përmbushja vullnetare dhe infomraliteti në sektorin e ... · oltre alla panoramica generale...
TRANSCRIPT
1
UNIVERSITETI KATOLIK “ZOJA E KËSHILLIT TË MIRË”
DDOOKKTTOORRAATTËË NNËË
““SSTTAATTIISSTTIIKKËË””
Përmbushja Vullnetare dhe Infomraliteti në
sektorin e Hotelerisë dhe Akomodimit
DREJTUES SHKENCOR DOKTORANT
PROF. SHPETIM LEKA ELISABETA KATIAJ
2
DEKLARATA E AUTORËSISË
Nën përgjegjësinë time personale, deklaroj se ky studim është punë origjinale dhe nuk
përmban plagjiaturë. Punimi është shkruar prej meje, nuk është prezantuar asnjëherë më
parë një komisioni tjetër, për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri apo pjesërisht. Punimi
nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person tjetër përveç rasteve të cituara dhe të
referuara.
3
ASTRATTO
L'informalità è strettamente legata a molti fattori diretti o indiretti con il pensiero del
contribuente. In qualsiasi posto sul lato pratico, questo concetto viene trattato in modo
diverso per i diversi livelli aziendali in termini di dimensioni per fatturazione, settore,
tipo di imposta o altro.
Nel caso dell'Albania, il pensiero economico per lo sviluppo di un'impresa richiede un
considerevole consolidamento in termini di attuazione del principio dell'açumulazione
volontaria. Anche se le rispettive istituzioni stanno prendendo misure e lavorando
costantemente per la consulenza e la conoscenza per aumentare i contribuenti fiscali,
l'evasione e oçultamento di reddito fiscale rimane un fenomeno che richiede un impegno
significativo e metodologico.
La condizione più importante in assoluto nel modificare il comportamento del
contribuente al fine di adeguare i parametri fiscali, rimane ancora proprio il cambiamento
dell'opinione imprenditoriale degli imprenditori nel paese. Questo fenomeno è legato a
una vasta gamma di fattori e operatori nel mercato, che coordinano e trasformano il
pensiero in attività commerciale.
La pianificazione è il punto di partenza di un'attività commerciale. Un punto questo, che
dipende totalmente dall'imprenditore. Per quanto riguarda altre questioni, esse sono
definite da regolamenti generali e settoriali e disposizioni legali in vigore. Nel frattempo,
in Albania, sono stati creati molti meçanismi di facilitazione START UP per
l'imprenditorialità.
Procedure di registrazione nel registro delle imprese commerciali attraverso un sistema di
sportello unico e facilitazione di tutte le procedure relative alle dichiarazioni online,
nonché numerosi schemi di supporto nella tariffazione del settore del turismo, tra cui
opportunità di PPP o contratti di investimento strategici , hanno reso possibile la
creazione di una grande pubblicità dell'Albania agli investitori esteri e nazionali. Ma la
mancanza di pianificazione e ricerche di mercato in anticipo ha creato un iniziativa
immatura per avviare un'impresa imprenditoriale anche senza aver compreso appieno il
sistema, mercato, gli obblighi e gli impegni di ulteriore traçiamento fiscale dell'impresa
registrata, che in alcuni casi ha portato a diversi sforzi, fiscali o altri abusi, fino alla
chiusura.
I paesi sviluppati offrono molteplici meçanismi per garantire lo sviluppo professionale di
un'impresa registrata, evitando i casi di errori di disabilità.
Alcuni paesi applicano Licenze per gli amministratori, che certificano le conoscenze di
base per la gestione di un'impresa, altri offrono una solvibilità conveniente dalle Camere
di commercio e dell'industria, e alcuni altri creano meçanismi per la gestione della
gestione delle crisi economiche impresa e altri.
In Albania, nella seconda metà 2017, è stato applicato la visita degli ispettori fiscali preso
nuove società registrate, al fine di presentare gli obblighi in termini di applicabilità della
normativa fiscale in vigore, che non si potrà seguire regolarmente continuativo, per
motivi di mancanza del personale per coprire tutto il terreno nella loro giurisdizione, ma
4
anche per altri ragioni, siçome anche non presentare l'interesse del imprenditore a
ricevere questo servizio mediante l'auto-dichiarato come ben informato, o il possesso di
consulenti sufficienti per tale conoscenza.
Attualmente si applica una visita del contribuente che attiva la responsabilità fiscale della
dichiarazione IVA, con lo scopo di istruire la dichiarazione di acquisto e vendita di libri,
il calcolo e la dichiarazione dell'IVA e altre imposte correlate. Nel corso del 2018 sono
stati visitati, solo 4.867 contribuenti per questo onere fiscale, di cui 156 hanno dichiarato
di aver erroneamente registrato tale imposta.
Al fine di identificare la situazione attuale, e di identificare i problemi più evidenti del
contribuente che impediscono la regolamentazione del suo comportamento nel rapporto
con il principio di adempimento volontario, un questionario è stato redatto in forma
elettronica e parzialmente in forma fisica. Questo questionario contiene 28 domande ed è
completato da 1.150 contribuenti di vari livelli di trattamento fiscale e distribuiti in tutto
il territorio della Repubblica di Albania.
In questo materiale, saranno analizzati i dati risultanti dalle risposte del contribuente per
ogni domanda.
Oltre alla panoramica generale fornita dal questionario, sarà dedotta l'analisi di 303
contribuenti e le loro prestazioni relative al rischio per ciascuna regola determinata dal
modello applicato in questo studio.
Parole chiave: tasse, conformità volontaria, informalità, valutazione, tasse
5
PËRMBLEDHJE ABSTRAKT……………………………………………………………………………………………………………………… 6 HYRJE………………………………………………………………………………………………………………………………
10
KAPITULLI I. OBJEKTIVAT DHE PYETJET KËRKIMORE TË ANKETËS “PËRMBUSHJA VULLNETARE DHE TATIMPAGUESI..................................................................................... 1.1. Objektivat…………………………………………………………………………………………………………...... 1.2. Fenomene të marra në studim.................................................................................... 1.3. Rezultate të anketimit................................................................................................ 1.4. Analiza e rezultateve të anketimit……………………………………………………………………………
11
11 11 13 22
KAPITULLI II. TË DHËNA MBI SEKTORIN E TURIZMIT NË SHQIPËRI...................................... 2.1. Informaliteti në sektorin e Turizmit............................................................................ 2.2. Historik për luftën e informalitetit..............................................................................
25
26 26
KAPITULLI III. PËRCAKTIMI I RREGULLAVE PËR ANALIZËN E RRISKUT.................................
30
3.1. Metodologjia e analizës statistikore........................................................................... 3.2. Pyetje Kërkimore....................................................................................................... 3.3. Tatimpaguesit sipas rajoneve..................................................................................... 3.4. Korelacioni i Kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore dhe TVSH-së.. 3.5. Korelacioni midis Tatimit në Burim nga Dividenti dhe Tatimi i Fitimit......................... 3.6. Masat shtrënguese dhe korelacioni i variablave në lidhje me to……………………………… 3.7. Performanca e Tatim Fitimit dhe variablat e varur prej tij........................................... 3.8. Klasifikimi i koefiçentit Paga dhe blerje për shitjet dhe frekuenca sipas viteve........... 3.9. Analiza e regresit dhe Statistika R2; Paga bruto dhe Blerjet........................................ 3.10. Analiza e sjelljes së Tatimpaguesit ndaj deklarimit dhe pagesës së TVSH-së..............
32 32 33 34 35 36 38 41 44 45
KAPITULLI IV. KONTRIBUTI I STUDIMIT NË TEORI DHE PRAKTIKË..
50
4.1. Kufizimet e Studimit........................................................................................... 50 4.2. Konkluzione......................................................................................................... 50 SHTOJCA................................................................................................................... 59 LISTA E FIGURAVE................................................................................................
61
LISTA E TABELAVE................................................................................................ 62
6
Abstrakt
Informaliteti lidhet ngushtë me shumë faktorë direkt apo indirektë me mënyrën e të
menduarit të tatimpaguesit. Në ç’do vend në anën praktike, ky koncept trajtohet ndryshe
për nivele të ndryshme biznesi përsa i përket madhësisë sipas faturimit, sektorit apo llojit
të taksës.
Në rastin e Shqipërisë, mendimi ekonomik për të zhvilluar nje biznes, kërkon konsolidim
në masë të konsiderueshme përsa i përket zbatimit të parimit të Përmbushjes Vullnetare.
Edhe pse nga Institucionet përkatëse janë marrë masa dhe punohet vazhdimisht për
këshillimin dhe rritjen e njohurive fiskale të tatimpaguesve, evazioni fiskal dhe fshehja e
të ardhurave mbeten një fenomen që kërkon angazhim të konsiderueshëm dhe të
vazhdueshëm.
Kushti absolut më i rendësishëm në ndryshimin e sjelljes së tatimpaguesit me qellim
rregullimin e parametrave fiskale, është pikërisht ndryshimi i mendimit ekonomik të
Sipermarrësve në vend. Ky fenomen lidhet me një zinxhir të gjerë faktorësh dhe
operatorësh në treg, të cilët bashkërendojnë dhe transformojnë pikërisht mendimin në
aktivitet tregtar.
Pikënisja e një biznesi, është planifikimi.1 Kjo pikë është totalisht në varesinë e
sipermarrësit. Përsa i përket çështjeve të tjera, janë të percaktuara nga rregullore dhe
dispozita ligjore të përgjithshme apo sektoriale. Ndërkohë në Shqipëri, janë krijuar mjaft
mekanizma të lehtësimit të fazës START UP për sipërmarrjen.
Proçedurat e regjistrimit në regjistrin e shoqërive tregtrare nëpermjet sistemit one stop
shop dhe lehtësimi i gjithë procedurave në drejtim të deklarimeve online, si dhe skema të
shumta mbështetje në tarifimin e sektorit të turizmit, duke perfshirë këtu edhe mundesitë
e PPP apo të kontratave për investimet strategjike, kanë bërë të mundur krijimin e një
reklame të Shqipërisë ndaj investitorëve të huaj por edhe vendas. Por mungesa e
planifikimit dhe studimit të tregut paraprakisht, ka krijuar edhe një nxitje të iniciativës së
hapjes së një biznesi edhe pa patur të qartë plotësisht sistemin, detyrimet dhe angazhimet
e ndjekjes së mëtejshme fiskale të ndërmarrjes ekonomike të regjistruar, çka më tej ka
rezultuar edhe në ngërçe të ndryshme, në abuzime fiskale ose të tjera deri në mbyllje.
Vende të zhvilluara ofrojnë mekanizma të shumta për të garantuar ecurinë profesionale të
një ndërmarrje tregtare të regjistruar, si liçenca e sipermarrësit e cila çertifikon njohuritë
bazike për të menaxhuar një ndërmarrje, kosnulenca pa kosto nga Dhomat e Tregtisë dhe
Industrisë dhe të tjera përfaqesi biznesi dhe të tjera.
Në Shqipëri në gjysmën e dytë të vitit 2017, u aplikua nga Shërbimi i Tatimpaguesit,
vizita e inspektoreve tatimore pranë tatimpaguesit të saporegjistruar me qëllim
prezantimin e detyrimeve përsa i perket zbatueshmërisë së legjislacionit tatimor ne fuqi,
cka nuk po ofrohet me si sherbim per arsye te mungeses se personelit per te mbuluar
terrenin por edhe për arsye të shumta të mos paraqitjes së interesit të tatimpaguesit për të
1 Piccole e Medie Imprese che battono la crisi, Paolo A. Ruggeri, Capitolo 8, Insegui una vision: Fai qualcosa di straordinario, fq. 153
7
marrë këtë shërbim, duke u vetëdeklaruar si i mirëinformuar apo si zotërues i
konsulenteve të mjaftueshëm për këto njohuri. Vijon të aplikohet vizita pranë
tatimpaguesit që aktivizon përgjegjësinë tatimore të TVSH-së me qëllim instruktime për
deklarimin e librave të blerjes dhe të shitjes, llogaritjen dhe deklarimine TVSH-së dhe të
tjera në lidhje me të. Për këtë përgjegjësi tatimore vetëm gjatë vitit 2018 janë vizituar
rreth 4.867 tatimpagues nga të cilët 156 kanë deklaruar se kanë regjistruar gabimisht këtë
përgjegjësi tatimore.
Për të evidentuar situatën aktuale dhe me qëllim të evidentimit të problematikave me
evidente të tatimpaguesit që pengojnë rregullimin e sjelljes së tij në marrëdhenie me
principin e përmbushjes vullnetare, është hartuar një pyetësor në formë elektronike dhe
në formë fizike pjesërisht. Ky pyetesor përmban 28 pyetje dhe është plotësuar nga 1150
Tatimpagues të niveleve të ndryshme të trajtimit të tatim fitimit si dhe të shperndarë në
gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë.
Në ketë material, do të analizohen të dhënat e rezultuara nga përgjigjet e tatimpaguesit
për secilën pyetje me vete.
In questo materiale, saranno analizzati i dati risultanti dalle risposte del contribuente per
ogni domanda.
Përtej pasqyrës së përgjithshme të situatës që do të rezultojë nga anketimi, do të
analizohen të dhënat fiskale të 303 tatimpaguesve mbi nivelin e rriskut që ata paraqesin
sipas rregullave të percaktuara nga modeli i këtij studimi.
Fjalet Kyce: Tatime, Permbushje, Informalitet, Vleresim, Taksa
8
MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME
Dua të falenderoj udhëheqësin tim në këtë punim, Prof. Dr. Shpëtim Leka, për
mbështetjen, këshillimin dhe trajtimin me durim të veçantë si dhe mbi sugjerimet e tij
mjaft të vlefshme për realizimin e këtij punimi.
Mirënjohje të veçantë për Prof. Edmond Hajderin, i cili bëri përpjekje të mëdha dhe
bindëse në nxitjen dhe organizimin e gjithë programit në teresi si dhe pedagogët e
Universitetit Zoja e Këshillit të Mirë, të cilët kanë mundësuar kualifikimin tim në një
nivel profesional akoma më bindës.
Gjithashtu falenderoj anetarët e Shoqatës së Sipërmarrësve të Rinj të Shqipërisë, të cilët
kanë kontribuar në përgjigje të anketimit dhe jo vetëm, por edhe në zgjerimin e të
anketuarve duke krijuar një besueshmëri më të lartë në të dhënat mbi rezultatet e
grumbulluara.
Theksoj se, dashuria dhe përkrahja e familjes time, ka qenë shumë e rendësishme në çdo
moment dhe në çdo ditë që është punuar në shërbim të realizimit e këtij studimi, gjatë
kohëzgjatjes së të cilit, gëzova edhe titullin “NENE”. Falenderime atyre, dhe Odrit te
vogël, duke shpresuar dhe uruar se hapat e saj, do të ndjekin drejtimin e kualifikimit sa
më profesional në jetë.
FALEMINDERIT!
9
DEDIKIMI
Odrit & Dorit
10
Hyrje
Ky punim ka për synim të ofrojë disa rekomandime mbi balancimin e motivuar të
sistemit tatimor dhe tatimpaguesit me synim shmangien e fshehjes së të ardhurave dhe
formalizimin e biznesit mbështetur në strategji menaxhimi, pa krijuar kosto shtesë.
Koncepti i marredhënies së partneritetit midis Admnistratës tatimore dhe biznesit
shpeshherë nuk shkon përshtat me sjelljen e njërës apo tjetrës palë. Në rastet kur
informaliteti është prezent qoftë edhe në masë te ulët, ky koncept veshtirë se gjen zbatim
për nga ana praktike.
Lufta ndaj informalitetit është një punë e vazhdueshme në kohë. Sfida që ofron kjo
përpjekje lidhet ngushtë me rritjen ekonomike, përmirësimin e konkurencës, kualifikimin
e mendimit të të bërit biznes, duke u mirëorientuar ndaj qëllimit të fitimit, ruajtjen e
ekuilibrit mendor të të punuarit pa stres, dhe të tjera përgjatë efektit zinxhir. Sipas
“BEEPS V”, 40.2% e bizneseve shqiptare thonë se konkurrohen në mënyrë të
pandershme nga biznese informale. Nje shifer kjo që perben “alert”, për kontribuesit e
permiresimit të klimës së biznesit në tersi. Këta mund të jenë vetë adminsitrata tatimore,
përfaqesitë e biznesit, projekte të ndryshme nga shoqata, fondacione apo të tjera ente jo
fitimprurese.
Një rendësi e veçantë, i jepet edhe marredhënies së adminsitratës tatimore me biznesin
dhe njëkohësisht marrëdhënies së tatimpaguesit me tatimet dhe taksat. Kryesisht e
perqendruar së pari në menyrën e qasjes tek biznesi për informim dhe asistencë, e dyta në
aspektin e informalitetit të koordinuar midis palëve dhe/ose të njëanshëm si dhe
sensibilizimin e të dyja palëve për qëllimin e përmbushjes vullnetare.
Ndër objektivat e tjera, rendësi e veçantë do ti fokusohet edhe analizës së rezultateve, në
cilesinë e të ofruarit të një kontributi në sherbim të përmirësimit e menaxhimit të masave
të marra në kuadër të motivimit të tatimpaguesve për zbatimin e detyrimeve ligjore përsa
detyrimet tatimore, gjithashtu edhe përsa monitorimit të sjelljes së inspektorëve tatimore
gjatë kontaktit me tatimpaguesin kur ai është i paevitueshëm.
Për patur një pasqyrë të natyrës reciproke të marrëdhënies midis tatimpaguesit dhe
administrimit të tyre përsa i përket sistemit tatimor, janë intervistuar 1.150 tatimpagues
të ndarë sipas sektoreve Shërbime, Tregti, Profesione të lira, Prodhim-Përpunim dhe të
tjera të lidhur me sektorin e turizmit në cilësinë e fornitorit apo të klientit. Kanë refuzuar
plotësimin e pyetesorit 135 tatimpagues të kontaktuar personalisht. Të gjithë refuzuesit
janë profesionet e lira dhe kryesisht të ofrimit të shërbimeve ligjore dhe kontabilitetit me
pretendimin se kanë njohuri të plota dhe të mjaftueshme mbi legjislacionin fiskal dhe nuk
kanë deshirën të shprehen për pjesën e informalitetit.
Në vijim, është përzgjedhur biznesi që ushtron aktivitet në sektorin e hotelerisë dhe jo
aktivitet miks apo shërbime të tjera të bar dhe restaurant. Nga ky lloj filtrimi kanë
rezultuar 303 tatimpagues, për te cilët janë siguruar të dhënat mbi, deklarimet dhe pagesat
për vitin 2013 -2015.
11
I. OBJEKTIVAT DHE PYETJET KËRKIMORE TË ANKETËS
“PERMBUSHJA VULLNETARE DHE TATIMPAGUESI”
1.1. Objektivat
Në përputhje me qëllimin e studimit janë ngritur disa objektiva, të cilat do të plotësohen
nëpërmjet disa pyetjeve kërkimore:
a) Objektivi i parë
Të njihet dhe të kuptohet niveli i njohurive të tatimpaguesit mbi detyrimin ligjor për
përmbushjen vullnetare. Gjithashtu shpeshherë tatimpaguesi ushtron aktivitet informal në
padije të masave penalizuese. Për këtë objektiv, për të matur nivelin e njohurive të tyre të
pergjithshme dhe masat shtrërnguese në veçanti janë përpiluar pyetjet nga 1 deri tek 8
sipas Aneksit A bashkengjitur.
b) Objektivi i dytë
Të kuptohet kush është sjellja e tatimpaguesit. A vendos ai vetë për menyrën e
menaxhimit të aktivitetit të tij në aspektin fiskal apo konsultohet me profesionistë apo me
punonjës të adminsitratës tatimore, të cilët mund të keqmenaxhojne marrëdhëniet e tyre
informale kundrejt keqorientimit favorizues në pagesë. Gjithashtu të kuptuarit e pagesës
së tatimpaguesit për shërbimin e deklarimit të tatimit dhe përpilimit të bilancit, me qëllim
të krijimit të idesë së nivelit profesional të aplikuar në terren dhe sa të garantuar do të
mund të jenë ata në raport me pagesën e kryer si dhe në raport me mbartjen e
përgjegjesisë në rast gjetjesh në situata kontrollesh. Për këtë objektiv, janë përpiluar
pyetjet nga 9 deri tek 20.
c) Objektivi i tretë
Të kuptohet respektimi i ligjit mbi procedurat e rimbursimit të TVSH-së dhe afatet
përkatëse. Pyetja 21 deri në 24. Për ata tatimpagues të cilët nuk janë kërkues të
rimbursimit të TVSH-së, këto pyetje nuk janë të plotësueshme.
d) Objektivi i katërt
Sa i vetëdijshëm është tatimpaguesi për rregullat që thyen në rast të shmangies. A njeh
modulin e riskut të tatimeve apo indikatorët e riskut që perdorin tatimet për analizën e
tatimpaguesit në bazë nipti? Të kuptohet në rast se njohja me indikatoret do të
kualifikonte tatimpaguesin në një nivel më të lartë deklarimi dhe pagesash duke
shmangur evazionin apo jo. Për këtë objektiv janë aplikuar pyetjet nga 25 deri në 28.
1.2. Fenomene të marra në studim
Në vende të ndryshme ka mënyra të ndryshme të penalizimit të shkeljeve. Por elementi
më i rendësishëm i një ligji apo i një plani veprimi operacional, është zbatimi i elementit
social. Elementi social në këtë çështje nis me sjelljen e inspektorit tatimor dhe vijon me të
drejtën për tu informuar tatimpaguesi mbi ankimimin dhe mënyrën e proçedimit më tej.
Shqiptarët nuk kanë fituar akoma besimin e plotë në menaxhimin e fondeve publike nga
qeverisja. Kjo shpeshherë si pasojë e lidhjes së ngushtë me besimet partiake, si pasoje e
12
mungesës së lartë të transparencës dhe të komunikimit të qeversjes me publikun në të
kaluarën. E gjithë kjo e bën agresive marrëdhënien midis dy palëve.
Motivimi është i pari për nga rendësia e analizës së pritshmërive të një plani të përcaktuar
me qëllim arritjen e objektivit perkatës. Në rastin konkret rezultatet janë të matshme në
shifra dhe përkthehen në motivim për deklarim dhe pagesë. E gjithë përpjekja për të
studiuar sjelljen e tatimpaguesit bëhet për të kuptuar mënyrën e tij të të menduarit me
qëllim hartimin e planeve operacionale të punës në sherbim të motivimit të përmbushjes
vullnetare.
Por motivimi është çështje që duhet tu bashkëlidhet të dyja palëve si një proçes i
vazhdueshëm, si adminsitratës tatimore ashtu edhe tatimpaguesit. Krijimi i një
marrëdhënie pune reciproke mes palëve, krijimi i nje statusi respekstiv të punonjësve të
administratës tatimore të terrenit, për të cilin të gëzojë respekt profesional mbi të gjitha,
çdo tatimpagues si dhe krijimi i nje niveli karriere të përshtatshëm në mënyrë vleresimi
më të lartë për të gjithë personelin që kanë marrëdhënie të drejtpërdrejtë me
tatimpaguesin, bashkeveprimi në çdo forme të plotesimit të një formulari vlersimi përsa i
përket sjelljes së tatimpaguesit gjatë kontrollit në subjekt, dhe të tjera mekanizma si këto,
do te mund të rrisnin besueshmërinë e institucionit dhe të vetë individit, duke përmirësuar
performancën individuale në punë dhe duke konsoliduar qëllimin e përbashkët të nivelit
drejtues me nivelin e adminsitratës së terrenit. Gjithmonë në vëmendje ndaj arsyes që
personeli në terren paraqet imazhin e instuticionit. Më tej, tatimpaguesi do të
konsolidohej në mënyrën e të bërit biznes sipas klimës së krijuar përreth tij duke
shmangur sa më shumë thyerjen e rregullave nga vetë ai.
“Permiresimi i vertete, është zgjedhja për t'i bërë të tjerët të rriten.” 2
FENOMENET PERKUFIZIMI OPERACIONAL I
FENOMENEVE
Përmbushja
vullnetare
Sistemi i vetë-vlerësimit dhe nxitjes së përmbushjes
vullnetare për pagesën në kohë të detyrimeve tatimore
Masat penalizuese Të gjitha format dhe masat shtrënguese kundrejt
fshehjes së detyrimeve tatimore
Komunikimi Të gjitha mjetet e komunikimit tatimpagues-
adminsitrate tatimore dhe anasjelltas për çdo kërkesë
dhe informacion në lidhje me përmbushjen e detyrimit
të deklarimeve dhe pagesave
Informaliteti Fshehja e të ardhurave dhe mosrespektimi i ligjit dhe
dispozitave ligjore në fuqi
2 Piccole e Medie Imprese che battono la crisi, Paolo A. Ruggeri, Capitolo 6, Motiva le persone, fq. 109
13
Profesionalizmi Aftësia profesionale për shërbimin e kryer nga
tatimpaguesi për deklarimin, hartimin, mbajtjen,
regjistrimin dhe ruajtjen e dokumentacionit fiskal si
dhe asnasjelltas niveli i aftesisë profesionale të
punonjësve të adminsitratës tatimore kundrejt
tatimpaguesve
Motivimi Një forcë nxitëse, shtytëse që e nxit tatimpaguesin për
të marrë një sërë veprimesh në arritjen e qëllimeve dhe
veprimtarive të caktuara në zbatim të ligjit
Trajtimi i riskut Në cilesinë e konceptit faktor i vetekonktrollit të
tatimpaguesit që do te mund të ndikonte pozitivisht në
përmirësimin e sjelljes së tatimpaguesit në tërësi
Table 1. Përkufizimi operacional
1.3. Rezultatet e anketimit
Periudha e aplikimit te anketimit:
Mënyra e anketimit:
Intervistuar ne total:
Përgjigjur:
Niveli i Tatimpaguesve:
Online, Interviste në terren, Shkurt 2018–Korrik
2018
ANONIM
1150 Tatimpagues
1.015 Tatimpagues
6 Shoqata, OJF, FONDACIONE
25 Tatimpagues VIP
320 Tatimpagues deri ne 8 mln leke xhiro vjetore
275 Tatimpagues deri ne 5 mln leke xhiro vjetore
389 Tatimpagues deri ne 2 mln leke xhro vjetore Table 2. Te dhena te pergjithshme mbi rezultatet e anketimit
Pyetja 1. Si e vleresoni nivelin e njohurisë mbi legjislacionin tatimor në përgjithësi?
1 2 3 4 5
Dobët Shkëlqyer
501 31 150 82 251 Table 3. Niveli i njohurise mbi legjislacionin tatimor per TP e anketuar
Rreth 50% e TP nuk zotërojnë njohuri të mira mbi sistemin tatimor dhe legjislacionin në
tërësi. Ndërkohë që 251 TP janë shprehur se zoterojnë njohuri të shkelqyera mbi to.
Pyetja 2. A keni njohuri mbi Parimin e Përmbushjes Vullnetare?
Nga përgjigjet e anketimit, rezultoi se 23% e tatimpaguesve të intervistuar u përgjigjen se
kanë njohuri të mjaftueshme mbi parimin e Përmbushjes Vullnetare (233 TP), çka
14
nënkupton konceptin e vetëdeklarimit. Në publik mendimi i deklarimit ndahet nga ai i
pagesës.
Pyetja 3. Nëse keni dijeni të mjaftueshme, kush është burimi juaj i informimit?
Figure 1. Burimi i informacionit
Tatimpaguesit janë të lidhur ngushtë me Inspektorët Tatimore. Rreth 40% e të
intervistuarve, (410 TP) shprehen se informacionin e duhur e marrin nga nënpunës
tatimore, nga perfitimi i njohjeve direkte me ta. 230 të tjerë janë përgjigjur se këshillohen
me konsulentë fiskal dhe 214 nga Shërbimi i Tatimpaguesit. Përfshirja e shërbimit të ri,
Qendra e Thirrjes dhe Live Chat, duket qartë se më shumë është në funksion të
menaxhimit të terrenit nga adminsitrata qendrore se sa nga telefonatat që tatimpaguesit
kryejnë për sqarime të mundshme. Gjithashtu në informacionin konfidencial
tatimpaguesit shprehen të shqetesuar për faktin se tatimoret zoterojnë studio kontabiliteti
të cilat nuk i ndjekin me korrektesi tatimpaguesit por bëjnë të mundur shmangjen e
kontrolleve dhe mbulimin e gjetjeve tek ata.
Pyetja 4. A keni informacion mbi llojet e gjobave?
Tatimpaguesit kanë informacion të mjaftueshëm persa i perket mosregjistrimit të biznesit,
moslëshimit të kuponit dhe për mosregjistrim punonjësi si dhe mospajisje me kasë
fiskale. Përsa i përket informacionit mbi gjobat për përditësim të dhënash dhe për mall pa
fature, biznesi është i paqartë jo vetëm për masën e penalitetit por edhe për procedurat për
tu ndjekur për formalizimin e tyre.
Tatimpaguesit nuk kanë informacion të mjaftueshëm përsa i përket kontrollit nga zyra.
Ata jo vetëm nuk pranojnë rivlerësimet nga zyra, por shprehen se janë tepër selektive dhe
abuzive. Disa nga tatimpaguesit shprehen se kanë marrë gjoba pa patur dijeni dhe se nuk
janë dakort me rivlerësimin e bërë. 18 tatimpagues shprehen se nuk do të donin përballje
me tatimorët duke krijuar mundësi korruptive, e nxitur kjo nga të dyja palët.
15
145
961
295
330
857
980
0
0 200 400 600 800 1000 1200
Per mosleshim Kuponi
Perditesim te dhenash te aktivitetit
Per Mospajisje me kase fiskale
Per mosregjistrim Punonjesi
Per mall pa fature
Per Mosmbajtje ne gjendje pune te kases …
Per mosregjistrim aktiviteti
PO
JO
Figure 2. Informacioni mbi llojin e gjobave
Pyetja 5. A keni njohuri mbi veprat penale në lidhje me krimin ekonomik dhe
dënimet përkatëse?
Kësaj pyetje Tatimpaguesit i janë përgjigjur rreth 75% se nuk kanë informacion mbi
kodin penal përsa i përket krimit ekonomik dhe të tjera që lidhen me adminsitrimin e
shoqërive tregtare. Ky fenomen mendohet se kufizon frikën ndaj veprimit për çdo akt
abuziv të të drejtës tregtare dhe legjislacionit tatimor.
Figure 3. Njohuria e TP mbi veprat penale
Pyetja 6. A keni informacion për mënyrën se si kontrollohen bizneset nga zyra?
820 Tatimpagues nuk kanë dijeni për mënyrën e kontrollit nga zyra dhe nuk kanë
informacion as se si përzgjidhen subjektet për kontroll nga zyra apo të tjera në lidhje me
këtë mënyrë kontrolli. Gjithashtu tatimpaguesit shprehen se nuk ka gjurmë që lihen në
sistem për një kotnroll të tillë qoftë informues qoftë edhe njoftimi si detyrim ligjor.
16
Figure 4. Tatimpaguesit qe kane informacion ose jo, per menyren e kontrolleve
Pyetja 7. A keni dijeni për metodat e vlerësimit alternativ nga adminsitrata
tatimore?
340 tatimpagues janë përgjigjur se nuk kanë dijeni për metodat e vlerësimit alternativ, 28
tatimpagues nuk i janë përgjigjur kësaj pyetje dhe të tjerët shprehen se nuk i njohin
metodat alternative të vleresimit. Ata kerkojnë më shumë transparencë në lidhje me
mënyrën e llogaritjes, arsyet dhe kornizimin e procedurës së komunikimit me
tatimpaguesin në çdo kohë dhe për çdo arsye. Nuk duhet të egzistojë rivlerësim pa dijeni
të tatimpaguesit paraprakisht shprehen tatimpaguesit.
Pyetja 8. A keni ndjekur trajnime apo takime konsultative të organizuara nga
adminsitrata tatimore?
Janë përgjigjur pozitivisht 114 TP dhe negativisht 901 TP. Shumica shprehen se nuk
informohen për aktivitete të tilla.
Pyetja 9. Sa investoni ju për konsulentin fiskal?
Vlera ne lek Nr. TP
0-2.000 65
2.000-5.000 76
5.000-20.000 359
Mbi 20.000 267
I kryej vete
deklarimet, nuk
paguaj konsulente
248
Table 4. Vlera e investimit per konsulente fiskal
Pyetja 10. A merrni faturë për shërbimin që ju ofrohet për deklarimet mujore?
PO JO Kam ekonomist të
brendshëm
479 21 515
Table 5. Anketimi i TP per furnizimin e sherbimit te konsulences fiskale me fature
17
Shumica e TP të anketuar aplikojnë plotësimin e detyrimeve fiskale nëpërmjet personelit
të brendshëm të tyre.
Pyetja 11. A kerkoni mendim për mënyrën e deklarimit nga konsulenti juaj, apo
jeni Ju që vendosni dhe jepni direktivat?
PO
312
Konsultohem me
miq tatimore
450
I mar vetë
vendimet
253 Table 6. Anketimi i TP perzgjedhje ose jo te konsulentit fiskal.
Pyetja 12. Sa kohë ju eshte dashur për të marrë një përgjigje nga Tatimet kur keni
kërkuar informacion me shkrim?
1-5 dite 5-10 dite 10-15 dite Mbi 15 dite Nuk kemi marrë
pergjigje
29 73 507 263 143 Table 7. Afati i aplikuar ne rast kerkese me shkrim i TP nga DPT
Pyetja 13. A keni bërë denoncim për fshehje të ardhurash apo për raste të
konstatuara nga ju të tjera? A keni qenë ndonjëherë të denoncuar?
1011 Tatimpagues janë shprehur se nuk kanë denoncuar askend dhe 25 tatimpagues janë
shprehur se kanë qenë të denoncuar për moslëshim kuponi, por që për ata është denoncim
për çështje konkurence dhe jo për qëllim real në zbatim te ligjit. 15 Tatimpagues kanë
qenë edhe të denoncuar edhe kanë denoncuar.
Pyetja 14. A dini ti dalloni llojet e kontrollit nga administrata tatimore në biznesin
tuaj?
PO JO
Vizitë fiskale 125 890
Kontroll i plotë 954 61
Verifikim në terren 234 781
Kontroll i Hetimit
Tatimor
52 963
Table 8. Dallimi i llojeve te kontrollit nga TP ne numer
Pyetja 15. A ju është venë në dispozicion paraprakisht urdheri i grupit të punës për
kontroll në subjekt?
Rreth 72 % (730 TP) e tatimpaguesve të intervistuar shprehen se urdhëri i punës nuk ju
tregohet. Ndërkohë që, urdheri i punës paraqitet shumë i përgjithshëm dhe pa terren të
18
përcaktuar për Inspektorët tatimor. Është një dokument shumë standart dhe i njëjtë për
çdo fushatë dhe çdo vendndodhje.
Pyetja 16. Cili është vlerësimi juaj për sjelljen e inspektoreve tatimore?
Tatimpaguesit kanë vleresuar sjelljen e inspektoreve tatimore si nje sjellje joprofesionale
dhe madje jo njerëzore në disa raste. Ndërkohë që vleresojnë sjelljet e tyre në rastet e
kontrolleve në grup në bashkepunim me institucione te tjera.
560 Tatimpagues kanë vlerësuar sjelljen e dobët të inspektorëve tatimore dhe 150 të tjerë
kanë vlerësuar sjelljen e Inspektoreve si tepër korrekte. 305 Tatimpagues të tjerë kanë
vlerësuar një sjellje të mirë të inspektorëve pranë tyre.
Figure 5. Sjellja e Inspektoreve sipas vleresimit te TP
Pyetja 17. A keni paguar në këmbim të uljes së detyrimit tatimor të lindur nga
kontrolli? A kanë denoncuar Inspektoret për sjellje jo të mirë? A janë gjobitur në
rast shkelje? A e ka pranuar TP detyrimin e lindur? A e ka apeluar detyrimin e
rivleresuar?
0 5 10 15
Ka paguar TP Inspektorin per ulje te detyrimit?
Ka Denoncuar Inspektorin per sjellje jo te mire?
A eshte gjobitur nga kontrolli?
A e ka pranuar TP se ka qene ne shkelje?
A e ka apeluar detyrimin e rivleresuar?
PO
Kam Heshtur
Kam nderhyre me miq
Figure 6. Sjellja e TP ne rast gjetjesh te kontrollit
19
Pyetja 18. A keni qenë të vetëdijshëm për gjetjet nga kontrolli?
Pothuajse 92% (933 TP) e tatimpaguesve shprehen se kanë qenë të vetëdijshëm se do të
kishin probleme. Informaliteti i fornitorëve dhe i klientëve si dhe mosmbajtja e rregullt e
dokumentacionit kontabël janë dy problematikat që përbëjnë arsye të vetëdijes së
tatimpaguesve për gjetje në rast kontrolli të tyre. Gjithashtu ndjeshëm shfaqet edhe
përgjigjia e TP për pamundësi financiare për kontraktimin e konsulentëve fiskale. Rasti i
mosmbajtjes së rregullt të dokumentacionit është trajtuar kryesisht nga biznesi i vogël,
ndërkohë që rasti taksimit të lartë të biznesit dhe pamundësia e pagesës së konsulenteve
është trajtuar nga biznesi me TVSH, me xhiro deri në 8 mln lekë.
0 50 100 150 200 250 300
per mosmbajtje te rregullt te dokumentacionit …
per pamundesine e pageses se konsulenteve …
si pasoje e informalitet nga fornitoret apo …
per mosnjohje te detyrimeve tatimore
per taksimin e larte te biznesit
per arsye te paqartesise mbi shpenzimet e …
224
178
295
62
134
40
Figure 7. Pritshmeria e TP per gjetjet e kontrolli
Pyetja 19. Ju kanë ardhur në ndihmë kontrollet për të menaxhuar më mirë situatën
tuaj ekonomiko-financiare?
278 tatimpagues shprehen se kontrollet janë të dobishme për tu informuar më tepër, por
jo për të përmirësuar situatën ekonomiko – financiare për faktin se nuk trajtojnë
shpeshherë dallimin midis gabimit njerëzor dhe evazionit apo fshehjes së të ardhurave.
Të tjerë nuk mendojnë se ka ndikuar aq pozitivisht në situatën e tyre ekonomiko
financiare por për shume arsye kanë peshuar së shumti në përkeqësimin e mundesisë për
të zhvilluar aktivitetin më tej.
Rreth 27% e tatimpaguesve të anketuar, janë shprehur se kontrollet nuk janë aspak të
dobishme dhe 15% e tyre shfaqen të pakënaqur plotësisht nga efekti i kontrolleve duke
mos pranuar as rezultatet dhe as qëllimin e kontrollit, jo të përfaqësuar siç duhet në
respekt të detyrës që përfaqësojnë vetë inspektorët tatimore.
20
0
50
100
150
200
250
300
Vleresimi
Shume i dobishem
Te dobishem
Pothuajse te dobishem
Aspak te Dobishem
Kontribues negativ
Figure 8. Vleresimi i dobise se kontrolleve
Pyetja 20. A ju kanë prezantuar Inspektorët e kontrollit konsulente më të mirë
financiar?
Rreth 64 % e të anketuarve, janë shprehur se Inspektorët i orientojnë në të shumtën e
rasteve për të përzgjedhur konsulentin financiar. Rreth 19 % e tyre shprehen se vetë
inspektorët i kanë marrë në ngarkim për të kryer deklarimet e tyre mujore. Të tjerë nuk
janë hasur me të tilla raste.
Pergjigje Numri i TP
PO 649 JO 192 NONE 174
Table 9. Orientimi per Konsulent nga Inspektoret
Pyetja 21. A jeni kërkues per Rimbursimin e TVSH-së?
97% e tatimpaguesve kërkues të rimbursimit të TVSH-së kanë pohuar se në çdo kërkesë
për rimbursim kanë qenë subjekt kontrolli për tatimin mbi vlerën e shtuar. 25
Tatimpagues kanë kërkuar rimbursim te TVSH-së dhe 3 tatimpaues kanë kërkuar
kompensimin e tepricës kreditore me detyrime tatimore të tjera. Të gjithë tatimpaguesit
kanë qenë objekt kontrolli pas kërkesës për rimbuirsim.
Rimburim Kompensim Kontroll Numri i TP qe kane
kerkuar Rimbursim Po JO
25 3 28 0 28
Table 10. Kerkuesit per Rimbursim
Pyetja 22. A ka patur gjetje në çdo raport kontrolli?
Shërbimet për jashtë vendit dhe regjimi i përpunimit aktiv (FASON) janë sektorët më me
pak gjetje. Investitorët dhe Grumbulluesit janë sektorët më me gjetje edhe pse numri i
tatimpaguesve kërkues të rimbursimit të TVSH-së në këtë anketim është i vogël në
krahasim me numrin total të të anketuarve, rreth 2.8 %.
21
Figure 9. Niveli i gjetjeve nga kontrollet e TP
Pyetja 23. A janë respektuar afatet e procedurës së aprovimit të TVSH-së së
rimbursueshme të kerkuar?
Në 98% të rasteve nuk janë respektuar afatet e aprovimit sipas legjislacionit në fuqi.
Ndërkohë që në komente tatimpaguesit shprehen se për të shtyrë afatet, komunikohen
shkresa qoftë edhe me difekte të vetë inspektorëve të tatimeve për të shtyrë afatet e
miratimit të kërkesës për rimbursim, me pretendimin e mosrakordimit të shifrave të
kërkuara për rimbursim. Ndërkohë që në raste të caktuara është pohuar se e njëjta kërkesë
më pas është aprovuar.
JO PO None
27 1 0
Table 11. Respektimi i Afateve per Rimbursim
Pyetja 24. Në momentin e përfundimit të procedurës sa vonesë ka patur kryerja e
pagesës?
12% e të anketuarve ka deklaruar se pagesa është kryer brenda 10 ditëve nga mbyllja e
raportit përfundimtar të kontrollit. 8% e të anketuarve kanë deklaruar se pagesa ose
kompensimi u është kryer brenda 30 ditëve dhe pjesa tjetër mbi 30 ditë.
Pyetja 25. A keni njohuri mbi modulin e rriskut?
78% e tatimpaguesve të anketuar kanë deklaruar se nuk janë në dijeni të indikatorëve të
rriskut dhe nuk besojnë në to.
PO JO None
791 223 1
Table 12. Nr. i TP qe kane njohuri mbi modulin e rriskut
22
Pyetja 26. Nëse nuk keni njohuri mbi indikatoret e rriskut, mendoni se njohja me
to, do të mundësonte përmirësimin e performancës tuaj përballë detyrimeve
tatimore dhe në zbatim të parimit të përmbushjes vullnetare?
Rreth 89% janë shprehur se njohja me indikatoret e rriskut do të mundësonte një strategji
të autokontrollit dhe të analizës së pozicionit të tyre në treg përsa i perket jo vetëm
deklarimeve por edhe të ardhurave, shpenzimeve dhe parametrave të tjerë për sektorin
përkatës.
PO JO None
903 11 101
Table 13. TP qe mendojne se publikimi i indikatoreve te rriskut shperbejne pozitivisht
Pyetja 27. A mendoni se perdoret moduli I rriskut per te orientuar llojin e kontrollit
dhe TP si subjekt kontrolli?
83 % e tatimpaguesve të intervistuar nuk mendojnë se egziston një metodologji matje e
indikatorëve për tatimpagues. Nëse do të egzistonte një e tillë, edhe intervista me
inspektorët do të ishte tepër e orientuar, e detajuar dhe konkrete. Ndërkohë që nuk ka
raste të tilla të hasura në terren në përgjithësi.
PO JO None
842 120 53
Table 14. Nr. i TP qe mendojne se aplikohet moduli i rriskut
Pyetja 28. A keni korigjuar deklaratat tuaja tatimore për të përmirësuar
performancën tuaj në lidhje me deklarimet dhe pagesat në rastin kur keni marrë
njoftim për kontroll brenda 30 ditëve nga data e njoftimit?
Tatimpaguesit shprehen se nuk kanë kryer as audit gjatë këtij afati dhe as korigjime në
përgjithësi të deklaratave ëe tyre. Madje ata shprehen se nuk kanë dijeni për sa i përket të
drejtës së tyre për të bërë ndryshime brenda afatit nga data e njoftimit deri në datën
efektive të abtimit të urdhërit të inspektorëve për kontroll.
PO JO Nuk kam pas Dijeni Pa pergjigje
3 210 998 7 Table 15. Nr. i TP qe kane korigjuar deklaratat 30 dite para kontrollit
1.4. Analizë e rezultateve të Anketimit
Tatimpaguesi akoma nuk gëzon informacion të mjaftueshëm mbi detyrimet e tij ligjore
dhe parimin e përmbushjes vullnetare, çka do të thotë se sistemi është i bazuar mbi
vetëdeklarimin dhe pa njohuri të vetkontrollit të tatimpaguesit, por duke krahasuar me
23
anketime të tjera të kryera nga operator të ndryshëm, vihet re një rritje e vullnetit të
sipërmarrjes për informim teknik në lidhje me sistemin fiskal. Ky fenomen haset në
veçanti tek bizneset që kanë investuar 2-3 vite më parë. Duke u zhvilluar aktiviteti i tyre,
rritet edhe pesha fiskale në portofolin e tyre financiar. Në këtë mënyrë nis edhe interesimi
i tyre më i shpeshtë dhe perpjekja për të kuptuar më mirë çështjet teknike që lidhen me
sistemin, procedurat dhe detyrimet ligjore për mbajtjen e dokumentacionit apo të
regjistrimeve kontabel dhe të tjera.
Tek biznesi informal, vihet re një përpjekje më e madhe, edhe per vetë arsyen e presionit
të madh që ushtron kontrolli i shpeshtë i tatimpaguesit dhe komunikimi i shpeshtë me ta
nga adminsitrata tatimore, për të përmiresuar performancën e tyre, për faktin se edhe
kosto e informalitetit për ta po rritet në parametra që tejkalojnë përfitimet reale në kohë
afatgjate.
Biznesi i vogel kryesisht kërkon të kualfiikohet në një nivel të sipërmarrësit të trajnuar,
por mekanizmat nuk janë të mjaftueshme për të mbuluar terrenin në sherbim të realizimit
të këtij qellimi. Kjo vjen si pasojë edhe e mosfunksionimit të Dhomave të Tregtisë dhe
Industrisë së Rajoneve, mekanizem i cili do të mund të ofronte jo vetem per të ofruar
trainime pa pagesë apo me pagesë simbolike, në shërbim të sipërmarrjes por edhe
asistencë dhe mbështetje për kryerjen e shërbimeve të deklarimit për disa muaj rresht pa
kosto me qëllim të demonstrimit praktik të plotësimit të dokumetnacionit kontabel dhe
fiskal tek vetë ata. Gjithashtu çdo përfaqësi biznesi është pasive në territor dhe nuk ofron
shërbime mbështetëse për sipëramarrësit e vegjël në këtë drejtim. Konsultat me Qendrën
e Thirrjeve apo chat me inspektorët e tatimeve nuk është zgjidhje për ata që nuk kanë
njohuri as si të trajtojnë problemin.
Lidhja e ngushtë e tatimpaguesit me inspektorët e tatimeve, mund të përbëj shkak për
evazion. Kjo lidhje mundëson mungesën e vullnetit për tu kualifikuar dhe për tu plotësuar
me njohuritë e mjaftueshëm profesionale dhe teknike në shërbim të zbatimit të
detyrimeve tatimore të përcaktuara në ligj dhe në aktet nënligjore. Gjithashtu edhe lidhja
‘miqësore’ me ta i favorizon për raste të ndryshme në dëm të realizimit të qëllimit të
deklarimit dhe pagesës në kohë të detyrimeve reale tatimore.
Tatimpaguesit gëzojnë mangësi në njohjen e të drejtave të tyre në marrëdhënie me
detyrën e inspektorëve tatimore në terren, si dhe nuk kanë qartësi mbi diversifikimin e
llojeve të kontrollit. Shoqëruar kjo edhe nga arsyetimi i vlerësimit jo pozitiv të sjelljes se
inspektorëve përballë tatimpaguesit, mendohet se mund të krijohet një terren më i
favorshëm për raste korruptive duke shmangur evidentimin e gjetjeve.
Njohja e indikatoreve të rriskut mbetet një diskutim i vazhdueshëm. Regullat e matjes se
riskut nuk mund të jenë sekret dhe as mund të jenë proces i ndare në mënyrë absolute nga
informacioni i tatimpaguesit pas edhe parimit të punës së institucionit të tatimeve, të cilët
e konsiderojnë tatimpaguesin si partner. Pikërisht njohja e metodologjisë së matjes së
evazionit apo të shmangies apo të indikatorëve të rriskut që masin performancën e
tatimpaguesit në lidhje me detyrimet tatimore, do të krijonte një atmosferë më të
ndërgjegjshme dhe të vetëdijshme të tatimpaguesit se shmangia nuk është më objekt
24
kontrolli nga inspektorët tatimore jo etik, por nga një platformë zbuluese për mangësitë e
tyre pjesërisht automatike. Gjithashtu njohja e disa nga indikatorëve që tregojnë
mesataret e sektorit për tatim apo analizën e kostos për sektor si dhe normat e fitimit për
çdo lloj sherbimi apo te tjera, do të mundesonte nismën e vetëkontrollit të tatimpaguesit
duke u vetëkorrigjuar dhe duke paguar afër masës së orientuar, me qëllimin absolut të
mosqenit subjekt kontrolli, por edhe për të fituar ekuilibrin dhe qetësi në ushtrimin e
aktivitetit të tyre.
Më e rëndësishme se realizimi i mbledhjes së të ardhurave nëpërmjet gjetjeve dhe
gjobave përkatëse të momentit, është krijimi i klimës së formalizimit të tatimpaguesve
duke krijuar të ardhura të sigurta në të ardhmen dhe duke ulur sa më shumë ndikimin e
faktorëve të pamatshëm dhe jo të menaxhueshëm në terren. Për këtë mund të krijohet një
strategji afatgjate e luftës së informalitetit, duke integruar më tepër se operatorët e
adminsitratës publike, por për të qenë në bashkëpunim me institucione te tjera, publike,
private apo nepermjet projekteve te vecanta te penalizimit te ekspertëve çertifikues të
bilanceve apo të ofrimit të shërbimeve kontabël duke i detyruar ata të nënshkruajnë
deklarata të sigurisë së punës se kryer dhe duke i detyruar ata per çertifikimin e
inventarit, gjendjes së arkës, dhe të tjera mënyra me qëllim mbajtjen e përgjegjësisë për
ndjekjen e rregullt të tatimpaguesit dhe të mospranimit në rast konstatimi nga ata, të
parregullsive.
25
II. TË DHËNA MBI SEKTORIN E TURIZMIT NË SHQIPËRI
Sipas të dhënave mbi strukturat akomoduese sipas kategorisë në Shqipëri rreth 65 % e
tyre janë Hotele. Ndërkohë që pjesa tjetër janë shërbime të ngjashme si struktura
akomodimi private, shtëpi të cilat përdoren për akomodim, bujtina dhe të tjera. Ndërkohë
sipas treguesve të kapaciteteve pritëse në Qarqe, kapaciteti më i lartë si në shtretër dhe në
dhoma, shënohet në Vlore, Shkodër dhe Tiranë3.
Figure 10. Burimi: Të dhënat e MTM, QKB dhe Pushteti
Figure 11. Burimi: Të dhënat e MTM, QKB dhe Pushteti Vendor
Gjithashtu nëse i referohemi të dhënave të vizoitorëve të huaj dhe vendas për vitin 2014-
2017 do të shohim një rritje të vazhdueshme të numrit të tyre, si rezultat edhe i të
3 Ministria e Kultures, Strategjia e Zhvillimit te Turizmit 2018-2022, fq. 4
26
ardhurave nga turizmi dhe rritjen e peshës së tyre në PBB në nivel kombëtar, çka për
vitin 2020 është parashikuar të jetë në masën 7%4.
2014 2015 2015 2017
3-mujori I 453.649 462.823 561.948 601,940
3-mujori II 760.925 929.044 1.038.747 1,157,354
3-mujori III 1.696.845 1.930.424 2.395.917 2,465,389
3-mujori IV 556.346 622.801 704,831 893.017
GJITHSEJ 3.467.765 3.945.092 4.701.443 5.117.700
Table 16.Burimi: INSTAT
2.1. INFORMALITETI NE SEKTORIN E TURIZMIT
Me materialin e deritanishëm u njohëm me situatën e përgjithshme të marrëdhënies së
tatimpaguesit dhe institucionit tatimor, por edhe me një historik të shkurtër të masave të
marra për luftën ndaj informalitetit në vend, si dhe me disa të dhëna mbi sektorin e
hotelerisë që vijon të shënojë rritje të vazhdueshme nga viti në vit si në rritjen e numrit të
netëqendrimeve, ashtu edhe në të ardhurat që kontribuojnë në PBB nga ky sektor.
Qëllimi i këtij studimi është pikërisht studimi i performancës së tatimpaguesve në lidhje
me nivelin e rriskut që paraqesin dhe orientimin e një metodologjie të caktuar në matjen e
këtij niveli si dhe prioritizimin e tij sipas edhe tatimit apo grup tatimesh.
2.2. Historik për luftën e informalitetit gjatë vitit 2013-2017
Nëse i referohemi numrit të tatimpaguesve aktiv sipas Drejtorisë së Përgjithshme të
Tatimeve në vitin 2013-2017, paraqitet një luhatje e ndjeshme në rënie apo në rritje nga
viti në vit.
2013 2014 2015 2016 2017
119.970 100.765 127.257 108.030 111.410
Ndryshimi -19.205 26.492 -19.227 3.380 Table 17. Numri i tatimpaguesve ne vitin 2013-2017
Ndryshimet ligjore sipas paketës fiskale 2013, sollën luhatjen e tatimpaguesve duke
krijuar konfuzion përsa i perket peshes se taksave per ta. Gjithashtu lancimi i fushatave të
luftës ndaj informalitetit ka kontribuar negativisht në rritjen e numrit të tatimpaguesve
gjatë vitit 2014. Numri i tatimpaguesve aktiv nga viti 2013 në vitin 2014 është ulur në
masën 19%.
Paketa fiskale dhe ndryshimet tarifore ne vitet 2013-2017 per Tatim Fitimin dhe te
Ardhurat Personale
4 Ministria e Kultures, Strategjia e Zhvillimit te Turizmit 2018-2022, fq. 13
27
Pershkrimi i Takses
Masa e Takses
2013-2017 Efekti
ekonomik Ishte Behet
Tatim Fitimi 0-2 mln
Tatim Fitimi 0-5 mln
25.000
leke
0
Renie
Tatim Fitimi 2-8 mln
Tatim Fitimi 5-8 mln
7.5%
5%
Renie
Tatim Fitimi ˃8 mln 10% 15% Rritje
Tatimi mbi te ardhurat
personale
0-10.000
0-30.000
30.001-130.000
˃130.001
0
10%
10%
10%
0
0
13% te shumes mbi
30.000
13.000 lekë + 23
për qind të shumës
mbi 130.000 leke
Rritje te nivelit
te
pataksueshem
Rritje e mases
se takses mbi
shumen e
taksueshme
Table 18. Tatimi i fitimit dhe tatimi i te ardhurave personale ne vite
Në Korrik 2015 nisi një fushatë e fortë e luftës ndaj informalitetetit kundrejt kontrolleve
të tatimpaguesit në terren dhe nga zyra. Qëllimi primar i kësaj fushate ishte parimi i
mbrojtjes së konsumatorit dhe krijimi i konkurencës së ndershme, sipas edhe njoftimeve
publike mediatike të Minsitrisë së Financave.
U lancua në formën e fushatës sensibilizuese, për të vijuar më tej në një fazë të dytë në
formën e planit operacional penalizuese.
Gjatë kësaj periudhe u miratuan edhe disa ndryshime të ashpra ligjore për masat
shtrënguese qoftë në vlerë gjobe, si në ndëshkim adminsitrativ dhe deri në atë penal përsa
i përket shkeljeve nga tatimpaguesit. Gjithashtu ndryshoi edhe niveli i taksimit përsa i
përket nivelit të xhiros. Për bizneset e vogla me xhiro vjetore nga 0-5 Mln, tatimi i
thjeshtuar mbi fitimin u hoq.
Për bizneset me xhiro vjetore nga 5 Mln-8 Mln, tatimi i thjeshtuar mbi fitimin u apikua
në masën 5%. Gjithashtu në fund të vitit 2016 u miratuan disa ndryshime të reja në ligjin
“Për Procedurat Tatimore në Republikën e Shqipërisë”, ku u specifikuan sa më shumë
detaje në anën proceduriale të përfaqësive të biznesit si dhe në ndryshime të strukturës së
vetë institucionit të adminsitrimit të taksave në përbërjen e tij.
28
Në fokus kanë qenë problematikat më të dukshme si:
lëshimi i kuponit tatimor; (penaliteti i aplikuar për moslëshim kuponi, në masën
50.000 lekë ku për të njëjtën shkelje për herë të dytë, masat shtrënguese vijonin
me mbylljen për 30 ditë të aktivitetit)
regjistrimi i aktiviteteve të paregjistruara (përveç penalitetit në gjobë në vlerë,
detyrim regjistrimi nën përgjegjësinë tatimore të tatimit të vlerës së shtuar, për të
cilën tatimpaguesit e vegjël nuk gëzonin mjaftueshëm njohuri për tu vetëtrajtuar
mbi deklarimet mujore dhe detyrimet e tjera fiskale)
sigurimi i punonjësve informal (50.000 lekë gjobë për punonjës të padeklaruar për
biznesin e vogël dhe të mesëm dhe 200.000 lekë për biznesin e madh).
U organizuar takime të shumta me përfaqesi biznesesh, por pothuajse në çdo takim,
kërkesat e biznesit i drejtohen uljes se barrës fiskale dhe në asnja moment të drejtave të
tjera mbi zbatueshmerine e ligjit, llojin e shërbimit të tatimpaguesit, njohjen me
indikatorët e modulit të riskut, përmirësimi i administrimit fiskal, transparencë në
metodologjitë mbi të cilat mbeshteten ndryshimet fiskale apo proceduriale, saktësimin e
njohjes së shpenzimeve dhe zgjerimin e shpenzimeve të njohura, përmirësimin e kushteve
dhe shërbimeve ndaj tyre dhe të tjera.
Nga verifikimi në terren dhe prezenca e shumtë e kontrolleve, u bë e mundur rritja e
numrit të tatimpaguesve në vitin 2015 duke formalizuar biznesin informal. Numri i
tatimpaguesve aktiv u rrit në masën 21%.
Theksohet këtu se gjatë vitit 2015 fushata e luftës ndaj informalitetit ishte sensibilizuese
dhe jo penalizuese. Pra, efekti jo penalizues pati ndikim pozitiv në aktivizimin e
tatimpaguesve pasiv dhe në regjistrimin e atyre të paregjistruar më parë.
Ndryshimi i strukturës së adminstratës tatimore, bëri të mundur përqendrimin e
verifikimit në terren nën drejtimin e adminsitratës qendrore, duke ia larguar këtë
kompetencë Drejtorive Rajonale Tatimore. Largimi i kontrollit nga terreni për DRT-të,
ishte një përplasje tashmë me një realitet të ri, ku forca e veprimit të Inspektorëve të
adminsitratës qendrore, nuk mund të ndikohej nga njohjet rajonale duke qenë një terren i
panjohur më parë për ta.
Gjithashtu u lancua një shërbim i ri, atij të asistencës telefonike dhe live chat.
Nëpërrmjet shërbimit të telefonisë u zgjerua fushata e luftës ndaj informalitetit edhe nën
aspektin e tërheqjes së vëmendjes direkt tek tatimpaguesi për mospaguesit e tatimit të
caktuar ose për mosdeklarim, ose për mostransmetime të kasës fiskale, të deklarimeve pa
aktivitet ndërkohë që shoqëria nuk është pasive dhe të tjera. Gjatë vitit 2017 në kuadër
edhe të depolitizimit të adminstratës publike dhe në veçanti institucioneve kyçe, doli
urdhër i Kryeministrit nr. 65 datë 12.05.2017 për mospërfshirje në fushatën elektorale të
punonjësve të statusit të nënpunësit civil. Ky urdhër ç’orientoi sadopak terrenin duke
qenë nën syrin e vëzhguesve partiak dhe nën interpretimin e tyre se çdo kontroll ishte
selektim partiak për bezdisje, çka vetëm krijonte zhurmë dhe panik në zbatimin e detyrës
nga adminsitrata tatimore.
29
Të dhënat përsa i përket fushatës së luftës kundër informalitetit janë publikuar vetëm
përsa i përket rezultateve të gjobave por nuk është bërë një studim analitik i rezultatit të
dhënë në treg si dhe i ecurisë së normës sektoriale të riskut para dhe pas fushatës kundrejt
metodologjive të caktuara për çdo rajon dhe sektor, për çdo nivel biznesi dhe tatimi por
edhe mbi korelacionin e taksave për çdo nivel të ardhurash sipas normativave të taksimit,
duke u përfunduar me një plan veprimi në vijim.
Një rëndësi të veçantë mediatike, iu dha kontrollit të bizneseve përmes platformës së
riskut.
Sipas njoftimeve të ndryshme, sistemi do të bënte klasifikimin e sipërmarrjes në
përputhje me nivelin e riskut. Bizneset me risk të ulët do të kontaktoheshin nga zyrat për
të trajtuar dhe marrë përgjigje apo iniciativën e vetekorrigjimit për problemet e
konstatuara; Për nivelin e mesëm dhe të lartë të riskut do të ushtroheshin kontrolle apo
vizita fiskale sipas sektorit dhe madhësisë.
Indikatorët e rriskut mbeten të papublikuar për tatimpaguesin, çka do të mund të
kualifikonte ata në një normë më të lartë formalizimi, në vëmendje të ruajtjes së
parametrave mesatar të sektorit dhe indikatorëve të tjerë në rast se do të publikoheshin
periodikisht për çdo sektor-indikator-rajon apo taksë.
30
III. PËRCAKTIMI I RREGULLAVE PËR ANALIZËN E RRISKUT
Matja e informalitetit është hapi i fundit i procedurës paraprake për evidentimin e
shmangies tek një tatimpagues. Ky hap mund të jetë spontan dhe nga informacion i
drejtpërdrejtë sikurse është një denoncim apo një konstatim i evidentuar nga kontrolle të
institucioneve të tjera, por mund të rrjedhë edhe nga një punë e vazhdueshme e analizës
dhe menaxhimit të rriskut deri në matjen e informalitetit dhe rivlerësimin tatimor me
metoda alternative për tatimpaguesit .
Hapi i parë për të analizuar rriskun për çdo çështje, është krijimi i një modeli standard i
cili të jetë i aplikueshëm si për grupe tatimpaguesish ashtu edhe për secilin më vete.
Gjithashtu ruajtja e rekordeve të nivelit të rriskut të paraqitur nga çdo tatimpagues do të
mundësonte treguesin e performancës së tij në kohë duke verejtur përmirësimin dhe
përkeqësimin e menjëhershëm.
Rregullat e modelit ekonomik, mbështeten mbi llogaritje matematikore dhe mbi
probabilitetin statistikor.
Rregullat mund të trajtohen të tre llojeve:
1. Rregulla kontabël, të cilat gjenden në rast se zoterohet një informacion kontabël i
detajuar mbi gjendjen e llogarive specifike siç mund të jetë:
a. Gjendja e arkës në raport me detryimet ndaj fornitorëve apo palëve të treta
në tërësi;
b. Gjendja e arkës në raport me gjendjen e bankës;
c. Detyrimet ndaj punonjësve;
d. Llogaria e ortakut në raport me fitimin
e. Llogaria e ortakut në raport me xhiron
f. Fatura të palikujduara përtej vitit ushtrimor
g. Të tjera
2. Rregulla tatimore, të cilat mund të shqyrtohen vetëm nëpërrmjet të dhënave që
zotërohen në sistem për çdo periudhë tatimore, tatim apo të dhëna në bilanc siç
mund të jenë:
a. Performanca e borxhit
b. Humbja e vazhdueshme e tatimit të fitimit, tatim fitimit të thjeshtuar
c. Tatim mbi të ardhurat e periudhës apo vjetore
d. Ndryshimet në ulje të deklaratës vjetore
e. Ndryshimi në ulje i deklaratave mujore të TVSH-së
f. Rregulli i Përqindjes së fitimit bruto
g. Të tjera
Pjesë e rregullave tataimore por që mund të marrin një rëndësi të veçante janë edhe
nënrregullat Kryqëzuese, burim informacioni për të cilin janë sërisht të dhënat që ofron
sistemi për tatimpaguesit si për tatime dhe për dogana:
h. Kryqqzimi i faturave për blerësin dhe shitësin;
i. Verifikimi i shitësve pasiv;
j. Verifikimi i blerësve pasiv;
31
k. Verifikimi i blerësve apo shitësve me status ç’regjistruar;
l. Kryqezimi i të dhënave të tatimeve me doganat për importe dhe exportet
perkatëse;
3. Rregulla sekrete ose specifike, mund të jenë ato të cilat mund të trajtojnë
marrëdhënien me statusin e riskut të personave të lidhur apo të marredhenieve që
zoteron ortaku apo adminsitratori me krimin apo me nivelin e tij të rriskut ne
cilësinë e tatimpaguesit (mund të ketë qenë i dënuar, mund të jetë në proces
dënimi, mund të jetë i lidhur me persona të krimit, mund të ketë performancë me
rrisk të lartë në cilesinë e tatimpaguesit dhe si rrjedhoje edhe bashkepunetori i tij,
mund të jetë i përfshirë në evazion apo fshehje të të ardhurave në bashkëpunim
ose jo);
a. Komunikimi për listat e të dënuarve nga Gjykata e Krimeve të Renda.
b. Komunikimi për referencat në prokurori të dosjeve nën hetim për pastrim
paraje apo evazion fiskal.
c. Komunikimi me bankat mbi informacionin e levizjeve të llogarisë për
individ apo persona juridik.
d. Të tjera, institucione, informacioni i të cilëve është i lejuar për
adminsitratën tatimore.
Të gjitha këto rregulla janë llogaritjet matematikore, të cilat më tej duhet ti nënshtrohen
studimit statistikor dhe rëndësisë së tij.
Në vijim paraqitet tabela e hapave teëndjekura për analizen e rriskut në sistemin tatimor
përsa i përket sektorit të hotelerisë. 5
Përcaktimi i variablave ose indikatorëve për tu studiuar duke patur parasysh edhe
saktësinë e të dhënave por edhe
Figure 12 Hapat e ndjekur per analizen e rriskut
5 Keto rregulla mund te funksionojne per cdo sektor, por duke qene se metodologjia mbeshtetet ne te dhena numerike, edhe rezultati i referohet pikerisht ketyre te dhenave.
32
3.1. Metodologjia e analizës statistikore
Të dhënat dhe informacionet e regjistrimit të bizneseve u regjistruan në databazën e
mbledhjes së informacionit të para formatuar. I gjithë informacioni i hedhur në databaze
u kontrollua dhe u kodua manualisht. Analiza e të dhënave është kryer me anë të paketës
statistikore SPSS 20.0. (Statistical Pakage for Social Sciences). Gjithashtu jane perdorur
edhe paketat statistikore Minitab 17.0 dhe Medcalc 14.4.
Fillimisht janë paraqitur statistikat pershkuese te variablave sasiore si treguesit e
pozicionit dhe te shpërhapjes për variablat perkates. Me pas janë përcaktuar vlerat jo
normale (outliers) te variablave sasiore me ane te testit Grubbs te dyanshem. Është
testuar shpërndarja probabilitare e variablave të vazhduar nëpërmjet testit Kolmogorov-
Smirnov.
Është studiuar korrelelimi midis variablave sasiore duke vlerësuar koeficientin e
korrelacionit Pearson. Me ndihmën e analizes ANOVA dhe testit joparametrik Kruskal-
Ëallis është realizuar krahasimi i mesatareve te variablave te ndryshëm sasiore.
Janë ndertuar modele te regresit te thjeshte linear dhe regresit logjistik për te përcaktuar
parametrat me te rendesishem statistikor qe ndikojne ne matjen e nivelit te rriskut per TP
qe nuk paguajne TVSH, Tatim Fitimi dhe Divident.
Varialblat kategorike janë paraqitur nëpërmjet tabelave me frekuencat absolute dhe
relative si edhe grafikisht. Janë ndertuar tabelat e kontigjences dhe janë zbatuar testi hi-
katror dhe testi Fisher për studimin e pavaresise midis variablave kategorike në studim.
Në studim janë përdorur kurbat ROC (Receiver Operator Characteristic Curve) për
vleresimin e vlerave cut-off dhe sensitivitetit specificitetit, vlerës parashikuese pozitive
dhe negative te variablave te vazhduar. Është kryer rikodimi i variablave origjinale sipas
qëllimit të analizes statistikore.
3.2. Pyetjet Kerkimore
Studimi synon ti pergjigjet disa pyetjeve kërkimore. Këto pyetje kanë lindur si rezultat i
njohurive të marra nga eksperiennca e punës në lidhje me sistemin tatimor në Shqipëri,
por edhe nga njohja me sisteme të ndryshme brenda dhe jashtë vendit për studimin e
nivelit të rriskut te TP, në lidhje me fshehjen dhe evazionin fiskal.
Menaxhimi i rriskut dhe Informaliteti në adminsitratat tatimore përbëjnë detyrën më të
rëndësishme dhe të vazhdueshme në mënyrë konstante. Vendet e zhvilluara gëzojnë
sisteme të integruara në module të rriskut apo edhe të matjes së evazionit apo të shkallës
së fshehjes. DPT shfaqet në njoftimet publike se të gjitha kontrollet dhe vizitat ëe terren,
orientohen tek TP me rriskt të lartë. Menyra e perdorimit të modulti të rriskut nga DPT
nuk është publike dhe moduli i rriskut të DPT nuk është publikuar, duke qenë në poltikën
e kësaj adminsitrate si dokumenta konfidencial të institucionit.
Botime apo studime të mirëfillta të ketij lloji, pothuajse nuk egzistojnë në vend.
Cilat janë tatimet që lidhen me njera tjetrën përsa i përket deklarimeve dhe pagesave?
33
Cilat janë rregullat ku lidhja e tatimeve është shumë me dometënëse në vlere dhe në lloj?
Cilat janë rregullat që paraqesin rrisk më të lartë në vlerë dhe në lloj tatimi?
Cilat janeë vlerat mbi të cilat rrisku parqitet i larte përsa i përket mospagesës së TVSH-
së?
Kjo hipotezë dhe të tjera pyetje do te trajtohen nga ky kapitull në shërbim të gjetjeve të
rregullave të thyera në nivelin më të lartë dhe analiza e rezultateve përsa i përket
egzistencës së llojit të evazionit fiskal apo fshehjes.
3.3. Tatimpaguesit sipas rajoneve
Shpërrndarja gjeografike e TP në këtë studim parqitet si në tabelën e mëposhtme. Nga
vetë paraqitja grafike, vihet re dukshëm se TP gëzojnë njeë shperndarje në qytetet
bregdetare ose nëqytetet e turizmit kulturor.
Figure 13 TP sipas rajoneve
Nga te cilat:
Aktiv 212 70.0%
Kërkesë për Çregjistrim 1 0.3%
Pasiv (jane tatimpaguesit, te cilet ofrojne sherbimin e
hotelerise vetem gjate sezonit te vere
90 29.7%
Total 303 100.0%
Table 19. TP sipas statusit ne numer dhe perqindje
34
3.4. Korelacioni i Kontributeve të Sigurimeve Shoqërore dhe Shëndetësore
me TVSH-në sipas viteve
Kontributet dhe TVSH janë zëri më i rëndesishëm i të ardhuarave Tatimore, por edhe
pesha më e madhe në portofolin e tatimpaguesve. Si të tilla, edhe informaliteti patjetër që
efektin më të lartë supozohet ta ketë në këto dy indikatorë. Analiza statistikore e
korelacionit të këtyre dy lloje tatimesh, është e domosdoshme për të mundësuar një pamje
të ecurisë së tyre në vite krahasuar me njera – tjetrën por edhe për të parë lidhjen mes
tyre.
Në vitin 2013 vërehet një korelacion negativ i deklarimit të kontributeve dhe TVSH-së
statistikisht i rëndesishëm. Edhe nga pamja e grafikut vërehet në vite një përmirësim i
kesaj lidhje që afrohet pothuajse një korelacioni të persosur.
Variable Y Deklaruar TVSH 2013
Variable X Deklaruar Kontribute 2013
Sample size 303
Correlation coefficient r -0.2720
Significance level P<0.0001
95% Confidence interval for r -0.3732 to -0.1643
Table 20. Koeficenti i Korelacionit per lidhjen e TVSH dhe Kontribute
Pas edhe testimit të rëndesisë së këtij korelacioni, në vitin 2014 shfaqet një përmirësim në
lidhje negative por jo statistikisht i rëndesishëm. Situata përmirësohet në vitet në vijim ku
mund të themi që parametrat e informalitetit përmbysin atë pamje që shfaqen në vitin
2013, ku korelacioni shfaqet negativ. Ulja e deklarimit të kontributeve edhe pse të
ardhurat rriten, nënkuptohet nga rritja e pagesës së TVSH-së ose që shoqerohet me uljen
e blerjeve dhe moskrijimin e tepricës kreditore të TVSH-së, çka prodhon efekt
formalizimi6. Duke aptur parasysh se koeficenti i korelimit nuk është në nivel rëndësie të
lartë, nuk mund të qendrojmë në hipotezën e ekzistencës së një rrisku të nivelit të lartë
kundrejt fshehjes së njerit tatim kundrejt pagesës së tatimit tjeter.
Në vitet 2015, 2016, 2017 kemi nëe lidhje të fortë midis dy tatimeve në mënyrë të drejtë
dhe pozitive. Megjithatë kjo lidhje tregon faktin praktik që Kontributet dhe TVSH janë
dy tatime që shkojnë në të njëjtën linje në rastin kur shitjet rriten. Edhe nga praktika ky
fakt përbën një kuptim zinxhir të zhvillimit të aktivitetit dhe parametrave të rritjes së
kostos edhe përsa i përket tatimeve.
6 TVSH e deklaruar eshte tatimi I shtuar mbi shitjet e muajit. Ne rast te rritjes se TVSH-se se deklaruar te periudhes korente, kemi te bejme me rritje te ardhura te deklaruara. Ne rast se trajtohet TVSH e deklaruar per pagese, kemi te bejme ose me rritje te te ardhurave, ose me ulje te blerjeve qe do te thote ulje te vleres kreditore te TVSH-se. Ne rastin e studimit te korelacionit te deklarimeve, kemi te bejme me TVSH-ne e deklaruar te peridhues qe lidhet drejtpersedrejti me te ardhurat.
35
400000020000000
0
-50000000
-100000000
-150000000
-200000000
500000025000000
0
-50000000
-100000000
-150000000
-200000000
500000025000000
8000000
6000000
4000000
2000000
0
500000025000000
8000000
6000000
4000000
2000000
0
400000020000000
6000000
4500000
3000000
1500000
0
Deklaruar TVSH 2013*Deklaruar Kontribute 2013 Deklaruar TVSH 2014*Deklaruar kontribute 2014 Deklaruar TVSH 2015*Deklaruar kontribute 2015
Deklaruar TVSH 2016*Deklaruar kontribute 2016 Deklaruar TVSH 2017*Deklaruar Kontribute 2017
Figure 14. Paneli i Korelacionit te Deklarimeve te Kontributeve dhe Tatimit mbi Vlern e Shtuar per vitin
2013-2015
Rritja e Kontributeve shoqërohet me rritjen e Tatimit mbi vlerën e shtuar, çka nënkupton
rritjen e prodkutivitetit me pagë më të lartë apo me numër më të lartë punonjësish duke
prodhuar më shume të ardhura dhe si rezultat edhe pagesë më të lartë të TVSH-së. Por
pagesa dhe e TVSH-së kerkon studim të mëtejshëm të detajuar për faktin e
sipërpermendur, duke qenë se është variabel që varet nga blerjet dhe shitjet njëkohësisht
dhe jo vetëm nga TVSH e deklaruar e periudhës korente.
3.5. Korelacionit midis Tatimit ne Burim nga Dividenti dhe Tatimi i
Fitimit
Në këto pamje grafike, dividenti paraqitet si një indikator që do të mund të ishte pjesë e
një rregulli shumë të rëndësishëm për modulin e rriskut. Zoterimi i të dhënave kontabël
mbi gjendjen e arkës dhe llogarinë e ortakut, do të mund të ofronte mundësinë e
llogaritjes së nivelit të rriskut për të matur më tej lidhjen me këto dy variabla dhe për të
përcaktuar vleren cut-off mbi të cilën paraqitet niveli i rriskut dhe për teëcilën mund të
aplikohen mënyrat e rivlerësimit tatimor.
Për këtë arsye, përzgjedhja e këtij rregulli për të vijuar me vlerësimin e rriskut të TP do të
përjashtohet. Por mbetet të theksohet se Dividenti është një tatim i patrajtuar në praktike
për TP e shërbimit të hotelerisë.
36
2000000150000010000005000000
0.50
0.25
0.00
-0.25
-0.50
160000012000008000004000000
200000
150000
100000
50000
0
2000000150000010000005000000
100000
75000
50000
25000
0
0.500.250.00-0.25-0.50
300000
200000
100000
0
TATIMI I DIVIDENTIT 2014*DEKLARUAR TF 2014 TATIMI I DIVIDENTIT 2015*DEKLARUAR TF 2015
TATIMI I DIVIDENTIT 2016*DEKLARUAR TF 2016 TATIMI I DIVIDENTIT 2017*DEKLARUAR TF 2017
Figure 15. Paneli i Korelacionit midis Tatimit ne Burim nga Dividenti dhe Tatimi i Fitimi
3.6. Masat shtrënguese dhe korelacioni i variablave në lidhje me to
Sipas tabelës ANOVA, rezulton një ndryshim statistikisht i rëndësishëm i mesatares së
vlerës së gjobave në vite në një trend në renie ku vlera më e lartë është arritur në vitin
2014, e ndjekur nga viti 2015, sikurse paraqitet edhe në grafikun7 e mëposhtëm [Me
(IQR)].
Nëse do të mund të zotëroheshin të dhënat mbi llojin e gjobave, do të shqyrtohej natyra e
gjobës në lidhje me shitjet dhe shumë tatime të tjera, për të parë shpeshtësinë e thyerjes
së të njëjtit rregull në vite dhe për të përcaktuar nivelet maksimale dhe minimale ku
shfaqet infomralitet i konstatuar.
Gjobat në vlere dhe në lloj, janë një indikator tepër i rendësishëm që ofroi ky studim për
vetë natyrën e sjelljes së tatimpaguesve në lidhje me datën e gjobës dhe shitjet e
transmetuara të tyre me kasë.
Në Shtojcen A, tabela e sjelljes së tatimpaguesit gjatë një intervali 10 ditor sipas të
dhënave të transmetimit me kasë të tyre, parqet një sjellje negative në ulje të xhiros së
transmetuar menjëherë pas datës së kontrollit tek tatimpaguesi.
Pamundësia e zotërimit të raportit xhiro ditore për të gjithë ditët e vitit dhe gjobat në vlere
sipas llojit të tatimpaguesit, si dhe instanca e vendosjes së gjobës (hetimi tatimor,
drejtoria rajonale, etj), nuk na krijon mundësinë e krijimit të korelacionit të këtyre
7 P<0.01; F- ratio =5
37
indikatoreve, për të parë performancën e të dyja palëve duke trajtuar nivelin e gjobës për
rregullim të sjelljes së tatimpaguesit.
Por nga grafiku i mëposhtëm, duket qartë se kuartilet përfaqësojnë vlera të cilat janë
objekt kontrolli i terrenit dhe jo i kontrollit të plotë apo vizitave fiskale në sektorin e
hotelerisë8.
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
Vitet
GJO
BA
2014 2015 2016 2017
Figure 16. Nivelt mesatar i gjobave sipas viteve
Vlore
Tira
na
Shkoder
Sara
nde
Mosp
ërditë
sim
Lezh
e
Kukes
Korce
Gjirok
aste
rFi
er
Elbas
an
Durres
Diber
Bera
t
3000000
2500000
2000000
1500000
1000000
500000
0
GJO
BA
201
4
Figure 17. Te dhena deskriptive mbi vleren e gjobave sipas qarkut
Në mungesë të numrit ëe gjobave dhe të llojit të tij, kundrejt vlerave që zoterojmë për
tatimpagues të konstatuar me shkelje, grafiku që mund të na ofrojë një pamje më
8
38
domethënëse të shpeshtësisë së tatimpaguesve të penalizuar sipas qarkut si edhe vlerat
maksimale dhe minimale është ai Boxplot për çdo vit më vete. Ndërkohë që reth 10% e
tatimpaguesve në nivel qarku, nuk zotërojnë të dhënat e përditësuara (nuk rezultojnë me
adrese të regjistruar). Tatimpagues keta aktiv që edhe deklarojnë blerje dhe shitje si dhe
pagat. Në zbatim të ligjit “Për procedurat tatimore në RSH”, keto tatimpagues nëpërmjet
komunikimeve në sistem, apo në mënyra teëndryshme të administrimit tatimor, mund të
trajtohen deri në penalizimin e tyre. Së pari, për qëllimin e rregullimeve të të dhënave të
sistemit, duke ofruar edhe studime mbi variabla të rregullta dhe me besueshmeri të larte
dhe së dyti me qëllim të formalizimit të tyre dhe rritjes së të ardhurave për tatimet.
Sipas grafikut të vlerës së gjobave për qark, duke patur parasysh se edhe të dhënat i
referohen sezonit turistik veror çka edhe përcakton terrenin e tyre. Si rrjedhoje edhe
gjobat parqiten në vleren më të lartë në Vlorë, Sarandë, Durrës, Shkodër dhe Tiranë.
3.7. Performanca e Tatim fitimit, dhe variablave të varur prej tij
Pagesat e tatim fitimit në vite për një numër të konsideruar tatimpaguesish kanë një
ndryshim tepër të lartë. Pikërisht këto tatimpagues për të cilët ky tregues paraqitet në
nivele të diferencave të mëdha nga viti ne vit duke mos patur tregues të tjerë shoqerues
dhe as faktore te jashtem, perfshire ketu edhe mospagese dhe mosdeklarim te dividentit
shfaqin tregues të rriskut për ta, ndërkohë që korelacioni i tatimit nga njeri vit në tjetrin
egziston dhe paraqitet pozitiv nga njeri vit në tjetrin çka edhe në grafikun e mëposhtëm
mund të shihet përqendrimi në një nivel më të lartë i tatimit të fitimit të paguar në vitin
2017.
Grafiku i pagesave të tatimit të fitimit të deklaruar në vite, paraqet një trend në rritje deri
në vitin 2016. Ndërsa konvergimi në vitin 2017 në një pike, sugjeron formalizimin,
standartizimin apo përmirësimin e pageses së tatim fitimit në nivelin që duhet apo afër tij.
Figure 18. Pagesat e Tatim fitimit te vitin 2013-2017
Vihet re gjithashtu se vlerat në rritje të pagesës janë trendi i sektorit, ndërkohë që një
numër tepër i vogël i tatimpaguesve paraqesin tatim fitimin në rënie konstante ose jo.
Konsiderohen me rrisk:
Renia e vazhdueshme e Tatim Fitimit,
39
Renia e menjëhershme e Tatim Fitimit,
Rritja e menjëhershme e Tatim Fitimit;
Nisur nga të dhenat mbi dividentin, në 303 tatimpagues të sektorit të akomodimit,
(Hoteleri), vetëm 3 TP kanë deklaruar dhe paguar Divident edhe pse numri i
tatimpaguesve të mëdhenj është ai më i larti në vitet 2014-2017 përsa i përket nivelit të
xhiros. 9
Figure 19. Dividenti dhe Tatim Fitimi
Duket qartë se ky lloj tatimi nuk është në vëmendjen e administrimit të takasave, ose nuk
ka një strategji të mirëfilltë për monitorimin dhe nxitjen e deklarimit të tatimit në burim
mbi dividentin. Për këtë lloj tatimi, nuk mund të krijohen studime të nivelit statistikor
duke u perjashtuar nga prezenca e pagesës së 99 % te TP.
Të dhëna qartësuese për këtë indikator në këtë rast, mund të ofrojnë vetëm llogarite
kontabël, sipas rregullave të përcaktuar më sipër dhe konkretisht:
1. Gjendja e arkës në fund të vitit
2. Llogaria e ortakut
Raporti i gjendjes së arkës me xhiron dhe/ose raporti e gjendjes së llogarise së ortakut me
xhiron, Raporti i Detyrimeve mbi gjendjen e arkës dhe gjendjen e ortakut, për të kuptuar
nëse fitimi nuk është shpërndarë për të evituar tatimin në burim dhe është marrë
njëkohësisht nga ortaku në formën e të drejtave të kthyeshme ose teprica të tjera ndaj
klientëve në rast se klienti dhe fornitori janë të lidhur dhe gjendja e tyre rezulton me
teprica dhe kështu me radhë. Në mungesë të këtyre informacioneve, përjashtojmë këtë
indikator duke mos arritur rezultate filtruese të nivelit të rriskut për tatimpaguesin në këtë
studim.
9 Niveli i TP me xhiro mbi 8 mln leke ku norma e Tatim fitimit eshte 15% eshte me i larti ne vitin 2016 dhe 2017. Cka lidhet me luften ndaj informalitetit ku fokus ka qene ndryshimi i pergjegjesive tatimore nga pa TVSh ne me TVSH dhe nga Tatim fitimi i thjeshtuar ne Tatim Fitimi. (Raporti vjetor 2016-2017 i DPT)
40
Vihet re se e drejta e TP për të shpërndarë ose jo fitimin duke e trajtuar atë si investim të
periudhave të ardhshme në rast mosshpërndarje, keqmenaxhohet nga të gjitha palët qoftë
edhe nga admisntirata tatimore, duke e lejuar këtë abuzim masiv tek tatimpaguesit.
Por rezultati ushtrimor paraqet një fitim fiskal i cili mund edhe të mos jetë ai real i
ushtrimit të aktiviteti, por përbëhet edhe nga zbritja e shpenzimeve të panjohura.
Viti
Deklaruar
Dividend
Paguar
tatimin ne
burim per
shperndarje
n e fitimit
Numri i
tatimpagues
ve qe kane
deklaruar
dhe paguar
Tatim ne
burim per
Dividendin
Bizne
s i
vogel
deri
ne 2
mln
leke
xhiro
vjetor
e
Bizne
si i
vogel
deri
ne 2-
5 mln
leke
xhiro
vjetor
e
Bizne
s i
vogel
5 deri
ne 8
mln
leke
xhiro
vjetor
e
Bizne
s i
vogel
mbi 8
mln
leke
xhiro
vjetor
e
Rezul
tojne
me
fitim
2014 0 0 0 nga 303 253 26 3 31 48
2015 1.976.350
leke
296.453
leke
3 nga 303 126 40 24 113 55
2016 798.572
leke
119.787
leke
3 nga 303 100 41 36 126 233
2017 2.853.969
leke
428.095
leke
3 nga 303 86 66 29 122 0
Table 21. Nivei i xhiros se dhe nr. i TP qe kane paguar Divident
Përsa i përket pagesave në tërësi të tatimeve, lidhja shfaqet vetëm për tatimin e
kontributeve dhe TVSH-së, për vitin 2017 ku paraqitet një lidhje pozitive e rëndësishme
statistikisht, si në tabelën në vijim. Kjo mbështetet edhe në faktin e amnistisë fiskale me
kushtin e pagesës së principalit të TVSH-së dhe Kontributeve kundrejt faljes së të gjitha
detyrimeve të tjera. 10
Tabela e Korelacionit te Pagesave per vitin
2017
Pagesa
Kontribute
2017
PAGUAR
TVSH
2017
PAGUAR
TF 2017
Pagesa Kontribute
2017
Pearson Correlation 1 .568** .b
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
b. Cannot be computed because at least one of the variables is constant.
Table 22. Koeficenti i korelacionit per pagesen e TVSH dhe Kontribute 2017
10 Ligj nr. 33/2017 “Për pagesën dhe fshirjen/shuarjen e detyrimeve tatimore, detyrimeve të pagueshme në doganë, si dhe procedurën e heqjes nga qarkullimi të mjeteve të transportit pas fshirjes /shuarjes së detyrimeve tatimore”
41
Ndersa ne vitin 2016 lidhja shfaqet pozitive midis te tre tatimeve persa i perket pageses.
Tabela e Korelacionit per vitin
2016
Pagesa
kontribute 2016
PAGUAR
TVSH 2016
PAGUAR
TF 2016
Pagesa kontribute
2016
Pearson
Correlation
1
.733**
.465**
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000
PAGUAR TVSH
2016
Pearson
Correlation
.733** 1 .416**
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000
PAGUAR TF
2016
Pearson
Correlation
.465** .416** 1
Sig. (2-tailed) 0.000 0.000
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Table 23. Korelacioni per vitin 2016 per pagesen e Kontributeve dhe TVSH-se
3.8. Klasifikimi i koeficientit (Blerje+Paga bruto)/Shitje dhe frekuenca
sipas viteve
Për të shqyrtuar një analizë kosto sipërfaqësore mbi të dhënat e disponuara, mund të
krijohet rregulli i analizës së kostos së llogaritur sipas të dhënave që disponohen për
paga dhe blerje mbi Shitjet.
U gjet korrelacion pozitiv statistikisht i rëndësishem ndërmjet koeficienteve të tre viteve
(p<0.01)
500
250
0
3001500
4002000
400
200
0
5002500
300
150
0
(Blerje+Paga bruto)/Shitje 2015
(Blerje+Paga bruto)/Shitje 2016
(Blerje+Paga bruto)/Shitje 2017
Figure 20 Grafiku i koeficienteve te tre viteve.
42
K-
klasifikimi
K-2015 K-2016 K-2017
N % N % N %
<0.7 149 59.8 168 59.2 183 62.9
0.7-<1 13 5.2 13 4.6 20 6.9
1-1.5 12 4.8 18 6.3 20 6.9
>1.5 75 30.1 85 29.9 68 23.4
Table 24. Tabela e klasifikimit te rriskut ne vite, numrit dhe % se TP te renditur
201720162015
600
500
400
300
200
100
0
N
0.7-<1
1-1.5
>1.5
Koef.
Figure 21. Frekuenca e koeficienteve sipas viteve
- Nga shpërrndarja e frekuencave të koeficientit rezulton që në secilin prej viteve
mbizotëron koeficienti <0.7, me ndryshim statistikisht të rëndësishem me
kategoritë e tjera të koeficientit (p<0.01)
- Nuk u gjet ndryshim sinjifikant nga krahasimi i frekuencës së koeficienteve 0.7-
<1 ; 1-1.5; dhe >1.5 sipas viteve (p=0.2)
43
Frekuenca e koeficientit me risk > 1 në vitin 2015 është 87 (34.9%) në vitin 2016 është
10.3 (36.3%) ndërsa në vitin 2017 është 88 (30.2%), pa ndryshim sinjifikant ndërmjet
tyre (p=0.3)
Pra, konkludohet që risku është pothuajse konstant (i njëjtë) në të tre vitet.
Codes X klasa
Codes Y Rrethi
Codes X
Codes Y <0.7 >1.5 0.7-<1 1-1.5
0 66
9
9
3
87 (10.5%)
Berat 18
14
4
0
36 (4.4%)
Diber 2
5
2
0
9 (1.1%)
Durres 40
24
2
3
69 (8.4%)
Elbasan 3
2
1
0
6 (0.7%)
Fier 18
10
2
5
35 (4.2%)
Gjirokaster 23
10
1
2
36 (4.4%)
Korce 30
20
2
2
54 (6.5%)
Kukes 1
2
0
0
3 (0.4%)
Lezhe 13
9
0
1
23 (2.8%)
Sarande 121
31
9
5
166 (20.1%)
Shkoder 78
23
6
8
115 (13.9%)
Tirana 69
45
6
20
140 (16.9%)
Vlore 20
24
2
1
47 (5.7%)
502
(60.8%)
228
(27.6%)
46
(5.6%)
50
(6.1%)
826
Chi-squared 99.046
DF 39
44
Significance level P < 0.0001
Contingency coefficient 0.327
Table 25. Tabela Shperndarja e frekuences se Koeficientit sipas qarkut
U gjet ndryshim sinjifikant i frekuencës së koeficientit të riskut sipas qarkut (p<0.01).
Risku nuk është i njëjtë në të gjithë qarqet e vendit. Qarqet që paraqiten me rrsik më të
lartë, janë Durrës, Berat, Sarandë.
3.9. Analiza e Regresit Linear; Paga bruto dhe Blerjet
Nga analiza e regresit linear, në studim rezulton një mardhënie me nivel rëndësie të
konsiderueshme, ndermjet pages bruto dhe blerjeve në vitin 2015-2016-2017.
Equacioni i Regresit dhe statistika R2
Viti 2015 y = -63143.4171 + 7.0025 x R2 = 0.437
Viti 2016 y = 1001598.9705 + 6.3305 x R2 = 0.4379
Viti 2016 y = -1177187.6682 + 8.9621 x R2 = 0.2379
Në vitin 2017 me rritjen e rrogës me një njësi-lek, blerjerjet janë rritur me mesatarisht
8.9621 lek, por në dallim nga dy vitet e tjera vetëm 23.8% e blerjeve janë ndikuar nga
rroga (R2 = 0.2379)
2000
0000
15000
000
10000
000
50000
000
300000000
200000000
100000000
0
2400
00000
18000
0000
1200
0000
0
6000
00000
240000000
180000000
120000000
60000000
0
160000
00
12000
000
80000
00
400000
00
600000000
450000000
300000000
150000000
0
BLERJE 2015*Paga Bruto 2015 BLERJE 2016*BLERJE 2016
BLERJE 2017*Paga Bruto 2017
Figure 22. Grafiku i koeficienteve te tre viteve.
45
3.10. Analiza e sjelljes së TP ndaj deklarimit dhe pagesës së TVSH-së
Për të analizuar këtë sjellje dhe nivelin e rriskut për TP që paguajnë apo nuk paguajnë
TVSH, janë shqyrtuar disa variabla për të gjetur korelacionin midis tyre dhe është
studiuar Kurba Roc, me qëllim përcaktimin e vlerave të rriskut dysheme.
Periudha
Pagesa e TVSH
JO n (%) PO n (%)
Viti 2015 8 (2.6) 295 (97.4)
Viti 2016 80 (26.4) 223 (73.6)
Viti 2017 130 (42.9) 173 (57.1)
Table 26. Shperndarja e numrit te bizneseve qe nuk paguajne
Në tabelën e mëposhtme është paraqitur numri i bizneseve që nuk paguajnë TVSH sipas
qarqeve për secilin nga tre vitet në studim.
Qarku Viti 2015 Viti 2016 Viti 2017
0 1 9 4
Berat 1 3 1
Diber 0 1 11
Durres 0 6 2
Elbasan 0 2 10
Fier 0 7 7
Gjirokaster 0 5 5
Korce 0 3 1
Kukes 0 0 3
Lezhe 1 3 28
Sarande 1 14 28
Shkoder 2 17 14
Tirana 2 8 2
Vlore 0 2 14 Table 27. Numri i Tp qe nuk paguajne TVSH sipas qarqeve
Nga paraqitja grafike verehet se qarqet me problematike në vitin 2015 janë Tirana,
Shkodra Lezha, në vitin 2016, Shkodra, Saranda, Tirana, Durrësi, ne vitin 2017 Saranda,
Lezha, Shkodra, Vlora dhe Elbasani. Ajo që vihet re, është rritja e ndjeshme e
mospaguesve sipas qarqeve. Gjithashtu rezulton edhe nje numer TP (32) për të cilet nuk
rezulton qarku i regjistruar. Edhe pse adresa nuk rezulton në sistem, këta TP faturojne
dhe zhvillojnë aktivitet, por në vitin 2016 paraqiten si mospagues.
46
Figure 23. Krahasimi i Qarqeve qe nuk paguajne sipas viteve
Për të krahasuar numrin e bizneseve që nuk paguajnë sipas qarqeve supozojme se nuk ka
ndyshime midis qarqeve të numrit te bizneseve që nuk paguajne TVSH. Duke perdorur
testin (Kruskal-Ëallis) për krahasimin e numrit mesatar te bizneseve qe nuk paguajne
sipas qarqeve u llogarit vlera e p e cila rezultoi p<0.01.
Si përfundim me nivel rendesie 0.01 u gjet ndryshim statistikisht i rendesishem i
mospageses se TVSH sipas qarkut.
0
1000000
2000000
3000000
4000000
5000000
6000000
7000000
8000000
PAGUAR_TVSH_2015 PAGUAR_TVSH_2016 PAGUAR_TVSH_2017
Figure 24. Krahasimi i nivelit mesatar te TVSH sipas viteve.
Krahasojme TVSH mesatare sipas te tre vitereve. Si rezultat i analizes ANOVA u mor
vlera e p=0.4. Atehere arrijme ne perfundimin qe me nivel rendesie 0.05 nuk ka
ndryshime statistikisht te rendesisheme te nivelit mesatar te TVSH sipas viteve.
47
Ne studim verehet rritje i numrit te bizneseve qe nuk paguajne, nga 2.6% ne vitin 2015 ne 26.4% ne vitin 2016 dhe ne 42.9% ne vitin
2017.
Ne studim rezulton nje numer i vogel biznesesh qe jane jopagues konsistentë: 4 ose 1.3% e totalit te bizneseve te cilet nuk kane paguar
ne vitin 2015 nuk kane paguar as ne vitin 2016, ndersa vetem 2 prej tyre (0.7%) nuk kane paguar as ne vitin 2017.
(1) Duke llogaritur 0 qarkun qe nuk paguan
N Mean SD Median Minimum Maximum 25 - 75 P Normal
Distr.
PAGUAR TVSH 2015 235 347425 909687 81425 0 8,000,000 24010.50 -
231445.25
<0.0001
PAGUAR TVSH 2016 303 310334 877076 32957 0 7,000,000 0.000 - 194861.25 <0.0001
PAGUAR TVSH 2017 303 182530 591503 8604 0 5,000,000 0.000 - 95487.50 <0.0001
Table 28. Statistika pershkruese e TVSH sipas viteve per qarkun qe paguan
(2) duke llogaritur vetem qarkun qe paguan
N Mean SD Median Minimum Maximum 25 - 75 P Normal
Distr.
PAGUAR_TVSH_2015 227 359669 923255 84336 0 8,000,000 29155.750 -
250712.000
<0.0001
PAGUAR_TVSH_2016 227 414235 992332 81111 0 7,000,000 21584.750 -
288980.000
<0.0001
PAGUAR_TVSH_2017 185 298954 734341 56742 0 5,000,000 15381.750 -
234921.750
<0.0001
Table 29. Statistika pershkruese e TVSH sipas viteve per qarkun qe nuk paguan
48
Shitje
0 20 40 60 80 100
0
20
40
60
80
100
100-Specificity
Sensitiv
ity
Sensitivity: 58.5
Specificity: 100.0
Criterion : >3791310
Figure 25. Grafiku i Shitjeve, me vlera cut-off e statusit te pageses se TVSH-2015
Kurba ROC e Shitjeve na mundeson vleren cut-off te statusit te pageses se TVSH per
vitin 2015.
Me sensitivitet 58.5% dhe specificitet 100% vlera e mundesise per evazion fiskal (TP
me rrsik) paraqitet ne vlerat e shitjes me te medha se 3.791.310 (>3.791.310 leke)
Shitje
0 20 40 60 80 100
0
20
40
60
80
100
100-Specificity
Sensitiv
ity
Sensitivity: 26.3
Specificity: 82.5
Criterion : ≤1052900
Figure 26. Grafiku i Shitjeve, me vlera cut-off e statusit te pageses se TVSH-2016
Me sensitivitet 26.3% dhe specificitet 82.5% vlera e evazionit fiskal eshte ≤1.052.900
leke d.mth. tek biznesi i vogel.
49
Viti2017
0 20 40 60 80 100
0
20
40
60
80
100
100-Specificity
Sensitiv
ity Sensitivity: 70.3
Specificity: 40.1
Criterion : ≤10001722
Figure 27. Grafiku i Shitjeve, me vlera cut-off te statusit te pageses se TVSH-2017
Me sensitivitet 70.3% dhe specificitet 40.1% vlera mundesise se evazionit fiskal (TP
me rriskt) eshte ≤10.001.722 leke d.mth. tek biznesi i vogel
50
IV. KONTRIBUTET NE TEORI DHE PRAKTIKE
Ky studim ofron kontributet e veta teorike, per vete faktin se mugon literatura
perkatese per rastin e Shqiperise, dhe madje mund te konsiderohet si nje linje
orientuese per vleresimin e rriskut jo vetem nga adminsitrata tatimore por edhe nga
ajo e taksave vendore apo institucione te tjera qe kane te bejne me inspektimin e
biznesit.
Krahas kontributit ne teori, ky studim ofron disa kontribute praktike, qe mund te vije
ne ndihme operatoreve te lidhur, me qellim aplikimin e planeve me te mira
operacionale te menaxhimit te llojeve te kontrollit, por edhe ne menyren e trajtimit te
rriskut duke orientuar me se miri menyren e fokusit gjate kontrolleve tek cdo
Tatimpagues.
Nje kontribut themelor, eshte ai i ofrimit te nje modeli te ndarjes se tatimpaguesve
me rrisk dhe ato pa rrisk ne lidhje me mospagese te tatimit. Gjithashtu edhe
performanca e cdo tatimi ne vite lidhur me variablat e vartesise eshte nje kontribut
themelor per orientim te mirefillte qe sherben ne mireorientim te menaxhimit te
rriskut.
4.1. Kufizime te studimit
Si cdo studim, edhe ky, ka disa kufizime. Se pari gjobat kane qene e dhene ne vlere
dhe jo ne lloj dhe ne numer. Kodi ekonomik i regjistruar mund te mos jete i
perditesuar nga tatimpaguesi, edhe pse mundesia e ofrimit te sherbimit hoteleri nuk
perjashtohet. Shume te dhena jane konfidenciale dhe nuk mund te jepen nga
institucionet perkatese mbeshtetur ne ligjin nr. 119/2014 për të drejtën e informimit.
Ne pergjigje te anketimit, opinioni i TP eshte dhe mbetet gjithmone i njeanshem, per
faktin se te penalizuarit ne cdo rast jane vete ata, edhe pse gjetjet ne kete anketim
konsiderohen te vlefshme per vete faktin edhe te ballafaqimit te situatave edhe me
mangesite ligjore, planet e punes, urdherat e punes dhe te tjera.
4.2. Konkluzione
Permormanca aktuale e sistemit tatimor, gezon aftesi te plota per te krijuar nje
menaxhim sa me eficent, ne sherbim te promovimit te marredhenies se vete asaj dhe
Tatimpaguesit. Gjithashtu, mundesite e si nje proces i vazhdueshem dhe i
panderprere historikisht si dhe me te ardhmen, adminsitrata tatimore, gezon gjithe
tagrat per te krijuar modele sa me te detajuara rrisku ne sherbim te rritjes se te
ardhurave dhe permiresimin e sherbimit ndaj tatimpaguesit, por ne vecanti edhe per te
transformuar mendimin e te berit biznes pa informalitet.
Duke qene adminsitrata qe menaxhon te ardhurat me te larta te buxhetit te shtetit,
sistemi i vleresimit te performances se Inspektoreve te kontrollit, duhet te jete
elektronik dhe i lidhur me inputin e selicit ne gjetje dhe ne ndryshim te sjelljes se
tatimpaguesit. Pra nje integrim midis te dhenave qe inserton ne program cdo
inspektor, te ardhurat e siguruara per ore pune prej borxhit, prej gjetjeve dhe te tjera,
ku panel teper i rendesishem te jete feedback nga Tatimpaguesi per sjelljen e tij.
Inspektoret e kontrollit te adminsitrates tatimore, per nje performance me te mire,
duhet te diversifikohen sipas nivelit te tatimpaguesit dhe llojit te tatimit. Duke qene se
51
biznesi i vogel pa TVSH, i nenshtrohet rregullave te ndryshme te rriskut nga rregullat
e biznesit me TVSH, strategjia e menaxhimit te rriskut dhe strategjia e menaxhimit te
terrenit per ta duhet te jete e vecante. Tatimi mbi vleren e shtuar, kerkon Inspektore
“me te afte”.
Numri i Inspektoreve ne terren eshte i pamjaftueshem per te mbajtur nen kontroll
shmangien ne gjithe vendin. Ne kete menyre e vetmja zgjidhje do te ishte aplikimi i
sistemeve te transmetimit automatik te faturave te shitjes per cdo lloj biznesi, duke
aplikuar kontrollin nga zyra ne nje standart me te profilizuar shoqeruar me intervista
te TP. Ne pamundesi, ne nje treg ku TP faturon shumefishin e faturimit ditor gjate
dites qe eshte kontrolluar, me mendimin se inspektoret jane perreth, kerkohet nje
reforme adminsitrative ne sistemin tatimor, ku terreni kerkon trajtim te vecante dhe
me prezent ne territor.11
Nga vete anketimi, ne vecanti ne sektorin e hotelerise, reflektohet mungesa e
kualfikimit te burimeve njerezore te biznesit dhe ne kete menyre efekti zinxhir
pasqyrohet deri ne informalitet.
Sistemi i Rriskut duhet te ofroje mundesine e perditesimit automatik te tatimpaguesit
duke regjistruar edhe rekordet mbi gjetjet per cdo raport kontrolli, verifikimi dhe te
tjera raste qe rregullojne ose perkeqesojne situaten e tatimpaguesit.
Ne rastin e zoterimit te nje moduli elektronik te menaxhimit te rriskut, ai duhet te
alertoje automatikisht pas cdo date deklarimi listen e tatimpaguesve me rrisk me te
larte.
Moduli i rriskut kerkohet te jete i vecante per cdo lloj tatimi, ose per tatimet qe
korelojne se bashku. E njejta gje edhe per sektoret, nivelin e xhiros dhe qytetin
perkates, me qellim te prioritizimit te nje risku sa me eficent per oret e kontrollit ne
dospozicion te adminsitrates tatimore.
Nje mekanizem i transparences me Tatimpaguesin persa minimalisht disa faktoreve
tregues sektorial te modulit te rriskut, do te mund te nxisnin vetekorrigjimin e
tatimpaguesit me qellim te permiresimit te performances se tij duke parandaluar
kontrolle dhe vizita fiskale ne subjekt. Disa nga treguesit nxites mund te ishin: i.
Mesataret e sektorit per periudhe dhe vit; ii. Indikatoret qe paraqesin rriskun me te
larte sipas rajoneve per rregullat e thyera. iii. Vlerat e faturimit per nivelet dysheme te
cilat paraqesin rrisk ne rast mospageses se TVSH-se.
11 Shih Figuren ne Shtojce, Harta territorial sipas juridiksionit te DRT-ve dhe Hetimit Tatimor
52
SHTOJCA
SHTOJCA A
SJELLJA E TP SIPAS XHIROS PER TP E KONTROLLUAR NE INTERVALIN KOHOR 10 DITOR
53
SHTOJCA B
HARTA TERRITORIALE SIPAS JURIDIKSIONIT DREJTORIVE
RAJONALE TATIMORE NE DREJTORINE E PERGJITHSHME TE
TATIMEVE 12
12 Pune personale e autorit. Te dhenat e juridiksioneve, sipas ligjit 9920, 19.05.2008, “Per procedurat tatimore ne Republiken e Shqiperise”, i ndryshuar.
54
SHTOJCA C
HARTA TERRITORIALE SIPAS VERIFIKIMIT NE TERREN E
JURIDIKSIONIT TE HETIMIT TATIMOR NE DREJTORINE E
PERGJITHSHME TE TATIMEVE 13
13 Pune personale e autorit. Te dhenat e juridiksioneve, sipas ligjit 9920, 19.05.2008, “Per procedurat tatimore ne Republiken e Shqiperise”, i ndryshuar.
HARTA E
HETIMIT
TATIMOR SIPAS
JURIDIKSIONIT
TERRITORIAL
55
SHTOJCA D
FORMULARI I ANKETIMIT
Me mirenjohje te thelle, Ju kerkoj mbeshtetjen tuaj ne zhvillimin e nje studimi persa i perket ceshtjeve me shqetesuese qe lidhen me boten e biznesit ne marredhenie me detyrimet fiskale
dhe permbushjen e tyre.
Me shume konsiderate,
Elisabeta Katiaj
TITULLI: PERMBUSHJA VULLNETARE MBI DETYRIMET TATIMORE NE SHQIPERI Online
Nga: 01/02/2018 Deri ne: 31.05.2018
Selekto pergjigjen:
Individ Person Fizik Person Juridik Te tjera
⃝ ⃝ ⃝ ⃝ Selekto pergjigjen/Niveli i xhiros:
Biznes i vogel pa
TVSH Biznes i vogel
me TVSH
Biznes i Madh me
norme fitimi 5%
Biznes i madh me
norme fitimi 15%
OJF dhe te tjera
⃝ ⃝ ⃝ ⃝ ⃝
Pyetja 1 Si e vleresoni ju nivelin e njohurive mbi legjislacionin tatimor ne teresi? (kliko nga 1 dobet- 5
shkelqyeshem)
1 2 3 4 5 ⃝ ⃝ ⃝ ⃝ ⃝
Pyetja 2 A keni njohuri mbi parimin e "Permbushjes Vullnetare" persa detyrimeve tatimore?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 3 Nese keni dijeni te mjaftueshme, kush eshte burimi i informimit tuaj?
Internet
⃝ Materiale te printuara
⃝
Sherbimi i Tatimpaguesit
⃝ Konsulenti Juaj fiskal
⃝
56
Inspektore tatimore nepermjet njohjes ⃝ Qendra e Thirrjes
⃝
Live Chat
⃝ Facebook i DPT
⃝
Pyetja 4
Po JO A keni informacion mbi llojet e gjoba dhe penalitete? ⃝ ⃝ Per mosleshim kuponi
⃝ ⃝
Per perditesimin e te dhenave te aktivitetit ⃝ ⃝ Per mospajisje me kase fiskale
⃝ ⃝
Per mosregjistrim punonjesi
⃝ ⃝ Per mosregjistrim te aktivitetit tuaj
⃝ ⃝
Per mall pa fature
⃝ ⃝ Nese nuk mbani ne gjendje pune kasen fiskale ⃝ ⃝
Pyetja 5 A keni njohuri per veprat penale ne lidhje me krimin ekonomik dhe denimet perkatese?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 6 A keni informacion per menyren se si kontrollohen bizneset nga zyra pa u paraqitur fizikisht
prane jush?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 7 A keni dijeni per metodat e vleresimit alternativ dhe/ose rivleresimin e detyrimit tatimor nga
administrata tatimore?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 8 A keni ndjekur ndonjehere trainime apo takime konulstative te organizuara nga adminsitrata
tatimore ?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 9 Sa investoni ju per konsulentin tuaj fiskal?
0-2000 leke
⃝ 2.000-5.000 leke ⃝ 5.000-20.000 leke ⃝ mbi 20.000 leke ⃝ I kryej vete deklarimet mujore ⃝
57
Pyetja 10 A merrni fature per sherbimin qe ju ofrohet per deklarimet mujore?
Po Jo
kam ekonomist
te brendshem
⃝ ⃝ ⃝
Pyetja 11 A kerkoni mendim nga deklaruesi apo konsulenti juaj per menyren e deklarimit dhe parashikimin
e tatimit apo vendosni vete?
Po
konsultohem me miq tatimore
I mar vete vendimet
⃝ ⃝ ⃝
Pyetja 12 Sa kohe ju eshte duashur per te mare kthim pergjigje ne rastin kur keni kerkuar informacion me
shkrim?
1-5 dite 5-10 dite 10-15 dite Mbi 15 dite
Nuk kemi marre pergjigjen mbi cfare kemi
kerkuar/nuk na kemi marre pergjigje asnjehere
⃝ ⃝ ⃝ ⃝ ⃝
Pyetja 13 A keni bere ndonjehere denoncim per raste te konstatuara nga vete ju per fshehje te ardhurash?
A keni qene te denoncuar?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 14 A dini ti dalloni llojet e kontrolleve nga adminsitrata tatimore ne biznesin tuaj?
Vizite Fiskale Kontroll i Plote Verifikim ne
Terren
Kontroll i hetimit tatimor
⃝ ⃝ ⃝ ⃝
Pyetja 15 A ju eshte vene ne dijeni paraprakisht urdheri i grupit te kontrollit nga vete ata para se te fillojne
detyren e tyre?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 16 Cili eshte vleresimi juaj ne lidhje me komunikimin dhe sjelljen e inspektoreve tatimore?
58
1 2 3 4 5 ⃝ ⃝ ⃝ ⃝ ⃝
Pyetja 17
Po Jo
A keni paguar në këmbim të uljes së detyrimit tatimor të lindur nga kontrolli? ⃝ ⃝
A kanë denoncuar Inspektoret për sjellje jo të mirë? ⃝ ⃝
A e ka pranuar TP detyrimin e lindur? ⃝ ⃝
A e ka apeluar detyrimin e rivleresuar? ⃝ ⃝
A janë gjobitur në rast shkelje? ⃝ ⃝
Pyetja 18 A keni qene te vetedijshem per gjetjet nga kontrolli?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 19 A ju kane ardhur ne ndihme per te menaxhuar me mire situaten tuaj kontrollet?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 20 A ju kane prezantuar inspektoret e tatimeve per konsulente me te mire fiskal nga ata qe ju keni
aktualisht?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 21 Jeni kerkues per rimbursim TVSH-se?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 22 A keni patur kontroll ne te gjitha rastet e kerkeses per rimbursim?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 23 Jane respektuar afatet e procedures se certifikimit te vleres per rimbursim?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 24 Ne momentin e perfundimit te procedures sa vonese ka patur kryerja e pageses?
1-10 dite 10-30 dite Mbi 30 dite ⃝ ⃝ ⃝
59
Pyetja 25 A keni njohuri mbi modulin e riskut?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 26 Nëse nuk keni njohuri mbi indikatoret e rriskut, mendoni se njohja me to, do të mundësonte
përmirësimin e performancës tuaj përballë detyrimeve tatimore dhe në zbatim të parimit të
përmbushjes vullnetare?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 27 A mendoni se perdoret moduli I rriskut per te orientuar llojin e kontrollit dhe TP si subjekt
kontrolli?
PO ⃝ JO ⃝
Pyetja 28 A keni korigjuar deklaratat tuaja tatimore për të përmirësuar performancën tuaj në lidhje me
deklarimet dhe pagesat në rastin kur keni marrë njoftim për kontroll brenda 30 ditëve nga data e
njoftimit?
PO ⃝ JO ⃝
KOMENT
Lutemi te shtoni persa mendoni se do te permiresonte sistemin tatimor dhe nevojat tuaja ne lidhje me te.
Shenim Cili eshte shqetesimi juaj primar ne lidhje me sistemin tatimor
Ju urojsuksese ne aktivitetin Tuaj!
60
LISTA E SHKURTIMEVE
TP – Tatimpagues
MZHETS –Minsitria e Zhvillimit Ekonomik, Tregëtisë dhe Sipërmarrjes
INSTAT – Instituti i Statistikave
UNTËO – Organizata Botërore e Turizmit
TVSH – Tatimi mbi Vlerën e Shtuar
TF – Tatimi i Fitimit
TB – Tatimi në Burim
PPP- Partenriteti Publik Privat
DRT – Drejtoria Rajonale Tatimore
DHT – Drejtoria e Hetimit Tatimor
61
LISTA E FIGURAVE
Figure 1 Burimi i informacionit ________________________________________________________ 14 Figure 2 Informacioni mbi llojin e gjobave _______________________________________________ 15 Figure 3 Njohuria e TP mbi veprat penale ________________________________________________ 15 Figure 4Tatimpaguesit qe kane informacion ose jo, per menyren e kontrolleve __________________ 16 Figure 5 Sjellja e Inspektoreve sipas vleresimit te TP _______________________________________ 18 Figure 6Sjellja e TP ne rast gjetjesh te kontrollit ___________________________________________ 18 Figure 7 Pritshmeria e TP per gjetjet e kontrolli ___________________________________________ 19 Figure 8 Vleresimi i dobise se kontrolleve ________________________________________________ 20 Figure 9 Niveli i gjetjeve nga kontrollet e TP ______________________________________________ 21 Figure 10 Burimi: Të dhënat e MTM, QKB dhe Pushteti _____________________________________ 25 Figure 11 Burimi: Të dhënat e MTM, QKB dhe Pushteti Vendor ______________________________ 25 Figure 12 Hapat e ndjekur per analizen e rriskut __________________________________________ 31 Figure 13 TP sipas rajoneve ___________________________________________________________ 33 Figure 14 Paneli i Korelacionit te Deklarimeve te Kontributeve dhe Tatimit mbi Vlern e Shtuar per vitin 2013-2015 ________________________________________________________________________ 35 Figure 15 Paneli i Korelacionit midis Tatimit ne Burim nga Dividenti dhe Tatimi i Fitimi ___________ 36 Figure 16 Nivelt mesatar i gjobave sipas viteve ___________________________________________ 37 Figure 17 Te dhena deskriptive mbi vleren e gjobave sipas qarkut ____________________________ 37 Figure 18 Pagesat e Tatim fitimit te vitin 2013-2017 _______________________________________ 38 Figure 19 Dividenti dhe Tatim Fitimi ____________________________________________________ 39 Figure 20 Figura Matrix plot e koeficienteve te tre viteve. ___________________________________ 41 Figure 21 Figura Frekuenca e koeficienteve sipas viteve ____________________________________ 42 Figure 22 Matrix plot e koeficienteve te tre viteve. ________________________________________ 44 Figure 23 Krahasimi i Qarqeve qe nuk paguajne sipas viteve ________________________________ 46 Figure 24 Krahasimi i nivelit mesatar te TVSH sipas viteve. __________________________________ 46 Figure 25 Kurba ROC e Shitjeve, vlera cut-off e statusit te pageses se TVSH-2015 ________________ 48 Figure 26 Kurba ROC e Shitjeve, vlera cut-off e statusit te pageses se TVSH-2016 ________________ 48 Figure 27 Kurba ROC e Shitjeve vleres cut-off te statusit te pageses se TVSH-2017_______________ 49
62
LISTA E TABELAVE
Table 1. Përkufizimi operacional _______________________________________________________ 13 Table 2. Te dhena te pergjithshme mbi rezultatet e anketimit _______________________________ 13 Table 3. Niveli i njohurise mbi legjislacionin tatimor per TP e anketuar ________________________ 13 Table 4. Vlera e investimit per konsulente fiskal ___________________________________________ 16 Table 5. Anketimi i TP per furnizimin e sherbimit te konsulences fiskale me fature _______________ 16 Table 6. Anketimi i TP perzgjedhje ose jo te konsulentit fiskal. _______________________________ 17 Table 7. Afati i aplikuar ne rast kerkese me shkrim i TP nga DPT _____________________________ 17 Table 8. Dallimi i llojeve te kontrollit nga TP ne numer _____________________________________ 17 Table 9. Orientimi per Konsulent nga Inspektoret _________________________________________ 20 Table 10. Kerkuesit per Rimbursim _____________________________________________________ 20 Table 11. Respektimi i Afateve per Rimbursim ____________________________________________ 21 Table 12. Nr. i TP qe kane njohuri mbi modulin e rriskut ____________________________________ 21 Table 13. TP qe mendojne se publikimi i indikatoreve te rriskut shperbejne pozitivisht ____________ 22 Table 14. Nr. i TP qe mendojne se aplikohet moduli i rriskut _________________________________ 22 Table 15. Nr. i TP qe kane korigjuar deklaratat 30 dite para kontrollit _________________________ 22 Table 16.Burimi: INSTAT _____________________________________________________________ 26 Table 17. Numri i tatimpaguesve ne vitin 2013-2017 _______________________________________ 26 Table 18. Tatimi i fitimit dhe tatimi i te ardhurave personale ne vite __________________________ 27 Table 19. TP sipas statusit ne numer dhe perqindje ________________________________________ 33 Table 20. Koeficenti i Korelacionit per lidhjen e TVSH dhe Kontribute __________________________ 34 Table 21. Nivei i xhiros se dhe nr. i TP qe kane paguar Divident ______________________________ 40 Table 22. Koeficenti i korelacionit per pagesen e TVSH dhe Kontribute 2017 ____________________ 40 Table 23. Korelacioni per vitin 2016 per pagesen e Kontributeve dhe TVSH-se ___________________ 41 Table 24. Tabela e klasifikimit te rriskut ne vite, numrit dhe % se TP te renditur _________________ 42 Table 25. Tabela Shperndarja e frekuences se Koeficientit sipas qarkut ________________________ 44 Table 26. Shperndarja e numrit te bizneseve qe nuk paguajne _______________________________ 45 Table 27. Numri i Tp qe nuk paguajne TVSH sipas qarqeve __________________________________ 45 Table 28. Statistika pershkruese e TVSH sipas viteve per qarkun qe paguan ____________________ 47 Table 29. Statistika pershkruese e TVSH sipas viteve per qarkun qe nuk paguan ________________ 47
63
Bibliography
William Crandall; Fiscal Affairs Deparment, “Revenue Adminsitration: Performance
Measurement in Tax Adminsitration”, International Monetary Fund;2010
J.B.S. Gill, “The Nuts and Bolts of Revenue Adminsitration Reform, 2003
OECD, “Tax Adminsitration in OECD and Selected Non OECD Countries”:
Comparative Information Series, 2010
C. Joinson, “Making sure, Emploies Measure up”, 2001
OECD, “Tax Adminsitration in OECD and Selected Non OECD Countries”:
Comparative Information Series, 2008
European Commission, “Risk management guide for tax administrations“:Fiscalis
Risk Analysis Project Group, version 1.02, 2006
European Commission, “Compliance risk management guide for tax administrations”:
Fiscalis Risk Management Platform Group, 2010
Goldberger. A. S. “Maximum likelihood Estimation of regressions containing
unebsorvable independent variable”, International Economic Review, 13(1), 1972
Direct Taxes Law Committee, Report of the Direct Taxes Law Committee, Ministry
of Finance, Government of India, New Delhi, 1977
Aggarwal, Pawan K. (1991), “Analysing Progressivity of Personal Income Taxes”,
Indian Economic Review, Vol. XXVII, No.2, July-december, pp. 155-181
Bharadwaj, Ranganath and Nimbur, Basavaraj N. (1998), “The Theory of Tax Effort
and Tax Ratio Analysis: A Modified Roy Bahl Model”, The Indian Economic Journal,
Vol. 26 (1), July-Sep, pp.40-45
Shome, Parthasarathi (2003),Tax administration and the Small Taxpayer:
Concepts,ConcernsandCorrections”,http://unpan1.un.org/intradoc/groups/p
ublic/documents/un/unpan006398.pdf
Tan, L. M., & Veal, J., “Debt collection by tax authorities: Tax practitioners’
reactions to procedures”, Australian Tax Forum, 18, 243-264, 2003
Lubell, M., & Scholz, J. T., “Cooperation, reciprocity, and the collective-action
heuristic”, American Journal of Political Science, 45(1), 160-178
Barnett, H. C., “Industry culture and industry economy: Correlates of tax
noncompliance in Sweden”, Criminology. An Interdisciplinary Journal, 3(24), 553-
574
Clotfelter, C., “Tax evasion and tax rates: An analysis of individual returns”, The
Review of Economics and Statistics, 3, 363-373, 1983;
https://www.jstor.org/stable/1924181?read-
now=1&refreqid=excelsior%3A52344c268298d0dbb172ce1fcbff143e&seq=8#metad
ata_info_tab_contents
Elisabeta Katiaj, Recognition of Albanian Business with intellectual property”,
International Scientific Conference ICSNS IV, 2018
Elisabeta Katiaj, Admisntirative Reform of Chambers of Commerce and Industru and
Union of Chambers in Albania, International Scientific Journal of Business,
administration, Law, and Social Sciences, 2018
Elisabeta Katiaj, Free Zone or Processing area for export’, International Conference
on Social Sciences, 2017
Ligji 9920 datë 19.05.2008 "Për proçedurat tatimore në RSH" i ndryshuar
Ligj nr. 33/2017 Për pagesën dhe fshirjen/shuarjen e detyrimeve tatimore detyrimeve
të pagueshme në doganë si dhe proçedurën e heqjes nga qarkullimi të mjeteve të
transportit pas fshirjes /shuarjes së detyrimeve tatimore.
64
Ligj Nr. 66/2015 datë 14.07.2015 "Për faljen e gjobave për mospagimin në afat të
kontributeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore nga
subjektet juridike dhe fizike"
Ligj Nr.10 418 datë 21.04.2011 "Për legalizimin e kapitalit dhe faljen e një pjese
të borxhit tatimor dhe doganor" i ndryshuar
Ligj Nr.39/2014 datë 17.04.2014 "Për faljen e dënimeve administrative në formën
e gjobave të vëna në bazë të kontrolleve dhe verifikimeve tatimore të kryera për
periudhën 1 mars deri më 31 gusht 2013".
Ligji Nr. 9723 date 03.05.2007 “Për Regjistrimin e Biznesit” i ndryshuar
VKM Nr. 514 datë 20.9.2017 "Për miratimin e listës kombëtare të profesioneve
(lkp) të rishikuar"
VKM nr. 495 datë 13.09.2017 "Për miratimin e rregullave të përfitimit të
shërbimeve elektronike"
VKM nr. 85 datë 8.2.2017 Për përcaktimin e rregullave për prodhimin
shpërndarjen dhe pajisjen e udhëtarëve me bileta transporti rrugor.
VKM nr. 11 datë 11.1.2017 për përcaktimin e procedurave të funksionimit të
komisionit për shqyrtimin e apelimeve tatimore përbërjen kryesimin sekretariatin
ndryshimin e anëtarëve dhe masën e shpërblimit të tyre të procedurave të
shqyrtimit të ankimit e të vendimmarrjes si dhe përcaktimin e kufirit të vlerës
objekt shqyrtimi i komisionit
VKM nr. 648 datë 28.07.2010 "Për avokatin e tatimpaguesit" të ndryshuar me
VKM nr. 10 datë 11.01.2017 botuar në FLZ. nr. 3 datë 17.01.2017
VKM Nr.400 datë 22.4.2009 "Për përcaktimin e detyrave dhe të funksioneve të
drejtorisë së hetimit tatimor", i ndryshuar.
VKM Nr.1251 datë 10.09.2008 "Për përcaktimin e numrit referues të të
punësuarve për efekt të pagimit të kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe
shëndetësore në disa veprimtari kryesore për tatimpaguesit e regjistruar në biznesi
VKM Nr.1149 datë 25.11.2009 "Për shtypjen dhe shpërndarjen e dokumentacionit
tatimor" i ndryshuar.
VKM Nr. 922 datë 29.12.2014 "Për deklarimin e detyrueshëm të deklaratave
tatimore dhe të dokumenteve të tjera tatimore vetëm nëpërmjet formës
elektronike"
VKM Nr.665 datë 4.8.2010 "Për përcaktimin e përbërjes dhe të mënyrës së
funksionimit të Këshillit Tatimor si dhe të kontributeve financiare të anëtarëve që
përfaqësojnë tatimpaguesit në këtë këshill" i ndryshuar.
Udhëzues nr. 17792 date 27.07.2017 "Per saktesimin e procedurave lidhur me
zbatimin korrekt te nenit 122 dhe 127 te ligjit 9920-2008"
VKM Nr. 629 datë 15.7.2015 "Për miratimin e manualeve teknike të çmimeve të
punimeve të ndërtimit dhe të analizave teknike të tyre"
VKM. Nr.1497 datë 19.11.2008 "Për shtypjen e letrave me vlerë" botuar ne FLZ.
Nr. 98 datë 27.6.2014
VKM Nr.407 datë 2.7.2012 "Për miratimin e manualeve teknike të çmimeve të
punimeve të ndërtimit dhe të analizave teknike të tyre" i ndryshuar.
VKM Nr.781 datë 14.11.2007 "Për karakteristikat teknike e funksionale të
pajisjeve fiskale sistemit të integruar të kompjuterizuar për transferimet periodike
automatike të deklarimeve financiare sistemit të komunikimit për proçedurë
VKM Nr.1234 datë 16.12.2009 "Për përcaktimin e formatit dhe të elementeve të
njoftimit për barrën siguruese dhe/ose barrën hipotekore" i ndryshuar.
UMF 14 datë 3.5.2017 Për zbatimin e ligjit nr.33/2017 “Për pagesën dhe fshirjen/
shuarjen e detyrimeve tatimore detyrimeve të pagueshme në doganë si dhe
65
procedurën e heqjes nga qarkullimi të mjeteve të transportit pas fshirjes/ shuarjes
së detyrimeve tatimore”
UMF Nr.22 datë 19.11.2014 "Për mbikëqyrjen e OJF-ve nga organet tatimore në
funksion të parandalimit të pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit"
UMF Nr. 15 datë 18.5.2015 "Për përcaktimin e proçedurave për dhënien e
informacionit nga çdo person në përputhje me dispozitat e marrëveshjeve
ndërkombëtare në fushën tatimore"
UMF nr.16 dt.3.5.2010 Per administrimin dhe dokumentimin e procedurave te
pajisjeve fiskale i ndryshuar
UMF Nr.37 datë 5.11.2010 "Për funksionet përgjegjësitë dhe procedurat që do të
zbatohen nga Avokati i Tatimpaguesve dhe procedurat që do të ndiqen nga
tatimpaguesit".
UMF Nr.12 datë 18.5.2011 Për procedurat e zbatimit të Ligjit nr.10 418 datë
21.4.2011 “Për legalizimin e kapitalit dhe faljen e një pjese të borxhit tatimor dhe
doganor” i ndryshuar.
Udhëzim i përbashkët Nr.17 datë 30.6.2014 për faljen e dënimeve administrative
në formën e gjobavetë vëna në bazë të kontrolleve dhe verifikimeve tatimoretë
kryera për periudhën 1 Mars deri më 31 Gusht 2013
UMF Nr.6, datë 10.02.2004, "Për marrëveshjet bilaterale për shmangjen e taksimit
të dyfishtë dhe parandalimin e evazionit fiskal"
Udhëzim nr. 24 datë 9.12.2014 "Për dhënien e pëlqimit dhe mënyrën e marrjes
dhe vlefshmërinë e dhënies së pëlqimit për komunikimin elektronik të
tatimpaguesit me administratën tatimore"
Udhëzues Nr.22225 datë 16.07.2015 "Për konstatimin dhe dokumentimin e
shkeljeve tatimore administrative gjatë kontrolleve të ushtruara nga ana e
strukturave të Verifikimit në Terren dhe Hetimit Tatimor (Task-Forcë)"
UMF nr.24 date 02.09.2008 Për Procedurat Tatimore i ndryshuar
Manuali i sherbimeve per tatimpaguesit dhe individet
Manuali i Kontrollit te Tatimpaguesit per Tatimpaguesit e Medhenj, Drejtoria e
Pergjithshme e Tatimeve: https://www.scribd.com/doc/138231639/Manuali-i-
Kontrollit-Versioni-i-Fundit-2
Picole e Medie Imprese che battono la crisi; Paolo A. Ruggeri, 2012
Pergjegjesia Penale e personave Juridik; Dr. Av. Ersi Bozheku; Prof. Dr. Ismet
Elezi; 2012
Guida Pratica Fiscale; C. Delladio; L. Gaiani; M.Iori, P. Meneghetti; M.Pozzoli;
2012
Sistemi Tatimor ne Shqiperi; Adriatik Mateli; 2016
Manuali operativ, divizioni i kontrollit, Administrata tatimore e Republikes se
Kosoves, Draft Manuali i Kontrollit, 2014