politika zaštite životne sredine u oblasti zagadj (2)

Univerzitet Crne Gore Prirodno - matematiki fakultet Studijski program: Biologija Magistarske postdiplomske studije Ekologija i zatita ivotne sredine

SEMINARSKI RAD Politika zatite ivotne sredine u oblasti zagaenja voda tekim metalima

Predmet: PRINCIPI ODRIVOG RAZVOJA

Nastavnik: Doc. dr Vladimir Pei

Student: Melita Vukovi

Seminarski rad

Politika zatite ivotne sredine u oblasti zagaenja voda tekim metalima

Podgorica, februar 2008. godine

Uvod Voda je najrasprotranjenija i najvanija materija na naoj planeti, ,,unirverzalni rastvara u prirodi, mjesto gdje je nastao ivot i kao uslov ivota jedan od najznaajnih ekolokih faktora kojim se ovjek mora baviti zbog ouvanja planete. Ona pokree razvoj ili ograniava progres svake zajednice od porodice do civilizacije. Porast broja ljudi na Zemlji dovodi do poveanja potreba za vodom koje su posledice rasta ivotnog standarda, kao i promjene ivotnih navika i poveanje industrijske i poljoprivredne proizvodnje. Zbog toga potronja vode u svijetu neprestano raste, ali preiavanje upotrijebljene vode ne prati taj trend u potrebnom stepenu. Voda je dobro u optoj upotrebi na koje imaju pravo svi, dar prirode kojim se treba osmiljeno upravljati.

________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -2-

Seminarski rad


Upravljanje vodenim resursima Osnovni problemi slatkovodnih resursa (potoka, rijeka, itd.) su: raspoloivost voda (regionalna neravnotea ponude i potranje povrinskih i podzemnih voda); lo kvalitet vode; fizike promjene (promjene koje nastaju interakcijom rijeka i njihovih rijenih slivova). Osnovni uzroci nedovoljne dostupnosti vode su poveana potronja u domainstvima usled velike gustine naseljenosti i curenja iz javnih distributivnih mrea.; intenzivna poljoprivreda, uglavnom u oblastima koje koriste vodu za navodnjavanje; poveana industrijska potronja koja je povezana sa visokom koncentracijom aktivnosti i neefikasnim korienjem vode; prirodni uzroci, kao to su sezonske i godinje varijacije i globalno zagrijavanje usled klimatskih promena. Uzroci opadanja kvaliteta voda su primjena vjetakih ubriva i vika stonog ubriva u poljoprivredi, to uzrokuje oticanje nitrata i fosfora i stvara acidifikaciju i eutrofikaciju; korienje pesticida.; neadekvatno ili nikakvo preiavanje efluenata otpadnih voda, to uzrokuje organsko zagaenje (poveane koncentracije amonijaka i patogenih mikroorganizama); zagaenje tekim metalima, sintetikim hemikalijama, radionukleidima, uljima, itd. usled isputanja industrijskih otpadnih voda, postojanja rudnika i deponija opasnog otpada ili usled sluajnih prosipanja. Radovi na regulaciji vodenih tokova, za bolju navigaciju i kontrolu poplava; proizvodnja enegrije u hidroelektranama (izgradnja brana) i bolji sistemi drenae okolnog poljoprivrednog zemljita su osnovni uslovi fizikih promjena voda. Jedna od posledica je prekomjerno korienje povrinskih i podzemnih voda, to moe dovesti do sniavanja nivoa podzemnih voda, isuivanja vodenih tijela, tete po floru i faunu i slijeganja zemljita, koje bi ugrozilo stabilnost izgraenih objekata. Organsko zagaenje i eutrofikacija vodenih tijela dovode do pogoranja uslova ivota biolokih zajednica, ukljuujui i ribe. Organske supstance, teki metali i druge hemikalije koje zagauju podzemne vode koriene za vodosnadbijevanje takoe mogu negativno uticati na organizme, ukljuujui i ljude. Zna se da zagaenje povrinskih voda (prvenstveno rijeka) uzrokuje prekogranino zagaenje. Da bi se poboljala situacija u upravljanju svjeim vodama, potrebno je preduzeti sledee mjere: bolji monitoring koliine i kvaliteta izvora i obrazaca potronje; poboljanje efikasnosti korienja vode uvoenjem tehnika tednje vode u svim sektorima, sa naglaskom na usavravanju tehnologije navodnjavanja; poboljanje u preiavanju industrijskih i komunalnih otpadnih voda; poboljanje kvaliteta vode na strani ponude, spreavanjem zagaenja na izvoru; uspostavljanje ravnotee izmeu koliine ubriva koja se dodaju zemljitu i koliine tih supstanci koje apsorbuju poljoprivredne kulture; dentifikacija vrijednosti vodenih resursa (kao i drugih prirodnih resursa) u ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -3-

Seminarski rad


nacionalnim ekonomskim bilansima, imajui na umu da obezbeenje sigurne vode za pie moe da zahtijeva specijalne trokove; promovisanje razvoja integralnog upravljanja vodama, to znai potreba da se uzme u obzir injenica da odrivo upravljanje vodama zahtijeva holistiki pristup i meusobnu povezanost podzemnih voda, povrinskih voda i drugih elemenata vodenog ciklusa, korienja zemljita, privrednih i drutvenih aktivnosti, statusa vodenih resursa i koliine i kvaliteta voda; razvoj prekograninog upravljanja vodama s ciljem usklaivanja svih aktivnosti u zemljama koje dijele iste vodene resurse; izgradnja struktura i procedura za reavanje sporova meu konkurentnim korisnicima vode i na nacionalnom i na meunarodnom planu.

Priobalna zona je zona u kojoj je veina infrastrukture i ljudskih aktivnosti povezana sa oblinjim morem. Priobalna zona je vana oblast za stanovanje ljudi, turizam, industriju, ribnjake, ptice, vojne i brojne druge aktivnosti. Ovakvo obilje aktivnosti obino uzrokuje sporove oko korienja resursa kao to su voda i zemljite, to moe da ima negativne posledice na kvalitet relativno osjetljivih obalnih eko-sistema i sveukupne ivotne sredine. Poremeaje u priobalnim zonama mogu da izazovu prirodne sile (povremene oluje ili klimatske promjene u smislu porasta nivoa mora), ali zagaenje i glavne promjene uzrokuju neregulisana urbanizacija i razvoj infrastrukture, turizam, ribarenje i poljoprivreda. Osnovne zagaujue materije koje izazivaju zagaenje su teki metali, sintetska organska jedinjenja (npr. PCB i pesticidi DDT i rezidualna jedinjenja), nutrijenti (uglavnom fosfor i azot), radio-nuklidi koji prodiru direktno u vodu ili se apsorbuju i suspenduju i istaloene estice. Ovi sedimentacioni procesi uzrokuju zagaenje sedimenata u zatienim zalivima, lukama i zaravnima nastalim djelovanjem plime putem akumulacije. Ostali polutanti su organske materije, mikroorganizmi, ulje i otpad. Zagaenje priobalnih zona koje uzrokuju pomenuti polutanti, kao i previe intenzivno ribarenje i akvakultura, moe da dovede do gubitka stanita i biodiverziteta i do smanjenja broja organizama u okviru pojedinih vrsta. Opisane tekoe mogu predstavljati problem i za ljudsko zdravlje. Prisustvo velikog broja patogena moe da uzrokuje oboljenja i zaraze (npr. hepatitis i tifus). Nakon eutrofikacije neke grupe fitoplanktona produkuju toksine koji uzrokuju smrt morskih beskimenjaka, ali predstavljaju i opasnost za ljude u daljem lancu ishrane. Erozija priobalnih podruja (gubitak pijeska na obali) jeste jo jedan ozbiljan problem priobalnih oblasti. Erozija nastaje usled talasa okeana, kretanja izazvanih plimom i djelovanja vetra. Meutim, i ranije pomenute ljudske aktivnosti doprinose brzom procesu erozije tako to remete prirodnu ravnoteu izmeu erozije i sedimentacije. Erodirane obale mogu da budu opasne za objekte izgraene ba na obali ili u njenoj neposrednoj blizini. Erozija obale, paralelno sa aktivnostima kao to su izgradnja, industrija i turizam, umanjuje vizuelnu ljepotu predjela uz more. ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -4-

Seminarski rad


Priobalne zone su sloene oblasti usled brojnih aktivnosti koje se u njima odvijaju i koje esto vode sukobima interesa. Ova sloenost zahtijeva integrisane sisteme upravljanja iji je cilj da se ove oblasti razvijaju na ekoloki razuman nain. Pri donoenju plana upravljanja potrebno je koncentrisati se na: izradu detaljne procene kvaliteta i stanja, to zahteva osnivanje ili auriranje baza podataka i sistema monitoringa za podatke o ulaznim optereenjima, nivoima zagaenja, biolokom statusu i posledicama; objedinjavanje svih odgovornih tijela unutar jedinstvenog plana upravljanja i osnivanje (administrativnih) jedinica za koordinaciju razvoja upravljanja priobalnim zonama i sprovoenje konkretnih mjera; utvrivanje prioritetnih aktivnosti prema sledeim kriterijumima: uticaj na ljudsko zdravlje, ekonomska vrijednost ugroenih resursa, procjena rizika (koliko je morski ekosistem blizu nepopravljivih ireverzibilnih promjena ili oteenja) i meunarodni znaaj ugroenog stanita ili vrste; usklaivanje prostornog plana, ukljuujui i privredne i drutvene planove, sa razvojem upravljanja priobalnom zonom. Pregled osnovnih multilaterarnih ugovora koji se tiu zatite voda Mnogi, ako ne i svi, problemi vezani za ivotnu sredinu ne mogu da se reavaju izolovanim aktivnostima pojedinih zemalja. Ovo je posebno sluaj kada su u pitanju problemi koji imaju prekogranini (kao to su zajedniki vodotoci ili prekogranino zagaenje vazduha) ili globalni karakter (kao to su klimatske promene, oteenje ozonskog sloja, gubitak biodiverziteta). Drave sarauju na usklaivanju standarda u oblasti ivotne sredine, kako bi time olakale meunarodnu trgovinu robama i uslugama, kao dio dubljih procesa ekonomskih ili politikih integracija (kao to su Konvencija iz Arhusa i zbirka zakona Evropske unije). Neophodno je da drave meusobno sarauju na usvajanju nadnacionalnih mjera politike (npr. podregionalne, regionalne i globalne), na razvijanju meunarodne regulative i meunarodnih strategija, programa i planova s ciljem da koordiniraju zatitu ivotne sredine i odrivo korienje resursa. Ovaj proces e zauzvrat stvoriti okvir za definisanje nacionalne politike u oblasti ivotne sredine i odgovarajuih instrumenata za njeno sprovoenje. Meunarodnim pregovorima se pokuavaju postii sporazumi o prioritetima i aktivnostima u vezi sa ivotnom sredinom. Obino se kae da je savremena meunarodna diplomatija u oblasti ivotne sredine zaeta 1972. godine na Konferenciji UN o humanoj ivotnoj sredini (UNCHE) koja je odrana u Stokholmu. Drugu bitnu odrednicu u masovnom pokuaju da se doe do pomirenja uticaja ljudskih drutveno-ekonomskih aktivnosti na ivotnu sredinu i obrnuto predstavlja Samit u Riju Konferencija Ujedinjenih nacija o oivotnoj sredini i razvoju, koja je odrana 1992. godine, dvadeset godina nakon Stokholma. Godine 2002, deset godina nakon Samita u Riju, u Johanesburgu je odran Svetski samit o odrivom razvoju, koji je reafirmisao odriv razvoj kao centralni elemenat na meunarodnom dnevnom redu i dao dadatni podsticaj svetskim naporima u borbi protiv siromatva i za zatitu ivotne sredine. ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -5-

Seminarski rad


Konferencija UN o ivotnoj sredini i razvoju (UNCED) odrana je u Rio de aneiru, u Brazilu, od 3. do 14. juna 1992. godine. Konferencija je prepoznala da zatita ivotne sredine i upravljanje prirodnim resursima moraju da budu integrisani sa drutvenoekonomskim pitanjima, kao to je, na prijmer, eliminacija siromatva. Ova ideja je izraena preko koncepta odrivog razvoja, koji je definisan kao razvoj koji zadovoljava potrebe sadanjice a pri tom ne ugroava sposobnost buduih generacija da zadovolje svoje sopstvene potrebe. Ova definicija je osmiljena tako da zadovoljava zahtjeve i poklonika ekonomskog razvoja i onih koji su zainteresovani za ouvanje ivotne sredine. Agenda Samita u Riju i dogovoreni principi sadrani su u pet glavnih dokumenata proizalih sa ove konferencije, od kojih je jedan Agenda 21, iji je jedan od glavnih elemenata ouvanje prirodnih resursa i gazdovanje njima: atmosfera, okeani i mora, zemljite, ume, planine, biodiverzitet, eko-sistemi, biotehnologija, izvori svee vode, toksine hemikalije, opasanradioaktivni i vrsti otpad. Poglavlje 21 Agende 21 (koja predstavlja detaljan i sveobuhvatan program akcija koje, radi ostvarenja globalnog odrivog razvoja u 21. vijeku, zahtijevaju nove naine investiranja u nau budunost; njene se preporuke kreu od novih naina obrazovanja do novih naina brige za prirodne resurse i novih naina uestvovanja u projektovanju odrive privrede) predstavlja Fresh Water Treaty. U njemu se naglaava da je voda neophodna za ivot. Ona povezuje razliite ekosisteme na planeti i kree se izmeu mora, vazduha i zemljita, obezbjeujui time ljudsko zdravlje i dobrobit, zdravu hranu i ekonomski razvitak. Svi nasljednici planete imaju osnovno pravo na istu, svjeu vodu ( lan 11.) Nedovoljna koliina, neracionalno korienje i zagaenje izvora svjeih voda uzrokuje ozbiljne probleme za socijalni odrivi razvoj, ljudsko zdravlje i odravanje ekosistema, kao i uticaj globalne promjene klime na hidroloki ciklus ( lan 12). Izvori svjee vode su ogranieni. Stalni su zahtjevi za poveanjem zaliha vode , koje se neracionalno koriste i zagauju (lan 13). Treba identifikovati, procijeniti i objaviti ekoloki i socialno odrive metode za rudarstvo i poljoprivredu u cilju smanjivanja negativnog uticaja na kvalitet ivota i ivotne sredine intezivnog korienja voda, njenog zagaenja i kontaminacije kao posledice ubrenja, upotrebe pesticida, organskog otpada i drugog otpada koji nastaju kao produkt ovih aktivnosti ( lan 28). Deset godina nakon Samita u Riju, u periodu od 26. avgusta do 4. septembra 2002, odran je Svetski samit o odrivom razvoju u Johanesburgu. Cilj WSSD-a je da se ocijeni status implementacije Agende 21 i drugih dokumenata koji su usvojeni na Samitu u Riju i novih izazova i ansi. Kako je pomenuto u jednom od glavnih dokumenata Samita Deklaraciji iz Rija o odrivom razvoju uesnici su se saglasili da su zatita ivotne sredine i drutveni i ekonomski razvoj, na bazi principa iz Rija, od fundamentalnog znaaja za ostvarenje odrivog razvoja. To znai da su na dnevnom redu u Johanesburgu podjednako vane bile drutvene i ekonomske potrebe i ivotna sredina, kao preovlaujua tema u Riju. Samit je stavio poseban naglasak na pet kljunih oblasti: vodu i sanitaciju, energiju, zdravlje, poljoprivredu i biodiverzitet (WEHAB). ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -6-

Seminarski rad


Osim globalnih procesa koji su zasnovani na pitanjima ivotne sredine, postoje i brojni regionalni procesi i programi, kao to je Proces ivotna sredina za Evropu koji se bave problemima svojstvenim odreenim regionima, s naglaskom na specifinim potrebama i prioritetima tih regiona. Proces ,,ivotna sredina za Evropu zapoeo je 1991. godine kao instrument za voenje diskusija o metodama jaanja saradnje u zatiti i unapreenju ivotne sredine i kao instrument za razvoj dugoronih programa u oblasti ivotne sredine za Evropu. Cilj Procesa je da uzme u obzir sve relevantne aktivnosti na sveevropskom nivou, posebno u oblastima ivotne sredine i zatite zdravlja, ivotne sredine i saobraaja i odrivog gazdovanja umama, s ciljem da se ostvari sinegrijski efekat i da se izbjegnu preklapanja aktivnosti. Neki od osnovnih multilateralnih ugovora u oblasti ivotne sredine, a koje imaju uticaj, direktno ili indirektno, na probleme zatitu voda su : Konvencija o pristupu informacijama, ueu javnosti u procesu odluivanja i pristupu pravosudnim organima iz oblasti ivotne sredine (Aarhus, 1998) Ogromno propadanje ivotne sredine poslednjih decenija direktno je povezano sa ljudskim djelovanjem. Iz tog se razloga pitanja u vezi s tim ne mogu reavati bez ukljuivanja opte javnosti u proces odluivanja o pitanjima ivotne sredine. Najvei broj ljudi nije dovoljno obavijeten o pitanjima ivotne sredine. Razlog tome je velikim dijelom injenica da u mnogim zemljama ne postoje, ili ne postoje odgovarajui, sistemi informisanja javnosti. ak i kada je javnost donekle upoznata sa tim pitanjima, ona esto ne zna gdje i kako moe da postavi pitanja, uputi pritube ili predloge, jer ne postoji osmiljen pravni okvir za ukljuivanje javnosti. Sveukupni cilj ove Konvencije je da se vlade i nadleni organi, pa ak i privatni sektor, otvore za javnost i uine dostupnim informacije koje se odnose na ivotnu sredinu. Konvencija o procjeni prekograninog uticaja na ivotnu sredinu (Espoo, 1991) Potpisnice konvencije su svjesne potrebe eksplicitnog razmatranja faktora ivotne sredine u ranoj fazi procesa odluivanja, primjenjujui procjenu uticaja na ivotnu sredinu (EIA) na svim odgovarajuim administrativnim nivoima, kao neophodni alat za poboljanje kvaliteta informacija u procesu odluivanja tako da doneene odluke obezbjeuju znaajno smanjenje uticaja na ivotnu sredinu, posebno u prekograninom kontekstu. Kada se ne uradi procena EIA, mogue je da se negativni efekti jave u nekontrolisanom obliku i prouzrokuju tetu po ivotnu sredinu ili zdravlje ljudi. Sem toga, pokuaj da se takva situacija sanira uklanjanjem projekta ili vraanjem lokacije u njeno prvobitno stanje moe da bude izuzetno skup. U nekim sluajevima, predloene aktivnosti su tako velikog dometa da utiu na ivotnu sredinu u vie zemalja. U takvim sluajevima je dobro izraditi procenu EIA na meunarodnom nivou. Konvencija o prekograninim uticajima industrijskih incidenata (Helsinki, 1992) Industrijski incidenti uvek predstavljaju ozbiljnu prijetnju ivotnoj sredini i kvalitetu ivota na lokalnom nivou. Neki incidenti su posebno velika prijetnja i negativno utiu na okolnu oblast. UN/ECE je ocijenio da sve vei broj prekograninih industrijskih incidenata predstavlja ozbiljan regionalni problem, koji zahtijeva usvajanje posebne konvencije. Cilj Konvencije o prekograninim posledicama industrijskih incidenata jeste ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -7-

Seminarski rad


zatita ljudi i ivotne sredine, koliko god je to mogue, od industrijskih incidenata njihovim spreavanjem. Ova zatita treba da se ostvari smanjenjem uestalosti i ozbiljnosti ovih incidenata ili sanacijom posledica kada do njih doe. Konvencija takoe promovie aktivnu meunarodnu saradnju izmeu potpisnica prije, tokom i nakon industrijskih incidenata. Okvirna konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promenama (New York, 1992) Pojaani efekti gasova staklene bate uslovljeni njihovom snanom emisijom izazivaju dodatno zagrijavanje zemljine povrine i atmosfere. Iz toga proistiu klimatske promjene koje negativno utiu na prirodne eko-sisteme i na produktivnost, koja moe da ugrozi bezbijednost hrane i ovjeanstva. Postignut je dogovor o sakupljanju i dijeljenju informacija o emisiji gasova staklene bate i saradnji u cilju svih uticaja na globalnu promjenu klime. Dok Konvencija ohrabruje razvijene zemlje da stabilizuju GHG emisiju, Protokol iz Kjota ih obavezuje da to urade (Kjoto, 1997). Konvencija o dalekosenom prekograninom zagaenju vazduha (eneva, 1979) Materije koje zagauju vazduh mogu da putuju i hiljadama kilometara prije nego to se negdje deponuju i da uzrokuju negativne posledice u mnogim zemljama. Prekogranino zagaenje vazduha daje znaajan doprinos acidifikaciji i ljetnjem smogu (prouzrokovanog troposferskim ozonom) i takoe eutrofikaciji zemljita i voda i disperziji opasnih materija. Protokol o tekim metalima (Aarhus, 1998) obavezuje potpisnice da smanje svoje ukupne godinje emisije tekih metala na nivo nii od nivoa iz 1990. godine ili na nivo bilo koje druge referentne godine u periodu izmeu 1985. i 1995 (teski metali, vazduh). Ovaj protokol ima za cilj smanjenje emisije iz industrijskih izvora (industrija gvoa i elika, obojena metalurgija), procesa sagorevanja (proizvodnja energije, drumski saobraaj) i spaljivanja otpada. Protokol takoe zahtijeva od potpisnica da ukinu korienje olovnog benzina najkasnije est mjeseci od stupanja Protokola na snagu. On takoe uvodi mjere za smanjenje emisija tekih metala iz drugih proizvoda, kao to je iva u baterijama, i predlae uvoenje mjera upravljanja za druge proizvode koji sadre ivu, kao to su elektrine komponente (termostati, prekidai), mjerni instrumenti (termometri, manometri, barometri), fluorescentne lampe, stomatoloki amalgami, pesticidi i boje. Konvencija Ujedinjenih nacija o borbi protiv dezertifikacije u zemljama sa velikim suama i/ili dezertifikacijom, posebno u Africi (Pariz, 1994) Poslednjih decenija zemljina povrina trpi posledice ljudskih aktivnosti i promjena ivotne sredine. Prema nalazima Instituta World Watch Institute, svake se godine usljed porasta broja stanovnika i loeg upravljanja zemljitem izgubi vie milijardi tona povrinskog sloja (humusa) (Centar za nau zajedniku budunost, 1995). Meutim, dezertifikacija i degradacija zemljita nisu problemi koji se tiu samo ivotne sredine. Oni predstavljaju ekonomske i drutvene izazove u svim regionima svijeta.

________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -8-

Seminarski rad


Konvencija o barskim i movarnim podrujima od meunarodnog znaaja, posebno o stanitima vodotoka (Ramsar, 1971) Potreba za usvajanjem Konvencije o vodenim povrinama pojavila se 1962. godine, nakon to se shvatilo da evropske vode ubrzano propadaju. U to su vrijeme vodene povrine posmatrane prvenstveno kao stanita vodenih ptica. Tokom godina, vodenim povrinama je poeo da se pridaje vei znaaj zbog vrednosti proizvoda koji iz njih potiu; kao rezervoarima vode i izvorima biodiverziteta; zbog uloge koju imaju u kontroli poplava, obnavljanju podzemnih voda, stabilizaciji obalne linije i zatiti od oluja; radi zadravanja sedimenata i nutrijenata i ublaavanja posledica klimatskih pojava; zbog njihovih rekreativnih i kulturnih vrednosti. Tako je znaaj njihove zatite znaajno porastao. Konvencija Ujedinjenih nacija o zakonu na moru (Zaliv Montego, 1982) More postaje sve vanije za trgovinu, saobraaj i isporuku resursa, to dovodi do potrebe kodifikovanja pravila korienja morske sredine za ljudske potrebe. Cilj Konvencije UN o zakonu na moru (UNCLOS) i sporazuma koji iz nje proizilaze je da se obezbijedi zatita mora i okeana, i unutar i izvan granica nacionalnih jurisdikcija, i zatita, racionalno korienje i razvoj resursa. Regionalne konvencije o moru ( Barselona, 1976) Kontinuirano zagaivanje regionalnih mora, ukljuujui i zagaenje sa kopna, koje kasnije uzrokuje gubitak biodiverziteta i propadanje ivotne sredine, predstavlja razlog sve vee zabrinutosti obalnih zemalja, jer su to problemi koji na dui rok mogu umanjiti njihov razvojni potencijal i negativno uticati na zdravlje ljudi. Cilj regionalnih konvencija o moru jeste da se rijee specifini problemi ivotne sredine preduzimanjem koordiniranih aktivnosti na moru od strane odreenih priobalnih zemalja. Akcioni plan ove Konvencije obuhvata dugoroan program istranih radova na zagaivanju Mediterana i monitoring koji e definisati izvore zagaenja, priobalna podruja i atmosferski prinos supstanci zagaivaa. Konvencija o zatiti i korienju prekograninih vodotoka i meunarodnih jezera (Helsinki, 1992) Poslednjih decenija je primjeeno dramatino pogoranje stanja vodotoka i jezera, uglavnom usled industrijskog razvoja, promjene korienih metoda u poljoprivredi i rastue urbanizacije. Isputanje opasnih supstanci u vode, eutrofikacija i acidifikacija voda, gubitak biodiverziteta i zagaenje morskih sredina, posebno u priobalnim oblastima usled zagaenja sa kopna, jesu tek neki primjeri tete koja se nanosi vodama. UN/ECE je ovo identifikovao kao ozbiljan regionalni problem koji zahtijeva jaanje nacionalnih i meunarodnih napora da se sprijee, kontroliu i eliminiu pomenuti negativni procesi radi dobrobiti ljudi i ivotne sredine. Cilj konvencije je jaanje saradnje meu dravama (na bilateralnom i multilateralnom nivou) s ciljem da se sprijei, kontrolie i smanji prekogranino zagaenje sa stacionarnih i nestacionarnih izvora. Konvencija tako|e ima cilj da promovie odrivo gazdovanje vodama, ouvanje vodenih resursa i ivotne sredine u cjelini. ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja -9-

Seminarski rad


Konvencija o saradnji radi zatite i odrivog korinja reke Dunav (Sofija, 1994) Dunav i njegove pritoke predstavljaju jedinstven eko-sistem sa brojnim vrijednim prirodnim oblastima. Dunav je vaan izvor vode za pie i vode za korienje u poljoprivredi, industriji, energetici i rekreaciji. U poslednjim decenijama prolog vijeka zabiljeeno je pogoranje kvaliteta dunavske vode. U istom periodu kad je ustanovljen porast koliine nutritijenata i opasnih supstanci pogorani su i ekoloki uslovi u srednjem i nizvodnom dijelu rijenog sliva. Kako Dunav drenira podruje od oko 817.000 kvadratnih kilometara i sa, otprilike, 85 miliona ljudi, propadanje rijenog bazena moe negativno uticati na stanovnike. Primjeene su i znaajne negativne promene kvaliteta vode u Crnom moru. Protokol voda i zdravlje (London, 1999) Protokol Voda i zdravlje definie sledee postulate : univerzalni pristup vodi za pie, bezbjeenje odvoenja upotrijebljenih voda za sve korisnike i odrivo korienje vodnih resursa. Meunarodno pravo Bez instrumenata meunarodnog prava teko bi bilo realizovati meunarodno priznate prioritete sadrane u ,,mekim pravnim instrumentima. Hijerarhija pravnih principa od predloenih ,,mekih zakona do potpuno pravno zasnovanih ,,vrstih dobro je poznata u meunarodnom pravu. Rezultati svih konferencija, procesa ili programa su razliiti ali najee se donose u obliku ,,mekih zakona (deklaracija) ili ,,strogih zakona (pakt, konvekcija, ugovor, protokol, sporazum). ,,Meki zakon nema obavezajui karakter i kod njega se koristi rije ,,treba a ne ,,mora. Jedno od osnovnih pravila meunarodnog prava je da su drave suvereni entiteti, koji posjeduju suvereno pravo da obavljaju svoje poslove po sopstvenom nahoenju, ukljuujui i eksploataciju sopstvenih resursa u skladu sa dravnom politikom u oblasti ivotne sredine. Preko instrumenata meunarodnog prava, kakvi su paktovi, drave dobrovoljno prihvataju odreena ogranienja svojih suverenih prava i uspostavljaju meusobna prava i obaveze u pitanjima od zajednikog interesa koja se mogu rjeavati iskljuivo zajednikim delovanjem meunarodne zajednice. Osnovni meunarodni ugovori (paktovi), koji su osnova meunarodnog prava u oblasti ivotne sredine, esto se nazivaju Multilateralni ugovori o ivotnoj sredini (MEA ugovori). MEA ugovori ukljuuju neke specifine obaveze za ostvarenje konkretnih rezultata i/ili druge uoptenije obaveze u nainu ponaanja, kao na primer, definisanje procedura za izradu procene uticaja na ivotnu sredinu, sisteme monitoringa ili uee u razmjeni informacija i tehnologija, unapreenju obrazovanja, obuci ili informisanju javnosti. Osnovni razlog da se postane zemlja potpisnica nekog instrumenta jeste da se omogui usvajanje pravnog okvira koji takav instrument uspostavlja radi svrsishodne implementacije. Uee u nekom meunarodnom ugovoru takoe omoguava odreenoj ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 10 -

Seminarski rad


zemlji pristup fondovima iz finansijskih mehanizama koje taj instrument uspostavlja, ukoliko se takavmehanizam uspostavlja, i/ili fondovima iz razliitih izvora meunarodnih ili bilateralnih programa pomoi. Manje razvijenim zemljama lanicama nekog meunarodnog ugovora obino se omoguava povoljniji pristup relevantnim tehnologijama. Instrumenti politike ivotne sredine Politika u oblasti ivotne sredine predstavlja skup principa i aktivnosti koje neka drava, zajednica, pa ak i kompanija usvaja radi zatite ili ouvanja komponenata ivotne sredine i/ili odrivog korienja prirodnih resursa. Instrumenti koji doprinose politici u oblasti ivotne sredine mogu biti direktno usmjereni na ouvanje ivotne sredine (Zakon za ouvanje prirodnih resursa), ili uticati na integraciju zanimanja za ivotnu sredinu u aktivnostima nevladinih sektora (procjena uticaja na ivotnu sredinu). Zavisno od karakteristika, instrumenti se mogu primijeniti na razliitim nivoima uprave: nacionalnom, reginalnom ili lokalnom. Postoje jo i opti instrumenti koji se ne bave direktno ivotnom sredinom. Oni se odnose na oporezivanje, pravosue, dostupnost infomacija, prostorno planiranje a imaju sektorsku implikaciju. Tu su i specifini sektorski instrumenti, od kojih se neki bave direktno ivotnom sredinom a neki indirektno, preko nekog drugog sektora kao poljoprivreda, energetika, industrija itd. Kategorije instrumenata za sprovoenje nacionalne politike u oblasti ivotne sredine su: - Planski instrumenti strateki (strategije, planovi, i programi) i upravljaki: - Zakonski instrumenti (zakoni, propisi, uredbe, ukazi) - Ekonomski instrumenti (dozvole, porezi i naknade, finansijske olakice, finansijske stimulacije, subvencije) - Instrumenti za procjenu uticaja na ivotnu sredinu (projekti procjene) - Instrumenti za monitoring i analizu realizacije (mjerenja, izvjetavanja i analize) - Instrumenti upravljanja ivotnom sredinom koji se primjenjuju u organizacijama (EPI, EA, EMA) Zakonodavstvo o ivotnoj sredini (vodi kao njenom segmentu) je svaki oblik zakona koji se bavi ouvanjem, zatitom, ili obnavljanjem ivotne sredine (vode). Zakonodavstvo zabranjuje ili kontrolie eksploataciju prirodnih resursa i kontrolie zagaenje . Pravo Evropske Unije u oblasti ivotne sredine U Evropskoj Uniji (EU) zakonodavstvo, koje zajednikim imenom oznaavamo kao acquis communautaire, predstavlja specifian oblik nadnacionalnog prava sa nekim karakteristikama nacionalnog prava. Ono priznaje vie oblika zakonskih instrumenata, od kojih svaki ima drugaiju zakonsku snagu i odnosi se na razliite ciljane institucije. Propisi (regulations) jesu pravne norme koje se primenjuju direktno u zemljama lanicama i imaju prednost nad nacionalnim zakonodavstvom, pa time ne zahtevaju ni jedan oblik prenoenja u nacionalno zakonodavstvo. ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 11 -

Seminarski rad


Direktive (directives) nisu direktno primenjive; meutim, one su obavezujue za zemlje lanice u odnosu na ciljeve koje treba ostvariti, a nacionalnim organima ostavljaju izbor oblika i metoda. One obuhvataju obaveze zemalja lanica da odreene odredbe integriu u nacionalno zakonodavstvo u odreenom vremenskom roku. Takvo prenoenje ini da su direktive zakonski obavezujue za zemlje lanice i omoguava usklaivanje razliitih nacionalnih pravnih sistema. Odluke (decisions) odnose se na specifina pitanja i one su pravno obavezujue za one institucije na koje su naslovljene, npr., pojedine zemlje lanice, firme ili pojedince. Preporuke i miljenja (recommendations, opinions) pravno su neobavezujui tekstovi koji slue kao smjernice za institucije EU i zemlje lanice EU. U nekim sektorima ivotne sredine, zakonodavstvo ima oblik direktive uz koju postoji niz relevantnih direktiva koje se zajedniki zovu direktive-sestre. Dok okvirne direktive definiu regulatorne sisteme ukljuujui rukovodee principe, institucionalni okvir, nadlenosti i odgovornosti ukljuenih subjekata, procedure, rokove, itd., direktive-sestre definiu specifinije i kratkoronije parametre regulatornog sistema na primer, granine vrednosti ili spiskove relevantnih supstanci. Cilj zakonodavstva u vezi sa vodama jeste da se obezbijedi odrivo korienje vode u EU, ukljuujui ostvarenje dobrog statusa povrinskih i podzemnih voda sa stanovita ivotne sredine, kvaliteta i koliina. Zakonodavstvo postavlja sveobuhvatan sistem gazdinstva nad vodama, koji od zemalja lanica zahtijeva da uvedu adekvatne administrativne strukture, planiranje i monitoring. Zakonodavstvo takoe definie standarde kvaliteta za opte povrinske i podzemne vode, kao i vode za specifine primene (npr. za pie ili rekreativno plivanje), standarde za emisiju odreenih polutanata (npr. nitrata ili opasnih supstanci), i tehnoloke standarde (npr. za preiavanje komunalnih otpadnih voda). Neke Direktive Evropske Unije koje se odnose na vode Poeci evropske politike u vezi voda datiraju od 70ih godina, od usvajanja programa i pravno obavezujue zakonske regulitive. Od tada do 2000 godine politika o zatiti voda sprovodila se preko Akcionih programa za zatitu ivotne sredine i zakonske regulative. Moe se rei da su postajale tri faze razvoja zakonske regulative: I faza, period od 1975 do 1989 godine : Direktiva 75/440/EEC se odnosi na kvalitet povrinskih voda namijenjenih za pripremu voda za pie. Cilj Direktive je da se obezbijedi odgovarajui kvalitet voda rijeka, jezera kako bi se mogli da se koriste kao izvori vode za pie. Direktiva 76/160/EEC se odnosi na kvalitet vode za kupanje. Uspostavljen je set standarda kvaliteta vode za kupanje u pogledu fizikih, hemijskih i mikrobiolokih pokazatelja.

________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 12 -

Seminarski rad


Direktiva 76/464/EEC ( dopunjena Direktivom 2006/11/EC) o zagaenju vodenih ekosistema uzrokovano pojedinim opasnim supstancama zahtijeva eliminaciju, redukciju zagaenja, a svojim poddirektivama postavlja seriju standarda (granine vrijednosti i ciljeve kvaliteta voda) za date supstance. Direktivom su date dvije liste opasnih materija koje se isputaju u povrinske vode. U cilju da se osigura efektivna zatita vodene ivotne sredine Unije, neophodno je ustanoviti prvu listu, takozvana Lista I, pojedinih supstanci odabranih uglavnom na bazi njihove toksinosti, otpornosti na razgradnju i bioakumulacionih karakteristika, uz izuzetak onih koje su bioloki bezopasne ili koje se brzo konvertuju u supstance koje su bioloki bezopasne i drugu listu, takozvanu Listu II, u kojoj su supstance koje imaju uticaj na vodenu ivotnu sredinu, koji moe biti ogranien na odreeno podruje i koji zavisi od karakteristika i lokacije vode u koju se isputaju, gdje za svako isputanje ovih supstanci treba da postoji dozvola sa naznaenim emisionim MDK ( maksimalno dozvoljenim koncentracijama). Emisija supstanci sa Liste 1 postepeno treba da se eliminie, a emisija supstanci sa Liste 2 da se smanji. Lista 1 sadri odreene supstance koje pripadaju sledeim grupama supstanci 1. organohlorna jedinjenja i supstance koje mogu formirati takve komponente u vodenoj ivotnoj sredini, 2. organofosforna jedinjenja, 3. organokalajna jedinjenja, 4. supstance za koje se dokazano zna da posjeduju kancerogeni efekat 5. iva i njena jedinjenja, 6. kadmijum i njegova jedinjenja, 7. postojana mineralna ulja i ugljovodonici naftnog porijekla i 8. postojana sintetika jedinjenja koja mogu da plutaju pa povrini, zaostaju u suspenziji ili potonu i koja onemoguavaju upotrebu voda. Listi II pripadaju sledei metaloidi i metali i njihova jedinjenja 1. 2. 3. 4. 5. cink bakar nikal hrom olovo 6. selen 7. arsen 8. antimon 9. molibden 10. titan 11. kalaj 16.vanadijum 12.barijum 17. kobalt 13. berilijum 18. talijum 14. bor 19. telur 15. uran 20. srebro

Poddirektive (kerke direktive) Direktive 76/464/EEC su , pored ostalih su i iva iz hlor-alkalne elektrolize (82/176/EEC) iva iz ostalih sektora (84/156/EEC) Kadmijum (83/513/EEC) Poddirektivama su specificirani limiti za razliite vrste procesnih i industrijskih sektora. Njima su odreene granice do kojih treba da se smanji koncentracija tih supstanci u efluentu do odreenog vremena. Tako je za ivu iz hlor-alkalne elektrolize to ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 13 -

Seminarski rad


koncentracija do 0.05 mg/l efluenta ili do maksimalno 5 g/t iskoriene ive do 1.jula 1989, za ivu iz ostalih sektora do 1. jula 1986. mjeseni ispust treba svesti na 50 g/l, a za kadmijum do 0,2 g/l otpada, do 1.1.1989. Direktiva 77/795/EEC koja utvruje zajedniku proceduru razmjene informacija o kvalitetu povrinskih slatkih voda. Direktiva 78/659/EEC se odnosi na kvalitet vode namijenjene gajenju riba. Ustanovljen je minimum uestalosti uzorkovanja, metode analiza i vrste fizikih i hemijskih parametara. Direktiva 79/923/EECse odnosi na kvalitet vode za gajenje koljki. Definisani su fiziki, hemijski i mikrobioloki parametri. Direktiva 80/68/EEC koja se odnosi na zatitu podzemnih voda od zagaenja. Direktiva 80/778/EEC koja se odnosi na kvalitet vode koja se namjerava koristiti za ljudske potrebe. Direktiva 82/278/EEC se odnosi na dispoziciju otpadnog mulja. II faza, period od 1990 do 1994 godine: Di rektiva Saveta broj 91/271/EEC o preiavanju komunalnih otpadnih voda zahtijeva od zemalja lanica da obezbijede prikupljanje i preiavanje prikupljenih komunalnih otpadnih voda. Opti zahtev je sekundarno preiavanje, osim za odreene priobalne oblasti, za koje moe da bude dovoljno primarno preiavanje. Direktiva predvia rokove u kojima je potrebno realizovati odgovarajue sisteme za sakupljanje i preiavanje, najprije u veim a kasnije u manjim aglomeracijama, ali najkasnije do 2005. godine. Zemlje lanice su obavezne da identifikuju osjetljive oblasti one u kojima su vodene povrine eutrofine, imaju slabu razmjenu voda, ili se koriste za crpljenje pitke vode. U osjetljivim oblastima, zahtevi su stroi. Najprije je potrebno obezbediti sisteme prikupljanja i preiavanja i primjenjivati tercijarno preiavanje. Direktiva takoe zahtijeva da se industrijske otpadne vode, koje se isputaju u komunalne sisteme za preiavanje, prethodno preiste u predtretmanu, tako da voda koja se isputa iz postrojenja nema negativan uticaj na ivotnu sredinu i da mulj moe bezbjedno ponovo da se koristi ili odlae. Direktiva zahteva od zemalja lanica da uspostave odgovarajua tijela za administraciju i monitoring, ukljuujui i izdavanje dozvola za isputanje komunalnih otpadnih voda u recipijente i odlaganje mulja. Direktiva Saveta broj 91/676/EEC o zatiti voda od zagaenja nitratima iz poljoprivrednih aktivnosti ima za cilj spreavanje i smanjenje zagaenja nitratima. Ona zahtijeva od zemalja lanica da usvoje Kodeks dobre poljoprivredne prakse, koji se bavi pitanjima o uzrocima zagaenja voda iz poljoprivrednih izvora. Iako se Kodeks primenjuje po principu dobrovoljnosti, zemlje lanice treba da definiu program koji ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 14 -

Seminarski rad


obuhvata obuku i informisanje poljoprivrednika radi promovisanja primjene Kodeksa. Zemlje lanice su obavezne da identifikuju zone osjetljive na zagaenje od nitrata, npr., povrinske vode namijenjene preradi u vodu za pie, rezervoare podzemnih voda sa viim sadrajem nitrata, ili vodene povrine sklone autrofikaciji. Zemlje lanice su obavezne da usvoje akcione programe koji obuhvataju mjere za primenu Kodeksa dobre poljoprivredne prakse i druge mere neophodne za smanjenje i spreavanje zagaenja od nitrata. Zemlje lanice su takoe obavezne da prate sadraje nitrata u vodenim povrinama u skladu sa specifikacijama definisanim u Direktivi kako bi identifikovale osjetljive oblasti i analizirale rezultate preduzetih akcionih programa. III faza, period od 1995 godine: karekterie se pistupom zajednikog integralnog upravljanja vodama. Kako su pojedine lanice EU i interesne grupe teile da odbrane interese svog nacionalalnog ekonomskog razvoja i imale razliite i esto suprostavljene pogled na korienje i zatitu voda. Evropska komisija je imala za cilj integraciju razjedinjenog zakonodavstva. Detaljan pregled meusobnih nacionalnih slaganja po pitanju zahtijeva sa programom monitoringa izmeu zemalja lanica, kao i slaganja sa postojeim Direktivama objavljen je od strane Evropske agencije za zatitu ivotne sredine, EEA. Direktiva broj 2000/60/EC Evropskog Parlamenta i Saveta o uspostavljanju okvira za aktivnosti zajednice u oblasti politike voda ima sledee ciljeve: spreavanje propadanja kao i poboljanje statusa vodenih eko-sistema; unapreenje dugorone zatite raspoloivih vodenih resursa; obezbjeenje postepenog smanjenja zagaenja povrinskih i podzemnih voda; doprinos ublaavanju poplava i sua. Konkretnije, za povrinske vode, ciljevi Direktive su sledei: spreavanje propadanja statusa svih vodenih povrina; zatita i obnavljanje dobrog statusa vode, kako je definisano Direktivom u svim prirodnim vodenim tijelima do 2015. godine; zatita i unapreenje dobrog ekolokog potencijala i dobrog hemijskog statusa u svim vjetakim i znaajno izmenjenim vodenim povrinama do 2015. gdoine; ukidanje isputanja prioritetnih opasnih supstanci i postepeno smanjenje drugih prioritetnih supstanci. Za podzemne vode ciljevi su sledei: spreavanje propadanja svih podzemnih voda; zatita i obnavljanje dobrog statusa podzemnih voda, kako je definisano Direktivom za sve podzemne vode do 2015. godine; revizija svih znaajnih poveanja koncentracija polutanata koje potiu od ljudskih aktivnosti. Cilj je da se do 2015. godine postigne potovanje svih standarda za zatiene oblasti. Direktiva zahtijeva uspostavljanje administrativnih jedinica i nadlenih organa na bazi rijenih slivova. U svakom rijenom slivu nadleni organ analizira karakteristika sliva i uticaj ljudskih aktivnosti na status vodenih povrina, i vri ekonomsku analizu korienja vode. Za svaki rijeni sliv zatim se odreuje i usvaja program mjera i plan za upravljanje ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 15 -

Seminarski rad


rijenim slivom, uz potovanje pravila o informisanju i konsultovanju javnosti. Osnovne mjere usmerene na ostvarenje ciljeva Direktive su sledee: primjena zakonodavstva Evropske zajednice u oblasti politike voda; mjere usmerene na pokrie trokova za usluge isporuke vode i uvoenje ekonomskih podsticajnih mera za efikasnije korienje vode; mjere usmerene na potovanje zakona u vezi sa vodom za pie, ukljuujui obezbjeenje kvaliteta vode namenjene za pie; kontrola korienja povrinske i podzemne vode, ukljuujui izdavanje odobrenja za korienje; kontrola vjetakog popunjavanja i jaanja poveanja volumena podzemnih voda; kontrola zagaenja iz poznatih izvora (point source pollution), ukljuujui zabranu ili odobrenje za njihovo isputanje u povrinske vode; kontrola zagaenja iz difuznih izvora, ukljuujui zabrane, ovlaenja, ili registraciju aktivnosti koje uzrokuju prodor polutanata u vodene povrine; mjere kojima se obezbjeuje da hidromorfoloki uslovi budu postojani, sa definisanim, dobrim ekolokim statusom ili dobrim ekolokim potencijalom; mjere za eliminaciju zagaenja po prioritetu supstanci; mjere za spreavanje sluajnih zagaenja. Direktiva predvia da Evropska komisija usvoji spisak prioritetnih opasnih supstanci i spisak prioritetnih supstanci. Taj spisak definie supstance koje predstavljaju znaajnu opasnost za vodenu sredinu. Na njih se primjenjuju mjere iji je cilj postepeni prestanak ili postepeno smanjenje isputanja u vodene povrine, kako je ranije opisano. Meunarodne organizacije Praenje kontrole kvaliteta voda uslovilo je niz aktivnosti koje su omoguile osnivanje organizacija, komisija i komiteta meunarodnog karaktera, koje su nakon mnogobrojnih dogovora sa politikom, a kasnije na ekspertnom nivou donijele vei broj sporazuma, protokola i odredbi iz oblasti kontrole kvaliteta voda. Kontrola kvaliteta voda primjenjuje se kroz sledee meunarodne organizacije: - Globalni monitoring ivotne sredine kroz oganizacije UNEP, WHO, WMO, UNES, - Evropska agencija za okolinu - EEA, - Organizacija za ishranu i poljoprivredu FAO.

Crna Gora i meunarodna saradnja u oblasti ivotne sredine Od sticanja nezavisnosti, Crna Gora je zadrala strateki cilj da postane lanica Evropske unije. Ovaj dugoroni cilj mora se ostvariti kroz harmonizaciju njenog zakonodavstva sa 145 dokumenata u oblasti zatite ivotne sredine. To zahtijeva i efikasnu implementaciju ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 16 -

Seminarski rad


principa meunarodne politike u oblasti ivotne sredine i implementaciju meunarodnih sporazuma i konvencija uz uvaavanje nacionalnih potreba i specifinosti. Obzirom na obaveze koje proizilaze iz procesa EU integracija i implementacije medjunarodnih ugovora i konvencija koje su ratifikovane u dosadanjem periodu, kao i velikog broja novih kojim treba pristupiti, posebno konvencija Ujedinjenih Nacija i Savjeta Evrope, panja se i posveivala unapreivanju postojee institucionalne organizacije i izgradnji operativnih i tehnikih kapaciteta za uspostavljanje i primjenu nacionalnih standarda u skladu sa zahtjevima meunarodnih konvencija i ugovora. Zatita ivotne sredine predstavlja jedan od najznaajnih segmenata meunarodne politike, te je potrebno kroz mehanizme saradnje sa medjunarodnim subjektima i nacionalnu politiku zatite ivotne sredine i pojedine sektorske politike omoguiti punu afirmaciju odrivog razvoja Crne Gore i stvoriti uslove za realizaciju ustavnog odreenja o Crnoj Gori ekolokoj dravi. Najvanije aktivnosti na globalnom nivou u oblasti zatite ivotne sredine odvijaju se pod okriljem Ujedinjenih Nacija. Stoga je pristupanje (18. 6. 2006.g.) i aktivno sudjelovanje u aktivnostima UN agencija i tijela od sutinskog znaaja za izgradnju nacionalnih kapaciteta i uvoenje meunarodno prihvaenih normi u nacionalni okvir. Crna Gora je 11. 5. 2007. godine primljena u punopravno lanstvo Savjeta Evrope. U kontekstu zatite ivotne sredine Crne Gore, od posebnog je znaaja sticanje punopravnog lanstva u sljedeim agencijama i oganizacijama: - Programu za ivotnu sredinu Ujedinjenih Nacija (UNEP), - Programu za razvoj Ujedinejnih Nacija (UNDP), - Organizaciji za industrijski razvoj Ujedinjenih Nacija (UNIDO), - Ekonomskoj komisiji za Evropu Ujedinjenih Nacija (UNECE), - Organizaciji Ujedinjenih Nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO), - Meunarodnoj agenciji za atomsku energiju (IAEA), - Komisiji za odrivi razvoj Ujedinjenih Nacija (UN CSD), - Globalnom fondu za ivotnu sredinu (GEF). Oekuje se regulisanje lanstva Crne Gore u Evropskoj agenciji za zatitu ivotne sredine (EEA). U kotekstu saradnje na regionalnom i subregionalnom nivou od znaaja je saradnja sa sljedeim organizacijama: - Evropskom agencijom za zatitu ivotne sredine (EEA), - Mediterasnkim akcionim planom u okviru UNEP-a (UNEP/MAP), - Evropskom agencijom za rekonstrukciju (EAR), - Mediteranskom komisijom za odrivi razvoj (MCSD), - Regionalnim centrom za ivotnu sredinu (REC), kao i u kontekstu brojnih regionalnih inicijativa: - Jadransko-jonske inicijative (JJI), - Centralno-evropske inicijative (CEI), - Inicijative za zatitu ivotne sredine i bezbjednost (ENV SEC inicijativa). ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 17 -

Seminarski rad


Meunarodnu saradnju Crne Gore u oblasti zatite ivotne sredine karakterie i intenzivna saradnja na bilateralnom nivou. Pored saradnje u regionalnim okvirima, na bilateralnom nivou potpisivanjem sporazuma o saradanji u oblasti zatite ivotne sredine uspostavljena je saradnja sa: Italijom, ekom, Makdonijom, Srbijom, Albanijom, Poljskom. Takoe, uspjena saradnja na bilateralnom nivou realizuje se Njemakom, Austrijom, Slovenijom, Norvekom, Finskom, Holandijom, panijom. Meunarode konevncije u oblasti zatite ivotne sredine, koje se esto nazivaju i multilateralni sporazumi predstavljaju kljuni instrument za usklaivanje nacionalnih kapaciteta sa medjunarodnim standardima i zahtjevima u sklopu sprovoenja politike zatite ivotne sredine na globalnom i regionalnim nivoima. Osnovni razlog za potpisivanje konvencija u oblasti ivotne sredine je usvajanje na nacionalnom nivou pravnog okvira koji se tim instrumentom uspostavlja na meunarodnom nivou, a koji omoguava izgradnju nacionalnih implementacionih kapaciteta kroz istovremeno angaovanje nacionalnih resursa i pristup fondovima iz finansijskih mehanizama dostupnih na meunarodnom nivou. Tokom 2007. godine preuzimanjem sukcesijom i/ili pristupanjem medjunarodnim ugovorima u oblasti zatite ivotne sredine, preuzeto je 20 konvencija/protokola/sporazuma koji su dio nacionalnog zakonodavstva u oblasti zatite ivotne sredine, a za iju implementaciju je odgovorno Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine. Utvreno je da je potrebno ratifikovati na nacionalnom nivou jo toliko konvencija. Konvencije u oblasti zatite ivotne sredine mogu se grupisati u konvencije koje su donijete u okviru UNEP-a, UNECE-a, UNESCO-a, Savjeta Evrope, i regionalne konvencije i sporazume. U predhodnoj godini ratifikovana su tri nova medjunarodna sporazuma: - Kjoto Protokol UN Okvirne konvencije o klimatskim promjenama, - Konvencija UN o borbi protiv dezertifikacije, - Konvencija o zatiti morske sredine i priobalnog podruja Sredozemlja. Najznaajniji projekti u oblasti ivotne sredine u Crnoj Gori ostvaruju se kroz saradnju sa brojnim medjunarodnim organizacijama, kao i u okviru regionalne i bilateralne saradnje. Globalni fond za ivotnu sredinu (GEF) je nezavisna finansijska organizacija koja obezbjeuje grant sredstva zemljama u razvoju za realizaciju projekata zatite ivotne sredine i odrivog razvoja. U cilju racionalnog korienja postojeih administrativnih kapaciteta, GEF kao nezavisni entitet realizuje svoju politiku preko tri implementacione agencije UNDP-a, UNEP-a i Svjetske Banke. Implementacione agencije pruaju podrku vladinom i nevladinom sektoru u razvoju, implementaciji i upravljanju GEF projektima. ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 18 -

Seminarski rad


GEF politika se realizuje, izmeu ostalog i u sljedeim oblastima: meunarodne vode,dugotrajni organski zagaivai (POPs), kao i u kontekstu realizacije meu sektorskih ciljeva : odrivo upravljanje hemikalijama. Najznaajniji projekti koji su do sada realizovani ili se realizuju u Crnoj Gori u oblasti zatite ivotne sredine realizuju se uz podrku GEF-a i to u oblastima: - upravljanje prekograninim ekosistemima, - upravljanje vodenim tokovima i jezerima, - upravljanje i zatita morskih eko-sistema - dugotrajni organski zagaivai. Regulativa u oblasti voda u Republici Crnoj Gori Kako na meunarodnom, tako i na naem nacionalnom nivou, oblast upravljanja kvalitetom voda regulisana je brojnim zakonima, uredbama, odlukama i pravilnicima. U naveem republikom propisu - Ustavu RCG Republika Crna Gora definisana kao ,,ekoloka drava, povrine 13.812 m2, od ega 1.5% ine vode. Sa prosjenim oticajem od 40 litara/s/km2, zapreminski izraeno oko 19,5 km3/god., Crna Gora spada u 4% svjetske teritorije sa najveim prosjenim oticajem. Imajui pri tome u vidu injenicu da se ak 95,3% vodotokova u Crnoj Gori formira u Republici, dakle sa izvoritem i slivnim podrujem na teritoriji republike, s pravom je u Nacionalnoj strategiji odrivog razvoja Crne Gore naglaeno da ,,... vodni resursi predstavljaju jedne od najznaajnijih prirodnih resursa kojima Crna Gora raspolae i veoma su vani sa stanovita odrivog razvoja, to predstavlja osnov za sveobuhvatnu zatitu ivotne sredine, samim tim i voda. U tom smislu neophodno je utvrditi prihvatljiva i ekonomski isplativa rjeenja trenutno aktuelnih pitanja za vode, jer ono ima kako kratkoroan tako i dugoroan uticaj na ivotnu sredinu i ljudsko zdravlje. Svi zakoni i pravilnici praktino reguliu pravni status voda, istraivanje, eksploataciju, primjenu, zatitu i uslove za pribavljanje saglasnosti, tehnikih i upotrebnih dozvola. Zakoni u Republici Crnoj Gori koji se odnose na vode su: - Zakon o vodama (Sl.list RCG, 25/81,27/81, 12/86 ,16/95, 22/95 ,27/07) - Zakon o vodosnadbijevanju i odvoenju otpadnih voda i deponovanju vrstog otpada sa podruja optina: Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar, Ulcinj i Cetinje (Sl.list RCG, 46/91) - Zakon o fluorisanju voda za pie (Sl.list RCG, 5/77, 29/89, 39/89, 48/91) - Zakon o klasifikaciji i kategorizaciji voda(Sl.list RCG, 14/96) - Zakon o ivotnoj sredini (Sl.list RCG, 12/96) ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 19 -

Seminarski rad


- Zakon o inspekcijskom nadzoru (Sl RCG,39/03)

Uredbe, pravilnici, odluke i programi koji se tiu voda su - Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl.list RCG, 2/07) - Uredba o osnivanju javnih institucija Centar za ekotoksikoloka istraivanja CG, (Sl.list RCG, 40/96) - Uredba o oporezivanju vezna za uticaj na ivotnu sredinu (Sl.list RCG, 14/97) - Uredba o procjeni uticaja zahvata na ivotnu sredinu (Sl.list RCG,14/97) - Program za sistematinu kvalitativnu i kvantitativnu analizu povrinskih i podzemnih voda za 1996. (Sl.list RCG, 30/96) - Program sistematskog testiranja kvaliteta voda u vodenim strukturama i javnim kupalitima ( Sl.list RCG, 22/96) - Odluka o kriterijumu, koliini i nainu plaanja kompenzacija za zatitu vode od polutanata, kompenzacije za materijal izolovan iz vodotoka i kompenzacija za korienje vodene strukture (Sl.list RCG,15/96) - Propisi o sadraju i metodama uvanja registra voda i registra povrinskih i podzemnih voda, konzumenata i polutanata, potoka i erozionih oblasti i strukture vode i biljaka (Sl.list RCG, 5/96, 19/96) - Upustvo o sadraju elaborata procjene uticaja zahvata na ivotnu sredinu (Sl.list RCG, 21/97) - Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent (Sl.list RCG, 10/97, 21/97) - Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pie (Sl. SRJ, 42/98) Crna Gora je ostvarila znaajan napredak u harmonizaciji svog zakonodavstva sa zakonodavstvom EU.u oblasti ivotne sredine. Sofisticirani zakoni su usvojeni 2005. godine i to vezano za : - integralno spreavanje i kontrolu zagaenja (IPPC), ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 20 -

Seminarski rad


- strateku procjenu uticaja na ivotnu sredinu (SEA), - procjenu uticaja na ivotnu sredinu (EIA), - buku i otpad, - vode, - zatitu vazduha. Zakoni koji su usvojeni od strane Skuptine RCG (decembar 2005.godine),a koji e se poeti primjenjivati 2008.godine: - Zakon o procjeni uticaja na ivotnu sredinu, - Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu, - Zakon o integrisanom spreavanju i kontrolisanju zagaivanja ivotne sredine. Drugi zakoni su u fazi izrade, ukljuujui : zakon o fondu za ivotnu sredinu, zakon o jonizirajuem zraenju i bezbjednosti od zraenja. Meutim, posebnu zabrinutost izaziva generalno loa primjena zakona. Kapaciteti za implementaciju zakona i strategija su oito nedovoljno razvijeni. Osnivanje Agencije za zatitu ivotne sredine, EPA, znaajno treba da ublai ovaj problem. Organi nadleni za sprovoenje politike u oblasti voda U skladu sa lanom 151 Zakona o vodama, poslove dravne uprave u oblasti voda vre Ministarstva - Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivredu, Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine, Minstarstvo zdravlja; nadleni organ uprave, nadleni organi lokalne samouprave i nadleni organ lokalne uprave. Vlada osniva, radi davanja predloga za odluivanje o strunim pitanjima i za strunu pomo u postupku donoenja odluka i pripreme propisa iz oblasti voda Savjet za vode, koji daje miljenja na predloge zakona i drugih propisa kojima se ureuju pitanja upravljanja vodama; daje miljenje na strateka rjeenja u nacionalnom programu i planovima upravljanja vodama; uestvuje u javnoj raspravi u fazi pripreme plana upravljanja vodama; prati realizaciju nacionalnog programa i planova upravljanja vodama; daje predloge za poboljanje uea javnosti u procesu planiranja, donoenja odluka i kontrole njihovog sprovoenja; daje predloge za edukaciju javnosti o znaaju vode kao prirodnog javnog dobra, o potrebi racionalizacije potronje vode i zatite vode i ulozi vodnih objekata u obezbjeenju usluga; daje predloge od znaaja za unaprjeenje stanja u oblasti voda. Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede, kroz Sektor vodoprivrede, predlae mjere politike u oblasti vodoprivrede; prati razvoj vodoprivrede, a naroito korienje voda, zatitu voda od zagaivanja, zatitu od tetnog dejstva voda; izgradnju, odravanje, rekonstrukciju vodoprivrednih objekata; izraivanje programa zatite voda od zagaivanja; izradu vodoprivrednih osnova i bilansa; izradu katastra voda i ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 21 -

Seminarski rad


vodoprivrednih objekata i postrojenja, bujinih tokova i protiverozivnih radova; izgradnju objekata vodosnadbijevanja u bezvodnim seoskim podrujima; izradu programa od tetnog dejstva voda; predlae donoenje zakona i drugih propisa iz oblasti vodoprivrede, prouava podnijetu dokumentaciju za izdavanje vodoprivredne saglasnosti i dozvola; vri nadzor nad izvoenjem investiconih objekata; sarauje sa drugim organima, naunim institucijama i realizuje obaveze iz oblasti vodorivrede prema drugim dravama. Odeljenje ispekcijskih poslova u okviru ovog Sektora vri poslove ispekcijskog nadzora nad izvravanjem zakona i drugih propisa u oblasti vodoprivrede. Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine kroz Sektor za zatitu ivotne sredine (Prema Zakonu o javnoj upravi(SL RCG br. 72/2006)) vri sledee poslove - zatita ivotne sredine; odrivo korienje prirodnih resursa, zatita prirode, nacionalni parkovi, zatiene oblasti i biodiverzitet, zatita vazduha, klime i ozonskog omotaa, zatita od tetnih efekata jonizujueg i nejonizujueg zraenja, zatita kvaliteta zemljita; EIA, SEA and IPPC; monitoring stanja ivotne sredine i registar zagaivaa; ekonomski instrumenti u oblasti ivotne sredine; upravljanje otpadom; izvoz,uvoz,transit i odlaganje opasnih supstanci, ukljuujui radioaktivne supstance; koordinacija optinskih infrastrukturnih sistema za otpadne vode; koordinacija regionalnih sistema vodosnabdijevanja i meunarodna saradnja na polju ivotne sredine. Novi pristup upravljanja vodenim resursima postavio je Crnoj Gori i nove zahtjeve za izmjene i dopune postojeih okvira i zakonodavnih osnova.U tom cilju decembra 2004.godine formirana je Uprava za vode, koja je sa resornim Ministarstvom za vodoprivredu u proteklom period pristipula implemnetaciji ciljeva Okvirne directive o vodama. Pripremljen je i usvojen novi Zakon o vodama 2007. godine koji je usaglaen sa zakonodavstvom EU i ratifikovanim meunarodnim konvencijama i deklaracijama, a na osnovu njega e se izraditi podzakonska akta. Obezbjeenje finansijskih sredstava za korienje voda na principima odrivog razvoja zahtijeva i novi tretman vode kao resursa je zadatak Uprave za vode.Voda mora postati ekonomska kategorija da bi se politika razvoja drutva uskladila sa politikom zatite voda i ekosistema. U tom cilju priprema se Zakon o finansiranju voda. Nadleni organ uprave u izvravanju poslova utvrenih zakonom priprema i strune osnove za odreivanje voda od znaaja za Republiku, nain kategorizacije i kategorije vodnih objekata i za propise, planove i programe koje na osnovu ovlaenja utvrenih ovim zakonom donose Vlada i Ministarstvo. Obavljanje strunih poslova u planiranju i upravljanju vodama nadleni organ uprave moe ustupiti specijalizovanim organizacijama, u skladu sa zakonom. Organi dravne uprave i organi lokalne samouprave duni su da u vrenju poslova obezbijede komunikaciju sa javnou, u skladu sa zakonom. Radi klasifikovanja voda, praenja i unaprjeenja vodnog reima, planiranja razvoja vodne infrastrukture i upravljanja vodama u Republici se uspostavlja vodni informacioni sistem. Monitoring voda - Vlada usvaja programe monitoringa. Od 2002.godine programi monitoringa voeni su od strane MTS, Hidrometeorolokog zavoda i CETI-ja. Monitoring voda se sprovodi na povrinskim i podzemnim vodama. Mjerna mrea ukljuuje 36 stanica na vodenim tokovima,10 na jezerima,10 na podzemnim rezervoarima i 19 na obali. Hidrometeoroloki zavod Crne Gore ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 22 -

Seminarski rad


Radi korienja i zatite povrinskih i podzemnih voda obavezno se prate kvalitativni i kvantitativni parametri voda. Ispitivanje kvaliteta i kvantiteta voda na profilima povrinskih i podzemnih voda i zatienih podruja utvrenim godinjim programom sistematskog ispitivanja kvaliteta vode, praenja stanja kvaliteta voda u odnosu na izvrenu klasifikaciju i kategorizaciju (l. 75 i 76 zakona), vri se sistematski. Organ dravne uprave nadlean za hidrometeoroloke poslove duan je da omogui korienje rezultata svim zainteresovanim pravnim i fizikim licima, bez naknade. Program sadri: broj i poloaj mjernih profila; nain i postupak ispitivanja kvaliteta voda; broj, obim i uslove u kojima se vri ispitivanje;sadrinu izvjetaja o utvrenom kvalitetu voda. organe. CETI - Sprovodi istraivanja na osnovu ad hoc zahtjeva (npr.otpadne vode; kontaminacija vode za pie, instalacije za snabdijevanje i tretman; kvalitet vode za pie; radioaktivnost u morskoj vodi i morskoj bioti). Institut za javno zdravlje je organ odgovoran za kontrolu kvaliteta vode za pie. Institut za biologiju mora, koji je dio Univerziteta Crne Gore,vri monitoring odreenog broja organskih zagaivaa i biolokih komponenti (morska trava,bentosne biocenoze,mikrobiota,biotoksini,itd) i nekih specifinih vodenih fenomena uzrokovanim zagaenjem(npr.eutrofikacija priobalnih morskih voda) u svrhu naunog istraivanja. Jedan od kljunih ciljeva Vlade je da se postigne konzistentna implementacija monitoringa kvaliteta vode u skladu sa Okvirnom direktivom o vodama Evropske Unije. Svijest ljudi o vodi kao prirodnom resursu, koji ve sada ne moe da zadovolji rastue potrebe stanovnitva za vodom za pie, je jedan od bitnih faktora u implementaciji holistikog pristupa upravljanju vodama. Analizirajui situaciju u Crnoj Gori moe se zakljuiti da je do sada veoma malo uinjeno na formiranju javne svijesti o potrebi tednje vode i zatite vode. Dobro osmiljenim aktivnostima i kampanjama, mogu se ,,relativno brzo da obizbijede eljene efekte. A ovo su zadaci koji su u predstojeem period postavljeni kao osnov djelovanja Uprave za vode. Zakon o vodama Crne Gore Osnovni Zakon koji u Crnoj Gori regulie zatitu voda je Zakon o vodama, koji je Ustavotvorna Skuptina Republike Crne Gore usvojila 8.maja 2007.godine, a stupio je na snagu objavljivanjem u Slubenom listu RCG, br.27/07. Ovim zakonom (lan 1.) ureuje se pravni status i nain integralnog upravljanja vodama, vodnim i priobalnim zemljitem i vodnim objektima, uslovi i nain obavljanja vodne djelatnosti i druga pitanja od znaaja za upravljanje vodama i vodnim dobrom. Zakon se sastoji iz 9 poglavlja, odnosno 175 lana : I - Opte odredbe ( l.1 l 5 .) II Vode i vodno dobro ( l.6 l17.) III Upravljnje vodama i vodni objekti ( l.18 l 132 .) IV Koncesije u oblasti voda i vodnog dobra ( l.133 l.140 .) V Organizacija prava i obaveza vlasnika i korisnika zemljita i vodnih objekata . ( l.141 l150.) VI - Organizacija upravljanja vodama( l.151 l. 160.) VII Nadzor ( l.161 l.163 .) ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 23 -

Seminarski rad


VIII Kaznene odredbe ( l.164 l.167.) IX Prelazne i zavrne odredbe( l.168 l.175.) Zakon o vodama primjenjuje se na (lan 2): povrinske i podzemne vode i zaslanjene vode ua rijeka koje se ulivaju u more; mineralne i termalne vode; vodno dobro; nalazita vode za pie u teritorijalnom moru; vode priobalnog mora od zagaivanja s kopna. Upravljanje vodama i vodnim dobrom (lan 3) vri se na nain kojim se: - sprjeava pogoravanje, titi i poboljava status vodenih (akvatinih) ekosistema, kao i kopnenih i movarnih ekosistema koji su direktno zavisni od vodenih (akvatinih) sistema; - bzbjeuje dbar status vda; - pdstie privrdni i drutvni razv; - titi i unaprjeuje ekosistem u cjelini kroz specifine mjere progresivnog smanjenja zagaenja prvenstveno prioritetno opasnim supstancama; - promovie driv krin vda zasnvan na dugrn zatiti rasplivih vdnih rsursa; - obezbjeuje progresivno smanjenje zagaivanja podzemnih voda i sprjeava njeno dalje zagaivanje; - doprinosi ublaavanju efekata poplava i sua; - doprinosi obezbjeenju odgovarajue kvalitetne povrinske i podzemne vode za potrebe odrivog, izbalansiranog i pravinog korienja vode; znaajnom smanjenju zagaivanja podzemnih voda; zatiti kopnenih i voda priobalnog mora; realizaciji ciljeva utvrenih odgovarajuim meunarodnim sporazumima; - obezbjeuju uslovi za u avnsti u postupku donoenja odluka koje se odnose na vode; - omoguava ispunn munardnih bavza u blasti vda; - izbjegavaju i rjeavaju sukobi interesa u zatiti i korienju voda. Zakon definie da se zatita voda od zagaenja sprovodi radi omoguavanja nekodljivog i nesmetanog korienja voda, zatite zdravlja ljudi, ivotinjskog i biljnog svijeta i zatite ivotne sredine( lan 72). Zatita voda od zagaenja sprovodi se zabranom, ograniavanjem i spreavanjem unoenja u vode opasnih i tetnih materija, kontrolom i zabranom rada brana i ustava na rijekama koje remete osnovne karakteristike vodotoka i preduzimanja drugih mjera za ouvanje i poboljanje kvaliteta, a u skladu sa planom za zatitu voda od zagaenja ( lan 77), koji donosi Vlada. Radi utvrivanja upotrebljivosti vode za odreene namjene vri se kategorizacija i klasifikacija vodotoka. Klasifikacijom voda se vri opta podjela u klase i odreuju se osnovni pokazatelji i granice njihovih dozvoljnih vrijednosti za pojedine namjene. Kategorizacijom vodotoka se vri razvrstavanje vodotoka,jezera i obalnog mora, odnosno stvaranje uslova za ivot stanovnitva i razvoj privrede. Predvia se da blii propis o klasifikaciji i kategorizaciji vodotoka ( lan75 i lan 76) donosi Vlada, to je uinjeno Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl.l. CG 2/07 ). Zakon o vodama ( lan 79) navodi zabrane aktivnosti u cilju zatite voda:unoenje opasnih i tetnih (otrovnih) materija iznad propisanih vrijednosti za kvalitet otpadnih voda, unoenje vrstih i tenih materija koje mogu zagaditi vodu, izazvati zamuljivanje, zaslanjivanje vode, taloenje nanosa, ugroziti korisnike i plovidbu, isputanje u javnu ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 24 -

Seminarski rad


kanalizaciju otpadnih voda koje sadre opasne materije iznad propisanih vrijednosti ili koje mogu tetno djelovati na mogunost preiavanja voda iz kanalizacije, itd. U cilju zatite, korienja i upotrebe povrinskih i podzemnih voda, kao i radi praenja zagaenosti voda , lanom 83, je predvieno sistematsko ispitivanje kvaliteta i kvantiteta povrinskih i podzemnih voda. Ministarstvo nadleno za poslove vodoprivrede uz predhodno miljenje Ministarstva nadlenog za poslove zatite ivotne sredine donosi program po kome se sprovodi sistematsko ispitivanje voda,to je u nadlenosti organa uprave nadlenog za hidrometeoroloke poslove. U skladu sa Zakonom o vodama u roku godinu dana od stupanja na snagu treba donijeti 10 propisa kao odluku ili uredbu iz nadlenosti Vlade RCG, kao nosilac je MPV a uesnik u poslu ( priprema strune osnove) je Uprava za vode i davanje miljenja od strane MZS ili Ministarstva zdravlja, Ministarstva pomorstva ili Ministarstva nadlenog za geoloke poslove. Iz nadlenosti MPV treba donijeti 22 pravilnika, nosilac posla je samo to ministarstvo, sa pripremom strune osnove od Uprave za vode i davanje miljenja i saglasnosti ministarstava zdravlja, zivotne sredine i ministarstva nadlenog za geoloke poslove. Iz nadlenosti drugih ministarstava treba da se donesu 2 pravilnika ministarstva nadlenog za poslove komunalnih djelatnosti i MPV u sardnji i ministarstva nadlenog za poslove zdravlja. Iz nadlenosti lokalne samouprave nadleni organ jedinice lokalne samouprave. Teki metali u vodama Zagaivanje podrazumijeva direktno ili indirektno unoenje supstanci ili toplote u vodu, vazduh ili zemlju, koje moe tetno djelovati na ljudsko zdravlje ili kvalitet ekosistema direktno zavisnih od vodenih ekosistema, odnosno kojima se oteuju materijalna dobra ili kojima se umanjuje ili utie na uobiajno i drugo legalno korienje ivotne sredine . Zagaiva je svaka supstanca koja moe da izazove zagaenje vode i koja je utvrena posebnim propisima. Zbog svog negativnog uticaja na ivi svijet i ekosistem u cjelini, tekim metalima posveena je posebna panja u zakonodavstvu koje se odnosi na njihove MDK, posebno u vodenim ekosistemima. Zbog visoke toksinosti EPA (Environmental Protection Agency) je proglasila berilijum (lak metal u tragovima) i ivu (teski metal u tragovima) za opasne, to znai da i najmanje izlaganje njima moe ugroziti zdravlje ovjeka. Devet drugih metala je takoe svrstano u opasne poto predstavljaju potencijalnu opasnost i moraju biti pod kontrolom: barijum, kadmijum, bakar, olovo, mangan, nikal, kalaj, vanadijum i cink. Od nabrojanih, svi osim mangana su metali u tragovima, a svi osim barijuma su teki metali. Za vie organizme Zn i Cu su esencijalni elementi i pozitivno dejstvo se podrazumijeva pri niskim koncentracijama. Teki metali, kao to su Pb, Hg, Cd, Fe, Cu, Mn, Ni, Ag i Be su prirodno prisutni u ivotnoj sredini, ali znaajnije koliine nastaju kao posledica emitovanja usled prirodnih i najveim dijelom antropogenih aktivnosti. U Crnoj Gori se trenutno koriste tri zakonska akta koja obrauju problematiku tekih metala u vodama. To su Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl.list RCG, 2/07), Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu kanalizaciju i ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 25 -

Seminarski rad


prirodni recipijent (Sl.list RCG, 10/97, 21/97) i Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pie (Sl. SRJ, 42/98). Svi ovi akti su u skladu sa zakonodavstvom EU i oslanjaju se na njihove normative. Posmatrajui ekosistem kao osnovu, u razmatranju i upravljanju ambijentalnim vodama sa akcentom na procjenu rizika za akvatine ekosisteme, u zemljama EU su propisani posebni limiti za kategoriju opasnih supstanci meu njima i pojedinih tekih metala - u vodi i sedimentima i konsekventno tome propisi o njihovoj emisiji ( Council Directive 76/464/EEC, Council Directive 86/280/EEC, Council Directive 88/347/EEC). Primjer holandskog zakonodavstva dat je u tabeli 1. Tabela 1 - Holandsko zakonodavstvo Paremetar Povrinske vode Povrinske vode ukupan sadraj rastvoreni sadraj (g/l) (g/l) Kadmijum 0.20 0.06 iva 0.03 0.005 Bakar 3.00 1.30 Nikal 10.0 7.00 Olovo 25.0 1.30 Cink 30.0 7.00 Hrom 20.0 2.00 Arsen 10.0 8.60 Podzemne vode rastvoreni sadraj (g/l) 0.40 0.05 15.0 15.0 15.0 65.0 1.00 10.0 Svei sedimenti (mg/kg) 2.00 0.50 36.0 35.0 530.0 150.0 380.0 55.0

Slijedei ekosistemski umjesto korisnikog pristupa u koncipiranju regulative o kvalitetu ambijetalnih voda u zemljama EU su u propise i monitoring ambijentalnog kvaliteta voda, osim fiziko-hemijskih i mikrobiolokih uvedeni i bioloki parametri, a okvir monitoringa je proiren na sediment i biotu. Posebno su apostrofirane rezistentne organske supstance (pesticidi, polihlorovani bifenili, policiklini aromati...) i teki metali koji se biokoncentriu u tkivima i prenose kroz lanac ishrane. Mnoge od ovih supstanci se adsorbuju na esticama sadranim u vodi i njihovim taloenjem koncentriu u rijenim sedimentima. S obzirom da je rijeno dno znaajan dio biotopa jednog vodotoka, ekosistemski pristup klasifikaciji namee potrebu definisanja kriterijuma za kvalitet sedimenta. Praenje kvaliteta ambijentalnih voda radi utvrivanja upotrebljivosti vode za odreene namjene vri se u skladu sa propisima Evropske Unije i zemalja bliskog okruenja. Na osnovu toga se vri kategorizacija i klasifikacija vodotoka. Klasifikacijom voda se vri opta podjela u klase i odreuju se osnovni pokazatelji i granice njihovih dozvoljnih vrijednosti za pojedine namjene. Kategorizacijom vodotoka se vri razvrstavanje vodotoka, jezera i obalnog mora, odnosno stvaranje uslova za ivot stanovnitva i razvoj privrede. Svaka zemlja lanica EU moe propisati otrije kriterijume od propisanih, zavisno od prirodnih uslova i faktora koji utiu na kvalitet vode na njenoj teritoriji i ciljeva koji se ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 26 -

Seminarski rad


ele postii. Norveka je kao cilj zacrtala dovoenje svih voda u klasu I i shodno tome propisala otrije kriterijume. U tabeli 2 je dat dio parametara koji se odnosi na teke metale definisanih klasa voda u Norvekoj. Tabela 2 - Norveko zakonodavstvo Akvatorija Parametar Jedinica mjere Rijeke i jezera Bakar Zink Kadmijum Olovo Nikal Hrom Gvoe Mangan g/l g/l g/l g/l g/l g/l g/l g/l Klasa I 1 16-40 > 100 > 40 > 0.4 > 0.15

Crnogorskim Zakonom o vodama predvia se da blii propis o klasifikaciji i kategorizaciji vodotoka (lan 75 i lan 76) donosi Vlada, to je uinjeno Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda (Sl.l.CG 2/07). Vode koje se koriste za pie i prehrambrenu industriju razvrstavaju se u 4 klase A, A1, A2, A3 u zavisnosti od kompleksnosti tretmana neophodnog za prevoenje voda predvienoj namjeni, slino kao u Direktivi 75/440/EEC. Za svaku od predvienih klasa date su granine vrijednosti 50 fiziki, hemijskih, mikrobiolokih i saprobiolokih parametara. Vode koje se mogu koristiti za ribarstvo i uzgoj koljki razvrstavaju se u 3 klase S, i C za gajenje salmonida, koljki i ciprinida, slino sa Direktivom 78/659/EEC i Direktivom 79/923/EEC. Za svaku klasu date su granine vrijednosti 10 hemijskih i biolokih parametara. Vode koje se mogu koristiti za kupanje su sve kopnene vode i priobalne morske vode i razvrstavaju se na 2 klase, K1 i K2, odline i zadovoljavajue na osnovu 2 mikrobioloka parametra (intestinalne enterokoke i Escherichia coli) i moraju da odgovaraju kvalitetu vode A1 odnosno A2 , kao u Direktivi 76/160/EEC. Pregled klasifikacije tekih metala naom Uredbom dat je u tabeli 3. Pored vrijednosti pojedinih parametara u Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji voda, u Prilogu I date su Referentne metode mjerenja parametara vode namijenjene za pie i prehrambenu industriju, a u Prilogu II i Prilogu III Referentne metode analiziranja i minimalna uestalost uzorkovanja i analiziranja parametara vode namjenjene za uzgoj riba, odnosno koljki. U Prilogu I navodi se da su referentne metode mjerenja tekih metala atomska apsorpciona spektrofotometrija (AAS) i/ili induktivno spregnuta plazma (ICPS), a za ukupni hrom i UV/VIS spektrofotometrija i jonska hromatografija. U Prilogu II kao metoda analiziranja i kontrole metala ( srebro, arsen, kadmijum, hrom, bakar, iva, nikal, olovo) navedena je AAS kojoj po potrebi prethodi koncentrisanje i/ili ekstrakcija, a minimalna uestalost uzorkovanja i mjerenja je jednom mjeseno. ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 27 -

Seminarski rad


U Prilogu III kao metoda analiziranja i kontrole metala (srebro, arsen, kadmijum, hrom, bakar, iva, nikal, olovo, cink) navedena je AAS kojoj po potrebi prethodi koncentrisanje i/ili ekstrakcija, a minimalna uestalost uzorkovanja i mjerenja je jednom u est mjeseci.

Tabela 3 - Klasifikacija tekih metala Parametar Jedinica A mjere Rastvoreno mg/l 0.05 gvoe Mangan mg/l < od GD Bakar mg/l 0.005 Cink mg/l 0.01 Bor mg/l 0.5 Berilijum mg/l 0.001 Kobalt mg/l 0.001 Nikal mg/l 0.002 Vanadijum mg/l 0.001 Arsen mg/l 0.001 Kadmijum mg/l 0.000 Ukupan hrom mg/l 0.000 Olovo mg/l 0.001 Selen mg/l 0.001 iva mg/l < od GD Barijum mg/l 0.1

A1 0.1 0.005 0.02 0.05 1 0.001 0.001 0.002 0.010 0.010 0.001 0.000 0.010 0.001 < od GD 0.1 0.3

A2 1.0

A3

0.01 0.05 1 1 0.005 0.010 0.050 0.020 0.050 0.005 0.05 0.05 0.010 0.0005 0.7

005 1 5 1 0.05 0.050 0.100 0.100 0.050 0.005 0.05 0.05 0.010 0.001 1

Porast stanovnitva i dinamian razvoj industrije uslovljavaju permanentni rast potronje vode, to sa druge strane dovodi do stalnog porasta koliine upotrijebljenih, otpadnih voda. Otpadna voda je voda koja je promijenila svoje fizike, hemijske ili bioloke osobine kao rezultat ljudske aktivnosti, a esto sadri opasne supstance koje su otrovne, postojane i podlone bioakumuliranju i druge supstance ili grupe supstanci koje ekvivalentno podiu nivo opasnosti. Zbog irenja industrijske proizvodnje, u otpadnim vodama pojavljuje se irok spektar zagaenja. Okvirna Direktiva Evropske zajednice (Council Directive 76/464/EEC) doneena u cilju eliminacije i smanjenja zagaenja ambijentalnih voda zajedno sa prateim propisima (daughter directives), treba postepeno da odredi granice emisija za pojedine opasne materije. Standardi nekih zemalja u ovoj oblasti dati su u tabeli 3.


Seminarski rad


Tabela 3. -Nacionalni standardi ili smjernice za kvalitet industrijskih efluenata koje se isputaju u povrinske vode- neorganske supstance zagaivai ( EWPCA, 1990) Parametri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ( g/m3) 0.1 0.050 0.5 0.5 0.05/0.1 0.4 1.0 0.1 0.1 Arsen 0.5 0.050 0.1 3.0 0.2 0.05/0.2 0.5 0.06 1.0 0.5 0.5 Olovo 0.005 0.0 0.1 0.02 0.005/0.01 0.1 0.009 0.2 0.1 0.5 Kadmijum 0.1 0.5 0.050 0.2 2.0 2.0 0.2/1.0 0.5 2.0 2.0 1.0 Ukupan hrom 0.1 0.2 0.1/0.5 0.1 0.1 0.1 0.05 Hrom (6+) 2.0 2.0 10/20 0.5 2.0 2.0 2.0 Gvoe 1.0 0.5 Kobalt 0.5 0.050 0.1 1.0 0.1 0.5/2.0 0.5 0.03 1.0 0.5 0.5 Bakar 0.5 0.050 0.2 3.0 2.0 0.5/1.0 0.08 2.0 2.01 1.0 Nikal 0.01 0.000 0.0 0.005 0.001/0.01 0.001 0.05 0.01 0.01 iva Srebro Cink Kalaj Barijum0.1 2.0 2.0 5.0 5 0.3 0.05 0.5 1.0 3.0 0.5 10 20 0.01/0.1 1.0/5.0 0.02 0.9 0.1 5.0 0.1 2.0 2.0 5.0 0.1 1.0 2.0 10.0

1. Austrija - Opti emisioni standardi (1990) 2. Belgija Emisioni standardi (1994) 3. Danska Opte nacionalne smjernice za emisiju (1974) 4. Holandija Smjernice iz 1974. godine 5. Italija Opti emisioni standardi 6. Maarska Nacionalni emisioni standardi (1984) 7. Njemaka Nacionalni emisioni standardi (1990) 8. Meksiko (1994) 9. Portugalija Nacionalni emisioni standardi (1990) 10. vajcarska Nacionalni emisioni standardi (1975) 11. Slovenija Emisioni standardi (1985) S obzirom na znaaj regulisanja dozvoljenih koncentracija opasnih i tetnih materija u otpadnim vodama koje se isputaju u prirodne vode, u Crnoj Gori je ova materija definisana Pravilnikom o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu kanalizaciju i prirodne recipijente (Sl.l. RCG 10/97). U tabeli 4 dat je pregled o tekim metalima iz ovog Pravilnika, i to sa ospekta dva razliita recipijenta.


Seminarski rad


Tabela 4 Otpadne vode Parametar Jedinica mjere Arsen mg/l Barijum mg/l Olovo mg/l Bor mg/l Kadmijum mg/l Ukupni hrom mg/l Cr6+ mg/l Gvoe mg/l Bakar mg/l Nikal mg/l iva mg/l Srebro mg/l Cink mg/l Kalaj mg/l Selen mg/l

Prirodni recipijent 0.05 4.0 0.2 1.0 0.01 0.5 0.0 1.0 0.5 0.5 0.005 0.1 1.0 0.3 0.01

Javna kanalizacija 0.1 4 0.5 2 0.1 0.5 0.0 2.0 1.0 1.0 0.01 0.1 2.0 2.0 0.1

S obzirom na znaaj koji ima za zdravlje ovjeka, voda za pie je detaljno obraena, posebno od strane WHO. Nova Direktiva o vodi za pie donijeta je u novembru 1998.godine (98/83/EC). U njoj su dati parametri koji su potpuno definisani , uz napomene o odstupanjima u odnosu na prethodni Predlog iz 1994. godine kao i izmjene u odnosu na Direktivu iz 1980. godine (80/778/EEC). U Aneksu 1, dijelu B date su koncentracije pojedinih hemijskih parametara. U tabeli 5 date su MDK pojedinih tekih metala koje propisuju Direktiva EU 98/83/EC, Smjernice WHO iz 1993.godine kao i odgovarajui Pravilnik Austrije.


Seminarski rad


Tabela 5 . Vode za pie Parametar Jedinica mjere Antimon Arsen Bakar Barijum Bor Cink Hrom, ukupni Kadmijum Mangan Molibden Nikal Olovo Selen iva g/l g/l mg/l mg/l mg/l mg/l g/l g/l g/l g/l g/l g/l g/l g/l

Direktiva EU 98/83/EC 5 10 2 1 50 5 50 20 10 10 1

Smjernice WHO iz 1993. god. 5 10 2 0.7 0.3 3 50 3 500 70 20 10 10 1

Pravilnik vode za pie 1993. god. Granica Standardna detekcije vrijednost 1 5 0.005 0.1 0.1 0.1 1 0.02 0.1 5 0.1 10 5 5 5 0.2 -

Austrije iz MDK 10 50 1 50 5 50 50 50 10 1

U Crnoj gori jo uvjek je na snazi Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pie (Sl. SRJ, 42/98) u kome su definisane koncentracije tekih metala koje su date u tabeli 6. U sledeoj koloni tabele 6 date su koncentracije istih parametara u vanrednim prilikama. Kao to se vidi MDK za arsen, olovo, ivu i hrom nisu pronijenjene jer oni pripadaju grupi kancerogenih i toksinih supstanci. Tabela 6 Voda za pie Parametar Jedinica mjere Arsen mg/l Barijum mg/l Olovo mg/l Bor mg/l Kadmijum mg/l Ukupni hrom mg/l Mangan mg/l Bakar mg/l Nikal mg/l iva mg/l Cink mg/l Selen mg/l Koncentracij a 0.01 0.7 0.01 0.3 0.003 0.05 0.05 2.0 0.02 0.001 3.0 0.01 Vanredne prilike 0.01 1.0 0.01 2.0 0.01 0.05 0.2 3.0 0.05 0.001 5.0 0.01


Seminarski rad


Posmatrajui uporedo zakonsku regulativu koja se primjenjuje u Crnoj Gori i EU, moe se konstatovati da postoji dobro slaganje ili ak stroiji kriterijumi za pojedine parametre u naem zakonodavstvu.


Seminarski rad


Literatura: Dalmacija.B.,2000.g., Kontrola kvaliteta voda u okviru upravljanja kvalitetom, PMF, Novi Sad; Ministarstvo zatite ivotne sredine i ureenja prostora, 2006.g Harmonizacija nacionalnog zakonodavstva sa propisima i standardima EU, Podgorica; Republika Crna Gora, 2007.god., Pregled stanja ivotne sredine, II izvjetaj, UNECE, Njujork i eneva; Steilner, A. et al., 2003.g. Vodi za dobro upravljanje u oblasti ivotne sredine UNDP RBEC; Slubeni list RCG 1/07 Ustav Republike Crne Gore Nacionalna strategija odrivog razvoja, Vlada Crne Core, Ministarstvo turizma i zatita ivotne sredine, 2007. god. Slubeni list RCG 27/07, Zakon o vodama Slubeni list RCG 2/07(2007), Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji povrinskih I podzemnih vodama Slubeni list SRJ 42/98, Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pie Council Directive on pollution caused by certain dangerous substances discharged into the aquatick envirnomentnof the Community 76/464/EEC Official Journal of the Europian Communities, 1976 Directive 2006/11/ec of the European Parliament and of the council on pollution caused by certain dangerous substances discharged into the aquatic environment of the Community - Official Journal of the European Union, 2006 Council Directive 84/156/EEC of 8 March 1984 on limit values and quality objectives for mercury discharges by sectors other than the chlor-alkali electrolysis industry, Official Journal ,1984 Council Directive on limit values and quality objectives for mercury discharges by the chlor-alkali electrolysis industry 82/176/EEC, Official Journal, 1982 ________________________________________________________________________ Predmet: Principi odrivog razvoja - 33 -

Seminarski rad


Council Directive on limit values and quality objectives for cadmium discharges 83/513/EEC, Official Journal, 1983 Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council establishing a framework for Community action in the field of water policy, Official Journal of the European Communities, 2000 htt://www.eur-lex.europa.eu htt://www.vlada.cg.yu htt://www.meteo.cg.yu htt://www.unep.org Agenda 21


politika zaštite životne sredine u oblasti zagadj (2)

Documents