Wielkość gospodarstwaa obszar gospodarstwa

- typy gospodarstw rolnych

prof. dr hab. prof. dr hab. WiesWiesłław Musiaaw Musiałł

1

P-2014

Zmieniające się otoczenie społeczno-gospodarcze rolnictwa sprawia że wieś i rolnictwo ulega stopniowo przeobrażeniu które polega głównie na: powiększaniu skali produkcji

(koncentracji) specjalizacji produkcji kooperacji (współpracy)

W potocznym znaczeniu wielkośćgospodarstwa najczęściej kojarzona jest z jego zasobami ziemi.

2

Nie jest to jednak miarą dobra, gdyż mogąbyć np. następujące relacje:

A. gospodarstwa o powierzchni 2hazatrudniające 10 osób i o produkcji towarowej 2 mln zł (np. szklarnia)

B. gospodarstwa o powierzchni 200ha, które dają pracę tylko przez 2 miesiące dla 2 pracowników i np. dochody na 1ha 200zł(np. produkujące zboże).

C. gospodarstwo o pow. 20 ha dające prace i dochody dla 2 osób

3

Ważny jest więc tu poziom intensywności organizacji i intensywności produkcji*.

Jednak potencjał ekonomiczny gospodarstwa tworzą trzy podstawowe czynniki produkcji:

↘ ziemia,↘ praca, ↘ kapitał.

4

*) intensywność w ekonomice to kolejne wykłady

Miary wielkości gospodarstwa w:

1. Pomiar poprzez produkcję towarowąStany Zjednoczone (USA) –pomiar (i podział na grupy) gospodarstw dokonuje się tu na podstawie rocznego przychodu (sprzedaży rocznej)

5

np. sprzedaż do 250 000 $ to gospodarstwa małe

Miara ta zależna jest od: ceny zbytu produktów finalnych jest mało przydatna w porównaniach

międzynarodowych jeżeli miarą produkcji jest sprzedaż

brutto to błędy w ocenie mogą byćznaczne (np. na fermie produkującej np. trzodę na kupnych paszach).

6

Stąd też wielkość gospodarstw określa siętakże na podstawie posiadanych przez nie czynników produkcji zwłaszcza kapitału dylematy dotyczą: czy mierzyć tylko kapitał własny (ziemie,

budynki, maszyny), czy także obcy (kredyty)

grunty własne, czy także dzierżawne

7

2. Jednostka holenderska wielkości gospodarstwa

Wielkość gospodarstwa mierzona jest w standardowych jednostkach gospodarczych tj. wartość produkcji czystej netto* wytworzonej w gospodarstwie o typowych warunkach produkcji (Jest to jednostka zbliżona do ESU)

8

*)Produkcja czysta to wartość wytworzonych produktów pomniejszono o zakup produktów zużytych do produkcji (np. pasz kupnych, nawozów, pestycydów i najmniej siły roboczej)

3. Jednostka Brytyjska (SMD – Standard Man-Dey)

Wyraża ona nakłady pracy jakie sąpotrzebne do prowadzenia gospodarstwa o określonej wielkości.

Większe gospodarstwo ma większe zapotrzebowanie na prace stąd teżwyższa jest wartość SMD.

9

10

Stąd wyodrębnia się:

gospodarstwa oparte o pracę własną wynajmujące pracowników

sezonowych wynajmujące 1-2 pracowników

stałych …

Gospodarstwa klasyfikowane są według wielkości ekonomicznej typu rolniczego (organizacji formalnej) powierzchni użytków rolnych (kryterium

pomocnicze)

W 1985 Komisja Europejska ustanowiła obowiązującą obecnie typologie gospodarstw a w 2009 zasady te znowelizowała

11

Europejska Jednostka Wielkości (ESU) –obowiązuje w krajach UE wyrażona jest w euro jest oparta o standardową nadwyżkę

bezpośrednią stanowi on różnicę pomiędzy wartością

produkcji końcowej (potencjalnie towarowej) a kosztami zmiennymi bezpośrednimi danej działalności

dla każdego gospodarstwa sumuje sięstandardowe nadwyżki wszystkich prowadzonych w nim działalności

12

Stosuje się w niej trzy parametry oceny ekonomicznej:

13

do 2010

od 2010

Standardowa nadwyżką bezpośredniąoblicza się wg schematu

Standardowa nadwyżka

bezpośrednia SGM

Koszty bezpośrednie

tej działalności

=

Wartośćprodukcji

potencjalnie towarowej danej

działalności

14

Nadwyżki bezpośrednie oblicza się na podstawie danych empirycznych w gospodarstwach prowadzących rachunkowośćWartość produkcji danej działalności rolniczej (np. żywca, mleka) oblicza się:

wg cen sprzedaży „loco gospodarstwa” dolicza się subsydia odejmuje wartości zakupionych

zwierząt do chowu

15

Koszty bezpośrednie muszą spełniać trzy kryteria:

można je bez żadnej wątpliwości zaliczyćdo określonej działalności

ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji

mają bezpośredni wpływ na wielkośćprodukcji

16

Do kosztów bezpośrednich nie zaliczamy:

kosztów pracy eksploatacji maszyn i

budynków i ich amortyzacji zakupionych usług

Standardowa nadwyżka bezpośrednia (SGM) po pierwsze odnoszona jest do:

1 ha uprawy 1 sztuki zwierzęcia

17

W efekcie SGM obliczana jest jako suma standardowych nadwyżek bezpośrednich różnych działalności całego gospodarstwa

SGM

Standardowe koszty

bezpośrednie całego

gospodarstwa

= -

Standardowa produkcja

potencjalnie towarowa całego

gospodarstwa

Standardowa nadwyżka bezpośrednia (SGM) oblicza się w ujednolicony sposób dlawszystkich gospodarstw w regionie !

18

Pozwala to eliminować różnice technologiczne i produkcyjne poszczególnych gospodarstw

Umożliwia jednocześnie, znając powierzchnie upraw i liczbęużytkowanych zwierząt ustalićwielkość ekonomiczną i typ organizacji gospodarstwa (bez znajomości zapisów księgowych)

19

Na podstawie podobieństwa warunków przyrodniczych ekonomicznych i stosowanych technologii produkcji wyodrębniono w Polsce 4 regiony dla których oblicza się SGM

20

Do obliczeń – celem eliminacji wpływu zmian metorologicznych w danym roku oraz zmian cen produktów i środków produkcji – przyjmuje sięśrednie dane z trzech lat !

Na tym właśnie polega standaryzacjanadwyżki bezpośredniej

Nadwyżki są obliczane dla każdego regionu statystycznego i dla każdej prowadzonej działalności (1 ha, 1 sztuka)

21

W UE do obliczeń SGM przyjmuje się 124 działalności (faktycznie produktów)

Tę sumę dzieli się przez wartości europejskiej jednostki wielkościwynoszącą 1200 EURO i otrzymujemy europejską wielkość gospodarstwa ESU(European Size Unit)

22

Wielkość ekonomiczna gospodarstwa jest określana sumą standardowych nadwyżek bezpośrednich (SGM) wszystkich działalności występujących w gospodarstwie

Klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych używane w typologii UE

Klasa wielkości ekonomicznej Wielkość w ESU Nazewnictwo klas wielkości

stosowane od 1983/84

I < 2Bardzo małe

II 2 - < 4III 4 - < 6

MałeIV 6 - < 8V 8 - < 12

Średnio małeVI 12 - < 16VII 16 - < 40 Średnio dużeVIII 40 - < 100 DużeIX 100 - < 250

Bardzo dużeX 250 i więcej

23

Wyliczenie wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych przeprowadza się na podstawie „Regionalnych współczynników Standardowych Nadwyżek Bezpośrednich –SGM „2000” dla produktów roślinnych i zwierzęcych, które zostały opracowane przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie

24

25

W latach 2010-2012 obowiązywało równolegle liczenie i wielkości ekonomicznej SO i wielkości ekonomicznej w ESU

Nowa metoda określania wielkości ekonomicznej w UE obowiązuje od 2010 r. Wielkość tą oblicza się na podstawie wartości produkcji wyrażonej we EURO

Od 2013 r. na obszarze UE liczy sięcałkowita standardowa produkcje gospodarstwa (SO)

26

Przyczyny zmian;

W latach 1989-2006 nastąpiło wyraźne zwiększenie kosztów wytwarzania jednostki wartości produkcji rolniczej na obszarze Unii Europejskiej z powodu;

Nadwyżki bezpośrednie niektórych produktów (mierzone w ESU) miały wartości ujemne

27

Stąd dla potrzeb klasyfikacji gospodarstw według standardowej wielkości ekonomicznej gospodarstwa europejską jednostkę wielkości (ESU), zamieniono na kryterium standardowej produkcji (SO) (Standard Output) wyrażonej w europejskiej jednostce monetarnej tj. bezpośrednio w euro (EURO)

28

Standardowa Produkcja (SO) (z ang. Standard Output) jest to średnia z 5 lat wartośćprodukcji określonej działalności produkcji roślinnej lub zwierzęcej uzyskiwana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych.

Wartość produkcji wyraża się w EURO bez dopłat do produkcji

Schemat porównujący metodę obliczania SGM i SO:

Standardowa Nadwyżka Wartość produkcji Bezpośrednia (Standard = głównej i ubocznej – koszty Gross Margin) bezpośrednie + dopłaty

bezpośrednie

• Standardowa Produkcja = Wartość produkcji głównej i (Standard Output) ubocznej

• W Polsce wyodrębnione 4 regiony dla których obliczało sięStandardową Nadwyżkę Bezpośrednią a obecnie Standardową Produkcję pozostały bez zmian.

29

30

Ustalono nowe klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw określane liczbowo (1-14) i w euro jako wartośćprodukcji i gospodarstwa

Nazwa działalności Jednostka miary SGM SO Relacja SO/SGM

Pszenica

zwyczajna i orkisz

zł/ha 1214,05 1482,80 1,22

Ziemniaki zł/ha 4782,07 5972,75 1,25

Buraki cukrowe zł/ha 5216,84 6602,51 1,27

Rzepa i rzepik zł/ha 1655,80 2073,64 1,25

Sady i plantacje

roślin

jagodowych

zł/ha 4866,30 6464,72 1,33

Krowy mleczne zł/szt 1907,81 3861,62 2,02

Lochy o wadze 50

kg i więcej

zł/szt 1412,36 1978,81 1,40

Kury nioski zł/100 szt 225,15 4635,41 20,60

31

Wybrane współczynniki SGM i SO i ich relacja dla regionu Małopolska i Podgórze (w zł na ha lub na sztukę)

NazwaStara klasyfikacja Nowa klasyfikacja

W EURO W ESU W EURO

Bardzo małe 1 Poniżej 2400 Poniżej 2 1 Do 2 000

22400 - 4800 2 - 4

2 2 000 – 4 000

3 4 000 – 8 000

Małe 3 4800 - 7200 4 - 6 4 8 000 – 15 000

4 7200 - 9600 6 – 8 5 15 000 – 25 000

Średnio małe 5 9600 – 14 400 8 - 12 6 25 000 – 50 0006 14400 - 19200 12 - 16

Średnio duże 7 19200 - 48000 16 - 40 7 50 000 – 100 000

Duże 848000 - 120000 40 - 100

8 100 000 – 250 000

9 250 000 – 500 000

Bardzo duże 9120000 - 300000 100 - 250

10 500 000 – 750 000

11 750 000 – 1 000 000

10

Pow. 300000 Pow. 250

12 1 000 000 – 1 500 000

13 1 500 000 – 3 000 000

14 Powyżej 3 000 00032

Klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych w typologii UE

!

Formalna klasyfikacja gospodarstw rolnych - typ rolniczy gospodarstwa

Jest określany na podstawie udziału poszczególnych działalności w tworzeniu ogólnej wartości standardowej nadwyżki bezpośredniej (SGM) w gospodarstwie

Gospodarstwa, w których udział jednego typu działalności przekracza 2/3 łącznej SGM nazywane są jednokierunkowymi (specjalistycznymi)

33

Gospodarstwa, w których udział dwóch typów działalności zawiera się w przedziale od 1/3 łącznego SGM do 2/3 łącznego SGM nazywane są „dwubiegunowymi”(dwukierunkowymi)

Gospodarstwa w których żaden z typów działalności nie przekracza 1/3 SGM sąokreślane jako „mieszane”

34

8 typów ogólnych i grupę gospodarstw niesklasyfikowanych

17 typów podstawowych 50 typów szczegółowych

W zależności od pożądanego stopnia dokładności, typy rolnicze gospodarstw sądzielone na:

35

Typy rolnicze ogólne gospodarstw rolniczych w typologii Unii Europejskiej

Nr typu Nazwa typu rolniczego

1

Specjalizujące się w uprawach polowych:zboża, strączkowe łącznie z mieszankami zbóż z roślinami strączkowymi, ziemniaki, buraki cukrowe, pastewne okopowe i krzyżowe, rośliny przemysłowe, warzywa, melony i truskawki w uprawie polowej, rośliny paszowe, uprawy nasienne i sadzonki, ziemia odłogowana

2

Specjalizujące się w uprawach ogrodniczych:warzywa, melony i truskawki w uprawie polowej - ogrody towarowe, warzywa, melony i truskawki w uprawie pod osłonami, kwiaty i rośliny ozdobne w uprawie polowej, kwiaty i rośliny ozdobne w uprawie pod osłonami, grzyby

36

Nr typu Nazwa typu rolniczego

3

Specjalizujące się w uprawach trwałych: plantacje drzew i krzewów owocowych, winnice, szkółki drzew i krzewów owocowych, ozdobnych i leśnych, pozostałe uprawy trwałe (np. wiklina), uprawy trwałe pod osłonami

4Specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych w systemie wypasowym:konie, bydło, owce, kozy oraz łąki i pastwiska

5Specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi:trzoda chlewna, drób, króliki (samice)

6 Różne uprawy, łącznie7 Różne zwierzęta, łącznie8 Różne uprawy i zwierzęta, łącznie9 Gospodarstwa niesklasyfikowane

37

Przykład

Kod Rodzaj typu Nazwa typu rolniczego

5 ogólny

Gospodarstwa specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi

51 podstawowy Chów trzody chlewnej

511 szczegółowy Chów loch

38

39

W krajach UE istnieje duże zróżnicowanie gospodarstw w zakresie wielkości ekonomicznej dla poszczególnych typów produkcyjnych

Udział gospodarstw specjalizujących się w uprawach polowych

Do 2 tys. € SO pow. 500 tys. € SO

Polska 54,7 % 0,1 %

Wielka Brytania 19,8 % 3,3 %

Niemcy 1,1 % 0,1 %

Czechy 5,9 % 6,4 %

UE-27 54,2 % 0,4%

40

Do 2 tys. € SO pow. 500 tys. € SO

Polska 7,2 % 0,0 %

Wielka Brytania 4,5 % 2,3 %

Niemcy 0,2 % 1,6 %

Czechy 9,7 % 3,0 %

UE-27 15,1 % 0,7 %

Udział gospodarstw specjalizujących się w chowie zwierząt w systemach wypasowych