politika oluşturma sürecinde analiz yöntemleri ... - oran · faktör analizi-2. faktör...

Politika Oluşturma Sürecinde

Analiz Yöntemleri, Etki Analizi ve Uygulama

Alanları

KAMİL TAŞCI

D A İ R E B A Ş K A N I

K A L K I N M A B A K A N L I Ğ I 2 0 . K AT K O N F E R A N S S A L O N U

Bu sunumda ifade edilen görüş ve değerlendirmeler kişiseldir, görev yaptığı kurum için bağlayıcı değildir.

Sunum Amacı ve İçeriğiAMACI: Bu sunumun amacı «sunumu yapan uzmanın bilgisi ve tecrübesi

sınırları içinde» «Etki Analizi» konusunu tanıtmak, uygulamalarına ilişkin bilgi vermektir.

Bilim ve Bilimsel Araştırma?

Bilimsel Araştırma Teknikleri?

Araştırma-Analiz Nedir?

Analiz Yöntemleri Nelerdir?

Etki Analizi Nedir?

Etki Analizinde Kullanılabilecek Yöntemler Nelerdir?

Türkiye Uygulamaları

Bilimin Kapsamı

İKİ KÜLTÜR?C.P. Snow

Edebi Entelektüeller

(EDEBİYAT-HUKUK-

SOSYOLOJİ)

Bilim Adamları (FİZİK-KİMYA-MATEMATİK-TEKNOLOJİ

EKONOMİ

Bilim ve AmacıBilim;

◦ Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak,

◦ Sistematik, düzenli bilgi

Amacı;◦ Bir problemi çözme isteğinden yola çıkarak,

◦ Evreni daha iyi bilmek, anlamak, insanlığın ve evrendeki dengeyi gözeterek tüm canlıların yaşam kalitesini artırmaktır.

Sistematik bir şekilde olay ve olgular arasındaki ilişkileri inceler ve düzeni çözmeye çalışır. Bilimsel sistematik;

◦ betimleme (Ne olduğunu tarif etme, bilimsel jargon, bilimsel birikime katkı),

◦ Anlama (Neden-Sonuç),

◦ Açıklama (Zaman-Mekan bağlamı) ve

◦ Tahmin Etmeyi kapsar.

Temel TanımlarHipotez: Gözlenebilir olaylara ilişkin mantıksal tahminlerdir. Doğruluğu deney, gözlem ve testlerle ispat edilmemiştir. Bilimsel araştırmalar bir hipotezi doğrulamak yada yanlışlamak için yapılır.

Bilimsel Kanun: Hipotezlerin geçerli ve güvenilir bilimsel yöntemlerle test edildikten sonra herkes tarafından kabul edilen genel-geçer bilgi haline denir.

Kuram (Teori): sistematik şekilde düzenlenmiş birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, kanunlar bütünüdür. Soyut düşünebilmeyi sağlar.

Paradigma: Belirli bir zaman dilimi içinde, bir grubun veya topluluğun düşünme biçimini etkileyen dünya görüşü, perspektif, model.

Nesnel Yargı: Bilimsel araştırma neticesinde bilginin kişi-bireye göre değil, herkesçe kabul edilebilecek şekildeki halidir. Sosyal bilimlerde bilimsel araştırmaların neticesinde nesnel yargı elde etmenin güç olduğu kabul edilse de, bilimsel çalışmaların objektif olması önemini korumaktadır.

Bilimsel AraştırmaAraştırma; bir gerçeği ortaya çıkartmak, bir sorunu çözümlemek ve elde verileri arttırmak için bilimsel yöntem ve tekniklerden faydalanarak yapılan düzenli, sistematik çalışma, yeni bilgi edinmenin bir yoludur.

Sosyal araştırmalar ise insanlar için, insanlar hakkında ve insanlar tarafından yürütülmektedir.

Bilgi edinmenin diğer yolları;◦ Deneyim (yaşayarak duyu organlarımızla elde ettiğimiz yeni bilgilerin,

zihinsel süzgeçten geçmesi sonucu vardığımız kanılar)

◦ Görüş Birliği (algılar yoluyla elde edilen bilginin başkalarına onaylatılması

◦ Uzman Görüşü (spesifik bir alanda birikim sahibi uzman/otorite’nin görüşüne başvurma)

◦ Mantıksal Çözümleme (eldeki kanıtlara dayalı yeni bilgi üretimi)

Bilimsel Yöntem ve ÖzellikleriBilimin problemleri çözme yöntemi araştırmalardır.

Bilimsel yöntem; bilgi üretmek ve değerlendirmek için kullanılan fikirler, kurallar, teknik ve yaklaşımlardır.

Bilimsel yöntem bilgi elde etmenin en sağlam yoludur.

Tümevarım: Tekil bir olaydan yola çıkarak genelleme yapmak amacıyla bilgi üretme şeklidir.

Tümdengelim: Genel bilgiden yola çıkarak, tekil bir olaya ilişkin sonuca ulaşmadır.

Bilimsel Araştırma Süreci

1• Araştırma Probleminin ve Soruların Tespiti

2• Literatür Taraması [Araştırma Problemine ilişkin

daha önceden yapılan çalışmaların analizi]

3• Hipotez Geliştirme [Çözüm konusunda tahminde

bulunma]

4• Hipotezi Test Etmek için Veri ve Yöntem Tespit

Etme

5• Verileri Toplama ve Analiz Etme

6• Sonucu Raporlama [Analiz sonucu elde edilen

bulgulardan Sentez’e ulaşma]

ARAŞTIRMA PROBLEMİİyi bir araştırma problemi aşağıdaki

niteliklere sahip olmalıdır.1. ORİJİNAL 2. ÖNEMLİ3. YENİLİK GETİRİCİ4. SINIRLANABİLİR

Üretilen bilimsel bilginin sahip olması gereken nitelikler:

Ölçülebilir, Gözlenebilir, Tekrarlanabilir, İletilebilir Olma’dır

Amacına Göre Araştırma Türleri

KeşfediciYeni Bilgi ve Alanı

İnceler, Ne sorusuna odaklanır…

Maddi verilere aşinalık sağlar

Koşulların genel resmini çizer

Yeni araştırmaların sorularını formüle eder

Yeni fikirler, hipotezler geliştirir.

Araştırma yapılıp yapılmayacağı kararına temel oluşturur.

Yeni veri bulma ve ölçme teknikleri geliştirir

Tanımlayıcı“Bir Alanı/ Sorunu/

Olguyu” Etraflıca Tanımlar…]

Ayrıntılı ve doğru resim oluşturur

Eski verilerin güvenirliğini test eder, yeni veri bulur

Yeni bir taksonomi veya sınıflandırma oluşturur

Nedensel bir süreci veya mekanizmayı belgeler

Bir durumun arkaplanını veya bağlamını raporlar

Açıklayıcı“Neden’e” ve “Kuram”a

odaklanır…Bir Kuramın varsayımını veya

ilkelerini test eder

Bir kuramın açıklamasını ayrıntılandırır veya zenginleştirir

Bir kuramı yeni konular veya başlıklara genişletir

Bir açıklamayı veya varsayımı destekler veya red eder

Konuları veya başlıkları genel bir ilkeyle bağlantılandırır

En iyi hangisinin açıklamayı gerekçeleriyle birlikte - belirlemek

Araştırma Türleri [Genel Sınıflandırma]

Hitap Ettiği Kesim/Hedef Kitle

Temel Araştırmalar

Uygulamalı Araştırmalar

1. Değerlendirme

2. Eylem

3. Sosyal Etki

Amaç

Keşfedici

Tanımlayıcı

Açıklayıcı

Zaman Boyutu

Kesitsel (CeterisParibüs)

Boylamsal

1. Zaman Serisi

2. Panel

3. Kuşak/Grup

Durum Çalışması

Veri Toplama ve Değerlendirme Teknikleri

Nicel Araştırma

Deneysel

Anket

Tepkisel Olmayan

1. İçerik Analizi

2. İkincil Analiz

3. Mevcut İstatistikler

Nitel Araştırma

Saha Çalışması

1. Etnografik

2. Katılımlı Gözlem

Tarihi-Karşılaştırmalı

Ekonomik-SosyalETKİ

ANALİZİ


ANALİZİ


ANALİZİ

EkonomikETKİ

ANALİZİ

ETKİ ANALİZİ

SosyalETKİ

ANALİZİ

AnalizBir yapı veya konuyu alt birimlerine ayrıştırmak, tanımlamak, birimleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yapılan işlemdir.

Amacı, öncelikle bir sorunu veya muhtemel etkileri/değişimi/dönüşümü tanımlamak/teşhis etmek ve bir SENTEZ (Politika)’e ulaşmaktır.

Mevcut Durum

Analiz

(Uygun Veri ve Yöntem

İle)

Sentez

(Politika)

Uygulama OlarakAnaliz YöntemleriKALİTATİF Yöntemler

Anket, Odak Grup, Birincil Veri, Açıklayıcı-

Kavram

İstatistik Yöntemler

Grubu

DeterministikYöntemler

Grubu

Regresyon

Zaman Serisi

Econometric

Panel Data

Faktör Analizi

Gravity

Girdi-Çıktı (I-O)

SHM (SAM)

F-SHM (FSAM)

HGD (CGE)

DS-HGD (DS-CGE)

STOKASTİKDeğişken - Rastsal

NON-STOKASTİKStatik

D-HGD (D-CGE)

Amaç:Seçilen Sınırlı Sayıda Değişken Arasında

Zaman ve/veya Konu(Teori)

Bağlamında İlişkiselliğiİncelemek

Amaç:Veri bir dönemde tüm

YAPIYI ve YAPININ tüm alt birimleri arasındaki

ilişkileri ortaya koymak.

KANDİTATİF Yöntemler

Determinist Yöntem: Bir sistemin/modelin aynı koşullar ve birimler ile benzer çıktıları üreteceğini varsayar.

S-HGD (D-CGE)

Farklılıkların Testleri İki Değişken Arası İlişki

Tek Grup İki Grup

NON-PARAME

TRİK

Nominal/ Sözde

• Ki-Kare • Ki-Kare • Ki-Kare

Ordinal/ Sıralama

• İşaret (sign) Testi

• Run Testi

• Mann Whitney U Testi

• Wilcoxon

• Kruskal-Wallis(3 veya daha fazla grup)

• Sperman Rank

Korelasyonu

PARAMETRİK

Interval / Aralık ve Rasyo/ Oransal

• T-test

• Z-test

• T-test

• Z-test

• ANOVA

(3 veya daha fazla grup)

• Regresyon

• Korelasyon

Merkezi-limit teoremine (örnek kitlenin normale yakınsaması) göre istatistiksel bir analiz yapmak için en az 30 veriye ihtiyaç duyulmaktadır.

İstatistiksel Teknikler

Hipotez TestiHipotez testi, hipotezin doğruluğunu test etmek yapılan testlerdir. Hipotez testinde takip edilen aşamalar aşağıdaki gibidir.

1. Null ve Alternatif Hipotezlerin Geliştirilmesi

2. Uygun Testin Seçilmesi

3. Anlamlılık Düzeyinin (alpha) Belirlenmesi

4. Veri Toplanması ve İlgili Test İstatistiğinin Hesaplanması

5. Test İstatistiğine İlişkin Olasılık Değerinin Belirlenmesi

6. Test İstatistiği için Kritik Değerin Belirlenmesi

7. Null Hipotezin Kabul veya Red Edilmesi

8. Bulguları Araştırması Problemi Açısından Yorumlanması

1. Kİ-KARE (χ2) TESTİ (Chi-Square Test)

2. KORELASYON ANALİZİ (Correlation)

3. REGRESYON ANALİZİ (Regression)

4. LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ (LogisticRegression)

07.04.2015 15

• χ2 testi , uyumluluk seviyesi testi olarak da ifade edilir. İki değişken arasında ilişkinin var olup olmadığını ve birbirinden bağımsız olup olmadıklarını test eder.

• Sadece ilişkilerin tespitinde değil, değişkenler arasındaki farklılıkların belirlenmesinde de kullanılır.

– İki yada daha çok grup arasında fark olup olmadığının testinde,

– İki değişken arasında bağ olup olmadığının testinde,

– Gruplar arası homojenlik testinde,

– Örneklemden elde edilen dağılımın istenen herhangi bir teorik dağılıma uyup uymadığının testinde (uyum iyiliği testi) kullanılır.

• χ2 testi frekans dağılımları üzerinden hesaplanmaktadır.

• Null Hipotezi Ho=değişkenler arasında ilişki yoktur» şeklindedir.2

hesap

olduğu durumda Null (yokluk) hipotezi reddedilir.

2

tablo>

İlişkiselliği İnceleyen İstatistiki Teknikler





07.04.2015 16

• Korelasyon Analizi; aralık ve rasyo seviyesinde ölçülmüş iki değişken arasındaki ilişkinin veya bağımlılığın şiddetini belirlemeye yönelik bir analiz tekniğidir. Bir “korelasyon katsayısı” ile aradaki ilişki betimlenir.

• Ölçülmeye çalışılan ilişki de doğrusallık aranmaktadır. Eğer ilişki doğrusallıktan farklı bir fonksiyona yakın ise korelasyon analizi ile tespit edilmesi zordur.






07.04.2015 17

Regresyon Analizi: Bir bağımlı değişken ile en az bir bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi inceler. Aşağıdaki amaçlar için kullanılır.

– Bağımsız değişkenlerin verili değerleri ile bağımlı değişkenlerin ortalama değerini tahmin etmek

– Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenler üzerinde etkisi olup olmadığını test etmek

– Bağımlı değişkenin gelecekte alacağı değeri tahmin etmek

Örnek ModelY = a + b1*X1 + b2*X2 + ... + bn*Xn + E

Y bağımlı değişkeni, X1, X2,…, Xp bağımsız değişkenleri, b1, b2, …,bp katsayı değerlerini, a sabit değeri ifade eder. E ise hata terimidir.

R2 ise bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkin açıklama düzeyidir. Regresyon analizinde dikkat edilmesi gereken hususlar kısaca: bağımlı değişkenin açıklanması belirli bir düzeyde hatayı barındırır ve bu hata rastsal bir değişkendir ve ortalaması sıfırdır. Hatalar kendi aralarında ve zaman içinde birbiriyle bağımlı değildir, yani otokorelasyon yoktur. Hata varyansı sabittir ve veriler arasında hiç değişmez, yani homoskedastik’tir-heteroskedastik değildir. Bağımsız değişkenler arasında anlamlı bir ilişki yoktur yani, multicolinearity durumu sözkonusu değildir. Hatalar normal dağılım gösterir.






07.04.2015 18

Bağımlı değişkenin kategorik olması durumunda kullanılır. Çoklu regresyonun özel bir türüdür. Logit analizi olarak da ifade edilir. Logit analizi iki grubun ayırt edilmesinde kullanılır. İkiden fazla grup için diskriminant analizi daha uygundur. Lojistik regresyonda tüm olasılık değerleri pozitiftir ve 0 ile 1 arasında değişir.Lojistik regresyon bağımlı değişkene ilişkin verilerin dağılımının bir ya da daha fazla bağımsız değişkenle doğrusal olmayan ilişki gösterdiğinin bilinmesi ya da beklenmesi durumunda özellikle yararlıdır.Odds: Odds başarı ya da görülme olasılığının “p”, başarısızlık ya da görülmeme olasılığına “1p” oranıdır. Odds ratio (OR): İki odds’un birbirine oranıdır. İki değişken arasındaki ilişkinin özet bir ölçüsüdür.Lojit: Odds ratio’nun doğal logaritmasıdır. Odds ratio asimetriktir. Doğal logaritması alınarak asimetrik hale dönüştürülür. Lojitkatsayıları (lojit) doğrusal regresyon analizindeki “b” katsayısının karşılığıdır. Paket programlar “b” katsayısının standart hatasını, anlamlılık için Wald istatistiğini, odds ratio ve odds ratio’nun güven aralığını vermektedir.


Faktör Analizi, birbiriyle ilişkisi olduğu düşünülen çok sayıda değişken arasındaki ilişkin yapısına ilişkin anlamlı ipuçları ortaya koymak amacıyla kullanılır. Faktör analizi tekniklerinin iki ana kullanım amacı bulunmaktadır:

1. Veri azaltma (Data reduction): Değişkenlerin sayısının daha az sayıda faktöre indirgenmesi

2. Kuram Geliştirme: Değişkenlerin kendi aralarındaki ilişkileri kullanarak yapıyı (structure) tanımlamak

Çok sayıda değişken daha az sayıdaki temel boyuta indirgenir. Karmaşık bir olgunun çok sayıda değişkenin anlamlı ilişkisini barındıran indirgenmiş boyutta ortaya çıkarılmasıdır. Faktör analizi durumsal olarak anın fotoğrafını çekmeyi hedefler. Değişkenlerin bağımlı yada bağımsız olarak sınıflandırılması sözkonusu değildir. Uygulama alanları:

(i) Değişkenler setinin temel boyutlarının(faktörlerin) ortaya konması,

(ii) Açıklayıcılığı yüksek olan faktörlerin tespiti,

(iii) İlişkisiz ve zayıf faktörlerin tespiti,

(iv) Belirgin ve öne çıka değişkenlerin belirlenmesidir.

Açıklayıcı (ilişki tespiti) ve Onaylayıcı (bilinen ilişkin test edilmesi) olmak üzere iki türü vardır.

1. FAKTÖR ANALİZİ

2. PROBLEM TANIMI

3. KORELASYON MATRİSİ OLUŞTURMA

4. FAKTÖR SAYISINI BELİRLEME

5. FAKTÖR EKSEN DÖNDÜRME

Faktör Analizi-1

EX-POST EKONOMİK ve

SOSYALETKİ

ANALİZİLERİNDE KULLANILABİLİR…

Temel Tanımlar:Xi = Ai1*F1+…+Aij*Fj+Vi*UiXi : Standardize edilmiş değişken,Aij : i değişkeninin j ortak faktörü üzerindeki etkisine ilişkin standardize edilmiş regresyon katsayısı F : Ortak faktörVi: i değişkenine ilişkin eşsiz(unique) faktörUi: ortak faktör sayısıFi=Wi1*X1+…+Wij*XjFi: i.faktörün tahminiWij: ağırlık veya faktör skoru katsayısıj : değişken sayısıAçıklanan Varyans: Faktör analizince açıklanan toplam varyansın herbir faktörce açıklanan kısmını göstermektedir. Faktör yükleri: Faktör ile orijinal değişken arasındaki korelasyon. Kaiser-Meyer-Olkin(KMO) örneklem yeterlik testi: Faktör analizinin uygunluğunu gösteren indistir. KMO 0,5-1.0 arasındaki değerleri kabul edilebilirdir. Eigenvalue: Açıklanan toplam varyansın bir faktör tarafından açıklanan kısmıdır. Scree test : X ekseninde faktörler ve Y ekseninde özdeğerleri içeren bir grafiktir. Her bir faktörün açıklama yeteneğini gösterir.

07.04.2015 20


2. PROBLEM TANIMI




Faktör Analizi-2

Faktör analizinin amacının ve analizde kullanılacak değişkenlerin teori, mevcut araştırmalar ışığında belirlendiği aşamadır.

Analizde kullanılacak veriler en az aralık veya rasyo seviyesinde olmalıdır.

Örnek büyüklüğü 50’den az olmamalıdır.

Örnek boyutu değişken sayısının 10,20,50 katı olması gerektiğine dair tavsiyeler mevcuttur. Hair vd.(1998)’e göre ise gözlem sayısı değişken sayısının en az 5 katı olmalıdır.

1. Problemin Tanımlanması2. Korelasyon Matrisinin Oluşturulması 3. Faktör Sayısına Karar Verilmesi4. Faktör Döndürme5. Faktörlerin İsimlendirilmesi

07.04.2015 21


2. PROBLEM TANIMI




Faktör Analizi-3

Faktör Analizinin ikinci aşamasıdır.

Analizin uygulanabilmesi için değişkenlerin çoğunluğu arasındaki korelasyonun yüksek olması beklenir. Bunun için asgari değer 0.3’tür.

KMO Testi ve Bartlett Küresellik testi de verisetinin uygunluğunu sınamaktadır. KMO değerinin 0.5’ten büyük olması gerekir.

07.04.2015 22


2. PROBLEM TANIMI




KATILIM ISSIZLIK ISTIHDAM NETGOC BOSANMA INTIHAR SUC REFER.

KATILIM2009 1

ISSIZLIK2009 -0,68244 1

ISTIHDAM2009 0,978088 -0,81713 1

NETGOC2009 0,14752 0,049869 0,09183 1

BOSANMA2009 0,283661 0,031667 0,19698 0,482755 1

INTIHAR2008 0,306296 -0,25415 0,31151 -0,05717 0,041995 1

SUC2008 0,201047 0,13285 0,10635 0,38813 0,633405 0,06482 1

REFERANDUM2010 0,557692 -0,3712 0,52758 0,354675 0,597762 0,08325 0,3852 1

Faktör Analizi-4

Üçüncü aşamada veriseti üzerinde faktör analizi uygulamanın uygun olacağına karar verildikten sonra faktör sayısına karar verilir.

Oluşturulan korelasyon matrisi temel alınarak,

Uygun bir faktör oluşturma yöntemi belirlenir.

◦ Ortak Faktör Analizi (Communiality)

◦ Temel Bileşenler Analizi (1.00)

Faktör sayısı; araştırmacı tarafından (5), özdeğerlere göre (Özdeğerleri 1’den büyük olanlar), Scree test (açıklama oranı bakımından kırılma noktaları) kriterine göre ve açıklanan varyansdeğerine (%70) göre belirlenebilir.


2. PROBLEM TANIMI




Diagonal (Köşegen) Değeri

1.00 TOPLAM VARYANS

Communiality ORTAK VARYANS SPESİFİK VARYANS ve HATA

İstenen Faktör Sayısı 2 3 4 5 6

Gerekli Değişken Sayısı 5 7 8 9 11

Faktör Analizi-5

Başlangıç faktör analizi çözümüne ulaştıktan sonra (başlangıç faktör matrisi) ortaya çıkan faktörlerin isimlendirilmesi ve yorumlanması için eksen kaydırmaları yoluna gidilir.

Faktör matrisi faktörler cinsinden standardize edilmiş değişkenleri ifade eden katsayıları (faktör yüklerini) içerir. Bunlar değişkenlerle ile faktörler arasındaki korelasyonları temsil eder. Mutlak değer olarak faktör yükünün büyüklüğü arttıkça değişken ve faktörün birbiriyle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir.

Faktör döndürmesinde amaç değişkenlerin belirli faktörlere yüksek yüklemeler yapmasını, diğerlerine düşük yükleme yapmasını sağlamaktır.

Ortagonal (dikey) ve Oblique (eğik) rotasyon yöntemleri uygulanabilir.

07.04.2015 24


2. PROBLEM TANIMI




Faktör Analizi-6

Neden Analitik Yöntemler (Model-Örneklem-Matematik) Kullanmalıyız?Anketin

İlanıAnketi Yapan AKP CHP MHP BDP/HDP

DENEK

SAYISI

23.Mar.14 KONDA 46,0 27,0 15,0 7,0 3.067

16.Mar.14 Pollmark 49,4 28,3 13,2 6,2 5.200

11.Mar.14 Optimar 44,8 29,3 14,2 5,6 3.733

10.Mar.14 ANAR 46,9 30,1 14,3 5,8 5.177

ORTALAMA 46,8 28,7 14,2 6,2 4.294

SEÇİM SONUÇLARI 45,6 27,8 15,2 6,1 52.710.730

Örneklem Oranı = 4.294/52.710.730 = %0,008 (Yüzbinde 8).

Her 8 kişi 100.000 kişiyi yaklaşık yüzde 0,78 hata payı ile doğru tahmin etmiştir. Örn. ANAR

121 bin kişilik denek havuzundan 5.177 kişilik örneklemi seçmiştir.

Yüzbinde 8’lik ÖRNEKLEM ile

%1’lik hata payı ile seçim sonucunu çok daha az maliyetle ve

önceden tahmin edebilirsiniz…

Evren Büyüklüğü/Seçmen Sayısı 52.710.000

Bir Anketör Günde 20 Anket Yapsa 2.635.500 Adam/Gün

10.000 Anketör Görev Alsa 264 Gün + ?? = ??? Gün

Anketör'ün günlük yevmiyesi 40 TL olsa 105,6 Milyon TL

Örneklem Büyüküğü 5.177

Bir Anketör Günde 20 Anket Yapsa 259 Adam/Gün

40 Anketör Görev Alsa 7 Gün + Analiz ve Raporlama 7 Gün = 14 Gün

Anketör'ün günlük yevmiyesi 40 TL olsa 11 Bin 200 TL + Diğer Masraflar = 30 Bin TL

SÜRE ve MALİYET TABLOSU: TÜM EVREN SEÇİM SONUÇLARI TÜRKİYE

SÜRE ve MALİYET TABLOSU: ÖRNEKLEM SEÇEREK

Neden Analitik Yöntemler (Model-Örneklem-Matematik) Kullanmalıyız?

Modeller, Politikalar ve Planlar

Gerçeklik

Teoriler

MODEL

Amaçlar

Politika

Kontrol

PLAN

Eylemler

Tecrübeler

Kaynak: Richard Stone, Sosyal Hesaplar, 1984 (sayfa 2)

(Nobel Ekonomi Ödülü alan çalışma – The Accounts of Society)

Bölgesel ve Ulusal Ekonomik Etki Analizleri

ULUSAL ve BÖLGESEL HESAPLAR VERİ ALTYAPISINI KULLANIR

BölgeYerleşme Merkezleri

İktisadi Sosyal

Finans (PARA) Mal ve Hizmet Akımları (Üretim Sektörleri )

İstihdam Hanehalkları

Gelir Dağılımı

Yoksulluk

KÜRESEL KRİZ

Bölgesel Para Arzı (R-M2) ve Talebi (R-Md)

Bölgesel Tasarruf/Yatırım/ Kredi Eğilimleri

Bölgesel Risk Endeksi

Bölgesel Sosyal Sermaye Endeksi

Bölgesel Faiz (Paranın Risk

Değeri)

Bölgesel Asgari Ücret

Girdi-Çıktı Sistemi

Anahtar Sektör A.

Konsantrasyon

Dış Ticaret/Açıklık

Teknoloji Endeksi

Yatırım

Bölgesel İstikrarsızlık

(Etnik, Siyasi, Gelir

Farklılıkları, Kültürel Fark.,

Göç, vb.)

Eğitim

Yaşam Kalitesi

Çevre

Karbon Piyasası (4.Piyasa)

Eğitim

Kamil TAŞCI – Mehmet Emin ÖZSAN Şubat 2010

Bölge/Sektör Bankacılığı

B-Kredi Garanti Fonu

GINI Katsayısı

İç Göç

Araştırma Çerçevesi

Kamu Politikalarına konu olan birimlere ve kurumlara ilişkin

NEDENSELLİK İLİŞKİLERİ

Etki AnaliziNEDİR?

Herhangi bir ekonomiye yapılan müdahalenin o ekonomiye ait alt birimler (agents) üzerindeki kısa, orta ve uzun vadedeki muhtelif etkilerini tahmin etmeye yönelik analiz çeşididir.

NEYİN ETKİSİ?

Bu müdahale kamu tarafından herhangi bir politika, regülasyon, yatırım, hizmet vd. parasal veya parasal olmayan ekonomik yapıyı etkileyecek bir «dışsal şok» olarak ifade edilebilir.

NEDEN YAPILIR?

Politika Rasyoneli olarak ifade edilen müdahale çerçevesine ilişkin ipuçları veren analizlerdir. Amaç tasarlanan/planlanan veya gerçekleşmiş bir şokun YAPI’daki alt birimler ve bu birimler arasındaki akımların değişme kapasitesini tespit etmektir.

Özel sektör yatırım kararlarında, kamu kesimi politika tasarımı ve uygulamalarında kullanır…

Ne Zaman Yapılır?Şok / Uygulama öncesi : EX-ANTE

Uygulama Sırasında : MID-TERM

Uygulama Sonrasında : EX-POST

EX-ANTE

EX-POST

Etki Analizi Tarifi?Yöntem +

Veri +

Uzman(lar) +Spesifik bir alanda 10.000 saat çalışmış kişidir. TEORİ + UYGULAMA bilgisine sahip, iç ve dış çevresini bilen … 10.000 saat günde ort. 8

saatten toplam 1.667 işgünü 6 yıl

Merak - Zaman – Ekip - Finansman –Sabır – Tecrübe…

ETKİ ANALİZİ YÖNTEMLERİYAPISAL MODELLER

◦ Bölgesel veya ulusal ekonominin tümünü/büyük bölümünü makro düzeyde ele alan,

◦ İktisadi ve sosyal hesaplar arasında yapısal etkileşimi tam yakalayabilen modellerdir. (Üretim-Vergi-Sosyal Güvenlik-İstihdam-Gelir Dağılımı-Yoksulluk vs.)

1. Girdi – Çıktı Analizi (I-O)

2. Sosyal Hesaplar Matrisi (SHM)

3. Hesaplanabilir Genel Denge Modelleri

Hangi Yapı İktisadi Anlamda Nasıl Ele Alınmalı?

Coğrafi Yapı (MEZO) vs. Muhasebe (MAKRO) Düzeyinde Yapı?

Genel Denge

MAL VE HİZMET

Araştırma Merkezleri +

Üniversite

Know HowBilgi

Bilgi, Eğitim, Know-HowÇALIŞMA ve

SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

MALİYE BAKANLIĞI

EKONOMİ BAKANLIĞI

GÜMRÜK ve TİCARET

BAKANLIĞI

BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ

BAKANLIĞI

MERKEZ BANKASI

BDDK

REKABET KURUMU

SOSYAL GÜVENLİK KURUMU

TÜBİTAK

KALKINMA BAKANLIĞI

Muhasebe Düzeyinde – Makro

GENEL DENGE MODELİ konusunda teknik kapasite oluşturmak politika oluşturma sürecinin olmazsa

olmazıdır…

Coğrafi Düzeyde Yapı - Türkiye

31 30

51 65

50

213

28

21

27

13

12

17

10

18

20

18

100

47 6

21 20

7

5

8

8

12

Ankara, İstanbul, Bursa, Kocaeli ve Çevresi = 382 Milyar $

EGE Ekonomisi = 122 Milyar $

Güney Hattı Adana, Mersin, Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep = 62 Milyar $

Antalya, Konya = 51 Milyar $

Daireler içindeki değerler bölgenin 2014 yılı GSMH’ye Olan Katkısını göstermektedir.


GENEL DENGE MODELİ’ninCoğrafi Uygulamaları konusunda da teknik

kapasite oluşturulmalıdır…


07.04.2015 37

Ankara

İstanbul

TR-

Ortalam

ası

Mikro-Düzey(İşletmeler, Haneler ve Bireyler)

MEZO-KATMAN(Bölgesel ve Sektörel Düzey)

MAKRO-DÜZEY(Merkezi, Politika Belirleme, Kaynak

Tahsisi, Yatırım Kararları vb.)

Coğrafi Düzeyde Yapı - Analizi

MAKRO-MEZO-MİKRO Politika

Uygulamaları Arasındaki

Bağlantı ancak Multi-Regional

CGE Modeller ile kurulabilir….

TALEP YönlüKeynezyenAnaliz

MEZOEKONOMİK KATMANr Bölgesi için Gayrisafi Bölgesel Hasıla (GSBH) Hesapları

Cr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe

Hanehalkları Tüketimi

Ipr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe

Özel Kesim Yatırımları

Igr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Kamu (Merkezi

ve Yerel Yönetim)

Yatırımları

Gr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Kamu (Merkezi

ve Yerel Yönetim)

Harcamaları

Xr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Mal ve Hizmet

İhracatı

Mr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe Mal ve Hizmet

İhracatı

Cr Sektör 1

...

Cr Sektör s

...

Cr Sektör n

Ipr Sektör 1

...

Ipr Sektör s

...

Ipr Sektör n

Igr Sektör 1

...

Igr Sektör s

...

Igr Sektör n

Gr Sektör 1

...

Gr Sektör s

...

Gr Sektör n

Xr Sektör 1

...

Xr Sektör s

...

Xr Sektör n

Mr Sektör 1

...

Mr Sektör s

...

Mr Sektör n

Makroekonomik Katman Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) Hesapları

CHanehalkları

Tüketimi

IpÖzel Kesim Yatırımları

IgKamu (Merkezi

ve Yerel Yönetim)

Yatırımları

GKamu (Merkezi

ve Yerel Yönetim)

Harcamaları

XMal ve Hizmet

İhracatı

MMal ve Hizmet

İhracatı

GSYİH = + + + + -

Kamu Müdahale Alanları ve Araçları : Politika, Strateji, Program, Düzenlemeler, Kurumlar[Sosyal Transferler, Doğrudan ve Dolaylı Vergiler, Teşvik ve Destek Mekanizmaları (Kalkınma Ajansı, KOSGEB, Kırsal Kalkınma Ajansı, TÜBİTAK vb.), Kümelenme, Ulaştırma-Enerji-Eğitim-Sağlık Yatırımları, Kalkınma Ajansları, Kamu Personel Rejimi, Kamu

İhaleleri, Dış Ticaret Politikaları (Gümrük Hizmetleri, Lojistik Merkezleri, Merkez Bankası Kur Rejimi, vb.)]

gGDP = gc[r,s] (C[r,s] /GRP[r]) + gIP[r,s] (IP[r,s] /GRP[r])

+ gIG[r,s] (IG[r,s] /GRP[r])

+ gGC[r,s] (GC[r,s]/GRP[r])

+ gGL[r,s] (GL[r,s]/GRP[r])

+ gX[r,s] (X[r,s] /GRP[r])

– gM[r,s] (M[r,s] /GRP[r])

OLASI – MÜDAHALE/POLİTİKA ARAÇLARI

1. Tüketim üzerindeki dolaylı vergiler,

2. Özel kesim bölgesel yatırımlarını optimize edecek etkin

bir teşvik ve destek mekanizması ile,

3. Mezoekonomik katmanı dikkate alan konum tabanlı bir

bütçeleme sistemine dayalı bölgesel kamu yatırımları

planlaması

4. Merkezi ve yerel kamu kurum ve kuruluşlarının

harcamalarını artırarak (kamu çalışanlarının ücretlerini

artırma, yeni personel alımı, makine ve teçhizat

alımları, transferler vb.)

5. Bölgelerin yurtiçi ve küresel rekabet güçlerini artırıcı

nitelikte ihracatı özendirici tedbirlerle (bölgesel düzeyde

entegre yenilik, kümelenme, ulaştırma ve lojistik

sektörüne yönelik politikalar, mali destek programları)

6. ve ithalatı azaltmaya yönelik olarak üretimde ithal

aragirdileri ikame edecek (azaltıcı) tedbirler ile, ithal

lüks tüketim mallarına konulacak yüksek vergiler vb.

uygulamalar ile

Kamu Müdahale Alanları ve Araçları : Politika, Strateji, Program, Düzenlemeler, Kurumlar

[Sosyal Transferler, Doğrudan ve Dolaylı Vergiler, Teşvik ve Destek Mekanizmaları (Kalkınma

Ajansı, KOSGEB, Kırsal Kalkınma Ajansı, TÜBİTAK vb.), Kümelenme, Ulaştırma-Enerji-Eğitim-Sağlık Yatırımları, Kalkınma Ajansları, Kamu Personel Rejimi, Kamu İhaleleri, Dış Ticaret Politikaları

(Gümrük Hizmetleri, Lojistik Merkezleri, Merkez Bankası Kur Rejimi, vb.)]

Coğrafi Düzeyde Yapı - Analizi

MEZOEKONOMİK KATMANr Bölgesi için Gayrisafi Bölgesel Hasıla (GSBH) Hesapları

Lr,s“t” döneminde

“r

Lr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe

Kayıtlı ve Kayıtdışı

İşgücü Gelirleri

Kr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe

Sermaye Gelirleri

Kr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe

Sermaye Gelirleri

Tr,s“t” döneminde “r” bölgesinde “s” sektöründe

Üretim Üzerindeki Vergiler -

Sübvansiyonlar

Lr Sektör 1......

Lr Sektör sLr Sektör s

...

...Lr Sektör nLr Sektör nKr Sektör 1

Kr Sektör 1......

Kr Sektör sKr Sektör s

...

...Kr Sektör nKr Sektör nTr Sektör 1

Tr Sektör 1......

Tr Sektör sTr Sektör s

...

...Tr Sektör nTr Sektör n

Makroekonomik Katman Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) Hesapları

LKayıtlı ve Kayıtdışı

İşgücü GelirleriL

Kayıtlı ve Kayıtdışı

İşgücü Gelirleri

KSermaye Gelirleri

TNet Vergiler :

Üretim Üzerindeki Vergiler -

Sübvansiyonlar

GSYİH

==+

+Gayrisa

fi Katma Değer

GSKD

+

Kamu Müdahale Alanları ve Araçları : Politika, Strateji, Program, Düzenlemeler, Kurumlar

[İstihdam, Para, Döviz Kuru, Teşvik, Vergi Politikaları]

Gayrisafi Katma DeğerGSKD

Y = AKaL(1-a )

ARZ Yönlü AnalizCoubb-Douglas Üretim Fonksiyonu

Coğrafi Düzeyde Yapı -Analizi

SORU(lar)?1. İkinci (MEZO) Yapı için Hangi Kurumlar

Hangi Sorumlulukları Üstleniyor?

2. Makro Düzeyde – Uzaktan –Muhasebe Seviyesinden – MEZO’yugörmek Kalkınma Politikalarının Başarısını Nasıl Etkiler?

3. MAKRO – MİKRO arasındaki bağın kurulmasından bir politika aracı olarak ETKİ ANALİZLERİ nerede yer alır?

Zor SORU: Merkez Bankası faizleri % 2,5’a düşürse bunun ülke ekonomisine kısa, orta ve

uzun vadedeki riskleri neler olur?

Bu nasıl tahmin edilir? Başka ülkelerin model

çıktılarını bekleyip, politika kararlarını takip etmek zorunluluk mu?

Girdi – Çıktı

Tabloları

(I-O)

Sosyal

Hesaplar

Matrisi (SAM)

Finansal

Sosyal

Hesaplar

Matrisi

(FSAM)

REEL SEKTÖR

Hanehalkları + Transferler +

Vergiler + Kamu Hesapları

FİNANSAL SEKTÖR

(dahil)

Hesaplanabilir Genel Denge Modelleri

CGE Models : S-CGE, F-CGEOptimizasyon Temelli

Girdi – Çıktı

Tabloları

(I-O)

Sosyal

Hesaplar

Matrisi (SAM)

Finansal

Sosyal

Hesaplar

Matrisi

(FSAM)

REEL SEKTÖR

Hanehalkları + Transferler +

Vergiler + Kamu Hesapları

FİNANSAL SEKTÖR

(dahil)

Hesaplanabilir Genel Denge Modelleri

CGE Models : S-CGE, F-CGEOptimizasyon Temelli

Girdi-Çıktı Analizi (Input-Output )1. Input-Output Analizi bir hesaplama çerçevesidir ve bölgesel bir ekonomi içindeki girdi ve

çıktıların eşitliği ilkesine dayanır.

2. Input-Output analizini 1930’larda analitik bir cercevede gelistiren ve bu calısmasıyla 1973 yılında Nobel Economy odulu alan kisi Wassily Leontief’tir. Input-Output’a referansverilirken sıklıkla Leontief model olarak da adlandırılır.

3. Input-Output modelinin temel amacı bir ekonomideki endustrilerin karsılıklıbagımlılıklarını analitik bir cercevede sunmaktır. Bu nedenle input-output analizine“interindustry analysis” de denir.

4. Input-output modeli bir lineer denklemler sisteminden olusmaktadır. Bu denklemlerinherbiri bir endustriye ait uretimlerin ekonomik birimler arasinda dagıtımını tanımlar.

5. Mikroekonomi, üretim sektörleri, makroekonomi arasında doğrudan bağlantı kurar.

6. Doğrudan (Direct), Dolaylı (Indirect) etkileri ortaya koyar...

7. Basittir...

8. Sosyal politikaların belirlenmesinde yetersizdir. GINI katsayısı hesaplanamaz (Gelir dağılımı vs. ). Fiyat dışsaldır.

Input-Outputxij : i sektörü tarafından

üretilen j sektörü tarafından

talep edilen ürün miktarının

parasal değeri.

Yi : i sektörü için

Nihai talep

C + G + X – M

Vj : j sektörünün üretimi için

gerekli katma değer / İşgücü

(Labor) - Sermaye (K)

Xi = i sektörü için toplam

Output

Xj = i sektörü için toplam

girdi.

Vj (Gelir)= Yi (Tüketim)

Talep Eden Sektörler Nihai Talep

TarımMaden

cilik

İmalat

Sanayi

Enerji,

Su

Altyapı

sı

İnşaatUlaştır

ma

Hizmet

lerDiğer

Tüketi

mYatırım Kamu

Net

İhracat

Arz

Ed

en

Se

ktö

rle

r

Tarım

Madencil

ik

İmalat

Sanayi

Enerji, Su

Altyapısı

İnşaat

Ulaştırm

a

Hizmetle

r

Diğer

Kam

at

De

ğer

İşgücü İşgücü Ödemeleri

Gayri Safi Yurtiçi HasılaÖzel

KesimSermaye Gelirleri, Faiz, Kira, Rant

Kamu Üretim Üzerindeki Vergiler – Sübvansiyonlar

Input - Output

Leontief Inverse Matris

Toplam Girdiler= Total ÇıktılarAra malı (Intermediate) alımları yerel

ekonomide mal ve hizmet üretmekiçin üretim sürecinde kullanilan,satın alınan mal ve hizmetleri ifadeeder.

Nihai Talepler (Final Demands): nihaitüketim icin yapılan satın alımlardır.

Input - Outputx11 + x12 + x13 + ... + x1n + y1 = X1

x21 + x22 + x23 + ... + x2n + y2 = X2

x31 + x32 + x33 + ... + x3n + y3 = X3

...

xn1 + xn2 + xn3 + ... + xnn + yn = Xn

-------------------------------

l11 + l12 + l13 + ... + ln1 L : İşgücü Gelirleri

k11 + k12 + k13 + ... + kn1 K: Sermaye Gelirleri

-------------------------------

v11 + v12 + v13 + ... + vn1 V: Katma Değer (İşgücü + Sermaye Gelirleri)

-------------------------------

X1 + X2 + X3 + ... + Xn

Aramalı (intermediate) alımları; yerel ekonomide mal ve hizmet üretmek için üretim sürecinde kullanılan/satın alınan mal ve hizmetleri ifade eder. Nihai Talep ; nihai tüketim için yapılansatın alımlardır. Bu alımlarhanehalklarının tüketimi (C), işletmelertarafından yapılan yatırımlar (I) veKamu Harcamaları (G) olaraksınıflandırılabilir.

Input - OutputYukarıdaki denklemler setinde

Toplam Girdiler = Toplam Çıktılar

Yani Xj = Xi olduğu için

a11X1 + a12X2 + a13X3 + ... + a1nXn + y1 = X1

a21X1 + a22X2 + a33X3 + ... + a2nXn + y2 = X2

a31X1 + a32X2 + a33X3 + ... + a3nXn + y3 = X3

...

an1X1 + a32X2 + a33X3 + ... + annXn + yn = Xn

AX + Y = X

Y = X – AX

Y = (I – A)X

X= (I – A)-1Y

(I – A)-1 Leontief Ters Matris

Single Region (TÜRKİYE –1959)

TABLO: 1959 TÜRKİYE INPUT-OUTPUT TABLOSU 1959 (1959 yıl ı fiyatlarıyla mi lyon Tl .) Nisan 1966

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Tahıl

ve

Baklag

iller

Meyve

ve

Sebzel

er

Sinai

Mahsu

ller

Orman

cılık

Canlı

hayva

n ve

Balıkçı

lık

Maden

cilik

ve

Maden

Arama

Yiyece

k,

İçecek,

Tütün,

Sanayi

i

Tekstil

ve

Giyim

Sanayi

Kerest

e,

Kağıt

Sanayi

Kimya

Sanayi

Kömür

ve

Petrol

Mamu

lleri

Ameta

l ve

İnşaat

Sanayi

i

Temel

Metall

er

Makin

e

Sanayi

i

Elektri

k, Su

Ulaştır

ma

Ara

Satışla

r

Topla

mı

Rakip

Ithalat Ihracat

Özel

İstihla

k

Kamu

İstihla

ki

Özel

Yatırı

m

Kamu

Yatırı

mı

Stokla

r

TOPLA

M

OUTP

UT

1 Tahıl ve Baklagiller 1233 2375 3560 7168 434 541 54 8197

2 Meyve ve Sebzeler 858 858 17 7171 8046

3 Sinai Mahsuller Ormancılık 50 1702 478 275 197 7 2709 -35 1444 851 4969

4 Canlı hayvan ve Balıkçılık 110 110 110 3294 349 308 4281 -83 310 1703 6211

5 Madencilik ve Maden Arama 10 24 19 8 5 104 594 412 2 83 153 1414 -111 147 70 30 47 1597

6 Yiyecek, İçecek, Tütün, Sanayii 93 93 -124 655 10966 520 12110

7 Tekstil ve Giyim Sanayi 0 -46 8 6438 232 6632

8 Kereste, Kağıt Sanayi 176 724 900 -169 1 859 86 1677

9 Kimya Sanayi 58 57 58 17 39 229 -379 84 760 109 803

10 Kömür ve Petrol Mamulleri 54 32 18 24 12 12 28 4 26 126 15 62 1027 1440 -495 199 204 92 1440

11 Ametal ve İnşaat Sanayii 284 284 -45 2 105 2855 1590 4791

12 Temel Metaller 657 900 375 1932 -218 147 1861

13 Makine Sanayii 0 -935 15 518 125 643 554 920

14 Elektrik, Su 30 28 30 50 11 7 1 31 20 16 29 13 266 294 29 589

15 Ulaştırma 202 79 126 48 186 66 54 55 26 128 83 28 22 1103 4 773 39 1919

Ara Inputlar Toplamı 1687 246 326 2516 309 9558 1138 669 263 237 2438 1486 429 174 1200 22676

Tamamlayıcı Ithalat 15 2 13 1 99 95 21 242 73 2 150 6 207 926 118 597 1641

Katma Değer 6495 7798 4630 3694 1288 2453 5399 987 298 1203 2280 372 341 409 512

TOPLAM INPUT 8197 8046 4969 6211 1597 12110 6632 1677 803 1440 4791 1860 920 589 1919 -2640 3268 31261 1479 4095 2144 193

Kaynak: Dr. Uğur Korum, Input Output Analizi, Ankara 1963

(I-A)^(-1) Birincil Düşük

Orta-

Düşük

Orta-

İleri İleri

Hizmetl

er FL

Birincil Sektörler 1,173 0,630 0,111 0,311 0,273 0,290 2,787

Düşük Teknoloji 0,010 1,060 0,020 0,012 0,441 0,218 1,762

Orta-Düşük Teknoloji 0,009 0,016 1,019 0,045 0,030 0,170 1,289

Orta-İleri Teknoloji 0,008 0,004 0,001 1,002 0,002 0,008 1,026

İleri Teknoloji 0,000 0,000 0,000 0,000 1,000 0,000 1,000

Hizmetler 0,031 0,034 0,100 0,056 0,061 1,091 1,374

BL 1,232 1,743 1,252 1,427 1,807 1,777

1959 Girdi-Çıktı Tablosu BL FL Toplam

Birincil Sektörler 1,232 2,787 4,019

Düşük Teknoloji 1,743 1,762 3,505

Orta-Düşük Teknoloji 1,252 1,289 2,541

Orta-İleri Teknoloji 1,427 1,026 2,452

İleri Teknoloji 1,807 1,000 2,807

Hizmetler 1,777 1,374 3,151

Multi-Region I-O (Türkiye 2011)

Kaynak: Yeldan, E., Taşcı, K., Özsan, M. E.

Tarım Tarım dışı Tarım Tarım dışı

Özel nihai

tüketim har.

Devlet Nihai

Tüketim har

Gayrı safi

Sermaye

Oluşumu Stok Değişimi İhracat İthalat Toplam Ara MalToplam Nihai TOPLAM

Tarım 3.144.704.810 14.566.327.046 4.168.562.190 7.843.406.871 20.176.100.000,000 93.615.760,000 22.978.810,000 1.283.252.755,814 2.271.189.000,000 2.469.000.000,000 29.723.000.917 23.847.136.326 53.570.137.243

Tarım dışı 4.155.744.135 188.845.463.317 5.508.777.109 101.686.018.709 210.135.424.843,000 44.278.746.390,000 57.986.503.230,000 1.842.177.845,330 62.267.222.121,000 82.020.922.000,000 300.196.003.270 376.510.074.429 676.706.077.699

Çalışanlara yapılan

ödemeler 1.663.316.160 49.812.736.734 3.377.035.840 37.578.029.466

Net dolaylı vergiler -118.499.126 -97.967.842 -35.535.875 -29.378.891

Aşınma 1.390.704.210 14.502.698.998 816.762.790 8.517.458.142

İşletme Artığı 15.691.158.000 101.453.095.233 9.215.442.000 59.583.563.867

Üretim vergileri 1.633.196.975 8.018.955.524 489.768.026 2.404.748.524

Toplam 27.560.325.164 377.101.309.011 23.540.812.080 217.583.846.688

Toplam Arz 28.915.559.264 443.521.851.647 24.654.577.980 233.184.226.052

BATI BÖLGESİ DOĞU BÖLGESİ

Ara malı Akımları Ara malı Akımları

Türkiye I-O Tabloları1959 - Tinbergen’in İsteğiyle

Hazırlandı ve Birinci Planda Kullanıldı.

1963

1967

1973

1979

1985

1990

1996

2002

Input-Output

Input-Output Modeli (I-O)◦ Çarpan Analizi (Multiplier Analysis)

◦ Geri-İleri Bağlantı Analizi (Backward-Forward Linkage)

◦ Anahtar Sektör Analizi (Key-Industry A.)

◦ Yapısal Yol Analizi (Structural Path A.)

Input - Output Çarpan Analizi – I

Bir sektörde bir birimlik bir değişimin tüm bölgesel veya ulusal ekonomi üzerinde yaptığı/yapacağı toplam etkiyi ölçmek için kullanılan katsayılardır.

◦ Type I: Doğrudan etkiler doğrudan veya başlangıç harcamasını temsil eder.

◦ Type II: Doğrudan ve dolaylı etkiler, doğrudan harcamalar + özel sektörün birbiriyle alım-satımlarını içerir.

◦ Type III: Type II + Hanehalklarının harcamaları

Input - Output Çarpan Analizi – II

1. Bir ülkenin bölgenin çarpanları kendine özgüdür

2. Çarpan değerleri doğrudan etkileri içermektedir.

3. Sektör çarpanları aritmetik olarak toplanarak analiz yapılamaz.

4. Aşırı büyük değere sahip olan çarpanlar tekrar gözden geçirilmelidir.

5. Girdi-Çıktı tablolarının güncellenmesi durumunda Çarpan Analizleri tekrar yapılmalıdır.

6. EKSİKLİĞİ: Fiyat, Enflasyon, Döviz Kuru, İşsizlik gibi unsurları içermez…

Input - OutputGeri Bağlantı (Backward Linkage) : Besleme Etkisi / Sovyetlerde BL değeri en yüksek endüstri desteklenirdi.

İleri Bağlantı (Forward Linkage) : Uyarma Etkisi/DEV Yaratma – Örneğin, Bir Bölgedeki Otomobil Fabrikası Açılması

KİLİT SEKTÖR : Hirschman’a göre hem geri hem de ileri bağlantı değerleri yüksek olan sektörlerdir. En yüksek yatırım önceliğine sahiptir.

Yapısal Yol Analizi (Structural Path Analysis)

TANIM

Yapısal Yol Analizi yöntemi 1984 yılında Defourney ve Thorbecke tarafındangeliştirilmiştir. Dengedeki Input-Output tablosu veya Sosyal Hesaplar Matrisi üzerindebu matris bileşenlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini 3 etki düzeyi temelinde inceler.

Doğrudan Etki (Direct Impact-DI)

Global Etki (Global Impact-GI)

Toplam Etki (Total Impact - TI)

Yapısal Yol Analizi, dcşsal bir veya daha fazla hesabın (sektör) ayrı veya eşzamanlı olarak içsel hesapların üzerindeki etkilerini ağ yapısı yaklaşımı çerçevesinde hesaplayarak ortaya koyar. i sektöründe gerçekleşecek dışsal bir şok (dış ticaret, doğal afet, sektör spesifik politika/teşvik vs. )’un o sektörle ilişkili diğer hesaplar üzerindeki etkisi ile o sektörden sağlanan ara girdinin j sektörü vasıtasıyla nihai ürüne dönüşme sürecinde yaşanacak yapısal değişimler ortaya konur. Özetle, i sektörü ile j sektörü arasındaki yapısal ilişki ve bu ilişkideki değişim belirlenir. i kaynak j ise hedef sektördür.

Yapısal Yol Analizi

Doğrudan Etki (Direct Impact)


Toplam Etki (Total Impact)


Geri bağlantılar(BL) ve ileri bağlantıların (FL) toplamı global etkiyi verir.

Input - OutputBölgelerarası Input-Output Modeli

2000 Çin 3 Bölge x 3 Sektör Modeli

Sosyal Hesaplar Matrisi (Social Accounting Matrix – SAM)

1. Bir veri sistemi ve analitik araç olarak SAM

2. SAM Çarpanları ve Bölgelerarası SAM

3. Finansal SAM (F-SAM)

SAM1. İngiliz İktisatçı Sir Richard Stone tarafından

«Cambridge Büyüme Projesi» kapsamında 1962 yılında geliştirilmiştir.

2. 1984 yılında bu çalışmasıyla Nobel Ekonomi ödülünü almıştır.

3. Graham Pyatt ve Eric Thorbecke bu alandaki diğer önemli öncülerdir.

Sosyal Hesaplar Matrisi

1. Sosyal hesaplar matrisi (SHM), ekonomi çapındaki ilişkileri eş anlı olarak sergileyen ve bir ekonomik bütünün yapısal özelliklerini tablolaştıran bir veritabanı ve hesap sistemidir. Nobel ödüllü iktisatçı Sir Richard Stone tarafından geliştirilmiştir.

2. SHM temelde iki amaca hizmet etmek için oluşturulan bir yapıdır. Bunlardan birincisi, bir ülkenin (veya bölgenin) belirli bir dönemdeki (genellikle bir yıllık dönem) ekonomik ve sosyal yapısına ilişkin bilgilerin organize edilerek bir arada gösterilmesidir.

3. Farklı kaynaklardan gelen veriler tutarlı bir bütünü oluşturacak şekilde bir araya getirilebildiklerinde ülkedeki sosyoekonomik yapının bilgi verici olan durağan bir resmini ortaya koymaktadırlar.

4. SHM oluşturulmasının ikinci amacı da ekonomideki bütün ilişkileri eş anlı olarak çözümleyebilen hesaplanabilir genel denge (HGD) modellerinin ihtiyaç duyduğu veri altyapısının oluşturulmasıdır.

5. Input-Output Analizinden farklı olarak Sosyal hesapları da içerdiği için bu ad verilmiştir. I-O’nun aksine gelir dağılımı ve yoksulluk gibi sosyal politikalara temel oluşturacak analizler I-O’da uygulanan Çarpan ananizi tekniiği ile yapılabilir.

SAM - 1

SAM - 2


1. SHM yapısı temelde çift girişli muhasebe sistemine dayanmaktadır. Bu yönüyle SHM, toplam kaynak (gelir) ve toplam kullanımların (gider) denkleştiği bir dizi hesabın bir arada gösterildiği bir yapıdır.

2. Bir hesap açısından kaynak (gelir) niteliğinde olan bir akım diğer bir hesap açısından kullanım (gider) niteliğinde olacaktır.

3. Walrasgil kaynak kullanım ve tasarruf yatırım denkliklerine dayanan bu yapı içerisinde her bir hesap için cebirsel kaynak kullanım denkliğinin de sağlanması gerekmektedir. I=S

4. Dolayısıyla, SHM yapısının satır ve sütunlardan oluşan bir tablo olarak gösterildiği dikkate alındığında her bir hesap için satır ve sütün toplamlarının denk olması gerekmektedir.

Hanehalkları: temel

endüstriler ve Hizmet

sektörlerinde ISGUCU olarak

üretim faktorüdür.

Isgucu olarak elde ettikleri

gelirleri tasarruf edebilirler

veya bu sektorlerde uretilen

mal ve hizmetleri tuketirler

Tum iliskiler parasal bir deger

ifade eder ve bu parasal

degeri belirleyen temel unsur

FIYAT’tir…

Bir ekonomidekiTemel Iliskiler

Hanehalkları

Endüstri

HizmetlerMal &

$

Inputs

Urunler

Inputs

$ $

$

$

Hizmetler

$ $

Isgucu

Ekonomik-Sosyal Hesaplararası İlişki


DENKLİKLER

Y C + S

◦ Gelir ya tasarruf edilir veya tüketimde kullanılır

DC + M INT + C + I

◦ Yurtiçine arz edilen toplam mal tüketilene eşittir.

Y C + I + G + X – M

◦ Keynesyen tanım

S + (M – X) I

◦ (M-X) dış tasarruf girişlerini göstermektedir.

Bölgelerarası - Sosyal Hesaplar Matrisi

Hesaplanabilir Genel Denge Modeli

1. HGD modellerinin standart çerçevesini Walrasgil genel denge teorisi oluşturmaktadır.

2. İdealize edilmiş tam rekabet piyasası koşullarına göre işleyen bu teorik çerçeve her bir sektör için mal piyasalarının ve her bir üretim faktörü için faktör piyasalarının dengeye gelmesi koşuluna dayalı olarak bir ekonomideki iki temel birim olan üretici ve tüketicilerin davranışlarını eş anlı olarak çözümlemektedir.

3. Buna göre, üreticilerin kâr maksimizasyonu, tüketicilerin ise fayda maksimizasyonu yaptığı bir durumda her bir sektör için mal piyasalarının ve her bir üretim faktörü için faktör piyasalarının dengede olmasını sağlayan göreli fiyat vektörü sistemin çözümünü oluşturmaktadır.

Hesaplanabilir Genel Denge Modeli Ne İşe Yarar?1. Model Simülasyonlarıyla Kontrollü Deneyler Yapılması,

2. İstikrarlı Koşullar Altında Politika Tasarımı,

3. İç Ve Dış Şoklara Karşı Geliştirilen Politikaların Etkinliğinin Araştırılması,

4. Bağımlı Ve Bağımsız Değişkenlerin Ekonomi Üzerindeki Etkilerinin Ayrıştırılması,

5. Model Parametrelerinin Değerindeki Değişimin Etkilerine Yönelik Duyarlılık Analizleri Yapılması,

6. Tarihsel Gelişim Sürecinin Vektörlerine Ayrıştırılması,

7. Alternatif Tarihsel Gelişim Süreçlerinin Etkisinin Analiz Edilmesi,

8. Geleceğe Yönelik Alternatif Politika Paketlerinin Ekonomi Üzerindeki Etkilerinin Tahmin Edilmesi,

9. Yol Haritalarının Oluşturulması Ve Karşılaştırılması,

10. Değişkenler Arasındaki Dolaylı Etkileşim Ve Bağlantıların Çözülmesi,

11. Dinamik Ve Değişen Koşullar Altında İyi Politikanın Seçilmesi Gibi Çeşitli Alanlarda Kullanılabilmektedir.

Hesaplanabilir Genel Denge Modeli1. HGD modelleri doğrusal optimizasyona dayanan input-output modelleri

ve makro ekonometrik modeller için tamamlayıcı bir alternatif niteliğindedir.

2. Input-output modelleriyle HGD modelleri arasındaki temel farklılık HGD modellerinde fiyat mekanizmasının içselleştirilmiş olmasıdır. Input-output modelleriyse fiyatların sabit varsayıldığı talep yönlü modellerdir.

3. Ekonometrik modellerle HGD modelleri arasındaki temel farklılık ise HGD modellerinin ekonomik yapıyı bir bütün olarak ele almasıdır.

4. Ekonometrik modeller ise kısmı denge (marjinal analiz) mantığına dayanmakta ve sistemde yer almayan unsurların sabit kaldığını (ceteris paribus varsayımı) varsaymaktadır.

5. Çok bölgeli Genel Denge Modellerine örnek ; Avustralya’nın 113 sektörlü 8 Bölgeli Modeli, Çin (8 Bölge) – Japonya (2 Bölge) 34 Sektörlü 2 Ülkeli CGE Modeli

Uygulama OlarakAnaliz YöntemleriKALİTATİF Yöntemler

Anket, Odak Grup, Birincil Veri, Açıklayıcı-

Kavram

İstatistik Yöntemler

Grubu

DeterministikYöntemler

Grubu

Regresyon

Zaman Serisi

Econometric

Panel Data

Faktör Analizi

Gravity

Girdi-Çıktı (I-O)

SHM (SAM)

F-SHM (FSAM)

HGD (CGE)

DS-HGD (DS-CGE)

STOKASTİKDeğişken - Rastsal

NON-STOKASTİKStatik

D-HGD (D-CGE)

Amaç:Seçilen Sınırlı Sayıda Değişken Arasında

Zaman ve/veya Konu(Teori)

Bağlamında İlişkiselliğiİncelemek

Amaç:Veri bir dönemde tüm

YAPIYI ve YAPININ tüm alt birimleri arasındaki

ilişkileri ortaya koymak.

KANDİTATİF Yöntemler

Determinist Yöntem: Bir sistemin/modelin aynı koşullar ve birimler ile benzer çıktıları üreteceğini varsayar.

S-HGD (D-CGE)

Örnek Uygulama: 2023 Vizyonu

HEDEFLER

GSYH: 2 Trilyon $

Fertbaşı GSYH : 25.000$ (aslında 23.700$)

İhracat : 500 Milyar $

Ar-Ge : % 3 Karşılığı = 60 milyar $

Kayıtdışı : %15 Karşılığı =300 milyar $

Dünyadaki ilk 10 ekonomi arasında yer alma.

MEVCUT DURUM

GSYH: 810 Milyar $

Fertbaşı GSYH : 10.930 $ (Merkez Bankası 2,5 TL olarak yıl sonu kur hedefini revize ettiğine göre aslında

10.006$)

İhracat : 157,7 Milyar $

Ar-Ge : % 0,9 Karşılığı = 8 milyar $

Kayıtdışı : %30 Karşılığı =230 milyar $

Dünyada 18. ekonomi

Örnek Çalışmalar

EĞİTİM PROGRAMI DERS ÇİZELGESİ

1. Hafta

Ders: 1

Makroiktisadın Genel Çerçevesi, Toplam Faktör Verimliliği, Ulusal/Bölgesel Hesap

Sistemleri, Girdi-Çıktı Tabloları, Sosyal Hesaplar Matrisi, makroekonomik dengenin

cebirsel yapısı

1. Hafta

Ders: 2

Genel denge sistemi; faktör ve mal piyasaları; Türkiye ekonomisi için 2 sektörlü ve 2

faktörlü bir genel denge modeli; 2x2 basit modelin bilgisayar programlamasına giriş

2. Hafta

Ders: 1

Türkiye için 2x2 basit genel denge modelinin kurgulanması; kalibrasyon metodolojisi,

Basit genel denge modelinin Gams kodunda çalıştırılması; makroekonomik dengeler ve

çözüm algortimasının uygulanması; walras yasası ve genel dengenin oluşturulması;

2. Hafta

Ders: 2

2x2 Türkiye modelinde makro ekonomik kapama kuralları; fiyat sistemi; döviz kurunun

rolü; 2x2 Türkiye modelinde dinamik yapı; büyümenin kaynakları; faktör verimliliği ve

sermaye birikimi; dış ticaret-büyüme ilişkisi; endojen büyüme modellerine giriş

3. Hafta

Ders: 1

Hesaplanabilir genel denge modellerinin büyük veri setleriyle kullanımı; Türkiye 2003-

2020 simulasyonları: çevre, iklim değişikliği; sermaye yatırımlarının dağılımı; kamu

harcamalarının bileşeni

3. Hafta

Ders: 2

Finansal Sosyal Hesaplar Matrisine Dayalı Hesaplanabilir Genel Denge Modeli; mali

kural; enflasyon hedeflemesi ve dış denge

4. Hafta

Ders: 1

Bölgesel genel denge modellerine giriş: dünya ekonomisi modelleri; dinamik ve statik

yapıların karşılaştırılması; dünya modellerinde birim takas malı (numeraire) ve dış

denge

4. Hafta

Ders: 2

Türkiye ekonomisi için 2 bölgeli, 2 sektörlü ve 2 faktörlü genel denge modelinin

cebirsel yapısı ve veri tabanının oluşturulması¸ İki Bölgeli Bölgelerarası SHM’nin

Oluşturulması

5. Hafta

Ders: 1

Türkiye ekonomisi için 2 bölgeli, 2 sektörlü ve 2 faktörlü genel denge modelinin

kalibrasyonu ve GAMS programlaması; makro dengelerin oluşturulması; döviz kuru ve

fiyat sistemi

5. Hafta

Ders: 2

2x2x2 Türkiye bölgesel modelinin iktisadi politika simulasyonları için kullanımı ve ileri

teknik konular

PLANCILAR OLARAK NEDEN ANALİTİK YÖNTEMLERİ ÖĞRENMELİYİZ?

EKONOMİK ve SOSYAL KALKINMA devletin temel

amaç ve görevleri arasındadır.

MEVCUT ANAYASA

MADDE 5- Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü,ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah,huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve Hürriyetlerini, Sosyal hukuk devleti veadalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engellerikaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartlarıhazırlamaya çalışmaktır.

MADDE 48- Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özelteşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin millî ekonominin gereklerine vesosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacaktedbirleri alır.

Mevcut Anayasa

EKONOMİK ve SOSYAL KALKINMA DEVLETİN TEMEL AMAÇ ve GÖREVLERİ

ARASINDADIR…

ANAYASA / İKİNCİ BÖLÜM / Ekonomik Hükümler / I. Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey (*)

MADDE 166- Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir. (mülga DPT, mevcut Kalkınma Bakanlığı)

Planda millî tasarrufu ve üretimi artırıcı, fiyatlarda istikrar ve dış ödemelerde dengeyi sağlayıcı, yatırım ve istihdamı geliştirici tedbirler öngörülür; yatırımlarda toplum yararları ve gerekleri gözetilir; kaynakların verimli şekilde kullanılması hedef alınır. Kalkınma girişimleri, bu plana göre gerçekleştirilir. ( Makro Dengeler ve Hedefler – Kamu Kesimi Genel Dengesi – Kamu Yatırım Planı – Makro ve Sektörel Politikalar)

Kalkınma planlarının hazırlanmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasına, uygulanmasına, değiştirilmesine ve bütünlüğünü bozacak değişikliklerin önlenmesine ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.

(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/23 md.) Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında hükümete istişarî nitelikte görüş bildirmek amacıyla Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve Sosyal Konseyin kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir.

II. Piyasaların denetimi ve dış ticaretin düzenlenmesi

MADDE 167- Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiilî veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler. (Fiyat İstikrarı – Faiz & Kur Politikaları – Düzenleyici Kuruluşlar)

Dış ticaretin ülke ekonomisinin yararına olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek malî yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Bakanlar Kuruluna yetki verilebilir. (Dış Ticaret – Tarifeler – Gümrük )

DEVLET PLANLAMA ? KALKINMA PLANLAMA ?

Dengeli ve Uyumlu Biçimde Hızlı Gelişme +Kaynakların Tespiti ve Analizi +

Planlama için Kurumsal Yapılanma

TASARRUF + ÜRETİM + FİYAT İSTİKRARI +

ÖDEMELER DENGESİ + YATIRIM + İSTİHDAM +

SOSYAL REFAH + KAYNAKLARIN OPTİMAL

KULLANIMI I-O + fSAM + CGE Modelleri

Kalkınma Planlamada Politika Belirleme Sürecinde Etki Analizi Uygulamaları (1959-….)Türkiye’nin Kalkınma Planlama serüveni Girdi-Çıktı Analizi ile başlar. (1959 yılı I-O tablosu)

Politika hedefleri bu tablo ve katsayılara dayalı olarak yapılır.

İlk GAP yatırımı Keban Barajı - 1965

* J. Koopman, Turgut Özal, Ayhan Çilingiroğlu, Nejat Bengül, Atilla Karaosmanoğlu, Hüseyin Kızılyaylı, Merih Celasun…

Jan Tinbergen

(1903 - 1994)

1954 – Nükleer Enerji konusunda ABD ile ters düşme,

1956 Kuraklık Yılları

1958 Ekonomik Krizi

Merhum Menderes’in Turgut Özal ve Ayhan Çilingiroğlu’nu Batı Almanya Kalkınma Planını araştırma konusunda görevlendirmesi,

1959 Sonu - Özal ve Çilingiroğlu tarafından hazırlanması ve dönemin en büyük iktisatçısı ve ekonometri alanının kurucusu (ilk Nobel İktisat Ödülünü alan kişi) Prof. Dr. Jan Tinbergen’i Türkiye’ye davet edilmesi,

Ocak 1960’da Tinbergen ve Koopman’ın EKONOMİ ve KALKINMA YÖNETİMİNE ilişkin ilk taslağı merhum Menderes’e sunması,

Merhum Menderes’in Kalkınma Planlamasına İlişkin Yaklaşımı

Nobel ödüllü iktisatçıların yetiştirdiği planlama uzmanları

İRTİBAT

Kamil TAŞCIDaire Başkanı - Kalkınma Bakanlığı

MPA - Uluslararası Kalkınma Politikası / Cornell University

(Phi Alpha Alpha Onur Derecesi)

PhD (a.) Beşeri ve İktisadi Coğrafya / Ankara Üniversitesi+90 312 294 6620

+90 532 238 4806

[email protected]

[email protected]

Necatibey cd. No:110/A, 16.Kat , Yücetepe - Ankara

http://www.linkedin.com/in/kamiltasci

https://ankara.academia.edu/kamiltasci

Bu sunumda ifade edilen görüş ve değerlendirmeler kişiseldir, görev yaptığı kurum için bağlayıcı değildir.

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

http://www.linkedin.com/in/kamiltasci

https://ankara.academia.edu/kamiltasci

politika oluşturma sürecinde analiz yöntemleri ... - oran · faktör analizi-2. faktör...

Documents