6 PensioenAdvies - april 2016

‘Mensen hebben recht op het eerlijke verhaal’“Sluipenderwijs komen er steeds meer verantwoordelijkheden bij de individuele deelnemer zelf te liggen. Dat is

het gevolg van de verschuiving van collectief naar individueel fi nancieren van pensioenen. Als verantwoordelijk

werkgever en pensioenfondsbestuurder zal je daarop moeten anticiperen. Sleutelwoorden zijn: transparantie,

communicatie en handelingsperspectief.” Dat betoogt Merel van Vroonhoven (AFM) die “ondanks zichtbare ver-

beteringen” nog altijd dingen niet goed ziet gaan.

Pensioen is voor veel mensen niet interessant, maar voor alle mensen relevant!

“Een derde van de Nederlanders gaat na pensionering min-der ontvangen dan zijn beoogde bestedingsruimte. Dat blijkt uit onderzoek dat de AFM eind vorig jaar door de Universi-teit Leiden heeft laten uitvoeren. Maar door psychologische drempels en complexiteit van de materie komen zij niet in actie. Ook het gebrek aan overzicht van mogelijke oplossin-gen speelt daarin een rol.”

“De noodzaak echter om zich in die complexe materie te verdiepen, dient zich nadrukkelijk aan. Als gevolg van de verschuiving van collectief naar individueel fi nancieren van pensioen, komen steeds meer verantwoordelijkheden bij de individuele deelnemer te liggen. Dat gaat sluipenderwijs. Mensen zijn zich hiervan onvoldoende bewust.”

Het is deze nieuwe werkelijkheid waarvan Merel van Vroon-hoven, sinds april 2014 voorzitter van het bestuur van de AFM, vindt dat de pensioensector die beter onder ogen moet zien.

Handelingsperspectief“Risico’s die er eigenlijk altijd al geweest zijn, ervaart de indi-viduele deelnemer als nieuw. Het gaat dan om risico’s die door de verschuiving naar individuele fi nanciering, nadrukke-lijker in beeld komen óf in beeld komen omdat de economi-sche omstandigheden (structureel lage rente) er naar zijn, en politiek en DNB voor een ander referentiekader voor het aan-houden van voldoende vermogen voor de pensioenverplich-ting hebben gekozen. Het meest in het oog springende, en voor gepensioneerden vaak onthutsende – want niet voor mogelijk gehouden – effect is koopkrachtverlies dat ontstaat door het ontbreken van indexaties waarvan de deelnemer altijd aannam er vanzelfsprekend recht op te hebben. Of nog

erger: dat er zelfs een reële kans is op lagere nominale pen-sioenuitkeringen door een langdurige lage rente. Om zich te-gen die risico’s te kunnen weren en verantwoorde beslissingen te nemen, zijn een heldere communicatie en een juiste voor-spiegeling van zaken, niet voldoende. Het gaat er óók om dat deelnemers voldoende handelingsperspectief krijgen.”

Adviesbehoefte“Handelingsperspectief veronderstelt actie en vooronderstelt toegang tot informatie en heldere communicatie over datge-ne waar de actie op gericht is. De nieuwe Wet Pen-sioencommunicatie regelt dat deels en is daarmee een goede stap vooruit. Ook mijnpensioenoverzicht.nl is een goede bron, maar biedt maar ten dele overzicht. Daarom juich ik het toe dat Wijzer in geldzaken onderzoek doet naar een fi nanciële planningsmodule die tot een compleet overzicht

en inzicht moet leiden op basis waarvan de juiste be-slissingen genomen kunnen worden. Dat kan de deelne-mer in veel gevallen niet alleen. Naar mate er meer te kiezen is en de verantwoor-

delijkheid van de deelnemer voor zijn eigen pensioen toe-neemt, neemt ook de adviesbehoefte toe. Niet alleen bij aanvang van deelname aan een pensioenregeling, maar bij voorkeur periodiek en vooral ook op die momenten in ie-mands leven waar fundamentele beslissingen over fi nanciële kwesties er werkelijk toe doen. Waarom wel een verplichte periodieke keuring voor je auto en geen periodieke ‘pen-sioenkeuring’?”

Verantwoordelijk“Daar zit wat mij betreft ook een reëel punt van aandacht. En wel in toenemende mate. Want het kan niet zo zijn dat

TEKST MICHIEL HUISMAN FOTOGRAFIE BERLY DAMMAN

Goed advies is in alle gevallen belangrijk

april 2016 - PensioenAdvies 7

8 PensioenAdvies - april 2016

“Je hebt niks aan alleen maar communicatie. Je moet er ook voor zorgen dat

mensen daar iets mee kunnen.”, vindt Merel van Vroonhoven

met het verschuiven van risico’s van het collectief naar de individuele deelnemer, de zorgplicht van de werkgever én het pensioenfonds vanzelf mee verschuift. De werkgever biedt het product feitelijk aan en het pensioenfonds draagt vervolgens zorg voor de uitvoering en het gestand doen van de toezegging van de werkgever. Beiden dragen daarmee een grote verantwoordelijkheid naar de deelnemers toe om heel helder te maken wat zij toegezegd hebben gekregen, wat ze precies krijgen, wat daarvan gegarandeerd is en wat niet. Daar zit een groot deel van onze zorg. Het is in lang niet alle gevallen goed gegaan. De verwachtingen over de toekomst, die gewekt zijn met het collectieve pensioenstelsel in de afgelopen jaren, komen in een heel groot aantal van de gevallen niet overeen met de werkelijkheid van nu.”

Eerlijk verhaal“De AFM is geen contractspartij als het gaat om de pen- sioenovereenkomst (de inhoud van de regeling), noch als het om de uitvoeringsovereenkomst (wat je zou kunnen noemen de levering van het feitelijke product en de dienst) gaat. En toch willen we in het belang van de deelnemer over beiden wat te zeggen hebben. Daar zijn we toezichthouder voor. Wij vin-den het belangrijk dat mensen het eerlijke verhaal krijgen te horen van de werkgever en het pensioenfonds of de verzeke-raar. Laten we daarom beginnen met al die producten eerlijk te communiceren. De huidige pensioenregelingen wekken bij deelnemers de indruk van beloften terwijl we vrijwel weten dat ze niet waargemaakt gaan worden. Dat merken we nu ook met z’n allen en met de voorbeelden die ik hier voor aangaf, voelen sommigen dat ook in hun portemonnee.”

“Stap één is dus nú, en daar zijn veel fondsen gelukkig ook mee bezig: Eerst communiceren wat pensioen wél en wat

het niét is. Het is in ieder geval géén gegarandeerde regeling. Geen eigen potje. En je betaalt als deelnemer ook voor anderen. Voor mensen die al met pensioen zijn en misschien wel meer pensioen voor hun euro’s krijgen dan jij zal krij-gen. Als dat soort dingen allemaal eerlijk worden gecommu-niceerd, dan zijn we al een hele stap verder.

Vervolgens heb je niks aan alleen maar informatie. Je moet er ook voor zorgen dat mensen daar iets mee kunnen. Wat mij betreft moeten sociale partners kunnen afspreken dat een deelnemer bepaalde keuzes zelf kan maken. En dat de werkgever hen in combinatie met (geautomatiseerd) advies, ook de gelegenheid geven om tot actie over te gaan. Op al die terreinen zie je stappen gemaakt worden. Maar wat mij betreft nog onvoldoende. De verantwoordelijkheid van werkgevers en pensioenfondsen mag best nog beter uit de verf mag komen om te voorkomen dat er straks allemaal teleurgestelde mensen zullen zijn.”

Toekomst“Ook als toezichthouder kijk je natuurlijk naar de toekomst. En wat wij waarnemen laat zich vertalen in een pensioen-stelsel dat in toenemende mate de regie en verantwoorde-lijkheid bij de deelnemer legt. Die krijgt daarmee ook risico’s naar zich toe geschoven. Voor een deel gaat het om risico’s die de deelnemer altijd al liep maar waarvan hij zich door gebrekkige informatie niet bewust was. Voor een ander deel zijn dat echt nieuwe risico’s omdat – bijvoorbeeld – het beleggingsrisico (bij dc-regelingen) nadrukkelijker bij de indi-viduele deelnemer ligt. Ik bedoel dit. In de kern is een ‘indi-vidueel pensioenpotje’ even eenvoudig als transparant. Je weet wat erin zit. Het wordt pas moeilijk op het moment dat je moet gaan vaststellen wat de beste beleggingsmix is in de opbouwfase en de mate waarin je doorbelegt of het ver-mogen aanwendt voor pensioen, in de uitkeringsfase. Dat is echter ook weer niet ingewikkelder dan willekeurig welk ander financieel product, bijvoorbeeld een hypotheek, dan ook.

Pensioen mag dan voor veel mensen oninteressant zijn, dat wil niet zeggen dat ze niet inzien dat ze er belang bij hebben en een advies hierover goed kunnen gebruiken. Belangrijk is het antwoord op de vraag hoe je er als samenleving voor gaat zorgen dat op de juiste risico-momenten, mensen in hun leven betaalbaar advies kunnen krijgen. Ook zij die denken dat hun bedrijfstak of hun werkgever het ‘allemaal wel goed geregeld’ heeft.”

Verplichting handhaven“Met het verschuiven van risico’s en verantwoordelijkheden naar de individuele deelnemer, zijn wij van mening dat de verplichting tot deelname gehandhaafd moet blijven. Ster-ker nog, wij zijn er voorstander van dat deze zich ook uit-strekt tot zzp’ers. Daarmee wordt voorkomen dat mensen straks in armoede leven en tot hun 90e door moeten blijven werken. Mensen nemen niet alleen rationele beslissingen. Een volledige vrijheid van deelname is daarom niet aan te bevelen. Wel zijn wij voorstander van meer keuzemogelijk-heden. Als er meer verantwoordelijkheid naar de individuele deelnemer gaat, moet je hem ook de ruimte geven om die

april 2016 - PensioenAdvies 9

09Kaderkop_INT10Kaderbrood_INT

verantwoordelijkheid te kunnen nemen. Er moet wat te kiezen zijn. De vraag hoe ver die keuzevrijheid moet gaan, is een maatschappelijke. Zeker met het oog op de vraag of mensen daar wel verstandige beslissingen over nemen.

Collectief beleggenVoorts menen wij dat het ambitieniveau omlaag kan. Een verplichte, iets lagere inleg voor je pensioen, is als geheel voor een samenleving die ook anderszins bedachtzaam om-gaat met welvaart en inkomenszekerheid, ons inziens ver-antwoord. Aanvullend is het raadzaam om het eigendom van het gespaarde pensioenvermogen duidelijk per deelne-mer vast te leggen. Dat neemt echter niet weg dat het per-soonlijke, individuele pensioenvermogen wél collectief be-legd kan blijven worden met – bijvoorbeeld – defaults in life cycle-achtige oplossingen waarin de zorgplicht helder naar voren komt.”

Afschaffen doorsneepremie“Verplichte herverdeling door financiering op basis van doorsneepremies, heeft weinig met solidariteit van doen. Daar zijn wij dan ook geen voorstander van. Als jongeren van elke euro feitelijk een deel afdragen aan het pensioen van ouderen, hoeft dat geen probleem te zijn. Die jongeren moeten daarvan wel goed op de hoogte gebracht worden, ervan doordrongen raken én ermee akkoord gaan. Dat is nu allemaal niet het geval. Het begint er dus mee helder voor het voetlicht te brengen wat er precies is geregeld ten aan-zien van mijn eigen pensioenaanspraak en hoe verhoudt die zich tot die van anderen binnen dezelfde regeling. Wat is er geregeld op het gebied van risicodeling en solidariteit en hoe zeker is dat allemaal? Kan ik daar zelf ook op sturen, of ben ik overgeleverd aan anderen die over mij, maar wel zonder mij, beslissen?”

Snappen is niet de oplossing“Maar …: Snappen zonder handelingsperspectief is volgens ons niet de oplossing! Om het menselijk gedrag te beïnvloe-den – in geval van pensioen gaat het dan om het vergroten van de persoonlijke betrokkenheid van mensen op hun pen- sioen – is er meer nodig dan alleen het bieden van transparan-te informatie die goed toegankelijk is. Naar onze mening die-nen werkgevers en pensioenfondsen er ook voor te zorgen dat zij producten aanbieden waaruit geen grote teleurstellingen kunnen komen. Bovendien zullen zij er zorg voor moeten dra-gen dat de adviescomponent goed wordt ingevuld zodat deel-nemers van ‘inzicht’ daadwerkelijk tot ‘actie’ komen. In het beste geval zal onder de meeste, huidige regelingen de indivi-duele deelnemer kunnen zeggen: ‘Ik snap het. Maar wat kan ik ermee? Niets! Zeggenschap laat staan keuze mogelijkheden heb ik niet of weinig’. Dat is geen vruchtbare voedingsbodem voor wat deze samenleving wél maatschappelijk wenselijk acht: het nemen van eigen verantwoordelijkheid.”

Vereenvoudiging“Meer individuele verantwoordelijkheid en betrokkenheid nastreven, is niet hetzelfde als iemand aan zijn lot overla-

ten. Je kan niet zeggen dat iemand die ergens persoonlijk verantwoordelijk voor is, dan ook maar zelf moet uitzoe-ken hoe het zit om hem vervolgens zelf ook maar tot de juiste maatregelen te laten komen. De pensioensector ont-komt er niet aan meer en beter rekening te houden met een beperkte pensioeninteresse en een zwak ontwikkeld pensioenbewustzijn. Dat los je niet op door nog meer informatieverstrekking of nog frequenter communiceren. Producten zullen eenvoudiger moeten worden. Niemand zit te wachten op complexe beleggings- en pensioentechni-sche instrumenten om zijn eigen pensioen goed voor elkaar te krijgen. Een aantal standaard pensioenoplossingen met adequate life cycles waarmee beleggingsrisico’s op een aan-vaardbaar niveau blijven en die goed uit te leggen zijn, vol-staan in heel veel van de gevallen. Als dan ook nog het issue van ‘doorbeleggen’ na de pensioendatum opgelost is, zijn we een stuk verder.”

“Doorbeleggen ná de pensioendatum is voor heel veel men-sen relevant. Belangrijk is dan ook dat hierover duidelijk wordt gecommuniceerd en het is zeker wenselijk dat een deelnemer advies inwint. Dat is des te belangrijker omdat ‘doorbeleggen’ als zodanig niet in bestaande pensioenregelin-gen opgenomen is. Het is dus voor deelnemers een volstrekt nieuw fenomeen dat zorgvuldig uitgelegd zal moeten wor-den. Daarom zijn wij ook van mening dat dit een verplicht ‘pensioenadviesmoment’ moet zijn.”

AdvieskostenAls pensioen dan inhoudelijk oké is en uitvoeringstech-nisch goed geregeld, zijn we er dan? In mijn ogen nog niet helemaal. Ik stel hoe dan ook vast dat een goed advies in alle gevallen belangrijk is. Het kan niet zo zijn dat werkge-vers en pensioenfondsen dit ‘zomaar’ afschuiven op de schouders van deelnemers met het argument dat pensioen de verantwoordelijkheid van de deelnemer is. Het ant-woord op de vraag hoe je kostenefficiënt en in het belang van de deelnemer de toegang tot dat advies vorm en inhoud geeft, is dan ook uiterst relevant maar ligt niet primair bij de AFM. Daar zal de sector zich over moeten buigen. Maar die niet alleen.

Gegeven het maatschappelijke belang van een goedgeregelde en gefinancierde oudedag, ligt het voor de hand dat de poli-tiek zich, samen met de pensioensector en met de deelne-mers in wiens belang het allemaal geregeld moet worden, hierover buigt en met oplossingen komt. Uit onderzoek blijkt dat momenteel vijftig procent van de kosten van pen-sioenadvies op gaat aan administratie. En het is nu eenmaal zo dat elke euro die aan advies besteed wordt, niet belegd wordt en dus geen pensioen oplevert.

Ik bedoel dit: Pensioen is voor veel mensen niet interessant, maar voor alle mensen relevant! Een samenleving die dat onderkent, regelt en bewaakt een zorgvuldige uitvoering van pensioen én koppelt daar een goede én betaalbare mogelijk-heid tot advies aan. Voor iedereen die dat wil.”