การเตรยมสารสกดจากสมนไพร

องคประกอบทางเคมของพชสมนไพร

อลคาลอยด

แทนนน

ไกลโคไซด

นามนหอมระเหย

ฟลาโวนอยด

ซาโปนนกม และ ลาเทกซ

ไซยาโนเจนก

สารประกอบทางเคมในสมนไพร จาแนกไดเปน

2 กลม

1.สารโมเลกลขนาดใหญ เชน

- โพลแซคคาไรด

- โปรตน

- ไขมน

2.สารโมเลกลขนาดเลก เชน

- เทอรพนนอยด

- อลคาลอยด

- ฟลาโวนอยล

- สารประกอบฟนอลค

- ไขมน

ผลตภณฑเครองสาอางสมนไพร ไดความนยมแพรหลายเนองจาก

ความนยมในการใชสารธรรมชาตมากขน

การหลกเลยงสารสงเคราะห

ประสทธภาพทางเครองสาอางทมสวนผสมของสารสกดสมนไพร

ประเภทของสารธรรมชาตทใชเครองสาอาง

แบงไดเปนประเภทตางๆ ดงน

1. สารสกดทงหมด (Total extract)

- สารสกดเหลว (Extraction solvent : Propylene glycol ใชมากสด)

- สารสกดผงแหง (โดยทวไปใชไมเกน 2 % ในสตรตารบ)

2. สารสกดเฉพาะกลม (Selective active principle)

3. สารบรสทธ (Isolated pure compounds)

- ใชนอยกวา 1% ในสตรตารบ

คณสมบตของสารสกดจากพชทนามาใชทางเครองสาอาง

เพมความชมชน

ชะลอวย

ทาใหชมเยน

ปกปองผว

ทาใหผวหนาใสขน

ปกปอง คลอลาเจน

Etc.

วตถประสงค : เพอเรยนร

1. ประเภทของสารสกดสมนไพร2. วธการแตรยมตวอยางสมนไพร3. วธการสกดสารจากสมนไพร4. วธการทาใหสารสกดเขมขนขน

5. วธการควบคมคณภาพ

รปแบบสารสกดจากสมนไพร แบงเปน ได 3 ลกษณะ 1. สารสกดของเหลว

คอ สารสกดในรปแบบของเหลวทมตวทาละลายทเหมาะสม เชน นาหรอ

เอทธานอล

2. สารสกดแบบกงของแขง เตรยมจากสารสกดของเหลวโดยการระเหยตวทาละลายออกไป สารสกดจะ

เขมขนขน งายตอการผสมในผลตภณฑ สารสกดประเภทนมกมสเขมมาก ตงแต

นาตาลจนถงดา มลกษณะขนเหนยว

3. สารสกดของแขง เปนการนาสารสกดเหลวหรอสารสกดแบบกงของแขง มาทาใหเปนผงแหงโดย

การเตม สารชวย เชน Talcum ลงไป เพอชวยใหสารสกดมลกษณะเปนผงแหง

ประเภทของสารสกดพชซงพบในทองตลาด 1

ตวอยางของสารสกดพชทใชในเครองสาอาง

สารสกดจากสมนไพร

ขอด: การใชรปแบบสารสกดแทนผงยาสมนไพร- ลดขนาดการใชในแตละครง

- สามารถควบคม คณภาพไดอยางสมาเสมอ

- ลดการปนเปอนจากจลชพ

-ใชกบรปแบบทไมสามารถใชเปนผงยาได

เชน สารละลาย ครม เจล

ขอดอย : - อาจจะสญเสยสารสาคญบางชนดทมขวตางจากตวทาละลายทใช

- คาใชจายสง และอาจตองใชเครองมอและเทคโนโลย ในการผลต

ขนตอน ตางๆ ของการสกดสารจากสมนไพร

- การเตรยมสมนไพรทใชเปนวตถดบ

- การลางทาความสะอาด วตถดบสมนไพร

- การทาใหสมนไพรแหง

- การบดและการยอยขนาด

- การเลอกชนดของตวทาละลายทใชในการสกด

- วธการสกดสารจากสมนไพร

- วธการทาใหสมนไพรเขมขนขน

- การควบคมคณภาพของสารสกดจากสมนไพร

การเตรยมตวอยางสมนไพรทเปนวตถดบ

การตรวจสอบชนดของพชใหทถกตอง

สวนทนามาใช

ฤดทเกบ

อายของวตถดบทใช

การเกบรกษาวตถดบ

การลางทาความสะอาด

- ไมควรแชนาไวนานๆ

- การลางตองใชภาชนะตะแกรงปองกนสมนไพรไหลตามนา

- สมนไพรบางชนดไมสามารถทาความสะอาดดวยนาได เชน

ดอกทหลดรวงงาย เมลดของพชบางชนด ใชผาสะอาดเชด

1. การตากแดด

โดยนาสมนไพรใสในภาชนะโปรง เชน ตะแกรง กระจาด หรอกระดง

การตากแดดเปนทนยมในการใชตากพชสมนไพรเกอบทกชนด โดยเฉพาะ

แกน เปลอก ราก ผล และใบ

การทาใหสมนไพรใหแหง

2. การผงในทรม

มพชสมนไพรบางชนดทไมควรตากแดดโดยตรง เพราะอาจมสารสาคญ

ทระเหยไดงายเมอถกความรอนจากแสงแดด เชน สารกลมนามนหอม

ระเหย พชสมนไพรกลมน ไดแก ผวมะกรด ใบมะกรด กะเพรา หอม

กระเทยม ยาสบ เปนตน

การทาใหสมนไพรใหแหง

การทาใหสมนไพรใหแหง

3. การอบแหง

เปนการทาใหพชสมนไพรแหงอยางรวดเรว และสมาเสมอ ทงยงสะดวก

ในการควบคมระดบอณหภมทใชในการอบแหง การอบแหงจะตอง

กาหนด ระดบอณหภมใหเหมาะสมกบพชแตละชนด และแตละสวนของ

พช

การอบดวยตควบคมอณหภม

การอบดวยตควบคมอณหภม

โรงอบแหงแบบเรอนกระจก

การอบดวยตควบคมอณหภม

การเกบรกษาสมนไพร

การเกบรกษาสมนไพร

อายการเกบรกษาสมนไพร

การบดสมนไพร

11. เครองบดและปนสมนไพรขนาดเลก

คอเครองมอขนาดเลกทใชในครวเรอน สามารถใชในการบด ยอยเปนผงแหง หรอปนนาสมนไพร เชนขง ขา ขมน กระชาย บอระเพด ฟาทะลายโจร ยานาง เปนตน ใหเปนผงละเอยด กอนนาไปสกดเปนผลตภณฑสมนไพร ตอไป

เครองบดแบบคอนเหวยง

เครองอางโมยาใชสาหรบการโมสมนไพรในการทาแคปซน สมนไพร หรอยา

สมนไพรตางๆ มหลายขนาดใหเลอกเพอความเหมาะสมสาหรบการใชงาน

เครองบดแบบคอนเหวยง

การสกดสารจากพช

เชน การสกดนามนหอมระเหย , การคน , การสกดดวยตวทาละลาย- การสกดนามนหอมระเหย : การแยกเอานามนชนดทระเหยไดออกจาก

สวนกากโดยใชความรอนนาใหน าและนามนหอมระเหย ออกมาแลวทา

ใหเยนเพอควบแนน นาและนามนหอมระเหยจะกลบเปนของเหลวอก

ครง หลงจากตงทงไวน าและนามนหอมระเหยจะแยกตวออกจากกน

สามารถแยกไดดวยเครองมอแยก

- การคนนา : การคนนามะนาว การคนนาสม การคนนาใบเตย

- การสกดดวยตวทาละลาย : การละลายสารตางๆทอยในพช ออกจาก

เซลลของพช ดวยตวทาละลาย

การสกดนามนหอมระเหย

1. การสกดนามนหอมระเหยโดยใชตวทาละลาย

เปนการสกดโดยใชตวทาละลายทเหมาะสม เชน Benzene , Petroleum

ether วธนจะไดนามนหอมระเหยทมกลนคงเดม เพราะ ไมเกดการ

สลายตว เหมาะสาหรบ

2. การกลนนามนหอมระเหย

3. การกลนนามนหอมระเหยโดยใชนาและไอนา

ภายในหมอกลนจะมตะแกรงสาหรบวางพชไวเหนอระดบนา เมอใหความรอน โดย

เปลวไฟ หรอไอนาจากเครองกาเนดไอนา (Boiler) นาภายในหมอกลน จะเดอด

กลายเปนไอแลวพานามนหอมระเหยออกมาเมอเขาสการควบแนน จะไดสวนของ

นามนและนาแยกชนกนอย

ขอด พชทใชกลนจะไมสมผสกบความรอนโดยตรง ทาใหคณภาพของนามนหอม

ระเหยดกวาวธแรก

การเตรยมกระบวนการสกดจากสมนไพร

การสกดสารสาคญจากสมนไพร

- เพอแยกเอาสารสาคญออกจากสมนไพร

- เพอใหไดสารสกด ทมปรมาณของสารสาคญทสงขน

- ลดขนาดของการใชสมนไพร ใหอยในปรมาณทเหมาะสม

สารสกดหยาบ (crude extract)

- องคประกอบเคมทมฤทธทางชวภาพ

- องคประกอบเคมทไมมมฤทธทางชวภาพ

การเลอกตวทาละลาย

สามารถสกดสารสาคญจากพชทตองการได

ความคงตวด

ราคาถกหางาย

จดเดอดตา ระเหยงาย

ไมเปนพษ

ตวทาละลายทนยมใชไดแก 1. นา ราคาถก หาไดงาย นาทใชเตรยมตองเปนนาบรสทธ

2. เอทานอล ขอดของเอทานอล คอ ยาเตรยมทเตรยมสามารถเกบไวไดนาน

เนองจากเอทานอลสามารถยบย งการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยตางๆ ได

3. กลเซอรน เปนตวทาละลายทสามารถเขาไดกบน าและแอลกอฮอล ในความ

เขมขนสงจะมคณสมบตเปนสารกนบดได และเปนของเหลวทมลกษณะหนด จง

ชวยใหยาเตรยมหนดตดผวไดดและสะดวกนาใช

4. โพรพลนกลยคอล เปนตวทาละลายทสามารถเขาไดกบตวทาละลายอนๆ

ไดแก นา แอลกอฮอล อะซโตน และคลอโรฟอรม สามารถใชเปนสารเพมความ

ชมชน (humectant), เปนตวทาละลาย และยงใชยบย งการเจรญของเชอรา และ

เปนสารทชวยใหวตามนตางๆ คงตว

ตวทาละลายในการสกดพชทเหมาะสมกบประเภทผลตภณฑเครองสาอาง

วธการสกดสารสมนไพร

วธการเตรยมสมนไพรแบบสารสกด

สามารถเตรยมไดโดยนาสมนไพรทผานการยอยขนาด แลวนามาสกด

สาหรบวธการสกดสมนไพรม 4 วธ คอ

1. การชง, การตม

2. การคนนาสด

3. การเคยวดวยนามน

4. การสกดดวยแอลกอฮอล

การชง

การตม

การคนนาสด

การคนนาสด

สารสกดทไดอาจเรยกวา นาสกด หรอนาคน และตองใชสมนไพร

สด บบเอาแตนา ซงเหมาะสมกบสมนไพรททนความรอนไมได ซง ม

วธการเตรยมแยกเปน 2 วธ เลอกใชตามความเหมาะสม

วธท 1: นาคนผลไม เชน นาคนผลสม นาคนผลมะเฟอง

เครองมอ :เครองคนนาผลไม วธทา

: ลางทาความสะอาดผวดานนอก ของผลไม ผาซก บบดวยเครอง

การคนนาสด

วธท 2 นาคนใบหรอเหงา เชน ขมน วานหางจระเข

เครองมอ เครองปนนาผลไม

วธทา

ปนสมนไพรสดกบนาจานวนครงเทาของนาหนกสมนไพรในเครองปน

นาผลไม กรองดวยผาขาวบาง

ขอเสย

การสกดแบบนสารสกดสมนไพรไมคอยคงตว มกตองใชสารกนบด

ควรเตรยมแลวผลตเครองสาอางทนท หรอแชเยนไว 1 วน กอนใสใน

เครองสาอาง

การคนนาสด

การควบคมคณภาพ

- คดเลอกสมนไพรทมอายและขนาดเทาเดม

- เครองมอทใชตองทาความสะอาดดวยแอลกอฮอล และทงใหแหงกอน

ใชทกครง

- จดนาหนกพชสมนไพรทใชครงแรก จานวนนาทใชและนาหนกนาท

ได ภายหลงกรอง

2. การเคยวในนามน

นามนทใชควรเปน นามนปาลม (ทนความรอนไดด) หรอนามนมะพราว สดสวน

สมนไพรทใช ใหใชสมนไพรสด หรอแหง 1-2 เทา ของนาหนกนามนพช

วธทา

- ชงน าหนกสมนไพร

- ชงน าหนกนามนพช ยกขนตงไฟปานกลาง

- เมอนามนพชรอน ประมาณ 100-150 องศาเซลเซยส

- ใสสมนไพรลงไปทละนอย ทอดจนกรอบตกกากสมนไพรทง เตมลงไป

ทละนอย ทาซ า จนหมด

- กรองนามนพชดวยผาขาวบาง 3 ชน จงนาน ามนไปใช

2. การเคยวในนามน

4. การสกดดวยแอลกอฮอล

ตวทาละลายทใช คอ เอทลแอลกอฮอล ( ethyl alcohol) เปนการสกดทได

สารเคมจากพชในปรมาณมากทสด

การสกดดวยแอลกอฮอลมหลายวธ ไดแก

1. การหมก ( Maceration)

2. การสกดแบบซมไหล (Percolation)

3.การสกดแบบตอเนอง (Soxhlet extraction)

การหมก (Maceration) การสกดสารสาคญจากสมนไพรโดยหมกกบตวทาละลาย

ขอด : อปกรณ ไมซบซอน เหมาะกบพชทไมทนความรอน

ขอจากด : ใชเวลานาน ใชตวทาละลายปรมาณมาก

1. การหมก ( Maceration)

เครองมอ: ขวดแกว, ภาชนะสแตนเลส หรอถงหมกคลาย คลเลอร

การสกดแบบชง : Percolation

Soxhlet extraction

Soxhlet extraction

ขอด

เปนวธการสกดสารแบบสมบรณแบบ ไดปรมาณสารสกดมาก

ขอจากด

ไมเหมาะกบพชทไมทนความรอน

Soxhlet extraction

เมอสกดสารจากพชดวยตวทาละลายทเหมาะสมแลว สารสกดทไดมกจะม

ปรมาณมากและเจอจาง จงทาใหไมสามารถนาไปใชไดอยางมประสทธภาพ

เพราะเจอจางมากเกนไป จงจาเปนตองนาสารสกดทได มาทาใหเขมขนขน

เสยกอน

การทาสารสกดใหเขมขน

การระเหยใหแหง (Free evaporation) โดยการตม

เปนการทาใหแหงระเหยใหแหงโดยใชความรอนจาก water bath หรอ hot plate

บางครงอาจจะเปาอากาศรอนลงไปในสารสกดดวยเพอใหระเหยไดเรวขน

การทาสารสกดใหเขมขน

การระเหยแบบแหงโดยใชเครองระเหยสญญากาศ (Rotary evaporator)

เปนวธการระเหยแหงการระเหยแหงโดยการกลนตวทาละลายออกทอณหภมตา

และลดความดนลงเกอบเปนสญญากาศโดยใช vacuum pump เครองมอนเรยกวา

rotary evaporator ประกอบดวย 3 สวน distillation flask , condenser และ

receiving flask โดย distillation flask จะหมนอยตลอดเวลาททางานและแชอย

ในหมอองไอนาเพอใหการกระจายของความรอนสมาเสมอ

การทาสารสกดใหเขมขน

การทาแหงแบบแชเยอกแขง (Freeze drying )

วธนเหมาะสาหรบตวทาละลายทเปนนาและ

สารสาคญ อาจจะสญเสยไปดวยความรอน

หลกการคอ การทาใหนากลายเปนของแขง แลวทาให

กลายเปนไอ ภายใตเกอบสญญากาศ จะเหลอแตสาร

สกดแหง

การทาสารสกดใหเขมขน

Freeze dryer

เครองทาแหงแบบพนฝอย( Spray dryer)

คอ เครองทาแหง (drier) ทใชทาแหง (dehydration) สาหรบ สารสกดนาโดยใช

เครองพนละออง (atomizer) ทาใหสารละลายกลายเปนละออง สมผสกบกระแส

ลมรอนภายในหองอบแหง (drying chamber) ทาใหนาในสารสกดระเหยออกไป

อยางรวดเรว สารสกดทไดมลกษณะเปนผงแหง ตกสภาชนะรองรบ) นยมใชใน

การผลตสารสกดสมนไพรใหมลกษณะเปนผง เชน กาแฟผง

การทาสารสกดใหเขมขน

เครองทาแหงแบบพนฝอย( Spray dryer)

1. การควบคมทางชวภาพ

เปนการควบคมการออกฤทธทางชวภาพ

2. การควบคมทางเคม

เปนการควบคมคณภาพโดยวเคราะหปรมาณสารสาคญ

3. การควบคมทางกายภาพ

โดยควบคมเปนนาหนกแหงของสารสกดทได เชนEthanol

Extract Value

การควบคมคณภาพของสารสกดทได

69

• ใชไดกบทงวตถดบและสารสกด

• ตรวจสอบคณภาพเบองตน

• เรวและงาย

Thin Layer Chromatography

• ตรวจสอบปรมาณสารทดดซบแสงชวง UV-Vis• ใฃงานงายและรวดเรว

• ไมสามารถวเคราหสารบางจาพวกได และมปญหาในกรณม

สของสารอนๆรบกวน

UV-Vis Spectroscopy

• ตวจวเคราะหอยางละเอยด ทงคณภาพและปรมาณวเคราห

• ราคาแพง และตองใชความชานาญในการปฎบต

High Performance Liquid

Chromatography

Gas-Liquid Chromatography

• ตรวจวเคราะหสารทระเหยได เชน นามนหอมระเหย

• ราคาแพงและตองใชความชานาญในการปฎบ ต

เอกสารอางอง

วนด กฤษณพนธ. ยา และผลตภณฑจากธรรมชาต เลม 1. ภาควชาเภสชวนจฉย

คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล. พมพครงท 2, คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยมหดล: กทม., 2536.

ออมบญ ลวนรตน. การสกด และตรวจสอบสารสาคญจากผลตภณฑธรรมชาต. คณะ

เภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล: กทม., 2536.

ภาควชาเภสชเวท คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. การสกด และตรวจสอบ

เบองตนทางพฤกษเคม.