PEDİATRİK HEMATOLOJİK ONKOLOJİDE SIK KULLANILAN İLAÇLAR

Hazırlayan: Hayriye MUCUKAcıbadem Adana Hastanesi

Pediatrik Hematolojik Onkoloji Servisi Sorumlu Hemşiresi

Hazırlanma Tarihi: 10 Mart 2015http://www.fairview.org/healthlibrary/Article/40345

http://www.dreamstime.com/royalty-free-stock-image-chemotherapy-drugs-biohazard-cytotoxic-image25604946

• Kemoterapi İlaçlarının Genel Etki Mekanizmaları• L-Asparginase• Cyclophosphamide• Cytarabine (Alexan)• Etoposide• İfosfamide• Vincristine• Methotrexate• Cisplatin• Dacarbazine• Doxorubicin• Antiemetikler

Sunu Planı

huffingtonpost.co.uk

→Bu evrede DNA kendini eşler. →Protein sentezi devam eder.

→Bölünmenin gerçekleşmesi için gerekli olan enzim ve proteinlerin sentezi yapılır.

→Çekirdek ve sitoplazma bölünmesinin gerçekleştiği evredir.

http://www.biyodoc.com/Hucre-bolunmesi-hucrenin-yasam-dongusu.html

Alkilleyici ilaçlar

Antimetabolitler

Vinka alkoloidleri ve diğer bitkisel alkoloidler

Sitotoksik antibiyotikler

Diğer ilaçlar

Kemoterapi İlaçlarının Genel Etki Mekanizmaları

http://countrysideanimalc.com/services/chemotherapy-and-cancer-treatment/

• Hücre siklusuna ve faza spesifik olmayan (döneme-özgüolmayan) ilaçlardır. Hücreler hangi dönemde olurlarsaolsunlar etkileyebilirler ancak hücreler G1 ve Sdönemlerinde bu ilaçlara daha duyarlıdırlar.

• Etki Mekanizmaları: Bu ilaçlar protein ve enzimleri dealkilleyerek hücrelerde solunum ve ara metabolizmayı dabozarlar. X-ışınlarına en fazla duyarlı olan tümör türleri builaçlara da aynı şekilde duyarlıdırlar. Radyoterapi ilebirlikte uygulanmamalıdırlar, ışınların doku toksisitesiniarttırırlar.

• Alkilleyici ilaçlar kimyasal yapılarına göre 5 alt grubaayrılırlar.

Alkilleyici Ajanlar

http://driverlayer.com/showimg?v=g&img=http://www.macmillan.org.uk/Images/Cancerinfo/Longdescriptions/Cancertreatment/Radiotherapy_2011_large.jpg&org=http://www.macmillan.org.uk/Cancerinformation/Cancertypes/Lung/Treatingnon-smallcelllungcancer/Radiotherapy.aspx

• Antimetabolitler döneme özgü ilaçlardır ve çoğukez çoğalma fraksiyonu yüksek tipteki tümörlereetkili olmalarıdır. Antimetabolit tipteki ilaçlar üç altgrupta toplanırlar. En önemli toksik etkileri kemik iliğive barsak mukozası epiteli üzerine olanlardır.

Antimetabolitler

http://fbresearch.org/leukemia-improving-efficiency-of-bone-marrow-transplants/ http://www.medfriendly.com/intestine.html

• Hücre bölünmesinin metafazda durmasına vehücrenin ölümüne neden olurlar. Bu nedenle Mdönemine özgü ilaçlardır. DNA sentezini ve yapısınıbozmazlar. Nöronları mikrotübüllerinin oluşmasını dabozduklarından nörotoksik etkileri de vardır.

Vinka Alkoloidleri ve Diğer Bitkisel Alkoloidler

• Çeşitli mikroorganizmaların kültürlerinden eldeedilen antibiyotik niteliğinde antineoplastikilaçlardır. Sitotoksik antibiyotikler mide-barsakkanalından pek absorbe edilmezler; sadeceparenteral (genellikle IV) uygulanırlar. Radyoterapiile aynı zamanda kullanılmamalıdır, radyasyonundoku toksisitesini arttırırlar.

Sitotoksik Antibiyotikler

http://driverlayer.com/showimg?v=g&img=http://www.macmillan.org.uk/Images/Cancerinfo/Longdescriptions/Cancertreatment/Radiotherapy_2011_large.jpg&org=http://www.macmillan.org.uk/Cancerinformation/Cancertypes/Lung/Treatingnon-smallcelllungcancer/Radiotherapy.aspx

• Sisplatin ve diğer platin türevleri: Yapısı bakımından diğer antineoplastik ilaçlara benzemeyen organik platin türevi olan ilaçlardır.

• L-Asparaginase

• Antiemetikler

Diğer İlaçlar

SIK KULLANILAN İLAÇLAR

L-Asparaginase (Leunase)

Endikasyonları: Akut lenfoblastiklösemiler, akut miyeloblastiklösemiler, lösemik menenjitler ve Non-Hodgkin lenfomalardaendikedir.

Etkisi: E. Coli ve Erwinia chrysanthemi kültürlerinden hazırlananbir enzimdir. Asparagine bağlı protein sentezi, bu enzimtarafından inhibe edilir. Asparaginase, asparagini , aspartik asitve amonyağı indirgeyerek tümör hücrelerini asparagindenyoksun bırakır.

Kontraendikasyonları: Karaciğer yetmezliği, pankreatit,Quincke ödemi. L-asparaginaz duyarlığına bağlı şok,gebelik ve laktasyon döneminde kontraendikedir.

Yan Etkisi:

Hematolojik: Hafif kemik iliği süpresyonu (anemi, lökopeni); faktör V-VII-VIII-IX, protrombin ve fibrinojen ile etkileşimi sebebiyle pıhtı oluşumundauzama, ölümcül kanamalar, DIC (Yaygın damar içi pıhlaşma bozukluğu)

Gastrointestinal: Hafif bulantı kusma, iştahsızlık, karın krampları. Hepatikenzimlerde yükselme

Endokrin: Hiperglisemi, pankreatit

Nörolojik: Baş ağrısı, bitkinlik, depresyon, bilinç bulanıklığı, koma venadiren konvülsiyon.

Renal: Azotemi, akut böbrek yetmezliği, ölümcül böbrek yetmezliği,proteinüri, ürik asit seviyesinde artış.

Kardiyak: Hipotansiyon

Allerji: Deri döküntüleri, ürtiker, anaflaksi, artralji,solunum sıkıntısı, ödem.

Kullanım: 1-2 ml sodyum klorid solüsyonu ilekarıştırılır. Karıştırma sırasında ilacın vialin lastik kapağıile temas etmesi önlenmelidir. Eğer temas olduysa ilaçkullanılmamalıdır. IV veya SC uygulanır.

Stabilite Süresi: Preparata göre değişir

Saklama Koşulları: 2-8 °C (buzdolabında) ve karanlıkta saklanmalıdır.

1000 IU intradermal test dozunda tedavi öncesi uygulanmalıdır. Deritesti 7 günü aşan her arayı takiben tekrarlanmalıdır.

Cilt testi (-) olan olgularda da anaflaktik reaksiyon riski olduğundanhastane koşullarında uygulanmalıdır.

Anaflaktik reaksiyon oluştuğunda epinefrin, oksijen ve steroiduygulanmalıdır.

Trombositopenisi ciddi olan hastalarda İM uygulanım trombosittransfüzyonu desteğinde yapılmalıdır. İyi lokal bası uygulananhastalarda transfüzyon gerekmeyebilir.

Dikkat Edilecek Noktalar-1

Vinkristinden önce verildiğinde vinkristinin sinirseltoksisitesini artırabilir. O nedenle de Vincristinden 12-24 saatsonra yapılmalıdır

Karaciğer fonksiyon testleri kontrol edilir.

Serum amilaz seviyelerinin takibi pankreatiti erken dönemdefark edebilmek için yararlıdır.

Allerjik anaflaktik reaksiyonlar ölümcül olabilir, bu nedenlehastane şartlarında uygulanmalıdır.

Dikkat Edilecek Noktalar-2

Cyclophosphamide

Etkisi: Tümör hücrelerindeki DNA 'nın çaprazbağlanması. Bunu takiben RNA ve protein sentezidevam ettiği için bir dengesizlik olur ve hücre ölür.

Yan Etkisi:

Hemotolojik: Lökopeni yapar.

Gastrointestinal: Bulantı, kusma, istahsızlık veishal.

Böbrekler: Hemorajik ve nonhemorajik sistityapar. Çok ağır seyirli ve ölümcül olabilir.

Üreme sistemi: Sperm sayısında azalma ve birmiktar testiküler atrofi görülebilir.

Cyclophosphamide dozları gündüzverilmelidir.

Sıvı alımına dikkat edilmelidir.

Hasta sık sık idrar kesesini boşaltmalıdır. Özellikle uyumadan önce buna dikkatetmelidir.

Hızlı infüzyon baş dönmesi, buruntıkanıklığı,burun akıntısına yol açabilir.

Dikkat Edilecek Noktalar

Cytarabine (Alexan)

Etkisi: DNA sentezini ve tamirini bozar.

Yan Etkisi:

Hematolojik : Kemik iliğinde megaloblastik değişikliklergörülebilir.

Gastrointestinal: Bulantı ve kusma, ishal, iştahsızlık, sindrimsisteminde kanama, karaciğer enzimlerinde yükselme.

Böbrekler: Böbrek yetmezliğine yol açabilir.

Yüksek dozlarda konjuktivit görülebilir.

Böbrek ve karaciğer yetmezliği , gut hastalarında kontraendikedir.

Tromboflebit oluşursa ıslak, sıcak kompresletedavi edilir.

Yüksek doz tedavide bir saatten az süredeinfüzyon tamamlanmalıdır.

Dikkat Edilecek Noktalar

Etoposide

Etkisi: DNA topoizomerazı inhibe ederek DNA sentezini bozar.

Yan Etkisi: Hematolojik: Lökopeni görülür. Nadir olarak anemi ve

trombositopeni görülür.

Gastrointestinal: Bulantı, kusma görülür. Yüksek dozlardaverildiğinde ishal ve stomatit görülebilir.

Dermatolojik: Kalıcı olmayan saç döküntüsü, kaşıntı, derirenginde koyulaşma, daha önceden radyasyon tedavisiuygulanan yerde görülen dermatit.

Etoposide içindeki polisorbat 80 karaciğer ve böbrek fonksiyonbozukluğuna, trombositopeniye, akciğerbozukluğuna yol açabilir. Karaciğer veböbrek bozukluğunda doz azaltılmalıdır.

Dikkat Edilecek Noktalar

İfosfamide

Etkisi: Alkilleyen ajanlardır. DNA ile çaprazbağlar oluşturarak DNA sentezini inhibe eder.

Yan Etkisi:

Gastrointestinal: Bulantı, kusma genellikle 3-6 saat içindebaşlar ve 3 güne kadar sürer.

Mukozit: Karaciğer toksisitesi, ishal ve kabızlık, iştahsızlık

Renal: Hemorajik sistit, disüri, sık idrara çıkma

Üreme sistemi: infertilite sık olarak görülür.

Kemik iliği ileri derecede deprese olmuşhastalarda kontrendikedir.

Günde en az 2 litreden tedavi öncesi 3 günlükhidrasyon hemorajik sistit önlemek içingereklidir.

İfosfamide'i mesna ile birlikte kullanmakgerekir.

Dikkat Edilecek Noktalar

Vincristine

Etkisi: Mitozun metafaz evresinde mikrotübüllerinoluşmasını engeller.

Yan Etkisi:

Hematolojik: Hematolojik toksisitesi hafiftir.

Gastrointestinal: Kabızlık, ileus, mukozit, iştahsızlık, kilo kaybı, ishal.

Renal: Poliüri, disüri, üriner retansiyon, hiponatremi

Kardiyak: Hipotansiyon, hipertansiyon,

Dermatolojik: Saç dökülmesi ve deri döküntüleri

İntratekal kullanımı ölümü yol açabilir.

Karaciğer fonksiyon bozukluğu olan hastalarda yan etkileridaha ağır görülür.

Karaciğer radyoterapi alanında kalan hastalardakullanımamalıdır.

Özellikle genç çocuklarda akut abdomeni çağrıştıranparalitik ileus görülebilir.

Dikkat Edilecek Noktalar

Methotrexate

Etkisi: Antimetabolit, dihidrofolat reduktaz enzimini bloke eder. Bu folik asitin tetrahidrofolik asite dönmesini durdurur. Bu yüzden de DNA, RNA ve protein sentezi yapılmaz.

Yan Etkisi:

Gastrointestinal: İştah azalması, bulantı, kusma, ishal, mukozit, karaciğer enzimlerinde geçici artmalar.

Nörolojik: Baş ağrısı, baş dönmesi, yüksek dozlarda konvüzyon

Renal: Akut renal tübüler nekroz, Böbrek yetmezliği, idrarretansiyonu

Dermatolojik: Saç dökülmesi, dermetit, kaşıntı, ürtiker, güneşyanığına benzer döküntü.

Fetusa ölümcül zarar verebilir.

Bu ilaçla birlikte aspirin kullanansülfanamid phenitoin alınmamalıdır.

Tedavi sırasında folik asit alınmamalıdır.

Dikkat Edilecek Noktalar

CisplatinEtkisi: İnterstrand ve interstrand DNA bağları kurulması veböylece DNA, RNA ve protein sentezinin engellenmesiyoluyladır.

Yan Etkisi:

Böbrek: Doza ve çok ağır olabilir, irriversible değil renal toksisitesinin düzelmesi 2-4 hafta alır

Elektrolit: Renal tübüler disfonksiyona bağlı hipomagnezemi, hipokalsemi, hipofosfatemi ve hiponatremi görülebilir.

Gastrointestinal: Orta ve ağır derecede bulantı, kusmagörülür.Tedaviden 1 saat sonra başlar ve 3-12 saat sonrasınakadar sürer.

Hematolojik: Lökopeni, trombositopeni, anemi,

Cisplatin başalndıktan birkaç dakika sonraanaflaksiye benzer reaksiyonlar gelişebilir.Antihistamin, epinefrin, oksijen, kortikosteroid hazırbulundurulmalıdır.

Bulantı ve kusma için kombine antiemetik tedavigerekir.

İleri derecede hidrasyon gerektirir.,

Cisplatin sonrası 1-2 litre hidrasyon sürdürülmelidir.

Alüminyum içeren intravenöz setler kullanılmalıdır.

Dikkat Edilecek Noktalar

DacarbazineEtkisi: DNA 'da kırık ve çapraz bağlanmalara sebep olur, DNA ve RNA sentezini bozar. Alkilleyen ajandır.

Yan Etki:

Hematoloji: Nadiren de olsa akut lösemileri yol açabilir.

Gastrointestinal: Ağır bulantı, kusma, tedaviden 1-3 saatsonra hastaların %90'ında görülür.

Dermatolojik: Işığa duyarlılık, ürtiker, saç dökülmesi.

Merkezi sinir sistemi: Konfüzyon, laterji, konvülsiyon vebaş ağrısı.

Radyasyon tedavisi ile birlikte kullanılmasıkontraendikedir.

Hastalar güneş ışığından kaçınmalıdır vekoruma değeri 15 faktör üzerinde güneş kremikullanılmalıdır.

Dikkat Edilecek Noktalar

Doxorubicin

Etkisi: Antrasiklin antibiyotiğidir. DNA'ya bağlanarak DNA sentezini bozar.

Yan Etkisi:

Gastrointestinal: Tedaviye başlandıktan 1-2 saat sonrabulantı, kusma görülebilir. İştahsızlık, ishal, ağızda ülserolabilir.

Genitoüriner sistem: Hematüri

Konjuktivit ve aşırı göz yaşarması

Dermatolojik: Saç dökülmesi, deride kzıarıklık, tırnakyataklarında renk koyulaşması.

Karaciğer fonksiyon bozukluğunda dozazaltılmalıdır.

Güneş ışığından sakınılmalıdır.

Risk altında olan hastalarda kalpmonitörizasyon önerilir.

Dikkat Edilecek Noktalar

1. Cytotoxic Drug, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed, Erişim Tarihi: 10 Mart 2015.

2. Vademecum Modern ilaç rehberi + ATC İndex 2009

3. Türkiye İlaç Klavuzu, Antineoplastik İlaçlar, 2007

4. http: //www.ilacrehberi.com/cgi-bin/vademecum, Erişim Tarihi: 10 Mart 2015.

5. Gündoğdu G. Onkoloji Hemşireliği Derneği Kemoterapi Hemşireliği Kurs Kitabı, Antineoplastik İlaçlar, Ek 3, 2009.

Kaynaklar

TEŞEKKÜR EDERİM

http://saglikkaynagim.com/kemoterapi/219-kemoterapi-laclari-nasil-verilir.html