ortaokul 8. sinif tÜrkÇe ders kİtaplarindakİ okuma ... · ortaokul 8. sınıf türkçe ders...

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1578

Volume 6 Issue 6, p. 1-25, June 2013

ORTAOKUL 8. SINIF TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ

OKUMA METİNLERİNİN DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME

TEKNİKLERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ*

INVESTIGATION OF READING TEXTS IN THE 8 SECONDARY SCHOOL

TURKISH CLASS TEXTBOOKS IN TERMS OF THINKING DEVELOPMENT

TECHNIQUES

Yrd. Doç. Dr. Elif AKTAŞ

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi. Eğitim Fakültesi. Türkçe Eğitimi Bölümü

Yasemin BAKİ

Abstract

The changes in the field of education and technology, innovation has

brought a number of the point of access to and use of information. In parallel

with these changes in the renewed Turkish national education system,

scientific, critical, accurate, constructive and creative thinking skills and aims to

educate individuals to use them all his life.

One of the main goals of mother-tongue teaching is to move the

individual’s ability to communicate to the highest level; the others are to build a

cognitive structure developing the main language skills such as listening,

speaking, reading and writing. In this regard, it is necessary for mother-tangue

teaching to have an improving conceptual skill qualification, rather than just a

transfer of information.

* Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir.

2

Elif AKTAŞ – Yasemin BAKİ

Aiming to provide skill rather than information, the Turkish course also

aims to develop critical and creative thinking skills along with the language

using skills. The ability to gain critical, constructive and creative thinking skills

has a cozy relationship with the development of language skills. This

intellectual line of development skills which requires the use of higher-level

mental is among the achievements based on constructivist approach to the

Turkish course. These skills, gained by the analysis of the text formats in which

the conceptual skill techniques are used, are also the basic skills that the

individual will need for all his life.

The individuals who learn the techniques for developing conceptual

skills and practising them for all his life, point a new human type that all the

education systems aim to train. Therefore, acquiring conceptual skills at early

ages must be provided in order to raise individuals who can make their own

decisions, think in original and creative ways and shape their own future. And

the thinking training is the way through this.

Turkish curriculum (2005), prepared on the basis of the constructivist

approach, aims to share its part in the development of the individual’s skills for

language and thinking. Texts in the course books, one of the most concrete

sources of the relationship between language and thinking, are the most

concrete tools for the development of these skills. Therefore, the texts chosen for

the course books need to be the most outstanding examples of Turkish and

world literature and they also need to improve the students’ skills for language

and thinking.

The purpose of the study in question is to detect the techniques for

developing skills for thinking which are in the 8th Grade Turkish course books

which are being taught in years between 2012-2013 and to develop examples

out of the given data. Qualitative research data collection techniques for data

analysis is used in the research. What forms the samples of the research is the

Turkish 8th Grade course books in the Papers Journal no.2652 released in

January 2012 by the Ministry of National Education. Also, the reading texts in

the sample group of the research have been examined and listening texts have

not been included.

According to the results obtained from research, it has been detected that

the informative texts are less involved than the storytelling and poetry texts in

the course books (Ministry of National Education, Bisiklet and Enderun

Publishings) included in sample groups. Taking the grade level into

consideration, informative texts need more attention in terms of quality and

quantity. It has also been detected in three books from different publishing

companies that the techniques for thinking developments in informative texts

don’t have a sufficient intensity and a regular distribution.

Key Words: Language, thinking skills, 8 grade Turkish textbook,

thinking, based on the text, thinking development techniques.

Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Okuma Metinlerinin Düşünceyi… 3

Öz

Eğitim ve teknoloji alanında meydana gelen değişmeler, bilginin erişimi

ve kullanımı noktasında bir dizi yeniliği beraberinde getirmiştir. Bu değişimlere

paralel olarak yenilenen Türk millî eğitim sistemi de bilimsel, eleştirel, doğru,

yapıcı ve yaratıcı düşünme becerilerine sahip ve bunları tüm yaşamı boyunca

kullanabilen bireylerin yetiştirilmesini hedeflemektedir.

Anadili öğretimindeki temel amaçlardan biri, bireyin iletişim yetisini en

üst noktaya taşımak; bir diğeri de dinleme, konuşma, okuma, yazma gibi temel

dil becerilerini geliştirecek bir bilişsel yapı oluşturmaktır. Bu bakımdan anadili

öğretiminin, salt bilgi aktarımı yerine, düşünme yeteneğini geliştirici bir nitelik

taşıması gerekir.

Bilgiden çok beceri kazandırmayı amaçlayan Türkçe dersi, dil kullanım

becerilerinin gelişimi yanında eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerinin

geliştirilmesini de amaçlamaktadır. Eleştirel, yapıcı ve yaratıcı düşünme

becerisi kazanabilmek dil becerilerinin gelişimiyle yakından ilişkidir. Üst düzey

zihinsel becerilerin kullanımını gerektiren bu düşünsel gelişim çizgisi,

yapılandırmacı yaklaşımı esas alan Türkçe dersinin de kazanımları arasında yer

almaktadır. Düşünceyi geliştirici tekniklerin kullanıldığı metin yapılarının

çözümlenmesiyle kazanılabilecek bu beceriler, aynı zamanda bireyin tüm

yaşamı boyunca gereksinim duyacağı temel becerilerdir.

Düşünceyi geliştirme yöntemlerini öğrenen ve bu becerileri ömür boyu

kullanabilecek bir alışkanlık haline getiren bireyler; 21. yy. da, tüm eğitim

sistemlerinin yetiştirmeyi amaçladığı yeni bir insan tipine işaret etmektedir.

Dolayısıyla kendi kararlarını alabilen, özgün ve yaratıcı düşünen ve geleceğine

yön veren bireyler yetiştirmek için düşünme becerilerinin erken yaşlarda

kazanımı sağlanmalıdır. Bunun yolu ise düşünme eğitiminden geçmektedir.

Yapılandırmacı yaklaşım esas alınarak hazırlanan Türkçe öğretim

programı (2005), da bireyin dil ve düşünme becerilerinin geliştirilmesinde

Türkçe dersinin payına düşeni gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. Dil ve

düşünce arasındaki ilişkinin en somut kaynaklarından olan ders kitaplarındaki

metinler de bu becerilerin gelişiminde en somut araçlardır. Dolayısıyla ders

kitaplarına seçilen metinlerin Türk ve dünya edebiyatının en seçkin örnekleri

olmasının yanında öğrencilerin, dil ve düşünme becerilerini geliştirecek

nitelikte olmasına da dikkat edilmelidir.

Söz konusu çalışmanın amacı, 2012-2013 eğitim-öğretim yılında

okutulmakta olan ortaokul 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan düşünceyi

geliştirme tekniklerini tespit etmek ve elde edilen verilerden hareketle öneriler

geliştirmektir. Araştırmada nitel araştırma veri toplama tekniklerinden

doküman analizi kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini MEB tarafından

yayımlanan Ocak 2012 tarih ve 2652 sayılı Tebliğler Dergisi’nde yer alan Türkçe

8. Sınıf ders kitapları oluşturmaktadır. Ayrıca araştırmada örneklem grubunda

4


yer alan kitaplardaki, okuma metinleri incelenmiş, dinleme metinlerine yer

verilmemiştir.

Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, örneklem grubunda yer alan

ders kitaplarında (MEB, Bisiklet ve Enderun Yayınları) bilgilendirici metinlere,

öyküleyici ve şiir türü metinlerden daha az yer verildiği tespit edilmiştir. Sınıf

seviyesi de göz önünde bulundurulduğunda bilgilendirici türdeki metinlerin

nitelik ve niceliğine daha fazla dikkat edilmesi gerekmektedir. Ayrıca incelenen

üç farklı yayınevine ait ders kitabında bilgilendirici metinlerde yer alan

düşünceyi geliştirme tekniklerinin yeterli yoğunlukta olmadığı ve düzenli bir

dağılım göstermediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Dil, düşünme becerisi, 8. sınıf Türkçe ders kitabı,

düşünceye dayalı metinler, düşünceyi geliştirme teknikleri.

1. Giriş

2005 yılında uygulamaya konan Türkçe Dersi Öğretim Programı,

yapılandırmacı yaklaşımı merkeze almasının yanında çoklu zekâ kuramı, tam

öğrenme, öğrenci merkezli öğrenme gibi çeşitli eğitim anlayışlarından yararlanılarak

oluşturulmuştur. Bireylerin daha çok düşünmesini, anlamasını, kendi

öğrenmelerinden sorumlu olmasını vurgulayan yapılandırmacı yaklaşıma göre Türkçe

öğretiminde öğrenme, bilgiyi zihinde yapılandırılarak yeni bilgiler üretmesi temeline

dayanır (Güneş, 2007: 299-300). Öğrencinin bilgiyi zihninde yapılandırması ise üst

düzey düşünme becerilerini kullanabilmesiyle olanaklıdır.

Yapılandırmacı yaklaşım; öğrencilerin, analiz, sentez, değerlendirme,

ilişkilendirme, soyutlama gibi yüksek düzeyde düşünme becerilerini geliştirerek;

konuların özünü vermeyi ve öğrenilenleri sınıf dışındaki dünya ile ilişkilendirmeyi

kapsayan bir anlayışla eğitim sistemini 21. yy’a taşıyacak yeniden yapılanmanın özünü

oluşturmaktadır (Özden, 2005: 147). Bir konunun öğretilmesi, öğrencinin o konuda

tanımlama, sınıflama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme yapabilmesini

amaçlıyorsa anlam taşır. Bu tür öğretimde öğrenci düşünmeyi öğrenmeden, sadece

ezberleme yoluyla analiz, sentez ve değerlendirme gibi düşünsel becerileri ortaya

koyamaz. Anlama ve anlatma becerisi gelişmiş bir bireyin yorum gücüne, bilimsel ve

eleştirel düşünme becerisine sahip olması gerekir.

Geleneksel anlayıştan farklı olarak salt düşünme değil eleştirel ve yaratıcı

düşünme becerisini kazandırılmasına yönelik uygulamalar içeren çağdaş eğitim

anlayışı, kendi kararlarını verebilen bireyler yetiştirmeyi hedeflemektedir (Kunh, 2005:

28-30). Bu anlayış doğrultusunda hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı (2005) ile

Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak öğrencilerin

yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleştirel ve doğru düşünme yollarını öğrenmeleri, bunları bir

alışkanlık hâline getirmeleri amaçlanmıştır (MEB, 2006: 4) Söz konusu öğretim

programı içerdiği kazanımlarla bu temel becerilerin gelişmesini sağlamaktadır.

Programla ulaşılması beklenen temel beceriler arasında Türkçeyi doğru, güzel ve etkili


kullanma, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, iletişim kurma, problem çözme, karar

verme gibi düşünme eyleminin ön planda olduğu üst düzey zihinsel faaliyetler ön

planda yer almaktadır (MEB, 2006: 5) Ayrıca programda, sadece dinleme, konuşma,

okuma, yazma gibi dil becerilerinin geliştirilmesi değil, aynı zamanda düşünme,

anlama, sıralama, sınıflama, sorgulama, ilişki kurma, eleştirme, analiz-sentez yapma ve

değerlendirme gibi zihinsel becerilerinin geliştirilmesi de söz konusudur. Yeni

programla birlikte Türkçe öğretiminde dil becerileriyle birlikte zihinsel becerileri

geliştirme de ön plana çıkarılmıştır (Güneş, 2009: 3).

Türkçe öğretiminde öğrenme, öğrencinin derse aktif olarak katıldığı ‘anlam

kurma’ sürecidir. Türkçe dersinde öğrencinin dinlediği ya da okuduğu metinlerde

aktif bir katılımla anlam araması ve bunu yapılandırarak anlamı içselleştirip yeni bir

anlam kurması beklenir (Öz, 2006: 47) Çağımızda bilgiye ulaşma ve bilgiyi elde etme

becerileri kişinin hayat boyu süren gelişimine paralel olarak modern bir eğitim

anlayışına dayanmaktadır. Eğitim öğretim sürecinde belirlenen hedeflere ulaşmada

ana dilin önemi böylece daha da artmaktadır (Yılmaz, 2007: 119, 120).

Eğitim-öğretimin en önemli kaynakları olarak kabul edilen ders kitapları,

özellikle Türkçe dersinde amaçların ve kazanımların gerçekleştirilmesinde büyük role

sahiptir. Nitelikli bir ders kitabı, eğitim ve öğretimde belirlenen amaçlara daha kısa

sürede ulaşmayı sağladığından sınıf içi etkinliklerin büyük oranda ders kitabı

aracılığıyla yürütüldüğü Türkçe dersinde söz konusu materyallerin niteliği göz ardı

edilemeyecek bir konudur.

Sınıf ortamında bilgi ve kültürün en önemli aktarıcısı olan geleneksel ders

kitapları, her şeyden önce Türkçe öğretiminde belirlenen kazanımların elde edilmesine

hizmet etmelidir. Bu durumda Türkçe ders kitaplarında yer alacak olan metinlerin

titizlikle seçilmesi gerekir. Çocukta istenen davranış değişikliğinin sağlanması için

metnin, onda merak duygusu uyandırması, onu düşündürmesi, onun duyarlılıklarını

beslemesi sağlanmalıdır (Kaya, 2010: 47). Ayrıca ders kitapları muhteva ve içerik

özellikleri olarak öğrencinin düşünme gücünü geliştirecek biçimde düzenlemelidir

(Calp, 2010: 359, 362). Nitekim Türkçe ders kitaplarında yer alan bilgilendirici metinler

vasıtasıyla öğrenciler, farklı düzeydeki düşünceleri saptayabilir, bunları kendi

fikirlerini organize etmede kullanabilir; dolayısıyla da eleştirel düşünme becerisi

geliştirilebilir (Pithers and Soden, 2000: 244). Tüm bunlar göz önünde

bulundurulduğunda Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarının niteliği ve önemi

daha iyi anlaşılır.

Sosyalleşmenin temel aracı dil ve eğitimin ana gayesi de sosyalleşme olduğuna

göre okullarda okutulan ders kitaplarının aslî görevi öğrencilere kültür dilini

öğretmektir (Karakuş, 2002: 231)Türkçe ders kitaplarında yer alan metinler,

öğrencilerin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmede önemli bir araç

6


konumundadır. Bu açıdan Türkçe ders kitaplarında özellikle bilgilendirici türde

metinlere yer verilmesi ve bu metinlerin organizasyonunun düşünceyi geliştirmeye

yönelik teknikleri içermesi gerekmektedir.

1.1. Dil- Düşünce

Günümüzde dil ile düşünce arasındaki ilişki konusuna mantık, psikoloji,

felsefe, sosyoloji, kültürel antropoloji gibi disiplinler açısından yaklaşılmakta ve bu

yaklaşımlara göre farklı sonuçlar elde edilmektedir. Dil ile düşünce arasında kesin bir

ilişkiden söz edilmekle birlikte bu ilişki bugün bile tam olarak bilimsel anlamda

çözülebilmiş değildir. Düşünme eyleminin somutlaştırıldığı kültürel bir kalıp olan dil

ile düşünce arasında uygunluk olduğu biçimindeki bir anlayış, ilk olarak Platon

tarafından savunulmuş, günümüzde de bazı filozoflarca yeniden gündeme

getirilmiştir (Gündoğan, 1998: 1).

Düşünme insanın doğuşu ile başlayan, sonraki süreçte doğrudan veya dolaylı

olarak geliştirilebilen insana özgü bir niteliktir. Günümüzde en çok kabul gören tarifi

ile düşünme; bir sonuca varmak amacıyla bilgileri, kavramları incelemek,

karşılaştırmak ve aralarında ilişkiler kurarak başka düşünceler üretmek işlemidir. Bu

işlemlerin neticesinde ortaya çıkan zihinsel ürüne de ‚düşünce‛ denir (TDK, 2005).

Düşünme, bir durumu anlamlandırmada amaca yönelik olarak yapılan aktif ve

karmaşık zihinsel modelleme sürecidir (Erdem, 2005: 126). Lipman’a göre ise düşünce,

olaylar arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri tespit edebilme becerisidir (2003: 23).

Düşünebilme ayrıcalığından dolayı diğer canlılardan farklı olarak nitelendirilen

insanoğlu, bu beceriyle hem kendisinin hem de evrenin varoluş anlamını fark etmiş ve

bu yolda edindiği bilgilerle geleceğine yön verme imkânına kavuşmuştur. Her ne

kadar bu gizil güç, bireyde doğumla beraber potansiyel olarak bulunsa da zamanla

geliştirilebilen bir nitelik de göstermektedir (Ünalan, 2010: 8).

Başka bir ifadeyle düşünme; gözlem, tecrübe, sezgi, akıl yürütme ve diğer

kanallarla elde edilen bilgiyi kavramsallaştırma, uygulama, analiz ve

değerlendirmenin disipline edilmiş şeklidir. ‚Mevcut bilgilerden başka bir şeye

ulaşma‛ ve ‚eldeki bilgilerin ötesine gitme‛ gibi zihinsel aşamalar içeren düşünme

kavramı; eleştirel düşünme, problem çözme, bilimsel düşünme, analitik düşünme,

tümevarım, tümdengelim düşünme ve ilişkisel düşünme olarak sınıflandırılabilir

(Özden, 2005: 139).

‚Dil mi öncedir, yoksa düşünce mi öncedir?‛ yani insan konuştuğu için mi

düşünür; düşündüğü için mi konuşur, sorusu yüzyıllardır tartışılmış ve konuya hâlâ

bilimsel bir çözüm getirilememiştir. Platon (İ.Ö. 427-347), ‚Düşünme, sessiz bir

konuşmadır.‛ derken dile öncelik tanımıştır. Ancak sağır ve dilsizler üzerinde yapılan

araştırmalara göre insanda zihinsel faaliyetlerin, bir başka ifadeyle düşüncenin

oluşmasında zihin etkinliğinin ve dil becerilerinin önemli bir role sahip olduğu kabul

edilmektedir. Aristoteles'e göre düşünme, insanı hayvandan ayıran belirgin bir

özniteliktir, usun bağımsız ve kendine özgü eylemidir, karşılaştırmalar yapma, ayırma,

birleştirme, bağlantıları ve biçimleri kavrama yetisidir. Aristo'ya göre doğru


düşünmenin kurallarını belirleyen bilim mantıktır (Akt.: Aksan, 2007: 53-54).

Humbolt’a göre ise “Düşünceler dili yarattığı gibi, diller de düşünceleri yaratır. Dil,

düşünceyi tamamlayan, düşünceyi yaratan bir şeydir. Ancak dilini oluşturan, yükselten bir

toplum gerçek bir düşünce etkinliği gösterebilir. Dilin yapısıyla bütün entelektüel etkinliklerin

başarısı arasında açık bir bağlantı vardır. Ancak yüksek bir olgunluğa erişen dillerde gerçek bir

düşünce etkinli meydana gelebilir.” (Akt. : Akarsu, 1998: 43).

İnsan, sadece konuşan bir varlık değil, düşünerek konuşan bir varlıktır. İnsanı

diğer canlı varlıklardan ayıran dil, düşünceyi geliştirmesi yönüyle daha da önem

kazanan bir kavramdır. İnsanoğlu düşünce yetisine sahip olduğu için dili

kullanmaktadır (Yıldız, 2008: 16). Dil, düşünceyi kuran, oluşturan güçlerini geliştirme,

onlara Türkçenin söz değerleriyle düşüncelerini biçimlendirme yetisi kazandırması

yönüyle önemli bir beceridir (Özdemir, 1990: 856).

1980’li yıllardan itibaren düşünme becerilerinin eğitimi ve geliştirilmesi

konusunda çalışmaların arttığı görmek mümkündür. Farklı tür ve düzeylerde

yürütülen çalışmaların birinci sınıf düzeyine kadar indiği dikkat çekmektedir. 20.

yüzyılın sonuna kadar problem çözme ve karar verme gibi temel becerilerin

geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmış ve bu tür becerilerin bazılarının

ilköğretim programlarına eklenebileceği fikri de kabul görmüştür (MEB, 2007, 5). Bu

amaçla hazırlanan Düşünme Eğitimi Öğretim Programı’nın (2007) vizyonu, “düşünme

sürecinde temel düşünme becerilerini kullanarak kişisel bir düşünme geleneği oluşturabilen, bu

geleneği dil ve düşünme bağlantısı kurarak bir yaşam becerisine dönüştürebilen, farklı

düşüncelere saygı duyan bireyler yetiştirmektir.” (MEB, 2007: 6).

Aynı zamanda Düşünme Eğitimi Dersi Öğretim Programı ile; öğrencilerin

düşünme eylemi üzerine düşünen, kendi düşünme yollarının farkında olan,

düşünmenin geliştirilebilen bir beceri olduğunun farkında olan bireyler olarak

yetiştirmeleri de amaçlanmaktadır (MEB, 2007: 6).

Aynı anlayış doğrultusunda hazırlanan Yaratıcı Düşünme Dersi Öğretim

Programı’nın (2012) vizyonu ise; akıcı, esnek, özgün ve ayrıntılı fikirler üretme

becerisini kullanarak kişisel yaratıcılık gücünü geliştiren ve yaşam tarzına

dönüştürebilen farklı düşüncelere hoşgörü gösterebilen bireyler yetiştirmektir (MEB,

2012: 5).

Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirmeyi hedefleyen MEB, son yıllarda

yayımladığı öğretim programlarıyla yapılandırmacı yaklaşımın vizyonunu yakından

ilgilendiren ‘düşünen birey’ler yetiştirmek yolunda somut adımlar atmaktadır.

Kelimeler, dilin en küçük birimidir ve insanlar duygu ve düşüncelerini

kelimelerle karşısındakine aktarırlar. Dil ve düşünce arasındaki bu gizli bağı sağlayan

kelimeler, insanın düşünce gücünün sınırlarını da belirler. İnsan bildiği kelime sayısı

8


kadar düşünür. İyi bir kelime serveti sahip olan insan mantıklı hareket eder ve

toplumun kanun ve kurallarına uyar. İnsan ruhunun, kullandığı kelimelerden ibaret

olduğunu; duygu, düşünce ve hayallerin bu kelimelerin içinde gizlendiği gerçeğini

savunan Karakuş’a göre öğrencinin kelime servetini artırmak için Türkçe ders

kitaplarında yer alan metinler en etkili araçtır (2002: 247). Düşüncenin gelişimi,

kullanılan kelime sayısıyla doğru orantılı olduğundan ve çocuk, zekâsını kelimelerle

açığa vuracağından hayatın her aşamasında dil öğretiminin önemi büyüktür.

Dili, düşüncelerin askısı ve iç benliğimizin aynası olarak nitelendiren bir diğer

görüşü savunanlar ise, dildeki kelime sayısının artmasıyla düşüncenin de geliştiğini

vurgulamaktadırlar. Bu görüşü savunanlara göre beynin düşünme alanının genişliği

ve derinliği dildeki sözcük sayısıyla doğru orantılıdır. Düşünceler, sözcüklerle

oluştuğu için dilde ne kadar sözcük varsa, düşüncelerin de ancak o kadar

geliştirilebileceği ifade edilmektedir (Cem, 1978: 8). Kelimeler, aynı zamanda

düşündürme aletidir. İşittiğimiz veya okuduğumuz bir kelime hafızamızın bir

yerlerinde uyandırılmayı bekleyen bazı düşünceleri tetikleyebilir. Biz de kullandığımız

kelimelerle başkalarının zihninde yeni düşünceler uyandırabiliriz (Demir, 2011: 208).

Düşünerek konuşan bir varlık olan insanın düşünme gücü doğuştan gelen bir

potansiyel olsa da bu güç, fizyolojik ve biyolojik olgunlaşma ile doğru orantılı olarak

gelişir. Bu gelişme düzeyine paralel olarak çocuk, 18 ayda kelimeleri bir araya

getirmeye ve gramerini öğrenmeye başlar. Bu öğrenme, 0-4 yaş arasında zihnî

işlemlerin kavrandığı, 7-11 yaş arası somut işlemlerin, 12-14 yaş arası da soyut

işlemlerin tecrübe edildiği dönemdir (Ünalan, 2010: 7-9). Bu nedenle bilgilendirici

metinler ve bu metinlerde yer alan düşünceyi geliştirmeye dayalı teknikler, 8. Sınıf

Türkçe ders kitaplarında yoğun olarak kullanılmalıdır.

Türkçe öğretiminde seçilen kaynak metinlerle öğrencilerin dil ve düşünce

yapısını geliştirmek amaçlanmaktadır. Bu gelişimin gerçekleşmesi için seçilen

metinlerin öğrencinin dil ve düşünce becerilerini geliştiren bilimsel araştırmalar

sonucunda elde edilmiş metinler olmalıdır (Karakuş, 2012: 2)

Cemiloğlu’na göre gelişim psikolojisi verileri çocuğun zihin gelişiminde soyut

düşünmenin on bir yaş civarında başladığını göstermektedir. O halde düşünceye

dayalı türlerin ortaokulda (5–8. sınıflarda) verilmesinin daha doğru bir belirleme

olduğu söylenebilir. Düşünceye dayalı türlerin ise söyleşi/sohbet, deneme, fıkra ve

makale şeklinde kolaydan zora, yüzeyselden derinlemesine doğru bir yol izlenerek

uygulanması gerekmektedir (2004: 29–71).

Alain’e göre doğru düşünmek, kendi dilini bilerek kullanmakla gerçekleşebilir.

Ona göre dil, insanlığın yüzyıllardan beri edindiği ve denediği gerçek ve hikmetleri

saklayan bir hazinedir (Akt.: Kaplan, 1999: 121). ‚Dilimin sınırları düşüncemin

sınırlarıdır.‛ diyerek insanın dili ölçüsünde düşünebileceğini vurgulayan

Wittgenstein’ın da belirttiği üzere dil becerilerinin geliştirilmesi aynı zamanda

düşünme becerilerinin geliştirilmesi anlamına gelmektedir (Akt.: Kurudayıoğlu, 2011:

215).


Vendryes’e göre dil düşüncenin hem ürünü hem de koşuludur. Dil basit bir

yardımcı olmanın ötesinde düşüncenin vazgeçilmez ortağıdır. İnsan beyninde

kelimeler nesnelerin imgeleriyle birlikte doğmuşlardır (2001: 21). İnsanın düşüncesinin

bilincine varmasını dil sağlamıştır (2001: 16). İnsan, nesnelerin varlığını ancak onları

adlandırarak kavrayabilmiştir. Dünya, düşünce düzlemine aktarıldığında bir

karışıklıklar bütünü olmaktan çıkmıştır. Bu da her nesneye bir isim verilerek

yapılmıştır (2001: 22). Düşüncenin düşünce değeri taşıyabilmesi için dile gereksinim

vardır. Çünkü konuşan kişinin kullandığı kelimenin karşılığı olan varlık, dinleyenin

beyninde ancak kelimenin sembolüyle belirir. Dile getirilemeyen bir varlıktan, bir

düşünceden söz edilemez. Dolayısıyla kelimeler, bu anlamda düşünme ve fikir üretme

aracıdır.

Dil, düşünme eylemi açısından ele alındığında insanı insan yapan her şeyin

büyük ölçüde dilde yer aldığı ya da dile yansıdığı görülür. Bu anlamda dil, bireyin

bilincini oluşturan, benliğini biçimlendiren temeldir. Düşüncenin tüm boyutlarına

ulaşabilmesi için dil gereklidir; kendisine belli bir biçim verecek anlatım kalıbı

bulamayan yerde düşünce de gelişemez. Dille düşüncenin birbirini sürekli biçimde

etkilediği, birbirini desteklediği, geliştirdiği ve güçlendirdiği kabul edilmektedir

(Vardar, 2001, 13-14).

Dilin düşünceyi geliştirme hatta mümkün kılma işlevine değinen Erkman,

düşüncenin dil sayesinde biçimlendiğini, düşündüğümüzün bilincine varmamızı

sağlayanın da dil olduğunu vurgulayarak iki kavram arasındaki ilişkinin önemini

vurgular (2007, 33).

Dil becerilerinin geliştirilmesi; dikkat çekici, sağlam ve anlaşılır bir üslûba

sahip, öğrencinin düzeyine uygun metinler aracılığıyla sağlanır. Metinler öğrencinin

düşünme, anlama, sorgulama, inceleme, araştırma, keşfetme, günlük hayatla

ilişkilendirme ve değerlendirme gibi becerileri geliştirici nitelikte olması gerekmektedir

(Güneş, 2007, 305) Öğrencilerin dil becerilerini geliştirmeyi amaçlayan Türkçe dersi,

böylelikle düşünme becerilerinin geliştirilmesine en çok hizmet eden ders olma özelliği

göstermektedir. Bireyler sahip oldukları kelime hazinesi ve dil becerileri nispetinde

düşünürler. Bu nedenle bireylerin okul öncesi dönmeden başlayarak dil becerilerinin

geliştirilmesi oldukça önemlidir.

Türkçe öğretimi öğrencilere okuduğunu anlama ve ana fikri çıkarabilme

yanında yazarın niyetini anlama, tefsir ve yorumlarını değerlendirme yeteneği de

kazandırmalıdır. Zorunlu eğitimi bitiren öğrenciler okuduklarından ve

dinlediklerinden mantıksal çıkarımlarda bulunmayı, satır aralarını okumayı, değişik

imaları görebilmeyi ve sonuç çıkarmayı alışkanlık haline getirmiş olmalıdır (Özden,

2005: 147).

Sever’e göre de Türkçe öğretiminde, öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve dil aşamalarına

10


uygun olarak seçilen nitelikli metinler, onların duygu ve düşünce eğitiminde önemli

sorumluluklar üstlenir (2006: 11).

Türkçe öğretimi büyük ölçüde ders kitaplarındaki metinlere dayalı olarak

yürütülmektedir. Metin üzerinde yapılan çalışmalarla öğrencilere dinleme, konuşma,

okuma ve yazma alanında türlü beceriler kazandırılmakla birlikte onların yaratıcı ve

eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi de amaçlanmaktadır (Özbay, 2009: 170).

Son dönemlerde oldukça önem kazanan eleştirel ve yaratıcı düşünme

becerisinin öğretilebilir bir beceri olduğu kabul edilmektedir. Bu becerinin

geliştirilmesinde öğretmene düşen en önemli görev öğrenciye eleştirel düşünmeyi

sağlayacak ortam ve durumların sunulmasıdır (Pithers and Soden, 2000: 242 )

Dolayısıyla Türkçe öğretiminde önemli bir kaynak konumunda olan ders kitaplarında

da düşünceyi geliştiren bilgilendirici metinlere yer verilmesi gerektiği ortadadır.

8. sınıfta düşünce yazılarıyla tanışan öğrencinin, hem sanatsal yaratma hem de

düşünce sistematiğinin geliştirilmesi, bunların bütünlük taşıyacak tarzda aktarılması,

düşünce yazısı dediğimiz fikir yazısı türleriyle gerçekleştirilecektir (Cemiloğlu, 2003:

71).

Türkçe öğretiminde metinler; öğrencilerin zihinsel, sosyal ve dil becerilerini

geliştirmede birer araç işlevi görür. Metinler, duygu ve düşüncelerin mantıksal bir

bağlamda düzenlendiği örüntülerdir (Güneş, 2007: 215) Metin aracılığı ile öğrenme

aşamasındaki çalışmalarda ağırlıklı olarak bilgiyi zihinde yapılandırma ile

öğrencilerde temel, zihinsel ve üst düzey düşünme becerilerini geliştirme

amaçlanmaktadır. Bu nedenle metin aracılığıyla öğrenme aşamasında yapılacak

çalışmalarda öğretmenler, öğrencilere bilgiyi hazır vermeleri yerine bilgiyi daha çok

kendilerinin yapılandırmalarına yardım etmelidirler. Bu amaçla öğrencilere, sorun

çözme, karar alma, kavramlaştırma, eleştirel ve yaratıcı düşünmeyi geliştirme

çalışmalarında rehberlik etmelidirler (Güneş, 2009: 19; Demirel, Şahinel: 2006: 13).

Ders kitaplarındaki metinler genel olarak, bilgi vermeye dayalı metinler ve

hikâye etmeye dayalı metinler olarak ikiye ayrılmaktadır. Bilgilendirici metinler,

öyküleyici metinlere göre daha karmaşıktır ve öğretilmesi daha zordur. Üzerinde

anlaşılmış tek bir yapı olmamasına rağmen araştırmacılar bu tür metinleri beş ana

başlık altında ele almışlardır. 1) Tanımlama. 2) Kronolojik sıralama. 3) Karşılaştırma ve

kıyaslama. 4) Neden-sonuç ilişkisi. 5) Problem çözme (Akyol, 2010: 184-185; Güneş,

2007: 224).

Bilgi vermeye dayalı metinler, yapısal açıdan yüksek seviyeli metinlerdir. Bu

tür metinlerde ana fikir ve yardımcı fikirlerin tespiti son derece önemlidir. Ancak konu

ne kadar zor olursa olsun açık ve organize bir şekilde hazırlanan metin, anlamayı

kolaylaştırmaktadır. Yüksek seviyeli metinlerdeki fikirsel yapı ve organizasyonun

kullanımını öğrenen öğrenciler metni daha iyi anlamakta ve anladıklarını daha iyi

hatırlamaktadır (Wixon ve Peters, 1987, Akt.: Akyol, 2010: 200-201).


Aktaş ve Gündüz, metin bağlamında anlatım türleri için anlatım biçimi

terimini, metin türü olarak yazı ve metin tarzı terimini kullanmış ve bunları form

yazılar, öğretici metinler, itibarî *anlatı, kurgusal+, lirik, dramatik metinler olarak

sınıflamışlardır (2008: 201).

Ders kitabından, ansiklopedilerden, dilekçe, mektup, karar, ilan, rapor, tutanak

gibi belli ve geliştirilmiş bir formu olan metinlerden; deneme, makale, eleştiri, kronik

gibi malzemenin kullanılışına göre türsel özellik taşıyan metinlere kadar tüm bilgi

vermeyi amaç edinen metinlere öğretici/didaktik metinler adı verilmektedir (Gündüz,

Şimşek, 2011: 35).

Türkçe Öğretim Programında öğrencilerin yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleştirel ve

doğru düşünme yollarını öğrenmeleri, bunları bir alışkanlık hâline getirmelerini

öngören bir yaklaşım esas alınmıştır. Ayrıca programda anlama, sıralama, ilişki kurma,

sınıflama, sorgulama, eleştirme, tahmin etme, analiz, sentez yapma, yorumlama ve

değerlendirme gibi üst düzey zihinsel beceri gelişimini esas almıştır (MEB, 2006: 4) Bu

temel zihinsel beceriler, işlenen metinden hareketle öğrencinin kendi yaşamı, sınıf ve

okul ortamında edinilmeli ve öğrencinin hayatı boyunca kullanabileceği bir edime

dönüşmelidir. Türkçe Öğretim Programı içerdiği kazanımlarla eleştirel ve yaratıcı

düşünme gibi temel becerilerin gelişmesini sağlamayı hedef almaktadır (MEB, 2006: 5)

Bilgilendirici metinler, okuyucuyu herhangi bir konu hakkında bilgilendirme

amacı taşıyan metinlerdir. Öyküleyici metinler gibi sabit bir yapısı olmadığından,

anlaşılması daha zordur. Bilgilendirici metinlerde metnin yapısının oluşturulmasında

okunun içeriği belirleyici olmakla birlikte tanıtmaya yönelik, kronolojik sıralamaya

yönelik ve problem çözmeye dayalı metin yapısı olarak gruplandırılabilir (Coşkun,

2007: 260-261). Bu şekilde organize edilen metinlerde kullanılan düşünceyi geliştirme

teknikleri de metnin yapısına bağlı olarak değişiklik arz etmektedir.

1.2. Düşünceyi Geliştirme Teknikleri

Anadili öğretimindeki temel amaçlardan biri, bireyin iletişim yetisini en üst

noktaya taşımak; bir diğeri dinleme, konuşma, okuma, yazma gibi temel dil

becerilerini geliştirecek bir bilişsel yapı oluşturmaktır. Bu bakımdan anadili

öğretiminin, salt bilgi aktarımı yerine, düşünme yeteneğini geliştirici bir nitelik

taşıması gerekir. Kuzu’ya göre anadili öğretimiyle sağlanabilecek düşünsel gelişim

çizgisi şöyledir:

1. Açık ve mantıklı düşünme yeteneği,

2. Çözümleme yeteneği,

3. Sentez yeteneği,

4. Usa vurma, muhakeme yeteneği,

12


5. Eleştirme yeteneği,

6. İmgeleme,

7. Belleği güçlendirme, ezber yeteneği,

8. Sezgisel düşünme gelişimi.

Bu düşünsel gelişim de algılama, uslamlama, yorumlama ve yargılama olmak

üzere dört temel eylem çerçevesinde tanımlanmaktadır (2004, 57). Üst düzey zihinsel

becerilerin kullanımını gerektiren bu düşünsel gelişim çizgisi, yapılandırmacı

yaklaşımı esas alan Türkçe dersinin de kazanımları arasında yer almaktadır.

Düşünceyi geliştirici tekniklerin kullanıldığı metin yapılarının çözümlenmesiyle

kazanılabilecek bu beceriler, bireyin tüm yaşamı boyunca gereksinim duyacağı temel

becerilerdir.

Türkçe Öğretim Programında (2005), düşünceyi geliştirme teknikleri ile ilgili

kazanımlara yer verilirken bu becerilerin nasıl kazandırılacağı konusunda somut bir

bilgiye rastlanmamaktadır. Bu tekniklerin kazanımına yönelik bilgi, programda ‘Planlı

yazma’ başlığı altında ‚Konunun özelliğine uygun düşünceyi geliştirme yollarını kullanır.”

maddesi ile dile getirilmektedir. ‘Planlı yazma’ya yönelik ‘Açıklamalar’ başlığı

altındaki ‚Tanımlama, betimleme, örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme, benzetme ve

sayısal verilerden yararlanılarak ana fikir desteklenir.” maddesi düşünceyi geliştirme

yollarının yazılı anlatımdaki yerine dikkat çekmektedir (MEB, 2005: 30).

‚Öğrenciler, türün özelliklerini en iyi temsil eden metinler aracılığıyla tür hakkında

genel olarak bilgilendirilir. Metinde kullanılan anlatım biçimleriyle düşünceyi geliştirme

yollarının türle ilgisi vurgulanır.‛ (MEB, 2006: 25). maddesi düşünceyi geliştirme

tekniklerinin programdaki yerine dikkat çekmektedir.

Öğrenciler, Türkçe dersinde işlenen bir metindeki düşünceyi geliştirme

tekniklerini tespit ederek çıkarımları irdeleme, ulaştığı sonuçları değerlendirme,

metnin satır aralarını okuma ve yazarın niyetini anlama becerisi elde etmektedirler.

Bireyin yaşam boyu kullanacağı bu becerilerin edinilmesinde Türkçe dersinde metin

merkezli yürütülen etkinliklerin önemi büyüktür.

Genellikle fikir yazılarında, yazarın konu hakkındaki düşüncesini okura

benimsetmek için başvurduğu yöntemlere düşünceyi geliştirme yolları / yöntemleri /

teknikleri denir. Bu yöntemler bir bakıma metin yazarının düşüncesini inandırıcı

kılmak, somutlaştırmak için başvurduğu yollardır.

“Düşüncenin karşı tarafa aktarımı sırasında, gerek dili estetik ve üst düzeyde kullanan

edebî eser yazarlarının, gerek sınıfta ders anlatan öğretmenin, gerekse de pazarda tezgâhta

satışını yaptığı malın kalitesine anlatan pazarcının bilinçli yahut bilinçsiz olarak kullandığı

çeşitli teknikler vardır.” Kurudayıoğlu, günlük hayat içerisinde genellikle farkına

varılmadan kullanılan bu teknikleri ‘düşünceyi geliştirme teknikleri’ olarak

isimlendirmektedir (2011: 216).

Düşünceyi geliştirme tekniklerinin kullanımı metnin anlatım biçimiyle


doğrudan ilişkilidir. Esasında bu teknikler, daha çok açıklama ve tartışma anlatım

biçimleriyle kullanılır. Ancak, betimleme ya da öyküleme anlatım biçimlerinin içinde

de düşünceyi geliştirme tekniklerinden bazıları kullanılabilir. Söz konusu teknikler

sanatsal anlatım biçimleriyle kullanıldıklarında, görevleri değişir. Sözgelimi

betimlemenin yanındaki karşılaştırma ya da tanık gösterme düşünceyi geliştirme

tekniği olarak adlandırılamaz. Açıklamanın yanındaki benzetmeyle betimlemenin

yanındaki benzetmenin ya da somutlamanın-soyutlamanın işlevleri farklıdır. Aynı

şekilde, betimlemenin-öykülemenin yanındaki konuşturma sanatsal bir amaç için

kullanılırken, açıklamanın-tartışmanın yanındaki konuşturma düşünsel amaca

yöneliktir (Akbayır, 2010: 78).

Düşünceyi geliştirme tekniklerini şöyle sıralamak mümkündür:

Karşılaştırma, “Kişi ve nesnelerin benzer veya aynı yanlarını incelemek için

kıyaslama, mukayese etme.” (TDK, 2005) olarak tanımlanan bu yöntemin amacı,

aralarında benzerlikler ve ayrılıklar bulunan iki şeyden birinin daha farklı olduğunu

belirtmektir (Akbayır, 2010: 78). Akyol’a göre, karşılaştırma ve kıyaslama türü

metinlerde iki veya daha fazla ana fikrin ve bu ana fikirleri destekleyen alt fikirlerin

birbirlerine benzerliklerini ve zıtlıklarını ortaya koyma söz konusudur (2010: 184).

Örnekleme, bir düşünceyi açıklamak ve tartışmak üzere en çok başvurulan

yoldur. Örneklemeye, genellikle somutlaştırmak amacıyla başvurulur. Yerinde

kullanılan örnek, kimi durumlarda sayfalarca açıklamadan daha etkili olur. Benzerlik

ve temsil etme ilkesine dayanan bu teknikte örnek, bir geneli temsil etmek üzere

seçilir. Burada önemli olan, söz konusu örneğin genelle benzeşme ve onu temsil etme

yeteneğidir (Akbayır, 2010: 79-80).

Tanık Gösterme/Alıntılama, düşüncelerin geçerliliğini bir başka kişinin

özellikle de üzerinde durulan konuda yetkinliğini kanıtlamış bir kişinin tanıklığı

yoluyla temellendirme tekniğidir. Bir savı inandırıcı kılmak amacıyla bilim, sanat ve

siyaset insanlarının sözlerinden yararlanma yöntemi olarak da tanımlanan

alıntılamada, yazarın görüşüyle tanığın sözü birbirine çok yakın olduğu için

inandırıcılık artar.

Yazar, düşüncesini açıklamasına yardım eden ya da kendisine esin kaynağı

olan, başkasına ait bir düşünceyi yazısında kullanabilir. Bunu da düşünceyi ortaya

koyan kişinin kendi dili ile olduğu gibi aktarma ya da kişinin düşüncesini özetleme

yoluyla gerçekleştirir. Bu tür alıntılamada alıntıyı yapan, onu kendi anladığı biçimde

ve kendi dil deneyimi içinde anlatır (Akbayır, 2010: 80-81).

Kanıtlama/Sayısal Verilerden Yararlanma, Bir savı doğrulamak amacıyla;

belge, herkesçe kabul edilen bilimsel yasalar, istatistikler gibi sayısal /nesnel verilerden

yararlanma yöntemidir. Genellikle tartışmacı anlatım biçimiyle yazılan metinlerde

kullanılır.

14


İstatistiklerin bilimsel veriler oldukları kabul edildiği için, inandırıcı bir etkisi

olduğu bilinmektedir. Ancak bu durumda istatistiğin güvenilir bir elden çıkmış

olması önemlidir (Akbayır, 2010: 81).

Tanımlama, herhangi bir şeyi özel ve değişmez nitelikleriyle tanıtmaktır. Bir

kavram, bir varlık ya da nesne niteliklerine göre ya da bu nitelikleri hazırlayan neden-

sonuç ilişkisine göre tanımlanabilir. Tanımlamaların yazıdaki yeri sınırlıdır, işlemekte

olduğumuz konunun birtakım anahtar kavramları olabilir. Bunlar genellikle,

tanımlarla belirginleştirilir.. Tanımlama, sözcüğün gösterdiği varlığın ya da nesnenin

yapısını, niteliklerini, temel özelliklerini, benzerlerinden ayrılan özelliklerini, işlevini

dil aracılığıyla ortaya koymadır (Akbayır, 2010: 81).

Akyol’a göre tanımlama türü metinlerde temel fikir, bir dizi detay veya örnekle

betimlenmeye çalışılır. Bilimsel kavramların tanımlanması, gezi broşürlerinin yazımı,

herhangi bir varlığın özelliklerinin dile getirilmesi bu tür yazıların konusu olabilir

(2010: 184, 189).

Amaç ve Önem

Bu çalışmanın amacı, MEB Talim-Terbiye Kurulu Başkanlığının 2012-2013

eğitim-öğretim yılında ortaokullarda okutulmak üzere yayımladığı genelge esas

alınarak seçilen 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan okuma metinlerindeki

düşünceyi geliştirme tekniklerini incelemektir. Bu araştırma ile dil ve düşünce

arasındaki ilişkiden hareketle bu ilişkinin geliştirilmesinde başat bir görev üstlenen

Türkçe dersinin öğretiminde kullanılan temel kaynak olan ders kitaplarındaki

düşünceyi geliştirme tekniklerinin nitelik ve nicelik açısından ortaya konulması

amaçlanmaktadır.

Evren ve Örneklem

Araştırmada 2012-2013 yılında okutulmak üzere yayınlanan MEB, Enderun ve

Bisiklet yayınlarına ait 8. sınıf Türkçe ders kitapları araştırmanın evrenini, örneklemini

ise bu yayınlara ait ders kitaplarındaki bilgilendirici metinler oluşturmaktadır. Bu ders

kitaplarının seçiminde MEB’in yayımladığı ‘2012-2013 Eğitim-Öğretim Yılında

Okutulacak İlköğretim ve Ortaöğretim Ders Kitapları’ konulu 2652 sayılı Tebliğler

Dergisi esas alınmıştır (MEB, dhgm. meb. gov. tr/yayımlar/dergiler/Tebliğler Dergisi / 2652.

pdf)

Araştırma Problemi

Bu araştırmada; ‚Ortaokul 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici

metinlerde düşünceyi geliştirme teknikleri ne sıklıkta kullanılmaktadır?‛ sorusunun

cevabı aranmaktadır.

Araştırmanın Alt Problemleri

1. 8. Sınıf MEB yayınlarında yer alan bilgilendirici metinler ve bu metinlerde

yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımı nasıldır?


2. 8. Sınıf Bisiklet yayınlarında yer alan bilgilendirici metinler ve bu metinlerde

yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımı nasıldır?

3. 8. Sınıf Enderun yayınlarında yer alan bilgilendirici metinler ve bu

metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımı nasıldır?

Sayıltılar

1. Araştırmada konu ile ilgili literatür taramasının yeterli olduğu

varsayılacaktır.

2. Araştırma için seçilen örneklem araştırmanın evrenini temsil edecek nitelikte

olacaktır.

Yöntem

Bu çalışmada betimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Betimsel yöntem

yaşayanların, hali hazırda var olanların, yaşananların ne olduğunun açıklanarak ortaya

koyulması olarak adlandırılır. Bu yöntemde varlığını sürdüren olgular ele alınır;

olgulara ya da olaylara müdahale edilmez, akışı engellenmez ve ortama yeni bir

değişken sokulmaz, olay nasıl işliyorsa öyle ele alınıp incelenir (Kaptan, 1998; Karasar,

2011).

Çalışma kapsamındaki kitapların değerlendirilmesinde mevcut durumu ortaya

koymak ve toplanan verileri derinlemesine incelemek için nitel araştırma

yöntemlerinden betimsel analiz ve içerik analizi birlikte kullanılmıştır. “Betimsel

analizde elde edilen veriler, önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır. Bu tür bir

analizde amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir şekilde okuyucuya

sunmaktır.” (Yıldırım ve Şimşek, 2008, 224). Çalışmada betimsel analiz yöntemiyle

özetlenen ve yorumlanan veriler, içerik analizinde daha derin bir işleme tabi tutulmuş

ve betimsel yaklaşımla fark edilemeyen kavram ve temalar bu analiz sonucu ortaya

konmuştur. İçerik analizi, mesajda bireyi görünmeden etkileyen ögelerin

belirlenmesine yönelik ikinci bir okuma olarak tanımlanabilir. Bu analizde betimlenen

ögelerden hareketle bir yorum getirme amacı vardır (Bilgin, 2006: 1).“İçerik analizinde,

sistemli ve objektif bir şekilde mesajların spesifik özellikleri tanımlanarak tahminlerde

bulunulur. Buna göre birbirine benzeyen veriler belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir

araya getirilir, bu kategorilerin dokümanda yer alma sıklığını belirlenir ve bunlar okuyucunun

anlayabileceği bir biçimde düzenlenerek yorumlanır.” (Balcı, 2007: 183-184).

Model

Araştırmada tarama modeli kullanılarak alan-yazın taraması yapılmıştır. Tarama

modelleri geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi

amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne,

kendi koşulları içerisinde gözlenerek betimlenir. Tarama araştırıcısı, nesnenin ya da

16


bireyin doğrudan kendisini inceleyebileceği gibi, önceden tutulmuş çeşitli kayıtlar ve

alandaki kaynak kişilere başvurarak, elde edeceği dağınık verileri, kendi gözlemleri ile

bir sistem içinde bütünleştirerek yorumlamak durumundadır (Karasar, 2011).

Araştırmada bu yöntemle MEB, Bisiklet ve Enderun yayınlarına ait 8. sınıf

Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici metinler alan-yazın taraması ile taranmış ve

bu metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme teknikleri içerik analizi ile tespit

edilmiştir.

Veri Toplama Aracı

Bu araştırmada nitel veri kaynağı olarak MEB, Bisiklet ve Enderun yayınlarına

ait 8. sınıf Türkçe ders kitaplarından yaralanılmıştır.

Verilerin Analizi

Araştırma sonucunda elde edilen verilerin frekans (n) ve yüzde (%)

hesaplamaları SPSS 15. 0 paket programı kullanılarak yapılmıştır.

Bulgular ve Yorumlar

Tablo 1: MEB Yayınları 8. Sınıf Ders Kitabındaki Düşünceyi Geliştirme Tekniklerinin

Yüzde ve Frekans Analizleri

TEMA

Metnin Adı

Tanımlama Örnek

lendirme

Sayısal

Veriler

den

Yararlanma

Karşılaş

tırma

Benzetme Tanık

Gösterme

ƒ

% ƒ

% ƒ

% ƒ

% ƒ

% ƒ

%

Zaman ve

Mekân

Verilen Sözü

Tutmak ve

Vaktinde İş

Yapmak

(Konferans)

x x 3 1.53 x x 1 0.51 2 1.02 1 0.51

Eski Ankara

Evleri (Gezi

Yazısı)

x x 1 0.51 x x 5 2.55 3 1.53 x x

Ata

türk

Onuncu Yıl

Nutku

(Anı-

Söylev)

x x x x x x 8 4.08 1 0.51 x x

Dil Devrimi

(Makale)

3 1.53 2 1.02 x x 12 6.12 x x 5 2.55

Atatürk ve

Bilim

(Makale)

x x x x x x 11 5.61 2 1.02 3 1.53

Atatürk’ün

Gençliğe

Hitabesi

(Söylev)

x x 4 2.04 x x 2 1.02 x x x x

Millî

Kültür

Gönül

Mimarlarımı

z

(Biyografi)

x x 1 0.51 x x 12 6.12 x x 9 4.59


Nevruz ve

Birlik

(Fıkra)

4 2.04 5 2.55 x x 1 0.51 x x 3 1.53

Top

lum

Hayatı

Aşinasız

(Deneme)

x x x x x x 8 4.08 3 1.53 2 1.02

Bilim ve

Tekno

loji

Basından

Teknoloji

Haberleri

(Haber)

x x x x 6 3.06 9 4.59 1 0.51 4 2.04

Ekran

Efendi’nin

Tutsakları

(Söyleşi)

1 0.51 3 1.53 x x 4 2.04 6 3.06 x x

Anadolu’

nun Bahtı

Açık Kara

Treni

(Sohbet)

x x 1 0.51 x x x x 6 3.06 4 2.04

Bilgisayar

Yalnızlığı

(Deneme)

1 0.51 x x x x 1 0.51 9 4.59 3 1.53

Kişisel

Gelişim

Hayatta

Başarının

Yolları

(Konferans)

x x 2 1.02 x x 3 1.53 1 0.51 x

x

Empati ile

Yaşamak

(Deneme)

7 3.57 4 2.04 x x 3 1.53 1 0.51 x x

Toplam

16 12.25 25 7.84 6 32.6 80 2.45 35 5.60 34 5.76

MEB yayınlarındaki metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin

dağılımı ile ilgili Tablo 1’deki veriler incelendiğinde şu bulgular elde edilmiştir:

‘Sayısal verilerden yararlanma’ %32.60 oranı ile ilk sırada yer alırken ‘tanımlama’

%12.25 oranı ile ikinci sırada, ‘örneklendirme’ %7.84 oranı ile üçüncü sırada, ‘tanık

gösterme’ %5.76 oranı ile dördüncü sırada, ‘benzetme’ %5.60 oranı ile beşinci sırada ve

‘karşılaştırma’ %2.45 oranı ile altıncı sırada yer almaktadır.

Tablo 2: Enderun Yayınları 8. Sınıf Ders Kitabındaki Düşünceyi Geliştirme

Tekniklerinin Yüzde ve Frekans Analizleri

TEMA

Metnin Adı

Tanımla

ma

Örnek

lendirme

Sayısal

Veriler

den Yararlan

ma

Karşılaştırma

Benzet

me

Tanık

Göste

rme

ƒ % ƒ % ƒ % ƒ % ƒ % ƒ %

18


Okuma

Kültürü

Kitap ve

İnsan (Deneme)

x x x x 1 0.73 3 2.20 3 2.20 3 2.20

Muğla

Kocamustafendi İl

Halk Kütüphanesi

(Anı)

x x 2 1.47 1 0.73 1 0.73 1 0.73 x x

Öykülerin

Sıcağında Cahit

Sıtkı(Eleştiri)

x x 1 0.73 x x x x 2 1.47 1 0.73

Atatürk

Atatürk’ün Kişilik

Özellikleri ve

Eserleri(Deneme)

4 2.94 1 0.73 2 1.47 7 5.14 x x 4 2.94

Bir Hatıra (Anı) x x 1 0.73 x x 1 0.73 x x x x

İnsan Sevgisi ve

Evrensellik

(Makale)

x x 2 1.47 x x 6 4.41 1 0.73 1 7.35

Sevgi Dil Sevgisi, Dil

Bilinci (Deneme)

6 4.41 x x x x 1 0.73 3 2.20 8 5.88

Milli

Kültürümüz

Dünyayı

Güldüren Adam

(Biyografi)

x x x x x x 1 0.73 1 0.73 2 1.47

Yünden Halıya

(Gezi Yazısı)

x x x x x x 1 0.73 1 0.73 1 0.73

Doğa ve

Evren

Mavisini Yitirmiş

Yaşamak (Sohbet)

x x x x x x 3 2.20 3 2.20 1 0.73

Dünya Hep Güzel

Kalsın (Röportaj)

2 1.47 8 5.88 1 0.73 10 7.35 5 3.67 x x

Toplum

Hayatı

Komşusuz

luk (Sohbet)

x x x x x x 4 2.94 x x 1 0.73

Posta

Kutusundaki

Mızıka (Mektup)

x x 1 0.73 x x 3 2.20 1 0.73 1 0.73

Birey-

Toplumsallık

(Deneme)

x x 1 0.73 x x 2 1.47 1 0.73 2 1.47

Toplam 12 11.3 17 8. 00 5 27.2 43 3.16 22 6. 18 34 4.00

Enderun yayınlarındaki metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin

dağılımı ile ilgili Tablo 2’deki veriler incelendiğinde şu bulgular elde edilmiştir: ‘Tanık

gösterme’ %33.33 oranı ile ilk sırada yer alırken ‘karşılaştırma’ %29.29 oranı ile ikinci

sırada, ‘benzetme’ %14.14 oranı ile üçüncü sırada, ‘tanımlama’ %10.10 oranı ile

dördüncü sırada, ‘örneklendirme’ %9.09 oranı ile beşinci sırada, ‘sayısal verilerden

yararlanma’ %4.04 oranı ile altıncı sırada yer almaktadır.


Tablo 3: Bisiklet Yayınları 8. Sınıf Ders Kitabındaki Düşünceyi Geliştirme

Tekniklerinin Yüzde ve Frekans Analizleri

TEMA

Metnin Adı

Tanım

lama

Örneklen

dirme

Sayısal

Veriler

den Yararlan

ma

Karşılaş

tırma

Benzet

me

Tanık

Gösterme

ƒ % ƒ

% ƒ

% ƒ

% ƒ

% ƒ

%

Atatürk

Atatürk

Hakkın

da Hatıra ve

Belge (Anı)

2 1.31 x x 3 1.95 3 1.95 1 0.65 5 3.2

5

Atatürk

(Anı)

x x 3 1.95 6 3.90 7 4.55 x x 9 5.8

5

Akılcı

lık, Bilim,

Eğitim

(Deneme

1 0.65 4 2.60 x x 4 2.60 x

x

5 3.2

5

Türkiye’nin

Jeopolitik

Önemi

(Makale)

x x 1 0.65 1 0.65 2 1.31 1 0.65 x x

Doğa

ve

Evren

Güney ve Batı

Anadolu

’nun

Ormanları

(Haber)

x x 1 0.65 5 3.25 1 0.65 x x 1 0.6

5

Dünya

Yuvarlakmış

(Makale)

x x 2 1.31 5 3.25 x x 1 0.65 3 1.9

5

Toplum

Hayatı

Ceviz

(Gezi )

x x x x x x 1 0.65 6 3.90 x x

İletişim

Tarihin Tanığı

Yazı

(Makale)

2 1.31 3 1.95 4 2.60 5 3.25 x x 2 1.3

1

Tatlı

Dil(Sohbet)

x x 4 2.60 x x 4 2.60 5 3.25 3 1.9

5

Zaman

ve

Mekân

Çocuktum

Ufacıktım,

Top Oynadım

Acıktım (Anı)

1 0.65 6 3.90 x x 4 2.60 x x x x

Güney

Amerika Gezi

İzlenimleri

(Gezi)

1 0.65 4 2.60 3 1.95 9 5.85 5 3.25 x x

Hayalinizdeki

Oda (Sohbet)

x x x x x x x x 3 1.95 x x

Toplam 7

4.60

28

18.42

27 17.7 40

26.3

22

14.4

28

18.

42

20


Bisiklet yayınlarındaki metinlerde yer alan düşünceyi geliştirme tekniklerinin

dağılımı ile ilgili Tablo 3’deki veriler incelendiğinde şu bulgular elde edilmiştir:

‘Karşılaştırma’ %26.31 oranı ile ilk sırada yer alırken ‘örneklendirme’ ve ‘tanık

gösterme’ %18.42 oranı ile ikinci sırayı, ‘sayısal verilerden yararlanma’ %17.76 oranı ile

üçüncü sırada, ‘benzetme’ %14.47 oranı ile dördüncü sırada, ‘tanımlama’ %4.60 oranı

ile son sırada yer almaktadır.

Veriler genel olarak değerlendirildiğinde MEB yayınlarında %32.60 oranı ile

‘sayısal verilerden yararlanma’ tekniği ilk sırada yer alırken, Enderun yayınlarında ilk

sırada %33.33 oranı ile ‘tanık gösterme’, Bisiklet yayınlarında ise ‘karşılaştırma’ %26.31

oranı ile ilk sırada yer almaktadır.

MEB yayınlarında düşünceyi geliştirme tekniklerinden %2.45 oranı ile

‘karşılaştırma’, Enderun yayınlarında %4.04 oranı ile ‘sayısal verilerden yararlanma’,

Bisiklet yayınlarında ise %4.60 oranı ile ‘tanımlama’ son sırada yer almaktadır.

İncelenen kitaplar temalar açısından değerlendirildiğinde ise şu bulgular elde

edilmiştir. Zaman ve Mekân temasında sayısal verilerden yararlanma ve karşılaştırma

tekniklerinin daha ağırlıklı olarak kullanılması içeriğin anlaşılmasını daha

kolaylaştırıcı bir rol üstlenir. Buna rağmen MEB Yayınlarına ait ders kitabında ‚Verilen

Sözü Tutmak ve Vaktinde İş Yapmak‛, ‚Eski Ankara Evleri‛ ile Bisiklet Yayınlarına ait

ders kitabında ise ‚Çocuktum Ufacıktım, Top Oynadım Acıktım‛ ve ‚Hayalinizdeki

Oda‛ adlı metinlerde bu tekniklere yer verilmemektedir.

Zorunlu bir tema olan Atatürk temasında öğrencilere karşılaştırma,

örneklendirme ve tanık gösterme teknikleri içeriğin kavranmasında daha etkin bir işlev

üstlenecektir. Bu bağlamda MEB’in ders kitabında ‚Atatürk ve Bilim‛ adlı metinde ve

Bisiklet Yayınlarına ait ders kitabında ‚Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler‛ adlı

metinlerde örneklendirme hiç kullanılmamıştır.

Milli kültür temasında bir beceri dersi olan Türkçe dersinde kültürel aktarımın

en önemli temsilcileri olan edebî metinler vasıtası ile kültürün tanımlanması ve

örneklerle gösterilmesi bu temanın amacına ulaşmasını sağlayacak unsurlardandır.

MEB Yayınlarına ait ders kitabında ‚Gönül Mimarlarımız‛ adlı metinde tanımlama,

Enderun Yayınlarına ait ders kitabında ‚Dünyayı Güldüren Adam‛ ve ‚Yünden

Halıya‛ adlı metinlerde tanımlama tekniği yanında sayısal verilerden yaralanma ve

örneklendirme tekniklerine hiç yer verilmemiştir.

Toplum Hayatı temasında MEB’in ders kitabında ‚Aşinasız‛, Enderun

Yayınlarına ait ders kitabında “Komşusuzluk‛, Bisiklet Yayınlarına ait ders kitabında

ise ‚Ceviz‛ adlı metinde tanımlama, örneklendirme ve sayısal verilerden yararlanma

tekniklerine hiç yer verilmemiştir. Enderun Yayınlarına ait ders kitabında ‚Posta

Kutusundaki Mızıka‛ ve ‚Birey-Toplumsallık‛ adlı metinlerde tanımlama ve sayısal

verilerden yararlanma tekniklerine hiç yer verilmemiştir.

İncelenen ders kitaplarındaki ortak temaların yanında ders kitaplarında ortak

olmayan temalarda yer almaktadır. Bu temalardan MEB’in ders kitabındaki Bilim ve


Teknoloji temasında ‚Basından Teknoloji Haberleri‛ adlı metinde tanımlama ve

örneklendirme, ‚Ekran Efendi’nin Tutsakları‛ adlı metinde sayısal verilerden

yararlanma ve tanık gösterme, ‚Bilgisayar Yalnızlığı‛ adlı metinde ise örneklendirme,

sayısal verilerden yararlanma, ‚Anadolu’nun Bahtı Açık Kara Treni‛ adlı metinde

tanımlama, sayısal verilerden yararlanma ve karşılaştırma tekniklerine hiç yer

verilmemiştir. Kişisel gelişim temasında bireye iyi örneklerin sunulması bağlamında

örneklendirme ve tanık gösterme tekniklerinin daha ağırlıklı olarak kullanılması

gerekirken ‚Hayatta Başarının Yolları‛ adlı metinde örneklendirme ve tanık gösterme,

‚Empati ile Yaşamak‛ adlı metinde ise tanık gösterme tekniğine hiç yer verilmemiştir.

Enderun ve Bisiklet Yayınlarına ait ders kitabında Doğa ve Evren ortak tema

olarak yer almaktadır. Enderun Yayınlarına ait ders kitabında bu temada yer alan

‚Mavisini Yitirmiş Yaşamak‛ adlı metinde örneklendirme, sayısal verilerden

yararlanma ve tanımlama tekniklerine hiç yer verilmemiştir. Bisiklet Yayınlarına ait

ders kitabında ise ‚Güney ve Batı Anadolu’nun Ormanları‛ adlı metinde tanımlama ve

benzetme, ‚Dünya Yuvarlakmış‛ adlı metinde ise tanımlama ve karşılaştırma

tekniklerine hiç yer verilmemiştir.

Enderun Yayınlarına ait ders kitabında diğer temalardan farklı olan Okuma

Kültürü temasında ise ‚Kitap ve İnsan‛ adlı metinde tanımlama ve örneklendirme,

‚Muğla Kocamustafendi İl Halk Kütüphanesi‛ adlı metinde tanımlama ve tanık

gösterme, ‚Öykülerin Sıcağında Cahit Sıtkı‛ adlı metinde ise tanımlama, sayısal

verilerden yararlanma ve karşılaştırma tekniklerine hiç yer verilmemiştir.

8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinler türlerine göre incelendiğinde MEB

yayınlarında 15, Enderun yayınlarında 14, Bisiklet yayınlarında ise 12 bilgilendirici

metin yer almaktadır. Kitaplardaki tüm metinler içerisinde bilgilendirici metinlerin

dağılımı yüzdelik olarak ifade edildiğinde MEB yayınlarındaki bilgilendirici metinlerin

oranı %62.5, Enderun yayınlarında %58.33, Bisiklet yayınlarında ise %50’dir. Bu

dağılım niceliksel olarak ders kitapları için geçerli bir veri olsa da bu metinlerin

içerisinde kullanılan düşünceyi geliştirme teknikleri yeterli oranlarda yer

almamaktadır. Metinlerdeki düşünceyi geliştirme tekniklerinin dağılımında temalar ve

metinler bazında değerlendirildiğinde bazı tekniklere hiç yer verilmediği tespit

edilmiştir.

Sonuç ve Öneriler

Bilgi üzerinde düşünülmesini amaçlayan yapılandırmacı yaklaşımda amaç

bilgileri art arda zihne yerleştirmek değil, bilgi üzerine düşünmek olduğu için

programın temel yapısını oluşturan düşünceyi öne alan çalışmalar aktif bir şekilde ders

kitaplarında yer almalıdır. Değişen ve gelişen eğitim anlayışıyla birlikte öğrencinin

bilgiyi zihninde yapılandırdığı bir yaklaşım önem kazanmıştır. Türkçe Öğretim

Programı ile bilimsel düşünen, anlayıp araştıran, inceleyen, eleştirip sorgulayarak

22


yorumlayan bireylerin gelişimi esas alındığı için düşünme becerilerini alışkanlık haline

getirip yaşamının her alanında kullanabilme önemli bir beceridir. Bu nedenle

ezberlemeye değil, bilgi üretmeye dayalı çağdaş bir eğitim anlayışında öğrenci,

düşünceyi geliştirme yöntemlerini öğrenmeli ve bu becerileri ömür boyu

kullanabilecek bir alışkanlık haline getirmelidir. Bu bağlamda özgün ve geleceğine yön

veren bireyler yetiştirmek için düşünme becerilerinin erken yaşlarda kazanımı

sağlanmalıdır.

Metinlerdeki düşünceyi geliştirme teknikleriyle bilgiyi ezberleyen değil,

düşünme yollarını bilen ve bunlarda zihinsel bir model oluşturmuş, bilgiyi

sorgulamayı ve üst düzey zihinsel becerileri kullanmayı bilen yetiştirmek esastır.

Düşüncenin çok yönlü olarak gelişimini esas alan Türkçe dersinin içeriğinden

hareketle ders kitaplarında yer alan metinlerde bu tekniklerin dağılımında her tekniğe

en az bir kez yer verilmelidir.

Bu alandaki çalışmaların etkililiğinin arttırılması için bu çalışmalar okullarda

yapılacak uygulamalarla desteklenmeli ve 8. sınıf düzeyinde yapılan bu çalışma 5., 6.

ve 7. düzeyindeki çalışmalarla geliştirilmelidir.

Düşünceyi geliştirme teknikleri ortaokul ders kitaplarında kademeli olarak

artırılmalı ve 8. sınıfta soyut düşüncenin gelişimine paralel olarak bu teknikler ders

kitaplarındaki metinlerde yer almalıdır.

KAYNAKÇA

AKARSU, B. (1998). Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: İnkılâp Yayınları.

AKBAYIR, S. (2010) . Nasıl Yazabilirim? Ankara: PegemA Yayıncılık.

AKSAN, D. (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 4. Baskı. Ankara: Türk Dil

Kurumu Yayınları.

AKTAŞ, Ş. GÜNDÜZ, O. (2008). Yazılı ve Sözlü Anlatım. Ankara: Akçağ Yayınları.

AKYOL, H. (2010). Türkçe Öğretim Yöntemleri. 3. Baskı. Ankara: PegemA Yayınları.

ARI, G. (2011). Türkçe (6, 7, 8. sınıf) Ders Kitaplarındaki Okuma ve Dinleme/İzleme Metinleri

ile Yazma Görevleri Arasındaki Tür Uyumu. Turkish Studies. Sayı: 6/3 Yaz 2011,

ss. 489-511.

BALCI, A. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma, yöntem, teknik ve ilkeler. (6. Baskı). Ankara:

PegemA Yayıncılık.

BİLGİN, N. (2006). Sosyal bilimlerde içerik analizi, teknikler ve örnek çalışmalar. İzmir:

Siyasal Kitabevi.

CALP, M. (2010). Özel Eğitim Alanı Olarak Türkçe Öğretimi. Ankara: Nobel Yayın

Dağıtım.


CEM, C. (1978). Türkiye’de Kamu Görevlilerinin Yabancı Dil Sorunu. Ankara: Todaie

Yayınları.

CEMİLOĞLU, M. (2003). Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.

CEMİLOĞLU, M. (2004). Türkçe Öğretimi. İstanbul: Aktüel Yayınevi.

COŞKUN, E. (2007). Türkçe Öğretiminde Metin Bilgisi. İlköğretimde Türkçe Öğretimi

içinde. (Ed.: H.A. Kırkkılıç, H. Akyol). ss.: 233-279. İstanbul: PegemA Yayıncılık.

DEMİR, C. (2006). Türkçe/Edebiyat Eğitimi ve Kişisel Kelime Serveti. Ankara: Millî Eğitim

Dergisi. Sayı: 169. ss. 207–225.

DEMİREL, Ö. (2004). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme. Ankara:

PegemA Yayıncılık.

DEMİREL, Ö. ŞAHİNEL, M. (2006). Türkçe Öğretimi. 7. Baskı. Ankara: PegemA

Yayıncılık.

ERDEM, A. R. (2005). Etkili ve Verimli Nitelikli Eğitim. Ankara: Anı Yayıncılık.

ERKMAN, A. F. (2007). Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multilingual Yayınları.

GLASER, R. (1984). Education and thinking: The role of knowledge. American

Psychologist, Vol 39(2), Feb 1984, pp.: 93-104.

GÜNDOĞAN, A. O. (1998). Dil-Düşünce ve Varlık İlişkisi. Muğla Üniversitesi. Fen

Edebiyat Fakültesi Yayınları. ss.: 1-6.

GÜNDÜZ, O. ŞİMŞEK, T. (2011). Uygulamalı Yazma Eğitimi. Ankara: Grafiker Yayınevi.

GÜNEŞ, F. (2007). Türkçe Öğretimi ve Zihinsel Yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın

Dağıtım.

GÜNEŞ, F. (2009). Türkçe Öğretiminde Günümüz Gelişmeler ve Yapılandırıcı Yaklaşım,

Mustafa Kemal Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 11,

ss. 1-21.

KAPLAN, M. (1999). Kültür ve Dil. 12. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.

KARA, M. (Editör). (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı. Ankara:

Bisiklet Yayıncılık

KARA, S. (Editör). (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı. Enderun

Matbaacılık.

KARAKUŞ, İ. (2002). Türkçe-Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi-Öğretmen El Kitabı. Ankara:

Anıttepe Yayıncılık.

KARAKUŞ, N. (2012). Türkçe Öğretiminde Kaynak Metin Kullanımı. Ankara: PegemA

Yayıncılık.

24


KAYA, Z. (2010). İlköğretim 6 ve 7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinler Üzerine Bir

Değerlendirme. Türkçe Eğitimi Çalıştayı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Yayınları. Ankara. ss.: 47-56.

KUNH, D. (2005). Education for Thinking. President and Fellows of Harward College.

UK.

KURUDAYIOĞLU, M. (2011). Türkçe öğretmeni Adaylarının Sözlü Anlatımlarının

Düşünceyi Geliştirme Teknikleri Açısından İncelenmesi. TÜBAR. Sayı: 29. ss. 213-

226.

KURUDAYIOĞLU, M. Tüzel, S. Karakaş, Ö. (2011). Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan

Metinlerdeki Düşünceyi Geliştirme Tekniklerinin İncelenmesi. Abant İzzet Baysal

Üniversitesi Dergisi. 2/11. ss. 183-204.

KUZU, T. S. (2004). Etkileşimsel Model’e Uygun Okuma Öğretiminin Türkçe Bilgilendirici

Metinleri Anlama Düzeyine Etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi

Dergisi, Cilt: 37. Sayı: 1. ss. 55-77.

LİPMAN, M. (2003). Thinking in Education. 2. Baskı. Cambridge University Press.,UK.

Mc Guinness, C. (2005). Teaching thinking: Theory and practice. BJEP Monograph

Series II, Number 3 - Pedagogy - Teaching for Learning, Volume 1, Number 1.

pp. 107-126(20).

MEB (2006). İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6, 7, 8. Sınıflar).

Ankara: MEB Yayınları.

MEB (2007). İlköğretim Düşünme Eğitimi Dersi Programı. (6, 7, 8. Sınıflar). Ankara: MEB

Yayınları.

MEB (2012). Yaratıcı Düşünme Dersi Öğretim Programı. (1- 8. Sınıflar). Ankara: MEB

Yayınları.

MEB, (2012). Tebliğler Dergisi. Ocak 2012. Cilt: 75. dhgm. meb. gov.

tr/yayımlar/dergiler/Tebliğler Dergisi/2652. pdf. Erişim Tarihi: 17.12. 2012.

MEB. (2012). Türkçe 8. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayıncılık.

ÖZ, M. F. (2006). Uygulamalı Türkçe Öğretimi. Ankara: Anı Yayıncılık.

ÖZBAY, M. (2009). Türkçe Özel Öğretim Yöntemleri I. 3.baskı. Ankara: Öncü Yayın

Dağıtım.

ÖZBAY, M. (Editör). (2012). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuz Kitabı. MEB

Yayıncılık.

ÖZDEMİR, E. (1990). Anadili Öğretimimizde Ölü Nokta. Çağdaş Türk Dili Dergisi. Sayı:

30-31. s. 856-860.

ÖZDEN, Y. (2005). Öğrenme ve Öğretme. 7. Baskı. Ankara: PegemA Yayıncılık.

http://www.ingentaconnect.com/content/bpsoc/ptfl;jsessionid=5vdr14ea2j1e8.victoria

http://www.ingentaconnect.com/content/bpsoc/ptfl;jsessionid=5vdr14ea2j1e8.victoria


PİTHERS, R.T., SODEN. R. (2000). Critical Thinking in Education: A Review,

Educational Research. 42:3. pp.: 237-249.

http://dx.doi.org/10.1080/001318800440579 adresinden 24.12.2012 tarihinde

indirilmiştir.

SEVER, S. (2006). Türkçe Öğretiminin Sorunları. Varlık Dergisi, İstanbul.

TDK. (2005). Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts. Erişim

Tarihi: 10.12.2012.

TEMİZKAN, M. (2011). Üniversite Öğrencilerinin Bilgilendirici Metinlerde Düşünceyi

Geliştirme Yollarını Kullanma Durumları. Dumlupınar Üniversitesi. Sosyal

Bilimler Dergisi. Sayı: 31. ss. 12-32.

Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türk Dil Kurumu (2005). Yazım Kılavuzu. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.

Türkçe 8. Sınıf Ders Kitabı. (2012). Ankara: Bisiklet Yayıncılık.

Türkçe 8. Sınıf Ders Kitabı. (2012). Ankara: Enderun Yayıncılık.

ÜNALAN, Ş. (2010). Dil ve Kültür. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

VARDAR, B. (2001). Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. İstanbul: Multilingual Yayınları.

VENDRYES, J. V. (2001). Dil ve Düşünce. (Çev.: Berke Vardar). İstanbul: Multilingual

Yayınları.

YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara:

Seçkin Yayıncılık.

YILDIZ, C. (Editör). (2008). Yeni Öğretim Programına Göre Kuramdan Uygulamaya Türkçe

Öğretimi. 2. Baskı. Ankara: PegemA Yayıncılık.

YILMAZ, Z. A. (2007). Türkçe Öğretimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

http://dx.doi.org/10.1080/001318800440579%20adresinden%2024.12.2012

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts

ortaokul 8. sinif tÜrkÇe ders kİtaplarindakİ okuma ... · ortaokul 8. sınıf türkçe ders...

Documents