platforma mbi reformËn nË drejtËsi e ekspertËve tË … · 2015-10-02 · 1 republika e...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

Kuvendi KOMISIONI I POSAÇËM PARLAMENTAR

PËR REFORMËN NË SISTEMIN E DREJTËSISË

PLATFORMA

MBI REFORMËN NË DREJTËSI

E EKSPERTËVE TË PROPOZUAR NGA OPOZITA

PARLAMENTARE

(Versioni i plotë)

Shtator, 2015

1

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

Kuvendi KOMISIONI I POSAÇËM PARLAMENTAR

PËR REFORMËN NË SISTEMIN E DREJTËSISË

PLATFORMA

MBI REFORMËN NË DREJTËSI

E EKSPERTËVE TË PROPOZUAR NGA OPOZITA

PARLAMENTARE

(Versioni i plotë)

Shtator, 2015

2

PËRMBAJTJA

HYRJE

PJESA E PARË - PROCESI DHE RËNDËSIA E REFORMËS NË DREJTËSI

I. Mbi procesin e Reformës në Drejtësi

II. Risqet dhe garancitë kushtetuese të Reformës në Drejtësi

PJESA E DYTË - KOMENTE TË PËRGJITSHME MBI DOKUMENTIN ANALITIK,

STRATEGJINË DHE PLANIN E VEPRIMIT

I. Mbi Dokumentin Analitik

II. Mbi Strategjinë dhe Planin e Veprimit

PJESA E TRETË - MBI PËRMBAJTJEN E REFORMËS NË DREJTËSI

I. REFORMA E KUSHTETUTËS PËR SISTEMIN E DREJTËSISË DHE REFORMA E

GJYKATËS KUSHTETUESE

II. PUSHTETI GJYQËSOR

III. DREJTËSIA PENALE

IV. EDUKIMI LIGJOR DHE ARSIMI JURIDIK

V. SHËRBIMET LIGJORE DHE PROFESIONET E LIRA

VI. MASAT ANTIKORRUPSION

VII. FINANCIMI I SISTEMIT TË DREJTËSISË

PJESA E KATËRT - PËRMBLEDHJE E MASAVE TË PROPOZUARA NGA

PLATFORMA PËR REFORMËN NË DREJTËSI









3

HYRJE

Realizimi i Reformës në Sistemin e Drejtësisë është vlerësuar nga Komisioni Europian si një nga

prioritetet kyçe të rrugëtimit të Shqipërisë në procesin e integrimit europian. Premisat bazë mbi

të cilat mund të ndërtohet një reformë që përmbush sa aspiratat e qytetarëve shqiptarë aq edhe

detyrimet e procesit të integrimit në BE, janë dy: qëllimi dhe procesi. Ne besojmë se në themel të

një reforme që përmbush aspiratat dhe detyrimet e mësipërme duhet të jetë qëllimi serioz dhe i

sinqerte i reformimit të drejtësisë në drejtim të konsolidimit të shtetit të së drejtës dhe të

garantimit real të pavarësisë, paanshmërisë, përgjegjshmërisë dhe eficencës së sistemit gjyqësor.

Ne, gjithashtu, besojmë se një refomë e tillë është e mundur të realizohet vetëm përmes një

procesi transparent, gjithëpërfshirës, konsensual, por edhe të sinqertë. Nje proces i mire, dhe

bazuar ne standartet euroatlantike mund te prodhoje ne rezultat te mire, te kerkuar nga qytetaret

dhe parteneret nderkombetare. Vetem një proces transparent dhe i lire, garanton një rezultat të

mirë, që siguron standardet minimale të një drejtësie eficente, të pavarur, të përgjegjshme dhe

llogaridhënëse. Për këtë arsye, mbeshtesim qendrimin e vazhdueshem te Bashkimit Europian se

realizimi i Reformës në Sistemin e Drejtësisë duhet të bëhet nëpërmjet një procesi konsensual,

gjithëpërfshirës dhe transparent.

Ne mendojme se rreziku më i madh që i kanoset sot sistemit të drejtësisë është kontrolli apo

kapja politike dhe korrupsioni. Gjatë këtyre viteve dhe vecanërisht vitin e fundit është vënë re një

tendencë për të miratuar ligje që prekin sistemin e drejtësisë me procedurë të përshpejtuar dhe

në kushte emergjence, të cilat kanë patur vetëm qëllimin për kapjen e sistemit të drejtësisë.

Kujtojmë këtu levizjet e deritanishme te mazhorances me rastet e ILDKP-së, KLD-së, Shkollës së

Magjistraturës, Gjykatave Administrative apo Gjykatës së Lartë. Ne duam te ndajme bindjen

tone se një sistem drejtësie i kapur politikisht është po aq i rrezikshëm sa edhe një sistem i

korruptuar.

Nga ana tjetër, korrupsioni në drejtësi ne Shqiperi është një problem eminient. Është e

rëndësishme që Reforma në Drejtësi të shpalose një vision të qartë që zhvesh drejtësinë nga

korrupsioni, por njëkohësisht garanton pavarësinë e sistemit. Levizjet e deritanishme te

mazhorances qe filluan me blerjen e deputeteve per te arritur nje shumice me 84 vota, dhe

perpjekja per te artikuluar ne cdo dokument si gjithperfshires, vetem vendime parlamentare me

numrin 84 (aq sa numeron mazhoranca aktuale) krijohet dyshimi se qëllimi për të reformuar

drejtësinë, më shumë se synon të luftojë korrupsionin, kërkon ta marrë atë nën kontrollin e tij

politik.

Dallimi i shprehjes publike te politikane te larte te ekzekutivit se “e dua drejtësinë nën vehte për

të luftuar keqberesit” me shprehjen “e dua drejtësinë nën vehte dhe për vehte” është zero. Të

dyja keto shprehje kanë të njëjtin qëllim, pertej retorikes, përvec diabolizmit naiv për të

manipuluar qytetarët: qellimin per ta patur nen vehte dhe per ta kontrolluar drejtesine. Per

4

ilustrim do te mjaftonin vendimet e fundit të Gjykatës së Lartë për deklarimin të pafajshëm te

keqberesve kur keqbërësit janë në anën e mazhorances, dhe denimin kundershtareve poltike

vetem per deklarime ne Kuvend. Kjo praktikë duhet të marr fund dhe Reforma në Drejtësi

duhet të synojë garantimin e pavarësisë dhe luftën ndaj korrupsionit në mënyrë të

njëkohëshme.

Synimi i kësaj Platforme nuk është të gjejë defekte apo të kritikojë dokumentet e prezantuar

nga mazhoranca parlamentare, por synon të pasqyrojë disa sugjerime me natyrë plotësuese

apo korrektuese, duke siguruar objektivitetin e pasqyrimit të të dhënave. Platforma jonë synon

të integrohet në një Strategji të përbashkët reformuese, e cila të ofrojë zgjidhje afatgjata dhe që

shkojnë përtej një mandati qeverisës. Për këtë arsye, kjo Platformë synon që saktësisht nisur prej

premisave të mësipërme, të bëjë të qartë pikërisht: masën kritike të arsyeve, nevojave,

objektivave dhe qëllimeve te ndryshimeve Kushtetuese/ligjore/institucionale eventuale; risqet që

mund të rezultojnë; dhe po me kaq skrupolozitet edhe nevojën, mjetet konkrete dhe garancitë që

duhet të vigjëlojnë përgjatë këtij procesi reformues.

Kjo Platformë përmban jo vetëm kritikën apo oponencën ndaj masave të propozuara, por edhe

mbështetjen për zgjidhjet pozitive, disavantazhet e zgjidhjeve të papërshtatshme, dhe

alternativën tonë konkrete për reformimin e sistemit të drejtësisë, duke synuar në mënyrë të

njëkohshme, garantimin e pavarësisë dhe forcimin e përgjegjshmërisë dhe luftën kundër

korrupsionit. Për këtë arsye, mendojmë që masat e propozuara në këtë Platformë, duhet të

analizohen me kujdes nga ekspertët ndërkombëtar, për të përzgjedhur zgjidhjet më të mira dhe

oportune për Shqipërinë, në funksion të arritjes së objektivit për garantimin e njëkohshëm të

pavarësisë së sistemit dhe luftën ndaj korrupsionit.

Bazë e dokumentit tonë të prezantuar në këtë Platformë janë Rekomandimet e Bashkimit

Europian, GREECO, Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Europian (CCJE) apo Këshillit

Konsultativ i Prokurorëve Europian (CCPE), Rrjetit të Këshillave Gjyqësor Europian, Gjykatës

Europiane për të Drejtat e Njeriut, Komisionit të Venecias, dhe modelet më të mira europiane.

Në këtë pikëpamje, pavarësisht kritikave të shpeshta për huazimin e pjesëve të ndryshme nga

përvoja të ndryshme evropiane, pa imituar saktësisht një model të gatshëm evropian, kjo

platformë pranon se Shqipëria duhet të krijojë modelin e saj të pushtetit gjyqësor dhe të

sistemit të drejtësisë, i cili pa asnjë dyshim duhet të përqafojë standardet minimale dhe

praktikat më të mira evropiane dhe ndërkombëtare. Vetëm një qasje e tillë i përshtatet dhe

adreson nevojat konkrete të shoqërisë shqiptare, në kontekstin e saj historik të zhvillimit

shoqëror dhe ekonomik, si dhe e përgatit Shqipërinë për të përballur siç duhet proceset

integruese euro-atlantike.

Komisioni i Posacëm Parlamentar për realizimin e Reformës në Drejtësi ka miratuar në parim

dhe në mënyrë të njëanshme Dokumentin Analitik “Analizë e sistemit të drejtësi në Shqipëri” dhe

Strategjinë e Planin e Veprimit për realizimin e Reformës në Drejtësi. Duke pasur si pikënisje

5

rezultatet e sistemit të drejtësisë në këta 16 vjet që nga hyrja në fuqi e Kushtetutës së Republikës

së Shqipërisë, Dokumenti Analitik synon të evidentojë problematikën që prek sistemin tonë të

drejtësisë në të gjitha aspektet e organizimit, funksionimit dhe administrimit të tij.

Përpjekja për të skanuar problematikat e sistemit të drejtësisë që nga momenti i hyrjes në fuqi të

Kushtetutës (1998) e deri më sot, është një proces i mirëpritur, por vetëm nëse është i plotë,

objektiv, gjithëpërfshirës dhe i paanshëm. Për këtë qëllim, ky proces jo vetëm duhet të realizohet

me kujdes dhe pa nxitim, por mbi të gjitha duhet të jetë gjithëpërfshirës dhe transparent.

Konsultimi i tij duhet të jetë jo vetëm një proces formal, por mbi të gjitha një proces që ka impakt

mbi përmbajtjen e këtyre dokumenteve. Edhe pse janë realizuar disa tryeza dhe takime publike

konsultative, nuk rezulton që ato të kenë arritur të kenë ndikim mbi përmbajtjen e dokumenteve.

Për më tepër, vetë Strategjia dhe Plani i saj i Veprimit nuk rezulton që t’i jenë nënshtruar ndonjë

procesi të posacëm konsultimi me grupet e interesit. Pretendimi se ato janë konsultuar gjatë

fazës së konsultimit të Dokumentit Analitik (dmth përpara se të hartoheshin nga vetë Grupi i

Ekspertëve të Nivelit të Lartë!!!), është jo i besueshëm dhe aspak serioz.

Gjithashtu, hartuesit e dokumentit duhet të jenë të balancuar politikisht, me qëllim që pasqyrimi

të jetë objektiv dhe jo partiak apo i njëanshëm. Prezenca e ekspertëve ndërkombëtar është një

garanci për të siguruar objektivitetin e procesit, por pjesëmarrja e tyre nuk eleminon tërësisht

mungesën e besimit në njëanshmërinë e një numri të lartë të ekspertëve vendas, roli i të cilëve

duket të ketë qenë vendimtar për përmbajtjen e vetë dokumenteve. Edhe pse Grupi i Ekspertëve

të Nivelit të Lartë prezantohet si një grup ekspertësh “të pavarur”, pjesëmarrja në shumicë në të

i ish-Ministrave, ish-zëvendësministrave, ish-funksionarëve të tjerë të lartë gjatë qeverisjes së

Partisë Socialiste, familjarëve të deputetëve e ministrave të Partisë Socialiste, apo eksponentëve

të lartë të sistemit gjatë regjimit komunist, dëmton besueshmërinë e tyre si ekspertë të pavarur

dhe jo partiak, duke cenuar kështu objektivitetin e realizimit të procesit të analizimit të

problematikave të sistemit dhe ofrimit të zgjidhjeve të mundshme jopartiake.

Në këto kushte, vlerësojmë se është thelbësore që grupi i ekspertëve të jetë i balancuar dhe të

pasqyrojë për aq sa është e mundur përbërjen e vetë Komisionit të Posacëm Parlamentar. Nga

ana tjetër, duhet që realisht ekspertët të zhvishen nga konflikti i interesit dhe të mos kenë

kompleksin për të pranuar se gjatë kohës kur kanë patur funksione drejtuese në sistemin e

drejtësisë kanë dështuar të rrisin besueshmërinë e publikut tek sistemi apo ta mbajnë sistemin

larg akteve korruptive!

Është gjthashtu thelbësore që analiza e sistemit të drejtësisë të mos bazohet në të dhëna

subjektive dhe opinione personale të pabazuara, por duhet të realizohet sipas një procesi

karahasimor midis realitetit të brendshëm dhe standardeve ndërkombëtare në këtë fushë. Në

Dokument rezulton se mungojnë referimet në aktet ndërkombëtare që përcaktojnë standardet e

organizimit dhe funksionimit të sistemit të drejtësisë. Për ilustrim, mjafton të përmendim faktin

se Dokumenti nuk referon në aktet e miratuara nga Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Europian

6

(CCJE) apo Këshillit Konsultativ i Prokurorëve Europian (CCPE), aktet e të cilave përbëjnë

frymëzim për realizimin e reformave në të gjitha vendet e Bashkimit Europian apo vendeve që

aspirojnë t’i bashkohen familjes europiane. Në këtë pikë, rezulton se Dokumenti “Analizë e

sistemit të drejtësisë” ka dështuar të ofrojë një analizë të përputhshmërisë së legjislacionit

shqiptar me standardet ndërkombëtare.

Hartimi i Platformës tonë ndjek, për aq sa është e mundur, strukturën e emërtimeve të

përcaktuara në Analizën e Sistemit të Drejtësisë apo Strategjisë për të evituar konfuzionin e

dokumenteve. Ne jemi të bindur se vlerësimi me kujdes i kësaj Platforme do të ndihmonte realisht

në pasqyrimin me objektivitet të problematikave të sistemit dhe gjetjen e zgjidhjeve më të mira të

mundshme. Cdo përpjekje për të injoruar opinionet ndryshe apo për të këmbëngulur në zgjidhje

të paracaktuara, jo vetëm nuk do t’i jap zgjidhje problemeve që ka sot sistemi i drejtësisë, por do

të shtojë edhe problematika të tjera, që do të rrezikonin të ardhmen europiane të vendit.

7

PJESA E PARË

PROCESI DHE RËNDËSIA E REFORMËS NË DREJTËSI

I. Mbi procesin e Reformës në Drejtësi

Në parantezë të diskutimit të çështjeve të duhura për reformimin e sistemit të drejtësisë, nevojitet

një analizë e procesit të reformës në drejtësi. Suksesi i substancës së Reformës nuk mund të

arrihet në mënyrë të sigurtë pa siguruar një procedurë të saktë dhe rigoroze për përmbushjen e

saj, pasi ashtu siç pranon doktrina e të drejtës procedurale, rregullat e procedurës ekzistojnë për

të siguruar se vetëm nëpërmjet ndjekjes me përpikmëri të tyre, arrihet zgjidhja e drejtë e një

çështjeje.

Fillimisht, duhet saktësuar se në të gjithë këtë pjesë, teksa flitet për „sistem gjyqësor‟, „pushtet

gjyqësor‟ apo thjesht „gjyqësor”, me to nënkuptohet tërësia e gjyqtarëve të gjykatave të shkallës

së parë, të apelit dhe të Gjykatës së Lartë, ndihmësit ligjorë, stafi administrativ, si dhe organet

qeverisëse të tyre, duke përfshirë edhe Këshillin e Lartë të Drejtësisë. Në vijim, merr rëndësi

përcaktimi i vizionit (qëllimeve), si dhe i parimeve, mbi të cilat duhet të bazohet Reforma në

Gjyqësor. Rrjeti Evropian i Këshillave Gjyqësorë (ENCJ), ka përgatitur dy raporte që i

dedikohen reformimit të gjyqësorit në vendet evropiane, anëtare të Bashkimit Evropian1 (këtu e

në vijim të cituara si Raportet e ENCJ për Reformën në Gjyqësor). ENCJ parashtron se qëllimet

e reformës në gjyqësor duhet të bazohen në parime të shëndosha që përmirësojnë cilësinë e

drejtësisë për qytetarët dhe që duhet të përfshijnë këto aspekte:

- Përmirësimin e cilësisë së aksesit në drejtësi;

- Rritjen e besimit publik në sistemin gjyqësor;

- Përmirësimin e imazhit të gjyqësorit;

- Garantimin e një sistemi efiçent që nuk kompromenton cilësinë e drejtësisë dhe aksesin në

drejtësi.

Duke u bazuar në këto qëllime, vizioni që përshkon këtë pjesë të platformës tonë është

reformimi i sistemit gjyqësor shqiptar, përmes forcimit të njëkohshëm të pavarësisë dhe të

përgjegjshmërisë së tij, për ta bërë atë lehtësisht të aksesueshëm, të besueshëm nga

publiku, me integritet të lartë dhe efiçent në dhënien e një drejtësie me cilësi të lartë.

Artikulimi i këtij vizioni bazohet në bindjen se reforma e sistemit gjyqësor duhet të konceptohet

si përpjekje për të përmirësuar funksionimin e gjyqësorit, duke mbajtur në konsideratë edhe

impaktin domethënës të krizës ekonomike (numri i çështjeve rritet në gjykata, ndërsa buxheti

shtetëror ulet), si dhe faktin që performanca e dobët e gjyqësorit është një faktor që pengon

zhvillimin ekonomik të vendit.

1 Bëhet fjalë për Raportin “Reforma Gjyqësore në Evropë” 2011-2012, i miratuar në Dublin, Irlandë dhe për

Raportin “Reforma Gjyqësore në Evropë – pjesa II”, Udhëzime për dhënien e një drejtësie efektive, 2012-2013

8

Shpallja e këtij vizioni nuk ka kundërthënie me synimin e përgjithshëm të deklaruar në draft-

Strategji, por në ndryshim të këtij synimi, vlerësohet se duhet me forcë të deklarohet forcimi i

njëkohshëm dhe i balancuar i pavarësisë dhe i përgjegjshmërisë së gjyqësorit. Theksimi i

kujdesit për të dyja parimet lidhet me historinë institucionale dhe gjendjen aktuale të gjyqësorit

në Shqipëri, që ka treguar se injorimi i njërit parim ka ndikuar ndjeshëm në cenimin e parimit

tjetër. Sot, ka një shqetësim mbarëshoqëror për rritjen e përgjegjshmërisë së gjyqësorit në

Shqipëri, por një Reformë e kujdesshme afatgjatë duhet të konsiderojë që masat për rritjen e

përgjegjshmërisë duhet pa asnjë dyshim të ndërmerren duke respektuar nevojën e

padiskutueshme për ruajtjen e pavarësisë së gjyqësorit. Theksimi i kujdesit për të dyja parimet

nxitet edhe nga përmbajtja e Dokumentit Analitik dhe i disa pjesëve të draft-Strategjisë, të cilat i

kushtojnë vëmendje rritjes së përgjegjshmërisë së gjyqësorit në Shqipëri, duke mos prezantuar

masa apo mekanizma balancues për ruajtjen e njëkohshme të pavarësisë së tij.

Në Raportet e tij për Reformën në Gjyqësor, ENCJ rekomandon se objektivat e Reformës duhet

të jenë SMART (specifike, të matshme, të arritshme, realiste dhe me afate të mirë-përcaktuara).

Nga pikëpamja e procesit të Reformës, ajo duhet të përbëhet nga një set hapash proceduralë, si:

(i) Plani i Veprimit;

(ii) Procedurat për angazhimin dhe përfshirjen e Gjyqësorit në të gjitha fazat;

(iii) Projektet pilot;

(iv) Afatet kohore të përshkallëzuara;

(v) Rishikimi i afateve;

(vi) Kriteret e rishikimit;

(vii) Datat dhe procedurat e zbatimit;

(viii) Kërkesa që propozimi bazohet në të dhëna aktuale dhe relevante;

(ix) Vlerësimet e impaktit – cilësia dhe sasia;

(x) Kontrolli i Cilësisë në çdo fazë.

ENCJ, lidhur me procesin e një Reforme në Gjyqësor jep këto rekomandime:

1) Është thelbësore që gjyqësori, këshillat gjyqësorë dhe në veçanti gjyqtarët dhe prokurorët

të përfshihen në çdo fazë të zhvillimit dhe të zbatimit të planeve të reformës. Kjo siguron

pavarësinë e gjyqësorit dhe që reformat janë efektive dhe besimplotë;

2) Gjyqësori, nën drejtimin e Këshillave Gjyqësore, aty ku ata ekzistojnë, duhet të

zhvillojnë propozime të arsyeshme për reforma efektive. Qëllimi i reformës duhet të jetë

përmirësimi i vlerave të përgjithshme të drejtësisë. Administrimi më efektiv rezulton në

përmirësime të kohëzgjatjes dhe të cilësisë;

3) Këto propozime për reforma duhet të marrin informacion nga drejtimet e përgjithshme të

skicuara në këtë raport. Në veçanti, kombinimi i thjeshtimit të procedurave, menaxhimit më

strikt të çështjeve dhe dixhitalizimi ofrojnë një perspektivë për vlera gjyqësore.

Duke i konfrontuar këto standarde dhe rekomandime me Dokumentin Analitik dhe draft-

Strategjinë, konstatohet se në këto 2 dokumente nuk është trajtuar aspak rëndësia e procesit të

9

Reformës dhe procedura që do të ndiqet për realizimin e saj. Kjo çështje mesa duket i është lënë

në dorë nivelit politik (Komisionit Parlamentar të Reformës), i cili me disa vendime ka elaboruar

disa rregulla tepër të thjeshta, por që nuk përmbushin në nivelin e duhur standardet evropiane.

Për ilustrim, është e vërtetë që janë zhvilluar disa tryeza të rrumbullakëta diskutimi me gjyqtarë,

kryetarë gjykatash, shoqata të gjyqtarëve dhe me përfaqësues të KLD-së. Sikundër është e

vërtetë edhe që është krijuar një regjistër me adresat elektronike të të gjithë gjyqtarëve, me

qëllim informimin e tyre dhe marrjen e mendimit prej tyre. Mirëpo, pjesëmarrja me këtë lloj

procedure e gjyqësorit në Reformë është sipërfaqësore dhe nuk siguron aktivizimin substancial të

tij. Është e tepërt të shënohet se individët që paraqiten në këto forume veprojnë individualisht

dhe pa qenë të organizuar. Për më tepër kjo bëhet e ndjeshme për shkak të mentalitetit normal të

një gjyqtari, i cili ka në edukatën e punës së tij punën individuale dhe jo në grup. Kjo është

arsyeja që standardi evropian kërkon përfshirjen e gjyqësorit nën drejtimin e Këshillit Gjyqësor,

me qëllim organizimin real të tyre, mbledhjen e problematikave, përpunimin shkencor të tyre dhe

paraqitjen e sugjerimeve serioze.

Po ashtu, është shqetësuese caktimi i afateve të Reformës, ku në Planin e Veprimit, masat e

parashikuara rëndom përcaktojnë si afat periudhën „shtator-dhjetor 2015‟. Ky afat nuk është

serioz dhe aspak realist. Qëndrimi ynë mbi këtë cështje është që Strategjia të ketë formatin dhe

afatet e veprimit të kërkuara nga Bashkimi Europian. Strategjia duhet të parashikojë masa për

periudhën 2015-2020, duke u shoqëruar me një Plan të saktë dhe të plotë Veprimi, ku

parashikohen edhe mekanizmat e monitorimit apo komponentët financiar. Vetëm në këtë mënyrë

mund të sigurohet edhe mbështetje financiare nga Bashkimi Europian, për realizimin e masave

me natyrë reformuese të sistemit të drejtësisë.

Nga ana tjetër, në Dokumente nuk flitet fare për pilotim të disa masave që prezantohen për herë

të parë; për rishikim të masave të planifikuara; për kontroll impakti dhe cilësie. Për pasojë,

sugjerohet që të kërkohet krijimi i një procedure rigoroze të paracaktuar për të patur

garancinë e nevojshme për drejtësinë e rezultateve të Reformës. Kjo procedurë, duhet të

bazohet në rekomandimet e ENCJ, të shpjeguara më sipër.

Një çështje tjetër, që lidhet me procesin është ai i modelit që duhet adoptuar për reformimin e

gjyqësorit në Shqipëri. Për këtë çështje, në draft-Strategji është evidentuar se legjislacioni i

miratuar gjatë 25 viteve të fundit është me cilësi të dobët, se procesi i hartimit të ligjeve ka qenë

importim i ligjeve të huaja pa ia nënshtruar nevojave reale të vendit dhe për pasojë sistemi ligjor

shqiptar vazhdon të jetë në tranzicion, i çorientuar dhe jo-koherent dhe legjislacioni nuk është i

harmonizuar. Këtu nuk është vendi për të diskutuar mbi korrektësinë e këtij konkluzioni dhe mbi

shkaqet e situatës aktuale. Ajo që merr rëndësi lidhet me pronësinë e Reformës, që siç është vënë

në dukje shpesh edhe nga partnerët ndërkombëtarë duhet të jetë dhe të mbetet pronësi shqiptare.

Në Raportin Reforma Gjyqësore në Evropë 2011-2012 të ENCJ, me shumë të drejtë, vihet në

dukje se:

10

“... organizimi gjyqësor, si dhe sistemet ligjore dhe gjyqësore në Evropë janë të

ndryshme, për shkak të diferencave të sistemeve kushtetuese dhe të traditave ligjore. Megjithatë,

ka një element të përbashkët për të gjitha sistemet gjyqësore evropiane: drejtësia është guri i

themelit i shtetit të së drejtës dhe për pasojë, pavarësia e gjyqësorit është jetike në një shoqëri

demokratike.... Objektivi i procesit të reformës në gjyqësor duhet të jetë për përmirësimin e

cilësisë së drejtësisë dhe efikasitetit të gjyqësorit, duke forcuar dhe mbrojtur pavarësinë e

gjyqësorit, shoqëruar me masa për të ta bërë më efektive përgjegjshmërinë dhe përgjegjësinë e

tij. Duhet të theksohet gjithashtu se drejtësia duhet të jetë pranë qytetarëve. Për këtë qëllim,

aksesi në drejtësi, duke përfshirë edhe procedurat gjyqësore ndërkufitare, duhet të lehtësohen... .

Reforma e gjyqësorit kërkon të mbahet një balancë e kujdesshme midis aksesit në drejtësi,

efektivitetit dhe eficencës së administrimit të drejtësisë. Në çdo rast, të drejtat themelore duhet të

garantohen, pavarësisht ndryshimit të kushteve ekonomike”.

Në këtë pikëpamje, pavarësisht kritikave të shpeshta për huazimin e pjesëve të ndryshme nga

përvoja të ndryshme evropiane, pa imituar saktësisht një model të gatshëm evropian, kjo

platformë pranon se Shqipëria duhet të krijojë modelin e saj të pushtetit gjyqësor dhe të

sistemit të drejtësisë, i cili pa asnjë dyshim duhet të përqafojë standardet minimale dhe

praktikat më të mira evropiane dhe ndërkombëtare. Vetëm një qasje e tillë i përshtatet dhe

adreson nevojat konkrete të shoqërisë shqiptare, në kontekstin e saj historik të zhvillimit

shoqëror dhe ekonomik, si dhe e përgatit Shqipërinë për të përballur siç duhet proceset

integruese euro-atlantike.

Duhet pranuar se është prezent një risk: përgjithësisht, jo vetëm në Shqipëri, reformat e

gjyqësorit draftohen dhe miratohen nga dy pushtetet e tjera: ekzekutivi dhe legjislativi. Në

Shqipëri, ky problem është edhe më i mprehtë, pasi gjyqësori çalon në drejtim të organizimit të

tij të brendshëm, duke mos patur struktura të afta në nivelin e dëshiruar për të prodhuar politika

apo për të qenë aktorë kyçë në zhvillimet politiko-institucionale të vendit. Shpesh, gjyqësori

gjendet në situatën e pritjes së kritikave nga 2 pushtetet e tjera. Për këtë shkak, paraqesin rëndësi

edhe respektimi i standardeve të procesit për të patur sukses të reformës.

Çështja e fundit, që lidhet me procesin e Reformës, është ajo e strukturimit formal të çështjeve

substanciale të saj. Në Raportin Reforma Gjyqësore në Evropë 2011-2012 të Rrjetit Evropian të

Këshillave Gjyqësorë (ENCJ), janë analizuar 5 fusha të Reformës së Gjyqësorit:

1. Racionalizimi dhe (ri)organizimi i gjykatave dhe i zyrave të prokurorisë;

2. Ulja e volumit të çështjeve në gjykata;

3. Thjeshtimi i procedurave gjyqësore, përmirësimi në menaxhimin e çështjeve dhe prezantimi

i teknologjive të reja;

4. Financimi i sistemit gjyqësor (gjykatat dhe zyrat e prokurorisë);

5. Menaxhimi i gjykatave dhe ndarja e çështjeve brenda dhe midis gjykatave, si dhe brenda dhe

midis zyrave të prokurorisë.

11

II. Risqet dhe garancitë kushtetuese të Reformës në Drejtësi

Tashmë është maturuar, në masë pothuajse të plotë, jo vetëm opinioni politik por edhe ai publik,

se është i nevojshëm reformimi i sistemit të drejtësisë në vend. Për këtë qëllim, duhet një

përqëndrim masiv i vëmendjes publike mbi ngjarje të tilla, por po kaq delikat, dhe me potencial

të madh për të ndodhur, është edhe njëfarë shfokusimi ndaj aspektit teknik, profesional apo

burokratik i realizimit të një reforme të tillë, duke marrë gjithnjë e më shumë peshë dhe

vëmendje, retorika politike, situatë kjo e cila mund të lërë në dorë të dytë, aspektin e parë.

Aspekti tekniko-profesional mund të mos jetë shumë argëtues dhe joshës për debatin politiko-

publik, porse serioziteti i realizimit të reformës (aq më shumë i asaj kushtetuese), çuarja me

sukses deri në fund, dhe qenia e saj efektive (pasi eventualisht të jetë miratuar dhe të ketë filluar

të zbatohet), duhet të bazohet gjithnjë e më shumë tek ky aspekt. Përballë kësaj vëmendjeje të

përqëndruar tashmë, duhet bërë një analizë e shkurtër, pa paragjykime dhe e sinqertë i asaj çka i

përket realisht një reforme kushtetuese.

Me fjalën “reformë” në sintezë ekstreme duhet kuptuar një “proces modifikues në mënyrë jo të

dhunshme të një situate aktuale të gjërave, si pasojë e një serie të larmishme nevojash”. Për këtë

arsye duket se është mëse e arsyeshme që trajektorja, ritmi dhe masa e realizimit të saj duhet të

orientohen thelbësisht prej tre çështjeve bazë:

- përse duhet ndryshuar?

- çfarë duhet ndryshuar?

- si duhet ndryshuar?

Vetëm pasi të qartësohen e të pranohen arsyet e një reforme (ajo “seri e larmishme nevojash” së

cilave duhet t‟i përgjigjet modifikimi jo i dhunshëm i një situate aktuale), mund të fillojë të ketë

kuptim edhe debati mbi modulimin e masës reaguese ndaj kësaj situate aktuale (është vërtet e

nevojshme të ndryshohet Kushtetuta për t‟iu përgjigjur atyre nevojave të larmishme? Çfarë është

e nevojshme të ndryshohet në atë mënyrë që të gjejnë një përgjigjje këto nevoja?) dhe mbi

procedurën e realizimit të këtij ndryshimi (si është e udhës, e nevojshme, e mjaftueshme, që të

ndryshohet Kushtetuta, për t‟ia arritur atij qëllimi??). Ndodh shpesh që debati, sidomos në

kuadër të retorikës politiko-publike mbi reformimin, të përqëndrohet më së shumti mbi

modulimin e ndryshimeve (çfarë ndryshimesh duhen bërë), duke u distancuar me mendjelehtësi

nga analiza e thelluar dhe serioze mbi arsyet e ndryshimit (pse duhet ndryshuar) dhe as duke

menduar asfare për të identifikuar rrugët politiko-institucionale më dinjitoze të këtij ndryshimi

(si duhet ndryshuar).

Ky është rreziku i parë, dhe më seriozi, që mund të infektojë qëllimet e mbara e të një reforme të

tillë. Për këtë arsye, saktësimi dhe pranimi i objektivave të përgjithshme të reformës, pasi kështu

bëhet shumë më e thjeshtë së pari identifikimi i elementëve të Kushtetutës që rezultojnë se kanë

nevojë të ndryshohen, për arritjen e një qëllimi të tillë dhe së dyti saktësimi i procedurave të

12

nevojshme, nëpërmjet të cilave do të mund të realizohet në mënyrë legjitime dhe me sukses një e

tillë reformë.

Një platformë serioze e ndryshimeve kushtetuese, do të duhet që saktësisht nisur prej këtyre

premisave, të bëjë të qartë pikërisht:

- masën kritike të arsyeve, nevojave, objektivave dhe qëllimeve te ndryshimeve

Kushtetuese eventuale;

- risqet që mund të rezultojnë;

- po me kaq skrupolozitet edhe nevojën, mjetet konkrete dhe garancitë që duhet të

vigjëlojnë përgjatë këtij procesi reformues.

Nën këtë këndvështrim rezulton se analiza kushtetuese2 e formuluar në Dokumentin Analitik, ka

mungesë të theksuar të disa çështjeve, të cilat janë të një rëndësie thelbësore sa herë bëhet fjale

për ndryshime të ligjit themeltar. Ngjarje të tilla si ndryshimi i Kushtetutës, ndodhin rrallë.

Kushtetuta jo vetëm për shkak të natyrës së saj, por edhe për faktin se në demokracitë e brishta

ajo është mekanizimi i fundëm që presupozon ruajtjen e thelbit të sistemit demokratik, nuk mund

dhe nuk duhet të bëhet pre e ndryshimeve të shpeshta dhe të shumta. Kjo edhe për faktin se në

këtë fazë të zhvillimit shtetformues nën regjimin e demokracisë liberale, është fare e thjeshtë që

motivimi i ndryshimeve kushtetuese, të imponohet jo nga një nevojë e qartë dhe e pastër e

perfeksionimit të rendit juridiko-kushtetues, sesa nga një ngutje e motivuar nga interesa politikë,

të cilat maturohen në mënyrë sporadike sapo krijohet një koshiencë e arritjes se një kuorumi

politik të cilësuar në Kuvend, i cili formalisht mund të imponojë ndryshime kushtetuese.

Simptoma të tilla kanë shumë gjasë të ndodhin. Megjithëkëtë, në këto raste, lihet në harresë fakti

se maturimi i një shumice të kualifikuar politike në Kuvend, nuk zgjat përjetësisht. Dëshira e

brendshme që të realizohen ndryshime kushtetuese, për aq pak kohë sa mbahet në këmbë një

shumicë e tillë politike, shpesh shtyn në krijimin e një opinioni të ngutur qoftë mbi “difektet” e

prezumuara kushtetuese, qoftë mbi “suksesin” e formulave kushtetuese të propozuara. I

pandashëm nga ky proces është edhe tërheqja e brendshme që i ndodh një mazhorance në

Kuvend, për të bërë ndryshime në Kushtetutë, nga të cilat ajo vetë të nxjerrë përfitime (krijim

organesh të reja me të emëruarit prej saj, emërime rishtaz të realizuara po prej saj etj.), shpesh

afatshkurtra. Ky rrezik potenciohet më shumë, atëherë kur kjo mazhorancë e kualifikuar është e

njëjtësuar me mazhorancën e cila edhe qeveris vendin.

Ky është një rrezik i madh, i pashmangshëm në sistemet e demokracisë liberale, i kuptueshëm si

fenomen, i pranueshëm se mund të ndodhë natyrshëm. Për këtë arsye, përsa kohë që fillimisht në

publik e pastaj edhe në rradhët politike fillon e përpunohet një ide e brishtë për të realizuar

2 Disa çështje, të cilat në mënyrë të shprehur ose jo implikojnë ndryshime kushtetuese, trajtohen edhe në pjesë të

tjerë të Dokumentit Analitik dhe draft-Strategjisë, që nuk përkojnë me kapitullin e “Analizës kushtetuese”. Kështu,

çështjet mbi Gjykatën e Lartë trajtohen në kapitullin e “Pushtetit Gjyqësor”; çështje që kanë të bëjnë me implikime

kushtetuese të prokurorisë trajtohen në kapitullin e “Sistemi i Drejtësisë Penale”; e po kështu, çështje të tjera të kësaj

natyre trajtohen në kapitujt e “Masave Ligjore kundër Korrupsionit”, “Sistemi Arsimor i Drejtësisë”, “Sistemi i

Drejtësisë për Shërbimet Ligjore” apo “Financimit dhe Infrastruktura e Sistemit të Drejtësisë”.

13

ndryshime kushtetuese, e më pas të kristalizohet duke e shndërruar në një aksion politik, kujdes

tepër i veçantë i duhet kushtuar pikërisht garancive, me anë të të cilave të mund të shmanget

çfarëdo orientimi poltikisht të njëanëshëm, që mund t‟i nënshtrohet ky opinion reformues i

Kushtetutës. Për pasojë do të ndodhë që ky proces do të finalizohet me kristalizimin e disa

zgjedhjeve të reja kushtetuese, të cilat përkeqësojne tekstin kushtetues në situatën afatmesme dhe

afatgjatë. Rreziku më i madh, që i vjen një procesi reformues kushtetues është pikërisht

“egoizmi” i natyrshëm politik, për të bërë ndryshime të shpejta të gjendjes aktuale dhe për të

futur në fuqi ndryshimet sa më shpejt të jetë e mundur, duke anashkaluar kështu konceptin e

sigurisë juridike (pritshmërite e ligjshme, parashikueshmërinë dhe garancitë për të ardhmen,

periudhën tranzitore, etj) dhe duke operuar kështu në kushte flagrante të “konfliktit të interesit

politik” (të asaj mazhorance të përkohshme të kualifikuar).

Në mënyrë që një proces reformues të jetë i çliruar, dhe jashtë konfliktit të interesave (politike),

duhet fokusuar vëmendja jo tek ndryshimet afatshkurtra (që me gjasë i japin përfitime

mazhorancës së kualifikuar sporadike), por tek ndryshimet vizionare e të qëndrueshme, të cilat

më shumë i shërbejnë “sistemit” dhe jo “njerëzve”. Pra “interesi publik” duhet të mbizotërojë

ndaj “interesit politik të momentit”, i kuptuar ky si interes partiak. Është e domosdoshme që ky

proces reformues, të zhvillohet në kushte laboratorike, sipas të cilave ajo mazhorancë që realizon

ndryshimet (qoftë kjo edhe edhe mazhorancë konsensuale e të gjitha krahëve politikë) të jetë

tërësisht indiferente, për kësi lloj përfitimesh afatshkurtra dhe afatmesme. Për këtë arsye, është

mëse e domosdoshme, që të përpunohet ideja që të eleminohet në mënyrë të plotë, të thellë, të

qartë e të sigurt, interesi afatshkurtër dhe afatmesëm politik, në mënyrë që momenti volitiv për të

realizuar këto ndryshime të gjenerohet nga nevoja objektive për perfeksionim të sistemit. Një

kusht i tillë, garanton edhe “gjithë-pranueshmërinë” publike të ndryshimeve të tilla, e cila

tejkalon me sukses jo vetëm kundërshtitë apo skpeticizmin emocional ndaj një iniciative

(kryesisht kjo e rrafshit politik, dhe shpesh prej opozitave parlamentare), por edhe përçapjet

institucionale, siç është p.sh atakimi i ndryshimeve të tilla qoftë nëpërmjet rrugës gjyqësore në

Gjykatën Kushtetuese, qoftë nëpërmjet rrugës akoma më të acaruar të nënshtrimit të

amendamenteve kushtetuese të miratuara në referendumin kushtetues konfirmativ me kërkesë të

vetëm një pakice prej 28 deputetësh. Pra ngarkimi i panevojshëm i procesit reformues të

Kushtetutës, me doza skepticizimi që burojnë prej ndjesisë së përdorimit të ndryshimeve të tilla

kushtetuese për llogari të “lojës së brendshme politike ndërmjet partive”, përveç se vështirëson

miratimin e tyre (e pothuaj e asgjëson këtë synim), edhe në rastin pozitiv, kur arrihet një

“marrëveshje kulisash” nuk shëndosh “paqen publike” dhe ndryshime të tilla, edhe pse ndoshta

mund të jenë logjikisht të arrira, ato ngelen gjithnjë të “gjymtuara” në legjitimitet.

Përpos kësaj garancie inherente që rrjedh prej dialektikës politike-parlamentare-publike, vetë

Kushtetuta propozon një seri kufizimesh dhe mekanizmash kufizuese për të kryer një reformë të

përmasave të tilla. Një arsyetim i tillë e ka bazën më së pari tek dallimi gjithnjë ekzistent dhe

shumë i rëndësishëm që ekziston midis pushtetit për të miratuar një Kushtetutë në instancë të

parë dhe pushtetit për të miratuar ndryshimet kushtetuese, të cilat mundësohen pikërisht prej

14

“procedurave/kanaleve” dhe në atë masë sa Kushtetuta ekzistuese lejon (pra për aq sa edhe

pushteti që ka miratuar Kushtetutën ka dashur të lejojë).

Në këto kushte, është e pashmangshme dhe madje është kërkesë imperative, që në krye të herës,

të përcaktohen kufijtë, mundësitë apo aftësitë për të bërë ndryshime kushtetuese dhe masën e

këtyre ndryshimeve. Në këtë pikëpamje, Kushtetuta mbart këto kufij/limite:

- Limite procedurale

- Limite substanciale, (të cilat ndahen në të shprehura dhe të nënkuptuara).

Është e preferueshme që kufizime të tilla të saktësohen që në momentet më fillestare, të

përpunimit të një opinioni politik për ndryshime kushtetuese, në mënyrë që të jenë prezente dhe

të mirënjohura edhe gjatë fazës kulmore të projektimit apo formulimit të tekstit Kushtetues

ndryshues.

Sipas Dokumentit Analitik, janë identifikuar (siç është sqaruar më poshtë) një masë e gjerë

ndryshimesh, të cilat janë jo vetëm të thella (ndryshime konceptuale për secilin organ/institucion

kushtetues, pra ndryshime rrënjësore nga gjendja ekzistuese), por edhe të larmishme (preken një

gamë e gjërë institucionesh si Presidenti, GJK, GJL, KLD, PP, Kuvendi). Një masë e tillë

ndryshimesh, natyrshëm, kërkon vëmendje të përqendruar, rreth garancive apo më saktë limiteve

të ndryshimeve të këtilla kushtetuese. Ndryshime të tilla pothuajse realizojnë një transplantim të

të gjithë degës së pushtetit gjyqësor!

Limitet procedurale të rishikimit kushtetues. Në nenin 177 të Kushtetutës, parashikohet se

një amendament kushtetues (me saktë projektamendamenti kushtetues) iniciohet nga jo më pak

se një e pesta e anëtarëve të Kuvendit (28 deputetë në minimum). Ky numër i deputetëve arrihet

lehtësisht, porse miratimi i një amendamenti të tillë, mund të ndjekë dy rrugë të veçanta. E para

është rruga, sipas së cilës një shumicë prej jo më pak se 2/3 e anëtarëve të Kuvendit (jo më pak

se 94 deputetë) të miratojë në instancë të parë një amendament kushtetues (neni 177/3). Porse një

amendament i tillë i miratuar ndodhet gjithnjë para “rrezikut”, sipas të cilit një pakicë prej 28

deputetësh, mund të kërkojë që ky amendament i miratuar t‟i nënshtrohet referendumit

konfirmativ (neni 177/5). Në këtë rast, procesi i miratimit të një ndryshimi kushtetues, futet në

një rrugë me shumë të panjohura, pasi një referendum i cili mund edhe të mos ketë asnjë

ngjyrosje politike, në çdo rast shndërrohet në një test politik për qeverisjen e mazhorancës, në

rastet kur mazhoranca qeverisëse është ajo që shtyn përpara këto amendamente kushtetuese. Në

mënyrë të panevojshme dhe të disproporcinuar rrjedha procedurale e miratimit te

amendamenteve kushtetuese ngarkohet emocionalisht e që me shumë gjasa mund ta bëjnë atë të

dështojë. Ndërkohë rruga e dytë, është ajo sipas të cilës mazhoranca që mbështet amendamentet,

të mos e miratojë në instancë të parë, por të zgjedhë që projekligjin ta hedhë ajo vetë në

referendum, në mënyrë që të miratohet prej popullit. Kjo rrugë e dytë duket se jep hapësirë më

15

shumë për legjitimitet kushtetues dhe e çliron procesin nga “konflikti i interesit politik të

mazhorancës”.

Duke u kthyer në analizën e Dokumentit Analitik, rezulton se nuk është cekur aspak rruga

procedurale që do të ndiqet për miratimin e këtyre amendamenteve të shumta kushtetuese.

Ky është difekt shumë serioz pasi, krijon apo edhe shton akoma më shumë skepticizimin

politik, që mbizotëron në arenën politike shqiptare. Ky difekt nënkupton se analiza nuk

është aspak e sinqertë mbi synimet e mbara të gjithë këtyre ndryshimeve kushtetuese. Palët

politike, porse edhe grupet e interesit, ndodhen para një të panjohure të madhe, përsa kohë

qëllimet e mbara të kësaj lëvizje reformuese nuk janë deklaruar qartë dhe prerë në publik,

madje as në Dokumentin Analitik. Në këtë situatë, nxirret përfundimi se ka një risk për

lëvizje procedurale spontane dhe të çastit (shumica parlamentare fluktuative dhe dhe jo të

legjitimura poltikisht) për ndryshimet kushtetuese, që mund të minojë të gjithë procesin

nga pikëpamja e besimit dhe mund ta ekspozojë atë edhe përballë konjukturave të

papërshtatshme politike.

Përpos kësaj, Dokumenti Analitik nuk përmban aspak, nje “analizë kushtetuese” të

“ndryshimeve kushtetuese” eventuale. Ligji i rishikimit kushtetues (apo i quajtur ndryshe edhe

projektamendament apo amendament ne nenin 177), nuk është gjë tjetër veçse një ligj

Parlamenti, i cili si çdo ligj tjetër i nënshtrohet edhe gjykimit kushtetues. Neni 177, përsa i përket

devijimeve që pëson procedura e miratimit të amendamenteve kushtetuese bën diferencën vetëm

përsa i përket grupit iniciues (jo një deputet i vetëm, por së paku 28 deputetë); shumicës që duhet

për t‟u miratuar (94 deputetë) dhe eleminimit të vetos presidenciale për një ligj të tillë.

Ndërkohë, nuk bën asnjë shmangie nga mundësia që një ligj i tillë t‟i nënshtrohet gjykimit

kushtetues për të parë përputhshmërinë e amendamenteve kushtetuese të sapomiratuara me

tesktin ekzistues të Kushtetutës.

Ezistenca e kësaj mase garantuese, është edhe mishërimi në praktikë i kufizimeve substanciale

për ndryshimet kushtetuese. Kushtetuta shqiptare në fakt nuk përmend në nenin 177 ndonjë kriter

substancial mbi hapësirën e mundshme të rishikimit të saj. (shih psh rregullin e nenit 138 të

Kushtetutës së Italisë, e cila përcakton se “forma republikane e shtetit nuk mund të ndryshohet”).

Në pamje të parë, duket sikur çdo pasazh i Kushtetutës shqiptare, e madje edhe pothuaj i gjithë

teksti i saj është i rishikueshëm dhe njëkohësisht, në kushte ideale të mungesës së “opozicionit

politiko-parlamentar”. Në fakt, një sistuatë e tillë është praktikisht e pamundur edhe për shkak të

logjikës së thjeshtë se një pushtet rishikues i Kushtetutës (i prejardhur prej vetë Kushtetutës) të

mund të revizionojë rrënjësisht të gjithë Kushtetutën (madje të shkojë deri ne absurdin sa

nëpërmjet rishikimit kushtetues të procedojë me themelimin e një rendi të ri kushtetues. Pushteti

rishikues i Kushtetutës është një pushtet i prejardhur, juridikisht i kufizuar dhe qartësisht i ndarë

nga pushteti themelues i Kushtetutës, i cili është një pushtet extra ordem, i destinuar të ndërfutet

veçse në momentet e mëdha të historisë (ngjarjet revolucionare, shuarjet e sistemeve

totalistariste, luftrave çlirimtare, fundet e diktaturave ose te luftrave). Kuptohet pra, që një

16

situatë e tillë është e pamundur logjikisht. Përveç kësaj, fakti që Kushtetuta nuk ka parashikuar

“një nukël të ngurtë rregullash të parishikueshme”, indirekt ka pohuar se nuk ka një hapësirë

tjetër “mbetëse” të tekstit kushtetues, i cili mund të rishikohet. Pra, Kushtetuta jonë shprehimisht

nuk parashikon asnjë ndalesë formale për limitet substanciale të rishikimit. Kjo do të thotë në

pamjë të parë, që ose rishikohet e gjithë Kushtetuta (çdo pjesë e madje edhe njëkohësisht). Porse

siç u shpjegua pak më lart, një situatë e tillë është e pamundur logjikisht. Nëse kjo nuk është e

vërtetë atëherë nuk mund të rishikohet asgjë, pasi sipas gjuhës dhe nocioneve të përdorura në

Kushtetutën tonë, çdo ligj që rishikon (ndryshon) Kushtetutën, automatikisht do të binte ndesh

me tekstin bazë të saj, e për këtë arsye, do të ishte i papajtueshëm me të!! Kjo situatë e dytë

verifikohet vetëm për rastet kur ligji i rishikimit kushtetues futet në procedurën e kontrollit

kushtetues në Gjykatën Kushtetuese. Pra vetëm në këtë procedurë, një rishikim i tillë mund të

mos kalojë me sukses testin kushtetues pranë Gjykatës Kushtetuese (çdo ndryshim eventual i

tekstit origjinar kushtetues, do të ishte “jo në përputhje me Kushtetutën origjinare” pra

antikushtetuese). [Në nenin 131/a bëhet fjalë për “pajtueshmëri të ligjit me Kushtetutën; në nenin

177, akti normativ që tenton të rishikojë Kushtetutën, pavarësisht se ka një inkoherencë

gjuhësore, pasi përdor herë termin amendament e herë termin projektligj, në analizë të fundit, e

emërton aktin e miratuar nga Kuvendi apo me referendum si “ligj”]3. Veç kësaj, Gjykata

Kushtetuese në jurisprudencën e saj e ka cekur paksa këtë çështje në vendimin 57/19974 kur u

tentua ndryshimi i ligjit kushtetues. Duket pra se Kushtetuta ka krijuar një rreth vicioz të

ndryshimit të saj, i cili merr spunto që nga momenti kur amendamentet kushtetuese nuk

“parapëlqehen” nga së paku 28 deputetë. Këta të fundit mund të iniciojnë një gjykim kushtetues,

i cili sipas logjikës së nenit 177 dhe 131/a (Gjykata Kushtetuese vendos për: (a) pajtueshmërinë

e ligjit me Kushtetutën...) ka një destin të paracaktuar - shfuqizimin5!! Kjo sepse logjikisht një

amendament ndryshues (thjesht se është ndryshe nga teksti origjinar) nuk është në pajtueshmëri

me Kushtetutën ekzistuese. Për shkak të kësaj logjike kushtetuese, e vetmja mundësi që një

proces i miratimit të një amendamenti kushtetues, të mos bjerë në “rrethin vicioz” të garancisë së

gjykimit kushtetues duhet të parapëlqehet në Kuvend nga më së paku prej 113 deputetë!! Një

analizë e tillë politiko-juridike nuk është bërë në dokument. Kjo është një hipotezë e cila mund të

paraqitet si eventualitet përgjatë procesit politik të miratimit të ligjit rishikues. Si e tillë është

shumë e rendësishme që të afrontohet që në momentët e para një eventualitet i tillë, për të marrë

masat e duhura ndaj cdo ngërci.

Limitet substanciale të rishikimit kushtetues. Pavarësisht se Kushtetuta jonë nuk shpreh

3 Një mundësi e tillë e ngjashme njihet psh nga praktika kushtetuese gjeramane dhe ajo austriake.

4 Vendim GJK 57.1997: ... Ligjvënësi edhe kur vepron me cilësinë e organit konstituent nuk ka të drejtë, duke

revizionuar një dispozitë konstitucionale (në formë përmirësimi ose plotësim të kësaj dispozite) të shfuqizojë vendimet

interpretative të Gjykatës Kushtetuese të marrë në mbështetje (në interpretimin e tyre) të normave të mëparshme në fuqi.

Kjo do të vinte ndesh me vetë ligjin tonë kushtetues.

... Kushtetutat, në kushtet e sotme të zhvillimit të shoqërisë, nuk kanë më karakterin e ngurtë të dikurshëm. Ato, nën

ndikimin e kushteve të reja, janë elastike, por kjo nuk do të thotë kurrësesi se ato ose dispozita të tyre të veçanta, mund t'i

nënshtrohen procesit të revizionimit të shpeshtë të diktuar nga çështje të rastit, sepse do të humbisnin kështu karakterin e

ligjit themelor, bazë dhe burim i së drejtës pozitive dhe do të mirrnin trajtat e një ligji të zakonshëm. 5 Një të drejtë të tillë e kanë edhe subjekte të tjera “të pakufizuara” sipas nenit 134/1 të Kushtetutës.

17

ndonjë limit substancial të masës së shtrirjes së rishikimit kushtetues, nga analiza e tekstit

kushtetues rezultojnë dispozita apo pasazhe të tëra, të cilat nuk mund t‟i nënshtrohen rishikimit

kushtetues sipas nenit 177 të Kushtetutës (pra me çfarëdo shumice dhe me çfarëdo mbështetje

referendare). Psh korpusi i lirive dhe të drejtave themelore të njeriut, për vetë faktin se në nenin

15/1 të saj, ato konsiderohen si “të patjetërsueshme” të bëjnë të mendosh për pamundësinë e

rishikimit të tyre. Po kështu edhe neni 1 (Shqipëria është republikë parlamentare) apo neni 7

(Sistemi i qeverisjes në Republikën e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet

pushteteve ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor) duket se dalin jashtë pushtetit rishikues. Në të

njëjtën logjikë, pozicionohen së paku parimet themelore të Kushtetutës. Prej këtij konkuzioni

rezulton një përfundim shumë i rendësishëm, i cili lidhet drejtpërdrejt me efektet e rishikimit

kushtetues. Bëhet fjalë pikërisht për garancinë, e cila duhet të vigjëlojë, gjatë këtij procesi dhe që

njihet nën emërtimin e sigurisë juridike, e cila përsa i përket asaj çfarë është identifikuar se duhet

rishikuar në Dokumentin Analitik, ka të bëjë pikërisht me kohëvazhdimin e mandateve

kushtetuese të fituara me parë, për institucionet që preken (President, KLD, GJK, GJL, PP,

gjyqtarë etj). Kjo është një çështje me një delikatesë themelore. E gjithë çështja rreth-rrotullohet

rreth dilemës “reformë kushtetuese (ligji, sistemi) apo reformë njerëzish

(funksionarësh/karrigesh)??

Dokumenti Analitik në pjesën fillestare të analizës ka arritur në konkluzionin se “Përvoja e

këtyre viteve ka sjellë në vëmendje konstatimin se rishikimi i Kushtetutës nuk ka qenë gjithmonë

në funksion të përmirësimit të sistemit të drejtësisë. Problemet e evidentuara në vijim duket se

burojnë sa nga normat kushtetuese aq dhe nga zbatimi i tyre nga institucionet kushtetuese”

(Kreu III; Hyrje; paragrafi 2; dy fjalite e fundit). Pra konkluzioni madhor është se kërkohet

vetëm reformim i kuadrit normativ, pa prekur mandatin kushtetues të funksionarëve përkatës.

Kjo është çështje, e cila nuk është prekur aspak në analizën kushtetuese dhe si e tillë

meriton në çdo rast qartësim. Mungesa e një analize të tillë, hedh hije të forta dyshimi mbi

sinqeritetin e reformës dhe mbi vizionin largpamës që ajo duhet të ketë, duke demonstruar

se motivimi i kësaj reforme kushtetuese mund të jetë moduluar sipas interesave politike të

momentit.

Nën këtë vazhdë, dhe nën ofrimin e garancive që duhet të mveshin një proces rishikimi

kushtetues, ështe fakti se nuk është analizuar aspak çështja e periudhës tranzitore. Kalimi

nga një rend kushtetues në një tjetër të tillë, aq më shumë kur përmasa e ndërhyrjeve është

masive, është mëse e domosdoshme gjithnjë nën orientimin e realizimit të një procesi rishikues

të gjithëpranuar dhe tërësisht efektiv dhe funksional.

Në analizë nuk është prekur as çështja e “pastrimit” të këtij procesi nga çdo qëndrim

politik i mazhorancës eventuale që kërkon të rishikojë Kushtetutën, porse edhe i të gjithë

Kuvendit, nga analizimi dhe mbështetja ose jo e procesit kushtetues nisur prej përllogaritjeve për

përfitime politike te momentit, e që mund të sillnin edhe përfitime të pamerituara në

këndvështrimin e “lojës politike”. Kështu, në analizën e bërë shpesh përdoren edhe mundësitë që

18

Kuvendi të operoje me zgjedhje me shumicë të kualifikuar të Presidentit, të anëtarëve të GJK, të

GJK, të PP apo anëtarëve të KLD. Po kështu, në pasazhe të tjera të analizës (që nuk ndodhen në

pjesën e analizës kushtetuese, por në analizën e pushtetit gjyqësor apo në analizën e drejtësisë

penale apo në analizën e “antikorrupsionit”) përmenden raste të krijimit të organeve të reja

kushtetuese apo edhe ligjore, apo edhe masa ndërhyrëse ex novo dhe ad hoc6 të cilat kanë prekje

apo lidhje të drejtpërdrejt me rendin e ri kushtetues. Sigurisht që situata të tilla, nëse hyjnë në

fuqi brenda mandatit kohor të kësaj legjislature, pra të kësaj mazhorance që realizon eventualisht

edhe ndryshimet apo plotësimet kushtetuese, do të krijonin një avantazh politik dhe institucional

të pamerituar për të, me dyshimin e fortë që të gjithë këto investitura të reja, të jenë politikisht të

orientuara sipas interesit të ngushtë të vendimmarrjes në Kuvend, pra sipas orientimit (kryesisht

politiko-partiak) të asaj mazhorance që realizon ndryshimet.

Për të eleminuar këtë handikap, është e udhës që ndryshimet kushtetuese, të hyjnë në fuqi

në një moment, i cili nuk përkon me qënien në fuqi të mandatit të këtij Parlamenti. Është e

njohur në shumë praktika kushtetuese europiane që sa herë operohet me sukses me

ndryshime kushtetuese, hapi i radhës është pikërisht shpërndarja e Kuvendit dhe thirrja e

zgjedhjeve të reja thjesht dhe vetëm për shkak të krijimit të rendit të ri kushtetues. Në

rastin e Kushtetutës shqiptare, një mekanizëm i tillë nuk është i parashikuar në nenin 177, porse

një efekt i tillë mund të arrihet nëpërmjet caktimit të një date të hyrjes në fuqi që përket me

legjislaturën e radhës. Një mundësi e tillë është e parashikuar nga neni 177/7, i cili lejon

diskrecion në caktimin e datës së hyrjes në fuqi. Një çështje e tillë nuk është analizuar aspak në

Dokumentin Analitik, shenjë kjo që dëshmon për cekëtinë e dokumentit, njëanshmërinë e

qëndrimeve të shprehura në të dhe ngutjen me të cilën është bërë kjo analizë, efektet e së cilës

me shumë gjasë pasqyrohen edhe në fazat e tjera të procesit të rishikimit kushtetues.

Së fundmi, Reforma kushtetuese e propozuar synon të rivitalizojë disa nisma të

mazhorancës aktuale, të cilat janë hedhur poshtë nga GjK. Për ilustrim shërben rasti i Byrosë

Kombëtare të Hetimit. Ky qëndrim nuk përkrahet nga ana jonë sepse Komisioni i Venecias ka

vënë në dukje se “Amendimet e shpeshta kushtetuese, që kanë për qëllim përmbysjen e

vendimeve të GjK mund megjithatë të minojnë kulturën kushtetuese, autoritetin e GjK dhe

për pasojë, respektin për vetë Kushtetutën” [CDL-AD (2010)010].

6 Psh cështja e një testimi rishtas të aftësisë dhe integritetit mental dhe moral të gjyqtarëve!!!

19

PJESA E DYTË

KOMENTE TË PËRGJITSHME MBI DOKUMENTIN ANALITIK,

STRATEGJINË DHE PLANIN E VEPRIMIT

I. Mbi Dokumentin Analitik

1- Dokumenti Analitik përpiqet të bëjë një skanim të gjendjes aktuale të sistemit të

drejtësisë në vend, por problematikat e evidentuara nuk pasqyrojnë gjithmonë realitetin apo

nuk janë në cdo rast të provuara apo vërtetuara nga burime informacioni të sakta apo

statistikore.

2- Edhe pse dokumenti është voluminoz dhe citon Dokumente të ndryshme vendase apo

ndërkombëtare, rezulton se ai nuk ka arritur të bëjë një skanim të plotë të gjendjes aktuale në

sistemin e drejtësisë. Në këtë këndvështrim do të ishte e përshtatshme që të bëhej një

ballafaqim i përputhshmërisë së situatës ligjore dhe institucionale në vend me standardet

ndërkombëtare në këtë fushë. Nga ana tjetër, është e nevojshme që të saktësohen në cdo rast

shkaqet që kanë sjellë këtë situatë. Nëse nuk evidentohen shkaqet atëherë jemi të destinuar

për të dështuar që të gjejmë edhe zgjidhjet më të vlefshme dhe për të garantuar që të njëjtat

problematika nuk do të shfaqen përsëri në të ardhmen.

3- Në Dokument shpesh vihet re një mungesë e theksuar e përputhshmërisë midis analizës,

gjetjes dhe përfundimeve. Jo të gjitha problematikat e evidentuara prezantohen edhe në

përfundime. Madje edhe citimi i Dokumenteve ndërkombëtare bëhet në mënyrë të

fragmentarizuar, pa arritur të pasqyrojë plotësisht mospërputhjen e evindentuar.

4- Në Dokument vihet re një subjektivizëm i theksuar në trajtimin e problemeve. Shpesh

problem thuhet se është evidentuar nga publiku apo nga ndjekës të afërt të sistemit, por pa

treguar burimin. Gjithashtu, dokumenti në disa pjesë të tij përmban edhe konsiderata politike,

të cilat vlerësojmë se janë të dëmshme dhe nuk e ndihmojmë procesin. Në funksion të rritjes

së besimit mbi analizën është e nevojshme që të citohet saktësisht burimi i informacionit dhe

të shmanget vlerësimi subjektiv apo përpjekjet për të vlerësuar punën e institucioneve të

drejtuara nga ndonjë ekspert, apo për të kritikuar pa fakte punën e institucioneve të

papërfshira në Grupin e Ekspertëve.

5- Dokumenti të krijon perceptimin se të gjitha përmirësimet sistemit janë bërë përpara 2005

(ku cuditërisht nuk ka patur probleme), ndërkohë që të gjitha problemet janë konstatuar pas

këtij viti. E vërteta është krejt ndryshe. Para vitit 2005 sistemi i drejtësisë ka vuajtur kapjen

më të paimagjinueshme të tij nga Partia Socialiste. Për pasojë, standardi i objektivitetit

kërkon që pasqyrimi të jetë i saktë dhe të përfshijë problematikat e sistemit nga periudha pas

miratimit të Kushtetutës dhe deri më sot, sikundër duhet të evidentohen arritjet që ka patur

sistemi gjatë gjithë kësaj periudhe.

20

6- Dokumenti përmban informacione të panevojshme që jo vetëm rëndojnë pa arsye

përmbajtjen e tij, por mbi të gjitha krijojnë konfuzion tek lexuesi. Për ilustrim, edhe pse

Dokumenti Analitik përmban më shumë se 50 faqe me statistika, në asnjë moment nuk i merr

në analizë ato dhe nuk evidenton problematikat që dalin nga përpunimi i tyre.

7- Struktura e Dokumentit Analitik është krejtësisht e papërshtatshme. Cështje të njëjta apo

institucione të njëjta trajtohen në Kapituj të ndryshëm, duke sjell jo vetëm ripërsëritje të

informacioneve, por shpesh edhe mospërputhje midis tyre. Në këtë drejtim, Dokumentit i

mungon një mekanizëm i përshtatshëm referimi, i cili do të lehtësonte lexuesit e tij për të

patur informacionin e plotë për një problem apo institucion. Për ilustrim, nëse një lexues

dëshiron të njihet me analizën për KLD-në, duhet ta gjej atë të shpërndarë në të paktën 3

kapituj brenda dokumentit (ndryshimet kushtetuese, gjyqësori, antikorrupsioni).

8- Analiza e bërë nga Dokumenti të krijon perceptimin se problem madhor për sistemin e

drejtësisë është organizimi i tij dhe jo mënyra e funksionimit. Në tërësinë e tij i gjithë

dokumenti nuk analizon problematikën nga këndvështrimi i ofrimit të shërbimeve ndaj

qytetarëve, por nga mënyra sesi zgjidhen apo emërohen funksionarët publik. Në vlerësimin

tonë, problematikat duhet të analizohen nga mënyra sesi funksionon sistema dhe sesa eficent

është ai në përmbushjen e misionit të vet.

II. Mbi Strategjinë dhe Planin e Veprimit

1- Dokumenti Strategjik më tepër se një Strategji për Reformën në Drejtësi është një

përmbledhje me masat e përgjithshme që do të ndërmarrë Komisioni i Posacëm Parlamentar,

brenda afatit të tij. Kjo i jep dokumentit tiparet e një Dokumenti Emergjence, me tepër se një

Dokumenti Strategjik. Në vlerësimin tonë, Reforma në Drejtësi nuk do mund të jetë e plotë

dhe tërësore, nëse masat e përfshira në Dokumentin Strategjik nuk parashikojnë jo vetëm

ndërhyrjet afatshkurtra në legjislacion, por edhe ndërhyrje afatgjata të shtrira në të paktën 5

vitet e ardhshme.

2- Masat e parashikuara në Dokumentin Strategjik janë me natyrë të përgjithshme, shpesh të

paqarta dhe të pamundura për t‟u matur. Në asnjë moment Dokumenti Strategjik nuk

analizon avantazhet dhe disavantazhet e zgjidhjeve që ofron, përputhshmërinë me standardet

ndërkombëtare në këtë fushë, apo detajet sesi do të vihen në zbatim këto masa dhe në

cmënyrë do të eleminojnë problematikat e evidentuara deri më tani.

3- Konstatohet lehtësisht mospërputhje midis problematikave të evidentuara në Dokumentin

Analitik dhe masave të propozuara në Dokumentin Strategjik. Konkretisht, Dokumenti

Strategjik ofron zgjidhje për problem të patrajtuara nga Dokumenti Analitik, ose lë pa

zgjidhje disa problematika të evidentuara nga ky i fundit.

21

4- Për ne përbën shqetësim madhor fakti i afateve të Strategjisë së Reformës në Drejtësi, ku

në Planin e Veprimit, masat e parashikuara rëndom përcaktojnë si afat periudhën „shtator-

dhjetor 2015‟. Ky afat nuk është serioz dhe aspak realist. Qëndrimi ynë mbi këtë cështje

është që Strategjia të ketë formatin dhe afatet e veprimit të kërkuara nga Bashkimi Europian.

Strategjia duhet të parashikojë masa për periudhën 2015-2020, duke u shoqëruar me një Plan

të saktë dhe të plotë Veprimi, ku parashikohen edhe mekanizmat e monitorimit apo

komponentët financiar. Vetëm në këtë mënyrë mund të sigurohet edhe mbështetje financiare

nga Bashkimi Europian, për realizimin e masave me natyrë reformuese të sistemit të

drejtësisë.

5- Nga ana tjetër, në Strategji nuk flitet fare për pilotim të disa masave që prezantohen për

herë të parë; për rishikim të masave të planifikuara; për kontroll impakti dhe cilësie, apo për

kostim financiar të masave të propozuara. Për pasojë, sugjerohet që të kërkohet krijimi i një

procedure rigoroze të paracaktuar për të patur garancinë e nevojshme për drejtësinë e

rezultateve të Reformës. Kjo procedurë, duhet të bazohet në rekomandimet e ENCJ.

6- Janë me dhjetra rekomandime, të deklaruara në draft-Strategji, të cilat “kanë mbirë” në

këtë dokument nga “asgjëja”. Për to nuk është konsumuar asnjë rresht i vetëm në

Dokumentin Analitik, për trajtimin e tyre, për nevojën e parashikimit të tyre, për

problematikën që eventualisht paraqet gjendja aktuale apo për modelin apo standadin

ndërkombëtar të ndjekur teksa janë përzgjedhur si zgjidhje, për t‟u ndjekur përgjatë procesit

të draftimit të ndryshimeve ligjore. Kjo mangësi flagrante vendos në krizë jo vetëm

seriozitetin e gjithë dokumentit, por edhe dobishmërinë praktike të trajtimit të këtyre

zgjidhjeve. Në këtë situatë ka dyshime të forta se mbi ç‟bazë është identifikuar si zgjidhje

secila prej këtyre rekomandimeve. Një gjë është e sigurt: zgjidhje apo rekomandime të tilla

nuk kanë dalë nga analiza që i është kryer sistemit të drejtësisë.

22

PJESA E TRETË

MBI PËRMBAJTJEN E REFORMËS NË DREJTËSI7



Komente të përgjithshme

1) Në Dokumentin Analitik, Ndryshimeve Kushtetuese i është kushtuar Kreu IV, i përbërë nga

30 faqe, i strukturuar në 5 pjesë: (I) Hyrja; (II) Analiza Kushtetuese mbi Reformën në Drejtësi;

(III) Përmbledhje e Gjetjeve; (IV) Analiza Ligjore mbi Reformën e Gjykatës Kushtetuese; (V)

Përmbledhje e Gjetjeve; dhe (VI) Përfundime. Në tërësi vërejmë se materiali në këtë pjesë ka

probleme strukturore, pasi kalohet disa herë në tautologji zinxhir, të tipit “fakte – përmbledhje e

fakteve-përfundime të fakteve”. Këto probleme strukturore e bëjnë tekstin e vështirë, të paqartë,

me mbivendosje të papërshtatshme dhe shpesh edhe me inkoherenca substanciale. Nga ana tjetër,

struktura nuk është shteruese për ndryshimet kushtetuese sepse shumë çështje të këtij niveli janë

prezantuar në kapitujt e tjerë (psh analiza e prokurorisë ndodhet ne kapitullin “drejtësia penale”,

apo cështja e një pjese të statusit kushtetues të gjyqtarëve ndodhet në kapituallin

“Antikorupsioni”). Gjithashtu, edhe pse shqetësimi kryesor i qytetarëve dhe partnerëve

ndërkombëtar është lufta ndaj korrupsionit, në asnjë rresht të analizës nuk përmendet raporti i

GREECO-s, i cili është shumë i rëndësishëm edhe për reformën në nivel kushtetues.

2) Përgjatë gjithë tekstit të Kapitullit, vihet theksi tek emërimet dhe shkarkimet. Për ilustrim,

fjala “shkarkim” është përdorur 34 herë, ndërsa “emërim” është përdorur 57 herë në këtë

Kapitull, që përbëhet nga 30 faqe. Në fakt, në vlerësimin tonë shqetësimi kryesor duhet të ishte

efiçenca e sistemit. I gjithë teksti paraqet si shqetësim miratimin e disa figurave kyçe me

shumicë të thjeshtë në Kuvend sepse duket që duhet t‟i hapet rrugë miratimit me shumicë të

cilësuar. Kjo është problematike sepse në Shqipëri cështja nuk qëndron tek numrat, por tek

mungesa e dialogut dhe besimit të ndërsjellë politik, që mund të zgjidhet vetëm me procedura për

kompetenca të qarta dhe pa mbivendosje midis organeve shtetërore. Jo vetëm kaq, por është

shpikur një koncept i ri. Në tekst nuk përdoret koncepti “shumicë e thjeshtë” por “shumicë

minimale (36 vota) dhe përdoret disa herë. Nuk ka ndodhur asnjëherë në Shqipëri që një zyrtar të

jetë zgjedhur me 36 vota. Duket që ky argument është përdorur për të sugjestionuar leximin jo të

thelluar të materialit në pikëpamje imazhi, sepse profesionistët e konstatojnë lehtësisht

pasaktësinë dhe tendencën e tij!

7 Hartimi i kësaj platforme ndjek, për aq sa është e mundur, strukturën e emërtimeve të përcaktuara në Analizën e

Sistemit të Drejtësisë për të evituar konfuzionin e dokumenteve. Për çdo rubrikë të emërtuar (sipas sistemt të

numërtimit të përdorur në Dokumentin Analitik të miratuar nga KRD), është përshkruar problematika e miratuar nga

Komisioni Parlamentar, zgjidhja e ofruar në draft-strategji, kritika e saj, problematika e shtuar prej nesh, standardi

ndërkombëtar i aplikueshëm dhe zgjidhjet e sugjeruara për miratim prej nesh.

23

3) Në pjesën I, të emërtuar “Hyrja” jepen konkluzione për reformimin kushtetues të sistemit të

drejtësisë, si dhe për reformimin e Gjykatës Kushtetuese. Në vlerësimin tonë, konkluzionet janë

të përcipta dhe nuk mbështeten nga argumente mbi difektet e tekstit kushtetues apo mbi

keqzbatimin në praktikë të tekstit kushtetues.

4) Në pjesën II, të emërtuar “Analiza Kushtetuese mbi Reformën në Drejtësi” përshkruhet

kuadri kushtetues dhe ligjor, si dhe institucionet kushtetuese që lidhen me drejtësinë (Presidenti,

Gjykata Kushtetuese, Gjykata e Lartë, KLD, Konferenca Gjyqësore Kombëtare dhe

Prokurororia). Në këtë pjesë nga ana jonë konstatohen probleme të tilla si:

- Mungesa e kuadrit të plotë kushtetues apo ligjor sepse mungojnë normat kushtetuese mbi

statusin e gjyqtarit apo mungon ligji organik për gjyqësorin;

- Për rolin e Presidentit të Republikës ka një trajtim aspak profesional, madje me doza

njëanshmërie. Mungon trajtimi historik i këtij institucioni, mungojnë të dhënat konkrete

dhe përshtypjet janë të fokusuara tek Presidenti aktual. E gjithë analiza është orientuar

vetëm tek numri i votave për zgjedhjen e Presidentit.

- Tek Efiçenca dhe Efektiviteti i Gj.Kushtetuese, ka inkoherencë logjike shkak-pasojë,

midis shpalosjes së problematikave dhe identifikimit të shkaqeve.

- Tek Përbërja e KLD-së, ka trajtim haptazi të njëanshëm dhe standard i dyfishtë për

analizën mbi anëtarët e zgjedhur nga gjyqësori në raport me Ministrin e Drejtësisë dhe

anëtarët e zgjedhur nga Kuvendi. Ka deformim të konceptit të konfliktit të interesit për

anëtarët e KLD, të zgjedhur nga gjyqësori. Ka identifikim të përciptë të problemit, kur

thuhet se anëtarët zgjidhen nga Kuvendi me shumicë minimale (madje shpiket ky si

koncept, sepse Kushtetuta i referohet me shumicë të thjeshtë). Nuk është analizuar lloji i

mandatit, që duhet të kenë anëtarët e zgjedhur në KLD, mandat detyrues, mandat

përfaqësues apo mandat të pavarur. Nuk ka asnjë shpjegim për konceptin “rol tepër

aktivist i Presidentit në KLD”;

- Tek Pozita e Ministrit të Drejtësisë, ka një standard të ndryshëm nga trajtimi i anëtarëve

të KLD. Ka mangësi sepse identifikohet si problem vetëm kompetenca ekskluzive për

procedimin disiplinor dhe nuk janë trajtuar kompetencat e tjera të tij për sistemin e

drejtësisë, që nuk kanë një bazë të shëndoshë kushtetuese. Është vendosur një fjali pa

vend për Presidentin, ku thuhet se ai i emëron gjyqtarët për shkakun se është kryetar i

KLD. Gjithashtu, ka inkoherencë me pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundime”;

- Për KGjK nuk ka inkoherencë me pjesën “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe me pjesën

“Përfundime”. Analiza e këtij institucioni është e përciptë dhe e munguar;

- Për Prokurorinë, ka inkoherencë me pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundime”,

pasi këtu lista e problemeve është më e gjatë. Nuk justifikohet konkluzioni që afati 5

vjeçar i Prokurorit të Përgjithshëm është i pasuksesshëm. Nuk merr kuptim pse

komisionet hetimore paraqiten si problem i Prokurorit, ndërkohë që shpaloset si problem

mungesa e llogaridhënies nga ana e Prokurorit të Përgjithshëm. Mungon analiza korrekte

e pozicionimit kushtetues dhe i kompetencave kushtetuese të Prokurorit të Përgjithshëm.

Problematika nuk mbështetet me statistika dhe studime të mirëfillta. Mungon problemi i

24

raportit të Prokurorit të Përgjithshëm me Ministrin e Drejtësisë dhe Këshillin e

Ministrave.

5) Në pjesën III, të emërtuar “Përmbledhje e Gjetjeve” jepen përmbledhje e problematikave

kushtetuese të përshkruara në pjesën II. Ka probleme inkoherence dhe njëanshmërie të

përshkruara më lart.

6) Në pjesën IV, të emërtuar “Analiza Ligjore mbi Reformën e Gjykatës Kushtetuese”,

përshkruhet ligji organik i GjK, duke bërë paraqitje skematike të teksit të ligjit. Më pas vijohet

me prezantimin e Gjendjes Aktuale. Në këtë pjesë, sipas vlerësimit tonë dokumenti paraqet

problemet e mëposhtme:

- Tek emërimi i gjyqtarëve në GjK ka njëanshmëri në trajtimin e çështjes, prezantohen

problemet në formën e opinioneve, pa statistika dhe pa studime të mirëfillta. Ka

inkoherencë me pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundime”, madje edhe pasaktësi

ligjore. Për ilustrim, tek kjo pjesë përmendet afati ligjor 1 mujor për fillimin e procedurës

së zëvendësimit të gjyqtarit kushtetues që i ka mbaruar mandati, ndërsa tek dy pjesët e

tjera konkludohet që ligji nuk ka afat. Komentohet sërish Presidenti me opinionin “kohët

e fundit janë refuzuar në Kuvend shumë dekrete”;

- Tek Përfundimi i Mandatit të Gjyqtarit Kushtetues, ka mungesa të problemit të

veprimeve që bën gjyqtari, i cili është zëvendësuar;

- Tek Procedurat e Gjykimit Kushtetues, tek Subjektet, janë trajtuar problemet pa statistika

dhe pa studime të mirëfillta. Nuk ka qasje të njëjtë për të gjitha subjektet. Trajtohet si

problem dhe sugjerohet të zgjerohet rrethi i subjekteve që kërkojnë papajtueshmërinë apo

zgjedhshmërinë e Presidentit. Një difekt i tillë nuk evidentohet për deputetin. Ka gabime

të nivelit teknik lidhur me KLSH dhe financimin e partive politike. Ka inkoherencë me

pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”. Ka pasaktësi teknike, kur lihet të

nënkuptohet që Kushtetuta i jep të drejtën individit të godasë një normë ligjore. Ka

mangësi për të drejtën e individit, i cili nuk i ka shterruar të gjitha mjetet juridike (rasti i

zvarritjes – i hapur si praktikë së fundmi nga jurisprudenca e GjK);

- Tek Procedurat e Gjykimit Kushtetues, tek Afati i Kërkesës, ka një analizë aspak

profesionale dhe diletante të afatit 3 vjeçar. Ka harresa në trajtimin e afateve sepse nuk

flitet për afatet e mosmarrëveshjeve për kompetencë midis pushteteve dhe për afatet e

kontrollit incidental. Sërish përmendet si problem që ka mungesë afati për të filluar

procedurën e shkarkimit të Presidentit;

- Tek Procedurat e Veçanta ka një fokusim dhe analizë të pasaktë për shkarkimin e

Presidentit të Republikës. Ndonëse paraqitet si problem përgjegjësia disiplinore e

gjyqtarëve kushtetues, ky problem është zhdukur tek “Përmbledhja e Gjetjeve dhe

“Përfundimet”. Ndonëse evidentohet si problem mbivendosja e kompetencës së GjK me

Kolegjin Zgjedhor për verifikimin e zgjedhjes së deputetit, ky problem është zhdukur nga

“Përmbledhja e Gjetjeve dhe Përfundimet”. Ka ngushtim të konceptit kushtetues të

procesit të rregullt ligjor. Mungon dhe nuk është trajtuar problematika e abuzimit të

25

kompetencës së Gjykatës Kushtetuese me kërkesat për proces të rregullt ligjor, ku shpesh

marrin kompetencën e gjykatave të juridiksionit të zakonshëm. Ndonëse identifikohet si

problematikë procedura e kushtetutshmërisë së partive politike, është zhdukur nga

“Përmbledhja e Gjetjeve dhe Përfundimet”. Ndonëse paraqitet si problematikë mungesa e

kompetencës së GjK për kontrollin e marrëveshjeve ndërkombëtare që lidh KM, është

zhdukur nga “Përmbledhja e Gjetjeve dhe Përfundimet”;

- Tek Shpallja dhe Zbatimi i Vendimeve të GjK, ka njëanshmëri në trajtimin e problemit.

Nuk identifikohet dhe denoncohet praktika abuzive e kohëve të fundit të GjK që shpall

vendime të paarsyetuara. Jepet si problematikë se organet shtetërore nuk zbatojnë

vendimet e GjK dhe ilustrohet me nismat ligjvënëse të periudhës 2005-2013. Tek efektet

e vendimit, merret sërish si shembull procedura e shkarkimit të Presidentit;

- Tek Pozita e këshilltarëve të gjyqtarëve ndiqet standard i ndryshëm. Mungon qasja për

përgjegjësinë disiplinore dhe shkarkimin e tyre, flitet vetëm për rritje në karrierë dhe

trajtim financiar të tyre;

- Tek Tarifat, mungojnë të dhënat statistikore për të analizuar siç duhet problemin.

7) Në pjesën V, të emërtuar “Përmbledhje e Gjetjeve” jepen përmbledhje e problematikave

ligjore të përshkruara në pjesën IV. Ka probleme inkoherence dhe njëanshmërie të përshkruara

më lart.

8) Në pjesën IV, të emërtuar “Përfundime” riprodhohen, thuajse pa ndryshime, dy pjesët

“Përmbledhje e Gjetjeve”. Edhe kjo pjesë reflekton inkosistencë dhe njëanshmëri siç shpjegohet

më lart.

Komente specifike për secilën pjesë

1. Hyrje

Në pjesën “Hyrja”, është përshkruar se, pas 16 vjet që Kushtetuta ka hyrë në fuqi, në Shqipëri

kanë ndodhur zhvillime politike, ekonomike dhe sociale, të pasuara edhe nga ndryshime juridike.

Marrja e statusit të vendit kandidat ne BE, konsiderohet jo vetëm si arritje, porse edhe përforcon

edhe orientimin e e Shqipërisë drejt përmbushjes së krietereve që imponon procesi i anëtarsimit.

Reforma në Drejtësi, synon në analizë të fundit pikërisht “funksionimin e sistemit të drejtësisë në

përputhje me standardet e BE”.

Po kështu, përshkruhet se Kushtetuta, ka njohur 3 ndërhyrje në këto 16 vjet. Konkretisht: me

ligjin nr. 9675/2007, ligjin nr. 9904/2008 dhe ligjin nr. 88/2012. Në rastin e parë, në vitin 2007,

u bë zgjatja e afatit të qëndrimit në detyrë për organet e zgjedhura të pushtetit vendor nga 3 në 4

vjet. Në rastin e dytë, në vitin 2008, u reflektuan ndryshimet më të rëndësishme në lidhje me

procedurën e zgjedhjes së Presidentit të Republikës, procedurën e votëbesimit të qeverisë dhe

afatin e qëndrimit në detyrë të Prokurorit të Përgjithshëm. Në rastin e tretë, në vitin 2012, u bë

26

një ndërhyrje për të zbutur regjimin e imuniteteve të disa funksionarëve të lartë publikë.

Konkludohet se:

- asnjë nga këto ndërhyrje, nuk është realizuar me synimin e përmirësimit të sistemit të

drejtësisë;

- problematika, që përshkruhet në vijim të analizës, gjenerohet prej: (1) normave

kushtetuese; dhe (2) (keq)zbatimit të tyre në praktikë nga institucionet kushtetuese.

Nuk jepet asnjë shpjegim se cilat janë rastet kur problem është vetë përmbajtja e tekstit

kushtetues dhe cilat janë rastet kur problematika gjenerohet prej keqzbatimit apo keqkuptimit të

tekstit kushtetues.

Në këtë pjesë, arrihet në konkluzionin e menjëhershëm se Gjykata Kushtetuese duhet reformuar.

Ne gjykojmë se duhet të tregohen se cilat janë shkaqet apo nga janë ekstraktuar ato, të cilat e

bëjnë të domodoshme reformimin e tekstit kushtetues mbi GJK. Identifikohet si problem

“eficenca”, por pa dhënë kuptimin e kësaj problematike. Ndërkohë që teksa ka përpjekje për të

gjetur rrënjët e “moseficencës”, këshillohet analiza e ligjit organik te GJK (dhe jo tekstit

kushtetues). Si konkluzion i kësaj analize, gjendet problemi tek “zbatimi në praktikë i ligjit” rreth

efiçencës dhe konsiderimit të GJK si mjet efektiv ankimi dhe nuk jepet asnjë arsyetim mbi

difekte të tekstit kushtetues. Analiza e këtij ligji është bërë në një pjesë tjetër.

Analiza kushtetuese mbi reformën në drejtësi

Në Dokumentin Analitik, kjo pjesë është e strukturuar në 2 nënçështje. Nënçështja e parë tregon

kuadrin ligjor dhe kushtetues, kurse nënçështja e dytë merr në analizë institucionet kushtetuese

që kanë lidhje me drejtësinë.

Ne vlerësojmë se Reforma kushtetuese për sistemin e drejtësisë përmbledh një set normash

kushtetuese, ndryshimi apo shfuqizimi i të cilave reflekton në një përmbledhje ligjesh ekzistuese

apo ligje që duhen hartuar të reja. Normat kushtetuese lidhen me organizimin dhe funksionimin e

pushtetit gjyqësor, me organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese, me organizimin

dhe funksionimin e Prokurorisë, si dhe me disa liri dhe të drejta themelore të individit.

Rregullimi kushtetues i Institucionit të Presidentit nuk duhet të jetë pjesë thelbësore dhe

qendrore e Reformës në Drejtësi sepse siç parashikon neni 86 i Kushtetutës, Presidenti i

Republikës është kryetari i shtetit dhe përfaqëson unitetin e popullit. Reforma në Drejtësi është

sektoriale dhe nuk duhet/mund të synojë reformimin e organizimit shtetëror në tërësi. Një

zgjidhje e kundërt mbart rrezikun për nevojën e rishikimit të tre pushteteve, që passjell edhe

diskutimin mbi nevojën e një Kushtetute të re. Për këtë arsye, në këtë dokument, normat

kushtetuese të Presidentit të Republikës janë trajtuar si çështje periferike të Reformës në

Drejtësi, dhe vetëm për ato pjesë që kompetencat e tij lidhen me sistemin e drejtësisë.

27

Kuadri kushtetues dhe ligjor

Tek nënçështja “Kuadri kushtetues dhe ligjor” përshkruhet baza normative e marrë në analizë.

Prej Kushtetutës janë identifikuar si tekst kushtetues që targetohet për reformim pjesët e

mëposhtme:

1. Presidenti i Republikës (Nenet 87, 125, 136, 147, 149 të Kushtetutës);

2. Gjykata Kushtetuese (GJK) (Nenet 124–134 të Kushtetutës);

3. Gjykata e Lartë (GJL) (Nenet 135, 136, 139, 140, 141 të Kushtetutës);

4. Këshilli i Lartë i Drejtësisë (KLD) (Neni 147 i Kushtetutës);

5. Konferenca Gjyqësore Kombëtare (KGJK) (Neni 147 i Kushtetutës);

6. Prokuroria (Nenet 148, 149 të Kushtetutës).

Janë identifikuar gjithashtu 6 ligjet e mëposhtme, që të gjitha që miratohen me shumicë të

cilësuar:

1. Ligji nr. 8577/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e GjK”

2. Ligji nr. 8588/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e GjL”, i ndryshuar

3. Dispozitat e KPC-së dhe KPP-së për shqyrtimin e çështjeve gjyqësore në GjL.

4. Ligji nr. 8811/2001 “Për organizimin dhe funksionimin e KLD”, i ndryshuar

5. Ligji nr. 77/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e KGjK”

6. Ligji nr. 8737/2001 “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”, i ndryshuar.

Në këtë pjesë të analizës, nuk janë targetuar si pasazhe problematike apo që duhet t‟i

nënshtrohen reformimit, nenet e Kushtetutës që i dedikohen statusit të gjyqtarëve, organizimit të

sistemit gjyqësor apo mekanizmit të emërimit të gjyqtarëve. Po kështu nuk është përmendur as

ligji nr. 9877/2008 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor”. Me gjasë është menduar se analiza

kushtetuese dhe ligjore e kësaj pjese është pozicionuar në kapitullin që i dedikohet sistemit

gjyqësor. Megjithatë, në këtë pjesë mungon të paktën referenca për këto çështje.

2. Institucionet kushtetuese që lidhen me drejtësinë

2.1. Roli i Presidentit në sistemin e drejtësisë dhe bashkëpunimi i tij me institucionet

kushtetuese

Ne konstatojmë se Kushtetuta shqiptare është bazuar qartazi dhe e ka shtjelluar edhe në pasazhe

të tjera, në parimin e ndarjes dhe balancimit të tre pushteteve, ku ai gjyqësor është trajtuar me

detaje në nivel të kënaqshëm. Presidenti i Republikës, rezulton nga tërësia e kompetencave

(legjislative, qeverisëse dhe gjyqësore), të jetë një ingranazh, i cili të nxjerrë situatat

parlamentare apo institucionale nga ngërcet eventuale, që mund të krijohen nga bashkëveprimi,

shpesh i detyruar, midis institucioneve. Po kështu, roli i tij është i mveshur me një tis

28

simbolizimi ceremonial në shumicën e rasteve kur Kushtetuta kërkon pjesëmarrjen në jetën

institucionale. Së fundmi, Presidenti i Republikës, nuk ka asnjë kompetencë ekskluzive përgjatë

ushtrimit të funksioneve legjislative, ekzekutive apo gjyqësore apo përgjatë emërimit të

funksionarëve të organeve kushtetuese. Madje, edhe shumica dërrmuese e kompetencave të tjera

të parashikuara nga neni 92 i Kushtetutës kryhen me pjesëmarrjen, më shumë apo më pak, të

institucioneve të tjera. Një dozim i tillë i kompetencave dhe imponimi i një “ndërveprimi” me të

tjerë aktorë, duket se është në harmoni edhe me procesin e përzgjedhjes/emërimit të tij dhe me

masën e legjitimitetit demokratik që kapitalizohet prej procedurës zgjedhore të tij. Neni 87 i

Kushtetutës ka përzgjedhur formulën e zgjedhjes së një Presidenti me shumicë të cilësuar (3/5), e

pasuar nga një mekanizëm zhbllokues (anti-deadlock).

Kompetencat e Presidentit përreth sistemit gjyqësor (emërimit dhe dhënies së pëlqimit përkatës),

realizohet gjithnjë me pjesëmarrjen pararendëse (emërimi i gjyqtarëve të zakonshëm në bazë

propozimi prej KLD, apo i prokurorëve pas propozimit të PP) ose pasuese (emërimi i gjyqtarëve

të GJL, anëtarëve te GJK apo i PP, me pëlqimin ex post të Kuvendit). Praktika kushtetuese ka

treguar se, në rastin kur është Presidenti që ka “fjalën e fundit”, është tentuar të limitohet pushteti

i tij drejt shndërrimit të tij në thjesht simbolik (propozimi për emërim i gjyqtarëve shkon pas një

procesi vlerësimi dhe konkurrimi në KLD), kurse në rastet kur është ai iniciues i procedurave të

tilla (gjyqtarë të GJL apo anëtarë të GJK) ka rezultuar se pesha gravitacionale e këtij pushteti

është spostuar tek Kuvendi.

Për këtë arsye, vlerësojmë se analiza kushtetuese në funksion të ndryshimeve eventuale

kushtetuese të fokusohet tek “zemra” e problemit, pra tek analiza e thelluar e modus

operandit të autoriteteve që realisht ushtrojnë/kanë pushtet, duke analizuar paskëtaj edhe

modelimin e kompetencave presidenciale si një fazë përplotësuese.

2.1.1. Zgjedhja e Presidentit të Republikës => Kompetencat e Presidentit që lidhen me

pushtetin gjyqësor

Presidenti i Republikës ka disa kompetenca në sistemin gjyqësor, të cilat kryesisht lidhen me

proceset e emërimit të gjyqtarëve, duke përfshirë edhe gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese. Ai

gjithashtu, është kryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Deri më sot, Kuvendi nuk ka miratuar

një ligj për organizimin dhe funksionimin e Institucionit të Presidentit të Republikës.

Në Dokumentin Analitik, evidentohen 5 problematika për Presidentin e Republikës, 4 prej të

cilave kanë si fjalë kyçe mungesën e konsensusit politik në Kuvend për zgjedhjen e tij:

i. Mungesa e konsesusit politik për zgjedhjen e Presidentit, cenon pavarësinë e tij;

ii. Mungesa e konsesusit politik për zgjedhjen e Presidentit, cenon bashkëpunimin me

organet kushtetuese;

29

iii. Mungesa e konsensusit politik për zgjedhjen e Presidentit ka krijuar konflikt për

emërimin e GjL dhe GjK;

iv. Mungesa e konsensusit politik për zgjedhjen e Presidentit, cenon e pavarësinë dhe

funksionimin e KLD;

v. Mungon ligji organik për Presidentin.

Për zgjidhjen e këtyre problematikave, Strategjia ofron si zgjidhje: Opsioni 1 - President

konsensual, më shumë përgjegjësi. Opsioni 2 - President me shumicë të thjeshtë, më pak

përgjegjësi për gjyqësorin. Po ashtu, ofrohet si zgjidhje edhe miratimi i një ligji për Presidentin.

Ne vlerësojmë se konkluzioni se rrënja e problemit të sistemit të drejtësisë është zgjedhja e

Presidentit me shumicë të thjeshtë nuk gjen mbështetje në tekstin kushtetues dhe madje as në

historinë institucionale në Shqipëri. Në parantezë të diskutimit duhet evidentuar një deformim

teknik i paraqitjes së problemit në Dokumentin Analitik, pasi Kushtetuta shqiptare nuk

parashikon zgjedhjen e Presidentit me shumicë të thjeshtë, por me shumicë të cilësuar. Ulja e

numrit të votave të nevojshme në raundet vijuese për zgjedhjen e tij në fakt është një mekanizëm

zhbllokues i ngërçit eventual parlamentar. Në këtë situatë, paraqitja e problematikave të

sistemit të drejtësisë duke ia atribuuar shkakun zgjedhjes me shumicë të thjeshtë të

Presidentit ka vetëm një shpjegim – personalizimi i Reformës tek Presidenti aktual, që

është një risk që duhet domosdoshmërisht të shmanget. Reforma nuk duhet të orientohet

për njerëz konkretë, ajo duhet të frymëzohet nga parime të qëndrueshme për të zgjidhur

nevojat social-politike.

Ndryshimi i formulës së zgjedhjes së Presidentit nuk ka sjellë asnjë ndryshim përsa i përket

cilësisë politike apo korrektësisë ligjore të ushtrimit të kompetencave. Simptoma e

marrëdhënieve President-organe të tjera kushtetuese ka qenë e njëjtë në periudhat 2003-2012 dhe

2012-aktualisht. Në të dyja këto periudha ka patur rëndom refuzim të dekreteve të Presidentit për

emërim të anëtarëve të GJK apo GJL. Kjo do të thotë se ndryshimi i formulës zgjedhëse nuk

është shkak i kësaj problematike. Po kështu edhe presidenca e 2003-2007 ka njohur një sërë

refuzimesh të emërimit (dekretimit) të gjyqtarëve që propozoheshin nga KLD, ashtu edhe ajo e

periudhës 2007-2012. Pra, nëse ka një klimë jo-bashkëpunuese dhe kjo shihet si difekt,

shkak nuk është numri i votuesve të Presidentit në Kuvend, zgjedhja me shumicë të

thjeshtë apo të cilësuar. Po kështu, zgjedhja me shumicë të cilësuar nuk garanton një profil

personal të Presidentit, jo të ngjyrosur politikisht. Në krye të presidencës 2007-2012

(zgjedhje me shumicë të cilësuar) ka qenë një personalitet politik i nivelit më të lartë dhe më

shumë i angazhuar sesa ai aktual (i zgjedhur me “shumicë të thjeshtë”). Po kështu, Presidenti i

periudhës 2007-2012 në krye të KLD ka shënjuar një periudhë funksionimi të këtij institucioni,

simbolizuar nga performancë shumë e ulët dhe e përfolur edhe nga praktika korruptive, siç kanë

dëshmuar raportet ndërkombëtare. Gjatë asaj periudhe, KLD do të mbahet mend për faktin se la

pa ushtruar një nga detyrimet e saj kushtetuese, siç ishte fillimi dhe kryerja e vlerësimit

profesional të gjyqtarëve. Përkundrazi, kryesimi i KLD nga një profil presidencial i zgjedhur me

30

shumicë të thjeshtë, ka treguar mobilizim dhe përmbushje të këtij detyrimi, edhe në kushtet e

vonesës së shkaktuar nga presidenca e mëparshme. Pra formula e zgjedhjes së Presidentit nuk

krijon në vetvete dyshime mbi pavarësinë dhe mosfunksionimin e KLD. Përsa i përket ligjit

organik, është mëse e kuptueshme, që nuk ka lidhje miratimi i një ligji të tillë me shumicën e

përdorur për zgjedhjen e Presidentit.

“Mungesa e konsensualitetit politik” në dëm të pavarësisë së Presidentit në ushtrim të detyrës,

është standard që nuk gjen pasqyrim në Kushtetutë. Presidentit i kërkohet të mos të mbajë asnjë

detyrë tjetër publike, nuk mund të jetë anëtar partie dhe as të kryejë veprimtari tjetër private, të

cilat janë përmbushur nga çdo President, pavarësisht formulës zgjedhëse të tij. Nëse ka ndodhur

që shpesh dekretet e Presidentit për emërim në GJK apo GJL janë refuzuar nga Kuvendi, kjo nuk

ka ardhur si pasojë e formulës përzgjedhëse apo masës së “ngjyrimit politiko-partiak” të

individit-president, por si pasojë e faktit se Kushtetuta ka parashikuar në këto raste

“kompetencën e dyzuar” emëruese. Nga ana tjetër, Kushtetuta, por edhe ligjet organike përkatëse

nuk kanë perimetruar qartë kompetencën respektive të njërit dhe tjetrit organ; hierarkinë midis

tyre apo gërshetimin midis tyre dhe së fundmi, as edhe mekanizmin që do ta nxirrte nga impasi,

një ngërç eventual (anti-deadlock mechanism). Veç kësaj, hapësira apo “kompetenca” e njërit

apo tjetrit është shumë diskrecionare dhe nuk shoqërohet as nga një procedurë qartësisht

transparente dhe publike, e cila gjykimin respektiv të Presidentit dhe Kuvendit, ta vendoste nën

monitorimin politik të publikut, në mënyrë që palët të tkurrin “egoizmin e tyre individualist” dhe

në peshën e skrupujve publikë të detyrohen të promovojnë në këtë rast procesin inherent të

konkurrueshmërisë objektive të kandidaturave.

Historia institucionale në Shqipëri, pas miratimit të Kushtetutës ka nxjerrë në pah situata të

mbivendosjes së kompetencave të Presidentit dhe të Kuvendit në procesin e emërimit të

gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe të Gjykatës Kushtetuese. Dispozitat kushtetuese nga njëra

anë, si dhe mungesa e ligjit organik të Presidentit nga ana tjetër, kanë lënë shteg për diskrecion të

gjerë të Presidentit dhe të Kuvendit në procesin e emërimit. Po ashtu, ka munguar gjer më sot

edhe një mekanizëm institucional për zhbllokimin e situatave kur vendet vakante të gjyqtarëve

nuk janë plotësuar për një kohë relativisht të gjatë. Së fundmi, kuadri kushtetues dhe ligjor, gjer

më sot nuk ka siguruar transparencë dhe kontroll të mjaftueshëm të qytetarit në procesin e

emërimeve, që ka shkaktuar edhe cenimin e besimit publik tek sistemi i drejtësisë. Pikërisht

ridimensionimi i këtyre çështjeve, do të impononte si për Presidencën, ashtu edhe për Kuvendin,

orientimin drejt një procedure dhe procesi përzgjedhës së kandidaturave, bazuar mbi meritën,

duke shmangur kështu konfliktet institucionale eventuale dhe kritikat e ndërsjella.

Komisioni i Venecias ka marrë disa herë në analizë këto çështje, duke vendosur disa standarde

që duken të përshtatshme për të udhëhequr Reformën në Drejtësi. Kështu, “përfshirja e

Presidentit dhe e Parlamentit në proces pa kritere të qarta të përcaktuara për emërimin duket që e

bën të paevitueshëm politizimin e emërimit” [CDL-AD (2011)017]. Po ashtu, në këto lloj

procedurash kontrolli qytetar me synim rritjen e besimit publik mund të arrihet nëpërmjet

31

transparencës së procesit me mekanizma të tillë si: “Njoftim publik për vendet vakante; publikim

i listave të kandidatëve në faqet zyrtare institucionale për një kohë të mjaftueshme, intervistimi i

të gjithë kandidatëve që plotësojnë kriteret, propozim me shkrim dhe i arsyetuar në bazë të

provave shkresore për kandidatët që propozohen për votim” [CDL-AD (2014)033]. “Meqë

Parlamenti i zgjedh gjyqtarët me shumicë të thjeshtë, procedura paraprake e zgjedhjes duhet të

jetë sa më transparente e mundshme me qëllim garantimin e një niveli profesional të lartë të

gjyqtarëve” [CDL-AD (2008)030].

Përfundimisht për këtë çështje, konkludohet se ndryshimi i formulës së përzgjedhjes së

Presidentit në raport me rrethin e kompetencave të tij të sektorit të drejtësisë nuk ndikon në

mënyrë thelbësore në funksionimin apo performancën e organeve të drejtësisë. Reforma e

Drejtësisë është sektoriale dhe duhet të mbulojë vetëm çështjen e kompetencave të Presidentit,

pasi formula e zgjedhjes së tij është një çështje që tejkalon sistemin e drejtësisë dhe lidhet me

organizimin shtetëror në tërësi. Qasja për ndryshimin e formulës së përzgjedhjes së Presidentit të

Republikës tejkalon mandatin e Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi dhe është

lëndë për rishikimin tërësor të Kushtetutës. Në kuadër të kësaj Reforme ka nevojë për saktësimin

e kompetencave dhe të procedurave mbi burimet njerëzore në organet e sistemit të drejtësisë, ku

Presidenti është një dhe jo i vetmi prej funksionarëve të angazhuar.

Pavarësia institucionale e Gjykatës Kushtetuese

Do të ishte e preferueshme që Dokumenti Analitik të ishte strukturuar në funksion të çështjeve të

lidhura ngushtë me rritjen e cilësisë së sistemit të drejtësisë në të gjithë komponentët përbërës të

pavarësisë, paanësisë, efektivitetit dhe integritetit. Në fakt qasja e përdorur është ajo e

institucioneve me fokus të veçantë në emërim, shkarkim dhe përgjegjësi disiplinore.

Paraprakisht procesit të emërimit të gjyqtarëve kushtetues, që është pjesë e pavarësisë

individuale, merr një rëndësi të dorës së parë analiza e situatës aktuale mbi pavarësinë

institucionale të Gjykatës Kushtetuese. Në këtë diskutim, duhen evidentuar dhe pranuar

problematikat në 4 drejtime.

Së pari, procedura e caktimit të buxhetit të GjK nuk garanton në nivelin e duhur pavarësinë

politike të saj nga Qeveria. Nuk ka asnjë dyshim për lidhjen që ka pavarësia individuale me

pavarësinë institucionale.

Së dyti, niveli (koeficienti) i pagës së gjyqtarit dhe kryetarit të GjK rregullohen me ligj të

thjeshtë, që mbart rrezikun e cenimit të pavarësisë.

Së treti, Kushtetuta nuk përmban asnjë rregull për të garantuar pavarësinë e GjK në

komponentin administrativ të pavarësisë institucionale.

32

Së katërti, nenet 132 dhe 142/3 të Kushtetutës duhet të saktësohen dhe të harmonizohen, duke

përcaktuar pa asnjë ekuivok detyrueshmërinë për respektimin dhe zbatimin e vendimeve të

gjyqësorit dhe të GjK.

Lidhur me pavarësinë institucionale të GjK, Komisioni i Venecias ka dhënë disa herë mendim.

“Si një organ i veçantë kushtetues, GjK duhet të ketë të drejtën për të paraqitur buxhetin e saj

direkt në Parlament pa ndërhyrjen e Këshillit Gjyqësor apo të Qeverisë. Buxheti i GjK nuk duhet

të jetë pjesë e buxhetit të përgjithshëm të gjyqësorit” [CDL-AD (2008)029]. “Gjyqësorit duhet t'i

jepen fonde të mjaftueshme që të përmbushë funksionet e tij, si dhe ai duhet të ketë një rol në

vendimmarrjen se si këto fonde caktohen” [CDL-AD (2012)014].

“Me qëllim mbrojtjen e pavarësisë së tyre, pagat e kryetarit dhe të gjyqtarëve të GjK (dhe të

gjyqtarëve të zakonshëm) duhet të caktohen me ligj dhe jo t'i nënshtrohen votimit vjetor në

Parlament me rastin e miratimit të buxhetit. Koeficienti i aplikuar duhet të fiksohet në ligjin

organik të vetë GjK” [CDL-AD (2011)050].

“Kriteri i parë i pavarësisë institucionale është ai i pavarësisë në çështjet administrative, që

nënkupton se gjyqësori duhet të lejohet të përballojë vetë administrimin e tij pa ndërhyrje të

jashtme. Ai duhet të jetë gjithashtu autonom në vendimin për shpërndarjen e çështjeve” [CDL-

AD (2012)014].

“Gjyqësori duhet të jetë i lirë për të vendosur mbi çështjet pa ndërhyrje të jashtme. Vendimet e tij

duhet të respektohen (i.e zbatohen) dhe nuk duhet t'i nënshtrohen rishikimit nga organe jo

gjyqësore” [CDL-AD (2012)014].

Duke i aplikuar këto standarde, nxirret përfundimi se Reforma kushtetuese për GjK duhet të

mbajë në konsideratë pavarësinë institucionale dhe individuale. Tek pavarësia institucionale, ajo

duhet të respektojë të paktën 4 kriteret: pavarësinë administrative, financiare, vendimmarrëse dhe

atë të përcaktimit ekskluziv të juridiksionit (gamës së çështjeve që mund të shqyrtojë).

2.1.2. Emërimi i anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese

Në Dokumentin Analitik, evidentohen 7 problematika për procesin emërimit të gjyqtarëve të

GjK dhe GjL:

i. Shumica e thjeshtë për zgjedhjen e Presidentit nuk ofron neutralitet politik në

përzgjedhjen e gjyqtarëve;

ii. Shumica e thjeshtë eleminon garancinë e Presidentit në emërimin e këtyre gjyqtarëve,

pasi këto kandidatura për gjyqtarë nuk krijojnë besueshmëri tek shumica parlamentare;

iii. Është problematike zgjedhja e gjyqtarëve të GjK dhe GjL me shumicë minimale prej 36

votash;

33

iv. Shumica minimale ka sjellë mungesë të kontrollit të ndërsjelltë të forcave politike mbi

kandidaturat e propozuara për GjK dhe GjL, duke mos ofruar garanci për pavarësi dhe

paanshmëri;

v. Pragu i ulët i votave që kërkohet për emërimin e GjK dhe GjL ndikon negativisht në

besimin e publikut ndaj procesit të votimit dhe kandidaturës së miratuar;

vi. Shumica e cilësuar për emërimin e anëtarëve të GjK mund të sjellë bllokim të zgjedhjes

së tyre dhe të zgjasë procesin e emërimit dhe për pasojë dëmtohet eficenca e procesit të

emërimit dhe kryerja e tij brenda afateve të arsyeshme;

vii. Procesi i emërimit të GjK dhe GjL është jo funksional sepse: (a) roli kryesor që luan

Presidenti në përzgjedhjen e kandidaturës, parë edhe në fokusin e formulës aktuale të

zgjedhjes së Presidentit; (b) natyra politike që i jepet procedurës së emërimit të GjK në

Kuvend dhe GjL; dhe (c) shumica minimale prej 36 votash për zgjedhjen e tyre

Për zgjidhjen e këtyre problematikave, draft-Strategjia ofron si zgjidhje alternative: Opsioni 1 -

President konsensual, më shumë përgjegjësi. Opsioni 2 - President me shumicë të thjeshtë, më

pak përgjegjësi për gjyqësorin. Gjithashtu, ofrohet si zgjidhje shmangia e politizimit të procesit

të emërimit dhe përbërjes së Gjykatës Kushtetuese përmes dispozitave që garantojnë mbështetje

të gjerë të kandidaturave në Kuvend, duke përfshirë dhe kontrollin e ndërsjellë të shumicës dhe

pakicës parlamentare mbi procesin e votimit, me qëllim balancimin e pushtetit të shumicës

parlamentare.

Në fakt, siç u përmend më lart, historiku i Presidencës së mëparshme (2007-2013) ka treguar të

njëjtat simptoma, siç edhe pretendohen për Presidencën e zgjedhur me shumicë të thjeshtë. Nga

ana tjetër, ndërlikimi që sjell një shumicë e cilësuar e zgjedhjes së Presidentit, jo vetëm që

nuk ofron neutralitet politik – ky madje është standard sjellje që nuk kërkohet nga Kushtetuta,

pasi çdo individ-President gjithnjë e ka një prirje të tij politike (majtas, djathtas apo të qendrës) –

porse krijon edhe ngërçe të disproporcionuara krahasuar me qëndrueshmërinë e

mazhorancave parlamentare dhe qeverisëse (shumica e cilësuar kërkon domosdoshmërisht

shpërndarjen e Kuvendit nëse nuk arrihet të zgjidhet Presidenti. Ndërkohë që zgjedhja e

Presidentit të Republikës asnjëherë nuk është një test politik i cilësisë/qëndrueshmërisë

qeverisëse të një maxhorancë parlamentare).

Pra, mos-stabilizimi i një procedure (e cila në kushte të tjera duhet të rridhte natyrshëm) për

emërimin e anëtarëve të GJK dhe GJL nuk ka lidhje të qenësishme me shumicën

përzgjedhëse të Presidentit të Republikës. Madje është e këshillueshme qasja, sipas së cilës,

midis Presidentit dhe Kuvendit të ekzistojë një marrëdhënie dialektike diversiteti dhe

debati, pasi prej kësaj dialektike, palët do të shtyhen drejt zgjedhjes konsensuale, e cila

mbetet të jetë ajo, e cila modelohet sipas kërkesave dhe kritereve kushtetuese dhe ligjore. Nëse

kërkohet të eleminohet një situatë e tillë, atëherë zgjidhja duhet të gjendet tek qartësimi dhe

ndarja e saktë e kompetencave dhe tek gërshetimi i tyre, duke ndjekur kahun kronologjik të

iniciimit të këtyre procedurave. Mekanizmi duhet të synojë respektimin e hapësirës së zgjedhjes

34

së secilit organ, sipas mekanizmit të: propozim i gjerë presidencial/kuvendor - pranim “no

objection” kuvendor/presidencial. Në këtë mekanizëm, njëra palë ka kompetencë propozuese që

nuk asfikson të drejtën e përzgjedhjes së organit tjetër. Ky i fundit duhet të përzgjedhë

domosdoshmërisht njërën nga opsionet. Aplikimi i shumicave të cilësuara në Kuvend, paraqet të

njëjtat simptoma dhe potenciale impasi parlamentar, të cilat në mënyrë jo proporcionale mund të

provokojnë kriza parlamentare, të panevojshmë e të padobishme, sepse nuk janë tregues të

cilësisë së qeverisjes dhe që shkojnë kundër kërkesës për qëndrueshmëri qeverisëse.

Duke analizuar kontekstin shqiptar konstatohet se Kushtetuta nuk parashikon rregulla të

shprehura për të siguruar një përbërje diverse dhe pluraliste të GjK, duke lënë të

papërfaqësuara interesat e grupeve të ndryshme shoqërore. Në mënyrë implicite, një qëllim i tillë

duket se tentohet të arrihet nëpërmjet kritereve të vendosura në Kushtetutë, por në mënyrë të

pasuksesshme dhe jo transparente, sepse koncepti "jurist i shquar" lë vend për shumë diskrecion.

Po ashtu, edhe mekanizmi i rotacionit, që duket në thelb të ketë qëllim diversifikimin politik

(Kuvend -President) ka dështuar.

Procedura dhe kriteret aktuale të emërimit të gjyqtarëve kushtetues nuk kanë siguruar në

mënyrë të plotë pavarësinë politike të GjK, si dhe standardin më të lartë dhe etik të

gjyqtarëve të saj. Po ashtu, zgjedhja e Kryetarit të GjK dhe kompetencat e tij kanë nevojë

për rishikim për ta shndërruar këtë figurë institucionale në funksion të rritjes së balancuar të

pavarësisë dhe të efektivitetit të GjK.

Procesi i emërimit të gjyqtarëve kushtetues është marrë disa herë në analizë nga Komisioni i

Venecias, si gur themeli i pavarësisë së Gjykatës Kushtetuese. Kështu, Komisioni i Venecias, ka

vënë në dukje se “Shoqëria është domosdoshmërisht pluraliste - një fushë për shprehjen e

tendencave të ndryshme, qofshin ato filozofike, etnike, sociale, politike, fetare ose ligjore.

Gjykata Kushtetuese, nëpërmjet përbërjes duhet të garantojë pavarësinë duke mbajtur në

konsideratë grupet e ndryshme të interesit dhe të kontribuojë drejt ngritjes së një jurisprudence

që të respektojë këtë pluralizëm. Legjitimiteti i Gjykatës Kushtutuese dhe pranimi nga ana e

shoqërisë i vendimeve të saj mund të varet së tepërmi në masën e konsideratës së gjykatës mbi

vlerat e ndryshme shoqërore që janë në rrezik, edhe pse këto vlera janë përgjithësisht të

tejkaluara nga vlerat e përbashkëta. Për këtë qëllim, një balancë që siguron respektin për

sensibilitetet e ndryshme duhet të zërë vend në rregullat e përbërjes se këtyre juridiksioneve”

[CDL-STD (1997)020].

Zgjidhja korrekte e procesit të emërimit duhet të orientohet drejt përcaktimit sa më të

saktë të objektivit të reformimit të procedurës së emërimit të gjyqtarëve të GjK. Së pari,

duhet perfeksionuar mekanizmi i zgjedhjes së gjyqtarëve (elektiv) për ta diferencuar nga

sistemi emërues (nominativ). Aktualisht, sistemi i Kushtetutës shqiptare, në praktikë ka treguar

që është një kamuflim i sistemit elektiv, ndërkohë në të vërtetë në thelbin e tij është nominativ.

Përzgjedhja dhe perfeksionimi i një mekanizmi të sinqertë elektiv duhet të jetë rrjedhojë e

35

drejtpërdrejtë e objektivave të procedurës së emërimit. Një çështje me rëndësi të dorës së parë

është përcaktimi i parimeve apo objektivave, që procedura aktuale i garanton dhe cilat jo.

Për këtë çështje, Komisioni i Venecias ka evidentuar “Gama totale e këtyre parimeve objektive

përfshin pavarësinë e gjyqtarit kushtetues ndaj çfarëdolloj influence politike gjatë dhe pas

emërimit. Një tjetër parim objektiv që i shtohet të parit është rekrutimi i një korpusi gjyqtarësh

kompetentë, të aftë profesionalisht. Parimi i tretë është rekrutimi i një trupe gjyqtarësh me

përvojë. Parimi i katërt kërkon që Gjykata në përbërje dhe në administrim të jetë e ekuilibruar

dhe legjitime (Gjermania posaçërisht ka si një objektiv të saj të garantojë legjitimitetin

demokratik të përzgjedhjes së gjyqtarëve). Së fundmi, një objektiv i fshehur i procedurës është

edhe përfaqësimi i profesioneve të ndryshme juridiko-profesionale” [CDL-STD (1997)020].

Gjithsesi, duhet shënuar se parimet e elaboruara me këtë rast nga Komisioni i Venecias nuk bien

ndesh dhe nuk përjashtojnë mundësinë që në GjK të ketë edhe përfaqësim politik.

Lidhur me shumicën parlamentare që merr pjesë në procesin e emërimit, Komisioni i Venecias

ka vënë në dukje se “Shumicat e cilësuara synojnë të garantojnë që një marrëveshje e gjerë të

gjendet në Parlament, pasi ato kërkojnë që mazhoranca të kërkojë një kompromis me pakicën.

Për këtë arsye, shumicat e cilësuara normalisht kërkohen në shumë sektorë sensitivë, ku dallohen

zgjedhjet e zyrtarëve të institucioneve shtetërore. Megjithatë ka rrezik që kërkesa për shumicë të

cilësuar të çojë në ngërç, i cili nëse nuk adresohet në kohë dhe mënyrë të përshtatshme, mund të

çojë në paralizë të atij institucioni. Një mekanizëm zhbllokues (anti-deadlock) synon të

eleminojë një ngërç të tillë. Megjithatë, funksioni parësor i mekanizmit zhbllokues është

saktësisht që ai të bëjë të funksionojë procedurën fillestare, duke shtyrë qoftë mazhorancën, qoftë

pakicën të gjejnë një marrëveshje me qëllim shmangien e mekanizmit zhbllokues. Në të vërtetë,

shumicat e cilësuara përforcojnë pozitën e pakicës parlamentare, ndërsa mekanizmi zhbllokues e

korrekton balancën mbrapsh. Kuptohet, këto lloj mekanizmash nuk duhet të veprojnë si një

pengues i arritjes së marrëveshjes për shumicën e cilësuar në instancë të parë. Ai duhet ta asistojë

procesin, duke inkurajuar marrëveshjen nëse mekanizmi zhbllokues është i tillë që nuk

parapëlqehet si nga shumica ashtu edhe nga pakica parlamentare. Për mekanizmin zhbllokues

nuk ka një model unik. Një opsion është përcaktimi i shumicave zbritëse të ndryshme radhazi

sipas raundeve të votimit, por ky mekanizëm ka difektin që shumica mund të mos kërkojë

konsensus në raundin e parë, duke e ditur që në raundet vijuese kandidatit i tyre do të

mbizotërojë. Zgjidhjet e tjera, ndoshta më të preferueshme, përfshijnë përdorimin e metodave

proporcionale të votimit, duke iu drejtuar përfshirjes së aktorëve të ndryshëm institucionalë ose

duke përcaktuar marrëdhënie të reja midis institucioneve shtetërore” [CDL-AD (2013)028].

Komisioni i Venecias ka rekomanduar që, nëse gjyqtarët kushtetues zgjidhen nga Parlamenti,

zgjedhja e tyre duhet të bëhet me 2/3 dhe me një mekanizëm zhbllokues, si dhe që mandati i tyre

të mos jetë i ripërtëritshëm” [CDL-AD(2007)047 §§ 122-123; CDL-AD (2012)024 §§ 35] dhe

[CDL-AD (2013)028]. Në një rast tjetër, Komisioni i Venecias është shprehur se “Një shumicë e

cilësuar duhet të kërkohet tek të gjitha raundet e votimit në zgjedhjen e anëtarëve të GjK” [CDL-

AD (2011)040]. Në aplikimin e këtij standardi, duhet studiuar me kujdes përvoja politike

36

shqiptare në përcaktimin e shumicës sepse nuk duhet harruar që përbërja parlamentare në

Shqipëri ka njohur mazhoranca me shumica të theksuara prej 3/5, siç është edhe

legjislatura aktuale 2013-2017. Kjo nënkupton se shumica e përforcuar prej 3/5, që

Kushtetuta përmban në disa lloj procedurash parlamentare ka dështuar në qëllimin e saj

kryesor, në atë që është përfshirja e domosdoshme e opozitës.

Shpesh është abuzuar në retorikën politike, përgjatë diskutimeve me sfond kushtetues, për

“pjesëmarrjen e opozitës” për “konsensus të gjerë politik” në Parlament, për “neutralitet politik

dhe garanci politike” që jep shumica e cilësuar prej 3/5. Në mënyrë jo korrekte, ëshë deklamuar

se një shumicë numerike si ajo prej 3/5, automatikisht përfshin në mënyrë konsistente edhe

pjesëmarrjen thelbësore të opozicionit parlamentar. Në fakt historia parlamentare shqiptare mbi

raportet numerike në Kuvend, ka treguar se shpesh shumica prej 3/5 nuk garanton në mënyrë të

sinqertë, pjesëmarrjen e opozitës parlamentare dhe herë të tjera ka shtyrë mazhorancat drejt

lëvizjeve diversioniste brenda opozitave, me pasoja të rënda qoftë për legjitimitetin (e munguar)

demokratik të të zgjedhurve sipas këtyre formulave, e ndonjëherë edhe drejt tejkalimeve edhe të

disa limiteve moralo-politike. Nga një analizë krahasuese, me praktikat kushtetuese të vendeve te

tjera europiane, formula rëndom e përdorur e që cilësisht garanton legjitimitet demokratik, apo

“konsensus real politik” është shumica e cilësuar prej 2/3 (rasti i Gjermanisë nuk është i vetmi).

Për këtë arsye, nëse, realisht optohet për formula numerike të shumicave parlamentare, është me

vend, që koncepti bazë juridiko-politik, të jetë ai i “opozitës parlamentare” sic Komisioni i

Venecias ka qartësuar në Raportin “Mbi rolin e opozitës brenda nje parlamenti demokratik”

[CDL-AD(2010)025], teksa e përkufizon atë si: “11. “Opozita” karakterizohet nga fakti që ajo

nuk është në pushtet dhe se ajo i kundërvihet (me më shumë apo më pak forcë) atyre që e mbajnë

atë. Opozicioni parlamentar, në vetvete përbëhet nga parti politike të përfaqësuara në Parlament,

por jo në qeveri. Në shumicën e regjimeve parlamentare, pavarësisht nëse është apo jo

sistematike, qeveria gëzon si rregull një mbështetje të drejtëpërdrejtë të mazhorancës. Çështja e

të drejtave të opozitës parlamentare për pasojë është para së gjithash, ajo e të drejtave të

minorancës politike. Këto të fundit përmbledhin në përgjithësi të drejtat procedurale të

informimit, të përfaqësimit dhe të pjesëmarrjes, të drejtën e shprehjes dhe të drejtën e votës, të

drejtën e paraqitjes së propozimeve të ligjeve dhe propozimeve të tjera, të drejtën e kontrollit mbi

ekzekutivin dhe atë të inspektimit mbi veprimtarinë e tij, e po kështu edhe të drejtën e mbrojtjes

ndaj sjelljes keqtrajtuese/provokative që mazhoranca mund t‟i shkaktojë. Opozita nuk ka

megjithëkëtë pushtetin për të marrë vendime substanciale, të cilat në një regjim demokratik,

merren prej mazhorancave të parlamentit”.

Besimi publik është padyshim thelbësor në autoritetin e Gjykatës Kushtetuese dhe ky besim

duhet të krijohet që në procesin e emërimit të gjyqtarëve kushtetues. Për këtë shkak, merr

rëndësi transparenca e procesit të emërimit, përfshirja e të gjithë spektrit politik

parlamentar si përfaqësuese e diversitetit shoqëror, madje edhe përfshirja e aktorëve të

tjerë institucionalë. Komisioni i Venecias thekson se “Transparenca në kandidim dhe votimi me

37

2/3 në raundin e parë dhe me 3/5 në raundin e dytë garanton transparencën e mirë dhe rrit

besimin e publikut. Ky mekanizëm mund të perfeksionohet më tej” [CDL-AD (2014)033].

“Është e rëndësishme të sigurohet qoftë pavarësia e gjyqtarëve të GjK, por edhe të përfshihen

organe shtetërore dhe forca politike të ndryshme në procesin e emërimit, në mënyrë që gjyqtarët

të mos shihen vetëm si instrumente të njërës ose tjetrës forcë politike. Kjo është arsyeja psh që në

Ligjin Gjerman të GjK parashikohet një procedurë zgjedhjeje me 2/3. Kjo kërkesë është

vendosur për të siguruar edhe marrëveshjen e partive opozitare për çdo kandidat për postin e

gjyqtarit të GjK. Përvoja gjermane është shumë e kënaqshme. Është e këshillueshme që drafti të

përcaktojë përfshirjen e një spektri politik të gjerë të forcave politike në procesin e emërimit”

[CDL-AD (2004)043].

“Sistemi, në bazë të të cilit, të gjithë gjyqtarët zgjidhen nga Parlamenti me propozim të

Presidentit nuk siguron një përbërje të balancuar të GjK, sidomos në rastet kur Presidenti vjen

nga radhët e mazhorancës. Prandaj, me gjasa në këtë rast, të gjithë gjyqtarët e Gjykatës,

favorizojnë mazhorancën. Zgjedhja e të gjithë gjyqtarëve nga Parlamenti kërkon të paktën

shumicë të cilësuar” [CDL-AD (2011)010].

Komisioni i Venecias ka deklaruar gjithashtu se ndërsa modeli "vetëm me Parlament" siguron

legjitimitet të lartë demokratik, emërimi i gjyqtarëve kushtetues nga institucione të ndryshme

shtetërore ka avantazhin e mbrojtjes së emërimit të një pjese të anëtarëve nga aktorët politikë

[CDL-AD (2012)009 § 8] dhe [CDL - AD (2013)028].

Në një sërë dokumentash ndërkombëtarë, që bëjnë fjalë për pavarësinë e sistemit gjyqësor (në të

cilët përfshihet edhe juridiksioni kushtetues), teksa jepen kriteret e seleksionimit dhe karrierës së

gjyqtarëve, parashikohen paralelisht edhe procedurat përkatëse të përzgjedhjes së tyre, si dhe

mekanizmat/aktorët që marrin pjesë në këtë përzgjedhje. Modulimi i këtyre

procedurave/mekanizmave bëhet në sintoni të plotë qoftë me objektivat e ngritjes së GjK, qoftë

me kriteret e përzgjedhjes së gjyqtarëve përkatës. Është mëse e pranueshme pjesëmarrja e

organeve politike (Parlamenti) dhe gjysmë-politike (Presidenti). Kjo për t‟i dhënë kësaj gjykatë

dozën më të lartë e të sinqertë të legjitimitetit demokratik. Porse objektivi i pavarësisë dhe i

profesionalizmit të GjK nga njëra anë, i ndërthurur me kërkesën gjithnjë në rritje të

“depolitizimit” të procedurës së përzgjedhjes nga ana tjetër, duke i dhënë më shumë rëndësi

vlerësimit objektiv të kritereve mbi profesionalizmin, integritetin, zotësinë dhe eficencën etj,

kërkon në mënyrë të domosdoshmë pjesëmarrjen përgjatë kësaj procedure të korpuseve

institucionale të pavarura dhe jopolitike (të tilla mund të jenë KLD ose vetë GjK,) të cilët jo

vetëm administrojnë një pjesë të fazave të procesit (fazat fillestare), por mbi të gjitha vlerësojnë

përmbushjen e këtyre kritereve dhe iu servirin një produkt të gatshëm organeve politike dhe

gjysmë-politike, të cilat në instancë të fundit, nëpërmjet procedurave ndërvepruese dhe

jobllokuese përzgjedhin individët që gëzojnë legjitimitetin më të lartë demokratik [këto

dokumente analizohen më poshtë, në pjesën që trajton çështjen e kritereve seleksionuese].

38

Lidhur me figurën e kryetarit të Gjykatës Kushtetuese, “është e preferueshme që zgjedhja e

Kryetarit, t'i lihet vetë Gjykatës” [CDL-AD (2011)010]. “Fakti që Kryetari i GjK zgjidhet nga

një aktor politik dhe jo nga vetë Gjykata është një fenomen i pranuar gjerësisht. Megjithatë,

zgjedhja e kryetarit nga vetë Gjykata, është natyrisht e preferueshme nga perspektiva e

pavarësisë politike të Gjykatës” [CDL-AD (2008)029].

Duke i aplikuar këto modele dhe standarde ndërkombëtare në kontekstin e problematikave

shqiptare nxirren disa përfundime, mbi bazën e së cilave duhet të realizohen edhe ndryshimet

eventuale kushtetuese apo ligjore. Reforma kushtetuese lidhur me procedurën e zgjedhjes së

anëtarëve të GjK duhet të shpallë si objektiv se ajo synon të identifikojë:

- vlera të demonstruara të kompetencës më të lartë profesionale të anëtarëve;

- përvojë të spikatur në veprimtarinë publike;

- njohje të thellë të veprimtarisë publike;

- përvoja dhe kultura profesionale të diversifikuara;

- integritet moral më të lartë

- aftësi maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në çështje të interesit publik

Arritja e synimeve të tilla, duhet të realizohet nëpërmjet një mekanzimi ndërveprimi

institucional, i cili të përfshijë aktorë institucionalë politikë, gjysmëpoltikë dhe jopolitikë

me qëllim gërshëtimin e komponentit profesional dhe meritokratik nga njëra anë dhe

komponentit publik, për dhënien e legjitimitetit demokratik nga ana tjetër. Një procedurë e tillë

duhet te garantojë:

- transparencën maksimale që në fazat paraprake;

- shtrirje të mjaftueshme në kohë për secilën hallkë të procesit;

- publikim te detajuar për secilën nga vendimmarrjet e ndërmjetme;

- aksesin maksimal dhe jo paragjykues për këdo që mendon se përmbush kriteret;

- administrim të procesit në instancë të parë nga një korpus ekzistues profesionistësh, me

përbërje të diversifikuar dhe jashtë influencës politike, i cili menaxhon:

i. pritjen e aplikimeve;

ii. ekskluzivisht konkurrimin me jetëshkrime, dokumente dhe me intervista;

iii. vlerësimin mbi përmbushjen ose jo të kritereve skualifikuese, si dhe përpilimin e

vlerësimit objektiv (individual dhe krahasimor) ndërmjet kandidatëve që përmbushin kriteret

kualifikuese;

iv. plotësimin e dokumentacionit përkatës për secilën kandidaturë të kualifikuar dhe

përcjellja tek organi propozues.

- në instancë të dytë, propozim të mirë-arsyetuar mbi përzgjedhjen ose jo dhe renditjen përkatëse

të kandidaturave të përzgjedhura sipas një vlerësimi objektiv mbi parametra të integritetit moral,

njohjes së spikatur të veprimtarisë publike, përvojave dhe kulturave profesionale të

diversifikuara, aftësive maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në çështje të

interesit publik, të një numri minimal kandidaturash për secilin post në GjK, nga grupi i

kandidaturave që kanë kaluar fazën e parë.

39

- realizim të seancave dëgjimore publike me kandidaturat e propozuara pa të drejtë skualifikimi

- miratim në çdo rast me shumicë prej 2/3 prej Kuvendit, ose në alternativë, me pjesëmarrje

substanciale të opozitës, i pasuar nga një mekanizëm zhbllokues në rast ngërci.

Po ashtu, duhet të rritet roli i vetë GjK në procesin e zgjedhjes së Kryetarit të saj për ta orientuar

këtë procedurë drejt standardit më të mirë, ku GjK e zgjedh vetë kryetarin e saj, duke siguruar

pavarësi politike të institucionit.

Tek pavarësia individuale duhet të konsiderohet nevoja që gjyqtari të mos i nënshtrohet

influencës politike dhe të jetë i paanshëm. Kjo përkthehet në 4 komponentë: (1) emërimi i

gjyqtarëve të bazohet në kritere objektive dhe të shmangë anshmërinë apo diskriminimin e

kandidatëve; (2) siguria e qëndrimit në detyrë dhe e trajtimit financiar, sipas të cilit kërkohet që

mandati i qëndrimit në detyrë të jetë i përcaktuar në ligj dhe idealisht të mbarojë me daljen e tyre

në pension; t'u garantohet një pagë e përshtatshme dhe kushte pune dinjitoze, ku cdo ndryshim i

tyre të ndodhë vetëm në raste përjashtimore; (3) pushteti vendimmarrës i tyre; dhe (4) rrethi i të

drejtave të gjyqtarëve, i cili mund të kufizohet për disa cështje për shkak të natyrës së detyrës së

tyre. Nuk duhet harruar që procedura miratuese e shumicës së cilësuar ka riskun e krijimit të

ngërçit politik në qëndrueshmërinë e mazhorancës qeverisëse. Për pasojë, në këto raste ka

gjithnjë nevojë për prezantimin e mekanizmave zhbllokues.

2.2. Efektiviteti dhe efiçenca e Gjykatës Kushtetuese

Efektiviteti dhe efiçenca janë elementë bazikë të qënësishëm të performancës së Gjykatës

Kushtetuese. Rregulli i efikasitetit shpreh nevojën që eksplorimi i juridikisonit kushtetues të

konsiderohet si një mjet i mjaftueshëm për arritjen e rezultateve nëpërmjet saj. Ndërsa efiçenca

kërkon që teksa eksplorohet juridiksioni kushtetues, bilanci midis kostove dhe avantazheve të

ketë një diferencë që anon nga avantazhet.

Në Dokumentin Analitik, evidentohen 6 problematikat e mëposhme për efektivitetin dhe

efiçencën (duhet vënë në dukje se në fakt paqartësia mbi këto 2 koncepte ka reflektuar në

paqartësinë e evidentimit të problematikave):

i. GjK jo efektive sepse individi nuk e vë dot në lëvizje përtej procesit të rregullt ligjor;

ii. GjK jo efektive për monitorimin e zvarritjes së ekzekutimit të vendimeve;

iii. Mungon transparenca në mbledhje dhe seleksionim të kandidatëve për GjK;

iv. Vonesë e tejzgjatur në plotësimin e vakancave për shkak të dorëheqjeve;

v. Rregulla të paqarta të funksionimit të procesit të emërimit të GjK dhe të kritereve ligjore

të kandidatëve për objektivitet dhe paanshmëri të vendimmarrësve;

vi. Paqartësi të mandatit kushtetues të gjyqtarit GjK.

40

Për zgjidhjen e këtyre problematikave, në draft-strategji ofrohen dy zgjidhje. E para lidhet me

identifikimin më të saktë të çështjeve që lidhen me juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese, duke

synuar shmangien e saj si shkallë e katërt gjykimi, si dhe qartësimin e legjitimitetit të subjekteve

të kushtëzuara e të pakushtëzuara që iniciojnë çështje për një gjykim kushtetues. Ndërsa zgjidhja

e dytë sugjeron mirëpërcaktimin e rregullave për zhvillimin e procesit të emërimit të gjyqtarëve

kushtetues, duke përfshirë rregullat dhe kriteret për përzgjedhjen e kandidaturave në respektim të

pavarësisë, paanshmërisë dhe parimit të luajalitetit kushtetues.

Në analizë të këtyre problematikave, duhet evidentuar se GjK asnjëherë nuk është futur në

impas për funksionimin e saj (e kuptuar kjo si aftësi vendimmarrëse). Çështjet e së drejtës

së individit për t’iu drejtuar asaj është çështje kryekëput e lidhur me procedurat. Është

çështje zgjedhjeje nëse do i njihet ose jo individit legjitimimi për t‟iu drejtuar GJK në titull

personal, drejtëpërdrejt dhe për një gamë çështjesh edhe substanciale. Ka inkoherencë logjike

shkak-pasojë, midis shpalosjes së kësaj problematike dhe identifikimit të shkaqeve tek: a)

mungesa e një procesi transparent për mbledhjen dhe seleksionimin e kandidaturave për gjyqtarë

në GJK; b) vonesa e tejzgjatur në plotësimin e vendeve vakante të krijuara për shkak të

dorëheqjes së gjyqtarit të GJK-së; c) mungesa e rregullave të qarta, mbi bazën e të cilave të

funksionojë procesi i emërimit të gjyqtarëve të GJK-së, dhe të kritereve ligjore që duhet të

përmbushin kandidatët të dëshmojnë për objektivitet dhe paanshmëri të vendimmarrësve; ç)

paqartësia ekzistuese për çështje që i përkasin mandatit kushtetues.

Në diskutimin mbi efiçencën dhe efikasitetin e GjK duhet evidentuar se Kushtetuta nuk

përcakton në mënyrë të shprehur detyrimin e GjK për të patur një jurisprudencë

konsistente dhe për t'iu referuar në zgjidhjen e çështjeve edhe parimeve të KEDNj, krahas

tekstit kushtetues. Po ashtu, në shtesë të problematikave të Dokumentit Analitik, nuk mund të

anashkalohet se Kushtetuta nuk përcakton në mënyrë të shprehur se e drejta për t'iu

drejtuar GjK për proces të rregullt i takon edhe personave juridikë, si dhe as për raste të

tjera të cenimit të lirive dhe të drejtave themelore të tyre (neni 16 i Kushtetutës parashikon se

personat juridikë kanë liri dhe të drejta themelore).

“Komisioni i Venecias rekomandon shmangien e një zgjidhjeje në të cilën GjK të mund të

veprojë si një "Mbi-Gjykatë e Lartë", duke interferuar në zbatimin e rregullt të ligjit nga gjykatat

e zakonshme dhe se ajo duhet vetëm të shohë cështjet kushtetuese, duke e kufizuar kompetencën

e saj ratione materiae dhe duke shmangur gjithashtu, mbingarkesën e saj” [CDL-AD (2010)039

rev].

“Në mendimin e Komisionit të Venecias, jurisprudenca e GjK duhet të jetë konsistente dhe

bazuar në argumente bindëse, në mënyrë që të pranohet nga populli. Ndryshimet në praktikën e

saj duhet të jenë të mirë-bazuara dhe të shpjeguara në mënyrë që të mos minojnë sigurinë

juridike” [CDL-AD(2010)044]. Në një rast tjetër, ky Komision është shprehur “Neni 68, i cili

41

kërkon GjK të mbajë parasysh parimet e KEDNj është interesant dhe duhet të mirëpritet nga një

pikëpamje europiane” [CDL -AD (2008)030].

“Personat juridikë duhet të kenë të drejtën t'i drejtohen GjK për shkelje të lirive dhe të drejtave

themelore [CDL-AD (2011)040]. GjK i duhet zgjeruar juridiksioni për të zgjidhur konfliktin e

kompetencave lidhur me kompetencat kushtetuese të tyre” [CDL-AD (2014)027].

Në përfundim, lidhur me këto çështje sugjerohet që të plotësohet/zgjerohet rrethi i subjekteve që

legjitimohen për t‟iu drejtuar asaj për çështje të antikushtetutshmërisë së akteve normative, në

mënyrë abstrakte duke ia njohur këtë të drejtë edhe individëve/personave juridikë. Po kështu, të

njihet ky legjitimim edhe për aktet administrative apo çdo sjellje tjetër antikushtetuese. Kushti i

vetëm, duhet të jetë ai sipas të cilit, ky legjitimin duhet të bazohet vetëm për shkelje të të drejtave

dhe lirive themelore të individit. Pra marrëdhënia „individ/person juridik – Gjykatë Kushtetuese‟

duhet të modulohet në procedurë dhe substancë sipas marrëdhënies aktuale „individ – GJEDNJ‟,

kjo edhe për arsye të një lineariteti harmonik dhe një raporti subsidar që ekziston midis GjK dhe

GjEDNj dhe shërbimit që japin ato ndaj individit.

Krahas kësaj, duhet parë mundësia edhe e përcaktimit të parimit të sigurisë juridike shprehimisht

në Kushtetutë.

2.2.1. Kriteret kushtetuese për përzgjedhjen, propozimin dhe cilësitë e kandidatit për anëtar të

Gjykatës Kushtetuese

Lidhur me kriteret e kandidatit për gjyqtar i Gjykatës Kushtetuese, në Dokumentin Analitik,

paraqiten 4 problemet e mëposhtme:

i. I paqartë në Kushtetutë termi "kualifikim i lartë";

ii. Ka nevojë për kritere të larta për përzgjedhjen e gjyqtarëve të GjK;

iii. Procedura për përzgjedhjen e gjyqtarëve nuk është transparente dhe Presidenti nuk

evidenton kandidatët e spikatur;

iv. Kuvendi nuk ka zhvilluar gjithnjë procedura dëgjimore publike dhe votimin e fshehtë.

Këto probleme, sipas draft-Strategjisë, synohet të zgjidhen përmes vendosjes së kritereve të qarta

kualifikuese për të garantuar një përbërje cilësore të Gjykatës Kushtetuese, si dhe përmes

mirëpërcaktimit të rregullave për zhvillimin e procesit të emërimit të gjyqtarëve kushtetues, duke

përfshirë rregullat dhe kriteret për përzgjedhjen e kandidaturave në respektim të pavarësisë,

paanshmërisë dhe parimit të luajalitetit kushtetues.

Lidhur me kriteret e emërimit, duhet pranuar se ngushtimi gjithnjë e më tepër i hapësirës

diskrecionale të Presidentit dhe Kuvendit, njëkohësisht duke vendosur filtra të shumtë, të

larmishëm, të matshëm dhe që tentojnë drejt vlerësimit objektiv të performancës së

42

kandidaturave është një mjet i këshillueshëm. Është i vërtetë fakti se kriteri profesional në

Kushtetutë është i paqartë dhe i pamjaftueshëm.

Komisioni i Venecias i ka kushtuar rëndësi kritereve për përzgjedhjen e gjyqtarëve kushtetues,

duke u ndalur së pari tek prejardhja profesionale e tyre. “Numri i lartë i anëtarëve të GjK i

rekrutuar nga gjyqësori mund t'i shërbejë pavarësisë së Gjykatës. Megjithatë, një numër i lartë

mund të ndikojë në metodat interpretuese të përdorura nga gjykata si interpretim kushtetues dhe

ligjor, që mund të ndryshojë në disa aspekte. Është e këshillueshme që të rritet numri i

profesorëve të së drejtës” [CDL-AD(2004)024]. Në një rast tjetër, ky Komision është shprehur

“Amendamenti parashikon emërimin e gjyqtarit të GjK nga radhët e gjyqtarëve apo prokurorëve

me 12 vjet përvojë. Qëllimi i këtij parashikimi është ndoshta për të rritur nivelin e kualifikimit të

gjyqtarëve kushtetues dhe të paanshmërisë së tyre. Megjithatë, si rrjedhojë, ndoshta vetëm

gjyqtarët ose prokurorët e karrierës do të jenë në gjendje të bëhen gjyqtarë kushtetues. Sërish, kjo

shkon kundër logjikës së një gjykate kushtetuese të specializuar, përbërja e të cilës është e

ndryshme nga ajo e gjyqësorit të zakonshëm” [CDL-AD(2006)006]. Po ashtu lidhur me

vjetërsinë në detyrë, Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Kërkesa për përvojë

profesionale prej 15 vjetësh rrezikon të përjashtojë plotësisht gjyqtarët më të rinj nga Gjykata

Kushtetuese. Kjo mund të jetë shkatërruese, sidomos në një demokraci të re” [CDL-AD

(2008)015]. “Zgjedhja e kandidatëve për pozicionin e gjyqtarit bëhet nëpërmjet konkursit dhe

kjo duhet mirëpritur sepse është në përputhje me praktikat e mira të standardeve ligjore

evropiane dhe ndërkombëtare mbi gjyqësorin” [CDL-AD (2013)014]. “Ky koncept mund të

përfshijë profesorë të së drejtës, gjyqtarë të lartë administrativë ose të juridiksionit të zakonshëm,

avokatë me përvojë të paktën prej 15 vjetësh” [CDL-AD (2014)033].

Në këto kushte, modulimi i kritereve duhet bërë në harmoni të plotë edhe me 2 komponentë

të tjerë (të trajtuar më lart), siç janë (a) procedura e qartë zgjedhëse (elektive) dhe (b)

objektivi që kërkohet të arrihet me anë të konsolidimit të GjK. Rëndësia e këtyre 2

komponentëve është shpjeguar më sipër. Këtu vëmëndja fokusohet tek fakti që mekanizmi i

emërimit të gjyqtarit kushtetues ka natyrë qartësisht elektive, ndërsa objektivi i konsolidimit të

GjK është pavarësia, profesionalizmi dhe legjitimiteti sa më i lartë demokratik.

Kriteret e përzgjedhjes të kandidatëve për anëtarë të GjK, për shkak të rëndësisë së padyshimtë

që mbartin, janë të mirë-elaboruara në një set dokumentesh ndërkombëtarë. Një prej

dokumenteve fillestarë është Rekomandimi Nr. R (94)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të

Evropës, i cili parashikon se përzgjedhja duhet bërë “bazuar në kritere objektive... bazuar në

meritën, duke mbajtur në konsideratë kualifikimet, integritetin, zotësinë dhe efiçencën”. Një

tjetër dokument është Rekomandimi CM/Rec(2010)12, i cili në pikën 44 parashikon se

“Vendimet lidhur me përzgjedhjen dhe karrierën e gjyqtarëve duhet të bëhen bazuar në kritere të

paracaktuara nga ligji ose nga autoriteti kompetent. Një vendim i tillë duhet të bazohet në

meritën, duke mbajtur parasysh kualifikimet, veçoritë dhe aftësitë e kërkuara për të gjykuar

çështjet përmes zbatimit të ligjit, duke respektuar dinjitetin njerëzor”. Ndërsa në pikën 45

43

parashikohet se “Nuk duhet të ketë diskriminim ndaj gjyqtarëve apo kandidatëve për pozicionet

gjyqësore mbi bazat e gjinisë, racës, ngjyrës, gjuhës, besimit fetar, bindjeve politike apo të tjera,

origjinës kombëtare apo shoqërore, përkatësisë në minoritet, pasurisë, aftësive të kufizuara,

lindjes, orientimit seksual apo gjendjeve të tjera. Një kërkesë që një gjyqtar ose kandidat për një

pozicion gjyqësor duhet të jetë me kombësi të shtetit nuk duhet të konsiderohet kriter

diskriminues”.

Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë (CCJE/KKGjE) në opinionin nr. 1/2001, në pikën

17 ka theksuar “Parimet themelore të Kombeve të Bashkuara deklarojnë në paragrafin 13:

„promovimi i gjyqtarëve, aty ky një sistem i tillë ekziston, duhet të bazohet në faktorë objektivë,

sidomos tek aftësia, integriteti dhe përvoja‟. Rekomandimi R(94)12 është gjithashtu i paekuivok:

„të gjitha vendimet lidhur me karrierën profesionale të gjyqtarit duhet të bazohen në kritere

objektive dhe zgjedhja e gjyqtarëve të karrierës duhet të bazohet në merita, duke konsideruar

kualifikimet, integritetin, zotësinë dhe efiçencën’. Po i njëjti Rekomandim bën të qartë që është e

zbatueshme për të gjithë personat që ushtrojnë funksione gjyqësore, duke përfshirë edhe ata që

trajtojnë drejtësinë kushtetuese, penale, civile, tregtare dhe administrative... Prandaj ka një

pranim të përgjithshëm që emërimet duhet të bëhen „mbi meritat‟ bazuar „në kritere objektive‟

dhe që konsideratat politike duhet të jenë të papranueshme”. Në pikën 18 të opinionit 1/2001

parashikohet “problemet qendrore mbeten: (a) dhënia përmbajtje aspiratave të përgjithshme ndaj

emërimit „të bazuar në meritë‟ dhe „objektivitet‟; dhe (b) vënia në të njëjtën linjë të teorisë dhe

realitetit”. Në paragrafin 29 të këtij opinioni saktësohet se “megjithëse përvoja adekuate është një

parakusht relevant për promovimin, CCJE/KKGjE konsideron se vjetërsia në botën moderne nuk

është më përgjithësisht e pranuar si një kriter mbizotërues në promovim”.

Komisioni i Venecias i konfirmon këto rekomandime, duke shtuar se “Është thelbësore që

gjyqtari të ketë një ndjesi drejtësie dhe ndershmërie.... Së fundmi, duke njohur se merita është

kriteri parësor, duhet thënë se edhe diversiteti brenda gjyqësorit do të mundësojë publikun të

besojë dhe të pranojë gjyqësorin si një i tërë. Ndërsa gjyqësori nuk është organ përfaqësues, ai

duhet të jetë i hapur dhe aksesi duhet të sigurohet për të gjithë personat e kualifikuar në të gjitha

sektorët e shoqërisë”.

Rrjeti Evropian i Këshillave Gjyqësorë (ENCJ) në Raportin për Zhvillimin e Standardeve

Minimale Gjyqësore 2010-2011 parashikon se “aftësitë për përzgjedhjen duhet të përfshijnë

veçoritë intelektuale dhe personale të të një cilësie të lartë, si dhe përkushtimin ndaj punës dhe

aftësinë e kandidatit për t‟u shprehur. Kërkesat intelektuale duhet të përfshijnë njohuritë e

përshtatshme ligjore dhe kulturore, aftësitë analitike dhe zotësinë për të marrë vendime në

mënyrë të pavarur. Në shtesë, kandidati duhet të ketë cilësitë e nevojshme personale siç janë

aftësia për të marrë përgjegjësi në përmbushjen e detyrave, si dhe cilësitë e barazisë, pavarësisë,

bindjes, ndjeshmërisë, shoqërizimit, integritetit, palëkundshmërisë dhe aftësisë për të

bashkëpunuar... Teksa zgjedhja e gjyqtarëve duhet të bëhet gjithnjë bazuar mbi meritën, çdokush

i emëruar në një pozicion gjyqësor duhet të jetë me karakter të mirë. Çdo vend duhet të ketë një

44

sistem të projektuar për të kontrolluar që çdokush i zgjedhur për emërim ka karakter të mirë, psh

nuk ka rekorde kriminale, përveç rastit të shkeljeve të vogla të kryera disa vite më parë, ka një

reputacion të mirë e me radhë”.

Përfundimisht, në referencë të këtyre standardeve dhe rekomandimeve ndërkombëtare, mbi

kriteret e emërimit të gjyqtarëve kushtetues, sugjerohen cilësitë e mëposhtme:

1. Shtetësia, që është një kriter formal që siguron lidhjen e natyrshme që duhet të ketë një

zyrtar publik i nivelit të lartë;

2. Integriteti, të cilin kandidati duhet ta ketë të padiskutuar. Integriteti i gjyqtarit është

guri i themelit në një sistem gjyqësor, që i lejon gjyqtarit të mënjanojë influencat e

personaliteteve dhe ato politiko-partiake, si dhe që i jep mundësi atij t‟i bazojë vendimet e tij

vetëm mbi faktet dhe ligjin e zbatueshëm. Për pasojë është imperative që integriteti dhe karakteri

i një kandidati më drejtim të ndershmërisë dhe të vërtetësisë të jenë të paqortueshme. Një individ

me integritet është ai që ka mundësi ndërmjet të tjerave të thotë të vërtetën pa ekzagjerim, të

pranojë përgjegjësinë për gabimet dhe të lërë mënjanë delirin e madhështisë. Elementë të tjerë që

demonstrojnë integritetin janë ndershmëria intelektuale, drejtësia, paanësia, mundësia për të

mënjanuar paragjykimet, bindja ndaj ligjit dhe kurajoja morale. Sjellja e mëparshme personale

dhe profesionale e kandidatit duhet të demonstrojë zbatim konsistent të standarteve të larta etike.

Rekordet disiplinore të kandidatit duhet te konsiderohen gjithashtu. Reputacioni i kandidatit për

vërtetësinë dhe ndershmërinë në trajtimin e konteksteve ekstra-ligjore duhet te konsiderohen

gjithashtu. Pjesëmarrja në shërbime të interesit publik dhe në aktivitete vullnetare (pro bono) i

jep një dimension tjetër kualifikimeve të kandidatit. Shkalla e pjesmarrjes në këto aktivitete

tregon ndërgjegjjen e tij shoqërore dhe vlerësimin që ai ka për të tjerët.

3. Njohuritë dhe aftësitë ligjore. Kandidati duhet të ketë një shkallë të lartë njohurish të

procedurave dhe parimeve ligjore, si dhe të ketë një shkallë të lartë zotësie për t‟i interpretuar

dhe zbatuar ato në situata faktike të veçanta. Njohuria ligjore mund të përkufizohet si familjaritet

me rregullat procedurale dhe parimet ligjore në fuqi. Zotësia ligjore është aftësia intelektuale për

të interpretuar dhe zbatuar parimet ligjore në fuqi situatat faktike konkrete dhe për të komunikuar

qoftë me gojë e qoftë me shkrim arsyet që çojnë në konkluzionin ligjor. Zotësia ligjore përfshin

gjithashtu disa lloj sjelljesh të gjyqtarit, siç janë aftësia për të marrë vendime konçize menjëherë

sapo ai ka mbledhur faktet e nevojshme, aftësia për t‟iu përgjigjur çështjeve në një mënyrë të

arsyeshme dhe pa ekuivok dhe për të kapur shpejt thelbin e çështjeve të paraqitura. Njohuritë dhe

zotësia ligjore nuk janë cilësi statike, por ato përfitohen dhe forcohen nga përvoja dhe procesi

vazhdues i të mësuarit, i përfshirë në ruajtjen dhe ndryshimin e koncepteve nëpërmjet edukimit

dhe studimit. Normalisht nuk duhet të pritet që kandidati të ketë ekspertizë në një fushë të

caktuar. Për më tepër është e rëndësishme të demonstrohet një qëndrim, që tregon gatishmëri për

të mësuar veçori dhe njohuri të reja, të cilat me kalimin e kohës bëhen thelbësore për

performancën e gjyqtarit, si dhe gatishmërinë për të përmirësuar administrimin dhe procedurat

gjyqësore. Po ashtu, edhe pjesëmarrja e kandidatit në forumet arsimore-ligjore vazhduese,

shkrimet dhe dokumentet profesionale të hartuara prej tij, si dhe reputacioni që ai ka tek kolegët

e tij profesionistë dhe gjyqtarët janë të rëndësishme.

45

4. Përvoja profesionale. Kohëzgjatja e ushtrimit të profesionit ligjor që kandidati ka

ushtruar është një kriter i vlefshëm. Kohëzgjatja e përvojës tregon që kandidati ka përmbushur

detyrën në mënyrë të mjaftueshme dhe është përballur me probleme ligjore dhe procesin

gjyqësor. Është e preferueshme që kandidati të ketë patur përvojë në gjykime sepse një përvojë e

tillë përfshin përgatitjen dhe paraqitjen e çështjeve të provës dhe argumentit ligjor në procese

kontradiktore. Megjithatë kjo lloj përvoje duhet të konsiderohet në dritën e natyrës së vendit

vakant gjyqësor. Edhe përvoja të tjera profesionale mund të shyrtohen me kujdes sepse shumë

gjyqtarë përmbushin detyra substanciale që përfshijnë administrimin, zbulimin, ndërmjetësimin

dhe marrëdheniet me publikun. Një praktikant privat që ka zhvilluar një klientelë të madhe, një

mësimdhënës i të drejtës dhe autor librash i suksesshëm në këtë fushë ose një përfaqësues i

suksesshëm koorporatash, i qeverisë apo i interesit publik mund të kenë përvoja, të cilat

kontribuojnë në performancë gjyqsore të suksesshme. Persona të spikatur me këtë lloj

eksperience nuk duhet të skualifikohen vetëm për shkakun se iu mungon përvoja në gjykim.

Konsiderata e rëndësishme është thellësia dhe gjerësia e përvojës profesionale, si dhe aftësia me

të cilën ajo është përmbushur në raport me përvojën profesionale të veçantë të kandidatit.

Kërkimi shkencor, si dhe zhvillimi dhe shprehja e koncepteve ligjore është veçanërisht e

dëshirueshme.

5. Temperanti gjyqësor. Kandidati duhet të ketë temperament gjyqësor, i cili përfshin

standardin e arsyes (common sense), dhembshurinë, vendosmërinë, aftësinë vendimmarëse,

qëndrueshmërinë, modestinë, mendjen e hapur, durimin, taktin dhe mirëkuptimin. Meqënëse

temperamenti gjyqësor kërkon aftësi për t‟u përballur me avokatë, dëshmitarë dhe palë, në

mënyrë të qetë dhe të sjellshme, atëherë dhe gatishmëria për t‟i dëgjuar dhe vlerësuar

këndvështrimet e të gjitha palëve është pjesë e temperamentit gjyqësor. Temperamenti gjyqësor

nënkupton mungesën e arrogancës, padurimit, pompozitetit, arbitraritetit, tiranisë,

paarsyeshmërisë. Është e vështirë dhe shumë subjektive të identifikosh dhe cilësosh drejt masën

e temperamentit por është më e thjeshtë të identifikosh mungesën e tij.

6. Përkushtimi në detyrë. Kandidati duhet të jetë i përkushtuar dhe i përpiktë.

Përkushtimi përkufizohet si një përpjekje e zellshme dhe konstante për të përmbushur diçka që

merret përsipër. Ajo përfshin këto elemente të qëndrueshmërisë, vëmendjes, të konservimit, të

përkujdesjës, këmbënguljes. Ajo nënkupton që kandidati ka zakone të mira pune dhe mendësi

për të vendosur prioritete në raport me rëndësinë e detyrave që duhen përmbushur. Përpikmëria

duhet të njihet si një përplotësues i përkushtimit. Kandidati duhet të jetë i njohur se i respekton

afatet procedurale në punën në gjykim, që i ruan takimet që ka dhe angazhimet e tij. Kandidati

duhet të jetë i njohur edhe që respekton kohën e kolegëve të tjerë, të klientëve dhe gjyqtarëve.

7. Shëndeti fizik dhe mendor. Shëndeti i mirë është një kusht që të jesh i shëndetshëm

në trup dhe në mendje dhe të jesh i çliruar nga dhimbjet apo sëmundjet fizike. Sëmundjet dhe

aftësitë e kufizuara fizike të cilat nuk e pengojnë një person të përmbushë plotësisht detyrat

gjyqësore nuk duhet të jenë një shkak për refuzmin e kandidatit. Shëndeti i mirë përfshin

mungesën e sjelljeve të çuditshme apo me gabime, të cilat do të preknin në mënyrë domethënëse

funksionimin e kandidatit si një gjyqtar i paanshëm dhe i drejtë. Varësia ndaj alkoolit ose

drogave të tjera janë pjesë e shëndetit të mirë dhe duhet të provohet pozitivisht që nuk ekzistojnë.

46

Aftësia për të përballuar stresin në mënyrë efektive është një komponent i shëndetit të mirë

mendor. Mosha gjithashtu, është një komponent që merret në konsideratë në vlerësimin e

shëndetit.

8. Përgjegjësia financiare. Kandidati duhet të jetë financiarisht i përgjegjshëm. Ky kriter

është një nga faktorët që duhet të konsiderohet në përcaktimin e aftësisë së kandidatit për të

shërbyer në mënyrë të përshtatshme. Përfshirja e kandidatit në procedura falimenti ose nëse

kandidati shfaq moskorrektësi në pagimin e taksave dëshmojnë jo përgjegjshmëri.

Përgjegjshmëria financiare tregon vetëdisiplinë dhe aftësinë për të përballuar presionin që mund

të kompromentojë pavarësinë dhe paanëshmërinë.

Me të gjitha pozicionet duhet bërë kujdes me kriterin e vjetërsisë në detyrë sepse ka një risk për

të ricikluar me promovim juristët e diplomuar në kohën e regjimit komunist. Si kriter bazë, duhet

mbajtur në konsideratë që Sh.Magjistraturës ka filluar të diplomojë studentë në vitin 2000.

2.2.2. Mbarimi i mandatit dhe shkarkimi nga detyra

Në Dokumentin Analitik, paraqiten 6 problemet e mëposhtme:

i. Ka paqartësi normash për shkarkimin apo mbarimin e mandatit, kur gjyqtari kryen krim

apo dënohet;

ii. Mungon hipoteza e mbarimit të mandatit kur gjyqtari mungon pa arsye për 6 muaj;

iii. Mungon rregullimi kushtetues për përgjegjësinë disiplinore të GjK;

iv. Koncepti "akte dhe sjellje diskredituese" është i paspecifikuar;

v. Ka varësi administrative të GjK nga Kuvendi për shkak të emërim/shkarkimit;

vi. Përgjegjshmëria nuk sigurohet pasi mungon një organ i pavarur që të vlerësojë dhe të

japë sanksione disiplinore, të ndryshme nga shkarkimi.

Këto probleme, në draft-Strategji parashikohet të adresohen me disa zgjidhje si respektimi i

kohëzgjatjes dhe paprekshmërisë së mandatit kushtetues; rishikimi i dispozitave kushtetuese për

të krijuar modalitete dhe afate të qarta për çështje që kanë të bëjnë me shkarkimin dhe mbarimin

e mandatit të gjyqtarëve; përfshirja edhe e gjyqtarëve kushtetues në sistemin e llogaridhënies dhe

përgjegjshmërisë përmes rregullimit të qartë material dhe procedural të përgjegjësisë disiplinore

të tyre, duke parashikuar që sistemi i përgjegjësisë disiplinore të tyre të jetë nën autoritetin e një

tribunali të posaçëm disiplinor ose nën autoritetin e vetë Gjykatës Kushtetuese.

Në shtesë të problematikave mbi këtë çështje, duhet evidentuar se rregullimi kushtetues për

papajtueshmërinë në nenin 130 të Kushtetutës është i paqartë dhe i pamjaftueshëm. Për

ilustrim, kjo dispozitë pengon përfshirjen e gjyqtarit në mësimdhënie, si dhe në ushtrimin e

aktiviteteve politikëbërëse të sektorit, nëse ai vendos të marrë pjesë në një shoqatë.

47

Komisioni i Venecias ka dhënë disa herë mendim për përgjegjësinë disiplinore të gjyqtarëve

kushtetues. Kështu, ai është shprehur se “Rregullat për përgjegjësinë disiplinore dhe shkarkimin

e gjyqtarëve duhet të përfshijnë një votë të detyrueshme të vetë Gjykatës. Çdo rregull për

shkarkimin e gjyqtarëve apo të kryetarit të Gjykatës duhet të jetë shumë i kufizuar” [CDL-STD

(1997)020]. “Rregullat e papajtueshmërisë së gjyqtarit duhet të jenë shumë strikte me qëllim që

gjyqtari të përjashtohet nga një influencë që mund të krijohet nga një aktivitet tij jashtë gjyqësor”

[CDL-STD (1997)020]. “Parimi i ligjshmërisë kërkon që kushtet për një sanksion kaq të rëndë

sic është shkarkimi të specifikohen në një mënyrë shumë të detajuar dhe të saktë, pa i dhënë

diskrecion shumë të gjerë Parlamentit” [CDL-AD (2014)033].”

Në përfundim mbi këtë çështje, sugjerohet se në nivel kushtetues duhen saktësuar konceptet e

shkarkimit nga detyra dhe të lirimit nga detyra. Po ashtu, duhet të parashikohet edhe lejimi i

shkarkimit nga detyra i gjyqtarit kushtetues, kur ai procedohet për një krim të dukshëm, ndonëse

vendimi gjyqësor i fajësisë, ende nuk ka marrë formë të prerë. Lidhur me procedurën, në

kontekstin politik shqiptar, merr rëndësi të dorës së parë, që procesi disiplinor t'i mbetet me

vendim përcaktues vetë Gjykatës Kushtetuese.

2.2.3. Dorëheqja e gjyqtarit dhe qëndrimi në detyrë tej mandatit

Në Dokumentin Analitik, janë prezantuar 4 probleme mbi këto 2 institute:

i. Dëmtohet legjitimiteti për shkak të qëndrimit të gjyqtarit në detyrë deri në zëvendësimin

e tij;

ii. Mungojnë afatet për zëvendësimin;

iii. Cenohet pavarësia dhe paanshmëria për shkak të qëndrimit të tejzgjatur;

iv. Anëtari zëvendësues ka vetëm pjesën e mbetur të mandatit.

Në draft-Strategji, këto probleme propozohet të zgjidhen përmes garantimit të funksionimit

kolegjial të GJK-së dhe shmangien e qëndrimit të tejzgjatur në detyrë për të ruajtur parimet

kushtetuese të pavarësisë dhe paanshmërisë së GJK-së; si dhe përmes rishikimit të dispozitave

kushtetuese për të krijuar modalitete dhe afate të qarta për çështje që kanë të bëjnë me

shkarkimin dhe mbarimin e mandatit të gjyqtarëve.

Komisioni i Venecias është shprehur shumë herë për këtë çështje, duke mbajtur të njëjtën linjë.

“Mandati i gjyqtarit kushtetues duhet të zgjatet deri në emërimin formal të gjyqtarit tjetër me

qëllim që të garantohet funksionimi normal i GjK, për të mos e cuar atë në ngecie. Zgjatja e

mandatit dhe vendosja e afateve për procedurën e emërimit të gjyqtarit të ri (afate paraprake të

emërimit apo afate të mëpasme në situata të papritura) janë të mirëpritura” [CDL-AD

(2009)042].

Në përfundim, mbi këtë çështje sugjerohet që të mos ndryshojë rregulli për zgjatjen e mandatit të

gjyqtarit kushtetues deri në zëvendësimin e tij. Për të shmangur zgjatjen e paarsyeshme të

48

mandatit, sugjerohet të caktohen afate dhe të prezantohet një mekanizëm zhbllokues në rastet kur

Parlamenti dështon për një kohë të gjatë të emërojë zëvendësuesin e gjyqtarit kushtetues.

2.2.4. Rotacioni

Në Dokumentin Analitik përshkruhet se rotacioni ka dështuar të zbatohet në praktikë. Ky

problem nuk adresohet në draft-Strategji me ndonjë zgjidhje.

Rotacioni është një institut që i shërben freskimit të Gjykatës Kushtetuese për të zbehur

influencat politike të mazhorancave parlamentare paraardhëse. Zgjidhja e këtij problemi duhet të

vijë nëpërmjet saktësimit të procedurave për mandatin e gjyqtarit kushtetues, caktimit të afatit të

procedurave ripërtëritëse, prezantimit të mekanizmit përzgjedhës të gjyqtarëve kushtetues të

shoqëruar me një mekanizëm të përshtatshëm zhbllokues.

2.3. Pavarësia dhe efektiviteti i Gjykatë së Lartë

2.3.1. Kriteret kushtetuese dhe ligjore për përzgjedhjen, propozimin dhe cilësitë e kandidatit

për anëtarë të Gjykatës së Lartë

Në Dokumentin Analitik paraqitet si problem mungesa e kritereve të detajuara në nenin 136, si

dhe mungesa e harmonisë midis kritereve kushtetuese për gjyqtarin e lartë (neni 136) dhe

kritereve kushtetuese për gjyqtarin kushtetues (neni 125/2).

Reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të orientohet drejt shndërrimit të saj në një gjykatë karriere,

jashtë influencave politike. Sot nevojitet një ndarje e qartë midis Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës

Kushtetuese, që padyshim ndikon edhe në ndarjen e kritereve për emërimin e gjyqtarëve në këto

gjykata – çka hedh poshtë nevojën për harmonizimin e kritereve kushtetuese të emërimit të tyre.

Meqënëse flitet për gjyqtarë në të dyja rastet, në nivel kushtetues këshillohet që harmozimi të

shtrihet vetëm në nivel parimor të pavarësisë, profesionalizmit dhe integritetit të lartë. Reformimi

i Gjykatës së Lartë në gjykatë karriere nënkupton rekrutimin e antarëve vetëm nga rradhët e

gjyqtarëve të shkallëve më të ulta. Për këtë shkak, detajet mbi kriteret për emërimin e gjyqtarit të

lartë duhet të jenë pjesë e strategjisë për Sistemin Gjyqësor.

2.3.2. Përfundimi i mandatit të gjyqtarit të Gjykatës së Lartë

Në Dokumentin Analitik, paraqiten 10 problemet e mëposhtme:

i. Ka paqartësi normash për shkarkimin apo mbarimin e mandatit, kur gjyqtari kryen krim

apo dënohet;

ii. Mungon hipoteza e mbarimit të mandatit kur gjyqtari mungon pa arsye për 6 muaj;

iii. Mungon rregullimi kushtetues për përgjegjësinë disiplinore të GjL;

iv. Koncepti "akte dhe sjellje diskredituese" është i paspecifikuar;

49

v. Ka varësi administrative të GjL nga Kuvendi për shkak të emërim/shkarkimit;

vi. Përgjegjshmëria nuk sigurohet pasi mungon një organ i pavarur që të vlerësojë dhe të

japë sanksione disiplinore, të ndryshme nga shkarkimi;

vii. Dëmtohet legjitimiteti për shkak të qëndrimit të gjyqtarit në detyrë deri në zëvendësimin

e tij;

viii. Mungojnë afatet për zëvendësimin e gjyqtarit;

ix. Cenohet pavarësia dhe paanshmëria për shkak të qëndrimit të tejzgjatur të gjyqtarit;

x. Anëtari zëvendësues ka vetëm pjesën e mbetur të mandatit.

Për adresimin e këtyre problemeve, draft-Strategjia ofron si zgjidhje krijimin e një organi të

posaçëm kushtetues me përgjegjësi të qarta dhe mjete të përshtatshme për shqyrtimin dhe

ndëshkimin e shkeljeve disiplinore të anëtarëve të Gjykatës së Lartë.

Reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të orientohet drejt shndërrimit të saj në një gjykatë karriere,

jashtë influencave politike. Për këtë shkak, detajet mbi reformimin e përgjegjësisë disiplinore

dhe të mbarimit të mandatit duhet të jenë pjesë e strategjisë për Sistemin Gjyqësor.

2.3.3. Juridiksioni rishikues dhe fillestar i Gjykatës së Lartë

Në Dokumentin Analitik paraqiten 3 probleme:

i. Të sqarohet pozicioni i GjL si gjykatë ligji dhe jo si gjykatë fakti;

ii. GjL ka kapërcyer kompetencën rishikuese dhe ka marrë rolin e gjykatave të themelit;

iii. Kompetenca fillestare e GjL është problem sepse funksionarët që gjykohen prej saj,

mund të kenë marrë pjesë në procesin e emërimit;

Në draft-Strategji përcaktohet që këto problematika të zgjidhen përmes shndërrimit të Gjykatës

së Lartë në një gjykatë ligji që ka si detyra kryesore ose ekskluzive: i) garantimin e interpretimit

uniform të ligjit me anë të procesit të unifikimit të praktikës gjyqësore; dhe ii) garantimin e

kohëzgjatjes së arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.

Përgjithësisht problemet lidhen me efektivitetin e Gjykatës së Lartë, të cilat janë pjesë e

diskutimit mbi Pushtetin Gjyqësor. Reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të orientohet drejt

shndërrimit të saj në një gjykatë karriere, jashtë influencave politike. Shndërrimi i saj në një

gjykatë ligji dhe forcimi i veprimtarisë së saj për unifikimin e praktikës gjyqësore është një

zgjidhje që duhet përkrahur. Është e paqartë zgjidhja strategjike e propozuar, sipas të cilës

Gjykata e Lartë do të garantojë kohëzgjatjen e arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.

Në fakt, Gjykata e Lartë duhet të vigjëlojë mbi të gjitha standardet e procesit të rregullt ligjor.

Nga ana tjetër, lidhur me problematikën për juridiksionin fillestar të funksionarëve të lartë duhet

thënë se shkaku “sepse funksionarët që gjykohen prej saj, mund të kenë marrë pjesë në procesin

e emërimit të gjyqtarëve të lartë” bie, me shndërrimin e GjL në gjykatë karriere. Mund të

50

vlerësohet mundësia për heqjen e juridiksionit fillestar të GjL për këto lloj çështjesh, por këtu

duhen evidentuar dy çështje. Çështja e parë tregon shkakun pse duhet hequr ky juridiksion

fillestar dhe lidhet me procesin e rregullt, që duhet të gëzojë një funksionar i tillë, që gjen

shprehjen e vet më energjike tek e drejta për t‟u ankuar tek një gjykatë më e lartë. Nga ana tjetër,

heqja e juridiksionit fillestar të GjL për këto çështje penale mbart riskun e mënyrës se si këto

çështje do të përballohen nga gjykatat më të ulëta për shkak të presionit të lartë mediatik dhe

politik që këto lloj çështjesh kanë. Për pasojë, vlerësohet se kalimi i këtyre lloj çështjeve tek

gjykata më të ulëta se GjL në rang kërkon domosdoshmërisht garanci të forta për depolitizimin e

sistemit gjyqësor, profesionalizmin dhe integritetin e tij për të përballuar këto çështje të profilit të

lartë.

2.4. Pavarësia, paanshmëria dhe transparenca e Këshillit të Lartë të Drejtësisë

2.4.1. Përbërja e Këshillit të Lartë të Drejtësisë

Në Dokumentin Analitik, paraqiten 8 probleme:

i. Anëtarët e KLD-së që vijnë nga gjyqësori nuk shmangin konfliktin e interesit;

ii. Qenia në shumicë e anëtarëve nga gjyqësori dëmton efiçencën, pasi ata nuk punojnë me

kohë të plotë;

iii. Neni 147 i Kushtetutës nuk parashikon asnjë kriter për anëtarët që zgjedh Kuvendi;

iv. Shumica minimale me 36 vota për zgjedhjen e anëtarëve nuk garanton pavarësinë;

v. Zgjedhja e anëtarit vetëm me vota të mazhorancës, duke anashkaluar rolin e pakicës

parlamentare, dëmton pavarësinë;

vi. Zgjedhja e zëvendëskryetarit nga radhët e anëtarëve të Kuvendit vë në dyshim

pavarësinë;

vii. Kryesimi nga Presidenti dhe roli tepër aktivist i tij duhet parë lidhur ngushtë me

funksionet kushtetuese të tij në raport me gjyqësorin;

viii. Zëvendësimi nga Presidenti i zëvendëskryetarit duhet parë lidhur ngushtë me funksionet

kushtetuese të tij në raport me gjyqësorin.

Për zgjidhjen e këtyre problemeve, në draft-Strategji është parashikuar që normat kushtetuese që

rregullojnë përbërjen, mënyrën e emërimit të anëtarëve, përgjegjësitë dhe mënyrën e

funksionimit të KLD-së lipset të rishikohen, në mënyrë që të garantohet pavarësia,

përgjegjshmëria, cilësia e përbërjes dhe efiçienca e këtij organi të rëndësishëm kushtetues dhe

përmes tij mirëqeverisja dhe pavarësia e gjyqësorit, si dhe statusi dhe paanësia e gjyqtarëve.

Nuk paraqet inkoherencë problematika dhe rrugët e zgjidhjes për çështjen e angazhimit me kohë

të plotë të anëtarëve të KLD të ardhur nga Gjyqësori. Është e këshillueshme që anëtarët e

KLD të ardhur nga Gjyqësori të mos kenë kufizime kohore përsa i përket angazhimit në

KLD. Është problematike në tërësi çështja e zgjedhjes se anëtarëve të KLD prej Kuvendit.

51

Është problematik konkluzioni i arritur, sipas të cilit anëtarët e ardhur nga gjyqësori nuk

krijojnë garanci për shmangien e konfliktit të interesit. Nuk jepet asnjë rast konkret në

mbështetje të këtij përfundimi. Po kështu, nuk saktësohet nocioni i “konfliktit të interesit” për

këta anëtarë. Nuk sqarohet mirë, porse duket se me “konflikt interesi” kuptohet fakti se anëtarët e

KLD të ardhur nga gjyqësori, duhet të jenë njëkohësisht edhe “të paanshëm” në kryejen e detyrës

edhe “mbrojtës” të komunitetit të gjyqtarëve. Një konceptim i tillë i “konfliktit të interesit” është

i gabuar. Anëtarëve të KLD, të ardhur prej gjyqësorit, në atë mënyrë sesi është konceptuar KLD

në Kushtetutë iu kërkohet pikërisht kjo: të mbrojnë interesat e komunitetit të gjyqtarëve. Vetë

KLD, është kompozuar me pjesëmarrje të fortë, të “komunitetit të gjyqtarëve” (anëtarët përkatës

janë gjyqtarë aktivë dhe të zgjedhur drejtpërdrejt nga asambleja e gjyqtarëve), të qeverisë

(anëtari i saj, ministri i drejtësisë është pjesëmarrës in prima persona në mbledhjen dhe

veprimtarinë në KLD, madje është i ngarkuar me kompetenca shtesë krahasuar me të tjerët), nga

Parlamenti (përfaqësuesit e tij zgjidhen drejtëpërdrejt me shumicë të thjeshtë, e po kështu

Kuvendi ka kompetencë edhe në përzgjedhjen edhe të Kryetarit të Gjykatës së Lartë, i cili është

anëtar ex officio, apo edhe tek zgjedhja e Presidentit, i cili është kryetar). Kushtetuta pra ka

ndjekur logjikën, sipas së cilës kompozimi i KLD si organ që përmbledh përfaqësues “të linjës së

parë” të secilit pushtet, dhe mekanizmi i balancimit midis këtyre flukseve do të garantonte

ruajtjen e interesit ligjor dhe atij publik. Nën këtë logjikë është mëse i shpjegueshëm interesi i

fortë që kanë anëtarët e gjyqësorit në KLD, për të mbrojtur të ngjashmit e vet apo edhe

zgjedhësit e tyre. Kushtetuta këtë ka dashur të promovojë. Kjo për pasojë të kundërbalancimit të

pjesëmarrjes së fortë të organeve politike (parlament, qeveri) në KLD. Për këtë arsye, është mëse

e legjitimuar që sjellja e gjyqtarëve të jetë në mbrojtje të komunitetit të gjyqtarëve. Pra,

Kushtetuta teksa ka krijuar KLD si kompozim përfaqësuesish, ka besuar se balancimet e

brendshme midis këtyre flukseve mund të konvergojnë tek mbrojtja e ligjshmërisë dhe interesit

publik. Kushtetuta nuk ka qenë e orientuar drejt krijimit të kushteve të pavarësisë dhe

paanshmërisë individuale të secilit anëtar të KLD. Në këtë kuptim, mund të thuhet se grupi i

përfaqësuesve të gjyqësorit, qeverisë apo mazhorancës parlamentare janë të prirur të mbrojnë

interesat e përfaqësuesve të tyre. Duke qenë se fluksi më i madh nga ana sasiore është ai i

përfaqësuesve të gjyqësorit, pa të drejtë, vendimmarrja në total e KLD i faturohet kësaj

“shumice vendimmarrëse” që vepron në bllok. Në fakt, duhet sqaruar se është i

pambështetur opinioni, sipas të cilit kjo vendimmarrje është e gabuar apo jo korrekte.

Procedura në KLD është e tillë që shumica dërrmuese e veprimtarisë vihet në lëvizje prej MD, i

cili nga ana e tij është përfaqësues i qeverisë. Një fakt publik është i vërtetë: përfaqësuesi i

qeverisë (MD) është ankuar shpesh për shkelje ligji prej anëtarësisë tjetër të KLD (kryesisht

gjyqtarët), porse kjo nuk do të thotë në çdo rast se difekti qëndron tek këta të fundit). Me shumë

gjasë, difekte mund të prezantojë edhe sjellja e përfaqësuesit të qeverisë, por në dokument nuk

është analizuar aspak qasja apo sjellja e këtij anëtari të KLD!

Gjithsesi, ngelet si problem njëfarë fryme koorporativizmi brenda KLD. Në fakt

predominanca e anëtarëve të zgjedhur nga asambleja e gjyqtarëve është një kusht i

52

panegociueshëm, në mënyrë që KLD të konsiderohet si organ jashtë influencës politike në

përgjithësi apo influencës së pushteteve të tjera. Kjo shumicë e zgjedhur nëpërmjet procedurave

dhe raporteve siç janë tashmë në Kushtetutë, mbart edhe potencialin e krijimit të

“koorprativizmit gjyqësor”. Për këtë arsye, zgjidhja duhet gjetur tek ruajtja e asaj pjese të

domosdoshme tek predominanca e gjyqtarëve (apo e të zgjedhurve prej asamblesë së

gjyqtarëve) nga njëra anë dhe shmangia e frymës së koorprativizmit nga ana tjetër.

Është parë si problematike edhe zgjedhja e anëtarëve përfaqësues të Kuvendit. Si difekt është

gjetur formula e shumicës së thjeshtë. Kjo shumicë bën të mundur që përfaqësuesit e Kuvendit,

të mos jenë asnjëherë përfaqësues të institucionit, por të jenë përfaqësues të mazhorancës politike

të momentit. Ky është një problem në fakt; pra politizimi ekstrem i përfaqësuesve të

Kuvendit. Është gjetur si zgjidhje kalimi në formulën e shumicës së cilësuar. Në fakt, kjo

shumicë e cilësuar, paraqet të gjithë problematikën siç paraqiste formula e zgjedhjes së

Presidentit (me shumicë të cilësuar), ku në një përbërje normale të Kuvendit rrezikohet presioni i

papërshtatshëm me bllokim i pakicës parlamentare ndaj shumicës. Në fakt, nëse kërkohet të

gjenden përfaqësues të Kuvendit, të cilët të mos kenë si priroritet të parë interesin politik të

mazhorancës që i zgjedh (e thjeshtë ose e cilësuar), atëherë, ashtu siç mund të bëhet për

gjyqtarët, pra që atyre t’iu zbuten lidhjet e forta të interesit me grupin që i zgjedh, e njëjta

formulë simetrikisht duhet aplikuar edhe për përfaqësuesit e Kuvendit. Këtu mund të zërë

vend diskutimi mbi llojin e mandatit që një anëtar i tillë merr nga organi i emërtesës, nëse

është mandat detyrues apo nëse bëhet fjalë për të vepruar me mandatin e ekspertit të

pavarur, pas zgjedhjes së tij. Një analizë e tillë në fakt nuk është bërë. Analiza fokusohet

vetëm në zbutjen e dozës së autonomisë së përfaqësuesve të gjyqësorit (nëpërmjet angazhimit me

kohë të plotë në KLD, nëpërmjet shkëputjes së punës si gjyqtar etj), porse nuk është kërkuar e

njëjta gjë edhe për përfaqësuesit e Kuvendit. Kjo është një inkoherencë e qartë dhe standard i

dyfishtë i përdorur në Analizë. Po kështu nuk jepet asnjë lloj shpjegimi, për konceptin “rol tepër

aktivist” i Presidentit në krye të KLD-së.

Në përmbledhje të këtij diskutimi, duhen evidentuar disa probleme shtesë në rrafshin kushtetues

mbi KLD. Kështu, Kushtetuta nuk përmban përcaktime të sakta mbi rrethin e përgjegjësive

të KLD për të siguruar pavarësinë, përgjegjshmërinë dhe efikasitetin e gjyqësorit, si dhe të

gjyqtarëve individualë.

Nga ana tjetër, shqetësimi mbi shumicën e anëtarëve të KLD-së të ardhur nga gjyqësori ka si

kundërbalancë shqetësimin se qënia në shumicë e anëtarëve jo gjyqtarë cenon pavarësinë e

gjyqësorit. Lidhur me zgjedhjen e anëtarëve jo-gjyqtarë nga Kuvendi, duhet saktësuar se

problemi i zgjedhjes së tyre me shumicë të thjeshtë tejkalon çështjen e numrave të

shumicës në Kuvend sepse kërkon pjesëmarrje aktive të domosdoshme të opozitës. Këtu

është vendi të përsëritet nevoja për studimin e kujdesshëm të përvojës politike shqiptare në

përcaktimin e shumicës së përforcuar parlamentare sepse nuk duhet harruar që përbërja

parlamentare në Shqipëri ka njohur mazhoranca me shumica të theksuara prej 3/5, siç është edhe

53

legjislatura aktuale 2013-2017. Kjo nënkupton se shumica e përforcuar prej 3/5, që Kushtetuta

përmban në disa lloj procedurash parlamentare ka dështuar në qëllimin e saj kryesor, në atë që

është përfshirja e domosdoshme e opozitës.

Një problem tjetër që duhet të adresohet nga reforma kushtetuese e KLD-së lidhet me statusin e

anëtarit të KLD (privilegjet dhe shpërblimi), që nuk janë në nivelin e duhur për të

garantuar pavarësinë, paanësinë dhe efektivitetin profesional të tij. Po ashtu ndalimi

"rizgjedhje e menjëhershme" e anëtarit të KLD-së është i paqartë dhe nuk siguron

eleminimin e influencave të papërshtatshme ndaj anëtarit të KLD-së.

Duhet pranuar që në KLD ka frymë korporativiste, apo siç njihet ndryshe klientelizëm (në

anglisht cronyism), që është përkrahja e miqve dhe e shokëve në pozicione pushteti, pa

konsideruar cilësitë e tyre. Po ashtu, duhet pranuar që KLD nuk është efektive në nivelin e

dëshiruar pasi anëtarët e saj, gjyqtarë dhe jo-gjyqtarë nuk janë me kohë të plotë.

Problemi më i vështirë në KLD është politizimi i papërshtatshëm i saj. Në këtë problem ka

ndikuar zgjedhja e anëtarëve jo gjyqtarë vetëm nga Kuvendi. Zgjedhja e anëtarëve jo

gjyqtarë nga Kuvendi pa pjesëmarrjen aktive të domosdoshme të pakicës ka krijuar klientelizëm

politik në KLD. Nga ana tjetër, në KLD ka pjesëmarrje të fortë politike sepse janë 3 anëtarë nga

Kuvendi, Ministri i Drejtësisë, Kryetari i GjL (që zgjidhet nga Kuvendi) dhe Presidenti që

zgjidhet nga Kuvendi. Po ashtu, shkarkimi i anëtarëve të zgjedhur nga Kuvendi prej vetë

Kuvendit ka krijuar varësi politike të papërshtatshme të këtyre anëtarëve. Për më tepër,

marrëdhëniet e punësimit të anëtarit jo gjyqtar me organe të nivelit politik apo të administratës së

Kuvendit apo Qeverisë, duke përfshirë edhe interesat private, ka krijuar dyshime të forta ndaj

pavarësisë dhe paanësisë së këtyre anëtarëve.

Përfundimisht, për zgjidhjen e këtyre problematikave hedhin dritë një set aktesh ndërkombëtare.

Modelimi i ndryshimeve kushtetuese/ligjore duhet të bëhet sipas standarteve të mirëelaboruara

ndërkombëtare si më poshtë:

Kështu, Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë (KKGjE/CCJE), në opinionin nr. 10/2007

shprehet se “Këshilli Gjyqësor ekziston të garantojë qoftë pavarësinë e sistemit gjyqësor, qoftë

pavarësinë individuale të gjyqtarëve [§ 8]. Këshilli duhet të nxisë eficencën dhe cilësinë e

drejtësisë, duke ndihmuar që të përmbushet plotësisht neni 6 i KEDNj, si dhe të forcojë besimin

publik tek sistemi i drejtësisë. Këshilli ka detyrën të krijojë mjetet e nevojshme për të vlerësuar

sistemin e drejtësisë, për të raportuar për gjendjen e shërbimeve, si dhe për t'i kërkuar

autoriteteve përkatëse të ndërmarrijn hapat e nevojshme për të përmirësuar administrimin e

drejtësisë [§ 10]. Në Kushtetutë duhet të përcaktohet jo vetëm ngritja e Këshillit, por të

përcaktohet edhe rrethi i funksioneve, sektorët nga të cilët vijnë anëtarët e tij, si dhe kriteret dhe

procedura e përzgjedhjes së tyre [§ 11]. Këshilli duhet të mishërojë qeverisjen e pushtetit

gjyqësor, duke i krijuar kushte gjyqtarëve për të ushtruar funksionet jashtë çdo kontrolli nga

54

ekzekutivi, legjislativi dhe cdo presion i papërshtatshëm nga brenda gjyqësorit [§ 12]. Këshilli

është i detyruar të garantojë nga çdo presion i jashtëm ose paragjykim i natyrës politike,

ideologjike ose kulturore, lirinë e pakufizuar të gjyqtarëve për të zgjidhur çështjet në mënyrë të

paanshme, bazuar në ndërgjegjen e tyre mbi interpretimin e fakteve dhe në përputhje me të

drejtën [§ 14]. Volumi i kompetencave, përmbushja efektive e tyre dhe dimensionet e sistemit

gjyqësor duhet të përcaktojnë edhe numrin e anëtarësisë së Këshillit [§ 34]. Kompetencat duhet

të përfshijnë: (i) përzgjedhjen dhe emërimin e gjyqtarëve; (ii) promovimin e gjyqtarëve; (iii)

vlerësimin e gjyqtarëve; (iv) çështjet disiplinore dhe etike; (v) trajnimin e gjyqtarëve; (vi)

kontrollin dhe administrimin e buxhetit; (vii) administrimin dhe menaxhimin e gjykatave; (viii)

mbrojtjen e imazhit të gjyqtarit; (ix) dhënien e mendimit organeve të tjera të pushtetit; (x)

bashkëpunimin me trupa të tjerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë; (xi) përgjegjësinë ndaj publikut

për transparencën, llogaridhënien dhe raportimin [§ 42]. Detyrat duhet të përcaktohen në

Kushtetutë me qëllim shmangien e presionit të jashtëm apo të brendshëm, madje edhe fajësimin

e Këshillit për problemet që mund të ngrihen [§ 44].

Kjo temë është marrë në analizë edhe nga Rrjeti Evropian i Këshillave Gjyqësorë, i cili ka

përgatitur një Raport për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011. Në § 3.1 të këtij Raporti, shtohen edhe

kompetencat për menaxhimin e burimeve financiare për administrimin e drejtësisë, si dhe

shqyrtimi i ankesave për gjyqtarët dhe gjykatat. Po aty, përcaktohet se Këshilli duhet të hartojë

një Raport Vjetor për gjendjen e sistemit gjyqësor dhe mbi veprimtarinë e tij, për t'ia prezantuar

komisionit përkatës të sistemit parlamentar [§ 6.2].

Raporti Vjetor është një indikator që rregullon përgjegjshmërinë e Këshillit, i cili i është

paraqitur për mendim edhe Komisionit të Venecias. Ky Komision është shprehur se “Detyrimi i

Këshillit për të paraqitur një raport vjetor në Parlament duhet mirëpritur. Informacioni që i

sigurohet publikut ndihmon edhe në transparencën e punës së Këshillit. Në mënyrë të dukshme

ai i lejon publikut të shohë se ka edhe sanksione ndaj gjyqtarëve që bëjnë shkelje displinore etj”

[CDL-AD (2008)004 dhe CDL-AD (2014)008]. Megjithatë Raporti Vjetor nuk duhet të

transformohet në një llogaridhënie formale të Këshillit ndaj Parlamentit, ku vlerësimi negativ të

jetë shkak për shkarkimin e ndonjë anëtari [CDL-AD(2014)008 dhe CDL-Ad(2008)006].

Lidhur me përbërjen e Këshillit, KKGjE/CCJE në opinionin nr. 10/2007 shprehet se “Këshilli

mund të përbëhet ose vetëm prej gjyqtarëve ose miks (gjyqtarë dhe jo-gjyqtarë). Në të dyja

rastet, perceptimi i interesit vetjak, i vetëmbrojtjes dhe i klientelizmit duhet të shmangen [§ 16].

Kur Këshilli ka përbërje mikse në mënyrë që të parandalohet çdo manipulim ose presion i

papërshtatshëm, mazhoranca substanciale e anëtarësisë duhet të jetë me gjyqtarë të zgjedhur nga

kolegët e tyre [§ 18]. Gjithsesi, edhe kur përbërja është mikse, funksionimi i Këshillit nuk duhet

të tolerojë aspak ndërhyrjen e mazhorancave parlamentare dhe presionin nga ekzekutivi; ai duhet

të jetë i lirë nga çdo nënshtrim i konsideratave politiko-partiake në mënyrë që të sigurojë vlerat e

parimeve themelore të drejtësisë [§ 19]. Kur Këshilli është me përbërje mikse, disa prej detyrave

duhet t'i lihen Këshillit të vendosë vetëm me anëtarët gjyqtarë [§ 20]. Është e këshillueshme, që

55

për të ruajtur vazhdimësinë e veprimtarisë së Këshillit, anëtarët të mos zëvendësohen të gjithë në

të njëjtën kohë [§ 35]. Këshilli duhet të ketë një anëtarësi me bazë të gjerë anëtarësie, e cila

përfshin një mazhorancë të gjyqtarëve, të cilët duhet të jenë të paktën më shumë se 50 %”. Edhe

ENCJ, në Raportin për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011, § 2.1 konfirmon nevojën për shumicën

nga radhët e gjyqtarëve. Shumica e anëtarësisë të jetë gjyqtarë është edhe rekomandim i

Komisionit të Venecias [CDL-AD (2010)004 dhe CDL-AD (2013)018].

Lidhur me kriteret e zgjedhjes së anëtarëve të Këshillit, CCJE/KKGjE, në opinionin nr. 10/2007

shprehet se “Anëtarët e Këshillit duhet të zgjidhen bazuar në kriteret e aftësisë profesionale,

përvojës, njohurive të jetës gjyqësore, aftësive për të diskutuar dhe kulturës së pavarësisë [§ 21].

Anëtarët jo-gjyqtarë duhet të zgjidhen ndërmjet juristëve të spikatur, profesorëve të së drejtës me

një masë përvoje në shërbimin profesional ose qytetarë me një status të njohur [§ 22]. Anëtarët e

Këshillit nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të jenë deputetë, anëtarë të

Qeverisë apo të administratës. Në këtë kuptim, asnjë Ministër nuk mund të jetë anëtar i Këshillit.

Presidenti nuk mund të jetë anëtar i Këshillit, nëse është edhe në krye të qeverisë (me fuqi

ekzekutive) [§ 23]. Kritere shtesë për anëtarët jo-gjyqtarë duhet të burojnë edhe nga funksionet

që do t'i jepen Këshillit [§ 45]. Një standard interesant vjen nga ENCJ, në Raportin për Këshillat

Gjyqësorë 2010-2011, ku theksohet “Ka avantazhe përfshirja në Këshill e anëtarëve të shoqërisë

civile, të cilët kanë një vlerësim të lartë nga kolegët e tyre dhe janë në gjendje të përfaqësojnë

qytetarin e zakonshëm në shtesë të nevojave të shoqërisë si një e tërë e për pasojë duke i dhënë

rrugë përfaqësimit divers të shoqërisë” [§ 2.6].

Lidhur me pjesëmarrjen e opozitës në procesin e zgjedhjes, Komisioni i Venecias është shprehur

“Një zgjidhje duhet gjetur megjithatë për të garantuar që opozita të ketë influencë në përbërjen e

Këshillit. Një mundësi është ajo e vendosjes së 2/3 si në Spanjë ose 3/5 për zgjedhjen e anëtarëve

nga Parlamenti. Një mundësi tjetër është ajo që parashikon që një nga 2 anëtarët të caktohet nga

opozita parlamentare. Në çdo rast, prezenca e anëtarëve të propozuar nga opozita, por të

zgjedhur nga Parlamenti duhet të garantohet me rregulla procedurale ndaj rrezikut të bllokimit”

[CDL-INF(1998)009]. “Komisioni i Venencias i qëndron mendimit se anëtarët që vijnë nga

Parlamenti duhet të zgjidhen me shumicë prej 2/3 me një mekanizëm zhbllokues ose nëpërmjet

një metode proporcionale që garanton që opozita të ketë influencë në përbërjen e Këshillit”

[CDL-AD (2013)007].

Lidhur me statusin e anëtarëve të Këshillit, në opinionin nr. 10/2007 të CCJE/KKGjE theksohet

se “Anëtarët e Këshillit duhet të kenë garanci për pavarësinë dhe paanësinë. Shpërblimi i

anëtarëve duhet të përputhet me pozicionin e tyre dhe me ngarkesën e punës në Këshill [§ 36].

Në të njëjtin opinion, është përcaktuar se “Për të garantuar pavarësinë e autoritetit përgjegjës për

përzgjedhjen dhe karrierën e gjyqtarëve, duhet të garantohet me ligj që anëtarët gjyqtarë të

Këshillit të zgjidhen nga gjyqësori [§ 25]. Anëtarët gjyqtarë duhet të zgjidhen duke garantuar

përfaqësim të të gjithë niveleve të gjyqësorit [§ 27]. Në mënyrë që Këshilli të konsiderohet i

56

depolitizuar duhet që konkurimi për zgjedhjen e anëtarëve të jetë në përputhje me rregullat e

vendosur nga vetë Këshilli për të minimizuar çdo rrezik të besimit publik tek sistemi gjyqësor [§

29]. Duhet të shmanget pjesëmarrja e Parlamentit, ekzekutivit apo pozicioneve hierarkike në

procesin e zgjedhjes së anëtarëve gjyqtarë, po ashtu edhe emërimi i tyre (duhet të jetë zgjedhje)

[§ 31]. Është e këshillueshme që pjesëmarrja me kohë të plotë e të gjithë anëtarësisë nënkupton

një punë me efektive dhe mbrojtje më të mirë të pavarësisë. Megjithatë, ka nevojë që të

garantohet që anëtarët gjyqtarë të mos jenë të shkëputur për një kohë të gjatë në mënyrë që kur

është e mundshme kontakti me praktikën gjyqësore të ruhet [§ 34]”.

Lidhur me ndalimin e rizgjedhjes së menjëhershme, Komisioni i Venecias ka dhënë mendimin e

tij “Është e këshillueshme të parashikohen rregulla mbi masën minimale të kohës që duhet të

kalojë deri në rizgjedhjen eventuale. Psh a do të konsiderohet rizgjedhje jo e menjëhershme nëse

një anëtar rizgjidhet pas pak kohe, pasi i ka mbaruar mandati në vend të një anëtari tjetër që i

mbaron mandati” [CDL-AD (2014)028].

Në opinionin nr. 10/2007, CCJE/KKGjE është shprehur edhe për zgjedhjen e anëtarëve jo-

gjyqtarë. “Zgjedhja e anëtarëve jo-gjyqtarë nuk duhet të bëhet nga ekzekutivi. Është i

këshillueshëm një sistem që ia beson emërimin e jo-gjyqtarëve autoriteteve jo-politike. Nëse

ndodh që një jo-gjyqtar zgjidhet nga Parlamenti, ai nuk duhet të jetë deputet dhe duhet të

zgjidhet me një shumicë të cilësuar, e cila kërkon mbështetjen domethënëse të opozitës” [§ 32].

Ndërsa Komisioni i Venecias në Raportin [CDL-AD (2014)028] ka specifikuar se lënia e të

gjithë procedurës së zgjedhjes së anëtarëve jo gjyqtarë të Këshillit në diskrecion të organizmave

jopolitik është e diskutueshme sepse zgjedhja e anëtarëve të Këshillit është qartësisht jo një

çështje e brendshme e këtyre forumeve. Është në interesin e shoqërisë si një e tërë se sa e

komuniteteve të vecanta që Këshilli të veprojë në një mënyrë efektive dhe eficente, që të rrisë

pavarësinë e gjyqësorit dhe të shtetit të së drejtës.

CCJE/KKGjE, në opinionin nr. 10/2007, i ka kushtuar vëmendje edhe depolitizimit të Këshillit.

“Anëtarët e Këshillit nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të jenë deputetë,

anëtarë të Qeverisë apo të administratës. Në këtë kuptim, asnjë Ministër nuk mund të jetë anëtar i

Këshillit. Presidenti nuk mund të jetë anëtar i Këshillit, nëse është edhe në krye të qeverisë (me

fuqi ekzekutive) [§ 23]. Kryetari i Shtetit, Ministri i Drejtësisë ose çdo përfaqësues tjetër i

autoriteteve politike nuk duhet të marrë pjesë në organin disiplinor brenda Këshillit” [§ 63]. Ky

qëndrim konfirmohet edhe nga ENCJ në Raportin për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011 [§ 2.3].

Gjithashtu, në këtë raport të ENCJ konfirmohet edhe përjashtimi i MD nga Këshilli [§§ 5.1-5.2].

Ndikimi politik në Këshill është një çështje shqetësuese edhe për Komisionin e Venecias.

“Ndryshimet në Qeveri ose në Parlament nuk duhet të influencojnë gjyqësorin, vecanërisht në

rastin e Këshillit Gjyqësor, ndryshime të tilla nuk duhet të prekin anëtarët e zgjedhur, por ato

mund të influencojnë emërimin ose mbarimin e mandatit të anëtarëve ex officio” [CDL-AD

(2014)028, CDL-AD(2014)008 dhe CDL-AD (2013)007].

57

2.4.2. Pozita e ministrit të Drejtësisë

Në Dokumentin Analitik përshkruhen 2 probleme:

i. Prezenca dhe kompetencat e MD në KLD janë problematike;

ii. Kompetenca ekskluzive e MD për procedimin disiplinor të gjyqtarëve cenon

paanshmërinë e MD, si dhe bie ndesh me standardet e BE-së.

Në draft-Strategji, kjo çështje nuk përmendet shprehimisht për zgjidhje në pjesën që lidhet me

Reformën Kushtetuese.

Analiza në këtë pjesë, nuk është në harmoni, si edhe për pjesën tjetër të anëtarësisë së KLD, pra

përfaqësuesve të gjyqësorit. Prezenca e MD në KLD nuk shihet si problematikë, pavarësisht se

ajo bie ndesh me standardet ndërkombëtare. Shihet si problem vetëm roli aktiv i tij në

procedimet disiplinore. Nuk është dhënë asnjë shpjegim apo sqarime të detajuara mbi këtë

konkluzion. Ndërkohë nuk është bërë asnjë analizë kushtetuese, edhe mbi rolin aktiv të MD mbi

kompetencën e tij për të iniciuar procedimin disiplinor apo edhe një seri kompetencash të tjera

(pjesëmarrja e tij në procesin e caktimit të numrit të gjyqtarëve dhe gjykatave), kompetenca këto

të cilat nuk janë përmendur aspak në Kushtetutë, të cilat vetëm për këtë fakt bëjnë të lindin

dyshime mbi përputhshmërinë më Kushtetutën të këtij pozicioni. Po ashtu, në këtë pjesë duhet të

ishte marrë në analizë edhe roli i Ministrit ndaj administratës gjyqësore dhe nëse kjo e fundit

është pjesë e shërbimit civil apo duhet ndarë qartësisht prej tij.

Është e paqartë pse vendoset si fjali emërimi i gjyqtarëve nga Presidenti, ku cilësohet se kjo

formulë emërimi rrjedh nga fakti që ai është kryetar i KLD-së.

Lidhur me nismën për procedimet disiplinore, Komisioni i Venecias është shprehur “Është pra

një hap pozitiv që Këshilli të jetë autoriteti i vetëm për të iniciuar procedimet disiplinore ndaj

gjyqtarëve, i cili mund të japë më tepër garanci krahasuar me një sistem me shumë autoritete

disiplinore kompetente për të filluar këto procedime. Një sistem i tillë duhet të përmbajë

gjithashtu një ndarje të qartë të detyrave midis trupës së ngarkuar me inspektimin (këshilli

gjyqësor) dhe trupës së ngarkuar për vendosjen e sanksioneve disiplinore (bordi disiplinor). Kjo

është në linjë me rekomandimet ndërkombëtare” [CDL-AD (2014)032].

Në përfundim, sugjerohet që Reforma Kushtetuese duhet të saktësojë rolin e Ministrit të

Drejtësisë, duke e përjashtuar atë nga pjesëmarrja në KLD, si dhe duke rikonceptuar në mënyrë

strikte dhe të mirëpërcaktuara kompetencat e tij që lidhen me sistemin e drejtësisë. Çështja më e

ndjeshme tek këto komptenca është shqyrtimi i ankesave ndaj gjyqtarëve dhe kompetenca

ekskluzive për procedimin disiplinor të gjyqtarëve.

58

2.5. Pozicioni i Konferencës Gjyqësore Kombëtare

2.5.1. Organ i parashikuar nga Kushtetuta

Në Dokumentin Analitik përshkruhet KGjK, duke evidentuar si problematikë, që mungon një

rregullim i mirëfilltë kushtetues i saj si organet e tjera kushtetuese.

2.5.2. Statusi, misioni, kompetencat, organizimi

Përshkruhet organizimi i saj nga viti 1998-aktualisht, duke u përqëndruar tek ligjet rregulluese të

saj dhe vendimi i GjK. Përsëritet si problematikë, që KGjK, ndonëse ka një rol mjaft të

rëndësishëm në sistemin e drejtësisë, nuk gëzon rregullim kushtetues për statusin, kompetencat

dhe organizmin.

Në draft-Strategji, kjo çështje nuk përmendet shprehimisht për zgjidhje në pjesën që lidhet me

Reformën Kushtetuese. Mirëpo çuditërisht, tek pjesa e Pushtetit Gjyqësor, draft-Strategjia

përcakton “suprimimin e Konferencës Gjyqësore Kombëtare” me qëllim përmbushjen e

objektivit nr. 3 për mirëqeverisjen e gjyqësorit në funksion të pavarësisë, përgjegjshmërisë,

efiçiencës dhe transparencës së tij.

Analiza e këtij institucioni është e përciptë dhe e munguar. KGjK duhet të reformohet në një

institucion që nxit vetëqeverisjen e mirë të gjyqësorit dhe nuk duhet të mjaftohet vetëm si

organizëm që zgjedh anëtarë KLD. KGJK sot është rudhur në një organ që mjaftohet vetëm me

zgjedhjen e anëtarëve gjyqtarë të KLD. Kushtetuta nuk parashikon kompetenca të plota që nxisin

vetëqeverisjen e mirë të gjyqësorit.

Kjo çështje meriton kujdes të veçantë sepse në fakt duhet forcuar roli i KGjK-së si një

mekanizëm institucional që garanton forcimin e vetëqeverisjes së gjyqësorit në disa drejtime. Në

Raportin e Vlerësimit të GRECO, Raundi IV, miratuar në mars 2014, është rekomanduar forcimi

i Komisionit të Etikës të KGjK për të siguruar zbatimin e rregullave të etikës nga gjyqtarët. Jo

vetëm kaq, por ky organizëm siguron zgjedhjen e anëtarëve të KLD-së. Komisioni i Venecias

është shprehur: “Është e këshillueshme që Këshilli Gjyqësor të përbëhet nga një numër

substancial gjyqtarësh nga shkalla e parë dhe e dytë, të cilët të zgjidhen ose të paktën të

propozohen nga kolegët e tyre në bazë të një procedure transparente të parashikuar në

Kushtetutë” [CDL-AD (2011)012]. Për shtimin e kompetencave të KGjK, sidomos në çështjet e

etikës së gjyqtarëve, vlejnë rekomandimet e Opinionit nr.10/2007 të CCJE/KKGjE [§§ 57-71].

Në përfundim, nuk biem dakord me zgjidhjen për shkrirjen e KGjK. Por zgjidhja duhet të jetë

diametralisht e kundërt, për forcimin e kësaj asambleje. Zgjidhja e dhënë në draft-Strategji

përmban edhe riskun e kontrollit të zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së nga gjyqësori sepse mbetet

e paqartë se cili forum do t‟i zgjedhë këta anëtarë me shkrirjen e KGjK-së! Është e paarsyeshme

59

të mendohet për krijimin e asambleve të veçanta sipas niveleve të gjyqtarëve (të shkallës së parë,

të apelit apo të Gjykatës së Lartë) sepse një fragmentarizim i tillë nuk i shërben krijimit të

politikave gjithëpërfshirëse dhe për më tepër nuk siguron përfaqësimin korrekt të interesave të

gjyqësorit në KLD. Për pasojë, sugjerohet që KGjK duhet të reformohet, duke u konsoliduar, për

të siguruar vetëqeverisjen e gjyqësorit sepse ne besojmë që ndryshimet, reformat dhe

përmirësimi duhet të gjenerohen dhe pranohen nga brenda sistemit për të patur sukses.

Kushtetuta duhet t'i japë kompetenca KGJK për vetëqeverisjen e gjyqësorit.

2.6. Misioni dhe funksioni i prokurorisë

2.6.1. Emërimi i Prokurorit të Përgjithshëm

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet emërimi i PP, duke theksuar se marrin pjesë në proces

Presidenti dhe Kuvendi, për t‟i dhënë një theks më të dukshëm pavarësisë së prokurorisë.

Evidentohen si problematika:

i. Të njëjtat garanci që duhet të japë Presidenti, si në rastin e emërimit të GjK apo GjL;

ii. Procesi i propozimit dhe i votimit të PP nuk është transparent;

iii. Kushtetuta nuk përcakton kriteret për PP;

iv. Miratimi në Kuvend me shumicë minimale (36 deputetë) dëmton mbështetjen nga

ligjvënësi dhe nuk garanton pavarësinë e PP;

v. Mandati 5 vjeçar është i pamjaftueshëm

vi. Ripërtëritja e mandatit nuk jep garanci për pavarësi nga politika;

vii. PP nuk ka përgjegjësi politike para Kuvendit, ai është drejtues profesional dhe kjo i

shërben pavarësisë

viii. Raportet Kuvend-prokurori kanë patur probleme (komisionet hetimore dhe shkarkimi i

PP)

Ka inkoherencë me pjesën “Përmbledhje e Gjetjeve”, ku evidentohen vetëm problematikat nr. 2-

5. Po ashtu, ka inkoherencë me pjesën “Përfundime”, ku problematikat janë rrudhur vetëm tek

kriteret e emërimit të PP dhe tek miratimi i kandidaturës së tij me shumicë minimale. Është

shpikur term i ri legjislativ “shumicë minimale” sepse në fakt Kushtetuta flet për “shumicë të

thjeshtë”.

Trajtimi këtu është i njëjtë me atë të anëtarëve të GJK dhe GJL, si për kriteret përzgjedhëse,

ashtu edhe për shumicat parlamentare që duhen. Është i paqartë se përse është arritur në

konkluzionin se afati 5 vjeçar i mandatit është i pasuksesshëm, përderisa nuk është testuar në

mënyrë solide deri më tani. Është e pakuptueshme se përse problematikat që lindin nëpërmjet

kompetencës hetimore të Kuvendit (komisionet hetimore) dhe prokurorisë, janë të pozicionuara

në paragrafët që flasin për emërimin e Prokurorit të Përgjithshëm.

60

Në draft-Strategji është propozuar që këto probleme të zgjidhen përmes rishikimit kushtetues të

formulës së emërimit, të shkarkimit dhe të kufizimit të mandatit.

Mungon si problematikë pozicionimi jo korrekt i PP në Kushtetutë, që është një model tërësisht

shqiptar i paprecedent dhe që ka krijuar këto probleme. PP nuk konceptohet në Kushtetutë as si

pjesë e pushtetit gjyqësor dhe as si pjesë e ekzekutivit (më poshtë jepet vetëm si përshkrim). Po

ashtu, Kushtetuta nuk e përcakton shprehimisht këtë organ si të pavarur. Një problem tjetër

kushtetues i PP lidhet me funksionin që ai ka “funksion përfaqësues të akuzës” apo edhe “dhënës

i drejtësisë”. Një nga problematikat thelbësore është pikërisht kjo paqartësi, që në legjislacionin

dytësor reflekton me kompetenca të prokurorit për mosfillimin e procedimeve apo me pushimin

e procedimeve – pra me kompetenca të dhënies së drejtësisë. Së fundmi, koncepti kushtetues i

“ndjekjes penale” është i ngushtë. Ai duhet të përqasë kompetencat e prokurorisë edhe me

tendencën bashkëkohore për ushtrimin e funksioneve administrative (pra jo vetëm penale), siç

është rasti i konfiskimit civil të aseteve.

Këto çështje të organizimit dhe funksionimit të prokurorisë duhet të zgjidhen me fokusin për ta

shndërruar këtë strukturë drejt profesionalizmit dhe të aftë të përballojë influencat e

papërshtatshme, sidomos ato politiko-partiake. Diskutimi mbi prokurorinë është pjesë e

Drejtësisë Penale dhe trajtohet aty.

2.6.2. Mënyra hierarkike e funksionimit të hetimit

Përshkruhet organizimi i PP si organ kushtetues sui generis. Përshkruhen veçoritë sipas

jurisprudencës së GjK. Evidentohen si problematika:

i. Organizimi hierarkik konsiderohet se përbën burim për abuzim me autoritetin;

ii. Organizimi hierarkik ka shkaktuar përplasje të vazhdueshme midis prokurorëve të

niveleve të ndryshme, që janë bërë objekt shqyrtimi i proceseve gjyqësore pranë

gjykatave të juridiksionit të zakonshëm dhe atij kushtetues;

iii. Pozicionimi kushtetues i prokurorisë në strukturën institucionale shtetërore është

problematik;

iv. Kompetencat kushtetuese dhe ligjore të prokurorisë janë problematike;

v. Efektiviteti i organizimit dhe i funksionimit është problematic.

Tek pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundime” janë zhdukur si probleme kompetencat

dhe efektiviteti.

Në draft-Strategji, këto probleme synohet të zgjidhen përmes rishikimit të formulës kushtetuese

të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë.

Problematikat e evidentuara nuk janë serioze sepse nuk mbështeten në të dhëna vlerësuese të

besueshme. Po ashtu, mungon tërësisht problematika mbi bashkëpunimin që ky organ duhet të

61

ketë me institucionet e tjera apo rolin e MD dhe të KM në raport me prokurorinë (inspektimet

dhe rekomandimet vjetore të KM). Ky është një tregues i qasjes së diferencuar në trajtimin e

institucioneve në analizë.

Këto çështje të organizimit dhe funksionimit të prokurorisë duhet të zgjidhen me fokusin për ta

shndërruar këtë strukturë drejt profesionalizmit dhe të aftë të përballojë influencat e

papërshtatshme, sidomos ato politiko-partiake. Diskutimi mbi prokurorinë është pjesë e

Drejtësisë Penale dhe trajtohet aty.

3. ANALIZA LIGJORE MBI REFORMËN E GJYKATËS KUSHTETUESE

3.1. Kuadri ligjor

Jepet përshkrimi i ligjit nr. 8577/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e GjK”, duke vënë en

block, dispozita të tërë të këtij ligji.

3.2. Prezantimi i gjendjes aktuale

3.2.1. Emërimi i anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese

Në Dokumentin Analitik është përshkruar procesi i emërimit, duke paraqitur si problematika të

ligjit dhe të praktikës:

i. nuk ka specifikuar konceptin “kualifikim i lartë”;

ii. nuk përcakton kritere të detajuara për përzgjedhjen e kandidatëve të pavarur dhe të

kualifikuar profesionalisht, që dëmtojnë objektivitetin, paanshmërinë e cilësisë së

kandidatëve

iii. zbatimi në praktikë i bashkëpunimit institucional President–Kuvend ka rezultuar i mangët

dhe shkak është edhe mungesa në ligj e rregullave të qarta për procesin e emërimit në të

dyja fazat e tij.

iv. Procesi i emërimit nuk ka qenë transparent

v. Vitet e fundit ka patur një numër i madh refuzimesh në Kuvend;

vi. Nuk është efektiv parashikimi në ligj i afatit 1 mujor për fillimin e procedurave të

emërimit sepse duhet të parashikohet në Kushtetutë

Edhe në trajtimin e kësaj çështjeje ka njëanshmëri. Problematikat me shprehjet “vitet e fundit”

janë të llojit opinione dhe nuk mbështeten me studime serioze të këtij procesi. Ka inkoherencë

me pjesën “Përmbledhje e Gjetjeve”, ku janë përfshirë qëndrimi i tejzgjatur i gjyqtarëve

kushtetues në detyrë, mungesa e rregullave të qarta ligjore për mbarimin e mandatit dhe

paqartësinë e procedurave. Ka edhe kundërthënie sepse teksa këtu thuhet që afati 1 mujor që

përcakton ligji duhet të jetë kushtetues dhe jo në ligj, tek pjesa “Përmbledhje e Gjetjeve” thuhet

se ligji nuk përcakton afate për emërimin. Po ashtu, tek “Përmbledhja e Gjetjeve” nuk janë

62

përfshirë problemet e bashkëpunimit të mangët President-Kuvend dhe shqetësimi për numrin e

lartë të refuzimeve të kandidaturave nga Kuvendi. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për pjesën

“Përfundime” e cila është tekst besnik i “Përmbledhjes së Gjetjeve” për këtë çështje.

Për zgjidhjen e ofruar në draft-Strategji, mungesat, standardet ndërkombëtare dhe zgjidhjet që

duhen ofruar vlen informacioni i dhënë për këto çështje tek ndryshimet kushtetuese për Gjykatën

Kushtetuese.

3.2.2. Përfundimi i mandatit të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese

Në Dokumentin Analitik, paraqitet si problem që ligji organik nuk ka rregulla dhe afate për

përfundimin e mandatit të gjyqtarit kushtetues, që dëmton efiçencën dhe krijon paqartësi.

Nuk ka inkoherencë me “Përmbledhjen e Gjetjeve” dhe me “Përfundimet”, madje mund të thuhet

se janë identike dhe për pasojë, përsëritje e panevojshme. Është e këshillueshme që kjo

problematikë të ilustrohet me shembuj.

Një çështje, që nuk kuptohet nëse mbulohet me këto fjali të shkruara në analizë, është ajo e

zëvendësimit të gjyqtarit kushtetues, përgjatë kohës që ai ka marrë pjesë në gjykim, por që

vendimi nuk është shpallur ende. Ka patur disa raste në praktikën e Gjykatës Kushtetuese, madje

një rast ka qenë edhe votë determinante për zgjidhjen e dhënë, kur gjyqtari të cilit i kishte

mbaruar mandati ka dhënë vendim, pasi është zëvendësuar (shih VGjK nr. 33/2010, fletorja

zyrtare nr. 94/2010).

Gjithashtu, duhet evidentuar se ka konfuzion konceptesh në praktikë midis lirimit nga detyra

(mbarim për shkaqe objektive, duke përfshirë dorëheqjen) dhe shkarkimit (mbarim për shkaqe që

lidhen me shkeljen e rëndë të detyrës). Kjo reflekton edhe tek koha e zëvendësimit (menjëherë

apo deri në ardhjen e pasardhësit.

Për zgjidhjen e ofruar në draft-Strategji, mungesat e tjera, standardet ndërkombëtare dhe

zgjidhjet që duhen ofruar vlen informacioni i dhënë për këto çështje tek ndryshimet kushtetuese

për Gjykatën Kushtetuese.

3.3. Procedurat e gjykimit kushtetues

Në Dokumentin Analitik janë parashtruar 4 probleme:

i. subjektet që legjitimohen për të nisur një gjykim kushtetues;

ii. afati kohor i paraqitjes së kërkesës;

iii. shpallja, hyrja në fuqi si dhe ekzekutimi i vendimeve;

iv. mosparashikimi nga ligji i të gjitha procedurave të gjykimit kushtetues.

63

Në shtesë të këtyre problemeve, duhet evidentuar edhe rrethi i kompetencave të Kryetarit të

Gjykatës kanë nevojë për rishikim, duke filluar nga ndarja e gjyqtarëve në trupa gjykues, gjer tek

ndarja e cështjeve bazuar në kritere objektive, sic është shortimi i tyre apo krijimi i listave

paraprake. Për zgjidhjen e këtij problemi, sugjerohet të përdoren opinionet e Komisionit të

Venecias CDL-AD(2009)014 dhe CDL-AD (2011)040.

3.3.1. Procedurat e shqyrtimit paraprak

3.3.1.1. Subjektet që vënë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese

Në Dokumentin Analitik, përshkruhen subjektet në nivel kushtetues dhe ligjor, duke u ndalur në

6 problematika:

i. Mungesa e të drejtës së individit për të kërkuar çështje materiale, si dhe për të kërkuar ato

vetë kontrollin incidental të ligjeve;

ii. Mungesa e të drejtës së kryetarit të KLSH;

iii. Përjashtimin e subjekteve të tjera të ndryshme nga 1/5 e deputetëve apo një parti politike

për të kërkuar çështje të zgjedhshmërisë apo të papajtueshmërisë së Presidentit;

iv. Rreth i ngushtë subjektesh që mund të kërkojnë zgjedhshmërinë e deputetit, vetëm

Kuvendi (jo pakica parlamentare) dhe Presidenti;

v. Mungesa e të drejtës së pakicës parlamentare për të kërkuar papajtueshmërinë e

funksionit të deputetit;

vi. Avokati i Popullit nuk duhet të jetë subjekt i kushtëzuar.

Në draft-Strategji, për adresimin e këtyre problematikave ofrohen si zgjidhje përqasja me

Kushtetutën të subjekteve që legjitimohen t‟i drejtohen GJK-së sipas ligjit organik të GJK-së

përmes përfshirjes edhe në ligj të subjekteve që parashikon neni 134/1 i Kushtetutës. Po ashtu,

ofrohet si zgjidhje mbrojtja dhe garantimi efektiv i të drejtave dhe lirive themelore të individit

duke parashikuar procedurat që mungojnë në ligjin për Gjykatën Kushtetuese.

Në të gjithë këtë pjesë është folur pa statistika dhe pa raste studimore të mirëfillta. Duket që

konkluzionet janë përshtypje dhe opinione të zakonshme. Sugjerohet të kërkohen të dhënat mbi

këto probleme sepse duhet mbajtur në konsideratë edhe një balancë e përshtatshme me

efektivitetin e performimit të GjK. Nga ana tjetër, qasja nuk është e njëjtë për të gjitha

problemet. Tek zgjedhshmëria dhe papajtueshmëria e Presidentit kërkohet të përfshihen subjekte

të tjera, pa u përcaktuar. Ndërsa kur flitet për deputetin, saktësohet se duhet të jetë pakica

parlamentare, pra nuk kalohet kjo e drejtë edhe tek subjekte të tjera.

Problematika e evidentuar ka inkoherencë me pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe

“Përfundime”, ku konkludohet se “nuk ka pajtueshmëri midis subjekteve të parashikuara nga

Kushtetuta që legjitimohen t‟i drejtohen GJK-së dhe atyre të parashikuara nga ligji organik i

64

GJK” dhe se “e drejta e individit për të kërkuar shfuqizimin e një norme ligjore nuk është e

sanksionuar”. Nuk ka asnjë normë kushtetuese që i jep të drejtën individit për të kërkuar

shfuqizimin e një norme ligjore.

Në shtesë të këtyre problemeve, duhet shënuar se ka një problematikë lidhur me individin, të cilit

i është kufizuar aksesi në Gjykatë Kushtetuese, vetëm pasi të ketë shterruar të gjitha mjetet e

tjera juridike. Kushtetuta dhe ligji nuk parashikon qartë të drejtën e individit për t'u ankuar

drejtpërdrejt në GjK në rastet kur ezaurimi i mjeteve të brendshme nuk është efektiv (për

ilustrim, rasti kur individi ankohet për zvarritje të gjykimit). Në këtë pikë, duhet analizuar

qëndrimi i kohëve të fundit i Gjykatës Kushtetuese, e cila ka pranuar për shqyrtim kërkesa të

individëve për zvarritje gjykimi, edhe pse gjykimi nuk ka përfunduar (rasti i parë është vendimi

nr. 12/2012 i GjK).

Gjithashtu ka një problem me Avokatin e Popullit. Ka patur raste në praktikë, që Avokati i

Popullit i është drejtuar GjK për procedurë abstrakte të shqyrtimit të ligjeve, të cilat kanë patur

debat të nxehtë politik, pa pasur ankesa konkrete dhe pa kryer asnjë procedurë administrative

paraprake, qoftë edhe kryesisht për të identifikuar institucionalisht sipas kompetencave të tij

problematikën kushtetutese të ligjit. Nga ana tjetër, ka një problem situata shqiptare që disa

kompetenca mbi të drejta kushtetuese specifike tashmë janë nën mbrojtjen e Komisionerëve të

veçantë, të krijuar me ligj, sic janë Komisioneri i të Dhënave Personale apo Komisioneri Anti-

Diskriminim.

Problematika për përfshirjen e kryetarit të KLSH-së për financimin e partive politike është

tërësisht e pakuptimtë në rastin më të mirë, ndërsa në rastin më të keq është gafë teknike.

Sugjerohet të shihen ndryshimet e vitit 2012 në ligjin për partitë politike, ku është hequr roli

kontrollues i KLSH-së, pasi KLSH kontrollon vetëm fondet publike në parim. Nga ana tjetër,

kontrolli i financimit të partive politike i është kaluar KQZ-së.

Duket problematike evidentimi si problem i rrethit të ngushtë të subjekteve që kanë të drejtën për

të kërkuar zgjedhshmërinë apo papajtueshmërinë e Presidentit. Kjo problematikë përshkruhet pa

asnjë argument apo të dhënë, se nga ka dalë. Duket që me anë të kësaj problematike fshihet

skenari për goditjen e këtij institucioni.

Së fundmi, duhet pranuar se ligji nuk detajon siç duhet rregullat e kritereve formale për pranimin

për shqyrtim të kërkesës, sidomos rastet e kërkesave abuzive

Komisioni i Venecias ka dhënë mendimin e tij lidhur me aksesin e individit në GjK. “Ky lloj i

ankimeve individuale është i kufizuar vetëm për çështje që nuk i përkasin kompetencës së

gjykatave të tjera. Komisioni i Venecias, megjithatë, rekomandon përfshirjen e ankesave

individuale edhe ndaj akteve individuale” [CDL-AD (2008)029]. “Përfshirja e ankimeve

individuale mund të passjellë faktin që me gjasa mund të ndryshojë funksioni i kontrollit

65

kushtetues si pasojë e rritjes së ngarkesës së GjK” [CDL-AD (2009)024]. “Komisioni i Venecias

është në favor të së drejtës së plotë të ankimit (veprimeve dhe mosveprimeve), jo vetëm sepse

mundësohet një mbrojtje gjithëpërfshirëse e të drejtave kushtetuese, por edhe për shkak të natyre

subsidiare të mjetit të ankimit të parashikuar nga KEDNj dhe dëshirës për të vendosur çështjet e

të drejtave të njeriut në nivel kombëtar. Ankimi i plotë kushtetues pa dyshim siguron aksesin më

të plotë gjithëpërfshirës të individit tek e drejta kushtetuese dhe për pasojë, edhe mbrojtjen më të

plotë të të drejtave të individit” [CDL-AD (2010)039 rev]. “Një referencë e shprehur tek KEDNj,

siç është interpretuar nga GjEDNj, duhet të shtohet si bazë për ankimet individuale” [CDL-AD

(2011)040].

“Mund të ketë mjete të zakonshme mbrojtjeje që parashikohen nga ligji, por që janë jo-efektive

sepse mund të mos jenë të afta për të eleminuar pasoja përkeqësuese të pakthyeshme për

ankuesin. Në këto lloj rastesh të rralla dhe përjashtimore, GjK duhet të ketë mundësinë të pranojë

ankesa individuale para shterimit të këtyre mjeteve jo-efektive” [CDL-AD (2008)030]. “Një

përjashtim nga kërkesa për shterimin e mjeteve të brendshme duhet të parashikohet për të gjitha

rastet kur respektimi i këtij rregulli mund të shkaktojë dëme të pariparueshme për individin”

[CDL-AD (2012)009].

Përsa i takon Avokatit të Popullit, “Komisioni i Venecias rekomandon që kompetenca e Avokatit

të Popullit duhet të përfshijë mundësinë për t'iu drejtuar GjK për gjykime abstrakte në çështje që

kanë lidhje me kushtetutshmërinë e ligjeve, akteve nënligjore, të cilat ngrenë çështje që prekin të

drejtat dhe liritë e njeriut. Avokati i Popullit mund ta bëjë një kërkesë të tillë kryesisht ose bazuar

në një ankesë që atij i është paraqitur institucionalisht” [CDL-AD(2010)039rev].

Në përfundim, nuk mbështesim zgjidhjet për Presidentin e Republikës dhe për kryetarin e KLSh-

së, sepse duket që tentojnë të sigurojnë skenarë të parapërgatitur. Lidhur me individin, të

parashikohet një përjashtim nga kërkesa për shterimin e mjeteve të brendshme për rastet kur

respektimi i këtij rregulli mund të shkaktojë dëme të pariparueshme për individin apo personin

juridik. Ndërsa për Avokatin e Popullit, të ndiqet standardi i Komisionit të Venecias, por duke

saktësuar detyrimin e Avokatit të Popullit që paraprakisht të kryejë një procedurë të vetën

administrative për verifikimin e problemit kushtetuës, me nismën e tij ose me ankesë, si kusht

legjitimues për në GjK. Në këtë mënyrë eleminohet mundësia e përdorimit politik të Avokatit të

Popullit. Së dyti, t'i njihet kjo e drejtë, sipas kompetencës funksionale, edhe Komisionerëve të

tjerë për fushën e kompetencës së tyre.

3.3.1.2. Afati i paraqitjes së kërkesës

Në Dokumentin Analitik, janë evidentuar 2 probleme:

i. Afati kufizues kohor 3 vjeçar për paraqitjen e kërkesës për shfuqizimin e ligjeve. Sipas

ekspertëve ka mospërputhje me nenin 178 të Kushtetutës, që lejon shfuqizimin e ligjeve

të miratuara para vitit 1998 (“Ligjet dhe aktet e tjera normative të miratuara para datës së

66

hyrjes në fuqi të kësaj Kushtetute do të zbatohen derisa nuk janë shfuqizuar.”) dhe me

nenin 180 të Kushtetutës, që i njeh të drejtën Gjykatës Kushtetuese të shqyrtojë të gjitha

marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara para hyrjes në fuqi të Kushtetutës dispozitat e

të cilave vijnë në kundërshtim me të. Po ashtu, neni 53/2 i ligjit organik parashikon të

drejtën e Gjykatës Kushtetuese të shfuqizojë aktin e ratifikimit të marrëveshjes

ndërkombëtare, pra të ligjit miratues.

ii. Vlerësohen afatet e tjera si të gjata apo të papërshtatshme, madje edhe mungesa të tyre,

duke e ilustruar me mungesën e afatit për fillimin e procedurës për shkarkimin e

Presidentit

Për zgjidhjen e këtyre problemeve, në draft-Strategji është përcaktuar të parashikohen afate më të

arsyeshme për disa nga procedurat që parashikohen në ligjin organik të GJK-së për të garantuar

sigurinë juridike të shtetasve dhe pajtueshmërinë e këtyre afateve me praktikën e GJEDNJ-së.

Çështja e afateve kërkon vëmendje maksimale sepse lidhet me dy interesa antagoniste: aksesin

në Gj.Kushtetuese dhe sigurinë juridike. Ka harresa sepse nuk diskutohen afatet e zgjidhjes së

mosmarrëveshjeve për kompetencë, si dhe mungesa e afatit për kontrollin incidental. Afati i

zgjidhjes së mosmarrëveshjes mbi kompetencat, duhet të udhëhiqet nga parimi i shpejtësisë jo

vetëm në paraqitjen e kërkesës, por edhe në gjykimin e këtij konflikti. Ndërsa, mungesa e afatit

për kontrollin incidental nga gjykatat e zakonshme cenon sigurinë juridike dhe qëndrueshmërinë

e jurisprudencës. Ky problem ilustrohet me disa raste problematike në praktikë, ku gjyqtari i

zakonshëm ka dërguar për kontroll incidental pjesë procedurale të gjykimit të zakonshëm, të cilat

ishin zbatuar nga gjykatat për vite të tëra radhazi në mënyrë uniforme dhe për të cilat as Gjykata

e Lartë nuk i kishte vënë në diskutim me vendime unifikuese.

3.4.1. Procedura të veçanta të paparashikuara në ligjin organik

Në Dokumentin Analitik, evidentohen si mungesa në ligjin organik të GjK, 4 lloje të

procedurave të veçanta:

- për referendumin;

- për shkarkimin e gjyqtarëve të GjK dhe GjL

- për dhënien e pëlqimit për arrestimin/ndalimin e gjyqtarëve të GjK dhe GjL;

- për shkarkimin apo shpërndarjen e organeve të qeverisjes vendore

Ka inkoherencë pjesën “Përmbledhja e Gjetjeve”, ku është shtuar si mungesë edhe procedurat e

veçanta për shkarkimin e Presidentit të Republikës (e pasaktë, shih komentin tek kjo pjesë), për

procesin e rregullt ligjor, kushtetutshmërinë e partive politike (e pasaktë, shih komentin tek kjo

pjesë), si dhe vlerësimi dhe vendimmarrja e GJK-së lidhur me kërkesat për tejzgjatje të procesit

gjyqësor dhe mosekzekutim i vendimeve gjyqësore. Nuk ka inkoherencë me pjesën

“Përfundimet”.

67

3.4.1.1. Shqyrtimi i kërkesave për referendum

Në Dokumentin Analitik, paraqiten 5 probleme:

i. Evidentohet mungesa në ligjin organik të GjK për këtë procedurë;

ii. Nenet 118-132 të K.Zgjedhor janë të pamjaftueshme, të mangëta dhe jo në përputhje me

Kushtetutën për përcjelljen e çështjes nga KQZ në GjK;

iii. Mungon baza ligjore për verifikimin ex post të rezultateve të referendumit;

iv. Mungojnë në ligj rregullat për referundimin vendor;

v. Ka nevojë të përmirësohet ligji për referendumet.

Tek pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundimet” është mjaftuar vetëm me tekstin se

mungon procedura e veçantë për shqyrtimin e referendumit. Për zgjidhjen e këtyre problemeve,

në draft-Strategji përcaktohet se do të parashikohen procedura të detajuara për shqyrtimin e

referendumit. Po ashtu, do të garantohet efiçienca në kontrollin e referendumeve përmes hartimit

dhe miratimit të një ligji të posaçëm për referendumet për rregullimin e mbajtjes dhe organizimit

të referendumit si instrument i rëndësishëm i demokracisë së drejtpërdrejtë.

3.4.1.2. Shkarkimi i kryetarëve të komunave dhe bashkive

Në Dokumentin Analitik, evidentohet se në ligjin organik të GjK mungojnë parashikimet për

kryerjen e kësaj të procedure të veçantë. Për zgjidhjen e kësaj problematike, në draft-Strategji

përcaktohet se do të parashikohen procedura të detajuara për shkarkimin e kryetarëve të bashkive

dhe shpërndarjen e organeve të qeverisjes vendore.

Ekzistenca dhe zgjidhja e këtyre problemeve është e pranueshme. Në shtesë të këtyre

problemeve, duhen evidentuar se ligji nuk përcakton as procedurën e kontrollit kushtetues të

shpërndarjes së organeve të qeverisjes vendore. Po ashtu, duhet saktësuar edhe koncepti

bashki/komunë, meqë me reformën e re territoriale koncepti i komunës u zhduk.

3.4.1.3. Shkarkimi i gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës së Lartë

Në Dokumentin Analitik, evidentohet se mungon procedura e veçantë për këtë çështje, si dhe

mungesa e rregullimit të përgjegjësisë disiplinore të gjyqtarëve kushtetues (shkeljet disiplinore,

kategorizimi, organi konstatues dhe ai vlerësues, si dhe sanksionet).

Është e paqartë dhe nuk justifikohet pse ka dalë si problem. Nuk tregohet nëse ka patur raste

problematike në praktikë. Tek pjesët “Përmbledhja e Gjetjeve” dhe “Përfundimet” ky problem

është hequr.

68

Këto probleme, në draft-Strategji parashikohet të adresohen me disa zgjidhje si respektimi i

kohëzgjatjes dhe paprekshmërisë së mandatit kushtetues; rishikimi i dispozitave kushtetuese për

të krijuar modalitete dhe afate të qarta për çështje që kanë të bëjnë me shkarkimin dhe mbarimin

e mandatit të gjyqtarëve; përfshirja edhe e gjyqtarëve kushtetues në sistemin e llogaridhënies dhe

përgjegjshmërisë përmes rregullimit të qartë material dhe procedural të përgjegjësisë disiplinore

të tyre, duke parashikuar që sistemi i përgjegjësisë disiplinore të tyre të jetë nën autoritetin e një

tribunali të posaçëm disiplinor ose nën autoritetin e vetë Gjykatës Kushtetuese.

Në shtesë të këtyre problemeve, duhet evidentuar se në ligjin organik për GjK nuk ka asnjë

rregullim për detajimin e rasteve të papajtueshmërisë së gjyqtarit GjK në zbërthim të nenit 130 të

Kushtetutës, dispozitë e cila gjithashtu vlerësohet e pamjaftueshme dhe e paqartë. Në ligjin

organik është vetëm neni 36, i cili flet vetëm për paanësinë në gjykim.

Këto çështje, janë marrë në analizë nga Komisioni i Venecias, i cili ka theksuar se: “Komisioni

është i vetëdijshëm se shkaqet specifike për shkarkimin e gjyqtarëve kushtetues janë listuar në

nenin 126 të Kushtetutës. Lidhur me këtë, rekomandohet fort të prezantohet një kërkesë specifike

në nenin 149 që një vendim paraprak t'i besohet vetë Gjykatës Kushtetuese. Një zgjidhje e tillë

do të kontribuojë shumë në garantimin e pavarësisë” [CDL-AD (2005)015]. “Rregullat për

përgjegjësinë disiplinore dhe shkarkimin e gjyqtarëve duhet të përfshijnë një votë të detyrueshme

të vetë Gjykatës. Çdo rregull për shkarkimin e gjyqtarëve apo të kryetarit të Gjykatës duhet të

jetë shumë i kufizuar” [CDL-STD (1997)020]. “Rregullat e papajtueshmërisë së gjyqtarit duhet

të jenë shumë strikte me qëllim që gjyqtari të përjashtohet nga një influencë që mund të krijohet

nga një aktivitet tij jashtë gjyqësor” [CDL-STD (1997)020]. “Parimi i ligjshmërisë kërkon që

kushtet për një sanksion kaq të rëndë siç është shkarkimi të specifikohen në një mënyrë shumë të

detajuar dhe të saktë, pa i dhënë diskrecion shumë të gjerë Parlamentit” [CDL-AD (2014)033].

Në përfundim, sugjerohet që procesi disiplinor t'i mbetet me vendim përcaktues Gjykatës

Kushtetuese. Për më shumë detaje, për këtë çështje është folur tek ndryshimet kushtetuese.

3.4.1.4. Dhënia e pëlqimit për ndalimin ose arrestimin e gjyqtarit kushtetues apo të Gjykatës së

Lartë që kapet në flagrance për kryerjen e një krimi

Në Dokumentin Analitik, evidentohet mungesa në ligj për këtë procedurë. Ky problem, në draft-

Strategji është menduar të zgjidhet përmes parashikimit të procedurave të detajuara për dhënien e

pëlqimit për ndalimin ose arrestimin e gjyqtarit kushtetues apo të Gjykatës së Lartë që kapet në

flagrancë për kryerjen e një krimi.

Lidhur me këtë çështje, Komisioni i Venecias ka vënë në dukje “Neni 12 parashikon se gjatë një

procedure penale kundër një gjyqtari kushtetues, gjyqtari mund të pezullohet nga detyra, vendimi

duhet të merret nga shumica e të gjithë gjyqtarëve, pa pjesëmarrjen e gjyqtarit që është subjekt i

procedimit penal. Pezullimi nuk parashikohet në Kushtetutë, por është një mjet shumë i

69

zakonshëm kur procedimi penal lidhet me një vepër penale shumë të rëndë” [CDL-AD

(2014)033].

Në përfundim, për këtë çështje të ndiqen standardet e elaboruara nga Komisioni i Venecias në

Opinionin nr. [CDL-AD (2014)033].

3.4.2. Procedura të veçanta të parashikuara në ligj

3.4.2.1. Verifikimi i zgjedhjes së deputetëve

Në Dokumentin Analitik, evidentohet se neni 66 i ligjit organik të GjK nuk dallon konceptet

kushtetuese “zgjedhshmëri” dhe “verifikim i zgjedhjes së tyre”. Po ashtu, paraqitet si problem

kalimi i kompetencës për ankimin individual të deputetëve tek Kolegji Zgjedhor krijon

mospërputhje me nenin 131, shkronja e) të Kushtetutës. Ky problem është zhdukur tek pjesët

“Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”.

Në draft-Strategji, është menduar që këto probleme të zgjidhen përmes garantimit të ushtrimit

kushtetues të funksionit nga disa zyrtarë të lartë, duke parashikuar procedura të detajuara për

verifikimin e zgjedhshmërisë së tyre (p.sh. të deputetëve) dhe afate që lidhen me fillimin e

procedurave për deklarimin e papajtueshmërisë së mandatit të deputetit.

Problematika e kalimit të kompetencës tek Kolegji Zgjedhor, lidhet me zgjidhjen kushtetuese

dhe jo me përmbajtjen e ligjit (praktika zgjedhore e vitit 2001 tregoi dështim të GjK për

adresimin e këtyre cështjeve, që i dha rrugë reformës zgjedhore për krijimin e Kolegjit

Zgjedhor). Politizimi i procesit nga Gjykata Kushtetuese dhe vendimet politike të saj janë

evidentuar si problem madhor edhe në Raportin e OSBE-OHDIR për zgjedhjet e vitit 2001.

3.4.2.2. Procesi i rregullt ligjor

Në Dokumentin Analitik evidentohen 2 probleme:

i. Nuk ka asnjë parashikim ligjor për këtë procedurë.

ii. Gjykimet e GjK për zvarritjen e proceseve gjyqësore dhe mosekzekutimin e vendimeve

gjyqësore nuk janë efektive, pasi vendimi i GjK është deklarativ, pa efekte detyruese dhe

pa shpërblim për kërkuesin. Kjo problematikë është ngritur edhe nga GjEDNj, që ka

kërkuar marrjen e masave.

Tek pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”, kjo problematikë është ngushtuar vetëm

tek zvarritja e procesit gjyqësor dhe e ekzekutimit të vendimeve, ndërkohë që koncepti i procesit

të rregullt është shumë më i gjerë. Mungon problematika e praktikës gjyqësore, që GjK ka

abuzuar shpesh me këtë kompetencë, duke u kthyer në shumë raste në gjykatë të shkallës së

katërt dhe duke kthyer çështjet për rigjykim tek juridiksioni i zakonshëm edhe për çështje të

70

vlerësimit të fakteve dhe të ligjit të zakonshëm. Sugjerohet të merren statistika dhe të studiohet

me kujdes ky fenomen.

Sipas Komisionit të Venecias, “në rastet e zvarritjeve, një ankim individual në GjK duhet të

mundësojë urdhërimin e përfundimit të përshpejtuar të procedurës përpara gjykatës së

zakonshme ose të vendosë vetë mbi meritat e çështjes. Në këto lloj çështjesh, GjK duhet të jetë

në gjendje të sigurojë një kompensim të barabartë me atë që ankuesi do të merrte nga GjEDNj”

[CDL-AD (2010)039rev].

Në përfundim, sugjerohet të ndiqet standardi i përcaktuar nga Komisioni i Venecias në Opinionin

[CDL-AD (2010)039rev], si dhe të përmbushen rekomandimet e GjEDNj.

3.4.2.3. Shkarkimi i Presidentit të Republikës

Në Dokumentin Analitik parashtrohet se nuk ka rregullime të plota dhe të sakta për procedurën e

shkarkimit të Presidentit të Republikës. Në draft-Strategji është përcaktuar të parashikohen

procedura të detajuara për shkarkimin e Presidentit.

Këtu ka vetëm fjalinë e mësipërme që nuk kuptohet se ku qëndron problematika. Kjo dispozitë

nuk është përdorur kurrë dhe lë përshtypjen sikur synohet të fillohet një procedurë e tillë. Ka

mospërputhje me pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundime”, ku gjuha teknike është

konvertuar në “mungon procedura e shkarkimit të Presidentit”. Në fakt, ligji organik i GjK ka

nenet 61-65, që trajtojnë shkarkimin, pamundësinë e ushtrimit të funksionit, zgjedhshmërinë dhe

papajtueshmërinë e funksioneve për Presidentin.

Edhe për këtë çështje, duhet vënë në dukje se Reforma në Drejtësi është sektoriale dhe nuk duhet

të synojë reformimin e organizimit shtetëror në tërësi. Një zgjidhje e kundërt mbart rrezikun për

nevojën e rishikimit të tre pushteteve, që passjell edhe diskutimin mbi nevojën e një Kushtetute

të re. Për këtë arsye, normat kushtetuese të Presidentit të Republikës duhen trajtuar si çështje

periferike të Reformës në Drejtësi, për ato pjesë që kompetencat e tij lidhen me sistemin e

drejtësisë.

3.4.2.4. Shqyrtimi i kushtetutshmërisë së partive politike

Në Dokumentin Analitik parashtrohet se nuk ka rregullime të plota dhe të sakta për procedurën

dhe pasojat e deklarimit antikushtetues të partive politike. Në draft-Strategji ofrohet si zgjidhje

parashikimi i procedurave të detajuara për kushtetutshmërinë e partive politike.

Edhe këtu jepet vetëm një fjali dhe analiza është tërësisht e mangët. Tek pjesët “Përmbledhje e

Gjetjeve” dhe “Përfundimet”, kjo problematikë është zhdukur.

71

3.5. Kompetenca të paparashikuara në ligjin organik

Në Dokumentin Analitik paraqiten si probleme, që ligji organik i GjK nuk parashikon:

i. kompetencën e GjK për ometimin ligjor;

ii. rregullimin e situatës kur gjatë shqyrtimit në GjK, Kuvendi apo Ekzekutivi e kanë

rregulluar aktin e kundërshtuar;

iii. kompetencën për kontrollin e marrëveshjeve ndërkombëtare që lidh KM

iv. kompetencë të veçantë për kryetarin e GjK në vendimmarrje në rast barazimi votash.

Në pjesët “Përmbledhje e Gjetjeve” dhe “Përfundimet”, dy problemet e fundit janë zhdukur.

Duhet bërë kujdes me kompetencën për ometimin ligjor sepse përbën çështje të nivelit

kushtetues dhe jo ligjor. Kjo lidhet me rolin që duhet të ketë Gj.Kushtetuese, atë të ligjvënësit

pozitiv apo negativ.

Draft-Strategjia nuk ofron zgjidhje për ometimin ligjor dhe për kontrollin e marrëveshjeve

ndërkombëtare që lidh Këshilli i Ministrave. Ndërsa për dy problemet e tjera, në draft-Strategji

përcaktohet se do të parashikohen procedura të detajuara për vazhdimin e gjykimit në rastet kur

çështja në shqyrtim mbetet pa objekt, si dhe procedura të detajuara për shmangien e bllokimit të

vendimmarrjes së Gjykatës Kushtetuese për shkak të mosformimit të shumicës së kërkuar nga

ligji.

Në shtesë të problemit, kur çështja në GjK mbetet pa objekt, duhet evidentuar edhe rasti kur GjK

vendos pushimin e cështjes për shkak të heqjes dorë/tërheqjes së ankimit nga ankuesi. Një

problem tjetër lidhet me ndarjen më vehte të procedurës së gjykimit të kontrollit kushtetues të

ligjeve rishikuese të Kushtetutës nga procedura për kontrollin kushtetues të ligjeve të tjera.

Lidhur me tërheqjen e ankimit nga ankuesi në GjK, Komisioni i Venecias ka theksuar: “Pas

tërheqjes së një ankimi, GjK duhet të jetë në gjendje të vazhdojë shqyrtimin e çështjes, nëse ky

shqyrtim është në interesin publik. Kjo është shprehje e autonomisë së gjykatave kushtetuese dhe

të funksionit të tyre si roje të Kushtetutës, edhe pse ankuesi nuk është më palë në proces....

Megjithatë, në rastet kur akti i kundërshtuar e humbet vlefshmërinë e tij, nuk ka një konsensus të

përgjithshëm nëse GjK duhet apo jo të vazhdojë analizën e saj mbi këtë akt” [CDL-AD

(2010)039rev]. Ne vlerësojmë, se edhe nëse Kuvendi ndërhyn më pas për të lënë pa fuqi ligjin e

kundërshtuar në GJK, apo ai humb fuqinë për rrethana të ndryshme, GJK duhet të shprehet dhe

analizojë kushtetutshmërinë e aktit, me qëllim që të eleminohet tërësisht mundësia për ta

rimiratuar aktin pas vendimit të pushimit të cështjes nga GJK.

3.6. Shpallja dhe zbatimi i vendimeve të Gjykatës Kushtetuese

3.6.1. Shpallja e vendimit

72

Në Dokumentin Analitik përshkruhet shpallja e vendimit, si dhe rastet kur arsyetimi është dhënë

më vonë se shpallja e vendimit. Paraqitet si problem fillimi i efekteve të vendimit të GjK në këto

raste. Në draft-Strategji, ky problem është lënë pa zgjidhje.

Kjo pjesë duhet reformuar tërësisht sepse e vërteta është tërësisht ndryshe. Duhet pranuar se

është problem i kohëve të fundit (të kërkohen statistika), që GjK shpall vendimin të paarsyetuar

dhe vonon me muaj të tërë arsyetimin e vendimeve gjyqësore. Për më tepër, që GjK është në

rolin që vlerëson për gjykatat e juridiksionit të zakonshëm procesin e rregullt ligjor, pikërisht në

vonesat në arsyetim. Ka nevojë të rikthehet në ligjshmërinë e duhur situata për shpalljen e

arsyetuar të vendimeve të GjK, pa shpikur instrumente ligjore siç përcaktohet në këtë pjesë. Ligji

nuk përcakton afate për shpalljen e vendimit nga koha e gjykimit

Në përfundim, sugjerohet që të saktësohet njëherë e përgjithmonë se shpallja e vendimit është

pjesë e gjykimit dhe se në asnjë rast, gjykata nuk mund të shpallë vendimin pa arsyetim. Nga ana

tjetër, është e nevojshme që të përcaktohen afate, jo vetëm për shpalljen dhe arsyetimin e

vendimit, por edhe për shqyrtimin e cështjes. Në këtë pikë, sjellim në vëmendje problematikën e

hasur kohët e fundit, ku GJK ka shpallur vendimin e saj, pasi akti i ka ezauruar në mënyrë të

plotë efektet e veta antikushtetuese (për ilustrim akti normativ i nëpunësit civil).

3.6.2. Efektet e vendimeve

Në Dokumentin Analitik paraqiten 3 problematika:

i. Ka mospërputhje ndërmjet Kushtetutës dhe ligjit organik dhe jepet si shembull hyrja në

fuqi për vendimin e GjK për shkarkimin e Presidentit të Republikës;

ii. Ka paqartësi në ligj për efektin prapaveprues të vendimit të GjK;

iii. Ligji nuk parashikon që vetë GjK të qartësojë në vendim efektet e vendimit në dispozitiv

Në draft-Strategji, këto probleme synohet të zgjidhen përmes përqasjes me Kushtetutën të

parashikimeve ligjore që lidhen me fuqinë juridike të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese dhe

qartësimin e fuqisë prapavepruese të këtyre vendimeve.

Në shtesë të këtyre problemeve, duhet evidentuar se Kushtetuta nuk përcakton shprehimisht

detyrimin e gjykatave të zakonshme për t'iu referuar interpretimit të GjK.

Mbi këtë temë, Komisioni i Venecias ka theksuar “Efekti ex tunc i vendimit duhet të zbatohet me

kujdes të madh duke parashikuar atë vetëm në rrethana përjashtimore. Është absolutisht e

nevojshme t'i jepen gjykatave udhëzime të qarta lidhur me efektin ex tunc të vendimeve të GjK”

[CDL-AD(2011)018]. “Një parashikim ligjor, madje akoma më mirë kushtetues, që detyron të

gjitha organet e tjera shtetërore, përfshi edhe gjykatat për të ndjekur interpretimin kushtetues të

bërë nga GjK jep një element të rëndësishëm qartësimi në marrëdhëniet midis GjK dhe gjykatave

73

të zakonshme dhe mund të shërbejë si një bazë për ankimet individuale për të drejtat e tyre para

gjykatave” [CDL-AD (2010)039rev].

Në përfundim, sugjerohet të përmirësohen këto çështje, duke ndjekur edhe standardet e

Komisionit të Venecias të përcaktuar në Opinionin [CDL-AD (2010)039rev].

3.6.3. (Mos)Ekzekutimi i vendimeve

Në Dokumentin Analitik, jepet rëndësia dhe problemi që Kuvendi nuk ka respektuar vendimet e

GjK, duke e ilustruar me nismat ligjore të ndërmarra në periudhën 2005-2013. Jepet si problem

mungesa e rregullave dhe sanksioneve për mosekzekutimin e vendimeve të GJK-së. Ky problem,

në draft-Strategji është menduar të zgjidhet përmes vendosjes së mekanizmave efektive, me

qëllim detyrimin e institucioneve përkatëse të zbatojnë vendimet e saj për vendosjen në vend të

së drejtës së shkelur të individit, sipas konstatimit të Gjykatës, në përputhje me nenin 13 të

KEDNJ-së.

Ka njëanshmëri në trajtimin e kësaj problematike, pasi shembujt e paraqitur nuk i përkasin

legjislaturës aktuale dhe janë të papërshtatshëm.

Komisioni i Venecias është shprehur “Nëse një shtet synon të prezantojë procesin e ankimit

individual në GjK, me qëllim që të parashikojë një mjet ndreqës kombëtar ose si filtër për të

shkuar në GjEDNj, psh parashikimi i një mjeti efektiv në kuptim të nenit 13 të KEDNj dhe të

kërkojë shterimin e tij sipas nenit 35.1, atëherë një proces i tillë duhet të sigurojë riparimin e të

drejtës nëpërmjet një vendimi detyrues mbi cështjen. Gjykata duhet të detyrohet të dëgjojë rastin

dhe nuk duhet të ketë ndonjë kërkesë të paarsyeshme mbi tarifat apo përfaqësimin” [CDL-AD

(2010)039 rev].

Në përfundim, sugjerohet të ndiqet standardi i vendosur nga Komisioni i Venecias në Opinionin

[CDL-AD (2010)039 rev].

3.7. Të tjera

3.7.1. Pozita e këshilltarëve të gjyqtarëve

Ligji nuk ka rregulla për statusin dhe marrëdhëniet e tyre të punës. Në draft-Strategji shënohet se

ky problem do të adresohet përmes rregullimit të statusit ligjor të këshilltarëve ligjorë të

Gjykatës, si hallkë e pazëvendësueshme në vendimmarrjen e saj, që garanton cilësinë dhe

efikasitetin e saj.

Këtu nuk flitet për përgjegjësi disiplinore dhe shkarkim të tyre, siç veprohet me institucionet e

tjera, por trajtohet vetëm nevoja për trajtimin pozitiv të statusit të tyre. Duhet evidentuar se ligji

74

organik nuk përcakton rregulla për përgjegjësinë disiplinore, sanksionet dhe shkarkimin e tyre

nga detyra.

Në përfundim, sugjerohet që të rregullohen të gjitha çështjet e statusit të ndihmësit ligjor, deri tek

shkarkimi i tyre nga detyra.

3.7.2. Tarifat e shërbimit

Paraqitet si problem mungesa e tarifave, duke theksuar edhe riskun për kufizimin e të drejtës së

aksesit. Në fakt, mungon një paraqitje e të dhënave konkrete që justifikojnë këtë shqetësim.

Në draft-Strategji është parashikuar vlerësimi i mundësisë për vendosjen e tarifave të arsyeshme

dhe proporcionale të shërbimit për vënien në lëvizje të GJK-së, por pa cenuar aksesin e

subjekteve në këtë gjykatë.

Lidhur me këtë temë, Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Nëse ka tarifa për paraqitjen e

kërkesës në GjK, ato duhet të jenë relativisht të ulëta dhe madje edhe atëherë, GjK duhet të jetë

në gjendje të bëjë përjashtime për njerëzit që nuk kanë mjetet e duhura për të paraqitur kërkesën,

e cila nuk është haptazi e pabazuar” [CDL-AD (2008)029].

Në përfundim, sugjerohet të ndiqet standardi i Komisionit të Venecias i përcaktuar në Opinionin

[CDL-AD (2008)029].



1) Në Dokumentin Analitik, Sistemit Gjyqësor i është kushtuar Kreu IV, i përbërë nga 115 faqe, i

strukturuar në 5 çështje: (I) Hyrja; (II) Kuadri Kushtetues dhe Ligjor; (III) Prezantimi i Gjendjes

Aktuale; (IV) Përmbledhje e Gjetjeve; dhe (V) Përfundime.

2) Në pjesën I “Hyrja” identifikohen 9 çështje, por në vijim materiali nuk është koherent sepse

problematikat identifikohen ndryshe. Konkretisht ka devijim tek konceptet e pavarësisë dhe të

paanshmërisë, të cilat janë konvertuar në mirëqeverisje dhe statusi i gjyqtarit. Po ashtu,

administrimi nuk është çështje më vete por paraqitet si temë përmbledhëse e transparencës dhe e

efiçencës.

75

3) Në pjesën II “Kuadri kushtetes dhe ligjor” listohen dispozitat kushtetuese, aktet relevante

ndërkombëtare dhe kuadri ligjor i brendshëm. Paraqitja është e tyre është listim skematik dhe për

më tepër referimi tek aktet ndërkombëtare është i pakët.

4) Në pjesën III “Prezantimi i gjendjes aktuale” flitet për 5 çështje: (1) organizimi gjyqësor;

(2) mirëqeverisja e gjyqësorit; (3) statusi i gjyqtarit; (4) administrimi i gjyqësorit, ku përfshihen

transparenca dhe efiçenca; dhe (5) ekzekutimi i vendimeve gjyqësore. Nuk trajtohen veçmas, siç

përmenden në Hyrje, pavarësia, paanshmëria dhe profesionalizmi. Ndërsa transparenca dhe

efiçenca janë bërë pjesë e administrimit të gjyqësorit. Në hartimin e kësaj pjese kemi konstatuar

probleme të tilla si:

- mungesa e problematikës së organizimit gjyqësor në raport me aksesin në drejtësi të

qytetarëve. Mungon përshkrimi i reformës territoriale dhe papërputhshmëria e

organizimit gjyqësor me organizimin territorial;

- nxjerrje e fakteve bazuar në opinione dhe mungesë të të dhënave të sakta shkencore apo e

shembujve ilustrues, që të mbështesin problematikën e identifikuar;

- mungesë të evidentimit të problemeve për institucione të caktuara, për të cilat jepet

thjesht përshkrim ligjor institucional. Një rast i tillë është kryetari i Gjykatës së Lartë;

- ometim të institucioneve të caktuara, siç është rasti i ZABGj-së apo i Shkollës së

Magjistraturës;

- përdorim i standardeve dyfishe për vlerësimin e performancës së institucioneve ku

goditen vetëm KLD dhe Inspektorati i tij, ndërsa performanca e institucioneve të tjera

konvertohet në problem ligjor;

- mungesë koherence e kësaj pjese me pjesët vijuese të Analizës, që janë përmbledhje e

gjetjeve dhe e konkluzioneve. Më konkretisht, tek përmbledhja e gjetjeve dhe e

konkluzioneve ka pjesë më të zgjeruara problemesh se sa tek vetë kjo pjesë që i

dedikohet përshkrimit të problemeve.

5) Më në detaje, “Prezantimi i Gjendjes Aktuale”, tek nënçështja “Organizimi gjyqësor”

përshkruhen:

- Gjykata e Lartë (kompetenca lëndore, organizimi dhe funksionimi, kryetari i Gjykatës së

Lartë, mënyra e zgjidhjes së çështjeve, ndërveprimi me Gjykatën Kushtetuese, të dhëna

statistikore). Nuk jepen problematika dhe ka inkoherencë me Pjesën e Përmbledhjes së

Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen problematika.

- Gjykatat e Apelit të juridiksionit të zakonshëm (numri shpërndarja gjeografike,

kompetenca lëndore dhe tokësore dhe të dhëna statistikore). Nuk jepen problematika, por

përdoret gjuhë për avantazhe të reformave të shtatorit 1997, që jep doza të njëanshmërisë

së ekspertëve. Ka inkoherencë me Pjesën e Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e

Përfundimeve, ku identifikohen problematika.

- Gjykata e Apelit për Krime të Rënda (numri, shpërndarja gjeografike dhe kompetenca

lëndore, si dhe të dhëna statistikore). Nuk përshkruhen problematika dhe ka inkoherencë

me Pjesën e Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen

problematika.

76

- Gjykata Administrative e Apelit (numri, shpërndarja dhe kompetenca lëndore, si dhe të

dhëna statistikore). Nuk përshkruhen problematika dhe ka inkoherencë me Pjesën e

Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen problematika.

- Gjykatat e shkallës së parë të juridiksionit të zakonshëm (numri, shpërndarja gjeografike

dhe kompetenca lëndore, si dhe të dhënat statistikore). Përshkruhet si problematikë vetëm

kompetenca e kryetarit të Gjykatës për organizimin e brendshëm në gjykatë. Kjo

problematikë humbet tek Përmbledhja e Gjetjeve, ku përshkruhen problematika të tjera.

- Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë (të dhëna për organizimin dhe për statistikat). Jepet si

problematikë vështirësia në menaxhimin e dy godinave të gjykatës me 1 kryetar dhe me 1

kancelar, që reflekton tek cilësia dhe shpejtësia e shërbimit për publikun. Kjo

problematikë humbet më pas tek pjesët e tjera të dokumentit sepse nuk përmendet më tek

“Përmbledhja e Gjetjeve” dhe tek “Konkluzionet”.

- Gjykata e Shkallës së Parë për Krime të Rënda (numri, shpërndarja gjeografike dhe

kompetenca lëndore, si dhe statistika). Nuk jepen problematika, por theksohen reformat

që përjashtojnë periudhën 2005-2013. Nuk përshkruhen problematika dhe ka inkoherencë

me Pjesën e Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohen

problematika.

- Gjykatat administrative të shkallës së parë (numri, shpërndarja gjeografike dhe

kompetenca lëndore, si dhe statistika). Tek të dhënat statistikore, është përdorur standard

tjetër, jepet si problematikë volumi shumë i lartë i çështjeve. Një problematikë e tillë nuk

është dhënë tek Gjykata e Apelit Administrativ. Ka inkoherencë me Pjesën e

Përmbledhjes së Gjetjeve dhe me Pjesën e Përfundimeve, ku identifikohet si

problematikë zvarritja e gjykimit, si dhe kompetenca lëndore shumë e gjerë e këtyre

gjykatave.

6) Tek nënçështja “Mirëqeverisja e Gjyqësorit” përshkruhen:

- KLD, ku identifikohen 17 problematika, të cilat lidhen me përbërjen, organizimin dhe

funksionimin. Ka komente për performancën e KLD-së në kundërshtim me ligjin dhe

është një qasje diametralisht e kundërt nga ajo e përdorur për institucionet e tjera.

Gjithashtu, ka mospërputhje/inkoherencë midis problematikave të renditura në këtë pjesë

me ato tek Pjesa “Përmbledhje e Gjetjeve”, ku tek kjo e fundit janë shtuar ndikimi i

papërshtatshëm politik në KLD dhe mungesa e „vullnetit të saj të mirë‟ për të përmbushur

funksionet e saj. Ndërkohë tek Pjesa “Përfundimet” është shtuar edhe fenomeni i

korporativizmit për shkak të pjesëmarrjes së 10 gjyqtarëve në KLD.

- Inspektorati i KLD-së, që është trajtuar tek Mirëqeverisja e Gjyqësorit si pjesë e KLD-së.

Identifikohen si probleme pasja e dy funksioneve “inspektim dhe vlerësim gjyqtarësh”,

mungesa e kuadrit ligjor të statusit të inspektorëve, me mungesë të llogaridhënies dhe

procesit disiplinor. Edhe këtu qasja është e ndryshme sepse zhvendoset fokusi tek

llogaridhënia e kësaj strukture dhe jo tek fuqizimi i saj për të performuar më mirë. Nuk

ka kritika të mirëfillta për performancën, por nuk ka një paraqitje reale të veprimtarisë

77

sepse mungojnë tërësisht të dhënat. Ka inkoherencë me Pjesën e Përmbledhjes së

Gjetjeve, ku janë shtuar si problematika mbivendosja e inspektimeve, burimet njerëzore

dhe kapacitetet profesionale të pamjaftueshme;

- Konferenca Gjyqësore Kombëtare, për të cilën nuk jepet asnjë problematikë. Ka

inkoherencë me Përmbledhjen e Gjetjeve, ku përshkruhet si problem dështimi i kësaj

Konference për të fuqizuar çështjet e etikës së gjyqtarëve dhe mbrojtjen e interesave të

gjyqtarëve;

- Ministri i Drejtësisë, ku evidentohet roli ligjor i tij si problematikë që ka shkaktuar

fragmentarizimin, influencën mbi administratën gjyqësore, mbivendosja e inspektimeve

dhe kompetenca ekskuzive e tij për procedimin disiplinor. Justifikohen këto kompetenca

si të gjetura në përputhje me Kushtetutën nga Gj.Kushtetuese në vitin 2004. Tek Pjesa e

Përmbledhjes së Gjetjeve, kjo problematikë konvertohet në pasaktësi konceptuale dhe

ligjore, si dhe si kompetenca jo efikase dhe jo profesionale të Ministrit të Drejtësisë. E

njëjta qasje përdoret edhe tek Pjesa e Përfundimeve, ku është mjaftuar me problematikën

e fragmentarizimit, mbivendosjes së inspektimeve dhe nismë jo efektive, objektive dhe

profesionale e Ministrit për procedimin disiplinor.

- Inspektorati i MD-së, për të cilin jepet si problematikë vetëm që roli i tij nuk është në

përputhje me rekomandimet ndërkombëtare. Nuk jepet asnjë koment apo kritikë për

performancën e tyre, ku duket se çështja është vetëm në nivel ligji, në ndryshim nga

Inspektorati i KLD-së, ku evidentohen si probleme burimet njerëzore dhe kapacitetet

profesionale apo mungesa e një sistemi të saktë të gjurmueshmërisë së ankesave (kjo e

fundit e paraqitur në mënyrë të pasaktë në Analizë).

7) Në nënçështjen “Mirëqeverisja Gjyqësorit”, mungon trajtimi për Presidentin e Republikës me

kompetenca për numrin e gjyqtarëve dhe kompetencat e gjykatave, për ZABGj me kompetenca

në çështje të financimit të sistemit gjyqësor, si dhe për Shkollën e Magjistraturës. Po ashtu,

mungon trajtimi i institucionit të kryetarit të Gjykatës dhe të kancelarit, që janë subjektet e

qeverisjes së përditshme të gjyqësorit brenda gjykatave të tyre – sidomos roli i kryetarit të

Gjykatës së Lartë. Gjithashtu, nuk janë marrë fare në analizë shoqatat e gjyqtarëve, të cilat janë

një mekanizëm që duhet të ndikojnë në qeverisjen e gjyqësorit. Po ashtu, ka mungesë të një

trajtimi të marrëdhënieve ndërkombëtare (pjesëmarrja në organizatat ndërkombëtare), që duhet të

shndërrohet në një shtysë për arritjen e standardeve më të mira në qeverisjen e gjyqësorit.

8) Tek nënçështja “Statusi i Gjyqtarit” evidentohen papajtueshmëritë, emërimi në çdo shkallë

gjyqësorit, vlerësimi i performancës profesionale dhe etike, palëvizshmëria dhe transferimi,

transferimi i përkohshëm, transferimi i përhershëm, promovimi, përgjegjësia disiplinore,

mbarimi i mandatit të gjyqtarit, emërimi i gjyqtarëve në institucione të tjera, pagat dhe përfitimet

financiare e sociale të gjyqtarit, siguria dhe mbrojtja e gjyqtarit dhe kushtet e punës.

9) Kritika kryesore nënçështjen “Statusi i Gjyqtarit” lidhet me mungesën e një qasjeje shkencore

dhe gjithëpërfshirëse sepse nuk janë përdorur të dhëna dhe raste konkrete. Po ashtu, nuk ka një

78

paraqitje të besueshëm të të gjitha elementeve dhe standardeve ndërkombëtare. Duket që

konkluzionet janë hartuar sipas përshtypjeve të përgjithshme, të përfituara nga histori individuale

të njëanshme! Për ilustrim, tek problematikat e emërimit jepet si problem që nuk është zbatuar

ligji nga KLD për kandidatin fitues me numër të barabartë votash, po nuk jepet asnjë rast

ilustrues. Ky është një tregues që dokumenti, në pjesë të caktuara, është hartuar bazuar në histori

personale të veçanta, pa u verifikuar institucionalisht dhe pa analizuar fenomenologjinë e

sistemit. Gjithashtu, ka mungesa të informacionit kyç. Për ilustrim, teksa flitet për vlerësimin e

performancës profesionale dhe etike, nuk thuhet asgjë për vlerësimin e kryetarëve të gjykatave

dhe për vlerësimin e ndihmësve ligjorë, apo edhe mungesa e vlerësimit efektiv të inspektorëve të

MD-së. Një ilustrim tjetër është ai i procedimit disiplinor, ku mungon tërësisht analiza e

perspektivës së vetë gjyqtarit dhe e garancive që duhet të mbrojnë atë në një procedim disiplinor

– një qasje e tillë përdoret në shumë dokumente ndërkombëtarë.

10) Në nënçështjen “Statusi i Gjyqtarit” nuk mungojnë as kontradiktat e nivelit teknik. Për

ilustrim, ndonëse flitet për mbrojtjen dhe sigurinë e gjyqtarit, paraqitet si problem gjerësia e

imunitetit të gjyqtarit në rastet e kontrollit personal dhe të banesës!

11) Tek nënçështja “Administrimi i gjyqësorit” flitet për transparencë dhe eficiencë. Edhe në këtë

nënçështje mungojnë të dhëna statistikore dhe studime/vlerësime të besueshme të situatës. Aty

ku jepen të dhëna statistikore, siç është rasti me punonjësit e administratës gjyqësore, nuk jepet

problematikë e performimit të tyre, që është një nga çështjet më shqetësuese. Ka edhe

probleme/gabime të nivelit teknik sepse nuk bëhet diferencë midis procesit gjyqësor civil dhe

procesit gjyqësor administrativ. Mungojnë problematikat e ICMIS dhe të dështimit të QBZ për

publikimin e ligjeve të konsoliduara. QBZ nuk ka përmbushur detyrimin që ka me ligj për

përditësimin e të gjitha akteve ligjore dhe nënligjore në fuqi. Ka edhe pjesë inkoherente siç është

rasti me gjykimin administrativ, ku tek “Përmbledhja e Gjetjeve” kritikohet kompetenca shumë e

gjerë e këtyre gjykatave, ndërsa në këtë nënçështje ngrihet si shqetësim vetëm numri i

pamjaftueshëm i gjyqtarëve.

12) Tek nënçështja “Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore” mungon paraqitja reale e reformës së

shërbimit përmbarimor privat, e cila u miratua në vitin 2008 me perspektivën e zhvillimit

tranziconal duke e mbajtur me të dyja shërbimet dhe pas pak kohësh të shndërrohej në një

shërbim tërësisht privat. Gjithashtu, mungon trajtimi i përpjekjeve për të vënë në funksionim

mbikëqyrjen elektronike dhe mundësisë që duhet krijuar për shtrirjen e saj në të gjithë

Shqipërinë, veçanërisht tek të miturit dhe gratë. Po ashtu, nuk analizohet aplikimi i sistemit “One

Stop Shop” në ZRPP, që ishte një histori suksesi në luftën kundër korrupsionit dhe që duhet

shtrirë në të gjithë Shqipërinë. Ky është një tregues tjetër i njëanshmërisë së ekspertëve, të cilët

janë ndalur edhe në lëvizje dytësore në sistem të ndodhura në periudhën kohore jashtë 2005-

2013. Nga ana tjetër, tek kjo nënçështje mungon analiza kritike e performimit të institucioneve

shtetërore të lidhura me ekzekutivin, të përfshira me përgjegjësi në këtë fushë, siç janë MD,

79

Avokatura e Shtetit, Shërbimi i Provës, Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme apo

Drejtoria e Burgjeve.

13) Në pjesën IV “Përmbledhje e gjetjeve” janë përshkruar problematikat e sistemit gjyqësor,

por ka devijime të thella midis kësaj pjese dhe pjesës III që përshkruan gjendjen aktuale.

Çuditërisht devijimet lidhen vetëm me çështje të funksionimit të KLD-së. Po ashtu, ka edhe doza

të vlerësimit të njëanshëm sidomos tek përmbledhja e gjetjeve për KLD apo për Inspektoratin e

tij. Përdoren fjalë të tilla si “mungesë e vullnetit të mirë”, “shkelje e ligjit nga KLD” etj.

14) Në pjesën V “Konkluzione” ripërsëriten përfundimet, por sërish evidentohet mungesë

koherence midis kësaj pjese dhe pjesës III dhe IV.

Në Dokumentin e Draft-Strategjisë, Pushtetit Gjyqësor i janë dedikuar 10 faqe. Informacioni

është strukturuar me një hyrje të shkurtër, 6 objektiva të zbërthyera në masa, për të përfunduar

me identifikimin e setit të akteve (Kushtetutë dhe ligje), që do të ndryshohen.

Është problematike gjuha që ka përmbledhur problemet në Hyrje sepse kudo përdoret forma

negative me fjalët “mungesë” apo “mungesë e theksuar”. Pavarësisht se gjyqësori sot në Shqipëri

ka probleme, nuk është e këshillueshme ndjekja e qasjes së “vitit zero”, ku çdo gjë e krijuar gjer

më sot nuk vlen. Po ashtu, është shqetësuese që Reforma rreth-rrotullohet dhe mjaftohet vetëm

me ndryshimin e Kushtetutës dhe të ligjeve, kur në fakt e kundërta është e vërtetë. Kritika

kryesore që sot i bëhet Shqipërisë në procesin e integrimit evropian është “hartohen ligje të mira,

por çalohet në zbatimin e tyre”. Kjo kritikë është injoruar nga draft-Strategjia, e cila merr

përsipër vetëm hartimin e ndryshimeve ligjore.

Tek 8 Objektivat, përdoret po e njëjta gjuhë “përkeqësuese”. Për ilustrim, teksa flitet për

statusin e gjyqtarit, objektivi nr. 4 është i ndarë në 12 masa, 5 prej të cilave i dedikohen

procedimit disiplinor të gjyqtarëve, duke krijuar kështu një sfond agresiv dhe të personalizuar, në

trajtimin e çështjeve. Tek Objektivat flitet për “akses dhe efektivitet nëpërmjet riorganizimit

gjyqësor”; “pavarësi dhe efektivitet të Gjykatës së Lartë”, “mirëqeverisje të gjyqësorit”, “statusin

e gjyqtarit”, “transparencë dhe proces të rregullt ligjor”, “efiçencë të administratës gjyqësore”,

“raport të ri të gjyqësorit shqiptar me gjykatat evropiane”, “zbatim i vendimeve gjyqësore dhe të

arbitrazhit”. Kritika kryesore mbi këtë pjesë të draft-Strategjisë lidhet me mungesën e

koherencës së saj me Dokumentin Analitik (për ilustrim, rasti i krijimit të një raporti të ri të

sistemit gjyqësor shqiptar me gjykatat evropiane, nuk përmendet si problem në Dokumentin

Analitik), si dhe me mbivendosjen e lëndëve nga njëri objektiv tek tjetri (eficenca gjen zbatim

dhe lidhje në më shumë se 3 objektiva).

Pjesa e fundit e draft-Strategjisë përbën një listë të Amendimeve të mundshme kushtetuese

dhe ligjore. Këtu janë listuar ndryshime kushtetuese, si dhe një listë me 14 ligje (ndryshime në

ligje ekzistuese, shfuqizime të ligjeve ekzistuese dhe miratim të ligjeve të reja). Kritika kryesore

80

me këtë pjesë lidhet me mungesa të pakuptueshme të ligjeve për rishikim (për ilustrim përmendet

hartimi i një ligji të ri për arbitrazhin dhe nuk vlerësohet se mund të rishikohet edhe ligji për

ndërmjetësimin). Nga ana tjetër, pasaktësitë apo mungesat në pjesët e tjera padyshim që japin

impakt edhe në këtë pjesë.

Komente specifike

1. ANALIZA E SISTEMIT GJYQËSOR

1.1. HYRJE

Në Dokumentin Analitik, tek Hyrja, identifikohen 9 çështje gjithsej për pushtetin gjyqësor:

i. Organizimi;

ii. Pavarësia

iii. Paanshmëria

iv. Përgjegjshmëria

v. Profesionalizmi

vi. Efiçenca

vii. Transparenca

viii. Administrimi

ix. Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore

Në çështjen e profesionalizmit vihet theksi tek nevoja për njohjen dhe zbatimin e standardeve të

mbrojtjes së të drejtave të njeriut që vendos KEDNJ-ja dhe jurisprudenca e GJEDNJ-së, si dhe

njohjen e direktivave dhe traktateve të BE-së.

Në vijim, Dokumentin Analitik nuk ndjek këto çështje kyçe. Pavarësisë dhe Paanshmërisë nuk i

kushtohet vëmendje e posaçme. Po ashtu edhe profesionalizmi nuk analizohet veçmas. Efiçenca

dhe Transparenca janë bërë pjesë e Administrimit. Flitet gjerësisht për Mirëqeverisjen dhe

Statusin e Gjyqtarit. E njëjta kritikë qëndron edhe për draft-Strategjinë, ku pavarësisë,

paanshmërisë dhe profesionalizmit nuk i kushtohet rëndësi e ndarë dhe e posaçme.

2. KUADRI KUSHTETUES DHE LIGJOR

Kjo pjesë e Dokumentit Analitik identifikon tre lloj aktesh:

2.1.Kushtetuta (nenet 135-147).

Paraqitja e tekstit kushtetues është shumë e ngushtuar sepse janë anashkaluar parimet themelore

të organizimit shtetëror, që frymëzojnë organizimin e pushtetit gjyqësor (siç është rasti me

81

ndarjen dhe balancimin e pushteteve), si dhe liritë dhe të drejtat e njeriut (siç është rasti i procesit

të rregullt ligjor).

2.2.Standardet ndërkombëtare janë ndarë në tre grupe:

(a) Grupi i parë është ai i Konventave Ndërkombëtare, ku janë përfshirë KEDNj, Pakti

Ndërkombëtar i të Drejtave Civile dhe Politike (i shkruar gabim në dokument si

Konventa); dhe Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore

(i shkruar gabim në dokument si Konventa);

(b) Grupi i dytë është ai i Akteve Ndërkombëtare Udhëzuese, ku janë përfshirë Karta

Europiane për Statusin e Gjyqtarëve, Parimet Bazë të OKB-së për Pavarësinë e

Gjyqësorit dhe Parimet e Bangalorit për Sjelljen e Gjyqtarëve;

(c) Grupi i tretë është ai i akteve të Këshillit të Europës, ku janë përfshirë Magna Carta e

Gjyqtarëve - 2010 dhe Opinioni 1 (2001) i Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve

Europianë.

Standardet ndërkombëtare janë të pakta në numër dhe nuk reflektojnë zhvillimet më të fundit.

Është me rëndësi themelore identifikimi i saktë i tyre dhe afrimi në kohë i dokumenteve më

moderne. Për ilustrim, ka nevojë të shtohen opinionet e fundit të Këshillit Konsultativ të

Gjyqtarëve Evropianë dhe raportet e fundit të Rrjetit Evropian të Këshillave Gjyqësorë. Kjo

kritikë qëndron edhe për draft-Strategjinë, ku shpesh referenca bëhet tek “standardet evropiane”,

por nuk saktësohet asnjë prej këtyre standardeve.

2.3. Kuadri ligjor i brendshëm, në të cilin janë përfshirë 10 ligjet kryesore dhe përfundon me

fjalët “etj”. Këtu janë përfshirë ligji për pushtetin gjyqësor, për Gjykatën e Lartë, për Krimet

e Rënda, për Gjykatat Administrative, për KLD, për MD, për ZABGj, për KGjK, për

Shkollën e Magjistraturës, K.Pr.Civile dhe K.Pr.Penale.

Mungojnë ligji antimafia, ligji për marrëdhëniet juridiksionale me autoritetet e huaja, ligji për

ndërmjetësimin etj, si dhe aktet nënligjore. E njëjta kritikë qëndron edhe për draft-Strategjinë.

3. PREZANTIMI I GJENDJES AKTUALE

Organizimi dhe funksionimi i institucioneve të sistemit gjyqësor

3.1. Organizimi i pushtetit gjyqësor

Në Dokumentin Analitik çështja e organizimit të pushtetit gjyqësor jepet si e mirëqënë dhe nuk

jepet asnjë shpjegim hyrës mbi konceptin e tij, parimet mbi të cilat është ndërtuar organizimi

gjyqësor në Shqipëri dhe problematikën që ai ka shfaqur. Dokumenti është ndërtuar, duke

shpjeguar në mënyrë të fragmentarizuar gjykatat ekzistuese në Shqipëri!

82

Në Dokumentin Analitik përshkruhet kompetenca lëndore e Gjykatës së Lartë, llojet e vendimit

që jep dhe formimi i trupave gjykues. Paraqitet si statistikë “nga viti 1999 deri në vitin 2014

Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë kanë dhënë 100 vendimeve unifikuese”. Në vijim,

jepen të dhëna përshkrimore për organizimin dhe funksionimin e saj. Më pas, përshkruhet figura

e kryetarit të Gjykatës së Lartë, duke paraqitur formulën e emërimit të tij, si dhe funksionet e tij

brenda Gjykatës së Lartë dhe në raport me institucionet e tjera të sistemit të drejtësisë. Po ashtu,

jepet informacion mbi mënyrat e zgjidhjes së çështjeve, duke dhënë shkaqet e rekursit dhe llojet

e vendimeve. Ndërveprimi me Gjykatën Kushtetuese është një çështje tjetër e analizuar për

Gjykatën e Lartë, duke përshkruar kontrollin incidental. Kjo pjesë përfundon me rubrikën e të

dhënave statistikore, të cilat janë përfshirë në shtojcë.

Në të gjithë tekstin për Gjykatën e Lartë nuk paraqitet asnjë problematikë, madje as fakti që në

legjislacionin tonë procedural nuk rregullohet siç duhet veprimet që ndjek gjyqtari për kontrollin

incidental (tek ndërveprimi me GjK). Një çështje shqetësuese është paraqitja mekanike e

statistikave, të cilat nuk janë analizuar dhe nuk është nxjerrë asnjë konkluzion për to. Është e

pakuptueshme arsye e nevojës së një informacioni të tillë, në rreth 50 faqe, që është i vlefshëm

vetëm për studentët e vitit të parë të Fakultetit të Drejtësisë!

Në vijim të Dokumentit Analitik, flitet për gjykatat e apelit (jepet numri dhe lloji i gjykatave të

apelit); për gjykatat e apelit të juridiksionit të zakonshëm (jepet historiku i tyre i vitit 1990, i vitit

1994, i vitit 1997 dhe i vitit 2009. Përshkruhen edhe kompetencat lëndore dhe tokësore të tyre.

Nuk jepen problematika, por theksohen vetëm avantazhet e reformës së vitit 1997 me fjalët a)

rritjen e autoritetit dhe të pavarësisë së pushtetit gjyqësor; b) rritjen e cilësisë në gjykim; c)

shmangien e zvarritjeve të panevojshme burokratike në gjykimin e çështjeve; ç) kufizimin e

lëvizjeve të njerëzve nga rrethet në qendër si dhe respektimin e afateve ligjore). Po ashtu, në këtë

pjesë ka një rubrikë për të dhënat statistikore, të cilat janë përfshirë në shtojcë. Në vijim,

analizohet Gjykata e Apelit për Krime të Rënda (jepet një përshkrim i saj dhe i kompetencës

lëndore), ndërsa të dhënat statistikore janë përfshirë sërish në shtojcë. Me të njëjtin stil është

analizuar edhe Gjykata e Apelit Administrativ.

Në të gjithë tekstin për Gjykatat e Apelit nuk paraqitet asnjë problematikë. Edhe këtu është

çështje shqetësuese paraqitja mekanike e statistikave, të cilat nuk janë analizuar dhe nuk është

nxjerrë asnjë konkluzion për to. Është e pakuptueshme arsye e nevojës së një informacioni të

tillë, në rreth 50 faqe, që është i vlefshëm vetëm për studentët e vitit të parë të Fakultetit të

Drejtësisë! Është i paqartë theksimi i avantazheve të reformës së vitit 1997 mbi gjykatat e apelit

dhe jep doza të njëanshmërisë së ekspertëve.

Dokumenti Analitik vijon me analizën e gjykatave të shkallës së parë, ku jepet numri i gjykatave,

përshkruhen gjykatat e rrethit gjyqësor të juridiksionit të zakonshëm (jepet përshkrimi i tyre,

duke përmendur shkrirjen e seksioneve administrative, si dhe seksionet penale të të miturve.

Identifikohet si problematikë vetëm kompetenca e kryetarit të Gjykatës për organizimin e

83

brendshëm në gjykatë me fjalët: “Në përgjithësi vërehet se mungojnë kritere të mirëpërcaktuara

për përzgjedhjen e gjyqtarëve që caktohen në dhoma. Po kështu, kryetari i gjykatës gëzon një

diskrecion të tepruar në marrjen e vendimit për gjyqtarët që do të shërbejnë në dhomat penale e

civile të gjykatës”. Gjithashtu, në këtë pjesë flitet për statistika të gjykatave të shkallës së parë të

juridiksionit të zakonshëm, të cilat janë përfshirë në shtojcë. Në vijim, është analizuar Gjykata e

Rrethit Gjyqësor Tiranë (është përshkruar organizimi i saj para vitit 2008 dhe pas vitit 2008. Para

vitit 2008 theksohet se ka patur status të veçantë dhe 2 zëvendëskryetarë. Jepet organizimi aktual

në dy dhoma, numri i gjyqtarëve dhe drejtimi me dy stafe, por nga një kryetar dhe kancelar, si

dhe numri i lartë i çështjeve që shqyrton. Paraqet si problematikë: “janë evidentuar vështirësi në

menaxhimin e situatave në këto dy gjykata dhe uljen e shpejtësisë së trajtimit të problematikave

që hasen në to. Rrjedhimisht, kjo reflekton në uljen e cilësisë dhe shpejtësisë së ofrimit të

shërbimit te publiku”. Edhe për Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë ka një rubrikë statistikash, të

cilat në fakt janë përfshirë në shtojcë. Në vijim, analizohet Gjykata e Shkallës së Parë për Krime

të Rënda (jepet historiku i kësaj gjykate dhe numri i gjyqtarëve, shpjegohen ligjet e viteve 2002,

2003, 2004 dhe 2014. Përmendet ligji antimafia, i cili nuk përmendet si reformë, por theksohet se

ai është ndryshuar në vitin 2014). Edhe këtu statistikat janë përfshirë në shtojcë. Kjo pjesë

përfundon me analizën për gjykatat administrative të shkallës së parë (jepet numri i gjykatave

dhe selitë e tyre, kompetenca lëndore, qëllimi i tyre, si dhe numri i gjyqtarëve). Po ashtu, jepen

statistikat që janë marrë nga një studim i kryer nga KLD, duke konkluduar se “konstatohet një

volum shumë i lartë çështjesh të regjistruara në gjykatat administrative”.

Nuk është e qartë pse problematika e kompetencës së kryetarit të Gjykatës për organizimin e

brendshëm identifikohet vetëm tek gjykatat e shkallës së parë. Ekzistenca e kësaj problematike

është konstatuar nga inspektimi tematik i kryer nga Inspektorati i KLD-së dhe i miratuar nga

KLD në vitin 2015, mbi procedurat e ndarjes së çështjeve me short (i publikuar në faqen zyrtare

të KLD-së). Në këtë inspektim është konstatuar se përmbajtja e kuadrit ligjor është e varfër dhe

nuk ka kritere objektive dhe as parime që të udhëheqin kryetarin e Gjykatës në ushtrimin e një

kompetence të tillë. Megjithatë, duhet evidentuar se kjo çështje lidhet me menaxhimin e

brendshëm të gjykatës në drejtim të efiçencës së saj, ndonëse jep impakt edhe tek specializimi i

gjyqtarëve. Po ashtu, një problem tjetër i konstatuar nga ky inspektim tematik lidhet me gjykimin

e çështjeve specifike në gjykata (listat e gjyqtarëve të gatshëm apo çështjet urgjente), të cilat nuk

janë normuar siç duhet dhe sidomos në gjykatat e vogla krijojnë problematika.

Së dyti, nuk jepet lloji i problematikës dhe burimi i informacionit për Gjykatën e Rrethit

Gjyqësor Tiranë.

Tek analiza e Gjykatës së Shkallës së Parë për Krime të Rënda, sërish jepet përshtypja e

komentimit pozitiv të njëanshëm të ekspertëve sepse jepen detaje vetëm për reforma ligjore që

përjashtojnë periudhën 2005-2013.

84

Ndërsa tek analiza e Gjykatave Administrative të Shkallës së Parë, mungon problematika e

vendeve vakante në gjykatat administrative të Shkodrës, Vlorës, Gjirokastrës dhe Korçës.

Gjyqtarët nuk aplikojnë për të punuar në këto gjykata dhe ligji nuk ofron incentivat e duhur për

t‟i bërë atraktive këto pozicione. Po ashtu, mungon problematika e vonesës në emërimin e

ndihmësve ligjorë. Të dyja këto çështje janë në vëmendjen e Komisionit Evropian në raportet e

progresit për Shqipërinë dhe vijimësisht është kërkuar prej tyre ndërhyrja për përmirësimin e

tyre. Gjithashtu, lidhur me të dhënat statistikore të këtyre gjykatave është e paqartë pse është

përdorur standard tjetër, duke i komentuar ato, teksa tek gjykatat e tjera nuk jepet asnjë analizë

dhe asnjë konkluzion për të dhënat sasiore të çështjeve.

Nuk mund të nxirren konkluzione pa evidentuar se në Shqipëri, sistemi gjyqësor është i

organizuar në tre nivele dhe përbëhet nga 31 gjykata gjithsej: 23 gjykata të shkallës së parë; 7

gjykata të shkallës së dytë dhe 1 Gjykatë e Lartë. Shqipëria ka njohur specializimin e gjykatave,

duke prezantuar gjykatat për krime të rënda (1 gjykatë në shkallë të parë dhe 1 gjykatë apeli) dhe

gjykatat administrative (6 gjykata në shkallë të parë dhe 1 gjykatë apeli, si dhe një kolegj të

veçantë në Gjykatën e Lartë). Pranë këtyre gjykatave, ushtrojnë funksionin 406 gjyqtarë, nga të

cilët 19 gjyqtarë janë të Gjykatës së Lartë, ndërsa pjesa tjetër ushtrojnë funksionin në shkallë të

parë dhe në apel.

Nga ana tjetër, në Dokumentin Analitik nuk përmendet reforma territoriale, ndonëse është një

reformë e kohëve të fundit dhe është kryer nga i njëjti Kuvend që ka marrë përsipër Reformën në

Drejtësi. Reforma territoriale kërkon domosdoshmërisht rishikimin e të paktën kompetencave

tokësore të gjykatave për të lehtësuar aksesin në drejtësi të qytetarëve. Për ilustrim, qytetarët e

Bashkisë Himarë, me organizimin aktual gjyqësor janë të ndarë në dy pjesë gjykatash: në

gjykatat e Sarandës/Gjirokastrës dhe në gjykatat e Vlorës (civile dhe administrative).

Në draft-Strategji, çështja e organizimit gjyqësor është parë si mjet për objektivin e rritjes së

aksesit në drejtësi dhe të efektivitetit të sistemit gjyqësor. Aty deklarohet se gjykatat dhe

gjyqtarët do të riorganizohen dhe do të shpërndahen në përputhje me ndarjen e re territoriale, me

numrin e popullsisë dhe fluksin e çështjeve në përputhje me standardet evropiane. Po ashtu, flitet

edhe për specializim të gjykatave, por nuk është hedhur asnjë ide konkrete, por është mjaftuar

me “përcaktim më të qartë të juridiksionit”. Është hedhur një ide probabël me synimin për

forcimin e rolit të gjykatës së shkallës së parë, duke e shpërbërë atë në dy nivele (gjykatë paqi

dhe gjykatë qarku), që përbën një kthim pas në historinë institucionale në Shqipëri. Kjo ide nuk

gjen korrespondencën e vet tek Dokumenti Analitik, ku nuk evidentohet ndonjë problematikë e

kësaj natyre.

Nën të njëjtin koncept të “organizimit gjyqësor” është vendosur edhe figura e “gjyqtarit”, ku

deklarohet se do të zgjerohet gama e çështjeve me gjyqtar të vetëm. Brenda këtij objektivi ka një

konfondim apo shkrirje të koncepteve sepse flitet për masa, që në fakt lidhen me eficencën siç

janë rishikimi i kompetencave të gjykatave për të eleminuar zvarritjen, duke përfshirë edhe

85

Gjykatën e Lartë apo rritja e profesionalizimit të gjyqtarëve nëpërmjet njohjeve të specializuara

të tyre.

Qëndrimi ynë është që, për zgjidhjen e çështjes së riorganizimit gjyqësor, krahas zhvillimeve të

Reformës Territoriale, të ndiqen edhe rekomandimet e ENCJ. Në Raportin e ENCJ për Reformën

në Gjyqësor, çështja e racionalizimit dhe (ri)organizimit të gjyqësorit është konceptuar si një prej

5 drejtimeve përbërëse të Reformës në Gjyqësor në Evropë. Aty shpjegohet se shumica e

vendeve evropiane, nga pikëpamja gjegrafike, po i përqëndrojnë funksionet gjyqësore, duke ulur

numrin e gjykatave. Arsyet e këtij përqëndrimi janë të ndryshme në vende të ndryshme: (i)

forcimi i cilësisë së drejtësisë; (ii) ulja e kostove nëpërmjet riorganizimit të pavarur dhe të

specializuar; (iii) ulja e kostove të menaxhimit nëpërmjet vendosjes së disa gjykatave nën të

njëjtën ombrellë; (iv) prezantimi i teknologjive të reja dhe afatet kohore. Në pamje të parë duket

sikur ulja e numrit të gjykatave cenon aksesin në drejtësi sepse rrit kohën e udhëtimit për palët në

gjykatë. Megjithatë shumica e vendeve evropiane pranojnë që në fakt nuk është kështu sepse

shoqëria moderne ka ndryshuar: tashmë në gjykata ka çështje gjyqësore, ku prania e palëve nuk

është e domosdoshme apo teknologjitë e reja (sidomos telekonferenca) po bëhet normale në

shumë vende. Si kritere të përqëndrimit të gjykatave përmenden:

- Shpërndarja e popullsisë;

- Distancat gjeografike dhe aksesueshmëria në transportin publik;

- Ekzistenca dhe aksesueshmëria (dixhitale) në infrastrukturën dhe/ose shërbimet

mbështetëse;

- Numri i mjaftueshëm i çështjeve për të lejuar përdorimin eficent të gjykatave dhe të

zyrave të prokurorisë;

- Numri i përshtatshëm i gjyqtarëve dhe i prokurorëve dhe i stafit të tyre mbështetës

për të garantuar vazhdimësinë në rastet e sëmundjeve apo të mungesave të tjera të gjyqtarëve, si

dhe për të lejuar për specializimin që vlerësohet i nevojshëm në çdo gjykataë dhe zyrën e

prokurorit (aspekti i cilësisë).

Përqëndrimi i gjykatave ka avantazh në drejtim të cilësisë së drejtësisë pasi lejon specializimin.

Cilësia më e lartë e drejtësisë nënkupton edhe të fokusohesh tek balancimi i hartave të reja të

gjykatave me qëllim për të garantuar dhënien e drejtësisë njësoj për të gjithë qytetarët. Po ashtu,

përqëndrimi ka avantazh edhe në drejtim të shpejtësisë pasi zgjidh çështjen e mungesës së

gjyqtarëve apo të të tjerëve. Avantazhi i tretë nuk është i sigurtë sepse lidhet me kushtet e vendit

dhe këtu bëhet fjalë për kursimin e kostove. Në të gjitha rastet, për shumë vite pritet që kostot të

tejkalojnë kursimet (në rastin e Shqipërisë nuk duhet harruar se në shumë gjykata të vogla,

tashmë janë bërë investime të kushtueshme për godina të reja gjykatash). Disavantazhi i

përqëndrimit lidhet me aksesin fizik në gjykata dhe me prezencën tek njësitë vendore, sepse vlen

shprehja që “drejtësia duhet të shihet që bëhet”. Në përfundim, ENCJ rekomandon që:

1) Përqëndrimi i gjykatave duhet të motivohet nga nevoja për të siguruar drejtësi me

cilësi të lartë dhe për të përdorur efektivisht burimet e disponueshme;

86

2) Gjyqësori duhet të vlerësojë me kujdes nëse kursimi i kostove arrihet nëpërmjet

përqëndrimit të gjykatave dhe duhet të marrë në konsideratë që mund të duhen shumë vjet derisa

kursimet e dëshiruara të arrihen efektivisht;

3) Përqëndrimi i gjykatave duhet të shoqërohet me përdorimin e shtuar të

teknologjive të informacionit dhe të komunikimit (ITC) për të ulur frekuencën e vizitave të

nevojshme të palëve personalisht në gjykata. Po ashtu, ITC duhet të përdoret edhe për të rritur

vizibilitetin e procedurave gjyqësore.

3.2. Mirëqeverisja e Gjyqësorit

Në Dokumentin Analitik, për Mirëqeverisjen e Gjyqësorit përdoren si fjalë kyçe: (i) Pavarësia;

(ii) Shërbimet cilësore; (iii) Efiçenca; (iv) Afati i arsyeshëm; dhe (v) Kosto e arsyeshme. Po

ashtu, përshkruhet se në Mirëqeverisjen e Gjyqësorit kanë funksione KLD, KGjK dhe MD.

Ndërsa, në draft-Strategji, koncepti i Mirëqeverisjes përshkruhet me këto koncepte: (i) Pavarësia;

(ii) Përgjegjshmëria; (iii) Efiçenca; (iv) Transparenca; dhe (v) Vetëqëverisja. Kjo e fundit

theksohet se është mënnyra më e mirë për të garantuar mirëqeverisjen e sistemit.

Nuk është e qartë pse nuk përmendet Presidenti i Republikës, që ka kompetenca për numrin e

gjyqtarëve dhe kompetencat e gjykatave; Kryetari i Gjykatës dhe Kancelari që janë përgjegjës

për qeverisjen e çdo gjykate, sidomos roli i Kryetarit të Gjykatës së Lartë; ZABGj meqë

kërkohen kostot e arsyeshme. Po ashtu nuk përmendet as Shkolla e Magjistraturës, e cila ka rol

në gjyqësor për çështje të profesionalizmit, që i bën shërbimet cilësore.

3.2.1. Këshilli i Lartë i Drejtësisë: përbërja, funksioni dhe kompetencat

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet periudha 1992-1998 me ndryshimet ligjore dhe

kushtetuese. Nuk evidentohen problematika.

Lidhur me përzgjedhjen e anëtarëve të KLD-së

Në Dokumentin Analitik, jepet historiku i ligjit nr. 8235/1997 “Për procedurën e zgjedhjes së

anëtarëve të Këshillit të Lartë të Drejtësisë” dhe ligji nr. 8811/2001 “Për organizimin dhe

funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”, i ndryshuar. Përmenden ndryshimet e vitit 2005

për funksionimin me kohë të plotë të anëtarëve dhe shfuqizimi i ligjit nga Gj.Kushtetuese.

Jepet përbërja e KLD-së dhe funksionet. Theksohet se neni 147 pika 4 e Kushtetutës, lidhur me

detyrat e KLD-së, thjesht u referohet vendimeve për transferimin e gjyqtarëve si dhe

përgjegjësinë e tyre disiplinore.

87

Jepet figura e zëvendëskryetarit dhe funksionet e tij. Jepet përshkrim ligjor i Inspektoratit të

KLD-së dhe i administratës.

Evidentohet si problematikë:

- Mungesa e një sistemi disiplinor për anëtarët e KLD-s;

- Mungesa e rregullave për llogaridhënien e KLD-së si një organ kolegjial;

- Roli i kufizuar i KLD-së në fusha të rëndësishme të mirëqeverisjes së pushtetit gjyqësor.

Nuk është përshkruar situata e shkarkimit të dy anëtarëve të KLD-së nga Kuvendi mbi bazën e

një ligji të shfuqizuar nga GjK. Zbatimi i kësaj procedure ka ndikuar në zbehjen e pavarësisë së

gjyqësorit, duke krijuar presion dhe ndërhyrje të papërshtatshme politike në KLD dhe në

gjyqësor. Për më tepër, ndërhyrja flagrante politike e mazhorancës së sapoardhur në pushtet i dha

paraprakisht doza të ngjyrimit politik profilit të dy anëtarëve zëvendësues të KLD-së.

Kolegjialiteti dhe vendimmarrja

Në Dokumentin Analitik, jepet si problematikë funksioni me kohë të pjesshme dhe kritika për

funksionimin e KLD-së:

- Mungon përkushtimi tërësor;

- Anëtarët nuk e kanë në dispozicion gjithë dosjen projektvendimin;

- Anëtarët nuk janë të ngarkuar me përgatitjen e vendimit dhe procesi i hartimit nuk

përfshin të gjithë anëtarët;

- KLD-ja është mbledhur më vonë se “të paktën një herë në muaj” dhe shpeshtësia e

mbledhjes së saj është disi e ulët;

- Zëvendëskryetari nënshkruan në emër të KLD-së akte përmbajtja e të cilave është

diskutuar pa një projekt konkret në seancë plenare;

- Vendimet merren edhe jashtë seancave plenare ose me anë të vendimeve qarkore, në të

cilat nuk janë të përfshirë të gjithë anëtarët;

- Mungojnë komisionet si struktura të brendshme për shqyrtimin dhe vendimmarrjen për

çështje të caktuara

Duhet evidentuar se disa prej komenteve janë thjesht opinione dhe nuk ilustrohen me burimet e

tyre. Të tilla janë “shpeshtësia e mbledhjes është disi më e ulët se njëherë në muaj” dhe “duket të

jetë praktikë që vendimet të merren edhe jashtë seancave plenare”. Nuk ka të dhëna statistikore

dhe mungon analiza e tyre. Konfirmon përfundimin që nuk është ekspertizë e mirëfilltë, por

është një përpjekje për të veshur teknikisht konkluzione dhe qëndrime të njëanshme politike të

paracaktuara.

Nënkryetari dhe vendet vakante

88

Në Dokumentin Analitik, jepet vakanca e zëvendëskryetarit, duke përshkruar: “Në vitin 2014

Kuvendi shkarkoi dy anëtarë të zgjedhur nga vetë Kuvendi, ndër ta edhe zëvendëskryetarin.

Edhe pse Kuvendi zgjodhi dy anëtarë të rinj, ende nuk është zgjedhur zëvendëskryetari.

Gjithashtu me vendimin nr. 16/2015 GJK-ja rrëzoi kërkesën e Presidentit të Republikës për

shfuqizimin e nenit 7 të ligjit nr.101, datë 31.07.2014, që ka ndryshuar ligjin organik të KLD-

së”.

Nuk jepet koment profesional mbi procedurën e shkarkimit të dy anëtarëve dhe faktin se GjK

shfuqizoi ligjin, mbi të cilin këta dy anëtarë u shkarkuan. Nuk përshkruhet që çështja e

shkarkimit është në proces gjyqësor në gjykatat administrative.

Komisionet e KLD-së

Në Dokumentin Analitik, jepet problematikë:

- Mungesa e bazës ligjore për organizimin e KLD-së në komisione/komitete;

- Grupet e punës që krijon KLD nuk kanë kompetenca vendimmarrëse;

- Numri i anëtarëve është i lartë për të zhvilluar një procedurë, për të përgatitur vendime

dhe për të diskutuar projektvendime.

Kjo problematikë është identifikuar nga projekti i binjakëzimit italo-spanjoll i KLD që në 2008.

Nuk ka mbështetje të shëndoshë analitike problemi për numrin e lartë të anëtarëve.

Në draft-Strategji, sugjerohet që këto probleme të zgjidhen me anë të objektivit nr. 3 përmes

rishikimit të përbërjes, formulës së përzgjedhjes dhe emërimit të anëtarëve dhe mënyrës së

funksionimit të KLD-së, duke bërë ndërhyrjet e nevojshme kushtetuese dhe ligjore për: (i)

kriteret që duhet të përmbsuhin anëtarët e KLD-së; (ii) përcaktimin e qartë të konfliktit të

interesit, përgjegjësinë disiplinore dhe përgjegjësinë institucionale; (iii) ngushtimin e diferencës

midis numrit të anëtarëve gjyqtarë dhe anëtarëve jo-gjyqtarë, duke ruajtur shumicën e

gjyqtarëve; (iv) parashikimin e një formule për emërimin e anëtarëve gjyqtarë të KLD-së për

përfaqësimin proporcional të tre niveleve të gjyqësorit; (v) parashikimin e një formule për

emërimin e anëtarëve jogjyqtarë të KLD-së që zvogëlon diskrecionin e Kuvendit (propozime nga

avokatia, akademia, shoqëria civile, Shkolla e Magjistraturës etj, dhe shqyrtimin kandidaturave

dhe renditjen e tyre nga një komitet këshillimor ad hoc); (vi) përjashtimin e MD dhe të

Presidentit nga përbërja në KLD; (vii) KLD ta zgjedhë vetë kryetarin e tij; (viii) anëtarët e KLD

të ushtrojnë funksionin me kohë të plotë, me garancinë që të kthehen në pozicionin e mëparshëm

pas përfundimit të mandatit; (ix) organizimin e KLD-së në dy dhoma, nëse Prokuroria do të jetë

pjesë e gjyqësorit, me kompetenca të ndara për gjyqtarët dhe prokurorët; (x) funksionimin e

KLD-së me tri komisione permanente (Komisioni Disiplinor, Komisioni i Vlerësimit të Karrierës

dhe Komisioni i Administrimit), me kompetenca vendimmarrëse dhe ankimet kundër vendimeve

të tyre do të shqyrtohen në mbledhjen plenare të KLD-së; (xi) përcaktimin e rregullave të qarta

procedurale për të gjitha proceset që kryen KLD-ja për të siguruar një proces vendimmarrës

89

transparent; (xii) hartimin e detyrueshëm të raporteve të veprimtarisë vjetore për KLD, do t‟a

paraqesë përpara Kuvendit dhe opinionit publik, bazuar në modelet përkatëse evropiane në këtë

fushë.

Çështja e reformimit të KLD-së është elaboruar gjerësisht tek ajo pjesë e Platformës, që trajton

“Analizën kushtetuese”, e ku është sugjeruar që modelimi i ndryshimeve kushtetuese/ligjore mbi

KLD-në të bëhet duke u bazuar në standardet e dokumenteve ndërkombëtare të mëposhtme:

- Opinionin nr. 10/2007 i KKGjE/CCJE;

- Raporti për Këshillat Gjyqësorë 2010-2011 të ENCJ;

- Opinionet e Komisionit të Venecias CDL-AD (2008)004, CDL-AD (2014)008, CDL-

AD(2008)006, CDL-AD (2010)004, CDL-AD (2013)018, CDL-INF(1998)009], CDL-AD

(2013)007, CDL-AD (2014)028.

Duke u mbështetur në këto dokumente, propozojmë që ndryshimet kushtetuese/ligjore të

rregullojnë çështjet e mëposhtme mbi KLD-në:

- KLD të ketë tagra për të garantuar pavarësinë e sistemit gjyqësor dhe pavarësinë

individuale të gjyqtarëve;

- KLD të ketë detyrën të krijojë mjetet e nevojshme për të vlerësuar sistemi gjyqësor, për

të raportuar për gjendjen e shërbimeve, si dhe për të kërkuar nga autoritetet përgjegjëse marrjen e

hapave të duhura për të përmirësuar administrimin e drejtësisë;

- Në Kushtetutë duhet të përcaktohet saktësisht rrethi i kompetencave të KLD-së, me

qëllim shmangien e presionit të jashtëm apo të brendshëm, madje edhe fajësimin e Këshillit për

problemet që mund të ngrihen;

- KLD duhet të hartojë një Raport Vjetor për gjendjen e sistemit gjyqësor dhe mbi

veprimtarinë e tij, për t‟ia prezantuar Komisionit Parlamentar të Ligjeve. Megjithatë ky Raport

nuk duhet të transformohet në një llogaridhënie formale të KLD-së ndaj Parlamentit, ku

vlerësimi negativ të jetë shkak për shkarkimin e ndonjë anëtari;

- KLD të ketë një përbërje mikse, por mazhoranca substanciale të jetë nga gjyqtarë të

zgjedhur nga kolegët e tyre. Është e preferueshme të futen në KLD edhe përfaqësues të shoqërisë

civile, të cilët përfaqësojnë perspektivën e qytetarit të zakonshëm, duke i hapur rrugën

përfaqësimit divers të shoqërisë;

- Të gjithë anëtarët e KLD-së duhet të zgjidhen bazuar në kriteret e aftësisë profesionale,

përvojës, njohurive të jetës gjyqësore, aftësive për të diskutuar dhe kulturës së pavarësisë. Kritere

shtesë për anëtarët jo-gjyqtarë duhet të caktohen në përputhje me funksionet/kompetencat e reja

të KLD-së;

- Anëtarët e KLD-së nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të jenë

deputetë, anëtarë të Qeverisë apo të administratës. Për këtë shkak, Ministri i Drejtësisë nuk mund

dhe nuk duhet të jetë anëtar i KLD-së. Ndërsa pjesëmarrja e Presidentit nuk paraqet problem,

përderisa ai në rendin kushtetues shqiptar nuk është pjesë e ekzekutivit;

- Në procedurën parlamentare të zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së, duhet të sigurohet që

opozita të përfshihet dhe të ketë influencën e saj. Për këtë shkak, ose anëtarët e KLD-së të

90

zgjidhen me shumicë prej 2/3 ose një pjesë e anëtarëve jo-gjyqtarë të KLD-së që zgjidhen nga

Parlamenti të jenë emërtesa të opozitës;

- Anëtarët e KLD-së të kenë garanci të shprehura për pavarësinë dhe paanësinë e tyre, ku

përfshihet edhe shpërblimi i tyre i përshtatshëm;

- Anëtarët gjyqtarë të zgjidhen nga gjyqësori, duke garantuar përfaqësim të të gjitha

niveleve të gjyqësorit, ku konkurimi të bëhet sipas rregullave të vendosura nga vetë KLD;

- Është e këshillueshme pjesëmarrja me kohë të plotë e të gjithë anëtarëve të zgjedhur të

KLD-së, pasi nënkupton një punë më efektive dhe mbrojtje më të mirë të pavarësisë. Megjithatë,

anëtarët gjyqtarë nuk duhet të shkëputen për një kohë të gjatë sepse humbasin kontaktin me

praktikën gjyqësore, që është një vlerë kyçe e tyre;

- Të saktësohet ndalimi i rizgjedhjes së menjëhershme së anëtarit të KLD-së;

- Nuk këshillohet që e gjithë procedura e zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së t‟i lihet

forumeve të pavarura, pasi zgjedhja e anëtarëve të Këshillit është qartësisht jo një çështje e

brendshme e këtyre forumeve. Është në interesin e shoqërisë si një e tërë se sa e komunitetit të

vecanta, që Këshilli të veprojë në një mënyrë efektive dhe eficente, që të rrisë pavarësinë e

gjyqësorit dhe të shtetit të së drejtës;

- Kryetari i shtetit, Ministri i Drejtësisë dhe çdo përfaqësues tjetër i autoriteteve politike

nuk duhet të marrë pjesë në organin disiplinor brenda Këshillit. Në fakt, Ministri i Drejtësisë nuk

duhet të jetë fare anëtar i KLD-së;

- Duhet të përcaktohen garanci të shprehura për të shmangur ndikimin politik në KLD.

Ndryshimet në Qeveri ose në Parlament nuk duhet të influencojnë gjyqësorin, vecanërisht në

rastin e Këshillit Gjyqësor, ndryshime të tilla nuk duhet të prekin anëtarët e zgjedhur, por ato

mund të influencojnë emërimin ose mbarimin e mandatit të anëtarëve ex officio.

Për më shumë detaje të shihet diskutimi përkatës tek Ndryshimet Kushtetuese. Në shtesë, duhet

evidentuar edhe Rekomandimi (2010)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, ku në

pikën 28 rekomandohet “Këshillat Gjyqësorë duhet të tregojnë shkallën më të lartë të

transparencës ndaj gjyqtarëve dhe shoqërisë duke ndjekur procedura të paracaktuara dhe duke

dhënë vendime të arsyetuara”.

Statusi dhe kompetencat e Inspektoratit

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet Inspektorati i KLD-së dhe funksionet e tij. Jepet si

problematikë pasja e funksionit për vlerësimin profesional të gjyqtarëve, duke u shprehur se:

“Pasja e këtyre dy funksioneve nuk i shërben efiçencës së Inspektoratit dhe njëkohësisht nuk

është në përputhje me standardet ndërkombëtare”.

Nuk citohet standardi ndërkombëtar dhe dokumenti ndërkombëtar që vendos këtë standard.

Ndërkohë që sistemi i vlerësimit të gjyqtarëve në Shqipëri është vlerësuar nga Këshilli i Evropës

dhe një problematikë e tillë nuk është identifikuar. Standardi ndërkombëtar kërkon ndarje të

qartë të këtyre dy proceseve, por jo që duhen kryer nga dy struktura të veçanta. (shih opinionin

91

nr. 17(2014) të Këshillit Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë dhe Raportin Vlerësues 2015 të

Prof. Anne Sanders, me të cilin ajo ka dhënë 21 rekomandime). Përfundimisht në adoptimin e një

zgjidhjeje mbi këtë çështje duhet analizuar nëse përvoja e deritanishme ka dhënë rezultate

pozitive apo jo, sepse ndryshimi i saj e zeron sërish procesin, duke imponuar sërish vonesë të

këtij procesi.

Po ashtu, në Dokumentin Analitik, jepet si problematikë mungesa e kuadrit ligjor të përshtatshëm

dhe të qartë për statusin e inspektorit, si dhe mungesa e mekanizmave të qartë të llogaridhënies

së inspektorit me fokus përgjegjësinë disiplinore të tyre.

Është tërësisht e pakëshillueshme që të zhvendoset fokusi tek llogaridhënia e Inspektoratit dhe

nuk jepet si problematikë si të shndërrohet Inspektorati në një strukturë atraktive për të tërhequr

burimet më të mira njerëzore. Edhe këtu jepet përshtypja që ka tendencë për goditjen e strukturës

aktuale.

Së fundmi, në Dokumentin Analitik, jepet si problematikë që “Inspektorati ende nuk ka një

mekanizëm të përshtatshëm të gjurmueshmërisë (statistikor), i cili të tregojë një panoramë të

konsoliduar të numrit të ankesave, trajtimin e këtyre ankesave dhe rezultatet”.

Ky informacion është i pasaktë. Inspektorati i KLD-së, që nga janari 2013, ka të dhëna të plota

për numrin e ankesave, trajtimin e tyre dhe rezultatet. Ajo që mungon është një sistem elektronik

për menaxhimin e tyre dhe gjenerimin automatik të statistikave, për të cilin është duke u punuar

aktualisht me asistencën e OSBE-së.

Për zgjidhjen e këtyre problematikave, në draft-Strategji nuk ka një objektiv të posaçëm, por nën

objektivin nr. 4, që trajton statusin e gjyqtarit, përcaktohet ngritja e një inspektorati të pavarur të

ngarkuar me përgjegjësinë për të hetuar shkeljet disiplinore të gjyqtarëve dhe për të zhvilluar

shërbime të tjera inspektimi mbi gjykatat. Në këtë mënyrë konstatohet një mospërputhje e

dukshme midis problematikave të evidentuara dhe zgjidhjes së dhënë, e cila është shumë e varfër

dhe nuk ofron asnjë garanci për të adresuar në mënyrë korrekte nevojën për forcimin e kësaj

strukture. Jo vetëm kaq, por duket që ka një risk për burimet njerëzore aktuale në Inspektoratin e

KLD-së, pasi ngritja e një strukture të re nuk shoqërohet me asnjë periudhë tranzitore dhe me

asnjë masë për të garantuar vijueshmërinë e rezultateve dhe përvojës që struktura aktuale ka.

Nuk duhet harruar, që inspektorët e KLD-së janë me mandat 5 vjeçar dhe gëzojnë statusin e

gjyqtarit të apelit.

Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve është një masë e mirëpritur.

Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të

mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja

mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e

bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili

92

duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve

mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative. Ne

mbështesim rekomandimin e GRECO për një vetërregullim dhe vetëkontroll të gjyqësorit, dhe jo

një kontroll të jashtëm të tij nga mazhoranca nëpërmjet militantëve të maskuar si apolitik.

Në këtë situatë, sugjerohet forcimi i Inspektoratit të KLD-së, duke marrë masat e mëposhtme:

- Kritere rigoroze për rekrutimin e inspektorëve;

- Formulë objektive dhe transparente për emërimin e tyre, duke shmangur në çdo rast

ndikimin politik të ekzekutivit apo të Kuvendit, qoftë edhe në mënyrë indirekte;

- Dhënien e një statusi të plotë dhe atraktiv (në të gjithë komponentët) inspektorëve për të

mundësuar thithjen e burimeve njerëzore më të mira;

- Përmirësimin e procedurave të punës, duke u mbështetur në përvojën e fituar me qëllim

zhdërvjelltësimin e saj dhe jo zerimin e saj.

Për më shumë detaje, të shihet informacioni i Platformës tek Ndryshimet Kushtetuese.

Transparenca dhe konfidencialiteti

Në Dokumentin Analitik, përkrahen ndryshimet e fundit të ligjit për KLD-në si hap përpara për

publikimin e procesvebraleve të mbledhjes. Evidentohet si problematikë “Dispozitat ligjore nuk

parashikojnë kufizime për publikimin e procesverbalit. Kjo mund të bëhet problematike në lidhje

me të drejtën e privatësisë dhe mbrojtjes së të dhënave, në veçanti kur është fjala për diskutimet

mbi vlerësimin e performancës profesionale të gjyqtarëve, emërimin dhe çështjet disiplinore.

Mungojnë detyrime të tjera të qarta për arsyetimin e vendimeve, ofrimin e informacionit dhe

raportimin mbi funksionin e organit për të siguruar perceptimin e saktë të publikut lidhur me

administrimin e drejtësisë”.

Ky problem në draft-Strategji është përcaktuar të zgjidhet përmes përcaktimit të rregullave të

qarta procedurale për të gjitha proceset që kryen KLD-ja për të siguruar një proces vendimmarrës

transparent. Në fakt, një mjet që siguron transparencën e veprimtarisë së KLD-së është Raporti

Vjetor, që duhet prezantuar si një mjet i ri me ligj (shih shpjegimet më lart) që është pjesë e

standardeve ndërkombëtare. Lidhur me publikimin e plotë të procesverbaleve, që në Dokumentin

Analitik vlerësohet si hap pozitiv, duhet riparë dhe rikonceptuar për ta bërë atë të vlefshëm dhe

jo për ta shndërruar si një mjet që ekspozon negativisht veprimtarinë e KLD-së apo veprimtarinë

e gjyqtarëve. Për ilustrim, një prej standardeve, që është pranuar gjerësisht në shumë dokumente

ndërkombëtare, është që verifikimi i ankesave, që mund të shkaktojë procedimin disiplinor të

gjyqtarëve, duhet të mbahet konfidencial në fazën fillestare, përveçse kur gjyqtari vetë kërkon

ndryshe. Vendimet mbi procedimet disiplinore, mund të publikohen, sidomos ato vendime që

kanë dhënë një sanksion ndaj gjyqtarit. Lidhur me këtë çështje, ENCJ në Raportin Standardet

Minimale Gjyqësore, Procedurat Disiplinore dhe Përgjegjësia e Gjyqtarëve 2014-2015,

evidenton se “publikimi i sanksioneve disiplinore kontribuon në një kuptim më të mirë të etikës

93

edhe prej gjyqtarëve. Megjithatë, përmendja e emrit të gjyqtarit mund të shkaktojë minimin e

autoritetit të gjyqtarit në të ardhmen, sidomos kur ndaj tij nuk është marrë masë disiplinore.

Prandaj, përmendja e emrit të gjyqtarit duhet të bëhet pas një vlerësimi të kujdesshëm në çdo

vend”. Në këto rrethana, standardi për këtë çështje është që konsiderohet e padëshirueshme të

publikohet emri i gjyqtarit përpara se ndaj tij të jetë dhënë një masë disiplinore. Aty ku jepet një

masë disiplinore, vendimi mund të publikohet, duke përmendur ose jo emrin e gjyqtarit.

Paanshmëria

Në Dokumentin Analitik, evidentohet si problematikë mungesa e dispozitave procedurale

specifike për të saktësuar procedurat për identifikimin dhe regjistrimin e interesave private të

anëtarëve të KLD-së, kompetencat e KLD-së për të trajtuar çështje të tilla, procedurat për

ankimimin e vendimeve të KLD-së në këto raste etj.

Kjo çështje është diskutuar më lart, tek zgjidhja e problematikave për KLD.

Mjetet ligjore

Në Dokumentin Analitik, evidentohet si problematikë nëse është e përshtatshme të ketë një

gjyqtar të vetëm në gjykatën administrative si organ apeli kundër vendimeve të një organi

kolegjial.

Edhe këtu mungon ekspertiza e mirëfilltë sepse nuk ka të dhëna statistikore mbi këto çështje dhe

ecurinë e tyre. Në draft-Strategji nuk ofrohet ndonjë zgjidhje specifike për këtë problem.

Kjo është një çështje që meriton vëmendje sepse ka patur shumë problematika në praktikë. Këtu

bëhet fjalë për rishikimin gjyqësor të vendimeve të KLD-së, sidomos kur ato janë të lidhura me

përgjegjësinë disiplinore apo me vlerësimin profesional të gjyqtarëve. Problematika qëndron që

zgjidhjet ligjore nuk janë konsistente sepse në disa raste çështja gjykohet në instancë të parë nga

kolegjet e bashkuara të Gjykatës së Lartë, në disa raste nga Gjykata e Apelit Administrativ dhe

në disa raste nga gjyqtari i vetëm në Shkallë të Parë.

Administrimi profesional dhe efikas

Në Dokumentin Analitik jepet si e dhënë që ligji i jep të drejtën KLD-së për të patur administratë,

por nuk jepen problematika të funksionimit të saj.

Kjo çështje meriton vëmendje sepse një reformë eventuale duhet të përmirësojë rrënjësisht

administratën e KLD-së, duke përfshirë në të departamentet e analizës, të vlerësimit dhe të

studimit të sistemit. Po ashtu kërkon edhe fuqizimin e departamentit të teknologjisë së

94

informacionit. Kjo çështje duhet parë e lidhur ngushtë me rikonceptimin e kompetencave të

KLD-së dhe me buxhetimin e përshtatshëm të saj.

3.2.2. Konferenca Gjyqësore Kombëtare: funksioni dhe kompetencat

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet KGJK dhe kompetencat e saj, si dhe përshkruhet veçmas

Komisioni i Etikës.

Çuditërisht nuk jepen problematika, por në draft-Strategji ëshë përcaktuar si masë suprimi i këtij

organi kushtetues. Analiza e këtij organi kushtetues është bërë tek ajo pjesë e Platformës që i

përket Ndryshimeve Kushtetuese, ku është mbështetur idea që KGjK duhet të reformohet në një

institucion që nxit vetëqeverisjen e mirë të gjyqësorit dhe nuk duhet të mjaftohet vetëm si

organizëm që zgjedh anëtarë KLD. Si referencë ndërkombëtare të përdoren:

- Raporti i Vlerësimit të GRECO, Raundi IV, miratuar në mars 2014, ku është

rekomanduar forcimi i Komisionit të Etikës të KGjK për të siguruar zbatimin e rregullave të

etikës nga gjyqtarët;

- Opinioni i Komisionit të Venecias CDL-AD (2011)012;

- Rekomandimet e Opinionit nr.10/2007 të CCJE/KKGjE.

Gjithashtu, vlen edhe Rekomandimi (2010)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës,

ku në pikën 74 rekomandohet “Gjyqtarët duhet të jenë në gjendje të kërkojnë këshilla mbi etikën

nga një organ brenda gjyqësorit”.

Në përfundim, nuk mbështesim zgjidhjen për shkrirjen e KGjK. Në vlerësimin tonë, zgjidhja

duhet të jetë diametralisht e kundërt, për forcimin e kësaj asambleje. Zgjidhja e dhënë në draft-

Strategji përmban edhe riskun e kontrollit të zgjedhjes së anëtarëve të KLD-së nga gjyqësori

sepse mbetet e paqartë se cili forum do t‟i zgjedhë këta anëtarë me shkrirjen e KGjK-së. Është e

paarsyeshme të mendohet për krijimin e asambleve të veçanta sipas niveleve të gjyqtarëve (të

shkallës së parë, të apelit apo të Gjykatës së Lartë) sepse një fragmentarizim i tillë nuk i shërben

krijimit të politikave gjithëpërfshirëse dhe për më tepër nuk siguron përfaqësimin korrekt të

interesave të gjyqësorit në KLD. Për pasojë, sugjerohet që KGjK duhet të reformohet, duke u

konsoliduar, për të siguruar vetëqeverisjen e gjyqësorit sepse ne besojmë që ndryshimet,

reformat dhe përmirësimi duhet të gjenerohen dhe pranohen nga brenda sistemit për të patur

sukses. Kushtetuta duhet t'i japë kompetenca KGJK për vetëqeverisjen e gjyqësorit.

3.2.3. Ministri i Drejtësisë: funksioni dhe kompetencat

Në Dokumentin Analitik, jepen kompetencat e Ministrit sipas ligjit për MD, anëtarësia e tij në

KLD dhe roli i tij në procedimin disiplinor të gjyqtarëve. Evidentohet si problematikë “ka

pasaktësi konceptuale dhe ligjore për rolin e ministrit të Drejtësisë në sferën e mirëqeverisjes së

gjyqësorit, veçanërisht lidhur me sistemin e menaxhimit të çështjeve, marrëdhëniet me publikun

95

dhe mediet, sistemin e menaxhimit të cilësisë dhe me sistemin e sigurisë së gjykatës. Këto

kompetenca, duke përzgjedhur modele të ndryshme, nuk janë të mirëpërcaktuara si të një organi

(Ministrisë së Drejtësisë apo KLD-së), çka ka ndikuar në fragmentimin e mëtejshëm të

kompetencave në sferën e mirëqeverisjes së gjyqësorit”. Po ashtu evidentohet, si problematikë

mbivendosja e inspektimeve, si dhe kompetenca ekskluzive për fillimin e procedimit disiplinor.

Megjithatë, përshkruhet vendimi nr. 11/2004 i GjK që nuk ka gjetur shkelje kushtetuese për

ekzistencën e dy inspektorateve dhe për kompetencën ekskluzive të MD.

Jepet si problematikë “Roli i Inspektoratit të Ministrisë së Drejtësisë paraqitet problematik dhe

jo në përputhje me rekomandimet e organizmave ndërkombëtare, me parimet kushtetuese dhe

efiçencën e rolit të Ministrisë së Drejtësisë”.

Përshkruhet kompetenca e MD për administratën gjyqësore dhe jepet informacion për

shfuqizimin e ligjit nr. 109/2013 “Për administratën gjyqësore në RSh” me vendimin nr. 10/2014

të Gjykatës Kushtetuese, ku paraqitet si problematikë kompetencat e ministrit të Drejtësisë në

raport me gjyqësorin si influencë e papërshtatshme në gjyqësor.

Në draft-Strategji, nën objektivin nr. 3 që i dedikohet mirëqeverisjes së gjyqësorit, përcaktohet

rishikimi kritik i shpërndarjes aktuale të përgjegjësive mes institucioneve të qeverisjes së

gjyqësorit (Këshillit të Lartë të Drejtësisë, ministrit të Drejtësisë, Zyrës së Administrimit të

Buxhetit Gjyqësor dhe Shkollës së Magjistraturës), duke synuar fuqizimin e rolit të KLD-së,

ndarjen e qartë të përgjegjësive të qeverisjes mes institucioneve të sistemit të drejtësisë dhe

ekzekutivit, shmangien e fragmentimit të përgjegjësive dhe nxitjen e procesit të bashkëpunimit

institucional. Po ashtu, përcaktohet edhe ngritja e një inspektorati të pavarur.

Ka një qasje të diferencuar midis Inspektoratit të MD dhe Inspektoratit të KLD, ku i pari

prezantohet thjesht si strukturë që nuk është në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe nuk i

atribuohet asnjë kritikë praktike në ndryshim me trajtimin që i është bërë Inspektoratit të KLD-

së. Po ashtu, edhe lidhur me Ministrin e Drejtësisë, problematika paraqitet si çështje e ligjit dhe

jo e performancës praktike të këtij institucioni.

Lidhur me zgjidhjen strategjike ajo nuk ofron asgjë konkrete dhe nuk vendos asnjë kufi të

përshtatshëm për adresimin e problematikave konkrete. Në këtë situatë sugjerohet, që roli i

Ministrit të Drejtësisë të vlerësohet nën dritën e komptencave të reja që do t‟i jepen KLD-së,

duke e zhveshur atë nga disa kompetenca mbi vlerësimin e performancës së sistemit, për

pronësinë e sistemit elektronik të menaxhimit të çështjeve apo mbi mbledhjen dhe përpunimin e

statistikave gjyqësore (shih analizën tek Ndryshimet Kushtetuese për llojin e kompetencave që

duhet të ketë KLD). Nën të njëjtën perspektivë duhet analizuar dhe rikonceptuar roli i Ministrit të

Drejtësisë për administratën gjyqësore, sidomos për ndihmësit ligjorë. Më pas, hapi i radhës

është prezantimi i mekanizmave të bashkëpunimit ndërinstitucional (përmes rregullave për

96

marrjen e detyrueshëm të mendimit në rastin e hartimit të projekt-akteve ligjore apo strategjive,

për raportimet periodike dhe shkëmbimin periodik të informacionit).

4. Statusi i gjyqtarit

Karta Evropiane për Statusin e Gjyqtarëve parashikon “Në çdo shtet evropian, parimet themelore

të statusit të gjyqtarëve gjenden në norma të nivelit më të lartë”. KKGjE/CCJE e përkrah dhe e

rekomandon këtë qëndrim. Në këtë pikëpamje, sugjerohet që shtyllat kryesore të statusit të

gjyqtarit të jenë pjesë e ndryshimeve kushtetuese, për t‟u detajuar më pas në ligj të veçantë.

4.1. Papajtueshmëritë

Në Dokumentin Analitik, përshkruhen papajtueshmëritë sipas ligjit dhe ndryshimet me ligjin

44/2014 për konfliktin e interesave, duke u ndalur tek këto përmirësime të vitit 2014. Jepet si

problematikë mungesa e parashikimeve të qarta dhe specifike ligjore për rastet e

papajtueshmërisë. Po ashtu, edhe mungesa e kompetencave të sakta të institucioneve verifikuese

KLD dhe ILDKP.

Në draft-Strategji, nën objektivin nr. 4 që flet për statusin e gjyqtarit, ofrohet si zgjidhje

përkufizimi i qartë dhe i plotë të të drejtave, detyrimeve të gjyqtarit si dhe papajtueshmërive me

ushtrimin e funksionit në ligjin e posaçëm për statusin e gjyqtarit. Kjo është një zgjidhje e

këshillueshme, pasi është në përputhje edhe me Opinionin nr. 1(2001) të Këshillit Konsultativ të

Gjyqtarëve Evropianë (KKGjE/CCJE), sipas të cilit është e dobishme të përgatiten standardet që

përkufizojnë jo vetëm sjelljen, që mund të shkarkojë shkarkimin nga detyra, por gjithashtu edhe

të gjitha sjelljet që mund të shkaktojnë fillimin e procedimit disiplinor apo ndryshimin e statusit

të gjyqtarit, duke përfshirë për shembull edhe transferimin e gjyqtarit në një gjykatë tjetër.

Ndërsa në Rekomandimin nr. (2010)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, në pikën

21 rekomandohet se “Gjyqtarët mund të angazhohen në aktivitete jashtë funksioneve të tyre

zyrtare. Për të shmangur konfliktin e interesave, faktik apo të perceptuar, pjesëmarrja e tyre

duhet të kufizohet në aktivitete të pajtueshme me pavarësinë dhe paanësinë e tyre”.

4.2. Emërimi

4.2.1. Gjykata e Lartë

Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi ligjor dhe vendimi i GjK nr. 2/2005 për rolin e

Kuvendit. Prezantohet ndryshimi i fundit për Këshillin e Emërimeve, duke komentuar si problem

mungesën e transparencës së kandidatëve. Po kështu konstatohet se ende është problematik

cështja e mosgjetjes së “marrëveshjes” apo konsensusit midis Presidentit dhe Kuvendit. Jepet si

97

problematikë moszbatimi i detyrimit ligjor që gjyqtari i Gjykatës së Lartë pas mbarimit të

mandatit të emërohet në Gjykatën e Apelit.

Ndërkohë në draft-Strategji, në pjesën e “Pushtetit gjyqësor”, tek Objektivi 2, jepen një sërë

zgjidhjesh, për të cilat nuk ka një trajtim të problematikës përkatëse, e cila të jetë adresuar

pikërisht prej këtyrë rekomandimeve. Konkretisht, pika e parë “Shqyrtimin e mundësisë për ta

bërë GJL-në pjesë integrale të sistemit gjyqësor dhe rrjedhimisht shtrirjen e kompetencave të

KLD-së mbi të”, pika 3 “Konsolidimin e Gjykatës së Lartë si një gjykatë karriere, ku shumica e

anëtarëve të saj do të jenë gjyqtarë të promovuar nga shkallët më të ulëta të sistemit”, pika 4

“Parashikimin e një kuote përfaqësimi në GJL për kandidatë nga jashtë sistemit (akademikë,

trupa pedagogjike, juristë të shquar nga sektorë të tjerë etj.), me qëllim që të garantohet larmia e

këndvështrimeve profesionale, përthithja e mendimit më të avancuar akademik, të zhvillimeve në

standardet ndërkombëtare dhe të arritjeve jurisprudenciale të gjykatave ndërkombëtare në

praktikën e gjykimit të GJL-së”, pika 6 “Parashikimin e detajuar në ligj të kritereve dhe

procedurave për përzgjedhjen dhe emërimin në GJL të kandidatëve të jashtëm, në mënyrë që të

zvogëlohet diskrecioni i organeve të emërtesës dhe të sigurohet zgjedhja e kandidatëve më të

mirë”. Këto janë cështje të cilat kanë lidhje të drejtëpërdrejtë më emërimin e gjyqtarëve të lartë.

Në varësi të modelit që do të duhet të ketë GjL (pra në varësi të objektivave që duhet te

përmbushen në konstituimin e një organi të tillë), ashtu do duhet të modelohen edhe kriteret e

emërimit e po në koherencë me to duhet të përcaktohet edhe mekanizmi i emërimit.

Për këtë arsye, pavarësisht se në Dokumentin Analitik nuk është sqaruar asgjë mbi ndryshimin e

modelit të GjL, tendenca e shprehur në draft-Strategji, për shndërrimin e saj në një gjykatë

karriere duket se është një zgjidhje e dobishme dhe e nevojshme për vetë fazën e zhvillimit të

sistemit gjyqësor e më gjerë akoma të sistemit institucional kushtetues. Përsa kohë që nëpërmjet

reformës tentohet të optimizohet jo vetëm konstituimi i GjK, por edhe i shërbimeve gjyqësore që

ajo do të mund të japë ndaj individit, është e udhës që GjL të ridimensionohet si një organ

qartësisht gjyqësor jo vetëm në funksionim (gjykatë ligji) por edhe në konstituim (gjykatë

karriere). Provë e fortë për këtë profilizim të GjL janë edhe pika 10 dhe 11 te draft-Strategjisë

në objektivin 2 (Pushteti gjyqësor), teksa kërkohet që GjL të shndërrohet në korpusin me

performantë të “juriskonsultëve” gjyqësorë. Për këtë shkak, arrihet ne konkluzion se ndaj GjL,

kërkohet si objektiv mbi të gjitha profesionalizmi së bashku me pavarësinë e tejskajshme

dhe paanësinë, e sigurisht edhe eficenca në veprimtari. Me fjalë të tjera, një pjesë integrale e

sitemit gjyqësor, jo vetëm në funksionim (me kufizimin e vetëm se duhet të jetë gjykatë ligji,

ndryshe nga gjykatat e shkallës se parë dhe ato të apelit) porse edhe në terma të karrierës së

gjyqtarëve të këtyre dy niveleve më të ulëta. Nëse kjo është një ndarje definitive, atëherë në

sintoni me të duhet të shkojnë edhe dy komponentët e tjerë: kriteret e emërimit dhe procedura e

emërimit.

Përsa i përket kritereve të emërimit, në draft-Strategji, janë lëshuar sinjale (Objektivi 2 pikat 3; 4;

6) që duket se nuk janë në koherencë të plotë me zgjidhjen e mësipërme. Kështu, nëse

98

konsiderohet si gjykatë karriere, e për më tepër profesionale, e pavarur e paanshme dhe eficiente,

konkluzioni i parë dhe shumë i rëndësishëm është ai që, përzgjedhja e gjyqtarëve të GjL,

duhet të jetë ekskluzivisht nga radhët e personave që gëzojnë statusin e gjyqtarit (të

shkallës së parë apo të apelit). Ta kthehsh në gjykatë karriere presupozon pikërisht këtë gje:

konsiderimi i GjL si një objektiv i lakmueshëm dhe motivues për kohëvazhdimin e ushtrimit të

detyrës së gjyqtarit për ata që kanë statusin e gjyqtarit. Cdo zgjidhje tjetër, e cila plotësisht apo

pjesërisht, hapur apo në mënyrë të kamufluar, krijon mundësi dhe shtigje për penetrim në GjL të

kandidatëve që nuk gëzojnë statusin e gjyqtarit (gjyqtarë efektiv apo gjyqtarë që shërbejnë në

struktura të tjera jashtë sistemit gjyqësor) do të ishtë një “demaskim” i qartë dhe flagrant ndaj

synimit për ta shndërruar në gjykatë karriere. Për më tepër, përvoja e deritanishmë e mënyrës së

përzgjedhjes së gjyqtarëve të GjL, pra duke eksploruar hapësirat e penetrimit të kandidatëve nga

jashtë radhët e gjyqësorit, e ngarkuar emocionalisht edhe nga procedura e deritanishme, që

konsiderohet si e ngjyrosur politikisht (President-Kuvend), ka dhënë jo vetëm përshtypjen, por

ka krijuar bindjen se influencat politike në përzgjedhje, por të pasuara edhe prirjen individuale të

gjyqtarëve e ka ekspozuar atë ndaj dozave të forta të varësisë poltike më së paku.

Për këtë shkak në Objektivin 2 pikat 3;4;6; të draft-Strategjisë së pjesës “Pushteti gjyqësor” janë

në kontradiktë të hapur me objektivin e deklaruar. Ky është një konkluzion i cili mbështetet fort

edhe nga të gjithë dokumentat ndërkombëtarë që trajtojnë cështjen e pavarësisë së pushtetit

gjyqësor. Në asnjë dokument të vetëm nuk bëhet fjalë për një trajtim të diferencuar të llojit

të kritereve të emërimit të gjyqtarëve të GjL krahasuar me kriteret e emërimit apo

promovimit për gjyqtarët e shkallës së parë apo të apelit. Madje, referimi i vetëm që bëhet

është tek nocioni “gjyqtar” duke nënkuptuar kështu individin që fiton këtë status pavarësisht

nivelit strukturor ku ai shërben apo dëshiron të shërbejë. Karakteri i lartë moral (sipas Panelit të

GjEDNj) nënkupton cilësi të tilla si integriteti, ndjenja e lartë e përgjegjësisë, kurajoja, dinjiteti,

përkushtimi, ndershmëria, diskrecioni, respekti për të tjerët dhe mungesa e dënimeve penale.

Shumica e këtyre cilësive listohen edhe në Rezolutën për Etikën Gjyqësore, që është miratuar

nga Mbledhja Plenare e GjEDNj në 2008. Për më shumë detaje për kriteret e emërimit, të shihet

informacioni mbi kriteret e emërimit të gjyqtarëve të GjK në pjesën e Platformës për Ndryshimet

Kushtetuese.

Është i drejtë në fakt rekomandimi i pikës 2 dhe 5, pra perfeksionimi i kritereve të emërimit.

Në ndihmë të këtyre rekomëndimeve dhe në shtjellim të tyre vjen trajtimi i kritereve të bëra në

rastin e kandidatëve të GjK të trajtuar në pjesën e “Analizës kushtetuese”. Dallimi i vetëm është

se aplikimi i këtyre kritereve do të bëhet vetëm për kandidatët që e kanë statusin e gjyqtarit në

kohën kur kandidojnë.

Së treti, cështja e procedurës, duhet të modelohet në koherencë të plotë si me objektivin e

kërkuar, ashtu edhe me kriteret e emërimit në këtë organ. Në Dokumentin Analitik jepen sqarime

të vagëta mbi korrektimin e formulës kushtetuese, në rastin e krijimit me ligj të Këshillit për

Emërimet në GjL (ligji i shkurtit 2015). Së pari, ka dyshime të forta se një ndryshim i tillë ligjor

99

paraqet difekt kushtetues, pasi, si një hallkë procedurale dhe si një organ që nuk është i

parashikuar në Kushtetutë, interferon me hapësirën e pushtetit propozues (apo emërues) të

Presidentit të Republikës. Së dyti, sic pohohet vetë në dokument, nuk është krijuar një

mekanizmëm zhbllokues (antideadlock mechanism) në rastet e opinioneve të ndryshme midis

Presidentit dhe Kuvendit.

Në një situatë të tillë, pra në kushtet kur profili i GjL, kërkohet të shndërrohet thelbësisht, pra që

ajo të kthehet në gjykatë karriere, e po ashtu veprimtaria e saj të jetë si “gjykatë ligji” dhe se

kriteret e emërimit të bazohen ne terma të integritetit profesional e moral të treguar gjatë

ushtrimit të deriatëhershëm të detyrës së gjyqtarit, matja e indikatorëve vlerësues është një

procës teknik. Nëse do të zgjidhet të ruhen gjurmë nga sistemi aktual (Presidencë-Kuvend), me

qëllim të eleminimit të politizimit të procedurës së emërimit dokumentat ndërkombëtarë,

sugjerojnë ndërfutjen e rolit të fortë e determinant të KLD, jo vetëm si një organ, i cili menaxhon

fazat fillestare dhe kryesore të procesit te emërimit, porse vepron edhe si mekanizëm zhbllokues.

Një organ i tillë në vetëvete duhet të japë garancitë e pavarësisë dhe paanësisë politike (dhe jo

vetëm). KLD (tashmë e ristrukturuar) e jep këtë garanci. Eksperimenti i Këshillit për Emërimet

në GjL, pikërisht këtë ka tentuar të arrijë, porse atij organi jo vetëm që i mungon baza e

shëndoshë kushtetuese, por i mungon komponenti i pavarësisë, paanësisë dhe besueshmërisë

publiko-politike. Për këtë arsye, zgjidhja do të ishte shkrirja e menjëhershme e kësaj structure

hibride.

Kjo procedurë zgjedhje, e ngjashme me procedurën e zgjedhjes së anëtarëve të GjK, gërshteton

komponentin e profesionalizmit me atë të “legjitimitetit demokratik” duke e ridimensionuar,

qoftë rolin e Presidentit, teksa ai detyrohet të ndjekë një procedurë transparente dhe se detyrohet

te propozojë një numër minimal kandidaturash për një post në GjL (në mënyrë që të mos

asfiksojë kompetencën e Kuvendit), porse edhe Kuvendi detyrohet të përzgjedhe gjyqtarët e GjL,

jo vetëm në bazë procedurash parlamentare transparente, porse edhe nëpërmjet shumicës së

kualifikuar prej 2/3.

Analiza e problematikës është e përciptë dhe nuk ndalet tek përmirësimi i kritereve për emërimin

e anëtarëve të Gjykatës së Lartë për ta shndërruar atë në gjykatë karriere. Në Platformë, tek

Ndryshimet Kushtetuese është mbajtur qëndrimi se reformimi i Gjykatës së Lartë duhet të

orientohet drejt shndërrimit të saj në një gjykatë karriere dhe jashtë influencave politike. Kjo

nënkupton që zgjedhja e anëtarëve të saj të bëhet 100% nga radhët e gjyqtarëve. Sot nevojitet një

ndarje e qartë midis Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, që padyshim ndikon edhe në

ndarjen e kritereve për emërimin e gjyqtarëve në këto gjykata – çka hedh poshtë nevojën për

harmonizimin e kritereve kushtetuese të emërimit të tyre. Meqënëse flitet për gjyqtarë në të dyja

rastet, në nivel kushtetues këshillohet që harmozimi të shtrihet vetëm në nivel parimor të

pavarësisë, profesionalizmit dhe integritetit të lartë.

100

Për reformimin e Gjykatës së Lartë vlerësojmë se duhet të ndiqen rekomandimet e mëposhtme:

- GjL të ridimensionohet si një organ qartësisht gjyqësor jo vetëm në funksionim (gjykatë ligji)

por edhe në konstituim (gjykatë karriere);

- reformimi i GjL të ketë si objektiv mbi të gjitha profesionalizmin, së bashku me pavarësinë e

tejskajshme dhe paanësinë, e sigurisht edhe eficencën në veprimtari. Cdo ndikim politik mbi të

duhet të evitohet;

- përzgjedhja e gjyqtarëve të GjL, duhet të bëhet ekskluzivisht nga radhët e personave që gëzojnë

statusin e gjyqtarit (gjyqtarë efektiv apo gjyqtarë që shërbejnë në struktura të tjera jashtë sistemit

gjyqësor);

- nuk duhet të ketë trajtim të diferencuar të kritereve të emërimit të gjyqtarëve të GjL krahasuar

me llojet e kritereve të emërimit apo promovimit për gjyqtarët e shkallës së parë apo të apelit.

- Kriteret e emërimit për gjyqtarët e lartë, por edhe për promovimin e gjyqtarëve në përgjithësi

duhet të perfeksionohen. Për më shumë detaje për kriteret e emërimit, të shihet informacioni mbi

kriteret e emërimit të gjyqtarëve të GjK në pjesën e Platformës për Ndryshimet Kushtetuese;

- Këshillit për Emërimet në GjL duhet të suprimohet, pasi nuk ka bazë kushtetuese për ngritjen e

tij dhe ai nuk ka tiparet e pavarësisë, paanësisë dhe të besimit publik;

- Nëse do të zgjidhet të ruhen gjurmë nga sistemi aktual (Presidencë-Kuvend), me qëllim të

eleminimit të politizimit të procedurës së emërimit, dokumentat ndërkombëtarë sugjerojnë

ndërfutjen e rolit të fortë e determinant të KLD, jo vetëm si një organ, i cili menaxhon fazat

fillestare dhe kryesore të procesit te emërimit, porse vepron edhe si mekanizëm zhbllokues.

4.2.2. Gjykata e Apelit

Në Dokumentin Analitik jepet përshkrimi ligjor për të tre llojet e gjykatave të apelit, duke

evidentuar se ai i krimeve të rënda është me mandat 9 vjeçar.

4.2.3. Gjykata e Shkallës së Parë

Në Dokumentin Analitik jepet përshkrimi kushtetues dhe ligjor. Jepet si problem që nuk është

zbatuar ligji nga KLD për kandidatin fitues me numër të barabartë votash, po nuk jepet asnjë rast

ilustrues. Është e paqartë nga ka dalë ky konkluzion. Jepen gjithashtu si probleme:

- mungesa e procedurës për verifikimin e integritetit të kandidatit, dhe për të drejtën e

kandidatit për të kundërshtuar informacionin e mbledhur ndaj tij;

- mungesa e diferencimit ligjor ndërmjet emërimit, transferimit dhe ngritjes së detyrë, duke

e lidhur me përfshirjen e Presidentit të Republikës dhe me sistemin e vlerësimit të

gjyqtarëve;

- emërimi në praktikë i gjyqtarëve administrativë, ku procesi i konkurrimit nuk ka rezultuar

në një sistem efiçent dhe stimulues, duke e lidhur me vakancat;

101

- mungesa e procedurës së testimit në rastet e karrierës dhe të emërimit të gjyqtarëve që

nuk kanë ardhur nga Shkolla e Magjistraturës, si dhe sistemi i ankimit kundër vendimeve

të KLD-së për vendimet e emërimit.

Duhet rënë dakord se ka vend për përmirësimin e zbatimit të procedurave në promovimin e

gjyqtarëve, si dhe ka vend për përmirësimin e kritereve të promovimit. Lidhur me kriteret vlen i

njëjti diskutim dhe qëndrim mbi ato të gjyqtarit të lartë, të dhëna më sipër.

4.3. Vlerësimi i performancës profesionale dhe i etikës

4.3.1. Gjyqtarët e Gjykatës së Lartë

Në Dokumentin Analitik jepet mungesa e vlerësimit të performancës së tyre.

4.3.2. Gjyqtarët e tjerë

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet Sistemi i Vlerësimit, duke paraqitur si probleme:

- mungesën e rregullimeve në ligj sepse rregullohet me akt nënligjor;

- mungesën e mekanizmit për gjyqtarin e vlerësuar Pranueshëm apo I Paaftë;

- mungesën e rregullave të qarta të ankimit të gjyqtarit.

Në draft-Strategji, kjo problematikë synohet të zgjidhet nën objektivin nr. 4 për statusin e

gjyqtarit, përmes rishikimit të sistemit të trajnimit vazhdues dhe të vlerësimit periodik të

gjyqtarëve për efekt karriere, duke zgjeruar e forcuar më tej kriteret objektive për matjen e

aftësisë profesionale të gjyqtarëve, si dhe duke konceptuar e zbatuar kritere dhe teste për matjen

e integritetit moral e psikologjik të tyre.

Problematika e Sistemit të Vlerësimit është analizuar nga Raporti i ekspertes së Këshillit të

Evropës, si dhe tashmë me grup pune është hartuar nga MD, Euralius, KLD dhe disa gjyqtarë një

projektligj i ri për vlerësimin. Në hartimin e këtij projektligji është mbajtur në konsideratë

opinioni nr. 17/2014 i KKGjE për vlerësimin e gjyqtarëve. Miratimi i ligjit të ri do t‟i hapte rrugë

përmirësimit të sistetmit të vlerësimit të gjyqtarëve.

4.4. Palëvizshmëria dhe transferimi

4.4.1. Baza ligjore kushtetuese dhe standardet ndërkombëtare

Në Dokumentin Analitik, përmendet si dokument Parimet e Bangalorit, rëndësia e konceptit dhe

përjashtimet nga rregulli. Përshkruhen masat disiplinore. Jepet si problem:

- në zbatimin e masave disiplinore ka treguar se kufijtë ndërmjet disa elementeve të ndryshme

nuk janë gjithmonë të qartë;

102

- gama e sanksioneve disiplinore është e vogël dhe nuk lejon sanksione proporcionale.

4.4.2. Transferimi i përkohshëm

Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi i delegimit, duke vënë në diskutim pëlqimin e gjyqtarit

për delegimin dhe efikasitetin e vetë delegimit. Jepen si probleme:

- mungesa e procedurave për transferimin pa pëlqim të gjyqtarit

- mungesën e ankimit të kandidatëve në rastet e transferimit

- delegimin për një kohë të caktuar dhe nevojën për decentralizimin e kësaj kompetence

- garancitë për rikthim në detyrën e gjyqtarit që shërben në funksione të tjera publike

Mungojnë të dhënat dhe rastet konkrete. Duket që konkluzionet janë nxjerrë mbi bazë

përshtypjesh të përgjithshme.

4.4.3. Transferimi i përhershëm

Në Dokumentin Analitik kritikohet praktika e KLD-së. Bëhet lidhja me numrin e gjyqtarëve dhe

evidentohet se KLD nuk ka instrumente për të monitoruar ngarkesën e punës, efikasitetin dhe

nevojat e gjykatave për të përcaktuar numrin optimal të gjyqtarëve që nevojiten. Kompetencat në

këtë drejtim ndërmjet Ministrisë së Drejtësisë dhe KLD-së nuk janë të specifikuara dhe ka

munguar bashkëpunimi midis këtyre institucioneve për të bërë një analizë të thellë në çështjet e

transferimit të përhershëm.

Përgjithësisht, çështja e transferimit rrjedh nga parimi i palëvizshmërisë në detyrë të gjyqtarit.

Referenca e Dokumentit Analitik tek Parimet e Bangalores mbi konceptet e “palëvizshmërisë”

dhe “transferimit” është e pasaktë, pasi këto parime janë standarde për sjelljen etike të

gjyqtarëve, të cilat janë dizenjuar për t‟u siguruar gjyqtarëve udhëzime mbi etikën. Megjithatë,

ka një set aktesh të tjera ndërkombëtare që trajtojnë parimin e palëvizshmërisë, duke vendosur

standarde për të.

Konkretisht, KKGjE ka nxjerrë opinionin nr. 1(2001) “Mbi standardet e pavarësisë dhe

palëvizshmërisë në detyrë të gjyqtarëve”. Hartimi i këtij opinioni është bazuar në një set aktesh

të rëndësishme ndërkombëtare (Parimet Themelore të OKB mbi Pavarësinë Gjyqëorit 1985,

Rekomandimi nr. (94)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, Karta Evropiane mbi

Statusin e Gjyqtarit 1998, Deklarata e Pekinit 1997). Rëndësia e parimit të palëvizshmërisë dhe

çështjet që ai përmbledh shpjegohen në paragrafët 57 – 60 të Opinionit nr. 1(2001) të KKGjE.

Është thelbësore për pavarësinë e gjyqësorit që kohëzgjatja në detyrë të garantohet deri në

moshën e detyrueshme të pensionit ose deri në përfundim të mandatit. Siç pranohet edhe nga

Karta Evropiane, ky pari shtrihet edhe tek emërimi apo caktimi në një zyrë apo vendndodhje

tjetër pa pëlqim (me përjashtim të rastit të riorganizimit të gjykatave apo përkohësisht),

megjithatë kjo Kartë dhe Rekomandimi nr. (94)12 pranojnë se transferimi në detyra të tjera

103

mund të urdhërohet si masë disiplinore. Ekzistenca e përjashtimeve të palëvizshmërisë, sidomos

atyre që rrjedhin nga sanksionet disiplinore kërkon menjëherë të vlerësohet organi dhe metoda

me të cilat gjyqtarët i nënshtrohen procesit disiplinor. Rekomandimi (94)12 këmbëngul për

nevojën e përcaktimit të saktë të shkeljeve, si pasojë e të cilave një gjyqtar mund të lëvizet nga

detyra, si dhe për procedura disiplinore që të jenë në përputhje me kërkesat e procesit të rregullt

sipas KEDNj. Në këtë opininion KKGjE ka vlerësuar se palëvizshmëria në detyrë e gjyqtarit

duhet të jetë një element i shprehur i pavarësisë, i përcaktuar në nivelin më të lartë të brendshëm.

Ndërhyrja e një autoriteti të pavarur, me procedura që garantojnë të drejta të plota mbrojtjeje,

është e një rëndësie të veçantë për çështjet e disiplinës. Është e dobishme të përgatiten standarde

që përcaktojnë jo vetëm sjelljen, që mund të shkaktojë largimin nga detyra të gjyqtarit, por

gjithashtu edhe të gjitha sjelljet që mund të shaktojnë çdo hap disiplinor apo ndryshim të statusit,

duke përfshirë për shembull lëvizjen tek një gjykatë apo zonë tjetër.

I njëjti qëndrim është konfirmuar edhe nga Komiteti i Ministrave i Këshillit të Evropës në

rekomandimin nr. (2010)12 “Për pavarësinë, efiçencën dhe përgjegjësitë e gjyqtarëve”.

Kohëzgjatja në detyrë dhe palëvizshmëria është shpjeguar në paragrafët 42-45. Siguria e

kohëzgjatjes në detyrë dhe palëvizshmëria janë elementë kyçë të pavarësisë së gjyqtarëve. Për

këtë shkak, gjyqtarët duhet të kenë të garantuar kohëzgjatjen në detyrë deri në moshën e

detyrueshme të pensionit, ku një kriter i tillë ekzsiton. Afati i kohëzgjatjes në detyrë për gjyqtarët

duhet të përcaktohet në ligj. Një emërim i përhershëm duhet të përfundojë vetëm në rast të

shkeljeve të rënda të rregullave disiplinore ose penale të caktuara me ligj ose kur gjyqtari nuk

mundet më të përmbushë funksionet gjyqësore. Dalja e hershme në pension duhet të bëhet vetëm

me kërkesë të gjyqtarit ose kur ka shkaqe mjekësore. Gjyqtari nuk duhet të marrë një emërim të

ri ose të lëvizet në një zyrë tjetër gjyqësore pa pëlqimin e tij, me përjashtim të rasteve të

sanksioneve disiplinore ose të reformës së riorganizimit të sistemit gjyqësor.

I njëjti qëndrim është konfirmuar edhe nga ENCJ, në Raportin mbi Standardet Minimale të

Vlerësimit të Gjyqtarëve dhe të Palëvizshmërisë së tyre, 2012-2013. Është një pasojë themelore e

palëvizshmërisë së gjyqtarit, që kohëzgjatja në detyrë duhet të garantohet deri në moshën e

detyrueshme për pension ose deri në përfundimin e mandatit (kur emërimi ka qenë i

përkohshëm). Në shtesë, parimi i palëvizshmërisë shtrihet edhe për emërimin apo caktimin e një

gjyqtari tek një zyrë apo zonë tjetër pa pëlqimin e tij (psh, një gjyqtar nuk mund të transferohet

në një post të ndryshëm apo t‟i jepen funksione të tjera pa pëlqimin e tij. Megjithatë ka disa

përjashtime të pranueshme nga ky rregull i përgjithshëm kur një transferim i detyrueshëm i

gjyqtarit është urdhëruar në rrethana specifike të përcaktuara në ligj, duke përfshirë sanksionin

disiplinor ose rastet e vërtetuara të paaftësisë për të përmbushur funksionet gjyqësore në mënyrë

të përshtatshme, të pavarur dhe të paanshme. Kjo mund të rezultojë, psh, nga procedurat

disiplinore që përcaktojnë një sjellje të paligjshme dhe të papërshtatshme nga gjqyari në fjalë.

Por kjo mund të rezultojë gjithashtu edhe nga rrethana të tjera objektive, të cilat nuk janë të

paligjshme, por që ngrenë çështje mbi paanësinë e ushtrimit të funksionit gjyqësor nga gjyqtari

(një shembull i tillë është marrëdhënia e afërt me avokatët apo gjyqtarët që trajtojnë të njëjtat

104

çështje). Për pasojë, rregulli i palëvizshmërisë duhet të vlerësohet nga arsyet e rëndësishme që

lidhen me funksionimin më të mirë të detyrës si një interes publik. Me fjalë të tjera,

palëvizshmëria gjyqësore duhet të kuptohet dhe të zbatohet në përputhje me interesin publik se

me shërbimin publik të drejtësisë, qëllimet e vlerësimit profesional dhe politikat e burimeve

njerëzore që lidhen me gjyqësorin. Në çdo rast, parimi i palëvizshmërisë e bën të detyrueshme që

shkaqet për transferimin e gjyqtarit të përcaktohen qartësisht dhe që një transferim i detyrueshëm

të vendoset me mjete të procedurave transparente të zhvilluara nga një autoritet i pavarur pa

patur influenca të jashtme, si dhe vendimet e të cilit të jenë të ankimueshme. Kjo ndihmon në

parandalimin e autoriteteve për të patur të drejtën e transferimit të një gjyqtari kundër vullnetit të

tij si një mjet që kërcënon autonominë gjyqësore dhe pavarësinë e vendimmarrjes. Ekzistenca e

përjashtimeve të palëvizshmërisë, sidomos ato që rrjedhin nga procedimi disiplinor, kërkojnë të

vlerësohet menjëherë organi, procsi dhe shkaqet për të cilat gjyqtarët mund të disiplinohen. Ka

një nevojë për një përkufizim të shkeljeve disiplinore, për të cilat një gjyqtar mund të largohet

nga detyra dhe që procedurat disiplinore të jenë në përputhje me kërkesat e procesit të rregullt,

duke përfshirë ankimin, apelin apo rishikimin gjyqësor kunër vendimit të dhënë nga organi

kompetent në fushën e disiplinës gjyqësore. Për më tepër, procedurat e disiplinës gjyqësore dhe e

drejta për të dhënë masa disiplinore që mund të shkaktojnë edhe largimin nga detyra duhet të

vendosen në duart e një organi të pavarur nga qeveria, në të cilin një numër domethënës të jetë

nga gjyqësori. Ky organ i pavarur, i ngarkuar me disiplinën gjyqësore mund të jetë Këshilli

Gjyqësor (ose një Komision Disiplinor Specifik ose një Departament brenda tij).

Parimi i palëvizshmërisë është përkrahur në mënyrë të qëndrueshme edhe nga Komisioni i

Venecias, sipas të cilit transferimi i gjyqtarit pa pëlqim duhet të lejohet vetëm në raste

përjashtimore [CDL-AD(2010)004]. “Sipas këtij neni, një gjyqtar që punon në një gjykatë që do

të shkrihet, lejohet të vazhdojë punën në një gjykatë të të njëjtit lloj apo të ngjashëm dhe shkallë.

Është e rëndësishme që gjyqtari të mos emërohet në një pozicion më të ulët pas shkrirjes së

gjykatës” [CDL-AD(2008)007]. “Ndërsa në rrethana të caktuara transferimet mund të

justifikohen, në raste përjashtimore edhe pa pëlqimin e gjyqtarit – për shembull për shkak të një

reforme organizative – duhet të ketë rregulla të qarta dhe proporcionale për këto veprime, si dhe

për të drejtën e apelit” [CDL-AD(2012)001]. “Ankimi (në këto raste), duhet të jetë një rishikim i

plotë i procedurës dhe i themelit të vendimit” [CDL-AD(2012)020]. “Caktimi i gjyqtarit në një

gjykatë tjetër ose dërgimi i tij me mision duhet të jetë i mundur vetëm nën kritere strikte

qartësisht të identifikuara në ligj, për shembull, numri i çështjeve tek gjykata pritëse, numri i

çështjeve tek gjykata dërguese, numri i çështjeve të gjykuara nga gjyqtari që po caktohet.

Kriteret e paqarta si “në interes të drejtësisë” nuk mund të konsiderohen si kritere strikte.

Gjithashtu, maksimumi i kohëzgjatjes së këtij transferimi duhet të tregohet në ligj” [CDL-

AD(2014)031]. “Të lidhësh transferimin e gjyqtarit me pëlqimin e tij edhe kur gjykata mbyllet

ose riorganizohet shkon shumë larg. Në këto raste, transferimi i gjyqtarit pa pëlqim duhet të jetë i

mundur. Nga ana tjetër, shkarkimi i menjëhershëm i gjyqtarit sepse ai refuzon një transferim të

tillë të pavullnetshëm sërish shkon shumë larg” [CDL-AD(2013)034]. “Përpara se të përballet

me shkarkimin, gjyqtari duhet të marrë më shumë se një propozim për trasferim dhe planet për

105

gjyqtarët që dalin në pension në gjykatat e tjera duhet të konsiderohen në bërjen e propozimeve

të tilla. Në vend të shkarkimit të gjyqtarit, ai duhet të transferohet pa pëlqimin e tij. Nëse gjyqtari

më pas nuk paraqitet në detyrën e re, atëherë mund të fillojë procesi disiplinor i tij jo për shkakun

se ai ka refuzuar transferimin e tij, por sepse ka refuzuar të punojë” [CDL-AD(2013)034].

“Termi „ristrukturim i gjykatave‟ si një bazë për transferimin e gjyqtarit mund të jetë shumë i

gjërë. Të përdorësh termin „ristrukturim i sistemit të gjykatave‟ është e preferueshme sepse

largon ndryshimet e vogla që nuk japin shkak për transferimin pa pëlqim të gjyqtarit. Mund të

debatohet gjithashtu që një gjyqtar nuk duhet të transferohet pa pëlqim për shkak të ristrukturimit

të gjykatës në një gjykatë më të ulët se sa gjykata ku ai ushtron detyrën. Një dispozitë që

garanton këtë parim dhe parimin e ruajtjes së të njëjtës pagë të ardhshme për gjyqtarin duhet

mirëpritur” [CDL-AD(2014)038].

Një cështje tjetër e cila ka lidhje të drejtëpërdrejtë më palëvizshmërinë e gjyqtarëve, por që nuk

është e trajtuar në pjesën e “Pushtetit gjyqësor”, është ajo që trajtohet tek pjesa e “ANALIZË E

MASAVE LIGJORE ANTIKORRUPSION” në “hyrje” paragrafi 7, teksa bëhet njëlloj

paralelizmi me situatën e Ukrainës përsa i përket cështjes së korrupsionit. Kjo pjesë sqaruese,

duket qartazi që është vendosur paksa në mënyrë të sforcuar, së pari pasi nuk jepet asnjë sqarim

faktik se në cfarë indikatorësh, situata e fenomenologjisë korruptive në Shqipëri duhet përqasur

me atë të Ukrainës. Ndoshta kjo mund të duket një gjetje e “pafajshme”, porse nga analiza

tërësore dhe e njëkohshme e kësaj pjese të Analizës, me atë të draft-Strategjisë, kur adresohet kjo

cështje rezulton një lidhje logjike, e cila në tërësinë e vetë demaskon fare qartë, edhe vetë

qëllimet e “Reformës në Drejtësi” në draft-Strategji, tek rekomandimet, e saktësisht në

Objektivin 2 “Krijimi i një trupe gjyqtarësh dhe prokurorësh me integritet të lartë etiko-moral

dhe profesional, duke përmirësuar sistemin e vlerësimit dhe rivlerësimit të performancës dhe

etikës së tyre” pika 7 parashikohet se:

“Hartimin e ndryshimeve të nevojshme kushtetuese dhe ligjore, në mënyrë tranzitore, të cilat

të parashikojnë krijimin e një mekanizmi të kualifikuar, të pavarur e të paanshëm, ad hoc, i

cili të ngarkohet me detyrën për rivlerësimin e njohurive profesionale, të integritetit moral,

etik dhe psikologjik të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të kombinuar me një verifikim të

posaçëm të pasurisë së tyre ku barra e provës iu lihet subjekteve të verifikuara, duke ofruar të

gjitha garancitë e nevojshme procedurale ndaj tyre të tilla si: i) një proces rivlerësimi me

kritere të qarta; ii) një proces rivlerësimi që është individual dhe transparent: iii) një proces

rivlerësimi që kryhet nga një trupë profesionale, e pavarur dhe e paanshme; iv) një proces

rivlerësimi që garanton mundësisë për t‟u ankuar përpara një strukture me të njëjtat

karakteristika si struktura e ngarkuar me rivlerësimin; v) një proces që është në përputhje me

të gjitha garancitë e tjera të artikuluara nga Opinioni i Komisionit të Venecias për Ukrainën;

si dhe vi) me një asistencë e kontroll të drejtpërdrejtë të procesit nga ana e agjencive

ndërkombëtare që monitorojnë e asistojnë sistemin e drejtësisë në vendin tonë”.

Ne vlerësojmë se ajo çka tregon qartë mungesën e sinqeritetit të kësaj pjese “analizuese” dhe më

pas në pjesën e “rekomandimeve” është pikërisht prezantimi i ndryshimeve kushtetutese dhe

106

ligjore, tranzitore, të cilat në mënyrë shumë të padrejtë dhe shumë të rrezikshme për rendin

kushtetues dhe ligjor të Shqipërisë kërkojnë të realizojnë “një grusht shteti” kushtetues ndaj

sistemit gjyqësor. Për të legjitimuar këtë lëvizje, është vendosur si bazë pikërisht përqasja e

situatës në Shqipëri më atë në Ukrainë, si dhe referimi tek dokumentacioni që Komisioni i

Venecias ka përpiluar apo është në përpilim e sipër të ndryshimeve të thella kushtetuese dhe

ligjore që janë duke ndodhur në Ukrainë. Në fakt, synimi duket tërësisht diabolik.

Përqasja e pavend që i bëhet situatës në Ukrainë dhe asaj në Shqipëri, teksa nëse vërtetë në

Ukrainë do të vihen në jetë një sërë ndryshimësh kushtetuese dhe ligjore mbi sistemin gjyqësor,

kjo i dedikohet ridimensionimit të vetë sistemit politik dhe institucional që po kalon ai vend, si

pasojë e rehabilitimit të krizës ruso-ukrainase të vitetve të fundit. Pra, nëse atje ka një krizë

sociale-politike, që mund edhe të legjitimojë lëvizje të tilla drastike mbi sistemin e drejtësisë

(deri më tash i influencuar fort politikisht), ky nuk është aspak rasti i Shqipërisë, që një situatë të

tillë e ka kaluar në fillim të viteve ‟90, pas përmbysjes së sistemit komunist. Veç kësaj,

prezantimi i ndryshimeve të tilla, për më tepër tranzitore, nuk janë aspak në koherencë me atë

çka është thënë në gjithë pjesët e tjera të Dokumentit Analitik dhe draft-Strategjisë, mbi

pavarësinë, paanësinë, depolitizimin e procedurave e gjithçka tjetër mbi sistemin. Ky parashikim

është një minim jo vetëm i dokumentave të “ekspertizës” mbi reformën në drejtësi, por hedh në

erë gjithë përpjekjet e bëra përgjatë 25 viteve mbi formësimin e sistemit të drejtësisë e mbi të

gjitha mbi arritjet shtetformuese të sistemit të liberaldemokracisë në Shqipëri. Për më tepër,

korrupsioni nuk luftohet me testimin e njohurive profesionale të gjyqtarëve, sepse burimi i tij

nuk gjendet tek niveli profesional i gjyqtarëve. Ne vlerësojmë se kjo lëvizje natyrshëm është e

shtyrë nga motive politike e jo vetëm kaq, porse edhe procesi i spastrimit, do të pasohet nga po e

njëjta psikozë e “kapjes” së sistemit nga politika. Këtë e përforcon edhe masa e prezantuar për

plotësimin e vendeve vakante me individë jashtë sistemit të Shkollës së Magjistratutës (shih

komentin e bërë në nënpjesën e “Arsimit ligjor”).

Kjo është një lëvizje, e cila jo vetëm mbart rrezik sic thamë më lart të tronditjes në themel të

rendit demokratik, porse në vetvete përmban një arsyetim absurd. I gjithë ky proces reformues i

sistemit, i cli rekomandohet të jetë i matur dhe i vendosur njëkohësisht, i qetë dhe i saktë,

garantues i lirive dhe të drejtave të njeriut dhe ndëshkues me tempizëm të plotë ndaj simptomave

korruptive dhe paaftësisë, synon pikërisht këtë gjë: të korrektojë sistemin gjyqësor. Cilësia e

kësaj Reforme, qëndron pikërisht tek fakti se kur të jetë miratuar (pa këto lëvizje reformuese të

tipit të grushtit të shtetit) të jetë në gjendje që për çdo operator të drejtësisë, që bie në praktika

korruptive ose identifikohet si i paaftë, atëherë të reagojë seriozisht rast pas rasti. Ndërkohë që

parashikimi i një rruge paralele, të shkurtër antikushtetuese dhe anti demokratike, që nuk paraqet

asnjë garanci minimale nxjerr të panevojshme të gjithë ngrehinën tjetër të reformës kushtetuese

dhe ligjore.

Marrja në provim e gjyqtarëve do të ishte e justifikuar vetëm nëse realisht do të kishte impakt në

luftë ndaj korrupsionit (por nuk sjell asnjë impakt mbi të) dhe nëse në Shqipëri nuk do të ishte

107

funksional një sistem vlerësimi profesional i gjyqtarëve apo nje sistem pranimi me konkurim i

tyre. Sic kemi theksuar disa herë, gjyqtarët në Shqipëri i janë nënshtruar testimit të njohurive

profesionale të tyre në datat 8 e 15 maj 1999. Ajo që pasojë provimin ishte plotësimi i vendeve

vakante të krijuara me funksionarë politik në atë periudhë. Pas vitit 2000, gjyqtarët në

Republikën e Shqipërisë duhet të kishin përfunduar Shkollën e Magjistraturës. Pranimi në këtë

shkollë bëhet me testim dhe për pasojë ritestimi i gjyqtarëve që kanë përfunduar Shkollën e

Magjistratutës është i papranueshëm. Në testim mund të futen vetëm gjyqtarët e emëruar pas vitit

2000, jashtë sistemit të Shkollës së Magjistraturës. Këta gjyqtarët kanë qenë funksionar politik

në periudhën 2000-2005 dhe janë bërë gjyqtar gjatë asaj periudhe! Cështja e organizimit të

provimit për gjyqtarët në detyrë është marrë në analizë edhe nga Gjykata Kushtetutese, e cila

është shprehur me vendimin nr. 59/1999. Rrethanat për të cilat GJK e ka vlerësuar provimin në

përputhje me Kushtetutën, nuk ekzistojnë më në Shqipëri, duke qenë se azhornimi i njohurive

profesionale të gjyqtarëve garantohet nëpëmjet sistemit të trajnimit vazhdues që organizon

Shkolla e Magjistraturës në bashkëpunim me KLD.

Përfundimisht, ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të

gjithë gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre,

eficencës, llogaridhënies, shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK

MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar, testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të

njohurive apo testeve psikologjike. Procese të tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një

procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe

njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë pushtetit gjyqësor.

Duke i përmbledhur standardet ndërkombëtare të mësipërme, nxirren përfundimet e mëposhtme,

që duhen konsideruar në Reformë:

- për të siguruar pavarësinë e gjyqësorit, kohëzgjatja në detyrë e gjyqtarit të garantohet deri

në moshën e detyrueshme të pensionit ose deri në përfundim të mandatit, për gjyqtarët me

mandat;

- në rast pezullimi, gjyqtarit duhet t‟i sigurohet një nivel prej 70 % të pagës, që garanton

minimumin e nevojshëm jetik të tij dhe familjes;

- parimi i palëvizshmërisë së gjyqtarit dhe rastet përjashtimore të tij të përcaktohen

shprehimisht në Kushtetutë, duke e lidhur me pavarësinë e gjyqësorit (përmbajtja aktuale e

normës kushtetuese është e pamjaftueshme);

- në rastin e shkarkimit të gjyqtarit apo të transferimit të tij nga detyra, me anë të një procesi

disiplinor, duhet të përcaktohen saktësisht në ligj sjelljet që përbëjnë shkelje disiplinore me një

pasojë të tillë;

- dalja e hershme e gjyqtarit në pension duhet të bëhet vetëm me kërkesë të gjyqtarit ose kur

ka shkaqe mjekësore;

- gjyqtari nuk duhet të marrë një emërim të ri ose të lëvizet në një zyrë tjetër gjyqësore pa

pëlqimin e tij, me përjashtim të rasteve të sanksioneve disiplinore ose të reformës së

riorganizimit të sistemit gjyqësor;

108

- gjyqtari, mund të transferohet me detyrim, pa pëlqim, në raste përjashtimore në rrethana të

përcaktuara shprehimisht në ligj, duke përfshirë sanksionin disiplinor ose rastet e vërtetuara të

paaftësisë për të përmbushur funksionet gjyqësore në mënyrë të përshtatshme, të pavarur dhe të

paanshme (marrëdhënia e afërt me avokatët apo gjyqtarët që trajtojnë të njëjtat çështje);

- shkaqet për transferimin e gjyqtarit të përcaktohen qartësisht dhe që një transferim i

detyrueshëm të vendoset me mjete të procedurave transparente të zhvilluara nga KLD (një

autoritet i pavarur pa patur influenca të jashtme, si dhe vendimet e të cilit të jenë të

ankimueshme);

- shkaqet përjashtimore të palëvizshmërisë të vlerësohen nga KLD nëpërmjet një procedure

që përmbush kriteret e procesit të rregullt dhe vendimet e tij të jenë të ankimueshme në gjykatë.

Rishikimi në këtë rast të përfshijë plotësisht çështjet e procedurës dhe të themelit të çështjes;

- një gjyqtar që punon në një gjykatë që do të shkrihet, duhet të lejohet të vazhdojë punën në

një gjykatë të të njëjtit lloj apo të ngjashëm dhe shkallë. Është e rëndësishme që gjyqtari të mos

emërohet në një pozicion më të ulët pas shkrirjes së gjykatës;

- në rastin e një reforme organizative – duhet të ketë rregulla të qarta dhe proporcionale për

këto transferimin e gjyqtarit, si dhe për të drejtën e apelit. Për këtë është e rëndësishme në

kontekstin shqiptar të përkufizohet koncepti i reformës organizative gjyqësore. Termi

„riorganizim gjyqësor‟ është shumë i gjerë dhe duhet të zëvendësohet me konceptin “riorganizim

i sistemit të gjykatave‟, duke dhënë edhe përmbajtjen materiale të konceptit. Në transferimin e

gjyqtarit në këto raste, duhet të ketë rregulla më ligj që gjyqtari të ruajë të njëjtën pagë;

- delegimi i gjyqtarit në një gjykatë tjetër duhet të jetë i mundur vetëm nën kritere strikte

qartësisht të identifikuara në ligj (numri i çështjeve tek gjykata pritëse, numri i çështjeve tek

gjykata dërguese, numri i çështjeve të gjykuara nga gjyqtari që po caktohet). Gjithashtu,

maksimumi i kohëzgjatjes së këtij delegimi duhet të tregohet në ligj;

- në rastin e riorganizimit të sistemit të gjykatave, gjyqtari duhet të marrë më shumë se një

propozim për trasferim dhe planet për gjyqtarët që dalin në pension në gjykatat e tjera duhet të

konsiderohen në bërjen e propozimeve të tilla. Në vend të shkarkimit të gjyqtarit, ai duhet të

transferohet pa pëlqimin e tij. Nëse gjyqtari më pas nuk paraqitet në detyrën e re, atëherë mund

të fillojë procesi disiplinor i tij jo për shkakun se ai ka refuzuar transferimin e tij, por sepse ka

refuzuar të punojë;

- së fundmi, trajtimi i çështjes së marrjes në provim të gjyqtarëve (si masë e përcaktuar për të

luftuar korrupsionin!) bie ndesh me parimin e palëvizshmërisë dhe përjashtimet e tij. Ne

mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë gjyqtarëve të shkallës

së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies, shpejtësisë,

respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar, testim

njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike. Procese të tilla

nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit të

tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë

pushtetit gjyqësor.

109

4.5. Promovimi

4.5.1. Format dhe kriteret e promovimit

Në Dokumentin Analitik, jepen tre forma promovimi: i) emërimi në një gjykatë më të lartë; ii)

emërimi si kryetar i një gjykate; iii) transferimi në një gjykatë karriere. Jepen si problem:

- mungesa e rregullave të mjaftueshme për provim në promovim

- vonesat e KLD-së në plotësimin e vendeve vakante dhe mosrespektimi i kritereve nga KLD;

- mungesën e mjeteve të ankimit ndaj vendimeve të promovimit

- mungesën e detyrimit ligjor për arsyetimin e vendimeve për promovim

4.5.2. Vlerësimi si mjet i promovimit, zbatimi i sistemit të vlerësimit dhe rezultatet

Në Dokumentin Analitik, përsëriten të dhënat për Sistemin e Vlerësimit. Jepen statistika për

vlerësimin e gjyqtarëve deri më sot. Jepet konkluzion që Sistemi i Vlerësimit nuk është efikas

për shkak të prapambetjes në kohë. Përshkruhet lista e përhershme e gjyqtarëve dhe kritikohet

fakti që KLD nuk ka vepruar për reflektimin në kohë reale apo në përfundim të procesit të

raundit të dytë të vlerësimit, si dhe për përfshirjen e inspektorëve në të. Jepen si probleme:

- mungesa e rregullimit me ligj të Sistemit të Vlerësimit

- mungesa e vlerësimit të duhur të etikës së gjyqtarit;

- fakti që vlerësimi kryhet edhe nga Inspektorati

- vonesat në proces

- mjetet e ankimit ndaj vlerësimit

- mungesa e vlerësimit të gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë

- mungesa e vlerësimit të kryeinspektorit dhe inspektorëve në KLD

Duhet shtuar vlerësimi i ndihmësve ligjorë në gjykata, si dhe i kryetarëve të gjykatave. Nuk është

e qartë pse nuk analizohet edhe mungesa e efektivitetit të vlerësimit të Inspektoratit në MD.

4.5.3. Kryetari i Gjykatës

Në Dokumentin Analitik, jepen kriteret e emërimit të kryetarit, mandati dhe kompetencat.

Përshkruhet ligji nr. 109/2013 “Për administratën gjyqësore”, i shfuqizuar nga Gj.Kushtetuese

dhe nevoja për të ndarë funksionet midis kancelarit dhe kryetarit.

Në draft-Strategji, çështja e promovimit deklarohet se do të zgjidhet nën objektivin nr. 4 për

statusin e gjyqtarit në dy drejtime. Drejtimi i parë lidhet me garantimin se procesi i emërimit dhe

promovimit të gjyqtarëve do të bazohet në kritere transparente, objektive dhe meritokratike të

tilla si: kualifikimet, integriteti, aftësitë profesionale dhe pastërtia e gjendjes gjyqësore (mungesa

e precedentëve penalë). Drejtimi i dytë synon të krijojë një sistem gjithëpërfshirës për zhvillimin

110

e karrierës së gjyqtarëve dhe vendosjen e një sistemi gradash gjatë karrierës të shoqëruar me

trajtim financiar dhe përfitime shtesë sipas nivelit të gradës.

Pavarësia e gjyqtarëve duhet të ruhet jo vetëm në momentin e emërimit të tyre, por gjatë gjithë

karrierës së tyre. Koncepti i karrierës përfshin promovimin dhe emërimin në detyra të reja

gjyqësore. Është thelbësore që karriera e gjyqtarit të bazohet në kriteret e meritës. Kriteret

objektive të promovimit duhet të jenë të paracaktuara në ligj dhe si rregull, organi kompetent për

vlerësimin e tyre është Këshilli Gjyqësor.

KKGjE në opinionin nr. 1(2001) “Mbi standardet e pavarësisë së gjyqtarëve dhe të

palëvzshmërisë së tyre” rekomandon se autoritetet përgjegjëse për emërimet dhe promovimet e

gjyqtarëve duhet të prezantojnë, publikojnë dhe japin efekt kritereve objektive me qëllim që të

sigurohet se selektimi dhe karriera e gjyqtarëve bazohen në meritë, duke u bazuar tek

kualifikimet, integriteti, aftësitë dhe efiçenca e tyre. Po ashtu, ky Këshill rekomandon se vjetërsia

në detyrë nuk duhet të jetë parimi udhëheqës që përcakton promovimin. Përvoja e përshtatshme

profesionale gjithsesi është e rëndësishme dhe një parakusht i lidhur me vitet e përvojës mund të

ndihmojë për të mbështetur pavarësinë.

Parimet themelore të OKB, në paragrafin 13 deklarojnë se promovimi i gjyqtarëve duhet të

mbështetet në faktorë objektivë, veçanërisht tek aftësitë, integriteti dhe përvoja. Po ashtu, edhe

Rekomandimi nr. (94)12 konfirmon se “Të gjitha vendimet që lidhen me karrierën profesionale

të gjyqtarëve duhet të bazohet në kritere objektive, dhe zgjedhja dhe karriera e gjyqtarëve duhet

të bazohet tek qualifikimet, integriteti, aftësitë dhe efiçenca. Prandaj mund të thuhet se pranohet

gjerësisht se emërimet dhe promovimet e gjyqtarit duhet të bëhen për shkak merite bazuar në

kritere objektive dhe se konsideratat politike janë të papranueshme. KKGjE vë në dukje se

standardet objektive të promovimit kërkohen jo vetëm për të përjashtuar ndikimin politik, por

edhe për arsye të tjera siç janë rreziku i favorizimit, i konservatizmit apo i klientelizmit.

Edhe Komisioni i Venecias e ka trajtuar disa herë çështjen e promovimit. “Konkurimi duhet të

jetë rregulli i të gjitha promovimeve të gjyqtarëve, me qëllim që të parandalohet çdo abuzim”

[CDL-PI(2015)001].

4.6 Përgjegjësia Disiplinore

4.6.1 Inspektimi

4.6.1.1 Gjykata e Lartë

Në Dokumentin Analitik, jepet si mangësi mungesa e kontrollit nga KLD dhe mungesa e sistemit

të vlerësimit të këtyre gjyqtarëve.

111

Jemi dakord që kjo është një cështje që duhet të adresohet.

4.6.1.2 Objekti dhe qëllimi i inspektimit

Në Dokumentin Analitik jepen llojet dhe qëllimet e inspektimit. Nuk ka problematika.

4.6.1.3 Procedura e Inspektimit

Në Dokumentin Analitik, jepen si problematika:

- pamjaftueshmëria e dispozitave ligjore procedurale;

- mbledhja e provave nga Inspektoratet;

- mungesa e rregullave të bashkëpunimit me ILDKP

Tek procedura e inspektimit mungon perspektiva e gjyqtarit, pra analiza e garancive të gjyqtarit

që inspektohet. Problematika bazë është rritja e pjesëmarrjes së tij në procedimin disiplinor dhe

njoftimi i tij, sidomos me rezultatet përfundimtare të inspektimit, për t‟i garantuar të drejtën e

mbrojtjes. Në përgjithësi në këtë rubrikë mungon një analizë mirëfilli në raport me standardet

ndërkombëtare. Për këtë mund të përdoren 16 standardet minimale të elaboruara nga ENCJ në

Raportin mbi Procedimin Disiplinor dhe Përgjegjshmërinë e Gjyqtarit 2014-2015:

1. Udhëzime dhe/ose një kode sjelljeje/etik duhet të hartohet nga gjyqtarët ose nga Këshilli

Gjyqësor.

2. Duhet të ketë një listë ose përshkrim të llojeve të sjelljes/etikës gjyqësore, shkelja e të cilës

është e papranueshme.

3. Gjyqtari ka të drejtën për jetën private, por ai duhet të veprojë me shkallën më të lartë të

integritetit në jetën private dhe personale. Sjellja e cila shkakton diskreditimin e Gjyqësorit duhet

të përbëjë bazë për procedimin disiplinor.

4. Duhet të ketë një organ të ndarë përgjegjës për marrjen e ankesave dhe administrimin e tyre, të

pavarur nga Ministria e Drejtësisë dhe që i përgjigjet vetëm Gjyqësorit.

5. Një ankues normalisht duhet të identifikohet, megjithatë nëse një ankesë mund të bëhet nga

kushdo, ka nevojë të ketë një mekanizëm ose një procedurë të shkurtër me të cilën ankesa mund

të refuzohet ose me të cilën të merret një vendim se ankesa nuk duhet të vijojë më tej. Kjo

procedurë duhet të jetë në kontroll të një gjyqtari ose një trupe gjyqtarësh ose një personi që i

përgjigjet direkt Gjyqësorit.

6. Duhet të ketë një person ose një organ përgjegjës ndaj Gjyqësorit, i cili ka të drejtën të hetojë

ankesën. Hetimi duhet të përfshijë mundësinë e marrjes së provave me shkresë ose me gojë.

7. Personi ose organi vendimmarrës duhet të rregullohet me ligj. Organi duhet të përfshijë në

mazhorancë gjyqtarë, si dhe një gjyqtar që është ekspert në juridiksionin dhe ka vjetërsi sa

gjyqtari që po hetohet. Organi përgjegjës për disiplinën gjyqësore mund të jetë Këshilli Gjyqësor

përkatës (ose një komision apo departament specifik brenda Këshillit Gjyqësor) ose një komision

apo bord i disiplinës gjyqësore i pavarur nga ekzekutivi dhe legjislativi.

112

8. Duhet të jetë një afat kohor për paraqitjen e një ankese, qe mund të zgjatet vetëm në rrethana

përjashtimore.

9. Duhet të ketë një afat kohor për kryerjen e hetimit, për marrjen e një vendimi, si dhe për

caktimin e një sansioni. Caktimi i një sanksioni duhet të bëhet menjëherë pas vendimit mbi

thelbin e çështjes dhe në çdo rast, pa vonesa të papërshtatshme. Këto afate duhet të jenë të tilla

që mund të zgjaten vetëm në rrethana përjashtimore, siç janë kompleksiteti i hetimit, sëmundja e

gjyqtarit ose një hetim penal.

10. Është e padëshirueshme të publikohet emri i gjyqtarit përpara se t‟i jetë caktuar sanksioni.

Aty ku sanksioni i është caktuar, vendimi mund ose jo të publikohet (duke përmendur ose jo

emrin e gjyqtarit).

11. Një gjyqtar duhet të pezullohet në rastet më të rënda dhe përjashtimore dhe nëse është e

nevojshme për administrimin e drejtësisë.

12. Nëse një gjyqtar pezullohet, atij duhet t‟i jepet 70 % e pagës së plotë gjatë hetimit, vetëm

nëse gjyqtari shkakton vonesa domethënëse ose nuk bashkëpunon në hetim ose në rrethana të

tjera përjashtimore. Çdo pagë që i është mbajtur atij gjatë hetimit duhet t‟i ripaguhet gjyqtarit

nëse ai nuk merr masë disiplinore ose nëse më vonë zbulohet që nuk i ka kryer veprimet e

pretenduara.

13. Një gjyqtar, nëse dëshiron, ka të drejtën të përfaqësohet ligjërisht ose të asistohet nga një

person që e zgjedh vetë. Një gjyqtar, akuzat ndaj të cilit rrëzohet, duhet të ketë mundësinë të

rikuperojë kostot ligjore të arsyeshme që ka shpenzuar dhe aty ku është e përshtatshme edhe nga

shteti.

14. Gjyqtarit, subjekt i procedimit disiplinor, duhet t‟i jepen të drejtat e mëposhtme:

1. të informohet plotësisht mbi çështjen kundër tij;

2. të përfaqësohet;

3. të kostove, në rast se akuzat ndaj tij bien, të paraqitjes në seancë dhe të dëgjimit, si dhe

të kërkimit të provave me shkrim apo me gojë;

4. të informohet menjëherë nëse një ankesë do të hetohet;

5. t‟i jepet një program aftesh për hetimin e ankesës dhe për marrjen e vendimit;

6. t‟i jepen arsyet për çdo vendim që merret;

7. të apelojë

15. Çdo sanksion duhet të jetë caktuar dhe autorizuar qartësisht ngaa ligji, proporcial në parim

dhe në zbatim lidhur me çështjen konkrete.

16. Duhet të ketë një të drejtë apeli në rrugë të rishikimit gjyqësor apo të apelit kasacional,

megjithëse kjo mund të mos zbatohet për vendimet që merren nga gjykata më e lartë apo nga

legjisativi.

4.6.1.4 Institucionet e Inspektimit

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet MD dhe DPÇD (Drejtoria e Përgjithshme e Cështjeve të

Drejtësisë pranë MD), si dhe KLD dhe IKLD. Jepen si probleme:

113

i) Nuk ka një autorizim të qartë ligjor për KLD-në që të kryeje inspektime.

ii) Kompetenca e MD-së për të kryer inspektime tematike (neni 32 i ligjit për KLD-në) është

problematike, sepse ajo ka të bëjë me thelbin e veprimtarisë së gjyqtarit);

iii) Dublimi i inspektorateve;

iv) Paqartësi e koncepteve “inspektim”, “kontroll”, “verifikim”.

Nuk është analizuar kompetenca problematike e Ministrit të Drejtësisë për të arkivuar rastin e

referuar për procedim disiplinor nga Inspektorati i KLD-së, afati shumë i gjatë kohor prej 1 viti

në dispozicion të tij në kundërshtim me standardin evropian që kërkon shpejtësi në procedim dhe

në mospërputhje të hapur me afatin 1 mujor që i është caktuar KLD-së me ligjin e korrikut 2014,

si dhe diskrecioni shumë i gjerë i Ministrit për të arkivuar rastin.

Për të gjithë Rubrikën 3.6 që i dedikohet Inspektimit, sugjerohet të përdoret Raporti mbi

Procedimin Disiplinor dhe Përgjegjshmërinë e Gjyqtarit 2014-2015, i miratuar nga ENCJ, që

është dokumenti më i fundit ndërkombëtar në këtë fushë. Duhet evidentuar se KLD ka marrë

statusin e vëzhguesit në këtë organizatë evropiane në Qershor 2015.

4.6.2 Procedimi disiplinor

4.6.2.1 Shkeljet dhe masat disiplinore

Jepen kategoritë e shkeljeve dhe llojet e masave disiplinore. Përshkruhen si problematika:

- Paqartësia e ligjit për shkeljet disiplinore;

- Mungesa e kufijve të qartë midis përgjegjësisë disiplinore dhe aftësive profesionale;

- Mungesa e diferencimit të shkeljeve gjatë ushtrimit të detyrës, jashtë detyrës dhe atyre që

pasojnë/shoqërojnë kryerjen e veprës penale nga gjyqtari;

- Afati 5-vjeçar i parashkrimit nga dita e kryerjes së shkeljes është tepër i gjatë;

- Gama e sanksioneve disiplinore është relativisht e vogël dhe nuk ndihmon

proporcionalitetin;

- Mungesa e rregullave ligjore për rastet e zbatimit të pezullimit të gjyqtarit nga ushtrimi i

funksionit gjyqësor apo edhe ajo e transferimit të detyruar (si masë plotësuese apo si masë e

përkohshme).

Këto probleme qëndrojnë, me përjashtim të afatit të parashkrimit. Duhet bërë kujdes me afatin e

parashkrimit sepse është institut penal dhe për këtë qëllim duhet analizuar praktika

ndërkombëtare. Lidhur me efektivitetin e ligjit të 2008, lista e shkeljeve dhe sanksioneve u

hartua bazuar në përvojën e atëhershme. Për të evituar problemet në të ardhmen, duhen marrë të

dhëna të detajuara për natyrën e ankesave, lëndën e tyre shkeljet tipike nga gjyqtarët.

4.6.2.2 Procesi disiplinor

114

Përshkruhet procesi disiplinor. Jepen si probleme:

- Dobësia e rregullave procedurale dhe papërputhshmëria e tyre me standardet ndërkombëtare;

- hetimi disiplinor është pjesërisht nën ombrellën e ekzekutivit dhe pjesërisht në ombrellën e

Inspektoratit të KLD-s;

- mungesa e koherencës së afateve kohore (parashkrimi i shkeljes dhe i kërkesës së MD);

- mungesa e ankimit të KLD për arkivimin e procesit disiplinor;

- mungesa e ankimit të MD për vendimin e KLD për rrëzimin e kërkesës për procedim

disiplinor

Problemi kryesor është ekskluziviteti i kërkesës së MD për procedimin disiplinor, i cili duhet të

hiqet me ligj. Së dyti, diskrecioni i plotë i MD për arkivimin e çështjes dhe mungesa e kontrollit

të këtij rasti. Afati 1 vjeçar i MD për të vendosur për procedimin disiplinor është shumë i gjatë

dhe nuk përputhet fare me standardin ndërkombëtar të shpejtësisë së procedimit disiplinor. Është

haptazi në disproprocion me afatin 1 mujor që i është caktuar KLD me ndryshimet ligjore të vitit

2014. Për këtë qëllim, duhet të hiqet diskrecioni i plotë i Ministrit të Drejtësisë për të arkivuar

një kërkesë për nisjen e procedimit disiplinor, si dhe të rishikohet afati 1 vjecar që parashikon sot

ligji. Për më shumë mbi standardet ndërkombëtare të shihet Raporti i ENCJ “Mbi Procedimin

Disiplinor dhe Përgjegjshmërinë e Gjyqtarit 2014-2015”.

Gjithashtu, në këtë pjesë duhet të rishikohet edhe imuniteti nga procedimi disiplinor i gjyqtarëve

të Kolegjit Zgjedhor, që është problematik në praktikë.

4.7 Mbarimi i mandatit të gjyqtarit

Jepen si problematika të lidhura me palëvizshmërinë nga detyra:

- mungesa e parashikimeve të shprehura ligjore për mbarimin e karrierës gjyqësore;

- mungesa e procedurave në rastin e pazotësisë për të vepruar që lidhen me paaftësinë

mendore apo fizike (ka edhe gabim Kushtetues sepse barazohet me shkarkimin në nenin

147);

- mungesa e testimit në praktikë të shkarkimit të anëtarëve të Gj.Lartë.

Nuk është përshkruar problematika e gjyqtarëve me mandat, si ata të Krimeve të Rënda. Po

ashtu, nuk është trajtuar problematika e mbivendosjes së mandateve siç është rasti i gjyqtarit të

mandatuar në Kolegj Zgjedhor dhe që mbush moshën e pensionit. Po ashtu, nuk është analizuar

edhe mosha e pensionit 65 vjeç. Kjo moshë duhet rritur në përputhje me tendencën

bashkëkohore, që përkon me rritjen e jetëgjatësisë.

115

4.8. Emërimi në institucione të tjera

Jepet përshkrimi ligjor. Jepet si problematikë mungesa e garancive të duhura ligjore për

rikthimin në detyrë.

Mungon një analizë statistikore e mirëfilltë e këtyre rasteve dhe problematika është përshkruar

thjesht me përshtypje. Ndryshimet ligjore duhet të adresojnë cështjen e garantimit të statusit të

gjyqtarit, ruajtjen e të gjithë të drejtave dhe detyrimeve që burojnë nga statusi i gjyqtarit dhe së

dyti edhe krijimin e incentivave joshëse për gjyqtarët që të militojnë edhe në institucione të tjera.

4.9. Pagat, trajtimi financiar dhe social i gjyqtarit

Jepet përshkrimi i pagave dhe i përfitimeve. Jepen si problematika:

- Neni 27 i ligjit “Për organizimin e pushtetit gjyqësor është i përgjithshëm dhe nuk ofron

përfitime konkrete, sidomos për gjyqtarët që punojnë larg vendbanimit;

- Sistemi i pagave nuk është adekuat dhe dinjitoz;

- Sistemi i pagave nuk garanton paprekshmërinë sepse pagat janë ulur efektivisht për shkak të

politikës fiskale shtetërore.

- Sistemi i kujdesit social nuk garanton përafrimin e pensionit me pagën në mbarimin e

mandatit dhe referencën me pagën e gjyqtarit të të njëjtit nivelit në detyrë në çdo kohë, nëse

kjo është e favorshme për gjyqtarin e pensionuar;

- Mungojnë pensionet e posaçme të invaliditetit të gjyqtarit dhe pensionet e posaçme

familjare;

- Mungon e drejta e kompensimit për dëmtimin e pasurisë nga ushtrimi i detyrës;

- Mungojnë letësirat dhe përfitimet e posaçme financiare lidhur me kujdesin shëndetësor;

- Mungojnë forma të tjera shpërblimi dhe kompensimi efektiv për gjyqtarët që caktohen të

ushtrojnë detyrën jashtë vendbanimit të tyre.

4.10. Siguria dhe mbrojtja e gjyqtarit

Përshkruhet imuniteti i gjyqtarëve në formën e papërgjegjshmërisë për vendimet dhe të

paprekshmërisë dhe ndryshimet kushtetuese të këtij imuniteti të fundit në vitin 2012.

Përshkruhen edhe ndryshimet e K.Pr.Penale për imunitetin. Jepen si problematika:

- Mungesa ligjore për kompetencat e KLD për të mbrojtur gjyqtarin, që i cenohet pavarësia

dhe paanshmëria;

- Mungesa e procedurës për gjyqtarin për t‟iu drejtuar KLD për t‟u mbrojtur;

- Mungesa ligjore për kushtet, mënyra dhe mjete efektive që të garantojnë sigurinë e

gjykatave dhe sigurinë e gjyqtarëve në gjykata dhe jashtë saj;

- Pengesa e hetimeve për mbledhjen e provave nga mbrojtja kushtetuese për kontrollin

personal dhe të banesës;

116

- Paqartësi për imunitetin kur gjyqtari kryen vepra penale në ushtrim funksioni dhe jashtë

funksioni;

- Ndërhyrjet në KPP u bënë gabimisht te nenet 288 dhe 289 në drejtimin sistematik dhe kanë

krijuar konfuzion

Në nivel Kushtetues, garancia e gjyqtarit për papërgjegjshmërinë substanciale në ushtrimin e

detyrës nuk rregullohet shprehimisht.

Në këtë pjesë ka një kontradiktë sepse flitet për mbrojtje të gjyqtarit dhe trajtohet si problematikë

gjerësia e imunitetit të tij!

Po ashtu, nuk janë studiuar konkretisht rastet e arrestimit të gjyqtarëve, për të identifikuar saktë

problematikat. Këto problematika lidhen me marrëdhënien midis prokurorit dhe KLD-së,

funksioni i saktë që ka KLD në dhënien e autorizimit dhe momenti se kur ndërhyn saktë KLD.

Ne vlerësojmë si të domosdoshme përmirësimin e statusit të gjyqtarëve, nëpërmjet marrjes së

masave për zgjidhjen e të gjitha problematikave të evidentuara më sipër. Për këtë arsye,

propozojmë që në këtë drejtim Dokumenti Strategjik të parashikojë konkretisht masat që do të

merren për përmirësimin e statusit të gjyqtarit/prokurorit. Përsa i përket pagës së

gjyqtarëve/prokurorëve mendojmë se ajo duhet të pësojë një rritje graduale, të shtrirë në 5 vite,

në masën 30 % çdo vit.

4.11. Kushtet e punës

Jepen si problematika:

- mungesa e parashikimeve konkrete ligjore për detyrimet, përgjegjësitë, standardet, masat

dhe burimet e nevojshme që duhet të parashikohen dhe zbatohen për garantimin e kushteve

efektive dhe të përshtatshme të punës për gjykatat dhe gjyqtarët;

- reduktimi i lejes vjetore të gjyqtarëve në 30 ditë, që është më e vogël nga ajo që përfitojnë

gjyqtarët në vende të tjera;

- mungesa e parashikimeve ligjore për lejet e posaçme të paguara të gjyqtarëve për edukim

apo motive të tjera.

Mungon një paraqitje e kushteve aktuale të punës dhe Strategjia nuk ofron zgjidhje për këto

probleme.

5. Administrimi i gjyqësorit

Në Dokumentin Analitik, flitet për transparencë dhe eficiencë. Në draft-Strategji, çështja e

administrimit të gjyqësorit është ndarë në 3 objektiva (transparenca, eficenca e administratës

gjyqësore dhe krijimi i një raporti të ri të sistemit gjyqësor shqiptar me gjykatat evropiane).

117

Konstatohet një mospërputhje e hapur midis problematikave të evidentuara me zgjidhjet e dhëna.

5.1. Transparenca

Në Dokumentin Analitik, jepet rëndësia e transparencës. Përshkruhet ecuria e procesit të

regjistrimit audio të seancave gjyqësore (JuST USAID), si dhe ligji i ri “Për të drejtën e

informimit”. Paraqiten si problematika:

- Infrastruktura e dobët, sidomos në Gjykatën e Rrethit Tiranë, Gjykatën e Apelit Tiranë, si

dhe gjykatat administrative të Shkallës së Parë dhe ajo e Apelit.;

- Pamjaftueshmëria e sallave të gjykimit në raport me numrin e çështjeve që shqyrtohen:

- Detyrimi i gjykatave për të siguruar informacion të aksesueshëm dhe të lehtë për publikun

mbi seancat;

- Gjykatat administrative nuk e kanë instaluar sistemin audio;

- Instalimi i sistemit të ankesave online në 2012 në MD dhe KLD.

Analiza e sistemit të ankesave online në MD dhe KLD nuk është i saktë sepse sistemi pothuajse

dështoi. Aktualisht në KLD është instaluar një program tjetër ankesash online, me asistencën e

OSBE që i përshtatet nevojave të punës dhe kërkesës së shtuar për informacion të qytetarëve.

5.1.1. Seanca gjyqësore

Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi i kuadrit ligjor, i urdhrit të MD nr. 6777/5, dt.

30.09.2010 “Për miratimin e Rregullores “Për marrëdhënien e gjykatës me publikun”, si dhe

rëndësia e përmbajtjes së procesverbalit gjyqësor. Evidentohet ndryshimi i rregullave për

procesverbalin gjyqësor në K.Pr.Penale dhe në K.Pr.Civile, ku i jepet preferencë K.Pr.Penale.

Përshkruhen risitë e sjella tek procesverbalet me regjistrimin audio. Përshkruhet aksesi i kufizuar

tek procesverbalet, që përmbajnë të dhëna sensitive për palët. Jepen si problematika:

- Mungesa e rregullave të qarta ligjore për ruajtjen e dosjeve, sa i takon aksesit, kohëzgjatjes

së ruajtjes së tyre, aksesit te dokumentet e vjedhura, masat mbrojtëse kundër pagesave të

paligjshme, trajtimin e sigurt pas përfundimit të ruajtjes etj.

- Niveli i ulët i konsultimit të regjistrimeve audio nga gjyqtarët e apelit;

- Mospërputhje e rregullave ligjore në K.Pr.Penale dhe atë Civile për mënyrën e mbajtjes së

procesverbalit gjyqësor.

Mungon analiza për seancat gjyqësore administrative sepse duket që konfondohen me seancat

gjyqësore civile. Mungon një analizë e saktë e të drejtës së palëve për të kërkuar informacion,

sidomos në procesin penal. Mungon shqetësimi për ruajtjen e të dhënave të të miturve, për të

cilët standardet ndërkombëtare flasin për fshirje të të dhënave në të ardhmen.

118

5.1.2. Disponueshmëria e vendimeve gjyqësore

Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi kushtetues. Ligjor dhe nënligjor për shpalljen publike

të vendimeve gjyqësore. Përshkruhet QBZ dhe funksionet e saj. Jepen si problematika:

- aksesimi i vendimeve online jo gjithmonë është i mundshëm, për shkak të infrastrukturës

dhe të nivelit të përdorimit të teknologjisë së informacionit nga publiku;

- ekspozimi i të dhënave personale dhe atyre sensitive, si dhe mungesa e rregullave të

përshtatshme ligjore;

- shpallja e vendimeve të paarsyetuara dhe shkelja e afateve ligjore nga gjyqtarët

Mungon problematika e sistemit ICMIS që nuk siguron informacionin e duhur dhe në kohën e

duhur. Mungon problematika e QBZ që ende nuk siguron transparencën e duhur të kuadrit ligjor

të përditësuar, si dhe një motor kërkimi shkencor. Lidhur me të dhënat personale, problematikë

ngre edhe inicializimi i vendimeve sepse Shqipëria është vend i vogël.

5.1.3. Aksesi i publikut dhe medies në seanca gjyqësore

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet rregullorja e MD “Për marrëdhënien e gjykatës me

publikun”. Jepen si problematika:

- nuk ka zyra të marrëdhënieve me publikut në çdo gjykatë;

- nuk ka një përcaktim të qartë ligjor për sa i përket administrimit, mirëmbajtjes dhe

përditësimit të një portali informativ në internet;

- nuk është e rregulluar mënyra e shpërndarjes së informacionit në lidhje me aksesin në

drejtësi, organin përgjegjës që jep informacion në lidhje me aktivitetin e gjykatës, me qëllim

informimin më të mirë të publikut dhe medies për çështje të ndryshme me interes publik;

- nuk ka detyrim për të caktuar zëdhënës në të gjitha gjykatat dhe kjo detyrë nuk kryhet nga

gjyqtarë, që dëmton mbulimin profesional të medieve në gjykatat shqiptare

- aktiviteti joekzistent i Komisionit të përhershëm për marrëdhëniet me institucionet e tjera

dhe mbulimin nga media i Konferencës Gjyqësore Kombëtare, i ngritur me ligj.

Mungon problematika për përmbledhjen e informacionit të përgjithshëm për veprimtarinë

gjyqësore nga KLD apo nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare.

5.2. Eficienca

5.2.1. Gjyqtarët, numri dhe shpërndarja sipas gjykatave dhe sipas ndarjes territoriale të

vendit, krahasimi me mesataren europiane

Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi ligjor dhe faktik i numrit të gjyqtarëve, ku numri i

gjyqtarëve të shkallës së parë përbëjnë 79% të numrit të përgjithshëm të gjyqtarëve (një shifër e

lartë në krahasim me mesataren europiane që është pothuajse 74%) ndërsa gjyqtarët e Gjykatës

119

së Lartë përbëjnë 4,2% të numrit të përgjithshëm të gjyqtarëve (një shifër shumë e ulët në

krahasim me mesataren europiane që është afërsisht 7%”. Jepen si faktorë:

- Ngarkesa e punës, natyra dhe kompleksiteti i çështjeve;

- Kohëzgjatja e gjykimeve;

- Mekanizmat për të kontrolluar ecurinë e çështjeve në gjykata;

- Pakësimi i juridiksionit gjyqësor për një kategori çështjesh civile ose penale

Paraqitet si problem ngarkesa e gjykatave administrative.

Mungon lidhja që numri i gjyqtarëve ka me efektet financiare. Efiçenca duhet të synohet të

përmirësohet edhe nëpërmjet ndryshimit të legjislacionit procedural. Për ilustrim, K.Pr.C. duhet

të parashikojë se nëse GJL kthen një çështje për rishqyrtim në Gjykatën e Apelit dhe pas

shqyrtimit nga kjo e fundit, çështja riparaqitet në GJL, ajo të mos ketë më të drejtë të vendosë

kthimin e çështjes për rigjykim në Gjykatën e Apelit, por në këtë rast të bëjë vetë gjykimin

përfundimtar tëçcështjes. Gjithashtu, duhet të marrë fund problematika në Gjykatën e Lartë që

lidhen me zvarritjen e procesit për shkak të mosnjoftimit të rregullt të palëve.

5.2.2. Punonjësit e administratës gjyqësore: statusi, numri dhe shpërndarja sipas gjykatave

Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrim i administratës dhe shfuqizimi i ligjit nr. 109/2013 “Për

administratën gjyqësore” nga GjK. Përshkruhen kancelari, ndihmësi ligjor, sekretaria e gjykatës

dhe sekretari gjyqësor. Jepet si problematikë:

- mungesa e ligjit për administratën gjyqësore dhe çështjet e vendimit të GjK;

- nuk kemi arritur standardet evropiane në drejtim të numrit të administratës (3:1) sepse në

Shqipëri raporti është 2.33 : 1;

- numri i ulët i ndihmësve ligjorë, tek të cilët gjyqtarët mund të delegojnë detyra siç është

arsyetimi i vendimeve.

Nuk jepet asnjë problematikë që lidhet me performimin dhe me cilësinë e shërbimit të stafit

administrativ, por analiza është përqëndruar vetëm tek numri dhe tek mungesa e ligjit. Të

miratohet pa vonesë ligji i ri për administratën gjyqësore, i cili do të përcaktojë statusin e saj.

Nga ana tjetër, duhet të zhbëhet praktika e krijuar me ndryshimet në ligjin për Gjykatën

Administrative, që ndihmësit ligjor të emërohen nga ekzekutivi. Emërimi apo shkakrimi i tyre

nga detyra duhet të jetë kompetencë e vet gjykatës, pa ndërhyrjen e papërshtatshme të Ministrit

të Drejtësisë.

5.2.3. Kryetari i gjykatës, Kompetencat

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet kryetari i Gjykatës dhe kompetencat e tij. Nuk jepet asnjë

problematikë.

120

Këtu duhet evidentuar se mungon një skemë trajnimi e qëndrueshme për gjyqtarët që bëhen

kryetarë. Po ashtu, mungon një standardizim i proceseve të punës që kryen kryetari në mënyrë

uniforme në të gjithë vendin, si dhe aftësitë e tij planifikuese në nivel makro.

5.2.4. Kohëzgjatja mesatare e çështjeve gjyqësore sipas grupeve

Përshkruhet e drejta për gjykim të arsyeshëm sipas GjEDNJ dhe GjK.

Llogaritja e afatit të arsyeshëm së një gjykimi

Jepet koncepti sipas jurisprudencës së GjK-së

Kuadri ligjor vendas

Jepet përshkrimi i kuadrit ligjor për çështjet penale, për çështjet civile dhe për çështjet

administrative. Nuk jepet asnjë problematikë.

5.2.5 Efikasiteti nëpërmjet së drejtës procedurale

Çështjet e prapambetura shkaktohen nga boshllëqet ose mangësitë në ligjin procedural.

Në vlerësimin tonë, në adresimin e çështjeve të efiçencës në Gjykata, sugjerohet t‟u qëndrohet

rekomandimeve të dy projekteve pilot në gjykata në Shqipëri. Projekti i parë është ai i Këshillit

të Evropës, i bashkëfinancuar nga Bashkimi Evropian, i quajtur CEJ, i cili pritet të finalizohet në

fund të këtij viti. Termat e referencës së këtij projekti lidhen pikërisht me rritjen e efiçencës në

gjykata, duke përdorur udhëzimet e Saturnit në menaxhimin e çështjeve. Një projekt tjetër pilot,

është “Drejtësia pa vonesa” i implementuar nga OSBE, që ka në fokusin e vet menaxhimin aktiv

të gjykatave.

Veç kësaj, mund të përdoren edhe standardet e elaboruara nga ENCJ. Ulja e numrit të çështjeve

në gjykata është një prej 5 fushave të Reformës në Gjyqësor, që përmendet nga ENCJ në

Raportin e Reformës në Gjyqësor. Ky është një problem i rëndësishëm për shumë vende

evropiane, tek i cili padyshim ndikon edhe buxheti i caktuar, që është nën nivelin e dëshiruar.

Gjithashtu, besohet që tek ngarkesa në gjykata ndikon edhe numri i çështjeve jo të themelit, si

dhe taktikat vonuese të palëve. Për të adresuar këtë çështje, vendet evropiane kanë përdorur disa

mekanizma:

- Rritja e tarifave gjyqësore ndikon jo vetëm tek ulja e ngarkesës në gjykata, por edhe për të

gjeneruar më shumë të ardhura. Zakonisht ky lloj vendimi nuk merret nga gjyqësori, por nga

121

legjislativi. Ky mekanizëm ka disavantazhin e përkeqësimit të aksesit në drejtësi dhe

rrjedhimisht edhe efekte të kundërta në ekonominë e vendit. Megjithatë, në shumë vende ky

problem nuk është i madh sepse edhe pasi tarifat gjyqësore janë rritur në mënyrë domethënëse,

ato gjithnjë kanë mbetur në masën e një fraksioni të vogël të kostove faktike të një çështjeje

gjyqësore

- Ndalimi me ligj për të apeluar në gjykatë, për çështje civile me vlerë të vogël financiare

(një rast i tillë është Gjermania). Ky mekanizëm redukton numrin e apelimeve në gjykatë dhe

vende të tjera evropiane (Austria apo Norvegjia) kanë zgjedhur që të thjeshtojnë procedurat e

apelimit në gjykatë. Ka një preferencë për forma të ndryshme të “rregullimit me leje”, që i lejon

gjyqtarit të caktojë vetë se cilat çështje duhet të apelohen, në vend të zbatimit mekanik të

dispozitave ligjore. Të befason fakti, që me përjashtim të Hollandës, në vende të tjera ka

rezistencë të fortë që apelimet të shqyrtohen nga një gjyqtar i vetëm;

- Zgjerimi i zgjidhjeve alternative të mosmarrëveshjeve në shumë vende nxitet dhe

përkrahet. Suksesi i tyre varion shumë në vende të ndryshme. Në shumë vende të Evropës

Lindore ndërmjetësimi nuk funksionon: palët këmbëngulin për një vendim gjyqësor. Në mënyrë

të çuditshme ky mekanizëm vlerësohet gjithnjë se sa ka ndikuar në uljen e ngarkesës në gjykata.

Vlerësimi i tij nga pikëpamja e palëve (në drejtim të kostove, kohës dhe rezultatit) nuk adresohet.

Ky vlerësim nuk ka një përgjigje të përgjithshme dhe varet nga kushtet e secilit vend.

ENCJ jep këto rekomandime:

1) Të gjitha programet reformuese, duke përfshirë reduktimin e ngarkesës së çështjeve në

gjykata dhe rritjen e tarifave gjyqësore duhet të sigurojnë aksesin në drejtësi, siç garanton neni 6

i KEDNj-së. Masat që synojnë dekurajimin e çështjeve jo të themelit janë të dobishme, me kusht

që ato të mos pengojnë çështjet e themelit të paraqiten në gjykatë;

2) Nëse tarifat gjyqësore rriten, rrethanat financiare të palëve duhet të merren në

konsideratë, përmes diferencimit të tarifave ose përmes ndihmës juridike;

3) Rregullimi i aksesit në apel preferohet të bëhet nga vetë gjyqësori, duke konsideruar

themelin e çështjes dhe jo nëpërmjet rregullave ligjore mekanike

Thjeshtimi i procedurave, përmirësimi i menaxhimit të çështjeve dhe prezantimi i teknologjive të

reja është vlerësuar si një drejtim i veçantë i Reformës në Gjyqësor nga ENCJ. Pothuajse të

gjitha vendet evropiane po punojnë për të thjeshtuar dhe dixhitalizuar procedurat, më shumë për

të shkurtuar kohëzgjatjen dhe për të përmirësuar aspektet e tjera të cilësisë se sa për të ulur

kostot. Megjithatë një sistem strikt i menaxhimit të çështjeve, jo vetëm ul kohëzgjatjen e

çështjes, por jep si efekt anësor edhe uljen e kostos së çështjes konkrete.

Thjeshtimi i procedurave. Një prej mjeteve është ulja e numrit të llojeve të procedurave

gjyqësore. Ndërhyrja më e zakonshme është prezantimi i procedurave të thjeshta dhe të shpejta,

që i lejojnë gjyqtarit një kontroll të shtrënguar. Në këto lloj procedurash shkëmbimi i përsëritur i

dokumenteve dhe shtyrja e seancave është një përjashtim. Gjithashtu, po njohin përdorim të lartë

shpallja me gojë e vendimit apo përpilimi i vendimeve të shkurtuara (ku gjyqtari nuk i jep

122

përgjigje të gjitha pretendimeve) për të adresuar pretendimet shumë të gjata të avokatëve.

Veçanërisht, interesante paraqitet ripërcaktimi tërësor i procedurave gjyqësore (në Irlandë apo

Hollandë, për çështjet tregtare apo administrative). Në disa vende të tjera, po futen mekanizma

për të eleminuar taktikat vonuese të avokatëve, siç është ndëshkimi financiar i tyre kur ata

shkaktojnë vonesa të panevojshme apo kur paraqesin çështje të pabazuara. Në disa vende janë

prezantuar procedura për pretendimet e vogla, të cilat janë me format strikt dhe kosto të ulët, që

lejojnë edhe dixhitalizimin e tyre.

Dixhitalizimi i procedurave. Paraqitja e çështjeve elektronikisht, shkëmbimi dixhital i

dokumenteve me nënshkrime dixhitale po bëhen të njohura me shumë shpejtësi. Termi “e-court”

po përhapet. Shpesh ky term i referohet çështjeve të vogla. Edhe gjurmimi i çështjeve është një

fushë premtuese, që lejon ndjekjen e progresit të çështjes në internet. Edhe në sallat e gjyqit ka

filluar sistemi audio recording. Në Suedi përdoret video recording, madje çështja në apel bazohet

në vazhdimin e procedurës në shkallë të parë. Videokonferenca është një mjet efikas, sidomos

për distancat e mëdha gjeografike. Përdorimi më i mirë i sistemeve të IT redukton kostot e

gjykatave. Mirëmbajtja e një sërë sistemesh është shumë e shtrenjtë, por një sistem i integruar

paraqet më shumë kosto-efektivitet.

Menaxhimi më strikt i çështjeve është një mjet që rrit eficencën në procedurat gjyqësore. Kjo

përfshin veprimet përgatitore, trajnimin e gjyqtarëve për të qenë më efektivë, paracaktimi i

dëshmitarëve që duhen thirrur nëpërmjet detyrimit të avokatëve etj.

Avantazhet e këtyre masave lidhen me shkurtimin e kohëzgjatjes së çështjeve në gjykata, si dhe

me rritjen e eficencës së gjykatave, për pasojë edhe me reduktimin e kostove. Tashmë, aksesi në

shërbime i shoqërisë është ripërcaktuar si akses dixhital dhe për pasojë, Gjyqësori duhet të

ndjekë ritmin e kësaj tendence. Aksesi dixhital në drejtësi është një nevojë. Mirëpo duhet

mbajtur në konsideratë që kjo kërkon investim kapital substancial sepse dixhitalizimi është një

operacion i madh që merr kohë, ku kostot tejkalojnë përfitimet. Disavantazhi lidhet me pyetjen

nëse këto lloj procedurash i respektojnë tërësisht standardet e procesit të rregullt. Por në praktikë,

gjyqësori në shumë vende nuk e shikon këtë çështje si problem domethënës. Shumica e

gjyqtarëve i kanë mirëpritur këto zhvillime me gjithë zemër.

ENCJ jep këto rekomandime:

1) Thjeshtimi i procedurave gjyqësore, përmirësimi i menaxhimit të çështjeve dhe

prezantimi i teknologjive të reja ofrojnë mundësinë për të modernizuar administrimin e

drejtësisë, e për pasojë përmirësimin e aksesit në drejtësi, të cilësisë së drejtësisë si dhe të

eficencës. Të gjithë gjyqësorët nevojitet të miratojnë programe novatore për të arritur këto

qëllime;

2) Meqë këto risi kërkojnë modernizimin e ligjit procedural dhe këto programe kërkojnë

bashkëpunimin e ngushtë të të gjithë aktorëve sidomos të organeve gjyqësore, avokatëve dhe të

agjencive qeveritare përgjegjëse për legjislacionin përkatës. Gjyqtarët dhe prokurorët duhet të

123

angazhohen në mënyrë proaktive për të zhvilluar dhe për të zbatuar procedura, procese dhe

teknologji të reja brenda gjyqësorit.

Menaxhimi i gjykatave dhe optimizimi i ngarkesës në gjykata është një drejtim tjetër, që

Reforma në Gjyqësor ka sipas ENCJ. Në Raportin e ENCJ parashtrohet se rishpërndarja e

detyrave tek gjyqtarët dhe stafi mbështetës i lejon gjyqtarët të fokusohen tek thelbi i detyrave të

tyre gjyqësore. Një prej metodave është kalimi/delegimi i detyrave nga gjyqtari tek ndihmësi

ligjor apo stafi administrativ. Kjo kërkon jo vetëm një staf ligjor të mirë-përgatitur, por edhe

përgatitjen e gjyqtarit për punën në grup përkundrejt punës si i vetëm, që ai është mësuar të

kryejë.

Optimizimi i çështjeve tek gjykatat dhe gjyqtarët është parë si një çështje prioritare në shumë

vende evropiane për Reformën në Gjyqësor. Kur midis gjykatave ka diferenca në ngarkesë ka

humbje të burimeve. Një praktikë e mirë është caktimi i çështjeve me program kompjuterik. Në

disa vende ka mekanizma fleksibël, që lejojnë caktimin e çështjeve në gjykata të ndryshme me

qëllim barazimin e ngarkesës së tyre. Meqë kjo ka si pasojë udhëtimin e palëve, atëherë zgjidhja

i është lënë palëve: pala ose pranon të udhëtojë më shumë në një gjykatë më të largët ose pranon

që çështja e tij të caktohet më vonë në kohë tek gjykata që ai ka më pranë. Një zgjidhje

alternative është caktimi i përkohshëm i gjyqtarëve të gjykatave me pak ngarkesë tek gjykatat me

shumë ngarkesë, psh me delegim.

Ulja e mbingarkesës. Ulja e burokracisë në përgjithësi dhe centralizimi i detyrave mbështetëse

administrative janë pjesë e riorganizimit të gjykatës. Mirëpo, shumica e gjykatave nuk kanë

informacionin më thelbësor për kohëzgjatjen e çështjeve dhe çështjet e prapambetura. Pa këtë

informacion nuk mund të procedohet drejtësi e përshtatshme dhe në kohën e duhur. Për këtë

qëllim, gjykatat kanë nevojë për staf për të mbledhur dhe analizuar të dhënat. Këtu duhet patur

parasysh edhe ndryshimi i strukturës së stafit administrativ, për shkak të zhvillimeve IT.

Këto masa kanë disa avantazhe. Rishpërndarja e detyrave lejon gjyqtarin të fokusohet tek detyrat

e tij kryesore dhe të pasurojë punën e tij. Gjithashtu, ka potencial të kursejë kostot. Megjithatë

kjo masë mund të shihet si e padëshirueshme nga ministria e drejtësisë pasi kërkon rritjen e stafit

në gjykata. Gjithashtu, ka edhe kosto paraprake. Një risk tjetër lidhet me faktin që gjyqtari duhet

t‟i besojë stafit të tij, përndryshe ai do të përfundojë duke rikryer të gjithë punën nga e para dhe

kursimet do të ishin të pandjeshme. Një risk tjetër potencial është edhe influenca e

papërshtatshme e ndihmësve ligjorë tek gjyqtari (risk i vogël për gjyqtarët profesionistë).

Ndarja fleksibël e çështjeve tek gjykatat dhe gjyqtarët ka avantazhe të dukshme në drejtim të

eficencës. Interesat e gjykatës mund të përkojnë me ato të palëve (kur çështja duhet të gjykohet

shpejt), megjithatë mund të ketë raste që këto interesa të përplasen, pasi palëve iu duhet të

udhëtojnë. Gjithashtu, një ndarje e tillë e çështjeve është më pak transparente.

124

Reduktimi i mbingarkesës ka avantazhe të qarta, por ai kufizohet nga nevoja për staf për të

mbledhur dhe analizuar të dhëna, si dhe për të mirëmbajtur sistemet e IT.

ENCJ rekomandon:

1) Rishpërndarja e detyrave brenda gjykatave për t‟i lejuar gjyqtarët të përqëndrohen në

detyrat thelbësore gjyqësore është një qëllim i rëndësishëm në vetvete, përveç kostove që mund

të kursehen në këtë mënyrë. Për të qenë efektivë, gjyqtarëve duhet t‟u sigurohet e gjithë

mbështetja e nevojshme. Ata duhet të jenë në gjendje të mbështeten tek stafi i tyre dhe kjo

kërkon një staf me cilësi të lartë;

2) Teksa duhet mbajtur një mekanizëm transparent, caktimi i çështjeve tek gjykatat dhe

gjyqtarët duhet të bëhet më fleksibël me qëllim përdorimin e zhvendosjes më të mirë të

gjyqtarëve;

3) Reduktimi i mbingarkesës është i dëshirueshëm, por duhet të balancohet me kujdes me

nevojat në rritje për të patur informacion më të përshtatshëm mbi ngarkesën dhe kohëzgjatjen e

çështjeve.

Është e rëndësishme që reforma duhet ta përforcojë pavarësinë e gjyqësorit dhe jo ta minojë atë.

Parimi jetik i ndarjes së pushteteve nuk duhet të kompromentohet nga reforma. Reforma duhet të

përfshijë patjetër si koncepte vlerësimin dhe rivlerësimin e instituteve. Reformimi i gjyqësorit në

drejtim të eficencës mund të kursejë para, por kursimi i parave nuk duhet të jetë objektivi që

duhet të udhëheqë reformën. Ka nevojë për kritere dhe procedura të qarta që të parashikojnë

përdorimin e ICT, duke përfshirë edhe videokonferencat. Gjithashtu, duhet të përfshihet edhe

regjistrimi video i seancave gjyqësore.

Nëse ndiqet një qasje për specializimin gjyqësor, është qartësisht thelbësore për dhënien e një

drejtësie me cilësi të lartë, të sigurohet që gjyqësori ka nivelin e nevojshëm të ekspertizës dhe

përvojës për të dhënë një shërbim të specializuar, si dhe të sigurohen burime gjyqësore dhe

burime mbështetëse të përshtatshme. Po ashtu, në këtë rast ka nevojë edhe për trajnimet e duhura

dhe të përshtatshme. Përvoja tregon se në disa rrethana kur prezantohet specializimi ka një risk

për të kufizuar aftësinë e gjykatave për të kryer punën me fleksibilitet, që mund të prekë punën

në drejtim të efektivitetit dhe të kohës. Çdo proces që prezanton specializimin duhet të përfshijë

konsideratën mbi çdo humbje eventuale të fleksibilitetit, si dhe nëse përfitimet i tejkalojnë

disavantazhet. Për këtë qëllim nevojitet konsultim për këtë çështje (gjyqtarët, KLD dhe

përdoruesit e gjyqësorit). Janë dhënë këto rekomandime për specializimin:

- Nëse specializimi mund të sigurojë dhënien e drejtësisë me cilësi të lartë, atëherë duhet të

merren masa për të siguruar që ajo pjesë e gjyqësorit të ketë nivelin e nevojshëm të ekspertizës,

përvojës dhe trajnimit.

- Për të siguruar që nga specializimi jepet drejtësi me cilësi të lartë, duhet të ketë burime të

përshtatshme gjyqësore dhe mbështetëse, në drejtim të ekspertizës

125

- Çdo proces që prezanton specializimin duhet të marrë në konsideratë çdo humbje

potenciale të fleksibilitetit të gjykatës, dhe nëse përfitimet tejkalojnë disavantazhet. Konsultimet

mund të jenë të nevojshme për këtë qëllim;

- Duhet të ketë grupe të përdoruesve të gjykatës që përfshijnë gjyqësorin dhe aktorë të tjerë

relevant. Këto lloj grupesh duhet të takohen rregullisht për të shqyrtuar të dhënat relevante dhe

për të propozuar zhvillimet e duhura

Tek rishpërndarja e detyrave (mekanizmi fleksibël për ndarjen e çështjeve). Në mbështetje të

kësaj qasje mund të jetë e dobishme për të kryer analizat e duhura të ngarkesës në gjykata në

pjesë të ndryshme të vendit ose të sistemit të gjykatave për të identifikuar nevojën për të

rishpërndarë ngarkesës dhe për të ndihmuar një shpërndarje të tillë ose për të identifikuar

zgjidhje të tjera. Përveçse të jetë transparent, procesi duhet të respektojë parimet e objektivitetit

dhe të paracaktimit, për shembull për të parandaluar mundësitë e manipulimit të parregullt të

ndarjes së çështjeve.

Duhet t‟i kushtohet shumë rëndësi menaxhimit të përshtatshëm të çështjes. Të merret përvoja

positive e projektit që ka pilotuar OSBE dhe të kryhen ndryshimet e nevojshme ligjore në

procedurë në drejtim të përgatitjes së saktë të çështjes për gjykim (roli aktiv i gjyqtarit në

veprime përgatitore dhe në gjykim), si dhe vendosja e rregullave procedurale të sakta për të

eleminuar shtyrjen e seancës gjyqësore.

Lidhur me kohën e gjykimit të çështjeve, vetëm në Norvegji janë të përcaktuara afatet kohore në

ligj. Në vende të tjera, standardet kohore caktohen nga vetë gjyqësori. Ka disa modele të tilla si:

x çështje duhet të përfundohen për y kohë psh. 70 % e çështjeve tregtare duhet të përfundohen

për 6 muaj. Standardet caktohen nga Këshilli Gjyqësor në konsultë me kryetarët e gjykatave, më

pas ndiqet zbatimi I këtyre standardeve. Standardet hartohen nga një analizë e kujdesshme e

procedurave, si dhe e performancës konkrete të gjykatave në drejtim të shpejtësisë. Në këtë

mënyrë, gjyqtarët mund të vendosin objektiva gjatë menaxhimit të çështjeve. Madje edhe palët e

dinë se çfarë duhet të presin dhe bashkëpunojnë me gjykatën.

Duhet të hartohen metodologji për gjyqtarët për menaxhimin e çështjeve. Menaxhimi i çështjeve

ka nevojë për ndryshim të mentalitetit të gjyqtarëve dhe për këtë shkak nevojitet trajnim i

posaçëm i tyrë.

Në drejtim të thjeshtimit të procedurave duhen marrë disa masa:

- Të hiqen elementët e vjetëruar, që nuk i përgjigjen më zhvillimit aktual (njoftimet në shtëpi).

Tashmë tekonologjia e informacionit dhe rrjetet sociale janë shumë të zhvilluara;

- Të shkurtohen hapat proceduralë në gjykim;

- Të vendosen kufizime logjike dhe strukturore të materialeve me shkrim të palëve (në disa

vende përdoret limiti prej 10 faqesh). Madje për këtë edhe Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit

Evropian ka dhënë rekomandime (2012/C 338/01), in Official Journal of the European Union

126

6.11.2012, par. 22 “22. Rreth 10 faqe shpesh janë të mjaftueshme për të shkruar në mënyrën e

duhur kontekstin e një kërkese për gjykim paraprak. Kjo kërkesë duhet të jetë e përmbledhur, por

mjaftueshmërisht e qartë dhe duhet të përmbajë të gjithë informacionin relevant për t‟I dhënë

Gjykatës dhe personave të interesuar që kanë të drejtën për të paraqitur prapësime, një kuptim të

qartë të kontekstit ligjor dhe faktik të procedurës kryesore”. Meqë gjyqtarët nuk mund t‟I

vendosin vetë këto kritere, një kriter I tillë duhet të përcaktohet në ligj. Nisur nga e njëjta nevojë,

edhe gjatësia e vendimeve gjyqësore duhet të rregullohet.

CEPEJ, në vitin 2012 ka dalluar përdorimin e ICT në tre kategori:

i. Pajisjet kompjuterike të përdorura për ndihmë direkte të gjyqtarëve dhe të punonjësve të

gjykatës;

ii. Sistemet për regjistrimin dhe menaxhimin e çështjeve;

iii. Shkëmbimin elektronik të dokumenteve dhe të komunikimit midis gjykatave dhe

ambientit të tyre, duke përfshirë edhe teknologjinë në sallën e gjyqit

Një çështje e rëndësishme lidhet me faktin nëse paraqitja elektronike e çështjeve duhet të bëhet e

detyrueshme për të gjitha kategoritë e palëve dhe të përfaqësuesve të tyre. Duke lejuar

komunikimin në letër të vazhdojë, atëherë në gjykatë do të ketë 2 lloj procesesh dhe kjo është e

kushtueshme. Po ashtu, kjo shkakton edhe ngadalësimin e tranzicionit nga letra në shkëmbimin

elektronik. Në shumë vende evropiane, në çështjet civile dhe administrative është përdorur qasja

për ta bërë komunikimin dixhital të detyrueshëm, me përjashtim të individit. Në Estoni, individët

që përdorin këtë teknologji mund të përfitojnë ulje të tarifave gjyqësore ose caktim dhe

përfundim të çështjes së tyre më shpejt në kohë.

Në vende të tjera bëhet dallim midis palëve me dhe pa përfaqësim ligjor, ku të parët duhen

ndërsa të fundit mund të dorëzojnë dokumente elektronike. Një qasje tjetër mund të jetë ajo që

çdokush i dorëzon dokumentet elektronikisht, por në gjykata duhet t‟u sigurohet ndihmë

qytetarëve që nuk kanë akses në internet. Zgjedhja i takon gjyqësorit të një vendi në përputhje

me qasjen në shërbimet (e publikut) në internet.

Thjeshtimi i procedurave në GJykatën e Apelit. Ka një shqetësim që aksesi i pakufizuar në apel

ka një efekt të kundërt për gjykatat dhe në fund edhe tek cilësia e drejtësisë, pasi impakti i lirisë

totale të apelit ka riskun e shtrirjes së kohës për të trajtuar apelet dhe të ngarkesës së gjykatave

me çështje të panevojshme. Gjykatat duhet të fokusohen për të shqyrtuar në apel vetëm tek

çështjet që kanë thelbin brenda. Shumë vende evropiane kanë marrë masa për të ulur numrin e

apeleve dhe për të thjeshtuar procesin e apelit për të siguruar akses me cilësi më të lartë në

drejtësi për ata që kanë një çështje me thelb. Këto masa janë:

- Përdorimi i filtrave. Këtu çështja më e rëndësishme është nëse duhet të ketë një

mekanizëm filtrues dhe kush vendos që çështja ka një thelb për në apel. Filtrat mund të vendosen

me pragje në ligj (lloji I akuzës në procesin penal ose vlera monetare në çështjet civile). Një gjë e

127

tillë mund të arrihet edhe duke ia dhënë diskrecionin gjyqtarit. Afatet janë gjithashtu filtra për

apelin;

- Fokusimi tek çështjet e spikatura. Kjo lehtëson edhe pozitën e dëshmitarëve apo të të

dëmtuarve, të cilët nuk kanë dëshirë të riparaqiten e të ripyeten në gjykatë. Suedia ndjek një

qasje më radikale, ku kukfiohet vetëm duke riparë/ridëgjuar regjistrimin audio/video të shkallës

së parë, duke reduktuar në minimum paraqitjen e palëve në seancë dëgjimore në apel;

- Reduktimi i numrit të gjyqtarëve në apel, psh nga 3 në 1. Megjithatë kjo zgjidhje ka

disavantazhe sepse një trup me 3 gjyqtarë merr vendime më të mira dhe autoriteti moral i

gjykatës zbehet;

- Kufizimi i gjykimit mbi dokumente dhe shtimi i përdorimit të IT. Vendimet mbi thelbin e

çështjeve në apel duhet normalisht dhe para së gjithash të merren mbi bazë dokumentash se sa

mbi një seancë dëgjimore. Procedura e apelit duhet të thjeshtohet duke vendosur kufizime në

drejtim të gjatësisë së paraqitjes me shkrim apo me gojë të palëve

Udhëzime: Duhet të vendosen procedura për të shmangur përsëritjen dhe një seancë të dytë

dëgjimore, si dhe pr t‟I kërkuar kërkesave ankimore të fokusohen në çështjet e spikatura. Nuk

rekomandohet ulja e numrit të gjyqtarëve në apel nga 3 në 1.

Zgjidhja alternative e mosmarrëveshjeve. ENCJ rekomandon:

- Duhet të ketë procedura për ndërmjetësimin dhe metodat e tjera;

- Të dhëna relevante duhet të mblidhen dhe të analizohen për të treguar nëse këto metoda

ulin ngarkesën në gjykata;

- Për të patur një proces të suksesshëm ndërmjetësimi është e rëndësishme të sigurohet

ndihma juridike pë rata që kanë më shumë nevojë ose për të siguruar ndërmjetësim të financuar

nga shteti;

- Duhet të sigurohen materiale informuese dhe shpjeguese për ndërmjetësimin me qëllim

nxitjen e tij;

- Sondazhe efektive të klientëve të ndërmjetësimit duhet të kryhen;

- Duhet të ketë një program të angazhimit public për të edukuar përgjithësisht publikun me

vlerat e ndërmjetësimit;

- Ndërmjetësimi duhet të jetë një proces vullnetar;

- Gjyqtarët duhet të nxisin palët për përdorimin e tij, por jo të këmbëngulin për

ndërmjetësim;

- Ndërmjetësimi duhet të kryhet nga ndërmjetës të akredituar dhe të trajnuar në mënyrën e

duhur;

- Duhet të ketë procedura të përshtatshme ndërmjetësimi në të gjitha gjykatat relevante;

- Përdorimi i teknikave të ndërmjetësimit nga gjyqtarët brenda procedurës mund të

rekomandohet sepse kjo e bën procedurën më pak formale;

- Protokollet parapërgatitore dhe menaxhimi aktiv i çështjes gjyqësore i lejon gjykatave të

inkurajojnë plaët të konsiderojnë metodat alternative;

128

- Këshillat Gjyqësorë duhet të këshillojnë qeveritë për t‟i zgjidhur disa çështje

administrative nëpërmjet përdorimit të komunikimit aktiv, procedurave të ndërmjetësimit dhe

rishikimit të pavarur.

6. Zbatimi i vendimeve gjyqësore

Në Dokumentin Analitik, përshkruhet koncepti kushtetues.

6.1. Zbatimi i vendimeve gjyqësore civile, administrative dhe tregtare

Kuadri ligjor dhe institucionet përgjegjëse për ekzekutimin e vendimeve

Përshkruhet Shërbimi Përmbarimor Gjyqësor. Evidentohet si problem eficienca e ulët e shërbimit

përmbarimor në ekzekutimin e vendimeve gjyqësore.

Pengesat e natyrës legjislative dhe zbatimit në praktikë të legjislacionit në ekzekutimin e

vendimeve

Ekzekutimi i vendimeve të gjykatave është i dobët, veçanërisht në rastet ku institucionet

shtetërore janë palë e paditur. Është i ulët edhe buxheti i akorduar. Shkaktarët janë pengesa të

natyrës legjislative dhe praktike, si dhe mosrespektimi i ligjit nga autoritetet e ngarkuar me ligj.

Janë evidentuar si probleme:

- Numri i lartë i kërkesave në GjK lidhur me mosgjykimin brenda një afati të arsyeshëm dhe

për mosekzekutimin e vendimeve gjyqësore të formës së prerë, janë shtuar në numër;

- Mangësi në vendimet e GjK, që, në rast konstatimi të shkeljes së të drejtave kushtetuese s‟ka

vendosur dëmshpërblim për individin;

- Mangësi në performancën e shërbimit përmbarimor gjyqësor shtetëror

- Mungesa e një sistemi efikas për monitorimin e shërbimit përmbarimor gjyqësor shtetëror

dhe privat

- Mungesa e lidhjes së sistemit ALBIS me sistemin ICMIS të gjykatave;

- Mungesa e cilësisë profesionale dhe mosnjohja e ligjit nga përmbaruesit, si dhe mungesa e

vullnetit të tyre për vendosjen e sanksioneve

- Mungesa e mbështetjes së përmbaruesit me mjete dhe forca nga qeverisja vendore, qendrore

dhe policia e shtetit;

- Problemi i veçantë lidhet me vendimet gjyqësore për kthimin dhe kompensimin e pronave,

evidentuar nga GjEDNj

Megjithëse vihet theksi tek detyrimet për kthimin dhe kompensimin e pronës dhe kërkesat e KE

dhe të GjEDNj, nuk ka asnjë problematikë për performancën e Avokaturës së Shtetit dhe të

AKKP për këtë çështje. Prej 2 vjetësh nuk është realizuar asnjë kthim apo kompensim prone.

129

Duhet përmirësohet mekanizimi i ekzekutimit të vendimeve gjyqësore, duke parashikuar edhe

privatizimin 100% të këtij shërbimi.

6.2 Ekzekutimi i vendimeve penale

Në Dokumentin Analitik, jepet përshkrimi i kuadrit ligjor dhe i institucioneve. Jepen si

probleme:

- Vonesat për shkak të moszbardhjes së vendimeve gjyqësore nga gjyqtarët;

- Burokracitë administrative gjykatë-prokurori;

- Ekzekutimi i vendimeve me masa mjekësore dhe edukuese për shkak të mungesës së

institucioneve të posaçme;

- Rihapja e proceseve penale në rastet e shkeljeve të së drejtës për proces të rregullt, në

përputhje me Rekomandimin No. R (2000) 2 të Komitetit të Ministrave;

Mungon problematika për ekzekutimin e vendimeve penale lidhur me ekzekutimin e

shpenzimeve procedurale të parapaguara nga shteti, si dhe të dënimeve me gjobë për shkak të

informalitetit të ekonomisë. Po ashtu, mungon problematika kur i dënuari është jashtë shtetit dhe

për përllogaritjen e saktë me ligj të datës së fillimit të ekzekutimit të vendimit penal.



1. Rëndësia e kapitullit

Trajtimi i sistemit të ndjekjes penale është pjesë integrale dhe po aq e rëndësishme, e ndoshta më

shumë delikate sesa pjesa e sistemit të gjykatave. Ka shumë arsye se përse vëmendja

përqendrohet tek ky sistem. Zhvillimet doktrinare mbi këtë sistem janë më pak të elaboruara sesa

ato që i përkasin sistemit të gjykatave, dhe se elaborimi i tyre, jo vetëm në plan të brendshëm,

por edhe atë ndërkombëtar, janë në një fazë perfeksionimi të vrullshëm. Tashmë, cilësia dhe

masa e “demokratizimit” të një regjimi shtetëror duket jo vetëm nga sofistikimi i sistemit të

gjykatave, por mbi të gjitha, ai i ndjekjes penale. Kjo sepse, historikisht lakmusi i vlerësimit të

“arrogancës” apo “arbitraritetit” të një regjimi është gjendur gjithnjë tek mbartja e këtyre

karakteristikave prej sistemit të ndjekjes penale të adoptuar. Në analizë të fundit, marrëdhënia

shtet-individ, masa e respektimit të lirive dhe të drejtave themelore apo edhe vetë cilësia e

“drejtësi-dhënies” penale janë funksion i mënyrës sesi trajtohet ndjekja penale. Jo vetëm kaq,

porse në shoqëritë moderne, performanca e sistemit të ndjekjes penale implikon gjithnjë e më

shumë interesa politike, pasi konsiderohet si një nga mekanizmat reagues më efektivë ndaj

arbitraritetit apo abuzimit të pushtetit politik e për këtë arsye kjo veprimtari shpesh e më shpesh

përbën argument politik.

130

Pikërisht kjo marrëdhënie e nderë, midis pushteteve publikë (e ku më kryesori është ai politik)

dhe “antagonistit” par exellence të tyre – prokurorisë – është sfondi më pak ideal, kur vjen

çështja për ta reformuar në mënyrë të shëndetshme atë. Duhet që pushteti politik, ta pasurojë

sistemin e prokurorisë me arsenalin më të bollshëm të mjeteve për të qenë e sukseshme në

arritjen e qëllimit – pra në vënien në lëvizje të mekanizmave të ndëshkimit penal të cilit do t‟i

duhet të kunddrejtohet ndonjëherë po ndaj po këtij pushteti politik!! Është pikërisht kjo ndjesi,

ajo çka përbën pengesën kryesore për një reformim/dizenjim optimal të këtij sistemi.

Reflektim i kësaj marrëdhënieje është pikërisht edhe fakti se parametrat orientues të organizimit

dhe funksionimit të sistemit të prokurorisë – që elaborohen në rrafsh politiko – institucional të

brendshëm dhe ndërkombëtarë - janë në evoluim të vazhdueshëm e madje me ritme frenetikë.

Gjithnjë e më tepër po huazohen koncepte, parametra, apo frymëzime prej sistemit të gjykatave.

Vështirësia thelbësore qëndron në faktin se në analizë të fundit shërbimi që jep sistemi i

prokurorisë (ushtrimi i ndjekjes penale) është qartësisht i ndryshëm nga shërbimi i sistemit të

gjykatave (dhënia e drejtësisë finale). Tendenca e fundit që duket se ka ngritur krye me

vendosmëri është ajo, sipas së cilës trajtimi që i duhet rezervuar sistemit të ndjekjes penale duhet

të jetë i njëjtë me atë që i rezervohet sistemit të gjykatave. Për këtë arsye, teksa flitet për “pushtet

gjyqësor” rëndom nënkuptohet binomi „gjykata – prokurori‟. I njëjti trajtim duhet të rezervohet

edhe në reformën gjyqësore që po trajtohet në këto dokumente.

Bazuar mbi këtë konkluzion, vlerësojmë që teksa maturohen linjat kryesore të ngrehinës së

sistemit të ndjekjes penale, ato duhet të reflektojnë zgjidhjet, modelin, ndërveprimin dhe

përputhshmërinë me sistemin e gjykatave. Për sa kohë që funksionimi i prokurorisë është

organikisht i lidhur me veprimtarinë e gjykatave, rëndësi parësore merr përputhshmëria dhe

kompaktësia e veprimtarisë midis prokurorisë dhe sistemit gjyqësor. Ekzekutimi i sensit të

“qortueshmërisë ligjore” ndaj sjelljeve individuale, të cilat dëmtojnë vlerat e bashkëjetesës së

shëndetshme dhe të moralshme sociale, që fillimisht vihet në jetë prej veprimtarisë së sistemit të

prokurorisë, duhet të finalizohet suksesshëm në gjykatë, e të mos tretet në harresë për shkak të

tensioneve të brendshme dhe ndrydhjeve, që mund të lindin prej mosfunksionimit të ingranzheve

të dy sistemeve (prokurorisë dhe gjykatave) që kanë konsistencë, ligjësi, qëllime dhe objektiva

natyrshëm të ndryshëm prej njëri-tjetrit. Kjo është sfida thelbësore që duhet të mbërrijë një

reformë reale e sistemit të magjistraturës në një regjim shtetëror modern të drejtësisë sociale.

2. Trajtimi i çështjeve në Dokumentin Analitik (e shpërndarë në disa kapituj)

Në Dokumentin e Analizës, çështja e prokurorisë (organizimi, funksionimi, etj) janë përqendruar

në kapitullin e Drejtësisë Penale, porse gjurmë, pak ose shumë të rëndësishme, gjenden të

shpërndara edhe në kapituj të tjerë. Kjo ndoshta për faktin, se siç është përmendur edhe më sipër,

“pushteti gjyqësor” përfshin domosdoshmërisht edhe sistemin e prokurorisë dhe se çdo ndërhyrje

në njërën degë (psh në sistemin e gjykatave) jep efektin e vet edhe tek sistemi i prokurorisë. Kjo

131

e bën paksa të vështirë analizën pasi fakti se gjenden trajtime të të njëjtës çështje në një kapitull

diku tjetër, trajtimi është i ndryshëm. Vështirësia rritet edhe për shkak të hartimit të kapitujve të

ndryshëm nga grupe të ndryshme ekspertësh, perspektivat e ndryshme të të cilëve nuk kanë

kaluar një një proces tërësor harmonizues të të gjithë dokumentit. Ndoshta më funksionale do të

kishte qenë strukturimi i dokumentit mbi “lëndë” apo “çështje”, si psh “çështja e ndjekjes

penale” dhe jo në bazë institucionesh. Gjithsesi, në trajtimin e mëposhtëm, është ndjekur rruga e

shterimit të argumentit të prokurorisë në këtë kapitull, pavarësisht se grimca trajtesash gjenden

në kapituj të tjerë (psh trajtimet kushtetuese mbi PP që gjenden në kapitullin e “Ndryshimet

kushtetuese të sistemit të drejtësisë” janë spostuar në këtë kapitull).

3. Metodologjia e trajtimit të cështjeve

Trajtimi është akademik dhe pa mbështetje në të dhëna. Prej asaj çka është trajtuar në kapitullin e

“drejtësisë penale” konstatohet se pjesa dominuese e materialit trajton një shtjellim sqarues mbi

dispozitat ligjore dhe nëpër të janë shprehur edhe probleme sipas pikëpamjes së autorëve

ekspertë. Identifikimi i rrethit të problematikave dhe shkalla e thellësisë së tyre mesa duket nuk

është bazuar në eksperienca, studime, statistika - pra të dhëna objektive krahasimore. Thjesht,

është konfrontuar kjo bazë ligjore me disa standarde bazike sipërfaqësore të mirënjohura, porse

pa deklaruar qartë dhe saktë burimin e këtyre standardeve, pra nëse janë standarde

ndërkombëtare të adoptuara nga ndonjë organizëm i tillë apo jo. Do të ishte e udhës që çdo

standard të deklarohej, në mënyrë që edhe implementimi i tij të ishte i plotë dhe i saktë sipas

kontekstit.

Materiali përmban një përpjekje të lavdërueshme për të trajtuar jo vetëm çështje të organizmit

dhe funksionimit të institucioneve përkatëse të sistemit të ndjekjes penale, porse edhe çështje që

ndoshta duken më pak të rëndësishme, siç janë çështjet e perfeksionimit të procedurës hetimore,

çështjet e së drejtës materiale penale apo edhe çështjet e marrëdhënieve ndërkombëtare apo edhe

ato të sistemit të ekzekutimit të vendimeve. Gjithsesi, edhe për këto çështje konstatohet jo ndonjë

trajtim i strukturuar apo tendencë për të adoptuar ndonjë sistem apo model të paracaktuar. Në

Dokumentin Analitik nuk përmbahen zgjidhje apo rekomandime (janë shumë të pakta dhe në çdo

rast janë me zgjidhje alternative). Teksa konfrontohen Dokumenti Analitik me draft-Strategjinë,

e cila presupozohet të jetë dokumenti, i cili në mënyrë logjike të përmbajë zgjedhjet dhe zgjidhjet

për secilën problematikë, rezulton se edhe këtu shumica e çështjeve veçse prezantohen si

probleme, porse nuk jepen si zgjidhje. Ndërkohë shqetësues është fakti se në draft-Strategji janë

prezantuar si probleme e madje në ndonjë rast është dhënë edhe zgjidhje, për lëndë të cilat nuk

janë trajtuar asfare në Dokumentin Analitik. Më në detaje, kjo çështje do diskutohet në pjesën që

i dedikohet analizës së draft-Strategjisë.

132

4. Konsiderata mbi linjën logjike të ndjekur në trajtimin e sistemit të prokurorisë

Strukturimi i analizës duke iu referuar organeve dhe jo fushës (veprimtarisë), është ndoshta një

nga nga arsyet që ka çuar në një analizë jo të thelluar dhe deri diku të deformuar, qoftë përsa i

përket identifikimit të problematikave, qoftë edhe zgjidhjeve apo edhe vetë mospërputhjeve që

rezultojnë midis problematikave dhe zgjidhjeve në draft-Strategji. Po kështu, edhe përpilimi i

analizës duke mos saktësuar setin e akteve ndërkombëtare (standardeve), mbi të cilat duhet të

bëhen operacionet logjike krahasimore është një arsye tjetër, që ka sjellë zgjidhje të

papërshtatshme. Zgjidhjet e dhëna nuk godasin thelbin e problemit (cilësinë korrekte të ushtrimit

të funksionit të ndjekjes penale), por orientohen tek modulimi i disa procedurave për zgjedhjen e

PP apo mekanizmat pjesëmarrës në të. Për pasojë, zgjidhjet e dhëna reflektojnë pa e fshehur

ndjesinë e momentit politik të mazhorancës aktuale, kur në të vërtetë duhet të reflektonin nevojat

shkencore të reformimit. Siç është thënë edhe më sipër, ky është një nga rreziqet më të mëdha që

mund të sjellë suksesin ose dështimin e reformës në perspektivën afatmesme dhe afatgjatë. Të

diskutohet mbi konsiderata personale (politiko-partiake) të funksionarëve konkretë dhe duke ia

mbivendosur ato nevojave që sistemi ka, nuk duket se është rruga më e shëndetshme për reformë

serioze. Ka sinjale në material që kjo ka ndodhur. Kështu, vihet theksi dhe shtohet vëmendja mbi

mënyrën e zgjedhjes së PP (i zgjedhur nga legjislatura e mëparshme), të faktit që zgjidhet nga një

President që nuk gëzon mbështetjen politike të mazhorancës (nën pretendimin jo korrekt të

zgjedhjes me shumicë të thjeshtë) e ndërkohë harrohet tërësisht fakti se figura qendrore e

pushtetit të ndjekjes penale është (duhet të jetë) prokurori i thjeshtë, i ngarkuar me

hetimin e një çështjeje konkrete. Pikërisht, statusi, kompetenca dhe performanca e këtij të

fundit duhet të përbëjë lëndë për reformimin dhe jo Prokurori i Përgjithshëm. Është kjo

përmbysje e madhe konceptesh dhe orientim i gabuar që ka çuar, qoftë në një deformim të

analizës vijuese, qoftë në mos-thellim sa duhet të nevojës për reformë.

Në këto kushte, ajo çka duket se është rruga më e mbarë, për të filluar analizën, diagnostikuar

problemet dhe gjetur mjetet riparuese ndaj situatës, pra “pikëfillimi”, rreth të cilit duhet të

modelohet çdo analizë tjetër është pikërisht, statusi, funksionimi, kompetencat e prokurorit të

thjeshtë, madje përgjatë veprimtarisë hetimore, si dhe asaj përfaqësuese në gjyq të akuzës. Çdo

ndryshim tjetër, qoftë në strukturim të sistemit/organit të prokurorisë, marrëdhëniet hierarkike,

promovimi, procesi disiplinor, marrëdhënia me të tretët, pozita e PP apo Këshillit të Prokurorisë,

raportet me institucionet e tjera, vetë mekanizmi i vlerësimit të performancës së sistemit të

prokurorisë dhe llogaridhënia e saj etj., duhet të stilizohen në funksion të optimizimit të

parametrave të “prokurorit të thjeshtë në veprim”. Edhe vetë standardet ndërkombëtare kanë

ndjekur po këtë linjë logjike.

5. Çështjet thelbësore që duhet të ndjekë Reforma e Prokurorisë

Duke ndjekur arsyetimin e mësipërm, del e nevojshme të identifikohen të gjitha çështjet/temat,

mbi të cilat bën sens të konfrontohet modeli shqiptar i sistemit të prokurorisë, me qëllim për ta

133

sjellë atë në linjë me këto direktiva. Kjo edhe për faktin se në dokumentin analitik, ky operacion

krahasimor ligjor nuk është bërë. Çështjet e tjera lidhur me një pjesë të procedurës pënale, të të

drejtës penale, sistemit penitenciar etj., duket se janë probleme tërësisht ligjore shqiptare, për të

cilat edhe një korrektim më shumë a më pak i thellë do të dukej i dobishëm në atë gjendje siç

janë paraqitur në Dokumentin Analitik.

Lidhur me sistemin e ndjekjes penale, çështje me vlerë për diskutim, për analizë dhe eventualisht

për reformim janë:

1. çështja e modelit të funksionimit të prokurorisë;

2. cilësitë e prokurorëve;

3. risqet e vendimeve jo-korrekte dhe ndërhyrja në veprimtarinë e prokurorëve;

4. modeli i organizmit të sistemit të prokurorisë:

a. pavarësia e brendshme;

b. pavarësia e jashtme.

5. Prokurori i Përgjithshëm:

a. Emërimi dhe shkarkimi;

b. Llogaridhënia e prokurorit;

6. Prokurorët (e ndryshëm nga PP):

a. Emërimi;

b. Disiplina;

c. Garancitë ndaj ndërhyrjeve në punën e prokurorëve;

d. Imuniteti, papajtueshmëritë dhe statusi (mbrojtja) e prokurorëve.

7. Këshilli i prokurorisë.

8. Trajnimi dhe pagesa.

9. Rreziku i pushteteve të tepërta të prokurorit ndaj pavarësisë së gjyqësorit:

a. Pushtetet e prokurorit jashtë fushës së të drejtës penale.

Njëfarë rëndësie të paneglizhueshme paraqesin edhe një sërë çështjesh, të cilat nuk kanë lidhje të

drejtëpërdrejtë me statusin dhe funksionin e prokurorit, porse me modelin procedural të procesit

gjyqësor penal, që interferojnë jo pak në performancën e prokurorit individual apo edhe vetë

organit të prokurorisë. Janë çështje që më shumë i dedikohen mbarëvajtjes së ushtrimit të

ndjekjes penale, të tilla si:

1. marrëdhënia me Parlamentin;

2. marrëdhënia me Qeverinë;

3. marrëdhëniet juridiksionale me autoritet e huaja dhe marrëdhëniet me sistemin e

gjykatave;

4. marrëdhëniet me viktimën apo të dëmtuarin nga vepra penale.

Këto dy lloj marrëdhëniesh të fundit paraqesin interes veçanërisht të madh, përderisa funksioni i

ndjekjes penale ushtrohet në analizë të fundit brenda procesit gjyqësor, e ku përfituesi final duhet

134

të jetë individi i dëmtuar. Kështu, prezantimi i figurave procedurale si psh, ajo e të dëmtuarit nga

vepra penale si një aktor procedural gjatë hetimit dhe gjykimit, apo prezantimi i hetuesve privatë,

janë mjete, që e bëjnë funksionin e ndjekjes penale më të prekshëm ndaj individit dhe që rrisin

natyrën “akuzatore” të sistemit. Po kështu, prezantimi i një hallke procedurale, siç është procesi

gjyqësor mbi hetimet paraprake apo prezantimi i figurës se “gjyqtarit hetues”, janë çështje të

mungesave të mëdha të sistemit procedural penal. Gjithashtu, edhe prezantimi i gjykimeve

(procedurave gjyqësore) të posaçme të reja dhe perfeksionimi i atyre ekzistuese duhet të jetë një

fushë, që ka vlerë për analizë dhe reformim.

Komente specifike mbi secilën cështje te Dokumentit Analitik

Pikësëpari, vlen të sqarohet se trajtimi i kësaj analize ka përfshirë me të drejtë organizimin dhe

funksionimin e aktorëve insitucionalë, veprimtaria e të cilëve ka lidhje të drejtëpërdrejtë me

funksionin e ndjekjes penale, siç janë prokuroria dhe policia gjyqësore. Porse në dokument janë

bërë trajtime të vlefshme, por jo shumë të dobishme nën projeksionin e reformës ligjore mbi

sistemin e drejtësisë, siç janë psh trajtime sporadike të disa pasazheve, që kanë lidhje me

dizenjimin e gjykimit në gjykatat e shkallës së parë dhe të apelit apo edhe në Gjykatën e Lartë,

çështje këto që i përkasin më tepër modelimit të procesit gjyqësor penal. Kjo është çështje, e cila

ka rëndësi të diskutohet, porse trajtimi në këtë dokument është sporadik, pra jo gjithëpërfshirës.

Vetë autorët pranojnë se në zhvillim e sipër është një proces studimi dhe reformimi tërësor i

Kodit të Procedurës Penale dhe se në këtë dokument thjesht tentohet të jepen disa indikatorë për

t‟u mbajtur parasysh prej autorëve të atij studimi. Në këto kushte, do të ishte e preferueshme që

institute, koncepte apo procedura, që bëjnë sens të sqarohen në këtë dokument, të jenë vetëm ato

të cilat kanë lidhje të drejtëpërdrejtë me statusin e prokurorit, të sistemit të prokurorisë, si dhe me

trajtimin e të drejtave të prokurorisë brenda kuadrit të “ndjekjes penale”. Ndërkohë që në

dokument përfshihen edhe çështje të tilla, si marrëdhëniet juridiksionale me jashtë (pjesë e KPP)

apo sqarime mbi organizimin e “shërbimit të provës” apo edhe çështje të drejtësisë për të mitur,

të cilat siç pasqyrohen në dokument nuk afektojnë drejtëpërdejt mënyrën sesi organizohet

korpusi i organeve shtetërore që ushtrojnë drejtësinë penale. Po kështu, trajtohet gjerësisht edhe

sistemi penitenciar, ndërkohë që lidhja e modelit organizativ të tij, të drejtat dhe detyrimet e

shtetit përgjatë trajtimit të të dënuarve me burgim është çështje zgjedhjeje, e sigurisht që

standardet në këtë fushë janë gjithnjë në evoluim, porse lidhja e tyre me “ndjekjen penale” është

e dobët. E lavdërueshme është edhe përpjekja që në dokument të trajtohen çështjet e së drejtës

penale (ligji material), porse pavarësisht nevojës dhe nëse ka ardhur koha për të ridimensionuar

konceptet dhe parametrat e Kodit Penal, sërish lidhja e tyre me performancën e sistemit të

organeve që ushtrojnë ndjekjen penale ngelet e diskutueshme. Reformime të së drejtës penale, të

sistemit të ekzekutimit të vendimeve me burgim, trajtimi i të dënuarve apo perfeksionimi i

organeve administrative që trajtojnë ato (Shërbimi i Provës apo Drejtoria e Përgjithshme e

Burgjeve) ngelen çështje të natyrës administrative më shumë se sa të kenë lidhje me sistemin e

drejtësisë. Për këtë arsye, në analizën që i bëhet Dokumentit Analitik në këtë pjesë që i përket

“Drejtësisë Penale” jemi mjaftuar vetëm me trajtimin e pjesëve që kanë lidhje me organizimin

135

dhe funksionimin administrativ të prokurorisë dhe policisë gjyqësore, si dhe për çështjet e

veprimtarisë së tyre brenda procesit të ndjekjes penale.

1. Prokuroria dhe Policia Gjyqësore

Çështja e parë që trajtohet këtu është “1.1.1. Arsimi, trajnimi fillestar dhe vazhdues”. Është

sqaruar thjesht baza ligjore dhe janë dhënë sqarime narrative sintetike si funksionon ky sektor,

porse nuk është konstatuar asnjë problematikë.

Në pjesën “1.2.1 Përzgjedhja” është trajtuar çështja e përzgjedhjes së prokurorëve. Si problem

duket se është identifikuar çështja se Ligji për prokurorinë nuk përcakton mënyrën e

përzgjedhjes së prokurorëve nga Prokurori i Përgjithshëm, ndërmjet kandidatëve të kualifikuar

gjatë testimit, nëse bëhet sipas renditjes në rezultatet e testimit apo jo, dhe as detyrimin e

transparencës lidhur me metodën e përzgjedhjes së tyre. Nuk parashikohet mundësia e ankimit

lidhur me vlerësimin e kandidatëve. (Në draft-Strategji një problem i tillë është adresuar në

Objektivin 2 pika 1).

Po kështu, është gjetur si problem se ligji nuk parashikon gjithashtu asnjë detyrim a procedurë

përparësie në plotësimin e vendeve vakante me kandidatë që kanë përfunduar Shkollën e

Magjistraturës, kundrejt atyre që vijnë nga radhët e profesionistëve të tjerë.

Në draft-Strategji për këtë problem, vërtet të mprehtë, nuk është adresuar asnjë lloj zgjidhjeje,

apo të jetë reklamuar si çështje që ka nevojë të rregullohet ndryshe.

Së fundmi, janë identifikuar si probleme edhe se “Pragu i moshës 25 vjeç për t‟u emëruar

prokuror është shumë i ulët, po të kihet parasysh përgjegjësia dhe rëndësia e punës kryhet.

Praktika tregon që prokurorë shërbejnë edhe persona që kanë të afërm të dënuar për krime të

rënda, çka përbën një shqetësim. Kërkon rivlerësim edhe kriteri i emërimit prokuror nga radhët e

Policisë Gjyqësore.

Këto çështje janë identifikuar thjesht mbi përshtypje empirike, pa sjellë asnjë të dhënë , studim

apo statistika për dimensionin dhe përhapjen e problematikës. Në draft-Strategji është cekur

çështja e moshës thjesht duke këshilluar rishikimin e saj, porse pa sjellë se cilat janë modelet në

Objektivin 2 pika 7.

Ndërkohë, çështja e emërimit të prokurorëve, që kanë të afërm të dënuar për krime të rënda,

duket se është një konsideratë thjesht personale pa e ngritur në nivel parimi dhe pa dhënë asnje

opsion mbi zgjidhjen e problemit.

136

Përsa i përket çështjes së kritereve të emërimit si prokuror të një personi i ardhur nga radhët e

Policisë Gjyqësore, në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim, këshillë a model, i

drejtëpërdrejtë.

Në pjesën “1.2.2 Ngritja në detyrë ” (të prokurorëve) është identifikuar si problematikë se

“Kuadri ligjor ekzistues nuk parashikon kriteret mbi të cilat bazohet prokurori i Përgjithshëm në

vendimmarrjen e tij për ngritje në detyrë të kandidatëve - mendimi i Këshillit të Prokurorisë dhe

renditja në vlerësim nuk përbëjnë kritere detyruese - dhe as detyrimin e marrjes së një vendimi të

arsyetuar lidhur me përzgjedhjen e tyre. Nuk janë rregulluar në mënyrë të plotë dhe mbi kritere

të qarta e objektive, rastet e kalimit në një detyrë tjetër më të ulët, në nivel prokurorie, si dhe të

transferimeve paralele, pa pëlqimin e prokurorit, për nevoja riorganizative. Gjithashtu, nuk

parashikohet mundësia e ankimit të rezultateve të vlerësimit apo vendimit për ngritjen në detyrë

të prokurorëve. Mungon një procedurë vlerësimi e standardizuar, e lidhur me kritere specifike

për matjen e aftësive, kompetencës dhe integritetit.”

Siç shihet janë përzier brenda problematikës së ngritjes në detyrë (promovimit) edhe çështje që

nuk duket se kanë lidhje me të, siç është ajo e transferimeve paralele (që nuk shihet si akt

promovues) dhe çështjet e degradimit (zbritjet në detyrë).

Lidhur me mosparashikimin e kritereve, mbi të cilat duhet të bazohet PP në vendimmarrjen e tij

për promovim duket se është adresuar në draft-Strategji në Objektivin 2 pika1.

Çështja e dhënies së autoritetit vendimmarrës Këshillit të Prokurorisë mbi promovimin e

prokurorëve është adresuar në draft-Stratregji në Objektivin 2 pika 2.

Çështja e transferimeve paralele dhe uljes në detyrë është adresuar në Objektivin 2 pika 8, duke

dhënë si zgjidhje thjesht “marrjen e pëlqimit” të prokurorit, porse kjo është një normë e

parashikuar në ligjin ekzistues!! Nuk sqarohet nëse ulja në detyrë është një sanksion disiplinor

apo një akt që diktohet prej nevojave të riorganizimit.

Çështja e mungesës së procedurës së vlerësimit është mjaft sensitive. Është identifikuar si

problem, porse pa sqaruar se ku qëndron problemi. Në ligj paarshikohem indikatorë të

mjaftueshëm për sistemin e vlerësimit, e madje edhe të procedurës. Në Dokumentin Analitik nuk

jepet një zgjidhje konkrete se çfarë duhet bërë (psh të plotësohet akoma më tej në nivel ligjor),

pasi në dokument pranohet se ekziston një akt normativ i PP mbi procedurën vlerësuese, por nuk

përmendet që ligji ka parashikime mbi këtë lëndë. Kjo çështje nuk është adresuar në draft-

Strategji. Në Objektivin 2 pika 6, përmendet sistemi i vlerësimit, porse aty është vënë theksi jo

aq shumë tek nevoja e standardizimit të sistemit të vlerësimit si mekanizëm promovues (kjo

është e parashikuar në ligj në nenin 42 pika 10!!) sesa tek parashikimi se “se pamjaftueshmëria e

theksuar profesionale e kategorizuar sipas një sistemi pikëzimi, në vijim të një procesi vlerësimi

137

dhe rivlerësimi, do të përbëjë shkak për marrjen e masave disiplinore ndaj prokurorëve”,

ndërkohë që në ligj është e parashikuar edhe kjo gjë (neni 42 pika 7 e ligjit për prokurorinë!!)

Çështja e njohjes së të drejtës së ankimit ndaj rezultatit të vlerësimit apo vendimit për promovim

është identifikuar si problem, por pa dhënë statistika mbi përhapjen e fenomenit. Ndërkohë nuk

adresohet asnjë lloj zgjidhje apo si çështje që meriton trajtim në draft-Strategji.

Në pjesën “1.2.3 Vlerësimi” trajtohet çështja e vlerësimit të punës së prokurorëve për aftësitë

profesionale dhe personale, aftësitë dhe qëndrimin shoqëror, aftësitë administruese, si dhe për

respektimin e disiplinës në punë dhe masat disiplinore. Pranohet se ligji ka një parashikim të

bollshëm mbi procedurat dhe mekanizmin.

Ndërkohë që identifikohen si probleme: “Karriera e prokurorit në Shqipëri nuk është e

garantuar dhe e tillë ka qenë në vite. Nuk kanë qenë të pakta emërimet në nivele drejtuesish të

prokurorëve pa përvojë e në moshë te re, si dhe transferimet e prokurorëve të Zyrës së

Prokurorit të Përgjithshëm, në përfundim të karrierës së tyre, për shkak të moshës”.

Paraqitja e këtij problemi nuk lejon të kuptohet se çfarë lidhje shkak-pasoje ka, midis

parashikimit në ligj të një sistemi vlerësimi të performancës së prokurorëve dhe përfundimit se

karriera e prokurorëve është e pagarantuar apo se ka emërime të drejtuesve të prokurorisë në

moshë të re apo pa përvojë apo transferime të prokurorëve të zyrës së PP në përfundim të

karrierës. Jo vetëm kaq, por nuk jepet asnjë e dhënë nëse ekziston një fenomen i tillë. Nuk

kuptohet se çfarë problemi ka me sistemin e vlerësimit (mangësi në kritere, në procedura, në

periodicitet apo në fuqinë detyruese të tij, etj). Në draft-Strategji nuk është adresuar asnjë

rekomandim mbi këtë çështje.

Është gjetur si problem se “Vulnerabiliteti i prokurorëve ndaj veprimeve të mësipërme të

titullarit ndihmohet nga mekanizmi i thjeshtë i kryerjes së tyre mbi bazën e vendimmarrjes

ekskluzive të Prokurorit të Përgjithshëm. Roli i Këshillit të Prokurorisë nuk është i detyrueshëm

apo ndikues në vendimmarrje, ndryshe nga roli që luan Këshilli i Lartë i Drejtësisë për

gjyqtarët”.

Duket se si problem ka marrë shkas nga fakti që autoriteti final i miratimit të vlerësimit dhe më

pas i promovomit është figura e PP. Në fakt, nuk jepen të dhëna se në sa raste PP nuk ka

respektuar rezultatet e vlerësimit apo të jetë shmangur nga ato gjatë promovimit në detyrë të

prokurorëve. Në draft-Strategji jepet si zgjidhje që kjo kompetencë t‟i kalojë Këshillit të

Prokurorisë, tashmë me autoritet vendimmarrës final në Objektivin 2 pika 2.

Është identifikuar si problem se “Motivimi financiar mbetet në nivele shumë të ulëta për

standardin e jetesës. Jo vetëm që paga e prokurorëve nuk ka njohur rritje në një periudhë gati

15-vjeçare, por asnjë shpërblim stimulues nuk ofrohet për suksese të caktuara apo për punë me

138

orare të zgjatura, qoftë për prokurorët, ashtu edhe për oficerët e Policisë Gjyqësore, e më tej për

nëpunësit më të thjeshtë të institucionit”.

Nuk jepen të dhëna mbi faktin e mosrritjes së pagës së prokurorëve prëj 15 vjetësh, ndërkohë që

paga e tyre përcaktohet me referencë me sistemin gjyqësor (e cila është rritur periodikisht gjatë

15 vjetëve - së fundmi me ligj të vitit 2013, hyrë në fuqi në 2014). Niveli i pagës së prokurorëve

(ashtu si dhe ai i gjyqtarëve) është opinion i përgjithshëm, që nuk i përgjigjet nevojave dhe

statusit të tyre, porse në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim, përveç faktit se kërkohet të

rishikohet rrënjësisht (Objektivi 2 pika 10)

Në pjesën 1.2.4 Transferimi” është evidentuar si problematikë se “Për të evituar transferime

abuzive, është e nevojshme që të rregullohen në mënyrë të plotë dhe mbi kritere të qarta e

objektive, rastet e kalimit në një detyrë tjetër më të ulët, në nivel prokurorie, si dhe të

transferimeve paralele, pa pëlqimin e prokurorit, për nevoja riorganizative.”

Kjo është një problematikë e përsëritur, siç u tha më lart, edhe tek pjesa e “ngritjes në detyrë”

(pavarësisht se atje duket se nuk ka lidhje organike me temën përkatëse). Nuk kuptohet qartë se

çfarë problematike ekziston pasi trajtimi i transferimit është i bollshëm në ligj. Ajo çfarë është jo

konsistente, me trajtimin e “transferimit” tek pjesa e “ngritjes ne detyrë” është se atje kërkohet të

përforcohet se transferimi bëhet “me pëlqim” të prokurorit (në fakt kjo është e parashikuar në

ligjin aktual), kurse këtu kërkohet të bëhet transferimi “pa pëlqim”. Gjithsesi, në draft-Strategji

një problematikë e tillë, pra transferimi, është adresuar tek Objektivi 2 pika 8.

Në pjesën “1.3. Liritë profesionale dhe garancitë” është gjetur si problematikë se “Roli i

Shoqatës gjatë 14 vjetëve të veprimtarisë së saj ka qenë i kufizuar, pothuajse i papërfillshëm.

Nuk është evidentuar asnjë reagim i ndjeshëm publik apo institucional i shoqatës ndaj veprimeve

të politikës kundrejt prokurorit të Përgjithshëm në vite, sikurse asnjë reagim mbrojtës ndaj

goditjeve në karrierë të prokurorëve edhe për ato raste të vlerësuara në shkelje të ligjit me

vendime të gjykatave”.

Nuk jepet asnjë sqarim mbi këtë konstatim, pra mbi ç‟bazë të dhënash, faktesh apo opinionesh

është bazuar ky konkluzion. Gjithsesi, nuk jepet asnjë lloj shpjegimi racional mbi lidhjen

eventuale që mund të ketë e drejta e vetë-organizimit të prokurorëve me dizenjon kushtetueso-

ligjore të sistemit të prokurorisë. Në draft-strategji nuk adresohet asnjë rekomandim apo

zgjedhje, për të tejkaluar këtë problematikë.

Në pjesën “1.4.1 Emërimi dhe pozita kushtetuese e prokurorit të Përgjithshëm” trajtohet

procedura e emërimit të PP dhe mandati i qëndrimit në detyrë të tij dhe shkarkimi i tij.

Kjo është një çështje, e cila është trajtuar fillimisht edhe në pjesën e “Analizës Kushtetuese të

sistemit të Drejtësisë”. Në këtë pjesë të Dokumentit Analitik, përshkruhet emërimi i PP, duke

139

theksuar se marrin pjesë në proces Presidenti dhe Kuvendi, për t‟i dhënë një theks më të

dukshëm pavarësisë së prokurorisë. Evidentohen si problematika:

ix. Të njëjtat garanci që duhet të japë Presidenti, si në rastin e emërimit të GjK apo GjL;

x. Procesi i propozimit dhe i votimit të PP nuk është transparent;

xi. Kushtetuta nuk përcakton kriteret për PP;

xii. Miratimi në Kuvend me shumicë minimale (36 deputetë) dëmton mbështetjen nga

ligjvënësi dhe nuk garanton pavarësinë e PP;

xiii. Mandati 5 vjeçar është i pamjaftueshëm

xiv. Ripërtëritja e mandatit nuk jep garanci për pavarësi nga politika;

xv. PP nuk ka përgjegjësi politike para Kuvendit, ai është drejtues profesional dhe kjo i

shërben pavarësisë

xvi. Raportet Kuvend-prokurori kanë patur probleme (komisionet hetimore dhe shkarkimi i

PP)

Në atë pjesë të Dokumentit Analitik, verifikohet inkoherencë me pjesën “Përmbledhje e

Gjetjeve”, ku evidentohen vetëm problematikat nr. 2-5. Po ashtu, ka inkoherencë me pjesën

“Përfundime”, ku problematikat janë rrudhur vetëm tek kriteret e emërimit të PP dhe tek

miratimi i kandidaturës së tij me shumicë minimale. Është shpikur term i ri legjislativ “shumicë

minimale” sepse në fakt Kushtetuta flet për “shumicë të thjeshtë”.

Trajtimi i bërë atje është i njëjtë me atë të anëtarëve të GJK dhe GJL, si për kriteret përzgjedhëse,

ashtu edhe për shumicat parlamentare që duhen. Është i paqartë se përse është arritur në

konkluzionin se afati 5 vjeçar i mandatit është i pasuksesshëm, përderisa nuk është testuar në

mënyrë solide deri më tani. Është e pakuptueshme se përse problematikat që lindin nëpërmjet

kompetencës hetimore të Kuvendit (komisionet hetimore) dhe prokurorisë, janë të pozicionuara

në paragrafët që flasin për emërimin e Prokurorit të Përgjithshëm.

Në draft-Strategji, tek pjesa e “Analizës kushtetuese” është propozuar që këto probleme të

zgjidhen përmes rishikimit kushtetues të formulës së emërimit, të shkarkimit dhe të kufizimit të

mandatit.

Mungon si problematikë pozicionimi jo korrekt i PP në Kushtetutë, që është një model tërësisht

shqiptar i pashoq dhe që ka krijuar këto probleme. PP nuk konceptohet në Kushtetutë as si pjesë

e pushtetit gjyqësor dhe as si pjesë e ekzekutivit (më poshtë jepet vetëm si përshkrim). Po ashtu,

Kushtetuta nuk e përcakton shprehimisht këtë organ si të pavarur. Një problem tjetër kushtetues i

PP lidhet me funksionin që ai ka “funksion përfaqësues të akuzës” apo edhe “dhënës i

drejtësisë”. Një nga problematikat thelbësore është pikërisht kjo paqartësi, që në legjislacionin

dytësor reflekton me kompetenca të prokurorit për mosfillimin e procedimeve apo me pushimin

e procedimeve – pra me kompetenca të dhënies së drejtësisë. Së fundmi, koncepti kushtetues i

“ndjekjes penale” është i ngushtë. Duhet përqasur kompetenca e prokurorisë edhe me tendencën

140

bashkëkohore për ushtrimin e funksioneve administrative (pra jo vetëm penale), siç është rasti i

konfiskimit civil të aseteve.

Kjo problematikë e trajtuar në “Analizën kushtetuese” është adresuar në draft-Strategji, në

pjesën “SISTEMI I DREJTËSISË SIPAS KUSHTETUTËS DHE GJYKATA

KUSHTETUESE” në objektivin 2 që parashikon se “Reforma kushtetuese do të synojë forcimin

e garancive për pavarësinë, integritetin dhe efiçiencën e sistemit të prokurorisë përmes:

- rishikimit të formulës kushtetuese të emërimit,

- rishikimit të formulës kushtetuese shkarkimit

- rishikimit të formulës kushtetuese kufizimit të mandatit të Prokurorit të Përgjithshëm,

- rishikimit të formulës kushtetuese të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë”.

Sipas logjikës së trajtimit të Dokumentit Analitik, është e pritshme që linjat orientuese të

përmbajtura në “Analizën Kushtetuese” të trajtohen në mënyrë të zhdërvjelltë në pjesën e

“Drejtësisë Penale”. Ndërkohë që në Dokumentin Analitik të “Drejtësisë Penale” nuk trajtohet si

problem asnjë nga çështjet e mësipërme kushtetuese, përveç çështjes së mandatit, për të cilën në

trajtimin kushtetues duket se kërkohet kufizimi i mandatit (5 vjeçar). Kurse në pjesën e

“Drejtësisë Penale” duket se është problem mandati i shkurtër dhe kërkohet zgjatja e këtij

mandati (sa mandati i anëtarëve të GjL, GjL, apo Kryetarit të KLSh !!!!

Në draft-Strategji, tek pjesa e Drejtësisë Penale jepen si zgjidhje në Objektivin 1 pika 1 për

pozicionin kushtetues të prokurorisë, se kërkohet “Rivlerësimin e pozicionit kushtetues të

prokurorisë, duke ruajtur modelin aktual të organizimit si një institucion i pavarur ose zgjedhja e

alternativës duke e vendosur atë pranë pushtetit gjyqësor, në aspektin organizativ dhe

funksional”.

Nuk kuptohet se çfarë zgjidhje definitive kanë rekomanduar autorët e materialit në këtë pikë, apo

se çfarë modeli organizativ kërkojnë të këshillojnë midis dy varianteve: “i pavaruar nga

legjislativi dhe ekzekutivi” apo “i nënshtruar nga legjislativi apo ekzekutivi”. Ndërkohë që

përmendin edhe modelin e vendosjes “pranë pushtetit gjyqësor, në aspektin organizativ dhe

funksional” shprehje kjo e cila nuk thotë asgjë mbi modelin kushtetues apo shkallës së pavarësisë

së sistemit të prokurorisë, përveç faktit që kjo shprehje gjendet aktualisht nç Kushtetutë (neni

148/2)!!!

Në draft-Strategji, tek pjesa e Drejtësisë Penale, përsa i përket çështjes së “rishikimit të

formulës kushtetuese të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë” e përmendur në

Dokumentin Analitik tek “Analiza kushtetuese” (porse e patrajtuar në përmbajtje), saktësisht tek

Objektivi 1 pika 2 thuhet se rekomandohet “Riorganizimin e prokurorisë duke synuar: i)

garantimin e pavarësisë së brendshme dhe të jashtme të prokurorëve dhe të zyrës së prokurorisë;

ii) rishikimin e kompetencave të hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykatë duke nxitur

kontrollin efektiv dhe balancimin e këtyre kompetencave nga strukturat përgjegjëse; iii)

141

riorganizimin territorial të prokurorisë, me qëllim që t‟i përgjigjet në mënyrë të përshtatshme

organizimit të gjykatave; iv) sigurimin e pavarësisë së mjaftueshme të strukturave të veçanta të

prokurorisë”.

Këto janë terma të përgjithshme, që nuk përmbajnë asnjë zgjidhje specifike dhe konkrete. Për më

tepër, kanë natyrën e një liste dëshirash sesa synime dhe zgjedhje strategjike, mbi të cilat duhet të

stipulohen edhe ndryshimet kushtetuese dhe ligjore. Modeli ynë kushtetues është ai i sistemit të

centralizuar (neni 149 i Kushtetutës) dhe si i tillë, nuk mundëson krijimin e “prokurorive paralele

kushtetuese” apo “super prokurorive kushtetuese” (rasti i SPAK dhe Byrosë Kombëtare të

Hetimit), që nuk respektojnë ndarjen dhe balancimin e pushteteve nga njëra anë dhe pavarësinë

dhe paanësisë si kushte bazë të pushtetit gjyqësor. Modeli ynë kushtetues mundëson fare mirë që

në nivel ligji, strukturimi i prokurorisë të përshtatet më fenomenologjinë kriminale nga njëra anë

(prokuroritë e specializuara) dhe përshtatjen e procedurave hetimore-probatore (mbledhëse

provash)-gjykimore.

Përsa i përket çështjes së formulës kushtetuese të emërimit (trajtuar në Dokumentin Analitik të

analizës kushtetuese) nuk jepet asnjë zgjidhje në draft-Strategjinë e ndryshimeve kushtetuese.

Porse në pjesën e draft-Strategjisë për “Drejtësinë Penale” thuhet se kërkohet “Qartësimin dhe

forcimin kritereve kushtetuese për emërimin e Prokurorit të Përgjithshëm” (Objektivi 1 pika 3)

dhe “Ndryshimin e procesit të emërimit të Prokurorit të Përgjithshëm, duke i atribuar Këshillit të

Prokurorisë të drejtën për t‟i propozuar Presidentit dy kandidatë të kualifikuar” (Objektivi 1 pika

4).

Lidhur me kriteret që duhet të përmbushë një kandidat, në dokument është bërë referenca që ato

të jenë të ngjashme me kandidatët për GjK. Kjo është një zgjedhje pothuajse e paqortueshme.

Lidhur me procedurën e emërimit (pra propozimi nga Këshilli i Prokurorisë) kjo duket se është

një zgjidhje “deus ex machina”. Kjo formulë nuk është trajtuar asfare as në pjesën e “Analizës

Kushtetuese” e aq më pak në “Drejtësinë Penale”. Kjo është një dëshmi që tregon për

inkosistenca të rënda midis dy dokumentave dhe seriozitetit të analizës apo edhe procesit të

përzgjedhjes së rekomandimeve finale. Aq më pak bëhet fjalë për analizë të standardeve

ndërkombëtare në identifikimin e këtyre zgjedhjeve!! Ne vlerësojmë se fillimisht është e

nevojshme që të testohet integriteti dhe funksionimi i Këshillit të Prokurorisë dhe më pas të

mund të vlerësohet mundësia që atij t‟i njihet e drejta edhe për të propozuar Prokurorin e

Përgjithshëm. Formula e përzgjedhjes së Prokurorit të Përgjithshëm duhet të vijojë të mbetet e

njëjtë, por për të garantuar shmangien e influencave politike, zgjedhja duhet të jetë konsensuale

dhe të bëhet me votat e 2/3 të deputetëve të Kuvendit të Shqipërisë, nëpërmjet një procedure

transparente dhe që bazohet në meritën, profesionalizimin dhe integritetin e kandidatëve.

Përsa i përket çështjes së formulës kushtetuese të shkarkimit (e shpallur në draft-Strategji tek

pjesa e analizës kushtetuese) nuk jepet kurrëfarë analize qoftë në pjesën e “Analizës

Kushtetuese” e qoftë në pjesën e “Drejtësisë Penale”.

142

Duke u kthyer në pjesën e analizës së “Drejtësisë Penale” është identifikuar si problem se “Duke

qenë se zgjedhja e Prokurorit të Përgjithshëm ka një komponent të rëndësishëm politik,

kohëzgjatja 5-vjeçare e mandatit gati sa një legjislaturë , sjell më shumë dëm sesa dobi. Kjo

kohëzgjatje është e pamjaftueshme për të ndërmarrë dhe garantuar vijimësinë e nismave

reformuese dhe për të parë rezultatin e tyre në praktikë. Krahas kësaj, ky mandat i kufizuar është

në asimetri me mandatin 9-vjecar të gjyqtarit të Gjykatës së Lartë, të Gjykatës Kushtetuese, të

kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit.”

Nuk jepet asnjë arsyetim racional apo krahasimor me modele të tjera për ta konsideruar si “të

dëmshëm” një kohëzgjatje të tillë. Ndërkohë që ky parashikim kushtetues – afati 5 vjeçar i

mandatit të PP – nuk është testuar në mënyrë solide në historinë institucionale në Shqipëri, pra

duket paksa e pamundshme që të nxirren konkluzione mbi dobinë apo dëmin e tij. Është shumë

semplist krahasimi që bëhet me mandatin 9 vjeçar të gjyqtarit të GjL apo GjK, apo atë të

Kryetarit të KLSH (në fakt mandati i këtij të fundit nuk është 9 vjeçar por 7 vjeçar – neni 162

pika 2 e Kushtetutës). Në draft-Strategji është adresuar si çështje, kjo e zgjatjes së mandatit, por

pa dhënë një rekomandim konkret mbi masën në Objektivin 1 pika 5 (gjithnjë ngelet problem

kontradikta midis zgjatjes apo kufizimit!!).

Është gjetur si problem edhe se “...mundësia që parasheh Kushtetuta për ripërtëritjen e mandatit

të prokurorit të Përgjithshëm, mund të mos japë garancitë e duhura që prokurori të ruajë

distancën nga pushteti politik; mënyra e zgjedhjes së tij mund ta shtynte drejt një afrimi me

shumicën ligjvënëse në fund të mandatit të tij, për hir të rikonfirmimit në detyrë.”.

Edhe ky konkluzion nuk është i mbështetur në arsyetim juridik, më shumë sesa në një përshtypje

të përgjithshme. Një çështje e tillë, pra ndalimi i rimemërimit, është adresuar në Objektivin 1

pika 5.

Është gjetur si problem edhe se “Çështja e adresimit të trajtimit të prokurorit të Përgjithshëm, pas

mbarimit të mandatit të tij, është synuar të rregullohet në ligjin për prokurorinë, duke parashikuar

se “pas përfundimit të mandatit, me pëlqimin e tij, ai [prokurori i Përgjithshëm] ka të drejtë të

emërohet në funksionin e prokurorit në Prokurorinë e Përgjithshme ose në vendin e mëparshëm

apo në një vend të barasvlershëm me vendin e mëparshëm”. Me gjithë këtë dispozitë ligjore,

problemi përsëri nuk ka marrë zgjidhje të plotë ligjore. Kjo për faktin se sistemimi i tij në detyra

të tjera, është normuar si “mundësi” dhe jo si “detyrim”, duke lënë shteg për interpretime të

papërshtatshme, të natyrës subjektive.” Një çështje e tillë është adresuar në draft-Strategji në

Objektivin 1 pika 5.

Në pjesën “1.4.2. Funksionet e prokurorit” është trajtuar gjerësisht çështja e pavarësisë

funksionale të prokurorit të thjeshtë, pra atij të çështjes konkrete. Bëhet fjalë për pavarësinë e

brendshme të prokurorit. Problematika është trajtuar si “Funksionimi i prokurorisë sipas parimit

143

të hierarkisë, ndër vite, ka shkaktuar pasoja të dëmshme në veprimtarinë e saj, me ndikim në

respektimin e ligjshmërisë, mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të individit dhe procedimit sipas

parimeve të objektivitetit dhe transparencës në vendimmarrje.

... pavarësia e tyre në raport me drejtuesin hierarkik është praktikisht e kufizuar, veçanërisht në

prokuroritë pranë gjykatave të shkallës së parë. Vendimmarrja e prokurorit lidhur me aspekte të

rëndësishme të procedurës, si mosfillimi i hetimeve, pushimi i tyre, zgjedhja e një mase sigurimi

të përshtatshme, formulimi i diskutimit përfundimtar apo vlerësimi nëse duhet ushtruar apo jo e

drejta e ankimit, brenda një zyre tejet të centralizuar, është i varur nga vendimmarrja e

prokurorit epror.

... Ligji për prokurorinë parashikon mundësinë e kufizimit të pushtetit urdhërues të eprorit,

madje ekziston edhe një urdhër i prokurorit të Përgjithshëm që rregullon procedurën e

kundërshtimit të urdhrave ose udhëzimeve të titullarit, por në praktikë kundërshtimi nuk ka

gjetur zbatim, përveç ndonjë rasti të veçuar.

... Prokurorët kanë tendencën të përshtaten dhe të zbatojnë urdhrat e eprorit, edhe pse ato gati

asnjëherë nuk jepen me shkrim, sikundër normon ligji, sepse drejtuesi i prokurorisë, për shkak të

raporteve të besimit dhe mundësisë së kontakteve me prokurorin e Përgjithshëm, mund ta ndikojë

këtë të fundit për nisjen e një procedimi disiplinor përpara Këshillit. Nga ana tjetër, prirja për

t’u përshtatur me urdhërin e eprorit vjen edhe për të përfituar favore në caktimin e çështjeve, për

të punuar në sektorë më të parapëlqyer etj.

Regjimi hierarkik i thellë pengon nxitjen e kurajës profesionale dhe ndërtimin e shëndoshë të

karrierës së prokurorit. Prokurorët kthehen në zbatues të urdhrave të eprorëve dhe humbasin

individualitetin dhe përgjegjshmërinë e tyre për çështjet. Njëkohësisht, ky regjim hierarkik bëhet

shkak për sulme politike ndaj prokurorit të Përgjithshëm.”

Kjo problematikë mund të jetë e vërtetë, pasi ekziston një opinion i tillë i përhapur, porse në

prezantimin e saj në Dokument nuk është bërë asnjë analizë serioze nëse është shkak për të

dizenjimi i marrëdhënies hierarkike ligjore apo nëse kjo ndodh për shkak se nga prokurorët më të

lartë shkelet ligji. Vetë Dokumenti shprehet se në ligj ka një mekanizëm, sipas së cilit urdhërat e

eprorit duhet të jepen me shkrim dhe se ekziston mundësia e kundërshtimit të tyre nga prokurori

vartës. Po kështu thuhet në material se ka edhe raste kur ky mekanizëm është aplikuar, edhe pse

në pak raste. Në këtë rast, difekti me gjasa qëndron jo tek mekanizmi i marrëdhënies hierarkike

mes prokurorëve, porse tek dhënia e disa garancive shtesë ndaj prokurorit më të ulët, në mënyrë

që ai të gjejë “kurajon” profesionale të kundërshtojë, atëherë kur urdhëri është i kundërligjshëm.

Kjo çështje është adresuar në draft-Strategji, pa dhënë ndonjë rekomandim konkret mbi thelbin e

çështjes, porse thjesht “qartësimin e rregullave” në Objektivin 1 pika 8.

Në pjesën “1.5. Konflikti i interesit” është gjetur si problem se: “Ligji nuk përcakton sanksionet

konkrete që zbatohen në rastin e mosdeklarimit të gjendjes së konfliktit të interesit nga ana e

drejtuesit në konflikt.”

144

Së pari, duhet thënë se nuk është marrë në analizë ligji specifik për konfliktin e interesit, i cili i

jep zgjidhje situatave të tilla. Së dyti, nuk saktësohet se për çfarë sanksionesh bëhet fjalë në këtë

rast, sepse ligji përkatës në nenin 3/ç parashikon se prokurorit epror në konflikt interesi “..i

ndalohet t‟i japë urdhra dhe udhëzime, me shkrim, prokurorit të çështjes apo të ndikojë në çdo

mënyrë tjetër”. Pra, ligji ka sanksionuar me pamundësi totale të dhënies së urdhërave të tillë.

Nëse ndodh që një prokuror në gjendje konflikti lëshon urdhëra të tillë, prokurori vartës ka të

drejtën dhe detyrimin ligjor thjesht të mos i zbatojë. Është çështje tjetër nëse prokurori më i ulët

gjen “kurajon” profesionale ta bëjë diçka të tillë. Kjo ka lidhje, nëse është e vërtetë, me

garancitë, ndoshta jo të mjaftueshme, mbi statusin, garancitë e qëndrimit dhe promovimit të tij në

detyrë. Në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim apo zgjidhje për një problem të tillë.

Në pjesën “1.7. Sistemi i kontrolleve” që trajton kontrollin e veprimtarisë së prokurorëve dhe

prokurorisë është identifikuar si problematikë se: “Kontrolli i jashtëm realizohet përmes

inspektimit nga ministri i Drejtësisë, për çështje të ligjshmërisë dhe probleme të procedurës. Ky

kontroll është konsideruar si i papërshtatshëm, jo vetëm sepse në disa raste është provuar si i

motivuar politikisht, por edhe sepse ky inspektim nuk mund të hyjë dot në themelin e çështjes dhe

të kontrollojë aspekte të rëndësishme që lidhen me lirinë dhe të drejtat e njeriut (respektimi i

afateve të hetimit, të paraburgimit, etj.), të cilat në fakt i nënshtrohen kontrollit të gjykatës dhe

inspektimit nga Prokurori i Përgjithshëm”.

Konsideratat e mësipërme nuk tregohet të jenë bazuar në ndonjë intervistë me prokurorë, të

dhëna studimore apo dokumenta të tjerë. Nuk thuhet se cili dhe përse një kontroll i tillë

“konsiderohet” dhe në çfarë “mase” është politikisht i motivuar. Në draft-Strategji nuk jepet

ndonjë rekomandim i drejtpërdrejtë, pra të mbetet në thelb duke e përmirësuar apo të hiqet si

mekanizëm, porse thjesht thuhet se duhen krijuar mekanizma të pavarur brenda ose jashtë

sistemit për inspektimin dhe vendimmarrjen ndaj shkeljeve disiplinore bazuar në procesin e

rregullt ligjor në Objektivin 2 pika 4.

Ështe gjetur disi problematik edhe i ashtuquajtur kontroll i brendshëm (ai që kryhet nga vete

prokuroria) për shkak se numri i çështjeve në hetim është rritur shumë dhe se organika e

prokurorëve është e kufizuar dhe për rrjedhoje vështirësohet një konbtroll i thellë i gjendjes. Në

draft-Strategji referimi është përsëri të rekomandimi i përgjithshëm i Objektivit 2 pika 4.

Për çështjet në gjykim është konstatuar se “Çështjet në gjykim kontrollohen përmes mekanizmit

të ankimit nga prokurorët e apelit dhe ata pranë Gjykatës së Lartë, ndërkohë që duhen saktësuar

mekanizma referimi të qarta, në rastet kur konstatohen mangësi në procesin e hetimit. Gjithsesi,

efektiviteti dhe cilësia e kontrollit të veprimtarisë së prokurorëve ka mangësi”. Për këtë difekt në

draft-Strategji nuk jepet kurrëfarë rekomandimi i shprehur.

145

Në pjesën “1.8. Procedimet disiplinore” konstatohet si problematikë se “Ligji nuk përcakton

masën disiplinore që zbatohet për një shkelje disiplinore, çka lihet në vlerësimin diskrecional të

autoritetit zbatues”.

Ajo çka është e vërtetë është vetëm fakti se në ligj nuk parashikohet shprehimisht mekanizmi i

përshtatshmërisë së shkeljes me sanksionin. Porse, qoftë shkeljet, ashtu dhe sanksionet, në ligj

janë të parashikuara shprehimisht e madje në rend zbritës përsa i përket gravitetit. Në draft-

Strategji një çështje e tillë është adresuar në Objektivin 2 pika 5, ku me të drejtë është theksuar

çështja e proporcionalitetit shkelje-sanksion, porse nuk qëndron rekomandimi i “qartësimit të

shkeljeve dhe rekomandimeve”.

Është gjetur si problematikë edhe se “Prokurorët vetëm rrallëherë i nënshtrohen ndjekjes penale,

ndërsa procedurat disiplinore të filluara në vite kanë qenë të kufizuara.”

Kjo duket të jetë thjesht një përshtypje emocionale, e madje me konotacion të qartë politik, e

tekstit, sepse nuk jepen as të dhëna e as statistika, ndërkohë që situata kur për një kohë të gjatë

nuk verifikohen arrestime apo procedime disiplinore të kufizuara në vetëvete nuk dëshmon për

ndonjë disfunksion, madje normalisht kjo do të duhet të ishte një situatë normaliteti. Në draft-

Strategji, nuk ka ndonjë rekomandim të drejtëpërdrejtë për këtë problematikë.

Eshtë gjetur si problem edhe se: “Shkarkimi i drejtuesve të institucionit kryhet nga prokurori i

Përgjithshëm, bazuar në kritere të përgjithshme - mospërmbushje e detyrave funksionale,

pavarësisht rëndësisë së tyre - dhe nuk parashikohet mundësia e ankimit të vendimit përkatës të

shkarkimit”.

Nuk duket se ka konsistencë logjiko-juridike ky problem, sepse në nenin 27/b/3, ligji për

prokurorinë parashikon se “largimi apo shkarkimi i drejtuesit sipas niveleve të prokurorisë bëhet

me urdhër të arsyetuar të PP”. Vërtet nuk ka një parashikim të shprehur për “ankim”, porse kjo

është një çështje e natyrës administrative dhe si e tillë, përsa kohë bën fjalë për kufizim të

drejtash të një funksionari ajo është objekt ankimi minimalisht pranë gjykatës administrative (për

më tepër ligji kërkon “mirë-arsyetim të urdhërit të PP, gjë e cila dëshmon për kontroll gjyqësor

mbi këtë lloj urdhër-dhënie). Gjithsesi, në dokument nuk thuhet nëse ka ndonjë praktikë

gjyqësore që të jetë eksploruar e që gjykata të mos ketë njohur të drejtën e ankimit. Ne draft-

Strategji nuk jepet kurrëfarë rekomandimi për këtë çështje specifike dhe as tek rekomandimet për

ridimensionimin e pushteteve të PP nuk trajtohet çështja e sfidimit para gjyktës të vendimmarjes

së PP.

Në pjesën “1.9. Të drejtat e personave të dëmtuar” janë trajtuar disa çështje që kanë lidhje me

viktimat dhe personat e dëmtuar gjatë procesit penal. Duket si pa vend pozicionimi i një çështjeje

të tillë në kapitullin 1 që emërtohet “prokuroria dhe policia gjyqësore”. Në fakt, materiali në

vijim, në kapitullin 2 të emërtuar “E drejta procedurale penale” në pjesën 2.5.2 të emërtuar

146

“Pozita procedurale e të dëmtuarit nga vepra penale dhe i mituri në procesin penal”, ka

trajtuar më gjerësisht këto çështje nën sfondin e procedimit penal (siç dhe duhet të jetë) të

marrëdhënies së prokurorisë me të dëmtuarit në proces penal. Si problematikë këtu është

evidentuar se: “Prokurorët duhet të sigurohen që viktimave t’u jepet informacion lidhur me

procedurat ligjore dhe të drejtat e tyre, si dhe të informohen lidhur me zhvillimet kryesore.

Mosmarrja në konsideratë e kërkesave të personave të dëmtuar gjatë procesit penal, për hetime

më të thelluara dhe cilësore cenon përgjegjshmërinë dhe transparencën e hetimit. Është

problematik paragjykimi i hetimeve dhe shprehja e mendimit nga ana e prokurorëve përpara

përfundimit të veprimeve hetimore. Personave të dëmtuar nuk u garantohet një pjesëmarrje

efektive në procesin penal. Faza e hetimeve paraprake paraqet dobësi dhe të meta në drejtim të

plotësisë, efektivitetit dhe objektivitetit të hetimeve.”

Nuk jepen të dhëna, studime, opinione apo materiale të tjera, nga të cilat të jetë ngritur si

problem një çështje e tillë. Me shumë gjasë, autorët janë bazuar tek një analizë (e pashprehur)

krahasimore me legjislacionet procedurale penale, modeli i të cilave është ndjekur nga ai

shqiptar. E në fakt duket se legjislacioni procedural penal shqiptar ka vuajtur që në gjenezë prej

një mungese të tillë, pra mosnjohja si aktor procedural (atje ku është vendi) i figurës së të

dëmtuarit nga vepra penale (është njohur në fakt figura e “e të dëmtuarit akuzues për një rreth të

vogël veprash të lehta penale –neni 59 i KKP – dhe figura e të dëmtuarit për çështjet që ndiqen

në bazë ankimi të këtij të fundit – neni 284 i KPP, por pa i njohur të drejta përgjatë procesit

veçse paraqitja e ankimit dhe e drejta e tërheqjes së ankimit. Po kështu, njihet edhe padia civile

në procesin penal, por pa i dhënë të drejta përgjatë procesit penal një subjekti të tillë – neni 61 i

KPP).

Në fakt, do të ishte përmbushje e një nevoje të madhe njohja si figurë procedurale ajo e “personit

të dëmtuar” nga vepra penale, duke i njohur atij të drejta jo vetëm përsa i përket procesit probator

(mbledhjes së provave), por edhe të drejta përgjatë mbarëvajtjes së hetimit, si dhe pjesëmarrjes

së domosdoshme në gjykim. Kjo do të ishte një përplotësim i nevojshëm në mënyrë që sistemi

procedural penal të merrte doza të qarta akuzatore, pa i hequr prokurorisë kompetenca, porse do

të ishte edhe një mekanizëm inherent i kontrollit të korrektësisë me të cilën performon prokuroria

përgjatë procedimit penal. Nëse prokuroria konsiderohet se përfaqëson “shtetin” pra “shoqërinë

si një të tërë”, pjesëmarrja e atyre të dëmtuarve drejpërdrejt nga vepra do të ishte në linjë të plotë

me këtë konsideratë. Ky është një institut i domosdoshëm për t‟u prezantuar në ligjin procedural

penal, e që do të garantonte akoma më shumë “kontrollin brenda procesit” për veprimtarinë e

prokurorit. Në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim specifik lidhur me këtë cështje, përveç

faktit që në Objektivin 7 pika 3, shkronjat “i” dhe “ii” jepet një rekomandim i përgjithshëm për

rishkimin e së drejtës së aksesit në gjykatë dhe të drejtës për informim për viktimat e veprës

penale (në dokumente ka paqartësi lidhur me përdorimin e emërtimit “viktimë” dhe “person i

dëmtuar”). Mbetet për tu evidentuar si problematikë edhe nevoja e përmbushjes nga Shqipëria të

detyrimeve në kuadër të Konventës Evropiane për Dëmshpërblimin e Viktimave nga Krimet e

Dhunshme.

147

Në pjesën “1.10.1 Organizimi dhe funksionet e Këshillit të Prokurorise” është gjetur si

problematikë se “I konceptuar si një mekanizëm lidhjeje midis prokurorit të Përgjithshëm dhe

prokurorëve në detyrë, për çështje të rëndësishme, që prekin interesat e këtyre të fundit, sikundër

janë procedimi disiplinor dhe ngritja në detyrë, Këshilli nuk gëzon pushtet konform pozicionit që

i cakton ligji”.

Duhet saktësuar se çështja e “Këshillit të Prokurorisë” nuk është trajtuar në Dokumentin

Analitik, që bën fjalë për “Analizën Kushtetuese”. Por ndërkohë në draft-Strategji, tek pjesa e

“Pushtetit Gjyqësor” është cekur njëlloj synimi i shprehur në Objektivin 3 se kërkohet

“organizimin e KLD-së në dy dhoma, nëse Prokuroria do të jetë pjesë e gjyqësorit, përkatësisht:

Këshilli për Gjyqësorin dhe Këshilli për Prokurorinë, të cilat do të kenë kompetenca të ndara

përkatësisht për gjyqtarët dhe prokurorët”, një synim i tillë nuk gjen mbështetje në asnjë pjesë të

Dokumentit Analitik, pra as në pjesën e “Analizës Kushtetuese”, as në pjesën e “Pushtetit

Gjyqësor” dhe as në pjesën e “Drejtësisë Penale”. Kjo e bën shumë të dyshimtë identifikimin e

një synimi të tillë. Ajo çka është akoma më e paqartë, është se tek pjesa e draft-Strategjisë mbi

“Drejtësinë Penale” në objektivin 1 pika 6 është shpallur si synim “Ndryshimin e statusit dhe

përgjegjësive të Këshillit të Prokurorisë, duke e shndërruar atë në një institucion të pavarur

kushtetues ose si një prej dhomave të Këshillit të Lartë të Drejtësisë (nëse zgjidhet modeli i

prokurorisë pranë pushtetit gjyqësor), duke synuar në të dyja rastet forcimin e pozitave të

Këshillit dhe ushtrimin prej tij të funksioneve vendimmarrëse”, dhe në pikën 7 është shpallur si

synim “Ndryshimin e përbërjes së Këshillit të Prokurorisë, duke siguruar përfaqësimin në Këshill

të anëtarëve joprokurorë nga shoqëria civile, trupa pedagogjike, etj. dhe një shumicë të

prokurorëve”. Një çështje e tillë logjikisht do te duhej të ishte trajtuar në Dokumentin Analitik

tek pjesa e “Analizës Kushtetuese”, porse atje ku nuk figuron aspak e trajtuar. Gjithsesi, as në

pjesë të tjera të analizës nuk trajtohet ngritja në nivel kushtetues e një organi të tillë (as në rastin

kur pretendohet të jetë gjysma tjetër e KLD).

Delikatesa e këtij propozimi dhe mos-mbështetja në një analizë kushtetuese apo edhe në

krahasimin me standarde ndërkombëtare hedh hije dyshimi të forta mbi seriozitetin e deklarimit

të kësaj zgjedhjeje si një synim për t‟u arritur nëpërmjet reformes kushtetuese. Ndërkohë që

ngritja në nivel kushtetues e një organi të tillë, me përbërje siç propozohet dhe më shumë akoma

me kompetenca vendimmarrëse, që tejkalojnë edhe figurën qëndrore të PP (propozohet të

ngjasojë me KLD, pra të ketë fjalën e fundit edhe për emërim apo shkarkim të prokurorëve),

duket se vendos në krizë të thellë edhe parashikimin aktual kushtetues të prokurorisë si organ i

centralizuar (neni 148/2) dhe parashikimin kushtetues se shkarkimi i prokurorëve bëhet nga PP

(neni 149/3), madje edhe vetë modelin e sistemit të prokurorisë. Akoma më e rëndë bëhet situata,

pasi në draft-Strategji, tek pjesa e “Pushtetit Gjyqësor” në Objektivin 4 parashikohet se

“Parashikimin në nivel kushtetues se të gjithë ... prokurorët e të tria niveleve,... i nënshtrohen

përgjegjësisë disiplinore, si dhe listimin në mënyrë të qartë dhe objektiv në ligj të të gjitha

shkeljeve disiplinore dhe sanksioneve proporcionale me shkeljet” si dhe “Zhvillimin e

procedimit disiplinor ndaj ...., prokurorëve në dy shkallë gjykimi, para Këshillit Gjyqësor brenda

148

KLD-së (shkalla e parë) dhe para Tribunalit Disiplinor (shkalla e dytë). Tribunali Disiplinor do

të jetë një organ ad hoc i përbërë nga anëtarë dhe zëvendës anëtarë (gjyqtarë aktiv shumica dhe

jogjyqtarë pakica)”. Në këtë synim të shpallur në draft-Strategji, konsiderohet si zgjedhje

përfundimtare se është “Këshilli Gjyqësor” si organ kushtetues ai që ngarkohet me mbikëqyrjen

e procesit disiplinor ndaj prokurorëve, madje këtu parashikohet edhe një organ ex novo, i

patrajtuar në asnjë pjesë të dokumentit (Tribunali gjyqësor), i cili me shumë gjasë duhet të

ngrihet në nivel kushtetues, që do të zhvendosë kompetencën e kontrollit gjyqësor prej gjykatave

tek një organ jogjyqësor!!

Në konkluzion të sa më sipër, lidhur me Tribunalin Gjyqësor vlerësojmë se krijimi i

institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të mazhrancës

aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e

fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të

shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të

garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të prokurorëve mund të ishte një

cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative.

Në pjesën “1.11.1 Marrëdhëniet me Kuvendin” është trajtuar marrëdhënia e PP me Kuvendin, të

cilat në ligjin për prokurorinë janë trajtuar në nenin 53. Është evidentuar si problematikë se

“Mund të ndodhë që Kuvendi të ngrejë një komision hetimor për një çështje të caktuar dhe, në

fund të veprimtarisë së tij, të dalë me një raport, të cilin mund ta përcjellë në prokurori në

formën e një kallëzimi penal. Në raste të kësaj natyre, hapet rruga që prokurori i Përgjithshëm të

thirret për të informuar Kuvendin për një çështje konkrete, gjë që bie ndesh me frymën e

Kushtetutës”.

Nuk jepet asnjë arsyetim ligjor se përse kjo dispozitë, mund të nxjerrë probleme. Hipoteza e

përshkruar në analizë nuk është e bazuar në kuadrin ligjor, pasi raportimi i PP (periodik ose jo)

shtrihet vetëm për çështje të përcaktuara strikt në nenin 53/1, tek të cilat është përjashtuar

raportimi për çështje konkrete. Ajo çka është me rëndësi në këtë pjesë, por që nuk është prekur

nga analiza, është arsyetimi, për zgjedhjen e modelit të sistemit të prokurorisë, pra nëse do të jetë

i pavarur tërësisht (pra edhe nga legjislativi dhe ekzekutivi) apo do ketë njëfarë raporti deri diku

varësie me Kuvendin. Kjo është çështje e zgjedhjes së modelit, që siç është shpjeguar më sipër,

nga materiali nuk ka gjetur një zgjidhje definitive dhe as ndonjë lloj rekomandimi. Nga

përmbajtja e kësaj pjese duket se nuk gjendet problem në marrëdhënien substanciale të raportimit

të PP pranë Kuvendit, përveç një ekzigjencë të modifikimit të lehtë të shtrirjes së këtij raportimi

(e që nuk ekziston si mundësi). Në draft-Strategji një problem i tillë është adresuar në Objektivin

2 pika 3 si “Parashikimin e llogaridhënies së prokurorisë para Kuvendit sa i takon ushtrimit të

politikës penale dhe efektivitetin e saj”. Një qëllim i tillë faktikisht ekziston i shtjelluar qartë në

Ligj në nenin 53 dhe nuk kuptohet qartë se përse duhet të rideklarohet si synim diçka që gjendet

në ligj, e miratuar dhe e aplikuar pa ndonje problematikë deri më tani.

149

Në pjesën “1.11.2. Marrëdhëniet me Këshillin e Ministrave” është evidentuar si problematikë se

“...në ligj përcaktohet e drejta e Ministrisë së Drejtësisë që të kontrollojë ndjekjen e ecurisë së

çështjeve që janë pjesë e rekomandimeve vjetore të dhëna nga Këshilli i Ministrave. Ky

parashikim i ligjit, në fakt, krijon një shteg për të ndikuar politikisht mbi veprimtarinë e

Prokurorit të Përgjithshëm, përmes inspektimeve të Ministrit të Drejtësisë, nëse vlerëson se

rekomandimet e qeverisë nuk janë përmbushur. Kjo normë duket e diskutueshme, sepse këtë

mekanizëm kontrolli qeveria mund ta realizojë përmes thirrjes së prokurorit të Përgjithshëm për

të raportuar në Kuvend lidhur me çështje të kriminalitetit. Ndaj, mendojmë se edhe kjo çështje

duhet të shihet në vijim të nismave reformuese.”.

Arsyetimi i ndjekur në këtë pjesë mbi “ndikimin politik” ndaj prokurorisë, nuk bazohet në një

logjikë racionale. Së pari, ai që konsiderohet “kontroll” i MD nuk është gjë tjetër veçse një

kontroll “a posteriori”, pra vetëm për çështje, për të cilat hetimi paraprak ka përfunduar (neni

56/3). Kjo do të thotë se përgjatë zhvillimit të hetimeve konkrete, një prokuror individualisht nuk

gjendet në asnjë situatë influence nga jashtë as në aparencë. Të kontrollosh më pas, se në ç‟masë

është respektuar korrektësisht ligji, e madje për çështje taksativisht të përcaktuara (neni 56/2),

logjikisht nuk mund të konsiderohet si influencë e çfarëdo natyre. Influenca realizohet para ose

gjatë kryerjes së një veprimtarie dhe jo pasi ajo të ketë përfunduar. Përsa i përket analizës mbi

masën e përmbushjes së rekomandimeve që KM i dërgon periodikisht PP (nëprmjet Ministrisë),

kjo është çështje thjesht e verifikueshmërisë së performancës së PP në rrafsh makro, pra që nuk

ka mundësi të krijojë as përshtypje të largëta për ndërhyrje politike.

Nëse është ose jo i përshtatshëm ky mekanizëm, pra që KM, të dërgojë rekomandime vjetore për

luftën ndaj kriminalitetit dhe më pas MD, nëpërmjet një analize e cila kryesisht konsiston në

analizë statistikore, e më pas akoma PP të raportojë në Kuvend mbi gjendjen e luftës ndaj

kriminalitetit dhe fenomenit kriminalogjik në vend, kjo është çështje e zgjedhjes së modelit të

sistemit të PP, siç u tha më lart. Gjithsesi, një gjë është e vërtetë: çështja e kriminalitetit është

argument që i përket jo vetëm prokurorisë, por sigurisht edhe institucioneve politike, pra

ekzekutivit dhe legjislativit. Përsa kohë që instrumenti ekzkluziv i luftimit ligjor të këtij

fenomeni është prokuroria, edhe masa e performancës së këtij sistemi, nuk mund jetë tërësisht

jashtë interesit politik. Ajo çka është thelbësore, është fakti se në një marrëdhënie të tillë,

kurrësesi interesi politik (i shprehur prej ekzekutivit apo legjislativit) nuk duhet apo të mund të

kundrejtohet ndaj një çështje individuale, e cila është në hetim e sipër, e që në këtë mënyrë të

influencohet në mbarëvajtjen e këtij hetimi. Mekanizmi i nenit 56 apo edhe ai i nenit 54 dhe 53

nuk mundësojnë asnjëherë një hipotezë të tillë. Për sa kohë që emërimi i PP dhe sidomos

shkarkimi i tij kalojnë nëpër filtra kuvendorë, është e udhës që Kuvendit (dhe Presidentit) të

informohen mbi performancën e PP. Vetëm në rastin e dështimit dramatik të PP mund të

iniciohen procedura shkarkimi, të cilat pikërisht duhet të bazohen tek performanca dhe jo në

arsye të tjera. Heqja e një instrumenti të tillë, pra vlerësimi i performancës dhe lënia e procedurës

së shkarkimit po në filtra të Kuvendit e duke mos iu dhënë atij kriteri bazë i shkarkimit (i cili

logjikshëm duhet të përmbajë thelbësisht performancën e PP), do të bënte të mundur që PP të

150

shkarkohej për çfarëdo arsye tjetër dhe jo për shkaqe racionale të mosperformancës dhe kjo do të

ishte disfunksion i madh ligjor. Së fundmi, pavarësia nuk nënkupton mungesë të llogaridhënies,

qoftë në rrafsh mikro (për çështjen individuale të cilat realizohen brenda dhe përgjatë procedimit

penal) ashtu edhe në rrafsh makro (të cilat duhet të realizohen në nivel institucional politik para

Kuvendit nëpërmjet garancish të pavarësisë së prokurorit të thjeshtë në çështje konkrete). Në

draft-Strategji një problem i tillë adresohet në Objektivin 2 pika 3 kur parashikohet

“llogaridhënia para Kuvendit”. Ky parashikim tregon edhe për kontradiktoritetin me dokumentin

analitik, sepse përsa kohë kërkohet llogaridhënie në një organ politik e madje të përforcohet ajo,

nuk mund të eleminosh instrumentat e vlerësimit prej Kuvendit të performancës së PP, sepse

përndryshe Kuvendi thjesht do të analizonte atë çka PP do të servirte para Kuvendit dhe ky i

fundit nuk do të kishte asnjë mundësi praktike për të verifikuar më së paku vërtetësinë e tyre!!

Në draft-Strategji nuk adresohet çfarë duhet bërë më këtë problem.

Është identifikuar si problematikë edhe se “Në raportet ndërkombëtare penale, trekëndëshi zyra

e prokurorit të Përgjithshëm – Ministria e Drejtësisë – Ministria e Brendshme, duhet të

funksionojë me intensitet të lartë ndërveprimi. Drejtoritë përkatëse të marrëdhënieve me jashtë

në dy hallkat e para dhe Zyra e Interpolit në Ministrinë e Brendshme janë në marrëdhënie të

përditshme pune, që lidhen me ekstradimet për dhe nga jashtë shtetit, letërporositë apo njohjet e

vendimeve të huaja penale. Përveç disiplinimit të përgjithshëm në marrëveshje, kod apo ligj, akte

nënligjore më dinamike dhe konkrete vlejnë të nënshkruhen (memorandume, urdhra të

përbashkët etj.).” nuk është dhënë asnjë arsyetim mbi raste eventuale të problemeve. Ndërkohë

që thjesht kërkohet rritje e “intensitetit të ndërveprimit”.

Një shprehje e tillë nuk mund të konsiderohet si problem. Veç kësaj, këshillohet që përveç ligjit,

marrëdhëniet e tyre të përplotësohen me memorandume dhe urdhëra të përbashketa etj. Është e

dyshimtë që një rekomandim i tillë të ketë baza të shëndosha për të qenë i sukseshëm. Në një

shtet të së drejtës, marrëdhëniet mes institucioneve jo hierarkike rregullohen vetëm prej ligjit.

Nëse ai është i pamjaftueshëm thjesht plotësohet. Nuk ka logjikë që nëse palët në një

marrëdhënie, nuk ndërveprojnë dhe se kjo mungesë nuk shkaktohet prej mangësisë së ligjit të

“mobilizohen” më shumë nëpërmjet angazhimeve thjesht deklarative, siç propozojnë

memorandumet. Kjo do të thotë që palët nuk zbatojnë ligjin, e nëse nuk zbatojnë ligjin, pak

shpresë mund të ketë se mund të respektojnë disa deklarata pa forcë shtrënguese, siç janë

memorandumet apo urdhërat e përbashkëta. Kjo është një praktikë, e cila jo vetëm demaskon

masën e mosrespektimit të ligjit prej institucioneve shtetërore, porse nxit akoma më shumë këtë

kulturë moszbatimi të ligjit. Për këtë arsye, është e këshillueshme që baza ligjore të

perfeksionohet dhe të hiqet dorë nga krijimi i marrëdhënieve ekstraligjore si dhe të vendosen

mekanizma llogaridhënës dhe sanksionues për mosbatimin e ligjit që disiplinon ndërveprimin

mes institucuoneve në një lëndë të caktuar. E në fakt, në draft-Strategji në Objektivin 4 pika 8

kërkohet pikërisht kjo gjë dhe jo rritja e hapësirave të memorandumeve dhe urdhërave të

përbashkët.

151

Në pjesën “1.12.2. Struktura e policisë gjyqsore” brenda konceptit të strukturës së policisë

gjyqësore janë evidentuar 4 probleme, të cilat nuk gjenerohen nga thelbi i konceptit, por duket që

lidhen me një analizë të përciptë.

Është gjetur si problematikë se “Është problematik kompozimi i seksioneve të Policisë Gjyqësore

pranë prokurorive, organikat e të cilave duhet të rinovohen çdo dy vjet, duke caktuar raportin e

punonjësve të caktuar nga prokurori i Përgjithshëm me ata të caktuar nga forcat e policive të

ndryshme dhe numrin e këtyre të fundit, sipas logjikës së një kompozimi “interforce”.

Prej vitesh në Shqipëri, duke përfshirë edhe kohën e hartimit të ndryshimeve të ligjit për policinë

gjyqësore në vitin 2010, ka patur një diskutim mbi modelin që duhet të ndjekë policia gjyqësore,

nëse ajo duhet të jetë shërbim apo atribut (sic e përcakton Kodi i Procedurës Penale) apo nëse

duhet të jetë organ. Modeli që ka zgjedhur Shqipëria në vitin 1995, me miratimin e Kodit të

Procedurës Penale ka qenë ai i shërbimit, pra i atributit – që nënkupton se, në radhë të parë,

policia e shtetit ka atributin e policisë gjyqësore në çdo rast, si dhe çdo polici tjetër e veçantë, të

cilës ligji ia njeh shprehimisht një cilësi të tillë. Mirëpo, në vitin 2000, me miratimin e një ligji të

posaçëm për policinë gjyqësore u devijua nga ky model, duke krijuar edhe të ashtuquajturat

seksione të policisë gjyqësore, ku në përbërje të të cilës u parashikuan të jenë oficerë të policisë

gjyqësore edhe juristë. Kjo zgjidhje është mbështetur gjithnjë nga vetë organi i prokurorisë, me

pretendimin se cilësia e hetimeve nga punonjësit e policisë linte për të dëshiruar në raport me

hetimet e kryera nga juristët. Ky model, i ruajtur edhe në vitin 2010, është problemi real që ka

struktura e policisë gjyqësore sot për arsyet e mëposhtme:

- krijon tensione të papërshtatshme të burimeve njerëzore sepse i heq uniformitetin

veprimtarisë, krijon varësi të shumëfishta të personelit dhe nuk zhvillon veprimtarinë nga

pikëpamja profesionale;

- i jep atribute juristëve në drejtim të ndërhyrjes me forcë (edhe me armë) për të ndaluar një

vepër penale në kryerje e sipër apo për parandalimin e saj, që është atipike sepse këta juristë nuk

kanë formimin e duhur profesional praktik;

- krijon shkëputje të panevojshme të punonjësve të policisë nga organi i emërtesës së tyre.

Logjika e rishikimit të organikave 1 herë në 2 vjet ka lidhje me faktin që strukturat policore janë

nën ombrellën e ekzekutivit, i cili ka politika dinamike që shpesh imponojnë edhe ndryshimin e

prioriteteve deri edhe në ndryshimin e natyrës së forcave policore. Në draft-Strategji nuk është

dhënë ndonjë rekomandim specifik për këtë çështje, përveç se një trajtimi të përgjithshëm në

Objektivin 3 pika 1 dhe pika 3.

Eshte gjetur si problem “Parashikimi i përfshirjes së punonjësve të policive të tjera brenda

seksionit të prokurorisë synonte të realizonte pandashmërinë e hetimeve dhe unitetin e

veprimtarisë hetimore, duke shërbyer si nyje lidhëse mes prokurorit dhe policisë gjyqësore të

shërbimeve. Në fakt, me kalimin e viteve, lidhja e oficerëve të seksioneve me administratën e

origjinës u zbeh; duhet pranuar se ata u rritën profesionalisht në planin e njohjes së procedurës

dhe në kryerjen e veprimeve hetimore, por ndërkohë humbën lidhjet me territorin dhe me

152

shërbimet e policisë dhe u shndërruan në nëpunës zyre, njësoj si oficerët e seksionit me formim

juridik. Lidhja e tyre me administratën e origjinës vazhdon të mbetet paga”.

Lidhur me këtë problem, përveç sa u tha më sipër, duhen theksuar 2 cështje. Numri i policive të

vecanta, krahas policisë së shtetit, është një çështje e rregullimit me ligj, që merr spunto nga

politika qeveritare e miratuar nga Kuvendi. Padyshim që një perspektivë për të patur

profesionistë më të specializuar profesionalisht në një fushë të caktuar mund të nxjerrë në pah

nevojën për krijimin e një policie të tillë (në Shqipëri ka patur forca policie ndërtimore, pyjore,

elektrike etj). Shtimi i kriminalitetit në një sektor të caktuar imponon edhe nevojën për të patur

burime njerëzore të specializuara për hetimin dhe parandalimin e veprave penale të këtij sektori.

Një qasje e dytë është ajo e unifikimit të të gjitha funksioneve policore tek një trupë e vetme –

sic është vepruar aktualisht. Kjo kërkon më pas zhdërvjelltësi të caktuar brenda forcës policore

për të lejuar zhvillimin e specialitetit brenda strukturës së një trupe. Në draft-Strategji nuk është

adresuar ndonjë rekomandim apo zgjidhje për këtë cështje.

Është gjetur si problem “Duke qenë se me ndryshimet ligjore të vitit 2010 u shfuqizua procedura

e konkurrimit për caktimin e kandidatëve në seksione, emërimet e oficerëve të shërbimeve nëpër

seksionet e prokurorive nuk bëhen në bazë të parimeve të transparencës dhe të meritës. Ky fakt e

bën situatën edhe më problematike në përzgjedhjen e përbërjes së strukturës.”

Ky problem nuk qëndron, është i pavërtetë, pasi neni 10/a i ligjit për policinë gjyqësore

parashikon shprehimisht konkurrimin si procedurë të caktimit në seksionet e policisë gjyqësore.

Në draft-Strategji, kjo çështje është adresuar në Objektivin 3 pika 4.

Është gjetur si problem edhe se “Përbërja e personelit të shërbimeve të Policisë Gjyqësore, edhe

të atyre të specializuar në sektorë të posaçëm të luftës ndaj krimit, vazhdon të mbetet e

pastabilizuar, si rrjedhojë e lëvizjeve e transferimeve. Kjo mungesë stabiliteti theksohet më tej

nga rastet e rotacionit të pushteteve, fakt që vazhdon ta mbajë të lidhur trupën policore me

ndikimin politik. Kjo sjell dy pasoja të dëmshme: nga njëra anë, mungesa e stabilitetit ndikon në

cilësinë e veprimtarisë hetimore, nga ana tjetër mundësia e ndikimit politik krijon dyshime dhe

nuk jep garanci për objektivitet dhe ligjshmëri të hetimeve.”

Kjo çështje është e lidhur me reformën në nivel ekzekutiv të forcave policore, pra kërkohet

stabilitet tek struktura ekzekutive. Si çështje është adresuar ne draft-Strategji në Objektivin 3

pika 5 dhe 6.

Në pjesën “1.12.3. Veprimtaria me iniciativë, e deleguar dhe ekzekutive e policisë gjyqësore”

është gjetur si problematikë se “Probleme serioze paraqet mënyra e drejtimit dhe kontrollit të

hetimeve dhe raportimi për rezultatet e tij. Ligji për Policinë Gjyqësore normon që veprimtaria e

Policisë Gjyqësore drejtohet e kontrollohet nga prokurori dhe oficerët e agjentët e Policisë

Gjyqësore duhet të përgjigjen dhe të raportojnë vetëm te prokurori kompetent lidhur me të

153

dhënat dhe ecurinë e hetimit. Gjithashtu, ligji konsideron shkelje shumë të rëndë paraqitjen e të

dhënave për hetimin jashtë zyrës së prokurorit. Ajo që ndodh në realitet bie ndesh me normat që

cakton ligji. Nga ana e oficerëve të shërbimeve të Policisë Gjyqësore informohen, në çdo rast,

përveç prokurorit edhe drejtuesit e tyre pranë Policisë së Shtetit duke filluar nga drejtuesi i

shërbimit, shefi i sektorit, shefi i komisariatit, drejtori i policisë së qarkut e deri te drejtori i

Përgjithshëm. Ky veprim përligjet me argumentin se oficerët e shërbimeve të policisë gjyqësore

janë pjesë e administratës së policisë së shtetit dhe, për shkak të varësisë së tyre hierarkike

administrative, ata nuk mund të përjashtojnë informimin e drejtuesve të tyre për të dhënat dhe

ecurinë e hetimeve. Kjo dëmton hetimet për dy arsye: së pari, duke u informuar shumë persona

mbi faktet e hetimeve, rrezikohet sekreti i tyre dhe, së dyti, drejtuesve të zyrave ose sektorëve të

ndryshëm në policinë e shtetit u jepet mundësia të ndërhyjnë në hetim dhe të ndikojnë ose

kushtëzojnë rezultatin e tyre.”

Në fakt vetë dokumenti pranon (nëse është i vërtetë si fenomen) se kjo ndodh për shkak të

shkeljes së ligjit prej oficerëve apo agjentëve të policisë gjyqësore. Këta të fundit nuk duhet të

informojnë eprorët e tyre për gjithçka që ligji ua ndalon. Të dhënat, informacionet, veprimet që

ata kryejne përgjatë dhe nën autoritetin e prokurorit në një procedim penal ata nuk duhet t‟ia

raportojnë eprorëve te tyre administrativë. Në këto kushte, është e panevojshme të adresohet si

një çështje e cila ka nevojë të reformohet sepse nuk pohohet se ka mungesë të bazës ligjore,

porse thjesht me dashje këta oficerë dhe agjentë të policisë gjyqësore shkelin ligjin, dhe se ky

fenomen korrektohet thjesht nëpërmjet procedimeve disiplinore apo penale. Në draft-Strategji

nuk adresohet asnjë rekomandim për këtë problematikë.

Është evidentuar si problem edhe se “Veprimtaria hetimore funksionon përmes bashkëpunimit të

ngushtë mes prokurorit dhe oficerit të Policisë Gjyqësore të përfshirë në hetime. Për këtë shkak,

ligjvënësi ka përcaktuar se drejtuesit e shërbimeve të Policisë Gjyqësore duhet të paraqesin para

drejtuesit të prokurorisë listën e emrave, nivelin dhe gradën e punonjësve që bëjnë pjesë në

shërbimet. Kjo listë detyrimisht duhet të përditësohet sa herë ka transferime, ngritje në detyrë,

apo largime nga detyra të punonjësve. Në praktikë, këto norma nuk respektohen dhe organikat e

Policisë Gjyqësore në dispozicion të hetimeve shpeshherë nuk njihen nga prokurorët.”

Në fakt edhe kjo është një çështje e shkeljes me dashje të normave ligjore urdhëruese. Si e tillë

një disfunksion i tillë zgjidhet vetëm nëpërmjet procedimeve disiplinore dhe penale. Ajo çka

duhet të adresohet si rekomandim për eleminim të kësaj situate është parashikimi ligjor, sipas të

cilit policia gjyqësore, përsa kohë që është e angazhuar edhe në veprimtari hetimore nën

autoritetin e prokurorit, duhet të ketë garanci të qëndrimit në detyrë të ofruara edhe prej

prokurorit. Pra, nëse veprimtaria e tyre është e dyfishtë: administrative për ruajtjen e rendit dhe

parandalimin e krimeve (varësi administrative nga strukturat policore) dhe veprimtari hetimore

(varësi nga prokuroria), atëherë edhe garancitë e qëndrimit dhe ushtrimit të detyrës të ofrohen së

bashku, qoftë nga strukturat eprore policore, qoftë edhe nga strukturat e prokurorisë. Në fakt, ky

është edhe momenti më delikat që garanton ose jo bashkëveprimin midis prokurorisë dhe

154

policisë. Eshtë e kuptueshme se një status special i policisë gjyqësore duket sikur jepet ndaj tyre,

porse kjo vetëm avantazhe drejt profesionalizmit, përkushtimit dhe specializimit të veprimtarisë

jep. Sigurisht që duket sikur zbehet paksa autoriteti i strukturave ekzekutive të policisë/ve, porse

kjo është një çështje sine qua non. Kjo do të bënte më të përgjegjshme strukturat e policisë në

caktimin, emërimin a promovimin e punonjësve të tillë të policisë gjyqësore. Në draft-Strategji

nuk jepet aspak ndonjë rekomandim i kësaj natyre.

Problem tjetër i evidentuar është edhe ai, sipas të cilit “Formimi profesional i personelit të

Policisë Gjyqësore të shërbimeve vazhdon të jetë shumë i dobët. Në Shqipëri nuk ofrohen

trajnime fillestare dhe as zbatohet një program formimi vazhdues për ta. Përveç kësaj, pjesa më

e madhe e Policisë Gjyqësore janë nën administratën e policisë, ndërsa të tjerët janë nën

administratën e zyrës së prokurorëve, duke mos iu nënshtruar programeve të njëjta të trajnimit

të tyre. Disi më mirë paraqitet situata me Policinë Gjyqësore të seksioneve, të cilët përfshihen në

trajnimet vazhduese të Shkollës së Magjistraturës. Këtyre dobësive u shtohet edhe fakti se

personeli i shërbimeve të Policisë Gjyqësore ende nuk funksionon në mënyrë metodike, të

analizojë rezultatet e hetimeve dhe të bëjë sintezën e tyre në raportet periodike për prokurorin. Si

rregull, puna e tyre mbaron me arrestimin e të dyshuarve dhe me komunikatën që shpërndan

policia me këtë rast. Ka një prirje shkëputjeje të Policisë Gjyqësore nga rezultati i hetimeve në

përfundim të tyre dhe këtu ndikon edhe vetë sjellja dhe distancimi i prokurorisë nga kryerja e

veprimeve hetimore prej Policisë Gjyqësore.”

Kjo problematikë është një reflektim nga një këndvështrim tjetër i disfunksionit thelbësor, që

qëndron tek pozita ligjore e punonjësve të policisë gjyqësore. Përsa kohë funksioni policor i

parandalimit të krimit dhe hetimit penal vijues të tij janë të mishëruara në një veprimtari të vetme

dhe përsa kohë që funksioni i parë përthith të dytin, edhe statusi i policisë gjyqësore duhet që me

ligj të përcaktohet në mënyrë dyfishe. Qoftë përcaktimi i numrit total, apo specializimi në sektorë

të vecantë e qoftë deri edhe emërimi nominal (si edhe shkarkimi i tyre) duhet të jetë argument i

veprimtarisë së përbashkët e rakorduar në parametra ligjorë midis prokurorisë dhe strukturave të

policisë. Teorikisht nuk duhet të krijohet kurrëfarë ngërçi, pasi strukturat e policisë janë të

interesuara që veprimtaria e tyre fillestare e identifikimit të veprave penale dhe parandalimit të

ardhjes së pasojave vijuese (funksion i pastër policor) të vijojë të jetë i sukseshëm edhe në

ndëshkimin e asaj çka është shkaktuar deri në atë çast nëpërmjet procedimit hetimor (funksion i

pastër i prokurorisë). Po kështu, prokuroria është e interesuar të ketë veprimtari cilësore të

policisë, sepse është e interesuar për hetim të sukseshëm, me qëllim ndëshkimin e autorit të

dyshuar të veprës penale. Ky sukses varet në mënyrë determinante nga veprimtaria me iniciativë,

që natyrshëm kryejnë strukturat policore përgjatë veprimtarisë së tyre fillestare policore. Pra,

interesat e tyre konvergojnë. Thjesht parashikimet ligjore duhet të gërshetojnë sa më mirë

procedurat, që mishërojnë këtë bashkëveprim të detyrueshëm. E gjithë kjo situatë vlen vetëm për

veprat penale që realizohen në “gjendjen e flagrancës”, pra kur është e domosdoshme apo edhe

ekskluzive veprimtaria policore.

155

Situata ndryshon në rastet e veprave penale të tjera, ku një problem rakoordimi polici-prokurori

nuk është kaq i mprehtë. Një gjë duhet të saktësohet: titullar dhe përgjegjës i cilësisë së hetimit

sipas parashikimeve kushtetuese dhe ligjore është dhe mbetet prokuroria. Policia gjyqësore, që

prej momentit që referon çështjen, pra materialin me provat e mbledhura, në duart e prokurorisë,

është nën autoritetin absolut të prokurorisë. Mbi këtë çështjë shumë sensitive nuk jepet asnjë

rekomandim specifik në draft-Strategji.

Një problem tjetër i evidentuar është se “Me ndryshimet e ligjit për Policinë Gjyqësore të vitit

2010, u parashikua mundësia që pranë seksioneve të Policisë Gjyqësore në prokuroritë e

rretheve të caktoheshin edhe specialistë të fushave të ndryshme të ekspertizës. Nevoja diktohej

nga kërkesat për rritjen e cilësisë së hetimeve në rastet e krimit të organizuar, krimit ekonomik e

financiar, krimit kibernetik, etj., raste në të cilat kërkohen njohuri të posaçme që oficerët me

formim policor nuk i kanë. Pavarësisht nga mundësia e prokurorit për të caktuar ekspertë të

jashtëm, prania e personave me njohuri të posaçme në përbërje të grupeve hetimore, për disa

hetime me natyrë specifike, deri më sot, specialistë të tillë ende nuk janë rekrutuar.”

Nuk jepen shkaqet dhe arsyet se përse një detyrim ligjor i tillë nuk është përmbushur. Në këto

kushte është e vështirë të gjykohet se çfarë mase reaguese duhet adoptuar, pra nëse duhen

detajuar parashikimet ligjore ekzistuese apo nëse duhen sanksionuar në një lloj mënyrë

parashikime të tilla ligjore. Në draft-Strategji parashikohet ne Objektivin 3 pika 5 se

“Parashikimin e mekanizmave për tërheqjen e kontributit të specialistëve dhe ekspertëve teknikë

pranë strukturave të policisë gjyqësore.” Shihet qartë se nuk jepet një zgjidhje specifike për këtë

problem, përsa kohë që nuk është identifikuar burimi i problematikës.

Problem tjetër i evidentuar është se “Kontrolli i prokurorit mbi hetimet e Policisë Gjyqësore

vazhdon të jetë i dobët. Edhe në hetimet e natyrës proaktive, puna në grup nuk funksionon siç

duhet, oficerët e seksionit dhe të shërbimeve rëndom nuk janë në gjendje të punojnë bashkërisht

dhe të marrin përgjegjësinë për rezultatet e punës së tyre. Veprimet teknike të përgjimit nga një

qendër e vetme dhe nga persona që nuk janë të lidhur me çështjet në hetim, kanë penguar

përvetësimin e metodave të punës në ekip. Kjo veprimtari kryhet nga nëpunës të policisë

gjyqësore që nuk janë pjesë e ekipit të hetimit, dhe si të tillë nuk janë të motivuar që t’i çojnë ato

përpara. Kjo mund të rezultojë në hetime të ngadalta, të papërgjegjshme dhe jo efiçente.

Rezultatet e veprimeve teknike, si rregull, komunikohen gojarisht dhe, në fund të hetimeve, është

një punë e gjatë dhe e lodhshme, rindërtimi i fakteve në një raport për prokurorin. Mënyrat dhe

metodat si punohet kanë mjaft mangësi dhe prokurorët nuk kanë mundur të ndikojnë në

përmirësimin e tyre, kjo kryesisht për shkak të formimit dhe nivelit të përgjithshëm kulturor të

punonjësve. Këtë gjendje e rëndon fakti që punonjësit e policisë që mund të kryejnë hetime

(zakonisht, njerëzit që bëjnë pjesë në strukturat e policisë kriminale), ngarkohen rëndom me

detyra te natyrës administrative, për ruajtjen e rendit dhe qetësisë publike, kryerjen e kontrolleve

rutinë, për ruajtjen e rendit në rastet e mitingjeve, protestave, aktiviteteve sportive, etj. Kryerja e

detyrave të tilla, që fare mirë mund të përmbushen nga punonjës të policisë së rendit publik,

156

ndikon në shkurtimin e kohës fizike në dispozicion të hetimeve dhe ulje të cilësisë së përmbushjes

së funksioneve gjyqësore.”

Në thelbin e vet, kjo problematikë shprehet tek një marrëdhënie jo korrekte që ndiqet prej

strukturave të policisë gjyqqsore karshi autoritetit të padiskutueshëm të prokurorisë përgjatë

hetimit penal. Në fakt, marrëdhënia që krijohet midis prokurorisë dhe policisë brenda procedimit

disiplinor konkret është një marrëdhënie absolute varësie dhe nënshtrimi e rregulluar sipas

mekanizmave te KPP, ku e para urdhëron dhe e dyta vetëm zbaton. Nëse ndodh që strukturat e

policisë gjyqësore kryejne veprimtari të paautorizuar apo nuk zbatojnë urdhërimet e prokurorisë

atëherë pushteti sanksionues i prokurisë duhet të përforcohet e të kthehet në absolut qoftë në

rrafshin disiplinor e qoftë në atë penal. Vetëm kështu krijohet kultura e bashkëveprimit dhe

eleminimit të tensioneve mes këtyre dy struukturave dhe nuk dëmtohet funksioni i ndjekjes

penale dhe më gjërë se kaq, shërbimi i drejtësi-dhënies. Në draft-Strategji kjo çështje është

adresuar në Objektivin 3 pika “Riorganizimin strukturor dhe funksional të policisë gjyqësore,

duke synuar rritjen e përgjegjësive të saj në zhvillimin e hetimeve proaktive, profesionale dhe

efikase në luftën kundër kriminalitetit, nën drejtimin dhe kontrollin e prokurorit”. Porse e

habitshme është se pika më poshtë e draft-Srategjisë parashikon se “Qartësimin e rolit të

prokurorit dhe të policisë gjyqësore, duke e kthyer prokurorin në një mbikëqyrës të hetimit penal,

por duke ia deleguar kompetencat e hetimit dhe një pjesë të veprimeve procedurale gjatë hetimit

policisë gjyqësore”. Ky duket një synim sipas të cilit kërkohet që t‟i jepet njëfarë pavarësie apo

autonomie në veprimtarinë hetimore penale policisë gjyqësore, duke e rrudhur kompetencën e

prokurorisë. Kjo është tendencë më se e rrezikshme, e cila në thelbin e vet, jo vetëm është bërë

shkak për tensionet e panevojshme në marrëdhëniet midis prokurorisë dhe policisë, porse akoma

më keq, minon vetë sistemin kushtetues, sipas të cilit autoriteti i vetëm hetimor ne Republikën e

Shqipërise që ka kompetencën e ndjekjes penale, është prokuroria e Republikës. Pra ka një

kontradiktë flagrante midis Dokumentit Analitik teksa konstatohet se kontrolli i prokurorisë mbi

policinë është i dobët dhe nevojës për përforcim absolut të tij, dhe sugjerimit në draft-Strategji në

Objektivin 3 pika 2 që shkon drejt dobësimit akoma më tepër të këtij autoriteti.

2. Pjesa III e titulluar “Prezantimi gjendjes aktuale”, vazhdon paskëtaj me trajtimin e një grupi

çështjesh të tjera që përmblidhen në pikën 2 “E Drejta Procedurale Penale”.

Më shumë të drejtë kjo pjesë është përfshirë si një nga fushat mbi të cilat duhet të përpunohen

ide, zgjedhja dhe linja orientuese prej reformës në drejtësi, sepse, është pjesë organike, e cila

përplotëson të gjitha zgjidhjet e reja që mund t‟i jepen dizenjimit të arkitekturës strukturore të

sistemit të drejtësisë. Në analizë të fundit, teksa flitet për pushtet apo sistem të gjykatave,

gjithçka konvergon tek veprimtaria individuale gjyqtarit brenda procesit gjyqësor dhe po ashtu

teksa flitet për pushtet të ndjekjes penale apo sistem të prokurorisë, gjithçka konvergon te

veprimtaria e prokurorit individual brenda procedimit penal (hetim dhe perfaqësim të akuzes në

gjykim). Në këto kushte, është mëse e domosdoshme të trajtohen edhe “habitati” i tyre, pra

157

rregullat e procedurës hetimore-gjyqësore, teksa do t‟ju duhet të shpalosin dhe mishërojnë

statusin e tyre (profesionalizimin, pavarësinë, paanësinë, eficencën dhe efikasitetin etj).

Një procedurë hetimore-gjyqësore e deformuar apo asfiksuese, e cila nuk pasqyron hapësirat e

statusit të prokurorit apo gjyqtarit, influencon qartazi mbi cilësinë e shërbimit të drejtësisë duke e

përkeqësuar atë. Një prokuror apo gjyqtar, mund të ketë fare mirë një pozitë optimale pavarësie

dhe paanësie, porse nëse procedura iu imponon marrjen e pozitave jo të tilla (pavarësisë dhe

paanësisë) karshi palës së akuzuar (apo publikut në përgjithësi), kjo do të vinte në krizë pikërisht

statusin e tyre.

Ndërkohë, në Dokumentin Analitik, pohohet se një reformë eventuale e rregullave procedurale

penale është në zhvillim e sipër pranë Ministrisë së Drejtësisë. Në fakt, do të ishte e dobishme,

në mos e domosdoshme, që edhe kjo pjesë të përfshihej brenda punës analizuese dhe dhënies së

zgjidhjeve dhe rekomandimeve mbi këtë procedurë gjyqësore, prej Komisionit të Reformës.

Përpilimi i ndryshimeve ligjore strukturore, është domosdoshmëri, të integrohet me ndryshimet e

rregullave mbi veprimtarinë. Në dokument vërehet pikërisht ky dyzim i autorëve, të cilët me

shumë ndrojtje kanë nxjerrë në pah disa nga “disfunksionet” e rregullave procedurale penale, një

pjesë e mirë e të cilave, duken se imponohen pikërisht nga mosoptimizimi i statusit të

prokurorëve. Problematika të tilla janë evidentuar qoftë për fazën e hetimeve e qoftë për atë të

gjykimit, e madje edhe të ekzekutimit, si dhe marrëdhënieve juridiksionale me jashtë. Ajo çka

duket se është karakteristikë e identifikimit të këtyre problematikave është fakti se nuk është

bazuar nxjerrja e tyre në ndonjë analizë kazuistike, statistikore apo doktrinare, porse thjesht si një

analizë emipirike në rastin më të mirë apo bazuar në opinione të pastrukturuara të grupit të

interesit – prokurorët, në rastin më të keq.

Problemi i identifikuar është saktësimi i nocionit juridik të “ndjekjes penale” dhe “hetimit”.

Pavarësisht se nuk jepet ndonjë shpjegim bazuar mbi ndonjë analizë krahasimore të dispozitave

penale përkatëse që trajtojnë këto dy koncepte dhe se thuhet që ky problem ka lindur në

“praktikë” - gjë që do të thotë se moskuptimi si duhet i tekstit ligjor mund të jetë problemi -

pranohet se çfarëdo detajimi i nocioneve ligjore është i dobishëm. Megjithëkëtë, nuk sqarohet se

cilat do të ishin dobitë konkrete të këtij saktësimi. Në të vërtetë, ridimensionimi i këtyre

koncepteve bazikë të ligjit procedural penal, natyrshëm do të duhej të pasohej edhe nga një seri e

larmishme ndryshimesh vijuese, në nocione, mekanizma dhe logjikë juridike që mbizotëron në

dizenjimin total të ligjit procedural penal. Kjo edhe për faktin se termi “ndjekje penale” është

termi kushtetues i cili sintetizon të gjithë shtjellimet që përmbahen ne KPP.

158

Analiza e rekomandimeve te draft-strategjisë dhe raporti i tyre cështjet respektive

te trajtuara ne Dokumentin Analitik

Në draftstrategjinë e propozuar, masat apo rekomandimet që i adresohen sistemit të prokurorisë

janë të shpërndara në disa nga pjesët e saj. Kështu:

- në pjesën e “Analizës kushtetuese” rezultojnë

o 1 rekomandim në Objektivin 2.

- në pjesën e “Pushtetit gjyqësor” rezultojnë

o 1 rekomandim në Objektivin 3 dhe

o 3 rekomandime në Objektivin 4 dhe

o 1 rekomandim në Objektivin 5.

- në pjesën e “Drejtësisë Penale” rezultojnë

o 12 rekomandime në Objektivin 1;








- në pjesën e “Masave Antikorrupsion” rezultojnë

o 4 rekomandimë në Objektivin 2;

o 1 rekomandim në Objektivin 3 dhe

o 3 rekomandime në Objektivin 4.

Në total janë parashikuar plot 73 rekomandime.

Nga analiza gjuhësore dhe përmbajtësore e këtyre rekomandimeve rezulton se këto rekomandime

nuk përmbajnë në pjesën dërrmuese të tyre zgjidhje konkrete apo specifike për çështjet që ato

adresojnë. Ato janë të konceptuara si një listë dëshirash apo synimesh që duhen arritur, duke

përdorur terma të përgjithshme, që nuk japin së paku as linjat kryesore orientuese, të caktuara

apo të caktueshme për përmbushjen e tyre. Vetëm në një pjesë minimale të tyre, përmbajtja

konsiderohet si një zgjidhje konkrete. Janë vetëm 16 rekomandime të cilat plotësisht apo

pjesërisht përmbajnë zgjidhje të tilla, pra që nuk kanë hapësira diskrecionare në orientimin e

dhënë.

159

Prej krahasimit që i bëhet dy dokumentave “Dokumenti analitik për Drejtësinë Penale” dhe

“Draftstrategjisë” përkatëse, përkundër pritshmërisë, sipas së cilës çdo problematikë e ngritur në

analizë të gjejë adresimin e saj, në së paku një nga rekomandimet, rezulton se ka mospërputhje të

shumta. Një seri problematikash të ngritura në Dokumentin Analitik nuk gjenden të adresuara në

së paku një prej rekomandimeve (plotësisht apo pjesërisht) të draft-Strategjisë. Kështu, janë plot

17 problematika, që përmbahen vetëm në pjesën e dokumentit analitik “Drejtësia Penale” pjesa e

“Prokurorisë dhe policisë gjyqësore”, të cilat nuk gjejnë një korrespondues të tyre në draft-

Strategji (këtu nuk përmenden pjesët e tjera të Dokumentit Analitik mbi “Të drejtën procedurale

penale”, “Të drejtën penale” apo analiza e përmbajtur tek “Analiza Kushtetuese”, “Pushteti

Gjyqësor” apo “Masat Antikorrupsion”). Një mangësi e tillë dëshmon më së paku për një cilësi

jo të lartë të hartimit të dy dokumentave, e cila në analizë të fundit, demonstron se së paku

përpilimi i draft-Strategjisë, nuk është produkt i veprimtarisë së një ekspertize të mirëfilltë

juridike, dhe se në disa pasazhe duken qartë influenca të natyrës politike.

Ky përfundim përforcohet nga fakti tjetër se një pjesë e rekomandimeve (zgjidhje konkrete apo

me natyrë deklarative qofshin), janë parashikuar në draft-Strategji, porse në Dokumentin

Analitik, ato nuk janë trajtuar as si çështje në aspektin teknik e as janë identifikuar si

problematike apo si mungesa eventuale të sistemit ligjor dhe institucional!! Konkretisht nga

korpusi i 73 rekomandimeve që i përkasin “Drejtësisë Penale” rezultojnë se më së paku

rekomandimet e listuara më poshtë nuk janë trajtuar aspak në asnjë pasazh të dokumentin

analitik:

- Zhvillimin e procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve, prokurorëve në dy shkallë gjykimi,

para Këshillit Gjyqësor brenda KLD-së (shkalla e parë) dhe para Tribunalit Disiplinor

(shkalla e dytë). Tribunali Disiplinor do të jetë një organ ad hoc i përbërë nga anëtarë dhe

zëvendës anëtarë (gjyqtarë aktiv shumica dhe jogjyqtarë pakica).

- Rivlerësimin e pozicionit kushtetues të prokurorisë, duke ruajtur modelin aktual të

organizimit si një institucion i pavarur ose zgjedhja e alternativës duke e vendosur atë

pranë pushtetit gjyqësor, në aspektin organizativ dhe funksional

- Ndryshimin e procesit të emërimit të Prokurorit të Përgjithshëm, duke i atribuar Këshillit

të Prokurorisë të drejtën për t‟i propozuar Presidentit dy kandidatë të kualifikuar.

- Ndryshimin e kompetencave të Prokurorit të Përgjithshëm.

- Ndryshimin e statusit dhe përgjegjësive të Këshillit të Prokurorisë, duke e shndërruar atë

në një institucion të pavarur kushtetues ose si një prej dhomave të Këshillit të Lartë të

Drejtësisë (nëse zgjidhet modeli i prokurorisë pranë pushtetit gjyqësor), duke synuar në të

dyja rastet forcimin e pozitave të Këshillit dhe ushtrimin prej tij të funksioneve

vendimmarrëse.

- Ndryshimin e përbërjes së Këshillit të Prokurorisë, duke siguruar përfaqësimin në Këshill

të anëtarëve joprokurorë nga shoqëria civile, trupa pedagogjike, avokatia, etj. dhe një

shumicë të prokurorëve.

160

- Krijimin e një strukture të specializuar antikorrupsion në nivel kombëtar, në përbërje të së

cilës është policia, prokuroria dhe gjykata.

- Përshkrimin sa më të detajuar në ligj të procedurave që sigurojnë përzgjedhjen e

kandidatëve për magjistratë (prokurorë) dhe konfirmimin e tyre në karrierë, duke u

bazuar në kritere objektive e transparente; vendosjen e një afati prove 3-vjeçar për

prokurorët e rinj të sapodiplomuar.

- vendosjen e garancive për trajtim financiar të prokurorëve dhe familjeve të tyre edhe pas

lënies së detyrës

- Qartësimin e rolit të prokurorit dhe të policisë gjyqësore, duke e kthyer prokurorin në një

mbikëqyrës të hetimit penal, por duke ia deleguar kompetencat e hetimit dhe një pjesë të

veprimeve procedurale gjatë hetimit policisë gjyqësore.

- Vlerësimin e mundësisë për amendime në një periudhë afatshkurtër ose/dhe parashikimin

për një Kod të ri Penal

- Parashikimin e mekanizmave që garantojnë mbrojtje fizike dhe psikologjike të Viktimës

së veprës penale dhe familjarëve të tyre në terma afatgjatë.

- Parashikimin e një rrethi më të gjerë të drejtash për viktimat e veprës penale dhe

familjarët e tyre në Kodin e Procedurës Penale në përputhje me direktivat e Bashkimit

Evropian dhe standardet ndërkombëtare, duke garantuar:

i. aksesin e tyre në organet e drejtësisë;

ii. ...;

iii. ...;

iv. të drejtën për kompensim;

v. dëmshpërblim të drejtë dhe proporcional;

vi. rimbursim të shpenzimeve;

vii. ofrimin e asistencës psikologjike dhe mjekësore;

viii. të drejtën për të mos u befasuar.

- Përfshirjen dhe rregullimin me ligj të një Inspektorati të Pavarur për inspektimin

disiplinor të gjyqtarëve dhe prokurorëve në përputhje me strukturën e propozuar nga kjo

reformë për gjyqësorin dhe prokurorinë

- Parashikimin e një dispozite të re kushtetuese dhe rregullimin me ligj të veçantë të

krijimit të një strukture të specializuar dhe të posaçme antikorrupsion (SPAK), me polici

gjyqësore, prokurori dhe gjykata të shkallës së parë dhe të apelit bazuar në modelet e

suksesshme në rajon.

- Parashikimin e një dispozite të re kushtetuese dhe rregullimin me ligj të veçantë të

krijimit të Byrosë Kombëtare të Hetimit apo një strukturë të ngjashme në përputhje me

vendimin e Gjykatës Kushtetuese, strukturë e cila do të asistojë SPAK në kryerjen e

veprimeve hetimore.

- Parashikimin e dispozitave që parashikojnë status të veçantë për gjyqtarët dhe prokurorët

e SPAK dhe hetuesit e Byrosë së Hetimit, garantojnë palëvizshmërinë e tyre nga detyra

161

dhe paanshmërinë e tyre si dhe mundësojnë përzgjedhjen në këto funksioneve të

individëve me integritet të lartë etiko-moral dhe profesional.

Pra janë plot 17 rekomandime, të deklaruara në draft-Strategji, të cilat “kanë mbirë” në këtë

dokument nga “asgjëja”. Për to nuk është konsumuar asnjë rresht i vetëm në Dokumentin

Analitik, për trajtimin e tyre, për nevojën e parashikimit të tyre, për problematikën që

eventualisht paraqet gjendja aktuale apo për modelin apo standadin ndërkombëtar të ndjekur

teksa janë përzgjedhur si zgjidhje, për t‟u ndjekur përgjatë procesit të draftimit të ndryshimeve

ligjore. Kjo mangësi flagrante vendos në krizë jo vetëm seriozitetin e gjithë dokumentit, por edhe

dobishmërinë praktike të trajtimit të këtyre zgjidhjeve.

Në këtë situatë ka dyshime të forta se mbi ç‟bazë është identifikuar si zgjidhje secila prej këtyre

rekomandimeve. Një gjë është e sigurt: zgjidhje apo rekomandime të tilla nuk janë produkt logjik

i veprimtarisë studimore të kryer nga ekspertiza, e përmbajtur në Dokumentin Analitik. Për këtë

arsye, sugjerime të tilla nuk duhen mbajtur aspak në vëmendje, përgjatë fazave vijuese të

procesit të Reformës, ose përndryshe, Dokumenti Analitik, duhet domosdoshmërisht të kthehet

për ripunim tërësor, në mënyrë që të adresohen edhe trajtimet shkencore mbi këtë zgjedhje.

Në të gjithë dokumentin e draft-Strategjisë, që i referohet çështjes së “Drejtësisë Penale”,

mungon tërësisht një referim i qartë mbi dokumentet ndërkombëtarë, të cilat kanë elaboruar

standardet që duhet të ndiqen në modulimin e sistemit të prokurorisë apo policisë gjyqësore me

qëllim konfigurimin e një sistemi të pavarur, profesional, garantues të karrierave dhe efikas në

performancë. Sigurisht që zgjedhjet në çdo rast duhet të jenë autoktone, me qëllimin e

identifikimit të zgjedhjeve që optimalisht janë funksionale në terrenin shqiptar, porse dokumentet

ndërkombëtare nuk japin zgjidhje detyrimisht të përcaktuara. Ato vendosin kufijtë e jashtëm,

brenda të cilave të mund të operohet më zgjedhjen oportune më të mirë. Në përpilimin e

zgjidhjeve të mëposhtme (rekomandimet), operacioni logjik i kryer konsiston thjesht në

ekstraktimin e zgjidhjeve që standardet ndërkombëtare kanë dhënë, duke i i dentifikuar ato tek

rrethi i hipotezave problematike që janë parashtruar në draftstrategji. Për ato hipoteza që nuk

janë rregulluar nga standardet ndërkombëtare jemi limituar duke konkluduar se një zgjidhje e

tillë e dhënë nga draftstrategjia, nuk është standard ndërkombëtar.

Rekomandimet e përmendura më poshtë janë ose rekomandime të reja (të patrajtuara në draft-

strategji) ose rekomandime, lënda e të cilave është përmendur në draft-Strategji, porse zgjidhja e

dhënë është e papranueshme duke dhënë në çdo rast një zgjidhje të ndryshme nga ajo e

propozuar. Rekomandimet e tjera të draft-Strategjisë, lënda e të cilave nuk është trajtuar nga

rekomandimet më poshtë, i gjejmë të bazuara dhe të pranueshme. Në përpilimin e

rekomandimeve të mëposhtme, janë mbajur në konsideratë këto akte ndërkombëtare:

- Compilation of Venice Commission opinions and reports concerning prosecutors CDL-

PI(2015)009

- Opinion No.9 (2014) of the Consultative Council of European Prosecutors to the

162

Committee of Ministers of the Council of Europe on European norms and principles

concerning prosecutors - CCPE(2014)4 Final

- Report on european standards as regards the independence of the judicial system: part II –

The prosecution service CDL-AD(2010)040

- The Bordeaux Declaration of the Consultative Council of European Judges (CCJE) and

the Consultative Council of European Prosecutors (CCPE) on “Judges and Prosecutors in

a Democratic Society” 20 January 2010

- Draft Vademecum on the Judiciary (CDL-JD(2008)001 (part II) CDL-JD(2008)001

- Declaration on minimum standards concerning the security and protection of public

prosecutors and their families - IAP (International Association of Prosecutors) March

2008

- The European Guidelines on Ethics and Conduct for Public Prosecutors (Council of

Europe, “Budapest Guidelines”, 2005)

- Recommendation Rec(2000)19 of the Committee of Minister of the Council of Europe on

the Role of Public Prosecution in the Criminal Justice System - 6 October 2000

- The 1999 IAP (International Association of Prosecutors) Standards of Professional

Responsibility and Statement of the Essential Duties and Rights of Prosecutors

- The 1990 United Nations Guidelines on the Role of Prosecutors

- Human rights and criminal procedure “The case laë of the European Court of Human

Rights” Jeremy McBride - 2009

1. Rishikimi i formulës kushtetuese të emërimit të Prokurorit të Përgjithshëm duhet të

mbajë në konsideratë këto rekomandime:

Kushtet dhe kriteret e emërimit te PP të jenë të ngjashme me ato që përdoren në rastin e

gjyqtarëve të GjK, duke vënë theksin te përvoja profesionale, ku si kritere përparësie të

jenë njohuritë në të drejtën penale si dhe aftësitë menaxheriale.

procedura e emërimit të realizohet nëpërmjet procesit ndërveprues të Presidentit të

Republikës dhe Kuvendit.

Procedura e zgjedhjes së PP, duhet të parashikojë një njoftim publik për të ftuar

aplikantët të depozitojnë aplikimin e tyre. Njëkohësisht të publikohen edhe kushtet dhe

kriteret e përzgjedhjes, modalitetet e konkurrimit dhe burimin e informacionit prej nga do

të grumbullohet informacioni për të vlerësuar përmbushjen ose jo të kritetereve.

Presidenti i Republikës, në bazë të analizës së profesionalizimit dhe integritetit dhe

dokumentacionit të përcjellë të përzgjedh tre kandidatë, dhe nëse ka femra në garë të

paktën një prej tyre të jetë femër.

Presidenti i përcjell Kuvendit 3 kandidaturat, për dhënien e pëlqimit për PP. Konsiderohet

se ka marrë pëlqimin kandidati/ja që ka marrë 2/3 e votave të të gjithë anëtarëve te

Kuvendit, ose sipas një procedure që garanton pjesëmarrjen substanciale të opozitës. Kjo

procedurë duhet të përmbajë edhe një mekanizëm zhbllokues.

163

2. Rishikimi i formulës kushtetuese të shkarkimit të Prokurorit të Përgjithshëm

Me propozim të Presidentint të Republikës, Parlamenti mund, me një vendim prej 2/3 të

anëtarëve, të lirojë Prokurorin e Përgjithshëm nga detyra nëse Prokurori i Përgjithshëm

është në pamundësi të përmbushjes së detyrave që rrjedhin nga mandati i tij/saj për arsye

që nuk varen prej tij ose për shkak të dhënies së një vendimi përfundimtar gjyqësor që

urdhëron masë mjekësore të detyrueshme në një proces penal.

Me propozim të Presidentit të Republikës, Parlamendi shpall shkarkimin nga detyra të

Prokurorit të Përgjithshëm me një vendim prej 2/3 të anëtarëve, nëse Prokurori i

Përgjithshëm dështon të përmbushë detyrat e tij/saj që rrjedhin nga mandati i tij/saj për

arsye që varen prej tij ose për shkak të dhënies së një vendimi përfundimtar gjyqësor

fajësie për shkak të kryerjes së një krimi.

Vendimi i Kuvendit shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese, e cila kur vërteton se ekziston

një nga shkaqet e lirimit ose shkarkimit deklaron përfundimin e mandatit të PP.

3. Rishikimi i formulës kushtetuese të kufizimit të mandatit të Prokurorit të Përgjithshëm

Prokurori i Përgjithshëm duhet të emërohet përfundimisht ose për një periudhë relativisht

të gjatë pa mundësi riemërimi në fund të kësaj periudhe. Mandati i Prokurorit të

Përgjithshëm nuk duhet të përkojë me mandatin e Parlamentit. Mandati aktual i përmbush

këto kritere, megjithatë në alternativë mund të shihet zgjatja e tij.

Të saktësohet më tej në ligj punësimi i mëtejshëm të Prokurorit të Përgjithshëm pas

përfundimit të mandatit, pasi kjo garanci duhet të bëhet e qartë përpara emërimit të tij.

Nga ana tjetër, nuk duhet të ketë një ndalim të përgjithshëm për mundësitë e Prokurorit të

Përgjithshëm për të aplikuar për detyra të tjera publike gjatë ose pas mbarimit të

mandatit.

4. Rishikimi i formulës kushtetuese të organizimit të sistemit të prokurorisë

Prokuroria të organizohet si një organ i pavarur, hierarkik, i centralizuar dhe me

kompetencë eksluzive të ushtrimit të ndjekjes penale. Brenda sistemit të prokurorisë

mund të krijohen me ligj, trupa prokurorësh të specializuar për hetimin e tipologjive të

përcaktuar të kriminalitetit dhe bazuar në procedura hetimore të posacme.

çështja e pavarësisë së prokurorisë ka një rëndësi domethënëse.

parimi i pavarësisë apo autonomisë në organizimin e prokurorisë ka ndryshim nga ai që

zbatohet për gjyqtarët. Prokuroria duhet të organizohet si organ i pavarur, ndërsa

veprimtaria e prokurorit duhet t‟i nënshtrohet kontrollit të brendshëm hierarkik.

hartimi i politikave të ndjekjes penale është një çështje ku legjislativi dhe Qeveria mund

të kenë një rol vendimtar. Si një instrument për llogaridhënien e Prokurorit të

Përgjithshëm mund të kërkohet paraqitja e një raporti publik para Parlamentit. Kur është

e zbatueshme, në këto lloj raportesh, Prokurori i Përgjithshëm duhet të japë llogari

164

transparente se si çdo udhëzim i përgjithshëm i dhënë nga ekzekutivi është zbatuar, duke

ruajtur parimin e mosraportimit për cështje konkrete.

Llogaridhënia e Prokurorit të Përgjithshëm ndaj Parlamentit për çështje individuale të

ushtrimit ose mos-ushtrimit të ndjekjes penale nuk duhet të lejohen. Vendimi për të

ushtruar ose jo ndjekjen penale duhet t‟i përkasë vetëm organit të prokurorisë dhe jo

ekzekutivit apo legjislativit;

Sistemi i prokurorisë duhet të organizohet së brendshmi si një sistem me pavarësi

relative, duke u strukturuar në korrespondencë me sistemin e gjykatave. I takon

prokurorit më të lartë te kontrollojë prokurorët e nivelit menjëherë poshtë tij.

Duhet të garantohet se udhëzimet e përgjithshme dhe direktivat mbi politikën penale të

dhëna prej PP, duhet të publikohen, si dhe të përfshihen në raportin periodik që PP bën

para Kuvendit.

prokurori si individ, përgjatë hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykim është i

pavarur. Në një sistem varësie hierarkik, prokurorët i nënshtrohen vetëm urdhrave dhe

udhëzimeve me përmbajtje të përgjithshme të lëshuara nga eprorët e tyre.

e drejta për t‟i dhënë udhëzime një prokurori më të ulët duhet të shtrihet vetëm tek

udhëzimet me natyrë të përgjithshme dhe jo tek dhënia e udhëzimeve se si duhet të

trajtohen çështje të vecanta. Një kufizim i tillë duhet të artikulohet qartësisht në ligj.

pavarësia e brendshme konsiston në një sistem ku prokurori individual në ushtrimin e

veprimtarive të lejuara me ligj nuk ka nevojë të marrë miratim paraprak dhe as konfirmim

të mëpasshëm nga eprori i tij. Çështjet duhet t‟u shpërndahen prokurorëve në bazë

procedurash që garantojnë barazinë dhe paanshmërinë. Transferimi i çështjes nga një

prokuror tek një tjetër i të njëjtit nivel mund të bëhet vetëm për shkaqe të pengesave

ligjore për ushtrimin e ndjekjes penale.

Me qëllim që të shmangen udhëzimet e parregullta, është thelbësore të zhvillohet një listë

me garanci për mosndërhyrje në veprimtaritë e prokurorit. Mosndërhyrja nënkupton që të

sigurohet se veprimtaritë e prokurorit në gjykim janë të çliruara nga presioni i jashtëm, si

dhe nga presioni i brendshëm i paligjshëm apo i parregullt brenda sistemit të prokurorisë.

Këto garanci duhet të mbulojnë emërimin, disiplinën/shkarkimin, por edhe rregulla

specifike për menaxhimin e çështjeve dhe për procesin vendimmarrës.

të specifikohet saktësisht se çfarë kuptohet me përshkrimin e sistemit si hierarkik. Të

specifikohet saktësisht e drejta e udhëzimit që i jepet dikujt brenda sistemit, kujt

saktësisht i jepet kjo e drejtë, cili është saktësisht rrethi i autoritetit të prokurorëve

individualë, në cilat raste ata mund të marrin vendime me nismën e tyre, cilat vendime

kërkohet të miratohen nga një prokuror më i lartë, cilat vendime mund të rishikohen dhe

cilat jo, si dhe nga kush dhe për cilat shkaqe.

Udhëzimet e përgjithshme të eprorit të drejtëpërdrejtë duhet të jepen gjithnjë me shkrim.

Të njihet e drejta e prokurorit vartës të kërkojë sqarime dhe arsyetime shtesë ndaj

prokurorit epror, të cilat gjithashtu duhet të jepen me shkrim.

Prokurori më i ulët ka të drejtë që kur vlerëson se udhëzimet e eprorit të drejtëpërdrejtë

bien në kundërshtim me ligjin, ose janë kundër bindjes së tij, të kërkojë zgjidhjen e

165

mosmarrëveshjës prej Prokurorit të Përgjithshëm ose Këshillit të Prokurorisë. Kjo e drejtë

të zbatohet në mënyrë koherente dhe dhe të arsyetuar. Alternativisht, kur prokurori më i

ulët vlerëson se udhëzimet e eprorit të drejtëpërdrejtë bien në kundërshtim me ligjin, ose

janë kundër bindjes së tij, ka të drejtë të japë dorëheqjen dhe në këtë rast, çështja hetohet

konkretisht nga vetë prokurori epror që ka dhënë udhëzimin e vlerësuar të paligjshëm.

5. Konsolidimi i garancive të statusit të prokurorit, përgjegjësisë dhe llogaridhënies në

ushtrimin e detyrës në përputhje me standardet evropiane

Parashikimin në nivel kushtetues se të gjithë ... prokurorët e të tria niveleve,... i

nënshtrohen përgjegjësisë disiplinore, si dhe listimin në mënyrë të qartë dhe objektiv në

ligj të të gjitha shkeljeve disiplinore dhe sanksioneve proporcionale me shkeljet

Parashikimin e “Zhvillimit të procedimit disiplinor ndaj ...., prokurorëve në dy shkallë

gjykimi. Para Këshillit të Prokurorisë (shkalla e parë) dhe para gjykatës administrative.

Lidhur me një Tribunal të vecantë Disiplinor (si një organ ad hoc ky me përbërje mikse),

vlerësojmë se krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të

përfitimit politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend.

Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional

dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të

kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit

politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një cështje që do mund të

diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative.

6. Garantimi i transparencës dhe të së drejtës për një proces të rregullt ligjor në përputhje

me standardet evropiane.

Është në interes të shoqërisë që media të furnizohet me informacionet e nevojshme, me

qëllim informimin e publikut mbi funksionimin e sistemit të drejtësisë. Autoriteti

kompetent duhet të marrë masat të përcjellë një informacion të tillë, duke qenë shumë i

kujdesshëm mbi prezumimin e pafajsisë së të akuzuarit, të drejtës për një gjykim të

ndershëm dhe të drejtës për mbrojtje të jetës private dhe familjare të të gjithë personave

të përfshirë në proces. Për këtë qëllim duhet miratuar kode sjelljeje ose udhërrëfyes lidhur

me marrëdhëniet me mediat.

7. Rritja e efiçiencës dhe efektivitetit të drejtësisë penale nëpërmjet konsolidimit të misionit

dhe funksioneve të prokurorisë, si dhe përmes riorganizimit të strukturave të saj dhe

rishpërndarjes së përgjegjësive mes tyre.

Pushteti dhe përgjegjësia e prokurorëve shtrihen vetëm të ndjekja penale e veprave penale

dhe tek roli i përgjithshëm i mbrojtjes së interesit publik nëpërmjet sistemit gjyqësor

penal.

166

Të adoptohet modeli i ndjekjes së detyrueshme penale (legality principle). Përjashtimet e

vetme mund të bëhen vetëm për arsye dhe në bazë kriteresh të mirëpërcaktuara në dobi të

ndjekjes penale (dhënies së drejtësisë – rasti i dëshmitarëve te mbrojtur”)

Sistemi ndjekjes penale të bazohet në sistemin akuzator. Administrimi i ndershëm i

drejtësisë kërkon që të ketë barazi efektive armësh midis prokurorisë dhe mbrojtjes, si

dhe respektim të pavarësisë së gjykatës, respektim të parimit të ndarjes së pushteteve dhe

forcë detyruese të vendimeve përfundimtare të gjykatës. Gjyqtarët dhe prokurorët duhet

që secili të gëzojë pavarësinë në respekt të funksioneve të tyre, porse duhet të jenë dhe të

duket se janë të pavarur nga njëri-tjetri.

Sistemi i ndjekjes penale të bazohet në modelin që hetimet kontrollohen prej një autoriteti

gjyqësor. Çdo atribuim i funksioneve gjyqësore (të dhënies së drejtësisë) tek prokurorët

duhet te shtrihet vetëm për çështje që kanë të bëjnë me sanksionet e lehta të veprës penale

(roli i prokurorit në akuzat private), dhe se në asnjë rast tjetër nuk duhet te ushtrohen

njëkohësisht me autoritetin e ndjekjes penale në të njëjtën çështje, si dhe nuk duhet te

kufizojë të drejtën e mbrojtjes për t‟iu drejtuar gjykatës në këto raste.

Ekskluziviteti i ndjekjes penale i përket vetëm sistemit të prokurorisë, me mundësinë që

një pjesë veprash penale me natyrë të lehtë të ndiqen prej vetë individëve me akuzë

private (kryesisht të dëmtuarit nga vepra penale).

Sistemi i ndjekjes penale te ridimensionohet duke i njohur personave të dëmtuar nga

vepra penale për të marrë pjesë në çdo fazë dhe shkallë të procedimit penal.

Të krijohen mekanizma ligjorë për të shmangur ndërhyrjen politike që synon

vendimmarrjen e gabuar të prokurorisë, qoftë në rastin kur vendoset të ushtrohet ndjekja

penale kur ajo nuk duhej filluar për shkak se nuk ka prova ose për shkak se është e bazuar

në prova të falsifikuara apo të kompromentuara, qoftë në rastin kur vendoset të mos

ushtrohet ndjekja penale e cila duhet të kishte filluar.

Për të zgjidhur rastin e vendimit të gabuar të prokurorisë për mosushtrimin e ndjekjes

penale duhet të zhvillohen mekanizma që sigurojnë kontrollin gjyqësor të këtyre rasteve

me kërkesë të të dëmtuarve nga veprat penale.

Veprimet e prokurorit që prekin të drejtat e njeriut, si kontrolli apo arresti, duhet të

mbeten nën kontrollin e gjyqtarëve;

Duhet të miratohen mekanizma që sigurojnë mënjanimin e presionit politik të

papërshtatshëm në çështjet e ndjekjes penale. Ndjekja penale nuk duhet të përdoret në

duart e mazhorancës si një mjet shtypjeje dhe si një mjet që ndihmon korrupsionin.

Të krijohen mekanizma mbrojtës që ndjekja penale të mos i nënshtrohet presionit të

mazhorancës, që vjen për shkak të presionit prej manipulimit të mazhorancave apo për

shkak të presionit populist të saj, sidomos kur mbështetet nga fushatat mediatike, e për

pasojë të përdoret prej saj si mjet shtypës.

Me qëllim ruajtjen e pavarësisë, parimit të centralizimit dhe parimit të ushtrimit të

ndjekjes penale vetëm prej sistemit të prokurorisë, të parashikohet vetëm me ligj të

veçantë, krijimi i një strukture të specializuar dhe të posaçme antikorrupsion bazuar në

modelet e suksesshme në rajon.

167

Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë

prokurorëve, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies, shpejtësisë,

respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar,

testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike.

Procese të tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht

çështjen e statusit të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për

politizim ekstrem të vetë sistemit të prokurorisë.

8. Këshilli i Prokurorisë

Këshilli i Prokurorisë është një trup kolegjial i pavarur. Numri i anëtarëve të Këshillit të

Prokurorisë, duhet të përcaktohet në funksion të gamës dhe volumit të funksioneve.

shumica substanciale e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë të zgjidhet nga kolegët e tyre.

Anëtarët prokurorë të zgjedhur, duhet të përfaqësojnë të gjitha nivelet strukturore

hierakike të sistemit të prokurorisë dhe të mos jenë në pozita drejtuese administrative

(drejtuesit e prokurorive të rretheve apo apelit).

me qëllim që të sigurohet legjitimiteti demokratik i këtij Këshilli, anëtarët e tjerë të

zgjidhen nga Parlamenti ndërmjet personave me kualifikimet e përshtatshme (profesorë të

së drejtës dhe juristë të angazhuar në shoqërinë civile etj).

Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë, të emëruar nga Kuvendi, të zgjidhen nëpërmjet një

shumice të cilësuar prej 2/3 ose me pjesëmarrje substanciale të opozitës.

Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë të qëndrojnë në detyrë për një afat prej 4 vjetësh.

Anëtarët mund të rizgjidhen por duke siguruar që të paktën 4 vjet të kenë kaluar nga

mandati i tyre i mëparshëm.

idealisht dy profesionet – gjyqtarët dhe prokurorët – duhet të përfaqësohen nga organe të

ndara (KLD dhe Këshilli i Prokurorisë).

me qëllim garantimin e pavarësisë, zgjedhja e drejtuesit të Këshillit të bëhet nga anëtarët

e tij nëpërmjet një mekanizmi zgjedhor.

Mandati i anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë duhet të përfundojë vetëm me skadimin e

këtij afati, me daljen në pension, me dorëheqje ose vdekje, ose me shkarkimin e tyre për

arsye disiplinore.

Një procedurë disiplinore mund të zbatohet në rastet e shkeljeve disiplinore.

Rastet kur një anëtar i Këshillit të Prokurorisë mund të shkarkohet duhet të specifikohen

në ligj

Asnjëherë nuk duhet të parashikohet si shkak shkarkimi “mungesa e besimit” prej organit

që i ka zgjedhur këta anëtarë.

Procedura disiplinore duhet të garantojë një gjykim të drejtë për anëtarin e Këshillit të

Prokurorisë.

shkarkimi të vendoset vetëm nga anëtarët e tjerë të Këshillit, me një shumicë të cilësuar,

pa pjesëmarrjen e anëtarit të interesuar.

168

Përgjatë vlerësimit të marrjes së masës së shkarkimit (ose pezullimit), duhet mbajtur

parasysh proporcionaliteti midis shkeljes dhe masës, si dhe të përcaktohet procedura e

konstatimit objektiv të shkeljes

Ankimi në gjykatë ndaj masave të shkarkimit (pezullimit) të anëtarëve të Këshillit duhet

të parashikohet shprehimisht.

asnjë anëtar i Këshillit të Prokurorisë nuk duhet të ketë të drejtë, përgjatë shërbimit në

Këshill, të promovohet brenda shërbimit.

Anëtarësia në Këshill mund të pezullohet atëherë kur statusi si prokuror pezullohet, për

shembull për shkak të një hetimi penal në proces ose për arsye të tjera sipas ligjit psh në

rastin e një procedure disiplinore për aq kohë sa vazhdon kjo procedurë.

Paaftësia fizike e anëtarit të Këshillit të Prokurorisë të përmbushë funksionet duhet në

fakt të shkaktojë shkarkimin, edhe nëse kjo është shkaktuar nga arsye objektive.

Megjithatë, periudha e kohës në të cilën ai ka munguar duhet të merret në konsideratë:

një periudhë kohe minimale duhet qartësisht të vendoset, pas së cilës shkarkimi i anëtarit

mund të kërkohet.

mbledhjet e Këshillit të Prokurorisë duhet të jenë të hapura për publikun, nëse Këshilli

nuk vendos të punojë me mbledhje të mbyllur, përveç rasteve kur siguria arsye të tjera që

lidhen me mbrojtjen e të dhënave personale mund të kërkojnë mbledhje të mbyllura dhe

në përputhje me rregullat e tij të procedurës, si një rast përjashtimor.

një Komision tjetër të krijohet brenda Këshillit të Prokurorisë, me objektivin prioritar të

veprimtarisë shqyrtimin e vlerësimin përfundimtar të performancës së prokurorëve. Në

alternativë të kësaj zgjedhjeje vlerësimi i performancës në instancë të parë mund të bëhet

nga një inspektorat i specializuar i caktuar nga PP, e më pas shyrtimi përfundimtar të

bëhet nga Këshilli.

Këshilli duhet të përfshihet në punën e përditshme operacionale. Për këtë arsye duhet të

organizohet si një organ me kohë të plotë. Garancitë e statusit të anëtarëve prokurorë

rregullohen mutatis mutandis si në rastin e gjyqtarëve anëtarë të KLD.

Të njihet e drejta e ankimit tek gjykata administrative kundër vendimit të Këshillit të

Prokurorisë.

tendenca duhet të jetë që sa më shumë kompetenca rreth statusit dhe veprimtarisë së

brendshme të adresohen te Këshilli i Prokurorisë me qëllim kufizimin e influencave

politike të papërshtatshme mbi këto çështje, me qëllim garantimin e pavarësisë

institucionale dhe pavarësisë individuale të prokurorëve.

Këshilli i Prokurorisë si një nga institucionet brenda sistemit të Prokurorisë, ka fuqi

vendimmarrëse, lidhur me çështjet e statusit të prokurorëve, emërimit dhe promovimit të

tyre, procedimit disiplinor dhe mbarëvajtjes së veprimtarisë së brendshme të sistemit të

prokurorisë.

169

9. Kriteret e emërimit të prokurorëve

kriteret e emërimit të prokurorëve dhe emërimi i tyre në nivelet e larta administrative të

sistemit të prokurorisë, bazohet në kritere të cilat aplikohen mutatis mutandis si edhe për

gjyqtarët.

parashikime të përgjithshmë si psh shtetësia, gjendje e mirë shëndetësore, kompetenca

profesionale, mungesa e çdo procedimi penal aktual dhe në të shkuarën janë kërkesa që

duhet te trajtohen në mes të kushteve dhe kritereve përzgjedhëse. Promovimi duhet të

bazohet thelbësisht në vlerësimin e performancës

aksesi në sistemin e prokurorisë, të bëhet ekskluzivisht duke parashikuar si kusht

diplomimin profesional nëprmjet trajnimit fillestar në Shkollën se Magjistraturës, pa

lejuar asnjë përjashtim nga ky rregull.

10. Procedura e emërimit, promovimit të prokurorëve

Në çdo rast, e drejta e PP, që të marrë vendime thelbësore sidomos për emërimin,

procesin disiplinor, promovimin, vlerësimin nuk duhet të humbasë nga kompetenca

vendimmarrëse e Këshillit të prokurorisë.

propozimi për emërimin e prokurorëve më të ulët, qoftë në rastin e hyrjes në sistemin e

prokurorisë, qoftë në rastet e emërimit në nivelet hierarkike administrative të prokurorisë

duhet të bëhet prej PP. Këshilli i Prokurorisë të ketë të drejtën vetëm të refuzimit të

emërimit, porse vetëm bazuar në arsye të shëndosha.

11. Transferimi dhe komandimi

parimi i palëvizshmërisë aplikohet për gjyqtarët dhe jo për prokurorët. Megjithëkëtë,

prokurorët duhet të kenë mundësinë të ankimojnë kundër transferimevere të detyrueshme.

çështja e komandimit mbart gjithnjë nga njëra anë nevojën për të kapërcyer problemet

funksionale nëpërmjet vendosjes së burimeve njerëzore në mënyrë efektive – ndonjëherë

kundër vullnetit të tyre –në mënyrë që të sigurohet përmbushja e detyrave të kërkuara,

dhe nga ana tjetër interesin e legjitimuar e përsonave të përfshirë dhe eleminimin e

abuzimit potencial.. komandimi i detyruar është diçka që duhet parë me shumë kujdes

sepse ai mund të rrezikojë pavarësinë e prokurorit.

është e rëndësishme që garancitë procedurale për çdo prokuror që mund të transferohet

me detyrim, të parashikohen në ligj dhe kriteret për një transferim të tillë të parashikohen

qartë dhe së bashku me mundësinë e prokurorit që ka pësuar një të tillë, të ketë të drejtën

e ankimit në gjykatë ndaj vendimit përkatës,

Duke parashikuar komandimin kundër vullnetiti të prokurorit, rreziku potencial duhet të

balancohet nëpërmjet garancive. Teksa një e drejtë e plotë ankimi me efekte pezullimi

ndaj komandimit mund të çojë në një pamundësi për të zgjidhur situatat urgjente të

mungesës së stafit, prokurori i cili është komanduar mund të paraqesë një kundërshtim

170

në Këshillin e Prokurorisë, i cili duhet së paku të mundësojë një shqyrtim ex post të rastit.

Ky shqyrtim duhet të trajtojë edhe aplikimin e drejtë të kritereve ligjore.

12. Koha e qendrimi në detyrë; ndërpreja e qëndrimit në detyre jo për faj të prokurorëve

prokurorët duhet të qëndrojnë në detyrë pa kufizim deri në moshën e pensionit.

Ndërprerja e qëndrimit në detyrë mund të bëhet vetëm për shkaqe të shkarkimit si pasojë

e procedimit disiplinor ose lirimit për shkaqe subjektive.

13. Vlerësimi i përformancës dhe promovimi

është e nevojshme një transparencë objektive në procesin e promovimit të prokurorëve.

Ky proces nuk mund t‟i lihet vetëm diskrecionit të eprorit të drejtëpërdrejtë.

vlerësimi bëhet shumë më i pavarur nëse bëhet prej Këshillit të Prokurorisë, së paku që

vendimi përfundimtar mbi vlerësimin t‟i besohet Këshillit. Përfshirja e disa anëtarëve “të

jashtëm”, në nënkomisionin e Këshillit që trajton vlerësimin (nëse kjo nuk i besohet

Këshillit në formacion të plotë) do të ndihmonte garancitë e pavarësisë dhe paanësisë.

mundësia e një ankimi kundër vendimeve kundër vlerësimit të gabuar ose të pavërtetë të

komisionit të vlerësimit, duhet të parashikohet qartësisht.

Nevoja për parashikime që pranojnë ankimin në gjykatë nuk duhet të kufizohet vetëm tek

sanksionet disiplinore, por duhet të përfshijë edhe akte që kanë efekte negative në statusin

ose veprimtarinë e prokurorëve, psh: mohimi i një promovimi, depozitimi i komenteve

negative në dosjen personale të promovomit, ndryshimi i rrethit të ushtrimit të detyrës etj.

Në një vend ku aplikohet shteti i së drejtës është e nevojshme për parashikime të mjeteve

mbrojtëse nëpërmjet gjykatës në këto raste.

Vleërsimi si “i paaftë” duhet të parashikohet si bazë objektive për nismën disiplinore. Ky

është një faktor, i cili duhet të rregullohet me saktësi të madhe për të parandaluar

shndërrimin e tij në një mjet të papërshtatshëm ndërhyrjeje në paanësinë. Për këtë shkak,

një sistem vlerësimi i performancës duhet të parashikohet në ligj. Autoriteti kompetent që

realizon vlerësimin duhet të specifikohet, se bashku me rrethanat, në bazë të të cilave

këto shkaqe mund të të aplikohen.

Një sistem i tillë duhet të parashikojë kritere objektive për vlerësimin dhe të përfshijë

domosdoshmërisht garancinë për ankim ndaj vlerësimeve negative.

14. Procedimi disiplinor, shkaqet dhe sanksionet

Inspektorati për inspektimin disiplinor të prokurorëve të parashikohet në ligj dhe të

zgjidhet prej Këshillit të Prokurorisë, duke parashikuar kriteret që kërkohen për zgjedhjen

e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë për anëtarët jo prokurorë.

shkaqet e shkarkimit të prokurorëve duhet të parashikohen në Kushtetutë psh sjellja e

keqe ose paaftësia.

171

në rastin e prokurorëve, të ndryshëm nga PP, vendimet mbi shkarkimin duhet të merren

nga Këshilli i Prokurorisë.

E drejta për një seancë dëgjimore të drejtë dhe aksesi në një gjykatë të pavarur, e cila do

të mbikëqyrë procesin, nuk duhet të cenohen dhe të parashikohen shprehimisht në ligj.

Është e këshillueshme të mos ngrihet një gjykatë speciale për këtë qëllim, sepse kjo mund

të çojë në pabarazi rezultatesh qoftë për viktimën/palët private nepërmjet korporatizmit

qoftë edhe për prokurorin.

Megjithëkëtë, masat disiplinore nuk duhet të vendosen prej eprorit të drejtëpërdrejtë, i cili

është njëkohësisht edhe akuzues edhe gjykues, si në një sistem inkuizitorial. I takon PP të

promovojë nismën e procedimit disiplinor, në bazë të procedurës, që i heq atij mundësitë

e bllokimit ndaj çdo ankese, si dhe të njihet edhe mjeti i Prokurorit Disiplinor.

në procedimet kundër prokurorëve, Këshilli duhet të vendosë nëpërmjet një komisioni i

konstituuar vetëm me prokurorë.

Prokurori Disiplinor duhet të emërohet nga Këshilli i Prokurorisë ndërmjet juristëve të

kualifikuar, me të njëjta kushte si dhe anëtarët joprokurorë të Këshillit. Kjo do të rriste

autonominë dhe pavarësinë e hetimeve disiplinore, të cilat janë të një rëndësie të veçante,

qoftë për prokurorin, qoftë për publikun.

Në çështjet disiplinore, që përfshijnë sigurisht shkarkimin e prokurorëve, prokurori i

përfshirë duhet të ketë të drejtën të dëgjohet në një procedim kontradiktor.

prokurori, subjekt i sanksionit disiplinor, duhet të ketë të drejtën të ankohet ne gjykatën

administrative, e cila duhet të ketë të drejtën e ridëgjimit të çështjes (gjykimit në themel)

dhe jo vetëm thjesht shqyrtimin e procedurës.

15. Riorganizimi në tërësi i policisë gjyqësore, duke forcuar dhe përmirësuar statusin e saj,

profesionalizmin, përgjegjshmërinë, llogaridhënien dhe efiçiencën.

Të saktësohet se prokuroria është autoriteti i vetëm që drejton veprimtarinë hetimore me

vlerë probatore (mbledhëse e provave).

Prokuroria të kontrollojë dhe vleftësojë veprimet hetimore paraprake të policisë, që i

kryen me iniciativë përgjatë veprimtarisë së saj të parandalimit të sjelljeve kriminale,

sidomos ato që kanë të bëjnë me të drejtat dhe liritë themelore të individit.

Policia gjyqësore të jetë në varësi operacionale të prokurorisë dhe të kryejë vetëm

veprimet hetimore të deleguara prej saj. Prokuroria të saktësojë instruksione të detajuara

që duhen përmbushur nga policia, me qëllim të realizimit efektiv të prioriteteve hetimore,

pra mjetet që duhet të përdorë për kërkimin e provës, stafin që duhet të përdorë,

kohëvazhdimin e veprimeve hetimore, informacioni që duhet t‟iu përcjellë prokurorit etj.

Prokuroria të ketë të drejtë të përcaktojë ajo, caktimin e korpuseve të policisë që duhet të

kryejnë hetimet për një çështje apo një seri të caktuar veprimesh hetimore.

Prokuroria të ketë të drejtë të bëjë vlerësimë performance si dhe të inspektime për shkak

të nevojës që të monitorojë se veprimet hetimore po përmbushen në përputhje me ligjin.

172

Prokuroria të ketë të drejta mbi statusin e nëpunësve të policisë dhe specifikisht të inciojë

procedura disiplinore nëse konstatohen shkelje ligjore administrative.

Statusi i punonjësve të policisë të monitorohet njëkohësisht edhe prej prokurorisë, lidhur

me veprimtarinë e policisë brneda dhe për aq sa i përket angazhimit të saj në veprimtarinë

hetimore nën urdhërimin dhe kontrollin e prokurorisë.

16. E Drejta Procedurale Penale

Në draft-Strategji nuk jepet asnjë rekomandim mbi masën e ndërhyrjes ne KPP, qoftë për secilën këto dy

nocione në kuptimin e ngushtë të tyre, qoftë në një kuptim më të gjerë (impakti në pjesët e tjera të

procedurës që do të kishte një ridimensionim eventual i këtyre koncepteve). Një analizë empirike e përvojës

pothuajse 20 vjeçare që mund t‟i bëhet lehtësisht aplikimit të KPP, ia arrin të nxjerrë në pah një sërë

problemesh serioze. Kjo edhe për shkak se modeli ligjor (ai italian), tek i cili u bazua miratimi i KPP në vitin

1995, nuk u transpoza në të gjithë përmasën e vet, madje edhe me mungesë flagrante të instituteve të tëra

thelbësore). Për këtë shkak, mbajtja e modelit të mësipërm dhe perfeksionimi i tij sipas zhvillimeve të

modelit origjinar duket se është një zgjedhje e detyruar. Kështu psh forma origjinare e KPP e miratuar në

1995, paraqiste mangësi dhe paqartësi të theksuara rreth një sërë çështjesh sensitive (mungesa e të cilave

bënte jo funksionale edhe pjesën tjetër), si psh:

- saktësimi i momentit juridik të formulimit të akuzës

- faza dhe modalitetet e marrjes së cilësisë së të pandehurit

- pjesmarrja e të dëmtuarit në procesin penal

- nocioni i të dëmtuarit akuzues

- respektimi i procesit të rregullt gjyqësor në gjykimin e masave të sigurimit

- çështja e vlefshmërisë se veprimeve hetimore dhe probatore para “ndjekjes penale” dhe pas afatit të

kërkesës për dërgimin e çështjes në gjykim

- modalitetet e kërkesës për gjykim (padia penale) dhe shqyrtimi i saj para gjykatës në seancë

gjyqësore paraprake

- instituti i gjyqtarit hetues ose gjyqtarit të seancës paraprake

- nocioni i arkivimit të cështjes ose dërgimit për gjykim

- çështja e vendimeve të mosfillimit të hetimeve dhe pushimit të hetimit dhe kontrolli gjyqësor mbi

to.

- çështjet e hapësirave ligjore për administrim të provave të rregulluara jo specifikisht nga ligji

- çështja e ndryshimit të akuzës përgjatë gjykimit

- çështja e ndryshimit juridik të akuzave në gjykim

- çështja e tërheqjes së akuzës dhe kthimit të akteve gjatë gjykimit etj.

Këto janë nocionet bazë (ndër shumë të tjera), të cilat edhe ravijëzojnë natyrën e procesit penal, pra nëse

është qartësisht akuzator apo inkuizitor, nëse prokuroria konsiderohet si përfaqësuese e plotë e shtetit dhe

individit (të dëmtuar) apo jo, nëse ka barazi armësh në çdo fazë dhe shkallë të gjykimit apo jo, dhe nëse

173

gjykata ndodhet vërtet në ekuidistancë mes palëve apo jo. Këto janë çështje, të cilat e kanë mëse të

nevojshme të ridimensionohen e të përplotësohen. Një sqarim i tyre do të bënte të mundur edhe qartësimin e

peshës publike që duhet të mbajë respektivisht prokuroria apo gjykata, përballë një kërkese gjithnjë e më të

ethshme të publikut për drejtësi të “ndershme” dhe me “cilësi” nga njëra anë. Porse edhe për t‟iu dhënë

kurajon profesionale aktorëve të tillë (gjykata e prokurori) që të zbatojnë fanatikisht ligjin, pavarësisht

presionit që mund të vijë prej publikut për shkak të keqkuptimeve që ai mund të krijojë, kryesisht nga

opinioni mediatik (psh kërkimi i drejtësisë prej prokurorisë apo dënimi me çdo kusht i të dyshuarve për

çështje me impakt publik!!)

Për këto arsye, është e preferueshme që linjat kryesore të përmirësimit të KPP, duhen miratuar prej

Komisionit te Reformës ne Drejtësi, me qëllim që të konkludohet procesi i reformimit të KPP. Këto linja

orientuese duhet të jenë mjaftueshmërisht të detajuara dhe të sinkronizuara me njëra tjetrën, jo vetëm në

kuptim, por edhe në koherencë gjuhësore si më poshte:

Linjat orientuese të ndryshimeve në Kodin e Procedurës Penale, duhet të jënë si më poshtë:

1. Parimet e procesit penal:

- Zbatimi i parimeve të Kushtetutës, i akteve ndërkombëtare të ratifikuara nga RSh dhe

që kanë lidhje me të drejtat e personit dhe me gjykimin penal;

- Procesi penal në RSh bazohet në karakteristikat e sistemit akuzator;

- Parimi i barazisë: pjesëmarrje e prokurorisë dhe e mbrojtjes në mënyrë të barabartë në

çdo fazë dhe shkallë të procedimit;

- Parimi i detyrimit të luajalitetit procedural;

- Adoptimi i metodës së oralitetit; menjëhershmëria dhe përqëndrimi i debatit gjyqësor;

- Parimi i kontradiktoritetit;

- Parimi i gjykimit të shpejtë dhe i marrjes së vendimit pa vonesë;

- Aplikimi i metodave të teknologjisë së informacionit, duke respektuar standardet e

procesit të rregullt ligjor.

2. Saktësimi i marrëdhënieve midis juridiksionit penal, civil dhe administrativ, duke

përfshirë edhe ndërmjetësimin. Vlera e një gjykimi penal në procedurat disiplinore

3. Përcaktimi i kompetencës ratione materiae dhe strukturimi monokratik dhe kolegjial i

gjykatave të shkallëve të ndryshme. Ngritja e gjykatave/seksioneve në të gjitha gjykatat

për të mitur. Ngritja e gjykatave të paqit dhe kompetenca respektive;

4. Përcaktimi i kompetencës ratione loci në funksion të aksesit të aksesit më të lehtë të

palëve në procedim;

5. Përcaktimi i rasteve të lidhjes së procedimeve;

6. Përcaktimi i kompetencës ratione loci në mënyrë automatike në rastin e procedimeve

ndaj magjistratëve (gjyqtarë e prokurorë);

7. Difekti i juridiksionit dhe i kompetencës. Zgjidhja e mosmarrëveshjeve respektive;

8. Kushtet për të qenë gjyqtar në një procedim;

9. Kriteret e caktimit të gjykatës në rastet e kthimit për rigjykim;

10. Rregullat mbi transferimin e çështjeve. Zgjidhja e mosmarrëveshjeve;

174

11. Ndalimi i ushtrimit të detyrës së gjyqtarit për magjistratët që kanë ushtruar detyrën e

gjyqtarit/prokurorit në faza dhe shkallë të mëparshme të procedimit. Shkaqet e tjera të

papajtueshmërisë;

12. Rastet e përjashtimit dhe dorëheqjes së gjyqtarit ose prokurorit. Afatet dhe procedura;

13. Bashkimi dhe ndarja e procedimeve;

14. Përcaktimi i zyrës se prokurorisë kompetente për hetimet sipas kompetencës së gjykatës.

Kompetenca e prokurorisë për hetimin në lidhje me krime specifike dhe të paracaktuara

të krimit të organizuar dhe akteve të terrorizmit ose përmbysjes së rendit demokratik

15. Rregullat e marrëdhënieve midis zyrave të ndryshme të prokurorisë gjatë hetimeve

paraprake. Marrëdhëniet horizontale dhe vertikale;

16. Rastet e marrjes përsipër të hetimeve nga ana e strukturave eprore ose të strukturave të

specializuara të prokurorisë;

17. Autonomia e plotë e prokurorit përgjatë gjykimit;

18. Organizimi i policisë gjyqësore në funksion të disponueshmërisë ndaj autoriteteve

gjyqësore;

19. Marrja e cilësisë së të pandehurit, ndaj të cilit është formuluar një akuzë.

20. Garancitë për lirinë e mbrojtjes në çdo fazë dhe shkallë gjykimi. Rregullat për

disiplinimin e rasteve të braktisjes së mbrojtjes apo për taktikat vonuese të mbrojtjes;

21. Të drejtat procedurale të të dëmtuarit dhe palët private në proces;

22. Detyrimi i prokurorit të kërkojë autorizimin për procedim. Rastet dhe procedura

23. Përcaktimi i formës dhe modaliteteve të dokumentimit të akteve. Përdorimi i mjeteve

elektronike. Afate të prera për kryerjen e akteve. Rivendosja në afat në koherencë mr

sistemin e njoftimeve.

24. Thjeshtëzimi i sistemit të njoftimeve. Parashikimi i mënyrave dhe formave të njoftimit;

25. Qartësimi i elementëve të vendimit. Tregimi i rrethanave të faktit dhe të ligjit; analizimi i

tyre lidhur me fajësinë, dënueshmërinë, caktimin e dënimit dhe të masave të sigurimit,

përgjegjësinë civile dhe zbatimit të normave procedurale. Tregimi i arsyeve mbi

pabesueshmërinë e provave të kundërta për secilën nga çështjet e mësipërme.

Pavlefshmëria e vendimit

26. Standardi i dyshimit të arsyeshëm. Formulat e padënueshmërisë dhe pafajësisë.

Disponimi mbi shpenzimet procedurale;

27. Disiplina e shpërblimit të dëmit dhe kthimit të sendeve;

28. Rregullat mbi trajtimin e informacioneve që janë sekret shtetëror dhe sekret profesional.

Raporti midis sekretit shtetëror dhe sekretit hetimor;

29. Sekreti hetimor mbi veprimtarinë e prokurorisë dhe të policisë gjyqësore deri sa të

pandehurit nuk i janë bërë të ditura. Sekreti i seancave me dyer të mbylluara. Mbrojtja e

të dhënave për të miturit.

30. Rastet e pavlefshmërisë së akteve dhe sanksionet procedurale;

31. Të drejtat e palëve të kërkojnë administrimin e mjeteve të provës jo të ndaluara nga ligji.

Ndalimi për të influencuar mbi lirinë dhee personit ose mbi aftësinë për kujtuar dhe

vlerësuar faktet;

175

32. Papërdorshmëria e provave të ndaluara me ligj;

33. Detyrimi i gjykatës të vlerësojë vetëm provat e administruara në rrugë të ligjshme. Provat

e marra në një gjykim civil ose në një gjykim administrativ;

34. Rregullat e provës me dëshmitarë, papajtueshmëritë, dëshmia indirekte, ndalimi i

dëshmisë së policisë gjyqësore mbi deklarimet e dëshmitarëve dhe të të hetuarve,

dëshmia në distancë, dëshmia e të miturit;

35. Rregullat e pyetjes së palëve private; ballafaqimi; njohjet; eksperimenti gjyqësor;

ekspertimi; fuqia provuese e fakteve të përshkruara në një vendim gjyqësor të formës së

prerë në procedime të tjera penale ose gjykime të tjera;

36. Papajtueshmëria me statusin e dëshmitarit, e të pandehurve në procedime të tjera të

lidhura; pyetja e bashkëtëpandehurit në një procedim të ndarë; garancitë kundër vetë-

inkriminimit për të pandehurin që merr cilësinë e dëshmitarit;

37. Përcaktimi i rasteve dhe mënyrave kur autoritetet gjyqësore mund të vendosin kontrolle

dhe këqyrje;

38. Sekuestrimi i sendeve produkt të veprës penale apo që kanë lidhje me veprën penale;

39. Disiplina e ekzekutimit të detyrueshëm të marrjes së materialeve biologjike dhe

ekzaminimet e ndryshme mjekësore kundër vullnetit të personit; disiplinë e posaçme për

të miturit;

40. Disiplina e interceptimit të komunikimeve të çdo forme;

41. Disiplina specifike e aksesit në të dhënat personale të mbajtura nga autoritetet publike ose

private;

42. Disiplina e arrestimit në flagrancë; ndalimi;

43. Njoftimi i personit që i është privuar liria me çdo mënyrë mbi të drejtën për të caktuar

mbrojtës;

44. Detyrimi për prokurorin për lirim të menjëhershëm të personit kur nuk ekzistojnë kushtet

ligjore për arrestin ose ndalimin, ose kur vlerëson se nuk janë kushtet e caktimit të një

mase shtrënguese;

45. Disiplina e masave të sigurimit personal. Shkaqet, rastet, proporcionaliteti, ndalimet e

vendosjes së tyre;

46. E drejta e gjyqtarit të seancës ose gjatë hetimeve e gjyqtarit të hetimeve paraprake për

aplikimin e masave të sigurimit;

47. Disiplina e rasteve të revokimit ose zëvendësimit të masave të sigurimit personal;

48. Disiplina e rishqyrtimit në themel me kërkesë të të pandehurit e vendimit të caktimit të

masës shtrënguese;

49. Afatet maksimale të masave të sigurimit;

50. E drejta e caktimit të një mase më të lehtë ndaj të pandehurve të liruar për shkak të

kalimit të afateve të masave të sigurimit mbi lirinë e individit.

51. Masat e sigurimit mbi të drejtat reale

52. E drejta-detyrim i policisë gjyqësore të marrë njoftim e të përshkruajë faktet penale dhe të

sigurojë burimet e provës dhe pengimi i ardhjes së pasojave të mëtejshme; marrëdhëniet

176

prokurori-polici gjyqësore lidhur me kompetencën për të kryer veprime hetimore të

vlefshme;

53. Përcjellja, në raste të caktuara i të dhënave dhe dokumentacionit autoriteteve policore me

qëllim parandalimin e krimeve të caktuara;

54. Disiplina e e kryerjes së hetimeve drejtpërdrejt nga prokurori;

55. Përkufizimi i njoftimit të veprës penale. Vlera juridike e tij;

56. Regjistrimi prej prokurorisë në regjister i veprës penale me qëllim dokumentimin e datës

së marrjes njoftim për veprën penale dhe atribuimin e saj personave të caktuar si autorë;

57. E drejta dhe detyrimi i prokurorisë të zhvillojë dhe drejtojë hetimet;

58. Të drejtat e të pandehurit, të të dëmtuarit dhe palëve private për të caktuar mbrojtës;

aktet/veprimet e prokurorisë tek të cilat mbrojtësi ka të drejtë të asistojë;

59. Rregullat e sigurimit të provës

60. Afatet e hetimeve paraprake; zgjatja vetëm njëherë; afati maksimal i hetimeve;

papërdorshmëria e akteve të kryera tej afateve; kërkimi i papërdorshmërisë së akteve për

këtë shkak menjëherë pas momentit të konstituimit të palëve në seancën paraprake ose në

seancën gjyqësore;

61. E drejta e mbrojtjes të zhvillojë hetime nëpërmjet ndihmës së hetuesve privatë; e drejta e

mbrojtjes së të pandehurit për t‟i kërkuar gjykatës marrjen e një akti të hetimit në rastet

kur rezulton e pamundur kryerja e veprimit për shkak të refuzimit për bashkëpunim të

subjekteve të tjera; e drejta e mbrojtjes së të dëmtuarit nga momenti që ka marrë njoftim

për fillimin e procedimit penal të ushtrojë veprimtari hetimore; e drejta e mbrojtjes së të

dëmtuarit për t‟i kërkuar prokurorit kryerjen e veprimeve hetimore të caktuara;

62. Ndalimi i marrjes së informacioneve që palët e tjera i kanë listuar si dëshmitarë;

63. E drejta dhe detyrimi i gjykatës së seancës paraprake për të vendosur arkivimin e çështjes

në bazë të kërkesës së prokurorit. Vendimi i gjykatës për të regjistruar çështjen në

regjistrin e prokurorisë dhe për të vazhduar në mënyrë të detyrueshme hetimet se për të

formuluar akuzën; ankimi ndaj vendimit të arkivimit;

64. E drejta e të dëmtuarit nga vepra penale të njoftohet paraprakisht për kërkesën për

arkivim të çështjes nga ana e prokurorit. E drejta për të paraqitur para gjykatës

kundërshtimin ndaj kërkesës për arkivim;

65. Disiplina e rihapjes së hetimeve;

66. Procedura e ushtrimit të padisë penale, jashtë rasteve të gjykimeve të posaçme. Njoftimi

i të pandehurit dhe i personit të dëmtuar. Afat i përshtatshëm për të pandehurin dhe të

dëmtuarin nga njoftimi i aktit të padisë penale, me qëllim përgatitjen e mbrojtjes.

Zhvillimi i seancës paraparake në dhomë këshillimi. Pjesëmarrje e domosdoshme e

prokurorit dhe e mbrojtjes së të pandehurit. Njoftim për pjesëmarrje për të dëmtarit nga

vepra penale dhe palët civile. Njoftimi i të pandehurit që mund të kërkojë gjykim të

shkurtuar ose të kërkojë caktimin me marrëveshje të dënimit të sanksioneve

zëvendësuese, masave alternative ose të pezullimit të procedimit dhe vendosjen në provë.

E drejta e prokurorit, gjatë seancës paraprake, të cilësojë ndryshe faktet dhe të modifikojë

akuzën. Kthimi i akteve prokurorit nëse rezulton në seancë paraprake se fakti penal nuk

177

është i përshkruar në formë të qartë dhe të saktë ose rezulton i ndryshëm nga sa

pretendohet. Parashikimi që seanca në dhomë këshillimi përfundon me vendim për

kalimin e çështjes për gjykim ose për pushim të procedimit. Detyrimi i gjykatës,

menjëherë pasi ka dhënë vendimin për kalimin e çështjes për gjykim, të ftojë palët të

identifikojnë me marrëveshje aktet që duhen përfshirë në fashikullin e seancës gjyqësore;

67. E drejta e palëve për të kërkuar nga Gjykata e seancës paraprake në dhomë këshillimi për

zbatimin e masave alternative; rregullat dhe procedurat;

68. Përcjellja e fashikullit Gjyqtarit të Seancës Gjyqësore;

69. Gjykimi në mungesë me vullnetin e të pandehurit;

70. Gjykimi në mungesë i të pandehurit që i fshihet drejtësisë;

71. Diskutimi i çështjes së kompetencës, bashkimit ose ndarjes së proceseve;

72. Të drejta e palëve në fazën menjëherë pas deklarimit të hapjes së seancës gjyqësore;

parashtrimet hyrëse të palëve dhe formulimi i kërkesave për prova; shkëmbimi i

dokumeteve mes palëve, nëse nuk ka ndodhur më parë; vendimi i gjykatës për

pranueshmërinë e marrjes së provave;

73. Mundësia për revokim e vendimeve për administrimin e provave të caktuara në seancën

paraprake; humbja e të drejtës për të marrë provën me dëshmitarë, pyetjen e të pandehurit

në procedim të lidhur apo ekspertizës në rastet kur ata nuk paraqiten nga ana e palës, që i

ka kërkuar këto prova;

74. Pyetja e drejtëpërdrejtë e të pandehurit, dëshmitarëve, ekspertëve, konsulentëve teknikë

të palëve. Pyetja e të pandehurit. Pyetja e të miturit nga gjykata me asistencën e një

psikokologu. Radha dhe rregullat e pyetjes dhe e kundërpyetjes; E drejta e gjykatës për

t‟iu treguar palëve tema të reja ose të paplota të dobishme në kërkim të së vërtetës dhe e

drejta e gjykatës për të bërë pyetje ndaj personave që pyeten;

75. Ndalimi për arrestim në seancë gjyqësore për dëshmi të rreme. E drejta e prokurorit të

ushtrojë ndjekjen penale për këtë shkak pasi vendimi i themelit ka marrë formë të prerë;

76. E drejta e prokurorit për të proceduar me modifikim të akuzës nëse fakti penal rezulton i

ndryshëm nga ai i përshkruar në akuzë. Procedura e kthimit të akteve;

77. Vazhdimi i seancës gjyqësore i gjyqtarit edhe në raste transferimi apo emërimi në

funksion tjetër. Përdorshmëria e deklarimeve të dhëna në seancë gjyqësore më parë edhe

në rastin e ndryshimit të kolegjit gjyqësor;

78. Leximet e lejueshme; rregullat e administrimit, të përdorshmërisë së tyre dhe të vlerës së

tyre;

79. Detyrimi për shpallje të vendimit të arsyetuar përvec rasteve të komplekse; afatet e

depozitimit të vendimit kur ai nuk shpallet i arsyetuar;

80. E drejta e të pandehurit për të kërkuar gjykim të posaçëm;

81. E drejta dhe detyrimi i prokurorit për të ushtruar padinë penale nëpërmjet gjykimit të

drejtpërdrejtë. E drejta e të pandehurit për të kërkuar gjykim të shkurtuar;

82. E drejta e prokurorit për të kërkuar gjykim të drejtpërdrejtë përveç rasteve kur është e

nevojshme zhvillimi i hetimeve të mëtejshme; procedura e gjykimit të drejtpërdrejtë;

178

83. E drejta e prokurorit për ta paraqitur të pandehurin e arrestuar në flagrancë drejtpërdrejt

në gjykim. E drejta e të pandehurit për të kërkuar procesin gjyqësor të posaçëm të

caktimit me marrëvëshje të dënimit;

84. E drejta e gjyqtarit të hetimeve paraprake për të dhënë në bazë të kërkesës së prokurorit

vendimin penal dënimi me gjobë për vepra penale të lehta;

85. Rregullat e procesit ndaj të pandehurve të mitur;

86. Aplikimi i dispozitave të KPP në procesin gjyqësor para gjykatave të paqit; rregullat dhe

procedurat e gjykimit në gjykatat e paqit;

87. Parashikimi i ecjes së afateve të ankimit bazuar në kriteret e funksionalitetit dhe

thjeshtëzimit;

88. Pranimi i ankimit pavarësisht nga cilësimi që i është dhënë asaj prej palës ankuese;

89. Parashikimi i pagimit të shpenzimeve gjyqësore, në rastet e papranueshmërisë ose

rrëzimit të ankimit ndaj palës ankuese;

90. Parashikimi se i pandehuri nuk mund të paraqesë ankim ndaj vendimeve të pafajësisë në

disa raste të caktuara;

91. E drejta e palëve të plotësimit të ankimit për çështje të lidhura me ankimin kryesor;

92. E drejta e drejtuesit të prokurorit të rrethit ose drejtuesit të prokurorisë së apelit të

paraqesë ankim pavarësisht mendimit të prokurorit të çështjes; rastet e ndalimit të

ankimit; ankimi kundërshtues;

93. Ankimi i palës civile;

94. E drejta për të parashtruar argumente shtesë në ankim brenda afateve të paracaktuara;

95. Rastet e e deklarimit në dhomë këshillimi i papranueshmërisë së ankimit;

96. E drejta e gjykatës së apelit për të lejuar aplikimin e përfitimeve ligjore dhe trajtimin e

rrethanave lehtësuese;

97. Ndalimi i “reformatio in peius” në rastin e ankimit vetëm prej të pandehurit;

98. Parashikimin e seancës në dhomë këshillimi, sipas parimit të kontradiktoritetit kur ankimi

ka ekskluzivisht për objekt vetëm llojin dhe masën e dënimit, trajtimin e rrethanave

lehtësuese ose aplikimin e sanksioneve zëvendësuese ose përfitimeve ligjore;

99. Parashikimi i rasteve dhe kufijve të përsëritjes së shqyrtimit gjyqësor në gjykimin në apel

dhe në gjykimin pas kthimit për rigjykim; rregullat mbi vendimin e gjykatës së apelit,

veçanërisht lidhur me shqyrtimin e motiveve të ankimit dhe të rezultateve që kanë ardhur

nga përsëritja e shqyrtimit gjyqësor;

100. Ekzekutimi provizor i vendimit të nxjerrë nga gjykata e apelit, lidhur me vendimmarrjen

me padinë civile. Pezullimi i tij nga Gjykata e Lartë;

101. Parashikimi i rasteve se kur deklarohet e parashkruar vepra penale, gjykata e apelit dhe

ajo e Lartë të gjykojnë ankimin vetëm për çështjen civile;

102. Rekursi në Gjykatën e Lartë; detyrimi për t‟u përfaqësuar me avokat; papranueshmëria e

rekursit kur ai është haptazi i pabazuar dhe parashikimi i garancive të përshtatshme për

mbrojtje; parashikimin që nëse Kolegji nuk është dakord me vendimet unifikuese që t‟ua

përcjellë çështjen Kolegjeve të Bashkuara;

103. Të drejtat e palëve të paraqesin konkluzionet pranë Gjykatës së Lartë;

179

104. Parashikimi i mjeteve të jashtëzakonshme të rekursit në GjL. Rishikimi. Rastet e ndalimit

të rishikimit; rregullat dhe procedurat e rishikimit; parashikimi i një mjeti mbrojtës të

përshtatshëm, të ndryshëm nga rishikimi kur nga vendimet e GjEDNJ rezulton se

vendimi i dënimit është rrjedhojë e një procesi të parregullt ligjor apo ka shkelur liri të

tjera të njeriut;

105. Ngritja pranë çdo gjykate e gjyqtarit të ekzekutimit të dënimit (me kompetencë lëndore

në juridiksionin tokësor të gjykatës së apelit), i ndryshëm nga gjyqtari i seancës

gjyqësore. Rregullat dhe procedurat e gjykimit të kërkesave në fazën e ekzekutimit të

vendimit;

106. Parashikimi që personi i deklaruar i pafajshëm me vendim përfundimtar ose i dënuar me

një vendim që ka caktuar dënimin me marrëveshje nuk mund t‟i nënshtrohet procedimit

penal për të njëjtin fakt. Rregullat e res judicata në gjykimet civile, administrative dhe

disiplinore;

107. Kompensimi i burgimit të padrejtë dhe gabimi gjyqësor;

108. Rregullimi i marrëdhenieve juridiksionale me jashtë në bazë të konventave

ndërkombëtare;

109. Roli dhe kompetencat e MD në procedurat e marrëdhënieve juridiksionale me jashtë;

110. Parashikimi që në marrëdhëniet me shtetet, me të cilat ekzistojnë marrëveshje

ndërkombëtare, dëshmitë e dëshmitarëve dhe pyetjet e ekspertëve të zhvillohen nëpërmjet

videokonferencës;

111. Çështja e ekstradimit;

112. Kushtet dhe format e njohjes se vendimeve penale të dhëna në vende të tjera; transferimi

i procedimeve

113. Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore të dhëna në vende të tjera

Në konkulzion të sa më sipër, vlerësojmë se miratimi i ndryshimeve në KPP (ose miratimi i një

ligji të ri) duke ndjekur linjat orientuese te mësipërme, duhet të bëhet pavonesa të mëtejshme.

Ndryshimet në Kodin e Procedurës Penale të përgatitura nga Ministria e Drejtësisë, e asistuar

nga ekspertë ndërkombëtar të OPDAT, EURALIUS III, OSBE, Këshilli i Europës, Projekti

JUST i USAID, etj., që në Qershor 2013, duhet t‟i përcillen menjëherë Komisionit të Posacëm

Parlamentar për të vijuar më tej me procedurat e shqyrtimit dhe miratimit të tyre.

17. E Drejta Penale

Në Strategji thuhet se në Analizën e Sistemit të Drejtësisë (Dokumentin Analitik) janë evidentuar

disa probleme dhe mangësi të anës formale dhe strukturale të Kodit Penal, që përfshinjnë: i)

rregullim të pamjaftueshëm të instituteve kryesore, si: lidhja shkakësore, tentativa,

bashkëpunimi, konkurrimi i veprave penale etj.; ii) formulime të paqarta dhe kontradiktore midis

neneve të ndryshme; iii) dënime jo të përshtatshme për rëndësinë e disa veprave penale; iv)

mungesë harmonizimi me Konventën e Këshillit të Evropës Kundër Trafikimit të Organeve

180

Njerëzore (2015); v) mungesë harmonizimi me Direktivat 2006/12/EC, 2005/35/EC, dhe

2008/99/EC të Parlamentit dhe Këshillit Evropian, të cilat rregullojnë krimet kundër mjedisit.

Në fakt, e vërteta është se jo të gjitha këto cështje janë marrë në analizë në Dokumentin Analitik

dhe se cështje të tjera janë trajtuar si problematika prej tij.

Konkretisht, Dokumenti Analitik prezanton si problem cështjet e mëposhtme:

1) Azhornimin e Kodit Penal me evolimin e shoqërisë;

2) Ndryshimet e bëra pa një bazë shkencore dhe programore (mungesa e hamonizimit të

brendshëm);

3) Përdorimi i termave të paqartë;

4) Standardizimi i caktimit të dënimit;

5) Paqartësi mbi shuarjen e veprës penale apo të dënimit;

6) Marzhet e dënimit;

7) Qartësimi i dënimeve alternative dhe dënimeve plotësuese.

Këto problematika në Dokumentin Strategjik janë përmbledhur si më poshtë:

1) Kodi Penal ka humbur koherencën e brendshme.

2) Në gjendjen aktuale Kodi nuk reflekton disa nga detyrimet ndërkombëtare të Shqipërisë

si dhe disa standarde të BE-së, që në të ardhmen do të jenë të detyrueshme.

3) Po kështu disa vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut vënë në dyshim

përputhshmërinë e disa dispozitave të Kodit me KEDNJ-në.

Për adresimin e tyre është shpallur objektivi “Përmirësimi i Kodit Penal me qëllim harmonizimin

e tij me standardet e BE-së”. Në fakt, përcaktimi i një objektivi të tillë të krijon perceptimin se

Kodi ynë Penal nuk është në përputhje me standardet e BE-së. Një konstatim apo perceptim i

tillë është i gabuar dhe i pambështetur në argument bindëse apo të analizuara në Dokumentin

Analitik. Në këtë drejtim, duhet evidentuar se legjislacioni ynë penal ka bërë progres ndër vite

dhe një tërësi dispozitash të tij janë pikërisht reflektim i nevojës për përputhshmërinë me

standardet ndërkombëtare në përgjithësi dhe ato të BE-së në vecanti. Megjithatë, ne vlerësojmë

se Kodi Penal ka nevojë për përmirësime dhe cdo masë që synon përmirësimin dhe

harmonizimin e përmbajtjes së tij është e mirëpritur.

Në këtë drejtim, mbështesim idenë për të vlerësuar mundësinë e hartimi të një Kodi të ri

Penal.

181

18. Sistemi penitenciar

Edhe për këtë pjesë Dokumenti Strategjik merr në analizë problematika të tjera dhe të patajtuara

nga Dokumenti Analitik. Konkretisht, ky i fundit ka evidentuar si problematika cështjet e

mëposhtme:

1) Qartësimin e Kodit të Procedurës Penale në lidhje me ekzekutimin e dënimit, me fokus

cështje të lidhura me rivendosjen në afat, apo bashkimin e dënimeve;

2) Mungesa e kushteve për aplikimin e masave edukuese dhe mjekësore;

3) Zbatimi i dënimeve alternative dhe detyrimeve lidhur me to;

4) Revokimi i dënimeve alternative;

5) Mosrregullimi me ligj por me VKM i mënyrës së funksionimit të Shërbimit të Provës dhe

nevoja për trajnimin e stafit të tij;

6) Përmirësimi i sistemit të burgjeve;

7) Punësimi i të dënuarve;

8) Trajtimi i të miturve.

Këto problematika janë transformuar në Dokumentin Strategjik si më poshtë:

1) Në Shqipëri, ndryshe nga shumë vende të tjera, prokuroria është përgjegjëse për

ekzekutimin e vendimeve penale apo për kërkesën për ndryshimin e dënimit, ndërkohë që

duhet të jetë gjykata.

2) Mungesa e institucioneve të posaçme për ekzekutimin e masës mjekësore “mjekim i

detyruar në një institucion mjekësor” dhe masave edukuese ndaj të miturve nën 14 vjeç,

që nuk kanë përgjegjësi penale për shkak të moshës.

Për adresimin e këtyre problematikave është shpallur objektivi “Rritja e efektivitetit të sistemit të

drejtësisë penale”, i cili parashikohet të adresohet nëpërmjet këtyre masave:

1) Përmirësimin e kuadrit ligjor ekzistues në lidhje me ekzekutimin e masave edukuese dhe

mjekësore dhe krijimin e institucioneve të posaçme për ekzekutimin e këtyre masave.

2) Garantimin e ekzekutimit të drejtë dhe të njëjtë të vendimeve gjyqësore në respektim të

parimit të lirisë dhe sigurisë së personit.

3) Ridimensionimin e rolit të gjykatës dhe të prokurorit në ekzekutimin e dënimeve penale,

duke synuar rritjen e efektshmërisë së sistemit të ekzekutimit.

4) Qartësimin e dispozitave të KP-së në lidhje me dënimet alternative dhe kriteret që duhet

të plotësohen për zbatimin e tyre.

5) Përafrimin e kuadrit ligjor të bashkëpunimit gjyqësor ndërkombëtar në fushën penale me

acqui communitaire, me BE-në; përcaktimin e qartë të rolit procedural të Shërbimit të

Provës dhe forcimin e rolit të tij në ekzekutimin e dënimeve alternative dhe në

veprimtaritë dhe programet e rehabilitimit.

182

6) Zhvillimin e mëtejshëm të sistemit të burgjeve bazuar në harmonizimin e vazhdueshëm

me standardet ndërkombëtare dhe krijimin e kushteve të nevojshme për zbatimin e tyre.

7) Përmirësimin e kuadrit ligjor për trajtimin e të burgosurve duke synuar përmirësimin e

mjeteve juridike për mbrojtjen e të drejtave të tyre, si dhe riintegrimin dhe aftësimin e

tyre në shoqëri, me fokus të miturit në konflikt me ligjin.

8) Krijimin e mekanizmave ligjorë dhe institucionalë, të pajisur me burimet e nevojshme

materiale dhe njerëzore për trajnimin dhe kualifikimin e vazhdueshëm profesional të

stafit të administratës së institucioneve penitenciare dhe të Shërbimit të Provës.

Edhe pse në tërësi masat janë të pranueshme, vlerësojmë se Dokumenti Strategjik duhet të

aplikojë standardin e detajimit të zgjidhjeve për problematikat e konstatuara. Për ilustrim, nëse

evidnetohet si problem cështja e punëismit të të dënuarve, Strategjia duhet të ofrojë mekanizimin

e zgjidhjes së këtij problem.

Mbështesim plotësisht mundësinë e krijimit të burgjeve private, si dhe shtrirjen e

mbikëqyrjes elektronike në të githë Shqipërinë.



1) Analiza eshte mbeshtetur ne gjetjet aktuale dhe bazohet ne ligjin aktual te arsimit te larte dhe

nuk reflekton ndryshimet thelbesore qe i ben sistemit arsimor te larte, e praktikisht dhe sistemit

univeristar juridik, ligji i ri i arsimit te larte.

2) Dokumenti Analitik në mënyrë të njëashme konsideron masivizimin e arsimit të lartë si një

problem madhor, duke anashkaluar faktin se se ky masivizim ka ardhur kryesisht per shkak te

preferences nga studentet te ketij profili, si dhe rëndësinë që merr ai në sherbim te nje edukimit

me te plote juridik te shoqerise me te drejtat dhe detyrimet.

3) Ne pjesen qe dokumenti analizon raportin pedagoge studente, kur e ben kete per Universitetet

Private perllogarit ne staf dhe pedagoget e jashtem, ndersa per Universitetet Publike nuk i

perllogarit pedagoget e jashtem, duke mos e pasur te sakte raportin studente pedagoge ne rastin e

Universiteteve Publike te vendit qe ofrojne degen e Drejtesise.

4) Dokumenti nuk qarteson se nese Universitetet Private i percaktojne vete kriteret për

transferimin e studenteve, Universitetet Publike operojne ne boshllek ligjor sa i perket mundesise

se tranferimeve, duke lene hapsira per abuzime deri ne korrupsion me keto transferime.

183

Komente specifike

Qe ne hyrje te kesaj analize permbildhet qellimi dhe synimi saj kur shprehimisht thuhet:

“Analiza synon të paraqesë një panoramë të zhvillimit aktual të arsimit juridik në Shqipëri.

Së pari, ajo synon konstatimin e shkallës së njohurive të natyrës juridike dhe të

ndërgjegjësimit në zbatimin e ligjit, duke filluar nga edukimi ligjor i moshave të reja deri në

sistemet shkollore parauniversitare. Së dyti, kjo analizë synon të shqyrtojë bazat e funksionimit

dhe garantimit të cilësisë së sistemit të arsimit të lartë juridik, të arsimit profesional juridik, si

dhe shkallën e përshtatjes së përgatitjes universitare e profesionale me kërkesat e tregut të

punës.

Bazuar në këto objektiva, është analizuar ecuria e arsimit juridik në Shqipëri, duke

filluar nga arsimi parauniversitar dhe deri në edukimin vazhdues të juristëve, veprimtaria e të

cilëve ka ndikim mbi sistemin e drejtësisë”.

Me pas analiza vijon me parashtrimin e plote të kuadrit ligjor aktual qe rregullon edukimin

juridik te shoqerise dhe aktoreve te sistemit te drejtesise.

Ketu vlen te theksohet qe analiza eshte mbeshtetur ne gjetjet aktuale dhe bazohet ne ligjin aktual

te arsimit te larte dhe nuk reflekton ndryshimet thelbesore qe i ben sistemit arsimor te larte, e

praktikisht dhe sistemit univeristar juridik, ligji i ri i arsimit te larte. Duke qene se ligji i ri i

arsimit te larte pretendohet te hyje ne fuqi njeherazi dhe me ndryshimet ligjore kushtetuese te

reformes ne drejtesi, do te ishte me realiste qe analiza te bazohej ne ligjin e ri te arsimit te larte.

Ndoshta kjo eshte nje arsye me teper per nevojen qe kane dokumentet e Plan Veprimit, Analizes

se Sistemit te Drejtesise dhe Strategjise se Reformes ne Sistemin e Drejtesise dhe ne menyre të

vecante kapitujt respektive te ketyre dokumentave ku trajtohet Edukimi juridik, per me shume

kohe ne dispozicion per reflektimin e ndryshimeve thelbesore ligjore ne ligjin e arsimit te larte.

Me pas, ne piken 3 te kreut 6 ku analizohet arsimimi juridik behet nje prezantimi gjendjes

aktuale te sistemit te arsimit parauniversitar. Ky prezantim me duket shterues dhe nuk ka nevoje

per sugjerime apo korrigjime te elementeve te caktuar

Prezantimi vijon me gjendjen aktuale te arsimit te larte juridik. Ceshtja fillestare qe trajtohet

eshte masivizimi i studimeve te larta juridike ne vitet e fundit. Ketu mendojme se dokumenti do

duhej te evidentonte se ky masivizim ka ardhur kryesisht per shkak te preferences nga studentet

te ketij profili. Gjithashtu mendoj se dokumenti duhet ta pasqyronte si nje arritje pozitive

masivizimin e arsimit te larte juridik ne sherbim te nje edukimit me te plote juridik te shoqerise

me te drejtat dhe detyrimet, gje qe nuk e ben dokumenti i analizes ne asnje prej pjeseve te tija ne

kreun 6 ku analizohet sistemi arsimor juridik ne vend. Prezantimi ve theksin se pjesa derrmuese e

studenteve qe ndjekin studimet juridike jane ne Uniersitetet Publike te vendit. Ne gjykojmë se

ketu duhet shtuar qe Universitetet Publike perzgjidhen me teper nga studentet e juridikut jo

vetme per shkak te tarifave te ulta por edhe per shkak te preferences qe ka tregu per Universitetet

184

Publike perball Privateve, sepse ne opinionin publik ka nje bindje qe Universitetet Publike qe

ofrojne deget juridike ofrojne nje sherbim me cilesor se Universitetet Private.

Ne pjesen qe dokumenti analizon raportin pedagoge studente, kur e ben kete per Universitetet

Private perllogarit ne staf dhe pedagoget e jashtem, ndersa per Universitetet Publike nuk i

perllogarit pedagoget e jashtem, duke mos e pasur te sakte raportin studente pedagoge ne rastin e

Universiteteve Publike te vendit qe ofrojne degen e Drejtesise. Gjithashtu dokumenti e trajton

shkarazi nevojen e Universiteteve Publike per pedagoge te jashtem, por duhet te theksoje me

qarte qe keta pedagoge nuk duhet te perzgjidhen vetem per te plotesuar oret qe nuk perballohen

dot nga stafet me kohe te plote, por se pari ata duhet te perzgjidhen per ekspertizen e vecante qe

kane ne tematika te caktuara apo ne leksione te caktuara. Pedagoget e jashtem trajtohen sot

vetme si mbushes te oreve ne Universitetet Publike dhe jo si personalitete ne fusha te caktuara te

formimit juridik, qe ndajne eksperiencen e tyre te cmuar me studentet e fakulteteve te drejtesise.

Dokumenti me pas trajton dhe fenomenin e transferimit te studenteve nga nje Universitet ne

tjetrin. Ai me te drejte thekson qe ky eshte nje fenomen i perhapur sa ne Universitetet Private

edhe ato Publike. Por dokumenti nuk qarteson se nese Universitetet Private i percaktojne vete

kriteret e studenteve te tyre e rrjedhimisht ne pranimet e transferimeve kane diskrecion per ta

realizuar transferimin, Universitetet Publike operojne ne boshllek ligjor sa i perket mundesise se

tranferimeve duke lene hapsira per abuzime deri ne korrupsion me keto transferime. Pranimet ne

Universitetet Publike behet vetem nepermjet matures shteterore qe eshte sistemi merite

preference qe percakton degen dhe Universitetin ku do te pranohesh, dhe cdo menyre tjeter,

perfshi dhe transferimin e nje student ne nje universitet te caktuar publik, qe nuk kalon nepermjet

matures shteterore eshte abuziv dhe duhet te qartesohet me ndryshime ligjore per te mos ndodhur

me ne te ardhmen.

Ne pjesen e gjetjeve dhe problematikave kryesore te arsimit te larte universitar dhe post

universitar juridik, pervec gjetjeve te dokumentit, mendoj se duhet te shtohen gjetjet e me

poshtme:

1) Problematika e vleresimit objektiv dhe ne menyre te standardizuar te studenteve te

arsimit te larte juridik mbetet nje problem shqetesues.

2) Dokumenti nuk e shtron problematiken e nevojes se plotesimit te diplomes bachelor

me nje diplome masteri si e vetmja menyre per te kompletuar nje cikel studimi juridik dhe per te

marre titullin jurist. Ka ndodhur jo rralle qe kuotat per master ne nje univeristet, kryesisht publik,

jane me te pakta se studentet qe kane perfunduar sistemin bachelor ne ate universitet, duke ju

nderprere ne kete menyre ne mes studimet ketyre studenteve.

3) Mendojmë qe duke qartesuar ne dokumentin analitik qe gjyqtaret dhe prokuroret e

ardhur nga Shkolla e Magjistratures kane shfaqur jo vetem nivel me te larte aftesie por edhe

integritet me te larte ne ushtrimin e funksionit, kjo do te perbeje nje gur te mire themeli per te

mos lejuar qe ne sistemin gjyqsor dhe te drejtesise te penetrojne njerez jashte Shkolles se

Magjistratures.

185

4) Mangesi e theksuar e arsimimit te gjyqtareve dhe prokuroreve qe nuk reflektohet fare

si problematike jane respektivisht ndikimi politik mbi Shkollen e Magjistratures nepermjet

vleresimit te kandidateve te shkolles se magjistratures dhe rënditjen e tyre në përfundim të

studimeve. Kujtojme qe vleresimi dhe rezultatet e studenteve te Shkolles se Magjistratures jane

kusht themelor per percaktimin e gjykates apo prokurorise ku do te emerohet ne fund te

studimeve magjistrati. Ky element kaq i rendesishem le shteg qe drejtuesit dhe pedagoget e

Shkolles se Magjistratures te ndikojne me subjektivizmin e tyre apo dhe per interesa te tjera mbi

gjyqtaret dhe prokuroret e ardhshem si dhe ne karrieren profesionale te gjyqtareve dhe

prokuroreve. Gjendet e nevojshme qe jo vetem drejtimi administrative i Shkolles se

Magjistratures te jete larg ndikimit te ekzekutivit, por dhe emërimi i pedagogeve te kesaj shkolle

te behet me nje metodike qe siguron profesionalizmin dhe depolitizimin e tyre. Gjithashtu

vleresimi i studenteve te magjistratures duhet te behet me nje sistem qe siguron vleresimin e tyre

objektiv dhe shmang mundesite e subjektivizmit qe mund te behen shkak per ndikimin e padrejte

te karrieres se magjistratit dhe per vete ndikimin mbi punen e magjistratit ne te ardhmen.

Mbeshtetur ne Analizen e sistemit te edukimit ligjor te shoqerise, dokumenti i Draft Strategjise

tenton te paraqese disa alternativa per reformimin e sistemit te edukimit ligjor te shoqerise ne

funksion te nje shoqerie qe njeh dhe zbaton me mire te drejtat dhe detyrimet ligjore, te

studenteve me te pergatitur nga sistemi Universitar juridik, te profesionisteve te lire me aftesi te

spikatura dhe integritet moral dhe te nje sistemi gjyqesor dhe hetimi me gjyqtare e prokurore jo

vetem shume te afte por dhe te pergatitur perballe sfidave qe imponon integrimi i legjislacionit

Europian.

Dokumenti i draft strategjise eshte konceptuar ne 4 shtylla kryesore qe perbejne dhe objektivat,

se pari “Rritja e ndergjegjesimit qytetar per zbatimin e ligjit”, se dyti “Reformimi i sistemit

juridik Universitar”, se treti “Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe praktikave të trajnimit fillestar

dhe vazhdues për profesionet ligjor” edhe ne fund “Konsolidimi i sistemit të rekrutimit, trajnimit

fillestar, trajnimit vazhdues dhe profilizimit të magjistratëve”

Per secilil objektiv dokumenti ben nje parashtrim dhe ne fund ne formen e masave konkrete jep

disa alternativa mbi amendimet ligjore per arritjen e objektivave. Duke qene se nuk gjejme

objektiva te tjera pervec 4 te paraqitura ne dokument, do te analizojme secilen prej tyre duke

evidentuar problematikat qe ka dokumenti per secilin objektiv dhe duke sugjeruar dhe shtimin e

masave te tjera per arritjen e objektivave atje ku mund te konsiderojme se ka boshlleqe.

1. Për objektivin e pare qe ka te beje me rritjen e ndergjegjesimit qytetar per zbatimin e

ligjit, mendojme se materiali eshte shterues dhe perjithsishte ka dhene zgjidhje efikase dhe te

plota per kete problematike.

Gjykojmë se duhet të specifikohet detyrimi i përfshirjes në kurrikulat e arsimit parauniversitar te

lendeve te edukimit ligjor si disiplina te mevetshme ne te gjitha ciklet parauniversitare si lende te

186

detyrueshme apo me zgjedhje. Per kete mase kerkohet nderhyrje konkrete ne VKM-te per

kurrikulat parauniversitare. Këto lende te përzgjidhen prej vete shkollave ndermjet alternativave

te teksteve te hartuara nga juristet vendas, per shkak se sistemi ligjor i cdo vendi eshte specifik

dhe per kete arsye nuk te lejon te adoptohen tekste shkollore te huaja.

2. Ne hyrja e objektivit te dyte qe eshte ai i reformimit te sistemit juridik Universitar,

paraqiten sakte problematikat kryesore te sistemit juridik universitar vendas.

Por duke qene se njekohesisht me ndryshimet ligjore dhe Kushtetuese ne kuader te Reformes ne

Drejtesi do te kene kete dhene efektet dhe ligji i ri i Arsimit te Larte, (i cili ndryshon rrenjesisht

menyren e organizimit dhe funksionimit te arsimit te larte perfshi dhe ate juridik), do te ishte me

efikase qe dokumenti i draft strategjise per arsimin e larte juridik te behet duke pasur parasysh

menyren e re te organizimit dhe te funksionimit te arsimit te larte juridik dhe problematikat qe

mund te shfaqen mbas hyrjes ne fuqi te ligjit te ri te Arsimit te larte. Gjithsesi mendojme se:

a) Ne masen e pikes se dyte ku flitet per nevojen e nje sistemi me kritere fikse dhe specifike per

rekrutimin e stafeve akdemike te kualifikuar, mendojme se ka nevoje dhe per nje shtese ne kete

pike dhe konkretisht: “Vendosia e nje raporti fiks ligjor midis numrit te studenteve te nje

Fakulteti Juridik dhe pedagogeve te atij fakulteti. Kjo perben nje domosdoshmeri sepse

masivizimi i studenteve qe ndjekin studimet juridike nuk eshte bere ne raport te drejte me stafet

pedagogjike, duke sjelle si pasoje mbingarkese te oreve te pedagogeve e rrjedhimisht uljen e

cilesise se mesimdhenies ne leksion apo seminare. Ky fenomen mbetet me shqetesues ne

Universitetet Publike qe ofrojne arsimin e larte juridik.

b) Gjithshtu ne piken e 5 te masave ne permbushje te objektivit te reformimit te sistemit juridik

universitar ku flitet per kthimin e fakulteteve juridike ne qendra te kerkimit shkencor ne

perputhje me nevojat strategjike te procesit te integrimit, mendojme se nje marreveshje me

Kuvendin e Republikes dhe Ministrine e Drejtesise per perdorimin e ekspertizes akademike ne te

gjitha ndryshimet ligjore apo reformat ligjore, do te ndihmonte shume jo vetem kerkimin

shkecor, por dhe nivelin e ligjeve qe hartohen ne vend.

c) Pervec masave te percaktuara nga dokumenti per objektivin e reformimit te sistemit juridik

Universitar, propozojme dhe shtimin e 2 masave te tjera qe do te ndihmonin shume ne kete

proces.

Konkretisht:

1) Niveli i stafeve akademike ne fakultetet juridike varet shume dhe prej trajtimit financiar te

ketyre stafeve. Duke pasur parasysh qe ne nje shoqeri te zhvilluar profesioni i juristit shume te

kualifikuar eshte shume i vleresuar prej tregut te punes, ndodh qe kapacitetet me te mira

akademike ti perthithe tregu privat jo akademike per shkak te trajtimit shume te mire financiar.

Raporti i zhdrejte midis trajtimit financiar te nje akademiku ne Universitet (kryesisht publike qe

187

perballon rreth 82% te studenteve qe ndjekin arsimimin e larte juridik) dhe nje juristi ne sektorin

privat jo akademik eshte shume i madh, duke bere qe nje pjese e madhe e profesionisteve me te

mire te largohen nga akademizmi duke ulur ndjeshem nivelin e stafeve akademike te fakulteteve

juridike. Per kete arsye e vetmja zgjidhje per kete problematike shihet nderhyrja ligjore per

permiresimin e trajtimit financiar dhe jo vetem te punonjesve mesimore shkencore ne Fakultetet

Juridike.

2) Detyrimin e Fakulteteve Juridike qe nje pjese te leksioneve te zhvillohen nga personalitetet me

ekspertizen me te vecante ne fushen juridike, ne formen e ftesave per pedagoget e jashtem qe do

te duhet te jene personalitete vendase apo te huaja ne nje fushe te caktuar te kerkimit shkencor,

apo ne nje tematike te caktuar te nje disipline ne lendet juridike.

3. Përsa i perket objektivit te trete qe eshte ai i Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe praktikave

të trajnimit fillestar dhe vazhdues për profesionet ligjore, mendojme se pjesa hyrese ka

evidentuar sakte problematikat qe shfaq sistemi sot, por masat konkrete kane nevoje per një

saktesim dhe plotesim.

Konkretisht, ne masen e fundit te objektivit te trete, qe percakton krijimin e mekanizmave per

kontrollin periodik te aftesise se profesioneve te lira sugjerojme shtimin e kesaj pike si vijon:

“Formimi vazhdues i njohurive mund te zhvillohet periodikisht nga dhomat kombetare te

profesioneve te lira, të cilat mund te organizojne trajnime apo kurse vazhduese per profesionistet

e lire te fushave te caktuara per ti mbajtur koherent me ndryshimet ligjore.

4. Ne hyrjen e objektivit te katert qe eshte ai i konsolidimit te sistemit të rekrutimit,

trajnimit fillestar, trajnimit vazhdues dhe profilizimit të magjistratëve, nuk permendet fare

eksperienca pozitive qe ka pasur kjo Shkolle per rekrutimin e gjyqtareve dhe prokuroreve te rinj

mbi kriterin e aftesise. Vetem duke theksuar aspektet pozitive te sistemit do mund ta

permiresojme ate ne pjeset problematike te tij.

Sigurisht qe mund te kete nevoje per permiresim te kuadrit perzgjedhes dhe seleksionues te

kandidateve te Shkolles se Magjistratures, por ne cdo rast duhet te theksohet se gjyqtaret dhe

prokuroret e ardhur prej kesaj Shkolle kane shfaqur nivel te larte profesionalizmi dhe integriteti

moral ne krahasim me pjesen tjeter te sistemit gjyqsor dhe te prokurorise. Dhe ketu mbas ketij

konstatimi te drejte do duhej te ritheksohet qe ne hyrje te ketij objektivi parimi i konsoliduar

ligjor qe pjese e sistemit mund te behesh vetem pas pranimit ne Shkollen e Magjistratures

nepermjet konkurrimit dhe perfundimit me sukses te kesaj Shkolle. Cdo menyre tjeter per tu bere

pjese e sistemit qe shmang Shkollen e Magjistratures, kontrollin e aftesise nepermjet konkurrimit

per tu pranuar ne te, jo vetem krijon hapsira qe ulin nivelin e gjyqtareve dhe prokuroreve, por le

hapsire per korrupsion, nepotizem dhe kapje te sistemit prej ekzekutivit.

188

Gjithashtu eshte e pamjaftueshme qe ne hyrje te ketij objektivi ka nje perqendrim vetem ne

kriteret kualifikuese te kandidateve te Shkolles se Magjistratures dhe nuk trajtohet nevoja per

nderhyrje ne procesin mesimor te Shkolles. Per nje formim me te plote, per nje vleresim me

profesional dhe per nje proces jashte cdo ndikimi shihen te nevojshme dhe ndryshime ne

menyren e organizimit administrativ dhe akademik te procesit mesimor, kriteret e perzgjedhjes

se stafit akademik dhe vleresimit te studenteve te Shkolles se Magjistratures.

Po ashtu ne hyrje te prezantimit te ketij objektivi do te duhej te theksohej nevoja e pavarsise se

institucionit te Shkolles se Magjistratures, dhe nxjerrjes se tij jashte ndikimit te pushtetit

ekzekutiv. Gje qe eshte bere me e domosdoshme pas nderhyrjeve te fundit ligjore qe cenojne

pavarsine e Shkolles se Magjistratures.

Masa e pare e propozuar parashikon: Rishikimin e kritereve të pranimit në Shkollën e

Magjistraturës, duke synuar forcimin e tyre, veçanërisht sa i përket moshës minimale dhe

eksperiencës paraprake në punë, si dhe duke vënë theksin mbi shprehitë juridike, analizën e

treguesve njerëzorë që lidhen me integritetin, ndershmërinë, sjelljen, profilin psikologjik të

kandidatëve për gjyqtarë dhe prokurorë të ardhshëm; vendosjen e një afati prove 3-vjeçar për

magjistratët e rinj të sapodiplomuar.

Nga analiza jone konkludojme se kjo mase eshte e panevojshme dhe e hartuar duke u bazuar ne

premisa te gabuara. Konkursi i Shkolles se Magjistratures ka qene nga proceset me te vleresuarit

per objektivitetin dhe ndershmerine. Celes i suksesit te ketij konkursi ka qene dhe metodika e

hartimit te tezes se konkursit. Nje teze sa me koncize qe le pak hapësira per subjektivizem ne

korrigjim eshte nje parakusht per besueshmerine e ketij procesi. Per kete arsye jemi te mendimit

qe teza te permbaje sa me pak elemente qe rrisin subjektivizmin e korrigjimit te saj.

Masa e dyte shprehimisht percakton: Vendosjen e kuotave proporcionale për pranimin jashtë

konkursit në Shkollën e Magjistraturës në përputhje me nevojat që dikton sistemi dhe në çdo rast

parashikimin e ndjekjes së detyrueshme të Shkollës të paktën një vit.

Per ne kjo mase eshte krejt e papranueshme dhe në shkelje flagrante të standardeve

ndërkombëtare për pranimet në gjyqësor. Vendosja e nje objektivi te tille qe krijon

hapësire per hyrje ne sistemin gjyqësor dhe te prokurorise te individeve jashte konkursit te

Shkolles se Magjistratures rezulton jo vetme fare i panevojshem por dhe shkaterrues per

sistemin. Kushtetuta jone ka autorizuar ligjin per te gjetur nje formule per formezimin e

sistemit gjyqsor, gjithmone nen parimet kushtetuese te ndarjes se pushteteve dhe

pavaresise se ketij sistemi. Ligji ka perzgjedhur metoden e aftesise per formezimin e ketij

sistemi, te pakten ne prokurori dhe ne gjykaten e shkalles se pare dhe apelit. Cdo formule

tjeter jo vetem do te prekte parimet kushtetuese dhe ligjore, por do te krijonte hapësira per

kapjen nga ekzekutivi te sistemit gjyqsor dhe te prokurorise.

189

Parashikimi i një mase të tillë e rikthen sistemin në gjendjen që ishte përpara viteve 2000.

Duhet të theksojmë se kjo masë duket të jetë e paramenduar dhe në harmoni me veprimet

e mazhorancës për të bllokuar pranimet në Shkollën e Magjistraturës për vitin akademik

2014-2015, pavarësisht se KLD dhe Prokurori i Përgjithshëm kishin parashikuar vende

vakante për vitet në vijim. Është e kuptueshme që këto vende vakante që nuk do të

plotësohen dot nga magjistratë të diplomuar (për shkak të bllokimit të pranimeve për një

vit) apo që do të krijohen nëpërmjet masës së parashikuar për testimin e gjyqtarëve dhe

prokurorëve, do t’i ofrohen individëve me mbështetje politike, jashtë sistemit të meritës

dhe transparencës.

Vlen këtu të theksohet gjithashtu se në vitin 1999 gjyqtarët i janë nënshtruar një testimi

për njohuritë e tyre. Në atë kohë vendet vakante të krijuara ju ofruan individëve me

mbështetje politike, të cilët arritën të bëhen gjyqtar, vetëm disa muaj përpara se të dilte

brezi i parë i magjistratëve të diplomuar në Shkollën e Magjistraturës, duke zënë vendet e

tyre në gjykatat e rretheve gjyqësore më të preferuara.

Ne vlerësojmë qe eksperienca pozitive qe na ka ardhur prej Shkolles se Magjistratures ne

perzgjedhjen e gjyqtareve dhe prokuroreve mbi nje proces te paanshem dhe te drejte, te shtrihet

dhe ne pjeset e tjera te gjyqësorit. Per ne te qenit magjistrat i diplomuar në Shkollën e

Magjistraturës duhet te jete kriter per promovimin ne Gjykaten e Larte si gjykate karriere.

Gjithashtu ndihmesit ligjore te gjyqtareve nuk ka pse te perzgjidhen nga nje proces aspak i

besueshem dhe qe le dyshime per ndikim nepotik, politike dhe korruptiv, kur eshte e mudur te

perzgidhen midis kandidateve jo fitues me pike maksimale te Shkolles se Magjistratures.

Sigurisht pa ju kufizuar e drejta per rikonkurim ne Shkollen e Magjistratures per tu pranuar si

gjyqtar apo prokuror ne te ardhmen.

3 masat e tjera vijuese te paraqitura ne dokument jane ne perputhje me objektivin per gjyqtare

dhe prokurore sa me cilesore.

5) Në vlerësimin tonë, per nje edukim sa me te plote dhe jashte ndikimeve te tjera te

magjistrateve, eshte e nevojshme dhe shtimi i 3 masave te tjeter me formulimet e meposhteme.

Konkretisht:

Plotesimin e bazes ligjore dhe rregullatore per nxjerrjen jashte ndikimt politik dhe te

ekzekutivit te Shkolles se Magjistratures, e cila per misionin qe ka do duhet te jetë nje institucion

i pavarur nen hirearkine e KLD, si organi drejtues i qeverisjes se pushtetit gjyqësor. Edhe me e

domosdoshme behet kjo mase po te kemi parasysh ndryshimet e fundit ligjore qe kane prekur

Shkollen e Magjistratures.

190

Gjithashtu kerkohet nderhyrje ne ligjin e Shkolles se Magjistratures per sigurimin e nje stafi

jo vetem profesional, por edhe jashte ndikimit politik.

Duke pasur parasysh rendesine e vleresimit te studenteve te shkolles se magjistratures sa i

perket dhe gjykates apo prokurorise ku do te emerohen, do te ishte e nevojshme dhe percaktimi i

nje sistemi vleresimi modern dhe objektiv, si e vetmja menyre per sigurimin e profesionalizmit

dhe pavaresise se gjyqtareve apo prokuroreve te ardhshem.

Së fundmi, vlerësojmë se qëndrimi ndaj Shkollës së Magjistraturës duhet të jetë i sinqetë dhe

ne e mbështesim plotësisht punën që ka bërë ky institución ndër vite. Këtë qëndrim të

palëkundër, e shoqërojmë me vlerësimin e mundësive për forcimin e Shkollës së Magjistrtutës.

Është e vërtetë se ndërvite vendet vakante që i takonin magjistratëve në gjykata të preferuara prej

tyre, ziheshin disa ditë përpara emërimit të magjistratëve. Rast tipik për këtë ka qenë viti 2000.

Ne mendojmë se edhe mundësia që ofron ligji për organizimin e pushtetit gjyqësor, për emërimin

si gjyqtar deri në 10 % të personave jashtë Shkollës së Magjistraturës, duhet të hiqet në ligj. Ky

parashikim ka qenë një këmbëngulje pa argumenta e Partisë Socialiste në kohën e miratimit të

ligjit, por vlerësojmë se ka dëmtuar dhe vijon të dëmtojë profesionalizimin dhe pavarësinë e

sistemit.



1) Dokumenti Analitik më tepër se problematikat, ka bërë një prezantim të gjendjes aktuale të

shërbimeve ligjore. Përfshirja në të i informacioneve irelevante (psh. fillesat e profesionit të

avokatisë apo përmbarimit gjyqësor) e bëjnë materialin të lodhshëm, duke sjell humbje të fokusit

për të cilin është hartuar Dokumenti Analitik.

2) Ndërsa në analizë trajtotohen avokatia, noteria, përmbarimi gjyqësor, ndërmjetësimi, apo

Avokatura e Shtetit, konstatojmë se mungon arbitrazhi, mjekësia ligjore, ZRPP, QBZ, përkthimi

zyrtar dhe ekspertët.

3) Nuk detajohet procesi i licensimit të avokatëve, tarifat që aplikohen për marrjen e licencës dhe

garancitë që ofron procesi i licencimit për të siguruar profesionalizimin e avokatëve.

4) Vihet re një tentativë për të fshehur arritjet që ka patur sistemi noterial shqiptar në periudhën

2005-2013.

191

5) Dokumenti Analitik nuk merr në analizë shkencore statistikat mbi ekzekutimin e vendimeve

gjyqësore, për të konkluduar më pas nevojën e shkrirjes apo jo të shërbimit përmbarimor

shtetëror, apo për eficencën e shërbimit përmbarimor privat.

6) Nuk pasqyrohet fakti se nga viti 2012 profesioni i ndërmjetësit ka filluar të ushtrohet në

Shqipëri dhe nuk evidentohen problemet që sjellin numrin e ulët të cështjeve që

trajtohen/zgjidhen me ndërmjetësim.

7) Në Dokument nuk analizohet situata e krijuar në Avokaturën e Shtetit pas vitin 2013, ku

pothuajse u shkarkuan nga detyra të gjithë drejtuesit e strukturave profesionale të Avokaturës së

Përgjithshme të Shtetit, përfshirë Avokatin e Përgjithshëm.

Komente specifike

1. Hyrje

Duke i vlerësuar shërbimet ligjore si pjesë të rëndësishme të sistemit të drejtësisë, vlerësojmë se

është e nevojshme që të merren në analizë të gjitha shërbimet ligjore që kanë lidhje me të.

Ndërsa në analizë trajtotohen avokatia, noteria, përmbarimi gjyqësor, ndërmjetësimi, apo

Avokatura e Shtetit, konstatojmë se mungon arbitrazhi, mjekësia ligjore, përkthimi zyrtar dhe

ekspertët. Përsa kohë këto shërbime ligjore janë të lidhura ngushtësisht me sistemin e drejtësisë,

mendojmë se duhet të gjejnë trajtim në analizë dhe të evidentohen problematikat përkatëse.

2. Kuadri kushtetues dhe ligjor

Nuk konstatojmë ndonjë problematikë në këtë nënpjesë, edhe pse e cmojmë të panevojshëm

përshirjen e saj në këtë analizë, përsa kohë këto ligje nuk janë marrë në analizë dhe në lidhje me

to nuk evidentohet ndonjë problematikë konkrete.

3. Prezantimi i gjendjes aktuale - Gjetjet dhe Problematikat

3.1. Avokatia

Në këtë pjesë edhe pse analizohet gjendja aktuale e avokatisë nuk detajohet procesi i licensimit

të avokatëve, tarifat që aplikohen për marrjen e licencës dhe garancitë që ofron procesi i

licencimit për të siguruar profesionalizimin e avokatëve. Në praktikë, vihet re një nivel i ulët

profesional i avokatëve, i cili është i lidhur ngushtësisht edhe me procedurat që ndiqen për

licencimin e tyre. Për këtë arsye, vlerësojmë se analizimi i problematikave që lidhen me

licencimin e avokatëve dhe transparencën e këtij procesi, mund të ndihmojnë në gjetjen e

zgjidhjeve për të siguruar rritjen e profesionalizimit dhe cilësisë së shërbimit nga avokatët.

192

Gjithashtu, vlen të theksohet se mungojnë edhe mekanizmat e llogaridhënies së avokatëve.

Ngritja dhe fillimi nga puna i strukturave disiplinore pranë Dhomës Kombëtare të Avokatisë,

duket të mos kenë krijuar perceptimin e duhur tek avokatët se ato janë përgjegjës dhe mund të

ndëshkohen për orfrimin e një shërbimi jo cilësorë ndaj klientëve të tyre. Është e vërtetë që

marrëdhënia midis avokatit dhe klientit është një marrëdhenie private, por rëndësia që paraqet

për procesin cilësia e përfaqësimit me avokat, i jep këtij profesioni tipare të rëndësishme të një

shërbimi publik. Për këtë arsye, vlerësojmë se në këtë pjesë duhet të theksohet se mungojnë

strukturat eficente për të kontrolluar cilësinë e ofrimit të shërbimeve nga avokatët, duke bërë

kështu që të evidentohet një problem madhor që lidhet kryesisht me mungesën e llogaridhënies

nga ana e avokatëve, posacërisht për avokatët e caktuar kryesisht.

3.2. Noteria

Në mënyrë të njëanshme, Dokumenti Analitik thekson se rritja e numrit të noterëve gjatë

periudhës 2010 – 2012 është një cështje shqetësuese për Dhomën Kombëtare të Noterëve, sepse

pavarësisht se neni 16 i ligjit “Për noterinë” parashikon kriterin e popullësisë dhe kriterin e

numrit të transaksioneve rezulton se këto kritere janë shkelur. Për të ilustruar këtë fakt jepen të

dhënat e INSTAT, ku nga regjistrimi i popullsisë në vitin 2001 rezultonin 3069275 banorë

(numri i noterëve 294), ndërsa nga regjistrimi i popullësisë në vitin 2011 rezultonin 2831742

banorë (numri i noterëve 443). Mirëpo, cuditërisht të njëjtës metodë krahasimi nuk i nënshtrohen

të dhënat mbi kriterin tjetër të përcaktuar nga ligji dhe që ka të bëjë me numrin e transaksioneve

noteriale!

Në rishikimin e numrit të noterëve në vitin 2012 është realizuar një studim i hollësishëm nga ana

e Ministrisë së Drejtësisë, bazuar në numrin e popullësisë për cdo bashki dhe komunë sipas

Regjistrit Kombëtar të Gjendjes Civile, si dhe numrin e veprimeve noteriale të realizuara nga të

gjithë noterët në Republikën e Shqipërisë dhe të përcjellë zyrtarisht nga Dhoma Kombëtare e

Noterisë. Përfaqësuesit e kësaj të fundit kanë qenë pjesë e grupit të punës së ngritur për këtë

qëllim dhe nuk kanë patur asnjë kundërshtim, as për metodologjinë dhe as për respektimin e

kritereve të ligjit. I vetmi pretendim i ngritur dhe i dokumentuar ka qenë numri i noterëve për

qytetin e Tiranës, i cili është mbështetur tërësisht në sasinë e veprimeve noteriale që realizohen

brenda territorit të Tiranës. Kjo duket të jetë një korporativizëm i mirëfilltë, sepse shqetësim i

DHKN nuk mund të jetë rritja e konkurencës (që ka premisa të sjell rritje të cilësisë së

shërbimeve ndaj qytetarëve), por shqetësim kryesor duhet të jetë rritja e cilësisë së shërbimit.

Përsa i përket konkursit të pranimit duhet të evidentohet se DHKN ka përfaqësuesin e vet në

komisionin e licencimit. Ligji i njeh të drejtën DHKN të ketë përfaqësuesin e vet në Komision

dhe ky përcaktim nuk është shmangur në asnjë rast.

Gjithashtu, nuk vlerësojmë se është problematike fakti që një noter humb të drejtën e ushtrimit të

profesionit nëse emërohet në një detyrë tjetër shtetërore. Ushtrimi i funksionit të noterit është i

193

papajtueshëm me ushtrimin e cdo detyre tjetër shtetërore apo private. Në kushtet kur numri i

noterëve është i mbyllur (është një numër i përcaktuar) atëherë mosushtrimi i funksionit nga një

noter (për shkak të ushtrimit të një detyre tjetër shtetërore) duhet të shoqërohet në cdo rast me

zëvendësimin e tij me një noter të ri. Nëse do të parashikohej e kundërta, atëherë mund të

gjendemi në situatën ku të gjithë noterët e një qyteti të pezullonin licencën, të ushtronin një

funksion tjetër publik dhe në atë qytet të mos ofroheshin shërbime noteriale!

Nga ana tjetër, konstatimi se mungon një arkivë elektronike e unifikuar është i pasaktë, përsa

kohë ka nisur të funksionojë RNSH dhe është e nevojshme vetëm përmirësimi dhe zhvillimi i

mëtejshëm i kësaj arkive elektronike. Kjo masë është marrë për të luftuar ndër të tjera edhe

pastrimin e parave, duke synuar integrimin e këtij sistemi edhe me sistemet e tjera elektronike

shtetërore. Mbetet shqetësim edhe fakti që noterët ende nuk trajtohen nga ligji si agjent tatimor,

fakt ky që do të sillnte mbledhjen më të mirë të të ardhurave për buxhetin e shtetit.

3.3. Shërbimi përmbarimor gjyqësor

Në këtë pjesë vlerësojmë se vendin kryesor duhet ta zinte analiza e statistikave krahasimore mbi

ekzekutimin e vendimeve gjyqësore, përpara dhe pasi ka filluar funksionimin përmbarimi

gjyqësor privat, për të konkluduar mbi efikasitetin e kësaj reforme. Dëshirojmë të sjellim në

vëmendje se në kohën e miratimit të ligjit, dualiteti i funksionimit të përmbarimit shtetëror dhe

privat u konsiderua si një periudhë tranzitore. Qëllimi ishte se nëse përmbarimi privat do të

rezultonte i sukseshëm, atëherë shërbimi përmbarimor do të kalonte tërësisht në një shërbim

publik i deleguar tek profesionistët e lirë. Për këtë arsye, vlerësojmë se është e nevojshme që të

përfshihen në analizë statistikat mbi ekzekutimin e vendimeve gjyqësore, për të konkluduar më

pas nevojën e shkrirjes apo jo të shërbimit përmbarimor shtetëror.

Gjithashtu, duhet të evidentojmë se numri prej 150 përmbarues gjyqësorë privatë aktiv duket të

jetë i ulët krahasuar me numrin e lartë të vendimeve që duhet të vihen në ekzekutim. Numri i ulët

i përmbaruesve aktiv në vlerësimin tonë dëmton eficencën e ekzekutimit me shpejtësi dhe cilësi

të vendimeve gjyqësore.

3.4. Ndërmjetësimi

Dokumenti Analitik vlerëson si problematikë faktin se ligji nr. 10385/2011 ka transpozuar

Direktivën nr. 2008/52/EC. Sjellim në vëmendjen tuaj se përafrimi i legjislacionit dhe

transpozimi i akteve komunitare në legjislacionin tonë të brendshëm është detyrim që rrjedh nga

procesi i integrimit të vendit në Bashkimin Europian. Sigurisht që ligji ka mbajtur në konsideratë

edhe specifika të sistemit tonë të brendshëm juridik, por mesa kuptohet konstatimi është bërë pa

patur në konsideratë vetë përmbajtjen e ligjit! Në vlerësimin tonë, në Dokument duhet të

evidentohet detyrimisht se për herë të parë nga viti 2012 ka filluar të funksionojë ushtrimi i

194

rregull i kësaj detyre dhe janë licencuar një numër i konsiderueshëm ndërmjetësish, të cilët

ushtrojnë funksionin e tyre dhe trajtojnë cështje konkrete. Gjithashtu, nuk vlerësojmë se ka

ndonjë përplasje midis ligjit nr. 10385/2011 dhe legjislacionit tjetër në fuqi (përfshirë edhe ligjet

procedurale). Në momentin e miratimit të ligjit është analizuar dhe vlerësuar edhe

përputhshmëria e tij me legjislacionin në fuqi.

3.5. Avokatura e Shtetit

Në këtë nënpjesë duhet të evidentohet problematika e shkarkimit në kundërshtim flagrant me

ligjin nr. 10018/2008 të Avokatëve të Shtetit dhe Avokatit të Përgjithshëm të Shtetit në Tetor

2013. Gjithashtu, duhet të evidentohet se edhe emërimi i Avokatit të Përgjithshëm të Shtetit në

Tetor 2013, u bë në kundërshtim me ligjin dhe jo në përputhje me kriteret që parashikon ligji nr.

10018/20088. Për më tepër, është e nevojshme të vlerësohet nëse Avokati aktual i Përgjithshëm i

Shtetit ushtron apo jo funksionin në kushtet e konfliktit të interesit dhe nëse jemi përpara rasteve

të papajtueshmërisë me funksionin sipas ligjit9.

Në Dokument evidentohet edhe mungesa e një rregullimi efikas dhe funksional përsa i përket

përfaqësimit të Shqipërisë në GJEDNJ dhe gjykatat e arbitrazhit. Ky konstatim është i pavërtetë,

sepse pranë Avokaturës së Shtetit është ngritur me ligj një Zyrë e posacme për këtë qëllim dhe

ligji specifikon se përfaqësuesi i Shqipërisë në GJEDNJ emërohet nga Ministri i Drejtësisë, me

propozimin e Avokatit të Përgjithshëm të Shtetit. Ajo që mbetet për t‟u evidentuar është

performanca e Avokaturës së Shtetit në këto gjykimi, për të vlerësuar nëse ka nevojë apo jo për

ndryshime strukturore dhe rregulla të tjera shtesë që garantojnë rritjen e cilësisë së përfaqësimit.

Në tërësi Dokumenti Analitik ka evidentuar këto problematika, të ndara sipas fushave, të cilat

duhet të adresohen nëpërmjet zgjidhjeve strategjike që duhet të ofrojë Strategjia.

Avokatia

Noteria

Shërbimi i

Përmbarimit

Gjyqësor

Ndërmjetësimi

Avokatura e Shtetit

- Shtyrja e proceseve

gjyqësore për shkak

të mungesës së

avokatëve është

problem shqetësues;

-Mungojnë

mekanizmat e

nevojshëm për

raportimin dhe

verifikimin e të

ardhurave të

avokatëve, me

- Rritja e numrit të

noterëve është një

cështje shqetësuese

për DHKN;

- Kushtet, kriteret

dhe forma e

organizimit të

testimeve për

rekrutimin e

noterëve të rinj nuk

garantojnë një

përzgjedhje cilësore;

-Mungesë

bashkëpunimi me

aktorët e përfshirë në

sistemin e

ekzekutimit të

vendimeve

gjyqësore;

-Ekzekutimi i

vendimeve,

vecanërisht kur janë

të përfshira

institucionet

- Zbatimi i ligjit nr.

10385/2011 nuk

është arritur

plotësisht;

- Gjykatat nuk janë

treguar aktive në

thirrjen e

ndërmjetësve për të

adresuar zgjidhje për

një numër të caktuar

cështjesh.

-Niveli profesional i

Avokatëve të Shtetit

është i ulët, kjo edhe

për shkak të

lëvizjeve të shpeshta

në këtë strukturë;

-Është rritur

ndjeshëm volumi i

punës së Avokatëve

të Shtetit;

-Asistenca e

Avokaturës së

8 Shiko nenin 20 të ligjit

9 Shiko nenin 24 të ligjit

195

qëllim shmangien e

evazionit tatimor;

- Pagesa shumë të

ulta për avokatët

kryesisht;

- Bashkëpunimi i

avokatëve me

institucionet

shtetërore mbetet

problematik.

- Mosha për t‟u bërë

noter vlerësohet

relativisht e ulët;

-Mungon një

strukturë e mirëfilltë

shkollimi për noterët

e rinj;

- DHKN i mungon

një strukturë e

posacme për

aplikimin e masave

disiplinore;

- Mungon sistemi i

unifikuar i arkivave

noteriale;

- Mungon një

politikë e vecantë

për ofrimin e

shërbimeve noteriale

ndaj shtresave në

nevojë;

- Mungon sigurimi i

noterëve në lidhje

me përgjegjësinë

civile ndaj të tretëve.

shtetërore, mbetet i

ngadaltë dhe shpesh

shkelen afatet

ligjore;

- Ekzekutimi ka

kosto shtesë për

debitorin dhe shpesh

janë vërejtur raste

kur subjektet

përmbarimore kanë

shkelur të drejtat e

palëve;

-Shpejtimi apo

lehtësimi i zhillimit

të procesit

përmbarimor, mbi

pasuritë e luajtshme

të barrësuara për

kreditorët banka apo

institucione

financiare jobankare,

nuk është arritur;

- Krijimi i

mundësisë që

subjektet tregtare të

krijojnë shoqëri

përmbarimore, edhe

kur vetë nuk janë

certifikuar si

përmbarues

gjyqësor;

- Paqartësi ligjore

për rastet e

pezullimit të

certifikatës së

përmbaruesit;

-Mungojnë

mekanizmat për

rritjen e

vazhdueshme

profesionale të

përmbaruesve;

- Mungojnë kushtet

fizike të punës dhe

sistemi elektronik

ALBIS nuk është

plotësisht

funksional.

Shtetit nga organet

shtetërore kërkohet

shumë vonë;

-Mungojnë trajnimet

fillestare dhe

vazhduese për

Avokatët e Shtetit;

- Niveli i ulët i pagës

për Avokatët e

Shtetit ndikon në

cilësinë e

përfaqësimit.

Nëse shqyrton me kujdes Strategjinë dhe Planin e Veprimit, arrinë lehtësisht në konkluzionin se

në këtë pjesë vërehet që në fillim një mospërputhje midis problematikave të evidentuara në

Dokumentin Analitik dhe rezultateve të synuara në strategji. Konkretisht, strategjia ofron

ndërmarrjen e masave për cështje jo vetëm të patrajtuara në Dokumentin Analitik, por edhe për

cështje që evidentohen si sukses apo që përmenden si reforma të realizuara më parë (rasti i

196

Shkollës së Avokatisë apo procedurave disiplinore). Kjo situatë tregon jo vetëm mungesë

harmonizimi midis dy dokumenteve, por mbi të gjitha mungesë serioziteti për të ofruar zgjidhje

në dobi të shmangies së problemeve.

Konkretisht, mbi cështjet e trajtuara në Strategji, paraqesim vlerësimin tonë si më poshtë:

1. Avokatia

Problematikat e mësipërme në Dokumentin Strategjik janë transformuar në problematikat e

mëposhtme:

1) Nevojiten përmirësime të mëtejshme në trajnimin fillestar dhe të vazhdueshëm të

avokatëve;

2) Nevojitet një rikompozim i strukturave disiplinore, rregullave dhe procedurave.

Gjithashtu është e domosdoshme rritja e transparencës së procedurave disiplinore ndaj

avokatëve.

Për adresimin e këtyre problemeve (theksojmë të panalizuara plotësisht në Dokumentin Analitik)

është shpallur objektivi “Përmirësimi i nivelit të shërbimeve të avokatisë dhe rritja e

profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies në ushtrimin e këtij profesioni”, i cili do

të realizohet nëpërmjet këtyre masave:

1) Përmirësimin e përgatitjes së kandidatëve për profesionin e avokatit duke fuqizuar rolin

dhe kapacitetin e Shkollës së Avokatisë në këtë proces, si dhe rishikimin, përmirësimin

dhe zgjerimin e kurrikulës së trajnimit fillestar të avokatëve në bashkëpunim me

Fakultetet e Drejtësisë etj.

Duhet theksuar se fuqizimi i mëtejshëm i Shkollës së Avokatisë është i nevojshëm, për shkak se

është një organizëm i ri dhe në konsolidim e sipër. Megjithatë, mungesa e një analize të saktë se

cfarë nuk ka funksionuar deri më tani me këtë shkollë apo se cilat janë problemet që ajo ka hasur

gjatë vitit të parë të veprimtarisë, mendojmë se do të ndihmonte në përcaktimin objektiv të

masave që duhet të ndërmerren për fuqizimin apo përmirësimin e saj.

2) Rritjen e profesionalizmit të avokatëve duke fuqizuar transparencën dhe objektivitetin e

provimit të avokatisë, parashikimin e trajnimit vazhdues të detyruar, rritjen e numrit të

trajnimeve për rregullat e etikës dhe rregullat ligjore për ushtrimin e profesionit të

avokatisë etj.

Jemi plotësisht dakord me këtë masë. Ashtu sikundër kemi theksuar edhe në opinionin mbi

Dokumentin Analitik, është e nevojshme që të evidentohen problemet në procesin e licencimit të

197

avokatëve, në funksion të rritjes së transparencës dhe garantimin e profesionalizimit të

avokatëve.

3) Modernizimin dhe fuqizimin e strukturave disiplinore dhe transparencës së procedurave

disiplinore ndaj avokatëve, duke parashikuar rregulla të qarta e të forta disipline,

qartësimin e përkufizimit të rasteve të pezullimit dhe heqjes së licencës.

Kjo masë është tërësisht e panevojshme, sepse kjo cështje është trajtuar me reformën që është

realizuar në vitin 2013. Modeli i ofruar nga partnerët tanë ndërkombëtar dhe i adoptuar me

ndryshimet që iu bënë ligjit në vitin 2013, është tërësisht funksional dhe transparent.

4) Hartimin dhe miratimin e rregullave për sigurimin profesional të avokatëve.

5) Krijimin e mekanizmave efektive për të siguruar përmbushjen e detyrimeve fiskale dhe

për të ndaluar evazionin fiskal në ushtrimin e profesionit të avokatisë.

Jemi plotësisht dakord me ndërmarrjen e këtyre masave. Mirëpo, Dokumenti Strategjik është e

nevojshme që të identifikojë pikërisht mekanizimin sesi do të realizohen ato. Detyrimi i sigurimit

profesional të avokatëve është aktualisht në ligj, por ka dështuar të aplikohet në praktikë. Për

pasojë, është e nevojshme që të identifikohen rrugët për zgjidhjen e problemit, të cilat

Dokumenti Strategjik nuk i përmend.

Përsa i përket ndalimit të evazionit fiskal, mendojmë se do të ishte e përshtatshme që vetë

Dhoma Kombëtare e Avokatisë të përcaktonte tarifa standarde minimale shërbimi dhe detyrimin

e avokatëve për të lëshuar faturë për cdo shërbim të ofruar, të kundërfimosur edhe nga përfituesi

i shërbimit.

Në këtë objektiv nuk parashikohen masa për adresimin e 3 nga 5 problematikave të evidentuara

në Dokumentin Strategjik. Konkretisht, duhet të gjej zgjidhje përfundimtare problemi i:

- Shtyrjes së proceseve gjyqësore për shkak të mungesës së avokatëve. Kjo do të kërkonte

ndryshime përkatëse në Kodet e procedurave, ku të parashikohej mundësia që gjyqtarët për

zvarritje të qëllimshme të procesit nga ana e avokatëve të kishin mundësi për gjobitjen e tyre,

krahas kërkesës për marrjen e masave disiplinore ndaj avokatit.

- Pagesa shumë të ulta për avokatët kryesisht. Kjo do të kërkonte parashikimin e mundësisë që

këto avokatë të paguhen sipas tarifave të tregut, të paracaktuara nga vetë Dhoma Kombëtare e

Avokatisë (tarifa standarde minimale). Mendojmë se pagesa e këtyre avokatëve sipas tarifave të

tregut do të ndihmonte edhe në përmirësimin e cilësisë së shërbimit ndaj klientëve, sepse

praktika ka treguar që cilësia e përfaqësimit nga avokatët kryesisht është e ulët dhe cënon të

drejtën e personit për një proces të rregullt ligjor.

- Bashkëpunimi i avokatëve me institucionet shtetërore mbetet problematik. Mbi këtë

problematikë mendojmë se është e nevojshme që të ndryshohet dispozita përkatëse në ligjin për

198

avokatinë, duke parashikuar një mekanizëm ndëshkimi disiplinor, deri në largim nga detyra, për

zyrtarët që nuk japin informacionet/dokumentet e kërkuara nga avokatët dhe që bëhen premisë

për cënimin e të drejtës së individit për një proces të rregullt ligjor.

2. Noteria

Problematikat e evidentuara nga Dokumenti Analitik, janë transformuar në Strategji si më

poshtë:

1) Kuadri ligjor për profesionin e noterit nuk është efiçient dhe as praktik.

2) Është i domosdoshëm krijimi dhe funksionimi i një institucioni arsimor për noterët

(Shkolla e Noterëve).

3) Gjithashtu nevojitet rritja e mëtejshme profesionale e noterëve.

4) Është thelbësore që procedurat disiplinore ndaj noterëve dhe strukturat disiplinore të

fuqizohen dhe të bëhen efektive, si dhe të rritet transparenca në këto procedura.

5) Aktualisht Dhoma Kombëtare e Noterisë ka një organizim të dobët dhe ka nevojë për më

shumë transparencë dhe orientim ndaj shërbimit, si dhe rritje substanciale të buxhetit.

6) Numri relativisht i lartë i noterëve në Shqipëri duhet të adresohet dhe ka nevojë për një

zgjidhje gjithëpërfshirëse.

Për adresimin e tyre është shpallur objektivi “Përmirësimi i nivelit të shërbimeve të noterisë dhe

rritja e profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies në ushtrimin e këtij profesioni”,

i cili do të realizohet nëpërmjet këtyre masave:

1) Përmirësimin e përgatitjes së kandidatëve për profesionin e noterit duke hartuar dhe

zbatuar kurrikula të trajnimit fillestar për kandidatët për noterë dhe rishikimin e këtyre

kurrikulave në bashkëpunim me Fakultetet e Drejtësisë, krijimin e një Shkolle për

Noterët dhe fuqizimin e kapaciteteve dhe rolit të kësaj shkolle si dhe parashikimin e një

periudhe vazhduese të trajnimit fillestar etj.

Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase.

2) Rritjen e profesionalizmit të noterëve duke rishikuar dhe riorganizuar komitetin e

shqyrtimit të licencave të noterit, parashikimin e trajnimit vazhdues të detyruar, rritjen e

numrit të trajnimeve për rregullat e etikës dhe rregullat ligjorë për ushtrimin e këtij

profesioni etj.

Fillimisht mendojmë se është e domosdoshme që të rishikohen kriteret ligjore për t‟u bërë noter.

Ne vlerësojmë se një eksperiencë minimalisht 10 vjet në profesion si jurist është e nevojshme që

të garantohet profesionalizimi i noterëve. Nga ana tjetër, ashtu sikundër Dokumenti Analitik

evidneton, është e nevojshme që të rishikohet edhe mosha për t‟u bërë noter.

199

Mbetet e paqartë se cfarë nënkuptojnë shkruesit e Dokumentit Strategjik me “rishikimin dhe

riorganizimin e komitetit të shqyrtimit të licencave të noterit”, duke qenë se aktualisht nuk

ekziston në ligj asnjë strukturë me këtë emërtesë.

3) Modernizimin dhe fuqizimin e strukturave disiplinore dhe transparencës së procedurave

disiplinore ndaj noterëve, duke rishikuar dhe përmirësuar strukturat dhe procedurat

disiplinore, duke parashikuar rregulla të qarta dhe të forta disipline, qartësimin e

përkufizimit të rasteve të pezullimit dhe heqjes së licencës.


4) Fuqizimin e profesionit të noterit duke fuqizuar autonominë e brendshme, kapacitetet dhe

pjesëmarrjen në Dhomën Kombëtare të Noterëve, demokratizimin e zgjedhjes së

organeve drejtuese të kësaj strukture dhe dhomave vendore të noterëve, rritjen dhe

fuqizimin e transparencës në administrimin e këtyre strukturave etj.

Jemi plotësisht dakord me realizimin e kësaj mase. Megjithatë mbetet e paqartë se cfarë

nënkuptohet me “fuqizimin e profesionit të noterit duke fuqizuar autonominë e brendshme,

kapacitetet dhe pjesëmarrjen në Dhomën Kombëtare të Noterëve”, duke qenë se si noterët

ashtu edhe DHKN janë autonom dhe të pavarur në ushtrimin e veprimtarisë së tyre.

5) Parashikimin e kritereve dhe modaliteteve të sakta për caktimin e numrit të noterëve në

proporcion me numrin e popullsisë dhe në dritën e standardeve dhe praktikave më të mira

Evropiane.

Kriteret dhe modalitetet për caktimin e numrit të noterëve janë tërësisht në përputhje me

standardet dhe praktikat më të mira europiane. Mbetet e paqartë se cfarë mospërputhje është

evidentuar nga shkruesit e kësaj mase, që kërkon rregullim nëpërmjet ndryshimeve ligjore.

Në Dokumentin Strategjik mendojmë se duhet të parashikohen si masa që rrisin cilësinë e

shërbimit nga ana e noterëve edhe dixhitalizimi i mëtejshëm i shërbimeve. Konkretisht, është

e nevojshme që shërbimi “One Stop Shop” të shtrihet në të gjithë territorin. Gjithashtu, duhet

vlerësuar mundësia që noterët të bëhen agjentë tatimor, sepse në këtë mënyrë zgjidhet

problematika e mospagimit të detyrimeve tatimore në rastin e realizimit të transaksioneve

pranë noterit.

Nga ana tjetër, vërejmë se nuk ofrohet zgjidhje për 3 nga 8 problematikat e evidentuara nga

Dokumenti Analitik dhe më konkretisht:

200

1) Mungon sistemi i unifikuar i arkivave noteriale. Mbi këtë problematikë të evidnetuar në

Dokumentin Analitik mendojmë se duhet të marrë zgjidhje nëpërmjet përmirësimit dhe

zhvillimit të metejshëm të Regjistrit Noteial Shqiptar (RNSH).

2) Mungon një politikë e vecantë për ofrimin e shërbimeve noteriale ndaj shtresave në

nevojë. Mekanizimi i parashikuar aktualisht nga ligji ka mbetur i paaplikuar, për shkak se

DHKN nuk ka miratuar rregullat që i ngarkon si detyrim ligji. Për pasojë, është e nevojshme

që të përcaktohen në ligj kriteret e qarta se cila kategori personash përfiton falas shërbimet

noteriale, duke qenë se jemi përpara një shërbimi privat me karakter tërësisht publik.

3) Mungon sigurimi i noterëve në lidhje me përgjegjësinë civile ndaj të tretëve. Edhe kjo

cështje duhet të marrë zgjidhje përfundimtare nëpërmjet miratimit të ndryshimeve të

nevojshme në ligj, me qëllim që të mundësohet sigurimi i noterëve në lidhje me përgjegjësinë

civile ndaj të tretëve.

3. Përmbarimi gjyqësor

Problematikat e evidentuara nga Dokumenti Analitik, janë transformuar në Strategji si më

poshtë:

1) Ka mangësi në shërbimin përmbarimor shtetëror dhe privat, zgjatje të pajustifikuara në

ekzekutimin e titujve ekzekutivë, mungesë transparencë dhe përkushtimi në ushtrimin e

detyrave, si dhe vonesa të mëdha në ekzekutim.

2) Veprimtaria e përmbaruesve gjyqësorë nuk karakterizohet më së shumti nga

profesionalizmi dhe paanshmëria në procesin e ekzekutimit të titujve të detyrueshëm.

3) Është thelbësor përmirësimi i trajnimit fillestar dhe të vazhdueshëm të përmbaruesve

privat dhe shtetëror si dhe marrja e një sërë masash të tjera të nevojshme.

Për adresimin e tyre është shpallur objektivi “Garantimi i ekzekutimit efektiv të titujve ekzekutiv

duke përmirësuar rregullat procedurale dhe nivelin e shërbimit të përmbaruesve, si dhe duke

rritur profesionalizmin, përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien në ushtrimin e këtij profesioni”,

i cili do të realizohet nëpërmjet këtyre masave:

1) Përmirësimin e kuadrit ligjor për ekzekutimin në përputhje me standardet e vendeve

anëtare të BE-së, duke shqyrtuar mundësinë e hartimit të një ligji të ri për ekzekutimin e

titujve ekzekutivë.

Në vlerësimin tonë, kuadri ligjor për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore është tërësisht në

përputhje me standardet e BE-së dhe për pasojë hartimi i një ligji të ri për ekzekutimin e titujve

ekzekutiv nuk duket të jetë zgjidhje për problematikat e hasura. Do të ishte e përshtatshme që të

forcohen vetëm rregullat për përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e përmbaruesit gjyqësor dhe

aplikimin e sanksioneve të forta për mosekzekutimet në kohë pa shkaqe objektive.

201

Gjithashtu, vlerësojmë se përmbarimi gjyqësor shtetëror ka dështuar të përmbush misionin e vet.

Për këtë shkak mendojmë se është e përshtatshme që i gjithë shërbimi përmbarimor të kalojë në

shërbim përmbarimor privat. Kjo masë do të kërkonte domosdoshmërisht aplikimin e

mekanizmave të nevojshëm për të lehtësuar ekzekutimin pa pagesë të vedimeve gjyqësore për

personat në nevojë. Ligji duhet të parashikojë kritere të qarta për përjashtimin e tyre nga tarifat

për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Nga ana tjetër, privatizimi 100 % i këtij shërbimi duhet

të shoqërohet me një mekanizëm të përforcuar kontrolli dhe llogaridhënie nga ana e strukturave

shtetërore mbikëqyrëse.

2) Rritjen e nivelit profesional të përmbaruesve duke parashikuar trajnime fillestare dhe të

vazhdueshme, caktimin e një minimumi kërkesash të trajnimit profesional, parashikimin

e mekanizmave strikt të kontrollit gjatë trajnimit, krijimin e një strukture për trajnimin

fillestar dhe të vazhdueshëm, parashikimin e trajnimit të detyrueshëm vazhdues duke

përfshirë një sistem për kreditove të detyrueshëm profesionalë, parashikimin e trajnimit

vazhdues për rregullat e etikës dhe standardeve profesionale dhe riorganizimi i

komisionit të ngarkuar me dhënien e licencave për përmbaruesit privat, me qëllim

përmirësimin e transparencës dhe objektivitetit në provimin licencues dhe formimin

profesional të përmbaruesve të rinj të licencuar.


3) Fuqizimin e kapaciteteve të shërbimit përmbarimor në këndvështrimin profesional,

funksional dhe financiar, si një shërbim i pavarur dhe konkurrues.


4) Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe organizativ të ushtrimit të profesionit të përmbaruesit, duke

fuqizuar rolin rregullator të Dhomës, përcaktimin e një mekanizmi të qartë ligjor për numrin

e përmbaruesve privatë bazuar në një vlerësim të rregullave ekzistues për numrin e licensave

dhe praktikave më të mira evropiane, përcaktimi e tarifave të ekzekutimit në ligj në mënyrë

të qartë dhe jo evazive etj.


5) Fuqizimin e bashkëpunimit midis palëve të interesuara (institucioneve publike dhe private)

të përfshira në procedurat e ekzekutimit.


202

6) Përmirësimi i mbikëqyrjes dhe kontrollit të shërbimit të ekzekutimit duke krijuar një sistem

monitorimi dhe kontrolli efektiv, fuqizimin e masave mbikëqyrëse, krijimin e një

mekanizmi të veçantë kontrolli dhe monitorimi për vlerësimin e ekzekutimit në aspektin e

legjitimitetit etj.


7) Rritjen e transparencës dhe përgjegjshmërisë për ekzekutimin e titujve ekzekutive duke

krijuar një databazë publike, si dhe duke përmirësuar sistemin e menaxhimit të çështjeve

përmbarimore etj.


Në Dokumentin Strategjik duhet të parashikohen masa efikase që garantojnë ekzekutimin e

vendimeve, kur janë të përfshira institucionet shtetërore. Është e nevojshme që të rishikohen

rregullat për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore ndaj institucioneve shtetërore dhe parashikimin

e mundësisë për shkarkim nga detyra të cdo zyrtari publik që pengon me veprime apo

mosveprime ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Nga ana tjetër, Dokumenti Strategjik duhet t‟i

jap zgjidhje edhe kostove të larta shtesë që ka ekzekutimi i vendimit gjyqësor ndaj debitorit.

4. Ndërmjetësimi

Mbi këtë cështje nuk vërehen mospërputhje midis problematikave të evidentuara në Dokumentin

Analitik dhe atyre të përmenduara në Strategji. Për adresimin e këtyre problematikave është

shpallur objektivi “Rritja e përdorimit të dhe nivelit të shërbimit të ndërmjetësimit si dhe

profesionalizmit, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies së ndërmjetësve”, i cili do të arrihet

nëpërmjet këtyre masave:

1) Përmirësimin e ligjit për ndërmjetësimin dhe zbatimin efektiv të tij duke e harmonizuar

atë me kodet e procedurave dhe ligjet e tjera.

2) Përmirësimin e nivelit të shërbimit të ndërmjetësve duke forcuar kualifikimin e tyre me

anë të trajnimeve më të mira fillestare dhe vazhduese, si dhe promovimi i standardeve të

etikës dhe sjelljeve antikorruptive.

3) Fuqizimin e profesionit të ndërmjetësit duke rritur kapacitetet e dhomës, përmirësimi i

bashkëpunimit me institucionet e tjera etj.


203

Në Dokumentin Strategjik duhet të shtohet edhe gjetja e një mekanizmi që përfshinë

përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e ndërmjetësit. Aktualisht, veprimatari e ndërmjetësit nuk i

nënshtrohet një mbikëqyrjeje efektive, që siguron cilësinë e shërbimit ndaj qytetarëve.

5. Avokatura e Shtetit

Mbi këtë cështje nuk vërehen mospërputhje midis problematikave të evidentuara në Dokumentin

Analitik dhe atyre të përmenduara në Strategji. Për adresimin e këtyre problematikave është

shpallur objektivi “Fuqizimi i rolit të Avokaturës së Shtetit për përfaqësimin e interesave

pasurorë të shtetit”, i cili do të realizohet nëpërmjet këtyre masave:

1) Forcimin e asistencës së Avokaturës së Shtetit për organet shtetërore, nëpërmjet këshillimit

në procedurat paraprake të hartimit dhe lidhjes së kontratave nga institucionet publike.

2) Rritjen e kapaciteteve të avokatëve të shtetit me anë të trajnimeve fillestare specifike dhe të

intensifikuara duke siguruar një nivel fillestar arsimimi për avokatët e shteteve në të njëjtin

nivel si avokatët privatë si dhe vazhdimin e specializimit dhe kualifikimit të tyre në fushat

përkatëse.

3) Parashikimin e garancive ligjore për avokatët e shtetit lidhur me qëndrueshmërinë, cilësinë

dhe vazhdueshmërinë në ushtrimin e funksioneve të tyre duke përcaktuar statusin e

avokatëve të shtetit në mënyrë përfundimtare si dhe duke e lidhur këtë status me profesione

të tjera ligjore të ngjashme.

4) Identifikimin dhe zgjidhjen e kompetencave konkurruese dhe/ose të mbivendosura ndërmjet

avokatëve të shtetit dhe juristëve të institucioneve shtetërore lidhur me funksionet

këshilluese, konsultuese dhe përfaqësuese.

5) Riorganizimin e Zyrës së Avokaturës së Shtetit duke marrë në kosnideratë vendosjen e kësaj

zyre pranë Zyrës së Kryeministrit dhe parashikimin e një skeme të veçantë pagash në

përputhje me kualifikimin e avokatëve të shtetit.

Jemi dakord me realizimin e kësaj mase, me përjashtim të masës për riorganizimin e Zyrës së

Avokaturës së Shtetit pranë Zyrës së Kryeministrit. Në praktikë funksionimi i Avokaturës së

Shtetit si institucion në varësi të Ministrit të Drejtësisë nuk ka sjell asnjë problematikë.

Koordinimi i veprimtarisë midis Avokaturës së Shtetit dhe Ministrisë së Drejtësisë, dhe varësia

administrative midis tyre, vlerësojmë se ndihmon në funksionimin eficent të Avokaturës së

Shtetit në përmbushjen e misionit për këshillimin e institucioneve publike.

6. Cështje të tjera

Ashtu sic kemi evidnetuar edhe në opinionin mbi Dokumentin Analitik vlerësojmë se Strategjia

duhet të përfshijë edhe shërbimet ligjore që ofrohen nga Mjekësia Ligjore, ZRPP, QBZ,

204

Përkthyesit Zyrtar dhe Ekspertët e fushave të ndryshme. Për këtë qëllim, sugjerojmë marrjen e

këtyre masave:

1) Shkrirjen e Institutit të Mjekësisë Ligjore dhe bashkimin e këtij institucioni me Policinë

Shkencore, nën emërtesën Instituti i Ekspertimit Shkencor. Në vlerësimin tonë, rritja e

bashkëpunimit midis Mjekësisë Ligjore dhe Policisë Shkencore dhe ushtrimi i veprimtarisë së

tyre brenda të njëjtit institucion do të ndihmonte në rritjen e mundësisë për koordinimin e

informacionit/rezultateve, duke dhënë një kontribut të cmuar në realizimin e hetimeve të sakta

dhe të shpejta.

2) Garantimi i mbështetjes së nevojshme financiare për mjeksinë ligjore, me qëllim sigurimin e

mjeteve bashkëkohore të punës dhe përmirësimi i statusit të punonjësve të kësaj strukture.

3) Forcimi i mekanizmave të kontrollit dhe llogaridhënies për përkthyesit zyrtar dhe ekspertët e

fushave të ndryshme që përfshihen në procese gjyqësore. Aktualisht veprimtaria e tyre është e

parregulluar plotësisht dhe nuk ekziston asnjë mekaizëm llogaridhënie për ushtrimin e

veprimtarisë nga ana e tyre.

4) Dixhitalizimin e shërbimeve në ZRPP, duke aplikuar sistemin “One Stop Shop” në të gjithë

Shqipërinë.

5) Gjetjen e mekanizimit të përshtatshëm ligjor për të detyruar QBZ të përmbush detyrimet e

parashikuara nga ligji, vecanërisht përsa i përket arkivës elektronike të legjislacionit dhe

përditësimin e akteve ligjore e nënligjore në fuqi.

VI. ANALIZË E MASAVE LIGJORE ANTIKORRUPSION

Analiza e këtij kreu ndahet në 3 (tre) nënkrerë. Në nënkreun e parë analizohet dhe vlerësohet

cilësia e kuadrit rregullator dhe e mekanizmave të tjerë të cilët janë krijuar për të parandaluar

korrupsionin (dhe forma të tjera të sjelljeve të paligjshme) në radhët e gjyqtarëve dhe

prokurorëve. Në nënkreun e dytë analizohet dhe vlerësohet cilësia e kuadrit ligjor dhe

institucional për hetimin e korrupsionit. Në nënkreun e tretë analizohet dhe vlerësohet kuadri

ligjor dhe institucional për gjykimin dhe dënimin e korrupsionit.


Analiza e kuadrit ligjor antikorrupsion, kreu VIII, ndonëse e gjatë dhe e detajuar, rreth 47 faqe,

ka disa mangësi të theksuara kryesisht në këto drejtime:

205

1) Nuk përmendet në asnjë rresht dhe asnjë citim Raporti i raundit të IV të vlerësimit të

Shqipërisë nga GRECO, dokument thelbësor ky, përsa i takon kuadrit ligjor të antikorrupsionit

në sistemin e drejtësise, jo vetëm për natyrën e specializuar dhe fokusin ekskluziv antikorrupsion

të GRECO, por vecanërisht për faktin që objekt i raundit të katërt të vlerësimit të GRECO është

pikërisht parandalimi i korrupsionit në asambletë parlamentare dhe në gjyqësor e prokurori.

Duke konsideruar edhe natyrën detyruese të rekomandimeve të GRECO, rekomandime për

adresimin e të cilave me ndërhyrje në legjislacion Shqipëria do të raportojë, mospërfshirja e

gjetjeve dhe rekomandimeve të GRECO në analizë e bën atë jo vetem thellësisht të mangët, por

le hapësirë që në strategji adresimi i këtyre gjetjeve të bëhet jo sipas rekomandimeve dhe

standardit më të lartë të KiE, por sipas interesave politike të castit.

2) Vlerësojmë se shmangja nga përmendja e një raporti kaq të rëndësishëm si ai i

sipërpërmendur, nuk vjen nga mosnjohja e tij por si pasojë e ngjyrimit që kërkohet t‟i jepet

analizës. Konkretisht në një kohë kur mjaft prej gjetjeve të analizës janë të njëjta me ato që

përmbahen në raportin e GRECO trajtimi i tyre është thellësisht i ndryshëm. Trajtimi në raportin

e GRECO është ai i vetërregullimit dhe vetëperfeksionimit të sistemit nëmërmjet fuqizimit të

mekanizmave të brendshme të gjyqësorit dhe gjetjes së zgjidhjeve praktike brenda sistemit

gjyqësor –prokurori, pasi korniza ligjore ekziston. Nga ana tjetër, trajtimi i analizës ka si

tendencë që gjetjet mbi problematika të caktuara t‟i trajtojë në prizmin e konfliktit, paqartësisë,

mungesës, përplasjes së normave, duke synuar të legjitimojë kështu jo vetëm ndërhyrje

thelbësore në legjislacion por edhe krijimin e organeve të reja me kompetenca te reja! Ky trajtim

i analizës është kontradiktor me një nga gjetjet kryesore të saj, sipas të cilës kuandri ligjor

ekzistues është përgjithësisht i plotë dhe i përshtatshëm- konkluzion ky edhe i raportit të Raundit

III të vlerësimit të GRECO për Shqipërinë.

3) Nga pikëpamja metodologjike analiza është strukturuar në format akademik, ilustrativ duke

konsistuar në një snapshot të kuadrit ligjor aktual të luftës kundër korrupsionit në sistemin

gjyqësor, institucioneve dhe kompetencave të tyre, dhe më pas duke kaluar menjëherë në

evidentimin e problematikave, të cilat janë thjeshtë opinion, të pa bazuara në pjesën dërrmuese

në të dhëna të sakta dhe të pakontestueshme.

4) Përsa më sipër analizës i mungon një format logjik për konstatimin e qartë të problematikave

duke u nisur nga gjetjet e gjithëpranuara të institucioneve ndërkombëtare (raporti i GRECO-

progres raportet e BE- raporte të tjera relevante të cilat analizojnë kuadrin ligjor ekzistues) për të

kaluar te kompetencat e institucioneve ekzistues (për të vlerësuar mjaftueshmërinë apo

pamjaftueshmërinë e tyre), për të kaluar më pas te një vlerësim objektiv i hallkave të sistemit të

cilat calojnë për shkak të mungesës së kompetencave dhe/ ose mbivendosjes dhe mosndarjes së

qartë të kompetencave midis institucioneve.

5) Gjetjet mbi të cilat bazohet analiza nuk janë objektive, të pavarura dhe të bazuara mbi

dokumentat ndërkombëtarë por ato që në fillim, në pjesën më të madhe të tyre, i referohen për

206

analogji gjetjeve të një raporti të vitit 2009 të KiE për Ukrainën, model reformimi te sistemit të

drejtësisë i cili synohet të implementohet edhe në Shqipëri. Ky fakt është jorelevant duke

konsideruar se gjetjet në raportin referues ( për Ukrainën 2009) janë në masë dhe në peshë

specifike të ndryshme nga ato të dokumentave ndërkombëtarë përsa i përket Shqipërisë. Si

shembull ilustrativ mund të përmendim faktin se në raportin për Ukrainën konsiderohet se një

pjesë fare e vogël e të intervistuarve e lidhin korrupsionin në gjyqësor me pagat e ulëta të

gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe me mungesën e investimeve dhe kushteve në sistemin gjyqësor,

në një kohë kur psh. gjetjet e GRECO në raportin për raundin e IV të vlerësimit e gjejnë këtë fakt

si një nga arsyet kryesore të korrupsionit në sistemin e drejtësisë në Shqipëri.

6) Analiza nuk merr në konsideratë, ose të paktën nuk merr në mënyrë të shprehur në trajtim,

dokumenta të rëndësishëm antikorrupsion si janë Strategjia Ndërsektoriale për Parandalimin dhe

Luftën kundër Korrupsionit dhe për një Qeverisje Transparente 2008-2013, Strategjia

Ndërsektoriale kundër Korrupsionit 2015-2020, miratuar me VKM nr. 247 dt 20.03.2015, si dhe

gjetjet e rekomandimet e Projektit kundër Korrupsionit në Shqipëri (Projekti PACA).

7) Analiza e sistemit nuk merr në konsideratë pjesë të rëndësishme të legjislacionit

antikorrupsion si psh. legjislacioni mbi denoncuesit e korrupsionit ëhistlebloëers si dhe iniciativa

ligjore në proces në këtë fushë (inisiativa për një ligj të ri për denoncuesit e korrupsionit,

inisiativa për ndryshime në ligjin për deklarimin e pasurive etj.) duke mosarritur të krijojë një

panoramë të plotë të kuadrit ligjor si dhe evidentimin e arsyeve të keqfunksionimit dhe të

mosdhënies së impaktitit të duhur, të një pjese të legjislacionit, në praktikë.

8) Analiza e sistemit nuk merr në konsideratë dhe nuk evidenton këndvështrimin e vetë

institucioneve relevante të përmendura në të, si aktorë kryesorë të impenjuar në parandalimin,

hetimin dhe ndëshkimin e veprave korruptive, të materializuar në analizat e brendshme të punës,

evidentimin e vetë problematikave të punës por edhe të synimeve e objektivave të tyre në të

ardhmen për perfeksionimin e performancës dhe rritjen e rezultateve.

9) Analiza evidenton si pikë të dobët të sistemit investigimin financiar dhe mosnjohjen e

mospërdorimin e tij kryesisht nga ana e strukturave hetuese të korrupsionit vëcanërisht në

hetimet proaktive. Nga ana tjetër analiza nuk ndalet në evidentimin e kompetencave,

përgjegjësive dhe funksionimin e një agjencie shumë të rëndësishmë në këtë drejtim si është

Drejtoria e Përgjithshmë e Parandalimit të Pastrimit të Parave, institucion ky thellësisht i

politizuar që prej vjeshtës së vitit 2013 e në vijim.

10) Në përmbledhje, analiza bazohet kryesisht në një ilustrim të kuadrit ligjor ekzistues për

parandalimin hetimin dhe gjykimin/ndëshkimin e korrupsionit në duke u nisur nga premisa

thjesht akademike të pambështetur shpesh me të dhëna objektive që lidhen më mirëfunksionimin

ose jo të normave. Nisur nga këto premisa, shumica e gjetjeve për këtë kre mund të orientohen

sipas cdo lloj interesi që synohet të arrihet duke pasur në konsideratë faktin që ato janë thjesht

207

teorike dhe të pambështetura në raporte nga burime të treta. Për shembull që në krye të herës në

analizë vihet theksi, mbi konstatimet e GRECO në raportin e raundit III të vlerësimit që

përgjithësisht legjislacioni në fuqi është adeguat dhe i përshtatshëm për të luftuar korrupsionin

ashtu si edhe kriminalizimi i veprave korruptive. Llogjikisht në vijim analiza duhet të kishte në

fokus probleme të zbatimit të legjislacionit në praktikë dhe vecanërisht kjo e e mbështetur nga

raporte ndërkombëtare ose gjetje të palëve të treta dhe jo të vijonte me një pasqyrë të detajuar të

legjislacionit në fuqi. Për shumë nga gjetjet dhe konstatimet pranohet se nuk disponohen të

dhëna ( psh. rasti i ndikimit të ish gjyqtarëve dhe prokurorëve pas përfundimit të detyrës, rastet e

heqjes dorë të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të dhëna mbi funksionimin e kodit të etikës së

prokurorëve etj...).

Komente specifike

1. Përgjegjshmëria dhe integriteti

1.1. Papajtueshmëria dhe pengesat ligjore

Evidentohet si mangësi thelbësore fakti që, gjyqtarët nuk u nënshtrohen kufizimeve pas

shërbimit në lidhje me punësimin si avokatë privatë ose këshilltarë ligjorë për subjektet tregtare,

të cilat mund të përfitojnë nga ndikimi i ish-gjyqtarëve në gjyqësor.

Ndonëse kjo gjetje është e bazuar dhe e pranueshmë, pasi është një gjetje që e bën edhe GRECO

në raundin e IV të vlerësimit, nuk ka të dhëna statistikore mbi masën e një ndikimi të tillë

eventual, dhe në këtë mënyrë nuk mund të ofrohen zgjidhje racionale në vijim pa u njohur me

madhësinë e problematikës.

1.2. Detyrimet etike

Gjetjet mbi detyrimet etike kanë qenë të shumta dhe specifike në raportin e GRECO për raundin

e IV të vlerësimit aq sa lidhur me to janë bërë edhe dy rekomandime të posacme në raport.

(cit. Par. 85 dhe 86)... “Kodi i Etikës Gjyqësore përcakton rregulla profesionale dhe ekstra-

profesionale të sjelljes së gjyqtarëve, dhe pavarësisht se teksti nuk është i disponueshëm në sitin

zyrtarë, të gjithë gjyqtarët janë në dijeni të tij. Megjithatë, për shkak të arsyeve të përshkruara

më sipër, zyrtari "përgjegjës" dhe organi përgjegjës për interpretimin e Kodit - Komiteti i Etikës

- ka pasur një profil të ulët dhe i janë caktuar kryesisht detyra duke i lëshuar gjyqtarëve

certifikata për performancën e etikës në lidhje me promovimin e tyre, nëse e kerkonin. Që të ketë

besueshmëri, Komiteti duhet të marrë një rol pro-aktiv dhe me vendosshmëri të perforcohet si

një autoritet që ka në ngarkim rregullimin dhe implementimin e standarteve të sjelljeve

profesionale. Kjo nuk kerkon vetëm reagimin në raste sjelljesh jo korrekte apo abuzive por

gjithashtu të japë këshilla, udhëzime dhe konsultim me qëllim për te parandaluar shkeljet. Duke

208

marrë parasysh ekspertizën, është e preferueshme përfshirja e Komitetit në projektimin e

programeve të trajnimit bashkarisht me Shkollën e Magjistraturës.

Perveç kësaj, duke pasur në vëmendje kompleksitetin dhe paqëndrueshmërinë e legjislacionit në

konfliketet e interesit, domosdoshmëria urgjente për të siguruar njohuri më të mëdha dhe

përpuethshmëri me Kodin, duke përfshirë edhe sherbimin e detyrueshëm të trajnimit, nuk mund

të nenvlerësohet.

Ndaj, GRECO rekomandon që: “Etika, Komiteti i Verifikimit të Mandateve dhe Zhvillimit të

Vazhduar Profesional'' në Konferencën Gjyqësore Kombëtare të permbushë mandatin e tij dhe të

sigurojë në mënyrë pro-aktive ekzekutimin e rregullave të etikës; si dhe që udhëzime, konsultime

dhe shërbim i detyrueshëm i trajnimit ti ofrohet gjyqtarëve mbi etikën, konfliktin e interesit dhe

parandalimin e masave antikorrupsion brenda rradhëve të tyre. Për me tepër, Kodi i Etikës

Gjyqësore të vihet në dispozicion të publikut në faqen zyrtare në ëeb. Kjo do të jetë një simbolikë

vlerash dhe tregon përputhshmërine e gjyqtarëve shqiptare me angazhimin ndaj etikës. Kjo do të

rrisë njohuritë e publikut në lidhje se cfarë sjellje duhet të presin nga gjyqtarët. Për sa i takon

Prokurorisë, pavarësisht se rregullat janë miratuar vetëm më 19 qershor 2014 dhe nuk janë bërë

ende pjesë e trajnimeve përkatëse, për to duhet të vlejë i njëjti rregullim si për rregullat e etikës

së gjyqësorit.”.

Ne mbështesim analizën e bërë nga GREECO dhe vlerësojmë se këto problematika duhet të

pasqyrohen në Dokumentin Analitik.

1.3. Sjellja gjatë procesit gjyqësor

Lidhur me këtë aspekt analiza pohon se nuk ekzistojnë në dhëna zyrtare mbi shpeshtësinë e

vetëpërjashtimit të gjyqtarëve ose të përjashtimit të gjyqtarëve nga gjykimet për shkaqe të

konfliktit të interesit. Gjithashtu nuk ka të dhëna zyrtare se sa prokurorë kanë hequr dorë ose janë

zëvendësuar për shkak të ekzistencës së një prej shkaqeve të përjashtimit që parashikohen në ligj.

Mungesa e këtyre të dhënave e bën të pamundur dhe të përciptë cdo lloj analize mbi zbatimin

praktik të normave ekzistuese në këtë drejtim, dhe cdo lloj vlerësimi ose konkluzioni do të

mbetej vëtëm në aspektin teorik.

1.4. Deklarimi i pasurive dhe interesave financiare

Pavarësisht se analiza konstaton në gjetjet e saj se pagat e gjyqtarëve dhe prokurorëve janë të

ulëta, gjetje kjo që shkon në të njëjtin drejtim me atë të GRECO në raundin e IV të vlerësimit,

kjo nuk konsiderohet si një nga arsyet kryesore të korrupsionit në sistemin e drejtësisë.

Gjetje e analizës është se kryerja e deklarimit në mënyrë elektronike do të rriste transparencën,

mundësonte lehtësim në kërkimin e informacionit, si dhe përpunimin e tij automatik.

209

Megjithatë është e rëndësishme që të vlerësohen në këtë kuadër, si dhe të bëhen pjesë e analizës,

edhe gjetjet e rekomandimet e GRECO, të cilat shkojnë akoma më tej duke theksuar se ligji i

deklarimit të pasurive cilësohet si një instrument i rëndësishëm për luftën ndaj korrupsionit dhe

për të rritur trasparencën ndaj interesave personale të zyrtarëve, përfshirë këtu edhe gjyqtarët, si

dhe rekomandon si mjet për të rritur besimin të publikut ndaj gjykatës deklarimin e pasurive në

një ëeb site zyrtar, duke marrë parasysh privatësinë dhe sigurinë e gjyqtarëve dhe familjarëve të

tyre, të cilët janë gjithshtu subjekt i ligjit të deklarimit. Ne mbështesim tërësisht problematikën e

evidentuar nga GREECO.

1.5. Dhuratat

Janë korrekte gjetjet e analizës se rregullat në fuqi për dhuratat (që gjenden kryesisht në ligjin për

parandalimin e konfliktit të interesave) shfaqin një mangësi serioze pasi ato ndalojnë vetëm

dhuratat që jepen “për shkak të një pozicioni zyrtar”, dhe në këtë aspekt legjislacioni ka vend për

përmirësime.

1.6. Transparenca e procesit gjyqësor / procedimit penal

Nga analiza konsiderohet si problematikë kryesore në fushën e transparencës së procesit gjyqësor

fakti se vendimet gjyqësore nuk publikohen në mënyrë sistematike.

Në vlerësimin tonë ky konkluzion është shumë përgjithësues, teorik dhe nuk mbështetet në të

dhena statistikore të sakta.

Një tjetër problematikë e evidentuar në mënyrë korrekte është zhvillimi i shumë seancave

gjyqësore në zyrat e gjyqtarëve, problematikë kjo që shkon në një linjë më gjetjet e GRECO, dhe

lidhet drejtpërdrejt me kushtet e pamjaftueshme të punës dhe mungesën e infrastrukturës bazë në

gjykatë. Prandaj në këtë drejtim është rekomanduar rindërtimi apo modernizimi, aty ku është e

nevojshme, ambjentet e gjykatave sigurimi i kushteve të përshtatshme dhe dinjitoze për

gjyqtarët, si masë e fuqishme për parandalimin e korrupsionit dhe që do të perceptohet si e tillë

jashtë dhe brenda gjyqësorit.

1.7. - 1.9. Hetimi i ankesave dhe Inspektimi

Sistemi i dorëzimit të ankesave ndaj gjyqtarëve dhe shqyrtimit të tyre karakterizohet si

problematik për shkak të ndarjes jo të qartë dhe mbivendosjes së kompetencave ndërmjet

inspektoriateve të Ministrisë së Drejtësisë dhe KLD, si dhe të drejtës ekskluzive të Ministrit të

Drejtësisë për të iniciuar procedimin ose jo procedimin disiplinor, cka përbën premisë për

arbitraritet.

210

Për evidentimin e kësaj problematike shumë të rëndësishme, mbështesim gjetjen e analizës, por

vlerësojmë se analiza në këtë pikë duhet të integrohet me gjetjet dhe rekomandimet shumë të

rendësishme të GRECO, që ka vlerësuar se thelbi i problemit është se të dy inspektoriatet mund

të marrin përsipër të bëjnë inspektime mbi punën e të njëjtit gjyqtar pa njoftuar njëri-tjetrin.

E drejta e Ministrisë së Drejtësisë për të ekzaminuar funksionimin e shërbimeve gjyqësore dhe

administrimin e gjykatës përmes '' inspektimeve territoriale dhe tematike'' është konsideruar nga

GRECO si e papërshtatshme në sistemin e pergjithshëm të kontrolleve dhe ballancave.

E drejta ekskluzive e Ministrit të Drejtesisë për të filluar procedimin disiplinor ndaj një gjyqtari

shihet në këtë kontekst si mundësi për influenca të papërshtatshme dhe një zgjidhje më e

balancuar do të kërkonte që ti atribuoheshin të drejta të ngjashme kryetarëve respektivë të

gjykatave. Prandaj GRECO rekomandon që: “Me qëllim sigurimin për mbrojtjen kundër

ndërhyrjes arbitrare në administrimin e drejtësisë, shkalla e së drejtës që ka Ministria e Drejtësisë

për të ekzaminuar funksionimin e shërbimeve gjyqësore dhe administrimin e gjykatës, të

përkufizohet qartësisht; si dhe kryetarët respektivë të gjykatave, përfshirë dhe kryetarin e

Gjykatës së Lartë, duhet të kenë të drejtën për të iniciuar procedime disiplinore ndaj

gjyqtarëve.”.

Për sa i takon Prokurorisë, qëndron gjetja se ligji për “Për organizimin dhe funksionimin e

Prokurorisë në Republikën e Shqipërisë” nuk ka parashikuar mundësinë e paraqitjes së ankesave

të qytetarëve në lidhje me kryerjen e detyrave nga ana e prokurorëve, por nuk ka të dhëna të

sakta lidhur me funksionimin praktik të deritanishëm.

1.10. Vlerësimi i performancës

Mbështeten gjetjet lidhur me vlerësimin e peformancës të cilat pothuajse shkojnë në të njëjtën

linjë më gjetjet e GRECO në raportin e raundit të IV të vlerësimit.

1.11. Disiplina

Sistemi i procedimeve disiplinore për gjyqtarët, masat disiplinore, procedurat dhe garancitë

procedurale vlerësohen si të qarta dhe të përshtatshme. Problem mbetet fakti që vetëm Ministri i

Drejtësisë ka kompetencën të fillojë procedime disiplinore ndaj gjyqtarëve.

Lidhur me këtë pikë rekomandimi i GRECO mbetet i qartë dhe nga ana jonë mbështetet

plotësisht.

2. Hetimi i korrupsionit

2.1. Juridiksioni dhe strukturat e hetimit

211

Në panoramën ilustruese lidhur me struktuarat e specializuara hetimore të korrupsionit zë vend të

vecantë Byroja Kombëtare e Hetimit, pavarësisht deklarimit të saj si të papërputhshme më

Kushtetutën nga Gjykata Kushtetuese, duke u konsideruar si perpjekje serioze e qeverisë në

funksion të përmirësimit të luftës kundër korrupsionit të nivelit të lartë.

Kjo gjetje e analizës, vlerësohet si thjesht teorike, akademike dhe mbartëse me qëllime politike

për krijimin e hapësirës për të ripropozuar, në kuadër të masave në strategji, një strukturë me të

njëjtin format ose format të ngjashëm me të, pavarësisht vendimarrjes se Gj. Kushtetuese.

Ndërkohë që vlerësimi i kësaj strukture duhet të ishte bërë në përputhje me konkluzionet e

arritura nga Gjykata Kushtetuese, duke treguar vullnet për respektimin e autoritetit të saj

kushtetues.

Në nivelin e prokurorisë vlerësohen si çështje të cilat kanë nevojë për zgjidhje:

Çështje të drejtimit të sistemit

Çështje të kompetencës së hetimit të zyrtarëve të lartë

Çështje të koordinimit dhe mbikëqyrjes nga Prokuroria e Përgjithshme

Qëndrueshmëria e NJPH – ve

Përgjithësisht sistemi i prokurorisë vlerësohet si tepër i centralizuar, dhe në mënyrën se si është

formatuar shihet si bartës i riskut potencial që prokurorët të mos jenë të gatshëm të ndjekin

penalisht çështje korrupsioni ku përfshihen politikanë ose persona me ndikim politik, ose çështje

të përgjithshme ku mund të mund të ketë ndikime në procedim.

Konstatimet e analizës vlerësohen si të përgjithshme dhe teorike, si dhe të tilla që lënë hapëirë

për cfarëdolloj rekomandimi në hartimin e dokumentit strategjik, në varësi të formatit dhe

ndërhyrjeve që do të propozohen për reformimin e organit të Prokurorisë.

2.2. Burimet dhe specializimi i strukturave të hetimit

Përgjithësisht si burimet njerëzore ashtu si dhe specializimi i strukturave për hetimin e

korrupsionit si në Prokurori ashtu dhe në Polici vlerësohen si të pamjaftueshme. Po në të njëjtën

mënyrë vlerësohet numri i seancave të trajnimit të specializuar për hetimin, ndjekjen penale dhe

gjykimin e veprave të korrupsionit.Gjithashtu trajnimi për këto çështje nuk është i integruar

mjaftueshëm në kurrikulën e SHM-së dhe QFP-së. Për sa u takon pajisjeve të nevojshme për

hetimin e korrupsionit, njësitë e specializuara kundër korrupsionit përballen me mungesa të

mëdha të pajisjeve funksionale dhe burimeve të tjera materiale.

Përgjithësisht përsëriten të njëjtat gjetje të cilat vërehen pothuajse në cdo raport të partnerëve

ndërkombëtarë të cilët kanë analizuar burimet njerëzore dhe nivelin e specializimit të strukturave

hetimore.

212

2.3. Teknikat e hetimit të korrupsionit

Në lidhje me teknikat e hetimit përgjithësisht qëndrojnë problematikat e evidentuara si ato që

lidhen me kushtet për autorizimin e Teknikave të Posaçme të Hetimit (TPH) -Kriteret që duhet të

plotësohen që gjykata të autorizojë përdorimin e TPH-ve vlerësohen si problematike- ashtu si

edhe procedurat për kryerjen e përgjimeve/mbikëqyrjeve.

2.4. Aksesi i agjencive ligjzbatuese në informacion

Evidentohet mungesa e një autoriteti në vend që koordinon, analizon, kontrollon dhe mbledh

informacionin kriminal të mbledhur nga PSH-ja, DPPPP-aj, ILKDPKI-ja, Kontrolli i Lartë i

Shtetit, Shërbimi i Kontrollit të Brendshëm, Policia Ushtarake, Policia e Burgjeve, Policia

Pyjore, autoritetet hetimore doganore dhe tatimore, institucione të ndryshme kontrolli dhe

mbikëqyrjeje financiare etj.

Në Dokumentin Analitik nuk vlerësohet si duhet progresi i bërë deri tani për krijimin e data base

elektronike të të dhënave për secilin institucion hetimi, dhe dhe krijimin e aksesit në to të

institucioneve të tjera.

3. Gjykimi i korrupsionit

3.1. Juridiksioni i gjykatave mbi çështjet e korrupsionit

Problematik vlerësohet fakti që Gjykata e Lartë është përgjegjëse për të gjykuar veprat penale të

korrupsionit të kryera nga zyrtarët e lartë të cilët japin pëlqimin për emërimin e vetë anëtarëve të

GJL–së. Kjo shqetësim paraqitet edhe në raportin e raundit të IV të vlerësimit të GRECO për

Shqipërinë.

Problematika tjetër e evidentuar si mundësia e konfliktit juridiksional midis gjykatave të

zakonshme dhe asaj të krimeve të rënda si rezultat i mungesës së një përcaktimi ligjor të

konceptit “zyrtar i lartë” mbetet thjesht në nivel potencial teorik pasi nuk sillen dhe analizohen

shembuj në këtë drejtim.

3.2. Politika penale në çështjet e korrupsionit

Konstatohet si problematik fakti që hetimi financiar mbetet pothuajse i panjohur dhe i

pazhvilluar.

Analiza mbetet e mangët në këtë derjtim pasi nuk analizohet as kompetencat dhe as funksionimi

i Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave, dhe vecanërisht as politizimi i

213

skajshëm i këtij institucioni në dy vitet e fundit, nëpërmjet emërimit në krye të institucionit të

financierit të Partisë Socialiste.

Mbi këto problematika të evidentuara, janë propozuara edhe masat konkrete për zgjidhjen e tyre

në Strategji dhe Planin e Veprimit. Vlerësojmë se synimi i strategjisë, lidhur me këtë shtyllë të

reformës në drejtësi duhet të jetë që reformimi i sistemit të dejtësisë, për të luftuar korrupsionin,

duhet të bëhet nga vetë sistemi dhe jo nga pushtete të tjera. Në përgjithësi, Strategjia ashtu si

edhe nje pjesë e mirë e analizës bazohet mbi perceptimin mbi korrupsionin në Shqipëri, në

përgjithësi, dhe mbi atë në gjyqësor në vecanti. Nuk disponohen të dhëna të sakta nga raporte ose

burime të treta cka përbën një disavantazh për strategjinë dhe për masat që propozohen, duke

konsideruar se në mungesë të të dhënave objektive nuk dihet me saktësi madhësia e

problematikës që adresohet dhe rrjedhimisht të vlerësohet edhe thellësia me të cilën do të

ndërhyet për zgjidhjen e problemit.

Të dhënat e vetme që disponohen janë ato lidhur me numrin e cështjeve të korrupsionit të hetuara

dhe ato të cilat shkojnë për gjykim. Lidhur me këtë pikë mbështesim gjetjen se numri i cështjeve

të gjykuara dhe numri i dënimeve janë të ulëta, duke përfunduar kryesisht me dënime të buta.

Krijimi, në këtë drejtim, i një track record, ashtu si prej vitesh rekomandohet në progres raportet

e BE, do të ishte thelbësor jo vetem në drejtim të evidentimit të problematikës por edhe si

instrument i rëndësishëm në matjen dhe vlerësimin e performancës së të gjithë organeve

ligjzbatuese, përfshirë gjyqësorin.

Pavarësisht sa më sipër, si analiza, ashtu dhe strategjia, evidentojnë si hallkë të dobët hetimin dhe

dënimin e korrupsionit në përgjithësi por arrijnë në konkluzionin jo të bazuar, dhe përgjithësues,

se pengesa kryesore për përmirësimin e situatës së hetimit dhe dënimit të korrupsionit është

niveli alarmant i korrupsionit në radhët e gjyqësorit dhe prokurorisë. Nisur nga kjo premisë,

konsiderohet si domosdoshmëri adresimi në radhë të parë, me ndërhyrje drastike, i problematikës

së korrupsionit brenda radhëve të gjyqësorit dhe prokurorisë me qëllim përmirësimin e luftës

ndaj korrupsionit në përgjithësi.

Kjo qasje, përvecse jo plotësisht e jo e bazuar vlerësojmë se është edhe e mangët, pasi në këtë

mënyrë „legjitimohen” ndërhyrjet radikale në sistemin e drejtësisë, por nga ana tjetër propozohen

objektiva edhe masa (pra jepen receta) pa u analizuar shkaqet e vërteta të korrupsionit në drejtësi.

Përse korrupsioni në drejtësi është në nivele kaq alarmante sa perceptohet???!!! Favorizohet kjo

nga mangësi të sistemit apo nga dobësi dhe pamjaftueshmëri në implementim?? As analiza dhe

as strategjia nuk u japin përgjigje këtyre pyetjeve. Rrjedhimisht objektivat dhe masat e

propozuara nuk mund të jenë të plotë.

Është vendi të trajtohen fillimisht disa çështje delikate. Më saktë, bëhet fjalë për disa

rekomandime, të cilat janë të parashikuara në draft-Strategji e të pozicionuara në pjesën e

214

“Masave antikorrupsion” (në Objektivat 3;4;). Konkretisht bëhet fjalë për çështjet e Byrosë

Kombëtare të Hetimit dhe SPAK, si dhe për çështjen e Inspektorit të Pavarur pranë Prokurorisë.

Ajo çka është shqetësuese fillimisht është fakti se këto rekomandime, nuk janë trajtuar në

Dokumentin Analitik. Pra, në Dokumentin Analitik nuk është shënuar asnjë problematikë, që

synohet të zgjidhet me këto rekomandime, si dhe nuk është treguar se cilat janë modelet

ndërkombëtare që i parashikojnë ato. Si të tilla, ato paraqesin difekte të mëdha lidhur me ngritjen

e nivelit të pavarësisë, paanësisë apo garancive të statusit që duhet t‟u jepet prokurorëve.

Së pari, çështja e Byrosë Kombëtare të Hetimit. Aktualisht një parashikim ligjor i miratuar nga

Kuvendi, u shfuqizua prej Gjykatës Kushtetuese. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese që e ka

cilësuar ngritjen e Byros Kombëtare të Hetimit si antikushtetues DUHET TË RESPEKTOHET

PLOTËSISHT. Ndryshimi i Kushtetutës në favor të ligjit qeveritar të shpallur antikushtetues

është i papranueshmë prej nesh. Cdo strukturë hetimore duhet të ngrihet duke respektuar

vendimin përkatës të kësaj gjykate dhe Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, që garanton

parimin e ndarjes dhe balancimit të pushteteve dhe autoritetin e padiskutueshëm të Gjykatës

Kushtetuese për garantimin e shtetit të së drejtës.

Mjafton fakti i “këmbënguljes” për ta rimiratuar një institucion hibrid të tillë që tregon qëllime jo

të shëndosha për reformimin e pushtetit. Lidhur me SPAK, ideja e “prokurorive të specializuara”

që targetojnë vetëm fenomenin e korrupsionit nuk është e re, madje në disa vende ka rezultuar e

sukseshme. Porse modelimi, ashtu siç sugjerohet, në Kushtetutë, pra miratimi në Kushtetutë i një

organi extra, paralel me sistemin e prokurorisë, vendos në krizë pikërisht sistemin kushtetues të

organzimit të prokurorisë si një organ i centralizuar. Janë të gjitha mundësitë, që një prokurori e

specializuar të krijohet dhe se Kushtetuta siç është e pranon një mundësi të tillë (rasti i

prokurorisë për krimet e rënda), e cila të fokusohet vetëm në fenomenologjinë korruptive, porse

në respektim të modelit organizativ aktual që ka bërë Kushtetuta. Prokuroritë e specializuara,

nuk e gjejnë suksesin e tyre, duke dalë si organe totalisht jashtë kontrollit, pasi një eksperiment i

tillë do të kthehej lehtësisht në mjet presioni politik (si dikur me sistemin komunist). Suksesi i

tyre nuk qëndron në faktin se mazhoranca e momentit kërkon të emërojë njerëz të besuar të saj

(ky është qëllimi i distancimit të këtij organi nga sistemi i prokurorisë). Suksesi i tyre qëndron:

(i) në pajisjen e tyre me mjete ligjore (procedura të posaçme hetimi dhe procedura të posaçme të

aftësive mbi mbledhjen e provave për faktet dhe mbi gjykimin); (ii) pajisja e tyre me mbështetje

financiare dhe teknike; dhe (iii) emërimi në to i individëve jashtë influencës politike dhe bazuar

vetëm në kritere qartësisht profesionale dhe morale. Për këtë arsye, ndryshimet e propozuara

kushtetuese, jo vetëm që janë të padobishme, porse mbartin dhe rrezikun të krijojnë mundësinë e

kompromentimit politik të sistemit të ndjekjes penale. Ky qëndrim nuk përkrahet nga ana jonë

sepse Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Amendimet e shpeshta kushtetuese, që

kanë për qëllim përmbysjen e vendimeve të GjK mund megjithatë të minojnë kulturën

kushtetuese, autoritetin e GjK dhe për pasojë, respektin për vetë Kushtetutën” [CDL-AD

(2010)010].

215

Së dyti, çështja e Inspektoriatit të Pavarur të Prokurorisë, është edhe kjo një rekomandim, i cili

nuk është trajtuar në Dokumentin Analitik se si do të konceptohet dhe si do të modelohet në

praktikë. Ndërkohë që nuk përmendet në asnjë dokument ndërkombëtar që trajton çështjen e

pavarësisë së prokurorisë. Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe

prokurorëve është një masë e mirëpritur. Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh

riskun e lartë të përfitimit politik të mazhorancës aktuale nisur nga shumica që disponon në

Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional

dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të

kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik

të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet

gjerësisht në tryezat konsultative. Ne mbështesim rekomandimin e GRECO për një vetërregullim

dhe vetëkontroll të gjyqësorit, dhe jo një kontroll të jashtëm të tij nga mazhoranca nëpërmjet

militantëve të maskuar si apolitik. Sjellja e mazhorancës aktuale në këto 2 vite, nuk jep garanci

për krijimin e institucioneve paralele të pavarura.

Sistemi i prokurorisë, pavarësinë e tij e arrin qoftë nëpërmjet pavarësisë së PP dhe qoftë

nëpërmjet pavarësisë së Këshillit të Prokurorisë. Këto janë dhe institucionet, organizimi dhe

funksionimi i të cilëve është trajtuar nga standardet ndërkombëtare. Të shpikësh institucione të

reja, të patestuara, thjesht dhe vetëm për të përfituar nga numri i mazhorancës aktuale, është

thjesht një dublim dhe një rrudhje e institucioneve aktuale. Për më tepër, ngritja e institucioneve

të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e

bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve. Në fakt, lëvizje të tilla, janë të inspiruara

prej mëndësisë së “grushtit të shtetit” dhe si të tilla nuk mund të pranohen.

Në draft-Strategji, tek pjesa e Drejtësisë Penale, përsa i përket çështjes së “rishikimit të

formulës kushtetuese të mënyrës së organizimit të sistemit të prokurorisë” e përmendur në

Dokumentin Analitik tek “Analiza kushtetuese” (porse e patrajtuar në përmbajtje), saktësisht tek

Objektivi 1 pika 2 thuhet se rekomandohet “Riorganizimin e prokurorisë duke synuar: i)

garantimin e pavarësisë së brendshme dhe të jashtme të prokurorëve dhe të zyrës së prokurorisë;

ii) rishikimin e kompetencave të hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykatë duke nxitur

kontrollin efektiv dhe balancimin e këtyre kompetencave nga strukturat përgjegjëse; iii)

riorganizimin territorial të prokurorisë, me qëllim që t‟i përgjigjet në mënyrë të përshtatshme

organizimit të gjykatave; iv) sigurimin e pavarësisë së mjaftueshme të strukturave të veçanta të

prokurorisë”. Këto janë terma të përgjithshme, që nuk përmbajnë asnjë zgjidhje specifike dhe

konkrete. Për më tepër, kanë natyrën e një liste dëshirash sesa synime dhe zgjedhje strategjike,

mbi të cilat duhet të stipulohen edhe ndryshimet kushtetuese dhe ligjore.

Modeli ynë kushtetues është ai i sistemit të centralizuar (neni 149 i Kushtetutës) dhe si i tillë, nuk

mundëson krijimin e “prokurorive paralele kushtetuese” apo “super prokurorive kushtetuese”

(rasti i SPAK dhe Byrosë Kombëtare të Hetimit), që nuk respektojnë ndarjen dhe balancimin e

pushteteve nga njëra anë dhe pavarësinë dhe paanësisë si kushte bazë të pushtetit gjyqësor.

216

Modeli ynë kushtetues mundëson fare mirë që në nivel ligji, strukturimi i prokurorisë të

përshtatet më fenomenologjinë kriminale nga njëra anë (prokuroritë e specializuara) dhe

përshtatjen e procedurave hetimore-probatore (mbledhëse provash)-gjykimore.

Mbi cështje specifike të trajtuara në Draft Strategji, japim vlerësimin tonë si më poshtë:

1. Nxitja e pjesëmarrjes së publikut në luftën kundër korrupsionit

Masat që do të merren për të realizuar këtë objektiv synojnë:

• Ndërgjegjësimin e individëve për rëndësinë e përfshirjes së tyre në luftën kundër

korrupsionit dhe zgjerimin e mekanizmave ligjorë e institucionalë për rritjen e mundësive

të tyre për të denoncuar rastet korruptive.

• Rritjen e aksesit në informacion lidhur me proceset hetimore dhe gjyqësore në fushën e

korrupsionit.

• garantimin dhe rritjen e shkallës së mbrojtjes për individët që denoncojnë rastet

Korruptive në gjyqësor.

• Nxitjen e përfshirjes në kurrikulat mësimore të arsimit para universitar, universitar dhe

pas universitar të programeve dhe lëndëve ndërgjegjësuese për fenomenin e korrupsionit

dhe pasojat e tij negative në shoqëri.

• Parashikimin e detyrimit ligjor të shtetit për mbështetjen e gazetarisë hulumtuese

nëpërmjet projekteve konkrete të përvitshme, ngritjes së një programi të specializuar

dhe/ose pasuniversitar për gazetarinë hulumtuese në Universitetet ku ka degë gazetarie.

• Rishikimin e ligjit për bashkëpunimin publik në luftën kundër korrupsionit duke synuar

aktualizimin e tij në përputhje me problematikat ekzistuese dhe zbatimin e tij në praktikë.

• Hartimin e një programi të specializuar dhe një programi pas universitar për gazetarinë

hulumtuese në Universitetin e Tiranës.

• Mbështetjen financiare të projekteve të gazetarisë hulumtuese nëpërmjet krijimit të një

fondi të qeverisë, i cili mund t‟i akordohet Agjencisë për Mbështetjen e Shoqërisë Civile

për mbështetjen e projekteve të shoqërisë civile në këtë fushë.

Jemi dakord me masat e parashikuar për këtë objektiv ndonëse ka nevojë për riformulimin e

ndonjërës nga masat, pasi nuk janë parashikuar si aktivitete konkrete për të realizuar qëllimin por

si qëllim në vetvete. Psh. Ndërgjegjësimi i publikut si masë e objektivit 1. Ndërgjegjësimi është

qëllimi. Mënyra si realizohet është nëpërmjet fushatave ndërgjegjësuese, spoteve publicitare,

broshurave etj.

Gjithashtu vlerësojmë se bashkëpunimi i publikut në luftën kundër korrupsionit, duhet të

shmangë aplikimin e metodave të vjetra, që të rikthejnë në mendje periudhën e errët komuniste.

217

2. Krijimi i një trupe gjyqtarësh dhe prokurorësh me integritet të lartë etiko-moral dhe

profesional, duke përmirësuar sistemin e vlerësimit dhe rivlerësimit të performancës dhe etikës

së tyre.

Në funksion të ngritjes së një sistemi efektiv të vlerësimit etiko-profesional në luftën kundër

korrupsionit në gjyqësor dhe në prokurori, disa vende të Evropës, si Serbia, Kosova dhe Ukraina,

nisur nga niveli alarmant i korrupsionit dhe cilësia e ulët profesionale e gjyqtarëve dhe

prokurorëve, kanë aplikuar një rivlerësim të përgjithshëm të aftësisë së gjyqtarëve dhe

prokurorëve për administrimin e drejtësisë. Në kuadër të plotësimit të këtij objektivi strategjik,

duke e konsideruar joeficent sistemin aktual të vlerësimit të gjyqtarëve në Shqipëri, strategjia

parashikon rivlerësimin e përgjithshëm të gjyqtarëve dhe prokurorëve edhe në Shqipëri.

Në këtë kuadër, GRECO në raportin e vlerësimit të raundit IV për Shqipërinë sjell në vëmendje

se: “Sistemi i futur kohët e fundit për vlerësimin etik dhe profesional të gjyqtarëve nuk mund të

konsiderohet efektiv dhe efikas për shkak të kalimit të konsiderueshëm kohor mes vlerësimit dhe

periudhës referuese. GRECO nuk ndan të njëjtin mendim si autoritetet të cilët besojnë se

vlerësim i tillë nuk mund të menaxhohet në kohë reale duke qënë se kohëzgjatja mesatare e

gjyqit përpara tre instancave zgjat deri në tre vjet. Një sistem i mirëkonceptuar i vlerësimeve

periodike lejon jo vetëm monitorimin e performancës së gjyqtarit dhe progresin e tij me kalimin

e kohës, por edhe identifikimin e hershëm të problemeve, siç është numri i lartë i çështjeve në

ngarkim dhe grumbullimi i tyre, me të cilën shumë gjyqtarë përballen dhe që duhet bërë me dije

në një fazë fillestare.

Në perceptimin publik për korrupsionin në gjyqësor, një tjetër burim shqetësues i cili duhet të

merret në konsideratë është mungesa e dukshme e kritereve të mirë formuluara për vlerësimin

periodik të cilësive etike të gjyqtarit (si vazhdimësia e kontrolleve të integritetit të cilat kryhen

përpara emërimit). Në këndvështrim të analizës në paragrafin 74 dhe 75, GRECO rekomandon:

... (omissis)... ii) Vlerësimi periodik i performancës profesionale dhe etike të gjyqtarit të bëhet në

kohën e duhur dhe të merret në konsiderat duke u siguruar qe kriteret e vleresimit te etikës së

gjyqtarëve të jenë objektive dhe transparente, duke pasur në vëmendje parimin e pavarësisë së

gjyqësorit.”

Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë gjyqtarëve të

shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies,

shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar,

testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike. Procese të

tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit

të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë


218

Si vërehet më sipër nga gjetjet e raportit dhe rekomandimi përkatës i GRECO, nuk konsiderohet

e nevojshme (dhe aq me pak e domosdoshme) një rivlerësim i përgjithshëm i aftësive të

gjyqtarëve dhe prokurorëve, aq më pak kur nje gjë e tillë pretendohet në funksion të ngritjes së

një sistemi efektiv të vlerësimit etiko-profesional të tyre, po nuk shpjegohet se si do ndikojë

konkretisht rivlerësimi në ngritjen e sistemit eficent të vlerësimit. Përkundrazi, rekomandimi i

GRECO ka si synim perfeksionimin e sistemit ekzistues duke implikuar në këtë drejtim jo vetëm

forcimin dhe transparencën e kritereve të vlerësimit por duke konsideruar gjithashtu shumë të

rëndësishëm në këtë aspekt parimin e pavarësisë së gjyqësorit.

Gjithashtu premisat nga të cilat propozohet rivlerësimi i gjyqtarëve, sipas modelit serb, ukrainas

ose kosovar duhet të ishin gjetjet lidhur me incidencën e korrupsionit në gjyqësor dhe në

prokurori në Shqipëri, të cilat llogjikisht duhet të ishin të njëjta ose të ngjashme me gjetjet nga

raportet antikorrupsion në këto vende, dhe në mënyrë analoge duhet të krahasoheshin dhe gjetjet

lidhur me nivelin e vendimarrjeve dhe performancës së gjyqësorit dhe prokurorisë. Përkundrazi,

ashtu si është theksuar edhe në Analizën e sistemit të Drejtësisë, si dhe në komentet tona mbi të,

lidhur me sistemin në Shqipëri, nivelin e incidencës (dhe jo perceptimit të korrupsionit në

sistem) si dhe nivelin e performacës profesionale, nuk ka dhe nuk citohen gjetje nga raporte dhe

nga burime të treta dhe të pavarura, dhe në mungesë të tyre jo vetëm që nuk justifikohet

analogjia midis Shqipërisë, Serbisë, Kosovës dhe Ukrainës dhe nevoja e trajtimit analog të tyre,

por aq më pak justifikohet nevoja e ndërhyrjes më një instrument radikal si është rivlerësimi i

përgjithshëm etiko-profesional i gjyqtarëve dhe prokurorëve, si instrument i cili mbart

mundësinë e keqpërdorimit politik me qëllim nxjerrjen nga sistemi të gjyqtarëve/prokurorëve të

“padëshiruar” dhe “jo të orientuar drejt politikisht”.

Duhet të kujtojmë në këtë pikë, se sistemi gjyqësor shqiptar i është nënshtruar një procesi të

përgjithshëm vlerësimi të aftësive profesionale në vitin 1999. Rivlerësimi i njohurive

profesionale, vecanërisht pasi pjesa dërrmuese e gjyqtarëve dhe prokurorëve janë të diplomuar

në Shkollën e Magjistraturës (për pranimet në këtë shkollë nuk ka patur kurrë hije dyshimi për

subjektivizëm), duket e papërshtatshme.

Përsa më sipër, rekomandimi ynë është i të njëjtës natyrë me atë të GRECO, duke synuar

perfeksionimin e sistemit ekzistues dhe forcimin dhe transparencën e kritereve të vlerësimit, dhe

duke siguruar në mënyrë të vecantë parimin e pavarësisë së gjyqësorit. Një rol të vecantë në këtë

proces duhet të marrë fuqizimi i Komitetit të Etikës në Konferencën Gjyqësore Kombëtare, sipas

rekomandimeve të raportit të GRECO ( raundi IV): “Ndaj, GRECO rekomandon që Etika,

Komiteti i Verifikimit të Mandateve dhe Zhvillimit të Vazhduar Profesional'' në Konferencën

Gjyqësore Kombëtare të permbushë mandatin e tij dhe të sigurojë në mënyrë pro-aktive

ekzekutimin e rregullave të etikës; si dhe që udhëzime, konsultime dhe shërbim i detyrueshëm i

trajnimit ti ofrohet gjyqtarëve mbi etikën, konfliktin e interesit dhe parandalimin e masave

antikorrupsion brenda rradhëve të tyre.”

219

Përsa i përket masave konkrete të parashikuara nga strategjia vlerësojmë se:

Rishikimin e kodeve të etikës për gjyqtarët dhe prokurorët duke synuar krijimin e

strukturave të specializuara dhe procedurave të efektshme për konstatimin e sjelljeve jo

etike dhe trajtimin e tyre.

Duhet të riformulohet fjalia “...duke synuar perfeksionimin e strukturave ekzistuese, rritjen e dhe

fuqizimin e rolit dhe kapaciteteve të tyre...”.

Hartimin e ndryshimeve të nevojshme kushtetuese dhe ligjore, në mënyrë tranzitore, të

cilat të parashikojnë krijimin e një mekanizmi të kualifikuar, të pavarur e të paanshëm,

ad hoc, i cili të ngarkohet me detyrën për rivlerësimin e njohurive profesionale, të

integritetit moral, etik dhe psikologjik të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të kombinuar me

një verifikim të posaçëm të pasurisë së tyre ku barra e provës iu lihet subjekteve të

verifikuara, duke ofruar të gjitha garancitë e nevojshme procedurale ndaj tyre të tilla si:

i) një proces rivlerësimi me kritere të qarta; ii) një proces rivlerësimi që është individual

dhe transparent: iii) një proces rivlerësimi që kryhet nga një trupë profesionale, e

pavarur dhe e paanshme; iv) një proces rivlerësimi që garanton mundësisë për t’u

ankuar përpara një strukture me të njëjtat karakteristika si struktura e ngarkuar me

rivlerësimin; v) një proces që është në përputhje me të gjitha garancitë e tjera të

artikuluara nga Opinioni i Komisionit të Venecias për Ukrainën; si dhe vi) me një

asistencë e kontroll të drejtpërdrejtë të procesit nga ana e agjencive ndërkombëtare që

monitorojnë e asistojnë sistemin e drejtësisë në vendin tonë.

Nuk argumentohet domosdoshmëria e një ndërhyrje të tillë e cila nuk është as proporcionale dhe

as në linjë me rekomandimet e GRECO.

Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve është një masë e

mirëpritur. Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit

politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve

të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e

bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili

duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve

mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative.

Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë gjyqtarëve të

shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës, llogaridhënies,

shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM asnjë testim qeveritar,

testim njohurish, nëpërmjet provimeve, testeve të njohurive apo testeve psikologjike. Procese të

tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit

të tyre (palëvizhmëria nga detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë


220

Nuk eshte e pranueshme krijimi i i strukturave paralele apo institucioneve paralele, por

rekomandojme forcimin e pavarsise se ILKDP dhe rritjen e kapaciteteve te pavarura per nje

hetim te shpejte dhe efikas. Propozimi ynë është fuqizimi dhe depolitizimi i ILDKP, duke

parashikuar atë si organ kushtetues, me kompetenca dhe status kushtetues dhe ku Inspektori i

Përgjithshëm të zgjidhet me propozim të Presidentit të Republikës, dhe me miratimin e 2/3 të

anëtarëve të Kuvendit.

3. Parandalimi i korrupsionit nëpërmjet rritjes së përgjegjshmërisë së gjyqtarëve dhe

prokurorëve dhe forcimit të hetimit administrativ dhe penal mbi pasuritë e tyre.

Objektivi dha masat përkatëse lidhur me forcimin e hetimit dhe kontrollit të pasurive të

gjyqtarëve dhe prokurorëve përgjithësisht niset nga gjetje analoge me ato të GRECO të raportit

të Raundit IV të vlerësimit, por disa momente nuk trajtohen me të njëjtin standart ashtu si edhe

rekomandohet nga GRECO si dhe disa prej masave janë të pajustifikuara dhe mbartin gjithashtu

një potencial të lartë keqpërdorimi dhe kapje politike të sistemit. Gjithashtu është tendenca të

emfatizohet dhe të merret i mirëqenë një “konflikt kompetencash” midis ILDKPKI dhe KLD,

përsa i përket kësaj të fundit për të verifikuar deklarimet e pasurisë së gjyqtarëve sepse përveç

ILDKP-së, ligji për Këshillin e Lartë të Drejtësisë (neni 16.1) i jep kompetencë edhe KLD-së të

"verifikojë dhe ngrejë çështjet në lidhje me pasuritë e deklaruara nga gjyqtarët..."

Nuk raportohet asnjë rast i vetëm konkret i konfliktit të kompetencave midis dy institucioneve

dhe asnje rast kur KLD t‟a ketë ushtruar një kompetencë të tillë. Përsa më sipër parashikimi si

masë strategjike i shmangjes së këtij konflikti eventual duket i ekzagjeruar.

Gjithashtu vlerësohet se iii) Rrethi i të afërmve dhe personave të lidhur të gjyqtarëve dhe

prokurorëve, që i nënshtrohen sistemit të deklarimit, nuk është mjaftueshëm i gjerë për të lejuar

identifikimin e pasurive të regjistruara ne emër të të tretëve;- Lidhur me këtë pikë vlerësojmë se

premisa nga e cila buron masa është e gabuar. Rrethi i të afërmve që deklarojnë pasurinë është:

bashkëshorti/ja- bashkëjetuesi/ja, fëmijet madhorë. Kush duhet të futet tjetër? Ekziston mundësia

për të kërkuar dhe deklarimin me kërkesë për persona të tjerë të lidhur? Nuk ka kuptim shtimi i

rrethit të personave të afërt deklarues…se në praktikë psh. motra dhe vellai apo prindërit…nuk

kanë arsye të deklarojnë. Nuk duhet të ngatërrohemi në këtë pikë me konfliktin e interesave,

ndalimet për të cilët, sipas rëndësisë mund të jenë dhe për prindërit e zyrtarit/ gjyqtarit/prokurorit

dhe bashkeshortit/es.

Përsa i përket masave konkrete të parashikuara nga strategjia vlerësojmë se:

Rritjen e transparencës së deklarimeve mbi pasurinë e gjyqtarëve dhe prokurorëve duke

mundësuar përfshirjen edhe të aktorëve të tjerë (publikut, shoqërisë civile) në ofrimin e

informacioneve, fakteve dhe të dhënave të tjera që lehtësojnë kontrollin e tyre.

221

Jemi dakord me ndërmarrjen e kësaj mase, por mund të integrohet masa duke u shtuar së bashku

me këtë fjali edhe shprehja “Parashikimin në ligj të deklarimit të pasurive të

gjyqtarëve/prokurorëve në një ëeb site zyrtar, duke marrë parasysh privatësinë dhe sigurinë e

gjyqtarëve/prokurorëve dhe familjarëve të tyre, të cilët janë gjithshtu subjekt i ligjit të

deklarimit.”, cka rekomandohet nga GRECO si një mjet i rëndësishëm për rritjen e besimit të

publikut ndaj gjykatës/ prokurorisë.

Parashikimin në ligj si një ndër shkaqet e nisjes së procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve

dhe prokurorëve edhe mosdeklarimin, deklarimin tej afateve ose deklarimin jo të plotë të

pasurisë dhe konfliktit të interesit gjatë ushtrimit të detyrës.

Masa mbart në vetvete një potencial të lartë keqpërdorimi nga pushteti politik i radhës për shkak

të AUTOMATIZMIT të nisjes së procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve për mosdeklarim të plotë/

ose jo në kohë të të pasurisë dhe konfliktit të interesit. Pavarësisht rekomandimit të GRECO për

heqjen e ekskluzivitetit të Ministrit të Drejtësisë për nisjen e procedimit disiplinor ndaj

gjyqtarëve, ky rekomandim nuk merr parasysh përfshirjen në këtë rreth edhe të Inspektorit të

Përgjithshëm të ILDPKI. Duke konsiderur se Inspektori i Përgjithshëm i ILDKPKI zgjidhet me

shumicën e gjithë anëtarëve të Kuvendit për një mandat 5 vjeçar, me te drejtë rizgjedhje, ai

lehtësisht mundtë shndërrohet në një vegël të maxhorancës që e emëron për të

goditur/kontrolluar gjyqtarë dhe prokurorë të paracaktuar në varësi të qëndrimeve dhe

vendimarrjeve të tyre në raport me maxhorancën. Sugjerimi ynë është që të parashikohet në

funksion të kësaj mase një mekanizëm ballancues, psh. vlerësimi nga një aktor i tretë Kryetari i

Gjykatës së Lartë/ Prokurori i Përgjithshëm/ KLD i denoncimit të ILDKPKI për deklarimin jo të

plotë ose jashtë afatit të gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe më pas mundësinë e fillimit të

procedimit disiplinor ndaj gjyqtarit/prokurorit.

Rishikimi i imunitetit të parashikuar në Kushtetutë, duke synuar heqjen e tij të plotë ose

kufizimin e mëtejshëm ndaj gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese.

Në këtë masë duhet të shtohet parashikimi “sipas modeleve me të sukseshme ndërkombëtare të

cilat garantojnë pavarësinë dhe pandikueshmërinë politike të gjyqtarëve”.

Përfshirjen dhe rregullimin me ligj të një Inspektorati të Pavarur për inspektimin

disiplinor të gjyqtarëve dhe prokurorëve në përputhje me strukturën e propozuar nga kjo

reformë për gjyqësorin dhe prokurorinë.

NUK SQAROHET SE SI DO TË JETË KY INSPEKTORIAT I PAVARUR, SI DO TË

ZGJIDHET DHE PËRSE SHKRIRJA E INSPEKTORIATEVE NË NJË INSPEKTORIAT TË

VETËM NUK BËHET DUKE MBAJTUR VETËM INSPEKTORIATIN E KLD, ASHTU SI

KËRKOHET NË TË GJITHA RAPORTET NDËRKOMBËTARE. Forcimi i llogaridhënies dhe

përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve është një masë e mirëpritur. Mirëpo, krijimi i

222

institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të mazhorancës

aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e

fragmentarizimit të tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të

shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara.

Propozimi ynë është: Shkrirja e 2 inspektoriateve në 1, duke shkrirë Inspektoratin ekzistues

pranë Ministrisë së Drejtësisë dhe duke mbetur vetëm ai pranë KLD, duke qenë se të gjitha

vendet e BE-së kanë vetëm një Inspektorat pranë KLD (ky është edhe konstatim i Progres-

Raporteve të KE, si dhe Rekomandim i GRECO-s në raportin e fundit) e shoqëruar kjo me të

paktën dy-trefishim të numrit të inspektorëve të KLD, si dhe rritje të pagave të tyre dhe fuqizim

të statusit, do të luftonte korrupsionin në drejtësi. Aktualisht, pas dixhitalizimit të sistemit

monitorimi është lehtësisht i realizueshëm, dhe është metoda e vetme për të luftuar korrupsionin.

Identifikimi i shpeshtë dhe i menjëhershëm i gjyqtarëve devijantë dhe procedimi me shpejtësi do

të sillte besimin e publikut, por edhe do mbante larg gjyqtarëve qeverinë.

Lidhur me Inspektorin e Pavarur të Prokurorisë, nuk jepet asnjë sqarim se si do të stilizohet një

organ i tillë dhe se çfarë kompetencash do ketë apo se si do zgjidhet stafi i tij. Nuk jepet asnjë

garanci që një organ i tillë nuk do të politizohet. Nuk jepet asnjë sqarim për dobinë e tij dhe as se

cili standard ndërkombëtar aplikohet në këtë rast. Nga ana tjetër, në këtë rekomandim pranohet

se duhet njohur e drejta e ankimit në instancat gjyqësore. Kjo është një zgjidhje e këshillueshme

edhe nga standardet ndërkombëtare. Porse kjo zgjidhje, pra ankimi në sistemin gjyqësor, të

sugjeruar këtu, kundërshtohet nga zgjidhja e dhënë në draftstrategji në pjesën e “Pushtetit

gjyqësor” Objektivi 4 që parashikon krijimin e Tribunalit Disiplinor (si një organ ad hoc ky me

përbërje mikste gjyqtarë dhe jogjyqtarë)!!

Lidhur me një Tribunal të vecantë Disiplinor (si një organ ad hoc ky me përbërje mikste gjyqtarë

dhe jogjyqtarë), vlerësojmë se krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e

lartë të përfitimit politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në Kuvend.

Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar institucional dhe

eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen e rezultateve të kërkuara.

Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 % shmangien e ndikimit politik të

kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një cështje që do mund të diskutohet

gjerësisht në tryezat konsultative.

Parashikimin e rregullimeve të forta ligjore në ligjet e sistemit të drejtësisë në vend

kundër nepotizmit dhe konfliktit të interesit, punësimit në gjykata, prokurori dhe

institucionet e qeverisjes së gjyqësorit siç është Këshilli i Lartë i Drejtësisë.

Në këtë masë, me shtesat e nevojshme mund adresohet edhe nje gjetje e cila në analizën e

Sistemit të Drejtësisë është konsideruar si shumë e rëndësishme por ka mbetur e paadresuar në

223

stratëgji, dhe është cështja e kufizimeve ligjore që duhen parashikuar për gjyqtarët dhe

prokurorët pasi lënë shërbimin. Propozojmë të shtohet në fund të masës fjalia “Parashikimi në

ligj i kufizimeve përkatëse për gjyqtarët dhe prokurorët pas shërbimit, në lidhje me punësimin si

avokatë privatë ose këshilltarë ligjorë për subjektet tregtare, të cilat mund të përfitojnë nga

ndikimi i tyre në sistemin e drejtësisë.”

4. Ndëshkueshmëria e veprave penale në fushën e korrupsionit duke synuar forcimin e

zbulimit dhe hetimit proaktiv dhe krijimin e strukturave të specializuara antikorrupsion

Parashikohet në strategji si domosdoshmëri ngritja e një strukture të specializuar për zbulimin,

hetimin dhe gjykimin veprave penale në fushën e korrupsionit, Një strukturë e tillë duhet të

funksionojë sipas parimeve të qëndrueshmërisë, besueshmërisë dhe qartësisë së kompetencave si

dhe duhet të jetë e pavarur nga ndikimi i jashtëm i grupeve kriminale apo politike, por edhe e

pavarur brenda saj, në mënyrë që një prokuror më i lartë të mos ndikojë ose pushojë çështjet.

Masat e objektivit nr.4 deri në këtë pikë janë të gjitha të ndërvarura nga krijimi i një Strukture të

Posacme Antikorrupsion. Propozimi në strategji, ndonëse vjen si adresim i problematikave dhe

gjetjve në Analizën e Sistemit të Drejtësisë është shumë i mjegullt dhe nuk jep informacionin e

nevojshëm se si synon të realizohet. Nga mënyra e formulimit të pjesës narrative dhe e masave

konkrete të këtij objektivi të lë të kuptosh se struktura do të jetë e pavarur dhe do të ketë në

përbërje të saj gjyqtarë, prokurorë, polici gjyqësore etj. Arsyeja kryesore e cila deri me sot ka

penguar ngritjen e një strukture të pavarur antikorrupsion ka qenë ajo e mosdublimit të organit të

prokurorisë, e cila në bazë të Kushtetutës ka eskluzivitetin e ndjekjes penale në Shqipëri. Në këtë

mënyrë është evituar deri më sot ngritja e një strukture me natyrë të tillë të posacme hetimore e

cila mund të krijonte konflikt kompetencash me prokurorinë.

Modelet e suksesshme ne rajon, të cilave i referohet ky objektiv në strategji, dhe masat përkatëse

janë struktura të cilat pavarësisht se të pavarura nga pikëpamja hierarkike veprojnë brenda

organit të prokurorisë duke qenë pjesë e saj, dhe gjithë aktivitetin e tyre e ushtrijnë nën obrellën e

këtij organi. Llogjikisht ky model do të ishtë me vend të implementohej edhe në Shqipëri. Nga

ana tjetër parashikimi në masat konkrete i nderhyrjeve në Kushtetutë, për t‟i garantuar kësaj

strukture të posacme një statusin e një organi kushtetues, madje duke shkuar akoma më larg, dhe

duke i garantuar edhe organit hetimor që do ta asistojë këtë strukturë ( Byroja Kombëtare e

Hetimit ose një organ i ngjashëm) statusin e një organi kushtetues, lë të kuptojë se përkundër sa

synohet t‟i ngjasojë kjo strukturë modeleve të sukseshme në rajon, kjo strukturë ka për të qene

krejtësisht e pavarur nga organi i prokurorisë dhe ka për të vepruar jashtë cdo lloj kontrolli të saj,

duke krijuar kështu premisat për konflikt serioz kompetencash.

Propozimi ynë është që të parashikohet në legjislacion dhe të implementohet një model SPAK-u,

ekzaktësisht i njëjtë me modelet e suksesshme në rajon, të cilët veprojnë nën ombrellën e organit

të prokurorisë, si psh. Kroacia.

224

Shqetësime lidhur me këtë objektiv shfaqen edhe përsa i përket dy momenteve të tjera:

Së pari, rikthehet idea e krijimit të Byrosë Kombëtare të Hetimit apo një strukturë të

ngjashme, pavarësisht rrëzimit të saj nga Gjykata Kushtetuese. Kjo masë shoqërohet edhe nga

masa për ndryshimin e Kodit së Procedurës Penale dhe legjislacionit për komunikimet

elektronike duke parashikuar dispozita që lehtësojnë aksesin e papenguar të hetuesve në të

dhënat telefonike dhe elektronike, zgjerimin e rrethit të provave duke lejuar përdorimin agent

provocator, regjistrimeve dhe filmimeve të marra nga individët dhe media, dëshmive të dhëna

nga dëshmitarët anonimë etj. Ky qëndrim është në kundërshtim me standardet ndërkombëtare,

sepse siç Komisioni i Venecias ka vënë në dukje se “Amendimet e shpeshta kushtetuese, që kanë

për qëllim përmbysjen e vendimeve të GjK mund megjithatë të minojnë kulturën kushtetuese,

autoritetin e GjK dhe për pasojë, respektin për vetë Kushtetutën” [CDL-AD (2010)010]. Për këtë

arsye, vlerësojmë se vendimi i Gjykatës Kushtetuese që e ka cilësuar ngritjen e Byros Kombëtare

të Hetimit si antikushtetues DUHET TË RESPEKTOHET PLOTËSISHT. Ndryshimi i

Kushtetutës në favor të ligjit qeveritar të shpallur antikushtetues është i papranueshmë prej nesh.

Cdo strukturë hetimore duhet të ngrihet duke respektuar vendimin përkatës të kësaj gjykate dhe

Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, që garanton parimin e ndarjes dhe balancimit të

pushteteve dhe autoritetin e padiskutueshëm të Gjykatës Kushtetuese për garantimin e shtetit të

së drejtës.

Së dyti, parashikohet në paragrafin e parafundit të pjesës narrative të objektivit se: Rastet e

korrupsionit të cilat hetohen nga Struktura e Posaçme Anti-Korrupsion nuk duhet t‟i nënshtrohen

afateve parashkruese. Ritheksjojmë se kjo strukturë mund të ngrihet vetëm nën autoritetin dhe

përgjegjësinë e organit të prokurorisë.

Parashikimin e dispozitave të veçanta ose hartimin e një ligji mbi ndihmën për zbulimin

dhe parandalimin e korrupsionit, i cili të parashikojë mbrojtjen dhe shpërblimin e

sinjalizuesit (bilbilfryrësin), që informon për një rast korrupsioni.

Në këtë rast duhet të theksojmë se jemi kundër aplikimit të metodave që rikujtojnë për Shqiptarët

metodat e vjetra të përdoruara gjatë regjimit komunist.

Krijimin e një Mekanizmi të posaçëm (Courts Ëatcher), me autoritet ligjor për të pranuar

ankesat për korrupsion ose sjelljet jo-etike të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të cilët mund të

monitorojnë në mënyrë aktive gjykatat.

Nuk specifikohen kompetencat e mekanizmit dhe masa dhe mënyra e ndërveprimit të tij me

SPAK, prokurorinë apo me KLD-në. Ky nuk duhet të jetë autoritet që pranon ankesat për

korrupsion apo sjellje jo-etike, por që monitoron dhe raporton sjellje të tilla pranë organeve

kompetente (prokurori – KLD)

225

5. Ndalimi i korrupsionit me anë të plotësimit të kuadrit ligjor dhe konsolidimit të politikës

penale në këtë fushë

Biem dakord me masat e propozuara në këtë drejtim. Megjithatë, sugjerojmë këto saktësime në

masa të vecanta.

• Parashikimin ligjor të mundësisë për uljen e pragut për kryerjen e pagesave në cash nga

gjyqtarët, prokurorët dhe personat e lidhur me ta, sipas dispozitave të Ligjit për Pastrimin

e Parave.

Kjo masë duhet të shtohet dhe të integrohet duke synuar qe të adresojë një problematikë të

rëndësishme e cila nuk është trajtuar as në analizën e sistemit të drejtësisë dhe as në strategji, atë

që ka të bëjë me Drejtorinë e Përgjithshmë të Parandalimit të Pastrimit të Parave. Propozimi ynë

është, të shtohet në këtë masë fjalia “ Të parashikohen ndërhyrjet e përshtatshme ligjore për

rikonceptimin e rolit dhe kompetencave të Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të

Pastrimit të Parave, duke synuar fuqizimin e këtij institucioni të fuqishëm antikorrupsion dhe

shmangjen e kapjes politike të tij”.

Propozojmë të parashikohet një objektiv 6, i cili të ketë të bëjë me fuqizimin e statusit, trajtimit

financiar të gjyqtarëve dhe prokurorëve si dhe infrastrukturës së Gjykatave dhe Prokurorisë, i

cili të parashikojë masa si:

Rritja e pagës së gjyqtarëve të shkallës së parë dhe apelit me 30 % cdo vit, për një periudhë 5

vjet.

Dedikimi i burimeve financiare të posacme dhe të mjaftueshme me qëllim rindërtimin apo

modernizimin, aty ku është e nevojshme, të ambjenteve të gjykatave dhe prokurorive, sigurimi i

kushteve të përshtatshme dhe dinjitoze për gjyqtarët dhe prokurorët, si masë e fuqishme për

parandalimin e korrupsionit.

Një tjetër aspekt i rëndësishëm i cili nuk adresohet në këtë kapitull të strategjisë (qoftë edhe

nëpërmjet sistemit të referimit në pjesët e tjera të dokumentit), është ai i problematikës së

rëndësishme, të sistemit të promovimit, transferimit dhe procedimit disiplinor të gjyqtarëve, cka

është evidentuar nga raportet e BE dhe nga GRECO si një nga shkaqet kryesorë të korrupsionit

në sistemin e drejtësisë. Një masë e rëndësishme në këtë drejtim, e cila do të ishte dhe adresimi i

një rekomandimi të posacëm të GRECO, për heqjen e kompetencës ekskuzive të Ministrit të

Drejtësisë për fillimin e procedimit disiplinor ndaj gjyqtarëve. Në këtë kuadër, propozojmë si

masë:

226

“Heqjen e kompetencës ekskluzive të Ministrit të Drejtësisë për fillimin e procedimit disiplinor

ndaj gjyqtarëve”.

Kjo e drejtë t‟i njihet edhe vetë Inspektoratit të KLD, Prokurorit të Përgjithshëm, Kryetarëve të

Gjykatave. Vlerësojmë se implementimi i kësaj mase do të rriste numrin e gjyqtareve të

proceduar, por njëkohësisht do t‟i mbronte ata nga sulmet politike.



1) Vihet re se merret në analizë vetëm buxheti mbi gjyqësorin, prokurorinë dhe ndihmen

juridike, duke analshkaluar buxhetin për aktorët e tjerë të sistemit të drejtësisë, përfshirë sistemin

penitenciar apo të mekanizmave të kontrollit të sistemit të drejtësisë.

2) Ndërkohë që lufta kundër korrupsionit dhe paligjshmërisë duhet të jetë prioritet i reformës në

drejtësisë, vihet re mungesa e një analize mbi financimin e mekanizmave të kontrollit të sistemit

(sic është inspektimi i gjqësorit apo inspektimi i prokurorisë).

3) Nuk përshkruhet gjendja që ka patur infrastruktura e gjykatave dhe shërbimeve mbështetëse

gjatë periudhës 1998 – 2005, ku pothuajse nuk është bërë asgjë në drejtim të përmirësimit të

kushteve të punës në gjykata apo infrastrukturës teknologjike në to.

4) Në Dokument nuk sqarohen arsyet që sollën bllokimin e ndërtimit të Pallatit të Drejtësisë me

fonde të Bashkimit Europian.

5) Dokumenti Analitik anashkalon faktin se rritja e pagës së gjyqtarëve në vitin 2013 nuk u arrit

të aplikohej në masën e parashikuar, për shkak se në të njëjtën periudhë kur ajo pritej të gjente

zbatim (viti 2014), Qeveria propozoi dhe Kuvendi miratoi rritjen e tatimit mbi të ardhurat, gjë që

pati impakti në mos realizimin e rritjes së pagave të gjyqtarëve në masën e parashikuar.

6) Nuk ka një përllogaritje të saktë të nevojave buxhetore dhe kostove që ka përmirësimi i

kushteve të punës apo statusit të gjyqtarëve/prokurorëve. Kjo mangësi pamundëson hartimin e

një strategjie afatgjatë për të përmirësuar infrastrukturën, kushtet e punës apo statusin e

gjyqtarëve/prokurorëve. Financimi i drejtësisë është mbi të gjitha cështje kostoje dhe mungesa e

një përllogaritje të saj dhe nevojave të sistemit, duket të mos krijojë premisë solide për zgjidhjen

e problemit.

227

Komente specifike

1. Hyrje

Në këtë pjesë vihet re përfshirja e informacione irelevante apo përsëritja e vazhdueshme e të

njëjtit informacion brenda të njëjtës nënpjesë (për ilustrim shiko faqen 336, 339-342). Gjithashtu,

vihet re se merret në analizë vetëm buxheti mbi gjyqësorin, prokurorinë dhe ndihmen juridike,

duke analshkaluar buxhetin për aktorët e tjerë të sistemit të drejtësisë, përfshirë sistemin

penitenciar.

2. Kuadri ligjor

Është e pakuptueshme arsye se përse në këtë nënpjesë të titulluar “Kuadri ligjor”, jepen të dhëna

të përgjithshme mbi numrin e banorëve, pagën mesatare apo krahasimi i buxheteve për periudhën

2011-2015. Mbi këtë të fundit, është gjithashtu e pakuptueshme arsye se përse analizohet buxheti

gjatë vetëm 5 viteve, ndërkohë që analiza në hyrje të saj specifikon se synon një analizë të

sistemit të drejtësisë në 16 vitet e fundit! Kjo për faktin se më poshtë qartësisht prezantohet se në

periudhën 2008 – 2012 buxheti i investimeve në sistemin e drejtësisë ka ardhur gjithmonë në

rritje!

3. Mbi buxhetin e gjykatave

Në këtë pjesë nuk përshkruhet gjendja që ka patur infrastruktura e gjykatave dhe shërbimeve

mbështetëse gjatë periudhës 1998 – 2005, ku pothuajse nuk është bërë asgjë në drejtim të

përmirësimit të kushteve të punës në gjykata apo infrastrukturës teknologjike në to. Gjithashtu,

nuk specifikohet periudha në të cilat i janë nënshtruar rikonstruksionit godinat ekzistuese të

gjykatave.

Në Dokument nuk sqarohen arsyet që sollën bllokimin e ndërtimit të Pallatit të Drejtësisë me

fonde të Bashkimit Europian. Bllokimi i këtij investimi madhor në vitin 2014 nga Qeveria është

padiskutim një mundësi e humbur për të zgjidhur një problematikë madhore me infrastrukturën

që kanë gjykatat e vendosura në Tiranë.

4. Pagat e gjyqtarëve

Në Dokument përmendet fakti se në vitin 2013 u miratua nga Kuvendi rritja e parë domethënëse

për pagat e gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të apelit. Mirëpo, Dokumenti anashkalon faktin se

kjo rritje nuk u arrit të aplikohej në masën e parashikuar, për shkak se në të njëjtën periudhë kur

ajo pritej të gjente zbatim, Qeveria propozojë dhe Kuvendi miratojë rritjen e tatimit mbi të

ardhurat, gjë që pati impakti në mos realizimin e rritjes së pagave të gjyqtarëve në masën e

parashikuar. Dokumenti duhet të specifikoj se ky fakt përbën cenim të parimit të paprekshmërisë

së pagës së gjyqtarit, parim i cili nuk lejon uljen e përfitimeve dhe të ardhurave të gjyqtarëve.

228

5. Mbi buxhetin e prokurorisë - Pagat e prokurorëve

Mbi këto nënpjesë vlejnë të njëjtat komente si më sipër.

6. Buxheti i Ndihmës Juridike

Në vitin 2013, Kuvendi miratoi hapjen e zyrave vendore të ndihmës juridike, të cilat do të

fillonin funksionimin në Janar 2014. Për këtë qëllim, duhet të ishte parashikuar një Buxheti më i

lartë për ndihmën juridike, që të mundësohej arritja e qëllimit të miratimit të ndryshimeve në ligj.

Një fakt i tillë nuk përmendet në Dokument dhe nuk jepen arsyet e mungesës së një buxheti

shtesë për të siguruar mirëfunksionimin e këtyre zyrave vendore.

Në tërësi, Dokumenti Analitik ka evidentuar këto problematika të cilat duhet të adresohen

nëpërmjet zgjidhjeve strategjike që duhet të ofrojë Strategjia.

Për financimin e sistemit

gjyqësor:

Për financimin e prokurorisë Për financimin e ndihmës juridike

- Pavarësi jo e plotë në

hartimin e buxhetit të shtetit.

- Pamjaftueshmëri e fondeve

buxhetore.

- Varësi nga ekzekutivi në

zbatimin e buxhetit të shtetit,

sidomos për sa u përket

ndryshimeve që ndodhin gjatë

vitit në buxhetin e shtetit, si dhe

nëpërmjet rialokimit të fondeve.

- Situatë e paqartë ligjore në

përcaktimin e tarifave

gjyqësore.

- Mungesë totale e aplikimit të

tarifave në Gjykatën

Kushtetuese.

- Mosfunksionimi i sistemit për

shkak të infrastrukturës së dobët

dhe kushteve jo normale të

punës.

- Mungesë e infrastrukturës

gjyqësore, për sa u përket

sallave të zhvillimit të seancave

gjyqësore, mundësisë për të

lejuar aksesin e publikut në

gjykatë.

- Pajisja me salla gjyqi më

funksionale, si dhe më të mëdha

sidomos për sallat e GJK-së.

- Investime jo të plota për sa i

përket informatizimit të

- Pavarësi jo e plotë në hartimin e

buxhetit të shtetit.

- Pamjaftueshmëri e fondeve

buxhetore.

- Varësi nga ekzekutivi në zbatimin e

buxhetit të shtetit, sidomos për sa u

përket ndryshimeve që ndodhin gjatë

vitit në buxhetin e shtetit, si dhe

nëpërmjet rialokimit të fondeve.

- Mungesë në fondet për shpenzimet

procedurale, sidomos për sa u përket

pagesave për MNZ-në, laboratorin e

kriminalistikës dhe kryerjen e

ekspertimeve të tjera.

- Mosarkëtim i të ardhurave nga

dënimet penale me gjoba, pasi

sistemi nuk është efecient.

- Infrastrukturë ndërtimore jo në

funksion të kryerjes së veprimtarisë

së prokurorëve në ushtrimin e

detyrës së tyre sidomos në

Prokurorinë e Tiranës, prokuroritë

pranë gjykatave të Shkallës së Parë

në Gjirokastër, Përmet, Vlorë,

Elbasan.

- Sistemi Menaxhimi i Rasteve

parashikon bashkëngjitjen e

dokumenteve fizike të skanuara, por

një gjë e tillë aktualisht nuk kryhet

në sistem për shkak të mungesës së

pajisjeve “Skaner”, të cilat e bëjnë

- Buxhet jo i mjaftueshëm për të

përballuar kostot e ndihmës juridike, pasi

sipas të dhënave rezulton më detyrime

kundrejt avokatëve për shërbimin e

përftuar.

- Legjislacion i paqartë për sa i përket

dhënies së ndihmës juridike falas nga

ana e Komisionit Shtetëror të Ndihmës

Juridike.

- Situatë e paqartë për sa i përket

mënyrës së kërkimit të fondeve dhe

planifikimit të tyre nga ana e Komisionit

Shtetëror të Ndihmës Juridike.

- Mungesë publiciteti të ofrimit të

ndihmës juridike nga ana e Komisionit

Shtetëror të kësaj ndihme.

- Kritere jo të qartë për mënyrën e

përfitimit të pagesave nga ana e

avokatëve të caktuar kryesisht nga

Prokuroria dhe gjykatat.

- Në kushtet që e drejta e Komisionit

Shtetëror për Ndihmën Juridike (SHNJ)

për të menaxhuar avokatët e “ndihmës

juridike në fushën penale”, nuk është

shoqëruar me ndryshime në ndarjen e

buxhetit të shtetit.

- Është evident fakti që Komisioni

Shtetëror për Ndihmën Juridike nuk ka

asnjë informacion transparent publik

lidhur me fondet dhe mënyrën e

përdorimit të tyre.

229

gjykatave, duke mos

mundësuar marrjen e

informacionit me anë të

prezantimit online të

informacioneve publike rreth

veprimtarisë gjyqësore dhe

veprimtarive të tjera me

karakter publik të drejtësisë.

- Mungesë të kushteve për

pajisjen e gjykatave me

infrastrukturë moderne, me

lehtësimin e aksesit nga persona

me aftësi të kufizuar, pajisja e

godinave me gjeneratorë, pajisja

me kamera vëzhgimi dhe me

sisteme kundërzjarrit sipas

standardeve ndërkombëtare.

- Nevojë për rikonceptimin e

ZABGJ-së, si një institucion që

duhet të marrë realisht atë

funksion që ka duke përcaktuar

qartë edhe pozicionin e tij në

sistemin gjyqësor.

- Zyra e Administrimit të

Buxhetit Gjyqësor ka mungesa

në stafin e nevojshëm për të

kryer të gjitha detyrat që ka për

mbështetjen e të gjithë sistemit.

- Nga përfaqësuesit e gjyqësorit

është parë si mangësi

mospërfshirja e strukturave dhe

organikave të gjykatave, si

kompetenca të ZABGJ-së.

të pamundur këtë proces.

- Mungesë e kushteve për pajisjen e

prokurorive me infrastrukturë

moderne, me lehtësimin e aksesit

nga persona me aftësi të kufizuar,

pajisja e godinave me gjenerator,

pajisja me kamera vëzhgimi dhe me

sisteme kundërzjarrit sipas

standardeve ndërkombëtare.

- Sistem joeficent pagash dhe

përfitimesh të tjera sociale dhe

shpërblimesh për prokurorëve dhe të

oficerëve të Policisë Gjyqësore.

- Një problem tjetër është ai i

“shpenzimeve gjyqësore” për personat

në pamundësi që t‟i përballojnë ato nga

të ardhurat e tyre familjare.

Në Dokumentin Strategjik këto problematika janë përmbledhur si më poshtë:

1. Sistemit të drejtësisë nuk i ofrohen garancitë e nevojshme, ligjore dhe institucionale për

administrimin e pavarur të buxhetit, mjete buxhetore të përshtatshme për pagat e

sigurimet shoqërore, për infrastrukturën, shpenzimet operative dhe zhvillimin e

teknologjisë, për administrimin efektiv të sistemit në tërësi dhe të burimeve njerëzore në

veçanti.

2. Për shkak të mungesës së burimeve njerëzore dhe kryesisht atyre financiare, menaxhimi

në gjykata mbetet mjaft i dobët. Buxheti vjetor për gjyqësorin ka rritje progresive, por

ende shumë të pamjaftueshme.

3. Sistemi i pagave, përfitimeve sociale dhe shpërblimeve për gjyqtarët, prokurorët dhe

oficerët e policisë gjyqësore nuk është motivues dhe nuk është i orientuar drejt karrierës

gjyqësore. Mungojnë burimet financiare për pajisjen e prokurorive me infrastrukturë

moderne sipas standardeve ndërkombëtare.

4. Përpjekje të mëtejshme duhen bërë për vendosjen e një sistemi të kompjuterizuar,

uniform, të menaxhimit të çështjeve në të gjitha gjykatat dhe në prokuroritë e të gjitha

niveleve.

230

5. Është e nevojshme që të ketë një forcim real dhe efektiv të pavarësisë buxhetore të

gjyqësorit duke vendosur në ligjet organike dhe atij të buxhetit kritere parimore për

mosprekjen e buxhetit të gjyqësorit si dhe ndalimin e uljes së tij nga ligjvënësi, si një

formë e cenimit të pavarësisë së pushtetit gjyqësor që duhet parandaluar.

6. Është e domosdoshme një mbështetje e posaçme financiare e këtij sistemi sipas një plani

veprimi të shtrirë në një hark kohor shumëvjeçar, duke u nisur nga përcaktimi i një niveli

financiar si një përqindje e caktuar e PPB me mbështetjen e të gjitha forcave politike.

Edhe në këtë rast, vërehet që në fillim një mospërputhje midis problematikave të evidentuara në

Dokumentin Analitik dhe rezultateve të synuara në strategji. Gjithashtu, objektivi i synuar është

vetëm një dhe masat më tepër se konkrete dhe me natyrë përmirësuese, janë masa të një karakteri

të përgjithshëm që pamundësojnë matjen e realizimit të tyre në të ardhmen. Mungesa e kostove

të procesit transformues për përmirësimin e gjendjes së financimit të sistemit është një e metë që

shoqëron edhe Dokumentin Strategjik, në të njëjtën përmasë sa edhe Dokumentin Analitik. Për

pasojë, zgjidhjet e ofruara apo synuara nuk duket të jenë objektive dhe aq me tepër nuk krijojnë

asnjë garanci për zgjidhjen e problemeve të evidentuara. Në vlerësimin tonë, cështja e financimit

të sistemit të drejtësisë, me tepër se cështje e mungesës së legjislacionit, është cështje e kostove

financiare dhe mundësive buxhetore.

Nga ana tjetër, Strategjia ka ofruar ndërmarrjen e disa masave për cështje që nuk gjejnë trajtim

në Kreun IX të Dokumentit Analitik (për ilustrim masat për sistemin penitenciar apo

përmbarimin gjyqësor). Kjo situatë tregon mungesë harmonizimi midis dy dokumenteve, të cilat

kurrësesi nuk mund të jenë të shkëputur nga njëri-tjetri.

Për adresimin e problemeve të evidentuara Dokumenti Strategjik parashikon si objektiv të tij:

“Mbështetje e nevojshme financiare dhe infrastrukturore të sistemit të drejtësisë, duke synuar në

rritjen e pavarësisë, efiçiencës dhe profesionalizmit të tij.”. Për realizimin e këtij objektivi

Strategjia ka ofruar ndërmarrjen e 24 masave me karakter ligjor apo administrativ.

Fillimisht duhet të theksojmë se që në përcaktimin e objektivit madhor për këtë pjesë të reformës

ekziston një pasaktësi thelbësore, që deformon të gjithë qëllimin e masave të propozuara.

Ndonëse Dokumenti Analitik apo vetë Dokumenti Strategjik flasim për mungesë të pavarësisë në

planifikimin dhe administrimin e buxhetit të sistemit të drejtësisë, objektivi flet për mbështetje

financiare që synon rritjen e pavarësisë së sistemit, por pa specifikuar asnjë mekanizëm për

realizimin e tij. Në fakt, Dokumenti Strategjik përpara se të flas për mbështetje financiare, duhet

të parashikojë si objektiv madhor të tij konsolidimin dhe garantimin e pavarësisë financiare të

sistemit të drejtësisë, i cili sigurisht realizohet posacërisht nëpërmjet mbështetjes financiare (që

planifikohet nga vetë sistemi dhe nuk mundësohet si “dhuratë” nga pushtetet e tjera). Megjithatë

të dy këto komponentë (pavarësia financaire dhe mbështetja financiare) duhet të trajtohen në

mënyrë të diferencuar, me qëllim shmangien e konfuzionit dhe saktësinë e parashikueshmërisë së

zgjidhjes së problemit.

231

Në kuadër të garantimit të pavarësisë së veprimtarisë së organeve gjyqësore, neni 144 i

Kushtetutës ka garantuar pavarësinë financiare të pushtetit gjyqësor, duke specifikuar se:

“Gjykatat kanë buxhet të veçantë, të cilin e administrojnë vetë. Ato e propozojnë buxhetin e tyre

sipas ligjit.”. Administrimi i buxhetit dhe propozimi i tij nga gjykatat, nënkupton që garantimi i

të gjithë elementëve përbërës të pavarësisë financiare të pushtetit gjyqësor është ngritur në nivel

kushtetues dhe gëzon mbrojtje të posaçme nga Kushtetuta, duke u bërë kështu një udhërrëfyes i

nevojshëm për legjislatorin, jo vetëm në momentin e miratimit të ligjit vjetor të buxhetit, por

veçanërisht në momentin e miratimit të ligjit që rregullon administrimin e këtij buxheti dhe

ndërlidhjen e organit administrues me institucionet e pushteteve të tjera.

Në vendimin nr. 19/2007 të Gjykatës Kushtetuese theksohet ndër të tjera se: “Pavarësia

financiare e organeve ose institucioneve kushtetuese10

nuk ka dhe nuk mund të ketë të njëjtën

natyrë me pavarësinë organizative ose me atë funksionale të tyre. Ky aspekt i pavarësisë varet

kryesisht nga mundësitë financiare të vet shtetit, të cilat reflektohen periodikisht në buxhetin

vjetor të tij, buxhet që miratohet me ligj të veçantë nga Kuvendi, në bazë të projektit të hartuar

nga Këshilli i Ministrave. Në këtë proces mbahen mirë parasysh veçanërisht parimet e unitetit

dhe universalitetit të buxhetit si dhe ai i ekonomizmit dhe i kursimit të tij. Po kështu, rol mjaft të

rëndësishëm në këtë drejtim luajnë edhe planet për investime publike, politikat ekonomike e

sociale, objektivat apo prioritetet e qeverisjes së vendit në periudha të ndryshme të saj, etj.”.

Mbështetur në sa u trajtua më sipër dhe duke u shprehur në terma të përgjithshëm, pavarësia

financiare duhet kuptuar si një financim i tillë i organeve dhe institucioneve kushtetuese, i cili

duhet t‟u mundësojë atyre të ushtrojnë normalisht veprimtarinë për përmbushjen e funksioneve

që Kushtetuta u ka ngarkuar, pa ndërhyrjen ose ndikimin e qeverisë, e politikës apo faktorëve të

tjerë të jashtëm me këtë veprimtari, gjë që do të mund të cenonte rëndë ushtrimin e

kompetencave tyre. Me fjalë të tjera, pavarësia financiare e këtyre organeve konsiston në të

drejtën për të propozuar në Kuvend buxhetin e tyre vjetor, veçanërisht në të drejtën e menaxhimit

të pavarur të këtij buxheti në përputhje me ligjin. Megjithëse Buxheti i Shtetit përbën akt politik

që merr jetë përmes bashkëpunimit dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me Kuvendin,

përsa u përket shqyrtimit dhe miratimit të zërave buxhetorë të organeve dhe institucioneve

kushtetuese, sipas rastit dhe përmes konsultimeve, është e domosdoshme të merren parasysh

edhe kërkesat dhe nevojat e tyre për ushtrimin normal të funksioneve kushtetuese për të cilat ata

janë krijuar. Nga ana tjetër, dispozitat kushtetuese dhe ligjet organike përkatëse përcaktojnë

qartazi se menaxhimi i këtij buxheti në përputhje me ligjin duhet t‟u lihet në dorë vetë këtyre

organeve. Sigurisht, ato i dinë dhe i vlerësojnë më mirë se kushdo tjetër kërkesat dhe problemet e

tyre, nevojat për investime, objektivat që synojnë të arrijnë, etj.

Në vlerësimin tonë, Dokumenti Strategjik duhet të parashikojë tre objektiva madhore përsa i

përket financimit të sistemit të drejtësisë. Konkretisht:

10

Përfshirë sigurisht edhe organet e pushtetit gjyqësor (shënim i yni)

232

1. Konsolidimi dhe garantimi i pavarësisë financiare të sistemit të drejtësisë, për të siguruar

administrimin e pavarur të buxhetit gjyqësor/prokurorisë, përmirësimin e bashkëpunimin

ndërinstitucional dhe garantimin e një skeme funksionale financimi.

2. Mbështetjen e nevojshme financiare të sistemit gjyqësor, për të siguruar eficencën dhe

efikasitetin e organeve të tij dhe përmbushjen e misionit për dhënien e drejtësisë pa asnjë

pengesë apo vonesë.

3. Mbështetjen e nevojshme financiare të organeve të tjera të sistetmit të drejtësisë, për të

përmirësuar infrastrukturën dhe për të rritur eficencën dhe efikasitetin në punën e tyre.

Të strukturuara sipas këtyre tre objektivave, Dokumenti Strategjik propozon këto masa që duhet

të ndërmerren:

1. Konsolidimi dhe garantimi i pavarësisë financiare

1. Rishikimin e skemës aktuale të organizimit institucional dhe përcaktimin e qartë të

përgjegjësisë në planifikimin, administrimin dhe kontrollin e buxhetit dhe mbështetjes

logjistike të sistemit të drejtësisë, gjyqësorit dhe prokurorisë.

2. Zgjerimin e kompetencave në planifikimin, menaxhimin dhe administrimin e financave

nga vetë sistemi i drejtësisë, duke siguruar një balancë të drejtë dhe proporcionale të

këtyre kompetencave me kompetencat e ekzekutivit dhe legjislativit.

3. Konsolidimin e kompetencave dhe përgjegjësive të zyrës përgjegjëse për administrimit e

buxhetit të sistemit të drejtësisë, gjyqësorit dhe prokurorisë.

Në thelb të tre këto masa janë të njëjta dhe kanë të bëjnë me ndryshimin e mënyrës së

organizimit dhe funksionimit të organit që merret me planifikimin, administrimin dhe kontrollin

e buxhetit të sistemit të drejtësisë. Në parim biem dakord për rishikimin e skemës aktuale të

organizimit institucional dhe zgjerimin e komepetencave në planifikimin, menaxhimin dhe

administrimin e financave nga vetë sistemi i drejtësisë. Mirëpo, vlerësojmë se masat duhet të

jenë konkrete dhe të parashikojnë qartësisht mënyrën sesi propozohet të organizohet dhe të

funksionojë organi që administron buxhetin gjyqësor. Mbi të gjitha është e nevojshme që të

hartohet një ligj i ri për mënyrën e administrimit të buxhetit gjyqësor, i cili të trajtojë në detaje të

gjitha aspektet institucionale apo administrative të menaxhimit të buxhetit gjyqësor.

Zgjidhja e parë e preferueshme nga ana jonë është që kompetenca e administrimit të buxhetit

gjyqësor t‟i kalojë Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë

(KKGjE/CCJE), në opinionin nr. 10/2007, është shprehur ndër të tjera se sfera e komepetencave

të Këshillave gjyqësore, duhet të përfshjë edhe kontrollin dhe administrimin e buxhetit; apo

administrimin dhe menaxhimin e gjykatave.

233

Nëse ky opsion vlerësohet i papërshtatshëm, riorganizimi i zyrës së vecantë të administrimit të

buxhetit gjyqësor bëhet i dosmosdoshëm dhe sugjerojmë që të mbahen në konsideratë cështjet e

mëposhtme.

A) Hartimi i ligjit të ri paraqitet i nevojshëm. Ligji nr. 8363/1998 është miratuar në bazë dhe për

zbatim të ligjit nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, i ndryshuar, në të

cilin përcaktohej se: “Pushteti gjyqësor ka buxhetin e vet, që me propozim të Këshillit të

Ministrave miratohet nga Kuvendi Popullor dhe caktohet në masën që e mundëson të

funksionojë normalisht.”. Fakti i nxjerrjes së ligjit nr. 8363/1998 mbi bazën e një ligji kushtetues

të shfuqizuar me hyrjen në fuqi të Kushtetutës aktuale, nuk e bën ligjin automatikisht pa efekte

juridike dhe aq më pak nuk shfaq probleme lidhur me kushtetutshmërinë e ligjit11. Megjithatë,

fryma e re demokratike dhe tërësisht në përputhje me standardet e shtetit të së drejtës, që

pasqyrohet në Kushtetutën aktuale, duke përfshirë edhe standardet që garantojnë pavarësinë e

gjyqësorit, duhet të shërbejnë si nxitje për marrjen e iniciativës për të reformuar tërësisht

legjislacionin në këtë fushë. Kushtetuta12 aktuale parashikon jo vetëm faktin që gjykatat kanë

buxhet të veçantë që e administrojnë vetë, por edhe faktin që propozimi i buxhetit prej tyre bëhet

sipas ligjit. Kjo nënkupton se, si rregullat mbi administrimin e pavarur të buxhetit, edhe ato për

propozimin e tij, duhet të rregullohen me ligj të posacëm.

B) Organizimi dhe funksionimi i ZABGJ është çështje që kërkon vëmendje të veçantë për shkak

se lidhet drejtpërdrejt me mënyrën e ushtrimin prej tij të kompetencave të parashikuara nga

Kushtetuta13 dhe ligji. Ligji nr. 8363/1998 përmban rregulla minimale mbi organizimin e këtij

organi, ndërkohë që pothuajse nuk parashikon asnjë rregull mbi funksionimin e strukturave të tij.

Aktualisht, sipas ligjit, organizimi i ZABGJ paraqitet në këtë formë: a) Bordi; b) Drejtori i

ZABGJ; c) Administrata e ZABGJ. Bordi i përbërë nga 9 anëtarë, ka në përbërje të tij 8

përfaqësues të gjykatave dhe 1 përfaqësues të Ministrisë së Drejtësisë. Forcimi i kapaciteteve të

Bordit, si dhe nevoja për zgjerimin e përfaqësimit të tij, përcaktimi i qartë i ndërlidhjes midis

Bordit dhe Drejtorit të ZABGJ, si dhe rritja e cilësisë dhe performancës së administratës së

ZABGJ, evidentohen si të nevojshme jo vetëm për përmbushjen e misionit të këtij organi –

garantimit të pavarësisë së pushtetit gjyqësor, por edhe për rritjen e transparencës dhe

administrimin efiçent të buxhetit gjyqësor.

Bordi i ZABGJ

11

Kjo edhe për faktin se neni 178 i Kushtetutës parashikon se ligjet dhe aktet e tjera normative të miratuara përpara

hyrjes në fuqi të saj do të zbatohen derisa nuk janë shfuqizuar. Megjithatë, duhet të mbahet në konsideratë që

paragrafi 2 i kësaj dispozite vendos detyrimin për Këshillin e Ministrave që t‟i paraqesë Kuvendit projektligjet e

nevojshme për vënien në zbatim të kësaj Kushtetute. 12

Neni 144 i Kushtetutës 13

Ndonëse Kushtetuta nuk parashikon shprehimisht si organ ZABGJ dhe për rrjedhojë nuk parashikon në mënyrë

eksplicite detyrat e tij, misioni dhe detyra themelore e ZABGJ buron drejtpërdrejt nga neni 144 i Kushtetutës.

234

Bordi Drejtues i ZABGJ është organi më i lartë vendimmarrës i këtij institucioni. Si i tillë, duhet

të jetë përgjegjës për planifikimin e duhur të buxhetit gjyqësor, mbrojtjen e projektbuxhetit të

hartuar, zbatimin dhe administrimin e buxhetit gjyqësor, kontrollit mbi mënyrën e zbatimit dhe

administrimit të buxhetit të miratuar, garantimit të funksionimit normal të gjykatave nga

pikëpamja financiare, hartimit të planeve afatgjata buxhetore, miratimit të

investimeve/projekteve prioritare, harmonizimit të politikave të veta me politikat qeveritare për

sistemin gjyqësor, përcaktimit të rregullave dhe procedurave për zbatimin e buxhetit nga

strukturat financiare të gjykatave dhe niveleve të lejuara të shpenzimeve, si dhe çdo

vendimmarrje tjetër në funksion të shpërndarjes së burimeve sipas objektivave të paracaktuara

dhe përdorimit ekonomik, eficent dhe efektiv të buxhetit të gjykatave. Nga ana tjetër, Bordi

Drejtues duhet të jetë organi vendimmarrës përsa i përket çështjeve dhe rregullave të

administrimit të veprimtarisë së përditshme të organit, siç janë rregullat e detajuara të

organizimit dhe funksionit, struktura apo pagat.

Në harmoni me detyrat që duhet të ketë Bordi, është e nevojshme të analizohet nëse përbërja e tij

arrin të sigurojë realizimin efektiv të këtyre kompetencave ligjore. Aktualisht, Bordi përbëhet

nga 8 anëtarë që përfaqësojnë gjykatat e të gjitha niveleve14 dhe 1 përfaqësues të Ministrisë së

Drejtësisë. Siç vërehet të paktën 8 nga 9 anëtarët15 e Bordit Drejtues janë juristë. Pavarësisht se

bëhet fjalë për një organ që administron buxhetin e pushtetit gjyqësor dhe për pasojë pjesëmarrja

e juristëve është e nevojshme në përcaktimin e prioriteteve dhe politikave të nevojshme për

zhvillimin e sistemit, përbërja tërësore e organit më të lartë administrues të buxhetit vetëm nga

juristë nuk paraqet siguri për një menaxhim efektiv të fondeve buxhetore. Çështjet e trajtuara në

Bordin Drejtues, që ndër të tjera lidhen me hartimin dhe detajimin e buxhetit, kontrollin e

efektivitetit të zbatimit dhe administrimit të buxhetit, apo çështje të tjera me natyrë financiare, e

bën të domosdoshme pjesëmarrjen në Bordin Drejtues të individëve me profilin e duhur të

njohurive në çështjet financiare. Në këtë kuadër, është e nevojshme që të analizohet mundësia e

balancimit të drejtë (në raportin 6 me 3 ose 7 me 2) midis përfaqësuesve me profil juristë dhe

atyre me profil ekonomistë/financierë.

Në funksion të realizimit të këtij balancimi, vlerësojmë se përfaqësuesit e pushtetit gjyqësor

duhet të jenë si më poshtë:

- Kryetari i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë;

- Një kryetar i gjykatës së apelit, i cili zgjidhet nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare;

- Dy kryetarë të gjykatave të shkallës së parë, të cilët zgjidhen nga Konferenca Gjyqësore

Kombëtare;

14

Kryetari i Gjykatës së Kasacionit14

, në cilësinë e Kryetarit të Bordit; një anëtar i Gjykatës së Kasacionit, i

zgjedhur nga mbledhja e gjyqtarëve të kësaj gjykate; dy kryetare të gjykatave të apelit të zgjedhur nga mbledhja e

përbashkët e kryetareve të gjykatave të apelit; katër kryetare të gjykatave të rretheve, të zgjedhur nga mbledhja e

përbashkët e kryetareve të gjykatave të rretheve; si dhe një përfaqësues i Ministrisë së Drejtësisë. 15

Ndërkohë që mund të ndodhë që edhe përfaqësuesi i Ministrisë së Drejtësisë të jetë jurist, gjë që do të bënte që të

gjithë anëtarët e Bordit të ishin juristë.

235

- Një kancelar dhe një përfaqësues i sektorit të financave nëpër gjykata, të zgjedhur me short nga

anëtarët e tjerë të Bordit Drejtues.

Nëpërmjet këtij lloj përfaqësimi, arrihet të sigurohet jo vetëm pjesëmarrja e përfaqësuesve të të

tre niveleve të gjykatave (nëpërmjet kryetarit të gjykatës), por edhe përfaqësimi i stafit

mbështetës, i cili zbaton drejtpërdrejt buxhetin e gjykatave. Kjo është e nevojshme po të mbahet

në konsideratë që një pjesë e konsiderueshme e buxhetit të gjykatave shkon për përballimin e

shërbimeve ndihmëse në gjykatë. Në këtë kuadër, nisur nga fakti që sipas ligjit nr. 9877/2008,

kancelari drejton dhe përgjigjet për shërbimet ndihmëse në gjykatë, ndërkohë që këto shërbime

ndihmëse kryhen nga sekretaria gjyqësore, degët dhe sektorët e administratës, të ekonomisë,

financës, informatizimit, regjistrimit dhe ruajtjes së dokumenteve, vlerësojmë se ato duhet të

përfshihen. Për këtë qëllim, përfshirja e përfaqësuesve të administratës gjyqësore dhe veçanërisht

e përfaqësuesve të sektorit të financës dhe kancelarit, është e rëndësishme për të siguruar jo

vetëm efiçenë në planifikimin e buxhetit (për shkak të njohurive më specifike mbi shpenzimet e

nevojshme për realizimin e shërbimeve mbështetëse dhe ndihmëse në gjykatë), por edhe në

garantimin e një mbikëqyrje me efikase të zbatimit të tij.

Zgjedhja e Kryetarëve të gjykatave është me e drejtë të bëhet nga mbledhja e përgjithshme e të

gjithë gjyqtarëve16, sesa nga mbledhja e të gjithë kryetarëve të gjykatave. Kjo për faktin se

kryetarët e gjykatës që zgjidhen në Bordin Drejtues nuk përfaqësojnë kolegët e tyre kryetarë

gjykate, por përfaqësojnë pushtetin gjyqësor, pra gjyqtarët e Republikës së Shqipërisë. Ndërkohë

që kancelari dhe 1 përfaqësues i sektorëve të financës nëpër gjykata, mendojmë se do të ishte e

përshtatshme të zgjidheshin me short nga anëtarët e tjerë, në fillim të çdo mandati të Bordit

Drejtues, apo shpalljes së një vendi vakant në këtë organ. Në këtë mënyrë, sigurohet pjesëmarrja

e të gjitha grupeve të interesit brenda gjykatës.

Përveç përfaqësuesve të pushtetit gjyqësor, mendojmë se përbërja e ZABGJ të jetë e hapur edhe

ndaj përfaqësuesve jashtë strukturave të gjykatave, duke siguruar në këtë mënyrë respektimin e

parimit të ndarjes dhe balancimit ndërmjet pushteteve17.

Ministria e Drejtësisë luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e politikave sektoriale dhe

përcaktimit të përparësive në sistemin gjyqësor, duke hartuar strategji sektoriale afatmesme, si

dhe organizimin e reformës në sistemin gjyqësor18. Në këtë kuadër, duke e vlerësuar të

nevojshëm faktin që në përcaktimin e prioriteteve dhe politikave të investimeve në sistemin

gjyqësor, duhet të merren në konsideratë edhe planet, prioritetet dhe strategjitë qeveritare, është e

nevojshme që në Bordin Drejtues të ZABGJ të jetë i pranishëm edhe një përfaqësues i Ministrisë

së Drejtësisë. Në këtë mënyrë, do të arrihej të sigurohej një adresim më i saktë i prioriteteve të

përbashkëta, duke vlerësuar ato më prioritaret dhe duke parashikuar fondet e nevojshme

16

Konferenca Gjyqësore Kombëtare 17

Neni 7 i Kushtetutës 18

Rekomandim “Për forcimin e kapaciteteve të ZABGJ”, datë 30.10.2006, përgatitur nga Misioni EURALIUS

236

financiare për realizimin e reformave të ndërmarra në kuadër të zhvillimit të sistemit gjyqësor.

Përfaqësuesi më i përshtatshëm në këtë rast do të ishte nëpunësi më i lartë civil i Ministrisë së

Drejtësisë, i cili jo vetëm është në dijeni të planeve strategjike të Ministrisë së Drejtësisë për

sistemin gjyqësor, por edhe është familjar me procedurat e hartimit dhe zbatimit të buxhetit.

Nga ana tjetër, duke qenë se Këshilli i Lartë i Drejtësisë është organ kushtetues që ka si detyrë të

„qeverisë‟ gjyqësorin, duke u pozicionuar kështu në majën e piramidës organizative të pushtetit

gjyqësor19, është e nevojshme që në përcaktimin e prioriteteve dhe politikave të investimeve në

sistemin gjyqësor, të dëgjohet dhe merren në konsideratë edhe nevojat dhe planet e KLD për

zhvillimin e pushtetit gjyqësor, si dhe zgjidhjen e problemeve që vlerësohen prej tij si emergjente

dhe që kërkojnë fonde financiare për adresimin e tyre. Për këtë qëllim, vlerësojmë të nevojshëm

që edhe një anëtar i KLD, i zgjedhur me shumicën e votave të anëtarëve të tij, të jetë në

përbërjen e ZABGJ. Në këtë mënyrë, do të arrihej të sigurohej adresimi i çështjeve që sipas KLD

bëhen pengesë në garantimin e të drejtës së qytetarëve për një proces të rregullt ligjor, si dhe

problemeve që mund të vënë në rrezik përmbushjen e misionit për dhënien e drejtësisë nga

sistemi gjyqësor.

Gjithashtu, duke vlerësuar se planifikimi buxhetor duhet të udhëhiqet nga parimet e unitetit dhe

universalitetit të buxhetit, si dhe ekonomizimit dhe kursimit të tij, del e domosdoshme që në

përbërjen e ZABGJ të jetë edhe një përfaqësues i Ministrisë së Financave. Kjo për faktin se

shpesh çështjet e parashikimit të buxhetit lidhen drejtpërdrejt me politikat ekonomike dhe sociale

të qeverisë, si dhe mundësitë financiare të shtetit. Për këtë arsye, Buxheti i Shtetit përbën akt

politik që merr jetë përmes bashkëpunimit dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me

Kuvendin, duke vlerësuar dhe mbajtur në konsideratë kërkesat dhe nevojat e organit (në rastin

konkret të pushtetit gjyqësor) për ushtrimin normal të funksioneve kushtetuese për të cilat ato

janë krijuar. Për këtë qëllim, përfshirja e përfaqësuesit të Ministrisë së Financave, institucion

përgjegjës për hartimin e projektbuxhetit dhe që propozon projektaktin për shqyrtim dhe miratim

në Këshillin e Ministrave, do të garantonte që çështjet kryesore lidhur me projektbuxhetin e

pushtetit gjyqësor të konsultohen/diskutohen që në hapat e parë të hartimit të tij, pa u

konkretizuar ende me një vendimmarrje të Bordit Drejtues. Në këtë mënyrë Ministria e

Financave, nëpërmjet përfaqësuesit të saj në Bordin Drejtues të ZABGJ, do të ishte e

mirëinformuar mbi nevojat reale që ka pushteti gjyqësor për të patur atë projektbuxhet të

propozuar, në funksion të realizimit të investimeve të nevojshme për funksionimin normal të

gjykatave. Përfaqësuesi më i përshtatshëm në këtë rast do të ishte nëpunësi më i lartë civil i

Ministrisë së Financave, i cili njëkohësisht është edhe nëpunësi i parë autorizues, sipas ligjit nr.

9936/2008.

Përsa më lart, përfaqësuesve të pushtetit gjyqësor në përbërjen e ZABGJ, duhet t‟i shtohen edhe:

- Një anëtar i KLD, i zgjedhur me shumicën e votave të anëtarëve të këtij organi;

- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Drejtësisë;

19

Vendimi nr. 11/2008 i Gjykatës Kushtetuese

237

- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Financave.

Në këtë mënyrë, numri i përgjithshëm i anëtarëve do të vazhdonte të ishte 9.

Një tjetër çështje me rëndësi lidhur me Bordin Drejtues është edhe mënyra e funksionimit të tij.

Aktualisht, ligji nr. 8363/1998 nuk parashikon rregulla të mjaftueshme20 që të garantojë

mirëfunksionimin e këtij organi, si dhe transparencën e nevojshme në veprimtarinë e tij. Për këtë

arsye, në përputhje edhe me ligjin nr. 8480, date 27.5.1999 “Për funksionimin e organeve

kolegjiale të administratës shtetërore dhe enteve publike”, ligji i ri duhet të parashikojë rregulla

të mjaftueshme mbi funksionimin e tij, në funksion të garantimit të eficencës dhe transparencës

së veprimtarisë, si dhe për të garantuar realisht pavarësinë e pushtetit gjyqësor. Konkretisht, ligji

duhet të përmbajë parashikime lidhur me qëndrimin në detyrë (mandatin e anëtarëve, i cili nuk

duhet të jetë shumë i shkurtër, por të jetë i barabartë me afatin e planeve afatmesme) dhe

përfundimin e detyrës së anëtarit të Bordit (përjashtuar Kryetarit të Gjykatës së Lartë), thirrjen e

mbledhjes, përcaktimin dhe njoftimin e rendit të ditës, kuorumin e nevojshëm dhe formën e

votimit, mbajtjen e procesverbalit të mbledhjes, thirrjen e personave të tretë në mbledhjen e

Bordit, mekanizmin e nevojshëm që garanton zbatimin e vendimeve të Bordit, si dhe

pjesëmarrjen aktive të anëtarëve të Bordit për çdo problem apo çështje që lidhet me

administrimin e buxhetit gjyqësor.

Të gjitha rregullat e funksionimit të ZABGJ duhet të sigurojnë respektimin e parimit të

mirëfunksionimit, transparencës, ligjshmërisë, pavarësisë së pushtetit gjyqësor;

mosdiskriminimit dhe proporcionalitetit. Gjithashtu, veprimtaria e Bordit Drejtues duhet të

udhëhiqet nga këto kritere administrimi:

- Përdorimi ekonomik, eficent dhe efektiv i burimeve financiare;

- Parashikueshmëria;

- Gjithëpërfshirja;

- Uniteti dhe universaliteti në menaxhimin e fondeve buxhetore.

Drejtori i ZABGJ

Drejtori i ZABGJ21 është organi ekzekutiv i këtij institucioni, i cili është përgjegjës për

menaxhimin e veprimtarisë së përditshme të tij dhe për ekzekutimin e vendimeve dhe të

20

Vetëm në nenin 8 të ligjit përcaktohen disa rregulla orientuese. 21

Aktualisht, neni 11 i ligjit parashikon se Drejtori ushtron këto detyra:

Përfaqëson Zyrën përpara organeve shtetërore, institucioneve publike dhe të tretëve;

Harton rregulloren e funksionimit të Zyrës dhe e paraqet për miratim në mbledhjen bordit;

Zbaton vendimet e marra në mbledhjen e bordit;

Përgatit projektbuxhetin dhe projektet e tjera ekonomike dhe i paraqet për shqyrtim e miratim në mbledhjen

e bordit.

I propozon bordit ndryshimin e destinacionit të fondeve nga një gjykatë në një gjykatë tjetër, si dhe

përdorimin e fondit rezervë.

Emëron dhe shkarkon personelin administrativ të Zyrës sipas kritereve dhe organikave të caktuara nga

bordi.

238

udhëzimeve të Bordit Drejtues. Detyrat e tij duhet të jenë me natyrë ekzekutive, duke shmangur

kompetencat mbi marrjen e vendimeve për buxhetin e gjykatave, të cilat në çdo rast duhet të jenë

në kompetencë të Bordit Drejtues. Në këtë kuadër, vlen të theksojmë se kompetenca e përgatitjes

së projektbuxhetit dhe projekteve të tjera ekonomike, duhet të paraprihen nga një vendimmarrje e

Bordit Drejtues që përcakton prioritetet në shpenzimin e fondeve financiare dhe investimet e

nevojshme. Kjo formë do të shmangte harxhimin e energjive të panevojshme dhe rihartimin disa

herë të projektbuxhetit.

Përmbushje me korrektësi e detyrave prej tij, si dhe niveli i lartë i performancës, shërbejnë si

garanci për një administrim eficent të buxhetit të gjykatave. Kjo edhe për faktin se Drejtori

shërben si hallkë e ndërmjetme midis Bordit Drejtues dhe të gjitha gjykatave, dhe për pasojë

kërkohet një fleksibilitet e shpejtësi në vendimmarrje dhe zbatim. Për këtë arsye, ligji duhet të

parashikojë mekanizmin e nevojshëm për bashkëpunimin e Bordit Drejtues dhe Drejtorit të

ZABGJ, në funksion të përmbushjes së misionit të përbashkët për menaxhimin e buxhetit

gjyqësor. Ndërkohë duhet të parashikohet mekanizmi që siguron informimin e vijueshëm të

Bordit Drejtues mbi çështjet problematike si dhe me veprimtarinë e përditshme të ZABGJ. Pjesë

e këtij raportimi duhet të jetë edhe ecuria e zbatimit të vendimeve dhe udhëzimeve të Bordit

Drejtues. Kjo formë raportimi/informimi do të siguronte marrjen nga Bordi Drejtues të

veprimeve të nevojshme për zgjidhjen e problemeve të evidentuara, si dhe për të kontrolluar në

mënyrë të vijueshme zbatimin e buxhetit të gjykatave.

Në funksion të rritjes së performancës së Drejtorit të ZABGJ është e nevojshme që ligji

gjithashtu duhet të parashikojë ngritjen e komisioneve të përbërë nga anëtarë të Bordit Drejtues,

të cilët çdo muaj duhet të ndjekin/mbikëqyrin nga afër veprimtarinë e Drejtorit dhe administratës

së ZABGJ. Kontrolli i veprimtarisë së tyre, jo vetëm është mekanizëm i nevojshëm për të

siguruar zbatimin e detyrimeve, por edhe për njohjen nga afër dhe në vijimësi të punës për

përgatitjen e projektbuxhetit dhe zbatimin e buxhetit. Kjo siguron që problemet të evidentohen

në një kohë të përshtatshme, me qëllim gjetjen e zgjidhjes më të mirë.

Nga ana tjetër, aktualisht ligji nuk parashikon kriteret dhe procedurën e përzgjedhjes së Drejtorit

të ZABGJ22. Në funksion të përzgjedhjes së personit më të përshtatshëm në pozicionin e Drejtorit

të ZABGJ është e nevojshme që ligji të parashikojë kriteret për emërimin e tij. Gjithashtu, duhet

të detajohen procedurat e përzgjedhjes, të cilat duhet të sigurojnë parimin e transparencës dhe

konkurrueshmërisë. Përcaktimi i mandatit për Drejtorin e ZABGJ, vlerësojmë se rrit

përgjegjshmërinë e tij për realizimin e detyrës. Në çdo rast duhet të mbahet në konsideratë që

mandati i Drejtorit nuk duhet të jetë i shkurtër, por minimalisht të jetë 5 vjet, për të siguruar

vazhdimësi në përmbushjen e detyrave dhe prioriteteve disavjeçare. Përcaktimi i mandatit të

Drejtorit të ZABGJ duhet të shoqërohet me specifikimin në ligj të rasteve për lirimin dhe

22

Me përjashtim të kompetencës së njohur Bordit për emërimin dhe shkarkimin e Drejtorit, me votim të fshehtë dhe

me kandidatura alternative.

239

shkarkimin e tij nga detyra. Gjithashtu, ligji duhet të përcaktojë edhe statusin e Drejtorit të

ZABGJ.

Administrata e ZABGJ

Aktualisht veprimtaria e ZABGJ-së perceptohet si jo transparente dhe me nevoja konkrete për

rritjen e kapaciteteve menaxhuese, për të mundësuar identifikimin më të saktë të nevojave

financiare të pushtetit gjyqësor, si dhe planifikimin, menaxhimin dhe monitorimin e tij. Ligji nr.

8363/1998 nuk parashikon kriteret për pranimin23 e punonjësve të administratës së ZABGJ, apo

mënyrës dhe rregullave për përmbushjen e detyrave dhe funksionimit të saj. Në këtë mënyrë,

është e nevojshme që ligji të parashikojë që administrata e ZABGJ gëzon statusin e nëpunësit

civil. Përfshirja e administratës së ZABGJ në rrethin e nëpunësve civil është një garanci për

rritjen e kapaciteteve të saj. Kjo për faktin se shërbimi civil është i ndërtuar dhe vepron mbi

bazën e parimeve të profesionalizimit, të pavarësisë dhe integritetit, të paanësisë politike, të

transparencës, të shërbimit ndaj publikut, të vazhdimësisë në karrierë, të përgjegjësisë dhe

korrektësisë në zbatimin e legjislacionit në fuqi24. Në këtë rast, nëpunësit e administratës së

ZABGJ do të pranoheshin në shërbimin civil nëpërmjet konkurrimit të hapur, bazuar në meritat e

tyre. Procedurat e pranimit dhe rregullat e konkurrimit do të ishin të njëjta me ato që

parashikohen nga ligjin për nëpunësit civil, duke qenë se administrata e ZABGJ përfshihet

brenda fushë veprimit të këtij ligji25. Kjo procedurë emërimi, por edhe trajnimet e vazhdueshme

që marrin nëpunësit civil sipas ligjit, shërbejnë për forcimin e kapaciteteve administrative të

ZABGJ dhe rritjen cilësore të performancës së tyre.

Nga ana tjetër, duke qenë se administrata e ZABGJ është strukturë mbështetëse e Bordit

Drejtues, si dhe njësi administrative që zbaton vendimet dhe udhëzimet e tij, ligji duhet të

parashikojë një mekanizëm të qartë bashkëpunimi midis administratës së ZABGJ dhe Bordit

Drejtues, nëpërmjet drejtorit të zyrës, i cili shërben si hallkë ndërlidhje midis tyre. Bashkëpunimi

dhe raportimi i administratës përpara Bordit Drejtues është i nevojshëm për të siguruar

mbikëqyrjen e veprimtarisë së tyre, si dhe për të garantuar nivelin e domosdoshëm të mbështetjes

së Bordit nga administrata. Ndërkohë që rregullat e hollësishme të funksionimit dhe detyrat

konkrete të çdo strukture duhet të përcaktohen me akt nënligjor të miratuar nga Bordi Drejtues,

në bazë të parimeve të përgjithshme të parashikuara nga ligji.

C) Funksionet kryesore të ZABGJ kanë të bëjnë me administrimin e pavarur të buxhetit të

gjykatave, që nënkupton përfshirjen e tij në të gjitha fazat para dhe pas miratimit të buxhetit.

Aktualisht, ligji nr. 8363/1998 nuk parashikon as mënyrën se si sigurohet pavarësia në

administrim dhe as procedurën e propozimit të buxhetit, duke mos parashikuar mënyrën e

23

Sipas ligjit nr. 8363/1998 Drejtori i ZABGJ emëron dhe shkarkon personelin administrativ, sipas kritereve dhe

organikave të caktuara nga Bordi. 24

Neni 3 i ligjit nr. 8549, datë 11.11.1999 “Statusi i nëpunësit civil” 25

Kjo për faktin se kur ligji i referohet institucioneve të pavarura nënkupton institucionet qendrore të pavarura (neni

2/4), siç është edhe KLD.

240

ushtrimit të funksioneve nga ZABGJ, por duke u ndalur shkurtimisht vetëm në çështjet që kanë

të bëjnë me organizimin e ZABGJ dhe detyrat kryesore të strukturave të tij. Për këtë qëllim,

administrimi i buxhetit dhe propozimi i tij i nënshtrohet rregullave të përgjithshme të përcaktuara

në legjislacionin në fuqi për menaxhimin e sistemit buxhetor26. Kjo situatë kërkon një analizë të

kujdesshme nëse qëllimi i kushtetutëbërësit ka qenë që për procedurat e administrimit dhe

propozimit të buxhetit të gjykatave, organi kompetent27 duhet të zbatojë të njëjtat rregulla si edhe

institucionet e tjera28.

Për arritjen e një konkluzioni të saktë mbi këtë çështje është e nevojshme që teksti kushtetues të

lexohet në tërësinë e tij, duke u ndalur veçanërisht29 në nenet 111/230, 14431 dhe 157-15932 të tij.

Kushtetuta, teksa ka përcaktuar se njësitë e qeverisjes vendore kanë buxhet të pavarur, nuk ka

specifikuar se procedura e propozimit të buxhetit të tyre rregullohet me ligj, duke e përfshirë

rregullimin e kësaj çështje në Pjesën e Trembëdhjetë të saj “Financat Publike”. Ndërkohë që në

rastin e buxhetit të gjykatave, sipas nenit 144 të Kushtetutës, përveç vetëadministrimit dhe

buxhetit të veçantë, referohet edhe në propozimin e projektbuxhetit sipas ligjit. Në këtë rast,

dëshirojmë të theksojmë se procedura e propozimit të projektbuxhetit të shtetit, përveçse

përcaktohet përmbledhtazi në nenin 158 të Kushtetutës, specifikohet në nenin 159 të saj, se do të

përcaktohet me ligj. Nëse rregullat e përcaktuara nga ligji që del në bazë dhe për zbatim të nenit

159 të Kushtetutës do të aplikohen edhe për procedurat e hartimit, propozimit apo zbatimit të

buxhetit të gjykatave, atëherë mbetet e pashpjegueshme arsyeja se përse kushtetutëbërësi do të

specifikonte të njëjtën gjë në nenin 144 (propozimi sipas ligjit). Në këtë kontekst, mendojmë se

rregullat për hartimin, propozimin dhe zbatimin/administrimin e buxhetit të gjykatave nuk duhet

të jenë identike dhe njëlloj të aplikueshme si për të gjitha institucionet e tjera shtetërore. Kjo për

26

Konkretisht ligjit nr. 9936/2008 27

Në rastin konkret ZABGJ 28

Ligji nr. 9936/2008 i konsideron si njësi të qeverisjes së përgjithshme, ku përfshihen njësitë e pushtetit

ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqësor, të krijuara me Kushtetutë, ligj ose vendim të Këshillit të Ministrave, që kanë

si veprimtari të tyre parësore përmbushjen e funksioneve të qeverisjes qendrore. Ky ligj zbatohet nga njësitë e

qeverisjes së përgjithshme në të gjitha fazat e procesit buxhetor, që do të thotë për përgatitjen, shqyrtimin dhe

miratimin e buxhetit; zbatimin, ndjekjen dhe rishikimin e tij; të drejtat dhe kufizimet për huamarrjen,

garancitë, si dhe format e tjera, të rrjedhura prej tyre; si dhe kontrollin, kontabilitetin, raportimin, inspektimin

dhe auditimin e buxhetit. 29

Jo më pak të rëndësishme në këtë analizë janë edhe nenet 1, 2 dhe 7 të Kushtetutës. 30

Neni 111/2 i Kushtetutës – Njësitë e qeverisjes vendore kanë buxhet të pavarur, i cili krijohet në mënyrën e

parashikuar me ligj. 31

Neni 144 i Kushtetutës – Gjykatat kanë buxhet të veçantë, të cilin e administrojnë vetë. Ato e propozojnë buxhetin

e tyre sipas ligjit. 32

Neni 157 i Kushtetutës – Sistemi buxhetor përbëhet nga buxheti i shtetit dhe nga buxhetet vendore. Buxheti i

shtetit krijohet nga të ardhurat e mbledhura prej taksave, tatimeve dhe detyrimeve të tjera financiare, si dhe nga të

ardhura të tjera të ligjshme. Ai përfshinë gjitha shpenzimet e shtetit.

Neni 158 i Kushtetutës – Kryeministri, në emër të Këshillit të Ministrave, i paraqet Kuvendit projektligjin për

buxhetin e shtetit gjatë sesionit të vjeshtës, i cili nuk mund të mbyllet pa e miratuar atë. Në qoftë se projektligji nuk

arrin të miratohet deri në fillim të vitit të ardhshëm financiar, Këshilli i Ministrave zbaton çdo muaj një të

dymbëdhjetën e buxhetit të vitit të paraardhës, derisa miratohet buxheti i ri.

Neni 159 i Kushtetutës – Parimet dhe procedurat për hartimin e projektbuxhetit, si dhe për zbatimin e buxhetit

përcaktohen me ligj.

241

faktin se Kushtetuta dikton nevojën e një buxheti të veçantë të gjykatave, që administrohet prej

tyre dhe që propozohet sipas rregullave të përcaktuara me ligj. Këto rregulla mund të përfshihen

edhe në ligjin kuadër të menaxhimit të sistemit buxhetor, por në cdo rast duke respektuar parimin

e pavarësisë financiare të pushtetit gjyqësor dhe të drejtën e gjykatave për të pasur buxhet të

veçantë dhe që e administrojnë vetë.

Nga analiza e ligjit nr. 9936/2008 konstatojmë se nuk parashikohet asnjë dallim33 midis

procedurave të përgatitjes, shqyrtimit, miratimit, zbatimit apo administrimit të buxhetit të

gjykatave me atë të njësive të tjera të qeverisjes së përgjithshme (për ilustrim të Ministrisë së

Integrimit). Duke qenë se Kushtetuta bën fjalë për administrim më vete të buxhetit nga ana e

gjykatave, vlerësojmë se është e nevojshme të ndalemi në mënyrën e administrimit të buxhetit

sipas parashikimit të ligjit nr. 9936/2008. Si në rastin e ZABGJ, ashtu edhe në rastin e Ministrisë

së Integrimit, administrimi i buxhetit bëhet nëpërmjet sistemit të thesarit, që është tërësia e

rregullave dhe procedurave, si dhe struktura organizative përkatëse, e ngarkuar për ekzekutimin e

buxhetit, administrimin e mjeteve monetare, mbajtjen e llogarive dhe raportimin financiar të

qeverisjes së përgjithshme.

Duke marrë vetëm një nga aspektet e administrimit, siç është e drejta për të rishpërndarë fondet e

shpërndara dhe të detajuara më parë, sipas nevojave emergjente dhe më prioritare që paraqiten në

një periudhë të caktuar të vitit, si ZABGJ, ashtu edhe Ministria e Integrimit, duhet të paraqesin

tek nëpunësi i parë autorizues (Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Financave) arsyet e

rishpërndarjes, masën e rishpërndarjes, si dhe ndryshimet në rishpërndarjen e fondeve. Në këtë

rast, rishpërndarja e fondeve nëpërmjet programeve, brenda buxhetit të ZABGJ, miratohet nga

Këshilli i Ministrave (në të njëjtën mënyrë siç veprohet edhe për Ministrinë e Integrimit34),

ndërsa rishpërndarja e fondeve të projekteve të investimeve brenda të njëjtit program të ZABGJ

miratohen nga Ministri i Financave (në të njëjtën mënyrë siç veprohet edhe për Ministrinë e

Integrimit). Në këtë rast, shtrohet për diskutim nëse miratimi apo refuzimi i Këshillit të

Ministrave/Ministrit të Financave për rishpërndarjen e fondeve midis programeve apo të

projekteve të investimeve, sipas prioriteteve të vetë sistemit gjyqësor35, përbën ose jo cënim të së

drejtës për administrim më vete të buxhetit nga ana e gjykatave. Në vlerësimin tonë, e drejta për

të administruar vetë buxhetin përfshin të drejtën e gjykatave (ZABGJ) që të rishpërndajnë fondet

e miratuara sipas nevojave të sistemit gjyqësor36, duke siguruar në këtë mënyrë veprimtarinë e

rregullt të gjykatave, në funksion të ushtrimit prej tyre të misionit kushtetues për të dhënë

drejtësi.

33

Dallim i cili është evidentuar në çdo rast për njësitë e qeverisjes vendore. 34

Ndërkohë që ligji bën dallim të qartë për këto procedura në rastin e njësive të qeverisjes vendore, duke u njohur

atyre të drejtën për vendimmarrje në raste të tilla. 35

Në këtë rast mund të ketë nevoja urgjente për të investuar në një projekt të ndryshëm nga ai i parashikuar në

projektbuxhet. 36

Në këtë rast duhet sigurisht të mbahen në konsideratë planet për investime publike, politikat ekonomike e sociale,

objektivat apo prioritetet e qeverisjes së vendit në periudha të ndryshme të saj.

242

Ligji nr. 8363/1998 parashikon se Bordi ka kompetencë që të miratojë transferimin e fondeve

buxhetore brenda kompetencës që lejon ligji dhe përdorimin e fondit rezervë. Në këtë rast, me

hyrjen në fuqi të ligjit nr. 9936/2008 kjo kompetencë e Bordit, që siguronte vetëadministrimin e

buxhetit nga pushtetit gjyqësor, është shfuqizuar. Kjo për faktin se gjykatat nuk kanë fond

rezervë sipas ligjit për buxhetin. Ndërkohë që për përdorimin e fondit rezervë të Buxhetit të

Shtetit, sipas nenit 5 të ligjit, kërkohet miratimi i Këshillit të Ministrave. E njëjta gjë vlen edhe

për ndryshimin e destinacionit të fondeve nga një gjykatë në tjetrën, e cila nëse bëhet midis

programeve të ndryshme, kërkon miratimin e Këshillit të Ministrave. Duke qenë se parashikimi i

bërë në ligjin nr. 8363/1998 bie në kundërshtim me ligjin nr. 9936/2008, sipas nenit 7537 të tij,

është shfuqizuar.

Në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese38 është theksuar se pavarësia financiare e organeve

ose institucioneve kushtetuese39 nuk ka dhe nuk mund të ketë të njëjtën natyrë me pavarësinë

organizative ose me atë funksionale të tyre. Ky aspekt i pavarësisë varet kryesisht nga mundësitë

financiare të vetë shtetit, të cilat reflektohen periodikisht në buxhetin vjetor të tij, buxhet që

miratohet me ligj të veçantë nga Kuvendi, në bazë të projektit të hartuar nga Këshilli i

Ministrave. Në këtë proces mbahen mirë parasysh veçanërisht parimet e unitetit dhe

universalitetit të buxhetit si dhe ai i ekonomizmit dhe i kursimit të tij. Po kështu, rol mjaft të

rëndësishëm në këtë drejtim luajnë edhe planet për investime publike, politikat ekonomike e

sociale, objektivat apo prioritetet e qeverisjes së vendit në periudha të ndryshme të saj, etj.

Mbështetur në sa u trajtua më sipër dhe duke u shprehur në terma të përgjithshëm, pavarësia

financiare duhet kuptuar si një financim i tillë i organeve dhe institucioneve kushtetuese, i cili

duhet t‟u mundësojë atyre të ushtrojnë normalisht veprimtarinë për përmbushjen e funksioneve

që Kushtetuta u ka ngarkuar, pa ndërhyrjen ose ndikimin e qeverisë, e politikës apo faktorëve të

tjerë të jashtëm me këtë veprimtari, gjë që do të mund të cënonte rëndë ushtrimin e

kompetencave tyre. Me fjalë të tjera, pavarësia financiare e këtyre organeve konsiston në të

drejtën për të propozuar në Kuvend buxhetin e tyre vjetor, veçanërisht në të drejtën e menaxhimit

të pavarur të këtij buxheti në përputhje me ligjin. Megjithëse Buxheti i Shtetit përbën akt politik

që merr jetë përmes bashkëpunimit dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me Kuvendin,

përsa u përket shqyrtimit dhe miratimit të zërave buxhetorë të organeve dhe institucioneve

kushtetuese, sipas rastit dhe përmes konsultimeve, është e domosdoshme të merren parasysh

edhe kërkesat dhe nevojat e tyre për ushtrimin normal të funksioneve kushtetuese për të cilat ata

janë krijuar. Nga ana tjetër, dispozitat kushtetuese dhe ligjet organike përkatëse përcaktojnë

qartazi se menaxhimi i këtij buxheti në përputhje me ligjin duhet t‟u lihet në dorë vetë këtyre

organeve. Sigurisht, ato i dinë dhe i vlerësojnë më mirë se kushdo tjetër kërkesat dhe problemet e

tyre, nevojat për investime, objektivat që synojnë të arrijnë, etj.

37

Neni 75 i ligjit nr. 9936/2008 parashikon se çdo akt ligjor dhe nënligjor që bie kundërshtim me këtë ligj,

shfuqizohet. 38

Vendimi nr. 19/2007 i Gjykatës Kushtetuese. 39

Duke përfshirë edhe gjykatat.

243

Përsa më lart, arrijmë në konkluzionin se rregullat dhe procedurat që duhet të ndiqen në

përgatitjen, shqyrtimin, miratimin, zbatimin dhe administrimin e buxhetit të gjykatave duhet të

jenë specifike dhe të veçanta. Administrimi i buxhetit të gjykatave dhe procedurat e

bashkërendimit me ministrinë përgjegjëse për financat nuk duhet dhe nuk mund të jenë të njëjta

si për ZABGJ, ashtu edhe për ministritë e linjës. Në këtë kontekst, jemi të mendimit se është e

nevojshme që ligji i ri40, jo vetëm të parashikojë në mënyrë të detajuar organizmin dhe

funksionimin e organit përgjegjës për administrimin e buxhetit gjyqësor41, por në radhë të parë

dhe prioritare, duhet të specifikojë procedurat e veçanta që ndjek ky organ në përgatitjen,

shqyrtimin, miratimin, zbatimin dhe administrimin e buxhetit të gjykatave. Vetëm në këtë

mënyrë mund të arrihet objektivi strategjik për administrimin e pavarur të buxhetit gjyqësor,

duke përmirësuar bashkëpunimin ndërinstitucional dhe siguruar një skemë funksionale.

Qasja e standardeve operuese për sigurimin e kushteve cilësore të punës, gjykimit dhe shërbimit,

si nga këndvështrimi i gjyqtarëve, ashtu edhe nga këndvështrimi i qytetarëve është ende e dobët

dhe për pasojë është e nevojshme një analizë e kujdesshme e prioriteteve dhe ndërmarrjes së

investimeve që kanë impakt më të madh tek qytetarët dhe veprimtaria e gjyqtarëve, dhe që

paraqiten me natyrë më urgjente. Procesi i hartimit të buxhetit duhet të përmirësohet, përmes

rritjes së konsultimit me organet e tjera të lidhura me sistemin e drejtësisë dhe rritjes së

transparencës. Ky proces jep impakt në administrimin e fondeve buxhetore dhe të objektivave që

duhen përmbushur. Për këtë qëllim, është e nevojshme që ligji të parashikojë detyrimin e ZABGJ

për përgatitjen e analizave paraprake mbi nevojat për investime dhe caktimin e prioriteteve të

sistemit gjyqësor, duke siguruar racionalitetin e përcaktimit dhe përdorimit të fondeve financiare.

Nga ana tjetër, është e nevojshme që të rritet kontrolli i ZABGJ mbi mënyrën e përdorimit të

fondeve buxhetore nga gjykatat, në përputhje me ligjin nr. 10296/2010, duke mbajtur parasysh

specifikat që paraqet ky organ. Gjithashtu, auditimi i veprimtarisë së ZABGJ-së duket se nuk

është në harmoni me legjislacionin në fuqi për auditimin e fondeve në sektorin publik dhe

konkretisht ligjin nr. 9720/2007 dhe për pasojë është e nevojshme që ligji të parashikojë rregulla

të veçanta auditimi në harmoni me legjislacionin në fuqi.

D) Bashkëpunimi ndërinstitucional i ZABGJ me institucionet e tjera të sistemit të drejtësisë dhe

jo vetëm, përbën një premisë për të maksimalizuar eficencën e planifikimit dhe menaxhimit të

fondeve buxhetore. Aktualisht, ligji nr. 8363/1998 nuk parashikon asnjë formë bashkëpunimi apo

ndërveprimi midis ZABGJ dhe institucioneve të tjera përgjegjëse. Kjo mungesë e parashikimit të

rregullave të qarta ndërvepruese mund të bëhet premisë për cënimin e pavarësisë së këtij organi,

si dhe mund të shërbejë si shkak për mosrealizimin me eficencë të detyrave të ngarkuara. Për

këtë arsye, është e nevojshme që ligji të parashikojë mekanizmat e duhura të

40

I cili në këtë rast duhet të ishte ligji “Për buxhetin e pushtetit gjyqësor”. 41

I cili në fakt nuk është përgjegjës vetëm për administrimin dhe për pasojë mund të vlerësohet mundësia që organi

përgjegjës të jetë „Zyra e Buxhetit Gjyqësor‟.

244

bashkëpunimit/ndërveprimit midis ZABGJ, organeve të sistemit të drejtësisë dhe institucioneve

të tjera shtetërore.

Marrëdhëniet me gjykatat e të gjitha niveleve

ZABGJ administron buxhetin e Gjykatës së Lartë, Gjykatave të Apelit dhe Gjykatave të Shkallës

së Parë. Për këtë arsye, bashkëpunimi dhe ndërveprimi midis ZABGJ dhe të gjitha gjykatave

është i nevojshëm për të siguruar planifikimin e drejtë dhe përdorimin efiçent të fondeve

buxhetore. Në këtë kuadër, është e nevojshme që ligji të parashikojë të drejtat dhe detyrat e

gjykatave të të gjitha niveleve në planifikimin dhe zbatimin e buxhetit, marrëdhënien dhe format

e komunikimit të tyre me ZABGJ, si dhe mekanizmat e kontrollit që ushtron kjo e fundit mbi

përdorimin e fondeve buxhetore.

Marrëdhëniet me Ministrinë e Drejtësisë

Ministria e Drejtësisë, në përputhje me Kushtetutën dhe ligjet, ushtron funksione dhe ka në

kompetencë hartimin dhe ndjekjen e politikave, përgatitjen e akteve ligjore dhe nënligjore, si dhe

ushtrimin e shërbimeve të nevojshme lidhur me sistemin gjyqësor, si dhe për bashkërendimin,

harmonizimin dhe reformimin e legjislacionit shqiptar në tërësi. Në ushtrimin e veprimtarisë së

saj, Ministria e Drejtësisë ka për qëllim të kërkojë respektimin e Kushtetutës, të ligjeve,

realizimin dhe mbrojtjen e dinjitetit, të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore, si dhe të

kontribuojë në parandalimin e shkeljeve të ligjit, në përputhje dhe në funksion të kërkesave të

zhvillimit demokratik dhe të integrimit europian të Republikës së Shqipërisë. Ministria e

Drejtësisë, në përputhje me ligjin, mbështet, bashkëpunon dhe bashkërendon veprimtarinë e saj

me organet e pushtetit gjyqësor, duke respektuar parimin e ndarjes së pushteteve dhe të

pavarësisë së pushtetit gjyqësor42. Në këtë rast, është e nevojshme që të përcaktohet një

mekanizëm trasparent dhe i qartë bashkëpunimi dhe bashkërendimi, me qëllim që ZABGJ gjatë

përcaktimit të prioriteteve dhe planeve të investimit, të marrë në analizë dhe të përfshijë edhe

prioritetet e Ministrisë së Drejtësisë, duke garantuar në këtë mënyrë zbatimin e politikave për

zhvillimin e sistemit gjyqësor. Gjithashtu, në funskion të përmbushjes së misionit të saj,

Ministria e Drejtësisë duhet të jetë e informuar mbi ecurinë e projekteve që përfshihet në planet

dhe prioritetet e saj për sistemin gjyqësor.

Marrëdhëniet me Ministrinë e Financave

Ministria e Financave është institucioni përgjegjës për financat publike dhe në mënyrë të

vazhdueshme bashkëpunon me ZABGJ gjatë të gjithë procesit të hartimit dhe zbatimit të

buxhetit. Mënyra e ndërtimit të marrëdhënieve institucionale midis këtyre dy organeve, ka

impakt të drejtpërdrejt tek buxheti i gjykatve. Për këtë arsye, është e nevojshme që ligji të

parashikojë një mekanizëm bashkëpunimi dhe bashkërendimi midis tyre, duke vlerësuar në çdo

42

Neni 5 i ligji nr. 8678/2001

245

moment nevojën për stabilitet të financave publike dhe nevojën për garantimin e funksionimit

normal të sistemit gjyqësor, për të përmbushur misionin e tij kushtetues dhe ligjor. Nga ana

tjetër, ligji duhet të specifikojë qartë masën dhe kufijtë e të drejtës së Ministrisë së Financave

gjatë procesit të hartimit dhe zbatimit të buxhetit të gjykatave. Në çdo rast përcaktimi i formës

dhe mënyrës së bashkëpunimit midis këtyre dy institcioneve duhet të mbajë në konsideratë

parimin e pavërsisë së pushtetit gjyqësor, ndarjes dhe balancimit të pushtetit, si dhe mundësitë

buxhetore/financire të shtetit shqiptar.

Marrëdhëniet me Këshillin e Lartë të Drejtësisë

Këshilli i Lartë i Drejtësisë është institucioni që „qeveris‟ sistemin gjyqësor43 dhe për pasojë

prioritetet dhe planet e tij për të zhvilluar sistemin gjyqësor, duket të vlerësohen dhe të mbahen

në konsideratë nga ZABGJ. Për këtë qëllim, është e nevojshme që ligji të parashikojë

mekanizmin e bashkëpunimit midis tyre, me qëllim që plani i investimeve të përputhet me planin

e KLD për sistemin gjyqësor dhe zgjidhjen e problematikave të konstatuara prej tij gjatë

ushtrimit të veprimtarisë kushtetuese dhe ligjore. Harmonizimi midis planit të adresimit të

problematikave dhe prioriteteve të vendosura nga KLD, me planin e investimeve dhe

shpenzimeve të përgatitura nga ZABGJ, përbën garancinë absolute për zhvillimin e duhur të

sistemit gjyqësor dhe ndërmarrjen e reformave që kanë impakt në respektimin e të drejtave dhe

lirive themelore të njeriut.

Marrëdhëniet me Këshillin e Ministrave

Sipas nenit 100/1 të Kushtetutës, Këshilli i Ministrave përcakton drejtimet kryesore të politikës

së përgjithshme shtetërore. Në këtë kuadër, aktet e Këshillit të Ministrave që përcaktojnë

drejtimin kryesor të politikës së përgjithshme shtetërore, posaçërisht për çështjet që lidhen me

sistemin gjyqësor, duhet të analizohen dhe mbahen në konsideratë nga ZABGJ gjatë përcaktimit

të prioriteteve dhe planeve të investimit. Në këtë kuadër, është e nevojshme që të specifikohet

mekanizmi që siguron bashkëpunimin midis tyre, dhe garanton zbatimin e politikës së

përgjithshme shtetërore të përcaktuar nga Këshilli i Ministrave. Në këtë pikë, duhet të mbahet në

konsideratë edhe fakti që Buxheti i Shtetit përbën akt politik që merr jetë përmes bashkëpunimit

dhe bashkëveprimit të Këshillit të Ministrave me Kuvendin, përsa u përket shqyrtimit dhe

miratimit të zërave buxhetorë të gjykatave, sipas rastit dhe përmes konsultimeve, është e

domosdoshme të merren parasysh kërkesat dhe nevojat e tyre për ushtrimin normal të

funksioneve kushtetuese për të cilat ata janë krijuar44. Për këtë qëllim, duhet të përcaktohet

mënyra e konsultimit midis ZABGJ dhe Këshillit të Ministrave, në funksion të aprovimit nga

Këshilli i Ministrave të projektbuxhetit të propozuar nga ZABGJ. Ky bashkëpunim do të ishte

më i lehtë nëse në hartimin e projektbuxhetit nga ZABGJ do të mbahen në konsideratë prioritetet

dhe politikat qeveritare për zhvillimin e sistemit gjyqësor.

43

Gjykatat e Shkallës së Parë dhe të Apelit 44

Vendimi nr. 19/2007 i Gjykatës Kushtetuese

246

Marrëdhëniet me Kuvendin

Kuvendi është autoriteti vendimmarrës që miraton në mënyrë përfundimtare buxhetin e

gjykatave, sipas propozimit të vetë ZABGJ, të përcjellë nëpërmjet Këshillit të Ministrave. Për

këtë arsye, është e nevojshme të përcaktohet marrëdhënia midis ZABGJ dhe Kuvendit, në

funksion të evidentimit të nevojave reale që kanë gjykatat për fonde buxhetore. Vetëm nëpërmjet

bashkëpunimit të ZABGJ me Kuvendin do të mund të arrihet garantimi i buxhetit të nevojshëm

për funksionimin e gjykatave. Nga ana tjetër, vlerësojmë të nevojshme që në funksion të zbatimit

me efikasitet të buxhetit të miratuar, të vendoset detyrimi i ZABGJ për të informuar çdo vit

Kuvendin mbi përdorimin e fondeve dhe veprimtarinë e institucionit.

Të njëjtin model për funksionimin dhe administrimin e buxhetit duhet të ndjekë edhe organi i

prokurorisë.

Nga ana tjetër, një kujdes i posacëm duhet të tregohet edhe për buxhetin e Këshillit të Lartë të

Drejtësisë. Pavarësisht se Dokumenti Strategjik nuk e merr në trajtim këtë cështje, vlerësojmë se

garantimi i pavarësisë financiare të KLD ka të njëjtën rëndësi dhe peshë sa edhe vetë pavarësia

financiare e gjykatave. Në Opinionin nr. 10 (2007) të Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve

Europian (CCJE)45 theksohet rëndësia që KLD të financohet në mënyrë të tillë që të mundësohet

funksionimi sic duhet i këtij organi. Ajo duhet të ketë mjetet e duhura për të vepruar në mënyrë

të pavarur dhe autonome, si dhe fuqinë dhe kapacitetin për të negociuar dhe për të organizuar

buxhetin e vet në mënyrë efektive46.

2. Mbështetja financiare (infrastruktura, burimet njerëzore, teknologjia dhe kushtet e punës)

4. Vendosjen e një standardi detyrues në buxhetin e shtetit që do të garantojë jo vetëm

funksionimin e përditshëm të sistemit të drejtësisë, por edhe progresin e kërkuar lidhur

me fuqizimin e kapaciteteve njerëzore e infrastrukturore në funksion të realizimit të

pavarësisë financiare.

5. Rritjen e nivelit të buxhetit të gjyqësorit në raport me buxhetin e shtetit dhe administrimin

e një përqindje të caktuar të të ardhurave gjyqësore nga vetë gjykatat me qëllim që të

mundësohet financimi i shërbimeve dhe adresimi i nevojave të tyre.

6. Hartimin nga qeveria të një masterplani efiçient të zhvillimit infrastrukturor të sistemit të

drejtësisë të shoqëruar me një plan veprimi masash ligjore, institucionale dhe

administrative, i cili do të adresojë nevojat e tij për mbështetje financiare, materiale e

logjistike si dhe zhvillimin e teknologjisë bashkëkohore;

45

Shiko pikën IV.a të Opinonit 46

Shiko pikën 37 të Opinionit nr. 10 (2007) të CCJE

247

7. Rishikimin e nevojave për mbështetjen financiare të administratës së institucioneve të

drejtësisë duke siguruar një raport të drejtë midis numrit të gjyqtarëve/prokurorëve dhe

numrit të personelit të administratës, në përputhje me standardet evropiane.

8. Krijimin e ambienteve të përshtatshme të punës për gjyqtarët e prokurorët dhe një sistem

efiçient shërbimi, komunikimi dhe monitorimi të veprimeve të përfaqësuesve të palëve në

proces dhe veçanërisht avokatëve.

9. Krijimin e ambienteve të përshtatshme dhe shtimin e masave të sigurisë në gjykata, për të

garantuar paprekshmërinë fizike dhe shmangien e kërcënimeve drejtuar ndaj gjyqtarëve,

prokurorëve, avokatëve, të pandehurve, të dëmtuarit nga veprat penale dhe familjarët e

tyre si dhe ekspertëve.

10. Vënien në përdorim të burimeve financiare për automatizimin dhe kompjuterizimin e

veprimtarisë së të gjitha institucioneve të sistemit të drejtësisë, duke realizuar një lidhje

elektronike të tyre në nivel kombëtar në funksion të lëvizjes së shpejtë të informacionit,

dixhitalizimit të të gjithë sistemit arkivor dhe mirëmbajtjes së vazhdueshme të tij, rritjes

së efektivitetit dhe transparencës së veprimtarisë si dhe krijimit të një baze të unifikuar të

dhënash për të gjithë informacionin mbi çështjet e drejtësisë.

11. Modernizimin e sistemit përmes zbatimit të teknologjive të reja, me vëmendje të posaçme

ndaj vendosjes së teknologjisë së informacionit në çdo zyrë dhe në çdo proces të hetimit e

gjykimit, vendosjen e komunikimit online të institucioneve të sistemit, forcimin e sistemit

të mbrojtjes së të dhënave, realizimin e një arkivi unik kombëtar të vendimeve gjyqësore,

krijimin e një regjistri të unifikuar kombëtar statistikor me të dhënat e sistemit etj.

12. Vendosjen e një sistemi komunikimi elektronik në funksion të qytetarit, lehtësisht të

aksesueshëm dhe që do të realizojë uljen e ndjeshme të shpenzimeve prej publikut.

Informatizimi i shërbimit të sistemit të drejtësisë do t‟i shërbejë shpejtësisë së

informacionit për oraret e seancave, uljes së kostove për tërheqjen e vendimeve gjyqësore

të gjykatave të rretheve apo gjykatave të apelit përmes aplikimit në zyrën më të afërt të

shërbimeve të sistemit.

13. Modernizimin e teknikave të zbulimit dhe të hetimit të veprave penale nëpërmjet

investimit në aparaturat e nevojshme teknike si dhe trajnimin e burimeve njerëzore.

Jemi plotësisht dakord me ndërmarrjen e këtyre masave të propozuara. Por vlerësojmë se

Dokumenti Strategjik, në funksion të realizimit të objektivi të shpallur, duhet të jetë më konkret

dhe të specifikojë qartësisht mënyrën sesi do të realizohet kjo mbështetje dhe sesa do të jetë

efekti financiar i shtrirë në vite (të paktën për 5 vitet e ardhshme).

Për të siguruar një mbështetje reale ndaj pushtetit gjyqësor, referuar edhe konstatimit të CEPEJ

se: “Shqipëria ka nivelin më të ulët të raportit të buxhetit të gjykatave me buxhetin e shtetit dhe

GDP-në krahasuar me vendet e rajonit, si dhe me mesataren europiane”, vlerësojmë të

nevojshme që me ligj të përcaktohet se raporti i buxhetit të gjykatave me PBB të vendit të mos

jetë më i ulët se 0.20%. Në sigurimin e këtij financimi mund të vlerësohet edhe mundësia që

248

sistemi gjyqësor të ketë mundësi të përdorë vetë fondet që sigurohen nga tarifat gjyqësore. Kjo

është një zgjidhje që adreson masat nr. 4 dhe nr. 5 të parashikuara nga Dokumenti Strategjik.

Dokumenti Strategjik është e nevojshme që të përcaktojë se cilat gjykata apo prokurori do të

ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme. Në evidentimin e tyre duhet të luaj rol

thelbësor mendimi i vetë aktorëve të sistemit. Sic përcakton edhe Deklarata e Qershorit 2011 të

Rrjetit Europian të Këshillave Gjyqësor (ENCJ), gjyqtarët duhet të jenë të përfshirë në një

reformë të tillë të nevojshme. Këta të fundit janë në gjendje të prezantojnë më mirë nevojat e

sistemit në infrastruturë apo përmirësimin e kushteve të punës. Nëse Dokumenti Strategjik do

t‟ia lerë në dorë Qeverisë hartimin e masterplani për zhvillimin e infrastruturës së sistemitë të

drejtësisë mund të ndodhemi përpara rastit ku Qeveria jo vetëm të mos e hartojë, por të mos e

zbatojë atë, duke nxjerrë justifikimin e mungesës së fondeve të nevojshme buxhetore. Për pasojë,

vetë Dokumenti Strategjik duhet të evidentojë ndërhyrjet, duke detyruar në këtë mënyrë

Qeverinë për alokimin e fondeve të nevojshme buxhetore për vënien në zbatimit të planit të

investimeve në sistemin e drejtësisë.

Dixhitalizimi i mëtejshëm i veprimtarisë së sistemit gjyqësor, vlerësojmë se ndihmon jo vetëm

në rritjen e eficencës në ofrimin e shërbimeve ndaj qytetarëve, por edhe në uljen e kostove

financiare. Në këtë drejtim, vlerësojmë të nevojshme identifikimin e saktë të veprimtarive që

duhet të dixhitalizohen. Gjithashtu, në funksion të monitorimit të sistemit, do të ishte e

përshtatshme që të përfshihet edhe mundësia për regjistrimin video të seancave gjyqësore, si një

formë që rrit përgjegjshmërinë e gjyqtarëve dhe mundësinë për mbikëqyrjen e tyre nga organet

përgjegjëse.

Së fundmi, për të shmangur prekjen e buxheteve gjyqësore nga kriza të mundshme financiare,

vlerësojmë të nevojshme që të ndiqen rekomandimet e dhëna në Deklaratën e e Qershorit 2011 të

Rrjetit Europian të Këshillave Gjyqësor (ENCJ). Ndërmarrja e këtyre veprimeve, do të

parandalonte mundësinë që të ulet buxheti gjyqësor për shkak të gjendjes financiare të shtetit.

3. Mbështetje financiare për organet e tjera të sistemit

14. Përcaktimin e kritereve të qarta për financimin nga buxheti i shtetit të dhënies së ndihmës

juridike qytetarëve në nevojë.

15. Reformimin e sistemit dhe përmirësimin e akteve ligjore e nënligjore për sa i përket

mënyrës së financimit për dhënien e ndihmës juridike shtetërore.

16. Financimin e domosdoshëm për përmirësimin e infrastrukturës dhe kushteve të jetesës të

sistemit të paraburgimit dhe burgimit, krijimin e institucioneve ri-edukuese për të miturit

që kanë kryer vepra penale, rihapjen e institucionit mjekësor për të sëmurët mendorë me

masë mjekësore “mjekim i detyruar në një institucioni mjekësor” që kanë kryer vepra

penale të cilët në mënyrë të paligjshme sot mbahen në spitalet e burgjeve.

249

17. Mbështetjen dhe fuqizimin e veprimtarisë së zyrave të përmbarimit gjyqësor me të gjitha

mjetet e domosdoshme financiare në funksion të ekzekutimit të shpejtë të vendimeve

gjyqësore.

18. Përfshirja e procedurave më efiçiente në Kodet e Procedurave.

Jemi plotësisht dakord me ndërmarrjen e masave nr. 14-16. Në këtë pikë duhet të evidentojmë

faktin se në pjesën për financimin e sistemtit të drejtësisë në Dokumentin Analitik nuk

përshkruhet aspak nevojat dhe problematikat me infrastrukturën e sistemin penitenciar. Për

pasojë, masa për financimin e domosdoshëm për përmirësimin e infrastrukturës dhe kushteve të

jetesës të sistemit të paraburgimit dhe burgimit, duket të jetë e përgjithshme dhe pa ndonjë efekt

konkret. Në këtë drejtim, vlerësojmë se Dokumenti Strategjik është e nevojshme që të përcaktojë

se cilat IEVP do të ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme.

Përsa i përket masës nr. 17 gjithashtu nuk rezulton që të jetë analizuar në pjesën për financimin e

sistemtit të drejtësisë në Dokumentin Analitik. Megjithatë, jemi të mendimit se shërbimi

përmbarimor duhet t‟i nënshtrohet privatizimit tërësor, duke shmangur në këtë mënyrë edhe

kostot financiare për shtetin. Padiskutim që kjo masë duhet të shoqërohet edhe me mekanizimin

e nevojshëm për të garantuar mbrojtjen e shtresave në nevojë, të cilat mund të jenë në pamundësi

të paguajnë shërbimin privat për ekzekutimin e vendimeve.

Ndërkohë që masa nr. 18 është e paqartë se cfarë nënkupton dhe për cfarë procedurash bën fjalë.

4. Të tjera

19. Mbështetjen e Shkollës së Magjistraturës për të siguruar ekspertizën e nevojshme për

formimin fillestar të kandidatëve për gjyqtarë dhe prokurorë si dhe për rritjen e

efektshmërisë së trajnimit sistematik të gjyqtarëve dhe prokurorëve në detyrë.

Edhe problematika mbi financimin e Shkollës së Magjistraturës nuk gjen trajtim në pjesën për

financimin e sistemtit të drejtësisë në Dokumentin Analitik. Për pasojë, është e vështirë të

evidentohen nevojat dhe të ofrohen zgjidhje të qëndrueshme lidhur me të. Në parim, biem dakord

për fuqizimin e kapaciteteve të Shkollës së Magjistraturës dhe forcimin e mësbtetjes financiare

ndaj saj.

20. Rregullimin e sistemit të tarifave, duke synuar vendosjen e tarifave të arsyeshme dhe

proporcionale për shërbimet që ofron pushteti gjyqësor, në funksion të kategorizimit të

tyre sipas llojeve të mosmarrëveshjeve dhe duke parashikuar përjashtime mbi bazën e

kritereve objektive dhe të matshëm, të cilat synojnë të rrisin aksesin në gjykatë të

individëve që nuk kanë mundësi financiare.

250

Cështja e tarifave gjyqësore më tepër se financimit të drejtësisë është e lidhur drejtpërdrejtë me

aksesin në drejtësi, që trajtohet në kapitujt e tjerë të Dokumentin Strategjik. Në këtë drejtim,

masa e vetme që mund të përfshihet në këtë pjesë dhe që ka lidhje me tarifat gjyqësore është

gjetja e një mekanizimi të përshtatshëm që sistemi gjyqësor të përdori të ardhurat e mbledhura

nga tarifat gjyqësore.

21. Përmirësimin rrënjësor të trajtimit financiar dhe të masave mbështetëse për

gjyqtarët/prokurorët dhe familjet e tyre si dhe vendosjen e garancive për trajtim financiar

të gjyqtarëve dhe familjeve të tyre edhe pas lënies së detyrës.

22. Rishikimin e sistemit të pagave, përfitimeve (bonuseve) dhe shpërblimeve të tjera të

përshtatshme për gjyqtarët dhe prokurorët me qëllim përmirësimin e tyre financiar në

përputhje me përvojën në punë, sistemin e gradave dhe vështirësive, duke synuar arritjen

e nivelit të vendeve të rajonit.

23. Mbështetjen me kredi lehtësuese për banim për gjyqtarët e prokurorët që ushtrojnë

funksionin jashtë territorit të vendbanimit të tyre.

Edhe pse ndërmarrja e këtyre masave ka efekt financiar, vlerësojmë se ato më tepër se të lidhura

me financimin e sistemit të drejtësisë, kanë të bëjnë me përmirësimin e statusit të

gjyqtarëve/prokurorëve. Për pasojë, do të ishte e përshtatshme që ato të përfshihen në atë pjesë të

Dokumentit Strategjik. Megjithatë, ne vlerësojmë si të domosdoshme përmirësimin e statusit të

gjyqtarëve/prokurorëve. Për këtë arsye, propozojmë që në këtë drejtim Dokumenti Strategjik të

parashikojë konkretisht masat që do të merren për përmirësimin e statusit të gjyqtarit/prokurorit.

Përsa i përket pagës së gjyqtarëve/prokurorëve mendojmë se ajo duhet të pësojë një rritje

graduale, të shtrirë në 5 vite, në masën 30 % cdo vit.

24. Rritjen e shkallës së rikuperimit të detyrimeve që rrjedhin nga veprat penale, zhvillimin e

një mekanizmi të integruar monitorimi të masave të sigurisë dhe të konfiskimeve të

disponuara në rastin e kryerjes së veprave të rënda penale përfshirë dhe korrupsionin.

Jemi dakord me ndërmarrjen e kësaj mase, edhe pse konstatojmë se edhe kjo masë nuk ka të bëjë

me financimin e sistemit të drejtësisë, duke qenë se këto të ardhura nuk përdoren nga vetë

sistemi, por kalojnë në Buxhetin e Shtetit!

251

KREU III – MASA TË PROPOZUARA NË PLATFORMË SI ZGJIDHJE

STRATEGJIKE PËR PROBLEMATIKAT

Për të gjitha problematikat e evidentuara në Dokumentin Analitik apo masat e propozuara në

Strategji, për të cilat në këtë Platformë nuk jepen komente apo nuk ofrohet një zgjidhje/propozim

alternativ, mbajmë qëndrimin se jemi dakord me ekzistencën e problematikës dhe masat e

propozuara. Ndërkohë, në vijim të trajtimit të bërë më sipër në këtë Platformë, problematikave të

evidentuara nga ana jonë në sistemin e drejtësisë, si dhe gjetjes së zgjidhjeve mbi këto

problematika, në përputhje me standardet ndërkombëtare, vlerësojmë të nevojshme, që të ndara

sipas fushave, të ndërmerren këto masa apo të ndiqen këto rekomandime:



1. Reforma në Drejtësi është sektoriale dhe nuk duhet të synojë reformimin e organizimit

shtetëror në tërësi. Një zgjidhje e kundërt mbart rrezikun për nevojën e rishikimit të tre

pushteteve, që passjell edhe diskutimin mbi nevojën e një Kushtetute të re. Për këtë

arsye, normat kushtetuese të Presidentit të Republikës duhen trajtuar si çështje

periferike të Reformës në Drejtësi, për ato pjesë që kompetencat e tij lidhen me

sistemin e drejtësisë.

2. Të mos ndryshojë formula e përzgjedhjes së Presidentit të Republikës.

3. Të saktësohen kompetencat dhe procedurat respektive të autoriteteve shtetërore në

procesin e dhënies së pëlqimit për emërimin/shkarkimin e organeve të sistemit të

drejtësisë.

4. Reforma kushtetuese për GjK duhet të forcojë pavarësinë institucionale të saj në të

paktën 4 komponentë:

a. pavarësinë administrative;

b. pavarësinë financiare;

c. pavarësinë vendimmarrëse; dhe

d. pavarësinë e përcaktimit ekskluziv të juridiksionit.

5. Reforma kushtetuese për procedurën e zgjedhjes së anëtarëve të GjK duhet të synojë

identifikimin e:

a) Vlerave të demonstruara të kompetencës më të lartë profesionale të

gjyqtarëve që zgjidhen;

b) Përvojës së tyre të spikatur në veprimtarinë publike;

c) Njohjes së thellë prej tyre të veprimtarisë publike;

d) Përvojës dhe kulturave profesionale të diversifikuara;

e) Integritetit moral më të lartë;

f) Aftësive maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar dhe angazhuar në

çështje të interesit publik.

6. Zgjedhja e anëtarëve të GjK duhet të realizohet nëpërmjet një mekanizmi ndërveprimi

institucional, i cili të përfshijë aktorë jopolitikë dhe politikë me qëllim gërshetimin e

komponentit profesional dhe meritokratik nga njëra anë dhe komponentit publik për

dhënien e legjitimitetit demokratik nga ana tjetër.

7. Procedura e zgjedhjes së anëtarëve të GjK duhet të garantojë:

252

- transparencën maksimale që në fazat paraprake;

- shtrirje të mjaftueshme në kohë për secilën hallkë të procesit;

- publikim te detajuar për secilën nga vendimmarrjet e ndërmjetme;

- aksesin maksimal dhe jo paragjykues për këdo që mendon se përmbush kriteret;

- administrim të procesit në instancë të parë nga një korpus ekzistues profesionistësh,

me përbërje të diversifikuar dhe jashtë influencës politike, (psh KLD ose vetë GjK) i

cili menaxhon:

i. pritjen e aplikimeve;

ii. ekskluzivisht konkurrimin me jetëshkrime, dokumente dhe me intervista;

iii. vlerësimin mbi përmbushjen ose jo të kushteve skualifikuese, si dhe përpilimin e

vlerësimit objektiv (individual dhe krahasimor) ndërmjet kandidatëve që përmbushin

kriteret kualifikuese;

iv. plotësimin e dokumentacionit përkatës për secilën kandidaturë të kualifikuar dhe

përcjellja tek organi propozues.

- në instancë të dytë, propozim të mirë-arsyetuar mbi përzgjedhjen ose jo dhe renditjen

përkatëse të kandidaturave të përzgjedhura sipas një vlerësimi objektiv mbi parametra

të integritetit moral, njohjes së spikatur të veprimtarisë publike, përvojave dhe

kulturave profesionale të diversifikuara, aftësive maksimale për t‟u përfshirë, diskutuar

dhe angazhuar në çështje të interesit publik, të një numri minimal kandidaturash për

secilin post në GjK, nga grupi i kandidaturave që kanë kaluar fazën e parë.

- në instancë të tretë, realizim të seancave dëgjimore publike me kandidaturat e

propozuara pa të drejtë skualifikimi

- miratim në çdo rast me shumicë prej 2/3 prej Kuvendit, ose në alternativë, me

pjesëmarrje substanciale të opozitës, i pasuar nga një mekanizëm zhbllokues në rast

ngërci.

Të rritet roli i vetë GjK në procesin e zgjedhjes së Kryetarit, duke i njohur vetë asaj

zgjedhjen e Kryetarit.

8. Të forcohet pavarësia individuale me qëllim që gjyqtari i GjK të mos i nënshtrohet

influencës politike dhe të jetë i paanshëm nëpërmjet synimit të këtyre 4 komponentëve:

a) Emërimi i gjyqtarëve të bazohet në kritere objektive dhe të shmangë

njëanshmërinë apo diskriminimin e kandidatëve;

b) Siguria e qëndrimit në detyrë dhe e trajtimit financiar, sipas të cilit

kërkohet që mandati i qëndrimit në detyrë të jetë i përcaktuar në

Kushtetutë dhe t‟u garantohet pagë e përshtatshme, si dhe kushte

pune dinjitoze

c) Të garantohet pushteti vendimmarrës;

d) Të saktësohet rrethi i të drejtave të gjyqtarëve;

e) Kushtet dhe kriteret e emërimit të gjyqtarëve kushtetues të jenë si

më poshtë:

Shtetësia;

Integriteti moral;

Njohuritë dhe aftësitë ligjore;

Përvoja profesionale;

Temperamenti gjyqësor;

Përkushtimi në detyrë;

Shëndeti fizik dhe mendor;

Përgjegjshmëria financiare.

253

(Përvoja profesionale të mbajë në konsideratë rrezikun e riciklimit nëpërmjet

promovimit të funksionareve, hetuesve, prokuroreve dhe gjyqtareve të regjimit

komunist, të cilët duhet të jenë të përjashtuar nga cdo promovim nëse kanë ushtruar

keto detyra gjatë periudhës komuniste).

9. Të mos ndryshojë rregulli për zgjatjen e mandatit të gjyqtarit kushtetues deri në

zëvendësimin e tij. Për të shmanguar kohëqëndrimin e paarsyeshëm në detyrë përtej

mandatit, të caktohen afate për zëvendësimin e gjyqtarit dhe një mekanizëm zhbllokues

në rastet kur autoritetet përzgjedhëse dështojnë për një kohë të gjatë të emërojnë

gjyqtarin zëvendësues.

10. Respektimi i institutit të rotacionit të garantohet nëpërmjet saktësimit të kohëzgjatjes së

mandatit, afateve të procedurave ripërtëritëse, prezantimit të mekanizmit përzgjedhës të

anëtarëve të GjK shoqëruar me mekanizëm të përshtatshëm zhbllokues.

11. Procesi dhe vendimmarrja disiplinore e gjyqtarëve kushtetues t‟i mbetet GjK.

12. Të saktësohen në nivel kushtetues konceptet e “shkarkimit nga detyra” dhe të “lirimit

nga detyra”. Të parashikohet hipoteza e shkarkimit nga detyra e gjyqtarit kushtetues

edhe në rastin kur ai procedohet penalisht për një krim të dukshëm, ndonëse vendimi

gjyqësor i fajësisë ende nuk ka marrë formë të prerë.

13. Të plotësohet/zgjerohet rrethi i subjekteve që legjitimohen për t‟iu drejtuar GjK për

çështje të antikushtetutshmërisë së akteve normative në mënyrë abstrakte, duke ia

njohur këtë të drejtë edhe individëve/personave juridikë. Të njihet ky legjitimim edhe

për aktet administrative apo çdo sjellje tjetër antikushtetuese, me kushtin që ky

legjitimim të bazohet vetëm për shkelje të të drejtave dhe lirive themelore të individit.

14. Marrëdhënia individ/person juridik-GjK të modulohet në procedurë dhe substancë sipas

marrëdhënies aktuale individ-GjEDNj, me qëllim vendosjen e një lineariteti harmonik

dhe një raporti subsidiar midis GjK-GjEDNj.

15. Të përcaktohet shprehimisht në Kushtetutë parimi i sigurisë juridike, si dhe detyrimi i

shprehur i GjK për të patur një jurisprudencë konsistente dhe për t'iu referuar në

zgjidhjen e çështjeve edhe parimeve të KEDNj.

16. Të mos zgjerohet rrethi i subjekteve të legjitimuara për çështje të zgjedhshmërisë dhe

papajtueshmërisë së Presidentit në GjK.

17. Të mos shtohet kryetari i KLSh si subjekt që i drejtohet GjK.

18. Lidhur me legjitimimin e individit në GjK, të parashikohet një përjashtim nga kërkesa

për shterimin e mjeteve të brendshme për rastet kur respektimi i këtij rregulli mund të

shkaktojë dëme të pariparueshme për individin apo personin juridik.

19. Legjitimi i Avokatit të Popullit në GjK të parashikojë kushtin që ai, paraprakisht, të

kryejë një procedurë të vetën administrative për verifikimin e problemit kushtetuës, me

nismën e tij ose me ankesë, si kusht legjitimues për në GjK. T‟i njihet kjo e drejtë

mutatis mutandis, sipas kompetencës funksionale, edhe Autoriteteve të tjera të pavarura

që kanë kompetencë liri dhe të drejta themelore të njeriut.

20. Të rishikohen afatet për kërkesat në GjK, duke siguruar në të njëjtën kohë aksesin në

GjK dhe sigurinë juridike. Të përfshihet në këtë rishikim afati edhe kontrolli incidental,

si dhe procedura konkrete që ndiqet në gjykata për të.

21. Të parashikohen procedurat e kontrollit kushtetues të shpërndarjes së organeve të

qeverisjes vendore.

22. Të saktësohet koncepti “bashki” dhe “komunë” nën projeksionin e reformës territoriale.

23. Dhënia e pëlqimit për ndalimin ose arrestimin e anëtarit të GjK në një proces penal të

rregullohet sipas standardeve të Komisionit të Venecias. Në këtë procedurë, të

254

parashikohet që gjyqtari kushtetues mund të pezullohet nga detyra, që vendimi të meret

me shumicë të të gjithë gjyqtarëve të GjK, pa pjesëmarrjen e gjyqtarit të interesuar.

Pezullimi të parashikohet për procedime penale për vepra penale shumë të rënda.

24. Të harmonizohet kompetenca e Kolegjit Zgjedhor me kompetencën e GjK për çështje

të zgjedhshmërisë së deputetëve. Detajet e kësaj çështjeje duhet të jenë pjesë e

Reformës Zgjedhore.

25. Në rastet e ankimit të individit në GjK për zvarritje, GjK duhet të mundësojë

urdhërimin e përfundimit të përshpejtuar të procedurës përpara gjykatës së zakonshme

ose të vendosë vetë mbi meritat e çështjes. Në këto lloj çështjesh, GjK duhet të jetë në

gjendje të sigurojë një kompensim të barabartë me atë që ankuesi do të merrte nga

GjEDNj.

26. Pas tërheqjes së një ankimi, GjK duhet të jetë në gjendje të vazhdojë shqyrtimin e

çështjes, nëse ky shqyrtim është në interesin publik, edhe pse ankuesi nuk është më

palë në proces. Të ndahen më vehte procedura e gjykimit të kontrollit kushtetues të

ligjeve rishikuese të Kushtetutës nga procedura për kontrollin kushtetues të ligjeve të

tjera.

27. Në rastin e ankimit individual, procesi gjyqësor në GjK duhet të sigurojë riparimin e të

drejtës nëpërmjet një vendimi detyrues mbi cështjen. Gjykata duhet të detyrohet të

dëgjojë rastin dhe nuk duhet të ketë ndonjë kërkesë të paarsyeshme mbi tarifat apo

përfaqësimin.

28. Të saktësohet njëherë e përgjithmonë se shpallja e vendimit është pjesë e gjykimit dhe

se në asnjë rast, GjK dhe çdo gjykatë nuk mund të shpallë vendimin pa arsyetim. Në

këtë rast, duhet të përcaktohet afate detyruese jo vetëm për shpalljen dhe arsyetimin e

vendimit, por edhe për përfundimin e shqyrtimit të cështjes.

29. Të qartësohet efekti ex tunc i vendimeve të GjK duke e konceptuar atë vetëm si

rrethanë përjashtimore.

30. Të qartësohet në Kushtetutë se të gjitha organet e tjera shtetërore, përfshi edhe gjykatat,

duhet të zbatojnë/ndjekin interpretimin kushtetues të bërë nga GjK. Për këtë qëllim të

parashikohen sanksione të forta ndaj zyrtarëve/institucioneve përgjegjëse në rast se vetë

GjK, nëpërmjet një procedure të veçantë, të nisur nga subjekti ankues konstaton

moszbatim pa shkaqe të vendimit të saj.

31. Të rregullohen të gjitha çështjet e statusit të ndihmësit ligjorë, deri tek shkarkimi i tyre

nga detyrë, duke mbajtur të njëjtën qasje për funksionarët shtetërorë.

32. Të parashikohet mundësia për vendosjen e tarifave për paraqitjen e kërkesës në GjK.

Niveli i tyre duhet të jetë relativisht i ulët dhe GjK të jetë në gjendje të bëjë

përjashtimin për njerëzit që nuk kanë mjetet e duhura financiare dhe kur kërkesa nuk

është haptazi e pabazuar.

33. Gjykata e Lartë të shndërrohet në gjykatë karriere dhe jashtë influencave politike.

34. Të ravijëzohet një dallim i qartë midis procedurave dhe kritereve për emërimin e

gjyqtarëve të GjL, nga procedurat dhe kriteret e emërimit të GjK.

35. KLD të rikonfigurohet duke synuar garantimin qoftë të pavarësisë së sistemit gjyqësor,

qoftë pavarësinë individuale të gjyqtarëve. Detyrë e Këshillit të jetë garantimi, nga çdo

presion i jashtëm apo paragjykim i natyrës politike, ideologjike ose kulturore, i lirisë së

pakufizuar të gjyqtarëve për të zgjidhur çështjet në mënyrë të paanshme, bazuar në

ndërgjegjen e tyre mbi interpretimin e fakteve dhe në përputhje me ligjin.

36. Në Kushtetutë duhet të përcaktohet jo vetëm ngritja e Këshillit, por të përcaktohet edhe

rrethi i funksioneve, sektorët nga të cilët vijnë anëtarët e tij, si dhe kriteret dhe

255

procedura e përzgjedhjes së tyre.

37. Këshilli të ketë kompetencë promovimin e eficencës dhe cilësisë së drejtësisë, si dhe të

forcojë besimin publik tek sistemi i drejtësisë. Për këtë qëllim, ai të ketë detyrën të

krijojë mjetet e nevojshme për të vlerësuar sistemin e drejtësisë, për të raportuar për

gjendjen e shërbimeve, si dhe për t'i kërkuar autoriteteve përkatëse të ndërmarrin hapat

e nevojshme për të përmirësuar administrimin e drejtësisë.

38. Kompetencat e Këshillit duhet të përfshijnë minimalisht:

a) Përzgjedhjen dhe emërimin e gjyqtarëve;

b) Promovimin e gjyqtarëve;

c) Vlerësimin e veprimtarisë së gjyqtarëve

d) Trajtimin e çështjeve disiplinore dhe etike

e) Trajnimin profesional të gjyqtarëve;

f) Kontrollin dhe administrimin e buxhetit të gjyqësorit;

g) Administrimin dhe menaxhimin e gjykatave;

h) Mbrojtjen e imazhit të gjyqtarit

i) Dhënien e mendimit organeve të tjera të pushtetit për çështje që

lidhen me sistemin gjyqësor

j) Bashkëpunimin me trupa të tjerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë;

k) Përgjegjësinë ndaj publikut për transparencën, llogaridhënien dhe

raportimin

l) Menaxhimin e burimeve financiare për administrimin e drejtësisë;

m) Shqyrtimi i ankesave për gjyqtarët dhe gjykatat;

n) Hartimin e një raporti vjetor për gjendjen e sistemit gjyqësor mbi

veprimtarinë e tij për t‟ia prezantuar Komisionit të Ligjeve në

Kuvend, si dhe publikut. Ky Raport nuk duhet të shërbejë si shkak

për përgjegjësi disiplinore të ndonjë anëtari të KLD-së.

39. Numri i anëtarëve të Këshillit të përcaktohet bazuar tek volumi i kompetencave,

përmbushja efektive e tyre dhe dimensionet e sistemit gjyqësor.

40. Përbërja e KLD-së të jetë mikse (gjyqtarë dhe jo-gjyqtarë), duke synuar shmangien e

perceptimit të korporativizmit, vetëmbrojtjes dhe klientelizmit.

41. Të përcaktohet në Kushtetutë se mazhoranca substanciale e anëtarësisë të KLD-së të

jetë nga radhët e gjyqësorit, të zgjedhur prej Konferencës Gjyqësore Kombëtare, që

është mbledhja e të gjithë gjyqtarëve të Republikës. Anëtarët gjyqtarë të zgjidhen duke

garantuar përfaqësimin e të gjitha niveleve të gjyqësorit.

42. Me qëllim depolitizimin e Këshillit dhe për të minimizuar çdo rrezik të dëmtimit të

besimit publik tek gjyqësori, duhet që konkurrimi për zgjedhjen e anëtarëve gjyqtarë të

jetë në përputhje me rregullat e vendosura nga vetë Këshilli. Të shmanget pjesëmarrja e

Parlamentit, ekzekutivit apo pozicioneve administrativo-hierarkike të sistemit gjyqësor

në procesin e zgjedhjes së anëtarëve gjyqtarë. Anëtarët gjyqtarë të vijnë në KLD me

anë të një procesi zgjedhor.

43. Anëtarët e KLD-së duhet të zgjidhen bazuar në kriteret e aftësisë profesionale,

përvojës, njohurive të jetës gjyqësore, aftësive për të diskutuar dhe kulturës së

pavarësisë.

44. Anëtarët jo-gjyqtarë duhet të zgjidhen ndërmjet juristëve të spikatur, profesorëve të së

drejtës, me një masë përvoje domethënëse në shërbimin profesional ose qytetarë me një

status të njohur. Kritere shtesë për këta anëtarë duhet të përcaktohen në varësi të llojit

të funksioneve që do t‟i jepen Këshillit.

256

45. Në procesin e zgjedhjes për anëtarë jo-gjyqtarë të KLD-së duhet garantuar që paanesia

politike e tyre duke i kufizuar mundesine shumices të ketë influencë në përbërjen e

Këshillit Formulat e propozuara nga komisioni i Venecias që garantojnë pjesëmarrje

substaciale të paleve politike ne votimi, shoqëruar nga rregulla procedurale ndaj

rrezikut të bllokimit, mund te jene opsione qe duhet te vendosen ne Kushtetute.

46. Funksionimi i KLD-së me përbërje mikse nuk duhet të tolerojë ndërhyrjen e

mazhorancave parlamentare dhe presionin nga ekzekutivi, si dhe të jetë i lirë nga çdo

nënshtrim prej konsideratave politiko-partiake.

47. Është e preferueshme që anëtarët e KLD-së, me përjashtim të atyre ex officio, të jenë

me kohë të plotë.

48. Disa prej detyrave që lidhen ngushtë me statusin e gjyqtarit duhet të jenë në

kompetencë vetëm të anëtarësisë së Këshillit që vjen nga radhët e gjyqësorit.

49. Formula e zëvendësimit të anëtarëve të KLD-së të garantojë vazhdimësinë e

veprimtarisë së Këshillit, duke mos i zëvendësuar të gjithë anëtarët në të njëjtën kohë;

50. Anëtarët e Këshillit nuk duhet të merren me jetë aktive politike, nuk duhet të kene qene

deputetë, anëtarë të Qeverisë, drejtues te larte te administratës publike apo ish

funksionare, hetues, gjyqtare e prokurore ne kohen e diktatures komuniste. Ministri i

Drejtësisë nuk duhet të jetë anëtar i KLD-së

51. Presidenti i Republikës, përsa kohë nuk ka funksione ekzekutive, duhet të vijojë të jetë

anëtar i KLD-së; Prania ne KLD gjate procesit disiplinor dhe promovimit mund te

eleminohet.

52. Anëtarët e KLD-së të kenë garanci të shprehura për pavarësinë dhe paanësinë në

ushtrimin e detyrës. Shpërblimi i tyre të jetë në përputhje me pozicionin e tyre dhe me

ngarkesën e punës në Këshill;

53. Qëndrimi në detyrë i anëtarëve të KLD-së të jetë i garantuar. Ndryshimet në Qeveri ose

në Parlament nuk duhet të influencojnë vazhdimësinë e mandatit të anëtarëve të

zgjedhur të KLD-së. Ato mund të influencojnë emërimin ose mbarimin e mandatit

vetëm të anëtarëve ex officio;

54. Të ndalohet rizgjedhja e menjëhershme e anëtarëve, duke përcaktuar kohën minimale të

këtij ndalimi.

55. Në funksion të përbërjes dhe të kompetencave të KLD-së, të rikonceptohen në mënyrë

strikte dhe të saktë kompetencat e Ministrit të Drejtësisë lidhur me sistemin e drejtësisë.

56. Të MOS suprimohet Konferenca Gjyqësore Kombëtare, por të sigurohet forcimi dhe

konsolidimi i mëtejshëm i këtij organi.


57. Riorganizimi i gjykatave në RSh duhet të bazohet në kriteret e mëposhtme:

a) Shpërndarja e popullsisë;

b) Distancat gjeografie dhe aksesueshmërinë në transportin publik;

c) Ekzistencën dhe aksesueshmërinë (dixhitale) në infrastrukturën dhe/ose

shërbimet mbështetëse;

d) Numrin e mjaftueshëm të çështjeve për të lejuar përdorimin eficent të

gjykatave;

e) Numrin e përshtatshëm të gjyqtarëve dhe të stafit të tyre mbështetës për të

garantuar vazhdimësinë në rastet e sëmundjeve apo të mungesave të tjera të

257

gjyqtarëve, si dhe për të lejuar për specializimin që vlerësohet i nevojshëm

në çdo gjykatë (aspekti i cilësisë).

f) Garancite e duhura per te statusin dhe palevizshmerine e gjyqtareve pa

pelqimin e tyre

g) Ndalimin e hyrjeve ne gjyqesor nga jashte Shkolles se Magjistratures

58. Riorganizimi me përqëndrim i gjykatave të bazohet në një studim të mirëfilltë në

drejtimet e mëposhtme:

a) nevoja për të siguruar drejtësi me cilësi të lartë dhe për të përdorur

efektivisht burimet e disponueshme;

b) nëse kursimi i kostove arrihet nëpërmjet përqëndrimit të gjykatave, duke

vendosur edhe kalendar të objektivave të shtrirë në disa vite;

c) mundësinë për përdorimin e shtuar të teknologjive të informacionit dhe të

komunikimit (ITC) për të ulur frekuencën e vizitave të nevojshme të palëve

personalisht në gjykata, si dhe për përdorimin e ITC edhe për të rritur

vizibilitetin e procedurave gjyqësor.

59. Për KLD, duhet të përcaktohet në ligj detyrimi i këtij Këshilli për të treguar shkallën

më të lartë të transparencës ndaj gjyqtarëve dhe shoqërisë duke ndjekur procedura të

paracaktuara dhe duke dhënë vendime të arsyetuara.

60. Në funksion te rritjes së pavarësisë dhe autonomisë vetrregullluese të sistemit gjyqësor,

të parashikohet të ketë vetëm një Inspektorat për gjyqësorin, i cili të mbetet brenda

KLD-së.

61. Inspektorati i KLD-së të organizohet në seksione të ndara, përgjegjëse për disiplinimin

dhe vlerësimin e gjyqtarëve, për të siguruar ndarjen e nevojshme të këtyre dy

proceseve.

62. Të forcohet Inspektorati, si strukturë brenda KLD-së, duke marrë masat e mëposhtme:

- Kritere rigoroze për rekrutimin e inspektorëve;

- Formulë objektive dhe transparente për emërimin e tyre, duke shmangur në

çdo rast ndikimin politik të ekzekutivit apo të Kuvendit, qoftë edhe në mënyrë

indirekte;

- Dhënien e një statusi të plotë dhe atraktiv (në të gjithë komponentët)

inspektorëve për të mundësuar thithjen e burimeve njerëzore më të mira;

- Përmirësimin e procedurave të punës, duke u mbështetur në përvojën e fituar,

me qëllim zhdërvjelltësimin e saj dhe jo zerimin e saj.

63. Të garantohet me ligj transparenca e veprimtarisë së KLD-së me anë të mjeteve të tilla

si Raporti Vjetor apo publikimi i procesverbaleve apo akteve vendimmarrëse, por duke

respektuar standardet e mbrojtjes së të dhënave personale.

64. Të parashikohet kontrolli gjyqësor (në procedurë dhe në përmbajtje) i vendimeve të

KLD-së, duke përcaktuar një zgjidhje uniforme për mjetin e ankimit dhe gjykatën ku

paraqitet ankimi.

65. Të forcohet administrata e KLD-së, duke përfshirë në të departamentet e analizës, të

vlerësimit dhe të studimit të sistemit. Të fuqizohet edhe departamenti të teknologjisë së

informacionit. Kjo çështje duhet parë e lidhur ngushtë me rikonceptimin e

kompetencave të KLD-së dhe me buxhetimin e përshtatshëm të saj.

66. Të rivlerësohet roli i Ministrit të Drejtësisë nën dritën e kompetencave të reja që do t‟i

jepen KLD-së, duke e zhveshur atë nga disa kompetenca mbi vlerësimin e

performancës së sistemit, për pronësinë e sistemit elektronik të menaxhimit të çështjeve

258

apo mbi mbledhjen dhe përpunimin e statistikave gjyqësore.

67. Të rikonceptohet roli i Ministrit të Drejtësisë për administratën gjyqësore, sidomos për

ndihmësit ligjorë.

68. Të prezantohen në ligj mekanizma të bashkëpunimit ndërinstitucional (përmes

rregullave për marrjen e detyrueshëm të mendimit në rastin e hartimit të projekt-akteve

ligjore apo strategjive, për raportimet periodike dhe shkëmbimin periodik të

informacionit).

69. Tek Statusi i Gjyqtarit, të rishikohet ndalimi normativ për gjyqtarët, duke lejuar

angazhimin e tyre në aktivitete jashtë funksioneve të tyre zyrtare. Për të shmangur

konfliktin e interesave, faktik apo të perceptuar, pjesëmarrja e tyre duhet të kufizohet

në aktivitete të pajtueshme me pavarësinë dhe paanësinë e tyre.

70. Për reformimin e Gjykatës së Lartë jepen rekomandimet e mëposhtme:

a) GjL të ridimensionohet si një organ qartësisht gjyqësor jo vetëm në

funksionim (gjykatë ligji) por edhe në konstituim (gjykatë karriere);

b) reformimi i GjL të ketë si objektiv mbi të gjitha profesionalizmin, së bashku

me pavarësinë e tejskajshme dhe paanësinë, e sigurisht edhe eficencën në

veprimtari. Çdo ndikim politik mbi të duhet të evitohet;

c) përzgjedhja e gjyqtarëve të GjL, duhet të bëhet ekskluzivisht nga radhët e

personave që gëzojnë statusin e gjyqtarit (gjyqtarë efektivë apo gjyqtarë që

shërbejnë në struktura të tjera jashtë sistemit gjyqësor);

d) nuk duhet të ketë trajtim të diferencuar të llojeve të kritereve të emërimit të

gjyqtarëve të GjL krahasuar me llojet e kritereve të emërimit apo

promovimit për gjyqtarët e shkallës së parë apo të apelit;

e) kriteret e emërimit për gjyqtarët e lartë, por edhe për promovimin e

gjyqtarëve në përgjithësi duhet të perfeksionohen. Për më shumë detaje për

kriteret e emërimit, të shihet informacioni mbi kriteret e emërimit të

gjyqtarëve të GjK në pjesën e Platformës për Ndryshimet Kushtetuese;

f) Këshillit për Emërimet në GjL duhet të suprimohet, pasi nuk ka bazë

kushtetuese për ngritjen e tij dhe ai nuk ka tiparet e pavarësisë, paanësisë

dhe të besimit publik;

g) Nëse do të zgjidhet të ruhen gjurmë nga sistemi aktual (Presidencë-

Kuvend), me qëllim të eleminimit të politizimit të procedurës së emërimit,

të ndërfutet roli i fortë dhe determinant të KLD, jo vetëm si një organ, i cili

menaxhon fazat fillestare dhe kryesore të procesit te emërimit, porse edhe si

mekanizëm zhbllokues.

71. Të miratohet pa vonesë projektligji për vlerësimin profesional të gjyqtarëve i

depozituar në Kuvend, për të përmirësuar ndjeshëm këtë proces në drejtim të

shpejtësisë dhe të cilësisë së kritereve matëse.

72. Për të siguruar pavarësinë e gjyqësorit, kohëzgjatja në detyrë e gjyqtarit të garantohet

deri në moshën e detyrueshme të pensionit ose deri në përfundim të mandatit, për

gjyqtarët me mandat.

73. Në rast pezullimi, gjyqtarit duhet t‟i sigurohet një nivel prej 70 % të pagës, që garanton

minimumin e neojshëm jetik të tij dhe familjes.

74. Parimi i palëvizshmërisë së gjyqtarit dhe rastet përjashtimore të tij të përcaktohen

shprehimisht në Kushtetutë, duke e lidhur me pavarësinë e gjyqësorit (përmbajtja

aktuale e normës kushtetuese është e pamjaftueshme).

75. Në rastin e shkarkimit të gjyqtarit apo të transferimit të tij nga detyra, me anë të një

259

procesi disiplinor, duhet të përcaktohen saktësisht në ligj sjelljet që përbëjnë shkelje

disiplinore me një pasojë të tillë.

76. Dalja e hershme e gjyqtarit në pension duhet të bëhet vetëm me kërkesë të gjyqtarit ose

kur ka shkaqe mjekësore.

77. Gjyqtari nuk duhet të marrë një emërim të ri ose të lëvizet në një detyrë tjetër gjyqësore

pa pëlqimin e tij, me përjashtim të rasteve të sanksioneve disiplinore.

78. Gjyqtari, mund të transferohet me detyrim, pa pëlqim, në raste përjashtimore në

rrethana të përcaktuara shprehimisht në ligj, duke përfshirë sanksionin disiplinor ose

rastet e vërtetuara të paaftësisë për të përmbushur funksionet gjyqësore në mënyrë të

përshtatshme, të pavarur dhe të paanshme (marrëdhënia e afërt me avokatët apo

gjyqtarët që trajtojnë të njëjtat çështje).

79. Shkaqet për transferimin e gjyqtarit të përcaktohen qartësisht dhe që një transferim i

detyrueshëm të vendoset me mjete të procedurave transparente të zhvilluara nga KLD

dhe vendimet e tilla të jenë të ankimueshme.

80. Shkaqet përjashtimore të palëvizshmërisë të vlerësohen nga KLD nëpërmjet një

procedure që përmbush kriteret e procesit të rregullt dhe vendimet e tij të jenë të

ankimueshme në gjykatë. Rishikimi në këtë rast të përfshijë plotësisht çështjet e

procedurës dhe të themelit të çështjes.

81. Një gjyqtar që punon në një gjykatë që do të shkrihet, duhet të lejohet të vazhdojë

punën në një gjykatë të të njëjtit lloj apo të ngjashëm dhe shkallë. Është e rëndësishme

që gjyqtari të mos emërohet në një pozicion më të ulët pas shkrirjes së gjykatës.

82. Në rastin e një reforme organizative – duhet të ketë rregulla të qarta dhe proporcionale

për këto transferimin e gjyqtarit, si dhe për të drejtën e apelit. Për këtë është e

rëndësishme në kontekstin shqiptar të përkufizohet koncepti i reformës organizative

gjyqësore. Termi „riorganizim gjyqësor‟ është shumë i gjerë dhe duhet të zëvendësohet

me konceptin “riorganizim i sistemit të gjykatave‟, duke dhënë edhe përmbajtjen

materiale të konceptit. Në transferimin e gjyqtarit në këto raste, duhet të ketë rregulla

më ligj që gjyqtari të ruajë të njëjtën pagë.

83. Delegimi i gjyqtarit në një gjykatë tjetër duhet të jetë i mundur vetëm nën kritere strikte

qartësisht të identifikuara në ligj (numri i çështjeve tek gjykata pritëse, numri i

çështjeve tek gjykata dërguese, numri i çështjeve të gjykuara nga gjyqtari që po

caktohet). Gjithashtu, maksimumi i kohëzgjatjes së këtij delegimi duhet të tregohet në

ligj.

84. Në rastin e riorganizimit të sistemit të gjykatave, gjyqtari duhet të marrë më shumë se

një propozim për trasferim dhe planet për gjyqtarët që dalin në pension në gjykatat e

tjera duhet të konsiderohen në bërjen e propozimeve të tilla. Në vend të shkarkimit të

gjyqtarit, ai duhet të transferohet pa pëlqimin e tij. Nëse gjyqtari më pas nuk paraqitet

në detyrën e re, atëherë mund të fillojë procesi disiplinor i tij jo për shkakun se ai ka

refuzuar transferimin e tij, por sepse ka refuzuar të punojë.

85. Vlerësimit profesional duhet t‟i nënshtrohet edhe veprimtaria e ndihmësve ligjorë në

gjykata dhe veprimtaria drejtuese e kryetarëve të gjykatave.

86. Koncepti i “ngritjes në detyrë” i gjyqtarit të përfshijë promovimin dhe emërimin në

detyra të reja gjyqësore. Ngritja në detyrë të bazohet në kritere objektive të

paracaktuara në ligj dhe organi kompetent për vlerësimin e tyre të jetë KLD. Asnjë

gjyqtar apo funkaionar i sistemit të drejtësisë gjatë periudhës së diktaturës komuniste të

mos ketë të drejtë të promovohet.

87. KLD të ketë detyrimin me ligj për të prezantuar, publikuar dhe për t‟i dhënë efekt

260

kritereve objektive të ngrijtes në detyrë për të siguruar se selektimi dhe karriera e

gjyqtarëve bazohen në meritë, duke u bazuar tek kualifikimet, integriteti, aftësitë dhe

efiçenca e tyre. Vjetërsia në detyrë nuk duhet të jetë parimi udhëheqës që përcakton

promovimin. Përvoja e përshtatshme profesionale është e rëndësishme dhe një

parakusht i lidhur me vitet e përvojës ndihmon për të mbështetur pavarësinë.

Konsideratat politike për ngritjen në detyrë janë të papranueshme.

88. Lidhur me përgjegjësinë disiplinore të gjyqtarëve, të përmbushen standardet e

mëposhtme:

i. Kodi Etik i Gjyqtarit të rishikohet. Ai të hartohet dhe të miratohet nga

vetë gjyqtarët;

ii. Duhet të ketë një listë ose përshkrim të llojeve të sjelljes/etikës

gjyqësore, shkelja e të cilës është e papranueshme

iii. Gjyqtari ka të drejtën për jetën private, por ai duhet të veprojë me

shkallën më të lartë të integritetit në jetën private dhe personale. Sjellja e

cila shkakton diskreditimin e Gjyqësorit duhet të përbëjë bazë për

procedimin disiplinor;

iv. Ankesat të merren dhe të administrohen nga Inspektorati i KLD-së, që

është i pavarur nga Ministria e Drejtësisë dhe që i përgjigjet vetëm

Gjyqësorit.

v. Një ankues normalisht duhet të identifikohet, megjithatë nëse një ankesë

mund të bëhet nga kushdo, ka nevojë të ketë një mekanizëm ose një

procedurë të shkurtër me të cilën ankesa mund të refuzohet ose me të

cilën të merret një vendim se ankesa nuk duhet të vijojë më tej. Kjo

procedurë duhet të jetë në kontroll të një gjyqtari ose një trupe

gjyqtarësh ose një personi që i përgjigjet direkt Gjyqësorit.

vi. Ankesa të hetohet nga Inspektorati i KLD-së, që është përgjegjës ndaj

Gjyqësorit, i cili ka të drejtën të hetojë ankesën. Hetimi duhet të

përfshijë mundësinë e marrjes së provave me shkresë ose me gojë.

vii. Inspektorati duhet të rregullohet me ligj. Ai të përfshijë në mazhorancë

gjyqtarë, nga të gjithha nivelet dhe llojet e gjykatave. Organi përgjegjës

për disiplinën gjyqësore të jetë një komision i KLD që përbëhet vetëm

nga anëtarët gjyqtarë.

viii. Duhet të ketë një afat kohor për paraqitjen e një ankese, qe mund të

zgjatet vetëm në rrethana përjashtimore.

ix. Duhet të ketë një afat kohor për kryerjen e hetimit, për marrjen e një

vendimi, si dhe për caktimin e një sanksioni. Caktimi i një sanksioni

duhet të bëhet menjëherë pas vendimit mbi thelbin e çështjes dhe në çdo

rast, pa vonesa të papërshtatshme. Këto afate duhet të jenë të tilla që

mund të zgjaten vetëm në rrethana përjashtimore, siç janë kompleksiteti

i hetimit, sëmundja e gjyqtarit ose një hetim penal.

x. Të mos publikohet emri i gjyqtarit përpara se t‟i jetë caktuar sanksioni.

Aty ku sanksioni i është caktuar, vendimi mund të publikohet (duke

përmendur ose jo emrin e gjyqtarit në varësi të rrethanave të rastit).

xi. Një gjyqtar duhet të pezullohet në rastet më të rënda dhe përjashtimore

dhe nëse është e nevojshme për administrimin e drejtësisë.

xii. Nëse një gjyqtar pezullohet, atij duhet t‟i jepet 70 % e pagës së plotë

gjatë hetimit, me përjashtim të rastit nëse gjyqtari shkakton vonesa

261

domethënëse ose nuk bashkëpunon në hetim ose në rrethana të tjera

përjashtimore. Çdo pagë që i është mbajtur atij gjatë hetimit duhet t‟i

ripaguhet gjyqtarit nëse ai nuk merr masë disiplinore ose nëse më vonë

zbulohet që nuk i ka kryer veprimet e pretenduara.

xiii. Një gjyqtar, nëse dëshiron, ka të drejtën të përfaqësohet ligjërisht ose të

asistohet nga një person që e zgjedh vetë. Një gjyqtar, akuzat ndaj të

cilit rrëzohet, duhet të ketë mundësinë të rikuperojë kostot ligjore të

arsyeshme që ka shpenzuar dhe aty ku është e përshtatshme edhe nga

shteti.

xiv. Gjyqtarit, subjekt i procedimit disiplinor, duhet t‟i jepen të drejtat e

mëposhtme:

a) të informohet plotësisht mbi çështjen kundër tij;

b) të përfaqësohet;

c) të kostove, në rast se akuzat ndaj tij bien, të paraqitjes në seancë dhe

të dëgjimit, si dhe të kërkimit të provave me shkrim apo me gojë;

d) të informohet menjëherë nëse një ankesë do të hetohet;

e) t‟i jepet një program aftesh për hetimin e ankesës dhe për marrjen e

vendimit;

f) t‟i jepen arsyet për çdo vendim që merret;

g) të apelojë

xv. Çdo sanksion duhet të jetë caktuar dhe autorizuar qartësisht nga ligji,

proporcial në parim dhe në zbatim lidhur me çështjen konkrete.

xvi. Duhet të ketë një të drejtë apeli në rrugë të rishikimit gjyqësor.

89. Të hiqet e drejta e Ministrit të Drejtësisë për procedimin disiplinor të gjyqtarëve. Kjo

kompetencë të mos jetë ekskluzive por të shpërndahet në autoritete të ndryshme.

90. Të rishikohet imuniteti i gjyqtarëve nga procedimi disiplinor i gjyqtarëve në përbërje të

Kolegjit Zgjedhor.

91. Të rishikohet mosha e daljes në pension të gjyqtarëve, për ta përputhur me trendin e

rritjes së jetëgjatësisë.

92. Ndryshimet ligjore duhet të adresojnë çështjen e garantimit të statusit të gjyqtarit,

ruajtjen e të gjithë të drejtave dhe detyrimeve që burojnë nga statusi i gjyqtarit, si dhe

krijimin e incentivave për gjyqtarët që shërbejnë në struktura të tjera.

93. Të përcaktohet shprehimisht në Kushtetutë papërgjegjshmëria substanciale e gjyqtarit

në ushtrimin e detyrës.

94. Të përmirësohen detajet procedurale në dhënien e autorizimit për arrestimin e gjyqtarit.

95. Të përmirësohet paga e gjyqtarit/prokurorit me rritje graduale, të shtrirë në 5 vjet, në

masën 30 % çdo vit.

96. Efiçenca të përmirësohet edhe nëpërmjet ndryshimit të legjislacionit procedural.

K.Pr.C. duhet të parashikojë se nëse GJL kthen një çështje për rishqyrtim në Gjykatën e

Apelit dhe pas shqyrtimit nga kjo e fundit, çështja riparaqitet në GJL, ajo të mos ketë

më të drejtë të vendosë kthimin e çështjes për rigjykim në Gjykatën e Apelit, por në

këtë rast të bëjë vetë gjykimin përfundimtar tëçcështjes. Gjithashtu, duhet të marrë fund

problematika në Gjykatën e Lartë që lidhen me zvarritjen e procesit për shkak të

mosnjoftimit të rregullt të palëve.

97. Në adresimin e çështjeve të efiçencës në Gjykata, të ndiqen rekomandimet e projekteve

të Këshillit të Evropës, i bashkëfinancuar nga Bashkimi Evropian, i quajtur CEJ dhe të

projektit “Drejtësia pa vonesa” i implementuar nga OSBE.

262

98. Të rishikohen tarifat gjyqësore përmes një studimi të thelluar për të parë ndikimin tek

ulja e ngarkesës në gjykata. Nëse do të vlerësohet rritja e tarifave gjyqësore, rrethanat

financiare të palëve duhet të merren në konsideratë, përmes diferencimit të tarifave për

këto shtresa ose përmes ndihmës juridike shtetërore për to.

99. Të ndalohen me ligj për të apeluar në ligj çështje civile me vlerë të vogël financiare. Të

krijohet një mekanizëm jo-automatik, duke i lënë diskrecion gjykatave për çështjet e

komplikuara ligjore, të cilat kanë vlerë të vogël financiare. Rregullimi i akesesit në apel

të bëhet nga vetë gjyqësori, duke konsideruar themelin e çështjes dhe jo nëpërmjet

rregullave mekanike.

100. Të zgjerohen zgjidhjet alternative të mosmarrëveshjeve.

101. Masat reformuese, duke përfshirë reduktimin e ngarkesës së çështjeve në gjykata dhe

rritjen e tarifave gjyqësore duhet të sigurojnë aksesin në drejtësi, siç garanton neni 6 i

KEDNj-së.

102. Të thjeshtohen procedurat gjyqësore për të ulur numrin e llojeve të tyre. Të

prezantohen procedura të thjeshta dhe të shpejta, që i lejojnë gjyqtarit kontroll të

shtrënguar të seancës gjyqësore. Shkëmbimi i përsëritur i dokumenteve në gjykim dhe

shtyrja e seancave të jenë përjashtim.

103. Të merren masat për të eleminuar shtyrjen e arsyetimit të vendimit, duke e konsideruar

marrjen e vendimit pjesë të kohëzgjatjes së procesit gjyqësor dhe shpalljen e vendimit

gjithnjë me arsyetim.

104. Të merren masa të mëtejshme për të evituar taktikat vonuese të avokatëve dhe të

palëve, siç është ndëshkimi financiar i avokatëve.

105. Të dixhitalizohen procedurat gjyqësore përmes paraqitjes elektronike të çështjeve,

shkëmbimit dixhital të dokumenteve me nënshkrime dixhitale. Të krijohet sistemi “e-

court”, duke pilotuar fillimisht çështjet me vlerë të vogël.

106. Të mirëmbahet dhe monitorohet sistemi audiorecording në gjykata, si dhe të

prezantohen videoregjistrimet dhe videokonferencat, sidomos për të evituar lëvizjet e

palëve apo të pjesëmarrësve në distanca gjeografike. Të parashikohen në legjislacionin

procedural kriteret dhe procedura strikte të përdorimit të teknologjive të informacionit.

107. Të studiohet dhe të synohet për krijimin e një sistemi elektronik të integruar të të

dhënave të të gjitha shërbimeve, që lidhen me drejtësinë.

108. Të përfshihet koncepti i menaxhimit strikt të çështjeve nga gjyqtari, si mjet që rrit

efiçencën, duke parashikuar trajnimin e gjyqtarëve dhe hartimin e metodologjive

specifike për gjyqtarët.

109. Të rishpërndahen detyrat në gjykatë, me qëllim që gjyqtarët të fokusohen tek thelbi i

detyrave të tyre gjyqësore. Për këtë qëllim të rriten kërkesat për profesionalizmin e

stafit mbështetës në gjykata.

110. Të merren masat për optimizimin e çështjeve tek gjykatat dhe gjyqtarët, duke parë

mundësinë e prezantimit të mekanizmave fleksibël për caktimin e çështjeve në gjykata

të ndryshme me qëllim barazimin e ngarkesës së tyre. Meqë kjo ka si pasojë udhëtimin

e palëve, atëherë zgjidhja mund t‟i lihet palëve: pala ose pranon të udhëtojë më shumë

në një gjykatë më të largët ose pranon që çështja e tij të caktohet më vonë në kohë tek

gjykata që ai ka më pranë. Një zgjidhje alternative është delegimi i përkohshëm i

gjyqtarëve të gjykatave me pak ngarkesë tek gjykatat me shumë ngarkesë.

111. Të vendoset si detyrë për stafin administrativ në gjykata për të mbledhur dhe analizuar

të dhënat periodikisht, me qëllim dhënien gjyqtarëve të informacionit më thelbësor për

kohëzgjatjen e çështjeve dhe çështjet e prapambetura.

263

112. Të fuqizohet stafi IT në gjykata.

113. Të studiohet mundësia e specializimit të gjyqtarëve brenda gjykatave në përputhje edhe

me masat për riorganizimin gjyqësor.

114. Të krijohen grupe konsultuese për gjykatat, që përfshijnë stafin e gjykatës dhe

përdorues të saj, të cilët të takohen periodikisht.

115. Të hartohen standarde të përgjithshme nga KLD për kohën e gjykimit të çështjeve, me

qëllim që gjykatat të vendosin objektiva të përgjithshme për arritjen e standardeve si

gjykatë, madje edhe palët ta dinë se çfarë presin dhe priren të bashkëpunojnë.

Standardet të hartohen nga një analizë e kujdesshme e procedurave, si dhe e

performancës konkrete të gjykatave në drejtim të shpejtësisë.

116. Të thjeshtohen procedurat në Gjykatën e Apelit, të cilat duhet të fokusohen vetëm tek

çështjet që kanë thelbin brenda, të përdoren flitrat e duhur për pranimin e çështjeve në

apel dhe shkaqe për apel të jenë vetëm çështjet e spikatura. Procedura e zakonshme në

Gjykatën e Apelit të jetë ajo e gjykimit mbi dokumente dhe të shtohet përdorimi i

teknologjive të informacionit.

117. Të forcohet ndërmjetësimi dhe të studiohet impakti i tij.

118. Të rritet ndërgjegjësimi i publikut dhe ndihma juridike për ndërmjetësimin.

119. Ndërmjetësimi të mbetet në thelb një proces vullnetar, gjyqtarët të pajisen me mjete

procedurale urdhëruese ndaj palëve për të nxitur përdorimin e tij.


120. Kushtet dhe kriteret e emërimit te PP të jenë të ngjashme me ato që përdoren në rastin

e gjyqtarëve të GjK, duke vënë theksin te përvoja profesionale, e ku si kritere

përparësie të jenë njohuritë në të drejtën penale si dhe aftësitë menaxheriale.

121. Procedura e emërimit të realizohet nëpërmjet procesit ndërveprues të Presidentit të

Republikës dhe Kuvendit.

122. Procedura e zgjedhjes së PP, duhet të parashikojë një njoftim publik për të ftuar

aplikantët të depozitojnë aplikimin e tyre. Njëkohësisht të publikohen edhe kushtet dhe

kriteret e përzgjedhjes, modalitetet e konkurrimit dhe burimin e informacionit prej nga

do të grumbullohet informacioni për të vlerësuar përmbushjen ose jo të kritetereve.

123. Aplikimet duhet të bëhen në formë të shkruar së bashku me dokumentacionin që

provon përmbushjen e kritereve.

124. Presidenti i Republikës, në bazë të eksperiencës së kandidaturave dhe dokumentacionit

shoqërues, përzgjedh tre kandidatë, dhe nëse ka femra në garë të paktën një prej tyre të

jetë femër.

125. Presidenti i përcjell Kuvendit 3 kandidaturat, për dhënien e pëlqimit për PP.

Konsiderohet se ka marrë pëlqimin kandidati/ja që ka marrë numrin e votave sipas nje

formule te sugjeruar edhe nga Komisioni i Venecias qe garantojne pamundesine e

ndikimit poltik te mazhorances, te eleminoje kapjen politike ose sipas një procedure që

garanton pjesëmarrjen substanciale të opozitës. Kjo procedurë duhet të përmbajë edhe

një mekanizëm zhbllokues por duke garantuar eleminimin e kapjes politike nepermjet

arritjes se nje numri te caktuar votash.

126. Me propozim të Presidentint të Republikës, Parlamenti, me një vendim qe qe ka marre

votat qe kane te njejtat garanci si ajo e emerimit, mund, të lirojë Prokurorin e

Përgjithshëm nga detyra nëse Prokurori i Përgjithshëm është në pamundësi të

264

përmbushjes së detyrave që rrjedhin nga mandati i tij/saj për arsye që nuk varen prej tij

ose për shkak të dhënies së një vendimi përfundimtar gjyqësor që urdhëron masë

mjekësore të detyrueshme në një proces penal. Presidenti merr paraprakisht mendimin

e Keshillit të Prokurorisë.

127. Me propozim të Presidentit të Republikës, Parlamendi shpall shkarkimin nga detyra të

Prokurorit të Përgjithshëm me një vendim me numer votash sipas formulave te

mesiperme, nëse Prokurori i Përgjithshëm dështon të përmbushë detyrat e tij/saj që

rrjedhin nga mandati i tij/saj për arsye që varen prej tij ose për shkak të dhënies së një

vendimi përfundimtar gjyqësor fajësie për shkak të kryerjes së një krimi. Presidenti

merr paraprakisht mendimin e Këshillit të Prokurorisë.

128. Vendimi i Kuvendit shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese, e cila kur vërteton se

ekziston një nga shkaqet e mësipërme të lirimit ose shkarkimit deklaron përfundimin e

mandatit të PP.

129. Prokurori i Përgjithshëm duhet të emërohet përfundimisht ose për një periudhë

relativisht të gjatë pa mundësi riemërimi në fund të kësaj periudhe. Mandati i

Prokurorit të Përgjithshëm nuk duhet të përkojë me mandatin e Parlamentit. Mandati

aktual i përmbush këto kritere, megjithatë në alternativë mund të shihet zgjatja e tij.

130. Të saktësohet më tej në ligj punësimi i mëtejshëm të Prokurorit të Përgjithshëm pas

përfundimit të mandatit, pasi kjo garanci duhet të bëhet e qartë përpara emërimit të tij.

Nga ana tjetër, nuk duhet të ketë një ndalim të përgjithshëm për mundësitë e Prokurorit

të Përgjithshëm për të aplikuar për detyra të tjera publike gjatë ose pas mbarimit të

mandatit;

131. Prokuroria të organizohet si një organ i pavarur, hierarkik, i centralizuar dhe me

kompetencë eksluzive të ushtrimit të ndjekjes penale. Brenda sistemit të prokurorisë

mund të krijohen me ligj, trupa prokurorësh të specializuar për hetimin e tipologjive të

përcaktuar të kriminalitetit nëpërmjet procedurave hetimore të posacme.

132. Me qëllim ruajtjen e pavarësisë, parimit të centralizimit dhe parimit të ushtrimit të

ndjekjes penale vetëm prej sistemit të prokurorisë, të parashikohet vetëm me ligj të

veçantë, krijimi i një strukture të specializuar dhe të posaçme antikorrupsion.

133. Çështjes së pavarësisë së prokurorisë ti jepet një rëndësi domethënëse. Megjithëse

parimi i pavarësisë së prokurorisë, në vetvete, nuk është garanci e plotë e një modeli

demokratik të ndjekjes penale. Për këtë arsye masa e pavarësisë duhet të jetë e tillë që

të mos krijojë një sistem jashtë kontrollit.

134. Parimi i pavarësisë apo autonomisë në organizimin e prokurorisë ka ndryshim nga ai

që zbatohet për gjyqtarët. Prokuroria duhet të organizohet si organ i pavarur, ndërsa

veprimtaria e prokurorit duhet t‟i nënshtrohet kontrollit të brendshëm hierarkik.

135. Hartimi i politikave të ndjekjes penale është një çështje ku legjislativi dhe Qeveria

mund të kenë një rol vendimtar. Si një instrument për llogaridhënien e Prokurorit të

Përgjithshëm mund të kërkohet paraqitja e një raporti publik para Parlamentit. Kur

është e zbatueshme, në këto lloj raportesh, Prokurori i Përgjithshëm duhet të japë

llogari transparente se si çdo udhëzim i përgjithshëm i dhënë nga ekzekutivi është

zbatuar;

136. Llogaridhënia e Prokurorit të Përgjithshëm ndaj Parlamentit për çështje individuale të

ushtrimit ose mos-ushtrimit të ndjekjes penale nuk duhet të lejohen. Vendimi për të

ushtruar ose jo ndjekjen penale duhet t‟i përkasë vetëm organit të prokurorisë dhe jo

ekzekutivit apo legjislativit;

137. Prokurori si individ, përgjatë hetimit dhe përfaqësimit të akuzës në gjykim është i

265

pavarur. Në një sistem varësie hierarkik, prokurorët i nënshtrohen vetëm direktivave

dhe udhëzimeve me përmbajtje të përgjithshme të lëshuara nga eprorët e tyre.

138. E drejta për t‟i dhënë udhëzime një prokurori më të ulët duhet të shtrihet vetëm tek

udhëzimet me natyrë të përgjithshme dhe jo tek dhënia e udhëzimeve se si duhet të

trajtohen çështje të vecanta. Një kufizim i tillë duhet të artikulohet qartësisht në ligj.

139. Pavarësia e brendshme të konsistojë në një sistem ku prokurori individual në ushtrimin

e veprimtarive të lejuara me ligj të mos ketë nevojë të marrë miratim paraprak dhe as

konfirmim të mëpasshëm nga eprori i tij.

140. Çështjet duhet t‟u shpërndahen prokurorëve në bazë procedurash që garantojnë

barazinë dhe paanshmërinë. Transferimi i çështjes nga një prokuror tek një tjetër i të

njëjtit nivel mund të bëhet vetëm për shkaqe të pengesave ligjore për ushtrimin e

ndjekjes penale.

141. Me qëllim që të shmangen udhëzimet e parregullta, është thelbësore të zhvillohet një

listë me garanci për mosndërhyrje në veprimtaritë e prokurorit. Mosndërhyrja të

konsistojë në garancinë që veprimtaria e prokurorit në gjykim të jetë e çliruara nga

presioni i jashtëm, si dhe nga presioni i brendshëm i paligjshëm apo i parregullt brenda

sistemit të prokurorisë. Këto garanci duhet të mbulojnë emërimin,

disiplinën/shkarkimin, por edhe rregulla specifike për menaxhimin e çështjeve dhe për

procesin vendimmarrës.

142. Të specifikohet saktësisht se çfarë kuptohet me “sistem hierarkik” të organizimit te

prokurorisë. Të specifikohet saktësisht e drejta e udhëzimit që i jepet dikujt brenda

sistemit, kujt saktësisht i jepet kjo e drejtë, cili është saktësisht rrethi i autoritetit të

prokurorëve individualë, në cilat raste ata mund të marrin vendime me nismën e tyre,

cilat vendime kërkohet të miratohen nga një prokuror më i lartë, cilat vendime mund të

rishikohen dhe cilat jo, si dhe nga kush dhe për cilat shkaqe.

143. Udhëzimet e përgjithshme të eprorit të drejtëpërdrejtë duhet të jepen gjithnjë me

shkrim. Të njihet e drejta e prokurorit vartës të kërkojë sqarime dhe arsyetime shtesë

ndaj prokurorit epror, të cilat gjithashtu duhet të jepen me shkrim.

144. Prokurori më i ulët të ketë të drejtë që kur vlerëson se udhëzimet e eprorit të

drejtëpërdrejtë bien në kundërshtim me ligjin, ose janë kundër bindjes së tij, të kërkojë

zgjidhjen e mosmarrëveshjës prej Këshillit të Prokurorisë. Kjo e drejtë të zbatohet në

mënyrë koherente dhe dhe të arsyetuar. Alternativisht, kur prokurori më i ulët vlerëson

se udhëzimet e eprorit të drejtëpërdrejtë bien në kundërshtim me ligjin, ose janë kundër

bindjes së tij, ka të drejtë të japë dorëheqjen dhe në këtë rast, çështja hetohet

konkretisht nga vetë prokurori epror që ka dhënë udhëzimin e vlerësuar të paligjshëm.

145. Të parashikohet në nivel kushtetues se të gjithë prokurorët e të tria niveleve i

nënshtrohen përgjegjësisë disiplinore, si dhe listimi në mënyrë të qartë dhe objektiv në

ligj të të gjitha shkeljeve disiplinore dhe sanksioneve proporcionale me shkeljet

146. Të parashikohet zhvillimit të procedimit disiplinor ndaj prokurorëve në dy shkallë

gjykimi: para Këshillit të Prokurorisë (shkalla e parë) dhe para gjykatës administrative.

147. Të parashikohent modalitetet ligjore të furnizimit të medias me informacionet e

nevojshme, me qëllim informimin e publikut mbi funksionimin e sistemit të drejtësisë.

Autoriteti kompetent duhet të marrë masat të përcjellë një informacion të tillë, duke

qenë shumë i kujdesshëm mbi prezumimin e pafajsisë së të akuzuarit, të drejtës për një

gjykim të ndershëm dhe të drejtës për mbrojtje të jetës private dhe familjare të të gjithë

personave të përfshirë në proces. Për këtë qëllim duhet miratuar kode sjelljeje ose

udhërrëfyes lidhur me marrëdhëniet me mediat.

266

148. Pushteti dhe përgjegjësia e prokurorëve të shtrihen vetëm të ndjekja penale e veprave

penale dhe tek roli i përgjithshëm i mbrojtjes së interesit publik nëpërmjet sistemit

gjyqësor penal.

149. Të adoptohet modeli i ndjekjes së detyrueshme penale (legality principle). Përjashtimet

e vetme mund të bëhen vetëm për arsye dhe në bazë kriteresh të mirëpërcaktuara në

dobi të ndjekjes penale (dhënies së drejtësisë – rasti i dëshmitarëve te mbrojtur”)

150. Sistemi ndjekjes penale të bazohet në sistemin akuzator. Administrimi i ndershëm i

drejtësisë kërkon që të ketë barazi efektive armësh midis prokurorisë dhe mbrojtjes, si

dhe respektim të pavarësisë së gjykatës, respektim të parimit të ndarjes së pushteteve

dhe forcë detyruese të vendimeve përfundimtare të gjykatës. Gjyqtarët dhe prokurorët

duhet që secili të gëzojë pavarësinë në respekt të funksioneve të tyre, porse duhet të

jenë dhe të duket se janë të pavarur nga njëri-tjetri.

151. Sistemi i ndjekjes penale të bazohet në modelin që hetimet kontrollohen prej një

autoriteti gjyqësor. Çdo atribuim i funksioneve gjyqësore (të dhënies së drejtësisë) tek

prokurorët mund të shtrihet vetëm për çështje që kanë të bëjnë me sanksionet e lehta të

veprës penale (roli i prokurorit në akuzat private), dhe se në asnjë rast tjetër nuk duhet

te ushtrohen njëkohësisht me autoritetin e ndjekjes penale në të njëjtën çështje, si dhe

nuk duhet te kufizojë të drejtën e mbrojtjes për t‟iu drejtuar gjykatës në këto raste.

152. Ekskluziviteti i ndjekjes penale t‟i përkasë vetëm sistemit të prokurorisë, me

mundësinë që një pjesë veprash penale me natyrë të lehtë të ndiqen prej vetë

individëve me akuzë private (kryesisht të dëmtuarit nga vepra penale)

153. Sistemi i ndjekjes penale te ridimensionohet duke i njohur personave të dëmtuar nga

vepra penale për të marrë pjesë në çdo fazë dhe shkallë të procedimit penal

154. Të krijohen mekanizma ligjorë për të shmangur ndërhyrjen politike që synon

vendimmarrjen e gabuar të prokurorisë, qoftë në rastin kur vendoset të ushtrohet

ndjekja penale kur ajo nuk duhej filluar për shkak se nuk ka prova ose për shkak se

është e bazuar në prova të falsifikuara apo të kompromentuara, qoftë në rastin kur

vendoset të mos ushtrohet ndjekja penale e cila duhet të kishte filluar. Duhet të

miratohen mekanizma që sigurojnë mënjanimin e presionit politik të papërshtatshëm

në çështjet e ndjekjes penale. Ndjekja penale nuk duhet të përdoret në duart e

mazhorancës si një mjet shtypjeje dhe si një mjet që ndihmon korrupsionin.

155. Për të zgjidhur rastin e vendimeve të gabuara të prokurorisë për mosushtrimin e

ndjekjes penale, duhet të zhvillohen mekanizma ligjorë proceduralë që sigurojnë

kontrollin gjyqësor të këtyre rasteve me kërkesë të të dëmtuarve nga veprat penale

156. Veprimet e prokurorit që prekin të drejtat e njeriut, si kontrolli apo arresti, duhet të

mbeten nën kontrollin e gjyqtarëve;

157. Të krijohen mekanizma mbrojtës që ndjekja penale të mos i nënshtrohet presionit të

mazhorancës, që vjen për shkak të presionit nga manipulimit të opinionit publik prej

mazhorancave, apo për shkak të presionit populist të saj, sidomos kur mbështetet nga

fushatat mediatike, e për pasojë të përdoret prej saj si mjet shtypës.

158. Këshilli i Prokurorisë të jetë një trup kolegjial i pavarur. Numri i anëtarëve të Këshillit

të Prokurorisë, duhet të përcaktohet në funksion të gamës dhe volumit të funksioneve.

159. Shumica substanciale e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë të zgjidhet nga kolegët e

tyre. Anëtarët prokurorë të zgjedhur, duhet të përfaqësojnë të gjitha nivelet strukturore

hierakike të sistemit të prokurorisë dhe të mos jenë në pozita drejtuese administrative

(drejtuesit e prokurorive të rretheve apo apelit) dhe te plotesojne kriteret e treguara me

siper per gjyqtaret e GJL dhe GJK,per integritetin profesional, perfshi dhe kriteret e

267

pervojes kur kane qene ne funksione dhe detyra gjate kohes se rregjimit komunist.

160. Me qëllim që të sigurohet legjitimiteti demokratik i këtij Këshilli, anëtarët e tjerë të

zgjidhen nga Parlamenti ndërmjet personave me kualifikimet e përshtatshme (profesorë

të së drejtës dhe juristë të angazhuar në shoqërinë civile etj).

161. Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë, të emëruar nga Kuvendi, të zgjidhen nëpërmjet një

shumice të cilësuar si ne rastin e PP ose me pjesëmarrje substanciale të opozitës me

qellim per te garantuar paanesine dhe eleminuar kapjen politike.

162. Një mekanizëm zhbllokues duhet të parashikohet për zgjedhjen e anëtarëve jo-

prokurorë, psh zgjedhja nga Parlamenti duke përdorur një sistem proporcional, ose

transferimi i të drejtës së zgjedhjes tek organizma të pavarur per te eleminuar kapjen

politike jane te mirepritur.

163. Anëtarët e Këshillit të Prokurorisë të qëndrojnë në detyrë për një afat prej 4 vjetësh.

Anëtarët mund të rizgjidhen por duke siguruar që të paktën 4 vjet të kenë kaluar nga

mandati i tyre i mëparshëm.

164. Idealisht dy profesionet – gjyqtarët dhe prokurorët – duhet të përfaqësohen nga organe

të ndara (KLD dhe Këshilli i Prokurorisë).

165. Me qëllim garantimin e pavarësisë, zgjedhja e drejtuesit të Këshillit të bëhet nga

anëtarët e tij nëpërmjet një mekanizmi zgjedhor.

166. Mandati i këtyre anëtarëve duhet të përfundojë vetëm me skadimin e këtij afati, me

daljen në pension, me dorëheqje ose vdekje, ose me shkarkimin e tyre për arsye

disiplinore.

167. Një procedurë disiplinore duhet të zbatohet në rastet e shkeljeve disiplinore.

168. Rastet kur një anëtar i Këshillit të Prokurorisë mund të shkarkohet duhet të

specifikohen në ligj.

169. Asnjëherë nuk duhet të parashikohet si shkak shkarkimi “mungesa e besimit” prej

organit që i ka zgjedhur këta anëtarë.

170. Procedura disiplinore duhet të garantojë një gjykim të drejtë për anëtarin e Këshillit të

Prokurorisë.

171. Shkarkimi të vendoset vetëm nga anëtarët e tjerë të Këshillit, me një shumicë të

cilësuar, pa pjesëmarrjen e anëtarit të interesuar.

172. Përgjatë vlerësimit të marrjes së masës së shkarkimit (ose pezullimit), duhet mbajtur

parasysh proporcionaliteti midis shkeljes dhe masës, si dhe të përcaktohet procedura e

konstatimit objektiv të shkeljes

173. Ankimi në gjykatë ndaj masave të shkarkimit (pezullimit) të anëtarëve të Këshillit

duhet të parashikohet shprehimisht.

174. Asnjë anëtar i Këshillit të Prokurorisë, i zgjedhur nga prokurorët, nuk duhet të ketë të

drejtë, përgjatë shërbimit në Këshill, të promovohet brenda shërbimit.

175. Anëtarësia në Këshill mund të pezullohet atëherë kur statusi si prokuror pezullohet, për

shembull për shkak të një hetimi penal në proces ose për arsye të tjera sipas ligjit psh

në rastin e një procedure disiplinore për aq kohë sa vazhdon kjo procedurë.

176. Paaftësia fizike e anëtarit të Këshillit të Prokurorisë të përmbushë funksionet duhet në

fakt të shkaktojë shkarkimin, edhe nëse kjo është shkaktuar nga arsye objektive.

Megjithatë, periudha e kohës në të cilën ai ka munguar duhet të merret në konsideratë:

një periudhë kohe minimale duhet qartësisht të vendoset, pas së cilës shkarkimi i

anëtarit mund të kërkohet.

177. Mbledhjet e Këshillit të Prokurorisë duhet të jenë të hapura për publikun, nëse Këshilli

nuk vendos të punojë me mbledhje të mbyllur, përveç rasteve kur siguria arsye të tjera

268

që lidhen me mbrojtjen e të dhënave personale mund të kërkojnë mbledhje të mbyllura

dhe në përputhje me rregullat e tij të procedurës, si një rast përjashtimor.

178. Një Komision tjetër të krijohet brenda Këshillit të Prokurorisë, me objektivin prioritar

të veprimtarisë shqyrtimin e vlerësimin përfundimtar të performancës së prokurorëve.

Në alternativë të kësaj zgjedhjeje vlerësimi i performancës në instancë të parë mund të

bëhet nga një inspektorat i specializuar i caktuar nga PP, e më pas shyrtimi

përfundimtar të bëhet nga Këshilli.

179. Këshilli duhet të përfshihet në punën e përditshme operacionale. Për këtë arsye duhet

të organizohet si një organ me kohë të plotë. Garancitë e statusit të anëtarëve prokurorë

rregullohen mutatis mutandis si në rastin e gjyqtarëve anëtarë të KLD.

180. Të njihet e drejta e ankimit tek gjykata administrative kundër vendimit të Këshillit të

Prokurorisë. Kontrolli gjyqesor i vendimeve te Keshillit eshte nje mase e mirepritur.

181. Tendenca duhet të jetë që sa më shumë kompetenca rreth statusit dhe veprimtarisë së

brendshme të adresohen te Këshilli i Prokurorisë me qëllim kufizimin e influencave

politike të papërshtatshme mbi këto çështje, me qëllim garantimin e pavarësisë

institucionale dhe pavarësisë individuale të prokurorëve.

182. Këshilli i Prokurorisë si një nga institucionet brenda sistemit të Prokurorisë, ka fuqi

vendimmarrëse, lidhur me çështjet e statusit të prokurorëve, emërimit dhe promovimit

të tyre, procedimit disiplinor dhe mbarëvajtjes së veprimtarisë së brendshme të sistemit

të prokurorisë.

183. Kriteret e emërimit të prokurorëve dhe emërimi i tyre në nivelet e larta administrative

të sistemit të prokurorisë, bazohet në kritere të cilat aplikohen mutatis mutandis si edhe

për gjyqtarët.

184. Parashikime të përgjithshmë si psh shtetësia, gjendje e mirë shëndetësore, kompetenca

profesionale, mungesa e çdo procedimi penal aktual dhe në të shkuarën janë kërkesa që

duhet te trajtohen në mes të kushteve dhe kritereve përzgjedhëse. Promovimi duhet të

bazohet thelbësisht në vlerësimin e performancës. Asnjë prokuror apo funksionar i

sistemit të drejtësisë gjatë periudhës së diktaturës komuniste të mos ketë të drejtë të

promovohet.

185. Aksesi në sistemin e prokurorisë, të bëhet ekskluzivisht duke parashikuar si kusht

diplomimin profesional nëprmjet trajnimit fillestar në Shkollën se Magjistraturës, pa

lejuar asnjë përjashtim nga ky rregull.

186. Në çdo rast, e drejta e PP, që të marrë vendime thelbësore sidomos për emërimin,

procesin disiplinor, promovimin, vlerësimin nuk duhet të humbasë nga kompetenca

vendimmarrëse e Këshillit të prokurorisë.

187. Propozimi për emërimin e prokurorëve më të ulët, qoftë në rastin e hyrjes në sistemin e

prokurorisë, qoftë në rastet e emërimit në nivelet hierarkike administrative të

prokurorisë duhet të bëhet prej PP. Këshilli i Prokurorisë të ketë të drejtën vetëm të

refuzimit të emërimit, porse vetëm bazuar në arsye të shëndosha.

188. Parimi i palëvizshmërisë aplikohet për gjyqtarët dhe jo për prokurorët. Megjithëkëtë,

prokurorët duhet të kenë mundësinë të ankimojnë kundër transferimevere të

detyrueshme.

189. Çështja e komandimit të detyruar duhet të aplikohet vetëm kur dhe për aq sa zgjat

nevoja për të kapërcyer problemet funksionale nëpërmjet vendosjes së burimeve

njerëzore në mënyrë efektive, në mënyrë që të sigurohet përmbushja e detyrave të

kërkuara. Komandimi i detyruar nuk duhet përdorur si mjet që mund të rrezikojë

pavarësinë e prokurorit.

269

190. Garancitë procedurale për çdo prokuror që mund të transferohet me detyrim, të

parashikohen në ligj dhe kriteret për një transferim të tillë të parashikohen qartë dhe së

bashku me mundësinë e prokurorit që ka pësuar një të tillë, të ketë të drejtën e ankimit

në gjykatë ndaj vendimit përkatës,

191. Rreziku potencial i komandimit kundër vullnetit të prokurorit, duhet të balancohet

nëpërmjet garancive. Një e drejtë e plotë ankimi pa efekte pezullimi ndaj komandimit

duhet parashikuar. Prokurori i cili është komanduar mund të paraqesë një kundërshtim

në Këshillin e Prokurorisë, i cili duhet së paku të mundësojë një shqyrtim ex post të

rastit. Ky shqyrtim duhet të trajtojë edhe aplikimin e drejtë të kritereve ligjore.

192. Prokurorët duhet të qëndrojnë në detyrë pa kufizim deri në moshën e pensionit.

Ndërprerja e qëndrimit në detyrë mund të bëhet vetëm për shkaqe të shkarkimit si

pasojë e procedimit disiplinor ose lirimit për shkaqe subjektive.

193. Është e nevojshme të parashikohet një procedurë objektivisht transparente në procesin

e promovimit të prokurorëve. Ky proces nuk mund t‟i lihet vetëm diskrecionit të

eprorit të drejtëpërdrejtë.

194. Procesi i vlerësimit bëhet shumë më i pavarur nëse bëhet prej Këshillit të Prokurorisë.

Minimalisht vendimi përfundimtar mbi vlerësimin t‟i besohet Këshillit. Përfshirja e

disa anëtarëve “të jashtëm”, në nënkomisionin e Këshillit që trajton vlerësimin (nëse

kjo nuk i besohet Këshillit në formacion të plotë) do të ndihmonte garancitë e

pavarësisë dhe paanësisë.

195. Mundësia e një ankimi kundër vendimeve kundër vlerësimit të gabuar ose të pavërtetë

të komisionit të vlerësimit, duhet të parashikohet qartësisht.

196. Nevoja për parashikime që pranojnë ankimin në gjykatë nuk duhet të kufizohet vetëm

tek sanksionet disiplinore, por duhet të përfshijë edhe akte që kanë efekte negative në

statusin ose veprimtarinë e prokurorëve, psh: mohimi i një promovimi, depozitimi i

komenteve negative në dosjen personale të promovomit, ndryshimi i rrethit të ushtrimit

të detyrës etj. Në një vend ku aplikohet shteti i së drejtës është e nevojshme për

parashikime të mjeteve mbrojtëse nëpërmjet gjykatës në këto raste.

197. Vlerësimi si “i paaftë” duhet të parashikohet si bazë objektive për nismën disiplinore.

Ky është një faktor, i cili duhet të rregullohet me saktësi të madhe për të parandaluar

shndërrimin e tij në një mjet të papërshtatshëm ndërhyrjeje në paanësinë. Për këtë

shkak, sistemi i vlerësimi të performancës duhet të parashikohet në ligj. Autoriteti

kompetent që realizon vlerësimin duhet të specifikohet, se bashku me rrethanat, në

bazë të të cilave këto shkaqe mund të të aplikohen.

198. Një sistem i tillë duhet të parashikojë kritere objektive për vlerësimin dhe të përfshijë

domosdoshmërisht garancinë për ankim ndaj vlerësimeve negative.

199. Në rastin e prokurorëve, të ndryshëm nga PP, vendimet mbi shkarkimin duhet të

merren nga Këshilli i Prokurorisë.

200. E drejta për një seancë dëgjimore të drejtë dhe aksesi në një gjykatë të pavarur, e cila

do të mbikëqyrë procesin, nuk duhet të cenohen dhe duhet të parashikohen

shprehimisht në ligj.

201. Masat disiplinore nuk duhet të vendosen prej eprorit të drejtëpërdrejtë, i cili është

njëkohësisht edhe akuzues edhe gjykues, si në një sistem inkuizitorial. I takon PP të

promovojë nismën e procedimit disiplinor, në bazë të procedurës, që i heq atij

mundësitë e bllokimit ndaj çdo ankese, si dhe të njihet edhe mjeti i Inspektoratit

Disiplinor.

202. Në procedimet kundër prokurorëve, Këshilli duhet të vendosë nëpërmjet një komisioni

270

i konstituuar vetëm me prokurorë.

203. Inspektorati për inspektimin disiplinor (prokurori disiplinor) të prokurorëve të

parashikohet në ligj dhe të zgjidhet prej Këshillit të Prokurorisë, duke parashikuar

kriteret që kërkohen për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit të Prokurorisë për anëtarët jo

prokurorë. Kjo do të rriste autonominë dhe pavarësinë e hetimeve disiplinore, të cilat

janë të një rëndësie të veçante, qoftë për prokurorin, qoftë për publikun.

204. Në çështjet disiplinore, që përfshijnë sigurisht edhe shkarkimin e prokurorëve,

prokurori i përfshirë duhet të ketë të drejtën të dëgjohet në një procedim kontradiktor.

205. Prokurori, subjekt i sanksionit disiplinor, duhet të ketë të drejtën të ankohet ne gjykatën

administrative, e cila duhet të ketë të drejtën e ridëgjimit të çështjes (gjykimit në

themel) dhe jo vetëm thjesht shqyrtimin e procedurës.

206. Të saktësohet se prokuroria është autoriteti i vetëm që drejton veprimtarinë hetimore

me vlerë probatore (mbledhëse e provave).

207. Prokuroria të kontrollojë dhe vleftësojë veprimet hetimore paraprake të policisë, që i

kryen me iniciativë përgjatë veprimtarisë së saj të parandalimit të sjelljeve kriminale,

sidomos ato që kanë të bëjnë me të drejtat dhe liritë themelore të individit.

208. Policia gjyqësore të jetë në varësi operacionale të prokurorisë dhe të kryejë vetëm

veprimet hetimore të deleguara prej saj. Prokuroria të saktësojë instruksione të

detajuara që duhen përmbushur nga policia, me qëllim të realizimit efektiv të

prioriteteve hetimore, pra mjetet që duhet të përdorë për kërkimin e provës, stafin që

duhet të përdorë, kohëvazhdimin e veprimeve hetimore, informacioni që duhet t‟iu

përcjellë prokurorit etj.

209. Prokuroria të ketë të drejtë të përcaktojë ajo, caktimin e korpuseve të policisë që duhet

të kryejnë hetimet për një çështje apo një seri të caktuar veprimesh hetimore.

210. Prokuroria të ketë të drejtë të bëjë vlerësim performance si dhe inspektime ndaj

policisë gjyqsore, për shkak të nevojës që ka për të monitoruar se veprimet hetimore po

përmbushen në përputhje me ligjin. Prokuroria të ketë të drejta mbi statusin e

nëpunësve të policisë dhe specifikisht të inciojë procedura disiplinore nëse konstatohen

shkelje ligjore administrative.

211. Statusi i punonjësve të policisë të monitorohet njëkohësisht edhe prej prokurorisë,

lidhur me veprimtarinë e policisë brenda dhe për aq sa i përket angazhimit të saj në

veprimtarinë hetimore nën urdhërimin dhe kontrollin e prokurorisë.

212. Ndryshimet në KPP, të përgatitura nga Ministria e Drejtësisë, e asistuar nga ekspertë

ndërkombëtar të OPDAT, EURALIUS III, OSBE, Këshilli i Europës, Projekti JUST i

USAID, etj., t‟i përcillen menjëherë Komisionit të Posacëm Parlamentar për të vijuar

më tej me procedurat e shqyrtimit dhe miratimit të tyre.

213. Kodi Penal ka nevojë për përmirësime dhe cdo masë që synon përmirësimin dhe

harmonizimin e përmbajtjes së tij është e mirëpritur. Në këtë drejtim, mbështesim

idenë për të vlerësuar mundësinë e hartimi të një Kodi të ri Penal.

214. Mbështesim plotësisht mundësinë e krijimit të burgjeve private, si dhe shtrirjen e

mbikëqyrjes elektronike në të githë Shqipërinë.


215. Të specifikohet detyrimi i përfshirjes në kurrikulat e arsimit parauniversitar te lendeve te

edukimit ligjor si disiplina te mevetshme ne te gjitha ciklet parauniversitare si lende te

271

detyrueshme apo me zgjedhje. Per kete mase kerkohet nderhyrje konkrete ne VKM-te

per kurrikulat parauniversitare. Këto lende te përzgjidhen prej vete shkollave ndermjet

alternativave te teksteve te hartuara nga juristet vendas, per shkak se sistemi ligjor i cdo

vendi eshte specifik dhe per kete arsye nuk te lejon te adoptohen tekste shkollore te

huaja.

216. Do te ishte me efikase qe masat per arsimin e larte juridik te përcaktohen duke pasur

parasysh menyren e re te organizimit dhe te funksionimit te arsimit te larte juridik dhe

problematikat qe mund te shfaqen mbas hyrjes ne fuqi te ligjit te ri te Arsimit te larte.

217. Vendosia e nje raporti fiks ligjor midis numrit te studenteve te nje Fakulteti Juridik dhe

pedagogeve te atij fakulteti.

218. Parashikimi i mundësisë ligjore për nje bashkëpunim midis Fakultetit të Drejtësisë me

Kuvendin e Republikes dhe Ministrine e Drejtesise per perdorimin e ekspertizes

akademike ne te gjitha ndryshimet ligjore apo reformat ligjore, do te ndihmonte shume

jo vetem kerkimin shkecor, por dhe nivelin e ligjeve qe hartohen ne vend.

219. Ndërmarrja e iniciativave ligjore per permiresimin e trajtimit financiar te punonjesve

mesimore shkencore ne Fakultetet Juridike.

220. Detyrimin e Fakulteteve Juridike qe nje pjese te leksioneve te zhvillohen nga

personalitetet me ekspertizen me te vecante ne fushen juridike, ne formen e ftesave per

pedagoget e jashtem qe do te duhet te jene personalitete vendase apo te huaja ne nje

fushe te caktuar te kerkimit shkencor, apo ne nje tematike te caktuar te nje disipline ne

lendet juridike.

221. Formimi vazhdues i njohurive të profesionistëve të lirë te zhvillohet periodikisht nga

dhomat kombetare te profesioneve te lira, të cilat mund te organizojne trajnime apo

kurse vazhduese per ti mbajtur koherent me ndryshimet ligjore.

222. Cdo menyre apo mekanizëm per tu bere pjese e sistemit gjyqësor qe shmang Shkollen e

Magjistratures, kontrollin e aftesise nepermjet konkurrimit per tu pranuar ne te, është I

PAPRANUESHËM për ne.

223. Per nje formim me te plote, per nje vleresim me profesional dhe per nje proces jashte

cdo ndikimi në Shkollën e Magjistratrës vlerësohet e nevojshme edhe ndryshimi i

menyres së organizimit administrativ dhe akademik te procesit mesimor, kriteret e

perzgjedhjes se stafit akademik dhe vleresimit te studenteve te Shkolles se

Magjistratures.

224. Garantimi i pavarsise se Shkolles se Magjistratures, dhe nxjerrjes se tij jashte ndikimit te

pushtetit ekzekutiv, duke e përfshirë brenda ombrellës së Këshillit të Lartë të Drejtësisë.

Në këtë drejtim, ështe e nevojshme që të zhbëhen ndërhyrjet e fundit që i janë bërë ligjit

për Shkollën e Magjistratures.

225. Është e PAPRANUSHME për ne masa që parashikon mundësinë e vendosjes së

kuotave proporcionale për pranimin jashtë konkursit në Shkollën e Magjistraturës në

përputhje me nevojat që dikton sistemi dhe në çdo rast parashikimin e ndjekjes së

detyrueshme të Shkollës të paktën një vit! Per ne kjo mase eshte krejt e papranueshme

dhe në shkelje flagrante të standardeve ndërkombëtare për pranimet në gjyqësor.

Parashikimi i një mase të tillë e rikthen sistemin në gjendjen që ishte përpara viteve

2000.

226. Janë të nevojshme nderhyrje ne ligjin e Shkolles se Magjistratures per sigurimin e nje

stafi jo vetem profesional, por edhe jashte ndikimit politik.

227. Duke pasur parasysh rendesine e vleresimit te studenteve te shkolles se magjistratures sa

272

i perket dhe gjykates apo prokurorise ku do te emerohen, do te ishte e nevojshme dhe

percaktimi i nje sistemi vleresimi modern dhe objektiv, si e vetmja menyre per sigurimin

e profesionalizmit dhe pavaresise se gjyqtareve apo prokuroreve te ardhshem.

228. Mundësia që ofron ligji për organizimin e pushtetit gjyqësor, për emërimin si gjyqtar

deri në 10 % të personave jashtë Shkollës së Magjistraturës, duhet të hiqet në ligj. Ky

parashikim ka qenë një këmbëngulje pa argumenta e Partisë Socialiste në kohën e

miratimit të ligjit, por vlerësojmë se ka dëmtuar dhe vijon të dëmtojë profesionalizimin

dhe pavarësinë e sistemit.


229. Fuqizimi i mëtejshëm i Shkollës së Avokatisë është i nevojshëm, për shkak se është një

organizëm i ri dhe në konsolidim e sipër.

230. Parashikimi me ligj të një mekanizimi që fuqizon transparencën dhe objektivitetin e

provimit të avokatisë, rritjen e numrit të trajnimeve për rregullat e etikës dhe rregullat

ligjore për ushtrimin e profesionit të avokatisë.

231. Detyrimi i sigurimit profesional të avokatëve është aktualisht në ligj, por ka dështuar të

aplikohet në praktikë. Për pasojë, është e nevojshme që të identifikohen rrugët për

zgjidhjen ligjore të problemit.

232. Për elemiminim e evazionit fiskal është e nevojshme që vetë Dhoma Kombëtare e

Avokatisë të përcaktonte tarifa standarde minimale shërbimi dhe detyrimin e avokatëve

për të lëshuar faturë për cdo shërbim të ofruar, të kundërfimosur edhe nga përfituesi i

shërbimit.

233. Zgjidhje të problematikës së shtyrjes së proceseve gjyqësore për shkak të mungesës së

avokatëve. Kjo do të kërkonte ndryshime përkatëse në Kodet e procedurave, ku të

parashikohej mundësia që gjyqtarët për zvarritje të qëllimshme të procesit nga ana e

avokatëve të kishin mundësi për gjobitjen e tyre, krahas kërkesës për marrjen e masave

disiplinore ndaj avokatit.

234. Rishikimi i pagesave shumë të ulta për avokatët kryesisht. Kjo do të kërkonte

parashikimin e mundësisë që këto avokatë të paguhen sipas tarifave të tregut, të

paracaktuara nga vetë Dhoma Kombëtare e Avokatisë (tarifa standarde minimale).

Mendojmë se pagesa e këtyre avokatëve sipas tarifave të tregut do të ndihmonte edhe në

përmirësimin e cilësisë së shërbimit ndaj klientëve, sepse praktika ka treguar që cilësia e

përfaqësimit nga avokatët kryesisht është e ulët dhe cënon të drejtën e personit për një

proces të rregullt ligjor.

235. Forcimi i mekanizmave ligjore që garantojnë bashkëpunimin e avokatëve me

institucionet shtetërore. Mbi këtë problematikë mendojmë se është e nevojshme që të

ndryshohet dispozita përkatëse në ligjin për avokatinë, duke parashikuar një mekanizëm

ndëshkimi disiplinor, deri në largim nga detyra, për zyrtarët që nuk japin

informacionet/dokumentet e kërkuara nga avokatët dhe që bëhen premisë për cënimin e

të drejtës së individit për një proces të rregullt ligjor.

236. Është e domosdoshme që të rishikohen kriteret ligjore për t‟u bërë noter. Ne vlerësojmë

se një eksperiencë minimalisht 10 vjet në profesion si jurist është e nevojshme që të

garantohet profesionalizimi i noterëve.

237. Është e nevojshme që shërbimi “One Stop Shop për noterët” të shtrihet në të gjithë

273

territorin e RSH. Gjithashtu, duhet vlerësuar mundësia e dixhitalizimit të mëtejshëm të

veprimtarisë noteriale.

238. Duhet vlerësuar mundësia që noterët të bëhen agjentë tatimor, sepse në këtë mënyrë

zgjidhet problematika e mospagimit të detyrimeve tatimore në rastin e realizimit të

transaksioneve pranë noterit.

239. Përmirësimi dhe zhvillimi i metejshëm të Regjistrit Noteial Shqiptar (RNSH).

240. Është e nevojshme që të përcaktohen në ligj kriteret e qarta se cila kategori personash

përfiton falas shërbimet noteriale, duke qenë se jemi përpara një shërbimi privat me

karakter tërësisht publik.

241. Miratimi i ndryshimeve të nevojshme në ligj, me qëllim që të mundësohet sigurimi i

noterëve në lidhje me përgjegjësinë civile ndaj të tretëve.

242. Të forcohen rregullat për përgjegjshmërinë dhe llogaridhënien e përmbaruesit gjyqësor

dhe aplikimin e sanksioneve të forta për mosekzekutimet në kohë pa shkaqe objektive.

243. Përmbarimi gjyqësor shtetëror ka dështuar të përmbush misionin e vet. Për këtë shkak

mendojmë se është e përshtatshme që i gjithë shërbimi përmbarimor të kalojë në

shërbim përmbarimor privat. Kjo masë do të kërkonte domosdoshmërisht aplikimin e

mekanizmave të nevojshëm për të lehtësuar ekzekutimin pa pagesë të vendimeve

gjyqësore për personat në nevojë. Ligji duhet të parashikojë kritere të qarta për

përjashtimin e tyre nga tarifat për ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Nga ana tjetër,

privatizimi 100 % i këtij shërbimi duhet të shoqërohet me një mekanizëm të përforcuar

kontrolli dhe llogaridhënie nga ana e strukturave shtetërore mbikëqyrëse.

244. Të parashikohen masa efikase që garantojnë ekzekutimin e vendimeve, kur janë të

përfshira institucionet shtetërore. Është e nevojshme që të rishikohen rregullat për

ekzekutimin e vendimeve gjyqësore ndaj institucioneve shtetërore dhe parashikimin e

mundësisë për shkarkim nga detyra të cdo zyrtari publik që pengon me veprime apo

mosveprime ekzekutimin e vendimeve gjyqësore.

245. Parashikimi në ligj i një mekanizmi të përshtatshëm që garanton përgjegjshmërinë dhe

llogaridhënien e ndërmjetësit.

246. Shkrirjen e Institutit të Mjekësisë Ligjore dhe bashkimin e këtij institucioni me Policinë

Shkencore, nën emërtesën Instituti i Ekspertimit Shkencor. Në vlerësimin tonë, rritja e

bashkëpunimit midis Mjekësisë Ligjore dhe Policisë Shkencore dhe ushtrimi i

veprimtarisë së tyre brenda të njëjtit institucion do të ndihmonte në rritjen e mundësisë

për koordinimin e informacionit/rezultateve, duke dhënë një kontribut të cmuar në

realizimin e hetimeve të sakta dhe të shpejta.

247. Garantimi i mbështetjes së nevojshme financiare për mjeksinë ligjore, me qëllim

sigurimin e mjeteve bashkëkohore të punës dhe përmirësimi i statusit të punonjësve të

kësaj strukture.

248. Forcimi i mekanizmave të kontrollit dhe llogaridhënies për përkthyesit zyrtar dhe

ekspertët e fushave të ndryshme që përfshihen në procese gjyqësore. Aktualisht

veprimtaria e tyre është e parregulluar plotësisht dhe nuk ekziston asnjë mekaizëm

llogaridhënie për ushtrimin e veprimtarisë nga ana e tyre.

249. Dixhitalizimin e shërbimeve në ZRPP, duke aplikuar sistemin “One Stop Shop” në të

gjithë Shqipërinë.

250. Gjetjen e mekanizimit të përshtatshëm ligjor për të detyruar QBZ të përmbush detyrimet

e parashikuara nga ligji, vecanërisht përsa i përket arkivës elektronike të legjislacionit

dhe përditësimin e akteve ligjore e nënligjore në fuqi.

274


251. Modeli ynë kushtetues është ai i sistemit të centralizuar (neni 149 i Kushtetutës) dhe si

i tillë, nuk mundëson krijimin e “prokurorive paralele kushtetuese” apo “super

prokurorive kushtetuese” (rasti i SPAK dhe Byrosë Kombëtare të Hetimit), që nuk

respektojnë ndarjen dhe balancimin e pushteteve nga njëra anë dhe pavarësinë dhe

paanësisë si kushte bazë të pushtetit gjyqësor. Modeli ynë kushtetues mundëson që në

nivel ligji, strukturimi i prokurorisë të përshtatet më fenomenologjinë kriminale nga

njëra anë (prokuroritë e specializuara) dhe përshtatjen e procedurave hetimore-

probatore (mbledhëse provash)-gjykimore.

252. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese që e ka cilësuar ngritjen e Byrose Kombëtare të

Hetimit si antikushtetues DUHET TË RESPEKTOHET PLOTËSISHT. Ndryshimi i

Kushtetutës në favor të ligjit qeveritar të shpallur antikushtetues është i papranueshmë

prej nesh. Cdo strukturë hetimore duhet të ngrihet duke respektuar vendimin përkatës të

kësaj gjykate dhe Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, që garanton parimin e

ndarjes dhe balancimit të pushteteve dhe autoritetin e padiskutueshëm të Gjykatës

Kushtetuese për garantimin e shtetit të së drejtës.

253. Lidhur me SPAK, ideja e “prokurorive të specializuara” që targetojnë vetëm fenomenin

e korrupsionit nuk është e re, madje në disa vende ka rezultuar e sukseshme. Porse

modelimi, ashtu siç sugjerohet, në Kushtetutë, pra miratimi në Kushtetutë i një organi

extra, paralel me sistemin e prokurorisë, vendos në krizë pikërisht sistemin kushtetues

të organzimit të prokurorisë si një organ i centralizuar. Janë të gjitha mundësitë, që një

prokurori e specializuar të krijohet dhe se Kushtetuta siç është e pranon një mundësi të

tillë (rasti i prokurorisë për krimet e rënda), e cila të fokusohet vetëm në

fenomenologjinë korruptive, porse në respektim të modelit organizativ aktual që ka

bërë Kushtetuta. Prokuroritë e specializuara, nuk e gjejnë suksesin e tyre, duke dalë si

organe totalisht jashtë kontrollit, pasi një eksperiment i tillë do të kthehej lehtësisht në

mjet presioni politik (si dikur me sistemin komunist). Propozimi ynë është që të

parashikohet në legjislacion dhe të implementohet një model SPAK-u, të cilët veprojnë

nën ombrellën e organit të prokurorisë.

254. Forcimi i llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve është

një masë e mirëpritur. Krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë parasysh riskun e

lartë të përfitimit politik të mazhrancës aktuale nisur nga shumica që disponon në

Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të tepruar

institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në arritjen

e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë 100 %

shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të ishte një

cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative. Ne mbështesim

rekomandimin e GRECO për një vetërregullim dhe vetëkontroll të gjyqësorit, dhe jo

një kontroll të jashtëm të tij nga mazhoranca nëpërmjet militantëve të maskuar si

apolitik. Sjellja e mazhorancës aktuale në këto 2 vite, nuk jep garanci për krijimin e

institucioneve paralele të pavarura.

255. Bashkëpunimi i publikut në luftën kundër korrupsionit, duhet të shmangë aplikimin e

metodave të vjetra, që të rikthejnë në mendje periudhën e errët komuniste.

256. Vlerësimi periodik i performancës profesionale dhe etike të gjyqtarit/prokurorit të bëhet

në kohën e duhur dhe të merret në konsideratë duke u siguruar qe kriteret e vleresimit

275

te etikës së gjyqtarëve të jenë objektive dhe transparente, duke pasur në vëmendje

parimin e pavarësisë së gjyqësorit.

257. Ne mirëpresim tërësisht një vlerësim konkret, eficent dhe të shpejtë të të gjithë

gjyqtarëve dhe prokurorëve, bazuar në kontrollin e punës së tyre, eficencës,

llogaridhënies, shpejtësisë, respektimit të ligjit dhe Kushtetutës. NUK MBËSHTESIM

asnjë testim qeveritar, testim njohurish profesionale, nëpërmjet provimeve, testeve të

njohurive apo testeve psikologjike. Procese të tilla nuk mbështeten nga ana jonë, sepse

një procedurë e tillë minon thellësisht çështjen e statusit të tyre (palëvizshmëria nga

detyra) dhe njëkohësisht hap dritare për politizim ekstrem të vetë pushtetit gjyqësor.

258. Komiteti i Verifikimit të Mandateve dhe Zhvillimit të Vazhduar Profesional' në

Konferencën Gjyqësore Kombëtare të permbushë mandatin e tij dhe të sigurojë në

mënyrë pro-aktive ekzekutimin e rregullave të etikës; si dhe që udhëzime, konsultime

dhe shërbim i detyrueshëm i trajnimit ti ofrohet gjyqtarëve mbi etikën, konfliktin e

interesit dhe parandalimin e masave antikorrupsion brenda rradhëve të tyre.

259. Nuk eshte e pranueshme krijimi i i strukturave paralele apo institucioneve paralele, por

rekomandojme forcimin e pavarsise se ILKDP dhe rritjen e kapaciteteve te pavarura

per nje hetim te shpejte dhe efikas. Propozimi ynë është fuqizimi dhe depolitizimi i

ILDKP, duke parashikuar atë si organ kushtetues, me kompetenca dhe status kushtetues

dhe ku Inspektori i Përgjithshëm të zgjidhet me propozim të Presidentit të Republikës,

dhe me miratimin e 2/3 të anëtarëve të Kuvendit.

260. Parashikimin në ligj të publikimit të pasurive të gjyqtarëve/prokurorëve në një web site

zyrtar, duke marrë parasysh privatësinë dhe sigurinë e gjyqtarëve/prokurorëve dhe

familjarëve të tyre, të cilët janë gjithshtu subjekt i ligjit të deklarimit.

261. Parashikimin në ligj si një ndër shkaqet e nisjes së procedimit disiplinor ndaj

gjyqtarëve dhe prokurorëve edhe mosdeklarimin, deklarimin tej afateve ose deklarimin

jo të plotë të pasurisë dhe konfliktit të interesit gjatë ushtrimit të detyrës, duhet të

shoqërohet me një mekanizëm ballancues, psh. vlerësimi nga një aktor i tretë Kryetari

i Gjykatës së Lartë/ Prokurori i Përgjithshëm/ KLD i denoncimit të ILDKPKI.

262. Shkrirja e 2 inspektoriateve në 1, duke shkrirë Inspektoratin ekzistues pranë Ministrisë

së Drejtësisë dhe duke mbetur vetëm ai pranë KLD, e shoqëruar kjo me të paktën dy-

trefishim të numrit të inspektorëve të KLD, si dhe rritje të pagave të tyre dhe fuqizim të

statusit.

263. Dixhitalizimi i sistemit monitorimi në gjykata, me qëllim identifikimin e shpeshtë dhe

të menjëhershëm të gjyqtarëve devijantë dhe procedimi me shpejtësi të tyre nga organet

kompetente.

264. Lidhur me një Tribunal të vecantë Disiplinor (si një organ ad hoc ky me përbërje mikse

gjyqtarë dhe jogjyqtarë), vlerësojmë se krijimi i institucioneve të reja duhet të mbajë

parasysh riskun e lartë të përfitimit politik të mazhorancës aktuale nisur nga shumica që

disponon në Kuvend. Ngritja e institucioneve të reja mbart riskun e fragmentarizimit të

tepruar institucional dhe eventualisht edhe mungesën e bashkëpunimit të shëndoshë në

arritjen e rezultateve të kërkuara. Vetëm një model europian i cili duhet të garantojë

100 % shmangien e ndikimit politik të kontrollit të gjyqtarëve e prokurorëve mund të

ishte një cështje që do mund të diskutohet gjerësisht në tryezat konsultative. Ne

mbeshtesim kontrollin gjyqesor ndaj cdo vendimi duke eleminuar ndikimin politik i cili

vjen nga emerimi i antareve jo gjyqtare.

265. Parashikimi në ligj i kufizimeve përkatëse për gjyqtarët dhe prokurorët pas shërbimit,

276

në lidhje me punësimin si avokatë privatë ose këshilltarë ligjorë për subjektet tregtare,

të cilat mund të përfitojnë nga ndikimi i tyre në sistemin e drejtësisë.

266. Të parashikohen ndërhyrjet e përshtatshme ligjore për rikonceptimin e rolit dhe

kompetencave të Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave, duke

synuar fuqizimin e këtij institucioni të fuqishëm antikorrupsion dhe shmangjen e kapjes

politike të tij.

267. Rritja e pagës së gjyqtarëve/prokurorëve me 30 % cdo vit, për një periudhë 5 vjet.

268. Dedikimi i burimeve financiare të posacme dhe të mjaftueshme me qëllim rindërtimin

apo modernizimin, aty ku është e nevojshme, të ambjenteve të gjykatave dhe

prokurorive, sigurimi i kushteve të përshtatshme dhe dinjitoze për gjyqtarët dhe

prokurorët, si masë e fuqishme për parandalimin e korrupsionit.

269. Heqjen e kompetencës ekskluzive të Ministrit të Drejtësisë për fillimin e procedimit

disiplinor ndaj gjyqtarëve. Kjo e drejtë t‟i njihet edhe vetë Inspektoratit të KLD,

Prokurorit të Përgjithshëm, Kryetarëve të Gjykatave. Vlerësojmë se implementimi i

kësaj mase do të rriste numrin e gjyqtareve të proceduar, por njëkohësisht do t‟i

mbronte ata nga mbajtja nën presion nga ekzekutivi.

270. Përmirësimi i rregullave të sistemit të promovimit, transferimit dhe procedimit

disiplinor të gjyqtarëve/prokurorëve, sipas propozimeve të bërë në nëncështjen

“Pushteti Gjyqësor” dhe “Drejtësia Penale”.


271. Për pjesën e financimit të sistemit të drejtësisë duhet të shpallen 3 objektiva madhor:

- Konsolidimi dhe garantimi i pavarësisë financiare të sistemit të drejtësisë, për

të siguruar administrimin e pavarur të buxhetit gjyqësor/prokurorisë,

përmirësimin e bashkëpunimin ndërinstitucional dhe garantimin e një skeme

funksionale financimi.

- Mbështetjen e nevojshme financiare të sistemit gjyqësor, për të siguruar

eficencën dhe efikasitetin e organeve të tij dhe përmbushjen e misionit për

dhënien e drejtësisë pa asnjë pengesë apo vonesë.

- Mbështetjen e nevojshme financiare të organeve të tjera të sistetmit të

drejtësisë, për të përmirësuar infrastrukturën dhe për të rritur eficencën dhe

efikasitetin në punën e tyre.

272. Zgjidhja e parë e preferueshme nga ana jonë është që kompetenca e administrimit të

buxhetit gjyqësor t‟i kalojë Këshillit të Lartë të Drejtësisë.

273. Nëse opsioni i kalimit të kompetencës për administrim e buxhetit KLD-së do të

vlerësohet se mbingarkon këtë të fundit, vlerësojmë se është e domosdoshme hartimi i

një ligji të ri për hartimin dhe administrimin e buxhetit gjyqësor, i cili të sigurojë edhe

rishikimin e strukturës së organeve ekzistuese.

274. Bordi Drejtues i ZABGJ është organi më i lartë vendimmarrës i këtij institucioni. Si i

tillë, duhet të jetë përgjegjës për planifikimin e duhur të buxhetit gjyqësor, mbrojtjen e

projektbuxhetit të hartuar, zbatimin dhe administrimin e buxhetit gjyqësor, kontrollit

mbi mënyrën e zbatimit dhe administrimit të buxhetit të miratuar, garantimit të

funksionimit normal të gjykatave nga pikëpamja financiare, hartimit të planeve

277

afatgjata buxhetore, miratimit të investimeve/projekteve prioritare, harmonizimit të

politikave të veta me politikat qeveritare për sistemin gjyqësor, përcaktimit të

rregullave dhe procedurave për zbatimin e buxhetit nga strukturat financiare të

gjykatave dhe niveleve të lejuara të shpenzimeve, si dhe çdo vendimmarrje tjetër në

funksion të shpërndarjes së burimeve sipas objektivave të paracaktuara dhe përdorimit

ekonomik, eficent dhe efektiv të buxhetit të gjykatave.

275. Përbërja e Bordit Drejtues të ZANGj-së të jetë si më poshtë:

- Kryetari i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë;

- Një kryetar i gjykatës së apelit, i cili zgjidhet nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare;

- Dy kryetarë të gjykatave të shkallës së parë, të cilët zgjidhen nga Konferenca

Gjyqësore Kombëtare;

- Një kancelar dhe një përfaqësues i sektorit të financave nëpër gjykata, të zgjedhur me

short nga anëtarët e tjerë të Bordit Drejtues.

- Një anëtar i KLD, i zgjedhur me shumicën e votave të anëtarëve të këtij organi;

- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Drejtësisë;

- Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Financave.

276. Ligji duhet të parashikojë rregullat mbi qëndrimin në detyrë të anëtarëve të Bordit

(mandatin e anëtarëve, i cili nuk duhet të jetë shumë i shkurtër, por të jetë i barabartë

me afatin e planeve afatmesme) dhe përfundimin e detyrës së anëtarit të Bordit

(përjashtuar Kryetarit të Gjykatës së Lartë), thirrjen e mbledhjes, përcaktimin dhe

njoftimin e rendit të ditës, kuorumin e nevojshëm dhe formën e votimit, mbajtjen e

procesverbalit të mbledhjes, thirrjen e personave të tretë në mbledhjen e Bordit,

mekanizmin e nevojshëm që garanton zbatimin e vendimeve të Bordit, si dhe

pjesëmarrjen aktive të anëtarëve të Bordit për çdo problem apo çështje që lidhet me

administrimin e buxhetit gjyqësor.

277. Rregullat e funksionimit të ZABGJ duhet të sigurojnë respektimin e parimit të

mirëfunksionimit, transparencës, ligjshmërisë, pavarësisë së pushtetit gjyqësor;

mosdiskriminimit dhe proporcionalitetit. Veprimtaria e Bordit Drejtues duhet të

udhëhiqet nga këto kritere administrimi:

- Përdorimi ekonomik, eficent dhe efektiv i burimeve financiare;

- Parashikueshmëria;

- Gjithëpërfshirja;

- Uniteti dhe universaliteti në menaxhimin e fondeve buxhetore.

278. Ligji duhet të parashikojë mekanizmin e nevojshëm për bashkëpunimin e Bordit

Drejtues dhe Drejtorit të ZABGJ, në funksion të përmbushjes së misionit të përbashkët

për menaxhimin e buxhetit gjyqësor. Ndërkohë duhet të parashikohet mekanizmi që

siguron informimin e vijueshëm të Bordit Drejtues mbi çështjet problematike si dhe

me veprimtarinë e përditshme të ZABGJ.

279. Në funksion të rritjes së performancës së Drejtorit të ZABGJ është e nevojshme që

ligji të parashikojë ngritjen e komisioneve të përbërë nga anëtarë të Bordit Drejtues, të

cilët çdo muaj duhet të ndjekin/mbikëqyrin nga afër veprimtarinë e Drejtorit dhe

administratës së ZABGJ.

280. Në funksion të përzgjedhjes së personit më të përshtatshëm në pozicionin e Drejtorit të

ZABGJ është e nevojshme që ligji të parashikojë kriteret për emërimin e tij.

Gjithashtu, duhet të detajohen procedurat e përzgjedhjes, të cilat duhet të sigurojnë

parimin e transparencës dhe konkurrueshmërisë. Përcaktimi i mandatit për Drejtorin e

ZABGJ, vlerësojmë se rrit përgjegjshmërinë e tij për realizimin e detyrës. Në çdo rast

278

duhet të mbahet në konsideratë që mandati i Drejtorit nuk duhet të jetë i shkurtër, por

minimalisht të jetë 5 vjet, për të siguruar vazhdimësi në përmbushjen e detyrave dhe

prioriteteve disavjeçare. Përcaktimi i mandatit të Drejtorit të ZABGJ duhet të

shoqërohet me specifikimin në ligj të rasteve për lirimin dhe shkarkimin e tij nga

detyra.

281. Ligji të parashikojë që administrata e ZABGJ gëzon statusin e nëpunësit civil.

Përfshirja e administratës së ZABGJ në rrethin e nëpunësve civil është një garanci për

rritjen e kapaciteteve të saj.

282. Rregullat dhe procedurat që duhet të ndiqen në përgatitjen, shqyrtimin, miratimin,

zbatimin dhe administrimin e buxhetit të gjykatave duhet të jenë specifike dhe të

veçanta. Administrimi i buxhetit të gjykatave dhe procedurat e bashkërendimit me

ministrinë përgjegjëse për financat nuk duhet dhe nuk mund të jenë të njëjta si për

ZABGJ, ashtu edhe për ministritë e linjës.

283. Të rritet kontrolli i ZABGJ mbi mënyrën e përdorimit të fondeve buxhetore nga

gjykatat, në përputhje me ligjin nr. 10296/2010, duke mbajtur parasysh specifikat që

paraqet ky organ. Gjithashtu, auditimi i veprimtarisë së ZABGJ-së duket se nuk është

në harmoni me legjislacionin në fuqi për auditimin e fondeve në sektorin publik dhe

konkretisht ligjin nr. 9720/2007.

284. Është e nevojshme që ligji të parashikojë mekanizmat e duhura të

bashkëpunimit/ndërveprimit midis ZABGJ, organeve të sistemit të drejtësisë dhe

institucioneve të tjera shtetërore.

285. KLD të financohet në mënyrë të tillë që të mundësohet funksionimi sic duhet i këtij

organi. Ajo duhet të ketë mjetet e duhura për të vepruar në mënyrë të pavarur dhe

autonome, si dhe fuqinë dhe kapacitetin për të negociuar dhe për të organizuar

buxhetin e vet në mënyrë efektive.

286. Me ligj të përcaktohet se raporti i buxhetit të gjykatave me PBB të vendit të mos jetë

më i ulët se 0.20%. Në sigurimin e këtij financimi mund të vlerësohet edhe mundësia

që sistemi gjyqësor të ketë mundësi të përdorë vetë fondet që sigurohen nga tarifat

gjyqësore.

287. Është e nevojshme që të përcaktohet një Plan Masash që parashikon se cilat gjykata

apo prokurori do të ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme. Në

evidentimin e tyre duhet të luaj rol thelbësor mendimi i vetë aktorëve të sistemit.

288. Dixhitalizimi i mëtejshëm i veprimtarisë së sistemit gjyqësor, vlerësojmë se ndihmon

jo vetëm në rritjen e eficencës në ofrimin e shërbimeve ndaj qytetarëve, por edhe në

uljen e kostove financiare. Gjithashtu, në funksion të monitorimit të sistemit, do të

ishte e përshtatshme që të përfshihet edhe mundësia për regjistrimin video të seancave

gjyqësore, si një formë që rrit përgjegjshmërinë e gjyqtarëve dhe mundësinë për

mbikëqyrjen e tyre nga organet përgjegjëse.

289. Është e nevojshme që të përcaktohet një Plan Masash që parashikon se cilat IEVP do

të ndërtohen apo rikonstruktohen në 5 vitet e ardhshme.

290. Fuqizimin e kapaciteteve të Shkollës së Magjistraturës dhe forcimin e mësbtetjes

financiare ndaj saj.

291. Parashikimi në ligj i një mekanizimi të përshtatshëm që sistemi gjyqësor të përdori të

ardhurat e mbledhura nga tarifat gjyqësore, në një masë më të madhe.

292. Përsa i përket pagës së gjyqtarëve/prokurorëve ritheksojmë se ajo duhet të pësojë një

rritje graduale, të shtrirë në 5 vite, në masën 30 % cdo vit.

PARTIA DEMOKRATIKE E SHQIPËRISË

platforma mbi reformËn nË drejtËsi e ekspertËve tË … · 2015-10-02 · 1 republika e...

Documents