Poczet władców Polski

od X do XVIII wieku

PIASTOWIE

• twórca państwa polskiego

• zawarł sojusz z Czechami

• przyjął chrzest w 966 r. i

utworzył pierwsze biskupstwo w

Poznaniu (968)

• przyłączył Pomorze Zachodnie

(972)

• przyłączył Śląsk (990)

• utracił Grody Czerwieńskie (981)

• utrzymywał dobre stosunki z

cesarzami niemieckimi Ottonem I

i Ottonem II, ale walczył z

margrabiami niemieckimi

Geronem i Hodonem

MIESZKO I (963-992)

PIASTOWIE

• pierwszy król Polski – 1025

• utrzymywał dobre stosunki z cesarzem

Ottonem III

• wyraził zgodę na misję biskupa Wojciecha

w Prusach 997 r.

• zjazd gnieźnieński (1000) i utworzenie

arcybiskupstwa w Gnieźnie (arcybiskupem

Radzim Gaudenty); podlegają trzy

biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i

Wrocławiu

• wojny z cesarzem Henrykiem II 1003 –

1018 (pokój w Budziszynie). Przyłączył

Łużyce, Milsko, Miśnię, Słowację, Morawy.

• 1018 – wyprawa na Ruś, zdobył Kijów,

przyłączył Grody Czerwieńskie

BOLESŁAW CHROBRY

(992 – 1025)

PIASTOWIE MIESZKO II

(1025 – 1034) • koronowany w 1025 na króla

• młodszy syn Bolesława Chrobrego, wykształcony

• za jego panowania nastąpił kryzys państwowości polskiej: odpadły ziemie przyłączone przez Bolesława, stracił koronę

• po śmierci Mieszka wybuchł bunt możnych (1034), a około 1037 r. bunt ludowy – zniszczenie polskiej organizacji kościelnej

• w 1038 nastąpił najazd księcia czeskiego Brzetysława, który spustoszył Wielkopolskę, zagarnął Małopolskę i Śląsk

PIASTOWIE - KAZIMIERZ ODNOWICIEL (1034 – 1058)

• Odzyskał Wielkopolskę, Mazowsze, Małopolskę i Śląsk

• Musiał płacić trybut ze Śląska Czechom

• Przeniósł stolicę do Krakowa

• Nie udało mu się odbudować arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz odzyskać Pomorza Gdańskiego i Zachodniego

• Nadał wojom ziemię w zamian za służbę rycerską – początek systemu feudalnego w Polsce

PIASTOWIE

• Przystąpił do obozu

gregoriańskiego – wielokrotnie

wyprawiał się na Węgry by

osadzić na tronie

sprzymierzeńców papieża

Grzegorza VII

• Odbudował arcybiskupstwo w

Gnieźnie (1075)

• Koronowany na króla 1076

• Przyłączył do Polski Grody

Czerwieńskie

• Przestał płacić trybut ze Śląska

Czechom

• Został wygnany po

zamordowaniu biskupa

krakowskiego Stanisława (1079)

BOLESŁAW II ŚMIAŁY

(1058 – 1079)

PIASTOWIE

• Młodszy brat Bolesława II Śmiałego

• Przystąpił do obozu cesarskiego i ponownie zaczął płacić trybut ze Śląska Czechom

• Nie koronował się na króla

• Władzę faktycznie sprawował palatyn Sieciech

• W 1097 r. podzielił kraj między swoich synów pozostawiając sobie Mazowsze:

• Zbigniew – poparcie możnych, władał Wielkopolską, Kujawami i ziemia sieradzko – łęczycką

• Bolesław Krzywousty – poparcie rycerstwa, władał Śląskiem i Małopolską

WŁADYSŁAW I HERMAN

(1079 – 1102)

PIASTOWIE

• Po śmierci ojca pokonał brata Zbigniewa i

zjednoczył kraj

• Powstrzymał najazd cesarza Henryka V

• Przyłączył Pomorze Gdańskie 1116-1119

• Podporządkował sobie Pomorze Zachodnie

1121-1222 – książę Warcisław złożył mu hołd

lenny

• Na zjeździe w Merseburgu złożył hołd lenny

cesarzowi Lotarowi III w zamian za pełną

suwerenność polskiej organizacji kościelnej

• W 1138 ogłosił statut, w którym podzielił kraj

pomiędzy swoich synów i ustanowił zasadę

senioratu i pryncypatu – statut zapoczątkował

okres rozbicia dzielnicowego

BOLESŁAW III KRZYWOUSTY (1102 – 1138)

PIASTOWIE

WŁADYSŁAW II WYGNANIEC • Najstarszy syn Bolesława Krzywoustego

• Na mocy statutu otrzymał Śląsk i tytuł

seniora

• Wygnany przez braci w 1146 r.

BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY • Na mocy statutu otrzymał Mazowsze

• Był seniorem w klatach 1146-1173

PIASTOWIE

MIESZKO III STARY • Na mocy statutu otrzymał

Wielkopolskę

• Dwukrotnie próbował zgodnie z

prawem przejąć kontrolę nad

dzielnicą senioralną – po

śmierci Bolesława

Kędzierzawego i Kazimierza

Sprawiedliwego

PIASTOWIE

KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY Nie otrzymał ziemi na mocy statutu,

prawdopodobnie był pogrobowcem

Pozbawił władzy seniora Mieszka III i przejął w dziedziczne władanie Małopolskę z Krakowem. Uzyskał na to zgodę duchowieństwa i dostojników krakowskich po zjeździe w Łęczycy w 1180. Jego rządy kończą okres pryncypatu.

LESZEK BIAŁY Syn Kazimierza Sprawiedliwego. Rządził

Małopolską z Krakowem od 1202 r. Jego panowanie rozpoczyna okres pełnego rozbicia

PIASTOWIE

KONRAD MAZOWIECKI Młodszy syn Kazimierza

Sprawiedliwego

na mocy układu z bratem Leszkiem

Białym w 1202 otrzymał dzielnicę

składającą się z Mazowsza, Kujaw,

Sieradza i Łęczycy

W 1226 r. sprowadził Zakon

Krzyżacki do Polski i oddał im w

lenno ziemię chełmińską

PIASTOWIE

HENRYK I BRODATY Wnuk Władysława II

Twórca tzw. monarchii Henryków śląskich.

Przejął kontrolę nad dużą ilością dzielnic:

księstwem wrocławskim, Małopolską z

Krakowem, Wielkopolską

HENRYK II POBOŻNY Syn Henryka I Brodatego

Poległ w bitwie pod Legnicą w 1241 r. z

Mongołami

PIASTOWIE

Książę wielkopolski

Władał Wielkopolską i Pomorzem Gdańskim, dzięki umowie na przeżycie z księciem Mszczujem II

Koronował się na króla Polski w 1295 r.

Zginął w 1296 r.

PRZEMYSŁ II

PRZEMYŚLIDZI

1300 – koronował się na króla

Polski

Władał: Małopolską, częścią Śląska,

Wielkopolską, Pomorzem

Gdańskim. Hołd lenny złożyły mu

Mazowsze i Kujawy

Wprowadził do Polski urząd

starosty

WACŁAW II CZESKI (1300 – 1305)

PIASTOWIE

Książę brzesko – kujawski

Przejął władzę nad Kujawami i

Małopolską w 1306 r. Wielkopolskę

dzierżył od 1314 r.

Utracił Pomorze Gdańskie w 1308 r.

i rozpoczął spór polsko – krzyżacki

1320 – koronował się na króla

1329 – 1332 – wojna polsko –

krzyżacka – Łokietek stracił ziemię

dobrzyńską i Kujawy

1331 – bitwa pod Płowcami

Zawarł sojusz z Węgrami

WŁADYSŁAW ŁOKIETEK

(1306 – 1333)

PIASTOWIE

Syn Władysława Łokietka

skodyfikował prawo (statuty wiślicko – piotrkowskie 1346/7)

Wprowadził nowy podział administracyjny - ziemie, na czele których mieli stać starostowie

Wprowadził urzędy centralne: kanclerza i podskarbiego

Ufortyfikował kraj i zreformował siły zbrojne (chorągwie)

Zawarł wieczysty pokój z Krzyżakami w Kaliszu 1343 – odzyskał Kujawy i ziemię dobrzyńską; w rękach Krzyżaków Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska

Utracił Śląsk na rzecz Czech

Przyłączył Ruś Halicko - Włodzimierską

KAZIMIERZ WIELKI

(1333 – 1370)

ANDEGAWENOWIE

LUDWIK WĘGIERSKI

(1370 – 1382) Syn Karola Roberta Andegaweńskiego i

Elżbiety Łokietkówny

Nadał szlachcie polskiej pierwszy przywilej

generalny w Koszycach (1374) by uzyskać

zgodę na dziedziczenie tronu polskiego przez

córkę

Jadwiga (1384 – 1399) Młodsza córka Ludwika

Koronowana na króla w 1384 r.

JAGIELLONOWIE

Książę litewski, zasiadł na tronie polskim

po unii z Litwą w Krewie – unia personalna

Mąż Jadwigi

Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim 1409 –

1411 (bitwa pod Grunwaldem 15.07.1410)

zakończona I pokojem toruńskim – odzyskał

ziemię dobrzyńską; Żmudź ma wrócić do

Litwy

1413 – unia z Litwą w Horodle –

potwierdzenie odrębności Litwy, Witold

wielkim księciem, włączenie 50 rodów

litewskich do herbów polskich

1423 – przywilej warcki

1430-33 – wydał przywileje jedlneńsko –

krakowskie by uzyskać zgodę szlachty na

dziedziczenie tronu przez swoich synów.

Szlachta uzyskała nietykalność osobistą i

majątkową.

WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO

(1386 – 1434)

JAGIELLONOWIE

Król Polski od 1434, król

Węgier od 1440

Zginął w bitwie pod Warną z

Turkami w 1444 r.

WŁADYSŁAW III

WARNEŃCZYK

(1434 – 1444)

JAGIELLONOWIE

Wielki książę litewski od 1440, król Polski od

1447

Nadał bojarom litewskim prawa równe

szlachcie polskiej

Inkorporował Prusy i Pomorze Gdańskie

(6.03.1454) co doprowadziło do wybuchu

wojny trzynastoletniej z Zakonem

Krzyżackim. Pokój zawarto w 1466 (II pokój

toruński) – Polska odzyskała Pomorze

Gdańskie, ziemię chełmińską. Przyłączono

do Polski Warmię, Malbork i Elbląg. (= Prusy

Królewskie)

1454 – nadał szlachcie przywileje cerkwicko

– nieszawskie by uzyskać zgodę na wojnę –

król musiał mieć zgodę sejmików ziemskich

na zwoływanie pospolitego ruszenia i

stanowienie nowych praw. Król opierał swe

rządy na średniej szlachcie

KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

(1447 – 1492)

JAGIELLONOWIE JAN I OLBRACHT

(1492 – 1501) Syn Kazimierza Jagiellończyka

Król Polski od 1492 r.

W 1493 r. zwołano pierwszy polski

sejm dwuizbowy – wykrystalizowała

się izba poselska

1496 – uchwalono II przywilej

piotrkowski –wzmocnienie pozycji

ekonom. szlachty

Na mocy tzw. unii wileńskiej (1499)

Polska i Litwa pozostawały

niezależnymi państwami

posiadającymi odrębnych władców,

zobowiązanych jednak do wzajemnej

pomocy przeciwko wrogom

zewnętrznym – rozluźnienie unii

polsko - litewskiej

JAGIELLONOWIE ALEKSANDER

JAGIELLOŃCZYK

(1501 – 1505) Wielki książę litewski od 1492, król

Polski od 1501

Gdy został wielkim księciem litewskim,

Jan Olbracht został królem polskim –

zerwanie unii polsko – litewskiej

prowadził wojny z Moskwą W latach

1492-1494 i 1500-1503 – Litwa utraciła

tereny na wschód od środkowego

Dniepru

Za jego panowania uchwalono

konstytucję Nihil novi (1505) – nic

nowego o nas bez nas – co

doprowadziło do wykształcenia się

ustroju demokracji szlacheckiej

JAGIELLONOWIE ZYGMUNT I STARY

(1506 – 1548) Najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka

Od 1506 Wielki książę litewski i król Polski

Prowadził wojny z Rosją (m.in. 1507-1508, 1512-1522), które mimo zwycięstwa pod Orszą (1514) zakończyły się utratą Smoleńska

1515 r. – zjazd w Wiedniu – rozbicie sojuszu moskiewsko – krzyżacko – habsburskiego; układy dynastyczne z Habsburgami

1519 – 1521 – wojna z Zakonem Krzyżackim zakończona pokojem krakowskim (1525) – sekularyzacja Zakonu, powstanie księstwa pruskiego, które zostało księstwem lennym Królestwa Polskiego

10.05.1525 – hołd pruski – hołd lenny księcia Prus Albrechta Hohenzollerna

1526 – włączył Mazowsze do Polski

Doprowadził do wybrania swego syna Zygmunta II Augusta na wielkiego księcia Litwy i króla polskiego, jeszcze za swojego życia (vivente rege)

Za jego panowania wybuchł bunt szlachty nazywany „wojną kokoszą” (1537)

JAGIELLONOWIE ZYGMUNT II AUGUST

(1548 – 1572) Wielki książę litewski od 1522

Król Polski od 1529 – wybrany vivente rege;

przejął faktyczną władzę po śmierci ojca w

1548

Układ w Wilnie (1561) z mistrzem Zakonu

Kawalerów Mieczowych Gotthardem Kettlerem –

Pd. Inflanty (Kurlandia i Semigalia) stały się

lennem Polski i Litwy

Wybuchła wojna północna (1563-1570) o

pozostałe ziemie Inflant. Była to część wojny o

Dominium Maris Baltici miedzy Moskwą,

Polską, Szwecją i Danią (1558 – 1583). Ten etap

walk zakończył rozejm z Rosją w 1570 r.

1569 – unia realna z Litwą w Lublinie – powstaje

Rzeczpospolita Obojga Narodów; do Korony

przyłączono Wołyń, Podole i ziemię kijowską

Zygmunt II August popierał stronnictwo

szlacheckie w walce z magnaterią - ruch

egzekucyjny

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI HENRYK WALEZJUSZ

(1573 – 1574) Pierwszy król elekcyjny z

dynastii Walezjuszy, brat króla

Francji Karola IX, król Polski od

1573

Uciekł z kraju w 1574 r. by

objąć tron francuski jako

Henryk III

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI STEFAN BATORY

(1576 – 1586) Książę Siedmiogrodu, król Polski od

1576 r. Ożenił się z królową – Anną

Jagiellonką

1577 – spacyfikował zbuntowany Gdańsk

za cenę rezygnacji ze statutów

Karnkowskiego

1578 – 1582 – wojna z Moskwą o

Inflanty; wyprawy połocka, wielkołucka

i pskowska doprowadziły do rozejmu w

Jamie Zapolskim (1582)

Utworzył piechotę wybraniecką – 1

żołnierz utrzymywany przez 20 chłopów

z dóbr królewskich

ustalił podział jazdy na ciężkozbrojną

husarię, chorągwie kozackie i jazdę

lekką.

1579 – założył Akademię Wileńską

KRÓLOWIE ELEKCYJNI -

WAZOWIE

ZYGMUNT III WAZA

(1587 – 1632) Syn króla Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny

Jagiellonki

Połączył Rzeczypospolitą i Szwecję unią personalną w 1593 r. Szwedzi zdetronizowali Zygmunta III w 1599

1606 – 1609 – rokosz sandomierski (Mikołaja Zebrzydowskiego) – początek oligarchii magnackiej

1600 – inkorporował Estonię czym doprowadził do wybuchu wojen ze Szwecją: 1600 – 1611, 1617 – 1622, 1626 – 1629. Skutek – RP utraciła Inflanty

Za jego panowania magnateria wmieszała się w wewnętrzne sprawy Rosji – dymitriady 1604 – 1605, 1607 – 1609

Wypowiedział wojnę Rosji 1609 – 1619 ; zwycięstwo Żółkiewskiego pod Kłuszynem, zajęcie Kremla, zdobycie Smoleńska. Skutek – do RP przyłączono ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską

Wojna z Turcją 1620 – 1621 zakończona pokojem chocimskim – granicą rzeka Dniestr

Zwolennik kontrreformacji. W 1596 r. zawarto unię brzeską – część biskupów prawosławnych uznała zwierzchność papieża zachowując obrządek prawosławny – unici.

WŁADYSŁAW IV WAZA

(1632 – 1648) Syn Zygmunta III, wybrany w 1632

1632 – 1634 – Rosjanie wszczęli wojnę o

Smoleńsk, którą zakończył pokój w

Polanowie; potwierdzał wcześniejsze

polskie zdobycze (1619 – Dywilino)

1635 – zawarł rozejm ze Szwecją w

Sztumskiej Wsi – potwierdzał

postanowienia rozejmu w Mittawie;

Inflanty w rękach szwedzkich

Zmarł gdy szykował się do wojny z

Turcją

KRÓLOWIE ELEKCYJNI - WAZOWIE

KRÓLOWIE ELEKCYJNI -

WAZOWIE JAN KAZIMIERZ WAZA

(1648 – 1668) Młodszy brat Władysława IV; jego panowanie

jest okresem ciągłych wojen

1648 – 1654 – powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego; 1654 – ugoda w Perejasławiu – kozacy uznają zwierzchność cara rosyjskiego

1654 – 1667 – wojna z Rosją (przerwa w latach 1655 – 60) . Na mocy rozejmu w Andruszowie (1667) RP traci Ukrainę na wschód od Dniepru wraz z Kijowem oraz ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską. Ostateczny pokój podpisano w Moskwie w 1686 r.

1655 – 1660 – potop szwedzki; pokój w Oliwie – król rezygnuje s tronu szwedzkiego, potwierdzono przekazanie Inflant Szwecji

1657 – traktaty welawsko – bydgoskie – Prusy uzyskują suwerenność

1652 – po raz pierwszy zerwano sejm dzięki liberum veto

Abdykował w 1668

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI MICHAŁ KORYBUT

WIŚNIOWIECKI

(1669 – 1673) Syn księcia Jeremiego

Wiśniowieckiego

Za jego panowania w RP ścierały

się dwa stronnictwa –

prohabsburskie i profrancuskie

1672 – najazd turecki zakończył

się zdobyciem Kamieńca

Podolskiego przez Turków i

podpisaniem hańbiącego układu w

Buczaczu – RP traci Podole i

Kamieniec Podolski, musi płacić

haracz Turcji

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI JAN III SOBIESKI

(1674 – 1696) Wielki wódz polski epoki XVII w. – brał

udział w walkach ze Szwedami, Rosją, kozakami, tatarami, Turkami. Od 1667 hetman wielki koronny

Pokonał Turków w drugiej bitwie pod Chocimiem (1673); Zwycięstwo to wyniosło go na tron. Na mocy traktatu w Żórawnie (1676) RP nadal traciła Podole ale nie musiała płacić haraczu.

Król od 1674 r.

Pod naciskiem magnatów zawarł przymierze zaczepno – odporne z Habsburgami przeciwko Turcji

1683 – odsiecz Wiednia

1686 – zawarł pokój wieczysty z Rosją w Moskwie

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI –

WETTINOWIE / SASI

AUGUST II MOCNY

(1697 – 1706,

1709 – 1733) Elektor saski z dynastii Wettinów

Wplatał RP w wojnę północną 1700 – 1721

Abdykował w 1706 i uznał prawa Stanisława Leszczyńskiego do tronu

Powrócił do RP w 1709 r. gdy car Piotr I pokonał króla Szwecji Karola XII

Spór szlachty z królem – konfederacja tarnogrodzka (1715) – zakończył się mediacją Piotra I i sejmem niemym (1717)

Sejm niemy zatwierdzał umowę miedzy konfederatami a Augustem II, ograniczył wpływy króla; pierwsza ingerencja rosyjska w sprawy polskie

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI STANISŁAW LESZCZYŃSKI

(1704 – 1709,

1733 – 1736) Otrzymał tron polski, w trakcie wojny

północnej, przy poparciu Szwecji

1705 zawarł przymierze z królem szwedzkim

zezwalające Karolowi XII na utrzymywanie

wojska w Polsce oraz na werbunek

żołnierzy, co doprowadziło do wybuchu

wojny domowej

Opuścił kraj po powrocie Augusta II w 1709

Jego córka została żoną króla Francji

Ludwika XV

Wybrany na króla w 1733 r. Na skutek

interwencji wojskowej Rosji i opozycji

magnackiej abdykował w 1736

AUGUST III SAS

(1736 – 1763) Syn Augusta II z dynastii

Wettinów

zasiadł na tronie przy zbrojnej

pomocy Austrii i Rosji – po

rozbiciu wojsk konfederacji

dzikowskiej 1735

Uznany za króla w 1736

Oparł swoje panowanie na

trwałym sojuszu z Rosją i na

„Familii” – obozie Czartoryskich

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI –

WETTINOWIE / SASI

KRÓLOWIE

ELEKCYJNI STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

(1764 – 1795) Kandydat „Familii” do tronu polskiego

Wielki reformator i mecenas sztuki

1765 – powołał Szkołę Rycerską

Reformy sejmu konwokacyjnego i króla zaniepokoiły Rosję, która wywołała sprawę przywrócenia pełnych praw innowiercom. Podzieliła ona Polaków – konfederacje przeciwko innowiercom i reformom. Na sejmie 1767-1768 uchwalono tzw. prawa kardynalne, których gwarantem została Rosja.

1768 – 1772 – konfederacja barska zawiązana przeciwko innowiercom, reformom, królowi i Rosji

1772 – I rozbiór Polski

1788-1792 – obrady Sejmu Wielkiego

3.05.1791 – uchwalenie konstytucji 3 Maja – ustrój monarchii konstytucyjnej

1792 – konfederacja targowicka

1793 – II rozbiór Polski

1794 – powstanie kościuszkowskie

1795 – III rozbiór Polski i abdykacja Stanisława Augusta.

Poczet władców Polski

od X do XVIII wieku