I WOJNA DIADOCHÓW W LATACH 299–298 p.n.e.
TOMASZ ZIELISKI
ABSTRACT (Plutarch of Chaeronea (Demetr. 32.5–7) and the Diadochi War in 299-298 B.C.): The main issue
of this article is response to the assumption of some researchers about the Diadochi War in 299-298 B.C. The
analysis of our sources demonstrates that there are no sufficient evidences to such conclusions.
W studiach powiconych relacjom pomidzy diadochami po bitwie pod Ipsos pojawiaj si
wzmianki o konflikcie, do jakiego miao doj w latach 299–298 1 . Przypuszczenia te opieraj
si przede wszystkim na lakonicznej wzmiance Plutarcha z Cheronei o porozumieniu zawar-
tym przez Demetriusza Poliorketesa z Ptolemeuszem, królem Egiptu, w pierwszych latach po
wspomnianej bitwie. Autor nie wyjania jednak okolicznoci, które miay przyczyni si do
podjcia takiego dziaania. Zaznacza jedynie, e doszo do tego za porednictwem sprzymie-
rzonego z Poliorketesem wadcy – Seleukosa. Milczenie Plutarcha jest znaczce ze wzgldu
na fragmentaryczno bazy ródowej, w tym szczególnie wobec faktu, e XXI ksiga Biblio-
teki Historycznej Diodora Sycylijskiego, który przekaza nam najobszerniejsz relacj o tych
czasach, zachowaa si tylko we fragmentach 2 . Plutarch jest zatem jedynym autorem wspomi-
najcym o ukadzie obu wadców.
Zdaniem wielu badaczy pewne wiato na temat przekazu Plutarcha mog rzuca informa-
cje pynce z innych róde. Wród nich decydujc rol odgrywa lakoniczny przekaz Euze-
biusza z Cezarei w którym informuje on o zniszczeniu przez Demetriusza miasta Samarii 3 .
Oprócz niego jako wydarzenia, które mogy mie zwizek z porozumieniem Poliorketesa
z Ptolemeuszem, próbuje si interpretowa dwa inne przekazy ródowej. Z jednej strony
wzmiankowane przez Plutarcha oblenie miasta Soloi w Cylicji, w czasie którego miao
doj do konfliktu Demetriusza z Lizymachem, wadc sprzymierzonym z Ptolemeuszem.
Z drugiej natomiast wspomnian przez jedn z inskrypcji pomoc udzielon miastu Aspendos
w Pamfilii w Azji Mniejszej przez oddzia ptolemejskich najemników 4 . Powizanie tych wy-
darze z przekazem Plutarcha wydaje si wskazywa na to, e doszo do znaczcego konflik-
tu, w który zaangaowani byli wszyscy czterej wspomniani wadcy. Chocia taka teza poja-
wia si w literaturze przedmiotu, to do tej pory kwestia ewentualnej wojny diadochów nie
1 Wszystkie daty, o ile nie zaznaczono inaczej, odnosz si do czasów p.n.e.
2 Zasadno takiej nazwy dziea Diodora kwestionuje Hornblower 1981, 22–24.
3 Euseb. Chron. II, 118 (Euseb. Chron. = Eusebi Chronicorum Canonum libri duo, ed. A. Schoene, Berlin 1875).
4 SEG 17.639.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
43
doczekaa si odrbnego studium 5 . Wobec tego zasadnym wydaje si podjcie próby jej wery-
fikacji.
I
Przyczyn zawarcia wzmiankowanego przez Plutarcha porozumienia Demetriusza z Ptoleme-
uszem naley szuka w sekwencji wydarze majcych miejsce po bitwie pod Ipsos w 301 r.
W jej efekcie pastwo Antygona Jednookiego i jego syna Demetriusza zostao podzielone
midzy zwycizców. Zgodnie z dokonanymi ustaleniami wadajcy dotychczas Tracj Lizy-
mach otrzyma ziemie w Azji Mniejszej na zachód od gór Taurus, z kolei Seleukos na wschód
od tyche 6 . Wspólna granica ich monarchii cigna si jednak na pónocy, prawdopodobnie
wzdu rzeki Halys, która, jak si uwaa, bya lini graniczn pastwa Antygonidów w 311
roku 7 . Niejasna pozostaje kwestia trzeciego z koalicjantów, Kassandra, króla Macedonii,
o którego nabytkach terytorialnych nasze róda milcz. Uwaa si jednak, e czci ustale
midzy diadochami bya zgoda na swobod dziaa tego wadcy na obszarze Adriatyku i po-
udniowej Grecji 8 . Jedynym niewtpliwym nabytkiem terytorialnym Antypatrydów bya Cyli-
cja, któr otrzyma Pleistarchos, brat macedoskiego króla 9 . Chocia nowy ukad przewidy-
wa podzia pastwa Antygonidów, to niektóre ich dawne ziemie dochoway wiernoci ocala-
emu z bitwy Demetriuszowi. Jego posiadoci nie byy ju tak rozlege jak w poprzednich
latach, ale nadal w ich skad wchodziy przynajmniej Korynt, Megara, Efez, Cypr, Tyr oraz
Sydon 10
.
Chocia wic bitwa pod Ipsos moe uchodzi za przeomowy moment wojen diadochów, to
nie rozwizaa wszystkich problemów w ich wzajemnych stosunkach. Co wicej, staa si
ródem wielu nastpnych. Na dalszym przebiegu wydarze decydujco zaway miaa jed-
nak nie pozycja Demetriusza, ale sprawa poudniowej Syrii.
Ptolemeusz, król Egiptu, z racji braku udziau w decydujcym starciu nie zosta uwzgld-
niony w nowym ukadzie. Niedugo przed bitw pod Ipsos udao mu si jednak opanowa
5 Taki obraz dziaa wprost sugeruj np. Burstein 1980, 78–79; Lach 2012, 247–248; 2014, 188–189; cf. Lund
1992, 89; Waterfield 2019, 266. 6 Plu. Demetr. 30.1; Plb. V 67.8; XXVIII 20.6; App. Syr. 55.
7 Meyer 1925, 25.
8 Walbank 1988, 199–200.
9 Plu. Demetr. 31.4. Kwestia wielkoci i zasigu pastwa Pleistarchosa jest wci przedmiotem sporów wród
badaczy, zob. Willamowitz-Mollendorf 1881, 198; Meyer 1925, 28; Beloch 1927, 317–319; Robert 1945, 57–61;
Mastroncinque 1981, 39–40; Buraselis 1982, 28–29; Will 1984, 60; Billows 1989, 191–193; Gregory 1995. 10
Plu. Demetr. 30.3–4; 32.7; 33.8; 35.1; 39.1; D.S. XX 113.1; Dixon 2014, 65, 75–76; Sherwin White 1978, 88;
Piccard 1979, 263–267; Newell 1978, 140. 11
Lund (1992, 84) uywa w tym kontekcie pojcia talassokracji. Podobnie Will (2003, 85).
TOMASZ ZIELISKI
.
Tymczasem zgodnie z ustaleniami po Ipsos tereny te zostay uznane za up Seleukosa. Z tego
powodu po odniesionym zwycistwie ten ostatni wadca wyruszy na poudnie, ale król Egip-
tu odmówi wycofania swoich oddziaów ze spornego terytorium 13
. Zagroony pretensjami
Seleukosa Ptolemeusz nawiza zatem blisze relacje z Lizymachem. Wzrost pozycji Seleu-
kosa nie lea równie interesie wadcy trackiego, którego dziaania w tym okresie, chociaby
w postaci budowy w Syrii stolicy Antiochii, traktowane s jako dowód na jego szczególne
zainteresowanie sytuacj w Azji Mniejszej i Grecji 14
. Sojusz obu wadców zosta przypiecz-
towany mariaem dynastycznym Lizymacha z Arsinone, córk Ptolemeusza 15
. Maestwo to
byo jednym z elementów polityki dynastycznej wadcy Egiptu, który w pierwszych kilku
latach po 301 r. zwiza si wizami dynastycznymi take z Antypatrydami w Macedonii
i tyranem Agatoklesem na Sycylii 16
.
W nowej sytuacji politycznej Seleukos zwróci si nieoczekiwanie w stron Demetriusza,
którego flota operowaa w tym czasie na Morzu Egejskim 17
. Poliorketes nie zwleka z odpo-
wiedzi i wyruszy na Wschód. Zaatakowa Pleistarchosa w Cylicji, zupi tamtejszy skarbiec
w Kyindzie, by niedugo potem ostatecznie przej kontrol nad tym obszarem 18
. Pewno,
z jak Demetriusz najecha Cylicj, mogaby oznacza, e jego poczynania zostay wczeniej
ustalone z Seleukosem i byy elementem szerszego planu. Jest te moliwe, e Seleukos
chcia wyeliminowa potencjalne niebezpieczestwo ze strony Pleistarchosa w razie konfliktu
z Lizymachem i po prostu zaakceptowa podbój dokonany przez swojego sojusznika 19
. Ukad
sza, Stratonik 20
. Obaj wadcy przystpili te do dziaa propagandowych w Azji Mniejszej,
próbujc podway autorytet Lizymacha wród tamtejszych miast greckich 21
.
12
D.S. XX 113.1–2. Na temat zmieniajcej si w staroytnoci percepcji terminu Celesyria zob. Grabowski
2010, 131–137. 13
D.S. XX 1.5. 14
Na temat Antiochii zob. Cohen 2006, 81–84. 15
Plu. Demetr. 31.3. Plutarch bdnie informuje, e obok Lizymacha doszo take do maestwa jego syna
Agatoklesa z inn córk Ptolemeusza imieniem Lizandra, zob. Macurdy 1932, 56–58; Landucci-Gattinoni 1992,
163–166. 16
Seibert 1967, 72–78; Caroli 2007, 66–67. 17
Plu. Demetr. 31.2. Analiza motywów obu wadców zob. Mehl 1986, 221–223. 18
Plu. Demetr. 31.2–32, 1. Lokalizacja Kyindy, zob. Simpson 1957; Bing 1973; Hornblower 1981, 69 przyp.
168. 19
Buraselis 1982, 24; Mastrocinque 1979, 37–38. 20
Stratonika zostaa póniej on syna Seleukosa, Antiocha, zob. Plut. Demetr. 38; Zadorojnyi 1999. 21
OGIS 10 = Burstein 1985, 1; OGIS 213 = Burstein 1985, 2; I. Didyma 479; I. Didyma 480 =Austin 2006, 108);
Kosmetatou 2010.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
45
II
.
Zasadniczy problem wie si z prób rekonstrukcji tego, co nastpio po zawarciu przez
Demetriusza sojuszu z Seleukosem i w jakich okolicznociach doszo do jego zblienia z Pto-
lemeuszem. Jedyn cig narracj wydarze odnajdujemy w ywocie Demetriusza: ν δ
τοτ Δηδμεια πλεσασα πρς ατν π τς λλδος κα συγγενομνη χρνον ο πολν ξ
ρρωστας τινς τελετησε. γενομνης δ πρς Πτολεμαον δι Σελεκου φιλας ατ,
μολογθη Πτολεμαδα τν Πτολεμαου θυγατρα λαβεν ατν γυνακα. („Tymczasem [po
maestwie Stratoniki z Seleukosem – przyp. aut.], Deidameia przypyna z Grecji do De-
metriusza i bdc z nim przez krótki okres czasu zmara z powodu jakiej choroby. Nastpnie,
za porednictwem Seleukosa, ustanowiona zostaa przyja midzy Demetriuszem i Ptoleme-
.
Do wspomnianych wydarze Plutarch odniós si równie w biografii Pyrrusa z Epiru. We
wspomnianym dziele pisze: [ Πρρος] πτασαντα δ Δημτριον οκ γκατλιπεν, λλ κα τς
ν τ λλδι πλεις πιστευθες διεφλαξε, κα συμβσεων ατ γενομνων πρς Πτολεμαον
πλευσεν ες Αγυπτον μηρεσων („Kiedy Demetriusz poniós klsk, Pyrrus nie opuci go,
lecz zarówno strzeg miast w Helladzie, które zostay mu powierzone, jak i kiedy Demetriusz
.
Wykorzystujc dostpny nam materia ródowy, moemy próbowa ucili, kiedy zawar-
to wspomniany przez Plutarcha ukad. Do bitwy pod Ipsos doszo najpóniej w ateskim mie-
sicu Metageition przypadajcym na przeomie sierpnia i wrzenia roku 301. Na ten miesic
zachowana ateska inskrypcja datuje obalenie stronników Demetriusza w Atenach 25
. Po
ucieczce z pola bitwy Poliorketes przebywa przez pewien czas w Efezie, aby uda si stam-
td do Cylicji i przez Cypr powróci do Grecji. Jego nastpnym dziaaniem, mogo mie ono
miejsce najwczeniej na wiosn 300 r., by atak na Chersonez Tracki 26
. Wspomniane mariae
dynastyczne diadochów zostay za zawarte w opinii Plutarcha „niedugo po” (ο πολλ δ
στερον) tym wydarzeniu 27
. Wiadomo te, e wysany do Egiptu jako zakadnik Pyrrus po-
22
Dreyer (2000), opierajc si na jednym z fragmentów (B27) kroniki Marmor Parium, próbowa wykaza, e
Demetriusz interweniowa w Grecji w 299/298 r., ale stan jego zachowania jest daleki od pewnego odczytania. 23
Plu. Demetr. 32.5–7 – wszystkie przekady pochodz od autora. 24
Plu. Pyrrh. 4.5. 25
IG II² 640, l. 5. 26
D.S. XXI 1.4b; Plu. Demetr. 30.1–4; 31.2. Plutarch nie wspomina o wyprawie do Cylicji, piszc, e z Efezu
Demetriusz wypyn prosto do Aten, ale w tym momencie stosuje kompresj chronologiczn, zob. Bosworth
2002, 259 przyp. 51. 27
Plu. Demetr. 31.3.
46
wróci do Europy i obj tron w Epirze midzy 298 a 297 r. 28
. W naszych kalkulacjach musi-
my te uwzgldni czas, który spdzi w Egipcie. Z tych powodów wzmiankowane przez Plu-
tarcha porozumienie Demetriusza z Ptolemeuszem moemy datowa z duym prawdopodo-
biestwem na rok 299/298.
Na podstawie dostpnych róde badacze próbuj czy kilka innych przekazów ze
wspomnianym ukadem obu wadców. Pierwszym i zarazem najwaniejszym z nich jest
fragment napisanej po grecku Historii uniwersalnej Euzebiusza z Cezarei. Do naszych cza-
sów zachoway si jej przekady – armeski nieznanego autorstwa z V w. n.e. oraz aciski
z mniej wicej tego samego okresu dokonany przez Hieronima ze Strydonu 29
. W pierwszym
z nich, w XIX-wiecznym tumaczeniu z armeskiego dokonanym przez Alfreda Schoene,
czytamy: Demetrius rex Asianorum, Poliorcetes appellatus, Samaritanorum urbem a Perdica
constructam (s. incolis frequentatam) totam cepit. Podobnie przekaza Hieronim: Demetrius
rex Asiae cognomento Poliorketes Samaritarum urbem vastat, quam Perdiccas ante
construxerat 30
.
Do wydarzenia tego miao doj wedug Euzebiusza w 1. roku 121. olimpiady (297/296 r.).
Demetriusz przebywa jednak na Wschodzie do 296/295 r., kiedy ponownie wyprawi si do
Europy 32
. Z tego powodu na pocztku ubiegego stulecia woski badacz Giuseppe Corradi
przyj, e przekazana przez Euzebiusza data jest zbyt póna, i zaproponowa, aby wydarzenie
to datowa na rok 298. Uzna w ten sposób zburzenie Samarii za element konfliktu midzy
Demetriuszem i Ptolemeuszem, który zakoczy si wspomnianym przez Plutarcha porozu-
mieniem. Propozycja ta zostaa zaakceptowana przez wikszo uczonych 33
.
G. Corradiego, rekonstruuj w oparciu o ni potencjalne motywy postpowania Demetriusza i
Ptolemeusza. Przede wszystkim wskazuj oni na historyczny kontekst wydarze pozwalajcy
lepiej zrozumie powody, które mogy skoni obu wadców do zawarcia porozumienia. Kon-
cepcje wspomnianego uczonego mog równie wyjania motywy, którymi kierowa si Se-
28
Lévêque 1957, 116; Bosworth 2002, 263 przyp. 66; Wheatley, Dunn 2020, 450. 29
Schoene 1875. 30
Euseb. Chron. II 118 (Ol. 121.1); Hieron. (ed. Schoene) II, 119. 31
Syncell. Chronogr. 329.28 (Syncell. Chronogr. = The Chronography of George Synkellos: A Byzantine
Chronicle of Universal History From the Creation, transl. with an introd. and notes by W. Adler and P. Tuffin,
Oxford 2002). 32
Rzepka 1997, 14. 33
Corradi 1929, 39–40; Wehrli 1968, 260; Grainger 1990, 133, 233; Bosworth 2002, 265; Wheatley, Dunn 2020,
293.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
47
leukos. Jak zwraca si uwag, we wczeniejszych wyprawach, które diadochowie podejmo-
wali przeciwko Ptolemeuszowi, wadca oczekiwa na przeciwnika dopiero u bram swojego
pastwa i niewykluczone, e podobn taktyk zastosowaby take w przypadku dziaa De-
metriusza. Takie postpowanie umoliwioby Poliorketesowi opanowanie caego wschodnie-
go pasa wybrzea ródziemnomorskiego, a wic terenów nominalnie przypadajcych Seleu-
kosowi. Poza tym skutki dziaa mogy by dla tego ostatniego niezwykle grone. Gdyby
Demetriuszowi udao si tego dokona, panowanie Seleukosa nad Syri stanoby pod zna-
kiem zapytania. Z kolei zwycistwo Ptolemeusza powstrzymaoby ekspansj Demetriusza
w kierunku poudniowym, ale mogoby równoczenie skierowa j na ziemie kontrolowane
przez Seleukosa. Ten ostatni móg by zatem szczególnie zainteresowany, aby dziaania De-
metriusza nie przyczyniy si do dugotrwaego konfliktu, którego skutków dla swojego pa-
nowania nie by pewny 34
.
obserwacja poczyniona przez Briana Boswortha. Zwróci on uwag na niewielk wiarygod-
no autora, który czsto popenia liczne bdy w datowaniu – obalenie Demetriusza z Fale-
ronu umieszcza w roku 305/304 (w rzeczywistoci 307 r.), podczas gdy opanowanie przez
Ptolemeusza Cypru na rok 304/303 r. (waciwie 311 r.) 35
. Nie moemy zatem wykluczy, e
Euzebiusz bdnie poda dat wyprawy Demetriusza do Samarii.
Innym przekazem, w którym dostrzega si wpyw relacjonowanych wydarze na porozu-
mienie midzy Demetriuszem i Ptolemeuszem, jest tekst inskrypcji z miasta Aspendos
w Pamfilii 36
. Nie zachowa si on w caoci, ale wiadomo, e jest podzikowaniem mieszka-
ców miasta dla najemników, którzy mieli przyby wraz z dwoma dowódcami dziaajcymi
w subie króla Ptolemeusza. Brakuje jednak bezporedniej informacji, o którym przedstawi-
cielu dynastii Lagidów mowa. Mimo uszkodzenia tekstu badacze s w wikszoci zgodni, e
wystpuj tam imiona Leonidesa, tosamego prawdopodobnie z ptolemejskim wodzem Le-
onidesem znanym z dziaa w Cylicji w 310 r. i Grecji w 308 r., oraz Filoklesa, póniejszego
króla Sydonu. Tre inskrypcji zostaa poddana analizie przez woskiego badacza Maria
Segrego. Przede wszystkim zwróci on uwag, e wzmiankowany w tekcie Ptolemeusz po-
jawia si z tytuem królewskim. Poniewa w 305/304 r. nasze róda odnotowuj fakt przyj-
cia przez wadc Egiptu tytuu królewskiego, M. Segre uzna, e wspomniana data wyznacza
34
Bosworth 2002, 265 przyp. 70. 36
SEG 17.639.
TOMASZ ZIELISKI
. Sugerowa on, e Ptolemeusz wzmiankowany
w tekcie to pierwszy wadca tego imienia. Jego zdaniem zawarte w inskrypcji informacje
wskazuj, e wadca Egiptu móg by w tym czasie w posiadaniu caej Pamfilii, Likii oraz
Pizydii. Mario Segre uwaa ponadto, e pomoc dla miasta miaa by konsekwencj ataku
Demetriusza popieranego przez sprzymierzonego z nim Seleukosa. Woski badacz podpiera
te wnioski dwoma uwagami. Po pierwsze, e Ptolemeusz nigdy nie walczy oficjalnie ani
z Seleukosem ani z Lizymachem. Po drugie Filokles, który po roku 290 zosta wadc odre-
staurowanej monarchii Sydonu, pojawia si w inskrypcji jeszcze bez tytuu królewskiego.
W oparciu o te argumenty wspomniany badacz zasugerowa, e wydarzenia wzmiankowane
przez inskrypcj z Aspendos odnosz si do okresu 299–298 i byy elementem wojny midzy
Ptolemeuszem, Demetriuszem oraz Seleukosem 38
.
Niemiecki uczony Benedikt Niese umieci w interesujcym nas okresie take pewien
przekaz Plutarcha, który powiza z dziaaniami Demetriusza przeciwko Pleistarchosowi
w Cylicji w 299 roku 39
. We wskazanym fragmencie Plutarch opisuje oblenie przez Deme-
triusza cylicyjskiego miasta Soloi, którego mieszkacom na pomoc mia przyby Lizymach.
Wezwa on nastpnie Poliorketesa, aby ten pokaza mu swoje machiny wojenne i okrty
w penej gotowoci. Gdy Demetriusz to uczyni, Lizymach wyrazi jedynie swój podziw
i odszed. Plutarch nie precyzuje jednak, kiedy miao doj do tego spotkania. W biografii
Poliorketesa informacja ta pojawia si w rozdziale powiconym talentom wojskowym De-
metriusza i dotyczy tego, w jaki sposób dziaania wadcy byy generalnie odbierane przez mu
wspóczesnych. Benedikt Niese nie uzasadni szerzej swojej koncepcji, przyzna jedynie, e
.
Przedstawione powyej wzmianki ródowe zostay interpretowane przez rónych badaczy
jako wiadectwa konfliktu midzy diadochami w latach 299–298. W przypadku Demetriusza
róda odnotowuj jego aktywno w Samarii i Pamfili przeciwko Ptolemeuszowi oraz w Cy-
licji przeciwko Lizymachowi. Swoj rol w tych wydarzeniach odegra równie Seleukos.
Zachowane róda nie informuj co prawda o prowadzonych przez niego dziaaniach zbroj-
nych, ale podkrelaj jego rol w nawizaniu porozumienia midzy Demetriuszem i Ptoleme-
uszem. Ukad obu wspomnianych wadców moe by zatem traktowany jako pokój koczcy
wczeniejsze zmagania. Pewne potwierdzenie susznoci takiej rekonstrukcji wydarze mo-
37
Segre 1934. 39
Plu. Demetr. 20.4; Niese 1893, 355 przyp. 4. 40
Hünerwadel (1900, 56) uzna to wydarzenie za ahistoryczne, jednak Elkeles (1941, 35 przyp. 8) susznie
zwróci uwag, e oszczdny w szczegóach przy posugiwaniu si materiaem anegdotycznym Plutarch podaje
nazw konkretnego miasta.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
49
emy odnale w jednej ze wzmianek w Epitome Justyna. Przedstawiajc sytuacj polityczn
po bitwie pod Ipsos, pisze on bowiem, e Seleukos poczy si z Demetriuszem, z kolei Pto-
lemeusz z Lizymachem (Seleucus Demetrio, Ptolomeus Lysimacho iunguntur). Informacja ta
moe sugerowa powstanie dwóch wrogich sobie bloków politycznych 41
. Blisza analiza
wspomnianych przekazów ródowych kae by jednak ostronym w wyciganiu tak dalekich
wniosków.
III
liczne problemy badawcze:
1) nie znamy dokadnej treci zawartego porozumienia midzy Demetriuszem a Ptoleme-
uszem;
2) Plutarch nie przedstawia kontekstu wydarze, które doprowadziy do ukadu obu wadców;
3) Plutarch nie wyjania jaki by stosunek obu wadców do zawartego porozumienia i dlacze-
go to wanie Demetriusz zgodzi si wysa zakadnika, którym sta si Pyrrus;
4) zastanawia moe brak udziau w porozumieniu sprzymierzonego z wadc egipskim Li-
zymacha.
1) Przystpujc do analizy wzmiankowanych powyej problemów relacji Plutarcha, warto na
pocztku zwróci uwag na informacj, któr autor przekazuje na temat ukadu Demetriusza
z Ptolemeuszem. Dotyczy ona zwizania si Poliorketesa z Ptolemais. Biograf z Cheronei nie
stwierdza w cytowanym fragmencie, e doszo midzy nimi do zawarcia maestwa, a jedy-
nie, e wyraono na to zgod (μολογθη). Z innego fragmentu biografii Poliorketesa wia-
domo, e do maestwa tego doszo dopiero w 287/286 r. wraz z podjt przez Demetriusza
wypraw do Azji Mniejszej. Odnoszc si w nim do wczeniejszych ustale, Plutarch wyja-
nia, e Ptolemais zostaa wtedy zarczona z Demetriuszem (καθωμολογημνην) 42
. Niestety
nie wyjania powodów, dla których nie doszo do zawarcia tego maestwa w roku 299/8 r.
41
50
Niewykluczone, e relacje Plutarcha nie s jedynymi informacjami na temat ukadu Deme-
triusza z Ptolemeuszem. W tym kontekcie istotn rol moe odgrywa jeden z przekazów
bizantyskiego leksykonu Liber Suda. Autor hasa rozpoczyna go zdaniem informujcym
o zawarciu przez Demetriusza przyjani z Ptolemeuszem, której celem miaa by walka na
rzecz wyzwolenia Hellady i wzajemna obrona podlegych wadcom terytoriów. W dalszej
czci hasa relacjonuje bliej wypraw Demetriusza do Grecji w 307 r. zakoczon zdoby-
ciem Aten oraz dziaania propagandowe podjte przez Ptolemeusza dla zyskania poparcia
Greków i jego aktywno w Afryce (308 r.). Cay przekaz Liber Suda koczy stwierdzenie, e
porozumienie obu wadców nie trwao jednak dugo 43
. Wikszo badaczy przyjmuje, e
wszystkie wspomniane przez leksykon wydarzenia nale do tej samej sekwencji 44
. Nie bra-
kuje jednak takich, którzy wtpi w historyczno porozumienia w tym okresie. Naley bo-
wiem zauway, e nie jest ono znane Diodorowi, który zdaje najbardziej obszern relacje na
temat okresu wojen diadochów, w tym równie dotyczc wspomnianych wydarze z lat
308–307 45
. Jakob Seibert zaproponowa jednak inne podejcie do interpretacji tego przekazu.
W swojej analizie przekonywajco wykaza on, e cay fragment Liber Suda skada si w rze-
czywistoci z trzech odrbnych od siebie czci, a relacjonowane wydarzenia nie pozostaj ze
sob w zwizku przyczynowo-skutkowym. W jego przekonaniu autor hasa mia nieudolnie
dokona poczenia wspomnianych informacji w jeden przekaz. Jakob Seibert podkrela te
fakt, e o ewentualnym porozumieniu Demetriusza z Ptolemeuszem w tym okresie milczy
zreszt nie tylko Diodor, ale take Plutarch. Ten ostatni wspomina jednak o ukadzie po bi-
twie pod Ipsos i zdaniem J. Seiberta wanie ta wzmianka moga by ródem nieporozumie-
nia, które znajdujemy w relacji Liber Suda 46
. Niektórzy badacze przychylaj si do tych przy-
puszcze i uznaj za J. Seibertem, e obie informacje odnosz si do tego samego wydarze-
nia 47
Wnioski niemieckiego badacza wydaj si prawdopodobne. Przede wszystkim informacja
zawarta w Liber Suda nie znajduje potwierdzenia w narracji Diodora, który daje najobszer-
niejsz i najbardziej szczegóow relacj odnonie do panujcych stosunków midzy diado-
chami a do czasów bitwy pod Ipsos 48
. Zwraca te uwag sama konstrukcja hasa w Liber
Suda. Nietrudno zauway, e przedstawia ono informacje w sposób niespójny. Podczas bo-
43
Simpson 1957, 404; Will 1984, 71; Grabowski 2010a, 196. 45
Buraselis, 1982, 50 46
Seibert 1969, 181–183. 47
Winnicki 1989, 49 przyp. 18; Billows 1997, 145 przyp. 18, 201 przyp. 32. 48
Meeus 2018, 131–136. Badacz ten zalicza jednak porozumienie wzmiankowane przez Liber Suda jako zawarte
w 308/307 r.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
51
wiem gdy wspomniane powyej pierwsze i ostatnie zdania hasa wprost odnosz si do siebie,
jego rodkowa cz nie wyjania konsekwencji porozumienia midzy wadcami ani nie od-
nosi si do czasu trwania ukadu Demetriusza z Ptolemeuszem. Dotyczy ona bowiem innych
problemów. W wietle tych uwag jest mao prawdopodobne, by autor hasa korzysta z opisu
wydarze przedstawionych zgodnie z tradycj reprezentowan przez Diodora. By moe wic
mia na myli wzmiankowane przez Plutarcha porozumienie zawarte po bitwie pod Ipsos, jak
to sugerowa J. Seibert. Za takim rozwizaniem przemawiaaby jeszcze jedna przesanka.
Otó autor hasa, piszc o tym porozumieniu, uywa terminów φιλα oraz σμβασις. By mo-
e nie jest to przypadek, e Plutarch na opisanie tego ukadu uywa wanie okrele φιλα
w biogramie Demetriusza, a σμβασις w biogramie Pyrrusa. Fakt, e wykorzysta akurat te
terminy, jest o tyle zastanawiajcy, e w innych miejscach do opisu relacji pomidzy diado-
chami uywa szerokiego spektrum okrele 49
.
Przyjmujc koncepcj J. Seiberta, warto zastanowi si, czy wzmianka w Liber Suda moe
poszerzy nasz wiedz na temat warunków porozumienia z 299/298 r. Dotyczy to przede
wszystkim informacji o walce na rzecz wolnoci miast greckich. W przypadku Demetriusza
taka deklaracja niespena trzy lata po bitwie pod Ipsos, nawet jeeli tylko o znaczeniu propa-
gandowym, moe wydawa si zaskakujca. Wraz bowiem z klsk Antygonidów miasta
greckie na czele z Atenami w wikszoci wypowiedziay mu posuszestwo 50
. Niewykluczo-
ne, e wzmianka o takim warunku porozumienia moe by inwencj autora przekazu Liber
Suda. Jak susznie zauway bowiem Aleksander Meeus, Antygonidzi w swojej praktyce dy-
plomatycznej czsto wprowadzali do zawieranych traktatów klauzul o wolnoci miast grec-
kich 51
. Mona wic przypuszcza, e autor, znajc t praktyk, powiza t klauzul take
z opisywanym porozumieniem. Taka kompresja informacji w krótkim hale powiconym tak
barwnej postaci jak Demetriusz nie byaby zaskoczeniem. Wobec tego wtpliwym jest, aby
informacje, które odnajdujemy w Liber Suda rzucay istotne wiato na tre zawartego mi-
dzy Demetriuszem i Ptolemeuszem porozumienia.
2) Próbujc wyjani motywy, które skoniy obu wadców do zawarcia ukadu, musimy
zwróci nasz uwag na dwa wspomniane ju przekazy ródowe. Pierwszy z nich dotyczy
wzmiankowanego przez Euzebiusza z Cezarei zburzenia Samarii w 297/296 r. Drugi z kolei
zwizany jest z pomoc ptolemejskich najemników, o której wspomina inskrypcja z Aspen-
49
Rzeczowniki: συνεργν (Eum. 12.1–2), μολογα (Demetr. 43.1), συμμαχα (36.1; Pyrr. 6.2–3), οκειτης
(Demetr. 31.3); czasowniki: συνστημι (Demetr. 28.1; 44.1), συμμγνυμι (Eum. 13.4), συμμαχω (Eum. 3.3). 50
Plu. Demetr. 30–31. 51
Meeus 2018, 110–111.
52
dos. Przekazy te mog bowiem sugerowa szerszy konflikt midzy dwojgiem wadców, któ-
rego konsekwencj byo opisane przez Plutarcha porozumienie.
Przystpujc do analizy wiadectwa Euzebiusza, warto na pocztku odnie si do wiary-
godnoci informacji, które ze sob niesie. Autor pierwszej biografii Demetriusza, Günter
Elkeles, sugerowa bowiem, e fragment Euzebiusza jest pomyk tego autora i odnosi si do
wydarze II w. Demetriusz wzmiankowany w tym przekazie to w rzeczywistoci Demetriusz
Nikator, wadca pastwa Seleukidów 52
. Wydaje si jednak, e we wspominanym przez Euze-
biusza wydarzeniu nie ma uzasadnienia dla tak znacznej korekty chronologii. Przede wszyst-
kim Demetriusz i Ptolemeusz pozostawali w pocztkach III w. we wrogich stosunkach i dla-
tego ewentualna wojna midzy nimi w tym okresie bya moliwa. Po drugie, wiarygodno
przekazu Euzebiusza potwierdza take wskazany przez niego obszar tych zmaga. Samaria
znalaza si bowiem po bitwie pod Ipsos pod panowaniem Ptolemeusza jako cz admini-
stracyjnego okrgu Celesyrii i Fenicjii 53
.
Podan przez Euzebiusza dat ataku na Samari G. Corradi, o czym bya ju mowa, uzna
za zbyt pón i zaproponowa datowanie tego wydarzenia na rok 298. Moliwe jest jednak
przytoczenie argumentów przemawiajcych za tym, e to data zaproponowana przez woskie-
go badacza jest z kolei zbyt wczesna. Wskazuje na to analiza pozycji i moliwoci Demetriu-
sza w tym okresie. Aby je oceni, warto w tym celu spojrze bliej na to, co na ten temat mo-
g mówi jego dziaania w pierwszych kilku latach po bitwie pod Ipsos. Trudno oprze si
wraeniu, e byy to gównie krótkie upiecze wyprawy, które byy moliwe dziki panowa-
niu Demetriusza na morzu 54
. Tak byo w przypadku jego ataku na Chersonez Tracki czy opa-
nowaniu Kyindy. Wydaje si, e podobna sytuacja miaa miejsce równie w kontekcie jego
przeprawy do Syrii 55
. Niewykluczone, e w interesujcym nas okresie Demetriusz dyspono-
wa ograniczonymi rodkami finansowymi. Warto przy tym wspomnie, e nieznane s losy
skarbów, które Demetriusz pozostawi w Atenach, wyruszajc do Azji w 302 r. Plutarch mil-
czy bowiem o tym, czy mieszkacy miasta dokonali zwrotu tych rodków, kiedy Poliorketes
.
Tymczasem zaatakowanie Samarii wydaje si mie, na tle wczeniej wspomnianych dziaa,
zdecydowanie inny charakter. Byo to miasto pooone okoo 60 km od portu Stratonos
52
Wheatley, Dunn 2020, 292 susznie zauwaaj, e dobitnym wyrazem talassokracji Demetriusza bya swobod-
na podró jego ony Deidamei z Grecji do Syrii. 55
Plu. Demetr. 31.4 56
Plu. Demetr. 30.2. Podobnie na temat sytuacji finansowej Demetriusza wypowiadaj si Buraselis (1982, 58–
59) i Walbank (1988, 201). Wheatley, Dunn (2020, 259) twierdz, e czonkowie rodziny mogli zachowa cz
skarbów Poliorketesa, ale jego aktywno w tym czasie wskazuje na znaczne problemy finansowe.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
53
Pyrgos (przemianowanego potem przez Heroda Wielkiego na Cezare) i ponad 100 km od
najdalej wysunitej posiadoci Demetriusza na poudnie – Sydonu. By to zatem atak na zie-
mie pooone gboko na terytorium podlegym Ptolemeuszowi. Co wicej, wydaje si, e
zdobycie Samarii wymagao od Poliorketesa znacznych nakadów rodków. Miasto byo bo-
wiem silnie ufortyfikowane. Potwierdzaj to nie tylko róda pisane, ale take prowadzone w
Samarii w latach 30. ubiegego wieku badania archeologiczne 57
. Informacja, e Demetriuszo-
wi udao si t miejscowo zdoby, moe wskazywa, e jego pozycja od momentu przyby-
cia na Wschód ulega wzmocnieniu na tyle, by pozwoli mu na prowadzenie wikszych dzia-
a ldowych.
Przesank wskazujc na podwyszenie si rangi Demetriusza jest rozwój jego mennic-
twa. Edward Newell wskaza na lata 298–294 jako okres wyjtkowo duej emisji monet oraz
fakt bicia ich z bardzo konkretnymi wizerunkami. Symbolika monet Demetriusza – posta
skrzydlatej bogini zwycistwa Nike stojcej na dziobie zdobytego okrtu oraz boga mórz Po-
sejdona wymachujcego swoim trójzbem – moga wskazywa na rosnce aspiracje wadcy 58
.
. Z drugiej strony tereny te pozwa-
lay na rekrutacj licznych najemników, których Demetriusz wykorzystywa ju wczeniej 60
.
Najwikszy z przeciwników jego ojca, Eumenes z Kardii, by w stanie w 318 r. w cigu kilku
miesicy wczy do swojej armii 12 ty. najemników z Cylicji, jednak pamitajmy, e dys-
ponowa on ju od pocztku znacznie wikszymi rodkami finansowymi 61
. Do tego naley
wzi pod uwag, e dostp do Tyru i Sydonu dawa Demetriuszowi moliwo korzystania
ze sawnych lasów Libanu 62
. Wykorzystanie takich zasobów i podjcie dziaa wymagao
jednak czasu. Tymczasem koncepcja G. Corradiego zakada, e przeprowadzony przez Deme-
triusza atak na Samari mia miejsce niedugo po przybyciu do Syrii 63
. Wydaje si mao
prawdopodobne, e ograniczajcy si wczeniej do dziaa upieczych Poliorketes w krótkim
czasie by w stanie przygotowa i przeprowadzi operacj ldow na tak du skal.
57
Euseb. Chron. II, 118; D.S. XIX 93.7; Crowfoot, Kenyon, Sukenik 1942, 24–27; Ovadiah 1983, 189–192;
Winnicki 1989, 39 przyp. 120. 58
Newell 1978, 24–43; Mørkholm 1991, 77–78. 59
Plu. Demetr. 35.5. O zasobach drewna zob. Meiggs 1982. 60
D.S. XX 47.1. 61
D.S. XVIII 61.3–5. 62
Meiggs 1982, 49–87. O tym, e stocznie Demetriusza na Cyprze czy w Fenicji dziaay, wiadczy fakt, e
w 295 r. przybyy do niego stamtd liczne okrty, zob. Plu. Demetr. 33.4 63
Plu. Pyrrh. 4.4–5.1; Bosworth (2002, 263 przyp. 66) twierdzi, e taka datacja wydaje si zdecydowanie za
wczesna i nic nie wyklucza nawet roku 297, ale wtedy opisane powyej wydarzenia musiay by si dokona
w cigu kilku miesicy.
W kontekcie chronologii dziaa Demetriusza warto zwróci równie uwag na wiary-
godno dat przekazywanych przez Euzebiusza. Pomimo bdów, które popenia w swojej
chronologii, wiele wydarze po Aleksandrze datowa on w sposób waciwy. Wród nich jest
zaoenie Antigonei przez Antygona w 308/307 r., podobnie powstanie Antiochii na rok
301/300 czy te mier komediopisarza Menandra z Aten (292/291 r.) 64
. Wobec braku innych
róde mówicych o zniszczeniu Samarii trudno a priori odrzuci dat podan przez Euzebiu-
sza tylko ze wzgldu na to, e w podawanej chronologii zdarzao mu si popenia bdy. Po-
wysze rozwaania skaniaj zatem do postawienia tezy, e dokonany przez Demetriusza atak
na Samari mia miejsce w roku wskazanym przez historyka z Cezarei.
Drugim przekazem ródowym, w którym doszukiwano si wiadectwa wojny Demetriu-
sza z Ptolemeuszem, jest wspominany tekst inskrypcji z miasta Aspendos. Zwraca jednak
uwag fakt, e z zachowanego tekstu nie wynika wprost, przed czym lub kim oddzia najem-
ników miaby broni Aspendos. Konieczno udzielenia wsparcia niewtpliwie moe wska-
zywa na problemy miasta, ale nie dowodzi, e przyczyn tej sytuacji by atak dokonany
przez Demetriusza. W tym wypadku móg by to zarówno Poliorketes jak i inny wadca bd
jedno z miast. Dyskusyjny jest równie pogld M. Segrego o posiadaniu przez Ptolemeusza
obszarów Pamfilii, Likii i Pizydii. Wspomniany wadca nie wzi bowiem udziau w bitwie
pod Ipsos i, zwaywszy na niewielkie zaangaowanie w kampanii roku 302/301 przeciwko
Antygonidom, trudno zaakceptowa, e otrzyma od swoich sojuszników tak znaczne obszary
w Azji Mniejszej. Warto w tym kontekcie zwróci uwag, e po bitwie pod Ipsos Ptoleme-
usz zarzuca Seleukosowi, e nie otrzyma adnej nagrody za swój udzia w wojnie 65
. Nie do
koca przekonywajcy wydaje si równie argument woskiego badacza zwizany z faktem,
e w inskrypcji z Aspendos Filokles pojawia si bez tytuu królewskiego. Jest moliwe bo-
.
Osobnego potraktowania wymaga jedno z zaoe M. Segrego zwizane z okreleniem
Ptolemeusza w tekcie inskrypcji tytuem królewskim. Jak pamitamy, informacja ta miaa
sugerowa, e do wydarzenia w Pamfilii doszo najwczeniej w 305/304 r. Brian Bosworth
sugerowa, e praktyk niektórych autorów antycznych byo okrelanie w ten sposób diado-
chów równie w kontekcie wczeniejszych wydarze. Wychodzc od tego zaoenia, wyda-
rzenie opisane w inskrypcji z Aspendos datowa on na lata poprzedzajce rok 305. Koncepcja
64
Euseb. Chron. II, 118–119 (Ol. 118.1; 119.4; 122.1). 65
D.S. XXI 1.5. Laroche (1979, 56) na podstawie jednej z likijskich inskrypcji (TAM I, 35), wysun przypusz-
czenie, e Ptolemeusz zaj Liki czasu okoo bitwy pod Ipsos, ale zob. krytyk Bryce 1986, 49–50. 66
Griffith 1935, 315; Seibert 1970, 344–351; Merker 1970, 146–147; Bagnall 1976, 111–113; Mastrocinque
1979, 45–47; Bosworth 2002, 233–236; Grainger 2009, 81–84.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
55
A.B. Boswortha zostaa jednak ostatnio zakwestionowana przez Paschalisa Paschidisa.
W jego opinii tekst inskrypcji z Aspendos w aden sposób nie potwierdza, aby Ptolemeusz,
jego dowódcy bd armia znajdowali si w rejonie Aspendos w czasie opisanych w inskrypcji
wydarze. Co wicej, jego zdaniem nie ma powodów ku temu, aeby wiza je z jakimikol-
.
3) Akceptujc koncepcj G. Corradiego o ataku Demetriusza na Samari w 298 r., trudno zna-
le uzasadnienie, dlaczego zawierajcy porozumienie z Ptolemeuszem niespena dwa lata
wczeniej Demetriusz miaby zdecydowa si na dziaania wojenne przeciwko temu wadcy.
Kluczowe dla zrozumienia motywacji Poliorketesa s informacje, które posiadamy na temat
innych porozumie midzy diadochami po mierci Aleksandra. Jak pokaza bowiem
A. Meeus tego typu ukady byy szczególnie nietrwae. Co wicej, gdy tylko nadarzaa si
okazja, diadochom nic nie przeszkadzao, aby zama zawarte porozumienie jak i ewentualnie
ponownie je uzgodni 68
. Biorc pod uwag brak przywizania diadochów do takich umów,
wspomniany przez Plutarcha ukad z 299/8 r. nie musia by du przeszkod dla adnego
z jego sygnatariuszy.
W przypadku Ptolemeusza nieco wiata na jego stosunek do porozumienia zawartego
z Poliorketesem rzuca sprawa maestwa z Ptolemais. Wród przyczyn oddania jej rki De-
metriuszowi móg by fakt, e bya ona córk Eurydyki, siostry Fili, ony wspomnianego
wadcy. Wiadomo jednak, e poza Ptolemais król Egiptu mia w tym czasie jeszcze jedn
córk, Antygon, która bya równie niezamna i z chwil zawarcia porozumienia przez obu
wadców miaa okoo 25 lat 69
. Warto natomiast zwróci uwag, e matk Antygony bya dru-
ga wybranka Ptolemeusza – Berenike. Fakt ten moe wydawa si nie bez znaczenia, ponie-
wa zdaniem Plutarcha to wanie ta ostatnia cieszya si w interesujcym nas okresie naj-
wikszym wpywem na dworze ptolemejskim 70
. wiadectwo Plutarcha o rónicy w znaczeniu
midzy Eurydyk i Berenike w polityce Ptolemeusza mog potwierdza przykady maestw
innych córek z tych zwizków. Druga córka Eurydyki, Lizandra, zostaa bowiem na pocztku
III w. on modocianego króla macedoskiego Aleksandra, syna Kassandra, natomiast dwie
córki Berenike – Arsinoe i Teoksena – zostay wydane za Lizymacha i Agatoklesa 71
. W tym
Bosworth 2000, 233–236; Paschidis 2013, 128. 68
Midzy 323 r. a 279 r. Meuss (2018, 131–136) odnotowa 44 porozumienia midzy diadochami (nie liczc
przekazu Liber Suda). 69
Antygona urodzia si okoo 324 r., zob. Wolny 2018, 30. 70
Plu. Pyrr. 4.4. 71
.
Pewne przesanki wskazuj, e Demetriusz równie móg nie wiza z zawartym porozu-
mieniem wikszych nadziei. Przede wszystkim wiadczy o tym mog losy Pyrrusa 73
. Obec-
no wadcy Epiru w krgu Demetriusza bya konsekwencj zawartego przed laty maestwa
Poliorketesa z epirock ksiniczk Deidamei, siostr Pyrrusa 74
. Do Egiptu trafi on jako
zakadnik, na co jednoznacznie wskazuje Plutarch 75
. Tego typu rozwizanie nie byo czym
zupenie nowym w wiecie greckim, poniewa praktyka wysyania zakadników jako gwaran-
cji zawartych porozumie bya obecna zarówno w czasach przed Aleksandrem Wielkim, jak
i póniejszych 76
. Plutarch nie wspomina jednak, z czyjej inicjatywy Pyrrus pojawi si w
Egipcie ani dlaczego wybrano wanie jego. W literaturze przedmiotu interpretacja tych wy-
darze w duej mierze zaley od tego, w jaki sposób postrzega si relacj Pyrrusa z królem
Egiptu. Cz badaczy wskazuje, e w tym czasie Ptolemeusz dostrzeg potencja wykorzy-
stania Epiroty w Europie i postanowi uczyni go wiernym wykonawc swojej polityki zagra-
nicznej. Inni z kolei podkrelaj du niezaleno Pyrrusa w dziaaniu i wypraw do Egiptu
po porozumieniu z 299/298 r. przypisuj przede wszystkim jego inicjatywie 77
. W najnowszym
studium tego zagadnienia Sotiris Kondis dowodzi, e po przybyciu do Egiptu to wanie Pyr-
rus próbowa wkra si w aski Ptolemeusza 78
. Jeli nawet za znalaz si on czasowo pod
wpywem króla Egiptu, to sytuacja ta nie moga trwa dugo. Jak pokazuje bowiem wspo-
mniany badacz, w okresie swego panowania w Epirze Pyrrus dziaa na niekorzy interesów
króla egipskiego w Europie 79
.
Warto rozway, jakie znaczenie mogo mie dla Demetriusza oddanie Pyrrusa jako za-
kadnika. Na pierwszy rzut oka wydaje si, e by to akt potwierdzajcy niezwyk wag, jak
przywizywa do zawarcia porozumienia. Na zakadnika oddawa brata swojej ony oraz
czowieka, który walczy pod rozkazami Antygonidów i strzeg w obecnym czasie posiadoci
Demetriusza w Grecji. Niektórzy badacze wskazywali nawet, e Pyrrus otrzyma tytu
72
O tym, e Ptolemeusz móg wiadomie wybiera potomków do konkretnych maestw zob. Will 1964, 325–
327. 73
Plu. Demetr. 25.1–2. 75
Z przekazu Pauzaniasza (I 11.5 – Πρρος δ πιντων Μακεδνων ς Αγυπτον παρ Πτολεμαον ναβανει τν
Λγου) wynika, e Pyrrus przyby na dwór aleksandryjski jako uciekinier, ale autor dokonuje tutaj znacznego
skrótu mylowego. 76
D.S. XVI 2.1; Polib. XVIII 39.5–6; XXI 17.8; Liv. XXXIV 40.4. 77
Najbardziej charakterystyczne opinie w tej sprawie wyrazili Tarn 1913, 20, 263–264, 269–270 oraz Lévêque
1957, 108–112, 125. 78
Aktywno Pyrrusa w Egipcie moe sugerowa jego inicjatyw w przypadku wyprawy nad Nil, ale równie
prawdopodobne jest, e bya to próba wykorzystania nowych okolicznoci. 79
Kondis 1992, 73–82.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
57
στρατηγς π τς Ελλδος 80
. Gbsza analiza okolicznoci towarzyszcych porozumieniu
z 299/298 r. pozwala jednak inaczej spojrze na stosunek Demetriusza do ukadu zawartego
z Ptolemeuszem. Przede wszystkim Plutarch wspomina, e z chwil wyprawy Demetriusza na
Wschód Pyrrus pozosta w Grecji. Móg on przyby do Poliorketesa razem ze swoj siostr
Deidamei, ale autor nic na ten temat nie pisze. Zaznacza jedynie, e podró Pyrrusa do Egip-
tu odbya si przez morze (πλευσεν ες Αγυπτον), co nie rozstrzyga, z którego miejsca wyru-
szy. Wobec milczenia Plutarcha niewykluczone zatem, e w momencie prowadzonych roz-
mów midzy Demetriuszem a Ptolemeuszem wadca Epiru wci pozostawa w Europie. Ta-
ka interpretacja moe wskazywa, e decyzja o udaniu si do Egiptu zapada bez udziau Pyr-
rusa. Potraktowanie w taki sposób swojego lojalnego sprzymierzeca przez Poliorketesa mo-
go wpyn na ich relacje, które w tym czasie i tak nie musiay by najlepsze. Kluczow
w tym kontekcie jest informacja Plutarcha o mierci Deidamei niedugo po przybyciu do
Demetriusza. Wedug bowiem innego wiadectwa tego autora odejcie ony Poliorketesa
w decydujcym stopniu wpyno na relacje obu wadców, które stay si od tego momentu
pene nieufnoci 81
. Niewykluczone, e wraz z jej mierci przestaa istnie ostatnia ni poro-
zumienia midzy Demetriuszem a Pyrrusem. W obecnej sytuacji politycznej wadca Epiru nie
by kluczowym sojusznikiem dla Poliorketesa, podczas gdy pierwszy ze wspomnianych nie
widzia w dalszym sojuszu z Demetriuszem szans odzyskania wadzy w Epirze. Niezalenie
wic od postrzegania roli Pyrrusa w polityce Ptolemeusza, dla samego Demetriusza fakt od-
dania takiego zakadnika nie musia by szczególnie wicy. Na koniec warto zauway, e
jeeli Pyrrus mia gwarantowa dotrzymanie przez Poliorketesa stosownych ustale, to jego
powrót do Europy w 298/297 r. wskazuje, e by moe przestay one obowizywa.
W obliczu pogorszenia relacji Pyrrusa z Demetriuszem zastanawia mog powody, dla
których Ptolemeusz zgodzi si na przyjcie wadcy Epiru jako zakadnika. Jak si wydaje,
wyjanienia tego problemu moemy szuka w mierci Deidamei i roli, jak przypisuje temu
wydarzeniu Plutarch. W tym miejscu wypada zgodzi si z koncepcj J. Seiberta, e Deida-
meia musiaa umrze po zawarciu porozumienia w 299/298 r. bd te wieci o jej mierci
zbyt póno dotary do Egiptu. Warunki ukadu midzy dwoma wadcami zostay wic uzgod-
nione jeszcze przed tym wydarzeniem 82
. Wedle takiej interpretacji porozumienie z Ptoleme-
uszem moe by traktowane jako znaczny sukces Demetriusza.
80
Bengtson 1937, 165–166; Lévêque1957, 106–107; Walbank 1988, 202. 81
Plu. Pyrrh. 7.2. 82
Seibert 1967, 31–32.
W kontekcie gwarancji dotrzymania przez Poliorketesa postanowie porozumienia z Pto-
lemeuszem warto wspomnie o Aleksandrze, jego synu ze zwizku z Deidamei. Plutarch
wspomina, e potomek Demetriusza zmar w Egipcie (ς ν Αγπτ κατεβωσε) 83
. Moliwe
jest, jak sugerowa Edwin Webster, e podró Aleksandra nad Nil bya konsekwencj ukadu
z Ptolemeuszem. W tej sytuacji Pyrrus móg sprawowa nad synem Demetriusza opiek,
zwaszcza e mia on wtedy co najwyej 5 lat. Przyjcie takiej koncepcji mogoby wskazy-
wa, e rzeczywistym gwarantem zawartych postanowie by nie wadca Epiru, a wanie
Aleksander 84
. Trudno jednak wyobrazi sobie, e osobisto o takiej randze jak Pyrrus zostaa
sprowadzona do roli opiekuna zakadnika. W tym miejscu naleaoby jednak powróci do
wyraonej przez J. Seiberta hipotezy, wedug której warunki porozumienia midzy Demetriu-
szem i Ptolemeuszem zostay ustalone, jeszcze zanim wie o mierci Deidamei dotara do
Egiptu. Wadca kraju nad Nilem nie orientowa si zatem w aktualnej pozycji Pyrrusa. Po-
twierdzaoby to te przypuszczenia, e pozycja Epiroty ulega gwatownemu pogorszeniu.
Wobec braku jasnych dowodów nie sposób jednak budowa na koncepcji Webstera szerszych
rozwaa. Zwrómy uwag, e nawet jeeli to Aleksander, a nie Pyrrus, miaby peni rol
gwaranta dotrzymania przez Demetriusza warunków porozumienia z Ptolemeuszem, to nie-
koniecznie wyklucza to wnioski z przedstawionych wyej rozwaa o stosunku Poliorketesa
do ukadu z 299/298 r. Jako syn zmarej Deidamei Aleksander nie musia odgrywa wikszej
roli w polityce ojca, zwaszcza e Demetriusz móg typowa na swojego nastpc dorosego
.
4) Ostatnim problemem badawczym, który stawia przed nami relacja Plutarcha o porozumie-
niu midzy Demetriuszem i Ptolemeuszem, jest brak informacji na temat zaangaowania Li-
zymacha w toczce si wydarzenia, w tym zwaszcza jego uczestnictwa w rokowaniach.
Udzia wspomnianego wadcy w analizowanym konflikcie sugeruje nam wzmiankowane
przez Plutarcha walki w Cylicji midzy Demetriuszem i Lizymachem. Jak pamitamy, autor
nie precyzuje, kiedy miao doj do tego spotkania. Wydaje si jednak, e jest ono suszne
datowane na pierwsze lata po bitwie pod Ipsos. Nie mogo bowiem nastpi przed rokiem
301, poniewa adne ze róde nie pozwala przypuszcza, aby obaj wadcy znaleli si jedno-
czenie w którym momencie na tym terenie. Nie byo to moliwe równie w trakcie ostatniej
wyprawy Demetriusza do Azji w 287/286 r. Poliorketes by wtedy co prawda atakowany
83
Plu. Demetr. 53.4. 84
Webster 1922; Rostovtzeff 1922, 20–21. Por. Lévêque 1957, 107. 85
Plu. Demetr. 37.4–5. Na temat Fili zob. Wehrli 1964.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
59
przez wojska Lizymacha, ale dowodzi nimi jego syn Agatokles 86
. Poza tymi wydarzeniami
Demetriusz przebywa na Wschodzie jedynie w okresie po bitwie pod Ipsos. Jak si wydaje,
po 301 r. byo kilka okazji, by doszo do ich bezporedniego spotkania. Pierwsz z nich bya
podró Demetriusza do Cylicji po swoj matk Stratonik, zaraz po bitwie pod Ipsos, ale Li-
zymach by wtedy aktywny w zachodniej Azji Mniejszej 87
. Poza tym celem Demetriusza by
.
. Drug z kolei okazj bya obecno
Poliorketesa, ju po zawarciu ukadu z Seleukosem, w czasie której przebywa w regionie
wschodniej czci Morza ródziemnego przez kilka lat.
Przekaz o wydarzeniach pod Soloi jest postrzegany najczciej przed badaczy jako wia-
dectwo wydarze rozgrywajcych si w trakcie wyprawy Lizymacha majcej na celu udziele-
nie w roku 299 pomocy Pleistarchowi, bratu Kassandra. Zwaywszy na wrogi stosunek tych
wadców do Demetriusza, taka interpretacja wydaje si bardzo prawdopodobna. Jak starano
si jednak wykaza, dotychczas analizowane róda nie daj wystarczajcej podstawy do tego,
aby uzna lata 299–298 za czas wojny midzy Demetriuszem i Ptolemeuszem. Jeeli zatem
Lizymach podj si wyprawy do Cylicji, to móg spodziewa si, e jego dziaania spotkaj
si z reakcj nie tylko Demetriusza, ale równie samego Seleukosa. Z przekazu Plutarcha
wiadomo jednak, e jeszcze przed powrotem Poliorketesa do Europy jego relacje ze wspo-
mnianym sprzymierzecem ulegy pogorszeniu. Seleukos mia najpierw zoy Poliorketeso-
wi ofert odkupienia Cylicji, traktujc prawdopodobnie t krain jako maeski posag Stra-
toniki. Kiedy za ten odmówi, a Seleukos zada Tyru i Sydonu, Demetriusz odpowiedzia,
e chociaby mia przegra jeszcze tysic takich bitew jak Ipsos, nie bdzie paci za przywi-
lej posiadania Seleukosa jako zicia. Odrzucajc propozycj, jednoczenie umocni garnizony
w podlegych sobie miastach 90
. Dlatego równie prawdopodobna co datacja wydarze pod
Soloi na rok 299 jest interpretacja zaproponowana przez Boswortha, zdaniem którego do ata-
ku Lizymacha na Cylicj miao doj w momencie konfliktu midzy Demetriuszem a Seleu-
kosem 91
. Co prawda John Grainger sugerowa, e konflikt o Cylicj, Tyr i Sydon mia miejsce
w czasie wzmiankowanego przez Plutarcha ataku Lizymacha i Ptolemeusza na ziemie Deme-
86
Memn. FGrH 439 F. 4.9. ; Landucci Gattinoni 1992, 161. 88
Plu. Demetr. 30, 2. O tym, e z Cylicji uda si najpierw na Cypr, wiadczy póniejsza wzmianka Plutarcha
o obleniu Salaminy na Cyprze przez Ptolemeusza, gdzie uwizione zosta miay dzieci Demetriusza wraz
z jego matk (Demetr. 35.3). 89
D.S. XX 1.5. 90
Duff 1999, 117. 91
TOMASZ ZIELISKI
60
triusza w 294 r., ale to nie wydaje si przekonywajce. Plutarch umieszcza bowiem te wyda-
rzenia ju po powrocie Demetriusza do Europy i przyjcie koncepcji J. Graingera byoby zbyt
du ingerencj w porzdek chronologiczny przedstawiony przez antycznego dziejopisa 92
.
Badacze, którzy umieszczaj wypraw Lizymacha do Cylicji w kontekcie wydarze woj-
ny midzy diadochami, wskazuj, e pominicie tego wadcy w toczcych si rokowaniach
nie byo moliwe, poniewa by on sojusznikiem Ptolemeusza 93
. Dlatego niektórzy z nich
przypuszczaj, e w omawianym okresie doszo do zacienienia relacji nie tylko midzy De-
metriuszem i Ptolemeuszem, ale take z Lizymachem. Wskazuje si zwaszcza, e ten ostatni
obawia si zagroenia, jakie niosa ze sob flota Poliorketesa, której dziaania zostay co
prawda przerwane w zwizku z wypraw Demetriusza do Cylicji, ale która moga je wznowi
z jeszcze wiksz intensywnoci po sojuszu z Seleukosem 94
.
Pewne przesanki wskazuj jednak, e stosunki midzy Lizymachem i Ptolemeuszem mo-
gy ulec pogorszeniu. Niektórzy badacze sugerowali, e król Egiptu mia wspólnie z Seleuko-
sem zgodzi si na powrót Demetriusza do Europy, aby osabi pozycj Lizymacha 95
. Wyja-
nieniem ewentualnego rozamu midzy Lizymachem i Ptolemeuszem moe by kwestia Mi-
letu. róda numizmatyczne pozwalaj przypuszcza, e Demetriusz utrzyma wadz nad
tym miastem po bitwie po Ipsos 96
. Nie wiadomo jednak, czy kontrola ta miaa charakter trwa-
y. Pewn przesank jest tutaj inskrypcja o desygnowaniu Demetriusza na funkcj
stephanophorosa, urzdnika eponimicznego w Milecie, w 295/294 r. 97
. Stanley Burstein za-
uway bowiem, e w przypadku innych wadców, którzy piastowali ten urzd – Aleksandra
Wielkiego, satrapy Karii Asandra oraz króla seleukidzkiego Antiocha I – widniejce w in-
skrypcji daty nie byy przypadkowe, ale wyznaczay pierwszy peny rok po przejciu kontroli
nad miastem. W podobnym tonie inskrypcja informuje na temat zdobycia wadzy przez Anty-
gonidów w 313 r. Prawdopodobnie zatem potwierdzenie faktu piastowania urzdu
stephanophorosa w roku 295/294 jest wiadectwem wskazujcym na moment przejcia przez
92
Plu. Demetr. 35.5–6; Grainger 1990, 143–144. Na temat zdobycia Cylicji przez Seleukosa zob. ostatnio Zie-
linskyi, 2019. 93
Wolny (2018, 27), akceptujc, e ukad Demetriusza z Ptolemeuszem nie móg zosta zawizany bez udziau
innych wadców, wymienia Kassandra oraz Seleukosa, ale pomija Lizymacha, który jako sprzymierzeniec Pto-
lemeusza tym bardziej powinien zosta uwzgldniony w takim ukadzie. 94
Manni 1951, 45 przyp. 16. Landucci-Gattinnoni (1992, 166–167) okrelia te koncepcje jako sugestywne do-
mysy, które nie maj oparcia w ródach. 95
Saitta 1955, 82. 96
Chocia ostatnio pojawiy si koncepcje o przesuniciu dat odnotowanych w inskrypcji (Wörrle 1988 na temat
listy C; Rhodes 2006, 116 na temat listy A), rok objcia przez Demetriusza funkcji stephanophorosa wydaje si
pozostawa waciwy. Na temat Miletu w czasach diadochów zob. Nawotka 2011.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
61
Demetriusza kontroli nad Miletem, co miaoby si dokona w roku 296/295 98
. Oznaczaoby
to, e midzy bitw pod Ipsos a wspomnian dat Demetriusz utraci kontrol nad miastem.
Próbujc odpowiedzie na pytanie, kto móg wtedy tymczasowo przej tam wadz,
S. Burstein opar si na licie Ptolemeusza II do mieszkaców Miletu z 262/261 r. Jest w nim
mowa (l.4–6) o uwolnieniu miasta przez ojca wadcy od surowych oraz uciliwych podat-
ków i opat narzuconych przez poprzedników. Stanley Burstein zaproponowa wic, e wad-
c, który móg odebra Milet Demetriuszowi, by wanie Ptolemeusz I 99
. Zwrócenie tej polis
synowi Antygona zamiast Lizymachowi mogo by zatem jednym z warunków porozumienia
Poliorketesa z Ptolemeuszem i tym samym dowodzi pogorszenia relacji wadcy Egiptu z
Lizymachem. Trudno jednak zaakceptowa inn koncepcj S. Bursteina, wedug której
wspomniany ukad mia miejsce w 297/296 r.
W kontekcie sojusznika Ptolemeusza warto jednak ponownie odwoa si do specyfiki
porozumie midzy diadochami. Przede wszystkim wydarzenia wojen tego okresu pokazuj,
e strony zwizane sojuszem zawieray porozumienia z wrogiem w tym samym momencie.
Najwaniejszy przykad odnajdujemy w zwizku z wydarzeniami trzeciej wojny diadochów.
W 315 r. koalicja Ptolemeusza, Kassandra i Lizymacha postawia Antygonowi ultimatum
zwizane z odstpieniem przez niego czci podbitych terytoriów i podziaem upów zdoby-
tych w wojnie z Eumenesem. W synnym licie Antygona do mieszkaców miasta Skepsis
w 311 r. czytamy jednak, e najpierw stosowne porozumienia zawarte zostay z Kassanadrem
i Lizymachem, a dopiero potem przybyli do niego posowie od Ptolemeusza z prob o w-
czenie do traktatu 100
gów zakadao równie uznanie panowania Seleukosa w Babilonii. Tymczasem tekst inskryp-
cji nie wspomina o tej osobie 101
. Niewykluczone, e podobn analogi moemy zauway
w kontekcie wojny koalicji wadców z Demetriuszem jako królem Macedonii w latach 288–
287. Na skutek przewagi liczebnej Poliorketes rozpocz rozmowy pokojowe, ale prawdopo-
dobnie zawar separatystyczny pokój z Pyrrusem i prowadzi odrbne negocjacje z Ptoleme-
uszem 102
. Co wicej, Plutarch podkrela, e celem Demetriusza wyruszajcego po zawartych
porozumieniach do Azji Mniejszej byy tamtejsze krainy nalece do Lizymacha 103
. W wie-
98
Syll 3 322 = I. Miletos I 3, 123;Burstein 1980, 78–79.
99 Tre listu zob. Welles 1934, 71–77. Do koncepcji Bursteina przychylaj si m.in. Lund (1992, 89) oraz
Wheatley, Dunn (2020, 293). 100
Welles 1934, nr. 1 w. 26–31. 101
Bosworth 2002, 242–244 102
Habicht 1979, 45–46; Meeus 2015, 159–160. 103
Plu. Demetr. 46.2.
62
w 298 r., jest zatem tak samo prawdopodobne jak to, e móg on doczy do niego póniej
bd te zawrze z Demetriuszem odrbny pokój.
IV
Jak pamitamy, sekwencja wydarze przedstawionych przez tego autora opisuje przybycie
Demetriusza do Syrii, a nastpnie porozumienie zawarte przez tego wadc z Ptolemeuszem.
Analizujc relacje Plutarcha, naley jednak mie na uwadze sposób, w jaki ów autor konstru-
owa narracj w swoich biografiach. Jednym z charakterystycznych dla jego pisarstwa ele-
mentów jest bowiem kompresja chronologiczna polegajc na streszczaniu w krótkiej narracji
wielu wydarze rozgrywajcych si w duszym okresie. Zabieg ten sprawia, e Plutarch two-
rzy iluzje chronologicznej bliskoci wydarze i istnienie pomidzy nimi zwizku przyczyno-
wo-skutkowego 104
. W samej biografii Demetriusza przykady takiej praktyki odnajdujemy
zarówno w narracji powiconej obecnoci Poliorketesa w Syrii w latach 314–312 oraz Babi-
lonii i Azji Mniejszej w latach 310–308, jak te w opisie bezporednich dziaa Demetriusza
po bitwie pod Ipsos 105
. W dwóch ostatnich przypadkach kompresja informacji pozwala Plu-
tarchowi przenie narracj o losach Demetriusza do Europy i skupi si na jego relacjach z
Atenami. Zwraca uwag, e z podobnym elementem mamy do czynienia w zwizku z cyto-
wanym przekazem Plutarcha o porozumieniu z 299/298 r. Obecno Demetriusza na Wscho-
dzie koczy bowiem informacja o wybuchu zamieszek wewntrznych w Atenach i wyprawie,
jak podj syn Antygona celem zdobycia miasta 106
. Niewykluczone zatem, e relacjonujc
dziaania Demetriusza w tym czasie, Plutarch pomin wiele istotnych wydarze, które mo-
gyby w sposób zasadniczy zmieni nasz interpretacj wydarze z lat 299–298.
V
Zaprezentowane rozwaania ukazuj, e pojawiajca si w historiografii teza o wojnie sto-
czonej przez diadochów w latach 299–298 nie znajduje wystarczajcego oparcia w ródach.
Przekazy ródowe, które umieszczane s przez badaczy w tym okresie i tworz obraz tego
konfliktu, moemy bowiem interpretowa bez koniecznoci budowania tak miaej koncepcji.
Uwaga ta dotyczy przede wszystkim informacji o ataku Demetriusza na Samari, którego
datacja przekazana przez Euzebiusza wydaje si waciwa. Wydarzenia wzmiankowane przez
104
Plu. Demetr. 5–7, 30; Wheatley 2001; 2009. 106
Plu. Demetr. 33.1–2. Na temat tych wydarze zob. Rzepka 1997, 10–17.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
63
inskrypcj z Aspendos równie odnosz si do innego okresu ni lata 299–298. W konse-
kwencji tego naley odrzuci przypuszczenie, e oba wspomniane wiadectwa mog by in-
terpretowane jako odnoszce si do motywów, które skoniy Demetriusza i Ptolemeusza do
zawarcia porozumienia. Jedynym przekazem ródowym w którym relacjonowane wydarze-
nia mog potwierdza tez o wojnie diadochów, jest informacja Plutarcha o konflikcie Deme-
triusza i Lizymacha w Cylicji. Jak jednak starano si wykaza, kontekst historyczny tego
przekazu nie jest jasny i moemy powiedzie o nim jedynie to, e wzmianka Plutarcha doty-
czy okresu kilku lat obecnoci Poliorketesa po zawarciu sojuszu z Seleukosem. Jednoczenie
przekonanie, e we wspomnianym okresie doszo do zmaga diadochów, opiera si w duej
mierze na relacji Plutarcha. Tymczasem nie mona zapomina, e stosowana w jego biogra-
fiach technika kompresji sprawia, e przedstawiony przez niego obraz wydarze moe by
mocno znieksztacony.
Bibliografia
Austin M., 2006: The Hellenistic World from Alexander to Roman conquest, Cambridge.
Bagnall R.S., 1976: The Administration of the Ptolemaic Possessions Outside Egypt, Leiden.
Beloch K.J., 1927: Griechische Geschichte, Berlin–Leipzig.
Bengtson H., 1937: Die Strategie in der hellenistischen Zeit, München.
Billows R.A., 1989: Anatolian Dynasts: The case of the Macedonian Eupolemos in Karia,
,,CA” 8, 173–206.
Billows R.A., 1997: Antigonos the One-Eyed and the Creation of the Hellenistic State,
Berkeley–Los Angeles–Oxford.
Bing J.D., 1973: A Further Note on Cyinda/Kundi, „Historia” 22: 346–350
Bosworth A.B., 2000: Ptolemy and the Will of Alexander, [w:] Alexander the Great in Fact
and Fiction, red. A.B. Bosworth, E. Baynham, Oxford, 207–241.
Bosworth A.B., 2002: The Legacy of Alexander: Politics, Warfare, and Propaganda under
the Successors, Oxford.
Bryce T.R., 1986: The Lycians in Literary and Ephigraphic Sources, Copenhagen.
Buraselis K., 1980: Das hellenistische Makedonien und die Ägäis: Forschungen zur Politik
des Kassandros under drei ersten Antigoniden (Antigonos Monopthalmos, Demetrios
Poliorketes und Antigonos Gonatas) im Ägäischen Meer und in Westkleinasien, München.
Burstein S.M., 1980: Lysimachus and the Greek Cities of Asia: The Case of Miletus, ,,Ancient
World” 3, 73–79.
64
Burstein S.M., 1985: The Hellenistic Age from the Battle of Ipsos to the Death of Kleopatra
VII, Cambridge.
Caroli C.A., 2007: Ptolemaios I. Soter: Herrscher zweier Kulturen, Konstanz.
Cohen G.M., 2006: The Hellenistic Settlements in Syria, the Red Sea Basin, and North Africa,
Berkley–Los Angeles–London.
Corradi G., 1929: Studi Ellenistici, Torino.
Crowfoot J.W., Kenyon K.M, Sukenik E.L., 1942: The Buildings at Samaria, London.
Dixon M.D, 2014: Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 B.C.,
London–New York.
Duff T.E., 1999: Plutarch’s Lives: Exploring Virtue and Vice, Oxford.
Dreyer B., 2000: Athen und Demetrios Poliorketes nach der Schlacht von Ipsos (301 v.Chr.):
Bemerkungen zum Marmor Parium, FGrHist 239 B 27 und zur Offensive des Demetrios im
Jahre 299/8 v.Chr., ,,Historia” 49, 54–66.
Dušek J., 2011: Administration of Samaria in the Hellenistic Period, [w:] Samaria,
Samarians, Samaritans: Studies on Bible, History and Linguistics, red. J. Zsengellér,
Berlin, 71–88.
Elkeles G., 1941: Demetrios der Stadtbelagerer, Breslau.
Grabowski T., 2010: Ostatni triumf Ptolemeuszy. Czwarta wojna syryjska (221–217 przed
Chr.), Kraków.
Grabowski T., 2010a: Zwizek Etolski w polityce greckiej pierwszych Ptolemeuszy,
[w:] Hortus Historiae. Ksiga pamitkowa ku czci Profesora Józefa Wolskiego w setn
rocznic urodzin, red. E. Dbrowa et al., Kraków, 191–218.
Grainger J.D., 1990: Seleukos Nikator: Building a Hellenistic Kingdom, London.
Grainger J.D., 2009: Cities of Pamphylia, Oxford.
Gregory A.P., 1995: A Macedonian δυνστη: Evidence for the Life and Career of Pleistarchos
Antipatrou, „Historia” 44, 11–28.
Griffith G.T., 1935: Mercaneries of the Hellenistic World, Cambridge.
Habicht C., 1979: Untersuchungen zur politischen Geschichte Athens im 3. Jahrhundert
v. Chr., München.
Hünerwadel W., 1900: Forschungen zur Geschichte des Königs Lysimachos, Leipzig.
Kondis S., 1992: New Thoughts on the Relations between Pyrrhus and Ptolemy I, [w:] Age of
Pyrrhus, red. T. Hackens et al., Louvain-la-Neveue, 73–82.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
65
Kosmetatou E., 2010: A Joint Dedication of Demetrios Poliorketes and Stratonike in the
Delian Artemison, [w:] Studies in Greek Epigraphy and History in Honor of Stephen V.
Tracy, red. G. Reger, F.X. Ryan, T.F. Winters, Bordeaux, 213–228.
Lach G., 2012: Wojny diadochów, Zabrze–Tarnowskie Góry.
Lach G., 2014: Ipsos 301 p.n.e., Warszawa.
Landucci Gattinoni F., 1992: Lisimaco di Tracia nella prospettiva del primo ellenismo,
Milano.
Laroche E., 1979: L’inscription lycienne, [w:] Fouilles de Xanhtos, VI: La stèle trilingue
du Létôon, red. H. Metzger et al., Paris, 49–127.
Lévêque P., 1957: Pyrrhos, Paris.
Lund H.S., 1992: Lysimachus: A Study in Early Hellenistic Kingship, London–New York.
Macurdy G.H., 1932: Hellenistic Queens: A Study of Woman Power in Macedonia, Seleucid,
Syria, and Ptolemaic Egypt, Baltimore.
Manni E., 1951: Demetrio Poliorcete, Roma.
Mastroncinque A., 1979: Le Caria e la Ionia meridionale in epoca ellenistica: (323–188 a. C.),
Roma.
Meeus A., 2015: The Career of Sostratos of Knidos: Politics, Diplomacy and the Alexandrian
Building Programme in the Early Hellenistic Period, [w:] Greece, Macedon and Persia.
Studies in Social, Political and Military History in Honour of Waldemar Heckel,
red. T. Howe, E.E. Garvin, G. Wrightson, Oxford, 143–171.
Meeus A., 2018: Friendship and Betrayal: The Alliances among the Diadochi, [w:] Ancient
Macedonians in the Greek and Roman Sources, red. T. Howe, F. Pownall, Swansea,
103–136.
Mehl A., 1986: Seleukos Nikator und sein Reich, Louvain.
Meiggs R., 1982: Trees and Timber in the Ancient Mediterranean World, Oxford.
Merker I.L., 1970, The Ptolemaic Officials and the League of the Islanders, ,,Historia” 19,
141–160.
Meyer E., 1925: Die Grenzen der Hellenistischen Staaten in Kleinasien, Leipzig.
Mørkholm O., 1991: Early Hellenistic Coinage from the Accession of Alexander to the Peace
of Apamaea (336–188 BC), Cambridge.
Nawotka K., 2011: How to Handle a King: Miletus and the Successors, „Eos” 98, 27–42.
Newell E.T., 1978: The Coinages of Demetrius Poliorcetes, Chicago (reprint z 1927).
Niese B., 1893: Geschichte der griechischen und makedonischen Staaten seit der Schlacht bei
Chaeronea, Gotha.
TOMASZ ZIELISKI
66
Ovadiah A., 1983: Macedonian Elements in Israel, [w:] Ancient Macedonia III : Papers Read
at the third International Symposium held in Thessaloniki, September 21–25, 1977,
Thessaloniki, 185–193.
Paschidis P., 2013: Agora XVI 107 and the Royal Title of Demetrius Poliorcetes, [w:] After
Alexander: The Time of the Diadochi (323–281 BC), red. V. Alonso Troncoso,
E.M. Anson, Oxford–Oakville, 121–141.
Pelling C., 1980: Plutarch's Adaptation of His Source-Material, „JHS” 100, 127–140.
Piccard O., 1979: Chalkis et la confédération eubêenne. Étude de numismatique et d'histoire
(IVe–Ier siècle), Athens–Paris.
Rhodes P.J., 2006: Milesian Stephanephoroi: Applying Cavaignac Correctly, „ZPE” 157,
116.
Robert L., 1945: Le Sanctuaire de Sinuri près de Mylasa, Paris.
Rostovtzeff M., 1922: A Large Estate in Egypt in the Third Century B.C. A Study in Economic
History, Madison.
Rzepka J., 1997: Stasis w hellenistycznych Atenach w latach 322–287, ,,Przegld Historyczny”
88/1, 1–30.
Saitta G., 1955: Lisimaco di Tracia, „Kokalos” 1, 62–154.
Segre M., 1934: Decreto di Aspendos, „Aegyptus” 14: 253–268.
Seibert J., 1967: Historische Beiträge zu den dynastischen Verbindungen in hellenistischer
Zeit, Wiesbaden.
Seibert J., 1969: Untersuchungen zur Geschichte Ptolemaios’ I, München.
Seibert J., 1970: Philokles, Sohn des Apollodoros, „Historia” 19, 337–351.
Sherwin-White S., 1978: Ancient Cos: An Historical Study from the Dorrian Settlement to the
Imperial Period, Göttingen.
Simpson R.H., 1957: A Note on Cyinda, „Historia” 6, 503–504.
Tarn W.W., 1913: Antigonos Gonatas, Oxford.
Walbank F.W., 1988: From the Battle of Ipsus to the Death of Antigonos Doson, [w:] History
of Macedonia: 336–167 B.C., III, red. N.G.L. Hammond, F.W. Walbank, Oxford, 199–
258.
Waterfield R., 2019: Dzielenie upów. Wojna o imperium Aleksandra Wielkiego, Warszawa.
Webster E.W., 1922: Alexander, the Son of Demetrius Poliorcetes, „CP” 17/4, 357–358.
Wehrli C., 1964: Phila, fille d’Antipater et épouse de Démétrius, roi des macédoniens,
,,Historia” 13: 140–146.
PLUTARCH Z CHERONEI (DEMETR. 32. 5–7) I WOJNA DIADOCHÓW
67
Welles C.B., 1934: Royal Correspondence in the Hellenistic Period, New Haven.
Wheatley P., 2001: Three Missing Years in the Life of Demetrius the Besieger: 310–308 B.C.,
,,Journal of Ancient Civilisations” 16, 9–19.
Wheatley P., 2009: The Besieger in Syria, 314–312 B.C. Historiographic and Chronological
Notes’, [w:] Alexander & His Successors: Essays From the Antipodes,
red. P. Wheatley, R. Hannah, Claremont, 323–333.
Wheatley P., Dunn C., 2020: Demetrius the Besieger, Oxford.
Will E., 1964: Ophellas, Ptolémée, Cassandre et la chronologie, „REA” 66, 320–333.
Will E., 1984: Adventures of Demetrius Poliorcetes (301–286), [w:] Cambridge Ancient
History, VII.1, red. F.W. Walbank et al., Cambridge, 101–109.
Will E., 2003: Historie politique du monde hellénistique, Paris.
von Willamowitz-Mollendorf U., 1881: Antigonos von Karystos, Berlin.
Winnicki J.K., 1989: Operacje wojskowe Ptolemeuszów w Syrii, Warszawa.
Wolny M., 2018: Dziaania Pyrrusa w sojuszu z Antygonem Monofthalmosem
i Demetriosem Poliorketesem przeciwko koalicji diadochów – uwarunkowania polityczne
i konsekwencje wydarze lat 307–301 p.n.e., „Echa Przeszoci” 19, 9–36.
Wörrle M., 1988: Inschriften von Herakleia am Latmos, ,,Chiron” 18, 431–437.
Yardley J.C., Wheatley P., Heckel W., 2011: Justin: Epitome of the Phillipic History
of Pompeius Trogus, I, Oxford.
Zadorojnyi A.V. (1999), Sappho and Plato in Plutarch, Demetrius 38, [w:] Plutarco, Platon
y Arystoteles. Actas del V Congresso Internacional de la I.P.S., Madrid–Cuenca, 4–7 de
Mayo de 1999, red. P. Jimenes, J.G. Lopez, R.M. Aguilar, Madrid, 515–532.
Zielinskyi A., 2019: “Capture” of Cilicia by Seleucus I: Revision of Dating,
„Shodoznavstvo” 83, 3–24.