klim Deiiklii ve Biyoenerji alma Grubu Mzakere Belgeleri: 1

ORMAN BYOKTLES VE BYOENERJ ALITAYI25-26 UBAT 2010 KASTAMONU

Hazrlayan Dr. Ik TAKIRAN

8 Mart 2010 -ANKARA

NDEKLER EKLLER LSTES .......................................................................................................... 2 TABLOLAR LSTES ........................................................................................................ 2 KISALTMALAR ................................................................................................................ 3 Birimler ............................................................................................................................... 3 ZET .................................................................................................................................. 4 ABSTRACT ........................................................................................................................ 4 YNETC ZET ............................................................................................................. 5 1. GR .................................................................................................................................. 7 1.1. 1.2. 2. 2.1 2.2 altayn Gemii ....................................................................................................... 7 Raporun Amac .......................................................................................................... 10 Al Konumalar .................................................................................................... 10 Sunumlarn zeti ....................................................................................................... 11

SUNUMLAR .................................................................................................................... 10

2.2.1 Kastamonuda biyoktle potansiyeli ve yeni bir uygulama-dikili sat yntemi ile gen mecere bakmlar. .................................................................................................... 11 2.2.2 2.2.3 2.2.4 Orman iletmeciliinde biyoenerji ..................................................................... 13 Biyoktleden enerji retimi ................................................................................ 15 Ormanclk almalarnn enerji ve eitli ynlerden ele alnmas ................... 16

2.2.5 Yenilenebilir enerjide kullanlmak zere ormanlarmzdan srdrlebilir biyoktle temini ile maliyet analizi ................................................................................... 17 2.2.6 2.2.7 2.2.8 2.2.9 Biyomas yaktl endstriyel tip s merkezleri ve yakma sistemleri ................... 18 Biyoktle yakt retimi, biyoktle yakma sistemleri, yardmc ekipmanlar. ..... 20 Enerji Enstits nde biyoktle gazlatrma ve yakma almalar. ................... 22 Orman biyoktlelerinin gazlatrlmas 0,5 MW elektrik retimi ..................... 24

2.2.10 Orhaneli linyiti-biyoktle karmnn akkan yatakta yaklmasnda kirletici emisyonlarn incelenmesi ve evreye etkileri ................................................................... 28 2.2.11 2.2.12 Biyoktle Enerjisi ............................................................................................... 31 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ......................................................................... 33

2.2.13 Orman Bioktlesinden Enerji retiminin Ky Kalknma Kooperatifleri Asndan Deerlendirilmesi ............................................................................................ 38 3 SONULAR .............................................................................................................. 42 EK 1 KATILIMCILAR ................................................................................................... 44

1

EKLLER LSTES ekil ekil 2.1 ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 2.5 ekil 2.6 ekil 2.7 ekil 2.8 ekil 2.9 ekil 2.10 ekil 2.11 ekil 2.12 Sayfa retim artklarnn yongalama ilemleri ................................................................ 12 Yllar itibariyle OGMnin endstriyel odun retimi .............................................. 14 OYKA aycuma Kat Ambalaj Fabrikasnn enerji tesisi .................................. 19 Odun briketi presi ve odun briketi ......................................................................... 20 Odun peleti presi .................................................................................................... 21 Tala biriktirme sistemleri ..................................................................................... 21 Trkiyede bitkisel alanlarn dalm .................................................................... 22 Katran temizleme ilemi ile ilgili donanm rnekleri ............................................ 26 Ekolojik Enerji Gazlatrma tesislerinde gazlatrlan orman biyoktlesi ............. 27 Birincil enerji retiminin kaynaklara gre dalm (2007) ............................... 29 thal Enerjinin Kaynaklara Gre Dalm ............................................................. 29 2009 Yl retim Verileri (Yakt/Kaynak)............................................................. 35

TABLOLAR LSTES Tablo

Sayfa

Tablo 2.1 retim artklarndan yonga retim miktar ............................................................ 12 Tablo 2.2 Odun Peleti ve Briketinin zelliklerinin Karlatrlmas .................................... 15 Tablo 2.3 Trkiyede biyoktle potansiyeli. .......................................................................... 23 Tablo 2.4 Biyoktle dnm teknolojileri............................................................................ 23 Tablo 2.5 eitli Odunsu Biyoktle rneklerinin Elemental Analiz Sonular .................... 24 Tablo 2.6 Gazlatrmann temel reaksiyonlar ....................................................................... 25 Tablo 2.7 Kemerburgaz orman blgesi am ve mee aa artklarnn analiz sonular ....... 27 Tablo 2.8 Dnya enerji profili ................................................................................................ 28 Tablo 2.9 Orhaneli Linyiti ve Tatl Sorgumun Elemental Analizi ......................................... 30 Tablo 2.10 Kurulu G(Yakt/Kaynak) dalm ................................................................. 34 Tablo 2.11 Kurulu gcn reticilere gre dalm .............................................................. 34 Tablo 2.12 2009 Yl retim Verileri (Yakt/Kaynak) ......................................................... 35 Tablo 2.13 2009 Yl thalat-hracat-Tketim Verileri ......................................................... 36 Tablo 2.14 Kooperatif tarafndan hesaplanan yar mamul maliyeti ..................................... 41

2

KISALTMALAR AB ABD ASME BESYAD C CH4 CO CO2 ENEE EPDK

Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Amerikan Makina Mhendisleri Dernei Biyoktle Enerjisi Santralleri Yatrmclar Dernei Karbon Metan Karbonmonoksit Karbondioksit Avrupa Birlii Standardizasyon kurulular tarafndan hazrlanan standartlarElektrik leri Ett daresi Genel Mdrl Elektrik Piyasas Dzenleme Kurumu

H2 H.G..T H.G.Y.T IEA T MAM MCPFE N NOx ODT OGM ORKY S TBMM TEDGEM TRD TBTAK YARDOPYEK

Hidrojen Hzl Gelien breli Trler Hzl Gelien Yaprakl Tr Uluslararas Enerji Ajans stanbul Teknik niversitesi Marmara Aratrma Merkezi Avrupa Ormanlarnn Korunmas Bakanlar Konferans Azot Azot oksitler Ortadou Teknik niversitesi Orman Genel Mdrl Orman Ky leri Genel Mdrl Slfr, Kkrt Trkiye Byk Millet Meclisi Tarm ve Kyileri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Alman Kazan, Basnl Kap Standartlar Trkiye Bilimsel Teknolojik Aratrma Kurumu Yanan Orman Alanlarnn Rehabilitasyonu ve Yangna Direnli Ormanlar Tesisi ProjesiYenilenebilir enerji kaynaklar

Birimler o C Ha J KA Kcal/m2 Kw KWh m3 MJ MwGw

Derece Santigrat Scaklk birimi Hektar Jul Enerji birimi 2,778x10-7 KWh Kuru Arlk Metrekareye den s miktar Kilovat G birimi 1.000W Kilovatsaat Enerji birimi Metrekp Mega Jul Enerji birimi 1.000 Kj Megavat 1000 KWGigavat 1.000.000 KW

3

Birimler Ster 1 m3 hacime istif edilen odun miktardr. Aa trne ve nem oranna gre deimekle birlikte 1 ster kuru odun 350 kg , ya odun 500 kg kabul edilebilir. Ton edeer petrol 1 tep = 41.855 MJ 1 tep = 10.000.000 kcal. 1 tep = 11.626 kWh ... Arlk birimi =1.000 kg Vat

TEP

Ton W ZET

25-26 ubat 2010 tarihlerinde Kastamonuda dzenlenen Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altayndan sonra hazrlanan bu rapor, konunun gemii hakknda bilgi salamakta ve altayda ele alnan balca sunumlar ve tartmalar zetlemektedir. Ayrca Trkiyedeki odun kaynaklarnn odun gibi karbonu etkisiz kaynaklardan daha fazla enerji retmek isteyen biyoenerji sektrnn ve hayatta kalmak, rekabet edebilmek isteyen ahap reticilerinin ihtiyalarn karlamak zere nasl kullanlaca konusunda yaplan mzakerelerden karlan sonular ve nerileri de sunmaktadr. Anahtar Szckler: Yenilenebilir Enerji, biyoenerji, biyoyakt, gazlatrma, orman artklar, odun enerjisi ABSTRACT This report which were prepared after the workshop on Forest Biomass and Bioenergy in Kastamonu 25-26 February 2010 provide background information and summarize the main presentations given at the event as well as the discussions. They also present the conclusions and recommendations from the discussions on how to use wood resources in Turkey to meet the needs of the bioenergy sector, who would like to produce more energy from carbon neutral sources such as wood and, wood manufacturers, who want to remain vital and competitive. Keywords: Renewable energy, bioenergy; biofuel, gasification, forest residues, wood energy;

4

YNETC ZET nsanolunun ilk enerji kayna odundur. nsan odunu yakarak ate elde etmi, bu atete snm, yemeini piirmi, odun rasn aydnlatma arac olarak kullanmtr. Bu sre sanayi devrimine kadar hemen hemen oduna dayal olarak sregelmitir. Kmr ve petroln bulunmas, ardndan doal gazn youn ekilde kullanlmas ile insanolunun enerji ihtiyacn karlayan kaynaklar deimi ve gelimitir. Ancak bu fosil yaktlarn neden olduu evre kirliliinin insanln geleceini tehdit eder hale gelmesi ve konunun vahametinin anlalmaya balanmas ile tekrar alternatif enerji kaynaklar aranmaya balanmtr.Yenilenebilir enerji kaynaklar ad altnda zikredebileceimiz bu enerji kaynaklarnn en nemlilerinden birisi biyoktledir. Hatt zatnda dnyaya baktmzda genel olarak kullanlan enerji kaynann nemli bir ksm hl odundur. Avrupa Birliinde tm enerjinin %40ndan fazlasnn snmada kullanld ifade edilmektedir. Bu orann lkemizde daha fazla olduu aikrdr. Kylerimizde, kasabalarmzda, birok kk ehrimizde odun hala birinci snma kaynadr. Bu insanlarmzn odun yerine; doalgaz, kmr ve petrol kullandn varsayarsak ortaya kacak maddi klfet ve evresel kirlilik katlanamaz seviyelerde olacaktr.Ak Veyselin dedii gibi; dost dost diye, enerji enerji diye nicelerine, nice kaynaklara sarlsak da bizim sadk enerji kaynamz hal odundur.Ancak bu kullanmn byk bir ksm, geleneksel usullerle yaplmakta, bir taraftan israfa neden olunurken dier taraftan sunulan imknlardan, dnyann kulland teknolojilerden istifade edilememektedir. lkemiz ormanlarn srdrlebilir ekilde ynetip gelitirmekle sorumlu Orman Genel Mdrl ayn zamanda lkemizin en byk hatta tek orman rnleri, odun reticisidir. Varln srdrmesi bir taraftan ormanlar en iyi ekilde koruyup gelitirmeye, dier taraftan rettii, piyasaya arz ettii tm emvali en verimli ekilde deerlendirmeye baldr. lkemizde orman rnleri genel hatlar ile yapacak veya yakacak olarak kullanlmaktadr. Evlerde, i yerlerinde mobilya ve inaat malzemesi olarak kullanlrken, lif yonga sektrnde ilenmekte ve birok kullanm alan bulmaktadr. Yakacak olarak ise basite sobalarda, frnlarda, minelerde yer bulmaktadr. Halbuki dnyada farkl alanlarda kullanlmaya balanm ve bu trend hzl bir art gstermitir. Odun bir ok gelimi lkede ok nemli bir elektrik retim kaynadr. Bir ay kadar nce Almanyada ziyaret ettiimiz bir fabrikann ylda yaklak 5.000 ton yakacak odun, ve 10.000 metrekp katlk odun ile bir sene boyunca fabrikasnn ihtiya duyduu elektrii rettiine ahit olduk. Kastamonu Orman Blge Mdrlnn yllk retiminin 1,5 milyon metrekp civarnda olduunu dikkate alrsak sadece burada 150 adet 1 MWn altnda kk elektrik santrali kurma potansiyeli bulunmaktadr. Tabi ki retilen tm emvali elektrik retiminde kullanma gibi bir hedefimiz yoktur. Hatta birinci hedefimiz normal olarak kullanmadmz, maliyeti nedeni ile ormandan karamadmz emvali ekonomiye kazandrmaktadr. Burada amacmz potansiyeli ifade etmek, dnyadaki gelimeleri sizlerle paylamaktr. Ormanlar sadece odun kayna deildir. Bir yaam btnl, bir ok canl ve cansz varla ev sahiplii yapan yaayan bir organizmadr, ekosistemdir. Elbette bunun farkndayz ve 5

Orman Genel Mdrl olarak birinci amacmz bu sistemin bozulmadan, hatta glendirilerek devam etmesidir. Ama rnlerinden en iyi ekilde istifade etmek, en iyi teknolojiyi kullanmak hem bir lke grevi, hem de iletmeciliin gereklerinden birisidir. Genel Mdrlk tarafndan bu konuda birok alma yaplm, dnyadaki uygulamalar yerinde incelenmi, bu teknolojinin lkemize has versiyonunun gelitirilmesi iin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile birlikte, ODTnn proje yneticisi olduu bir TBTAK Projesine ortak olunmutur. Gelitirilen pilot tesis Gebze TBTAK Marmara Aratrma Merkezinde kurulmaya balanmtr. Odunun yakt olarak dier bir teknolojik kullanm, pelet ve yonga haline getirilmesidir. Batl lkelerde olduka yaygn olan bu teknoloji henz lkemize tam mans ile gelmemitir. lgin olan lkemizde bir ok yerli firma pelet ve yonga yaka kazanlar imal ederek Avrupa lkelerine ihra etmektedir. Genel Mdrlk olarak bu iki teknolojiyi halkmza tantmak, orman rnlerinden maksimum ekilde istifade etmek ncelikli alanlarmzdan biridir. Pelet retimi konusunda da nmzdeki aylarda bir projeye balanacaktr. Hollanda Hkmeti bu konuda maddi destek vermekte olup, Genel Mdrlmz nclnde Mulada pilot lekte bir pelet retme tesisi kurulacaktr. Bu sayede ormanlarn yangn riski de azaltlacaktr. Orman Genel Mdrl bu iki konuda uzun zamandr almaktadr. ki yl aan bir zamanda hazrlanan Yenilenebilir Enerjide Orman Biyoktlesinin Durumu isimli rapor byk bir emein rndr. Doal olarak konunun bir ok taraf bulunmaktadr. Avrupa lkelerinde odundan elde edilen elektrik enerjisi dierlerine gre daha fazla desteklenmekte, devletler tarafndan satn alnmaktadr. lkemizin bu konudaki mevzuat henz yerlememitir. Bizimle gren yerli ve yabanc firmalar hammadde garantisi istemektedir. Bu konuda da mevzuat gelitirilmelidir. Mtevazi artlarda Kastamonuda hazrladmz bu altay, geen sene, Ankara ve Boluda yaptmz daha kk apl altaylarn devam niteliinde olup, buradan elde ettiimiz bilgiler ve kazanmlar erevesinde yine muhtemelen bu sene iinde ulusal seviyede bir sempozyum dzenlemeyi hedefliyoruz. altaymza yerli ve yabanc zel sektr temsilcilerini, akademisyenlerimizi, tekilatmz mensuplarn davet ettik. Biz zel sektrn bu ie girmesine, aratrma ve almalarmza, projelerimize ortak olmasna byk nem veriyoruz. Dier taraftan lkemizin orman varlnn nemli bir ksmna ev sahiplii yapan Kastamonu nun, odundan pelet ve elektrik retimi teknolojisine nclk yapmasn, Sinop, Zonguldak, Mula, zmir, Bolu ve Giresun Blge Mdrlklerimizin bu yara katlmasna nem veriyoruz. Bu itibarla, Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altay nn dzenlenmesinde emei geenlere en kalbi duygularmla teekkr eder, altaymzn amacna ulamasn ve baarl gemesini dilerim. 25.02.2010 smail BELEN Genel Mdr Yardmcs 6

1. GR Orman Genel Mdrl tarafndan dzenlenen Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altay 25-26 ubat 2010 tarihleri arasnda Kastamonuda gerekletirilmitir. altayn amac: Trkiyede biyoenerji teknolojilerinin gereklilii konusunda hemfikir olan enerji cihazlar ve enerji retim sektr temsilcilerini, uygulamac ve tedarikileri, yatrmclar, karar vericileri, niversite, aratrma ve kamu kurumlarnn temsilcilerini ortak grler erevesinde bir araya getirerek, enerji retiminde deerlendirmek zere orman biyoktlesi potansiyelini ortaya koymak; orman endstrisinde ihtiya duyulan s ve elektrik enerjisinin odunsu biyoktleden retilmesini tartmak, orman biyoktlesinden enerji retiminin Orman Genel Mdrl, zel sektr ve krsal kalknma asndan yaratt frsatlar ele almaktr. 1.1. altayn Gemii Son yllarda zellikle Avrupa Birlii lkelerinde yenilenebilir enerjiler iin konulan iddial hedefler, ykselen enerji fiyatlar ile birleerek odun talebinde bir arta yol amtr. Bu talep Trkiyeyi de dolayl olarak etkilemektedir. Baz Avrupal firmalarn Trkiyede odunsu biyoktleden yakt retme tesisleri kurma ynnde giriimlerinin olmas Orman Genel Mdrln bu alanda eitli almalar yapmaya ynlendirmitir. Orman Genel Mdrlnn ormanlarda atl vaziyette duran orman artklarn enerji retiminde deerlendirme plan son yllarda zellikle Akdeniz Blgesinde meydana gelen felaket boyutlarndaki orman yangnlaryla, ayrca Orman Genel Mdrlnn iklim deiikliini azaltma, ormanszlamadan kaynaklanan sera gaz emisyonlarn azaltma, yenilenebilir kaynaklardan retilen enerjiyi kullanma, yangnlarla mcadele, orman bakm ve orman kurma faaliyetleriyle yakndan ilgilidir. Trkiyenin taraf olduu, 5 incisi 5-7 Kasm 2007 tarihinde Varovada dzenlenen Avrupa Ormanlarnn Korunmas Bakanlar Konferans (MCPFE), sonucunda alnan Ormanlar Odun ve Enerji kararnda, imza sahibi devletler ve Avrupa Topluluunun yapmay taahht ettii baz maddeler unlardr: 1. klim deiikliinin hafifletilmesi, amalarnn desteklenmesi ve enerji arz gvenliinin artrlmas. 2. Orman biyoktlesi, odun ileme artklar ve geri kazanlan odunun, fosil yaktlarn yerini almasyla sera gaz emisyonlarn azaltabilecek nemli yenilenebilir bir enerji kaynan ifade etmesinin vurgulanmas. 3. Biyoenerji retimindeki ve tketimindeki enerji ve kaynak verimliliinin gelitirilme ihtiyacnn farkna varlmas. 4. Orman ekosistemlerinin rol hakkndaki bilgiyi artrma ihtiyacnn yannda, ormana dayal rnlerin 2012 iklim rejimi balamnda uzun vadede karbon tutumu sayesinde iklim deiikliini hafifletmek iin bir katk oluunun farkna varma. 5. Avrupa ormancl ve ormana dayal endstrilerin neminin farkna varmann yannda, bunlarn uzun dnem ekonomik yaayabilirliini ve rekabet edebilirliinin salanmasnn nemi ve ormanlarn ormana dayal sektr yannda enerji iin de hammadde saladnn neminin vurgulanmas. 7

6. Yenilenebilen bir hammadde ve yenilenebilir enerji taycs olarak oduna olan artan rekabeti talebin ve farkl son kullanmlar arasndaki rekabetin ar bozulmasnn nlenmesine duyulan ihtiyacn belirlenmesi. 7. Oduna artan bir talebin olmasnn, orman sahipleri, giriimciler ve yneticiler iin ve ayrca sermaye, meslekler ve ekonomik byme iin, zellikle krsal alanlarda, yeni gelir frsatlar meydana getirdiinin farkna varlmas. 8. Orman yangn riskinin azaltlmasnda odunsu biyoktlenin kullanlmasnn tamamlayc rolnn farknda olunmas. 9. Evvelki Bakanlar konferans taahhtleri zerine bina edilerek, uluslararas szlemeler, organizasyonlar ve sreler tarafndan yrtlen ormanlar, odun ve enerji alanlarndaki devam eden ilerin farknda olunmas. 10. Enerji retiminde odunsu biyoktle kullanmn artrmak iin srdrlebilir orman ynetimi erevesinde etkili nlemler alma, imalat artklar ve geri kazanlan odunlarn yenilenebilir enerji kaynaklar olarak nemini gz nnde bulundurma. 11. Enerji iin odun retiminin toprak, su, biyolojik eitlilik ve besin zinciri zerindeki etkilerini ieren evresel etkilerinin deerlendirilmesi. 12. Biyoenerji retimine ve datmna ynelik yatrmlar, artan hareketlilii, etkili odun ve enerji kullanmn tevik eden, imkn veren durumlar desteklemek iin aratrma ve gelitirmeyi ieren politikalar ve aralar dzenleme. 13. Sektrler aras enerji hakkndaki sorunlarda orman sektrnn durumunu glendirmek, mevcut deerler hakknda iletiimi gelitirerek ve orman sektrndeki mevcut potansiyel ve odunun yakt olarak kullanlmasnn ok ynl faydalar konusundaki farkndal artrmak. 14. Kamu ve zel orman sahipleri, ormana dayal endstriler, ve biyoenerji retimi iin pazar gelitirmeyi amalayan enerji reticileri arasndaki ibirliini tevik etme. Alnan bu kararlardan anlald zere Avrupa lkeleri bata olmak zere Dnyada ormana dayal endstrilerin gelitirilmesi ve bunun yan sra, biyoenerji iin odun retimi ve endstri iin odun retimi arasndaki giderek artan rekabetin kontrol altna alnarak dengelenmesi nem kazanmaktadr. OGM, 5. Avrupa Ormanlar Konferansnda alnan kararlarn dorultusunda 2008 ylnda Biyoenerji konusunda almalara balamtr. lk etapta endstriyel olarak deerlendirilemeyen retim artklarnn idare binalarnn stma sistemlerinde yakt olarak kullanlmas hedeflenmitir. Bu amala Bolu Orman Blge Mdrlnde Aydnpnar ve Alada, Kastamonu Orman Blge Mdrlnde Kzlcasu, zmir Orman Blge Mdrlnde Kozak, anakkale Orman Blge Mdrlnde Gelibolu eflik binalarna hem orman biyoktlesi hem de kmr yakan ift yaktl kalorifer kazanlar yaptrlmtr. retim artklarn paralayabilmek iin aa tme makinalar satn alnmtr. Elektrikle ya da bir traktrn motorundan ald hareketle alan bu makinalar ile aa dallar, kozalaklar, kkler tlm, odun yongas elde edilmitir. Ormanlardaki retim artklar ile sceyrat, al, rp gibi ince materyallerin biyoktle olarak piyasada deerlendirilmesini salayacak dzenlemeler yaplarak 26.09.2008 gn ve 521 sayl Genel Mdrlk emriyle uygulamaya konulmutur. Talep dorultusunda bu rnlerin, Orman iletme Mdrlklerince sat yaplmaktadr. 8

6 Ekim 2008 tarihinde, enerji retiminde kullanlabilecek orman biyoktlesi potansiyelinin belirlenmesi ve uygulama iin i plan hazrlanmas amacyla Orman Genel Mdrl bnyesinde bir Biyoenerji Komisyonu oluturulmutur. Biyoenerji Komisyonu, 19-20 Ekim 2008 tarihleri arasnda, OGM Konferans Salonunda TBMM evre Komisyonu, Bartn Orman Fakltesi ve zel sektr temsilcilerinin; evre ve Orman Bakanl st dzey yneticileri ve alanlarnn katld bir bilgilendirme toplants dzenlemitir. Yine 25-26 ubat 2009 tarihleri arasnda, yurt ii ve yurtdndan enerji retimi ve odunsu biyoktleden yakt retimi alannda faaliyet gsteren firmalar davet edilerek, Biyoenerji Komisyonu tarafndan Ankara ve Boluda Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altay dzenlenmitir. altaya, OGM, ORKY ve Bolu Orman Blge Mdrlnden yneticiler, Biyoenerji Komisyonu, Bartn niversitesi Orman Fakltesinden Prof Dr. Nedim SARAOLU, MMSAN, YEMTAR, TMSAN, ARIKAZAN, ALYAK, BZM GAZ, SH GER DNM SSTEMLER, STRABAG, RECYCLING TECHNIK, Firmalarnn temsilcileri katlmtr. altayn 2. gn Bolu Orman Blge Mdrlne bal, Alada Orman letme Mdrl, Deirmenz eflii Misafirhanesinin orman artklar ve kmrle alan kalorifer kazan incelenmi, arazide orman artklarnn aa tme makinas ile yongalanmas ve gen orman sahalarnda seyreltme kesimlerinden ortaya kan biyoktle grlmtr. Blge Mdrlklerinin verdii bilgilere gre letme Mdrlkleri baznda retim artklar, sceyrat ve makilikler dikkate alnarak biyoenerjide deerlendirilebilecek yllk ortalama orman biyoktlesi potansiyeli belirlenmi, haritalar oluturularak internet sitesinde yaynlanmtr (http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Sayfalar/BIYOKUTLEKAPASITESI.aspx). 2009 ylnn Haziran aynda, Biyoenerji Komisyonu tarafndan hazrlanan, orman biyoktlesinden enerji retim srelerini ele alan Yenilenebilir Enerjide Orman Biyoktlesinin Durumu isimli Rapor yaynlanmtr (http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/biyoenerji.pdf). 6 Austos 2009 tarihinde Hollandal Biyoktle Lojistik Firmas BIOCANDEOnun temsilcisi Jan KANBIER ile yaplan toplantda Hollandann AB fonlar erevesinde Hkmetler aras verdii hibe programlar gndeme gelmi BioCandeo firmas ile hazrlanacak byle bir projeye OGMnin destek verecei belirtilmitir. Akabinde BioCandeo Firmas Hollandann bilimsel aratrma kurumu olan Senter Novemin yenilenebilir enerjiler iin verdii hibe programlara Trkiyede Entegre Orman Yangn nleme ve Srdrlebilir Pelet retimi konusunda OGM ile beraber hazrlam olduu projeyi sunmutur. OGM 15 Ekim 2009 tarihinde, Hollanda Hkmeti ise 29 Ekim 2009 tarihinde projeye iyi niyet mektubu vermilerdir. Proje Senter Novem tarafndan kabul edilerek 2 ubat 2010 tarihinde uygulamaya konmutur. Projenin Trkiye taraflar, Sleyman Demirel niversitesi, Biyokor Ltd.ti. ve Orman Genel Mdrldr. Hollanda taraf ise BioCandeo irketi, Silvestrum irketi, PEGASUS irketi ve DMT International irketidir. Proje kapsamnda orman sertifikasyonu, sertifikalanm ormanlardan AB odun peleti standartlarnda pelet reten bir pilot tesis kurulmas, orman yangnlarn nleme amacyla yaplan temizlik ve erit ama almalarnda ortaya kan yanc maddelerin pelet retiminde deerlendirilmesi gerekletirilecektir. Orman Genel Mdrl, Kamu Kurumlar Aratrma ve Gelitirme Projelerini Destekleme Program kapsamnda TBTAK tarafndan desteklenen, 105G023 nolu Biyoktle ve 9

Biyoktle Kmr Karmlarn Dolaml Akkan Yatakta Yakma Teknolojisinin Gelitirilmesi balkl projeye, TBTAKn 03.09.2009 tarih ve B.02.1.TBT.0.06.03.11/A161 sayl yazs ile mteri kurum olarak katlmtr. Proje kapsamnda Bolu Blgesinden mee, Kastamonu Blgesinden ormangl, Denizli Blgesinden kzlam biyoktle rneklerinin laboratuvarda malzeme zellikleri belirlenmi, laboratuvar lekli dolaml akkan yatakta yakma deneyleri yaplmtr. Ayn biyoktlelerin pilot tesisteki yakma deneylerinin Haziran 2010 ylnda yaplmas hedeflenmitir. Odun peleti retiminde kullanlabilecek orman biyoktlesi potansiyelini ve orman rnleri sanayinden karlanabilecek odunsu artklarn yerinde incelemek zere, Hindistan merkezli ABELLON Temiz Enerji irketi ile birlikte 19 20 Ekim 2009 tarihlerinde Kastamonu ve Bolu Orman Blge Mdrlklerine gidilmi, Dzce ve Daday letme Mdrlklerinin ve orman endstrisinde faaliyet gsteren firmalarn odunsu artk potansiyelleri incelenmitir. 1.2. Raporun Amac Bu rapor altay srasnda sunulan bildirileri, yaplan tartmalar ve nerileri dikkate alarak altaydan karlan sonular ortaya koymak amacyla hazrlanmtr. Orman biyoktlesinin enerji retiminde deerlendirilmesi ile ilgili OGM tarafndan yaplan nceki almalar hatrlatmakta, altayda konumaclar tarafndan sunulan vaka almalar hakknda bilgi vermekte ve altay srasnda yaplan tartmalar zetlemektedir. altayda yazl, grsel metin eliinde yaplan sunumlarn yazl metinleri Orman Genel Mdrlnn www.ogm.gov.tr ana sayfasnda yer alan klim Deiiklii ve Biyoenerji sayfasnn http://iklim.ogm.gov.tr/ sayfasnda ORMAN BYOKTLES VE BYOENERJ ALITAY SUNUMLARI mens altnda yer almaktadr. 2. SUNUMLAR 2.1 Al Konumalar

altay 25 ubat 2010 tarihinde saat 10:00da sayg duruu, stikll Mar ve Kastamonu Orman Blge Mdr Ahmet Srr BEELin ho geldiniz konumas ile balamtr. BEEL, son yllarda iklim deiiklii ve kresel snma konularnn dnya gndemini megul ettiini, bu adan ormanlarn byk nem kazandn ifade etmitir. Kastamonu Orman Blge Mdrlnn yllk yaklak 1,5 milyon metrekp endstriyel odun retimi olduunu, bu retimin bir ksmnn ormanda artk olarak brakldn sylemi, altayn Kastamonu Orman Blge Mdrlnde dzenlenmesinin Blge Mdrl iin bir kazan olduunu belirterek altaya itiraklerinden dolay katlmclara kranlarn sunmutur. Kastamonu Orman Blge Mdrnn ardndan al konumasn yapmak zere Orman Genel Mdr Yardmcs smail BELEN krsye gelmi, devlet erkann, basn mensuplarn ve altaya katlanlar sayg ile selamlam, katlmclarn altaya teriflerinden dolay memnuniyetini ifade etmitir. Al konumasnda, ormanlarn sadece endstriyel bir hammadde deil ayn zamanda yaam alanmz olduunu vurgulam, hayatmzn her alannda enerjiye gereksinim duyduumuzu belirtmitir. Odunun insanln ilk enerji kayna olduunu ve halen gnmzde snma piirme amal kullanlan enerjinin %50 sinin 10

ormanlardan karlandn sylemitir. klim deiikliinin dnya iin bir tehdit olduunu; iklim deiiklii ve kresel snmay azaltma etkinlikleri erevesinde yenilenebilir enerji kaynaklarna doru bir ynelim olduunu ifade etmitir. Orman Genel Mdrlnn orman artklarndan enerji retimine ynelik yapt almalara ksaca deinen BELEN, zel sektr, niversite ve OGM ibirlii ile biyoenerji alannda almalar yaplmasna her zaman destek vereceklerini sylemitir. Kastamonu Valisi Mustafa KARA, byle bir etkinliin Kastamonu ilinde dzenlenmesinin, ormanlar kadar Kastamonuya da verilen nemi gsterdiine iaret etmi ve altayn Kastamonuda dzenlenmesinden dolay duyduu memnuniyeti ifade etmitir. Bu altayla birlikte Kastamonunun orman rnleri sektrnde bir merkez haline geldiini, ormanlarn doal bir kaynak olduunu, Kastamonunun yz lmnn %70ine yakn bir orman varlna sahip olduunu, ormanlarn endstri yannda kltr ve turizm iin bir gelir kayna saladn anlatmtr. Kastamonuda kylerden ve il merkezinden byk ehirlere gn fazla olduunu, orman artklarnn enerji retiminde deerlendirilmesiyle orman varlndan daha fazla faydalanlacan, ekonomik kalknmaya, gn azalmasna olumlu etkiler yapacan ifade etmitir. Kastamonuda yaplan aalandrma almalarna ksaca deinerek Orman Blge Mdrlnn baarl almalar sonucunda orman yangnlarnn yok denecek seviyeye indiini sylemi; altayn baarya ulamas temennisiyle konumasn tamamlamtr. 2.2 Sunumlarn zeti

2.2.1 Kastamonuda biyoktle potansiyeli ve yeni bir uygulama-dikili sat yntemi ile gen mecere bakmlar. Sunum, Kastamonu Orman Blge Mdr Ahmet Srr BEEL tarafndan yaplmtr. ahmetsirribesel@ogm.gov.tr Kastamonunun orman varl 523.000 hektar verimli, 267.000 hektar bozuk ormandan olumaktadr. Ormanlk alanlarn Kastamonu yz lmne oran %60, dier alanlarn yzdesi %40tr. 100 milyon m3 serveti ve 2,7 milyon m3 yllk artm bulunmaktadr. Bu orman varlnn %48i ibreli, %29u yaprakl, %23 de ibreli-yaprakl aalardan olumaktadr. Ormanlardan daha ok ekonomik olarak faydalanlmakla birlikte ekolojik ilevleri de %26 gibi nemli bir paya sahiptir. 100.000 ha. ormanmz bakmszdr. Ormanlarda her yl diri rt temizlii, silvikltr bakm almalar yaplmaktadr. Bu faaliyetler neticesinde nemli miktarda orman art ortaya kmaktadr. Bu artklarn ormanda braklmas orman sal asndan pek ok saknca iermektedir. Blge Mdrlmz;1.500.000 m3 dikili damgadan retilen; 1.200.000 m3 endstriyel odun ve artklar ile yaklak 500.000 ster1 yakacak odun ve bunlarn dnda dal, kabuk gibi materyaller ile yksek bir biyoktle potansiyeline sahiptir. Kastamonu Orman Blge Mdrlnn iletmeler baznda biyoenerjiye konu edilebilecek biyoktle retimi yllk ortalama 1.185.969 sterdir. Blge Mdrlmz 800.000 ster lif yonga retimi ile lkemizin en ok lif yonga odunu reten Blge Mdrlklerinden birisidir. Geleneksel metot ile yaplan bu retime yeni bir1

1 Ster aa trne ayrca odunun ierdii neme gre deimekle birlikte ortalama 500 kg kabul edilebilir.

11

bak getirmek amac ile 2009 ylnda gen mecerelerin dikili satlmas ve kan emvalin yongalanmas almalar balatlmtr. zet olarak: 2008 ylnda mevzuat bakmndan altyap almalar oluturulmutur. 2009 ylnda ise gen mecerelerde yaplan dikili sat sonucu elde edilen emvalin rampada yongalanarak nakliyat yaplmaktadr. ok hzl nakliyat kabuk bcei riskini bitirmitir. Dallardan gvde ile birlikte srtlmesi ve yonga yaplmas ile yangn riski azalmtr. Dallar ekonomiye kazandrlmtr. Blge Mdrlmzde enkaz, dal, lif yonga odunu gibi toplam 1.186.000 ster biyoktleden enerji retimine konu olabilecek potansiyel ekonomiye kazandrlmaldr. Sahada yaplan bir deneme almasnda alc, rampaya yongalama makinas kurarak elde edilen emvali yongaladktan sonra Lif Yonga Kurulularna satacan beyan etmitir. Bu amala retim sahasndan karlan bir miktar emval alnarak gvdeleri ve dallar ayrldktan sonra gvdeleri istif edilerek ster miktar blnmtr. lm sonucunda istifin miktar 0,6 ster kmtr. Daha sonra 0,6 ster odun ve bu odunlara ait dallar ayr ayr yongalanarak tartlmtr. Tablo 2.1 Ster 0,6 Toplam SONU: 600/1050=% retim artklarndan yonga retim miktar Yonga-Kg 360 270 1 Sterden 600 kg gvde yongas 450 kg dal yongas 1050 kg yonga 600/1050=%57 gvde yongas

ekil 2.1

retim artklarnn yongalama ilemleri

Uygulamada nemli bir sorun gzkmemektedir. Ancak daha ok eitli aa trlerinde ve bakm nevilerinde uygulanmaldr. Oluacak tecrbe sonunda konu dikili sat tamimine eklenmelidir. Orman Genel Mdrl mevzuatnda yonga ve tala retimi sz konusu deildir. Ancak gen mecere bakmlar, sklk bakmlar ve toplanacak olan dier atk materyaller yukarda anlatld ekilde, dikili sat,klasik sat metodlar vs. gibi sat usulleri ile satlmakta ,alc firmalar Genel Mdrlmzn tevikleri ile rampada yongalanarak kullanm alanlarna gnderilmektedir. 12

Biyoktle temini konusunda alc firmalar kendi retim metodlar ile beraber aldklar ham orman rnlerini, gerek sanayi tesislerinde veya ormanlarda kuracaklar mobil yongalama makineleri ile yonga retebilmeleri mevzuatmz asndan mmkndr. Ancak nakliye tezkeresine balama konusunda Orman rnlerine verilecek tama tezkerelerine ait ynetmelikte gerekli deiiklikler yaplmaldr. 2.2.2 Orman iletmeciliinde biyoenerji Sunum, Orman Genel Mdrl letme Pazarlama Dairesi Bakan Erdem KAPLAN tarafndan yaplmtr. erdemkaplan@ogm.gov.tr Ormanlarn fonksiyonlarnda son 200 yldr baz deiiklikler olmutur. 1800l yllara kadar ormanlar daha ok konutlarn snma, piirme ve imalathanelerde mal retiminde yakt olarak, bina ve tat yapm maddesi olarak kullanlrken, zaman iersinde kmr, petrol gibi yaktlarn devreye girmesiyle yakacak olarak kullanm azalm, demir elik sanayinin gelimesi, imento retiminin artmasyla da yapacak ilevsellii kayba uramtr. 20. yzyln son eyreinde artan evre sorunlar ormanlarn kirlilik azaltc ilevlerini n plana karmtr. Gnmzde ise odun d rnler, salk ve sosyal fonksiyonlar nem kazanmtr. Ormanlarda yaplan retim sonucu, endstriyel ya da yakacak odun olarak deerlendirilemeyen ve ormanda terk edilen tepeler, ince yan dallar, dip kt, gvde ucu, devirme ya da tama srasnda paralanan aalar; aalandrma iin saha temizlii, sklk bakm gibi ormanclk uygulamalar sonucunda sahadan karlan ince materyal ile, ormangl, sandal aac, kocayemi gibi allar, aaklar orman art olarak nitelendirilmektedir. Bu ekilde ormanlarmzda yllk ortalama 5 il 7 milyon ton arasnda biyoenerjide deerlendirilebilecek biyoktle potansiyeli bulunmaktadr. Trkiyenin yuvarlak odun tketimi 24-25 milyon m3tr. Bunun 14-15 milyon m3 endstriyel odun, 10-11 milyon m3 de yakacak odundur. Yakacak odun retiminin 4-5 milyon m3 OGM tarafndan retilmektedir. OGMnin endstriyel odun retimi son yllarda art eilimindedir. 2009 ylnda ekonomik belirsizlikler nedeniyle biraz duraklama yaamtr. Son 5 ylda dikili satlar 5 kat artarak 2,1 milyon m3e ulamtr. Dikili satlarda altrmak zere 2009 ylnda 2 adet harvester makinas alnmtr. Bu makinalar ormanda dikili haldeki aalar, kesip, kabuklarn soyup dallarn paralayarak tomruk retebilmektedir. Biyoktlede kullanlacak materyal kaynaklar: 1-Sceyrat odun; Karadeniz blgesinde orman gl, Akdeniz blgesinde maki formlu alt tabaka elemanlar, 2-Enerji ormancl 3-retim art 4-Yakacak odun ve OGMce retilen dier rnler 5-Dikili sat olarak belirlenmitir. Orman Genel Mdrlnn 2007-2009 yllar iletmeler baznda biyoenerjiye konu edilebilecek ortalama odun retimi 14 milyon m3 olarak ngrlmektedir.

13

OGM retimini kyllere ve orman kalkndrma koopertiflerine yaptrmaktadr. Ormana en yakn i gc de bunlardr. retim ileri kesme, srtme, tama, depolama aamalarndan olumaktadr. OGM 1 ster yakacak odunu 2010 ylnda 20 TL/ster fiyata kesme srtmesini yaptrmay planlamaktadr. Tama mesafesine gre nakliye creti deimekle beraber ortalama 8TL/ster olmaktadr. Sonu olarak: Odunsu biyoktlenin enerji kayna olarak kullanlmas lkemizin da baml enerji ihtiyacnn kendi kaynaklarmzdan karlanmasna katk salayacaktr. Ormanlarmzda halen deerlendirilmeyen artk ve ince materyal ekonomiye kazandrlacaktr. Orman kylsnn yakacak olarak kulland odunun biyoktle enerji retimine ynlendirilmesiyle enerji verimlilii ve orman kylsne katk salanacaktr. Krsal kesimde biyoktle enerji retim tesisleri kurulabilecei gibi, ekonomik olmayan yerlerde enerji retim tesislerine ham madde tedarik edecek yonga, briket pelet, paketleme tesisleri kurulabilecektir.

Milyon M3

14,0 12,0 10,0 8,2 8,0 8,2 10,0 9,3 11,5 11,3

11,0

6,04,0 2,0 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 P Yllar

ekil 2.2

Yllar itibariyle OGMnin endstriyel odun retimi

14

2.2.3 Biyoktleden enerji retimi Sunum, Bartn niversitesi Orman Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Nedim SARAOLU tarafndan yaplmtr. nedsar@hotmail.com 1970 li yllardaki enerji krizlerinden sonra lkeler yenilenebilir enerji kaynaklarna ok byk yatrmlar yapmaktadrlar. Dnya genelinde 2000 den fazla biyoktle santralinde enerji retilmektedir. ABD de kurulu gc 7.000 MW olan 370 biyoktle santralinin says 2010lu yllarda 500 ve kurulu gc 13.000 MW olacaktr. IEAya ye lkeler 2050li yllarda enerji gereksinimlerinin %25-50sini Biyoenerji ile karlayacaklardr. Bu amala, ABD 100 milyon ha, Kanada 40 milyon ha, AB lkeleri 20 milyon ha alan enerji ormanlar ve enerji bitkileri yetitirmek iin ayrmlardr. ngilterede 16 GW enerjinin biyoktleden retilebilmesi iin ortalama10 ton kuru arlkta odunun retilebilecei (10 ton KA/ha-yl) yaklak 7milyon hektar alana gerek duyulacaktr. Odunun sl deerinin 10Gj/ton ve ortalama enerji dnmm verimliliinin birleik s ve g santrallerinde (BIG) %75 olduu varsaylmaktadr. Bu amala 3, 4ve5. snf tarm arazileri de kullanlabilecektir. 2000 ha tarm arazisinde enerji bitkileri yetitirilmektedir. svete ise bu miktar 15.000 ha dr. Trkiyede de hzl byyen aa trleri ile orman ve tarm alanlarnda 4-5 milyon ha modern enerji ormanlarnn kurulmas gerekmektedir. Orman ve tarm artklar, enerji ormanlarndan retilecek odunlar, orman endstrisi odun artklar ve hurda odunlar kurulacak biyoktle santrallerinde elektrik ve sya dntrlecek, pelet retim tesislerinde pelet retimine balanabilecektir. Odun peleti; doal gaza kyasla 4 kat, fuel-oile kyasla ise 5 kat daha az CO2 salan evre dostu, temiz enerji kaynadr. Bu nedenledir ki, 2008 ylnda 442 pelet tesisinde 14,5 milyon ton pelet retilmitir. AB lkelerinde 2010 ylnda 15 milyon ton pelet tketilecektir. Pelet ve briketlerin zellikleri yledir:

Tablo 2.2 zellikler Isdeeri Younluk ap Uzunluk Kl ierii Rutubet

Odun Peleti ve Briketinin zelliklerinin Karlatrlmas Peletler 16.92-7.64 MJ/kg 650 700 kg/m3 6 16 mm 20 30 mm 0.4 1.0 % 7 12 % Briketler 16.92-7.64 MJ/kg 650 700 kg/m3 65 mm 25 200 mm 0.5 % 7 12 %

1 kg pelet = 0,5 litre fuel-oile edeerdir. Ylda 56 milyon ton tarm rn at ve 10 milyon ton aa atna sahip olan Trkiyede bu byk ligno-sellozik potansiyel; biyoktle santrallerinde elektrik ve s enerjisine ve pelet tesislerinde pelete dntrlemedii iin ithal petrol, doalgaz ve kmre bamllk srekli artmaktadr.

15

svein Enkping kentinde kurulan bileik s ve g santrali (Ena Kraft) 20.000 ailenin elektrik ve s gereksinimini karlamaktadr. Tesisin yaknnda kurulan 80 hektar byklndeki st enerji ormannn sulanmas, ehrin artlan atk sular ile karlanmaktadr. Azot bakmndan zengin olan bu artlm atk su ile sulanan stlerin byme ve artm miktarlarnda nemli artlar salanmtr. Bu proje, atk sularn biyoktle retiminde deerlendirildii rnek biryeni eko sistem yaklamolarak deer kazanmtr. Ena Kraft tesisinde retilen yllk 200.000 MW s ehrin merkezi stma sistemi ile konutlara datlmaktadr. Tesisin yllk 90.000 MW elektrik retimi ise, kentin elektrik gereksiniminin yarsn karlamaktadr. Almanyada bulunan CHOREN irketi1920lerde balad katran ya da karbonun rafine edilmesi aratrmalar sonucu Freiberg (Almanya) kentindeki tesislerinde dnyada ilk kez Ekim 2008de Gne Dizeli endstriyel boyutta retmeyi baard. 2.2.4 Ormanclk almalarnn enerji ve eitli ynlerden ele alnmas Sunum, Danman, Orman Mhendisi Turgut ELKKOL tarafndan yaplmtr. dilamanakkartal@finntyr.com Orman tekilat reticileri reten bir tekilattr. Kaynak gne enerjisi, reticiler de bitkilerdir. Bitkiler ilerinde gnei biriktirir. Temel sorun aacmz gneten gelen enerjiyi en iyi ekilde alabiliyor mu? Gnei en verimli ekilde depolayabiliyor mu? Bu sorunlarn aratrlmas gerekir. ncelikle gnei en iyi depolayabilen aalar belirlenmitir. Trkiyenin gnelenme sreleri meteoroloji blge mdrlklerinden temin edilebilmektedir. Aalara gelen enerji bellidir. 4 kalorilik gne enerjisi 1 kalorilik odun enerjisine dnmektedir. rnein Kocaeli Blgesinde yaplan ilerin enerji ynnden analizi iin meteorolojik lmlerden yararlanabiliriz. Blgede gnde 6,13 saat gnelenme olduu vejetasyon devresindeki (+8 o Cnin zerindeki gn saysnn 270 olduu, Ocak ve ubat aylar hari 10 ayda toplam 2460 gnelenme saati olduu, topraktaki rutubet noksanl nedeniyle Temmuz-Austos aylarnda snn uygun olmasna ramen bitkilerin buharlama yapmayp artmdan duraca, bu iki ayda vejetasyon mevsimi iindeki toplam gnelenme saatinden yararlanmann arelerinin aratrlmasnn nem arz ettii, bitkiler tarafndan gnde 1700 Kcal/m2 gne enerjisinin alnabildii ortaya kar. Blgede mee baltalk iletmesinde idare mddeti 15 yl olarak kabul edilerek ylda hektarda 5-10-15-18-20 ster artm olaca, idare mddeti 20 yl olarak alnan baltalk iletmesinde yllk artmn hektarda 10-15-20-25 ster olaca kabul edilmitir. Hzl gelien yaprakl tr aalandrmalarda idare mddeti 10-15 yl alnm ve her iki idare mddetinde de 25 m3/yl artm olaca kabul edilmitir. Korunga ekiminde idare mddeti 5 yl kabul edilmi ve ylda 200 kg kuru ot elde edilecei hesaplanmtr. Sonu olarak : Baltalk almalar (mee kestane,kayn), gne enerjisini en iyi ekilde deerlendiren almalardr. breli aalandrmalara gre yaklak 2 misli enerji retilebilir. Hzl Gelien breli Trler (H.G..T) Aalandrmalar: Ksa idare mddetli 18-20 m3/ha/yl artm yapabilen ibreli tr aalandrmalar enerji sarfiyat ynnden ve ekolojik maliyet ynnden iyice incelendikten sonra yaplmas gereken almalardr. 16

Hzl Gelien Yaprakl Tr (H.G.Y.T) Aalandrmalar : Islak dere iine hzl gelien yaprakl aa dikimi her ynden uygun grlmektedir. Genel Deerlendirme: Amenajman plannda, byk bir ksm aalandrlacak alanlar tablosuna dahil edilen tm bozuk baltalklarda veya bu alanlarn byk bir ksmnda aalandrmalardan hemen vazgeilerek bu sahalarda baltalk imar almalarna balanmaldr. Aalandrma almalar zellikle bozuk koru ormanlarnda younlatrlmaldr. Saha temizliinden elde edilen rnlerle aalandrma almalar finanse edilmelidir. Dier hzl gelien ibreli tr aalandrma almalar daha ziyade erozyon tehlikesi, sosyal sorunlar ve ekolojik uygunluu dikkate alnarak maki alanlarna kaydrlmaldr. Projelerde sadece odun verimlilii dikkate alnmamal, ormanlarn hesaplanabilen ve hesaplanamayan byk faydalar dikkate alnmaldr. Mera slah almalar ve erozyon kontrol almalarna ncelik verilmesi yararl olur. 2.2.5 Yenilenebilir enerjide kullanlmak zere ormanlarmzdan srdrlebilir biyoktle temini ile maliyet analizi Sunum, Denizli Orman Blge Mdr Yardmcs Osman BAYIR tarafndan yaplmtr. osmanbayir@ogm.gov.tr Ormanlarda biyoktle temin kaynaklar: 1.Sklk bakm yaplan alanlardan, 2.Meere bakm yaplan sahalardan,3.rt temizlii yaplan alanlardan,4.YARDOP kapsamnda yaplan bakm ve temizlik kesimlerinden,5.Her trl kabuk ve kozalaklardan,6.Akdeniz-Ege-Marmara Blgelerinde Maki alanlarnda; Karadeniz Blgesinde orman gl vb. alanlarda 5 yllk plan dahilinde yaplacak kesimlerden karlanabilir. Enerji ormancl yoluyla retilebilecek odunsu biyoktle verimsizdir ve pahalldr. Akdeniz Blgesindeki maki alanlarnda 1 hektarda yaklak 29 ton maki biyoktlesi bulunmaktadr. Kzlam ve karaam sahalarnda retim artklarndan 1 ton biyoktle retim maliyeti 1-Orman letme Md. denecek OGM ce tespit edilen bedel: 15,17 TL 2-ilik bedeli (Paralama Tesisinde) : 9,38 TL 3-Odunun toplatlmas bedeli : 59,88 TL 4-Nakliyat bedeli : 15,00 TL 5-Enerji bedeli : 1,56 TL 6-Ynetim gideri 2,92 TL olmak zere Toplam 103,91 TL hesaplanmtr. Ak alanlardaki maki sahalarnda temin edilecek biyoktlenin paralama tesisine kadar teslim ve paralama maliyeti (tala maliyeti ton /TL): veriler: 20x20 =400 m 2 alandaki deneme : 90m. srtme mesafesinde tesisin olduu alana kadar ortalama 12 km hesabyla 1 ton biyoktle 104,03 TL/ton olarak hesaplanmtr. Mecere altndaki maki sahalarnda 123,01 TL/Ton olarak hesaplanmtr. Ak alanlardaki maki sahalarnda ve meere alt alanlardaki maki sahalarnda paal maliyet: 110,26 TL hesaplanmtr. Gerek sklk bakm sahalarndan gerekse maki sahalarndan temin edilecek biyoenerji hammaddesinin retilmesinde kesinlikle orman kylleri ya da tarmsal kalknma kooperatiflerinden faydalanlacaktr. Kald ki buraya kadar hesapladmz tala maliyeti kooperatiflerin tesislerinde oluan maliyettir. Bu tesislerde elde edilen tala istenilen 17

boyutlarda retilecektir. Bu konuda teknoloji vardr. nk lif yonga kurulularnda kullanlacak tala boyutu ile enerji retimi yaplacak santrallerde kullanlacak tala boyutlar farkl olabilir. Tesislerde istenildiinde talalar pelet haline de getirilebilecektir. Denizli sanayisinde ekmek fabrikasnn tala ihtiyac iin kurulmu olan paralama makinesi bir saatte 1100-1200kg odunu paralayp tala haline getirmektedir. Bu tesis 60cmlik kavrama haznesine sahiptir. Bu hazne istenildii boyutlarda dizayn edilebilmektedir. Kald ki bu tesisin 2 kat kapasitede makine retmek de mmkndr. 60lk Sistemin maliyeti 45.000-50.000TL arasndadr (montaj dahil). Genel Mdrlmzce: ilgi emirle 5 cmnin altnda ince apl odun ve artklarn piyasa talebine bal olarak uygun muhammen bedel ile Orman Kanununun 30. Maddesi kapsamnda retim iilii alcya ait olmak zere ak artrmal sat suretiyle sat ileminin yaplabilecei emirlenmitir. Maki alanlarnda bu tip artklar; tarife bedeli+tevzi masraf+imar gideri+sat masraf=Tahsis fiyat merkezden hesaplanarak tahsisen orman kylsne satlabilir. Bu bedel retim iilii alc kylye ait olmak zere belirlenmelidir. Bu bedel de net olarak:6TL/ster uygun grnmektedir. Zira 2009 yl yakacak odun sat ortalamamz 27 TL/ster; maliyetimiz 19-21 TL/ster arasndadr. Kald ki konu; yakacak odun standardna uymayan artklarn deerlendirilmesidir. Maki sahalarndan 10TL/Ton uygun olacaktr. Akdeniz ve Marmara Blgelerinde mevcut amenajman planlarnda ve aktelinde bozuk orman olarak tespit edilmi olup herhangi bir alma yaplmam maki sahalarnda (Kermez meesi arlkl ve toprak muhafaza karakteri tamayan), 5 yllk dnml; kesim ve onarm parselleri oluturulacaktr. Bu alanlarda ilk etapta (Bozuk ve korunmad iin) 10ton/ha civarnda materyal alnacaktr. 2nci 5 yllk dnmde 15-20ton/ha (korunduu iin Yllk 4-6ster/ha artm) materyal temin edilecektir. Bu ilem plan projeye dayal yaplacaktr. 2.2.6 Biyomas yaktl endstriyel tip s merkezleri ve yakma sistemleri Sunum, MMSAN Makina naat Sanayi ve Ticaret Ltd. ti. Ynetim Kurulu yesi Enver LHAN tarafndan yaplmtr. enverilhan@mimsan.net MMSAN Makina naat Sanayi ve Ticaret Ltd. ti.1983 de Malatyada kurulmutur. Dizayn, gelitirme ve imalat konusundaki uzmanlk alanlar: merkezi stma ekipmanlar, endstriyel kazanlar, enerji sistem ekipmanlardr. malat sonras; komponentlerin bir araya getirilmesi, yerinde montaj, devreye alma, iletme gzetmenlii, sat sonras servis, kontratl bakm ve tamir hizmetleri sunmaktadr. Her zaman alannda yeni teknolojilerle gelitirilen yeni rnleri sunmay hedeflemektedir. ISO-9001:2000 sertifikasna sahiptir. EN, TRD, ASME standartlarna gre retim yapmaktadr. Btn retim sreleri fabrikada daimi bulunan bamsz nc kurum denetileri tarafndan kontrol edilmektedir. Toplam alan says 225 civarndadr. 20.000 m2 lik bir alanda tesis edilmitir. MMSANn biyoktle yaktl endstriyel tip s merkezleri ve enerji santrallarna ynelik eitli rnleri bulunmaktadr. Bunlardan bazlar: kat yaktl stma sistemleri iin ileri itimli zgaral kazanlar ve akkan yatakl kazanlardr. leri itimli zgaral kazanlarda retilen enerji ile: scak su; kzgn su; buhar; kzgn buhar; kzgn ya elde edilmektedir. leri itimli zgaral kazanlarn uygulama alanlar: sanayide eitli srelerde ihtiya duyulan snn retilmesi, s 18

ve elektrik enerjisi retimine ynelik buhar; toplu konut uygulamalarnda, stma, soutma, elektrik retiminde kullanlmaktadr. Bu kazanlarda kat yakt olarak kmr, odun ve aa atklar, zirai atklar,ayiei kabuu, msr sap ve koan, ay p gibi biyoktleler, belediye pleri yaklabilmektedir. Bu kazanlar ile 1 ila 30 MW arasnda sl g retilebilmektedir. Tanabilir tesisler ile eklemeler yaplarak sl kapasite 30 MWtan 100 MWa kadar artrlabilmektedir. Bu sl g 50-150 ton/saat buhar gcne edeerdir. Bu buharla 5-30 MW elektrik retilebilmektedir. MMSAN A., eitli illerde ve Grcistanda ya, pamuk, ay ve orman rnleri fabrikalarna biyoktle yakan tesisler kurmutur. Bu tesislerden aycuma OYKA Kat Ambalaj Sanayi fabrikasna kurduu, ileri itimli, hareketli zgara sistemli buhar kazan ile 35.000 kg/h buhar , 26,6 MW sl g, 6 MW elektriksel g retilmektedir. Yakt cinsi aa kabuu, tala, kt keki, linyit ve doalgazdr. Vezirkpr aa sanayi fabrikasna kurulan biyoktle yaktl s merkezi 26 MW sl kapasitededir. 22 milyon Kcal kzgn ya ve 15 ton/h buhar retilmektedir. Kazanda kullanlan yaktn cinsi: aa kabuu, saha atklar, tala ve zmpara tozudur.

ekil 2.3

OYKA aycuma Kat Ambalaj Fabrikasnn enerji tesisi

MMSAN, tamamen yerli sermaye, teknoloji ve mhendislik birikimi ile Trkiye nin kendi birincil enerji kaynaklarn ve atklarn nihai kullanlabilir enerjiye dntren enerji santralarnn dizayn ve projesini, imalat ve montajn, devreye alma ve iletmesini yapabilecek, proje ve dizayn imalat ve montaj alt yapsna haiz bir firmadr. MMSAN, tm bu bilgi birikimi, deneyim ve imalat imknlarn lkemizin hizmetine sunmaya hazr ve 19

gnlldr.Aa ve Orman atklar esasl biyoktle tesisleri iin EVRE ve ORMAN Bakanl ile koordinasyon dahilinde bir prototip rnek projenin hayata geirilmesi iin gerekli almalara ihtiya duyulmaktadr. 2.2.7 Biyoktle yakt retimi, biyoktle yakma sistemleri, yardmc ekipmanlar. Sunum, TMSAN Teknik naat ve Makine Sanayi Ticaret Ltd. ti. Sat Mhendisi Can KOYILDIRIM tarafndan yaplmtr. can@timsan.com.tr TMSAN Teknik naat ve Makine Sanayi Tic. Ltd. ti. 1988 ylnda Ankarada kurulmutur. Endstriyel stma, enerji sistemleri, havalandrma, klima, filtrasyon, toz toplama, silolama, proses tasarm, emprenye sistemleri, kurutma frnlar, krclar, pelet presleri, briket presleri, teknik inaat, tesisat, elektrik ve otomasyon konularnda faaliyet gstermektedir. Tam otomatik odun tozu yaktl kazan sistemleri, kereste kurutma frnlar kurmaktadr. Ayrca talep olursa yurt dndan odun peleti presleri, arazide alma imknna sahip paletli odun tme makinalar ithl etmektedir. Briket preslerinin tek bir makine ile briket retim kapasitesi: 30 3.500kg/saat tir.

ekil 2.4

Odun briketi presi ve odun briketi 20

Pelet preslerinin tek bir makine ile pelet retim kapasiteleri 30-3000 kg/saattir.

ekil 2.5

Odun peleti presi

Biyoktle yakma sistemlerinin nemli bir paras da biyoktle depolama sistemleri oluturmaktadr. Biyoktlenin kendiliinden tutumasn nlemek iin doru bir ekilde depolanmas nemlidir. TMSAN firmas ahap imalat sanayinde faaliyet gsteren firmalara tala toplama ve biriktirme sistemleri kurmaktadr.

ekil 2.6

Tala biriktirme sistemleri

21

2.2.8 Enerji Enstits nde biyoktle gazlatrma ve yakma almalar. Sunum, TBTAK Marmara Aratrma Merkezi Enerji Enstitsnde grevli Uzman Aratrmac Hakan KARATA tarafndan yaplmtr. hakan.karatas@mam.gov.tr TBTAK Marmara Aratrma Merkezi bnyesinde bulunan Enerji Sistemleri Blm, 3 Ekim 2004 tarihinde yaplan TBTAK Bilim Kurulu'nda alnan karar gerei, "Enerji Enstits" adn almtr. Enerji Enstitsnde Yakt Pili Laboratuvar, Hidrojen Laboratuvar, Yakt Analiz Laboratuvar, Kmr Ve Biyoktle Yakma Ve Gazlatrma Laboratuvar, G Elektronii Laboratuvar, Ara Teknolojileri Laboratuvar, Batarya Laboratuvar olmak zere 7 adet aratrma laboratuvar bulunmaktadr. Enstitde 95i aratrmac, 29u aratrma teknisyeni 4 de destek personeli olmak zere toplam 128 kii almaktadr. Enerji Enstitsnn Kmr Ve Biyoktle Yakma Ve Gazlatrma Laboratuvarnda eitli bitkisel biyoktlelerin yakma deneyleri yaplmaktadr. Trkiyede en byk bitkisel alanlar ormanlar oluturmaktadr. Ormanlardan sonra ekili araziler %38,4 gibi bir oran oluturmaktadr.

ekil 2.7

Trkiyede bitkisel alanlarn dalm

Trkiyenin yllk biyoktle potansiyeli 109,4 milyon ton olarak tahmin edilmektedir. Bunun enerji edeeri 31,1 milyon ton petrol edeeridir. (MTep).

22

Tablo 2.3 Biyoktle

Trkiyede biyoktle potansiyeli. Senelik Potansiyel [milyon ton] 54.4 16.0 18.0 10.0 6.0 5.0 109.4 Enerji [milyon ton petrol edeeri] 15.5 4.1 5.4 3.0 1.8 1.3 31.1

Bir Sene mrl rnler Uzun mrl (Pereniyal) rnler Orman Artklar Tarm Sanayii Artklar Odun Sanayii Artklar Dier TOPLAM

Biyoktleden enerji retme ekilleri biyoktle cinsine gre farkllk tamaktadr. Orman artklar ve odunsu biyoktle yakma teknolojileri iin ok uygundur. Bunun yan sra odundan gazlatrma yoluyla daha yksek enerji elde etmek mmkndr. Odunda ar metallerin ve kkrtn olmay, nc nesil enerji retim teknolojileri olan hidrojen yakt pillerinde odundan elde edilen etanoln kullanlmasn cazip hale getirmektedir. Aada dnm teknolojilerine uygun biyoktleler ve dnm sonucunda ortaya kan rnler tablo halinde aada gsterilmitir. Odunsu biyoktlenin kl Kalsiyum ve Potasyum bakmndan zengin, Silisyum bakmndan fakirdir, fosfat bulunmamaktadr. Tablo 2.4 Dnm Teknolojisi Yakma Birlikte Yakma Gazlatrma Piroliz Kojenerasyon Esterletirme Fermentasyon Biyoktle dnm teknolojileri Kullanlan biyoktle Odun kt, odun cipsi, odun peleti Tarm ve orman artklar Odun cipsi, odun peleti, kat atk Odun cipsi, odun peleti, kat atk Ekin artklar, orman artklar, atklar Kolza eker kam, msr Ana rn Is Is/Elektrik rn gaz Piroliz svs Is/Elektrik Biyodizel Etanol Son kullanm Is, Elektrik (Buhar trbini) Is, Elektrik (Buhar trbini) Is(Kazan), Elektrik (gaz motoru, gaz trbini, yakt pili) Is(Kazan), Elektrik (motor) Birleik s g retim uygulamalar Is(Kazan), Elektrik (motor),ulam yakt Sv yakt (ulam), kimyasal hammadde Is(Kazan), Elektrik (gaz motoru, gaz trbini, yakt pili)

Sebze atklar Biyogaz Anaeorobik sindirim Kaynak: C. Gkol / Energy Policy 37 / 2009 / 424-431

Orman artndan yaplm peletler analiz edildiinde, doal halinde arlka: %12.76 ,Nem,% 55.88 Uucu Madde,%15.32 Kl, % 16.04 Sabit Karbon ierdii analiz edilmitir. Kuru bazda ise arlka:

23

% 82.75 Uucu Madde, %0.90 Kl, % 16.34 Sabit Karbon iermektedir. Kuru Baz (% arlka)

Oksijen [100- (%S+%C+%N+%H+% kuru bazda kl)]formlyle farktan hesaplanan eitli biyoktle rneklerinin elemental analiz sonular Tablo 2.5de verilmitir. Tablo 2.5rnek

eitli Odunsu Biyoktle rneklerinin Elemental Analiz Sonular%C %H %N % Toplam S % O*

Odun paralar (Kastamonu Entegre) Tala Briketi Orman at peleti (Manisa) MDF peleti (Konya) Odun kabuu (Kastamonu) Odun lifi (Kastamonu) Sazlk Kam (stanbul)

44.93 53.53 49.00 51.88 58.83 52.98 53.86

5.88 4.17 4.08 5.68 4.42 5.70 5.44

0.32 0.14 0.36 3.48 0.15 4.72 0.36

0.03 0.00 0.12 0.03 0.00 0.00 0.07

47.94 40.04 28.88 37.54 32.17 36.02 37.32

Marmara Aratrma Merkezi Enerji Enstits Biyoktle Laboratuvarnda Laboratuvar lekli biyoktle gazlatrma sistemleri bulunmaktadr. Bunlar Sabit Yatak Gazlatrc (kapasite:10 kg/h, 40 kW-th) ve Kabarckl Akkan Yatak Gazlatrcdr. (kapasite: 4 kg/h, 15 kW-th) . Bunlardan baka pilot lekli biyoktle-kmr gazlatrma sistemleri bulunmaktadr. Sabit Yatak Biyoktle Gazlatrc Reaktrn kapasitesi 400 Kw-th dir. Kabarckl akkan yatak biyoktle/kmr gazlatrma sisteminin zellikleri ise yakt besleme : 100 kg/h, kapasite : 450 KW-th ve gaz sl deeri : 5-6 MJ/m3 tr. Sabit Yatak Biyoktle Gazlatrma sistemi ise Yakt Besleme : 10-50 kg/h, Gaz Debisi : 25-120 Nm3/h ,Gaz Isl Deeri : 5-6 MJ/m3 kapasitededir. Enerji Enstits laboratuvarlarnda, TBTAK Kamu Aratrma Gelitirme Destek Program tarafndan salanan kaynakla Biyoktle ve Biyoktle/Kmr Karmlarn Dolaml Akkan Yatakta Yakma Teknolojilerinin Gelitirilmesi Projesi yrtlmektedir. Proje Ortaklar: ODT, TBTAK MAM, GAMAdr. Mteri Kurumlar :EE, OGMdir. Destekleyici : TBTAK 1007 Program, proje balang tarihi: Eyll 2007 olup sresi 3 yldr. Proje Hedefi: Biyoktle ve Kmr yaktlarn birlikte kullanmak, 200-300 kg/h yakt besleme ,750 kW-sl kapasite,60 kW-e elektrik retimi,24 barda 800 kg/h buhar ,Farkl kmr ve biyoktle numuneleri iin optimum ar hava orannn belirlenmesi,Gaz analizlerinin gerekletirilmesi, Farkl kireta numunelerinin reaktivitelerinin hesaplanmas, Aglomerasyon (topaklanma), anma problemlerinin engellenmesi olarak zetlenebilir. 2.2.9 Orman biyoktlelerinin gazlatrlmas 0,5 MW elektrik retimi Sunum, stanbul Teknik niversitesi Kimya-Metalurji Fakltesi, Kimya Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. Hasancan OKUTAN; Ekolojik Enerji Ltd.ti mhendisleri Bura AKKA ve Kazm BAYAR tarafndan hazrlanm Prof. Dr. Hasancan OKUTAN tarafndan sunulmutur. okutan@itu.edu.tr; bugra.akkas@ekolojikenerji.com.tr Gazlatrma, karbonca zengin maddelerin, ana bileenleri CO,H2veCH4 olacak ekilde sentez gazna dntrlmesi prosesidir.

24

Zengin Karbonlu Maddeler + O2 (ya da buhar)(snrl miktarda) dier Hidro Karbonlar (HC) Kmr Petrol Artklar Petrokok Biyoktle Belediye Kat Atklar Endstriyel Atklar

CO,CO2 ,H2O, H2, CH4,

Katran + kmr + toz HCN + NH3 + HCl + H2S +SO2

Dnyada 117 iletmede 385 adet gazlatrc almaktadr. Bunlarn rettii toplam sl g yaklak 45.000 MWth olup bu gazlatrclarda yakt olarak: %49 kmr, %36 petrol-koku,%15 biyoktle ve atklar kullanlmaktadr. Gazlatrma yoluyla, %27 elektrik, %37 kimyasallar, )%36 yakt (sv, gaz) elde edilmektedir. Gazlatrma esasen, 1)n Hazrlk Besleme, 2) Sentetik Gaz retmek Gazlatrma, 3) Gaz Temizleme ,4)Enerji veya Kimyasal Madde retmek olmak zere 4 aamadan meydana gelir. Tablo 2.6 Gazlatrmann temel reaksiyonlar

Su gaz tepkimesi C+H2O CO + H2 Boudouard tepkimesi C+CO2 2 CO Hidrojenle gazlatrma C+2H2 CH4 Ksmi yanma C+1/2 O2 CO Tam Yanma C+O2 CO2 CO + H2O H2+ CO2 Metanlatrma CO + 3 H2 CH4+ H2O Isl bozunma tepkimeleri C1HxOy (1-y) C +yCO + x/2H2 C1 HxOy (1-y-x/8)C +yCO + x/4 H2 + x/2H2 Gazlatrma ileminde u teknolojiler kullanlmaktadr: 1) Srklemeli Yatak (Entrained Bed) Kk Taneli (0,2 mm boyutunda) yaktlar kullanlr 2) Akkan Yatak (Fluidized Bed) Orta Byklkte Taneli (0,2 3 mm) yaktlar kullanlr 3) Sabit Yatak (Fixed Bed) Daha ri Taneli (5 50 mm) yaktlar kullanlr 3.1. Aa Akl (Downdraft) 3.2. Yukar Akl (Updraft) 25

4) Plazma Gazlatrma Gazlatrmann temel ilemlerinden birisi gaz temizlemedir. Gaz temizleme, katran ve partikllerin giderilmesi, kkrtl bileiklerin giderilmesi (H2S),asit gazlarnn giderilmesi ve ar metallerin giderilmesi amacyla yaplr. Gaz temizleme ileminde: torbal filtreler, siklon ayrclar, slak ykayclar, elektrostatik ktrcler kullanlr.

ekil 2.8

Katran temizleme ilemi ile ilgili donanm rnekleri

Gazlatrma ile yksek verimli elektrik retilebilir. Bu ilem srasnda kan yanma emisyonlar doalgaz yanmasna yakndr. Gazlatrma ile : Gney Afrika da SASOL da 1950 den beri sv yakt retilmektedir. Bundan baka A.B.Dde Dakota Gazlatrma irketi (Gasification Company) 1980 den beri sentetik doal gaz retmektedir. Yine gazlatrma ile . Ktahya Azot Sanayiinde olduu gibi, Amonyak ve Gbre gibi kimyasallar, yakt pillerinde kullanlmak zere Hidrojen retilebilir. stanbul Kemerburgazda faaliyet gsteren Ekolojik Enerji Entegre Atk Ynetimi ve Temiz Enerji retim Tesisinde 2003 ylnda 1 ton/saat kapasiteli Aa Akl (Down-Draft) Gazlatrma Reaktrnn tasarm ve imalat yaplmtr. 2004-2005 yllarnda 2 yl iinde TBTAK-TDEB Proje No: 3040025 () destekli Yenilenebilir Biyoktlelerin ve Kat Atklarn Gazlatrlmas, Gaz Temizleme ve Srdrlebilir Enerji retimi Projesi gerekletirilmitir. Evsel Kat Atk ve Biyoktle Gazlatrma Birinci Hatt Kurulmu ve Devreye alnarak 2006 ylnda enerji retim tesisine EPDK Elektrik Enerjisi retim Lisans Alnmtr. Endstriyel ve Tehlikeli Atklarn Gazlatrlarak Bertaraf Edilmesi Projesi gerekletirilmitir. Bu proje ile ilgili olarak T.C. evre ve Orman Bakanlna kat atk bertaraf lisans bavurusunda bulunulmu, 300 ton endstriyel atk ile n almalar yaplarak briketlemeye geilmitir. retilen briketlerin gazlatrma nitesinde gazlatrma denemeleri yaplmtr. 2007 Temmuzunda iletme lisans alnmtr. Belediye kat atklarndan baka Ekolojik Enerji Entegre tesisinde kurulan gazlatrma nitesinde Kemerburgaz orman blgesine ait biyoktleler gazlatrlarak 0,5 MW elektrik retilmitir. Gazlatrma ilemlerinde denen mee ve am biyoktlelerinin zellikler tablo 2.7de gsterilmektedir.

26

Tablo 2.7 Nem Uucu Madde Sabit Karbon Kl Isl Deer Kkrt

Kemerburgaz orman blgesi am ve mee aa artklarnn analiz sonular %8.5(Arlk) %71(Arlk) %19.5(Arlk) %1.8(Arlk) 3850kkal/kg