Dnia 17 czerwca 2005 roku w Muzeum Arche-ologicznym w Krakowie odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej wkład AkademiiUmiejętności (wcześniej Towarzystwa NaukowegoKrakowskiego) w powstanie Muzeum Archeologicz-nego w Krakowie i zgromadzenie najstarszych zbiorówMuzeum. Kolekcje i pojedyncze zabytki zgromadzoneprzez Akademię należą do najcenniejszych fragmen-tów naszych zbiorów i stanowią dziś dumę Muzeum;symbolem naszej instytucji stał się jeden z naszych naj-wcześniej pozyskanych zabytków, posąg Światowida zeZbrucza, którego wizerunek stanowi zresztą głównyelement naszego zastrzeżonego prawnie logotypu.Władze Akademii zawsze żywo interesowały się sta-nem zachowania zgromadzonych przez siebie zbioróworaz wyrażały życzenie, by były one udostępniane spo-łeczeństwu w jak największym stopniu. Wychodzącnaprzeciw tym oczekiwaniom – i realizując równocze-śnie własną misję – Muzeum organizowało szereg razyspecjalne wystawy czasowe poszczególnych kolekcji,a ostatnio przygotowało stałe wystawy zbiorów egip-skich i ceramiki peruwiańskiej. Inne części zgroma-dzonych przez Akademię zbiorów (tkaniny peruwiań-skie i arabskie, wyposażenie grobów w Ryżanówcei Jakuszowicach, zespół zabytków kultury trypolskiej

z Bilcza Złotego) są pokazywane na specjalnychwystawach, udostępniane są też publiczności w innychmiastach Polski, a także w innych krajach.

Władze Polskiej Akademii Umiejętności zwró-ciły się do Muzeum z początkiem roku 2005 z prośbąo wyrażenie zgody na wmurowanie w odpowiednimmiejscu w gmachu Muzeum specjalnej tablicy, któraprzypominałaby rolę Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, a następnie Akademii Umiejętnościw utworzeniu Muzeum Starożytności Krajowychw roku 1850 i w gromadzeniu kolekcji stanowiącychdziś tak znaczącą część zbiorów Muzeum Archeolo-gicznego w Krakowie. Tablica (według projektu autor-stwa prof. dr Witolda Cęckiewicza) została umiesz-czona przy wejściu na wystawy (ryc. 1) i uroczyścieodsłonięta, jak wspomniano, w dniu 17 czerwca 2005roku. Władze Akademii zorganizowały też, wspólniez Muzeum, okolicznościową sesję naukową, któraodbyła się w sali konferencyjnej MAK, a na którą zło-żyły się dwa wystąpienia: dr Tomasza Skrzyńskiego,poświęcone historii Muzeum i jego zbiorów odmomentu jego powstania aż do zawieszenia działal-ności PAU w 1953 roku oraz dr Jacka Rydzewskiego,poświęcone historii Muzeum do roku 2005. Poniżejprzedstawiamy teksty obu wystąpień.

Redakcja

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XXXVIII, 2010

SESJA NAUKOWA Z DNIA 17 CZERWCA 2005 ROKU

HISTORIA ZBIORÓW ARCHEOLOGICZNYCH AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI (POLSKIEJ AKADEMII NAUK)

203

204

Ryc. 1. Tablica pamiątkowa wmurowana w gmachu Muzeum Archeologicznego w Krakowie (fot. A. Susuł)

Fig. 1. The plaque embedded in the building of the Archaeological Museum in Kraków (Phot. A. Susuł)

Najważniejsze niepaństwowe muzeum archeolo-giczne na ziemiach polskich w końcu XIX i pierwszejpołowie XX w. działało w strukturach Akademii Umie-jętności (Polskiej Akademii Umiejętności [dalej: AU(PAU)])1. By należycie ukazać działalność Akademiidotyczącą zbiorów i losy Muzeum trzeba się cofnąć doczasów powstałego w 1815 r. Towarzystwa NaukowegoKrakowskiego (dalej: TNK)2. Początkowo ofiarowane,złożone w depozycie lub zakupione zabytki oddawanoza rewersem do zbiorów Uniwersytetu. Nie posiadano,bowiem odpowiednich własnych pomieszczeń. By zara-dzić temu stanowi rzeczy w 1849 r. członek TNK KarolKremer zaproponował powołanie muzeum. Ideę wsparłswym memoriałem poeta i geograf Wincenty Pol.W styczniu 1850 r. do rozpatrzenia projektu Karola

Kremera powołano Komitet Archeologiczny. W lutym1850 roku władze TNK zatwierdziły projekt utworze-nia Muzeum Starożytności Krajowych. Opiekę nadnim sprawował Oddział Archeologii i Sztuk PięknychTNK i Komitet Archeologiczny. Była to pierwsza takaplacówka na ziemiach polskich. Często nazywano jąMuzeum Archeologicznym tzn. zawierającym wszystkoco zachowało się z przeszłych wieków z dziełami sztukii dokumentami włącznie (Archiwum Nauki PAN i PAU(AN), TNK 21, nr 10/1850; Schnaydrowa 1971, 55).

Komitet zbierał wiadomości o rozmaitych kolek-cajch prywatnych i publicznych oraz nawiązał kon-takty z osobami i zakładami posiadającymi zabytkiarcheologiczne w kraju i na emigracji (AN, TNK 21,nr 10/1850; Dużyk, Treiderowa 1959, 231).

Ważnym sposobem do relalizacji powyższychcelów były wystawy. Zaingurowała je Wystawa Staro-żytności Krajowych. W 1858 i 1859 r. odwiedziło jąkilkanaście tysięcy osób z kraju i zagranicy. Pomocąw rejestracji i prezentacji zabytków w muzeachi wystawach archeologicznych miały służyć, przygo-towane w ramach specjalnej komisji TNK, pierwszemapy archeologiczne (Antoniewicz 1974, 190; Abra-mowicz 1991, 31).

Próbowano też innych dróg wzbogacania zbio-rów. Przykładowo w 1862 r. pisano do muzeum naro-dowego w Norymberdze: „przyjmując chętnie zamianęna przedmioty polskie lub rzeczy sztuki ogólniejszej zaniemieckie starożytności i monety przez nas posia-dane. [...] Jeśliby Germ. Muz. posiadało bądź z przed-miotów sztuki bądź z dokumentów, cokolwiek co bynas jako Polaków interesować mogło prosimy o udzie-lenie nam wiadomości, wzajemność obiecując”(AN,TNK 33, nr 106/1862; też Rederowa 1998, 299-300).

Wynikający m.in. z realiów zaborczych brak fun-duszy uniemożliwił rozwój pozyskiwania eksponatówdrogą zakupu. Mimo istnienia specjalnego funduszu

205

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XXXVIII, 2010

TOMASZ SKRZYŃSKI

POWSTANIE I DZIEJE ZBIORÓW ARCHEOLOGICZNYCH I MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO AU I PAU

1 Informacje na temat losów zbiorów archeologicznych i MuzeumArcheologicznego Akademii są rozproszone w olbrzymiej liczbiepublikacji i artykułów prasowych dotyczących głównie poszczegól-nych znalezisk. Najnowszymi zbiorami prac na ich temat jestksiążka „150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie” red. JackaRydzewskiego w 2000 i tomie 32 „Materiałów Archeologicznych”[dalej: MA] (MA 2001). Największy ich wybór przytacza w biblio-grafii Stefan Nosek (Nosek 1967). Opublikowane przez Akademięwymienia Katalog Wydawnictw PAU. Dziesiątki podstawowychopracowań i materiałów (nie tylko odnośnie konkretnych zespołóweksponatów) zamieściły MA, „Materiały Archeologiczne NowejHuty” (dalej: MANH) i „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie”. Sątam też odesłania do kolejnych dziesiątków publikacji wydanych jużpo śmierci Stefana Noska. Przy omawianiu źródeł do dziejów zbio-rów i Muzeum najważniejsze znaczenie mają materiały przechowy-wane w Ośrodku Informacji Naukowej i Archiwum Muzeum Arche-ologicznego w Krakowie (dalej: MAK) oraz akta TowarzystwaNaukowego Krakowskiego (dalej: TNK) i Akademii (dalej: AUa następnie PAU) przechowywane w Archiwum Nauki PAN i PAU(dalej: AN). Autor szkicu chciałby podziękować Pani MarzenieWoźny za życzliwe potraktowanie dociekliwego czytelnika.2 Najnowsze syntetyczne omówienie miejsca archeologii w działal-ności Towarzystwa (Jednorowska 1995, tam też starsza literatura).

archeologicznego liczono głównie na ofiarność społe-czeństwa. Posiadane skromne środki Towarzystwoprzeznaczało w większym stopniu na badania i wydaw-nictwa. Rozwinęły się one znacznie po pełnym oddzie-leniu się Towarzystwa od Uniwersytetu w 1858 r.3.

Działania Komitetu przyniosły efekty m.in.w postaci darów z kraju i zagranicy. Do zbiorówTowarzystwa trafiła wówczas m.in. pierwsza mumiaegipska – dar Ludwika Bystrzonowskiego4. Najcen-niejszym spośród napływających zabytków archeolo-gicznych był jednak słynny czterościenny posągkamienny zwany Śwaitowidem5 ofiarowany przez Mie-czysława Potockiego6. Niektóre mniej znane dary teżmiały unikalną wartość np. związany z kulturą cera-miki wstęgowej rytej kamienny czekan znalezionyw Krakowie–Woli Justowskiej. Jest to dziś jedynyprzedmiot tego typu znany z obszaru Polski i jedenz około 40 odkrytych w Europie7. Trzeba tu pamiętaćo patriotycznej motywacji wielu ofiarodawców pra-gnących by ich dar był „kamyczkem dorzuconym dowielkiej budowy Starożytności naszych Ojczystych”(AN, TNK 32 nr 233/1861).

Ogółem w czasie istnienia TNK do Muzeum Sta-rożytności wpłynęło ze wszystkich zaborów kilka tysięcymonet, medali, przedmiotów pamiątkowych i zabytkówarcheologicznych. Pochodziły one głównie z darówi przypadkowych znalezisk (Rederowa 1998, 133).

Muzeum pomieszczono w Bibliotece Jagielloń-skiej. Zerwanie przez TNK więzów statutowych z Uni-wersytetem, a następnie wybudowanie własnej sie-dziby, spowodowało przemieszczenia narastającychzbiorów muzealnych, bibliotecznych i archiwalnychTowarszystwa. Część tych pierwszych przetranspor-towano z Biblioteki Jagiellońskiej do kamienicy PawłaPopiela (dziś przy ul. Św. Jana 20 – w XIX w. nume-racje budynków w Krakowie ulegały daleko idącymzmianom). Rychło jednak przeniesiono je stamtąd naul. Sławkowską, gdzie Towarzystwo zbudowało swąsiedzibę. Tam w 1864 r. połączono je z resztą zbiorówMuzeum, które dopiero teraz opuściły BibliotekęJagiellońską (m.in. Zaitz 1981, 17; AN, TNK 35 nr39/1864). Termin wynikał m.in. z interwencji władztej ostatniej niechętnie patrzących na uszczuplaniezbiorów (np. AN, TNK 31, nr 177/1861 i 186/1861).

Na przełomie 1858 i 1859 r. zatrudniano kusto-sza Muzeum. Był nim Feliks Jaworski. Później jegoobowiązki przejął kustosz zbiorów muzealnych i biblio-tecznych. W tym charakterze zbiory katalogował m.in.podskarbi Towarzystwa, Hipolit Seredyński. Projektich rozmieszczenia oraz sposobu prezentacji przygo-towali w 1861 r. Teofil Żebrawski, Gustaw Czernieckii Józef Łepkowski (m.in. AN, TNK 34 nr 12/1863;AN, TNK 32 nr 105/1861).

Już w czasach TNK skupione w Muzeum zabytkiarcheologiczne stanowiły warsztat naukowy nie tylkokrakowskich uczonych (odgrywających wówczasw kraju, w omawianej dziedzinie, przodującą rolę).Wprowadzano też zbiory Towarzystwa do światowegoobiegu naukowego przez publikacje oraz informacjena Międzynarodowych Kongresach Archeologicznychi udział w organizowanych przy tej okazji wystawach(m.in. Abramowicz 1991, 57-59).

Nowy, bardzo pomyślny, okres w dziejachMuzeum rozpoczęło przekształcenie TNK w 1872 r.w Akademię Umiejętności (AU). Muzeum od tegoczasu było związane z Komisją Archeologiczną (1873-1892). Rozwój nauki oraz pogląd, że archeologia jestjest na pograniczu nauk humanistycznych i przyrod-niczych, spowodowały zajęcie się tą dziedziną wiedzy,a następnie samym Muzeum, także przez KomisjęAntropologiczną kierowaną przez antropologa Izy-dora Kopernickiego i prezesa AU lekarza JózefaMajera. Będąc pod jej opieką Muzeum pozostawałojednak „niewątpliwie instytucją całej Akademii” (AN,PAU WIII-46c Pismo Komisji Antropologicznej z 29.czerwca 1912 r.).

Rozrost jedynego wówczas samodzielnego zbioruarcheologicznego na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej8

następował przez dary, depozyty, przekazywanie zabyt-ków z wykopalisk prowadzonych we wszystkich zabo-rach i zakupy. Przy opisywaniu możliwości pozyskiwa-nia nabytków należy pamiętać, że np. w Rosji istniałysłużby archiwalne przekazujące uzyskane przez siebie,co cenniejsze zabytki z ziem polskich do zbiorów car-skich np. w Petersburgu albo decydujących się na nisz-czenie niektórych znalezisk – np. traktując srebrnemonety jako surowiec wtórny (Libera, Zakoś cielna2004, 4079). Niekiedy dochodziło do podziału odkry-tych zabytków archeologicznych między kilka instytu-cji. Do skrajnych wypadków należał los skarbu złożo-nego z brązowych siekierek odkrytego latem 1911 r. wewsi Kalinówka Kościelna koło Knyszyna: 15 policjaodesłała do Petersburga, 1 przetopiono przypuszczając,że jest ze złota, 6 zabrali na pamiątkę sąsiedzi, 2 trafiłyo zbiorów archeologicznych Towarzystwa PrzyjaciółNauk w Wilnie, a pozostałe 28 kupiono dla MuzeumArcheologicznego AU (AN, PAU WIII-46, 26-27).

206

3 Szerzej na ten temat np. Jednorowska 1995; 1996, tam też star-sza literatura.4 Szerzej o współpracy naukowej TNK na polu archeologii: Dut-kowa 1962, 22-29.5 Pisownia nazwy posągu nie jest identyczna z ogólnie przyjętą dlasłowiańskiego boga Światowita (Świętowita). Od momentu przy-wiezienia do Krakowa nazwa własna zabytku we wszystkich doku-mentach muzealnych brzmi „Światowid ze Zbrucza”. Sam posągzaś nie jest wizerunkiem jednego boga.6 Literatura na temat tego zabytku jest ogromna. Obecny stan badańprzedstawił kilka lat temu Wojciech Szymański: (2001, 265-300).7 Szerzej na jego temat: Czekaj-Zatawny, Zastawny 2002, 201-214.

8 Być może pewnym wyjątkiem były zbiory archeologiczne w Wilnie.9 O badaniach Polaków w zaborze rosyjskim pisała m.in. MariaMagdalena Blombergowa (1993).

Wśród setek płynących z różnych stron światadarów i przekazów zawierających zabytki znalezionena niemal wszystkich kontynentach (od wschodniejMongolii10 po byłe imperium Inków) do najważniej-szych należały:– bogaty zbiór peruwiański profesora Instytutu Poli-tech nicznego w Limie, inżyniera Władysława Klugera11.– ofiarowane przez rodzinę Talko-Hryncewiczówzabytki wydobyte m.in. przez Gotfryda Ossowskiegoz kurhanu scytyjskiego na Ukrainie w Ryżanówce12.– obszerny efekt wykopalisk stanowisk kultury Cucu-teni-Tripolie w Bilczu Złotym w Galicji przekazanyprzez Teresę i Leona Sapiehów. Do dziś zachowało sięponad 35000 fragmentów ceramiki, około 120 całychlub dużych fragmentów figurek ludzkich i zwierzęcych;przeszło 60 innych wyrobów glinianych; 306 wyrobówkrzemiennych i kamiennych; 200 wyrobów z kościi rogu oraz kilka ozdób z kości i muszli. Jeszczew latach sześćdziesiątych XX w. kolekcja ta miała nale-żeć do najliczniejszych i najpiękniejszych kolekcji cera-miki neolitycznej na świecie. Istnieje pogląd, że dziś,w połączeniu z pozostałymi nabytkami kultury trypol-skiej, które napłynęły w XIX w. stanowi podstawowączęść zabytków kultury trypolskiej przechowywanejw Muzeum Archeologicznym w Krakowie13.– zbiór zabytków archeologicznych Zygmunta Glo-gera z Podlasia, Mazowsza, Litwy i Wołynia. O wadzeswych darowanych Akademii zbiorów tak pisał samkolekcjoner „Brązów i popielic mam niewiele […]. Zato ceramikę z grodzisk podlaskich mam obfitą i cie-kawą. Niektóre mają bogatą ornamentację. Oblicze-nie tych tysiącznych szczątków byłoby długą robotąi bez celu, bo ciągle przybywają. Przeto […] Ze stu[przebadanych] Stacyj każda ma swoją przegrodę lubprzegródkę w szufladach w tej przegródce pudełkai pudełeczka z rozgatunkowaniem nukleusów, wiórów,okrzesków, skrobaczek, nożyków, strzałek wykończo-nych i niewykończonych, sercowatych, trapezowatych

itd. Strzałek jest tak kilkaset, siekierek i siekieromłot-ków kilkaset, nożyków z trzonkami kilkaset, skroba-czek i nukleusów również, wiórów krzemiennych […]jest kilka a może kilkanaście tysięcy. Są i ułomki brą-zowych narzędzi ozdób; strzałek” (za: Chochorowska1990, 217-218).

Bardzo cenne były też niektóre ofiarowane dozbiorów Muzeum pojedyncze okazy. Można tu wymie-nić, najdłuższą w zbiorach polskich do dziś, brązowąszpilę z główką tulejkowatą o długości 71,5 cm14.

Z zakupów należy wymienić liczącą ponad tysiączabytków kolekcję Bolesława Podczaszyńskiego zawie-rającą znaleziska z Litwy, Inflant, Podola, Ukrainyi Mazowsza (AN, PAU I-2, 47, 49; Chochorowska2001, 14; częściowo inne dane: Dybiec 1993, 71).

Ważną rolę w rozbudowie zbiorów odgrywałowspieranie (niekiedy także finansowo) przez Akademięwielu systematycznych badań wykopaliskowych wewszystkich zaborach, np. w byłych Prusach Królew-skich czy w jaskiniach w zaborze rosyjskim i austriac-kim. Rezultaty poszukiwań w tym ostatnim stworzyłyso lid ny fundament pod powstały wiosną 1914 r.obszerny, poufny memoriał zatytułowany „Naukowywyczerpujący spis jaskiń skupionych na obszarze Gali-cji, w trzech grupach: krakowskiej, tatrzańskiej; po -kucko-podolskiej i zasady racjonalnej konserwatorskiejich ochrony w interesie umiejętności.” Trzeba też wspo-mnieć o efektach inwentaryzacji grodzisk w Galicjipołączonej z wykopaliskami w częsci z nich.

Wielkimi opiekunami archeologii byli m.in. pierw-szy prezes Akademii Józef Majer i sekretarz generalnyhistoryk Józef Szujski (Abramowicz 1991, 52-53). Nicdziwnego, że zbiory wzbogacały też efekty współpracymiędzynarodowej. Władze Akademii doceniały jej zna-czenie i nie szczędziły funduszy. Działalność ta wzmac-niała zresztą prestiż AU i zwiększała chojność pol-skiego społeczeństwa zarówno w postaci zabytków jaki funduszy, z których m.in. finansowano badania. Naj-ważniejsze miejsce zajmują tu zabytki pochodzącez Egiptu. W początkach XX w. Muzeum otrzymałocenione do dziś obiekty z prowadzonych z inicjatywyAkademii, badań polsko-czesko-austriackich na tereniedawnego państwa faraonów15.

Ogółem, tylko w latach 1873-1893 z ramienia Aka-demii zebrano zabytki i wiadomości z 420 prehisto-rycznych stanowisk, w tym na 148 z nich prowadzonoregularne badania (Demetrykiewicz MAK 1/29).

Trzeba podkreślić, że wiele nabytków archeolo-gicznych zostało opisanych w wydawnictwach Akade-mii, np. monografia wielkiego kurhanu ryżanowskiegozawierającego grób scytyjski z VI w. p.n.e. (1888 r.).

207

10 Przykładowo w 1900 r. pisano o darze Witolda Światopełk-Mir-skiego „przedmioty religijnego buddyjskiego kultu lamajskiegoobrządku [!] Buryatów i Mongołów” (AN, PAU W III-46a, k. 132).11 Z nowszych prac: Wołoszyn 1998; 1998a, 272-283; Solanila D.i V. 2000.12 Jeden z kolejnych etapów badań tego zabytku przeprowadziłaniemal sto lat później Polsko-Ukraińska Ekspedycja Archeolo-giczna przy finansowym współudziale i pod honorowym patrona-tem PAU (najszerzej – Chochorowski, Skoryj 2001, 463-486).Rezultaty tych badań były pokazane w 1999 r. na wystawie pt.„Tutanchamon ukraińskich stepów” w Krakowie w Muzeum Arche-ologicznym (Rydzewski 2001, 487-494).13 Szerzej na temat tej kolekcji m.in. Trela 2001, 53-66; Rook, Trela2001, 183-206; Sochackij 2001, 207-227; Stós-Fertner, Rook 1981,27-32; Trąbska, Trybalska, Gaweł, Bytnar 2003, 179-194; Kadrow,Sokhackiy, Tkachuk, Trela 2003, 53-143. Pojedyncze zabytki z tegostanowiska archeologicznego trafiły do Muzeum przed przekaza-niem daru oraz w ciągu kilkudziesięciu następnych lat (m.in. Trela2001, 53-54).

14 Najszerzej na jej temat: Blajer 2003, 145-148.15 Szczegółowy opis znalezisk przekazanych AU: Śliwa 1981, 125-139; 1990, 192-209; 1995, m.in. 65-76; zob. też Stachowska 1972).

Same zabytki ze zbiorów Akademii również byłyz sukcesem prezentowane w kraju i zagranicą. Przy-kładem ekspozycja na wielkiej wystawie kultur połu-dniowoamerykańskich w Madrycie w 1910 r. (Nosek1967, 65 przypis 113).

Rosnące ciągle zbiory Muzeum podzielonow 1889 r. na dwa działy przedhistoryczny i histo-ryczny. Odtąd były one oddzielnie administrowane(AN Spuścizna Demetrykiewicza j. 29, MemoriałDemetrykiewicza do władz PAU w sprawie MuzeumArcheologicznego b.d. [po 1900]; Demetrykiewicz1928, 20). Decyzją Zarządu Akademii w 1891 r. działprzedhistoryczny Muzeum Starożytności stał się pod-stawą Muzeum Antropologiczno-Archeologicznegozwanego później Archeologicznym. Eksponaty histo-ryczne wraz z numizmatami przekazywano stopniowow depozyt Muzeum Narodowemu i Gabinetowi Arche-ologicznemu Uniwersytetu Jagiellońskiego16. Nadalgromadzono materiały antropologiczne. Ostatnią ichczęść przekazano jako depozyt Zakładowi Antropolo-gii Uniwersytetu Jagiellońskiego dopiero w 1911 r.(m.in. Dybiec 1993, 70; AN, PAU I-7, 118-119; zob.AN PAU I-9, 597) Zatrzymano głównie okazy mającespecjalne znaczenie archeologiczne (m.in. Demetry-kiewicz 1928, 20).

Na czele Muzeum Antropologiczno-Archeolo-gicznego postawiono na krótko wybitnego archeologaGotfryda Ossowskiego (1835-1897). Po jego wyjeździefunkcję objął na kilkadziesiąt lat profesor WszechnicyJagiellońskiej Włodzimierz Demetrykiewcz (1859-1937)17. Ekspozycja Muzeum urządzona przez Got-fryda Ossowskiego mieściła się w trzech salach w sie-dzibie Akademii na ulicy Sławkowskiej. Przy układzieprezentowanych zbiorów zastosowano nową wówczasklasyfikację zabytków archeologicznych. Wszystkieeksponaty umieszczono w szklanych szafach i gablo-tach. Ceramikę znalezioną w Bilczu Złotym umiesz-czono w sali przylegającej do sali posiedzeń Akademii(Antoniewicz 1974, 196-197).

Napływ zabytków przekroczył jednak rychłomożliwości lokalowe. W 1909 r. Komisja Antropolo-giczna apelowała do Sejmu Galicyjskiego o funduszena ten cel, gdyż „szczupły lokal Muzeum Antropolo-giczno-Archeologicznego jest już po brzegi wypełnionycennymi zbiorami naukowymi. Wskutek nadmiernejciasnoty ma on więcej charakter magazynu niż insty-tucji muzealnej.” (AN, PAU WIII-46c MemoriałKomisji Antropologicznej Akademii do sejmu galicyj-skiego z 11 grudnia 1909). Kłopotom udało się zara-dzić. W latach 1910-1914 rozbudowano gmach Akade-

mii na Sławkowskiej. Rosnące zbiory Muzeum i pra-cownię techniczną rozmieszczono wygodnie na II pię-trze. Ekspozycja pozostała na dawnym miejscu. Wło-dzimierz Demetrykiewicz miał nadzieję, że w nowymgmachu AU będzie Muzeum „głównym ogniskiem dlanajpoważniejszych badaczy krajowych i zagranicznychzajmujących się prehistorią ziem polskich a łączniez jedyną w Polsce katedrą archeologii prehistorycznejw starej szkole Jagiellońskiej będzie zarazem stanowićcentrum fachowego kształcenia młodych adeptów tejnauki z całej Polski” (za: Chochorowska 1990, 217).

Poważnie na działalności Muzeum odbiła sięI wojna światowa. Wobec długiego pobytu Demetry-kiewicza w Szwajcarii zbiorami opiekowali się Wło-dzimierz Antoniewicz (w przyszłości znany profesor)i Michał Drewko (1887-1964, przyszły konserwatorzabytków archeo logicznych okręgu lubelskiego i wo -łyńskiego) (m.in. Zaitz 1981, 18; zob. Kozłowski 2009,35-38, 257-266). W 1918 r. Akademii udało się uzyskaćzgodę władz by wszystkie zabytki archeologiczne zna-lezione przez delegatów AU na okupowanych przezAustriaków terenach Królestwa Polskiego zostały wła-snością tej korporacji i nie trafiały do muzeów zabor-ców (AN, PAU WIII-46, 56). Można przyjąć, że takadecyzja była związana z trudną sytuacją Austro-Węgieru schyłku I wojny światowej.

Odzyskanie przez Polskę niepodległości otwarłonowy okres w dziejach Muzeum. Przestało być jedynątego typu placówką w kraju. Nadal jednak miało sta-nowić wzorcowy zakład nauk archeologicznychw zakresie gromadzenia zbiorów. Planowano skupie-nie przy nim prac badawczych, ochronę zabytkówi szkolenie przyszłych kadr. Muzeum zaliczano dozakładów naukowych korporacji będącej, pod nowąnazwą Polska Akademia Umiejętności, nadal najważ-niejszą w kraju społeczną instytucją naukową.

Muzeum było ściśle związane kolejno z Komisja -mi Akademii: Antropologiczną; Antropologii i Prehi-storii, a następnie, po jej podziale w 1938 r., Prehisto rii(AN, PAU, Korespondencja Sekretarza GeneralnegoAkademii (KSG) nr 239/1927 i 108/1927; Nosek1938, 151). O skali współpracy świadczy wymownienp. ujęcie Muzeum w 1927 r. w planach finansowychKomisji (AN, PAU, KSG 239/1927; zob. też AN,PAU I-24, nr 181/1931). W okresie międzywojennymutworzono Radę Muzealną. W jej skład wchodzilim.in. czołowi archeologowie spoza Krakowa jak JózefKostrzewski czy Włodzimierz Antoniewicz (AN, PAUKSG, nr 1244/1933; Rocznik PAU 1932/1933, LX18).Obecność ich w tym gremioum wynikała nie tylko zeznaczenia PAU i jej Muzeum Archeologicznego. Przy-kładowo dyrektor Państwowego Muzeum Archeolo-gicznego w Warszawie, Roman Jakomowicz, został

208

16 Przekazywanie materiałów i rokowania na ten temat ciągnęły sięprzynajmniej do 1938 r. (wybór dokumentów na ten temat: ANPAU I -231).17 Szerzej o jego działaniach m.in. Majkowska 1980, T. 25; Dagan-Ginter 1990; Radwański 1990; Zaitz 1990; Chochorowska 1990;Woźny 2009.

18 Po wojnie w 1945 r., decyzją Zarządu PAU w skład Rady Muze-alnej weszli: Włodzimierz Antoniewicz; Władysław Semkowicz,Józef Kostrzewski i Tadeusz Reyman. (AN, PAU I-11, 1742-1743).

członkiem Rady Muzealnej „z tej racji, że MuzeumPaństwowe [w Warszawie] posiada w Muzeum PAUznaczny depozyt” (AN, PAU I-25, nr 391/1934).

Muzeum było upoważnione do badań na tereniecałej Polski. W praktyce było silnie związane z kra-kowskim ośrodkiem naukowym. Jak podkreślał Wło-dzimierz Demetrykiewicz Muzeum „ma bezsprzeczneprawo do badań na terenie całej Polski, którego niktkwestjonować[!] nie może, niemniej ma i obowiązektroszczyć się bliżej specjalnie o ochronę na terenachnajbliższych t.j. województwa krakowskiego i połu-dniowej części województwa kieleckiego” [MAK 1/29Sprawozdanie dyrektora Muzeum na posiedzenieRady naukowej Muzeum Archeologicznego PAU19].W piśmie do Zarządu Akademii pisał: „celem zbiorówPAU nie jest jedynie popularyzowanie pamiątek przed-historycznych, ale w pierwszym rzędzie twórcza pracabadawcza, a co za tem [!] idzie organizowanieMuzeum w kierunku Naukowego Instytutu [podkre-ślenie w oryginale], który musi się posługiwać w rów-nej mierze materiałami drukowanymi jak zabytkamii śledzić postęp badań zagranicą.” (AN, PAU KSG,nr 1524/1934). By zrealizować ten cel WłodzimierzDemetrykiewicz podjął starania o sporządzenie nadą-żającego z postępem wiedzy inwentarza i katalogównaukowych wszystkich zbiorów; o zwiększenie ilościetatów; o utworzenie pracowni naukowej z fachowąbiblioteką podręczną; pracowni fotograficznej; uzy-skanie nowych gablot i mebli dla lokalu Muzeum (AN,PAU KSG, nr 418/1920). W celu utworzenia dodat-kowych pracowni oraz sal wystawowych (AN, PAUKSG, nr 991/1923) dążył też do kolejnego powiększe-nia lokali podległej sobie placówki (Piskurewicz 1998,85; AN, Spuścizna Demetrykiewicza 29, MemoriałDemetrykiewicza do władz PAU w sprawie powięk-szenia pomieszczeń dla zbiorów Muzeum Archeolo-gicznego z 26 września 1923) zwiększenia samodziel-ności Muzeum oraz połączenia w zbiorach Akademiiwszystkich zabytków prehistorycznych znajdującychsię w rozmaitych muzeach krakowskich. Walczył teżo powiększenie przyznawanych funduszów. ZarządPAU uznając jego zasługi „koło organizacji MuzeumArcheologicznego” (AN, PAU KSG, nr 619/1928)w kwietniu 1928 r. mianował go dyrektorem. Wielejednak planów Demetrykiewicza zdołał urzeczywistnićdopiero jego współpracownik i następca. Decyzjąwładz PAU od kwietnia 1937 r. kierownictwo Muzeumobjął Tadeusz Reyman (1899-1955).

W porównaniu do czasów zaborów napływającezabytki były w większości rezultatem nie ofiarności spo-łeczeństwa, lecz badań prowadzonych przez kilkudzie-sięciu archeologów głównie pracowników Muzeumoraz członków i współpracowników Komisji PAU (zob.Kostrzewski 1948, 37-38). Najpoważniejsze znaczeniemiały wykopaliska prowadzone przez dwóch badaczy.

Sekretarz komisji Antropologii i Prehistorii PAU, JózefŻurowski (1892-1936), badał stanowiska m.in. w Modl-nicy i Giebułtowie – powiat krakowski; KsiążnicachWielkich – powiat Kazimierza Wielka oraz Złotej –powiat sandomierski (część rezultatów swych badańprzekazał jednak do Warszawy). Tadeusz Reymanpozyskał np. zabytki tzw. ceramiki siwej z Tropiszowa,Pobiednika Wielkiego i Igołomi z późnego okresurzymskiego (m.in. Radwański 1981, 9).

Do Muzeum trafiła także m.in. część wykopaliskarcheologicznych prowadzonych pod auspicjami PAUna Górnym Śląsku oraz, zdecydowanie skromniejszeod nich, efekty badań kopca Krakusa20. Do prowadze -nia badań w tym ostatnim wypadku Akademia powo-łała specjalny komitet złożony m.in. z wybitnych arche-o logów z Krakowa, Warszawy, Poznania i Lwowa(m.in. Rocznik PAU 1938/1939, XLI –XLII; RocznikPAU 1935/1936, LCIX-LXX; Rocznik PAU 1933/1934,LXVIII-LXIX; zob. Buko 2003, 293).

Finansowanie przez PAU wykopalisk nie ograni-czało się oczywiście do małopolskich uczonych.Dzięki temu w zbiorach Akademii znalazła się np.część rezultatów badań przeprowadzonych w 1931 r.w 6 kurhanach kultury komarowskiej w Bukównie wewschodniej Galicji przez asystenta UniwersytetuLwowskiego dr Jana Bryka (1899-1940)21.

Równolegle do Muzeum trafiały także darypochodzące głównie z przypadkowych odkryć z róż-nych części Polski np. 133 numizmaty z Łosienia odstarostwa w Będzinie (MAK, Teczka znaleziskaw Łosieniu, Pismo starostwa do Muzeum Archeolo-gicznego PAU z 9 kwietnia 1938) czy przęśliki i mieczprzekazane w przez właściciela położonego tuż nadgranicą z ZSRR chutoru Lidawka. Napływały teżpojedyncze zabytki znalezione w Europie Zachodniej(Dania, Francja, Włochy), Azji (Babilon) i Afryce(Egipt) [m.in. MAK, 1/29 Sprawozdania MuzeumPAU za lata 1933/34, 1934/35, 1935/36].

Podobnie jak w XIX w. zakupów było po I wojnieświatowej dużo mniej niż darów. Przemożny wpływ naten stan rzeczy miało zrujnowanie podstaw finansowychAkademii przez I wojnę światową i późniejsze zmianyw ustawodawstwie archeologicznym. Odzyskanie nie-podległości stworzyło jednak inne źródło finansowaniatego typu przedsięwzięć. Przykładowo w 1919 r. PAUuzyskała dotacje nadzwyczajne na nabycie dla Muzeumczęści tzw. skarbów michałkowskiego i z Choniakowana Wołyniu (m.in. Bieńkowski 1920, 2-4). Po oszaco-waniu ich pod względem naukowym sekretarz generalnyPAU pisał do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświe-cenia Publicznego, że wobec zniszczenia wielu zabyt-ków archeologicznych w tym jakże wojennym czasie

209

19 Są trzy, różne w szczegółach, wersje tego sprawozdania.

20 O rezultatach badań na Kopcu m.in.: Jamka 1965, 183-233;Radwański 2000, 174-189.21 Szerzej o materiałach z tego cmentarzyska: Rogozińska 1959,97-114 tam też dalsza literatura.

„winno się tym bardziej ratować dla muzeów krajowycho ile możności wszystkie zabytki nadarzające się dokupna, a przede wszystkim te, które mają wyjątkoweznaczenie dla nauki, gdyż w przeciwnym razie istniejeniebezpieczeństwo, że zostaną one sprzedane do mu -zeów zagranicznych z wielką dla nauki polskiej szkodąi niemałą ujmą dla godności kraju naszego” (Piskure-wicz 1998, 12, 31-32 (cytat)). Wśród innych zakupówdokonanych z funduszów Akademii i rządu w czasachII Rzeczpospolitej warto też przykładowo wymienićzakupione po latach materiały z pierwszych wykopaliskw jaskiniach ojcowskich z 1873 r. oraz uzyskany w kilkuratach, w 1935 i 1936 r., cenny zbiór rzymskich i grec-kich monet Romana Szkaradka kustosza MuzeumZiemi Sądeckiej (MAK, Spuścizna Tadeusza Reymana,SP 30/65 Pisma Reymana do Szkaradka z 4 i 17 lutego1936; por. Dybiec 1993, 71).

Częściowym powodzeniem zakończyła się, roz-poczęta w latach dwudziestych, akcja połączeniaw zbiorach Muzeum wszystkich zabytków archeolo-gicznych Krakowa. Przejęto w depozyt eksponatyarcheologiczne z Muzeum Narodowego, Etnograficz-nego i Uniwersytetu Jagiellońskiego (Rocznik PAU1938/1939, 46). Wśród nich znajdowały się ekspo-naty znalezione w Wielkopolsce, na Ukrainie, Syberiii Francji. Podobne działania nie powiodły się odno-śnie zbiorów Muzeum XX Czartoryskich i MiejskiegoMuzeum Przemysłowego (Dybiec 1993, 71; AN, PAUIndeks kancelaryjny Akademii, zapis nr 214/1928).

W okresie międzywojennym omawiana pla-cówka była ważnym ośrodkiem archeologii. Konty-nuowano prace badawcze, prowadzono zajęcia semi-naryjne dla studentów tej gałęzi wiedzy. Odliczającnaukowy ośrodek krakowski rokrocznie nad zbioramipracowało naukowo kilkunastu krajowych i zagra-nicznych badaczy. Przykładowo w 1923 r. plon wyko-palisk z jaskini Ciemnej i Oborzyska (Jura Ojcowska)oglądał w Muzeum jeden z czołowych badaczy pale-olitu na świecie Francuz, ks. prof. Henri EdouardBreuil (1877-1961) [Lech 2001, 135]. Organizowanoteż pokazy dla grup studentów i uczniów. Wartoodnotować, że zarząd PAU 29 września 1934 r. zgo-dził się by w Muzeum była siedziba KrakowskiegoOddziału Polskiego Towarzystwa Prehistorycznego(AN, PAU, KSG 1277/1934; Nosek 1938, 150).

By umożliwić archeologom odpowiednie korzy-stanie ze zbiorów utworzono magazyny naukowe.W 1935 i 1936 r. ostatecznie uporządkowano zabytkiudostępniane w nich uczonym. Umieszczono jew 3840 opatrzonych napisami i sygnaturami tekturo-wych pudłach, które odpowiednio ustawiono (MAK1/29 Sprawozdanie Muzeum PAU za 1935-1936;Rocznik PAU 1935/1936, 44). Poza informacjamio przynależności eksponatów, barwnymi etykietkamioznaczono czas i przynależność kulturową okazów(Nosek 1938, 148). Przykładowo czerwony oznaczałokres późnolateński i wpływów rzymskich. Informa-

cje o nabytkach i działalności Muzeum zamieszczanow Roczniku Akademii. W sferze planów pozostałozamieszczenie ich w latach trzydziestych w „Materia-łach Prehistorycznych” Komisji Prehistorycznej PAU(m.in. AN, PAU W III – 46b, Brulion pisma KomisjiAntropologii i Prehistorii do sekretarza generalnegoPAU 2 maja 1932).

W archiwum Muzeum gromadzono, jak twierdzo -no wówczas z patosem, „to wszystko, co w pełnipozwala wyzyskać zabytek [znajdujący się w zbiorachPAU] dla naukowego badania” W momencie wybuchuII wojny światowej księgi inwentarzowe mogły zawieraćokoło 10.000 pozycji (Nosek 1938, 149 [też cytat]).Zaczęto też tworzyć kartotekę grodzisk województwakrakowskiego. Nowoczesne, jak na owe czasy, porząd-kowanie i katalogowanie zarówno posiadanych, jak teżświeżo napływających zabytków łączono często z wyko-nywaniem zdjęć znalezisk. Ostatecznie w 1930 r.powstała prowizoryczna pracownia fotograficzna(Piskurewicz 1998, 85; Dybiec 1993, 71).

Pod koniec lat dwudziestych uruchomiono teżpracownię konserwatorską. Uzyskała ona wkrótcewysoką renomę skoro w 1933 r. dokonano w niej kon-serwacji przypisywanego Władysławowi Łokietkowiżelaznego hełmu ze skarbca katedry wawelskiej (MAK,1/29 Sprawozdanie Dyrektora Muzeum na Radę NaukMuzeum [20 XII 1933]; Rocznik PAU 1932/1933, 41).W 1937 r. stworzono ponadto bibliotekę podręcznąMuzeum. Podstawą jej księgozbioru był depozyt zeznajdującej się po sąsiedzku Biblioteki PAU (AN, PAUI-25, nr 450/1937). Lokalizacja tej ostatniej wyjaśnia,dlaczego tak późno utworzono bibliotekę podręczną.W 1937 r. powstała również pracownia kopii i odlewów.W latach trzydziestych Tadeusz Reyman rozpocząłreorganizację pracowni technicznych. Wzorem byłyniemieckie muzea archeologiczne.

Zwiększono znacznie ilość sal użytkowanychprzez Muzeum. Znajdowały się one przy ulicach Św.Jana 22 i Sławkowskiej 17. Zwiększyła się także ilośćpracowników (Piskurewicz 1998, 84, 160; RocznikPAU 1936/1937, 44; Rocznik PAU 1926/1927, 23).

Na kilka lat poważne kłopoty ściągnęły na Mu -zeum następstwa wielkiego kryzysu gospodarczego.Przykładowo w 1931 r. postawa Ministerstwa WyznańReligijnych i Oświecenia Publicznego wymusiła naPAU zmniejszenie o 25% poborów personelu Muzeumi wprowadzenie opłat dla części zwiedzających.

Nie wszystkie plany udało się urzeczywistnić.Nie skończyło się na niedoszłym przewodniku pozbiorach Muzeum. Dnia 31 stycznia 1939 r. władzeKomisji Prehistorycznej PAU zwracały się do Kance-larii Głównej Akademii: „W posiadaniu MuzeumArch. PAU znajduje się kilka tysięcy klisz fotograficz-nych. Pochodzą one po części z daru śp. prof. Deme-trykiewicza, jednak duży odsetek stanowią klisze,pochodzące z badań subwencjonowanych w różnychczasach przez Komisję prehistoryczną[!] zapłacone

210

zatem przez Komisję. Klisze te zawierają bardzocenne materiały. Niestety na skutek braku katalogunie mogą być należycie wykorzystywane ze stratą dlanauki. Założenie więc katalogu wraz z albumem odbi-tek jest rzeczą konieczną. Ponieważ [!]muzeumw ramach swego normalnego budżetu nie jest w sta-nie pokryć koszty[!] założenia takiego katalogu,należy co roku ze strony Komisji subwencjonowaćprace nad nim, aż do wykonania całości. Suma 500 zł.wstawiona do preliminarza [Komisji] ma być prze-znaczona na zaczęcie tej pracy” (AN, PAU I-28nr 10/1939). Wybuch wojny przekreślił te plany.

Rok 1939 przyniósł radykalne zmiany. W przede- dniu ataku Niemiec na Polskę Tadeusz Reyman brałpod uwagę częściową ewakuację zbiorów Muzeum(AN, PAU KSG, nr 559/1939). Władze PAU były jed-nak przekonane, że podobnie jak w latach 1914-1918,Akademia będzie mogła prowadzić w miarę normalnądziałalność. Złudzenia rychło prysły. Już w paździer-niku 1939 r. gestapo przeprowadziło rewizje w Aka-demii nie omijając zbiorów Muzeum. Był to elementprzygotowań do znacznie szerszych represji. Wkrótcehitlerowcy podstępnie aresztowali wielu uczonych kra-kowskich – w tym niemal cały zarząd PAU – oraz opie-czętowali zbiory archeologiczne, część lokali (poda-wane są różne daty opieczętowania pomieszczeńMuzeum) oraz zwolnili z naruszeniem prawa pracow-ników. Przejściowo pozostawiono z dotąd zatrudnio-nych jedną osobę. Po odebraniu Akademii Muzeum,przekazano je w zarząd władz oświatowych DystryktuKrakowskiego Generalnej Guberni. Część lokaliMuzeum zarekwirowała armia. Przy przejmowaniuprzez okupanta 3 kwietnia 1940 r. protokolarnie odPAU zbiorów Muzeów Archeologicznego i Fizjogra-ficznego okazało się, że wcześniej hitlerowcy przy-właszczyli sobie niektóre zabytki: miecze z brązu, biżu-terię i wyroby z kości słoniowej (Hübner 1994, 1-4, 6;MAK 1/30 Sprawozdanie Muzeum ArcheologicznegoPAU za 1939-1946).

Formalnie w czasie II wojny lokal Muzeum zre-dukowano do składu zbiorów naukowych MuzeumEtnograficznego im. Seweryna Udzieli, AkademiiSztuk Pięknych; Muzeum Wawelskiego (częściowo);Zakładów Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz MuzeówEtnograficznych z Kijowa i Charkowa wraz z ichbibliotekami. Ponadto zwieziono tu zagrożone prze-róbką na papier księgozbiory z niektórych szkół orazwyposażenie ich pracowni naukowych. Jak wspomi-nano po latach „wśród tego bałagnu uganiały się cze-redy myszy, które odżywiały się eksponatami etno-graficznymi i wieńcami dożynkowymi, pieczywemobrzędowym itp.” (Kowalska-Lewicka MAK 1/30, 21(cytat), 22-23, 34-35).

Mimo to, wobec częściowej odbudowy obsadypersonalnej, Muzeum stało się najważniejszym nauko-wym ośrodkiem archeologicznym w Krakowie (Abra-mowicz 1991, 141). W opisanych warunkach pracow-

nicy Muzeum, wbrew zarządzeniom okupanta, kon-tynuowali opracowywanie zbiorów i podjęli badaniaterenowe w szeregu miejscowościach, np. Turbi kołoNiska i w Szaflarach. Trwał też napływ zbiorów z róż-nych stanowisk (Hübner 1994, 7; Gedl 1971, 8;Wałowy 1960, 295-332). Personel skutecznie saboto-wał zarządzenia hitlerowców prowadzące do wywie-zienia zbiorów archeologicznych i etnograficznychzdeponowanych w gmachu PAU. Istotna była tupomoc sekretarza generalnego PAU StanisławaKutrzeby (Nosek 1967, 116).

Na szczęście w czasie wojny zbiory zostały tylkonieznacznie uszczuplone. Nie doszło do wywiezieniaprzez hitlerowców najcenniejszych eksponatów. Pozawymienionymi wyżej utracono m.in. dokumentacjębadań Józefa Żurowskiego z Trzebiesławic (pow. San-domierz) z 1929 r. dotyczącą kultury ceramiki wstę-gowej rytej. Doszło też do niemożliwego do odwró-cenia przemieszania części zabytków np. z 72 grobówz okresu rzymskiego z Opatowa. Kilka eksponatówstracono w następstwie wywiezienia ich na wystawędo Berlina. Ponadto kilkakrotne znoszenie zbiorówdo piwnic i niemożność kontrolowania stanu częścizabytków znacznie pogorszyły warunki przechowy-wania (MAK 1/30 Sprawozdanie z działalnościMuzeum Archeologicznego PAU za 1939-1946, 5).

Po zakończeniu wojny odbudowano strukturęMu zeum Archeologicznego PAU, doprowadzono doporządku jego zbiory i pomieszczenia22. Zawartew ponad 400 paczkach obce zbiory i księgozbiory wró-ciły do ich właścicieli (MAK 1/31 SprawozdanieMuzeum Archeologicznego PAU za lipiec 1946 – czer-wiec 1946 z 10 maja 1946). W październiku 1945 r.Zarząd PAU postanowił nadać bardzo uroczysty cha-rakter otwarciu 18. listopada Muzeum dla publiczności(Hübner 1994, 30, 33, 36-37). Po powrocie z hitlerow-skiego oflagu na czele Muzeum stanął znów TadeuszReyman. Wzmiankowaną w niektórych źródłach próbęuruchomienia w 1945 r. „Instytutu Archeologicznego”miała udaremnić interwencja dyrektora PaństwowegoMuzeum Archeologicznego w Warszawie (MAK 1/32„Ocena dorobku Muzeum Archeologicznego PAU”,brak daty [najwcześniej 1953] i autora).

W ostatnim okresie istnienia Muzeum PAUobszarem działania Muzeum była Polska południowa(MAK 1/32 „Działalność naukowa Muzeum Arche-ologicznego [po wojnie]” z 1953). Wśród wielu dzie-siątków darów zdarzały się jednak także zabytkiz innych części Polski i z zagranicy, np. ceramikawczesnohistoryczna z wyspy Wolin; narzędzia neoli-tyczne z Dermania na Wołyniu; skorupy i dwa szydłakościane z powierzchni kurchanu w rumuńskiej

211

22 Spośród najnowszych publikacji wiele informacji o sytuacjiarcheologii w Polsce po 1945 r. można znaleźć w pracy: Kobusie-wicz, Kurnatowski (red.) 2000.

Dobrudży czy obsydianowe nożyki i siekierka z Kenii(Rocznik PAU 1945/1946, 25; Rocznik PAU1947/1952, 169, 292, 289).

Najważniejszym darem ofiarowanym po II wojnieświatowej były zbiory archeologiczne z Egiptu zebraneprzez żołnierzy polskich na Bliskim Wschodzie. Zewzględów politycznych zgoda na przyjęcie kolekcjiliczącej około 3.000 eksponatów wymagała wielu per-traktacji, szczególnie na szczeblu ministerialnym23.Natrafiano też na spore przeszkody w niektórychinnych ważnych sferach. Jeszcze w maju 1947 r.Muzeum skarżyło się, że „Nieuregulowana dotąd przezMinistarstwo Kultury i Sztuki sprawa Ochrony zabyt-ków przedhistorycznych nie pozwala na roztoczenieopieki [nad nimi] nawet w najbliższym otoczeniu Kra-kowa.” (MAK 1/31 Sprawozdanie Muzeum Archeolo-gicznego PAU za lipiec 1946 – czerwiec 1947).

Większość zabytków, które napłynęły w okresiepowojennym, pochodziła z prac prowadzonych z ra -mienia Muzeum. Aktywny udział brali w nich człon-kowie Komisji Prehistorycznej PAU. Spośród efektówprac badawczych, które trafiły wówczas do zbiorówwarto tytułem przykładu wspomnieć o, sfinansowa-nych głównie przez Akademię (MAK 1/31 Sprawoz-danie Muzeum Archeologicznego PAU za lipiec 1946-czerwiec 1947; MAK 1/32 Działalność naukowaMuzeum Archeologicznego [po wojnie] z 1953), pra-cach wykopaliskowych w położonych obok siebieZofiopolu i Igołomi24. Odkryto tam osadę z czasówrzymskich z licznymi piecami garncarskimi i materia-łami prehistorycznymi przynajmniej 7 kultur (Do -brzań ska 2000, 37; MAK 1/31 Sprawozdanie MuzeumArcheologicznego PAU za 1948). W 1948 i 1949 r.,częściowo z funduszów PAU, zbudowano drewnianypawilon nad piecami garncarskimi (otwarto go 26czerwca 1949 r.). Był to pierwszy w Polsce południo-wej skansen archeologiczny (Zaitz 1981, 20). W stycz-niu 1951 r. Wojewódzka Rada Narodowa zatwierdziławniosek o przyznaniu klasycystycznego pałacu w Igo-łomi na cele naukowo badawcze Muzeum. Do końca1952 r. nie doszło jednak do pełnej realizacji tej decy-zji (MAK 1/31 Muzeum Archeologiczne PAU danez grudnia 1952). W otrzymanej części pałacu działałapodległa Muzeum stacja archeologiczna. Przechowy-wano tam materiał wykopaliskowy z terenu gminy orazpomieszczono pracownie rekonstrukcji i dokumenta-cji. Jednak już w 1952 r. badania w Igołomi były for-malnie prowadzone z ramienia powstającej PAN(MAK 1/32 Działalność naukowa Muzeum Archeo -logicznego [po wojnie] z 1953).

Oddelegowani pracownicy Muzeum, w ramachwspółpracy ich placówki z Kierownictwem Badań nadPoczątkami Państwa Polskiego, prowadzili po wojnieprace w Tyńcu i na Wawelu. Część plonów ich dzia-łalności wzbogaciła zbiory PAU (Rocznik PAU1947/1952, 96, 168, 289 zapewne jako depozyt).

Ostatnie lata istnienia Muzeum Archeologicz-nego PAU zdominowały jednak wykopaliska w rejonieKrakowa. Wynikało to z rozpoczęcia, z woli PZPR,mimo protestów miejscowej ludności, budowy NowejHuty25. Postawienie jej na bardzo urodzajnych glebach,atrakcyjnych dla osadnictwa we wszystkich okresacharcheologicznych, groziło zniszczeniem dużej ilościstanowisk. Daleko ważniejszym problemem od konse-kwencji napływu masy eksponatów, które gdzieśtrzeba było pomieścić a następnie znaleść czas na ichopracowanie, był ostry deficyt pracowników meryto-rycznych przy badaniach ratowniczych. Te ostatnieuznano w 1950 r. za najważniejsze zadanie Muzeum.Wobec skali problemu nie rozwiązało sprawy wsparciefinansowe PAU (MAK 1/69 Sprawozdanie z działal-ności Oddziału w Nowej Hucie dla Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR za 1950-1971). Z wolikomunistów Akademia pozbawiona była bowiem zde-cydowanej większości swych przedwojennych docho-dów. W obliczu koparek i łopat zagrażających obiek-tom archeologicznym Muzeum Archeologiczne PAUjuż w maju 1949 roku przesłało do Ministerstwa Kul-tury i Sztuki specjalny memoriał zwracający uwagę naskalę potencjalnych zagrożeń. W wyniku tej i innychinterwencji w Warszawie, odbyły się w roku następ-nym dwie konferencje poświęcone planowanym bada-niom ratowniczym i metodyce ich prowadzeniaw warunkach wielkiej budowy (Rydzewski 2007).W efekcie 3 września 1950 r. powołano specjalnąkomisję złożoną z przedstawicieli Muzeum, urzędni-ków i przemysłu mającą zabezpieczyć odkrywanew toku prac wykopaliska (Hübner 1994, 154). Jesienią1950 r. Akademia powołała specjalną konferencjęarcheologów poświęconą badaniom w Nowej Hucie.Efektem było powołanie specjalnej placówki naukowej:Kierownictwa Prac Wykopaliskowych w Nowej Huciena czele ze Stanisławem Buratyńskim. Podlegało onokierownictwu Badań nad Początkami Państwa Pol-skiego. Były to pierwsze tego rodzaju prace prowa-dzone na tak dużą skalę przez polskich archeologów.Dla sfinansowania badań na prace ratowniczew Nowej Hucie przeznaczono wszystkie środki prze-widziane, w ramach budżetu Kierownictwa Badań nadPoczątkami Państwa Polskiego w 1950 r., na wykopa-liska w rejonie Igołomi. W pierwszych miesiącachnastępnego roku, wobec nie wpłynięcia funduszówobiecanych przez władze w Warszawie, cała akcja

212

23 Opis przekazanych eksponatów opublikowano w monograficz-nym zeszycie MA 27, z. 2 oraz: Tabasz 1966, 259-267; Olgyay 1971,53-88, Śliwa 1971, 229-240; Szymańska-Wasylewska 1981, 141-177;Sitko 1986, 247-270; Szymańska 1986, 271-282.24 Prace te były wznowieniem badań prowadzonych w okresie mię-dzywojennym.

25 Podstawowym źródłem informacji na temat odkryć archeolo-gicznych w tym rejonie są MANH.

opierała się o darmową pracę pracowników nauko-wych Muzeum i pomoc społeczeństwa (MAK 1/31Sprawozdanie Muzeum Archeologicznego PAU za1950/1951; Rocznik PAU 1947/1952, 227-228).Następnie finansowanie prac ratowniczych przejęłoMinisterstwo Kultury i Sztuki częściowo za pośred-nictwem Kierownictwa Badań nad początkami Pań-stwa Polskiego (Nosek 1967, 121). Rezultaty prac prze-kazywano nadal do Muzeum Archeologicznego PAU.Nadzór nad badaniami próbowało jednak rozciągnąćPaństwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie(zob. Gediga 2000, 92)

Wobec pośpiechu, rangi zabytków i skali robótprowadzonych w Nowej Hucie w latach pięćdziesiątychczęsto musiano wychodzić z założenia: „teraz albonigdy”. Archeolodzy musieli się dostosować do tempaprac budowlanych. Rzutowało to fatalnie na jakość spo-rządzanej dokumentacji i warunki w jakich przecho-wywano eksponaty tuż po wydobyciu (Kozłowski 1968,13-14). Trzeba jednak pamiętać, że także poza rejonemKrakowa były sytuacje gdy, jak pisano oględnie, równoczesna „Praca akordowa robotników i wybiera-nie ziemi do wózków przesuwanych na szynach, utrud-niała prawidłowe wypreparowanie ziemianek.” (MAK,Teczka stanowiska Targowisko (powiat Bochnia), Spra-wozdanie z prac wykopliskowych w Targowisku, 8 i 9maja 1950)

Ogółem w latach 1945-1952 miało miejsce około300 interwencji w sprawach wykopalisk i wpływuzabytków „z ramienia i przy współpracy” Muzeum(Włącznie z 1953 r. 330: MAK 1/32 DziałalnośćMuzeum za lata 1945-1953).

Warto też wspomnieć, że w 1945 lub 1946 r.,w ramach kontynuowania komasacji zbiorów arche-ologicznych w zbiorach krakowskich, przejęto częśćzabytków prehistorycznych z Muzeum XX Czartory-skich i Miejskiego Muzeum Przemysłowego. Plano-wano objęcie tej części nabytków osobną księgą depozytów (MAK 1/30 Sprawozdanie Muzeum Ar che-ologicznego PAU za 1939-1946). Akcję kontynuowanow latach pięćdziesiątych. Można przypuszczać, że tymplanom sprzyjała polityka władz zmierzająca do prze-jęcia pełnej kontroli nad Muzeum XX Czartoryskich.

Uzupełniano katalog zbiorów, bibliotekę pod-ręczną. Działały owocnie m.in. pracownie: konserwa-torska, rysunku i paleobotaniki prehistorycznej. Funk-cjonowały 4 katalogi, w tym wysokiej jakości kataloggłówny z 17.000 kartami. W 1946 r. akta poszczegól-nych stanowisk prehistorycznych znajdowały sięw 3889 tekach. Osobno przechowywano zbiory antro-pologiczne i zoologiczne. Ogółem w 1946 r. Muzeummieściło się w 30 pomieszczeniach na czterech pozio-mach. Sam dział wystawowy miał wówczas 6336 eks-ponatów oraz 62 obrazy i mapy.

Okres powojenny był pomyślny od strony lokalo-wej. Dokonane wówczas remonty, przemieszczeniai przeprowadzki, w toku, których powiększała się

powierzchnia Muzeum, oczywiście nie wyczerpywałyinwestycji. Zakupiono szereg urządzeń i narzędzi m.in.do konserwacji (MAK 1/31 Sprawozdania MuzeumArcheologicznego PAU za 1948 oraz 1949/1950).Wzrosła ilość zatrudnionych. W momencie formal-nego zakończenia działalności przez Muzeum Arche-ologiczne PAU zatrudniało ono 13 pracownikównaukowych. Opublikowano też pierwszy przewodnikpo Muzeum w dwóch językach. Jeszcze w 1952 r.,mimo ostrych akcji oszczędnościowych narzuconychprzez władze, PAU dofinansowywała uporządkowy-wanie zbiorów (Hübner 1994, 130, 152, 219, 220, 236,238). Od 1950 r. cieniem na aktywność w tym ostat-nim zakresie kładły się badania ratownicze w rejonieNowej Huty.

Mimo zwycięstwa komunistów w wyborach par-lamentarnych w 1947 r., Akademii udało się udaremnićpróbę kontroli działalności naukowej Muzeum przezczynniki zewnętrzne. W planach władz miała być onapołączona ze szczegółowymi comiesięcznymi spra-wozdaniami rachunkowymi i rzeczowymi, uzasadnia-nymi subwencjami Ministerstwa Kultury i Sztuki.Postępująca stalinizacja ustroju rychło zaczęła jednakzagrażać samemu statusowi Muzeum. Już w 1949 r.rozważano w Warszawie upaństwowienie „niektórychmuzeów”. W 1950 r. komuniści zdecydowali, żew momencie powołania Polskiej Akademii Nauk spo-łeczny ruch naukowy z PAU na czele zostanie zlikwi-dowany, a jej „żywotne komórki” przejmie PAN (Hüb-ner 1994, 73, 109, 143, 153). Degradacja pozycjiAkademii sprawiła, że w 1952 r., pierwszy raz w dzie-jach Muzeum, jego prace wykopaliskowe ograniczałysię, jak nieprzypadkowo stwierdzono oficjalnie w jegosprawozdaniu, do poszukiwań „nad Wisłą w okolicyKrakowa” (MAK 1/31 Sprawozdanie Muzeum Arche-ologicznego PAU za 1951/1952).

Formalne zaprzestanie działalności przez PAUnastąpiło 31 grudnia 1952 r. Muzeum dysponowałowówczas 33 pomieszczeniami zajmującymi 1083 m2.Większość zbiorów mieściła się w magazynachw gmachach PAU przy ulicy Sławkowskiej 17 i Św.Jana 22. Niewielką część zabytków (6850) ekspono-wano w 11 salach wystawowych i holu kamienicy przyul. Św. Jana 22. Wobec przedłużającego się remontubarokowej Bóżnicy Izaaka, część zbiorów z Perui Egiptu, liczącą około 2800 eksponatów, umiesz-czono tymczasowo w magazynach na parterze kamie-nicy przy ulicy Św. Jana 26. Działały cztery pracow-nie naukowo-techniczne. W skład Muzeum wchodziłyponadto, posiadające materiały archeologiczne, stacjeterenowe w Skarżysku-Kamiennej i Igołomi oraz,wzniesiony z funduszów PAU, pawilon betonowy nadpiecem lateńskim w Wyciążu (pierwszy tego typuobiekt w Małopolsce). W siedzibie Muzeum mieściłasię ponadto placówka Kierownictwa Badań nadPoczątkami Państwa Polskiego (zawiadywało pracamiarcheologicznymi w Igołomi i Tyńcu) oraz Zarząd

213

Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Pre-historycznego (MAK 1/31 Muzeum ArcheologicznePAU dane z końca grudnia 1952).

W 1953 r., jak to oględnie ujęto, „przestawiono[Muzeum] na nowe tory o charakterze prowizorycz-nym” (MAK 1/32 „Działalność Zakładu Historii Kul-tury Materialnej PAN (d. Muzeum Archeol.) w Kra-kowie w r. 1953.”). Na bazie Muzeum powołanopomocniczą placówkę naukową przy I Wydziale PAN.Miała ona wejść w skład Instytutu Historii KulturyMaterialnej PAN. Muzeum zdecydowano docelowoograniczyć do prac muzealnych (ekspozycji, popula-ryzacji, konserwacji i inwentaryzacji). Nieprzypad-kowo w Nowej Hucie powołano, na podstawie struk-tur i dorobku Muzeum Archeologicznego PAU,Oddział Państwowego Muzeum Archeologicznegow Warszawie (Rydzewski 200726). Do działalnościnaukowej przeznaczono, powołaną na bazie MuzeumArcheologicznego PAU, placówkę organizacyjną kilkuinnych jednostek Instytutu Kultury Materialnej PAN.Wkrótce, mimo przeciwdziałań dyrektora Reymana,kierowaną przez niego placówkę podzielono naZakład Archeologii Polskiej i Muzeum (Hübner 1994,

274). Wbrew pierwotnym planom powyższe działaniadoprowadziły do spadku ilości pracowników Muzeumi utraty części lokali.

Zbiory archeologiczne zgromadzone przez PAUsą i będą przedmiotem zainteresowań archeologiimuzealnej jeszcze przez wiele dziesięcioleci. Jak słusz-nie przed laty pisano „zabytki z każdym rokiem, z każ-dym nowym wykopaliskiem coraz więcej nam mówią,przez co powiększają swą wartość naukową tak, żemoże dla naszych następców i ich przyszłych, a dziśnam nieznanych jeszcze metod, o wiele ważniejszą niżobecnie odgrywać będą rolę.” (Nosek 1938, 150)Funkcja Muzeum w omawianych okresach nie spro-wadzała się jedynie do gromadzenia, opracowywania,przechowywania i prezentowania zbiorów: „W akcjipopularyzacji wiedzy i propagowania ochrony, w akcjirekonstrukcji i konserwacji zabytków archeologicz-nych, jako pomoc przy nauczaniu archeologii w szko-łach i na Uniwersytecie Muzeum stanowiło dla krajuniezastąpioną placówkę nie dającą się ująć w cyfrachbilansowych.” (MAK 1/32 Ocena dorobku MuzeumArcheologicznego PAU, brak daty i autora).

Archiwum Nauki PAN i PAU

214

26 Szersze informacje na temat historii i działalności Oddziału orazoraz liczne teksty poświęcone problematyce archeologii obszaruNowej Huty (oraz opisy bibliograficzne setek następnych) możnaznaleść w MANH m.in. tomy 7, 13 i 22.

WYKAZ STOSOWANYCH SKRÓTÓW

MA Materiały Archeologiczne, KrakówMANH Materiały Archeologiczne Nowej Huty, KrakówRocznik Biblioteki Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie, KrakówRocznik PAU Rocznik PAU, KrakówSprawozdania PAU Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU, KrakówZ archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej

J. Lech i J. Partyka (red.), Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej, Ojców 2001ZOW Z otchłani wieków, Warszawa150 lat MAK Jacek Rydzewski (red.), 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Kraków 2000

Archiwum Nauki PAN i PAUZespoły:Towarzystwo Naukowe KrakowskiePolska Akademia UmiejętnościSpuścizna Włodzimierza Demetrykiewicza

Ośrodek Informacji Naukowej i Archiwum MAKZespoły:Muzeum Archeologiczne w Krakowie (akta własneinstytucji) MAKSpuścizna Tadeusza ReymanaTeczka: TargowiskoTeczka: Łosień

ARCHIWALIA

Abramowicz A.1991 Historia archeologii polskiej: XIX i XX wiek,

Warszawa-Łódź.Antoniewicz W.1974 Archeologia, [w:] Polska Akademia Umiejętno-

ści 1872-1952, Nauki humanistyczne i społeczne,Wrocław, 189-204.

Bieńkowski P.1920 O skarbie srebrnym z Choniakowa na Wołyniu,

Sprawozdania PAU, 25, nr 7, 2-4.Blajer W.2003 Brązowa szpila z główką tulejkowatą ze zbiorów

Muzeum Archeologicznego w Krakowie, MA 34,145-148.

Blombergowa M. M.1993 Badania archeologiczne Polaków na terytorium

Imperium Rosyjskiego w XIX i na początku XXwieku, Łódź.

Buko A.2003 Wielkie kopce małopolskie z okresu wczesnego

średniowiecza, [w:] Z. Woźniak, J. Gancarski(red.), Polonia Minor Medii aevi, Kraków–Kro-sno, 287-310.

Chochorowska E.1990 Działalność muzealna Włodzimierza Demetry-

kiewicza – pozyskanie zbioru po Zygmuncie Glo-gerze, MA 25, 216-218.

2001 Zbiory krakowskiego Muzeum Archeologicznegodawniej i dziś, MA 32, 13-18.

Chochorowski J., Skoryj S.2001 Polsko-ukraińskie badania wykopaliskowe wiel-

kiego kurhanu ryżanowskiego w Ryżanówce naUkrainie, [w:] Z archeologii Ukrainy i JuryOjcowskiej, 463-486.

Czekaj-Zatawny A., Zastawny A.2002 Wczesnoneolityczny czekan kamienny z Kra-

kowa–Woli Justowskiej, MA 33, 201-214.Dagan-Ginter A.1990 Działalność Włodzimierza Demetrykiewicza

w zakresie gromadzenia zbiorów archeologicz-nych, MA 25, 218-220.

Demetrykiewicz W.Historia archeologii w AU 1873-1918, MAK 1/29.

1928 Zarys historji[!] Muzeum Archeologicznego PAUi kwestje[!] jego dalszego rozwoju, SprawozdaniaPAU 33, nr 5, 19-21.

Dużyk J., A. Treiderowa1959 Zagadnienia opieki nad zabytkami w działalno-

ści Towarzystwa Naukowego Krakowskiego,Rocznik Biblioteki 3, 201-280.

Dobrzańska H.2000 Ośrodek produkcji ceramiki „siwej” z okresu rzym-

skiego w Zofiopolu, [w:] 150 lat MAK, 37-68.Dutkowa R.1962 Stosunki Towarzystwa Naukowego Krakowskiego

z życiem naukowym w kraju, Studia i materiałyz dziejów nauki polskiej, seria A, z. 6, 3-47.

Dybiec J.1993 Polska Akademia Umiejętności 1872-1952, Kraków.Gediga B.2000 Archeologia wobec ratownictwa na wielkich

budowach, [w:] 150 lat MAK, 91-100.Gedl M.1971 Profesor Dr Rudolf Jamka – kierownik Katedry

Archeologii Polski Uniwersytetu Jagiellońskiegow Krakowie, MA 12, 7-13.

Hübner P.1994 Siła przeciw rozumowi… losy Polskiej Akademii

Umiejętności w latach 1939-1989, Kraków.Jamka R.1965 Wyniki badań wykopaliskowych na Kopcu Kra-

kusa w Krakowie, Slavia Antiqua 12, 183-233.Jednorowska Z.1995 Archeologia w działalności Towarzystwa Naukowe -

go Krakowskiego, Rocznik Biblioteki 40, 87-102.1996 Dwadzieścia lat działalności sekcji wykopalisk

Komisji Archeologicznej Akademii Umiejętności(1873-1892), Rocznik Biblioteki 41, 63-74.

Kadrow S., M. Sokhackiy, T. Tkachuk, E. Trela2003 Sprawozdanie ze studiów i wyniki analiz ma te -

riałów zabytkowych kultury trypolskiej z BilczaZłotego znajdujących się w zbiorach MuzeumArcheologicznego w Krakowie, MA 34, 53-144.

Kobusiewicz M., Kurnatowski S.2000 Archeologia i prahistoria polska w ostatnim pół-

wieczu, materiały z konferencji, Poznań.Kostrzewski J.1948 Dzieje polskich badań prehistorycznych, Kraków.Kowalska-Lewicka A.

Muzeum Archeologiczne PAU – okres okupacji(luźne wspomnienia), MAK 1/30.

Kozłowski J. K.1968 Materiały neolityczne i neolityczne odkryte na

stanowisku Nowa Huta – Wyciąże I (badaniaw latach 1950-1952), MANH 1, 13-90.

Kozłowski S. K.2009 Włodzimierz Antoniewicz profesor z Warszawy,

Warszawa.Lech J.2001 Archeologia Jury Ojcowskiej w zarysie, [w:]

Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej, 127-182.Leligdowicz A.1994 The Collection of Islamic Pottery of the Archa-

eological Museum in Cracow, MA 27, z. 2, 63-70.Libera J. i Zakościelna A. (red.)2004 Przez pradzieje i wczesne średniowiecze, Lublin.Łajtar A.1994 Three Greek Christian Epitaphs from Lower

Nubia in the Collection of the ArchaeologicalMuseum in Cracow, MA 27, z. 1, 55-61.

215

LITERATURA

Majkowska R.1980 Starania Włodzimierza Demetrykiewicza o re for-

mę konserwatorską w Galicji w latach 1885-1895, Rocznik Biblioteki 25, 203-219.

Nachtergael G.1994 Ostraca du Musée Archéologique de Cracovie

(O. Mus. Cracovie), MA 27, z. 2, 39-53.Nosek S.1967 Zarys badań archeologicznych w Małopolsce,

Wrocław.1938 Muzeum Archeologiczne Polskiej Akademii Umie-

jętności w Krakowie, ZOW 13, z. 11-12, 144-151.Olgyay K.1971 Tkaniny koptyjskie i płótna koptyjskie w zbio-

rach Muzeum Archeologicznego w Krakowie,MA 12, 53-88.

Piskurewicz J.1998 Primus Inter pares Polska Akademia Umiejęt-

ności w latach II Rzeczpospolitej, Kraków.Radwański K.1981 130 rocznica powstania Muzeum Archeologicz-

nego w Krakowie (historia i dzień dzisiejszyMuzeum), MA 21, 7-15.

1990 Życie i działalność profesora WłodzimierzaDemetrykiewicza, MA 25, 210-213.

2000 Raz jeszcze o wielkich kopcach krakowskich,Acta Archaeologica Carpathica 35, 173-190.

Rederowa D.1998 Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakow-

skiego 1815-1872. Karta z historii organizacjinauki polskiej pod zaborami, Kraków.

Rogozińska R.1959 Cmentarzysko kultury komarowskiej w Bukównie,

MA 1, 97-114.Rook E., Trela E.2001 Stanowiska kultury trypolskiej w Bilczu Złotym

w dawnym powiecie Borszczów, w świetle zbiorówkrakowskich, [w:] Z archeologii Ukrainy i JuryOjcowskiej, 183-206.

Rydzewski J.2007 Badania ratownicze w Nowej Hucie,

www.ma.krakow.pl.2001 Wystawa „Tutanchamon ukraińskich stepów”

w Mu zeum Archeologicznym w Krakowie, [w:]Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej, 487-494.

Schnaydrowa B.1971 Z dziejów Muzeum Starożytności Towarzystwa

Naukowego Krakowskiego, Rocznik Biblioteki17, 53-80.

Sitko I.1986 Skarabeusze i amulety egipskie w zbiorach

Muzeum Archeologicznego w Krakowie, MA 23,247-270.

Sochackij M.2001 Archeołogićni rozkopki w pećeri Werteba na

Podilli, [w:] Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcow-skiej, 207-227.

Solanila D. i V.2000 Corpus antiquitatum americanensium: Pologne. 2,

Textiles precolombinos de Cracovia, Kraków.Stachowska K.1972 Wkład Akademii Umiejętności w początki pol-

skich badań wykopaliskowych w Egipcie w latach1906-1914, Rocznik Biblioteki 18, 93-148.

Stós-Fertner Z., Rook E.1981 Analiza pigmentów używanych do dekoracji neoli-

tycznej ceramiki z miejscowości Bilcze Złote,MA 21, 27-32.

Szafrański Z. E.1994 Two Upper Egyptian Stelae from the End of the

First Intermediate Period, MA 27, z. 2, 9-14.Szymańska H.1986 Deux portraits ptolemaiques et terre cuite au Musee

Archeologique de Cracovie, MA 23, 71-282.Szymańska-Wasylewska H.1981 Egipskie figurki terakotowe z okresu ptolemej-

skiego i cesarstwa rzymskiego w zbiorach MuzeumArcheologicznego w Krakowie, MA 21, 141-177.

Szymański W.2001 Aktualny stan wiedzy o posągu ze Zbrucza i rejo-

nie jego odkrycia, [w:] Z archeologii Ukrainyi Jury Ojcowskiej, 265-300.

Śliwa J.1995 Ceramika egipska i nubijska w zbiorach Muzeum

Archeologicznego w Krakowie cz. 3, Tura, MA 28,65-76.

1971 Egipskie figurki brązowe w zbiorach MuzeumArcheologicznego w Krakowie, MA, 12, 229-240.

1981 Ceramiki egipska i nubijska w zbiorach MuzeumArcheologicznego w Krakowie. Cz. I Toszke Zach.i Ermenne Wsch. cz. I, MA, 21, 125-139.

1990 Ceramika egipska i nubijska w zbiorach MuzeumArcheologicznego w Krakowie cz. 2, El-KubanjePd. i Pn., MA 25, 192-209.

Tabasz Z.1966 Katalog starożytnych lampek w zbiorach Mu -

zeum Archeologicznego w Krakowie, cz. I,MA 7, 259-267.

Trąbska J., Trybalska B., Gaweł A., Bytnar K.2003 Pigmenty i warstwy malarskie ceramiki neolitycz-

nej kultury trypolskiej (Bilcze Złote) II Zabytkikamienne z Bilcza Złotego, MA 34, 179-194.

Trela E.2001 Kolekcje zabytków kultury trypolskiej w zbiorach

Muzeum Archeologicznego w Krakowie, MA 32,53-67.

Wałowy A.1960 Materiały z badań archeologicznych na średnio-

wiecznym zameczku w Szaflarach pow. NowyTarg, MA 2, 295-332.

Witkowski M. G.1994 Quatre planches du sarcophage anthropoïde du

Musée Archéologique de Cracovie, MA 27, z. 2,15-27.

216

To properly present the fate of the collection andthe Museum one should go back to the times of theKraków Scientific Society within which the Museumof State Antiquities was established in 1850. Alto-gether during the period when the Society existed, theMuseum acquired several thousand coins, medals,commemorative objects and archaeological artefactsfrom all annexed territories.

A new era in the Museum history began in 1872when the Society was transformed into the Academyof Arts and Sciences (PAAS). The non-state museum,most important in the Polish territories in the 19thand the first half of the 20th century, which collectedarchaeological artefacts from all continents func-tioned within its structures. Archaeological collectionof the Museum of State Antiquities expanded bymeans of donations, deposits, handing over of arte-facts from excavations in all annexed territories, andby purchases. It was enhanced by the fact that theAcademy supported several systematic archaeologicalexcavations in all the annexed Polish territories aswell as international cooperation. Only during theyears 1873–1893 on behalf of the Academy artefactsand information were collected from 420 prehistoricsites, and on 148 of them regular excavations werecarried out. In 1891, the prehistoric department of theMuseum gave rise to the Anthropological and Arche-ological Museum which later became known as theMuseum of Archeology. Accommodation problemsresulting from the continuous inflow of artefacts weresolved by expansion of the Academy building andgradual transfer of historical and numismatic exhibits,and almost all anthropological materials into thedeposit of the National Museum and JagiellonianUniversity.

After Poland regained its independence, the rankof the Museum gradually lessened, though it was stillto be the model institution of archaeological scienceas far as acquiring collections from all over the coun-try was concerned. Efforts were made to increasethe Museum autonomy; to make an inventory and sci-entific catalogues of all the collections keeping up withthe progress of knowledge; to increase the size ofrooms and the number of employees; to create sciencestoreroom and specialized laboratories; to obtain newshowcases and to put together in the Academy collec-tion all the prehistoric artefacts scattered around various museums in Kraków. Not all plans were suc-cessfully realised e.g. because of the great economiccrisis. Artefacts flowing into the Museum collectionwere in majority the result of research carried outby several dozen archaeologists form all over Poland.The Museum also acquired individual specimensfound e.g. in Asia and Africa.

The war brought radical changes. The Nazisarrested numerous scientists, sealed the archaeologi-cal collection and some rooms; dismissed manyemployees and appropriated some historic objects.Formally the Museum was reduced to a storehouse forcollections from Kraków (e.g. Ethnographic Museum,Academy of Fine Arts; Wawel Museum; Institutesof UJ) and Ukraine (Ethnographic Museums fromKiev and Charkov). Against the invaders’ orders theMuseum employees continued studying archeologicalcollections; undertook field research in several placesand effectively sabotaged the Nazi orders intended attaking the collection out of the country.

After World War II ended, the Museum operatedin the area of southern Poland. The majority ofincoming artefacts came from excavations conducted

Wołoszyn J.1998 Corpus antiquitatum americanensium: Pologne.

1, Peruvian pottery from the collection of theArchaeological Museum in Cracow, Kraków.

1998a Władysław Kluger i jego kolekcja zabytków kul-tur peruwiańskich, Światowit 41, 272-283.

Woźny M.2009 Starania Włodzimierza Demetrykiewicza o kon-

serwację Kopca Wandy w Mogile po Krakowemw latach 1908-1914, MA 37, 177-186.

Zaitz M.1990 Działalność Włodzimierza Demetrykiewicza

w sprawie pozyskania zabytków z Litwy i Biało-rusi, MA 25, 231-233.

1981 Zestawienie ważniejszych wydarzeń z historiiMuzeum Archeologicznego w Krakowie, MA 21,16-23.

217

TOMASZ SKRZYŃSKI

Creation and history of the archaeological collection of the Museum of Archaeology of PAAS and PAS

Summary

on behalf of the Museum. Among donations were e.g.numerous artefacts from Egypt. 4 catalogues func-tioned, and the number of employees and roomsincreased. Anthropological and fauns collections werestored separately. The process of taking over archae-ological artefacts from other collections in Krakówcontinued. The last years of the existence of theMuseum of Archaeology of PAAS were dominated bythe excavations in the Kraków area. It was the resultof the building development of Nowa Huta in the areaattractive for settlement. While carrying out rescueexcavations archaeologists had to keep up with therapid pace of construction work, which had disas-trous effect on the quality of prepared documentation,the conditions in which exhibits were kept immedi-ately after excavation and organising collections inthe Museum.

Overall, during the years 1945-1952 about 300interventions concerning the issue of excavations andtransferring artefacts “on behalf of and in cooperationwith” the Museum took place in Poland.

By the communists’ wish on 31 December 1952,PAAS formally ceased to exist, and the Museum

entered the structures of the Polish Academy of Sci-ence (PAS). At that time it had 33 rooms covering thearea of 1083 m2 at its disposal; it employed 13 researchworkers, had field research stations in Skarżysko-Kamienna and Igołomia (also possessing their ownarchaeological collections); and financed by PAAS,a concrete pavilion erected over a La Tene oven inWyciąże (the first such object in Lesser Poland).The Museum seat housed the Management ofResearch on the Beginnings of the Polish State and theManagement of the Kraków Branch of Polish Prehistoric Society.

Archaeological collection acquired by the Acad-emy has been and will long continue to be an objectof interest of museum archaeology. The Museum hasnot merely amassed, studied, preserved and presentedthe collection: “In the field of popularising knowledgeand propagating monument protection, in the area ofreconstruction and conservation of archaeologicalartefacts, as an aid in teaching archaeology in schoolsand at the University the Museum constituted an irre-placeable institutions in the whole country which can-not be reflected in balance figures.”

218

Rok 1955 stanowi w historii Muzeum Archeolo-gicznego w Krakowie znaczącą datę1. Oto po ponad100 latach funkcjonowania w ramach najpierw Towa-rzystwa Naukowego Krakowskiego, później AkademiiUmiejętności, Polskiej Akademii Umiejętności, wresz-cie – krótko – Polskiej Akademii Nauk – placówka tazostała wyodrębniona ze struktur akademijnych i pod-porządkowana jako samodzielna instytucja Minister-stwu Kultury i Sztuki. Wcześniej jednak, tuż po prze-jęciu majątku PAU przez nowo powołaną do życiaPolską Akademię Nauk, Muzeum ArcheologicznePAU zostało przemianowane na Zakład Historii Kul-tury Materialnej PAN (stało się to 1 stycznia 1953 r.).Kierownikiem nowej placówki został dotychczasowykierownik Muzeum – dr Tadeusz Reyman. Wiadomojuż było – jak wynika ze sprawozdania T. Reymana za1954 rok – że na podstawie substancji Zakładu, czylidawnego Muzeum – powstać ma odrębny organiza-cyjnie Zakład Archeologii Polski IHKM, późniejszyZakład Archeologii Małopolski. Trzeba też tutajwyraźnie stwierdzić, że decyzje organizacyjne doty-czące losów Muzeum podejmowane w Warszawieprzez Prezydium PAN były arbitralne i często niezapowiadane, co powodowało oczywisty dyskomfortw placówce krakowskiej, zwłaszcza że rozwój sytuacjimógł stwarzać wrażenie niemal bliskiego końca.Świadczy o tym pełen niepokoju Memoriał z dnia15 stycznia 1954 roku skierowany do SekretariatuI Wydziału PAN w sprawie podjęcia przez Akademięstosownych kroków zapewniających dalsze istnienie

Muzeum, uregulowanie jego relacji z nowo powstają-cym Instytutem HKM, wiążące się z tym sprawy eta-towe, a także podjęcie wytycznych na wypadek ewen-tualnego przejęcia Muzeum przez MinisterstwoKultury i Sztuki – memoriał, który, nawiasem mówiąc,pozostał bez odpowiedzi. Charakter działalnościZakładu HKM w tych niepewnych i stresującychzapewne czasach dobrze oddaje załącznik do wspo-mnianego Memoriału. Oto fragment:

„… Zakład HKM Polskiej Akademii Nauk w Kra-kowie, dawne Muzeum Archeologiczne PAU, prowa-dził prace reorganizacyjne, jako przyszła baza dla stwo-rzenia Krakowskiego Oddziału Instytutu HKM PAN.Prace te obejmują placówki tworzące trzon dawnegoMuzeum, placówki w organizacji przyszłego OddziałuInstytutu, a wreszcie placówki nieraz bardzo ściślewspółpracujące, jakkolwiek formalnie nie związanez Zakładem HKM PAN. Ogółem Zakład swą działal-nością obejmuje 20 działów… (w tym m.in.):

1. Dział Wystawowy2. Dział Składnic (magazynów) naukowych3. Zbiory archeologii powszechnej4. Pracownia kreślarska5. Pracownia rysunkowa6. Pracownia paleobotaniczna7. Pracownia fotograficzna8. Pracownia konserwacyjno-rekonstruktorska9. Stacja Archeologiczna w Igołomi10. Biblioteka podręczna11. Pracownia numizmatyczna (w organizacji)12. Biuro Inspektora rzeczoznawcy zabytków archeo -

logicznych (ścisła współpraca)13. Biuro Kierownictwa Prac Wykopaliskowych w Tyń -

cu (placówka Kierownictwa Badań nad Począt-kami Państwa Polskiego – ścisła współpraca)

219

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XXXVIII, 2010

JACEK RYDZEWSKI

MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W KRAKOWIE W LATACH 1955-2005

1 Artykuł powstał na podstawie dokumentów znajdujących sięw Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie – teczki:sprawozdania z działalności Muzeum Archeologicznego w Krako-wie (OINA, sygn. spisów 1 i 13) oraz materiałów archiwalnychdotyczących gmachu Muzeum, przechowywanych w OINA i DzialeAdministracji MAK.

14. Państwowe Muzeum Archeologiczne, Oddziałw Nowej Hucie (Oddział PMA od roku 1953) –współpraca”.

W związku z tym przez cały rok 1953 i 1954część agend Muzeum (czyli Zakładu HKM) była pro-wadzona wspólnie z zakładem nowego Instytutu aka-demijnego, na czele którego stanął prof. Stefan Nosek;natomiast stan osobowy placówki zmieniał się na nie-korzyść Muzeum. Oto rok 1954 Zakład HKM rozpo-czynał przy stanie 28 zatrudnionych osób, lecz jużw trzecim kwartale tego roku ich ilość zmalała do12 pracowników, w tym kierownik i trzech laborantów.Następował również podział majątku i zadań: w roku1954 Instytut HKM PAN przejął od Muzeum częśćpomieszczeń, sprzętu i etatów, a także budynek StacjiArcheologicznej w Igołomi wraz z materiałami zabyt-kowymi z badań prowadzonych w tym rejonie. Gro-madzone przez dziesięciolecia zbiory biblioteczneMuzeum pozostawały na razie wspólną agendąZakładu i Instytutu; wkrótce jednak została ona prze-jęta przez ten ostatni, a Muzeum zostało zmuszonekompletować zbiory biblioteczne od nowa. Instytutprzejął też realizację planowych badań terenowych,natomiast Muzeum Archeologiczne prowadziło – sto-sownie do zasobów budżetowych – badania ratowni-cze w miarę napływających zgłoszeń i zawiadomień.Z myślą o mającej nastąpić separacji szczupły perso-nel Muzeum pomimo wszystko przygotowywał i reali-zował rozmaite prace muzealne związane z usystema-tyzowaniem posiadanych zbiorów i dokumentacji.W tej trudnej i niepewnej sytuacji nie zapominano jed-nak również o działalności wystawienniczej i oświato-wej. Modernizowano na bieżąco stałą wystawę w celupodniesienia jej poziomu dydaktycznego (wprawdziew oparciu o wzory muzealnictwa radzieckiego), przy-gotowywano też wystawy czasowe i objazdowe (wy -stawa z okazji „Dni Krakowa” w hallu Akademii przyul. Św. Jana 22, wystawy w Tyńcu, Wyciążu i Podłężu).

Prowadzone właściwie bez przerwy badaniawykopaliskowe spowodowały nasilenie się trudnościw składowaniu materiałów zabytkowych. Jeszczew czasach funkcjonowania Muzeum w ramach PAUpodjęte zostały starania o pozyskanie, tymczasoweprzynajmniej, pomieszczeń w Bożnicy Izaaka naKazimierzu, których remont, rozpoczęty za pieniądzePolskiej Akademii Umięjętności, został nagle prze-rwany. Uzyskanie nowych pomieszczeń na potrzebyZakładu HKM (Muzeum) stało się dla placówkisprawą najważniejszą. Wreszcie, dzięki niestrudzo-nym staraniom dr Tadeusza Reymana, Miejska RadaNarodowa w Krakowie przyznała na potrzeby Za -kładu (przyszłego Muzeum) zespół gmachów poklasz-tornych i powięziennych św. Michała przy ul. Senac-kiej i Kanoniczej (ryc. 1). Budynki te były wówczasużytkowane przez konsum Urzędu Bezpieczeństwa

jako magazyn, Sąd Powiatowy na rozprawy i biuraoraz przez wojsko na pralnię. Po usunięciu tych użyt-kowników rozpoczął się długotrwały, wieloletniremont, który trwał do roku 1967.

Z dniem 1 stycznia 1955 roku Muzeum Arche-ologiczne w Krakowie zostało przekazane Minister-stwu Kultury i Sztuki stając się czwartym z kolei autonomicznym muzeum archeologicznym (obokmuzeów w Warszawie, Poznaniu i Łodzi) w ramachCentralnego Zarządu Muzeów i Ochrony ZabytkówMKiS. Dnia 1 kwietnia tegoż roku Muzeum przejęłotakże Oddział warszawskiego Państwowego MuzeumArcheologicznego w Nowej Hucie, utworzony w 1953roku w miejsce uprzedniego Kierownictwa Prac Wyko-paliskowych w Nowej Hucie; Oddział PMA zostałprzekształcony w Oddział MAK, którego kierowni-kiem został dr Stanisław Buratyński. Tym samymbadania ratownicze na terenie Nowej Huty wróciły nie-jako do muzeum krakowskiego, bo trzeba przypo-mnieć, że pierwsze prace ratownicze w Nowej Hucieprowadzili pracownicy Muzeum ArcheologicznegoPAU Maria Trzepacz i Kazimierz Bielenin już w latach1949 i 1950.

W chwili usamodzielnienia się Muzeum nadalmieściło się w szczupłych i nieodpowiednich pomiesz-czeniach w gmachach Polskiej Akademii Nauk przy ul.św. Jana 22 i Sławkowskiej 17 oraz w kilku niewielkichpomieszczeniach w Nowej Hucie. Pod koniec roku1955 Muzeum przejęło od dotychczasowego użytkow-nika część gmachów przy ul. Senackiej, gdzie umiesz-czono tymczasowe magazyny zabytków. W roku 1955Pracownie Konserwacji Zabytków przeprowadziłypełną inwentaryzację wszystkich przyznanych Mu -zeum budynków (ul. Senacka 1 i 3 i ul. Kanonicza 1i 9); wykonano także dokumentację historyczną orazzałożenia projektowe. Pozwoliło to na rozpoczęcieprac remontowych w roku następnym.

Stan osobowy placówki w roku 1955 przedsta-wiał się następująco: 2 samodzielnych pracownikównaukowych, 22 pomocniczych pracowników nauko-wych i naukowo-technicznych, 1 pomocnik muzealnyi 3 pracowników administracyjnych, w sumie 28 osób.

W kwietniu 1955 roku zmarł niespodziewaniedyrektor Muzeum, doc. dr Tadeusz Reyman, z pew-nością jedna z czołowych postaci, o ile nie najważ-niejsza, w historii naszej instytucji. To on uczyniłz Muzeum prawdziwie nowoczesną placówkę: jużw latach międzywojennych otworzył pierwszą stałąwystawę, wprowadził w życie system inwentaryzacjizbiorów, urządził pracownię konserwacji muzealiów.On też, po powrocie z niewoli niemieckiej, wznowiłdziałalność Muzeum, tak terenową jak i naukową orazoświatową, wreszcie to jego staraniom zawdzięczaćnależy obecną siedzibę naszej instytucji.

220

Z dniem 1 lipca tegoż roku na stanowisko Dyrek-tora Muzeum powołany został prof. dr Stefan Nosek.W związku z perspektywą poprawy warunków lokalo-wych przystąpiono do opracowania nowych ram orga-nizacyjnych Muzeum. Wprowadzony w następnymroku schemat organizacyjny Muzeum w ogólnym zary-sie stworzył podstawy tego, który obowiązuje obecnie.Utworzono mianowicie 11 działów merytorycznychw oparciu o zasoby Muzeum i prowadzone większeakcje badawcze: I – Dział Paleolitu i Mezolitu (utwo-rzony w związku z podjęciem systematycznych pracwykopaliskowych w rejonie Ojcowa); II – Dział Neolitui Początków Epoki Brązu; III – Dział Epoki Brązui Początków Epoki Żelaza; IV – Dział Okresu Późno-lateńskiego i Rzymskiego; V – Dział Wczesnego Śre-dniowiecza; VI – Dział Średniowiecza i Czasów Nowo-żytnych. Działy VII-IX obejmowały archeologiępowszechną: Dział VII to Dział Archeologii Śródziem-nomorskiej, opiekujący się głównie kolekcją egiptolo-giczną; dział VIII obejmował zabytki z Podola, Ukra-iny, Białorusi, Inflant itp. (w ramach tego działuznajdowała się kolekcja zabytków kultury trypolskiejz Bilcza Złotego oraz wyposażenie grobu scytyjskiej„księżniczki” z Ryżanówki); dział IX obejmował kolek-cje zabytków z krajów pozaeuropejskich, jak np. kolek-cja zabytków peruwiańskich, zebrana i ofiarowanaMuzeum przez Władysława Klugera. Dział X – to DziałStarożytnego Hutnictwa (utworzony w związku z roz-poczęciem badań nad starożytnym hutnictwemw Górach Świętokrzyskich), natomiast dział XI toGabinet Numizmatyczny. Schemat ten nie obejmowałOddziału Muzeum w Nowej Hucie, Archiwum, Biblio-teki (liczącej wówczas tylko ok. 1500 woluminów),Działu Oświatowego i Administracji. Chociaż strukturaorganizacyjna Muzeum w następnych latach ulegałajeszcze kilkakrotnym zmianom, to – jak wspomniano– zasadniczo, zwłaszcza jeśli chodzi o działy meryto-ryczne, opierała się zawsze na powyższym podziale.

Powyższy schemat organizacyjny był ukierunko-wany na przyszłość Muzeum funkcjonującego jużw nowych warunkach lokalowych; w rzeczywistościistniały na razie tylko dwa działy: Paleolitu i Mezolituoraz Starożytnego Hutnictwa. Dalszych sześć działównaukowych (neolitu i wczesnego okresu epoki brązu,kultury łużyckiej, okresu lateńskiego i rzymskiego,wczesnego średniowiecza, późnego średniowieczai czasów nowożytnych, archeologii śródziemnomor-skiej) powołano cztery lata później, w roku 1960.Wiązało się to z jednej strony z postępem prac remon-towych w budynku przy ul. Senackiej, z drugiej –wzrostem ilości zatrudnionych pracowników.

Niezależnie bowiem od sytuacji lokalowej orazzasobów materiałowych i ludzkich Muzeum Arche-ologiczne systematycznie rozwijało działalnośćbadawczą, czego wyrazem były akcje wykopaliskowe

prowadzone na dużą skalę. W roku 1955 Muzeumpodjęło – wspólnie z prof. Mieczysławem Radwanemz Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie – bada-nia nad pozostałościami starożytnego hutnictważelaza w Górach Świętokrzyskich (Bielenin 1992). Zestrony Muzeum archeologiczną stronę tych badańprowadzić zaczął wówczas mgr Kazimierz Bielenin,nie przypuszczając wtedy zapewne, że ta „święto-krzyska przygoda” stanie się treścią jego całego zawo-dowego życia (w roku 2005 odbyła się w Kielcach uro-czysta konferencja poświęcona 50-leciu tych badań –por. 50 lat…, 2006). Podkreślić warto, że badaniaświętokrzyskie stały się też swoistym poligonem przywprowadzaniu do polskiej archeologii różnych nowo-czesnych rozwiązań badawczych. Już bowiem w 1960roku Kazimierz Bielenin dokonał pierwszych przelo-tów nad stanowiskami hutniczymi wprowadzającposzukiwania nowych śladów produkcji żelaza zapomocą fotografii lotniczej, a w roku następnym,w ramach stałej współpracy z naukowcami z AGH,przeprowadzane były pierwsze badania geofizycznena stanowiskach dymarskich (Bielenin 1992, 38-44).

W roku 1956 rozpoczęły się wieloletnie badaniawykopaliskowe stanowisk paleolitycznych w rejonieOjcowa (m.in. w Jaskini Mamutowej – por. Kowalski1967), a działający przy Muzeum Wojewódzki Kon-serwator Zabytków Archeologicznych rozpocząłw roku 1957 wieloletnie, zakrojone na dużą skalęratownicze badania wykopaliskowe na terenie budo-wanej ogromnej odkrywkowej kopalni siarki pod Tar-nobrzegiem (Krauss 1963). Poza tymi akcjami całyczas trwały z wielkim natężeniem prace wykopali-skowe na terenie Nowej Huty, gdzie Kombinat Hutyim. Lenina przeżywał wtedy okres burzliwej rozbu-dowy (Bazielich 1983). Nawiązano też współpracęzagraniczną: w roku 1960 pracownicy Muzeum braliudział po raz pierwszy w badaniach wykopaliskowychna antycznym stanowisku w Novae w Bułgarii.

Zarysowany wyżej rozwój badań terenowychi postęp w pracach remontowych nowego gmachuwpłynęły na zwiększenie stanu osobowego Muzeum.Pozwoliło to na rozszerzenie prac związanych z opra-cowaniem materiałów zabytkowych, a także z przygo-towywaniem wystaw w oddawanych po remoncie częściach nowej siedziby. W roku 1959 w wyremonto-wanej części gmachu przy ul. Senackiej otwarto więcwystawę czasową pt. Kraków przedlokacyjny w świetlearcheologii, w roku następnym uruchomiono wystawypt. Pokaz zabytków antycznych w zbiorach MuzeumArcheologicznego w Krakowie oraz Sztuka starożytnegoPeru. Z kolei wzrost opracowań materiałów ułatwiłouruchomienie własnego wydawnictwa muzealnego,rocznika „Materiały Archeologiczne”. Pierwszy tomtego wydawnictwa, pod redakcją Stefana Noska, uka-zał się w roku 1959. Stan osobowy Muzeum na dzień

221

31.XII.1960 r. wynosił 47 osób, rok później już 53osoby (27 pracowników naukowych, 14 pracownikównaukowo-technicznych, 12 pracowników administracji,księgowości i obsługi).

Rok 1961 przyniósł dla Muzeum istotne zmiany.Z dniem 31 stycznia Prezydium Rady Narodowej m.Krakowa odwołało z funkcji dyrektora Muzeum prof.Stefana Noska powierzając równocześnie te obowią -zki mgr Kazimierzowi Radwańskiemu, pełniącemudotąd funkcję Miejskiego Konserwatora ZabytkówArcheologicznych. Nastąpiły też inne ważne wyda-rzenia, które nadały Muzeum formę organizacyjnązasadniczo zbieżną z dzisiejszą. W porozumieniuz Zarządem Muzeów i Ochrony Zabytków oraz Pre-zydium Rady Narodowej m. Krakowa powołano RadęNaukową Muzeum Archeologicznego w Krakowie,w skład której weszli: prof. prof. Józef Kostrzewski,Rudolf Jamka, Konrad Jażdżewski, doc. doc. Alek-sander Gardawski, Henryk Münch, Kazimierz Żurow-ski oraz dr Maria Cabalska. Rada Naukowa zostałapowołana jako organ doradczy i opiniodawczyw zakresie działalności naukowej, wystawienniczeji oświatowej. Rada miała analizować i zatwierdzaćplany naukowe oraz opiniować ich realizację. ObokRady Naukowej powołane zostało Kolegium Muze-alne w składzie: dyrektor – mgr K. Radwański, prze-wodniczący – mgr Z. Ta basz, mgr K. Bielenin, doc.G. Leńczyk, mgr S. Kowalski, mgr A. Krauss, mgrM. Kwapieniowa, mgr A. Wa łowy, mgr A. Zawadow-ska. Kolegium było organem doradczym i zbierało siędla omówienia wszystkich ważniejszych spraw doty-czących działalności Muzeum. Powołano równieżRadę Redakcyjną dla wydawnictwa muzealnego,w skład której weszli: Rudolf Jamka, Aleksander Gar-dawski, Kazimierz Radwański, Kazimierz Żurowski.Redaktorem „Materiałów Archeologicznych” zostałJózef Kostrzewski, sekretarzem – Maria Kwapień.

Muzeum uzyskało też w roku 1961 nową, zbli-żoną do dzisiejszej, strukturę organizacyjną. Powołanodo życia przede wszystkim Dział Krakowa Przedloka-cyjnego i Konserwatora Zabytków Archeologicznychm. Krakowa w związku z rozpoczęciem komplekso-wych prac archeologicznych na Rynku Głównymi w innych częściach miasta, Dział naukowo-oświa-towy, zorganizowano na nowo działy administracjii księgowości. Utworzono tez Składnicę Zbiorów Daw-nych obejmującą materiały zabytkowe odziedziczonepo Muzeum Archeologicznym PAU. Po raz pierwszyspecjalna komisja pod przewodnictwem K. Bieleninaopracowała dla pracowników zakresy czynności służ-bowych, jak i regulaminy dla pracowni, składnic, maga-zynów itp. Tak więc podstawowe zasady związanez funkcjonowaniem instytucji zostały wtedy uregulo-wane. Udało się także zapewnić (to już sprawa kurio-zalna, choć charakterystyczna dla władz lokalnych róż-

nego typu) prawo Muzeum do badań o charakterzeregionalnym. Trzeba bowiem przypomnieć, że w roku1958, w ramach tzw. decentralizacji, Muzeum Arche-ologiczne w Krakowie zostało podporządkowane Miej-skiej Radzie Narodowej w Krakowie, i tym samymzarządzane przez Urząd Miasta Krakowa. Nie miałoto specjalnego znaczenia dla działalności Muzeum,choć najwidoczniej radni czy też urzędnicy miejscychcieli działalność tę wydatnie ograniczyć. Świadczyo tym wymownie pismo Dyrektora Muzeum, mgrKazimierza Radwańskiego, z dnia 24 lutego 1962roku, skierowane do Wydziału Kultury PrezydiumRady Narodowej w Krakowie w sprawie prac wykopa-liskowych MAK prowadzonych poza terenem miastaKrakowa. Pismo to najwyraźniej odniosło skutek, gdyżw dalszej historii Muzeum nie wspomina się jużo jakichkolwiek ograniczeniach tego rodzaju.

Poświadcza to fakt, że lata sześćdziesiąte to okreswyraźnego nasilenia badań terenowych prowadzonychprzez Muzeum. Pieniędzy nie skąpiło miasto, wyko-rzystywano też fundusze centralne i konserwatorskie,badania ratownicze w Nowej Hucie po częły byćw znacznym stopniu finansowane przez DyrekcjęHuty im. Lenina. Wystarczy wspomnieć tylko wielkieprogramy badawcze związane z badaniem paleolituw jaskiniach ojcowskich (Kowalski 2006), badaniaminad neolitem Jury Krakowsko-Częstochowskiej (Rook1980). Wymienić trzeba dalej coraz bardziej rozwija-jące się badania nad starożytnym hutnictwem święto-krzyskim, ogromne akcje wykopaliskowe w NowejHucie (dla przypomnienia podam, że lata sześćdzie-siąte XX w. to przede wszystkim badania Pleszowa,Mogiły 62, wielkiej osady pod Kopcem Wandy i wieluinnych pomniejszych stanowisk – por. tomy „Materia-łów Archeologicznych Nowej Huty”), wreszcie wielo-letnie kompleksowe badania w Krakowie, najpierw naRynku Głównym, następnie na szeregu innych stano-wiskach w mieście. A inne badania? Wystarczy wymie-nić tylko niektóre nazwy miejscowości: Wierzchowie(Jaskinia Mamutowa), Ojców (Jaskinia Ciemna), Tar-gowisko, Brzezie, Chełm i Łężkowice, pow. Bochnia,Majkowice i Pa łecznica, pow. Proszowice, Guciów,pow. Zamość, Dobczyce, pow. Myślenice, ZagłębieSiarkowe, Ba czyn, pow. Kraków, Brzoskwinia, pow.Chrzanów i inne. Na większości wymienionych stano-wisk działały długotrwałe ekspedycje, ich plonem sąobfite materiały, często o kapitalnym znaczeniu dlapradziejów i wczesnego średniowiecza Małopolski.

W roku 1964 w wyremontowanej części gmachuprzy ul. Poselskiej otwarto dużą wystawę pt. PradziejeNowej Huty według scenariusza S. Buratyńskiego(przetrwała ona aż do roku 1999). Tymczasem staławystawa Muzeum pt. Archeologia Polski nadal eksponowana była w dotychczasowej siedzibie, czyliw gmachu Akademii przy ul. Św. Jana 22. Pomimo

222

ciągłych, choć niewielkich modernizacji, była jużz pewnością przestarzała, co w jakimś sensie dawałyodczuć władze Akademii systematycznie przejmująckolejne zajmowane przez nią sale (wystawa zajmo-wała od 11 sal w roku 1955 do 3 sal w roku 1964);poza tym perspektywa rychłej przeprowadzki nakazy-wała przygotowanie nowej ekspozycji. Tak się teżstało i wystawa w gmachu na Jana 22 została w dniu9 marca 1966 roku zlikwidowana, a już dnia 17 czerwcategoż roku w salach przy ul. Poselskiej uroczyścieotwarto pierwszą część (epoka kamienia i wczesnyokres epoki brązu) nowej, stałej wystawy, którą zatytu -łowano Starożytność i średniowiecze Małopolski. Auto-rem scenariusza tej wystawy był prof. dr AleksanderGardawski, natomiast oprawę plastyczną stworzyli art.plastyk Stanisław Wałach wraz z żoną, Marią Michaj-łów-Wałach. Druga część wystawy (kultura łużyckai Celtowie) została udostępniona w roku 1968, osta-tecznie wystawa została ukończona w roku 1972(okres rzymski oraz średniowiecze) i służyła widzomi studentom archeologii aż do roku 2002, kiedy to zde-montowano pierwszą jej część w związku z budowąobecnej ekspozycji.

W listopadzie 1967 roku nastąpiło ukończenieprac remontowo-adaptacyjnych wnętrz budynku przyul. Senackiej 3. Dnia 8 listopada oficjalnie przekazanobudynek do użytkowania i nastąpiła przeprowadzkapozostałych agend Muzeum do nowego lokalu. W sto-sunku do pierwotnych planów nowe pomieszczeniaMuzeum, wskutek zmiany decyzji władz, okazały sięo wiele mniejsze: odebrano zespół gmachów przyul. Kanoniczej 1 i 9 oraz budynku przy ul. Senackiej 1.W latach następnych Muzeum wywalczyło to, co siędało jeszcze wywalczyć: dwie duże sale wystawowew ostatnio wymienionym budynku. Znajdują się tamobecnie części wystaw egipskiej i nowej pradziejowej.W roku 1967 ukończono też remont podziemi kościołaśw. Wojciecha na Rynku Głównym, gdzie urządzonowystawę pt. Dzieje Rynku Krakowskiego. W budynku naSenackiej otwarto natomiast okolicznościową wystawęobrazującą Historię budynku św. Michała.

W latach 70-tych nasilenie badań terenowychnieco zmniejszyło się, choć nadal prowadzono dużebadania w Nowej Hucie (których wyniki są publiko-wane od roku 1968 we własnym roczniku „MateriałyArcheologiczne Nowej Huty”), na terenie Krakowa(kościół św. Salwatora, kontynuacja badań na Za -krzów ku), w Górach Świętokrzyskich oraz szeregmniejszych akcji badawczych. Na dużą skalę prowa-dzono natomiast badania poszukiwawcze, w związkuz wprowadzeniem w życie ogólnopolskiego programuArcheologicznego Zdjęcia Polski. Z uwagi na siedzibęWKZA w Muzeum, akcja ta, realizowana siłami i pra-cowników Muzeum i przez innych archeologów,powodowała szybki przyrost dokumentacji i materia-

łów. Dział Krakowa Przedlokacyjnego rozpoczął seriębadań ratowniczych i nadzorów ściśle związanychz rewaloryzacją zabytków miasta; w trakcie jednegoz takich nadzorów na terenie Okołu przy ul. Kanoni-czej Emil Zaitz odkrył w 1979 roku kilkutonowyskarb żelaznych grzywien siekieropodobnych, liczącyponad 4 tysiące sztuk (Zaitz 1981).

Okres ten to w dużej mierze czas porządkówwewnętrznych. W roku 1971 Stanisław Kowalski opra-cował i opublikował nowy system naukowej organiza-cji zbiorów, który został wprowadzony w życiez początkiem lat siedemdziesiątych (Kowalski 1971).System ten obowiązuje do dziś, na jego podstawieopracowano także program komputerowej ewidencjizbiorów SKEZMAK, stale rozbudowywany i moder-nizowany. Lata siedemdziesiąte to również czas uka-zania się kilku ważnych podsumowań wielkich akcjibadawczych prowadzonych przez pracowników Mu -zeum. Warto tu wymienić prace Kazimierza Radwań-skiego związane z badaniami nad ceramiką wczesno-średniowieczną i jej chronologią czy jego książkęKraków przedlokacyjny, rozwój przestrzenny (Radwań-ski 1975), będącą podsumowaniem dwudziestu latbadań nad początkami miasta; pracę Kazimierza Bie-lenina o górnictwie i hutnictwie żelaza w Gó rach Świę-tokrzyskich (Bielenin 1974). Ukazało się też kilkapublikacji podsumowujących określone etapy badań,np. praca Marty Godłowskiej o osadnictwie neolitycz-nym na terenie Nowej Huty (Godłowska 1976), czypełna publikacja wyników długoletnich badań cmen-tarzyska wczesnośredniowiecznego na Za krzów ku(W. Morawski, E. Zaitz 1977). W latach tych pięciupracowników Muzeum uzyskało stopień nau ko wy dok-tora (A. Dagnan-Ginter, M. Godłowska, M. Kacza-nowska, E. Rook, A. Wałowy).

W latach siedemdziesiątych Muzeum wystawiałoszereg dużych, ważnych i cieszących się wielkim zain-teresowaniem ekspozycji sprowadzanych z zagranicy.Wymienić trzeba wystawy: Hallstatt – wystawa najcen-niejszych znalezisk pradziejowych: NaturhistorischesMuseum w Wiedniu, Rzemiosło artystyczne Dagestanu(z ZSRR), Zaginione życie (z Czechosłowacji), Sztukastarożytnej Mezopotamii (ze zbiorów irackiego muzeumarcheologicznego w Bagdadzie), Devin – 5000 lat ist-nienia (z Czechosłowacji), dalej Starożytna Emona.Archeologiczne skarby Ljubljany (z Jugosławii), wresz-cie wystawy Grecko-iliryjskie skarby Jugosławii czy Rytynaskalne Szwecji. Muzeum przygotowywało też wy -stawy do wysłania do innych krajów: Kraków przezwieki dla Muzeum Okręgowego w Gabrowie w Bułga-rii; współudział w przygotowaniu wystaw: Gdy pojawiłosię żelazo (prezentowana w Göteborgu w Szwecji),Przemysł żelazny sprzed 2000 lat (Berlin Zachodni),Żelazo i archeologia. Górnictwo i hutnictwo żelazasprzed 2000 lat w Polsce (w sześciu miastach RFN).

223

W trosce o uzupełnienie szczupłej bazy magazy-nowej Muzeum przez wiele lat starało się u władzNowej Huty o przyznanie odpowiedniego budynku napotrzeby Oddziału Muzeum w Nowej Hucie, którywłaściwie od początku gnieździł się w prowizorycz-nym lokalu na os. Zielonym 7. W roku 1977 władzeprzyznały na potrzeby Oddziału zabytkowy dwóri lamus wraz z parkiem w Branicach, na terenieNowej Huty. Dwa lata później podjęto tam praceremontowe, trwające ponad 10 lat.

Pod koniec roku 1980 dokonano uroczystegopodsumowania działalności naszej instytucji. Otodnia 19 grudnia tegoż roku odbyły się w gmachu Mu -zeum uroczystości związane z Jubileuszem 130 lat ist-nienia Muzeum Archeologiczne go w Krakowie; połą-czono je z obchodami 30 rocznicy rozpoczęcia badańratowniczych na terenie Nowej Huty (Radwański1981). Odbyła się niewielka sesja nau kowa, przyzna -no zasłużonym pracownikom odznaczenia, wyświe-tlono okolicznościowy film. Przygotowano też jubile-uszową wystawę pt. 130 rocznica powstania MuzeumArcheologicznego w dokumencie archiwalnym. Nad-chodził czas zmian i Jubileuszy. Z początkiem roku1981 odszedł na emeryturę dr Stanisław Buratyński,przez cały niemal czas istnienia ratownictwa arche-ologicznego w Nowej Hucie pełniący obowiązki kie-rownika tamtejszego Oddziału MAK. W lutym tegoroku kierownictwo Oddziału objął dr Jacek Rydzew-ski, który przejął też redakcję „Materiałów Archeolo-gicznych Nowej Huty”.

Z kolei w maju 1987 roku w Muzeum zorganizo-wano specjalną sesję poświęcono pamięci twórcy kra-kowskiej archeologii, wieloletniego kustosza MuzeumAkademii Umiejętności, później dyrektora MuzeumArcheologiczne go PAU, prof. Włodzimierza Deme-trykiewicza (Sesja… 1990). Oprócz pracowników Mu -zeum referaty wygłosili na niej doc. dr Maria Cabalska,prof. dr Marek Gedl oraz prof. dr Jan Machnik.

Z końcem roku 1986 odszedł na emeryturędr Adam Krauss, wieloletni Wojewódzki KonserwatorZabytków Archeologicznych. Od 1 stycznia 1987 rokujego obowiązki przejął mgr Andrzej Matoga, któryfunkcję tę pełnił do roku 1995. Następcą A. Matogizostał mgr Ryszard Naglik, który funkcję tę pełnił doroku 1999, kiedy to, w wyniku reformy samorządowej,Muzeum odebrano uprawnienia konserwatorskie.

W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątychnatężenie badań wykopaliskowych prowadzonychprzez Muzeum nadal było duże, jednak zmienił się ichcharakter: wprawdzie ilość badanych stanowisk byłanadal imponująca, były to jednak badania prowa-dzone na małą skalę i za niewielkie fundusze (stądczęsto stanowiska badane były na przestrzeni kilku

sezonów). Niemniej warto wymienić badania w nastę-pujących miejscowościach: Kraków-Przegorzały, Kra-ków ul. Spadzista, Kraków-Zwierzyniec, podjęcie kil-kuletniej akcji badawczej na stanowisku wydmowymw Ściejowicach, gm. Liszki (Chochorowska 2001),a także rozpoczęcie niezwykle interesujących badańwykopaliskowych na stanowisku mezolitycznymw Glanowie, gmina Trzyciąż (Zając 2006). Dalejtrzeba wymienić kilkuletnie badania nad neolitem naterenie gminy Wielka Wieś (Giebułtów, Tomaszowice– por. np. Rook, Ruszar 1986) i przy rozbudowiecmentarza miejskiego w Batowicach, wieloletniebadania na cmentarzysku kultury łużyckiej w Baczy-nie, gm. Liszki, zakończone w 1986 roku (w sumieponad 500 grobów – por. Prokopowicz-Krauss 1967).Jeśli chodzi o badania Działu Krakowa Przedlokacyj-nego, to notujemy wielką ilość badanych punktów,jednak są to przeważnie drobne wykopy zakładanenajczęściej przy okazji rozmaitych remontów. Badanoteż historię miasta za pomocą dużej ilości szybikówgeotechnicznych, co stało się specyficzną i oryginalnąmetodą wglądu w kontekst historyczny danego miej-sca; suma takich wierceń daje w miarę wiarygodnypogląd na sytuacje danej części miasta (por. Radwań-ski 1972) . Z większych akcji trzeba wymienić bada-nia w kościele św. Salwatora (Radwańska 1984) i naterenie klasztoru w Tyńcu, ale może przede wszystkimbadania na terenie Barbakanu, prowadzone w latach1992-1995 (Rojkowska, Niewalda, Zaitz 2001).Z badań prowadzonych w Nowej Hucie wymienimykilkuletnią akcję na osadzie późnolateńskiej w Krze-sławicach na st. 41 (Poleska, Toboła 1988) oraz dużebadania ratownicze, przypominające legendarne pio-nierskie działania Oddziału na budowach nowohuc-kich, mianowicie na stanowisku w Branicach, prowa-dzone w związku z budową oczyszczalni ścieków nakanale Suchy Jar (Rydzewski z zespołem, por. pracezamieszczone w 10 tomie Materiałów Archeologicz-nych Nowej Huty). W ciągu następnych lat nowo-hucki Oddział Muzeum przeprowadził jeszcze dwiekilkuletnie akcje badawcze w Wyciążu (od 1997, jużpod kierunkiem nowego kierownika Oddziału, dr Mał-gorzaty Kaczanowskiej) i w Cle; warto podkreślić, żeobie te akcje podporządkowano były określonympotrzebom naukowym. W latach dziewięćdziesiątychdo programu prac naukowych Muzeum włączonorównież prowadzone od szeregu lat badania wykopa-liskowe wielkiego kompleksu osadniczego kulturytrzcinieckiej i łużyckiej w rejonie ujścia Mierzawy doNidy, na terenie województwa świętokrzyskiego – kie-rowane przez Andrzeja Matogę (Matoga 1998).

W latach osiemdziesiątych, zwłaszcza dziewięć-dziesiątych, Dział Ochrony Zabytków, pełniący jeszczewówczas obowiązki Wojewódzkiego KonserwatoraZabytków Archeologicznych na województwo krakow -skie, prowadził szereg drobnych, choć trwających kilka

224

sezonów, prac terenowych (Kraków-Pychowice, Szar-bia) oraz nadzorował realizację programu Archeolo-gicznego Zdjęcia Polski. Od roku 1996 Dział ten kon-centruje się przede wszystkim na koordynacji badańarcheologicznych realizowanych w związku z projek-towaną budową autostrady A4 na terenie wojewódz-twa małopolskiego.

W omawianym okresie zaszły dalsze zmiany per-sonalne i organizacyjne. Pod koniec marca 1995 rokuodszedł na emeryturę prof. dr Kazimierz Radwański,po 34 latach pracy na stanowisku Dyrektora MuzeumArcheologicznego w Krakowie, niezwykle zasłużonydla badania najdawniejszej przeszłości Krakowa; jemuteż Muzeum zawdzięcza swój obecny kształt. Razemz Dyrektorem Radwańskim na emeryturę przeszedłtakże prof. dr Kazimierz Bielenin, zasłużony badaczstarożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, będący takżezastępcą dyrektora. W wyniku konkursu ogłoszonegoprzez Urząd Wojewódzki w Krakowie nowym dyrekto-rem Muzeum został w dniu 1 maja 1995 roku dr JacekRydzewski, dotychczasowy kierownik Oddzia łu Mu -zeum w Nowej Hucie. Dr Rydzewski przejął też redak-cję „Materiałów Archeologicznych”. KierownictwoOddziału nowy Dyrektor powierzył dr MałgorzacieKaczanowskiej, która została też automatycznie redak- torem „Materiałów Archeologicznych Nowej Huty”;wicedyrektorem Muzeum została dr Anna Dagnan-Ginter, pełniąca tę funkcję do lipca 2000 roku. Odsierpnia tegoż roku do dzisiaj zastępcą dyrektoraMuzeum jest mgr Tomasz Wichman, będący zarazemkierownikiem Działu Okresu Lateńskiego i Rzym-skiego. W roku 1997 nastąpiła jeszcze jedna, bardzoważna zmiana personalna: funkcję Głównego Inwen-taryzatora Muzeum objęła mgr Elżbieta Chochorow-ska, zastępując na tym stanowisku odchodzącego naemeryturę mgr Stanisława Kowalskiego.

Po roku 1995 badania prowadzone przez Mu -zeum Archeologiczne w Krakowie nadal prowadzonebyły na wielu stanowiskach, choć na niewielką skalę.Muzeum zaczęło coraz bardziej dotkliwie odczuwaćbrak środków w wyniku ciągłego zmniejszania dotacjiz Urzędu Wojewódzkiego, które to zjawisko nasiliłosię jeszcze bardziej po przejęciu Muzeum przez Woje-wództwo Małopolskie w wyniku reformy samorządo-wej z 1999 roku. Warto jednak odnotować badaniaprowadzone za granicą.

W roku 1996 Muzeum podpisało z InstytutemArcheologii UJ i Instytutem Archeologii NarodowejAkademii Nauk Ukrainy specjalne porozumienie, namocy którego, w zamian za współfinansowanie, wzięłoudział w jednych z najwspanialszych badań wykopali-skowych ostatnich lat w skali światowej, w Ryżanówcena Ukrainie. Badania te, prowadzone przez InstytutArcheologii UJ oraz Instytut Archeologii NANU pod

kierunkiem prof. dr Jana Chochorowskiego i doc. Sier-gieja Skorego, doprowadziły do odkrycia nietkniętegogrobowca scytyjskiego władcy, znajdującego się podtym samym kurhanem, w którym ponad 100 lat wcze-śniej Gotfryd Ossowski, kustosz Muzeum Archeolo-gicznego AU, odkrył i przebadał grób scytyjskiej„księżniczki”, którego wyposażenie stanowi jednąz najcenniejszych kolekcji w naszym Muzeum. Bada-nia te trwały do 1998 roku, a w roku następnym urzą-dziliśmy u nas wielką, cieszącą się ogromnym powo-dzeniem wystawę pt. Tutanchamon ukraińskich stepów,prezentującą wyniki badań wspomnianej ekspedycji(Chochorowski, Rydzewski, Skoryj 1999).

Następne badania to badania w Egipcie. Naj-pierw były to wykopaliska prowadzone w Delcie Nilu,w miejscowości Tell Attrib, na podstawie umowy pod-pisanej przez Muzeum z Centrum Archeologii Śród-ziemnomorskiej im. prof. Kazimierza MichałowskiegoUniwersytetu Warszawskiego. Następnie, po podpisa-niu kolejnej umowy z Centrum, Muzeum prowadzi odroku 2000 badania wykopaliskowe w miejscowościMarea nad jeziorem Maryut na zachód od Aleksan-drii. Ze strony Muzeum w tych badaniach biorą udziałpracownicy Działu Archeologii Śródziemnomorskieji Starożytnych Cywilizacji Amerykańskich (dr HannaSzymańska, mgr Krzysztof Babraj; por. Szymańska,Babraj 2008).

W roku 1996, w obliczu zbliżających się badańarcheologicznych na trasie planowanej autostrady A4,Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Instytut Arche-ologii i Etnologii PAN Oddział w Krakowie oraz Insty-tut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego zawarłyporozumienie o wspólnym prowadzeniu takich badań.Konsekwencją tego porozumienia było podpisanieUmowy Spółki, która od początku miała charakterspółki cywilnej osób prawnych i która przyjęła nazwę„Krakowski Zespół do Badań Autostrad”. Spółka tastała się stroną w negocjacjach z ówczesną AgencjąBudowy i Eksploatacji Autostrad (dzisiaj GeneralnąDyrekcją Budowy i Eksploatacji Autostrad) i uzyskałaszereg ważnych zleceń na prowadzenie takich badań.Tak więc Zespół wykonał badania wykopaliskowe naj-pierw na odcinku autostrady na zachód od Krakowa(przebadano wówczas m.in. znaną osadę kultury prze-worskiej w Aleksandrowicach), a następnie badania natzw. południowym obejściu Krakowa (od węzła opat-kowickiego do węzła wielickiego). W roku 2000 pod-pisaliśmy wielką umowę na badania w ratownicze naodcinku planowanej budowy od węzła wielickiego poBochnię, gdzie obecnie trwają ogromne prace wyko-paliskowe. Warto zaznaczyć, że działalność Zespołustała się od kilku lat ważkim czynnikiem społecznymw tej części województwa małopolskiego – poprzezzatrudnienie kilkudziesięciu archeologów oraz kilku-set pracowników fizycznych jesteśmy liczącą się firmą

225

na krakowskim rynku pracy. Wyniki badań archeolo-gicznych Zespół publikuje w wydawanej od kilku latserii Via archaeologica.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątychMuzeum w dużej mierze poświęciło się działalnościwystawienniczej. Sprawą ważną stała się też perspek-tywa zbliżającego się Jubileuszu 150-lecia istnienianaszej instytucji, którą to rocznicę postanowiliśmyuczcić w sposób jej godny. Muzeum urządziło szeregwystaw, z których wymienić należy 50 tysięcy lat Kra-kowa – czas łowców niedźwiedzia, mamuta i renifera,trwającą kilka lat wystawę poświęconą początkomKrakowa, będącą w pewnym sensie uzupełnieniem ist-niejącej jeszcze wtedy wystawy stałej pt. Kraków przed1000 lat, dalej wystawę pt. Dzieje doliny Prądnika,w ogrodach muzealnych poczęto organizować wysta -wy plenerowe (rzeźba ogrodowa).

W okresie późniejszym powstały jeszcze takieznaczące wystawy, jak wspomniana już wcześniejwystawa scytyjska, Obrazy modlitwą malowane (kolek-cja ikon z zamku w Szamotułach), następnie wystawy:Wikingowie, Gazociąg pełen skarbów archeologicznych,Zbiór wykopalisk z Bilcza Złotego i inne. Jednak spe-cjalne znaczenie w tamtych latach miało przygotowa-nie nowej wystawy naszych zbiorów egiptologicznych.Dział Archeologii Śródziemnomorskiej przeprowadziłwielkie prace nad konserwacją zabytków (głównie sar-kofagów z okresu ptolemejskiego i tkanin koptyjskich),przeprowadził też z powodzeniem badania interdyscy-plinarne jednej z przechowywanej u nas mumii (na -dano temu zresztą odpowiedni rozgłos medialny, przyrozwijaniu mumii był obecny sam ambasador Egiptuw Warszawie), natomiast samo przygotowanie wystawynapotykało na zasadnicze trudności związane z wyso-kimi kosztami jej budowy. Jednym z powodów był fakt,że scenariusz wymagał wykonania kosztownych gablot,a w dodatku planowano zamieścić w tych gablotachnowoczesne oświetlenie światłowodowe, bezpiecznedla zakonserwowanych kosztem dziesiątków tysięcyzłotych sarkofagów. Sprawa ruszyła z miejsca, gdyudało się wciągnąć organizację tej wystawy w programówczesnego festiwalu Kraków 2000. Dzięki dotacjomKomitetu Organizacyjnego festiwalu, a także dziękipomocy finansowej przede wszystkim TelekomunikacjiPolskiej i także krakowskiego Oddziału PZU S.A. udałosię rzecz doprowadzić szczęśliwie do końca i otwarciewystawy, która otrzymała tytuł Bogowie starożytnegoEgiptu (według scenariusza H. Szymańskiej i K. Ba bra -ja, w scenografii Renaty Jabłońskiej), stało się wielkimwydarzeniem nie tylko w ramach festiwalu, ale i w życiukulturalnym miasta (Babraj, Szymańska 2000).

Otwarcie wystawy egipskiej było zarazem ele-mentem obchodów jubileuszu 150-lecia powstaniaMuzeum Archeologicznego w Krakowie, który miał

miejsce w czerwcu 2000 roku. Obchody, na które licz-nie zjechali się goście z kraju i zagranicy, miały bardzouroczysty charakter, patronat nad nimi objął ówczesnyMinister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Kazi-mierz Michał Ujazdowski. Uroczysta akademia odbyłasię w auli Polskiej Akademii Umiejętności przy ul.Sławkowskiej 17, w tym samym budynku, który był sie-dzibą Muzeum przez ponad sto lat. Po akademii,w trakcie której wygłoszono na nasz temat wiele miłychsłów, a my z kolei obdarowaliśmy naszych dobroczyń-ców dyplomami i specjalnie wybitymi na tę okazjęmedalami (autorstwa prof. Stefana Dousy), odbyła sięinteresująca sesja naukowa, podczas której pracownicyMuzeum przedstawili największe osiągnięcia naszejinstytucji w ciągu minionych 150 lat. Wieczoremw salach Muzeum przy ul. Poselskiej odbyło się też uro-czyste otwarcie znakomitej wystawy okolicznościowejpt. 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, we -dług scenariusza dr Anny Dagnan-Ginter i mgr MartyZaitz w scenografii Wacława Sawicza. Udało się namrównież zdążyć na uroczystości jubileuszowe ze spe-cjalnym wydawnictwem okolicznościowym pod tymsamym tytułem (150 lat… 2000).

Po otwarciu wystawy egipskiej pozostał nam dorozwiązania jeszcze jeden wielki problem wystawien-niczy, jakim było przygotowanie nowej głównejwystawy stałej poświęconej pradziejom Małopolski.Problem ten podjęliśmy w roku 2000 (a właściwie wró-ciliśmy do niego, ponieważ pierwsze dyskusje na tematnowej wystawy rozpoczęliśmy w roku 1995), kiedy tootrzymaliśmy sygnał od przedstawiciela Zarządu Woje-wództwa, członka Rady Muzeum, wicemarszałkaJanusza Sepioła, że województwo jest zainteresowanewymianą wystawy stałej i jest gotowe ponieść koszty(przynajmniej ich większość) jej przygotowania. Scenariusz merytoryczny został opracowany przezdr Annę Dagnan-Ginter i mgr Mirosława Zająca już nawiosnę roku 2001 i po zaakceptowaniu przez RadęMuzeum przyjęty do realizacji. Ogłoszono konkurs naopracowanie scenografii do wystawy, w wyniku któ-rego wybrano projekt autorstwa prof. Macieja i Mał-gorzaty Radnickich z krakowskiej ASP. Ze względówfinansowych i organizacyjnych realizację wystawypodzielono na etapy: pierwszą część wystawy otwartow marcu 2003 roku, część drugą w czerwcu 2004roku, otwarcie całości miało miejsce w styczniu roku2005 (Pradzieje… 2005). Z dzisiejszej perspektywyz satysfakcją należy zauważyć, że stała się ona obiek-tem podziwu wielu środowisk archeologicznychw kraju, i szereg ośrodków muzealnych traktowałonaszą wystawę jako swego rodzaju punkt odniesieniaprzy budowie własnych podobnych wystaw.

Jak wygląda dzień dzisiejszy Muzeum Archeolo -gicznego w Krakowie? Biorąc pod uwagę charakterdzisiejszej sesji chciałbym wyrazić nadzieję, że obecni

226

tu przedstawiciele Polskiej Akademii Umiejętności niemuszą niepokoić się o los zbiorów, jakie zostały zgro-madzone przez lata, gdy Muzeum było placówką aka-demijną. A poza tym? Obie wystawy stałe mogą byćnaszą dumą i wizytówką. Sądzimy też, że wystawy cza-sowe, których urządzamy ok. 10 rocznie, są na przy-zwoitym poziomie; w ostatnich paru latach mieliśmykilka naprawdę dobrych wystaw, zarówno własnych,jak i sprowadzanych. Patrząc wstecz na nasze muze-alne życie i dokonania nie zapominamy jednaki o tych, którzy od nas odeszli: nie żyją już: AdamKrauss, Stanisław Buratyński, Zbigniew Tabasz, nietak dawno odeszła od nas Ewa Rook i zupełnie przed-wcześnie Marta Zaitz. Cóż, tak to jest. Dzisiaj badamyz rozmachem na autostradzie w ramach KZdBA, pro-wadzimy szereg innych badań, niekiedy prestiżowych,jak ubiegłoroczne prace na Rynku Głównym w Kra-kowie (Zaitz 2006), urządzamy Ośrodek Magazy-nowo-Studyjny w Branicach, budujemy tam (w ramachKZdBA) nowoczesne magazyny, których tak bardzonam brakuje, mamy wreszcie (dzięki KZdBA) pienią-dze na uruchomienie serii wydawnictw książkowychpod nazwą Biblioteki Muzeum Archeologicznego

w Krakowie. Piękne ogrody muzealne stały się ostat-nio modnym miejscem w Krakowie dla urządzanianajrozmaitszych uroczystości. W tej sytuacji – wyda-wałoby się, że dobrej – tym bardziej boli nas restryk-cyjna finansowo polityka naszych władz nadrzędnych.Oto obcina się nam budżet, zmusza do redukcji za -trudnienia (mamy obecnie tylko nieco ponad 80 pra-cowników w porównaniu z 112 w roku 1985), obcinaspecjalne fundusze, z których moglibyśmy finansowaćprzedsięwzięcia naukowe, badania, wydawnictwa,remonty (które zaczynają być pilne!), wystawy... Zyskiz udziału w spółce autostradowej musimy przezna-czyć na wymianę kotłów gazowych czy remont lamusaw Branicach, zamiast sfinansować z nich nowe przed-sięwzięcia badawcze czy zmodernizować warsztat na -ukowy. Prorocze okazały się słowa doc. Tadeusza Rey-mana z 1955 roku, który skarżył się, że nowe władze(chodziło o przejęcie Muzeum przez Ministerstwo)zainteresowane są tylko efektownymi wydarzeniamii frekwencją, nie dbając o podstawy tych efektów i tejfrekwencji, czyli o żmudną pracę naukową, dzięki któ-rej te pożądane efekty można uzyskać. Jaka będzienasza przyszłość?

Muzeum Archeologiczne w Krakowie

227

WYKAZ STOSOWANYCH SKRÓTÓW

MA Materiały Archeologiczne, Kraków

50 lat…2006 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świę-

tokrzyskim. Archeologia – Metalurgia – Eduka-cja, Kielce.

150 lat…2000 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie,

J. Rydzewski (red.), Kraków.Babraj K., Szymańska H.2000 Bogowie starożytnego Egiptu, Kraków.Bazielich M.1983 Trzydzieści lat badań Oddziału Muzeum Arche-

ologicznego w Nowej Hucie, MANH 7, 75-91.Bielenin K.1974 Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach

Świętokrzyskich, Kielce.1992 Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach

Świętokrzyskich, Kielce.Chochorowska E.2001 Obozowisko mezolityczne w Ściejowicach pod

Krakowem w świetle datowania radiowęglowego,MA 32, 39-51.

Chochorowski J., Rydzewski J., Skoryj S.1999 Tutanchamon ukraińskich stepów, Przewodnik

po wystawie, Kraków.Godłowska M.1976 Próba rekonstrukcji rozwoju osadnictwa neolitycz -

nego w rejonie Nowej Huty, MANH 5, 7-180.Kowalski S.1967 Wstępne wyniki badań archeologicznych w Ja -

skini Mamutowej prowadzonych w latach 1957–1964, MA 8, 47-54

1971 Księga inwentarzowa muzealiów archeologicz-nych jako element inwentaryzacji zbiorów, MA 12,241-258.

2006 Uwagi o osadnictwie paleolitycznym w jaski-niach Ciemnej i Mamutowej w świetle badańz lat 1957-1971, [w:] J. Lech, J. Partyka (red.),Jura Ojcowska w pradziejach i w początkachpaństwa polskiego, Ojców, 335-354.

Krauss A.1963 Odkrycia archeologiczne w tarnobrzeskim zagłę-

biu siarki w latach 1957-1961, MA 4, 347-353.

LITERATURA

Lenkiewicz T.1964 Badania archeologiczne prowadzone na Rynku

Głównym w Krakowie w latach 1961-1963,Kwar talnik Historii Kultury Materialnej 12,159-167.

Matoga A.1998 Zarys historii badań kompleksu osadniczego

w Pawłowicach, Turze Dolnym, Turze Piaskachi Bełku-Kwaskowie w woj. kieleckim, MA 31,81-101.

Morawski W., Zaitz E.1977 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieleto -

we w Krakowie na Zakrzówku, MA 17, 53-169.Poleska P. Toboła G.1988 Osada grupy tynieckiej kultury lateńskiej na

stan. 41 w Nowej Hucie-Krzesławicach (Część II.Analiza materiału), Materiały ArcheologiczneNowej Huty 12, 89-130.

Pradzieje…2005 Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski.

Przewodnik po wystawie, katalog zabytków,J. Rydzewski (red.), Kraków.

Prokopowicz-Krauss J.1967 Cmentarzysko kultury łużyckiej w Baczynie,

pow. Kraków, MA 8, 133-159.Radwańska T. 1984 Kościół Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie

w świetle badań archeologicznych, MA 22.Radwański K.1972 Stosunki wodne wczesnośredniowiecznego Okołu

w Krakowie, ich wpływ na topografię osadnictwa,próby powiązania tych zjawisk ze zmianami kli-matycznymi, MA 13, 5-37.

1981 130 rocznica powstania Muzeum Archeologicz-nego w Krakowie (historia i dzień dzisiejszyMuzeum), MA 21, 7-26.

Rojkowska H., Niewalda W., Zaitz E.2001 Średniowieczne fortyfikacje Krakowa – odcinek

północny w świetle ostatnich badań, KrakowskaTeka Konserwatorska 2, Kraków.

Rook E.1980 Osadnictwo neolityczne w jaskiniach Wyżyny

Krakowsko-Częstochowskiej, MA 20, 5-130.Rook E., Ruszar A.1986 Osada kultury lendzielskiej w Tomaszowicach,

gm. Wielka Wieś, woj. Kraków, MA 23, 183-208.Sesja…1990 Sesja poświęcona Włodzimierzowi Demetrykiewi-

czowi w 50-tą rocznicę śmierci, MA 25, 210-233.Szymańska H., Babraj K.2006 Marea vol.1. Byzantine Marea, Excavations in

2000-2003 and 2006, Biblioteka MuzeumArcheologicznego w Krakowie 4, Kraków.

Zaitz E.1981 Wstępne wyniki badań archeologicznych skarbu

grzywien siekieropodobnych z ul. Kanoniczej 13w Krakowie, MA 21, 97-124.

2006 Sprawozdanie z badań archeologicznych prowa-dzonych w Krakowie w 2004 r. przy przebudowienawierzchni płyty Rynku Głównego po zachod-niej stronie Sukiennic, MA 36, 79-142.

Zając M.2006 Mezolit na Jurze Ojcowskiej, [w:] J. Lech, J. Par-

tyka (red.), Jura Ojcowska w pradziejach i w po -czątkach państwa polskiego, Ojców, 355-386.

228

The year 1955 was a significant date in the historyof the Archaeological Museum in Kraków. It was thenthat after over 100 years of functioning within first Sci-entific Society of Kraków, then Academy of Arts andSciences, Polish Academy of Arts and Sciences, andfinally –though briefly – Polish Academy of Science –the institution emerged from among academic struc-tures and subordinated, but as an independent institu-tion, to the Ministry of Art and Culture.

After the untimely death of doc. dr Tadeusz Rey-man in April 1955, who was one of the foremost per-sonages in the history of our institution, on July 1 ofthe same year Professor dr Stefan Nosek wasappointed the Museum director. With the prospect ofimproving accommodation (the city authoritiesgranted the Museum the buildings at Senacka Street)the work on the new organisational framework of theMuseum commenced. The organizational schemeintroduced the following year outlined the overallbasis of the system functioning today. 11 sectionswere created on the basis of the Museum resourcesand conducted research work. The scheme offeredpossibilities of future development and the ultimateversion of the organisational structure of the Museumwas formed in the 1960s.

The 1950s and 1960s were a period of extremelydynamic development of the Museum. It was then thatgreat, flagship research projects run by our institutioncommenced, e.g. such as: research on iron smeltingduring the Roman period in the Świętokrzyskie (HolyCross) Mountains, exploration of caves in the Ojcówregion, long-lasting research in the sulphur miningregion near Tarnobrzeg, and immense excavation workin the area of Nowa Huta in connection with the tur-bulent development of the Metallurgical Steelworks.Development of research and studies and progress inrenovation museum buildings allowed for increasingthe number of employees: in 1961 the Museumemployed 53 people, including 27 senior researchers.It is worth adding, that in 1959 the first volume ofMateriały Archeologiczne was published, which stimu-lated the increase in the number of studies on histori-cal materials.

In 1961, Kazimierz Radwański was appointed thenew Museum director. In the same year the organiza-tional structure of the Museum was finally established(remained practically unchanged until today) andthere was a boom in field research carried out by theMuseum. The city did not skimp on financial support,central and conservation funds were also used, and

rescue excavations in Nowa Huta were largely financedby the Board of Directors of the Lenin Steelworks.Besides continuing the above mentioned research proj-ects, one should mention first of all the research inPleszów, Mogiła 62, a large settlement under Wanda’sMound, and eventually the long-lasting complexresearch in Kraków, first in the Main Market, and thenon several other sites in the city. Other significantresearch was conducted in the following places: Wierz-chowie (Mammoth Cave), Ojców (Ciemna Cave), Tar-gowisko, Brzezie, Chełm and Łężkowice, Bochnia dis-trict, Majkowice and Pałecznica, Proszowice district,Guciów, Zamość district, Dobczyce, Myślenice dis-trict, Baczyn, Kraków district, Brzoskwinia, Chrzanówdistrict and other. The majority were sites of long- lasting expeditions which yielded ample materials, frequently of capital importance to the prehistory andthe early medieval history of Lesser Poland.

In June 1966, the first part (Stone Age andthe early period of the Bronze epoch) of a new per-manent exhibition entitled Antiquity and the medievalperiod in Lesser Poland was officially opened in therooms at Poselska Street. The author of the exhibitionprogram was Professor dr Aleksander Gardawski,while the visual setting was created by visual artistStanisław Wałach with his wife, Maria Michajłów-Wałach. The second part of the exhibition (the Lusa-tian culture and the Celts) was opened in 1968, andfinally the exhibition was completed in 1972 (theRoman and the medieval periods) and served the vis-itors and students of archeology until 2002, when thefirst part was dismantled in connection with buildinga new exhibition.

In November 1967, the renovation and adapta-tion work inside the building at 3 Senacka Street wasfinally completed. On November 8, the building wasofficially handed over to the Museum and the remain-ing departments were moved into the new venue.

During the 1970s, the intensity of field researchdecreased slightly, though the extensive research wasstill conducted in Nowa Huta (the results of whichhave been published since 1968 in our own annualentitled “Materiały Archeologiczne Nowej Huty”),in the area of Kraków (the church of St. Salvatore,continuation of research in Zakrzówek), in the Świę-tokrzyskie (Holy Cross) Mountains and severalsmaller scale research actions. Exploratory researchwas conducted on a large scale in connection with thenational program entitled Archeological Picture ofPoland. Since the seat of the Voivodeship Conservator

229

JACEK RYDZEWSKI

Archaeological Museum in Kraków in the years 1955-2005Summary

of Archeological Monuments was located in the Mu -seum, the program, which was realized by Museumemployees and other archeologists, resulted in rapidincrease in documentation and materials. The sectionof Pre-chartered Kraków initiated a series of rescueexcavations and supervision closely connected withrestoration of city monuments; during one such super-vision in 1979 in the area of Okół in Kanonicza Street,Emil Zaitz discovered a several-ton hoard of iron-barswhich numbered over 4 thousand pieces.

That period was largely devoted to internal tidy-ing up. In 1971, S. Kowalski worked out and publisheda new system of scientific organisation of collections,which was subsequently introduced at the beginningof the 1970s. The system has been in use until today,and served as a basis for the program of computerisedcollection records SKEZMAK which is constantlyexpanded and updated. The 1970s were also a periodin which several significant summaries of large-scaleexploratory research actions carried out by the Mu -seum employees were published.

During the 1970s the Museum organised severallarge-scale, important and greatly popular exhibitionsimported from abroad. The following exhibitionsshould be mentioned: Hallstatt (from Austria), Hand-icraft from Dagestan (from the Soviet Union), Lost life,Devin – 5000 years of existence (from Czechoslova-kia), the Art of Ancient Mesopotamia (from Iraq), thenArcheological treasures of Ljubljana, Greek-Illyriantreasure from Yugoslavia (from Yugoslavia), or Rockengravings in Sweden. The Museum also preparedexhibitions which were sent to other countries, suchas: Kraków throughout the ages for the RegionalMuseum in Gabrovo in Bulgaria, cooperation in stag-ing the following exhibitions: When iron appeared(presented in Göteborg in Sweden), Iron industry2000 years ago (West Berlin), Iron and archaeology.Iron mining and smelting in Poland 2000 years ago (insix cities in West Germany).

During the described period some personal andorganisational changes took place. At the end ofMarch 1995, Professor dr Kazimierz Radwański, aneminent scholar who delved into the ancient past ofKrakow and to whom the Museum owes its presentshape, went into retirement. Together with DirectorRadwański, Professor dr Kazimierz Bielenin, a distin-guished scholar of ancient Świętokrzyskie Mountainsmetallurgy and a vice-director of the Museum, alsowent into retirement. As a result of a competitionadvertised by the Voivodeship Office in Krakówdr Jacek Rydzewski, a former manager of the MuseumBranch in Nowa Huta, was appointed the newMuseum director on May 1, 1995.

After 1995 excavations conducted by theArchae ological Museum in Kraków were still carriedout in many sites, but on a smaller scale. The Museumbegan to suffer acutely from the lack of funds because

of constantly decreasing subsidies from the Voivode-ship Office, which phenomenon increased still moreafter the Museum was taken over by the LesserPoland Voi vodeship as a consequence of administra-tive reform in 1999. However, it is worth highlightingthe research conducted abroad: in Ryżanówka inUkraine where, during the years 1996-1998, theMuseum co-participated in excavations conducted bythe Institute of Archae ology UJ and the Academy ofScience in Ukra ine (a Scythian barrow), the excava-tions in Egypt in Tell Attrib, and then in Marea to thewest of Alexandria.

Establishing a company called “Kraków Teamfor Motorway Research” by the Museum, IA UJ andIAiE PAN turned out to be the sign of the times.Its purpose is conducting rescue excavations alongthe routes of future motorways and express roads.The company activities developed significantly, whichpaid off by e.g. financial benefits for the institutionsthe company encompasses. To house enormousamounts of historical materials obtained during theabove mentioned excavations, the company erecteda complex of modern storehouses on the plot of landin Branice, belonging to the Museum. It is worth men-tioning that research results the Team publishes ina series entitled Via archaeologica which has beenpublished for several years.

The Museum devoted the second half of the1990s the to exhibition activity. The prospect of theapproaching 150th Jubilee of the Museum existencebecame an issue of paramount importance, as wedecided to celebrate the anniversary in an appropriatemanner. The Museum organised several exhibition,however special efforts were directed at preparinga new exhibition of our Egyptian collection. Thanks to subsidies from the Organisation Committee ofthe Kraków 2000 Festival, as well as financial supportof Telekomunikacja Polska and the Kraków Branch ofPZU S.A., we succeeded in obtaining a desired effectso that the opening of the exhibition entitled Gods ofAncient Egypt became a major event not only of the fes-tival but in the cultural life of the city.

In 2000, the work commenced on staging a newpermanent exhibition devoted to the prehistory ofLesser Poland. The program was prepared by dr AnnaDagnan-Ginter and mgr Mirosław Zając already inthe spring of 2001, and after having been approved bythe Museum Council it was accepted for realisation.A competition was held for designing the visual set-ting for the exhibition, as a result of which the projectprepared by Professor Maciej and Małgorzata Rad-nicki from Kraków ASP was selected. Because offinancial and organisational reasons realisation of theexhibition was divided into two stages: the first partof the exhibition was opened in March 2003, part twoin June 2004, and the whole exhibition was officiallyopened in January 2005.

230

231

Ryc. 1. Dokument o przyznaniu kompleksu gmachów przy ul. Kanoniczej i Senackiej na potrzeby Muzeum Archeologicznego

Fig. 1. Copy of the document granting the biuldings on the street Kanonicza and Senacka for Archaeological Museum in Kraków