tene Abarys by kapanem; wiadome jest te i to, e gdy [pewnego razu] okrt przybija do brzegu i przyjaciele chwalili si [spodziewanymi] zyskami, Pitagoras powiedzia: A oto zyskacie trupa", i w istocie, okrt przyby do brzegu majc [na pokadzie] zmarego. Opowiada si zreszt niezliczone, jeszcze bardziej zadziwiajce i boskie historie o tym mu, zgodnie i jednogonie powiadczane. By rzec krtko, nikt nie uchodzi za wikszego i sawniejszego. S przechowywane w pamici [ludzi] sprawdzone przepowiednie [Pitagorasa] o trzsieniach ziemi, jak i to, e potrafi odwrci epidemie i powciga gwatowne wiatry i grad, jak te ucisza fale rzeczne i morskie, by przyjaciele mogli bezpiecznie pyn. Empedokles, Epimenides32 i Abarys, ktrzy uczestniczyli w tych praktykach, czsto dokonywali takich rzeczy, o czym wiadcz ich

30 Tre tej opowieci, przekazanej m.in. przez Hyginusa (Fabulae 112), Owidiusza (Metamorfozy XV) jest nastpujca: tarcza Euforbosa zabitego przez Menelaosa wisiaa jako wotum w wityni Hery w Argos. Bya ju bardzo zniszczona ze staroci, kiedy zobaczy j Pitagoras i rozpozna jako swoj wasno nalec do niego, kiedy jeszcze by Euforbosem.

31 Abarys z kraju Hyperborejczykw, mitycznego plemienia mieszkajcego na dalekiej pnocy (w Tracji lub w Sarmacji), ludzi spokojnych i szczliwych, otaczajcych szczeglnym kultem Apollina, by uwaany za cudotwrc i proroka.

32 Epimenides z Krety, yjcy w VI wieku p.n.e. poeta i filozof, by uwaany za cudotwrc. Przypisywano mu uwolnienie Aten od epidemii, jak te oczyszczenie miasta od zmazy krwi przelanej w czasie buntu Kylona.

14

poematy. [Powiadcza to fakt], e Empedokles mia przydomek Ale- ksanemos [Poskromiciel od wiatrw], Epimenides Kathartes [O- czyszczajcy], Abarys za Aithrobates [Wdrujcy w powietrzu], poniewa [Abarys], dosiadajc strzay podarowanej mu przez Apollina Hyperborejczykw, przelatywa przez rzeki i morza, jak te przez inne miejsca niedostpne, unoszc si jakby w powietrzu. Niektrzy mniemali, e i Pitagoras tak uczyni, kiedy tego samego dnia w Me- taponcie i w Tauromenion spotka si z przyjacimi, [ktrych mia w tych miastach]. Cierpienia duszy i ciaa umierza rytmami, pieniami i inkantacjami. [Postpowa tak] wobec przyjaci; sam za rozumia harmoni wszechwiata, mogc sysze ogln harmoni sfer i gwiazd poruszajcych si w ich krgach; my nie syszymy tej harmonii ze wzgldu na sabo naszej natury. Fakt ten powiadcza Empedokles, powiadajc o nim:

y za wrd nich pewien czowiek o ponadludzkiej wiedzy, ktry owadn najwikszym bogactwem myli, najzdolniejszy do wszelkich mdrych dziaa, gdy bowiem skoncentrowa swe wszystkie siy duchowe, potrafi dostrzec atwo wszystko to, co zaistniao tak w dziesitym, jak i w dwudziestym wcieleniu ludzkiego ywota 33.

Okrelenia ponadludzka wiedza", dostrzec wszystko", bogactwo myli" i podobne wskazuj na nadzwyczajne i najbardziej w porw- naniu z innymi ludmi rozwinite u Pitagorasa zdolnoci [zdolno] widzenia, syszenia i pojmowania. Stwierdza, e dwiki, jakie wydaje siedem gwiazd staych i ta z planet, ktr z racji pooenia wobec nas nazywaj Przeciwziemi (Antichthon), to dziewi Muz. Zmieszanie i wspbrzmienie, jakby wze wszystkich [elementw], ktry jest integraln czci [kadego bytu] i wyznacza jego miar i proporcj, nazywa Mnemosyne.

Diogenes przedstawiajc Jego codzienny tryb ycia powiada, e napomina wszystkich, by unikali ambicji i dzy sawy, poniewa one to wanie wzbudzaj najwiksz zawi. [Napomina rwnie], by

33 Diels FVS, Empedokles B 129.

15

unikali rozmw w licznym gronie. Sam za w domu miewa poranne nauki, napeniwszy sw dusz spokojem za pomoc dwikw liry i odpiewawszy pradawne hymny Talesa34. piewa rwnie wiersze Homera i Hezjoda, o ktrych twierdzi, i uszlachetniaj dusz. Mia zwyczaj wykonywa okrelone tace, ktre jak sdzi daj ciau zwinno i zdrowie. Nie odbywa przechadzek w licznym towarzystwie, lecz z jednym lub dwoma towarzyszami w wityniach i gajach, wyszukujc miejsca najspokojniejsze i najpikniejsze. Nadzwyczajnie kocha przyjaci; On to pierwszy powiedzia, e przyjaciele powinni mie wszystko wsplne i e przyjaciel jest [dla czowieka] drugim ja. Z przyjacimi, gdy byli zdrowi, zawsze przebywa, chorych na ciele leczy, cierpienia chorych na duszy agodzi, jak wspominalimy, ju to magicznymi inkantacjami, ju to muzyk. A zna i pieni leczce choroby ciaa; piewajc je leczy cierpicych. Istniej bowiem [pieni], ktre sprowadzay zapomnienie cierpie, umierzay gniew i poskramia- y wybujae dze. Jeli chodzi o sposb odywiania si, Jego niadaniem by mid; obiadem chleb z prosa lub z jczmienia i gotowane lub surowe jarzyny; rzadko [jada] miso zwierzt ofiarnych, i to nie ze wszystkich [ich] czci. Gdy mia zamiar uda si do witych przybyt- kw bogw i pozosta tam przez jaki czas, najczciej korzysta z pokarmw powstrzymujcych gd i pragnienie, przygotowujc syccy pokarm z nasion maku, sezamu i upin cebuli morskiej starannie pukanej, a zostaa oczyszczona z soku; dalej, z kwiatw zocienia i lici malwy, z jczmienia i z grochu. Te wszystkie skadniki w rwnych proporcjach miesza z miodem z Hymettu. [Pokarm] powstrzymujcy pragnienie [przygotowywa] z nasion ogrkw, a take oliwy z rodzyn- kw po wyjciu z nich pestek, z kwiatw koriandra, z kwiatw malwy i portulaki, z utartego sera, z mki pszennej i tustego mleka; te wszystkie skadniki miesza z miodem z wysp. Twierdzi, e tego wanie Demeter nauczya Heraklesa, gdy wyrusza do bezwodnej Libii. Dlatego Jego ciao trwao w tym samym stanie, jakby w okrelonej staej formie, nie tak e raz byo zdrowe, raz za chore, raz pulchne i tuste, raz za chude i wyndzniae. Podobny charakter ujawniaa Jego dusza. Nie

34 Chodzi tu o muzyka z Gortyny na Krecie, yjcego w VII wieku p.n.e., twrc peanw pieni ku czci Apollina.

16

pozwala bowiem wada nad sob rozkoszy ani te smutkowi; nie ujawnia nigdy tego, e opanowaa Go rado lub bl; nikt Go nigdy nie widzia miejcego si ani paczcego. Gdy skada ofiary bogom, nie by wobec nich natrtny, lecz zjednywa ich chlebem i plackami, kadzidem i mirr; bardzo rzadko skada w ofierze zwierzta, z wyjtkiem kur i modych prosit. Wiarygodni wiadkowie opowiadaj, e zoy w ofierze wou z ciasta pszennego, kiedy to odkry, e przeciwprostokt- na trjkta prostoktnego rwna jest przyprostoktnym35.

Przemawiajc za do suchaczy poucza ich albo w rozwinitych wykadach, albo przez symbole. Mia bowiem podwjn metod nauczania. A spord obcujcych z Nim jedni nazywani byli matematy- kami, inni akuzmatykami36. Matematykami nazywano tych, ktrzy uczyli si wiedzy penej i dopracowanej. Akuzmatykami za tych, ktrzy suchali tylko najwaniejszych podstaw, bez dokadniejszego ich wyja- niania. Nakazywa za mwi zawsze z uszanowaniem i dobrze myle o bogach, demonach i herosach, oddawa cze rodzicom i dobroczy- com, podporzdkowywa si prawom, modli si do bogw nie mimochodem i niedbale, lecz w zaciszu domowym, powiciwszy si cakowicie tej czynnoci, bstwom olimpijskim skada ofiary nieparzy- ste, chtonicznym za parzyste.

Spord przeciwiestw za dobrymi nazywa: monad, wiato, to, co prawe, rwne, stabilne i proste; zymi natomiast: dyad, ciemno, to, co lewe, nierwne, poruszajce si i poruszane. Ponadto poucza, e rosncych i owocujcych rolin, jak i nieszkodliwych zwierzt nie naley rani ani zabija. Naley nie tylko zwraca dugi, lecz i dotrzymywa sowa danego w dobrej wierze. S trzy rodzaje rzeczy godnych pochway, o ktre trzeba si ubiega: pierwsze to to, co godne sawy i pikne, nastpne to, co suy yciu, trzecie za to, co doskonae z rzeczy przyjemnych. Za rozkosz uwaa nie to, co gminne i usidlajce, lecz to, co uczciwe, wite i wolne od niesawy. Istniej bowiem dwa rodzaje rozkoszy: jeden, ktry pociga za sob utrat si przez uciechy

35 Tak w tekcie Porfiriusza. Chodzi oczywicie o powierzchni kwadratw zbudowa- nych na przeciwprostoktnej i przyprostoktnych.

36 Matematykami (greckie: mathematikoi) od czasownika: manthano uczy si; akuzmatykami od czasownika akouo sucham.

17

brzucha i Afrodyty, porwnywa do zabjczego dla ludzi piewu Syren; drugi za, ktry polega na tym, co godziwe, suszne i konieczne dla ycia, ocenia jako przyjemny doranie i nie powodujcy poczucia winy w przyszoci. Powiada, e ten rodzaj rozkoszy podobny jest do harmonii Muz.

Uczy, e s dwa momenty najbardziej stosowne do refleksji: kiedy si idzie na spoczynek i kiedy si zrywa ze snu. I w jednym, i w drugim momencie rozway naley i to, co ju zostao dokonane, i to, czego dokona naley. Z rzeczy dokonanych kady powinien zoy samemu sobie sprawozdanie, za rzeczy przysze powinien roztropnie prze- widzie. Dlatego zaleca, by kady przed snem recytowa sobie te oto strofy:

Sen twoich powiek niech nigdy nie klei, nim zwaysz u siebie Kady krok minionego dnia, zanim powiesz sam sobie, Com zrobi zego, com zdziaa, a jkam zaniecha powinno.

Te za, zanim powstanie z oa:

Pierwej, zrywajc si ze snu, nim pozostawisz swe oe, Rozpatrz w umyle te czyny, ktrych winiene dokona.

Takie rzeczy nakazywa, lecz przede wszystkim denie do prawdy. Tylko to bowiem moe ludzi uczyni podobnymi do boga. Sam bg bowiem, jak dowiedzia si od Magw, ktrzy nazywaj go Oromasdes, podobny jest z ciaa do wiata, z duszy za do prawdy. Uczy i innych tego rodzaju rzeczy, o ktrych powiada, e usysza je w Delfach od [kapanki] Aristoklei. Niektre z nauk wypowiada w sposb symbolicz- ny, z nich to wiele zapisa Arystoteles, a mianowicie Pitagoras powiada, e morze jest z, konstelacje Niedwiedzic rkami Rei, Plejady lir Muz, planety zami Persefony, dwik wydobywajcy si z uderzone- go spiu gosem dajmona zamknitego w owym spiu. Bya i inna posta owych symboli, a mianowicie: Nie przekracza jarzma", to znaczy unika chciwoci; ognia nie gasi noem", co znaczyo: wzburzonego i gniewnego nie podnieca ostrymi sowami; nie obrywa wieca", to znaczy nie gwaci praw, ktre s wiecem-koron

18

miasta. I jeszcze inne, takie jak: serca nie zjada", to znaczy nie pogra si w smutku; nie siada na beczce", to znaczy nie y w bezczynnoci; nie zawraca w chwili odjazdu", to jest przy nad- chodzcej mierci nie czepia si ycia; nie chodzi po ulicach", przez co zakazywa przyjmowania sdw i opinii ogu, a nakazywa uznawa- nie pogldw nielicznych i wyksztaconych; nie przyjmowa do domu jaskek", to znaczy nie mieszka pod jednym dachem z ludmi gadatliwymi i odznaczajcymi si niepowcigliwym jzykiem; poma- ga ludziom w dwiganiu ciarw, nie za w ich zrzucaniu", przez co nakazywa sprzyja nie gnunoci i lenistwu, lecz deniu do trudw i dzielnoci; nie nosi na piercieniach wizerunkw bogw", to jest wiedzy o bogach nie ujawnia ani nie pospolitowa; ofiary dla bogw czyni przez ucha pucharw", przez co poucza, i bogw trzeba czci muzyk, ona bowiem przenika przez uszy. Nie wolno spoywa tego, czego spoywa si nie godzi: narodzin, wzrostu, pocztku, koca i celu, ani te tego, z czego rodzi si pierwsza podstawa wszystkiego. Powiada przez to, e naley powstrzyma si od spoywania ldwi, jder, czci wstydliwych, szpiku, stp i gw zwierzt ofiarnych. Ldwie bowiem nazywa podstaw, poniewa zwierzta opieraj si na nich jak na fundamencie; narodzinami jdra i czci wstydliwe, bez ich bowiem siy nie narodzi si zwierz; wzrostem nazywa szpik, poniewa jest on przyczyn wzrostu wszystkich zwierzt; pocztkiem stopy, gow za kocem, poniewa one maj najwiksz wadz nad ciaem.

Poucza, i naley powstrzymywa si od jedzenia bobu, tak jak od ludzkiego misa. Jest powiadczone, i zabrania tego z nastpujcych powodw: gdy pierwsza przyczyna i pocztek zostay zmieszane i liczne [elementy] rozsiane i rozproszone w ziemi obrciy si w zgnilizn, w niedugim czasie narodzio si i rozdzielio to, co odrbne; gdy jednoczenie narodziy si istoty ywe i wyrosy roliny, wtedy z tej samej zgnilizny powstali ludzie i wykiekowa bb. Przytacza na to oczywiste dowody: jeli kto gryzc bb, po zmiadeniu go zbami, pooy go na krtko w palcych promieniach soca i za chwil powrci, poczuje zapach rozlanej ludzkiej krwi; jeli za kto w czasie kwitnienia bobu zerwie kawaek brzowiejcego kwiatu i woy go do glinianego naczynia, a przykrywszy pokrywk zakopie w ziemi i zakopany przetrzyma przez dziewidziesit dni, a nastpnie wykopawszy odkryje

19

pokrywk, zamiast bobu znajdzie gow dziecka albo wstydliw cz kobiec. Nakazywa zreszt powstrzymywanie si od spoywania i innych rzeczy, takich jak macica, barwena, pokrzywa morska, jak te i niemal wszystkich morskich stworze. Sam odwoywa si do swoich poprzednich wciele powiadajc, e najpierw urodzi si jako Euforbos, w drugim wcieleniu jako Aithalides37, w trzecim jako Hermotimos, w czwartym jako Pyrros, i wreszcie jako Pitagoras, przez co pokazywa, e dusza jest niemiertelna, a u tych, ktrzy dostpili oczyszczenia, przywoywa pami poprzedniego ywota.

Uprawia filozofi, ktrej celem byo wyrwanie danego nam umysu niczym z wizw i kajdan i przywrcenie mu wolnoci. Bez niego bowiem nikt nie moe nauczy si niczego susznego ani prawdziwego, ani te posugiwa si zmysami. Wedug Niego bowiem umys wszystko postrzega i wszystko syszy; wszystko inne za jest lepe i guche. Gdy umys zostanie oczyszczony, trzeba mu nastpnie pokaza to, co niesie poytek. Pokazywa za to za pomoc wywodw rozumowych: na pocztku uprawia kontemplacj tego, co wieczne i tego, co naley do rodzaju wiecznego i niecielesnego, jak i tego, co jest obdarzone tego rodzaju bytem, wychodzc stopniowo od obserwacji krtkich, by [umys] zmcony nag i gwatown zmian nie odwrci si i nie zniechci przez tak wielkie i tak dugie zmczenie. Posugiwa si badaniami matematycznymi dla ogldu tego, co jest midzy bytami cielesnymi i niecielesnymi i jakby na ich pograniczu (majc trzy wymiary, jak byty cielesne, nie majc jednak ciaru, jak byty niecieles- ne), traktujc je jakby wstp do kontemplacji i badania tego, co istnieje rzeczywicie, a w kunsztowny sposb odwraca oczy duszy od tego, co cielesne, zmienne, nigdy nie pozostajce takie samo i w takim samym porzdku, i kierowa je ku waciwym przedmiotom [bada]. Z pomoc bada matematycznych, przez kontemplacj tego, co rzeczywicie istnieje, uczyni [ludzi] szczliwymi. Cel ten osign dziki naukom matematycznym. Z tej to przyczyny, co midzy innymi powiadcza Moderatos z Gades38, ktry zawar pogldy pitagorejczykw w jedenas-

37 Aithalides by synem Hermesa i miertelnej kobiety; jako znakomity ucznik mia bra udzia w wyprawie Argonautw. Po mierci dane mu byo powraca z Hadesu na ziemie. O owych wdrwkach duszy Pitagorasa pisze Owidiusz w Metamorfozach, I, XV.

38 Moderatos z Gades, wspczesny Apolloniuszowi z Tyany.

20

tu penych erudycji ksigach, zajmowali si oni nauk o liczbach. Gdy bowiem, jak powiada [Moderatos], nie potrafili jasno wyrazi w sowach pierwszych postaci bytu i pierwszych zasad, poniewa byo to trudne do zrozumienia i wypowiedzenia, dla wikszej jasnoci doktryny na wzr geometrw i tych, ktrzy ucz czytania i pisania uciekli si do liczb. Ci bowiem, uczc liter i ich znacze, uciekaj si do ich wizerunkw i powiadaj, e s one elementami pierwszego i pod- stawowego nauczania. Pniej wszelako ucz, e owe wizerunki nie s elementami, lecz z ich pomoc rodzi si pojcie elementw praw- dziwych. I geometrzy, nie umiejc wyrazi w sowach form niecieles- nych, ale podobnych do cia, uciekaj si do opisw figur, powiadajc, e jest trjktem nie dlatego, iby chcieli, by to, co widzi wzrok, byo trjktem, lecz dlatego, e to, co ma tego rodzaju posta, przedstawia pojcie trjkta. Tak samo zatem i pitagorejczycy, nie umiejc wyrazi w sowach pierwszych postaci bytu i pierwszych zasad, uciekli si do objaniania ich przez liczby. I tak pojcie jednoci, tosamoci i rwno- ci, jak te przyczyn przyjacielskiej zgody, wzajemnego afektu i trwania caoksztatu rzeczywistoci pozostajcej zawsze tak sam i w takim samym porzdku, nazwali jednym" (hen). Jedno bowiem rwnie w czciach pojedynczych pozostaje jednym, jednoczone w czciach i w czciach zgodne przez uczestniczenie w pierwszej przyczynie. Za pojcie odmiennoci i nierwnoci oraz wszystkiego, co mnogie i pod- legajce cigej zmianie, jak te nie pozostajce nigdy takie sarno i w tym samym porzdku, nazwali dwoistoci" (dyas). Bowiem natura tego, co dwoiste, pozostaje taka sama nawet w rzeczach pojedynczych.

[Nie mona twierdzi], e stosunki te [znane] byy [tylko] im [pitago- rejczykom], innym za [filozofom] nie; wiadomo, e take inni filozofo- wie znali siy jednoczce caoksztat rzeczywistoci i panujce nad nim, i e znali stosunki tosamoci, rnicy i nietosamoci. Stosunki te, dla celw dydaktycznych, okrelali mianem jednego i dwoistoci; wszelako nie stanowi dla nich rnicy, jeli mwi: dwoiste albo nierwne lub nietosame. Podobnie, ten sam stosunek [manifestuje si], jeli chodzi o inne liczby. Wszystko bowiem dzieje si w staym porzdku dziki okrelonym siom. Bowiem w naturze rzeczywistoci jest co, co ma pocztek, rodek i koniec; temu, ze wzgldu na posta i natur, przypisali liczb trzy. Dlatego o wszystkim, co ma rodek, powiadali, e

21

jest trzypostaciowe. Tak te okrelili wszystko, co doskonae. Jeli za co jest doskonae, mwi, i to [jest takie] dziki pocztkowi i zgodnie z nim; a nie mogc tego inaczej nazwa, posuyli si mianem trjki (trias); i chcc nas doprowadzi do poznania pojcia pocztku-zasady, doprowadzili do tego za pomoc postaci trjki. I ten sam stosunek [zachodzi], jeli idzie o inne liczby. S to bowiem stosunki, zgodnie z ktrymi wymienione liczby zachowuj swj porzdek. I nastpujcymi po sobie liczbami rzdzi jaka jedna forma i sia. J za nazwali dziesitk dekad (dekas), to jest jakby poczeniem (dechas), Dlatego mwi, e doskona liczb jest dziesi; co wicej, mwi, e jest najdoskonalsza ze wszystkich liczb zawierajc w sobie wszelkie zrnicowanie liczb, kad posta stosunku i wszelk proporcj. Jeli bowiem natura rzeczywistoci jest okrelana przez stosunki liczb i proporcje, i wszystko, co si rodzi, ronie i ginie, dokonuje si wedug stosunkw liczb, a dziesitka zawiera w sobie kady stosunek i kad proporcj, i kad posta liczby, jake sama liczba dziesi nie moe by nazwana doskona?

Tak uprawiali nauk o liczbach pitagorejczycy. Dziki niej filozofia pitagorejska bya [ongi] pierwsz filozofi i przez ni upada. Ponadto upada z przyczyny swej zagadkowoci; nastpnie przez to, e pisma [pitagorejczykw] byy pisane dialektem doryckim, majcym w sobie co niejasnego; z tej to przyczyny dogmaty zapisane w tym dialekcie byy niezrozumiae, jakby zafaszowane i niedokadnie przekazane; dalej, poniewa ci, ktrzy je przekazywali, nie byli bezporednimi uczniami Pitagorasa. A ponadto, co potwierdzaj sami pitagorejczycy, Platon, Arystoteles, Speusippos, podobnie jak Aristoksenos i Ksenokrates, najbardziej podne koncepcje podawali za swoje, niewiele w nich tylko zmieniwszy, natomiast ustalenia popularne, bahe, jak te i te wymy- lone pniej przez zazdronikw i oszczercw dla zniszczenia i wy- szydzenia szkoy pitagorejskiej, zebrali razem i przekazywali jako pogldy waciwe tej szkole. Lecz to zdarzyo si pniej.

Pitagoras za, tak On sam, jak i yjcy wraz z Nim, cieszy si w Italii tak wielkim podziwem, e miasta powierzay Jego uczniom sprawowa- nie rzdw. W kocu narosa przeciwko nim zawi i zawizano przeciw nim spisek. By pewien m z Krotony, Kylon, jeli chodzi o rd, saw przodkw i bogactwo grujcy nad innymi obywatelami, skdind

22

jednak zy i dny wadzy, wykorzystujcy grono przyjaci i si bogactwa dla zuchwaoci i wystpkw. Ten, uwaajc si za godnego tego wszystkiego, co wydawao mu si pikne, uzna, e najgodniejsze jest uczestniczenie (metheksis) w filozofii Pitagorasa. Uda si zatem do Pitagorasa, wychwalajc si sam i pragnc obcowa z Nim. Ten za natychmiast zbadawszy natur [tego] czowieka i poznawszy jaki jest ze znakw, ktre postrzega w ciaach przychodzcych do, rozkaza mu odej i zaj si swoimi sprawami. To wielce zasmucio Kylona, jako e by czowiekiem pysznym, trudnym i nie umiejcym powciga gniewu. Zwoawszy wic [swoich] przyjaci, ly Pitagorasa i zacz spiskowa przeciwko Niemu i Jego towarzyszom. A nastpnie, jak opowiadaj, wszystkich towarzyszy i uczniw Pitagorasa zebranych w domu zapanika Milona podczas nieobecnoci filozofa (ten bowiem uda si na Delos, by pielgnowa i odda ostatni posug Ferekydesowi, ktry by kiedy Jego nauczycielem, a ktry umiera na wszawic) [pod- oywszy ogie] ze wszystkich stron domu, spalili i ukamienowali. Dwch tylko zdoao uciec z ognia, Archippos i Lysis, jak powiada Neantes; z nich to Lysis zamieszka w Grecji, udawszy si do Epaminon- dasa, ktrego zosta nauczycielem. Dikajarchos za i autorzy dokad- niejszych wiadectw powiadaj, e Pitagoras by obecny w czasie zamachu. Ferekydes bowiem umar, zanim [Pitagoras] opuci Samos. Spord za Jego towarzyszy czterdziestu zgino przebywajc razem w jakim domu, wielu za zabito pojedynczo tam, gdzie znaleli si w miecie. Pitagoras za, pozbawiony przyjaci, schroni si najpierw w porcie w Kaulonii, stamtd za uda si do Lokroi. Gdy Lokryjczycy dowiedzieli si o tym, wysali kilku spord starcw do granic swego kraju. Ci za, spotkawszy [Pitagorasa], rzekli Mu: Syszelimy, Pitago- rasie, e jeste mem mdrym i godnym podziwu; nie mamy jednak nic do zarzucenia naszym wasnym prawom i chcemy je zachowa. Zatem id std dokdkolwiek, biorc od nas to, co uznasz za potrzebne z rzeczy niezbdnych". Gdy w opisany powyej sposb opuci Lokroi, popyn do Tarentu. A gdy przytrafio Mu si tam to, co w Krotonie, uda si do Metapontu. Wszdzie bowiem wszczynano wielkie rozruchy, ktre jeszcze teraz pamitaj mieszkacy tych okolic, nazywajc je anty- pitagorejskimi. Pitagorejczykami nazywano bowiem kade stronnictwo [polityczne], ktre skupiao si wok Pitagorasa. Mwi zreszt, e

23

take sam Pitagoras umar w okolicy Metapontu, schroniwszy si w wityni Muz i pozostajc w niej czterdzieci dni pozbawiony najpotrzebniejszych rzeczy. Inni za powiadaj, e gdy ogie ogarn dom, w ktrym czsto si spotykali, przyjaciele rzuciwszy si sami w ogie, umoliwili nauczycielowi przejcie przerzucajc przez ogie most z wasnych cia. Pitagoras za, wydostawszy si z ognia, pogrony w smutku po stracie przyjaci sam pozbawi si ycia.

Gdy takie klski spotkay [pitagorejczykw], razem z nimi zgina i wiedza, tajemnicza i nie wypowiedziana, chroniona tylko w ich sercach, z wyjtkiem trudnych do zrozumienia ustale, zapamitanych przez [lu- dzi] spoza [szkoy]. Pitagoras bowiem nie pozostawi po sobie pism. Ci, ktrzy ocaleli, Lysis i Archippos, jak te ci, ktrych przypadkiem nie byo [w miecie], ocalili wprawdzie wte ogniki filozofii, niejasne jednak i trudne do odtworzenia. Osamotnieni bowiem i pozbawieni odwagi po tym, co si wydarzyo, rozproszyli si, kady gdzie indziej, unikajc obcowania z.ludmi. Bojc si za, by miano filozofii nie zagino ca- kowicie wrd ludzi i by nie cign z tego powodu na siebie nienawici bogw, spisali pisma streszczajce [nauki pitagorejskie] zebrawszy razem notatki starszych, jak te to, co zapamitali, i pozostawili je tam, gdzie zaskoczya ich mier. Nakazali za synom, crkom i onom, by nie dawa ich nikomu spoza rodziny. One za zachoway je przez dugi czas, zgodnie z prawem dziedziczenia przekazujc potomkom. Std, jak powiada Nikomachos, wiemy, e oni sami nie zawierali zwizkw przyjani z obcymi, natomiast utrzymywali te zwizki midzy sob i dochowywali im wiernoci przez wiele pokole. Oprcz tego [warto przytoczy] to, o czym mwi Aristoksenos w pimie o yciu Pitagorasa, a co usysza od Dionysiosa, tyrana Sycylii, kiedy ten, zrzucony z tronu, uczy gramatyki w Koryncie. Opowiada za, e mowie ci powstrzymy- wali si zawsze od skarg, ez i wszelkich tego rodzaju [przejaww uczu]. Taki sam stosunek mieli do pochlebstw, baga, zakl i tym podob- nych. Dionysios za, gdy niektrzy powiadali, e [pitagorejczycy] w niebezpieczestwie bynajmniej nie dochowuj sobie wiernoci, chcc ich podda prbie, tak uczyni: pochwyconego Fintiasa przyprowadzo- no przed oblicze tyrana. Dionysios za oskary go o to, i uknu prze- ciwko niemu spisek; dowiedziono mu tego i skazano go na mier. [Fintias] za prosi Dionysiosa, by skoro tak ma by da mu reszt

24

dnia na uporzdkowanie spraw majtkowych, jego i Damona, ktry by mu przyjacielem i wsplnikiem. [Fintias] bowiem, jako starszy, wzi na siebie wiele spraw zwizanych z majtkiem. Prosi zatem, by wolno mu byo odej, dajc Damona jako zakadnika. Gdy Dionysios na to przyzwoli, przywoany Damon usyszawszy, co zaszo, stawi si jako zakadnik, by pozosta, dopki Fintias nie wrci. Dionysios by wstrznity tym, co zaszo. Ci za, ktrzy doprowadzili do owej prby, szydzili z Damona jako z pozostawionego na pastw losu. Lecz gdy soce chylio si ju ku zachodowi, przyby Fintias, by ponie mier, [co widzc] wszyscy osupieli. Dionysios za, obejmujc i caujc [obu] mw, prosi, by przyjli go jako trzeciego do ich przyjacielskiego zwizku. Oni jednak, jakkolwiek [Dionysios] usilnie o to baga, w aderi sposb nie chcieli si na to zgodzi. To wanie przekaza Aristoksenos jako usyszane od samego Dionysiosa. Hippobotos za i Neantes przekazuj wiadectwa o Mylliasie i Timysze.