«O'rley'» biliktilikti arttyry' ulttyq ortalyg'y» AQ fi'li'aly

Atyray' oblysy boi'yns'a pedagogi'kalyq qyzmetkerlerdin'

biliktiligin arttyry' i'nsti'ty'tynyn'

H A B A R S' Y В Е С Т Н И К

Respy'bli'kalyq g'ylymi'-a'distemelik jy'rnaly

Jy'rnal 2013 jyldan bastap eki ai'da bir ret s'yg'ady

БАС РЕДАКТОР -

Ғалымжанова

Маржан Анесқызы-

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Атырау облысы бойынша

педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институтының

директоры,

педагогика ғылымдарының

кандидаты, профессор,

Халықаралық

Ақпараттандыру

Академиясының академигі

АҚЫЛДАСТАР КЕҢЕСІ

Ахметова Гүлнас Кенжетайқызы – «Өрлеу» біліктілікті

арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының басқарма

төрағасы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор.

Ихсанов Ерсайын Уалитханұлы - физика-математика

ғылымдарының докторы, профессор.

Қараев Жауымбай Амантұрлыұлы – «Өрлеу» біліктілікті

арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы төрайымының

бірінші орынбасары, педагогика ғылымдарының докторы,

профессор.

Өмірбекова Жайлы Бөкешқызы – педагогика ғылымдарының

докторы, профессор.

Жаманбаева Динара Таңбайқызы – экология магистрі, Қазақстан

педагогикалық ғылымдар академиясының Құрметті мүшесі.

Қарамурзин Айтбай Қонысұлы – академиялық доцент, жоғары

санатты тарих пәнінің мұғалімі.

Корректор –

Қаленова Гульзахира

Сапарғалиқызы

Көркемдеуші және беттеуші–

Сембаев Гибатолла Серікұлы

Журнал

Қазақстан Республикасының

Мәдениет және ақпарат

министрлігінде

2013 жылы мамырдың 30-да

тіркеліп,

№13648-Ж куәлігі берілген.

БІЗДІҢ МЕКЕН ЖАЙЫМЫЗ:

060009-Атырау қаласы,

Авангард-4 ықшам ауданы,

Адмирал

Лев Владимирский,24

тел.: 8(7122) 20-08-34

факс: 8(7122) 58-63-45

Ресми сайт: www.orleu-atr.kz

Эл.пошта: orleu_baspa@mail.ru

Басуға 2021 жылы 26 ақпанда

қол қойылды.

Пішіні – А4

Әріп түрі Times New Roman

Қағазы офесттік.

Шартты баспа табақ – 9

Бағасы келісімді.

Мақала қазақ және орыс тілдерінде

қабылданады.

Мақала авторларының

пікірлері редакция көзқарасын

білдірмейді.

Тапсырыс дайын

диапозитивтерден басылады.

Қолжазба қайтарылмайды,

мақалаларға пікір

жазылмайды.

Журнал материалдары

институттың қоғаммен

байланыс және баспа

бөлімінде теріліп, беттелді.

2

МАЗМҰНЫ

Педагогтік ізденіс Торебекова Э.А. Қашықтан оқыту технологиясы білім алудың болашағы бар тәсілі 3

Жаманбаева Д. Т.Дауылбаев М.О.Педагогтардың ғылыми – зерттеушілік мәдениетін

қалыптастыру

6

Сапарова А. С. STEM-мектеп оқушыларын оқытудың жаңа әдістемесі және әлемдік

білім берудің негізі

8

Бисенгалиева А. Б. Мектептегі инновациялық үдерістер 9

Умбетова Ш. С. Сапалы білім – жарқын болашақ кепілі

Әдістемелік қоржынға

Саурбаева Б. И.Мектепке дейінгі жастағы балаларға сапалы білім берудегі асық терапиясының

маңызы

12

Наурызова А.Т.Оқушыларды сауатты жазуға дағдыландыру және танымдық қабілеттерін

арттыру

16

Жұмабаева Ф. Т.Математика сабағында өз бетімен жұмысты ұйымдастыру әдістері 22

Қамидоллаева А. С. Қазақ тілі сабағында грамматикалық талдау түрлерін қолдану жолдары 30 Өтеғалиев Қ.Қ.Информатика пәнін оқытуда жаңа технологияларды қолдану 32 Хидуллина Н.И. Әке мен Ананың отбасындағы рөлі 41 Кубаева Н. Б. Бастауыш сынып білім алушыларының оқылым дағдысын арттырудағы

графикалық органайзерлердің тиімділігі

43 Ерболаева Ж. А.Болашақ мамандарға кәсіпкерлік білім беру маңызы 46 Сариева Л.М.Бастауыш сыныпта ағылшын тілін оқытуда тиімді – әдіс тәсілдерді қолдану 48 Шаденова Б. К. Бастауыш сынып оқушыларының таным белсенділіктерін арттыру жолдары 50 Аманиязова Ж. А.Использование активных методов обучения как необходимое условие

повышения мотивации в процессе обучения на уроках русского языка

52

Педагогикалық технологиялар Даулбаев М.О.Білім берудің инновациялық педагогикалық технологиялары 55

Сармекова Л.Т. Жаңа технологияның тиімді әдіс-тәсілдерін сабақта пайдалану 58

Ұлт мақтаныштары

Исмурзина Г.Б. Ерғалиев С.Қ.Мұстафа Шоқай идеологиясы ұлттық мұраттарға бастаушы күш 62

Файзуллақызы М.Ер есімі -елі есінде! 64

Сабақ жоспарлары, сценарийлер

Мұстағалиева Г.А.Асқорыту мүшелері. Асқорыту жүйесінің аурулары 67

Дүйсенова С.А.«Анашым - менің аяулым... » 70

Увашева А.Б.Қалай дұрыс тамақтану керек? 75

Бисембиева А.С.Разработка открытого урока по русскому языку и литературе с элементами

новых технологий 79

Умирзахова Э.С.Орманға саяхат 84

Ундаганова А.Х. Жемістер жыры 85

Бекбаулиева Г.У. Жабайы жануарлар 88

Имангалиева А. С.Экономикалық зияткерлік ойыны 92

Идиятова А.М.Құстар – біздің досымыз! 94

Ақмырза Ә.М. Зоопарк 96

Сатыбалдиева Э.Т.Приемы работы с текстом на уроках русского языка и литературы 102

Педагогтік ізденіс

ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ БІЛІМ АЛУДЫҢ

БОЛАШАҒЫ БАР ТӘСІЛІ

Торебекова Эльмира Абсематовна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ

«Жаратылыстану және гуманитарлық пәндерді оқыту әдістемесі» кафедрасының меңгерушісі, қазақ тілі мен әдебиеті мамандығының магистрі

Қазіргі уақытта білім алудың ілгері даму мүмкіндігі зор тәсілдерінің бірі–заманауи

телекоммуникациялық технологияларды, атап айтқанда интернет желісін қамтамасыз ететін

мүмкіндіктерді қолдана отырып, қашықтан оқыту. Қашықтан оқытудың тиімділігі оған

енгізілген педагогикалық мағынамен анықталады, оның түсіндірулерінің ішінде екі түрлі

көзқарасты бөліп көрсету керек. Біріншісі, бүгінгі күні кеңінен таралған, қашықтықтан оқыту

арқылы мұғалім мен оқушы арасында ақпарат алмасуды білдіреді.

Екінші тәсілде қашықтан оқытудың басым бағыты–қазіргі заманғы телекоммуникация

құралдарының көмегімен құрылған оқушының жеке танымдылығының қызметі. Бұл тәсіл

білім беру субъектілерінің өзара іс-қимылының интерактивтілігін және оқу процесінің

өнімділігін қамтамасыз ететін ақпараттық және педагогикалық технологияларды біріктіруді

көздейді.

Бұл жағдайда ақпарат алмасу және жіберу оқушылардың нәтижелі білім беру қызметін

ұйымдастыру үшін көмекші ортаның рөлін атқарады. Оқыту нақты уақытта синхронды түрде

жүреді (чат,бейне байланыс, қашықтағы студенттер мен мұғалімдерге ортақ “виртуалды

тақталар” және тағы басқалар), сонымен қатар асинхронды (электрондық пошта негізіндегі

телеконференциялар).

Биылғы жаңа оқу жылына арналған жоспарлар жарияланып, бірінші тоқсан нақты

қашықтан ұйымдастырылатындықтан республика бойынша білім беру ұйымдарының барлық

педагогтері «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымдарының

педагогикалық шеберлік орталығы әзірлеген «Қашықтан оқытуды үйренемін» бес модульден

тұратын онлайн-курсында білім алуда. Көзделген мақсаты–мұғалімдерге оқушылармен

қашықтықтан жұмыс істеудің барлық қырларын үйрету және түсіндіру. Ең басты

артықшылығы тыңдаушылар халықаралық stepik.org платформасына кез-келген ыңғайлы

уақытта кіре алатындығында, яғни олар сабақ уақытына байланысты еместігінде (сондықтан

мен осы курсқа алғашқылардың қатарында зор ықыласпен қуана қатыстым).

Сонымен қатар, қашықтан оқытуда қалай «оқу үдерісін жоспарлауға болады?» деген

сұраққа жауап ала аласыз. Бұнда берілген кеңестер: барлық жұмысты бірден жүзеге асыруға

тырыспаңыз. Қашықтан оқыту кезеңінде қандай мақсаттарыңызға қол жеткізуге болатынын

мұқият ойластырыңыз; қашықтан оқытудың ең қарапайым бір-екі құралын таңдап алып,

солармен жұмыс істеуді бастаңыз. Бірден көптеген құралдарды қолдануға тырыспаңыз;

қашықтан оқыту кезеңінде Сіздің оқу сценарийлеріңіз неғұрлым қарапайым, түсінікті және

шынайы болса, оларды ойдағыдай жүзеге асыру және қажетті нәтижеге қол жеткізу мүмкіндігі

соғұрлым көбірек болады; оқытудың жаңа форматына Сіз ғана емес, оқушылар мен олардың

ата-аналары да жаңадан бейімделуде екенін, олар да Сіз сияқты мазасызданатынын есіңізде

ұстаңыз; оқушыларыңыздың ерекшеліктерін ескеріңіз және онлайн сабақты жоспарлау

барысында сабақ мақсаттары мен тапсырмаларды әзірлеп, бір немесе бірнеше саралау тәсілін

таңдаңыз.

Оқуға қатыстыру модулінде тақырып аясында “Оқушыларды оқу үдерісіне қалай

ынталандыруға /тартуға болады?” деген мәселе қарастырылды. Бұл сұрақты шешуде

4

оқушыларды оқыту үдерісіне ынталандыру факторларын, әдіс-тәсілдерін анықтау аса

маңызды. Шәкірттерді оқуға қызықтыру, ынталандыру жайлы ойлаған кезде, біз олардың ішкі

ынтасын арттыру жолдарын түсінуге тырысамыз. Оқуға қатыстыру дегеніміз оларды

қызықтыру, жаңа бір нәрсе жасап көруге, таңдауға, қателесуге, қайтадан бастауға, табысқа

жетуге ұмтылуға мүмкіндік беру. Осылайша, білімгерді оқуға белсенді қатыстырудың

тәсілдерін қашықтан және дәстүрлі оқытуда кеңінен қолданып, балалардың дербес оқушыға

айналуына көмектесеміз. «Онлайн сабақты жүргізу: сыртқы келбет және онлайн этикет»

тақырыбы «сабақты трансляциялауға дейін және оны жүргізу барысында қандай мәселелерді

назарда ұстау керек?» деген сұрақ аясында толық мәлімет берді.

Бұл шешімдер электрондық пошта арқылы салыстырылады және талқыланады;

оқушылар сұрақтар, пікірлер, шолулар алмасады. Нәтиже туындаған сұрақтарды тұжырымдау

және оқу веб-серверіне орналастырылған тақырып бойынша негізгі мәселелерді ұжымдық

таңдау. Қашықтан оқыту сабақтарының түрлері бір жағынан педагогикалық процестің

ерекшеліктерімен, екінші жағынан—оқыту орталығының қарамағындағы ақпараттық және

телекоммуникациялық құралдар мен сервистердің жиынтығымен анықталады. Тәжірибе

қашықтан оқытуда сабақтың келесі түрлерін қолдану өнімділігін көрсетеді. Кіріспе сабақ

бүкіл курсты қамту, оның мәселелерін, алдағы сабақтарды шолу мақсатында өткізіледі. Оны

білім беру серверінде веб-беттер жиынтығы түрінде жасаған жөн. Жеке сабақ-кеңес беру әр

оқушының ерекшеліктерін ескере отырып, әр түрлі формада өткізіледі. Электрондық пошта

бойынша қашықтықтан өткізілетін конференция қашықтықтан хат алмасу аясында бір

мәселені талқылаудың құрылымы мен регламентін әзірлеуді талап етеді.

Интернет “желілік” мұғалімдердің рөлін арттырады, өйткені телекоммуникациялардың

көмегімен олардың әсер ету аймағы әдеттегі оқу процесімен салыстырғанда жүздеген және

мыңдаған есе артады. Дарынды мұғалім оны қоршаған адамдарға ғана қызықты емес; оның

миссиясы кеңірек-қашықтан оқыту технологиясын қолдана отырып, одан үйренгісі

келетіндерге көмектесу. Біздің ғасырда ең жақсы оқытушылар, ең алдымен, қашықтан, яғни

электронды телекоммуникациялардың көмегімен бүкіл әлеммен қарым-қатынас жасай алатын

және жасай алатын адамдар болады.

Модуль мазмұнында қашықтан оқыту кезінде ата-аналармен өзара тиімді қарым-

қатынасты ұйымдастыруға көмектесетін материал ұсынылды. Қашықтан оқыту кезіндегі ата-

ананың рөлі аса құнды екеніне назар аударуға болады. Себебі:ата-ана қадағалаушы, қолдаушы

және қорғаушы. Қашықтан оқытуда, бала ата-ана мен ұстаздың қолдауына, көмегіне

қаншалықты зәру болса, ата–ана мен ұстаздардар да бір-бірімен тығыз байланыста болу

керектігін көрсетті. Онлайн курста осы мәселелердәі де жауабын тапқандай болдым. Қорыта

айтқанда ашық онлайн-курсы отандық ұстаздар үшін оқытудың тиімділігін қарастыруымен

тиімді әрі пайдалы болды. Қашықтан оқытудың ерекшеліктері мен түрлерін зерттеп, онлайн-

сабақтардың оқу үдерісін жоспарлауды, оқу жетістіктерін бағалауды ұйымдастыруды

үйрендік. Қашықтан оқыту қазіргі заман талабы болса, оны ұйымдастыруда педогог-

ұстаздардың біліктілігі жоғары, зияткерлік және кәсіби деңгейі жоғары деңгейде дамыған

болуы өте маңызды!

Әдебиеттер тізімі: 1.Журнал «Информатика и образование».–2006.– № 7.–Б.41-45.

2.Журнал «Информатика и образование».– 2006.– № 2.–Б.49-57.

3.Қазақстан және ТМД елдеріндегі білім беруді ақпараттандырудың IV Халықаралық

форумының ғылыми мақалалар жинағы.– Б.

ПЕДАГОГТАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ – ЗЕРТТЕУШІЛІК МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Жаманбаева Динара Танбайқызы Дауылбаев Махамбет Орынғалиұлы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ қызметкерлері

Қазіргі қоғамның әлеуметтік, экономикалық, саяси, мәдени, рухани өміріндегі өзгерістер

адамгершілік құндылықтарды, оның ішінде адам мәдениетін түбегейлі қайта қарастыруды

қажет етеді. Әсіресе, адамның адамға қатынасын ізгілендіру проблемасының көтерілуінде

мәдениеттің маңызы зор.

«Мәдениет» ұғымы зерттеу аясы кең ғылыми ұғымдар қатарына жатады. Мысалы,

мынадай терминологиялық түсініктерге назар аударуға болады:

- Қарым – қатынас мәдениеті;

- Экономикалық мәдениет;

- Этникалық мәдениет;

- Ғылыми – зерттеушілік мәдениет.

Педагогика саласында нақты іс–әрекетті ұйымдастырушы мұғалім болғандықтан, оның

кәсіби даярлығының ғылыми–педагогикалық негіздерін қарастыру қажеттілігі туындайды.

Осы орайда, отандық ғалым Ш.Таубаеваның зерттеу еңбектерінің маңызы зор.

Педагогикалық процестің субъектісі ретінде қазіргі талапқа сай мектептердің негізі

болғандықтан, мұғалімнен педагогикалық құндылықтар, ғылыми–зерттеушілік жұмыстар, осы

бағыттағы жұмыстарын түйіндеп жаза білу талап етіледі. Бүгінгі педагогика саласындағы

өзекті мәселенің бірі–мұғалімнің ғылыми–зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру, дамыту

болып саналады.

Педагогика ғылымында зерттеушілік мәдениет жүйелері:

- Қоғамдық мәдениет;

- Социумдық педагогикалық мәдениет;

- Жалпы мәдениет;

- Кәсіби педагогикалық мәдениет.

Педагогика ғылымында мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті ұғымы теориялық,

методологиялық, философиялық, фундаментальды ғылыми парадигмалар мен таным

теориясы, ғылыми таным, ғылыми–зерттеу жұмысы, тұтас педагогикалық процесс,

педагогикалық рефлексия,педагогикалық білім, мұғалімдердің білімін жетілдіру ұғымдарымен

өз мәнін ашады. Олай болса, мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті-негізгі педагогикалық,

мазмұны философиялық білімдерден, оның тұрақты сипатынан, методологиялық

фундаментімен, практикалық–бағыттаушылық сипатынан, жеке идеяларынан тарайды.

Педагогика ғылымы саласында әлеуметтік–нормативтік, когнитивтік ғылыми–

ізденушілік бағыттары зерттеледі.

Соның ішінде, педагогикалық мәдениет мазмұнында:

Тұлғаға көркем – эстетикалық әсер ету;

Оқу және тәрбиенің үздіксіздігі;

Патриотизмді қалыптастыру;

Тарихи сананы қалыптастыру;

Білім мен тәрбиенің ұлттық сипаты;

Білім беру мен оқыту жүйесінің түсініктілігі;

Кәсіби білім мен оқыту формаларының базалық мәдени компоненті т.б.

Зерттеу мәдениетін меңгерген мұғалім педагогиканың философиялық негіздерімен,

зерттеу әдістерімен толық танысқан болу керек.

Педагогтардың зерттеушілік мәдениетін қалыптастырудың ғылыми–қолданбалы

алғышарты ретінде-мектептегі ғылыми–әдістемелік жұмыстарды көрсетуге болады.

6

Педагогтың ғылыми–зерттеушілік жұмысының вариативті құрылымы:мектепте ғылыми

жұмысты ұйымдастыруға даярлық, педагогикалық іс–тәжірибені жинақтау,тарату,

педагогикалық ғылыми–зерттеуді тәжірибеге енгізу, инновациялық әрекет, ғылыми зерттеуге

даярлықтан тұрады. Мұғалімнің ғылыми–зерттеушілік деңгейінің жоғары шегі кәсіби –

зерттеушілік іс–әрекет.

Осы орайда, педагогтардың ғылыми – зерттеушілік мәдениетін дамытуда «Өрлеу»

БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлер біліктілігін

арттыру институты ұжымының ерен еңбегін атап өткен жөн.

Білім беру ұйымдарында жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарын жаңаша мазмұнға

лайықтау, білім беру мақсатын–күтілетін нәтиже түрінде нақтылау, технологияландыру,

ақпараттандыру, таңдаған бағдарына сай ғылыми-әдістемелік кешен мазмұнын жасау және

жетілдіру, ұжымның жаңашылдық бағыттылығын қалыптастыру т.б. кезек күттірмейтін

мәселелер болса, институт жұмысы осы мақсаттарға бағытталған.

Институттың әдістемелік жұмысы–ғылым мен педагогикалық озат тәжірибе

жетістіктеріне және оқу-тәрбие жұмысының нақтылы уақыт талабына лайық жетілдіру

жағдайына сүйене жүргізіліп келеді. Өзара байланысты іс–әрекеттер мен шаралар жүйесі, ол

әрбір педагогтың біліктілігін, кәсіби шеберлігін жан-жақты арттыруға бағытталғалған.

Жүйелі атқарылып жатқан шаралар, облыс педагогтарының ғылыми–зерттеушілік

мәдениетін қалыптастыруға,ілімдік мүмкіндік шамасын дамытуға және біліктіліктерін

арттыруға, ғылыми шығармашылықтарын жетілдіруге бағытталған.

Пайдаланылған әдебиет:

1.К.Төребаева, Н.Майтанова «Оқытушылардың зерттеу мәдениетін қалыптастыру» 2005.

STEM-МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК БІЛІМ БЕРУДІҢ НЕГІЗІ

Сапарова Айгуль Сапаровна Павлодар қаласы

Зейтін Ақышев атындагы жалпы білім беру мектептің бастауыш сынып муғалімі

Қазіргі кезде цифрлық технологияның жедел дамуы мен адам қызметінің барлық

саласын цифрландырудың жылдам дамуымен байланысты STEM білім беру маңызды және

өзекті мәселе, білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде ерекше назар аударуды талап етеді.

Н.Ә. Назарбаев

Қазіргі уақытта әлемде төртінші технологиялық революция қарқынды жүріп жатыр.

Ақпарат ағыны, жоғары технологиялық инновациялар біздің өміріміздің барлық салаларын

өзгертіп жатыр. Қоғам сұранысы да, жеке тұлғаның қызығушылықтары да өзгеруде.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев та 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік

революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында әлемнің дамыған

елдерінің қатарына қосылу үшін Қазақ елі атқаруға тиісті 10 міндетті нақтылап беріп,

оқытудың заманауи әдістемелер мен технологияларды қолдану керектігін баса айтты. Сол

себепті, бәсекеге қабілетті елдер қатарында болу үшін STEM– білім беру мен оқуды бірдей

бағытта ілгерілетуіміз қажет.

STEM–оқытудың біріктірілген тәсілі, оның шеңберінде академиялық ғылыми-

техникалық тұжырымдамалар шынайы өмір контексінде зерттеледі. Бұндай тәсілдің мақсаты–

мектеп, қоғам, жұмыс және бүкіл әлем арасында STEM-сауаттылықты дамытуға және әлемдік

экономикадағы бәсекеге қабілеттілікке ықпал ететін нық байланыстарды орнату. Қазір бұл

түсініктің жаңа нұсқалары пайда болды, солардың ішінде анағұрлым кең таралғаны STEAM

(ғылым, технологиялар, инженерия, өнер және математика).

Қазақстанда STEАM-білім беру қолға алынды. Бұл 2016-2019 жылдарға арналған білім

беру мен ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы аясында STEАM мән‐мәтінінде

көрсетілген орта білім мазмұнын жаңартуға көшудің дәлелі. Жаңа білім саясатын жүзеге

асыру мақсатында жаңа технологияларды, ғылыми инновацияларды, өнер және

математикалық модельдеуді дамытуға бағытталған STEAM элементтерін оқу

бағдарламаларына қосу жоспарлануда.

STEM курсының пәндеріне А (Аrt) қосылады. Шығармашылықсыз жаңа ғылыми идеялар

мен жаңалықтарды тудыру мүмкін емес. «Өндірушінің қозғалысы» деп аталатын қазіргі

дәуірде әрі жасампаз, әрі тұтынушы адамның қабілетіне аса мән беру мәдени үрдіске

айналуда.

STEАM-білім берудегі Arts (өнер) ұғымы‒шығармашылық. Көркем өнер пәндерінің

белсенділігі кез келген инновациялық мәселелерді шешуде жасампаз тұжырым ұсынуда, ал

оның түйіні Arts-білім беруде жатыр. Сондықтан болар, әлемдік тәжірибеде STEM-нен

STEAM-білім беруге көшуде белсенді қозғалыс байқалады. Осылайша, STEAM-білім беру

STEM-білім беру тұжырымдамасының жалғасы саналады.

Заманауи мұғалім балаларды оқыта отырып, мектеп қабырғасында алған білімдері

өзгермелі әлемге бейімделе алуына көмектесетініне сенімді болуы керек. Себебі ертеңгі күнгі

жұмыс орны шығармашылық пен инновацияны талап етеді.

STEAM-білім беру балаларға мәселені шешу, өзара қарым-қатынас жасау,

шығармашылық амал-тәсілдерді қолдану мен сын тұрғысында ойлау сияқты ХХІ ғасырдың

жасампаз дағдыларын меңгеруге көмектеседі. Бұл дағдылар барлық оқу кезеңінде кез келген

пәннен үлгеру үшін қажет болады. Болжамдар бойынша STEAM сегментіндегі жұмыс

орындары жұмыспен қамтудың басқа секторларымен салыстырғанда, алдағы он жылдықта екі

есе қарқынмен өседі. Бұл дағдыларды бүгіннен бастап үйрету балалардың болашақ кәсіби

қызметке дайын болуына көмектеседі.

STEAM-білім беру жүйесіне көркем шығармашылықты кіріктіру үшін қолданылатын

негізгі оқыту әдісі–жобалау. Мысалы, жобалау және математикалық қабілеттері аса

айқындалмаған балалар жобалауды эстетикалық жағынан жүзеге асыратын топқа көмектесе

алады. Бұл технология бойынша жұмыстың маңызды ерекшелігі–жоба бойынша ұжымдық

жұмыс түрінің ұйымдастырылуында.

Қазіргі заманауи мұғалім балаларды оқыта отырып, мектеп қабырғасында алған

білімдері өзгермелі әлемге бейімделе алуына көмектесетініне сенімді болуы керек. Себебі

ертеңгі күнгі жұмыс орны шығармашылық пен инновацияны талап етеді. Профессор Даниэль

Х.Ройн «болашақ басқаша ойлы адамдарға тиесілі» екендігін көрсетті. Қазір еңбек нарығында

озықтық веб-дизайнерлер, өнертапқыштар, зерттеушілерге тиесілі.

Оқыту үдерісінде тіл үйренушілердің әртүрлі деңгейдегі адамдар болуына байланысты,

тіл үйренушілердің талабына, сұранысына бағытталған нақты білім мен дағды, тәсілді қолдану

қажет. Жалпы қазақ тілін шет тілі ретінде оқыту әдістемесінде инновациялық әдіс-тәсілдерді

кеңінен қолдану тиімді болып табылады. Инновациялық үрдістің негізі–жаңалықтарды

қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Қазіргі таңда оқу үдерісінде

«жаппай» енгізіліп жатқан инновациялық технологиялар жетерлік. Мұндай технологиялар

сабақты тиімді ұйымдастыруға көмектеседі, тіл үйренушінің қызығушылығын арттырады,

екінші жағынан тыңдаушының танымы кеңейеді. Осылайша білім берудің қалыптасқан

әдістемесінде оқытудың жаңа технологиясы тұрғысынан өзгерістер енгізілсе, оқытушы

жұмысының нәтижесі де арта түспек. Сондықтан да STEAM оқытуда тіл үйренушінің

белсенділігі, зияткерлігі, парасаттылығы анықталады. Олардың жеке қасиеттерін ашу арқылы

танымдық күшін қалыптастырып, шағармашылық қабілетін дамытады.

Оқыту үдерісін жаңаша ұйымдастыру оқытушының өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай

жасай отырып, оның шығармашылық қабілетінің артуына септігін тигізеді. Сондықтан,

8

ғылыми-техникалық прогрестен қаламай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде

қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу – әрбір ұстаздың негізге міндеті.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Г.Ахметова, А.Мурзалинова. «Преимущества и перспективы STEM-образования» \\ «Білімді

ел – Образованная страна» №41 (102) 7 ноября 2017.

2.Г.Ногайбаева, С.Жумажанова. «Развитие STEM-образования в мире и Казахстане» \\

«Білімді ел – Образованная страна» №20 (57), 25.10.2016.

3.Интернет ресурс: https://kk.wikipedia.org

МЕКТЕПТЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР

Бисенгалиева Айнамкөз Байғалиқызы Атырау қаласы

№34 көп салалы мектеп-гимназиясының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары

Мемлекеттің инновациялық дамуы білім беру жүйесінің алдына қосымша міндеттер

қояды, оның шешімі білім беру ұйымы басшыларының кәсіби біліктілігін жетілдірудің

қолданыстағы тәсілдерінен ерекше, түбегейлі жаңа тәсілдерді қалыптастыруды талап

етеді. Қазіргі кезде мектептің инновациялық қызметін басқаруға дайындық міндеттерін шешу

ерекше маңызды.

Инновациялық үдеріс-бұл заманауи немесе қазіргі заманға лайықты

жаңашылдықтарды (теорияларды, әдістемелерді, технологияларды және т.с.с.)

қалыптастыру,меңгеру,қолдану және тарату бойынша кешенді қызмет. Бұл ғылыми

білімді инновацияға айналдыру, идеяларды біртіндеп өнімге, технологияға немесе

қызметке айналдыру үдерісі; өз алдына білім беру мотивациялық, мақсатты, танымдық

үдеріс.

Инновациялық үдерісті басқаруға ішкі және ортаның факторлары ықпал етеді,

сондықтан оны өзара байланысты үдерістерді жиынтық басқару ретінде қарастыру

керек:

-білім басқармасының жоғары тұрған органдарының нұсқаулары мен ұсыныстарын

орындау;

-педагогикалық іс-тәжірибеге педагогика ғылымы мен аралас ғылымдардың жаңа

жетістерін енгізу, озық педагогикалық тәжірибені меңгеру;

-педагогикалық тәжірибені мектеп ішінде зерттеу және жалпылау;

-оқушылардың білімге деген сұраныстарын, ата-аналары мен әлеуметтік ортаның

сұраныстарын зерттеу;

-инновациялық идеяларды алға жылжыту, мектеп ішінде инновациялар әзірлеу, сараптау

және енгізу;

-білім беруге қатысушылардың инновациялық қызметті іске асыру қабілеттілігі ретінде

мектептің инновациялық әлеуетін арттыру.

Инновациялық қызметті басқару-мынадай іс-әрекеттер жиынтығы:

-Стратегиялық және тактикалық мақсаттарды қою;

-Белгісіздік пен тәуекелді ескере отырып сыртқы ортаны талдау;

-Білім беру ұйымының инфрақұрылымы мен мүмкіндіктерін талдау;

-Шынайы қалыптасқан жағдайды диагностикалау;

-Білім беру ұйымының болашақ жағдайын болжау;

-Шығармашылық идеялар мен оларды қаржыландыру көзін іздеу;

-Инновациялық портфель қалыптыру;

-Стратегиялық және жедел жоспарлау;

-Ғылыми және әдістемелік әзірлемелерді басқару;

-Ұйымдастырушылық құрылымдарды жетілдіру;

-Инновациялар тиімділігін талдау және бағалау;

-Инновациялық маркетинг стратегиясы мен тактикасын әзірлеу;

-Әуекелдерді әртараптандыру және басқару және т.б.

Инновациялық менеджменттің басты бағыттары мен міндеттеріне:

-бірыңғай инновациялық саясатты әзірлеу және іске асыруды;

-стратегиялар, жобалар, бағдарламалар жүйесін анықтауды;

-инновациялық қызметті ресурстық қамтамасыз етуді және оның барысын бақылауды;

-персонал дайындауды және оқытуды;

-инновациялық жобалардың шешімін қамтамасыз ететін мақсатты ұжымдарды,

топтарды құруды, инновациялық орта қалыптастыруды жатқызуға болады.

Инновациялық үдерістерді басқару көпнұсқалы, ол нақты жағдайға сүйене отырып,

стандарттардың үйлесімі мен амалдардың бірегейлігін, іс-әрекет тәсілдерінің икемділігі

мен қайталанбастығын болжайды. Инновациялық менеджментте дайын рецепттер жоқ

және болуы мүмкін емес. Бірақ ол қандай да бір міндеттерді шешу тәсілдерін, әдістерін,

амалдарын біле отырып, ұйымды дамытуда айтарлықтай жетістікке жетуге баулиды.

Біздің мектепте 2009-2020 жж.арналған стратегиялық бағдарлама әзірленді, оның

аясында «Көптілді тұлға жасампаз мектепте» жобасы іске қосылды.

Көптілді оқыту-бірнеше тіл құралдары арқылы әлем мәдениетіне тартуға бағытталған

мақсатты үдеріс, мұнда меңгерілетін тілдер арнайы білімдер саласын меңгеру, әртүлі

елдер мен мемлекеттердің мәдени-тарихи және әлеуметтік тәжірибесін зерттеу тәсілі болып

табылады.

Мектепте оқушыны оқыту негізіне оның дамуы,ішкі әлемі, орта ішіндегі қарым-

қатынасы, қоршаған ортамен диалогы жатады. Оқушылармен қарым-қатынас

ынтымақтастық арқылы құрылады, себебі оқушылардың коммуникативтік біліктіліктерін

дамыту үшін ең алдымен қарым-қатынас қажет.

Заманауи оқушы-бұл бәрі қызықтыратын тұлға. Ол әртүрлі дәйексөздерден, соның

ішінде Ғаламтордан, әртүрлі білім салаларынан толық ақпарат алу мүмкіндегіне ие. Бұл

оқушының білімге қызығушылығын, білімділік деңгейін арттыруға,оның дүниетанымын

кеңейтуге ықпал етеді.

Бірден бірнеше тілді білу оқушыларға әлем туралы жүйелі түсінік алуға мүмкіндік

береді, себебі әлемнің бейнесі,оны ұғыну мен бағалау тілде қалыптасқан. Оқыта отырып біз

әр оқушының шығармашылық қызығушылықтары мен қабілеттерінің дамуын бақылаймыз.

Әртүрлі технологияларды қолдану мұғалімнің негізгі міндеті-оқушылардың ең

жоғарғы ойлау белсенділігін қамтамасыз ету міндетін шешеді.

Ұжымда ата-аналармен бірлескен жұмыстар жүргізіледі, ата-аналар мен мектеп

арасында ынтымақтастық орнады.

САПАЛЫ БІЛІМ – ЖАРҚЫН БОЛАШАҚ КЕПІЛІ

Умбетова Шалттык Скендировна Атырау қаласы

«Ә.Жангелдин атындағы орта мектеп» мұғалімі

Білім беру жүйесін жаңартудағы «Бұған дейін жасалғандардың бәрін одан да жақсырақ

етіп жасауға болады»

Генри Форд

Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені

қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының парасаттылығымен

анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Қазіргі

10

білім беру жүйесінің мақсаты-бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп–үйрететін орта,

оның жүрегі-мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс-оның сабақты

түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу,

арындай таза ұстау-әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін, барлық шәкіртін,мектебін

шексіз сүйетін адам. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі–педагогикалық

құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған,

толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.

Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық

жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар:бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының

жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі. Осы айтылғандарды

жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі-рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға

талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық-әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,

коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен

сипатталатын рухани-адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл

тұлға. Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында

жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру

үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап

отыр.[1]

Оқушыларды заманауи әдіс–тәсілдермен оқытып, ой–өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп

тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен де деп айтуға болады. Еліміздің жарқын болашағы,

мектеп болашағы–ұстаздардың ізденісінде, балаларға деген сүйіспеншілігінде, кәсіптік

деңгейіне байланысты екендігінде. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен

тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты

мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім

керек. Жаңа, тез өзгермелі, білімді де білікті, тың серпіліске, өзгеруге дайын және жаңа талап

межесінен көріне алатын шығармашыл да кәсіби шебер мұғалімдерді қажет етіп

отырғанына көзіміз жетті. Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де

табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзыреттілігіне байланысты екенін терең

түсіндік.

Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім беретін адам ғана емес,

сондай-ақ олардың оқудағы еңбегін қызықты, тиімді ұйымдастыра алатын, оларға үлгі

болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-

қатынас барысында әрбір ситуация үстінде ерекше білім деңгейін көрсетуді және

шығармашыл шешім қабылдай алуын талап отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заманның

мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық

инновациялық технологияларды меңгерген болуы керек. Соңғы жылдары педагогикалық

теорияда және оқу-тәрбие үдерісінде айтарлықтай өзгерістер болып жатыр. Білім берудегі

жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының

бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Солай бола тұра «кәсіби шебер» түсінігіне пәндік,

дидактикалық, әдістемелік, психология-педагогикалық білім мен дағды ғана емес, педогогтің

жеке тұлғалық потенциалы, кәсіби құндылықтары да жатады. [2]

Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім

беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі

өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру жүйесі өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны

пайда болуда:

• білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен,

ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының

нақтылануымен байи түсуде;

•ақпараттық дәстүрлі әдістері–ауызша және жазбаша, телефон және радиобайланыс–қазіргі

заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;

•баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жандүниесінің рухани баюына, азамат,тұлға реті

нде қалыптасуына көңіл бөлінуде.[3]

Қоғамның әлеуметтік–экономикалық міндеттері заманына сай өзгерістерге ұшырап,

өскелең ұрпақты соған лайықтап өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады. Бұл

жерде ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау жүйесіндегі көзқарастардан

айкыңдалары даусыз. Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту

мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияны игерген,

психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста

қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-

әрекет үстінде өзіндік дағдылы жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл

мұғалім болуын қажет етеді. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін

ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

Заман көшіне ілесе отырып, жаңашыл бағытта жұмыс жүргізу–барша ұстаз алдында

тұрған негізгі міндеттердің бірі.

Бастауыш сынып арнайы пәндері сыныбы, пәндердің бөлімдері өз ішінде бөлімшелерге

бөлінеді және бір мақсат көзделеді. Мұғалім осы бөлімшелер аясында алға ілгерілеуді көрсете

отырып, жоспарлайды. Сонымен бірге пәнді оқытуда пәнаралық байланыста болуы керек.

Оқыту мен оқудың бұл тәсілі оқытудың сындарлы тәсілімен тығыз байланысты,

себебі оқушылар бірлесіп жұмыс істей отырып, пәндердің аралығындағы

мәселелерді талқылайды, зерттейді. Оған дәлел:Ми неғұрлым белсенді жұмыс істеген сайын,

оқу үдерісі соғұрлым қарқынды жүзеге асады деген Хәтти (2014)

Оқушыларды заманауи әдіс–тәсілдермен оқытып, ой–өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп

тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр.Оның үстіне білім берудің жүйесін

қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім беретін мектептерге де енгізіле

бастауы көңілді қуантады.

Ата-бабамыз «Оқу–инемен құдық қазғандай» демекші, шығармашыл, ізденімпаз ұстаз

ғана табысты болады, нәтижеге жетеді.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы- 2050: Бір мақсат, бір мүдде,

бір болашақ»,17.01.2014.

2.ҚР Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы, Астана, 2011.

3.ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жж арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана,

2010.

12

Әдістемелік қоржынға

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРҒА САПАЛЫ БІЛІМ БЕРУДЕГІ АСЫҚ ТЕРАПИЯСЫНЫҢ

МАҢЫЗЫ

Саурбаева Бакытгуль Ибрагимовна Атырау облысы Құрманғазы ауданы

МКҚК «Балбөбек» бөбекжай – балабақшасының дене нұсқаушысы

«Болашаққа бағдар рухани жаңғыру» атты бағдарламасында:

«Ұлттық салт дәстүріміз, тіліміз, әдебиетіміз, музыкамыз жалпы ұлттық құндылығымыз

бойымызда мәңгі қалуы тиіс» деген болатын. «Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі – әлемде

теңдесі жоқ тәрбие». Сондықтанда жас жеткіншектерді толыққанды тұлғаға айналдыру үшін

қазақта ұлттық құндылықтар арқылы тәрбие берудің маңызы аса зор.

Н.Ә.Назарбаев

Еліміздің заманауи білім кеңестігіне бет бұруы ұлттық педагогикада, оның ішінде

мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуда уақыт талабына сай өзгерістер енгізуді қажет етеді.

Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Халқымның

тағылымы мол тарихы мен ықылым заманнан арқауы үзілмеген ұлттық салт-дәстүрлерін

алдағы өркендеудің берік діңі ете отырып, әрбір қадамын нық басуын, болашаққа сеніммен

бет алуын қалаймын»,- деп жазған болатын. Яғни мектепке дейінгі кезеңнен бастап ұлттық

тәрбиені қалыптастыру, баланың физикалық және ой-өрісінің дамуын қамтамасыз ететін жаңа

технологияларды іздестіру өте өзекті. Асық технологиясы бүгінгі бүлдіршінді дамытуға

қажетті бірегей методикалық құрал екенін айтуға болады. Әлбетте,арғы заманда асық қазақ

балаларының күнделікті ойыны болатын. Қазір балалар балпаң баса бастағаннан-ақ ата-ана

жүйкесі тыныш болуы үшін қолына планшет, телефон беріп қоятынын көріп жүрміз.

Педагогтардың пайымына сүйенсек, бұдан баланың зейіні тұйықталады, көзінің көру қабілеті

төмендейді, жүйкесі жұқарады, төмен қарап отырғандықтан омыртқалары қисаяды және

кәдімгі адами қарым-қатынасты ұмытады.

Олай болса баланың тұла бойындағы даму процестерін дамытуға керемет әсер ететін

ойын –асық ойыны. Ендеше, неге балаларымызға асық ойнап, сақа сыйлауды үйретпеске?!

Осындай мақсатпен мектепке дейінгі ұйымдардан бастап өзімнің шығармашылық тақырыбым

бойынша ортаңғы топ балаларына 32 сағатқа есептелген вариативтік компонент

бағдарламасын жасақтадым.Қазіргі таңда сол вариатив бойынша асық ойындарын

тәрбиешілермен бірлесе отырып,бес сала бойынша қамтып көптеген жұмыстар атқарып

келеміз.

Тақырыптың өзектілігі: қазақ халқының ұмытылып бара жатқан ұлттық ойындарының

халқымен қайта табысуына жағдай жасау арқылы асық ойынының қалыптасу кезеңі мен

шығу тарихы туралы зерттеп, бүгінгі ұрпаққа таныту барысында мен осы тақырыпты

зерттеуге бел буа отырып, зерттеу жұмысының мақсаттарын айқындадым: қазақтың ұлттық

ойындарының қалыптасу тарихын зерттеу; Қазақтың қозғалмалы ойындары неше топқа

бөлінгенін білу; Асық ойынының түрлерімен және олардың ойналу ережесімен танысу; Асық

ойынын ойнаудың бала психикасын және өмірге бейімділігін дамытудағы маңыздылығын

түсіну.

Өзімнің шығармашылық жұмысымның тақырыбына байланысты балабақшада ең

алдымен бөлме жасақтадым. Ата–аналармен байланыс жасай отырып, «Рухани жаңғыру»

аясында ұлттық құндылығымызды одан әрі дамыту және ұрпақтарымыздың дені сау

шыныққан, шымыр болып өсу жолына бәрімізде бірауыздан атсалысайық, асығайық дей

отырып, асық жинау акциясын ұйымдастырдым. Асық технологиясы бойынша жұмыс

жасауда, асық жинауға әр топ ата– аналары ұйымшылдықпен белсенділіктерін көрсете білді.

Белсенділік көрсеткен топтың жетекшілері ұлығыланды , сонымен қатар топ жетекшілері өз

топтарының белсенділік көрсеткен ата–аналарын марапаттады. Жиналған асықтарды

балалардың ой өрісін дамыту мақсатында түрлі түстерге боядым. Сол боялған асықтар арқылы

қазіргі таңда көптеген жұмыстар жасалып отыр. Мұғалімдердің аудандық тамыз

маслихатында осы тақырыбыма байланысты «Этно мұра балабақшада» атты көрме

ұйымдастырылды. Көрмеге көптеген құралдар дайындалды. Оған:Дойбы, құм терапиясы, шот,

массажды алаша, массажды қолғаптар, мозайка, лэпбук, үлкен асықтар, түрлі түсті тартпалар

жасақталды. Сонымен қатар бұл технологияны балабақшаішілік өткізілген ашық сабағымда

өзгеше бір әдіс түрінде қолдандым.

Алға қарай «Рухани жаңғыру» аясында ұлттық құндылығымызды одан әрі

дамытуда, алға қойған мақсат міндеттерімді жетілдіремін.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар:рухани жаңғыру» атты бағдарламалық

мақаласында тарихтың өткеніне көз жүгіртіп, жаңа тарихи кезеңдерге жан-жақты баға бере

отырып, рухани жаңғыру арқылы болашаққа деген өзінің парасатты пікірлері мен көзқарасын

білдірді. «Мен барша қазақстандықтар, әсіресе, жас ұрпақ жаңғыру жөніндегі осынау

ұсыныстардың маңызын терең түсінеді деп сенемін. Жаңа жағдайда жаңғыруға деген ішкі

ұмтылыс – біздің дамуымыздың ең басты қағидасы»,- деп ел келешегіне үміт артады.

Бүгінгі жас ұрпақты сонау замандардан жинақталған ата-бабамыздың өнеге-өсиетін

пайдалана отырып, тәрбиелеу ұлттық тұлғаны қалыптастырады. Қай заманда болмасын

адамзат баласының алдында тұратын ұлы мақсат-мұраттарының ең бастысы өз халқының, өз

ұлтының тәжірибесін жалғастыратын ұрпақ тәрбиелеу. Осындай тәрбиенің бірі әрі бірегейі

болып табылатын құндылықтарымыздың бірі – ұлттық ойын түрлері.

Қазақ халқының ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға негізделген.

Шаруашылығы мал өсіруге негізделгендіктен қазақ халқының ұлттық ойындары да осыған

икемделген: тоғызқұмалақ, ләнгі, асық т.б. Әсіресе, қойды көп өсіргендіктен, балалар

ойынының көбі қой асығымен байланысты болып келеді.

Асық–төрт түлік малдың ішінде қой–ешкінің тілерсегінде, асық жілік басында

орналасатын шымыр сүйек. Иіргенде түскен қалпына қарай асық–алшы, тәйкі, бүк, ішік деп,

ал атуға арналған асық сақа деп аталады. Асық ойыны мектепалды жастағы балаларға

ағзасына тигізер пайдасы орасан зор. Асық ойыны балаларды мергендікке, ептілікке, баулиды.

Бұған қоса аяқ-қолдың қимылын жақсартып, денсаулыққа көп пайдасын тигізеді.

Асық ойыны баланың жастайынан жүйке жүйесін шыңдап, тілін дамытып, ойда сақтау

қабілетін жетілдіреді, оларды дәлдікке, ұстамдылық пен сабырлыққа тәрбиелейді. Балаға әр

күні бір сағатты бөліп асық ойнатса, бала жүйке жүйесі ауруынан айығатын болады. Бұл

ойынды ойнаған бала топпен жұмыс істеуді үйренеді және де топтан озып шығу қабілетіне ие

болады. Асық ойнағанда адамның тек екі қолы ғана емес, сонымен қатар ойлау мүшелерінен

бастап, иығы, аяғы, саусақтары, барлық бұлшық еттері қимылдайды.

Баланың асық ойынын ойнау барысында:

- Тарихын, жүріс тәсілдерін меңгереді;

- Ойлау қабілетін арттырады;

- Ойынды ойнау барысында жаңа әдістерін қарастырады;

- Өз ойындарына талдау жасайды.

Берілетін білім мен тәрбие және дағды:

- Халқымыздың ұлттық ойындарын бойларына сіңірту;

- Ұлттық, патриоттық, эстетикалық тәрбие беру;

14

- Ойын ережесін сақтай білуге үйрету;

- Ойын жүрістерін дұрыс орындауға бағыт-бағдар беру.

Асықтың атаулары: Алшы – асықтың тәйкеге қарама-қарсы жағы, яғни алшы тұруы.

Тәйке – асықтың алшыға қарама-қарсы жағы.

Бүге – асықтың дөңес жағының жоғары қарап түсуі.

Шіге – асықтың қуыс жағынан жоғары қарап түсуі.

Омпы – асықтың ашасы немесе мұртша жағы жоғары қарап түсуі немесе тік тұрып қалуы.

Шоңқай –асықтың омпаға қарсы жағынан тік түсуі.

Асықтарды құрастыру әдісін пайдалана отырып, балалармен бірлесе конструкция

жасауға болады. Ұлттық асық ойындарын жаңа заманға сәйкестендіріп ойнауға болады.

Мәселен, алшы ойынында дәл ережедегідей асықтарды қаз-қатар тізіп қойып, атуға болады,

алайда ойынға қызығушылық арттыру үшін асықтардың үстіне тәтті кәмпиттерді қойып атсақ,

атылған асықтың үстіндегі кәмпит сонікі болмақ.

Қорыта айтсам, қазір балалар ойын автоматтары, интернет сынды зиянды ойындарға

әуес болып барады. Кез-келген ойын автоматтарына бас сұқсаң көбіне көп қазақтың баласын

кездестіресің. Біріншіден, бұл ойындардың адам денсаулығына тигізер залалы көп. Екіншіден,

баланың ойлау қабілеті, ойлау шеңбері белгілі бір жүйеде шектеліп қалады.Ұлттық асық

тарихын ұмыт қалдырмай, жаңашыл леппен ойындар ойлап табу да әрбіреуіміздің

қолымыздан келері хақ.

Асық–таусылмас мұрамен қатар, таусылмас идея деп айтар едім. Оған дәлел

Б.Момышұлының айтқаны:«Асық ептілікке,мергендікке баулиды. Бұл–үлкен халықтық

тәрбие»,- деп жоғарғы басшылыққа хат жазған болатын. Ендеше төңірегінде тақырыпты бірге

түрлендірейік!

90_______________________________________________________________

80_______________________________________________________________

70_______________________________________________________________

60_______________________________________________________________

50_______________________________________________________________

40_______________________________________________________________

30________________________________________________________________

20________________________________________________________________

10________________________________________________________________

0_________________________________________________________________

Жылдың басында Жылдың ортасында Жылдың аяғында

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Н.Ә.Назарбаевтың 30 қараша 2015 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы.

2.Мектепке дейінгі оқыту және тәрбие №1080 ҚР МЖМБС, 23 тамыз, 2012 .

3.Аюбай Құралұлы «Ұлттық дүниетаным» Алматы. 1997.

4.Ә. Доспанбетов, «Қырық қазына» Алматы 1997.

5.Б.Төтенаев «Қазақтың ұлттық ойындары» (Алматы, 1994)

6.«Бала би» журналы 2010 .№ 5

7.Г.Т.Ерғожина Ұлттық ойындардың білімділік, тәрбиелік рөлі мен мәні // Қазақстан-Заман.

2012. 22 наурыз. № 13. – 16 б.

8.Дулат Аманжол, qasym.kz

9.Е. Сағындықов Қазақтың ұлттық ойындары. Алматы: Рауан, 1991. – 176 б.

10.«Қазақ әдебиеті» газеті 1992.

11.Қазақ Совет энциклопедиясының 1 томы.2006. 22 наурыз. № 63. – 10 б.

12.Қазақтың Ұлттық энциклопедиясы, Алматы, 1 томы.

16

ОҚУШЫЛАРДЫ САУАТТЫ ЖАЗУҒА ДАҒДЫЛАНДЫРУ ЖӘНЕ ТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН АРТТЫРУ

Наурызова Ағила Төреғалиқызы Атырау облысы Махамбет ауданы

Қ.Қалыбеков атындағы Сарытоғай орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі, педагог - зерттеуші

Қазіргі әлеуметтік жағдайларды ескере отырып, жеке тұлғаны қалыптастыруда тәрбие

мен білім ұштасқан кезде ғана оқу процесі нәтижелі болады.

Жас ұрпақты отансүйгіштікке тәрбиелеуде ұлттық өзіндік сана-сезімді дамыту, тілді

дамыту және білімді тиімді дамыту қажет. Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту қазіргі кездегі

оқу-тәрбие жұмысындағы басты проблема болып табылады.

Тілдің құдіреті оның міндетті қызметінде «Тіл дамыту дегеніміз – тілдік норманың

жетілу, ширау, даму дәрежесі» тіл ғылымдарының ғалымы М. Балақаев айтқандай, қазіргі

заманғы тіл саясатының басым бағыттарының бірі - мемлекеттік тілді дамыту және қолдану

аясын кеңейту, ал оның жан-жақты саласы - тәуелсіз мемлекеттің болашағына саналы қызмет

етіп, мемлекеттік тілде сөйлейтін оқушыларды тәрбиелеу.

Мектеп оқушыларына сауатты жазуды үйретудің негізгі пәні- қазақ тілі. Сауатты жазу

үшін бала қазақ тілінің грамматикалық ережелерін дұрыс түсініп, оны күнделікті өмірде

қолдана білуі керек. Бастапқы кезеңде сауаттылығы жоқ оқушы оны орта мектепте толықтыра

алмайды. Сондықтан оқушының сауатты, таза жазуына, оның тіл байлығын арттыруға көңіл

бөлу маңызды.

Сауатты жазуға үйрену жұмысы грамматикаға сүйенеді. Мектепте грамматиканыы

оқыту неғұрлым жақсы жолға қойылса, оқушылардың сауаттылығы да соғұрлым жоғары

болады. Олай болса, белгілі бір жазу ережесінде негіз болатын грамматикалық құбылыстар

саналы түрде ұғындырылып, содан кейін қорытынды шығарылуы қажет. Мұнда ережені

мәніне түсінбей, құр жаттап алудан сақ болған жөн.

Мұғалім тіл құбылыстары мен жазу ережелерін анық етіп түсіндіріп, оқушыларға сол

ережелерді меңгерту тәсілдерін қарастыруы тиіс. Мысалы, қандай да болмасын сөз немесе

оған жалғанған қосымшалар басқаша болмай, неге солай жазылғанына оқушы түсініп және

оқыған ережесіне сүйеніп оны дәлелдей алатын болса, оның ережені саналы меңгергені. Ал

ережені мүдірместен айтып бергенімен, неге солай жазылып тұрғанын дәлелдей алмаса,

оқушы ережені механикалық түрде меңгерген болып шығады да, ол білгендерінің сауатты

жазуға пайдасы шамалы болады. Сондықтан балалар мұғалімнің басшылығымен, тіл

құбылыстарын, емле ережелерін бақылап, талдауға оларды бір-бірімен салыстыруға, ой

жүгіртуге, сипаттауға, өз беттерімен жазған жазу жұмыстарында қолдануға міндетті.

Орфографиялық ережелерді түсіндіруден бұрын балалардың алдына олар шешуге тиісті

мәселе қойылуы керек (мысалы, отпен ойнама, от пен судан сақтан мысалдардың арасында

қандай айырмашылық бар? «пен» қайсысында бөлек, қайсысында бірге жазылуға тиіс?

сияқты). Мұндай жұмыс балалардың зейінін сабаққа жұмылдырып, бұрын оқығандарын еске

түсіруге көмектеседі.

Жазуға байланысты жаттығу жұмыстары әр түрлі факторларға негізделеді:

-Көру, қимыл факторларына негізделетін көшіріп жазу.

-Есту арқылы қабылдауына сүйенетін мәтінді жазу (мұғалім оқып берген немесе оқушы

оқыған тексті жазу. Бұған диктант, мазмұндама жұмыстарын алуға болады).

-Орфографиялық тапсырмалар бар жаттығулар: қалдырылып кеткен әріптерді тауып

жазу немесе түзетіп жазу т.б.

Сауатты жазуға үйрету оқытумен қатар жүзеге асады, яғни ана тілі пәнімен тікелей

байланыста болады. Кітап оқуды білмейтін оқушы дұрыс жазуды білмейтіні белгілі. Дұрыс

және әдемі жазуды үйрену қаламмен дұрыс жұмыс істеуден басталады. Әріпті меңгергеннен

кейін сөздерді буынға бөле отырып, оқуды үйрету керек. Буындарды дұрыс білетін оқушы

сауатты жаза алады. Қатесіз жазуды меңгеру кезінде оқушылар әріп пен дыбысты ажыратады,

әр сөзде қанша дыбыс, қанша әріп бар екенін ажыратады. Мысалы:«ана», «домбыра», «асық»

сөздеріндегі дауысты, дауыссыз дыбыстарды бірінші әріпті өткен күннен бастап-ақ ажырата

білуге, сонымен бірге тақтаға жазылған әрбір әріп, әрбір сөз, сөйлемді дауыстап оқытып, оны

іштей қайталатып, естеріне сақтап жазуға үйрету керек. Бұл біріншіден, баланың есту

қабілетін жақсартуға, екіншіден, сөздің дыбыстық құрамын дұрыс ажыратуға, үшіншіден,

мәтінді немесе сөйлемдерді қатесіз, дұрыс жазуға көмектеседі. Кейде мен жұмыс түрін өзгерту

үшін суреттерді іліп қоямын, олардың аттарын өзіме жазамын, жазылған сөздерді,

сөйлемдерді өзіме, қасында отырған балаға тексеремін. Қате жіберген оқушы досының қатесін

түзетуге сілтеме жасай отырып, оқуды және жазуды талап етеді. Осы тәсілдің тиімділігі олар

бір-бірінен көшірмейді.

Мектеп оқушыларын оқуға және жазуға үйретудің тиімді әдістерінің бірі-сабақта ойын

элементтерін қолдану. Ойын оқушыларды сабаққа қызықтырады, ойынға тез қатысуға және

есте сақтау қабілетін сақтауға көмектеседі. Ойын түрлері өте көп, олардың арасында сауатты

жазуға үйретуде сөздік қорды қолдану ерекше болып табылады. Мысалы, «Есімсе жаттап

сақтайын» ойыны.

Ый-и әріптерінің емлесіне байланысты жазылатын сөздер–сый мен тый-бұлар

түбірлестер.оған мысал: Сыйға – сый. «Көзің ауырса, қолыңды тый», қалған сөздерінде жалаң

«а» жазылады. Егін, шөпті уақытында жи. Оюды қайшымен қи-деген сияқты сөздерді жиі

сұраймын. Қорыта келгенде дауыссыз дыбыстардан кейін жалаң ң жазылуына ерекше

тоқталған дұрыс.

Я әрпіне жүргізілген ойында и + а =я; қоян, аяқ, таяқ тағы сол сияқты сөздерді дәптерге

қатесіз жазып алып, оларды өздері тексеріп, осындай сөздермен байланысты жұмбақты

шешіп, тасымалдау тақырыбына байланысты моносиллабты, екі буынды, үш буынды сөздерді

дұрыс жазуға, «Кім көп сөз табады?» ойынын жарыс түрінде жүргізген тиімді. Жазбаша

сөздердің сауаттылығы тексеріледі. Бұл ойын түрлері оқушыларда жылдамдықты дамытады.

Мәтіндер арқылы оқушылардың сөйлеу тілін дамытуды жүзеге асыру нәтижесінде

олардың қазақ тілін білуі, мәтінмен жұмыс толықтырылады. Тілді оқытудағы қатысым

әрекеттегі маңыздылығына сәйкес мәтінді таңдау мен іріктеудің негізгі принциптері келесідей

жүйеленген: мәтін мазмұны толығымен аяқталған және белгілі бір логикалық жүйеге

бағындырылған; мәтін тақырыбы күнделікті өмірдің талаптарына жауап береді, танымдық

сапасы жоғары, тәрбиелік мәні зор; мәтіннің мазмұны даму деңгейіне сәйкес келеді,

оқушылардың түсінуіне қолайлы; мәтінді таңдау мен таңдау кезінде фонетикалық,

лексикалық, грамматикалық ерекшеліктерді ескеру; анық, қызықты мәтін мазмұны.

Тілдегі қарым-қатынас сөйлеу әрекетінің барлық түрлері негізінде жүзеге асырылады:

тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу, сөйлеу әрекеті.

Мәтіндермен жүйелі жұмыс жасау арқылы оқытудың заманауи талаптарына сәйкес

келетін әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, сіз оқушылардың сөздік қорын байытып, сөйлеу

тілдерін дамыта аласыз. Мәтіндермен жұмыс жасау барысында оқушылар өз бетінше ақпарат

алады, онымен жұмыс жасау дағдыларын дамытады, қазақ тілі туралы білім алады. Тілдерді

оқыту сапасын арттыру әр түрлі жағдайларға байланысты.

Басты мақсат - оқушылардың бойына қазақ тілін білуге баулу, сауатты жазуға үйрету,

әдет-ғұрпын, қазақ халқының тілін құрметтеуге, Отанға деген сүйіспеншілікке баулу.

Оқыту процесінде жүзеге асырылатын жұмыс түрлерінің бірі болып табылатын сабақ

өткізу -бұл сабақта мәтінмен жұмысты ұтымды ұйымдастыру. Мәтінмен жұмыс сабақта

орындалған әр түрлі жұмыстардың жиынтығынан құралады. Олар: дыбыстармен жұмыс

жасау; сөздіктермен жұмыс; сөздік қорын жетілдіру; сөйлеуді дамыту; ережелермен жұмыс;

ауызекі сөйлеуге дағдыларды қалыптастыру;

18

Мәтінге дейінгі жаттығулар және соған сәйкес жұмыс түрлері келесі бағыттарда жүзеге

асырылады: мәтінде тілдік тұлғаны және сөйлем үлгілерін тану және ажырату және әртүрлі

құрылымдық материалдарды (сөзжасам элементтері, етістіктер, қосымшалар және т.б.) игеру.

Келесі мәтінмен жұмыс кезеңі. Бұл кезеңде тілдік материал және мәтін құрылымы

орындалады. Мәтіннен керекті ақпаратты әр түрлі жолдармен бөліп алып, дискриминация

жаттығуларын жасаңыз. Мен мәтінмен жұмысты келесідей ұйымдастырамын: оқығанымның

мазмұнын дубляждау, мәтін туралы сұраққа жауап беру, жоспар құру, оны бірнеше бөлімге

бөлу, негізгі жанама ойды шығару, қорытындылау.

Шартты үшінші кезеңде мәтінді оқып, түсініп, негізгі ойды қазақ тілінде жеткізе біліңіз.

Мәтінді оқығаннан кейінгі жұмыс: логикалық сұрақтар, сөздік жұмысы, фонетикалық

жаттығулар, сөйлем жазу, мәтінге жоспар құру, аудару, мәтінге ат қою, диалог, жағдай жасау,

жоспар бойынша мәтін мазмұнын айту.

Бұл қызметті жүзеге асыру кезінде оқушылар өзара тілдік қатынасқа түседі. Тілдік

қатынасқа ену дегеніміз - коммуникативті оқыту технологиясын жүзеге асыру. Сабақта

мәтінді оқытудың келесі формаларын қолдану мұғалімнің жеке зерттеу жұмысы үшін өте

пайдалы: дауыстап оқыту кезінде оқушының сөйлеу элементтерін меңгеруін байқауға болады,

тағы бір тиімділігі - оқушылардың бір-бірінің қателіктерін естіп, түзетуі. Күндізгі оқу - бұл

оқушылардың оқу жылдамдығының дәрежесін анықтауға арналған жұмыстың мақсаты.

Мысалы: оқушыларға жылдам оқылатын бір мәтін беріледі және қай жерде оқылатынын

белгілейді. Барлығы белгіленген жерге келіп, кітаптарын жауып, олардың аяқталғанын

ескертеді. Сонымен, оқушылардың оқу жылдамдығының санын мұғалімнің өзі анықтайды.

Сөйлеуді дамыту жұмысы күрделі және шығармашылық процесс. Тіл байлығы, бір

жағынан, баладағы жаңа құбылыстардың, көріністердің, ұғымдар мен түсініктердің көбеюіне,

екінші жағынан, тілді жан-жақты меңгеруге байланысты. Тіл қоры - тілді дамытудың жақсы

құралы. Тіл дамытудың негізгі мақсаттары: өз ойыңды еркін жеткізе білу; келісімді сөйлеу;

мағыналылық; айқындық, мәнерлілік; грамматикалық, орфографиялық кемшіліктер.

Тіл дамытудың негізгі мақсаттарын жүзеге асыру үшін мен оқытудың бірінші аптасында

келесі сұрақтарды анықтадым: сыныптағы әр баланың жалпы сөздік қоры; сөздің дыбыстық

жағының ассимиляция дәрежесі; үйлесімді сөйлеу дәрежесі. Сөзді, сөйлемді, сөз тіркестерін

тақтадан, кітаптан, дәптерден дұрыс үйрену қабілеті қазақ тілін меңгеруге және сөздік қорын

молайтуға ықпал етеді. Мәтінмен жұмыс жасаудың негізгі міндеттері: қазақ тіліне тән

дыбыстарды дұрыс айтуға, сөйлемді дұрыс құруға, байланыстырып сөйлеуге, еркін оқуға

үйрету.

Сөйлеу мен оқуды меңгергеннен кейін жазу тілі қалыптасады. Сөз - тілдің басты өлшемі.

Мәтінмен жұмыс, сөйлеуді дамытудың басқа түрлері сияқты сөздік жұмысы тәрбие

жұмысының барлық салаларында жүзеге асырылады. Балалар сөзді түсіну арқылы сөйлеу

үстінде тілін дамытады. Сөздік жұмысы оқушының ойын дамытумен тығыз байланысты.

Сөйлеуді дамыту жұмыстарында жаңа сөздермен жұмыс ерекше орын алады. Тақырып

бойынша әр түрлі мәтіндер құрастыру және сурет салу, оқу жұмыстарын жазу, кешенді

талдау.

Жазу арқылы сіз жүйелі сөйлеуге, сөйлеу мәнеріне және ауызша сөйлеу жұмысына

үйрете аласыз. Сөйлеу тәсілдерінің бірі - диалог арқылы дамыту. Диалог құру үшін оқушының

белгілі бір тақырып бойынша оқумен байланысты сөздік қорын дамыту, жаңа сөздерді үйрету,

оларды білдіру формаларын меңгеру, сөйлем құрауға үйрету, сөздер мен сөздерді

байланыстыра білуге үйрету, ауызша ойларын жүйелі түрде жеткізе білу, әңгімелеу керек.

Сонда оқушы диалог құрғанда дұрыс сөйлеуге, қазақ тілінің грамматикасын ескере отырып,

диалогты дұрыс құруға тырысады. Бұл оқушының тілін дамытады.

Жоғарыда аталған әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып, мұғалім олардың жұмысын

талдай алады және олардың қызметіндегі артықшылықтар мен кемшіліктерді көре алады.

Мұғалім әр сабақта оқушыға жағдай жасап, әр түрлі технологияларды жүйелі түрде қолданып,

оларды шығармашылықпен қолданғанда жақсы нәтижеге жетуге болады; қазақ тіліне деген

қызығушылық артады, ауызекі сөйлеу дамиды, қарым-қатынас дағдылары қалыптасады.

Тілдерді білу-заман талабы, ал қазақ тілін білу және оны пайдалана білу әрбір

қазақстандық үшін қажет. Білім беру саласында бұл бағытта көп жұмыс атқарылды: жылдан

жылға бағдарламалар жетілдірілуде, мектеп оқушыларын тілді түсінуге және қазақ тілінде

сөйлеуге үйрету үшін түрлі педагогикалық технологиялар, әдістемелер мен тәсілдер

қолданылуда. Сонымен қатар, тек мектеп бағдарламасынан өту жеткіліксіз екенін атап өткен

жөн. Ең бастысы, бала бұл материалды мектеп қабырғасынан тыс қалай қолдана алады,

баланың өз біліміне сенімді болуы және оларды іс жүзінде қолдануы маңызды.

Тілді меңгерудің маңызды шарттарының бірі-оқушылар үшін сәтті жағдай жасау, онда

оқушы тұлға ретінде ескеріледі, оның оң ынталандыруы мен уәжі ескеріледі.

Оқушылардың «қазақ тілі» пәніне қатынасын анықтау және осы пәннің олар үшін

маңыздылығын анықтау үшін оқу жылының екінші жартысында сауалнама жүргіздім.

Оқушылар сұрақтарға оң жауап берді: барлығы қазақ тілін меңгергісі келеді, бірақ белгілі бір

қиындықтар бар: сөздер ұмытылады, кейбір балалар сабақтарда ұялады, қателіктер жіберуден

қорқады, өздеріне сенімді емес, көбісі уақыттың жетіспейтіндігіне шағымданады – үйірмелер,

секциялар, қосымша сабақтар, содан кейін үй тапсырмасын сапалы орындауға уақыт жетпейді.

Қазір мен сабақты «бірнеше тілді білу өте жақсы» деген сөздерден бастауға тырысамын.

Бұл біздің қолымыздан келеді! Мұндай көзқарас жігіттер үшін өз күштеріне сенуі үшін

маңызды. Болашақта балаларға көмектесу үшін мен әр сабақта әр оқушыға сәттілік жағдайын

жасау керек деп шештім.

Табысты оқу үшін әр мұғалім өзінің әдістері мен құралдарын іздейді. Ең бастысы,

мұғалім мен оқушылар, оқушы арасындағы ынтымақтастық, ынтымақтастық атмосферасын

құру. Сабақтарда және сабақтан тыс іс-шараларда сәттілік жағдайын жүзеге асыра отырып,

мен оны оқушылар үшін эмоционалды түрде тартымды етуге тырысамын. Сабақты бастамас

бұрын мен балаларды тілді тыңдауға және түсінуге тырысамын. Ол үшін келесі командаларды

қазақ тілінде беремін:

-Алдымен өзін көңілді бала деп санайтын оқушылар отырсын. Енді епті балалар, сосын

сабырлы балалар отырыңдар.

Кейде мен сабақты «сөйлеу минуттарынан» бастаймын, оқушылар кез-келген тақырыпта

бір-біріне сұрақтар қояды. Кейде мен тақырыпты өзім ұсынамын, содан кейін олар берілген

тақырып бойынша сұрақтар жинауға тырысады. Олардың бір-біріне қаншалықты мұқият

болғанын тексеру үшін Мен: «Кімнің сұрағы қызықты болды?» «Кімнің сұрағы толық

болды?»; осылайша оқушылар өз сөздерімен жұмыс істейді, сонымен қатар басқаларды

тыңдауға және түсінуге, талдауға және бағалауға үйренеді.

Осындай тәсілдердің арқасында оқушылардың сөздік қоры белсендіріледі. Нашар

сөйлейтін балалар осы кезеңде белсенді болуға тырысады; Мұқият балалар мұны бірден

байқайды және олардың жетістіктеріне қуанады. Әрине, мен бірден балаларды сұрақтар дұрыс

тұжырымдалуы керек, жауаптар егжей-тегжейлі болуы керек.

Балаларға сабақ беру кезінде мен баланың тіл үйрену күнделікті жұмыс екенін және сіз

үнемі жетілдіріп отыруыңыз керек екенін түсінуіне тырысамын. Бұған көбірек мүмкіндік бар.

Бұл күнделікті теледидар қарау, интернеттегі әртүрлі сайттар, ана тілінде сөйлейтіндермен

байланыс. Материалды қолдану қабілеті тілді белсенді ету үшін білімді жетілдіруге мүмкіндік

береді. Сөздікпен жұмыс маңызды рөл атқарады. Жүйелі түрде, жаңа сөздермен кездескен

кезде балалар сабақта ұсынылған көрнекі материалды, суреттерді, сюжеттерді қолдана

отырып, сөз тіркестерін, сөйлемдер құрайды. Мысалы, «Сырқанақ жарысы» тақырыбында

оқушылар жаңа сөздермен танысады: қатысу, жылдамдық, жеңу, жеңімпаз, жақын, алыс,

жарысу – және сөз тіркестерін құрады, мысалы, жарысқа қатысу, жарыста жеңу, жылдамдыққа

сырғанау…

Көңіл көтеретін материалды сабақта қолдану білім беру процесін белсендіруге

көмектеседі, танымдық белсенділікті дамытады, балалардың байқағыштығын, зейінін, есте

20

сақтауын, ойлау қабілетін дамытады, балалардағы шаршауды басады. Көңіл көтеру

жаттығуларының формасы әр түрлі: ребус, сөзжұмбақ, тірек сөз, викторина, жұмбақ. Пәнге

деген қызығушылықты дамытудың тиімді құралдарының бірі-дидактикалық ойын.

Дидактикалық ойындарда бала заттарды салыстырады, бақылайды, қатарластырады, заттарды

сол немесе басқа белгілері бойынша жіктейді, анализ мен синтезді оған қол жетімді етеді,

жалпылау жасайды. Ойын оқушыларды ізденіс жағдайына қояды, жеңіске деген

қызығушылықты оятады, олар жылдам, жинақы, ептілікке, тапқырлыққа ұмтылады,

тапсырмаларды нақты орындайды, ойын ережелерін сақтайды. Ойындарда адамның

белсенділігі мен адамгершілік қасиеттері қалыптасады. Балалар жауапкершілік сезімін

дамытады, ұжымшылдық, тәртіптілік пен ерік тәрбиеленеді.

Көрнекі және дидактикалық материалды қолдану. Көрнекілік оқушылардың байқалған

білімге эмоционалды және бағалау қатынасының дамуына ықпал етеді. Тәжірибелер кезінде

оқушылар алынған білімдердің шындығына, мұғалім айтқан құбылыстар мен процестердің

шындығына сенімді бола алады. Көрнекі құралдар білімге деген қызығушылықты арттырады,

оны үйренуді жеңілдетеді және баланың назарын қолдайды.

Содан кейін сөйлемдер құрады: Балалар жарысқа қатысты, менің досым жылдамдыққа

сырғанады

Жұпта, топта жұмыс жасау оқушыларға үлкен эмоционалды әсер етеді. Оқушыға оқу

проблемасымен жалғыз қалмайтынын түсіну маңызды. Ол көмектесе алатын серіктес,

әрдайым көмектесетін топ бар екенін біледі. Топта жұмыс жасайтын балалар олардың жалпы

белсенділігі, қарым-қатынасы және өзара көмек бағаланатындығын біледі. Топтар әрқашан әр

түрлі болып құрылады және сөйлеушілер де әр уақытта өзгеріп отырады. Көбінесе топтардың

құрылуы ойын, санау, басқатырғыштар түсі бойынша жинау кезінде пайда болады. Әрине,

балалар өз тобында мықты сыныптастарын қалайтын еді, өйткені олармен сіз көп ұпай жинай

аласыз, бәрін тезірек жасай аласыз. Бірақ енді олар жігіттің баяу немесе өзіне сенімсіз

оқушыға қалай көмектесетіні соншалықты маңызды екенін түсіне бастады. Ең бастысы, білім

беру мәселесін шешуге әркім өз үлесін қосады.

Сабақта мұғалімнің кеңесі бойынша топтарға көмектесе алатын кеңесшілер көп көмек

көрсетеді.Сыныпта олардың саны әлі көп емес, бірақ олар өз тапсырмаларын үлкен

жауапкершілікпен қабылдайды. Консультанттар ережелерді, әр түрлі талдау түрлерінің

дұрыстығын, дауыстық диалогтардың дұрыстығын тексеруге көмектеседі

Әрине, сыныптардағы балалар әр түрлі. Біреу белсенді, біреу сенімдірек, біреуге тек баға

қажет, біреу нәтижеге алаңдайды. Сонымен қатар, қол жеткізген нәтижелері өз үміттерін

ақтағанына қуанған оқушылар тобы бар. Бұл үлкен қабілеттерге ие, өз бетінше жұмыс істеуге

дағдыланған, үй тапсырмаларын адал орындайтын, тапсырмаларды өте жауапкершілікпен

қабылдайтын, топта жұмыс істейтін, топ мүшелерін қолдайтын, осылайша пікірлес адамдар

тобын құрайтын балалар.

Үнемі мазалап, белсенділік танытуы керек балалар тобы бар. Олар жүйелі түрде үй

тапсырмаларын дайындайды, сөздерді үйренеді, бірақ білімдерін іс жүзіне асыратын уақыт

келгенде олар өздеріне сенімсіз болып қалады, олар сөз жетіспейтіндіктен қорқады, дұрыс

емес нәрсе айтады, оларға күледі. Олар үшін мен ойын жоспарының әр түрлі тапсырмаларын

қолданамын: «Әріпті тап», «Дұрыс корреляция», «Ең жақсы сұрақ» және басқалары. Бұл

балалар жұпта және топта өздерін жайлы сезінеді. Топтар әр түрлі деңгейдегі болғандықтан,

мен балалар бір-бірін тыңдай білгенін, көмектескенін, қолдау көрсеткенін қалаймын. Бұл

топтың жетістігі. Мұнда өздеріне сенімді емес балалар көп тырысады, олар топтың жалпы

бағасы олардың күш-жігеріне байланысты екенін біледі. Олар қалған мүшелердің көңілін

қалдырмауға тырысады. Жігіттердің жалпы қолдауымен олар өздерін сенімді сезіне бастайды

және тапсырмаларға жауапкершілікпен қарайды.

Табысты балалар бар, олар балалармен жұмыс істегісі келеді және олармен жұмыс

жасағысы келеді, бірақ басқалармен бөліскісі және көмектескілері келмейтіндер бар. Мұндай

топтарда жоғары әлеуетке қарамастан нәтиже төмен болады. Топта жұмыс істегісі келмеуі

нәтижеге кері әсер етеді. Сондықтан мен әр тапсырманы қолдануға тырысамын, топтағы

барлығын қызықтыруға тырысамын, сонда әр оқушы өзін белсенді фигура ретінде сезінеді

және мен оқушының тиісті деңгейін ескере отырып, тапсырмалар таратамын.

Топ жұмысын бағалау кезінде көптеген жігіттер өз жұмыстарын сыни тұрғыдан талдай

алады. Топ мүшелері олардың жұмысын бағалап, сәтсіздік себептерін түсіндіре алады. Топты

бағалау кезінде олар қолдауға, әрдайым сәтті болмаса да, шынымен тырысқан жігіттердің

жұмысының жағымды жақтарын көруге тырысады. Бұл топтың жетістігі әрі қарайғы қызметке

шабыттандырады.

Жетістіктері басқа балалардың жетістіктері фонында төмен болатын балалар бар, өйткені

олар мазасыз, зейінсіз, есте сақтау қабілеті төмен. Мұндай балалар үшін мен аванстық бағаны

қолданамын, моральдық қолдау көрсетемін: «Дұрыс фразаны, сөйлемді алу үшін сөздерді

қалай қолдануды ойластырыңыз. Сіз қалай орыс тілінде шығарма жаза аласыз? Суреттерді

қолданыңыз және т.б. ». Осындай сәттерде мен балаларға шегінбеуге, алыс қалмауға және

«әлсіз оқушы» анықтамасына үйренбеуге көмектесемін.

Келесі кезең-«Келісемін+келіспеймін-қабылдау». Бұл әдіс білімді актуализациялауға

және ақыл-ой әрекетін белсендіруге ықпал етеді.

Әдіс балаларды ақыл-ой әрекетіне тез қосуға мүмкіндік береді және сабақтың

тақырыбын оқуға көшудің қисыны бар, сонымен қатар:

- жағдайды бағалау мүмкіндігі;

- ақпаратты талдау мүмкіндігі;

- сіздің пікіріңізді көрсете білу.

Келесі кезең - «Өз жұбыңды тап» ойыны. Сөздердің лексикалық мағынасын бекітуге

арналған ойын. Оқушыларға сөздер беріледі (жаңбыр, көктем, жауады, жылынады, күн,

айлары), олар дыбыстайды, содан кейін өз жұбын табады: мысалы, жаңбыр жауады, күн

жылады және т.б. бірнеше топқа. Кімнің тобы өз жұбын тез тапты, ол жеңді.

Қорытындылай келе, қазіргі заманғы педагог білім алушылардың ең маңызды

құқықтарының бірі–сапалы білім алу құқығын қамтамасыз ету үшін қазіргі заманғы оқыту

құралдарымен жұмыс істей білуі керек-функционалдық сауаттылықты қалыптастыру күрделі,

көпжақты, ұзақ процесс болып табылады. Қажетті нәтижелерге әртүрлі заманауи білім беру

педтехнологияларын сауатты үйлестіре отырып, тек шебер қол жеткізуге болады.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Құлмағамбетова Б. Қазақ тілін оқыту методикасы. А., «Мектеп» баспасы. 1998.

2.С.Ф.Иванова Речевая основа учащихся . М., «Просвещение». 1996.

3.Н.Оразханова. Фонетикалық талдауды сатылай комплексті түрде жүргізу. «ҚазаҚ тілі мен

әдебиеті» журналы. №10. 2000.

4.М.Т.Баранов. , А.Р. Трудникова Лексические упражнения. М. «Просвещение». 1994.

5.Е. Исабаев. Дыбыс жүйесінің негіздері. А., «Мектеп». 1992.

6.Диктанттар жинағы. А., «Мектеп». 2004.

7.Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы. А., «Мектеп» , 2002.

22

МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ӨЗ БЕТІМЕН ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ

Жұмабаева Фариза Төлеуқызы Атырау облысы Махамбет ауданы

Е. Ағелеуов атындағы Махамбет орта мектебінің математика пәні мұғалімі, педагог – сарапшы

Баланы оқытудың мақсаты-оны әрі қарай мұғалімнің көмегінсіз-ақ дамуға қабілетті ету.

Э.Хаббард

Қазіргі уақытта еліміздің білім кеңістігінде болып жатқан реформалар Қазақстанның

болашақ мектебінің мазмұны мен білім беру бағдарламаларын жаңа деңгейге көтеруге

бағытталған.

Қазіргі білім берудің ең негізгі міндеті-өзгермей әлеуметтік-экономикалық жағдайда

өмір сүруге дайын ғана емес, айналасындағы шынайы өмірге белсенді қатынасын байқатып,

оны жақсартуға ықпал ете алатын, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру болып отыр.

Оқушыларға математика білімінің қыр-сырын жетік таныту, қабілеттерін шыңдау, кез-келген

ортада өзін еркін ұстауға, Қазақстан Республикасының азаматы деген атқа лайық болатындай

етіп тәрбиелеу–біздің міндетіміз болмақ. Осы орайда оқушылардың білім деңгейін арттыру –

маңызды іс. Бұл мәселе көптеген жылдар бойы қарастырылып келе жатыр. «Математика,

оқыту әдісіне сан алуан жетілдірулері болатындығына қарамастан, шәкірттер үшін әрдайым

қиын жұмыс болып қала береді»-деген атақты ғалым Писарев Д.И. Сондықтан,

математиканың қиындығына, күрделілігіне қарамастан, болашақ ұрпақты осы пәнге

қызықтыру, білім деңгейін көтеру біз үшін орасан зор жауапкершілікті қажет ететін оқыту

әдісі болуы тиіс.[2]

Оқушының білім деңгейін көтеру дегеніміз–оқушыны жан-жақты тәрбиелеп, ғылым

негіздерінен берік білім беру, болашақ қоғамға пайдалы қызмет ететін азамат етіп шығару.

Оқушының бойындағы білімін ары қарай тереңдетіп, жетілдіре түсу.

Осы заман талабын ескере отыра, «Математика сабағында өз бетімен жұмысты

ұйымдастыру әдістері» деген өзекті тақырыппен жұмыс істеп жүрмін. Өйткені «Шайнап

берген ас болмас» деген ата – баба сөзіне сүйенетін болсақ өздігінен, өз бетімен алған білім

мен ғибрат қана адам ойында қалып, дағдыға ұласады. Яғни қазіргі кезде жалпы білім беретін

орта мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін дұрыс ұйымдастырудың бірден-бір жолы ғылым

негіздерінен білім берумен қатар, сол білімді алуға ынталылықты, яғни оқушылардың

танымдық қызығушылығын ояту, шығармашылық белсенділікті өз бетінше ізденуді арттыру.

Бұл тақырыпты алғандығы мақсатым: математика сабағында өз бетімен жұмыстың

педагогикалық-психологиялық теориялық негіздемесін жасап, өз бетімен жұмысты

практикалық жүзеге асырылуын көрсету.

Жұмысты жасау үшін келесі міндеттер атқарылады:

1. Математика сабағындағы өз бетімен жұмыс теориялық жағынан негізделеді.

2. Бір математика сабағы мысалында өз бетімен жұмыс сипатталады.

Осы тақырыппен жұмыс жасай отырып мынындай нәтижелер күтемін:

1.Оқушылардың шығдармашылық ойлау деңгейі артады.

2.Оқушылар сабаққа белсенділікпен қатысады және сапа көрсеткіші артады.

Өзіндік жұмыс-бұл әр адамның әрекетті саналы түрде таңдап алып, оны табандылықпен

орындау арқылы сипатталатын қасиет.

Өздік жұмыстарының негізгі түрлері: оқулықпен жұмыс, тексеру, бақылау,

рефераттар мен баяндамалар жасау, тест жұмысын орындау болып табылады.

Оқушылардың өзіндік жұмысы–бұл мұғалімнің тікелей қатысуынсыз, бірақ оның

тапсыруымен, оның басшылығымен және бақылауымен орындайтын жұмысы. Өзіндік

жұмысты орындау кезінде оқушы теориялық білімін кеңейтеді, тереңдетеді, белсенді іс -

әрекет барысында ойлау қабілеттері дамиды, ал ең бастысы өзіне деген сенімі нығайып,

жауапкершілікті сезіну қалыптасады.

Өздік жұмыстарды ұйымдастыру талаптары:

-өздік жұмыстың мазмұны бағдарламаға қойылатын талаптарға сәйкес келу қажет;

-оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиісті;

-өздік жұмыстар түрі және мазмұны жағынан әр түрлі болуы керек;

-әрбір өздік жұмыс тексеріледі және бағаланады.

-өздік жұмыс тек қайталау кезінде ғана жүргізбей сабақтың барлық кезеңдерінде,

орынды жерінде өткізу керек.

Өздік жұмыс ұйымдастыру формасы мынадай: жеке оқушымен, топпен жұмыс, барлық

оқушымен болады.

Оқушылардың орындайтын өзіндік жұмыстарының барлығына мұғалім жетекшілік рөл

атқарады. Өзіндік жұмыстарды ұйымдастыруға дидактикалық талаптардың орындалып

отырылуы қамтамасыз етіледі. Олардың ішінен мыналар басшылыққа алынады:

-жоспарлы түрде, жүйелі, түсінікті, бірізділікпен жүргізілуі;

-жаттығулардың біртіндеп, яғни қиындық дәрежесіне қарай өз кезегімен күрделеніліп

отырылуы;

-теориялық, практикалық даярлықтары мен оқушылардың жеке дара ерекшеліктерінің

ескерілуі;

-сабақта орындалатын өзіндік жұмыстар мен сабақтан тыс орындалатын өздік жұмыстардың

бір – бірімен үйлесімі;

-теорияның практикамен байланысы;

-үздіксіз, жүйелі түрдегі бақылаудың үнемі болуы қажет.

Өздік жұмыстарға басшылық жасауда бұл дидактикалық талаптарды пайдаланудың

кейбір ерекшеліктері бар. Әрбір өзіндік жұмыстың мазмұн көлемі оқушылардың шамасы

келетіндей, жас және дара ерекшеліктері ескеріліп берілуі тиіс.

Оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарды мақсатына қарай: оқыту;

жаттықтыру; бекіту; қайталау; дамыту; шығармашылық яғни іздену мақсатында; бақылау

болып бөлінеді.

1-кесте. Мақсат бойынша оқушылардың өздігінен орындайтын бақылау

жұмыстарының сипатаммасы

Рет

і

Түрлері Ерекшелігі

1 Оқыту Мұндай мақсаттағы өзіндік жұмыс жаңа тақырыпты түсіндіру барысында тапсырмалар

беру арқылы жүргізіледі. Оның мақсаты–жаңа материалға қызығушылығын дамыту,

мұғалім нені түсіндіріп жатқанына әрбір оқушының көңілін аудару.

2 Бекіту Мұндай мақсаттағы өз бетімен жұмыстар оқушылардың логикалық ойлау қабілетінің

дамуына септігін тигізеді және әр түрлі ережелерді араластыра отырып қолдануды талап

етеді.

3 Шығармашылық Мұндай мақсаттағы өзіндік жұмыс өте жоғары деңгейде жүргізіледі.Мұндай

тапсырмалар шығарылған есептің екінші, үшінші тәсілдерін табуға беріледі немесе

кейбір теоремалардың дәлелдемесінің басқа тәсілдерін табу тапсырылады.

4 Қайталау Мұндай мақсаттағы өз бетімен жұмысты мұғалім жаңа сабақты түсіндіргенге дейін

жүргізеді, яғни оқушылардың дайындығын тексеру мақсатында, қиындық келтірген

сұрақтар болса, анықтауға көмектеседі.

5 Дамыту Мұндай мақсаттағы өзіндік жұмыс белгілі бір тақырыпқа байланысты баяндама

дайындауға үйге тапсырма беру арқылы жүргізіледі немесе олимпиадаға дайындау,

ғылыми – конференция, т.с.с.

Өзіндік жұмыс үшін ұсынылатын тапсырмалар оқушылардың ғылыми-танымдылық

қызығушылығын ояту, ерік-жігерін тәрбиелеу, білім деңгейін ескерту, сондай-ақ өзін-өзі

бақылауға үйретеді.

24

Оқушылардың сабақта өздігінен орындайтын жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін

математика кабинеттерінде дидактикалық материалды, үлестірмелі материалдар, тағы басқа

оқу құралдары жинастырылуы қажет. Дегенмен оқушыларға оқулықпен жұмыс істеуді

үйретудің орны ерекше. Барлық ғылыми-техникалық білімнің көзі–кітапқа, оның ішінде

оқулыққа оқушылардың сүйіспеншілігі мен құрметін арттыру, олармен өздігінен жұмыс

істеуді үйрету мұғалімнің басты міндетінің бірі. Әр сынып оқулықтары қажетіне орай

орындалуға тиісті жаттығулармен, есептермен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен

қамтамасыз етілген. Өздігінен жұмыс істеуді оқушылардың сабақ үстіндегі қызметіне енгізу

сабақтың құрылымына да, элементтеріне де әсерін тигізеді.

Математиканы оқыту мектепке сабақ және сабақтан тыс жүргізілетін сабақтар

формасында жүзеге асырылады. Сабақтарда балалардың математикаға деген ынтасын

арттыруға, олардың өз бетінше жұмыс істей білу дағдысын тәрбиелеуге ерекше назар

аударылады. Пәнге деген ынтасы мен өз бетінше ойлай білу өзара тығыз байланысты. Сабақ

балалар үшін қызықты өткенде, олардың оқу жұмысында да белсенділігі артып, өз бетінше

жұмыс жасап, белсенділігін арттырғандығынан олардың пәнге деген ынтасы өседі.

Оқушыларды өз бетімен ойлауға тәрбиелеп, математикаға деген ынтасын арттыру үшін оқыту

әдістерін дұрыс таңдап алудың маңызы зор. Оқудың белсенді әдістерінің бірі – оқушыларға өз

бетімен жұмыс істете білу.[6]

Өзіндік жұмыс үшін оқулықтан берілген жаттығулармен қатар көбінесе тақтаға

жазылған тапсырмалар ұсынылады. Өзіндік жұмыс үшін кейде тапсырма әрбір оқушыға жеке

түрде беріледі. Бұл жағдайда тапсырмаларды әр оқушының шама-шарқын ескере отырып,

сараптауға болады. Сонда жұмыстың өз бетімен орындалу дәрежесінің жоғары болуы

қамтамасыз етіледі. Өзіндік жұмысты сыныпта жүргізу оқушыларға дағдыларын игертеді

және олардың сабаққа деген ынтасын арттырады. Өзіндік жұмыстарды жүргізгенде

тапсырмаларды карточкалар бойынша ұсынған тиімді. Мұнда оқушылардың жеке дара

ерекшеліктері және үлгерім деңгейлерін барынша ескеру мүмкін болады. Оқушыларды

жалықтырып жібермес үшін, өзіндік жұмыс түрлерінің өзгермелі болғаны жөн.

Балалардың сабақта өз бетімен орындаған жұмысы сыныпта қандай формада болса да

ескерілуі тиіс. Мұғалім тапсырманың орындалуын қарап шығуға уақыт бөлуі және өз бағасын

айтып, жақсы жұмыстарды атап көрсетіп, қатесін табуға көмектесуі тиіс.[5]

Көрнекті қоғам қайраткерінің бірі Н.К. Крупская: «Балаларды өздігінен жұмыс істеуге

үйретудің төтенше қажет нәрсе екендігін, техниканың ғылымның алға басып өркендеуі,

жаңадан пайда болған проблемаларды ойланып шеше білудің қажеттігі адамның өздігінен

үйреніп, білімін толықтырып отыруын талап ететіндігін, жасөспірім ұрпағымызды өздігінен

жұмыс істеуге үйрете білуіміз керектігін» - көрсеткен болатын.

Мектеп оқушыларының өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырудың басты формасы –

жұмыстарды орындау, ептілік, іскерлік, шеберлік дағдысын дамыту. Бұл үшін төмендегідей

тиісті талаптарды орындауға тура келеді:

1. Өз бетінше істелетін кез-келген жұмыстың нақты мақсаты болу керек. Әрбір оқушы

жұмыстың орындалу тәртібін жетік білу керек.

2. Өз бетінше жұмыс оқушылардың бойындағы танымдық қабілетін, творчестволық

ойлау жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

3. Жұмыстың мазмұны оқушының қызығуын, талпынысын оята білуі тиіс. Яғни оның

тілегі жұмыстың соңына дейін бәсеңдемейтіндей болуы керек.

4. Өз бетінше жұмысты оқушылар еңбек дағдылары мен әдістерін жетік игеріп

түсетіндей етіп ұйымдастыру қажет.

Қорыта келгенде, оқушылардың өз бетімен орындайтын жұмыстары: карточкалар,

сауалнама, өздік жұмыстар, есептер шығарту, кестелер толтыру арқылы жүзеге асады.

Өз бетімен орындайтын жұмыстары біріншіден, олардың ақыл-ойын таным

белсенділігін, екіншіден сабаққа ынталарын, қызығушылығын, үшіншіден ешкімнің

көмегінсіз дербес жұмыс істеу қабілеттерін дамытады.[1]

Қазіргі кезде сабақты дұрыс жүргізуге қойылатын негізгі талап оқушылардың белсенді

іс-әрекетін сезімін басқара білу. Ол біріншіден тек дайын ақпаратты деректер, заңдар,

ережелер түрінде ғана беріліп қана қоймай оқушыларды өз бетінше іздендіретін одан жаңа

ақпарат алатындай оқу материалдарды берудің құрылуын қайта құруды талап етеді.

Екіншіден оқушылардың іс-әрекетіне деген мұғалімнің іс-әрекетінің көзқарасын өзгеруді

талап етеді, яғни мұғалім оқушылардың өзі белсенді, жасампаз күш болатын оқытудың

ұйымдастырушысы және басқарушысы болуы қажет. Ол оқытудың әр кезеңінде үй жұмысын

тексерген кезде, оқушылардың жауап беруді. Меңгеруге дайындығы кезінде жаңа білімді

енгізіп, оны тұжырымдаған және оларға сүйенген кезде алынған білімді қорытып бір жүйеге

келтірген кезде де көрініп отыруы керек. Осы орайда математика сабағының әртүрлі

кезеңдеріне тоқтала кетейік.

Оқу тәжірибелерінде жиі кездесіп жүргендей тиімді жұмысқа жеке емес, барлық

оқушыларды қатыстырады яғни, оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруды, сабақтың бас

кезінде дидактикалық ойындардың көмегімен үй жұмысының орындалуын мұғалімнің

ұсынған үлгісі мен салыстыру, түсінік беру, кішкене өзіндік жұмыстар, математикалық

диктанттар арқылы жүзеге асыруға болады.

Жаңа білімдерді енгізу кезеңінде оқушылардың оқу танымдық іс-әректін белсендіру

анықтамаларды, ережелерді, заңдарды, тиісті қасиеттерді тұжырымдардың айқындылығын

дәлелдейтін шығармашылық тапсырмалар арқылы жүзеге асырады. Алынған біліммен білікті

баянды еткен кезде әртүрлі танымдық, есептер шығарылады. Мұғалімнің берген ақпараты

оқушыларардың өзіндік жұмысына сай келеді және оқушылардың ізденімпаздығының

дәрежесі үлгі білім орындалатын белгілі амалдар принцпті жаңа жағдайға орындалатын

обьектілермен құбылыстарды салыстыру арқылы орындауға дейін өседі.[4]

Өз бетімен жұмыс істеуге үйрету кезінде екі міндетті ескерген дұрыс. Бұл міндеттердің

біріншісі-оқушылардың танымдық қызметіндегі дербестікті дамыту, оларды білімді өздігінен

игеруге, дүниеге көзқарастарын қалыптастыруға үйрету; екіншісі –оқушылардың алған білімін

іс жүзінде қолдана білуге баулу.

Өз бетімен жұмыс істей алатын оқушы, тек білім білік дағдысы ғана емес, сонымен бірге

ойлау қабілеті, еркін сөйлеу мәдениеті, саяси сауаттылығы өзіне деген сенімділігі, пәнге деген

қызығушылығы, шығармашалық қабілеті оянады. Сондықтан өз бетімен жұмыстың мақсаты

айқын, оқушыға түсінікті болуы қажет. Өз бетімен жұмыс тапсырылғанда оның ауыр –

жеңілділігі, қанша уақыт орындалатынына назар аударған жөн. Өз бетімен жұмыс сабақтың

кез келген уақытында беруге болады:

Жаңа сабақ түсіндіру кезінде.

Қайталау сабағы кезінде.

Сабақты бекіту кезінде.

Осы орайда өз тәжірибемді ортаға салғым келеді.

7- сыныпқа өткізіген «Үшбұрыш және оның түрлері» тақырыбында жаңа сабақты ашу

мақсатында оқушыларға картоннан қиылған әр түрлі үшбұрыштар жиынтығын ұсынып,

оларды классификациялауды, қандай белгі бойынша классификациялағандарын

тұжырымдауды сұрадым.

Үшбұрыштың түрі оның қабырғаларының ұзындығына (теңқабырғалы, теңбүйірлі,

әрқабырғалы) және үшбұрыштың түрі оның бұрыштарының (сүйірбұрышты, тікбұрышты,

доғалбұрышты) шамасына байланысты болатынына көңіл бөліп зеттеу тапсырылған болатын.

Оқушылар өз бетімен зерттеулер жүргізіп, жақсы нәтижеге қол жеткізді.

Өзіндік жұмыстың ең негізі-қайталау.

Жедел тест 5 -10 тапсырмадан есептен сұрақтан құралады. Уақытты тиімді пайдалану,

оқушы белсенділігін арттыру.

Кез-келген сабағымда қолданамын, қайталау кезінде өзіндік жұмыс ретінде қолданамын.

Мысалға, 9–сыныпта «Арифметикалық прогрессияның алғашқы n мүшесінің қосындысы»

тақырыбын өту барсында өткенге шолу пысықтау арқылы жедел тест жүргіздім. Сонымен

26

қатар осы тақырыпта өткенді пысықтау арқылы «Миға шабуыл» оқушыларға сұрақтар

қоямын.

Егер жаңа тақырып бұрын өтілген материалдармен байланысты болса, онда оқушыларға

оны сыныпта жазылған жоспар бойынша үйде өз бетімен қарастыруға ұсынамын, кей

жағдайларда тақырыптағы негізгі мәселелерді тез табулары үшін келесі сабақта қойылатын

сұрақтарды беремін.

Сабақтарда жаттығулар мен есептер шығаруда, негізгі тақырыптарды меңгеруде өзіндік

жұмыстар үлкен мүмкіндіктер береді. Әр сыныпта берілген тапсырманы бүкіл сыныппен

салыстырғанда тез орындайтын оқушылардың кездесетіні сөзсіз. Мұндай оқушыны бірден

тақтаға шақыру бұл басқа оқушылардың берілген тапсырманы өз беттерімен орындауына

мүмкіндік бермейді. Сондықтан бұл жұмысты мен былай жүргіземін: тапсырманы алған

оқушылар түгел оны өз беттерімен шығаруға кіріседі. Кім бұрын шығарса, оның жұмысын

тексере отырып, дұрыс болса, тағы да тапсырма беремін. Егер қате кездессе, оны өз бетімен

түзеуіне мүмкіндік беремін. Сонан соң бүкіл сынып болып есептің шығарылу жолдарын

талқылаймыз. Бұл кезде жаңадан тапсырма алған оқушы өз жұмысын тағыда көрсетеді. Сабақ

соңында олар өз сыныптастарына қарағанда 3-4 есепті артық орындап шығады. Оларды

жұмыстарының дұрыстығы мен тездігіне қарай бағалап отырамын.

Сыныпта жүргізілетін өзіндік жұмыстардың ішінде 5 - 7 сыныптар үшін математикалық

диктант маңызды роль атқарады. Диктантты оқулықтағы жаңа пунктті оқыр алдында, өткенді

қайталау кезінде жүргіземін. Мұндағы мақсатым: өтілген материалдарды оқушылардың қалай

игергенін бақылау, жаңа материалды меңгеруге деген оқушының даярлығын байқау.

Диктантты өтілген материалдар бойынша өзім құрастырамын және оны сабақтың

басында жүргіземін. Сұрақтар жеңіл, қысқа жауаптар беруге құрылады. Диктантты сол бойда

не бір параққа жаздырып, жинап алып тексеремін.

Оқушыларды өз бетімен жұмыс жасауға дағдыландыру, пәнге қызығушылығын арттыру

мақсатында 5-11 сыныптар үшін математикадан тестік тапсырмалар жинағын жасақтап

жатырмын.

Алдағы уақытта да оқушылардың өздігінен еңбектенуі мен шығармашылық ізденісін

дамыту мақсатында әртүрлі өзіндік жұмыстар түрлерін қолданып, оларға жан-жақты көмек

беріп, оқыту мен тәрбиелеуді қатар жүргізу–басты міндетіміз деп білемін.

1- сұлба. Оқушыларға өз бетімен жұмыс істетудің нәтижесі

Оқушыларға өз бетімен жұмыс

істетудің нәтижесі

Оқушының пәнге барынша қызығуы

Өз бетімен ізденіс дағдыларының

қалыптасуы

Оқуға деген ынтасының артуы

Қиындықтарды жеңе білуге дағдылануы

Оқушының өмірге

бейімділігі

Білім деңгейінің артуы

Өзіндік жұмысты орындау кезінде оқушы теориялық білімін кеңейтеді, тереңдетеді,

белсенді іс әрекет барысында ойлау қабілеттері дамиды,ал ең бастысы өзіне деген сенімі

нығайып, жауапкершілікті сезіну қалыптасады. Соның нәтижесінде оқушылардың мынадай

қабілеттері дамиды:

кез келген қосымша әдебиетпен өздігінен жұмыс істеуге жаттығады,

белгілі ғалымдардың тарихымен танысып мәліметтер жинақтауға, тарихи

мағлұматтарды өз бетінше ізденуге мүмкіндіктер алады,

әр түрлі тарихи есептер, логикалық ойлауды қажет ететін қызықты есептерді шығаруға

жаттығады,

өз жұмысының нәтижесін талдап, қорытынды жасап, шешім қабылдайды,

өз ойын толық айта білу, қабылдай білуге үйренеді.

Оқушылардың осындай шығармащылық қабілеттерін дамыту барысында төмендегідей

нақты жұмыстар атқаруға болады:

Сабақта оқушылар қиын деңгейлі есептерді шығаруға әр түрлі әдісті қолдана отырып,

тиімді, ықшамды жолмен шығаруға қалыптастырады. Әр түрлі қиындықтағы тапсырмаларды

орындау барысында, өз бетімен оқып, қосымша анықтамалық материалдарды қолдануды

меңгергендіктерін байқатуға болады.

Сондықтан қазіргі уақытта педогогикалық ғылымның бір ерекшелігі баланың тұлғалық

дамуына бағытталған жаңа оқыту технологиялар шығаруда.

2- сұлба. Құзіретті тұлғақалыптастыратын факторлар

Бүгінгі таңда жалпы орта білім беруді жетілдірудің негізінде құзіреттілік тәсілді алу

ұсынылып жүр.

«Competent» сөзі фрацузша «құзіретті», латынша сай болу «талап қою», ағылшынша

«қабілетті» деген мағынаны береді. [3]

Сабақтың мазмұнына, тақырыбына қарай сабақта бірнеше өз бетімен жұмыс тапсыруға

болады. Өз бетінше жұмысты ұйымдастыруда болатын жеке қасиеттерін ескеріп, жекелей

саралап оқыту әдісін қолданған жөн. Өйткені әр оқушының танымдық қабілеті, қызығуы білім

бейімділігі әр түрлі болады. Өз бетімен жұмыс әрекетін ұйымдастыруға бейімделген

Бүгінгі мектеп оқушысы

28

оқушының әрекеті зерттеу әрекетіне көшеді. Оқушының өз бетімен жұмыс істеу жүйелілігі,

бірізділікпен ұйымдастыруға баулу біртіндеп зерттеушілік әдісін қолдануға әкеледі.

Нәтижесінде оқушының өзіндік терең ізденіске бастайды. Оқушының өз бетінше зерттеу

жүргізу, оның жеке талабын қанағаттандыруға, көкейінде жүрген сұрақтарға жауап табуға

үлкен ықпал етеді. Оқушы өз бетінше зерттеу жүргізу арқылы қоршаған ортасын тани алады,

жаңа білімді дайын күйінде емес, өзі үшін жаңа білімнің көзін ашады.

Мен, өз тәжірибемде СТО бағдарламасының стратегияларын пайдаланып жүрмін.

Өйткені бұл технология стратегияларын пайдалану тиімділігі:оқушылардың жас

ерекшелігі.

Мұғалім тек бағыттаушы, ал оқушы жаңа білімді, ақпаратты өз бетінше меңгеру;

1.Әр оқушыдан еркін жауап алуға жағдай жасалады;

2.Қиялын дамытуда «менің ойымша» деген жауапқа дағдыланып ауызекі сөйлеу дағдылары

жетіледі;

3.Тіл байлығын дамыту үшін, қандай жауапты соңына дейін тыңдау.

4.Стратегиялар барлық пән сабақтарына және тәрбиелік шараларда пайдалануға болады.

5.Ең бастысы өзімнің өзекті деп таныған оқушыға білімді, ақпаратты өз бетінше меңгеруіне

үлкен мүмкіндіктер жасалған.[7]

Әр пәнде тақырыпты ашуда, оқушылардың қызығушылығын оятуда әр түрлі ребус,

математикалық сөзжұмбақтар шешу арқылы, біріншіден өткенге қайталау болса, екіншіден

тақырып ашылады. Сол тақырып төңірегінде не білетіндері туралы «Миға шабуыл»

жасалады. Оқушылар сабақ тақырыбын өздері шығарып алып, осы тақырыпқа деген

қызығушылықпен құлшына сабақ барысын тосатын болады. Оқушылар кластер құрады,

әртүрлі сызба, тірек схемаларына сүйене отырып тақырыпқа байланысты не біледі соны

жазады (өз біліміне, тәжірибесіне сүйенеді). Бұл жұмыстарды орындау барысында

оқушыларда өз күшіне деген сенімділік пайда болады.

Есепті топ ішінде талдап, өз ойларын көршілес топтардың ойларымен салыстырады.

Өтілген тақырыпқа байланысты график сызуға, есеп мәтінін құрауға, шағын шығарма

жаздыруға болады. Ондағы жұмыстың ең үздігін топта өздері талдай отыра ортаға, яғни

сынып алдына шығарады. Бұл кезде өзіндік бағалауға үйренеді.

Кей кезеңде әр бала немесе әр топ бар жұмыстарын қорғайды, оқушылар бір–біріне қол

созады. Бұл кезде ұжым мүшелерін біріктіретін кез болады.

Сондықтан өз сабақтарымда СТО бағдарламасының «Білемін, білгім келеді, үйрендім»,

«Менің ойымша», «Топтастыру», «Ой қозғау», «Бес жолды өлең» және т.б. стратегияларын

көбірек пайдаланамын.

Сонымен СТО бағдарлама стратегияларын пайдалана отырып өз бетімен жұмыс істеуге

баулу не береді?

Оқушы үшін:

1. Сыныпта мықты ұжым қалыптасады;

2. Оқушылардың сөздік қорлары, ауызекі, жазбаша сөйлеу дағдылары, сөйлеу мәдениеті

қалыптасады;

3. Үлгерім, білім сапасы артады;

4. Сабаққа қызығушылық пайда болады, белсенділігі артады;

5. Оқушыларда ізденушілік, шығармашылық қабілеттері ашылады;

6. Өз ісіне деген жауапкершілік, сенімділік пайда болады.

Мұғалім үшін:

1. Мұғалім тек бақылаушы, жетекші;

2. Көрнекі құрал оқушы қолымен жасалады;

3. Уақыт тиімді, үнемді пайдаланылады;

4. Оқушымен қарым – қатынас түсіністік, сыйластық принциптері құралады;

5. Шәкіртіне дәріс беруден тек ләззат алады;

6. Еңбегінің жемісін көре біледі.

СТО бағдарламасы бойынша жұмыс жасаған мұғалімдер мен оқушылар арасында

«субьект-субьект» қарым-қатынасы қалыптасып, құзіретті тұлғаға бағытталған оқыту жүзеге

асады.[3]

Еліміз тәуелсіздік алып, басқа елдермен иық теңестіру үшін, келешек қоғам иелерін,

ұлтымыздың болашағын тәрбиелеу-құрметті де, қадірлі міндет болғанымен, ал оны іске асыру

оңай іс емес. Әрбір ұстаз өзінің алдындагы шәкірттеріне бойындағы барлық күш қуатын

жұмсай отырып, оны еліміздің білімді, имандылығы мол, зиялы азаматы етіп тәрбиелеуге

міндетті екенін естен шығармағанымыз жөн.

Оқушылардың танымдық қызығушылығы оянбаған жерде пән бойынша сапалы білім

болуы мүмкін емес. Ол үшін міндетті түрде оқушылардың өздері талаптану керек. Сондықтан

әр шәкірттің ойына өзгеріс енгізіп, санасына сілкініс туғызу біздерге, яғни ұстаздар қауымына

байланысты.

2-кесте. 2-тоқсан бойынша сапа көрсеткіштері

Сабағымда өзбетімен жұмыстың қолданудың нәтижесінде өткен оқу жылдармен

салыстырғанда оқушылардың білім сапасы жоғарыда көрсетілгендей біршама көтерілді.

Оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып, өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланды.

Қорытындылай келе, өзіндік жұмыс оқушы ойын жазбаша көрсете білумен қатар

шығармашылық ойлау негізін қалыптастырады. Сондай-ақ сабақтан алған білімін кеңейтіп,

тереңдетумен қатар теориялық материалдарды талдау дағдысын қалыптастырады.

Ал мұғалім өзіндік жұмыстың орындалу барысында оқушылардың алған біліміне сәйкес

қаншалықты белсенділік, шығармашылық бағытта өсіп отыруын бақылауға мүмкіндік алады.

Сондай-ақ, өзім сабақ беретін сыныптардағы оқушыларды қашықтық олимпиадасына

қызығушылығын арттыру мақсатында қатыстырдым, өзбетімен жұмысты шығармашылыққа

ұштастырып, үйден болсын қалай болғанда да, осы олимпиадасының есептерін шығартып,

осы оқушылардың нақты жауабын белгілетіп өзім басшылық, әрі бағыт-бағдар беріп осы

сайтқа салып жібердім. Соның нәтижесинде оқушыларым сертификаттармен марапатталды.

Биылғы оқу жылында өткен қашықтық олимпиадасының нәтижесін күтудеміз. Осы уақытқа

дейін өткізген сабақтарымның жоспарын әр түрлі сайыстарға, БАҚ материалдарына жіберіп

жақсы нәтижеге қол жеткіздім деп айта аламын. Алдағы уақытта осы тақырып төңірегінде іс-

тәжірибемді жетілдіре отырып, оқушыларын білім сапасын көтеруге және өз бетімен жұмысты

әрі қарай жетілдіруге өз үлесімді қосамын.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Бидосов Ә. Математиканы оқыту методикасы / Ә. Бидосов.-Алматы: Мектеп, 1981.-221 бет.

2.Корпешова Г.Оқушылардың қызығушылығын арттырудағы көрнекіліктің рөлі/ Г.Корпешова

// Қазақстан мектебі. - 1986.- № 4.- 20-21 бет.

3. Құдайбергенова К.С «Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары»

2015-2016

2016-2017

2017-2018

үлгерім 100% 100% 100%

сапа 61,60% 63,80% 65,20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

30

4. М.М. Жанпейісова «Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінді»

5.«Оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру» //Математика және Физика. № 1.-2002. -

10-11бет.

6.«Оқушыларды өзіндік жұмыс жасауға үйрету жолдары» -З.Мінайдарова //Математика және

Физика.- № 4. 2005.-43-44бет.

7.«Өзіндік жұмыстардың маңызы зор» //Қазақстан мектебі.-№ 3.- 2004.-18 бет.

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ГРАММАТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ ТҮРЛЕРІН ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ

Қамидоллаева Алтынгүл Сағидоллақызы Атырау қаласы

жалпы білім беретін №40 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Қазіргі білім берудің басты мақсаты-шығармашыл, ізденімпаз тұлға қалыптастыру.

Егеменді еліміздің ең басты мұраты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке

жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше. Осы орайда

оқушының танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту-мектеп мұғалімдерінің алдында

тұрған жауапты міндеттердің бірі.

Мектепте оқытылатын барлық пәндердің де маңызы зор десек, оның ішінде қазақ тілінің

орны аса ерекшеленіп тұрады. Оқушының ойлауы мен тілін дамыту, дүниетанымын

қалыптастыруда қазақ тілі пәніне үлкен міндеттер жүктеледі. Оның ішінде әрбір

грамматикалық тақырыптардың да қосатын үлес салмағы бары анық.

Қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың өзіндік дүниетанымдық позицияларын

қалыптастыру тәрбие теориясымен тығыз бірлікте қарастырылады.

Тілді жүйелі түрде меңгерту үшін пән мұғалімдері жаңа технология әдіс - тәсілдерін

тиімді пайдалана білуі қажет. Тіл сабақтарында жүргізілетін грамматикалық талдаулар

оқушылардың тіл байлығын, сөйлеу мәдениеттерін арттырып, шығармашылық ойлауға

дағдыландырады.

Сабақ үстінде оқушының жүйелі жұмыс істеуіне мүмкіндік туғызу, сабақтың

тақырыбына сай нақтылы міндет қоя білу-ол әрбір мұғалімнің шеберлігіне байланысты.

Өйткені, оқушыларды терең әрі жинақты біліммен қаруландыру, олардың шығармашылық

қабілетін, қызығушылық талғамын дамыту,өз бетінше білімін толықтыруға дағдыландыру

сияқты күрделі жұмыстар сабақ барысында қалыптасады. Бұл әрбір мұғалімді ойландырып,

жаңаша жұмыс істеуге, жаңа ізденістерге жетелейді. Әрбір мұғалімнің негізгі алға қойған

міндеті-шәкірттерінің ой-өрісін кеңейтуге, биік адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.

Бірінші кезекте 5-сыныпта қазақ тілі пәнінен фонетика, лексика тарауы бойынша алған

білімі маңызды болмақ. Сондықтан оқушыға жүйелі түрде фонетика тарауын меңгерту

мақсатында төмендегідей талдау түрін ұсынамын:

Фонетикалық талдау үлгісі:

1.Сөз Бәйтерек

Әріп саны- 8; дыбыс саны-8

2.Дауысты дыбыстар 3 (ә, е, е)

Тілдің қатысына қарай:

Жуан - Х

Жіңішке -3 (ә, е, е)

Жақтың қатысына қарай:

Ашық – 3 (ә, е, е)

Қысаң - Х

Еріннің қатысына қарай:

Еріндік - Х

Езулік – 3 (ә, е, е)

3.Дауыссыз дыбыстар – 5 (б, й, т, р, к)

Ұяң- 1 (б)

Қатаң- 2 (т, к)

Үнді -2 (й, р)

4.Буын, буын түрлері:

б.б а.б б.б

Бәй-те-рек

5.Тасымал:

1.Бәй - терек

2.Бәйте - рек

6.Үндестік заңы:

1.Буын үндестігіне бағынады, себебі сөз бірыңғай жіңішке буыннан құралған.

2.Дыбыс үндестігі:

Бәйтерек - Бәйтерегім (кейінді ықпал), бәйтеректі (ілгерінді ықпал)

7.Екпін:

Бәйтерек (сөз екпіні)

Фонетикалық талдаудың бұл түрін сабақ үстінде жүйелі түрде қолдану оң нәтиже береді.

Оқушыға талдауды топ ішінде, жұппен, өздік жұмыс түрінде орындауға тапсырма беруге

болады. Талдаудың бұл түрінің маңыздылығы: үйренуші оқу мақсатын саналы түсініп, оның

қажеттілігін сезінеді. Оқушы алған білімін саналы түрде қайталап, есіне жақсы сақтайтын

болады деп ойлаймын.

Қазақ тілі сабақтарында мұғалімдердің мақсаты-оқытудың ұтымды жолдарын, амал-

тәсілдерін іздеп, жаңа технологияларды дұрыс пайдаланып, сол арқылы білім сапасын жоғары

деңгейлерге жету.

Тілдік материалға талдау жасатуда қандай мақсат көзделсе де, тілдік деңгейлердің

қайсысы алынса да, талдау жұмысы кешенді түрде жүргізілгені дұрыс. Кешенді түрде

жүргізілген талдаудан алдымен, оқушының қай тақырыптарды білмейтіні, дұрыс меңгермегені

бірден анақталады, сондай-ақ талдауды тұрақты және жүйелі жасату шәкірт біліміндегі

олқылықтарды толықтыруға септігін тигізеді.

Қазақ тілі сабағында талдау жұмыстарын жетілдіру, үздіксіз орындау, оқушыға меңгерту

үлкен еңбекті талап етеді.

Қазіргі білім беру жүйесіндегі негізгі міндеттердің бірі-инновациялық технологиялар

арқылы оқушылардың өзіндік мүмкіндіктерін жоспарлы пайдалана білуіне қол жеткізу. Осы

міндетті жүзеге асыру барысында бүгінгі педагогикада технология және инновация ұғымдары

терең тамыр жаюда. Әсіресе, тілді жүйелі түрде меңгерту үшін пән мұғалімдері жаңа

технология әдіс -тәсілдерін тиімді пайдалана білуі қажет.

Тіл сабақтарында жүргізілетін грамматикалық талдаулар оқушылардың тіл байлығын,

сөйлеу мәдениеттерін арттырып, шығармашылық ойлауға дағдыландырады. Кешенді талдау -

оқушыларға білімді ғылыми негізде сатылай, жүйелей меңгертіп, оларға ұлттық

құндылықтарды бағалай білуге машықтандыратын оқыту.

Бұл технология дидактиканың мынадай ұстанымдарына сүйенеді:

1. Тұлғалық құрылымға бағдарлануына қарай - өзін - өзі дамыту.

2.Қолдану деңгейіне қарай - жеке пәндік.

3.Ұйымдастыру формасына қарай - сыныптық - сабақтық, топтық, ұжымдық оқыту амалы.

4.Балаға қатынас амалына қарай - тұлғаға бағдарланған, ынтымақтастық педагогикасы, еркін

тәрбие.

5. Басымдық танытатын әдісіне қарай - дамыта оқыту, ізденушілік, өздігінен дамыта оқыту,

шығармашылық, диалогтық, ойындық.

Мәселені шешудегі өз әрекетім, нәтижелерім:

32

- Әр тарауды аяқтағаннан кейін пысықтау сабақтарында қолдану.

- Қолданбалы курс жүргізуде тиімді пайдалану.

- ҰБТ - ға дайындаудың негізгі көзі.

- Тіл, әдебиет сабақтарында оқушы білімін жүйелеп, нақты меңгертуге ұмтылу.

Қорыта айтқанда қазақ тілі сабақтарында талдауларды түрлендіріп алу мұғалімнің

шеберлігіне тікелей байланысты. Жаңа заманауи оқыту технологияларының барлығы

оқушының өздігімен жұмыс істеуіне зор ықпалын тигізеді. А.Байтұрсынов: «Бала білімді

тәжірбие арқылы өздігінен алуы керек. Мұғалімнің қызметі-оның білімінің, шеберлігінің ұзақ

жолын қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай өтуі үшін, керек білімді кешіктірмей

кезінде беріп отыру, балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен бетін белгілеген

мақсатқа қарай түзеп отыру»,-деп айтқан.

Оқушылар мұғалімнің берген тапсырмасы бойынша, өздері жұмыс жасап, орындайтын

тапсырмасын анықтап, жүйелеп, өз еркімен орындауға үлкен талпыныс жасайды. «Қыран

түлегіне қайырылмас қанат сыйлайды, ұстаз түлегіне алға бастырар талап сыйлайды» деген

дана халқымыз. Тәуелсіз еліміздің ертеңгі болашағы білімді ұрпақтарды тәрбиелеу

мұғалімдерге бұрынғыдан да зор жауапкершілікті, заман ағымына бейімділікті,

жанқиярлылықты талап ететінін осы саладағы педагогтар қауымы жақсы түсінеміз. Ұстаздық

жолда аянбай еңбек етіп, саналы ұрпақты тәрбиелеу, ұстаздардың міндеті.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.К.Жолымбетов «Қазақ тілін оқыту әдістемесі» А. 1997.

2.С.Мырзабек «Қазақ тілінің фонетикасы» А. 2004 .

ИНФОРМАТИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Өтеғалиев Қален Қамиұлы Атырау облысы Махамбет ауданы

Е.Ағелеуов атындағы Махамбет орта мектебінің информатика пәнінің мұғалімі

педагог – модератор

«Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін

көрсетуге қол жеткізуіміз керек»

«Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»

Н. Назарбаев

ХХІ ғасыр–бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы

дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Ғылыми-

техникалық әлеумет және оның өзін-өзі дамытуға қабілеттілігі жалпыға бірдей бәсекелестік

жағдайында басты фактор ретінде қарастырылуда. Ақпараттық технология–экономиканың

және бүкіл қоғам мен мемлекеттің “ілгерілеуінің” белгісі. Біздің өркениетті дамуымыздың

барлық маңызды өмірлік салалары бүгінде ақпараттық технологиялармен және

жасалымдармен тікелей байланысты десек, асыра айтқанымыз емес. Осы заманғы

экономикалық өсімнің басты факторлары микроэлектроника, сандық және ақпараттық

жүйелер, бағдарламалық қамтамасыз ету, байланыс және коммуникация т.б.салалардағы

инновациялық технологиялар болып отырғаны баршаға белгілі.

Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай:«Болашақта өркениетті дамыған

елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің

қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім». Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру

жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр.

Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс–тәжірибесі

зерттеліп, мектеп өміріне енуде. Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан– жақты, білімі

қажет.

Қазіргі мұғалім:

Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын;

Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін;

Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;

Оқушылармен ортақ тіл табыса алатын;

Білімді, іскер, шебер болу керек.

Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері–өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан

–жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа педагогикалық идеялар

мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі

оқушы – өздігінен білім іздейтін жеке тұрға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.

Қазіргі оқушы:

Дүниетаным қабілеті жоғары;

Дарынды, өнерпаз;

Іздемпаз, талапты;

Өз алдына мақсат қоя білу керек.

Осындай тұлғаны дамыту үшін оқытудың жаңа технологиясы қажет. Оқыту үрдісінде

осындай әдістерді пайдалану мұғалімнің өзінің шеберлігі қарай жүзеге асады.

Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге,

меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған

әдістемелік жүйенің оқыту үрдісінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады.

Білім беру үрдісін ақпараттандыру–жаңа ақпараттық–коммуникативтік технологияларды

пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра

отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды

көздейді. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ ғасыр–ақпараттандыру ғасыры» деп

аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі-қоғамды

ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді.

Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл кезең

ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты барлық ақпараттық-

коммуникативтік технологиялар педагогтар қызметінің барлық салаларына кірігіп, оның

табиғи ортасына айналып отыр. «Білім берудегі ақпараттық- коммуникативтік технологиялар»

ұғымы «оқытудың жаңа инновациялық технологиялары»,«қазіргі ақпараттық оқыту

технологиялары», «компьютерлік оқыту технологиялары» және т.б., тіркестермен тығыз

байланысты. [1]

Ақпараттық–коммуникативтік технологиялардың келешек ұрпақтың жан-жақты білім

алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық,

психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.

Ақпараттық–коммуникативтік технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру

жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа

қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.

Ақпараттық-коммуникативтік технологияны пайдалану жөніндегі қызметтің мақсаты:

үйренушінің шығармашылық әлеуметін дамыту; коммуникативтік әрекеттерге

қабілетті болуды дамыту; сараптамалық–зерттеу қызметі дағдыларын дамыту; оқу қызметі

мәдениетін дамыту;

оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін қарқындандыру, оның тиімділігі мен

сапасын арттыру;

34

қазіргі қоғамның ақпараттануымен байланысты пайда болатын әлеуметтік

тапсырысты өткізу.

Ақпараттық-коммуникативтік технологияны пайдаланудың мәні компьютерлік

техниканың мүмкіндіктерін баланың жеке тұлғасын дамыту проблемасының маңына

топтасқан дидактикалық-әдістемелік проблемалық міндеттерді шешуге бағындыру болып

табылатындай. Сондай-ақ педагогтың компьютерлік сауаттылығы ақпараттық-

коммуникативтік технологияны пайдаланудағы жеке тәжірибесін тұжырымдау есебінен

сапалы түрде артады.

«Баланың ынтасын артыру үшін оқылатын нәрседен біржаңалық болуы керек»

Жүсіпбек Аймауытов

Уақыт талабы оқу-тәрбие үрдісін батыл интенсивтендіру- оқушылардың білім жүйесін

сапалық жаңа деңгейге көтеру үшін ұстаздан терең білімділікті, кәсіптік шеберлікті,

ыждағаттылықты талап етеді. Осы талаптарға сай мұғалім қызметіндегі шығармашылық

негіздерді нығайту- оқушыларға білімді игертуде бар мүмкіншілікті тиімді пайдалану, барлық

әдіс-тәсілдерді жетілдіріп отырғанда ғана сапалы білім, дұрыс тәрбие беру жүзеге асады.

Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына

ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып

келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр. Осы

орайда келешек қоғамымыздың мүшелері–жастардың бойында ақпараттық мәдениетті

қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты міндет.

Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың қажет кезін сезіну, оны тауып алуға,

бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын дәстүрлі және

автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек.

Адамзаттың қолы жеткен ең үлкен табыстарының бірі–осы ақпарат. Бірақ оны шектен

тыс ашық қолдана берсе, жастар санасын улайтын да нәрсеге айналып кетуі мүмкін. Бұл

ақпараттың пассивті түрде пайдаланатын бөлігінің артуына байланысты болып отыр.

Интернеттің кең таралуына орай ақпарат таратудың бақылауға көнбейтін кері процесінің

күннен-күнге артып бара жатқаны байқалады.

Жаңа мыңжылдық–бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі емес. Ол- өткенді таразылап,

өмірдің мәнін жаңаша түсінуге, болашақты барынша жете дұрыс анықтайтын уақыт.

Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және мәдениетімен анықталады.

Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру, қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге

дайындау – бүгінгі күннің ең негізгі және өзекті мәселесі. Қазіргі білім жүйесінің ерекшелігі –

тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз

бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру. Қорытындысында білім беру–адамға үздіксіз оқуға, білім

алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек. «Білім беру

жүйесінің басты міндеттерінің бірі–оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді

ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» «Білім туралы»

Заңының 8-бабы[6]

Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі өзгеруі, оның

дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге, мұғалімдер алдына жаңа

талаптар мен міндеттер қойып отыр.

Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі–

«Білім-бүкіл өміріңе» қағидасынан «Білім бүкіл өмір бойына» қағидасына өте алатын білім

жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу болып табылады. Қазақстан Республикасы орта

білім жүйесін ақпараттандыру туралы мемлекеттік бағдарламасында «. . . ҚР дүниежүзінің

дамыған елдері сияқты орта білім беру жүйесінен ақпараттандырудың жолына түсуі тиіс, яғни

бірыңғай ақпараттық білім беретін желіге негізделген оқыту жүйесін жасау керек. »

Осы тұжырым білім беру жүйесін ақпараттандырудың мақсаты болып табылады. Бұл

бағдарламалардың міндеттерінің бірі – мектептерді компьютерлендіру.

Білім беруді ақпараттандыру– жаңа технологияны пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара

тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асырады. «Қазіргі заманда жастарға ақпараттық

технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп,

Елбасы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны яғни

компьютерді оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.

Оқыту үрдiсiнде технологияны қолдану мұғалім мен оқушы қарым-қатынасының

бұрынғы қалыптасқан жүйесiн, олардың iс-әрекеттерiнiң мазмұнын, құрылымын үлкен

өзгерістерге ұшыратады. Қалыпты бiлiм беру жүйесінде мұғалім–оқушы-оқулық түрінде

құрылған үш жақты байланыс бұзылып, мұғалiм – оқушы - компьютер - оқулық жүйесі пайда

болды. Мұндай жүйеде бiлiм беру оқыту процесінде компьютерді қолдану бiлiм мен

бiлiктiлiкке қоятын талаптарды қайта қарап, жетiлдiрiп, жүйелеудi талап етедi.

Ақпараттандыруда технологияның негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес қоғамды

дамытудың жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу

болып табылады. Осыған сәйкес қазіргі білім жүйесінің ерекшеліктеріне–оның іргелілігі,

алдын алу сипаты және оларға қол жеткізу мүмкіндіктері жатады.

Оқу процесінде қолданылатын технологиялық құралдарын орналастырудың бірнеше

жолдары бар. Ең перспективтісі және мазмұндысы жіктелу критерийі ретінде тағайындау

облысы болатын жол құрылымдық элементтері болып табылады.

1-сурет

Ақпараттық технология құралдарын меңгеру, жаңа элементтің енгізілуінің негізінде

адам қызметінің өзгеруі сияқты мәселелер көп уақыттан бері психологтарды қызықтыруда.

1937 ж. Л.С.Выготский былай деп жазған:«Адамның өмір сүру процесіне құралдың

ендірілуі осы құралды қолдану және басқарумен байланысты көптеген жаңа қызметтерді

өмірге әкеледі, осы құрал орындай алатын көп жай процестерді керек емес қылады,

психикалық процестер және олардың ұзақтылығын, интенсивтілігін, жүйелілігін өзгертіп, бір

қызметті екінші қызметпен ауыстырады, қысқаша айтқанда, бүкіл өмір сүру құрылымын

өзгертеді». [2]

Информатика пәнін оқытуда жаң технологияларды қолдануда алдымызға мынандай

міндеттер қоямыз.

Технологияларды тиімді қолдану арқылы оқушының компьютерлік сауаттылық

мәдениетін қалыптастыру.

Сыни тұрғыдан ойлауға, өз бетінше ізденіп алған білімін тиімді пайдалануға

дағдыландыру.

Оқыту технологиясы

Ақпараттық

технология

Компьютерлер

Коммуникация

Коммуникация

Электрондық

Электрондық

Компьютер

Интернет

Технология Оқыту Оқытудың

интерактивті

36

«Ұшам деген қанатқа-дүние кең» демекші қазіргі таңда білім саласында мұғалім және

оқушы үшін де мүмкіндік өте мол.

Оқытудың жаңа технологиясын пайдалану-сапалы білім негізі. Қандай салада болмасын

жұмыстың нәтижесі әрине сапамен өлшенеді. Сапалы оқыту және өздігінен мұғалімнен

тәуелсіз оқып білім алуға баулу арқылы оқушылардан өз мақсатына қол жеткізе алатын білім

алуға бейімделген азамат тәрбиелеуге болады. Білімнің сапалы болуы талантты әрі шебер

ұстазға байланысты. Бүгінгі ақпараттандыру заманында оқушылардың шығармашылық

икемділігін дамыту мәселесі білім берудің ең басты мақсаттарының бірі болып отыр.

Информатика пәніне оқушылардың қызығушылығы мол. Сол себепті осы пәнді оқытуда

оқушылардың қызығушылығын жоғалтып алмай, оны одан әрі жалғастыру мұғалімнің

міндеті. Қазіргі кезде оқушының қажеттілігін қанағаттандыра алатын сабақтар ұйымдастыру

қиынға соқпайтын жәйт. Оған дәлел оқу үрдісіндегі түрлі озық технологиялар дәлел бола

алады. Осы технологияларды тиімді қолдану арқылы оқушының компьютерлік сауаттылық

мәдениетін қалыптастыра аламыз.

Сабақ барысында оқушыларға тек дайын білімді берумен шектелмей, оларды сыни

тұрғыдан ойлауға, өз бетінше ізденіп алған білімін тиімді пайдалануға дағдыландыру.

Білім алуда ең бірінші оқушының ынтасы мен есте сақтау қабілеттін қалыптастыру өте

маңызды. Осыған орай оқушыны шығармашылық ізденіске,зеректікке баулу есте сақтау

қабілетін дамыту үшін берілетін тапсырмалар түрлі болуы қажет. Осы пәнді оқу барысында

алған білімін күнделікті қарапайым өмірде яғни тұрмыста қолдана алуы мүмкіндігінің болуы.

Ақпараттық–коммуникативтік технология жағдайындағы жалпы оқыту үрдісінің

функциялары:оқыту,тәрбиелеу,дамыту,ақпараттық болжамдау және шығармашылық

қабілеттерін дамытумен анықталады [2]

2 – сурет. Ақпараттық – коммуникативтік технологияның бағыттары мен міндеттері

Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына

ақпараттық-коммуникативтік технологиялардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып

келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр.

Келешек қоғамның бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында тұрған

ең басты міндет.

Ақпараттық–коммуникативтік технологияны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуде мұғалім

алдына жаңа бағыттағы мақсаттар қойылады:

Өз пәні бойынша оқу-әдістемелік электронды кешендер құру, әдістемелік пәндік Web –

сайттар ашу;

Жалпы компьютерлік желілерді пайдалану;

Бағдарламалау ортасында инновациялық әдістерді пайдаланып, бағдарламалық сайттар,

құралдар жасау. (мультимедиалық және гипермәтіндік технологиялар).

Қашықтықтан оқыту (Internet желісі) барысында өздігінен қосымша білім алуды

қамтамасыз ету.

Іс тәжірибемде ақпараттық технологияның барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып,

оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін сабақта төмендегі іс-

шараларды қолданудың маңызы зор екенін байқадым.

Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру арқылы

жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту процесіне

жаңа ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін пайдалану.

Бағыттары Мақсаттары

Мультимедиялық

технология

Оқу-әдістемелік, электронды кешендер құру, әдістемелік Web-

сайттар ашу

Технология Оқыту

Оқытудың

интерактивті

режимі

Бағдарламалау ортасында

инновациялық әдістерді

пайдаланып, бағдарламалық

сайттар, құралдар жасау Қашықтан оқыту

(басқару) (Internet)

Өздігінен қосымша білім алуды қамтамасыз ету

Жаңа ақпараттық -

коммуникативтік технология

38

Оқытудың жаңа әдістері мен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық іс-

әрекетін компьютерлік ойындар және т.б.) сабақта жиі қолдану.

Проблемалық зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдістерін қолдану арқылы

классикалық әдістерді жетілдіру.

Жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдалану арқылы оқу процесінің

материалдық – техникалық базасын жетілдіру.

Компьютер арқылы оқыту мынандай міндеттерді қамтиды:

1.Оқушылардың компьютерлік сауаттылығын ашады;

2.Ойлау қабілетін дамытады;

3.Оқыту тәрбие үрдісіндегі ақпараттың алмасу сипатын айқындайды.

Қолдану тиімділігі:

1.Шығармашылық қабілеті дамып, мәдениетінің деңгейі мен ықыласы көтеріледі;

2.Оқушылар бірден өзінің әрекеттерінің нәтижелеріне сәйкес талдаулары мен

ұсыныстарын бірге көреді;

3.Оқушының пәнге қызығушылығы артады;

4.Мұғалім оқушыға бағыт беріп отырады;

5.Уақыт үнемделеді;

6.Орташа оқитын оқушылар саны азаяды.

Білім беруді тез қарқынмен компьютерлендіру қажеттілігі мына

факторларымен түсіндіріледі:

1.Құралдарын қажетті деңгейге пайдалана алатындай жан-жақты дамыған дара тұлға

ретінде тәрбиелеу.

2.Жаппай компьютерлік сауаттылық мәселелерін шешу, яғни оқушыларға информатика мен

коммуникациялық техниканың құралдарын пайдалану дағдысын қалыптастыру.

2.Оқушының шығармашылық қабілетін, экспериментальді іскерлігін дамыту.

4.Оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейін жетілдіру, тиімділігі мен сапасын жоғарлату

мақсатын компьютерді жекелеген пәндерге оқыту құралы ретінде пайдаланады.

Информатика білім сапасын арттыруды негізгі құралын меңгеру үшін алдымызға

мынандай мақсат қою керек:

1.Ақпараттық техниканың жетістіктерін толық пайдаланып, өмірге қажеттіліктерін

пайдалануға жол ашу.

2.Шығармашылық еркіндігі мен белсенділігінін қалыптастыру.

3.Оқушының жаңа мүмкіндігін ашу.

4.Оқушылардың белсенділіктерін арттыру.

5.Барлық топтар бойынша тәртіп, сыйластық ұйымшылдықты болдыру.

6.Тақырып бойынша ең негізгіні түсініп, ажырата білу.

ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының

басым бағыттарының бірі-білім беру ұйымдарын электрондық оқыту жүйесіне енгізу. «Оқушы

автоматтандырылған жүйеде жеке портфолиосын, күнтізбесін, күнделігін» жүргізеді. Мұғалім

күнтізбелік–тақырыптық жоспары бар электрондық дәптерді, сынып журналын,

хабарландыруларды т с с бар мәліметтер, ДҚ арқылы енгізіледі. Электрондық оқыту жүйесінің

негізгі мақсаты білім беру ұйымдары қызметкерлеріне үздік білім беру ресурстары мен

технологияларына қол жеткізуді қамтамасыз етуге негізделген болса, міндеті– оқу-тәрбие

үрдісін автоматтандыру болып табылады. Аталған міндетті шешу үшін оқу–тәрбие үдерісіне

қатысушылардың қызметін автоматтандыру қажет. Білім беруді ақпараттандырудың негізгі

мақсаты ҚР біртұтас білімдік ақпараттық ортаны құру болып табылады. [7]

Қазіргі заман талабының өзі оқушыны 1-орынға қою, яғни мұғалім сабаққа бағыт беруші

болып, оқушы алдын-ала берілген тапсырмалар арқылы сабақ түсіндіріп, өздік, өзіндік талдау

жасап, бірін-бірі бағалап, өз ойларын толық жеткізіп, білім беруші рөлін алады. Осы заманғы

білім беру ісінің өзекті мәселесіне оқушыларға түсетін ауыртпалықты жою, олардың бойында

оқуға деген қызығушылықты, белсенділік пен өз бетінше жұмыс істеу қабілеттерін арттыру

жатады. [3]

Мен өз тәжірибемде оқушыны өз орныма қоймас бұрын, ең оңай тапсырма «тірек

сызбалар» жасаудан бастадым. Сызбаны жаңа сабақ өткенде, бекітуде жиі пайдаланамын.

Мысалы:Құжаттармен жұмыс, файлдарға, бумаларға амалдар қолдану тақырыбын өткенде

көшіру мен қиюды салыстыру үшін Венн диаграммасын қолдану. «Тірек сызбаларын» сызып

үйренген оқушы модель сызуға да дағдыланады.

Әсіресе,қорытынды сабақтарда, белгілі тақырып бойынша қорытындыны модель түрінде

қорғап шықса, ол есте сақтау қабілеттеріне тиімді, себебі, түрлі формадағы модель үлгілері

кез-келген сәтте бағыт-бағдар берсең, көз алдарына елестеуі мүмкін.

Қазіргі заманғы инновациялық процесті зерттеушілер бұл тәжірибе жаңалықты ендіру

емес бұл педагогикалық, шығармашылық, новаторлық және зерттеушілік қызмет

нәтижелерінің бірін-бірі толықтыруы деп түсіндіреді. Өткен ғасыр соңында әлем түкпіріндегі

білім берушілер жүзе асырылатын нақты мақсаттардың алдын–ала жасалған жүйесінің

тәжірибедегі жобасы «Жобалап оқыту технологиясы» болып саналады. Техника тіліндегі

жобалау –іс жүзінде орындалатын нәрсенің алдын –ала берілген макеті. Педагогика тілінде -

жоба түсінуді талап ететін «еркін шығарма » ретінде қарастырылады.

Технологияны пайдаланудың төмендегідей артықшылығы бар: білім мазмұнын заман

талабына сай болуы, болашақта қажетті білімді толығымен алу, білімді өздігімен меңгеру,

өзін-өзі бағалай алуы, өз күшіне сенімділіктің болуы, өз жетістігін көре алуы, оқушыны

ізденіске, шығармашылыққа бағыттайды. Елбасы атап көрсеткендей «Қазіргі заманда

жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім

беру өте-мөте қажет»- жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне

оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.

Өз тәжірбиеммен бөлісу мақсатында сабағымда қолданатын әдістер мен

тапсырмалар түрлеріне тоқталып өтсем: Оқушыға сапалы білім беру үшін кез-келген мұғалім алдымен сабағын түрлендіріп

өткізіп, оқушылардың қызығушылығын арттыруы тиіс. Ол үшін ізденіс, жаңаға ұмтылу

жұмысын жүргізу әрбір ұстаз үшін бұлжымас қағида. “Оқытып жүріп, өзіміз де үйренеміз”

қағидасын ұстанған ұстаз үшін өзінің әрбір сабағы бірінші өзіне жаңалық болуы тиіс.

Іс тәжірибемде ақпараттық технологияның барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып,

оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін сабақта төмендегі іс-

шараларды қолданудың маңызы зор екенін байқадым.

•Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру арқылы

жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту процесіне

жаңа ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін пайдалану.

•Оқытудың жаңа әдістері мен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық іс-

әрекетін компьютерлік ойындар және т. б.) сабақта жиі қолдану.

•Проблемалық зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдістерін қолдану арқылы

классикалық әдістерді жетілдіру.

Оқушылардың өздігінен танып-білу дағдыларын қалыптастыра отырып, жаңа тақырып

бойынша анықтама, ережелерді өздері құрастырып тұжырымдай білуіне жетелеймін. Ол үшін

оқытудың интерактивті формаларын сабақта қолданамын. Олар:

•Жеке шығармашылық тапсырмалар, жобалар.

•Блок– схема, графиктер, диаграмма, карта т.б.Тірек–схема,көрнекіліктер және анықтама

құралдары.

•Ойын арқылы оқыту. Сөз жұмбақ, ребустар. Логикалық есептер. Тестілеу және бақылау.

Оқытудың бірнеше моделін атап көрсетуге болады:

1) пассивті – оқушы оқытудың «объектісі» ролін атқарады (тыңдау және көру),

2)активті /белсенді/ оқушы оқытудың «субектісі» болып шығады (өзіндік жұмыс,

шығармашылық жұмыс, лабораториялық-практикалық жұмыс),

40

3) интерактивті – inter (өзара), akt (әрекеттесу). Оқыту процесі барлық оқушылардың тұрақты

белсенді өзара қарым-қатынасы арқылы жүзеге асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың

тең құқылы субъектісі болып табылады.

Интерактивтік оқыту технологиясы–бұл коллективтік, өзін-өзі толықтыратын, барлық

қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы

мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.

Интерактивті тақтамен жұмыс істеудің артықшылықтары:

•Бағдарлама бойынша барлық сынып оқушыларына қолайлы;

•Web-сайттарды, басқа да құралдарды қолдана отырып жаңа материалдарды түсіндіруге,

меңгеруге қолайлы;

•Берілген материалды әсерлі жеткізуге және оны сынып оқушылары арасында талқылауға

үлкен мүмкіндіктер туғызады;

•Интерактивті тақта сыныптағы барлық оқушылардың басты назарына айналуына байланысты

орталықтан демонстрациялауға қолайлы жағдай туғыза алады;

•Мұғалімнің де, оқушының да шабытын, қызығушылығын арттырып, сабақты тартымды

өткізуге ынталандырады;

•Оқушы алдына жаңа материалды жанды түрде көрсете отырып, танымдық қабілетін

арттыруға мүмкіндік алады. [5]

Алдын ала дайындаған оқу материалдары-презентациялар, мәтіндік, графикалық

ақпараттық объектілер-сабақтың жақсы өтуін және барлық ақпарат түрлерін қолдануды

қамтамасыз етеді. Бұл оқушының сабаққа деген қызығушылығын, әрі өз бетінше іздену

қабілетін арттырады. Бұл сапалы білім берудің ең басты факторы болып табылады. Осындай

әдістермен жасалған теориялық талдаулар үздіксіз жыл бойында жүзеге асырылып отырса,

бала жаттығып, өз бетінше ізденіп, жаңалық ашуға, зерттеу жұмыстарын жасауға

дайындалады. Осы арқылы қоғамдағы түрлі қайшылықтар мен жағдайларды, халқымыздың

мәдени құндылықтарын өздігінен пайымдауға қадам бастайтын, рухы мықты азамат

тәрбиелейміз.

Мысалы 7 сыныпта «Компьютерлік желілер» тақырыбында өткізген кезде жаңа

технологиялардың кейбір элементтерін көрсетіп кеткенді жөн көрдім:

1. «Қарлы кесек» әдісі.

2. Көргенмнен, түйгенім.

3. Қызықты ақпарат.

4. Ойлан, жұптас, бөліс және т.б.

Сонымен бірге сабақтың қорытынды түйіні ретінде «Топтастыру» стратегиясын қолдану

оқушыларды шығармашылыққа баулумен бірдей. Өйткені берілген тапсырмаға сәйкес ой

түйіндейді. Сабақты қорытындылау мақсатында «Компьютерлік желі дегеніміз не?» сұрағы

төңірегінде оқушылар өз ойларын топтастырды.

Осы жаңа технология стратегияларды интерактивті тақтадан енгізіп қойсақ, оқушылар

шығып жауаптарын орындайды. Бұл сабақты алдын ала электронды оқулықтан көрсетіп,

оқушылардың есте сақтауы бойынша орындатқан тиімді.

Жаңа әдіс-тәсілдерді қолдана отырып өткен дәстүрлі сабақтарымды жаңа

сабақтармен салыстырып, кешіліктер мен жетістіктерді саралай келіп, мен мынадай

қорытындыға келдім, жаңа тәсілдерді қолданып өткен сабақта: Оқушылар жеке,жұппен,топпен жұмысты жақсы жүргізеді.Белсенділік жоғары болады.

Оқушының жеке жауапкершілігі басым болады.

Қызығушылығын істе байқатады.

Бір-біріне көмек беру, сыйлау, ынтымақтастық атмосфера қалыптасады.

Сабақта мұғалім тек бағыттаушы болып, оқушылар ізденуші болып көп жұмыс

жасайды.

Оқушылар сабақта еркін сөйлеуге тырысады.

Бір –бірінің пікірін тыңдауға, құрметтеуге дағдыланады.

Өзіне деген сенімділігі артады және сенімділікпен жұмыс жасайды.

Бір-бірінің пікірін тыңдауға қалыптасады.

Өз-өзін реттеуге дағдыланады.

Критреий немесе өзін-өзі бағалау арқылы оқушыны бағалауда әділ бола білуі.

Бағалауда баланы көтермелеп баға қою және оқушыларды салыстыру болмайды.

Сонымен, қорыта айтқанда, жаңа технологиялар:

- Оқушының өз қабілетіне, болашағына сенуіне;

- Оқушыны ынталандыруға;

- Оқушы мен оқытушының ынтымақтастық қарым-қатынасына;

- Оқушының өз білімін бағалай білуіне бағыттауға мүмкіндік беретініне көз жеткіздім.

«Өзіңді білу-адамгершілікке жеткізеді» - деп неміс психологі Н. Энкельман айтқандай

әрбір мұғалімнің алдына қоятын мақсаттары болады. Сол мақсатқа жету үшін әрбір мұғалім

тығырықтан шығатындай жол іздейді. Оқушының пәнге деген қызығуын және сабақтың

сапасын арттыруда менің алға қойған мақсатым мынадай:

- логикалық ойлау қабілетін дамыту, өздігінен жұмыс істеуге дағдыландыру;

- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселе туғызу;

- оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту;

- оқушының жеке басының дара және дербес ерекшелігін ескеріп, олардың өз бетінше

ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру. [4]

Әрбір мұғалім шығармашылықпен жұмыс істеген жағдайда ғана еліміздің саналы,

дарынды азаматтарын тәрбиелеп шығуға мүмкіндік бар.Шығармашылықпен іздену мұғалімнің

еңбегіне, ой-өрісінің толысуына көп көмегін тигізеді. Бүгінгі күн мұғалімдерінің алдында

тұрған басты міндет-оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттыра білу, сол арқылы әр

тақырыпты олардың санасына жеткізе түсіндіру.

Меніңше, осы оқыту жүйесінде ақпараттық және коммуникативтік технологияларды

қолдану төмендегідей нәтиже береді:

Ілімділік оқу материалын оқу бағдарламасы бойынша ғылыми негізінде ең жоғарғы

дәрежеде меңгеріп шығуы және ілімдік білімін іс жүзінде тиянақты, саналы түрде қолдана

білуі;

Ақпараттық технология мүмкіндіктерін қолданып,өз бетімен білімін толықтыруға

дағдылануы;

Игерген материалдарын шығармашылықпен талдап, өңдеп, қорытындылап, өз

көзқарасын қорғай алуы;

Жеке қабілеттеріне қарай шығармашылық жұмыстарға белсене араласып, белгілі бір

ғылыми білім саласында өз мүмкіндігін көрсете алуы;

Ілімді жаңалық ашуға немесе ілімді іс жүзінде қолданудың жаңа жолдарын іздеуге

ұмтылуы тиіс.

Жаңа коммуникациялық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты - оқушылардың

оқу материалдарын толық меңгеруі үшін оқу материалдарының практикалық жағынан тиімді

ұсынылуына мүмкіндік беру. Бұл мақсаттарға жету жолында электрондық оқулықтар, тексеру

программалары, оқыту программалары сияқты программалық өнімдер қызмет етеді. Білім

саласында компьютер оқушы үшін оқу құралы, ал мұғалім үшін жұмысшы болып табылады.

Оның қолданылуы нәтижелі болуы үшін бағдарламалық құралдар толық түрде мұғалімнің

және оқушының алдына қойған мақсатына жетуін және шығару жолдарын қамтамасыз ету

керек.

Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін

қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын

педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептейміз.

Демек, жаңа технологиялық әдіс–тәсілдерді пайдалану білім сапасын арттырудың

бірден–бір жолы. Оқыту үрдісінде оқушылардың білім қорын молайтуға, белсенділігін

арттыруға, шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге көмегі бар.

42

Информатика пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың маңызы өте

зор. Сондықтан, ізденген ұстаздан ғана шығармашыл, дарынды шәкірттің шығары анық.

ӘКЕ МЕН АНАНЫҢ ОТБАСЫНДАҒЫ РӨЛІ

Хидуллина Нургул Исатаевна Атырау қаласы

«Ә.Жангелдин атындағы орта мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі директордың бастауыш сыныптар бойынша оқу ісі жөніндегі орынбасары

Баланың қалыптасуында ана мен әке қандай рөл атқарады?

Халқымыздың сан ғасырдан бергі даналығына құлақ ассақ, «Адамның бақыты-балада»

деген екен. Кез келген адам өзі өмір бойы қуып жете алмайтын бақыт деген құдыретті сөздің

өлшемі өмірінің жалғасы ұрпағымен келетініне мән бермеуі де мүмкін. Біреу бақытын

байлықтан тапқысы келсе, екінші біреуі даңқ пен атақтан, мансап пен қызметтен іздестіреді.

Мұның бәрі түсінген адамға қолдың кірі сияқты нәрсе. Адамға нағыз бақытты-тәрбиелі

ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деген сөз тегін айтылмаса керек.

Олай болса адам өмірінің мәні-өз ұрпағы.

Шыр етіп сәби дүниеге келген сәттен бастап ата-ана алдында нәзік те қиын, қыр-сыры

мол үлкен қоғамдық міндет тұрады. Ол-бала тәрбиесі. Бала тәрбиесінде алғашқы ұстаз-ата-

ана. Бала үшін үй ішінен, ата-анадан артық тәрбиеші жоқ. Адамгершілік, бауырмалдық,

татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер-жанұяда тәрбие балаға

сөзбен, теориямен дамымайды, үлкендердің үлгісімен сіңеді. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге

қарап қыз өсер» дейді халық даналығы. Бала кішкентай кезінен-ақ әр нәрсеге әуестеніп

үлкендерге көмектескісі келеді. Бұған кейбір әке-шеше «жұмысымды бөгейсің, істеп жатқан

ісімді бүлдіресің» деп ұрысып жіберуі мүмкін. Бұл қате түсінік. Керісінше, өзің жұмыс істеп

жүргенде баланың қолынан келетін ісіне жағдай туғызып, оның үйренуіне көмектескен

орынды. Тіпті балаға берген тапсырмаңыздың аяғына дейін орындаулына төзімділікпен

бақылау керектігін де ұмытпаған жөн. Өстіп баланың бірте-бірте еңбекке деген болашағына

жол ашылады. Әрі істеген ісін ұқыпты да тындырымды орындауына бағыт бересіз. Баланың

жақсы ісін мадақтап, терісін оң етіп түсіндіріп отырса, ол да ересектерді сыйлап, кез келген

тапсырмасын орындауға қарсылық білдірмейді. Орынсыз ұрысу, зеку, сұрақтарына дөрекі,

келте жауап беру немесе әділ талап қоя алмау ата-ананың беделін түсіреді.

Әрбір ата-ана өз перзентінің әдепті, саналы, иманды, білімді, Отанының сүйікті және

кішіпейіл азматы болып жетілуін қадағалайды. Сондықтан да олар өз балаларын тәрбиелеудің

нәзік жақтарының заңдылықтарын білуі шарт.

Барлық бала жақсы және жаман әдеттерді өзі өскен шаңырақтан үйренеді.

Егер отбасында ата-аналар өзара жақсы қарым-қатынаста болса, перзенттері де әдепті,

тәрбиелі болып өседі. Халқымыз «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» деп бекер

айтпаған. Ендеше ата-аналар ұл мен қыз тәрбиесін дұрыс беріп, оған өздері үлгі бола

білсе,баланың санасында ол мәңгі мөрленіп қалады да, бүкіл өміріне азық болатыны сөзсіз.

Қазіргі заман мектебі ата-аналарды да, балаларды да тәрбиелейтін, оларды өз тәрбие

ықпалының объектісіне айналдыратын жетекшінің қызметінен бас тартуда. Баланың жеке

тұлғасының дара қасиеттерін қалыптастыруда отбасы үлкен мүмкіндіктерге ие. Олар

күнделікті отбасылық өмірде, отбасының дәстүрлері мен адамгершілік ұстанымдары, шежіресі

мен тарихы, отбасы мүшелерінің ортақ қызығуы және мақсат-мүдделері арқылы іске асады.

Бұл мүмкіндіктерді мектептің мүмкіндіктерімен үйлестіру– табысты тәрбиенің тағы бір негізі.

Ата-ана балаға сөзден гөрі іс, күнделікті жақсы әдет-ғұрып өнегесі күшті әсер ететінін

ескеру керек. Айтқан ақылыңыз қаншалықты дұрыс болғанымен, өз өнегеңіз, әдет-қылығыңыз

керісінше болып жатса, жалаң ақылдан еш нәрсе шықпайды.

Сонымен қатар, бүгіндері қаптап кеткен компьютер ойындары, кафе, бар, би алаңдары,

үйдегі көгілдір экранда балалар көрмейтін көріністер көрсетіліп, темекі мен арақты

жарнамалау оқушылардың көңілін алаңдатып отырғаны жүрегімізді ауыртады. Балаларымыз

еліктеп, кейбіреулері соған бет бұрды. Құмарлана соңынан ере бастады, түнде бейуақытқа

дейін жүрістері көбейді, айқай-шуға, төбелеске, даудамайға, қорқытып бір-бірінен теңге

жинауға, ішкілік ішіп, темекі шегуге дағдылана бастады.

Ата-аналар үйымының рөлін көтеру кез келген мектеп үшін оңай емес. Көп жағдайда бұл

мәселе ата-аналардың жұмыспен қамтылуына байланысты уақыттарының жетіспеушілігі

сияқты объективті себептерлермен түсіндіріледі. Дегенмен, оның себептерін тек ата-аналар

ортасынан іздеу дұрыс емес. Бастамашылық мектеп жағынан бәрібір басым болу керек.

Өйткені, мектеп– қоғамның, отбасының және өзінің өзара тәрбиелік іс–қимылың үйлестіруші

қоғамдық институт. Өзара іс-әрекеттің мақсаты мен міндеттерін мектеп жалғыз өзі, тиісті

мәселеге тек өзінің ұстанымына сүйенген түрде анықтаса, ал ата-аналар оларды іске асыру

сатысында ғана қамтылса, нәтиже төмен болады. Мектеп ата-аналар қауымы үшін әрқашан

ашық болып, өзара ынтымастық пен серіктестік жүйесін жетілдіруге бағытталып, олардың кез

келген бастамасын көтермелеп отыруы қажет.

Ұлттық психология тәлімдерін ұстансақ тіпті дұрыс болар еді. Қазақы тәрбиеден артығы

жоқ. Қазіргі баланың психикасы өзгеріп кеткендігі туралы көп айтылады. Бұл енді

жасөспірімдердің арасында болмай қоймайтын ауытқулар екендігі дауыссыз. Баланың

психикасына ата-баба қастерлейтін имандылықты сіңірудің жағымды жақтары мол. Қазақ

халқының қанына біткен әдет-ғұрып, салт-дәстүрдің талайы баланы адамгершілікке баулуға

септігін тигізеді. Бір жағынан жазылмаған заң сияқты көрінгенімен, бұлардың жас ұрпақты

тәрбиелеуге берері мол. Мәселен, қазақ халқының нақыл сөздерін алайықшы. Бұлардың қай-

қайсын да баланың санасына сіңіре алсақ, қайтарамы мол болар еді. Өкініштісі, бұл бағытта

жүйелі жұмыс жүргізуге жете көңіл бөлінбей келеді.

Ата-ана-бала тәрбиесіндегі басты тұлға. Сондықтан әке де, шеше де балаларының жан

дүниесіне үңіліп, мінез-құлқындағы ерекшеліктерді жете білгені жөн. Балалармен

әңгімелескенде олардың пікірімен де санасып отырған орынды. Өз баласымен ашық сөйлесе

алмай, сырласа білмейтін ата-аналар «Екеуміз де жұмыстамыз, кешкісін үй шаруасынан қол

тимейді, баламен сөйлесуге уақыт жоқ» дегенді айтады. Бұл дұрыс емес. Баламен сөйлесуге

тіпті арнайы уақыт бөлудің қажеті жоқ. Әке мен шеше ұл-қыздармен үй шаруасында жүріп-ақ

әңгімелесіп, ой бөлісуге неге болмасқа. Жанұядағы жанжал, үлкендердің аузына келген

сөздерді айтуы, баланың көзінше басқа біреуді сөгуі, біреудің сыртынан өсек айтуы балаға

теріс әсер етеді. Бала алдында әке-шеше үй ішінің үлкендердің әдептілік танытқаны жөн.

Мысалы, арақ пен темекінің толып жатқан зиянын біле тұра, балалардың көзінше арақ ішіп,

үсті-үстіне темекі тартқандар бар. «Көрінген таудың алыстығы жоқ» дейді, ертең-ақ ұл өсіп ер

жетеді, қыз өсіп бой жетеді. Сонда арақ пен темекінің зиянын қалай ұқтырамыз.

Бұзақылықтың басы бос жүруден басталады. Кейде сабақты жиі қалдыруға әр түрлі

сылтауларды үлкендердің өзі үйретіп отырады. Бұл жағдайда балаға өтірік айтуды үйретіп

отырған аңғармай да қалуы мүмкін. Жас шыбықты қалай исең, солай өседі ғой. Иә, «Ұяда не

көрсең ұшқанда соны ілерсің» демекші ата-ана тәрбиесі бала өмірінде үлкен із қалдырады.

Ата-аналармен ынтымақтастыққа бағытталған әкімшілік-ұйымдастыру жұмыстары-

мектептің және топтың ата-аналар комитеттерінің іс-әрекетін ұйымдастыру тарту (құқықтық

тәрбие жөніндегі кеңес, салауатты өмір салты жөніндегі кеңес,т. б.) .

Ата-аналар жиналысы–мектеп пен отбасының біріккен іс–қимылындағы ең қажетті

бұын. Біз, мұғалімдер, ата-аналарды мектеп және топтың ата-аналар жиналыстарына түгел

қатыстыру үшін жиі күресеміз.

Ата-аналар жиналысының өзіне лайық жүргізу әдебі бар.

Ең алдымен, бұл-ата-аналармен сөйлесуде әдейі жасалатын, келіспеушілікті көтермейтін

үйретушілік мәнер, ата-аналарды ашық түрде есеп беруге тарту және жалғыз көреген тәрбиеші

ұстамынынан бала тәрбиесіндегі кемшіліктерді ғана көрсету. Әдетте, бұндай мұғалімнің ата-

аналармен сөйлесуінде «қарамайсыздар», «байқамайсыздар», «талап етпейсіздер»,

«тексермейсіздер» деген етістіктер көбірек қолданылады. Ата-аналарға бұндай ұстаным іш

44

жиғызады; мектепке келуге әуестігін жояды. Бұл-ата-аналардың табиғы қорғаныс ұстанымы.

Ата-аналар өздерін белгілі бір нәрсені дұрыс істей алмаған балалар ретінде сезінеді.

Тағы да бір көп тараған қателік– мектеп пен отбасының өзара қарым-қатынасының көп

түрлілігін ескермей, мұғалімнің оқушылар тәртібі мен үлгірімі туралы ақпарат беруші

қызметін орындаумен ғана шектеп қою. Бұл бағытта да ата-аналардың зейіні жағымсыз

фактілерге жиі шоғырландырылады. Сөйтіп, өз отбасында ізгі, ақ қөңіл болатын сүйікті бала

«жаман оқушы» ролінде шыға келеді. Ал, бұл отбасында да мектеп пен отбасының қарым-

қатынасында да келіспеушіліктің қайнар көзі бола бастайды. Біз, мұғалімдер, кейде қазақ

мақалында дәл тұжырымдалған: Қарға да өз балапанын «әппағым» дейді деген шындыққа

ұмыта береміз.

Үшінші қателік-ата-аналармен байланыс көп жағдайда көмек сұрау өтініштермен ғана

шектеледі (жөндеу, безендіру, ата-аналар қоры). Бұның барлығы әрине, қажетті әрі маңызды.

Бірақ отбасы мен мектептің өзара іс-қимылы осымен ғана шектелмеуі керек.

Тәрбиенің әр түрлі тәсілдері бар, олар: қатаң тәртіпті (кемшіліктерді жою); мектептің

басымдылық ұстанымына, жаппай бақылауға, бұйрыққа және талапқа негізделіп құрылған

фронталдық шектелген тәсіл. Бұл тәсілдердің барлығы табиғатқа сәйкестік ұстанымына

негізделмей, баланың және оның отбасының психологиясын ескермей іске асырылады,

сондықтан да олар, әдетте, нәтижесіз болады.

Жетістік арқылы тәрбиелеу баланың және оның отбасының қадір-қасиеттеріне,

құндылықтарына, мұраттарына сүйенген түрде оқушыны, ата-аналарды мейлінше тереңірек

түсінуге деген педагог пен мектептің ұмтылысын көздейді. Ата-аналардың тиімді тәжірибесін

пайдалану, тәрбие үрдісінің барлық субъектілерінде (оқушы,ата-ана, педагог) отбасының және

отбасылық дәстүрлердің басымдылығын көтеру олардың әрқайсысы, әсіресе оқушы, жеңістің

дәмін татып, оны өз басынан өткізіп көретін жетістіктік ортасын жасауға мүмкіндік береді.

«Алмақтың да салмағы бар» дегендей, әрбір жас, ең алдымен, өзін дүниеге әкелген ата-

анаға, түрлі қамқорлық жасап отырған Отанға, білім берген ұстаздарға, рухани жағынан үлес

қосқан ғылым, көркем-өнер иелеріне қарыздар. Оның өтеуі азаматтың жан-жақты білімді,

мәдениетті, еңбекшіл, мейірімді адам болып қалыптасуы, өмірден өзіне лайықты орын тауып,

Отан-ананың тілегін арттыруға үлес қосуы деп түсінгеніміз жөн.

Баланың бойына барлық жақсы қасиеттерді дарыту, тіпті жанында жүрген достарына

дейін мән беру, табиғат сыйлаған дарыны болса дамыту, дұрыс білім алуына жағдай жасау-

ата-ананың басты парызы. Ендеше бала тәрбиесінде ұсақ-түйек дейтін ешнәрсе жоқ және сол

нәрседен де қателесуге қақымыз жоқ. Бала-әр жанұяның бақыты. Олай болса, өз бақытымызды

бағалай білейік.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Бала тәрбиесі №2. 2016 ж, №4 2017.

2.Өзіндік таным №3. 2018.

3.Баймуратова Б «Отбасындағы баланы мектепке дайындау» Алматы,Шартарап 2000.

БАСТАУЫШ СЫНЫП БІЛІМ АЛУШЫЛАРЫНЫҢ

ОҚЫЛЫМ ДАҒДЫСЫН АРТТЫРУДАҒЫ ГРАФИКАЛЫҚ ОРГАНАЙЗЕРЛЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІ

Кубаева Нургул Боранбаевна Атырау облысы Махамбет ауданы

Е. Ағелеуов атындағы Махамбет орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

«Балаға күштеп білім беруден гөрі, баланың білімге деген құштарлығын ояту ең

маңызды мақсат»

Константин Ушинский

Бүгінгі таңда мемлекетіміздің алдында тұрған негізгі мақсаттардың бірі- дүниежүзілік

білім әлеміне ену болып отыр. Бұл салада білім беру ісінің мазмұнын жаңа бағытқа бұрып,

құрылымдық жүйесін жаңарту, өзгерістер енгізу-білім реформасын жүзеге асыру

алғышарттары қолға алынғаны белгілі.

«Ескіден қол үзіп, жаңаға қол жеткізгендер ғана мұғалім бола алады»,-деп Қытайдың

дана ойшылы Конфуций айтқандай, бүгінгі уақыт өткен тәжірибесін жаңамен ұштастыра

алатын, кәсіби қызығушылығы жоғары, танымы биік, бастаған ісінің нәтижесін көре алатын,

ғылыми зерттеу жұмыстарын таңдай білетін, педагогикалық үдерістің заңдылықтарымен етене

таныс, оқытудың әдістемелік жаңалықтарынан хабардар, оқыту үдерісін ізденімпаздықпен

арттыратын мұғалім болуы керектігін талап етеді. Менің ойымша қазіргі заман мұғалімі–

рухани жағынан дамыған, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шебер меңгерген

білікті маман, өзін-өзі әрдайым жетілдіруге ұмтылатын шығармашыл тұлға болуы қажет.

Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты

болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзіреттілігіне байланысты. «Мұғалім-өзінің білімін

үздіксіз көтеріп отырғанда ғана -мұғалім, оқуды, ізденуді тоқтатысымен, оның мұғалімдігі де

жойылады»,-деген К.Д.Ушинскийдің сөзі осы мамандық иелерінің барлығына ой салары

сөзсіз.

Қоғамның даму қозғалысы мен оның қазіргі заманғы сипаты педагогтар мен білім беру

саласындағы барлық мамандар алдына жаңа міндеттер мен мақсаттарды қояды. Қазіргі кездегі

ақпараттық қоғам білім беру орындарының алдына:

-Өз бетінше керекті білімін ала алатын және оны тәжірибе жүзінде қолдана алатын;

-Өз бетінше сыни тұрғыдан ойлауға, нақты жағдайда туындайтын мәселелерді көре білетін

және оларды шешу жолдарын іздей алатын;

- Ақпаратпен сауатты жұмыс істеуге қабілетті;

- Әртүрлі әлеуметтік топтарда, ұжымда жұмыс істей алатын;

-Өзінің өз бетінше ой-өрісін,мәдени деңгейін дамыта алатын қабілетті жеке тұлғаны

тәрбиелеуді талап етеді. «Даналыққа біз үш түрлі жолмен жетеміз, ең ізгі жол-санамен

саралау, ең оңай жол–еліктеу, ең қиын жол-тәжірибеден тәлім алу»,-деп Конфуций бекер

айтпаса керек. Қазіргі кезде елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру

кеңістігіне бағыт алудамыз. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды.

Әр күніміз өзгеріске толы, бүгінгі жауапты кезеңде заман көшінен қалып қоймай, уақыт

таба біліп, ертеңгі болашақ жас ұрпақты білімді етіп тәрбиелеуде ұстаздарға өте көп

жауапкершілік жүктелуде. Заманауи қоғамның негізгі бөлшегі–білімді ұрпақ. «Білімді ұрпақ»

дегеніміз алдымызда жан-жақты білім нәрімен сусындап отырған білім алушыларымыз.

Соңғы жылдары еліміздің білім саласында жүргізіліп отырған «Жаңартылған бағдарлама»

жүйесі бойынша, мұғалімге қойылған талап пен бірге пәндік білімнің де мазмұны өзгеріске

түсті. Күнделікті сабақта оқушымен мұғалімнің іс-әрекеті SMART мақсатқа құрылып, белгілі

нәтижені көздейді. Оның ең басты қағидаттары,білу,түсіну, қолдану, талдау, бағалау сатылары

арқылы білім беру мен білім алу процесінің жүргізілуі.Күнделікті сабақта берілген тақырыпты

сыныптың барлық оқушылары түсінуі немесе өз өмірлерінде қолдана алулары екіталай екені

анық. Осы орайда әр оқушының деңгейі мен мүмкіндігіне қарай мақсат қою оның ішінде білім

беру платформалары маңызды рөл атақарады. Біздің басты мақсатымыз білім сапасы. Білімнің

сапалы болуы тікелей мұғалімге, оның білім дәрежесі мен іздену шеберлігіне байланысты.

Графикалық органайзерлер дегеніміз не? Графикалық органайзерлерді қолданудың

тиімділігі қандай? Графикалық органайзерлерді қолданудың негізгі ерекшеліктері неде?

Графикалық органайзерлерді (тірек-сызбаларды) пайдалану арқылы оқыту В.Ф.Шаталовтың

технологиясына негізделіп жасалған оқытудың интенсивтендіру технологиясы болып

табылады. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін белсендіріп, схемалық кестелерді

қолдану арқылы оқушылардың білімдерін, біліктерін, дағдыларын қалыптастырып, берілген

сұрақтың жауабын тезірек табу мүмкіншілігін туғызады. Кларк өз еңбектерінде графикалық

органайзерлер тақырыптық мазмұнын көрсетеді, оқушылардың назарын жоғары деңгейлі

46

ойлау дағдыларына көңіл бөлуге мүмкіндік береді және оқуды ұйымдастыратын мақсаттар

мен ойлау үдерістерін түсіндіру үшін сыныптағы көрнекі құралдар ретінде маңызды роль

атқарады деп тұжырымдайды.

Графикалық органайзерлер дегеніміз-білім алушыларға нәннің әрбір тақырыбынан

білімді игерудің міндетті талабының, көлемін нақты алуына мүмкіндік береді. Графикалық

органайзерлерді пайдаланғанда сызбаның оқушы ұғымына сай болуына көңіл бөліну керек.

Графикалық органайзер-сабақтың бейне жоспары .Графикалық органайзерлерді

пайдаланудың нәтижесі–тақырыптың тұтастығынын, қиындылығын, ықшамдылығын,

көрнекілігін қамтамасыз етеді, оқушылардың білімін тиянақтайды, алған білімін оңай еске

түсіруге көмектеседі. Оқушыларға сапалы білім беру,оқу бағдарламасындағы білімді қамту

менкеңейту жүйесін жүзеге асырудың тиімді жолы-графикалық органайзерлерді пайдалану

болып табылады.

Графикалық органайзерлерге ғылыми анықтама берсек–білім алуда оны меңгеруге,

есте сақтауда талдауда білімнің көзі ретінде пайдаланылатын сызба құрал.

Графикалық органайзерлер:

1)оқушыларға ақпаратты саралауға және ұйымдастыруға көмектеседі, сондықтан олар

индуктивті ойлауды қалыптастырады;

2)ережелер мен анықтамаларды қолдануға көмектеседі, болжамдар жасайды, шешімдер

қабылдайды немесе мәселелерді шешеді деп анықтайды [2].

Бромлей графикалық органайзер-идея мен ұғым арасындағы қатынасты визуалды және

графикалық түрде көрсету деп түсіндіреді және графикалық органайзерлерді иерархиялық,

концептуалдық, бірізділік және кезеңдік деп 4 түрге жіктейді.-Иерархиялық органайзерлер

нысандар, құбылыстар, ұғымдар т.б. ерекшеліктерін ескере отырып, деңгейлеп жіктейді. -

Концептуалды органайзерлерге ментальді карта жатады, яғни негізгі бір негізгі идеяны әрі

қарай бірнеше тұжырымдарға тарататын ашық құрылым. Мысалы, бір құбылыстың бірнеше

себептері мен байланыстарын сипаттайды.-Бірізді органайзер-оқиға немесе құбылыстарды

уақытпен хронологиялық бағытта көрсетеді. Кезеңдік органайзер – қайталанатын оқиға немесе

құбылыстың реттілігін көрсетеді [3]. Дэвид Сиббет өз еңбегінде графикалық органайзерлер

топтық жұмысты жеңілдетуде өте күшті құрал деп баға береді. Түрлі-түсті бояуға қанық 81

органайзерлерді пайдалану және өзінің органайзерін құру миға шабуыл жасап,

шығармашылықпен жұмыс жасауды дағдыландыратынын және ерекше ойды тұжырымдайтын

жаңа бір туындының пайда болуына әкеледі деп қорытады [4]. Жапондық ғалым Каору

Исикава: «Fishbone диаграммалары–мәселенің себептерін зерттеу және визуализациялаудың

тамаша тәсілі. Олар мәселенің түпкі себептерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл проблеманың

нақты себептеріне назар аудару арқылы оның тиімділігін арттыруға көмектеседі» деп

бағалайды [5].Графикалық органайзерлер–идеялар мен ойды графика түрінде ұсынудың ең

тиімді әдісі.

Графикалық органайзер материал туралы жүйелі түсінік алуға мүмкіндік береді.

Графикалық органайзер сөзінің мағынасына үңілетін болсақ, графика-жазу, ал органайзер

күнтізбе немесе жинақ сөзімен мағыналас. Әсіресе, визуалды есте сақтау қабілеті

жоғарылауына тиімді ықпал етеді, ақпаратты нақты түсінуге көмектеседі. Олардың көмегімен

түрлі ойлар мен идеяларды ассоциацияларға жіктеуге болады. Графикалық органайзерлер

дегеніміз-игерген материалдағы негізгі ақпараттарды тиімді жолмен белгілі бір сызбаларға

сәкес түсіндірудің жолы.нақты он сөзден тұратын бір сөйлемдегі нақты түйінді екі-үш сөзді

графикаға түсіріп балалардың визуалдық көру дағдысын жақсарта аламыз. Демек,

оқушылардың оқу барысындағы қабілеттерін белсендендіру құралдарының бірі сабақ

барысында графикалық органайзерлерді қолдану. Графикалық органайзерлер‒білім

алушыларға пәннің әрбір тақырыбынан білімді игерудің міндетті талабының көлемін нақты

алуына мүмкіндік береді. Графикалық органайзерлерді пайдаланғанда сызбаның оқушы

ұғымына сай болуына көңіл бөліну керек.Графикалық органайзер–сабақтың бейне жоспары.

Графикалық органайзерлерді пайдаланудың нәтижесі–тақырыптың тұтастығын,

қисындылығын, ықшамдылығын, көрнекілігін қамтамасыз етеді, оқушылардың білімін

тиянақтайды, алған білімін оңай еске түсіруге көмектеседі. Оқушыларға сапалы білім беру,

оқу бағдарламасындағы білімді қамту мен кеңейту жүйесін жүзеге асырудың тиімді жолы–

графикалық органайзерлерді пайдалану болып табылады.

Пайдаланлған әдебиеттер:

1.«Мұғалімдеріне арналған нұсқаулық», ІІІ негізгі базалық деңгей, «Назарбаев Зияткерлік

мектебі», ДББҰ, 2012.

2. Селевко Г.К. «Современные образовательные технологии» (учебное пособие). М.: Народное

образование, 1998.

4.С.Мерсеитова «Оқыту ізденіс үстінде және ізденіс оқыту ретінде» (Оқушының сын

тұрғысынан ойлауын дамыту нысандары мен әдістері)

5. .«Google» сайтынан алынған материалдар

БОЛАШАҚ МАМАНДАРҒА КӘСІПКЕРЛІК БІЛІМ БЕРУ МАҢЫЗЫ

Ерболаева Жұмағыз Абенқызы О.Көшеков атындағы Атырау аграрлы-техникалық колледжінің

жоғары санатты арнайы пән оқытушысы

Жоғары технологиялық білім дағдылары қалыптасқан, нарықтық экономиканы еркін

меңгеретін кәсіби білікті мамандар қоғамда белсенді қызмет жасайтындай мәселе түбегейлі

шешілгенде ғана білімді маман – ХХІ ғасырда адамзат дамуының негізгі қозғаушы күші.

Жалпы, еліміздегі кәсіптік–техникалық оқу орындарында адамды бағалау, оны кәсіпкерлікке

баулу мәселелері толық шешілмегендіктен, бітіруші түлектердің кәсіпкерлікке бейімделуі

төмен. Осы себепті студенттерді кәсіпкерлікке баулу қажеттілігі туындайды.

Сондықтан осы бір күрделі мәселені шешуде «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы

кәсіпкерлікті дамытуды көздейтін «Кәсіпкерлік қызмет негіздері» курсын 2019-2020 оқу

жылынан бастап жүргізуді іске асырып жатыр. Аталған курс әрбір колледж түлегіне жеке

кәсібін ашып, оның дамуына жағдай жасалуға ықпал етеді.

«Кәсіпкерлік қызмет негіздері» курсы «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының

бастамасы бойынша енгізіліп отыр. «Кәсіпкерлік қызмет негіздері» курсын оқыту «Жастар

жылын өткізу жөніндегі жол картасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2019 жылғы 30 қаңтардағы №27 Қаулысының «Жоғары оқу орындары мен техникалық және

кәсіптік білім беру студенттеріне кәсіпкерлік негіздерін оқыту» 11тармағынының орындалуы,

сондай-ақ 2018 жылғы 13 қарашадағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Еңбек» Нәтижелі

жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған

мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы» №746 Қаулысының «Жоғары оқу орындары мен

ТжКБ студенттерін кәсіпкерлік негіздеріне оқыту» 5.4.2-тармағы 2 тармақшасын орындау

үшін жүзеге асырылады.

Пәнді оқытудың мақсаты–білім алушыларға кәсіпкерлік қызмет негіздері бойынша

базалық білім беру, алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуі; өз таңдауына деген

жауапкершілікті дарыту және кәсіпкерлік бағыттағы ойлау қабілетін, белсенді өмірлік

ұстанымын қалыптастыру; қазіргі нарықтық жағдайларда болашақ қызметіне қажетті

практикалық дағдылардың базасын құру болып табылады.

Бұл курсты оқу барысында студенттер базалық және кәсіби құзыреттерге ие болады,

яғни біріктірілген есептер, іскерлік пен тәжірибе негізінде кәсіби міндеттердің жиынтығын

шешіп, кәсіпкерлік қызметті тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жеке қасиеттерді

игереді, сонымен қатар олар өз бетінше маркетингтік зерттеулер жүргізе алады және

клиенттерді тарту және оларды ұстап тұру бойынша сату техникасын қолдана алады,

операциялық қызметтің мәнін түсінеді; бизнес-модельдер мен бизнес-жоспарды құрастыра

48

алады; идеяларды іске асыру үшін қажетті өмірлік маңызы бар дағдыларды; электрондық

қызметтерді қолдануды, бизнесті масштабтау мен кәсіпкерліктің жауаптылығының мәні мен

мақсатын меңгереді.

Курс келесі міндеттерге қол жеткізу үшін бағытталған:

1)Білім алушыларда кәсіпкерліктің теориялық және практикалық негіздерін қалыптастыру;

2)Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызмет туралы білім жүйесін игеру;

3)Өз жетістіктері мен өмірлік ұстанымдары үшін жауапкершілікті тәрбиелеу;

4)Білім алушыларда кәсіпкерлік ойлауды және өз әлеуетін іске асыру үшін мүмкіндіктерді

көре білуді қалыптастыру;

5)Бизнес-идеяларды ойлап табу және оларды кәсіпкерлік қызмет деңгейіне дейін дамыту

дағдыларын меңгерту;

6)Бизнестің өміршеңдігін арттыру мақсатында бәсекелестіктің өзгермелі жағдайларында

бизнес-модельдеу және бейімдеу дағдыларын дамыту;

7)Білім алушыларда жеке қаржылық сауаттылық пен бизнес-жоспарлаудың практикалық

дағдыларын қалыптастыру;

8) Заманауи ақпараттық технологияларды пайдалану, зерттеу дағдыларын қалыптастыру.

Әр оқытушы сабақ жүргізу барысында оқу материалы мазмұнының ерекшеліктерін

ескере отырып, оқытудың зерттеу, кейстерді талдау, іскерлік ойындар, әңгіме, иллюстрация,

презентациялар, демонстрация, проблемалық және ойын жағдайлары, экскурсиялар, табысты

кәсіпкерлермен қонақ дәрістер сияқты түрлі әдістерді қолдана алады.

Мысалы біздің колледжіміздің студенттерімен ЖШС «Мұнай Транс Сервис и К»

құрылтайшысы Төлендиеиев Ерболат Амангельдіұлы мен ЖШС «PROFI CONSULTING

GROUP» директоры Байдулиева Нұргүл Нұржанқызымен болған кездесуде студенттер

кәсіпкерлікті бастау үшін өздерін толғандырып жүрген сұрақтарды қойды және кәсіпкерлер

өз өмірлерінде кездескен қиыншылықтарды айтып берді. Конақ дәрістер студентерге қызықты

болып өтті деп айтуға толық негіз бар.

Студенттер, курстан экономикалық тәрбие алып қана қоймай, өз кәсіптерін қалай бастау

керектігі туралы толық ақпарат ала алды.

Кәсіп ашудың негізі қаржы емес-тың идея. Идеясыз адам болмайды, тек соны аша білу

керек. Бір адам–бір идея, немесе оданда көп. Әр студентке, үйге тапсырма ретінде, 3-4 идея

ойластырып келуді тапсырылады. Студенттер кем дегенде тапсырманың 30 процентін

орындағанның өзінде, бір идеядан алып келеді. Студенттер ең бірінші қойын дәптерден

бастайды. Ойларына келген идеяны жазып қояды және көптеген сұрақтарға дайындалады: Бұл

не? Бұл қалай жұмыс істейді? Қалай ақша табуға болады? Керек пе? Қалай бастау керек? Не

керек? Кім керек? Қандай мәселені алдымен шешу керек? Осы сұрақтардың біреуіне жауап

іздеген кезде келесі ой туындай береді.

Содан соң, студенттер бизнес идеяларын «Канвас моделі» бойынша құрастырады. Яғни,

бизнес идеяның тоғыз блоктан тұратын тиімділігі, бәсекелестері, жылжыту, іске асыру, табыс

көлемі мен шығындары.

Жалпы студенттерді кәсіпкерлікке баулымастан бұрын, кәсіпте өз орындары бар, озық

кәсіпкерлер мен бизнесмендердің ойлары мен даналық сөздерін айтып отырған дұрыс деп

ойлаймын. Мысалы:жаңалық жасайтын, әлемге өзгеріс әкелетін кімдер десеңіз, олар–ақылды

адамдар. Сондай әйгілі тұлғалардың бірі Стив Джобс. Әйгілі Apple компаниясының негізін

қалаушы Стив Джобстың есімі жарты әлемге таныс. Бүгінде ол ойлап тапқан Iphone, Ipad

секілді гаджеттерді бүкіл әлем жұртшылығы пайдаланады десек қателеспейміз. Стив

Джобстың айтқандары:

1. Қате жібермегенің, өмірді толыққанды түсінбегенің;

2. Біз мақтаншақ жастардың арқасында ақша тауып отырмыз;

3. Саған – «қолыңнан келмейді», деп айтқандардың ешқайсысын тыңдама.

Бизнес жоспарлар– қандайда бір коммерциялық жобаны іске асыру жөніндегі компания

қызметінің егжей-тегжейлі әзірленген бағдарламасы. Бизнес-жоспар әдетте болашаққа

арналып жазылады және оны 3-5 жыл ілгеріге құрған жөн. Бұған қоса, бірінші жыл үшін

негізгі көрсеткіштерді айға, екінші жылы–тоқсанға бөлу қажет, тек үшінші жылдан бастап

жылдық көрсеткіштермен шектелген дұрыс. Алайда, біздің экономикамызды, оның

тұрақсыздығын есепке ала отырып, бір жылдан астам уақытқа бизнес-жоспар құру–тиімсіз

болмақ.

Студенттер негізінен бизнес-жоспарларды нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай

кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы «Бастау» жобасы бойынша алып грант қаражатына

өндірісті бастауды жоспарлады.

Кәсіпкерлік негіздерін оқыту өте күрделі болғанымен, болашақ мамандарды

кәсіпкерлікке баулуда қызмет ету қызықты істердің бірі десекте болады. Еліміздің дамуына

кәсіптік жолда еңбек ететіндер үшін бұл пән өте қажетті, әрі сұраныпта тұр.

Біздің мақсатымыз–жастардың ойлау қабілетін арттыру, оларға қиындықтар мен

туындаған мәселелерді мүмкіндік ретінде қабылдап, игерген машығын өзі таңдаған саланың

қызметінде күнделікті пайдалануға үйрету, білікті маман, мықты кәсіпкер болуға баулу.

Колледж оқытушылары пәнді оқыту барысында студенттер қауымына осыны түсіндіруге

тырысты. Болашақта өз кәсібін ашуды көксеген студенттер дәріс алып қана қоймай, арнайы

сертификатқа қол жеткізді.

БАСТАУЫШ СЫНЫПТА АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДА ТИІМДІ – ӘДІС ТӘСІЛДЕРДІ ҚОЛДАНУ

Сариева Лима Мырзабаевна Атырау қаласы

Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған № 30 мектеп-гимназияның ағылшын тілі пәні мұғалімі

Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты – оқушылардың ағылшын тілінде қарым

– қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады.

Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін

арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде

сөйлесуге мүмкіндік алады. Ал, әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін

меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазіргі заманда ағылшын тілін білу –

уақыт талабы.

Ағылшын тілі - біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік

беретін тұлғааралық және мәдениет аралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы болып

табылады. Мемлекеттің халықаралық байланыстарының сапалық өзгерістері адамның

практикалық және зияткерлік іс-әрекетінде ағылшын тілі сұранысқа ие болу қажеттілігін

туғызып отыр.

Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың қызығушылығын ояту-басты мәселе. Шетел тілін

меңгеруде көп қиыншылықтар кездеседі. Бұл қиыншылықтарды жеңу үшін оқушының пәнге

деген ынтасын арттыру керек.

Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды

мынадай жолдармен өткізуге болады:

1.Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;

2.Сабақты түрлендіріп өткізу;

3.Сабақта оқушылар өздері жасаған постер, суреттер, схемаларды пайдалану;

4.Техникалық құралдарды тиімді пайдалану;

5.Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.

Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім-біліктілік танымдық, коммуникативтік

құзіреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолданудың маңызы зор.

50

Ойындар маңызды әдістемелік тапсырмалардың орындалуына мүмкіндік туғызады:

1.Балалардың сөйлеу арқылы бір – бірімен араласуына;

2.Олардың өткен материалды қайталауына, сөздік қордың көбейуіне жағдай жасайды.

Міндеттері: 1.Ойын әдістемелерін ағылшын тілі сабақтарында балалардың танымдық белсенділігін

ынталандыру құралдары ретінде пайдалану проблемалары жөніндегі әдебиетті зерделеуге;

2.Ойын әдістемелерін топтастыруға әртүрлі көзқарастарды талдауға;

3.Ойын әдісі арқылы оқыту олардың, пәнге деген қызығуын арттыруға, өз ойын, пікірін,

көзқарасын білдіруге, екінші бір адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері

мен кемшіліктерін айта білуге жаттығуға мүмкіндік береді.

Ағылшын тілін үйрету барысында музыканың ықпалы зор. Ән тілдік қарым-қатынас

құралы ретінде жаңа сөздер мен сөз тіркестері құпталып оқушының сөздік қорының

молаюына ықпал етеді. Ән, өлең тыңдау кезінде таныс лексика оқушы есінде тез жатталады.

Шет тілінде ән айтып үйрену барысында оқушы дыбыстарды дұрыс атап үйренеді, сөйлемге

дұрыс екпін қояды. Әнмен жұмыс барысында оқушының көңіл–күйі көтеріліп, тілге деген

қызығушылығы арта түседі.Сабақ барысындағы әндер мұқият жас ерекшелігі ескеріліп таңдап

алынуы тиіс.

Сонымен қатар электронды оқулықтардың пайдасы өте зор. Сабақта электронды

оқулықтарды пайдалану арқылы оқушының шығармашылық қабілетін арттыруға, ізденісін

ұлғайтуға, танымдық көзқарасын қалыптастыруға, өзіндік жұмыстарды тез орындауға

машықтанады.

Электронды оқулықта тәжірибелер мен басты кейіпкерлердің өмірі, анықтамалық сөздік,

әр тарау бойынша тесттік сұрақтар бар. Бұл мәлімет оқушылардың өзіндік ізденісін тудырады

және осы бағытта жұмыс істеуге дағдыландырады.

Қазіргі заманғы жаңа ақпараттық технологияны қолдану арқылы оқу-тәрбие үрдісінің

барлық деңгейінде пәнаралық байланыстарды тереңдетуге мүмкіндік туады. Бұл оқушының

ақпаратты қоғам жағдайында ойлау қабілетін арттыра түседі. Осынай бағыттағы білім

оқушыларды Отанға деген сүйіспеншілікке, достық пен ынтымақтастыққа баулиды.

Оқушылардың оқу-танымдық құзіреттіліктерін қалыптастыра отырып, танымдық іс-

әрекет белсенділіктерін арттыру үшін, көрнекі құралдар, техникалық құралдарды жиі

пайдалану қажет.

Мұнда оқушылар кез-келген ақпаратты алғаннан кейін немесе мәтінді алғаннан кейін

сол мәліметке қатысты өзіндік көзқарас туындайды. Яғни адамның ішкі жан дүниесіне

сезімдік, эмоционалдық із қалдырады, сол себепті мұғалім берілетін ақпараттарға жағымды

қарым-қатынас туындатып, білімнің негізін қалайды.

Бастауыш сынып барлық білімнің қалануының негізі. Бастауыш сынып оқушыларына

нені үйретсең соны санасына сіңіретін нағыз қабылдау жасында болғандықтан, мейлі қандай

тіл болмасын өте тез игеріп алуға болады.

Бастауыш сынып оқушыларының тілі толық дамып жетілмегендіктен әрине, ағылшын

тілі басында қиынырақ сезілгенімен, соңына келе біртіндеп қалыптасып, жатық әрі әдемі шет

тілінде сөйлеуіне болады. Бастауыш сынып оқушылары ауыр сабақ жүгін алып жүре

алмайтындықтан біз балаларды ағылшын тілінен жалықпауы үшін көбінесе жаңаша әдіc-

тәсілдермен тәрбиелеуіміз қажет.

Елдің болашағы келешек ұрпақтың қолында, яғни олар мұратты, тәртіпті болумен қатар

мықты білім иесі болуы тиіс. Бұнымен қоса дүниенің қай бұрышында болмасын өзін алып

шығатын қабілетке ие болулары керек. Бұған қазіргі заманда дүние жүзі тіліне айналған

ағылшын тілін меңгерудің қосатын үлесі зор.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Петров А.В «Ойын әрекеті арқылы белсенділікке баулу». 2001.

2.Калмыкова Е.В «Бастауыш мектептегі ойын технологиясы арқылы оқыту». 2007.

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ

ТАНЫМ БЕЛСЕНДІЛІКТЕРІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Шаденова Бактыгуль Киниятовна Атырау облысы Мақат аудан

А. Құнанбаев атындағы орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі

Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытудың негізгі

факторы олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың

маңызды психикалық қызметтерін, ақыл-ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік

беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Оқушының шығармашылық қабілеті де

оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды. Ойлауға үйренетін сабақтарды

дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.

«Дамыта оқыту деп–оқыту мақсаты,міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму

заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды» атайды. Оқыту арқылы баланың психикасында

жаңа құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп есептеледі.

Сондықтан да жаңа сапаға ие, шығармашыл, қабілетті адамдар тәрбиелеу үшін дамыта оқыту

жүйесін ең негізгі басшылыққа алар нысана деп білеміз. Оқыту барысында баланың ақыл-

ойын, қиялын т.б. танымдық үрдістерін дамытып қоймай, баланы әртүрлі әрекеттің субъектісі

болып қалыптасуын қамтамасыз етуді алдыңғы қатарға шығарды.

Дамыта оқытуды ұйымдастыру, балаға ақыл-ой әрекетін меңгеруге жағдай жасау деп

қарастыру керек. Дамыта оқыту үрдісінде оқушы оқу әрекетімен шұғылданып, теориялық

ойлауға икемделеді, білімді өзі меңгеруге мүмкіндік алады. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше

ахуал, мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас. Мұғалім бұл жағдайда

танымдық іс- рекетті ұйымдастырып, оқушының шығармашылығын арттырады.

Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда

ұсталады. Осыған байланысты Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдовтардың жасаған жүйесі 3 негізгі

құраушыдан тұрады.

1. Оқу мақсаттарының қойылуы.

2. Оны шешу жолын бірлесе қарастыруы.

3. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеуі.

Сабақты жақсы оқитын оқушылармен ғана белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық

баланың дамуы үшін қолайлы жағдай туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек істету

ойластырылса, әр оқушының оқуға деген қызығушылығы артады.

Білім негізі бастауыштан басталатыны белгілі. Бастауыш сынып оқушысы не нәрсені

болса да білуге құмар, қолымен ұстап, көзбен көргенді ұнатады. Зейіндері тұрақсыз

болғандықтан бір сарынды оқудан тез жалығады. Сондықтан оқу мазмұны мен тәрбие

әдістерін жаңарту бағытында оқушыларға сапалы білім мен саналы тәрбие беру үшін жан-

жақты іздене отырып, өз алдыма мынандай мақсат қойдым: «Оқушылардың сабаққа деген

қызығушылығын, ынтасын оятып, танымдық белсенділіктерін арттыра отырып,

шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасау». Әр сабағымды қызықты, өзгеше өткізу

үшін, әр пән бойынша көптеген жұмыстар жасауға тура келеді. Танымдық белсенділік

дегеніміз–оқушының оқуға,білімге деген ынта-ықыласының, құштарлығының ерекше көрінісі.

Мысалы:мұғалімнің баяндап тұрған материалын түсіну үшін, оқушының оны зейін қойып

тыңдауы, алған білімін кеңейтіп толықтыру үшін, өздігінен кітап оқуы,бақылау,тәжірибе

жасау,жазу,сызу сияқты жұмыстар істеуі керек. Өйткені өтілген материалды саналы

қайталауда, жаңадан білім алуда, оның жолдары мен дағдыларына үйренуде белсенділіксіз

мүмкін емес. Яғни оқушылардың белсенділігі ауызша, жазбаша жұмыстарда, бақылау

эксперименттер жүргізу жұмыстарында, бір сөзбен айтқанда, оқу үрдісінің барлық кезеңінде

52

қажет. Ал,«таным–ойдың білмеуден білуге қарай дәл емес, білуден неғұрлым толық дәл білуге

қарай ұмтылатын ой - өрісінің күрделі үрдісі».

Танымдық белсенділік көп түрлі тұлғалық қатынастардың қалыптасуымен тығыз

байланысты. Танымдық әрекеттің белгілі бір ғылым саласымен таңдаулы қатынасы, танымдық

әрекеті, оларға қатысу және қатысушылармен танымдық қарым-қатынасы маңызды келеді.

Сонымен бірге,адамның барлық жоғарғы таным процестерінің өзінің даму деңгейінен

белсендіруде танымдылық белсенділік тұлғаның шындықты қайта құру әрекеті нәтижесінде

ұдайы ізденіске жетелейді. Баланың жеке тұлғасында танымдық белсенділігінің дамуы бес -

алты жас аралығында қарқынды келеді. Бұл әсіресе баланы логикалық тапсырмаларды

белсенді орындауы, жауап кілтін табуға ширақ келуі, білуге деген ұмтылысы танымдық

ойындар арқылы оқу әрекетінің міндеттерін шешуде айқын көрінеді.

Оқу үрдісінде оқушының белсенділігі, негізінен екі түрлі сипатта болады: сыртқы және

ішкі белсенділік.

Сыртқы белсенділік дегеніміз–оқушы әрекетінің сыртқы көріністері (белсенді қимыл

қозғалыстары, практикалық әрекеттері, мұғалімге зейін қойып қарауы, әрекеті т. б.) бірақ осы

кезде ол басқа нәрсені ойлап отыруы да мүмкін.

Оқушының ішкі белсенділігіне оның белсенді түрде ойлау әрекеті жатады. Оқушы

белсенділігі қандай болғанда да ой дербестігіне сүйенеді. Оқыту үрдісінде оқушылардың

белсенділігін дамытуды мақсат еткен мұғалім сабақтың барлық кезеңдерінде олардың ой

дербестігін дамытуға тырысады. Оқушыда белсенділік бір қалыпта болмайды, оның

қарапайым және күрделі шығармашылық т.б. белсенділік түрлері болады. Соңғысы оқушының

логикалық ойлау қабілеті мен дербестігін керек етеді. Оқушыларда жас ерекшеліктеріне және

психикалық даму дәрежесіне қарай белсенділіктің бірнеше түрі қалыптасып дамиды: қимыл,

сөйлеу, ойлау, таным, өзін-өзі тәрбиелеу, қызығушылық, шығармашылық т.б. белсенділіктер.

Мұғалімнің шығармашылық ізденісінің ең бастысы–оқушының ойлау қабілетін дамыту және

оқуға деген ынтасын қалыптастыру. Баланы бастауыш сыныптардан бастап шығармашылық

ойлауға, қалыптан тыс шешімдер қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болуға

әкелудің жолдарын көрсету керек.

Шығармашылық–бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен

бастап,бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған

бүкілхалықтық, жалпы және жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ

өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде сол

жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып

табыстарға қол жеткізеді. Оқу материалын терең меңгеруге тек оқушылармен жүргізетін

жаттығу жұмыстарының нәтижесінде қол жеткізуге болады.Сондықтан мұғалім оқушылардың

танымдық қабілетін дамытуда мына қағидаларға сүйенеді:

1.Жаттығу жұмысы пәннің мәніне,тақырыпқа логикалық байланыста болуы керек.

2. Жаттығуларға сұрақтар жүйесі оқушылардың ойлау қабілетін дамытарлықтай болуы тиіс.

3. Жаттығу жұмысы сабақтың барлық кезінде болуы керек. Жаңа сабақты түсіндіруде, бекіту

кезінде, білімді тексеруде, сондай - ақ қайталауда да қолданылады.

Қазіргі таңда білім саласының алдында дайын білімді, дағдыларды меңгеретін,

қайталайтын ғана емес, шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар ашатын,

біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндетінің тұрғаны

баршамызға белгілі. Осы орайда, оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамытудың

маңызды мәселе екендігі туындайды.

Ғылыми зерттеулерге сүйенетін болсақ, оқушы шығармашылығын дамытуда

«шығармашылық тапсырмалар» үлкен рөл атқарады. Шығармашылық тапсырма ретінде біз

оқушыдан ұдайы тек ақпарат өндіру емес, шығармашылықты талап ететін тапсырмаларды

қарастырамыз. Себебі тапсырмалар белгісіздіктің кіші және үлкен элементтерінен және

бірнеше дұрыс жауаптардан тұруы мүмкін. Шығармашылық тапсырма кез-келген

интерактивті әдістің мазмұны мен негізін құрайды. Оның айналасында жариялылық пен

ізденімпаздықтың негізі пайда болады. Шығармашылық тапсырмалар оқу барысына үлкен

мағына беріп, оқушыларды ынталандырады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Б.А.Тұрғынбаева «Дамыта оқыту технологиялары» Алматы, 2000.

2. «Қазақстан мектебі» журналдары.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ АКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ КАК НЕОБХОДИМОЕ УСЛОВИЕ ПОВЫШЕНИЯ МОТИВАЦИИ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ НА УРОКАХ РУССКОГО

ЯЗЫКА

Аманиязова Жансулу Аккалиевна Учительница русского языка и литературы СШ имени Х. Санбаева

Атырауская область Макатский район

Необходимость формирования положительной мотивации в процессе обучения

является важным условием повышения учебно-познавательной деятельности школьников,

актуально для всех ступеней образования. Что же такое мотивация? Мотивация (от

лат. мotus – движение) – это методы, средства побуждения к активной деятельности.

Если рассматривать составляющие определения, то мы видим, что для формирования

положительной мотивации необходима активизация методов обучения учителем и учебной

деятельности учащимися. Применение активных методов обучения позволит нам научить

учащихся не получать готовые знания, а самостоятельно искать, анализировать,

формулировать информацию, которая в итоге и составит общую сумму знаний, полученных за

урок. В итоге сформируется общая система знаний, ученик

научится самостоятельно учиться. Что же лежит в основе активных методов обучения?

Самостоятельный поиск ответа на вопрос. И помогут в этом такие формы активных методов

обучения, как научное исследование, проект, решение проблемных и логических задач и т.д.

Использование подобных методов и форм обучения предполагает и изменение

традиционной организации процесса обучения. Если типичная схема образовательного

процесса строится по схеме: объяснение учителем нового материала– усвоение – закрепление

– самостоятельное применение учащимися, то при использовании активных методов и форм

обучения, она принимает иной вид: самостоятельный поиск – усвоение – объяснение.

Следовательно, повышается активность и самостоятельность учащихся. Применять активные

методы можно на различных этапах обучения. Так на этапе знакомства с новым материалом

можно предложить учащимся решить проблемную задачу.

Решение логических задач дает возможность развивать гибкость мышления, различные

виды памяти, учит апеллировать полученными знаниями, ища нестандартные подходы к

решению.

При изучении в 5 классе темы «Фонетика. Орфоэпия. Графика» учащимся предлагается

решить следующие логические задачи:

Какой вопрос может помочь в изучении русского алфавита?

1. Что ешь? 3. Куда идешь?

2. Где еж? 4. Когда встаешь?

(Во втором вопросе буквы идут по алфавиту)

2. Прочти закодированное слово: 22 16 15 6 20 10 12 1 (фонетика).

3. На доске написано слово «стриж…м». Какую букву нужно вставить? (Если перед

нами глагол, то пишем «е», а если это слово является именем существительным, то «о»)

54

А при изучении темы «Синтаксис и пунктуация» предлагаем продолжить предложение:

«Я идет ... » (Я идет после Ю). Ребятам очень нравится решать логические задачи, вот

несколько примеров задач, которые учащиеся придумали сами:

1. Т = С, Ь = Ы

Т опгьл впгпл (С новым годом!)

2. Прочти спрятанную фразу.

Зделка, ветренная погода, загарать, ийюньский день, дуп, перон, касить, ковта, блистеть,

сонце, накланить. (Знай правила)

Прочел ответ? Следуй ему: исправляй ошибки.

Выполнение интегративных заданий позволяет очень эффективно развивать широту и

гибкость мышления, формировать обобщенные приемы умственной деятельности,

стимулировать познавательную активность даже слабоуспевающих учащихся:

1. Старый 2347 + 49166 = 5.15.13. (дом) Название сказки Андерсена.

2. Вспомните 10 литературных произведений, в название которых присутствуют

числительные : «Три мушкетера», «Два капитана» и т.д.

Интересной формой обучения, на мой взгляд, является создание проблемной

ситуации. Учитель ставит перед учащимися вопрос, а они самостоятельно изучают

предложенную тему, отбирают необходимый материал и представляют его в интересной

форме. Приведу несколько примеров подобных заданий.

«Кто прав?»– Можно разбить класс на группы и поставить перед каждой группой

определенную задачу, решать которую учащиеся будут самостоятельно, используя учебники,

энциклопедии и т.д. Например, причастие–это самостоятельная часть речи или форма глагола?

«Спешим на помощь»: учитель просит учащихся оказать помощь в объяснении какой –

либо темы или решении какого-нибудь вопроса.

Развитие творческих способностей учащихся – очень важное условие активизации

познавательной деятельности школьников и развития их самостоятельности на уроке.

Специально организованная образовательная среда, стимулирующая воображение, повышает

мотивацию, в которой школьник может развиваться самостоятельно, исследуя и творя.

Например,предлагаю учащимся придумать самим сказку–объяснение правописания какой-

либо орфограммы или диктант по теме. Выполнение подобной работы дает возможность

учащимся хорошо усвоить то или иное правило правописания, развивает речь, повышает

мотивацию обучения.

Приведу примеры подобных работ.

Речь адвоката. (Сказка о правописании Ы и И после Ц)

Господа присяжные заседатели! Мой подзащитный, господин Ц, вовсе не ветреник, как

утверждают некоторые. Он, конечно, меняет свое место, и мы видим его стоящим то рядом с

И, то рядом с Ы. Но где вы видим его с И? Только в корне и словах на-ция, а в суффиксах и

окончаниях он всегда только с Ы. Прошу это учесть. Помните, что цыган на цыпочках,

цыкающий на цыпленка: «Цыц», не подчиняется этому правилу.

Диктант о правописании гласных в корне с чередованием зор-зар. На заре корова Зорька горько жаловалась на жизнь. А вечером ее озарило: надо быть

веселой, и все будет хорошо! Но тут началась гроза, заполыхали зарницы, и Зорька снова

приуныла.

Проектная деятельность ориентирована на развитие мышления, творческих

способностей учащихся, расширение кругозора. Ученик сам определяет проблему, пути ее

решения, самостоятельно ищет необходимые сведения, анализирует их, сопоставляет,

формулирует вывод. Учитель является только организатором и координатором, он помогает

ребенку сделать «маленькое открытие». Работа может быть выполнена в форме презентации,

доклада, видеопроекта и т.д.

Приведу ряд примеров:

1.Учебник правописания гласных в корне. В этом учебнике в игровой форме представлены

темы о безударных гласных, проверяемых ударением, непроверяемых, гласных в корнях с

чередованием. Учащимися самостоятельно сформулированы правила, придуманы

упражнения, иллюстрации.

2.Исследовательская работа о взаимосвязи языков индоевропейской группы. Ученица 5-го

класса на примере сопоставления написания слова мама в различных языках доказала связь

между языками индоевропейской группы. Конечно, ученым это хорошо известно, но для

пятиклассницы это стало ее маленьким открытием.

3.Работа по ономастике. Учащиеся исследовали, какие формы их имен использовались в

литературных произведениях и о чем говорит использование авторами той или иной формы

имени. Почему у Островского героиню зовут Катерина, у Толстого есть Кити и Катюша, а

Блок пишет о Катьке? Данная работа была отмечена дипломом на конкурсе «Первые шаги».

Исследовательская работа не ограничивается только теми методами и формами работы,

которые были представлены выше.

Главное, учитель должен понимать, что использование именно активных методов и

форм работы определяет подход к содержанию и освоению современной развивающей

образовательной среды, повышая мотивацию учащихся в процессе обучения, потому что

ученики должны не только «получить» знания, но овладеть методами познания, то

есть научиться учиться.

Список используемой литературы: 1.Финкельштейн Э.Б. Исследовательская деятельность школьников и интеграци М., 2005.

2.Львова С.И. Орфография. Этимология на службе орфографии. М., 2001.

56

Педагогикалық технологиялар

БІЛІМ БЕРУДІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Даулбаев Махамбет Орынғалиұлы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Атырау облысы бойынша ПҚБАИ Оқу жұмысы және мониторингтік қызмет бөлімінің бас маманы

Жаһандану мен жаңғыртудың әсерінен айналадағы әлем түбегейлі өзгеріске ұшырауда.

Мектептер оқушыларды түрлі мәдениет өкілдерімен әріптестік қарым-қатынас жасауды, алуан

түрлі идеяларды, көзқарастар мен құндылықтарды ескеруді, адамдар технологиялардың

көмегімен бір-біріне сенім білдіруін және әріптестікте жұмыс істеуін қажет ететін,

адамдардың өмірі ұлттық шекаралар аумағынан тыс мәселелерге байланысты болатын әлемде

жұмыс істеуге дайындауы керек [1, 5 б].

Бүкіл әлемде білім беру жүйелерінің келешек ұрпаққа қандай білім беретіні туралы

мәселе қайта қаралауда. Осы мәселе аясында «Балалар ХХІ ғасырда табысты болу үшін нені

үйренуі керек?» және «Оқытудың тиімді әдістері қандай?» деген сияқты негізгі сауалдар

туындайды. Бұл сауалдар білім беру бағдарламасымен және білім беру бағдарламасын жүзеге

асыруда пайдаланылатын инновациялық, педагогикалық технологиялармен тығыз байланысты

[2, 6 б].

Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі–

оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы инновациялық

технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда мұғалімдер инновациялық және интерактивтік

әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне

ықпалын тигізуде [3, 55 б].

Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде Инновация теориясының

алғашқы ұғымдарының негізін қалаушы неміс ғалымдары В.Зомбарт, В.Метчерлих және

австриялық экономист И.Шумперт.

Белгілі педагог И.М.Поташник жаңа әдісті тәжірибеде қолдану туралы: «Инновация–оқу

бағдарламасын меңгеруде мұғалімнің берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол, «Инновация,

инновациялық оқытудың жаңа әдістері мен технологияларын тиімді игеру»,-деген пікір

білдіреді.

Инновациялық жұмысты қолданудағы жалпы мақсат:

оқушылардың бағдарламадағы оқу материалын меңгеруі;

өз беттерімен білім ала білуі;

білімдерін шығармашылықпен тәжірибеде қолдануы;

оқушылардың жалпы дамуы [4, 42 б].

«Анықтама үрдіс деп отырғанымыз–білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау,

меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі» деген анықтаманы ұсынады.

Жаңа инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тәжірибені

жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі

іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа

инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі

қалыптастырады. Әрбір педагогтің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың

педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты меңгеру;

инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны тәжірибеге ендіру

жұмыстары; инновацияны практикада дұрыс қолдану [5, 55 б].

Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады.

Білім беру жүйесі төмендегідей инновацияларды қамтиды:

педагогикалық инновация;

технологиялық инновация;

ұйымдастырушылық инновация;

экономикалық инновация.

Жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі, басты міндеттері мынадай:

әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты түрде

ұйымдастыра білу;

өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;

аналитикалық ойлау қабілетін дамыту [6, 56 б].

Педагогикалық технологиялар төмендегідей бағытта бөлінеді:

№ Бағыттары Түрлері

1. Педагогикалық үрдісте жеке

тұлғаның бағыттау негізіндегі

технология

1. Педагогикалық ынтымақтастық технология.

2. Ы.Алтынсариннің педагогикалық технологиясы.

3. И.Ильин жүйесі.

2. Оқушының іс-әрекетін белсендіру

және қарқындату негізіндегі

педагогикалық технологиялар.

1. Ойындар түріндегі технология

2. Проблемалық оқыту технологиясы

3. Басқа тілдегі мәдениетке коммуникативтік (жан-жақты)

оқыту технологиясы (Пассов)

4. Оқыту материалын тірек сызбалар, тірек

конспектісі және модельдеу арқылы қарқындатып оқыту

технологиясы (В.Шаталов)

3. Оқу үрдісін тиімді ұйымдастыру

және басқа да негіздегі

педагогикалық технология

1. Миға тұтқиылдан шабуыл жасау технологиясы

2.С.Лысенкованың түсіндірмелі басқаруда тірек

схемаларын пайдалана отырып, перспективті жеделдете

оқыту технологиясы.

3. Ж.Қараевтың ОҮӨӘЖПТ

4. ДСОТ (Гузик)

5. Міндетті нәтиже негізіндегі СДОТ (Фирсов)

6.Бала қызығушылығы арқылы саралап оқытудың

тәрбиелік технологиясы

7. ДОТ (Инге Унт)

8. Бағдарламалық оқыту технологиясы

9. Ұжымдық оқыту технологиясы

10. Топтық оқыту технологиясы

11. Компьютерлік оқыту технологиясы

4. Дидактикалық білім көтеру және

материалды реконструкциялау

негізіндегі педагогикалық

технологиясы

1. Экология және диалектика (Тарасов)

2. «Мәдениет диалогы» (Библер)

3. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (Эрдниев)

4.Ақыл-ой іс әрекетін сатылай қалыптастыру теориясын

игеру технологиясы (Волович)

5. Альтернативті (балама)

педагогикалық технологиялар

1. Вольдорф педагогикасы (Штейнер)

2. Еркін еңбек технологиясы (Ферт)

3. Ықтималды білім технологиясы

4. Шеберханалар технологиясы

6. Жеке пәндік педагогикалық

технологиялар

1.Сауаттылыққа ерте және дамыта оқыту технологиясы

(Н.Зайцев)

2.Н.Оразақынованың сатылай талдап оқыту технологиясы

3.Бастауыш мектептің жалпы оқу бірлігін жетілдіру

58

технологиясы

4. Қ.Бітібаеваның дамыту оқыту техногиясы

5.Математикалық есептер шешу негізіндегі оқыту

технологиясы (Окунев)

6.Сабақтың тиімді жүйелік негізіндегі оқыту

технологиясы

7. Физикалық сатылай оқыту жүйесі (Палтышев)

7. Табиғибейіндік (байқағыштық)

технологиясы

1.Табиғибайқағыштық арқылы сауаттылыққа тәрбиелеу

(Кушнир)

2. Өзіндік дамыту технологиясы (М.Монтессори)

8. Дамыта оқыту технологиясы 1. Дамыта оқыту жүйесі (Занков)

2.Жеке тұлға бағытындағы дамыта оқыту технологиясы

(Якиманская)

3.Эльконин, Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы

4. Өзіндік дамыта оқыту технологиясы (Г.Селевко)

9. Авторлық мектептер педагогикалық

технологиялары

1.Педагогикалық бейімделу мектебі (Ямбург, Бройде)

2.Өзін анықтау мектебінің авторының технологиясы.

Тубельский

3. Мектеп бағы (Балабан)

4. Агромектеп (Католикова)

5. Ертеңгі күнгі мектеп (Ховард)

Білім берудегі ісінде жалпы сабақ беруде педагогикалық технологияларды қолданғанда,

әр сабақтың соңы бағамдалып, бағаланып отырылуы тиіс [7, 1-3 б].

Білім беру бағдарламасының, оқыту тәсілдерінің және бағалаудың қалай құрылуы

қажеттігінің мысалын Хименес-Алейхандренің дәлелдерді құрудың оңтайлы оқу ортасына

арналған ұсынысынан көруге болады (2008, cited by Katchevich et al., 2011).

1)Оқушылар оқу үдерісіне белсене қатысады. Олар білімдерін бағалауы, өздері ұсынған

қорытындыларының дәлелдерін ұсынуы және бір-біріне сын тұрғысынан қарауы тиіс.

2)Мұғалімдер оқушыларға бағытталған және дәлелдерді құру мен талдауға арналған рөлдік

модельдер ретінде әрекет ететін оқыту тәсілдерін қолданады.

3)Білім беру бағдарламасы проблемаларды шешудің тәсілдерін қамтуы тиіс.

4)Оқушылар мен мұғалімдер пікірлерді бағалауда білікті болуы тиіс және оқушылар тек

жазбаша тестілеу бойынша ғана бағаланбауы тиіс.

5)Оқушылар өздерінің алған білімдерін қолдана алуы және білімдердің қалай алынғанын

талдай білуі тиіс.

6) Оқушылардың диалогке және бірлескен оқуға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс.

Педагогиканың түрлі аспектілері, атап айтқанда, оқушыға бағдарланған әдіс-тәсілдер,

проблема шешу, рефлексиялық оқу және бірлескен оқу тәсілдері қарастырылады.

Педагогиканың барлық осы аспектілері сындарлы оқыту теориясымен үйлеседі. Бұл

жерде ең маңыздысы: оқушылардың алдыңғы алған дағдылары жаңа дағдыларды меңгеруге

үлкен ықпалын тигізетіндігі. Оқушылар білімді толықтай меңгеру үшін ақпаратты енжар

қабылдамай, сабаққа белсенді қатысуы керек. Оқушылардың алған білімдерімен жұмыс

істеуге, оны әрі қарай өңдеп, өз дағдыларын арттыруға мүмкіндік беретін жаттығуларды

орындауға мүмкіндіктері болуы аса маңызды болып табылады [8, 13 б].

Мұғалімдер мен оқушыларға оқудың ықпалы туралы шынайы ойлануға және болашақ

жоспарын құруда бұл кері байланыс өте маңызды.

Бұл үдерісті табысты етуге көмектесетін бірқатар элементтер бар:

мұғалімдер оқушылар қателік жіберуге қорықпайтын, тәуекелге бару мәдениетін

қолдайды;

мұғалімдер оқушыларға жұмысының сапасын бағалау құралдарын таңдауға көмектесу

үшін барлық оқушылармен қарым-қатынас жасайды;

мұғалімдер оқушылардың оқу мақсаттарына жетуіне мүмкіндік беру үшін оқу

мақсаттарын белгілеп, олармен оқушыларды таныстыру арқылы, мақсаттарды бақылап,

оқытуды реттеу арқылы оқу үдерісінің ашықтығын қамтамасыз етеді;

мұғалімдер оқушылардың түсінуін бағалау үшін әртүрлі әдістерді қолданады және

әртүрлі оқушылардың түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін оқыту әдістерін

түрлендіреді;

мұғалімдер оқушылардың жұмыстары туралы ауызша және жазбаша кері байланыс

ұсынады, бұл кері байланыс уақытылы, айқын болып, нақты критерийлерге негізделе

ұсынылады [9, 15-16 б].

Жаһандану жағдайындағы білім беруде мұғалім алдына үлкен мақсат қойып, үнемі

ізденісте болып, инновациялық педагогикалық технологияларды қолданып, әр сабақтың

соңында бағамдау жаттығуларын өткізіп, бағалап отырғанда жақсы нәтижелерге жетуге

болады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.«Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында «Музыка» пәні

бойынша бастауыш сынып мұғалімінің біліктілігін арттыру бағдарламасы». «Мұғалімдердің

біліктілігін арттыру бағдарламасы» Бірінші басылым. «Назарбаев Зияткерлік мектептері»

дербес білім беру ұйымы Педагогикалық шеберлік орталығы. Астана, 2015.

2.Хамидуллина Н.Б.,Ханалиева К.А. Ержанов С. «Оқытудың педагогикалық технологиялары

жалпы мағлұматтар» (шолу) (Әдістемелік көмекші құрал). Атырау, 2006.

3.«Білім беру қызметкерлерінің Бірінші Республикалық педагогикалық оқулары «Педагогтың

кәсіби өсуі – білім берудің жаңа сапасын қамтамасыз етудің басты шарты» баяндамалар

жинағы. 3-бөлім.«БАҰО «Өрлеу» АҚ - Алматы, 2013.

ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІН САБАҚТА ПАЙДАЛАНУ

Сармекова Лайла Табараковна Атырау қаласы

«Ә.Жангелдин атындағы орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында оқыту формасын, әдістерін,

технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің

мұғалімдеріне өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық процестерді кез келген

үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.

Жалпы білім беретін мектептегі бастауыш білім беру сатысындағы дүниетану пәні

негізінде құралады. Бұл пән бойынша оқушыларға еліміздің табиғаты, табиғи байлығы,

экономикасы, ғылымы мен мәдениеті, этика, әдеп, эстетика, адам, адам қоғам, адам табиғат

арасындағы қарым-қатынас түрлері жайында ғылыми сарамандық ұғымдар беріледі. Пәнді

оқып үйрену барысында оқушылар дүниенің үш құрамдас бөлігі:адам,қоғам,табиғат

саласынан білім алады. Осы пәнді оқытуда жаңа технологиялардың тиімді әдісін алып

жетілдіру барысында есте сақтауға негізделген ақыл ойын дамытатын оқуға көшу, мұғалім

мен оқушының тең субьектіге түсіп, ынтымақтастықта болуын қажет етеді. Ынтымақтастық

идеяларында тұжырымдамада қаралған азаматтастыру мәселесі еркін білім беруде оқушының

және тұлғалық күшінің дамуына және шығармашылық деңгейінің өсуіне көмектесетін жоба

қажет болады.

Уақыт мектеп мұғалімдеріне заман талаптарына сай әрі озық технологиямен қаруланған,

жан-жақты дамыған жеке тұлғаны дайындауды жүктеп отыр. Бұл міндеттерді шешу әрі

абыроймен орындау үшін оқу–тәрбие жұмысына шығармашылықпен қарап, оқытудың жаңа

әдіс – тәсілдерін қолдану керек.

60

Педагогикалық технологиялардың жан-жақты тараған,о ң нәтижесін танытып жатқан

бірқатар түрлерін атауға болады :

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту,

ойын арқылы оқыту технологиясы,

білім беруді ізгілендіру технологиясы,

дамыта оқыту технологиясы,

модульдік оқыту технологиясы,

оқытудың компьютерлік технологиясы,

тірек сигнал арқылы оқыту технологиясы,түсіндіре басқарып, оза оқыту технологиясы,

саралап оқыту,

тренинг технологиясы,

дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы.

Осы тұрғыда сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобасы оқушылардың тұлғасын

дамытуға зор үлесін қосады. Сын тұрғысынан ойлау жобасы арқылы стратегияларды

пайдалануда оқушылардың ізденушілік, зерттеушілік әрекетін ұйымдастыруға жол ашады.

Оқушы жүрегіне жол тауып, оның білімге деген құштарлығын арттырып, өзін-өзі тәрбиелеуін

ғылыми деңгейде ұйымдастыру үшін, әр оқушының дара ерекшеліктерін ескере білім алуға

қабілетін зерттей отырып, тұлғалық негізінің ашылуына жол ашатын ұстаз.

Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан жобасымен танысып, оның стратегияларын өз

тәжірбиелеріңізде қолданудан өзіңіздің біліктілігіңіздің арта түскендігін аңғарасыз.

Бастауыш сынып пәндері бойынша сабақтарда жаңа технологиялардың тиімді әдістерін

қолдануға болады. Сонымен қатар сабақтарда «кубизм», «топтастыру», «бес жолды өлең»,

«түртіп алу жүйесі»,«венн диаграммасы» стратегияларын жиі пайдаланып отырамын.

Оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін осындай тиімді әдістердің пайдасы бар. Бұл

сабақтардың дәстүрлі сабақтардан өзгешелігі топтап отырып, оқушыларға жеке, жұпта, топта

ойларын ортаға салып талдайды. Осы стратегияларды пайдаланып өткізген сабақтарда өз

ойын анық айтып, өзін еркін ұстап, өз білімін өзі талқылауға оқушыларға мүмкіндік

жасалынады.

Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден,

меңгереді,түшіншіден, оны тәжірибе қолданып, төртіншіден, дамытып нәтижесін байқайды.

Білім беруде қолданылатын жаңа технология әдістері :

Ойын арқылы дамыту

технологиясы Оқушының өзін көрсетуіне өз білімін қолдана білуге

ықпал жасайды

Дамыта оқыту

технологиясы

Оқушының ойлауына және

таным белсенділігін

көрсетуге жағдай жасайды

«Сын тұрғысынан ойлау үшін оқу мен жазу» стратегияларын сабақта пайдалана отырып

өткізу барысында мынадай қорытындыға келуге болады:

- оқушы мен мұғалімнің кең дәрежеде сыйласуына;

- оқушыларға өз пікірін айта білуіне;

- оқыту процесіне барлық оқушыларды қамтуға;

- шығармашылық қабілеттерін ашуға жағдай жасайды.

Ең басты сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы оқушылардың жеке тұлға болып

қалыптасуына оң нәтижесін беретін жоба. Жаңа технологияларды күнделікті сабақ процесінде

пайдалану үшін, әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере

отырып, педагогикалық мақсат мүддесіне байланысты, өзінің шеберлігіне байланысты таңдап

алуға болады. Жаңа технологияны жүзеге асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық,

ізденіс, өз мамандығына деген сүйіспеншілігі, алдындағы шәкірттерін бағалауы ерекше орын

алады.

2.Модульдік оқыту технологиясы негізінде оқу процесін ұйымдастыру.

Модульдік оқыту технологиясының мәні: оқушы модульмен жұмыс істеу процесінде нақты

мақсаттарға өздігінен (немесе белгілі көмек нәтижесінде) қол жеткізеді. Модуль бұл–оқу

мазмұны мен оны меңгерудің технологиясы біріктіріліп берілген мақсаттық функционалдық

түйін.

Бұл технологияны оқыту мазмұны аяқталған дербес ақпарат блоктары түрінде

ұсынылады. Оларды меңгеру дидактикалық мақсаттарға сәйкес жүзеге асырылады. Содан

кейін екі деңгейден тұратын кешенді дидактикалық мақсаттар анықталады. Оның біріншісі –

оқу мазмұның меңгеру деңгейі, екіншісі-оны практикада және оқуды әрі қарай жалғастыруда

қолдануына бағдарлау деңгейі. Модульдік оқыту барысында өзіндік жұмысқа барынша көп

уақыт бөлінеді. Оқушы мақсат қоюға, жоспарлауға, ұйымдастыруға, өзін-өзі бақылау және

Тірек сигналдары арқылы

оқыту технологиясы Білім,білік,дағдыларын

қалыптастырады.Материалдар

блоктарға жинақталып схема түрінде

оқушының жетістігін жариялап

отырады.

Деңгейлеп,саралап оқыту

технологиясы

Әр оқушының қабілеті мен

мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту

62

өзін-өзі бағалауға үйренеді. Бұл оған оқу әрекетіндегі өз күшін байқап, сезінуге, өзінің білім,

білік, дағдыларындағы кемшіліктерін табуына мүмкіндік береді.

Модульдік оқыту технологиясын қолдану оқытуды субъект қатынасына негіздеп құруға

көмектеседі. Модульдік оқыту технологиясын сонымен бірге бақылау, талдау және түзетуді

өзін -өзі басқарумен үйлесімдікте іске асырады:

-жаңа модульмен жұмыс жасауға дайындық деңгейі қандай екенін білу үшін әрбір модуьді

бастамас бұрын оқушылардың білім, білік, дағдыларын алдын ала бақылау жүргізіледі;

-қажет болған жағдайда оқушылардың біліміндегі олқылықтарды толықтыру жұмысы

жүргізіледі;

-әрбір модульдің құрамдас бөліктерінің соныңда өзін өзі бақылау, бірін-бірі бақылау, үлгімен

сәйкестендіру түрінде аралық бақылаулар өткізіледі;

- қорытынды бақылау модульдің соңында жүреді.

Модульдерді кез келген оқыту жүйелерінде қолдануға болады. Ол оқытудың сапасын

жақсартып, тиімділігін арттырады. Сондай-ақ дәстүрлі оқытумен үйлестіру өте нәтижелі.

Әрбір модуль қажетті дидактикалық, әдістемелік материалдармен, негізгі түсініктердің

тізімімен, оқыту барысында қалыптасатын білік, дағдыларымен қамтамасыз етіледі. Әрбір

модуль үшін оны меңгеру алдында оқушыға берілетін анықтамалық және иллюстративтік

материалдар іріктеліп алынады. Оқу материалдарын модуль бойынша құру – міңдетті және

маңызды процесс, себебі ол:

- пән мазмұнын дамыту логикасын нақты айқындауға;

- осы мазмұнның бөліктері мен байланыстарын белгілеуге;

- олардың арасындағы логикалық байланыстарды тек мұғалімнің ғана емес, оқушының да

толық түсінуіне жағдай жасауға мүмкіндік туғызады.

Қажетті біліктер мен дағдылар жүйесі оқушылардың жаңадан игергендерімен қоса,

бұрынғы білік, дағдыларына сүйеніп қалыптасады. Оқушыда бұрыннан бар білік дағдылар

танымдық іс әрекеттің жаңа тәсілдерін меңгеру үшін негіз болып табылады. Нақтылы бір бала

үшін жаңа болып табылатын маңызды білік, дағдылар туралы ақпараттар модульдің

мазмұнына енгізіледі. Бұл мағлұматтар әр түрлі әрекеттеріне арналған бағдарлық негіз түрінде

беріледі. Ол оқу іс-әрекетін күтілетін нәтижеге ғана бағдарлап қоймай, осы нәтижеге қол

жеткізетін тиімді әдістерді іздеуге де көмектеседі. Бұл оқушылардың іс-әрекетте

шығармашылықпен қарауын дамытып, модульдік оқыту процесінде өздігінен жұмыс істеу,

білім алу деңгейін жоғарылатады.

Қазіргі оқыту үрдісіне жаңа педагогикалық технологиялар кеңінен енуде. Оқушыны

пәнге қызықтырумен қатар, саналы ойлауға тәрбиелейтін, қоғамдық көзқарастарын

қалыптастыра алатын, өзіндік пікірі бар, қоғамдағы болып жатқан түрлі қарама-

қайшылықтарды түсіне білетін, еркін сөйлеп, өз пікірін ашық айта алатын ойлы ұрпақ

тәрбиелеуде сабақтың маңызы зор. Сол сабақ атты театрдағы басты кейіпкеріміз–оқушы

болса, онда барлығымыздың бағытымыз бір, бағдарымыз байсалды болмақ. Әр мұғалім

оқушыға көпқырлы сабақ беретін болған соң, қазіргі жаhандану саясатына сәйкес жаңа

технологияны өз ыңғайына, пәніне лайықтап пайдалануы тиіс.

Мұғалім шеберлігі–ізденіс нәтижесі. Сондықтан, орыстың ұлы педагог-ғалымы

К.Д.Ушинскийдің “Мұғалім-өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, оқуды,

ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады”–деген. Бұл “Ұстаз” атты ұлы сүрлеуге

соқпағын салып жол тартқан көкірегі ояу, көзі ашық әрбір адамға берілген елеулі

ескерту. Сабақты тартымды өткізіп,оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін әр

сабағымызды түрлендіріп отыру шарт. Ол үшін тек бір технологиямен шектеліп қалмай,

әртүрлі технологияның элементтерін пайдалану қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 2007.

2.Еркебаева Г.Ғ. Қазақстан Республикасының ұлттық білім беру жүйесінің міндеттеру,

бағыттары мен мазмұны. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Шымкент, 2011. –

Б.6-9.

3. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – М., 1989.

Ұлт мақтаныштары

МҰСТАФА ШОҚАЙ ИДЕОЛОГИЯСЫ ҰЛТТЫҚ МҰРАТТАРҒА БАСТАУШЫ КҮШ

Исмурзина Г.Б.

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті Гуманитарлық ғылымдар және өнер факультеті

Журналистика кафедрасының аға оқытушысы, гуманитарлық ғылымдар магистрі

Ерғалиев С.Қ.

Журналистика мамандығының 2 курс студенті

Аңдатпа

Алаш қозғалысының төл перзенті Мұстафа Шоқайдың қайраткерлік жолы, ұлттық

идеологиясы, ұлттық-арман мұраты зерделенді.

Тірек сөздер: Алаш қозғалысы, идеология, ел мұраты, ұлттық рух, азаттық.

«Ұлт азаттығы – ұлттық рухтың нәтижесi.»

М.Шоқай

Елбасы Н.Назарбаев: “Ұлы тұлғаларын білмейінше, бірде-бір дәуірді дұрыстап тану

мүмкін емес. Адам тарихының айнасынан біз тарих көшінің жүрісін ғана аңдап қоймаймыз,

оның рухын, тынысын сезінеміз. Сондықтан халқы мен елінің алдындағы өздерінің перзенттік

парызын айқын да анық түсінген, қандай да қиын-қыстау жағдайда оны адал орындаудан

жалтармаған адамдар қай дәуірде өмір сүрсе де, дәйім жұртының азаматы болып қала бермек.

Тарихтың қай кезеңінде болсын, олар өз ұлтының бетке ұстар мақтанышы болып келген”

Мұстафа Шоқай–Алаш қозғалысының төл перзенті, Алаш идеялары мен мұраттары

аясында қанаттанған, қазақ, өзбек және басқа да түркі халықтарының ұлттық бостандығы үшін

күресінің стратегиясы мен тактикасын айқындаған қайраткер. Ол саяси қозғалысқа араласқан,

ұлттық мүдде жолындағы күрескерлер қатарынан берік орын алған тұлға.

Мұстафа- өз ұлтын шексіз сүйген, атамекен мен туған жеріне адал болған азамат. Ол

осы бағытынан ешқашан айнымаған. Уақыттан асқан кемеңгер бар ма, қазақ зиялылары жан

алып, жан беріскен ел егемендігі, Мұстафа арман еткен ел Тәуелсіздігі тарихтың мерзімі

жеткен уақытында қол жетті. М.Шоқайдың бүкіл өмірінің мәні мен мағынасы, арманы осы

егемендік, өлмес рух елімен қайта табысты. Заман озады, уақыт ештеңеге қарайламай алға

жылжиды. Бірақ, қараңғылық қойнауында жанған шамшырақтай Мұстафа есімі жыл өткен

сайын жарқырай түсуде.

Мұстафаның 1886 жылы 7 қаңтарда Сыр бойында Сұлутөбе секілді қарапайым ауылда,

дүниеге келіп, саясаттың биік тұғырына көтерілуі кездейсоқтық емес. Өйткені ол бала күнінен

қазақи тәрбиені бойына сіңіріп өсіп, ел ішіндегі әлеуметтік теңсіздіктерді танып біліп жетілді.

64

Түркістан халқының қамында бір қасиет пен кесапатты өмірге тоқиды. Өмірден осы кезде

алған екінші сабағы – орыс өктемдігі.

М.Шоқайұлы 1912 жылы Санкт - Петербург Императорлық университетінің заң

факультетін бітірген. Ол оқып жүргенде тек жерлестерінің ғана емес, бүкіл қазақ халқының

мүддесін қорғауды жалғастырды. Оқу орнын үздік бітірген жас қазақ ерекше көзге түсетін.

Мемлекеттік думаның I шақырылымының бұрынғы мүшесі Әлихан Бөкейханов оны 1914

жылы IV Мемлекеттік думасының мұсылман фракциясының хатшысы ретінде

ұсынған. Зеректілігі арқылы универсиет қабырғасынан 7 тілді меңгеріп шықты. Оның ішінде

қазақ, орыс, түрік, ағылшын, француз, неміс және поляк тілдері бар еді. Мұндай жетістік

М.Шоқайдың мәдени көкжиегін кеңейте түскені мәлім. Ол қазақ зиялыларына жақын бола

жүріп, жазықсызды жаладан сақтау, әлсізді қорғау Мұстафаның мақсатына айналады.

М.Шоқайдың өз ұлтына араша түсудің бірден-бір жолы – түрлі партия, уақытша үкімет және

эсер жұмысшы солдат кеңесімен түсінісу керек болады.Осының бәрі Орта Азияда өз тағдырын

өзі шешетін Түркістан автономиясын құру мақсатында жасалған еді. Құрылтайшылары

Түркістан автономиясы деп, оған Сырдария, Ферғана, Самарқан уәлияты толығымен қатысса

да, орыс большевиктер кемсітіп, «Қоқан автономиясы» деп атаған аз күндік жаңа құрылым

М.Шоқай идеясының түпкі мақсаты болатын. Оны мына ойлары да толықтыра түскендей:

«Бiз, әрине, өзiмiздiң атамекенiмiз Түркiстанды кеңестiк Ресейден де, басқа Ресейден де

бiржола бөлiп алуды мақсат етемiз. Бұл–бiздiң ұлттық мұратымыз, ұлттық арман-мүддемiз. Бiз

тек осы идея үшiн қызмет етемiз. Атамекенiмiздiң iшiндегi және сыртындағы барлық ұлттық

күштерiмiздi осы идея төңiрегiнде топтастыруға барынша тырысамыз».

Шоқай 1917 ж. көктемде Ташкентте «Бiрлiк Туы» газетін шығара бастады, онда барлық

түркі тілдес халықтардың тәуелсіздігі туралы идеясы бірінші рет жарияланды, сондай-ақ,

демократиялық идеялар насихатталған орыс тіліндегі «Еркін Түркістан» газетін

шығарды. Мұстафа сәуірде Ташкенттегі қоғамдық ұйымдардың Түркістан съезіне қатысты.

Күн тәртібіне Түркістанды басқару мәселесі қойылды. Съезде Түркістан Ұлттық кеңесі

құрылды. Тұрақты Атқарушы комитеттің төрағасы болып 27 жасар Мұстафа Шоқай

сайланды.

Мұстафа түркі тектес халықтың психологиялық дәстүрлі ерекшелігін жақсы білетін.

Сондықтан жалпы мемлекеттік сот құруын ұсынды. Қоқан автономиясының 1918 жылдың

қаңтарында құлауына себеп көп. Жергілікті халықтан кең көлемде қолдау таппады. Уақытша

үкіметпен сенімді байланыс жоқ. Ел ішінен іріткі салатын алуан түрлі қоғамдық қозғалыс өріс

алды. Ол Грузияда «Вольный Горец», «Борьба», «На рубеже», Стамбулда «Жаңа Түркістан»

кейіннен «Жас Түркістан» газет-журналдары арқылы күллі өмірін азаттық үшін күреске

жұмсады. «Ұлттық рухсыз ұлт тәуелсiздiгi болуы мүмкiн бе? Тарих ондайды көрген жоқ та,

бiлмейдi де. Ұлт азаттығы–ұлттық рухтың нәтижесi. Ал ұлттық рухтың өзi ұлт азаттығы мен

тәуелсiздiгi аясында өсiп-дамиды, жемiс бередi» деген ойларын ашық айта алды. М.Шоқайдың

өмір жолы өнегеге толы болды. Бүкіл түркі әлемінің тарихи тұлғасына айналған М.Шоқай

20 ғасыр кезеңінде адамзат баласының айтулы перзенті болды. Оның бойында біз біліп

үлгірмеген, тарихымен таныспаған талай рухани қазыналар жатыр.

М.Шоқай өмірінің соңғы уақыттарында Түркия арқылы алғаш Германияға, сонан соң

Францияға барып орнығады. Гуманист, демократ, білімі тұтас бір энциклопедияға татитын

Мұстафа Шоқай Орталық Азия мен Қазақстан халықтарының ежелгі және бай мәдениеті мен

тарихының жаршысы, ояну дәуірінің өкілі болды. Ол орыс әдебиетіне жетік, ағылшын,

француз, неміс, түрік және араб тілдерін жақсы меңгерген адам болды. Ол бүкіл өмірін

шындық үшін күреске, Орталық Азия мен Қазақстан халқының абыройы мен ар-намысы үшін

арнады, оның жан-жүрегі туған халқымен бір еді. Артында өлмес сөз, өшпес із қалды.

Мәселен, «Ұлттық рухтың негiзi–ұлттық тiл», «Бiз құл болып тұра алмаймыз. Бiз ұлт

азаттығымызды аламыз», «Қазақпын деп мақтануды ар көретiн, қазақтың тiлiнде сөйлеудi

масқаралық көретiн салт қайдан шығып отыр? Балалардың көбi не қазақ, не орыс болып

тәрбиеленбей, шөре-шөре бiрдеме болып өсiп жатқанын неге көрмейсiңдер?», «Өзiнiң iшкi

бiрлiгiн нығайта алған халықтар ғана тәуелсiздiгiне қол жеткiзе алады және оны қорғап қала

алады», «… ұлттық еркiндiк пен азаттыққа талпыну табиғаттың болмай қоймайтын заңы

тәрiздi нәрсе», «Бiз жеке тұлғалардан жоғары тұрған ұлттық мұраттарға сүйенемiз» деген дана

ойлары, қанатты сөздері жиырмасыншы ғасырдан өтіп, азаматтық қалпымен жиырма бірінші

ғасырға осы уақытқа да жетті.

Қайраткер 1941 жылы 27 желтоқсанда Берлинде жұмбақ жағдайда қайтыс болады. Оның

ойынша «Атамекендi сүю–оның тұтас мүддесiне қызмет ету, осы жолда әрқашан қызмет

етуге, керек болса жанпида қылуға дайын тұру болып табылады». Ол туған жерінің

тәуелсіздікке жетуі үшін күресіп өткен азамат.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Шоқай М. Таңдамалы шығармалар. Үш томдық–Алматы: Қайнар. – 2007

2."Мұстафа Шоқай. Мария Шоқай. Естеліктер"(құрастырған Ә.Такенов, М.Койгельдиев),

Ыстамбұл, 1997.

3.Есмағамбетов К.Л.Әлем таныған тұлға (М.Шоқайдың дүниетанымы мен қайраткерлік

болмысы). – Алматы: Дайк-Пресс, 2008

4.Интернет ресурстары

ЕР ЕСІМІ -ЕЛІ ЕСІНДЕ!

Файзуллақызы Мира Атырау облысы Құрманғазы ауданы

Сүйіндік жалпы орта мектебінің тарих -география пәні мұғалімі

Жаңашыл өмірде жаңғыруға бет бұрған жастар үшін де әрбір басылымын асыға

күтетін оқырман үшін де саяси, мәдени, рухани жаңалыққа толы десек артық болмас.

Ұстаздар қауымы үшін рухани басылымға жазылу келешек ұрпақты рухани тәрбиелеу

деп түсінеміз ....

Мен өзім, Атырау облысы Құрманғазы ауданы Сүйіндік ауылында туып, Сүйіндік

жалпы орта мектебінде тарих- география пәнінен дәріс беремін. Туған жері, кіші отанын

құрметтеуді оқушыларға «2020-2021 оқу жылында тәрбие жұмысының бұл бағытын орындау

аясында «Туған елге тағзым» жалпыреспубликалық экспедициясын, «Тарих тағылымы» және

«Қазақ мәдениетінің антологиясы» әлеуметтік жобаларын, «Қазақстанның киелі орындары –

Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасын қамтитын «Ұлы дала мұрагерлері»

жобасын жүзеге асыруды жалғастыру қажет» деп көрсетілген міндеттерді тәрбиемен

ұштастыруды өз міндетім деп санаймын.

Туған жерім, Сүйіндік ауылында тарихи тағылымы мол ауыл жетістіктері, туған жерінің

киелі топырағынан бойына жігер, батылдық, ақындық, өз мақсатына жетелейтін тәрбие мен

білім берген ауыл мектебінің ардагер ұстаздары қаншама дарындарды тәрбиеледі десеңізші.

Бүгінгі таңда жас ұрпаққа туған тарихын таныту мақсатында оқушыларыма сонау

1989-1991 жылдары өз елінен жырақта әскери болышын өтеген, өтеп қана қоймай,

Чехия елінде ерлікпен қаза тапқан «Қызыл жұлдыз» иегері Мамбетов Мұрат Көшенұлы

айтудан бір жалыққан емеспін. Және 9 мамыр күні батыр ағамызға арналған ескерткішке

тағзым жасап, гүл шоғын әдетке айналдырып ғана қоймай, елдің батыры туралы неге

жазбасқа деген ой келді.....

Мамбетов Мұрат Көшенұлы 1971 жылы 18 акпанда Сүйіндік ауылында қарапайы

отбасында дүниеге келген. Әкесі Кушен мен анасы Ағайнаш отбасындағы балаларын

қарапайымдылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеген жандар. Бала кезінен бауырмал болған

Мұрат ағамызда қанымен сіңген тәрбиенің ізімен өмірге ерте араласып, аудан орталығындағы

66

СПТУ-12 техникалық училищесін бітіре сала, Отан алдындағы әскери борышын өтеуге

аттанады. Отан алдындағы азаматтық борышын өтеуге аттанған жас сарбаздың да, арманы

асқақ еді сол кезде...

«Ер есімі-ел есінде мәңгі қалады» демекші, Мұрат Кушенұлын да ешқашан елі

ұмытпайды. Сонау Чехия жерінде танк жарылған кезде он тоғыз жасар жерлесіміз

ерлікпен қаза тапты. Чехияның Бердичев атты шағын ауылының маңына келген танк

істен шығып, жарылғыш заттар елге қауіп төндірген кезде, тәуекелге бел буған 18 сарбаз

бен командирлер қыршын кеткен болатын. «Егер танк ауыл маңында жарылатын болса,

мына елдің түгі қалмайды»-деген командир үрейін түсінген жаауынгерлер, сол елді

мекеннің әрбір адамын өз ата-ана, бауырларындай көрген, үлкенді құрметтеп, кішіге қамқор

салт-дәстүрдің қаймағына қанығып өскен ағаларымыз, сөзге келместен ауыл маңынан

алыстауға жан ұшыра кірісіп, өздері бақилық болды. Қаза болған сарбаздарды Чехия халқы

аза тұтқан болатын және осы күнге дейін рухына тағзым етіп, құрметтеп келеді ......

Қаралы хабар елге жеткенде ауыл аза тұтып, қабырғасы қайысқан әке мен аңыраған

ананың балаға деген сағынышы көз жасқа ерік беру еді... амал нешік... Чехия елінен

әскери борышын өтеп ұлым келеді деп санаулы ай қалғанда күткен үміт күлі көкке ұшқан

болатын. Ерлік ешқашан ұмытылмайды, жас ұрпақ батырдың ерлігін үнемі мектеп

қабырғасында мақтан тұтып, Мұрат ағамыздай елдің патриоты болары сөзсіз деп білемін.

Бірақ, әке мен ана үшін Отан алдындағы борышын абройлы ақтаған ұлының ерлігі еленіп

СССР- дың «Қызыл жұлдыз» ордені көңілге демеу, ертеңге деген сенім еді.

Чехия. 1991 жыл.

Біздің ауылымызға Мұрат Көшенұлына «Артында бар оңалар» дегендей Мұрат

ағамыздың бауырлары, бала кезгі бірге өскен, мектеп қабырғасында бірге оқыған достары

Мұрат Көшенұлына ескерткіш қойған болатын.

20 жасында қыршын кеткен батыр аға 18 ақпанда тірі бола 50 жасқа толар ма еді?

«Өлді деуге бола ма, өлмейтұғын артын із қалдырған» Мұрат ағамыз келешек ұрпақ

үшін мәңгі тірі... Мәңгі ел жүрегінде... Ешқашан ұмытылмайды... Ерлікке тағзым-жас

ұрпақ парызы...

Мұраттай ағаның ерлігін санаға жеткізу мақсатында батыр тұлғалар туралы көптеп

дәріптесек, болашақта «елім» деген ұрпақ өсеріне сенім мол!

Қарындасы ағасының Чехия елінде қойылған ескерткішінде

68

Сабақ жоспарлары, сценарийлер

АСҚОРЫТУ МҮШЕЛЕРІ. АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІНІҢ АУРУЛАРЫ Мұстағалиева Гаухар Амантайқызы Атырау қаласы Алмалы орта мектебінің

биология пәні мұғалімі

Short Term Plan

Қысқа мерзімді жоспар

Subject: Biology

Пән: Биология

Chapter 7.0 Movement

Бөлім 7.0 Қозғалыс

Topic Digestive organs.Gastroenteric diseases

Тақырыбы: Асқорыту мүшелері. Асқорыту жүйесінің аурулары

Date:

Күні:

Teacher s name: Mustagalieva G

Мұғалімнің аты-жөні: Мұстағалиева Г

Grade: 8

Сынып:8

Number present:

Қатысқаны:

absent:

қатыспағаны:

The aim of the lesson

Мақсаты

Is that learners will be able to digestive system

Lesson objectives

Сабақ мақсаты

To know new terminology on topic digestive system To make a

question

Language objective

Тілдік мақсат

To use new terminology during the lesson

Abomasum- ұлтабар

To contract- жиырылу

Crop-жемсау зоб

Earthworm-шұбалшаң

Esophagus-өңеш

Gizzard- бұлшықетті қарын

Intestine- ішек

Omasum- қатпаршақ

Pharynx-жұтқыншақ

To chew- күйіс қайыру

Reticulum-жұмыршақ

Rumen-месқарын

Stomach-асқазан

To swallow-жұту

Previous learning

Алдыңғы білім:

Structure, function and hygiene of teeth

Planned

timings

Уақыт

Planned activities

Жоспарланған іс- әрекет

Resources

Ресурстар

Start

Басы

5 min

Main Part

Негізгі бөлім

30 min

Greeting

-Hello, everybody! How are you?

"Таза тақта" стратегиясы

Үй тапсырмасын тексеру(терминдерді жатқа сұрау)

To bite- тістеу

Canines-сойдақ тіс

Dentine-дентин

Enamel- тіс креукесі

Flossing- тіс арасын тазалау

Incisors- күрек тіс

Molars- үлкен азу тіс

Premolars- кіші азу тіс

Let,s start new lesson. Our topic: Digestive sistem

Бейнекөрсетілім көрсетіледі –жаңа тақырыпқа байланысты

Let s divide into three groups by count

Pancreas тобы

Stomach тобы

Liver тобы

I.Warm-up activity

Learners look at the photos

ІІ.Work in group with posters(Топтық жұмыс)

Интерактивті

тақта

cуреттер

Стикер қалам

қағаз

Handout tasks

кесте

Worksheet

70

5 min

5 min

End 5min

Соңы

ІІІ. Work in pairs Complete the table

Anagram Correct

word

Translati

on

Tinemed Дентин

Larsompre Кіші азу

тіс

larsom Үлкен

азу тіс

Sorsinso Күрек тіс

ІV. Work in individual (жеке жұмыс)

Complete the table

Anagram Correct

word

Translation

verli

sotchma

intistene

reaspan

Assessment

Бағалау

Speaking

Peer assessment

стикерлер

Homework

Үйге

тапсырма

Learn by heart the terms presentation

Reflection

Рефлексия

-How was the lesson?

Was it clear?

«АНАШЫМ - МЕНІҢ АЯУЛЫМ... » / ересек тобына арналған мерекелік сценарий/

Дүйсенова Салтанат Айтқалиқызы Атырау облысы Махамбет ауданы

Махамбет ауылының «Жауқазын» бөбекжай- бақшасының I-ші санатты тәрбиешісі

Жүргізуші: - Ару ана,өмірдің асылдары,

Жайнаған көңілімнің жасыл бағы.

Сіздер үшін бүгінгі өлең мен күй,

Сіздер үшін мереке шашулары...

Альсеит : - Армысың,мейірімді аналарым,

Мейірбан ашық көңіл даналарым.

Гүл көктемнің алғашқы мейрамымен,

Құттықтайды сіздерді балаларың.

Нуриман: - Армысың,ақжаулықты әжелерім,

Ақылы дариядай кемеңгерім.

Ардақты аналардың мейрамында,

Арнайды бүлдіршіндер өнерлерін...

Аяулы әжелер, аналар, қызғалдақ қыздар, қадірлі әріптестерім!

Көңілдеріңізге көктем шуағындай сезім мен нұр құйған 8 наурыз мерекесі құтты

болсын!!!

Біз үшін бұл мерекенің қай кезде де орны бөлек. Себебі-Ана-өмірдің гүлі, көңілдің

жыры, әр отбасының алтын діңгегі.

Олай болса,«Таңшолпан» ересек тобының дайындаған «Анашым, аяулым...» атты

ертеңгілігімізге қош келдіңіздер!!!

Сахна төрінде «Таңшолпан» тобының балалары-қошеметпен қарсы алайық!!!

«Мамино сердце»- композициясымен.

-Бұл балаларыңыздың кішкентай жүрегімен сіздерге арнаған көңілдері болады-

орындарыңыздан тұрып, қабыл алыңыздар!/ әдемі «жүрекше» шарларды аналары қабыл

алады/

-Бүгінгі күн біздің кішкентай ханшайымдарымыздың да мерекесі, сондықтан ұлдар-

қыздарымызды қошеметпен мереке төріне шығарып салайық!!!

Мерекелік ереңгілігіміз әнмен жалғасады:

Ән : «Ай дидарлы анашым»

Мерекелік тақпақтарымен ортада: Азиз,Жаннұр,Өмірұзақ.

Азиз: - Жүре берші, қасымда, сұлу анам, жан анам.

«Ботам» деген даусыңнан мен мәз болып оянам.

Жаннұр: - Айтсаң болды,тіл алам, әйбат анам, әй мамам,

Сені көрсем қуанам, сен керексің қашанда.

Өмірұзақ: - Анамды мен жақсы көрем, айтқан тілін алып жүрем.

Қасымда апам жүргенде, шаттанып, ойнап, күлем.

Жүргізуші: -бүгінгі ертеңгілігіміз қызықты өту үшін, «Ал қанеки,аналар!!!» сайысын

өткізуді шешкен болатынбыз.Олай болса,ортаға үміткер аналарымызды шақырамыз!

1.Әбілдаева Нұргүл Карбозқызы

2.Бақтығали Шаттық Бақтығалиқызы

3.Уразалиева Айнагүл Сағынқызы

4.Магзумова Гүлзия Сериковна

Сайысымыз 5 кезеңнен тұрады:

72

1-«Менімен таныс болыңыз»

2-«Менің алтын қолдарым»

3-«Асханалық шеберлік»

4-«Сән үлгісі-2020жылға»

5-«Музыкалық номер» /шығармашылық өнер/

Олай болса,сайыскерлерге әділ баға беретін «Әділқазылар алқасымен »таныс бола

отырайық:

1. Бөбекжай-бақшамыздың меңгерушісі : Жумалиева Алмагул Сайфоллақызы;

2. Бөбекжай әдіскері: Қабдығалиева Майрагүл

3. Бөбекжай психологы: Төлегенова Болған Сәменқызы

Қатысушылардың реттілік санын анықтап алайық. /номерация суыру/

Сайысымыздың 1-кезеңіне кезек береміз «Менімен таныс болыңыз»

Қатысушыларға 2- кезеңге дайындала беруге уақыт береміз. Құралдарды әкеле

берсеңіздер болады.

«Көктем мен гүлдері» келеді.

Би : «Гүлдер мен қыздар»

Көктем: - Сәлеметсіздер ме, ақжаулықты әжелер, аналар, сұлу қыздар, апайлар?!

Мерекелеріңіз құтты болсын!!!

-Гүлге бөлеп даланы,әнге бөлеп қаланы.

Шуағыммен жылытып,қария мен баланы,

Келдім міне,гүл-көктем!!!

Гүлдердің сан алуан, түрлерін мен білемін,

Сол гүлдерді өсіріп,аялаумен келемін!!!

Жүргізуші: Олай болса, қош келдіңіздер! Гүлдермен біз де таныс болайық!!!

Гүлдердің таныстыру тақпақтары:

Зарина : - Әдемімін, сұлумын, менен қай гүл аса алған?

Мен боламын раушангүл, «гүл патшасы» атанған.

Амина: - Шегіргүлмін жайнаған, сұлу гүлмін жайқалған,

Көктемде мен гүлдесем, құлпырып кетер айналам.

Айзере: -Қырқалардың төрінде қаулап көзге ұрамын,

Құлпыра жайнап өңірде,қып қызыл болып тұрамын.

Медина: - Көктем гүлі бәйшешек,мен боламын,қараңдар,

Наурыз,сәуір айында мен шығамын жайқала...

Жүргізуші:-Төрлеңіздер, «Көктем мен әсем гүлдер»

Көктем: рахмет, мені басқа да балабақшалар күтіп отыр, сау болыңыздар!

Гүлдерімді сіздерге тарту етемін!!!

Сайысымыздың екінші кезеңіне келіп жеттік: «Менің алтын қолдарым»

Өз жұмысын таныстырып,аяқтауына мүмкіндік беріледі.

Мерекелік тақпақтарымен: Инкар, Алтынбек, Айзия.

Инкар : -Пусть сияет солнышко,пахнут все цветы,

И пускай сбываются мамины мечты.

Алтынбек: - Мамочка любимая,праздник у тебя,

Будь же ты красива и счастлива всегда.

Айзия: - Улыбнулось солнышко,заглянув в окошко,

И согрело ласково мамины ладоши.

Ән :«Встану рано утром и куплю тебе букет»

Көрініс : «Ана көңілі»

«Айша үйге кірді де,қуыршағын іздеді...стол астынан тапты да, хал сұрауға кірісті :

Кәусар: - Қызым менің,қалайсың,томсырайып қарайсың.

Қарның ашып отыр ма, тамақ ішсең, жарайсың!

Егер тамақ ішпесең, қу сүйек болып қаласың.

Отыр қане, қасыма, тамақтанып аласың!

Айшаның осы сәтте анасы үйге келеді, тағат таппай қызының, қалін сұрап біледі:

Аделия : - Айшажан, сен бүгін тамақ іштің бе?

Қызықтап әлде ойынды, кешке дейін жүрдің бе?

Күнде саған ұмытпай,тамағыңды іш деймін,

Тіл алмайсың, қырсығып, енді саған не істеймін?

Анасының артынын аптығып әже жетеді, ол да байғұс қызының қалін сұрап біледі:

Уали Айзере: - Айналайын, алтыным, шаршадың ау, жарқыным,

Ішпедің-ау тамақты, ойлап жұмыс қарқынын.

Қарашығым, қарағым, түйіңкі ғой қабағың?

-Аналардың елжіреп,ет-бауыры барады,әрқайсысы сұқтанып,өз қызына қарады...

Қандай қиын,қараңдаршы-ерке мінез балаларға,

Бәріміз бірге айтамыз:«бәрінен де оңай емес-білсеңіздер, «Ана» болу!!! »»

74

Рольдерді сомдағандар: Айшаның ролінде- Насихат Кәусар; Айшаның анасы-

Қайыржан Аделия; Айшаның әжесі-Уали Айзере.

Екінші кезеңді қорытындылауға кезек келген сияқты...

3 –кезеңге көшейік ... «Асханалық шеберлік»

Дәрігерлер қайсібір асты болмасын, әдемі етіп ұсыну оның тәбетті ашып, жақсы сіңуіне

ықпал етеді екен.. қазір үміткерлеріміз ағзаға бірден бір пайда беретін –жеміс жидектерден

әдемі композициялар жасаудан сынға түспек...

Оларға мүмкіндік бере отырып,ертеңгілігімізді жалғастырамыз.

Әуен ойналып, «Мейірімділік ханшайымы » келіп кіреді:

-Сәлеметсіздер ме аяулы аналар,балалар,апайлар?!!!

Көктем мерекесі бәріңізге құтты болсын!!!

Менің сырт бейнем ғана адемі емес-жүрегім де әдемі...себебі менің жүрегім мейірімді –

Мен - «Мейірімділік ханшайымымын»

Балалар, сендер де барлық адамға,соның ішінде Аналарыңа мейірімді болуларың қажет..

Ал қане, айта қойыңдаршы,сендер мереке қарсаңында аналарыңа қалай көмектесесіңдер?

Аяна: -Қалай көмектесем деп ертелі кеш ойландым..

Ыдыстар сынып қалар деп,кір болса да жумадым..

Шаңы шығып кетер деп,үй сыпырып қоймадым...

Балабақша болмаса,дүкенге өзім барар ем,

Ақшам көп болса анама,сәнді көйлек алар ем...

Мирас : - Қолымнан келсе от жағып,ағашты да жарар ем,

Қыз болсам ғой,қиналмай,кірін жуып қояр ем.

Шай қайнатып,бала ойнатып,үйді жинап қояр ем.

Тамақ жасай алмаймын,еден де жуа алмаймын,

Анама берер көмегім-мазасын алмай ойнаймын...

-Өте жақсы, сендер қолдарыңнан келгенше аналарыңды қуантуға тырысып жатыр

екенсіңдер !!!Жарайсыңдар!!!

Менің мынау таяқшам-сиқырлы таяқша..бүгінгі мерекеге бір әдемі әуен ойнатып

берейінші...таяқшаны қозғайды... /әуен қосылады/.

Жүргізуші:-Ұлдар,қанеки, мына тамаша әуенге аналарымызды биге шақырып,құрмет

көрсетейік..

Вальс : «Ұлдар мен аналарының орындауында»

Ханшайым : жақсы балалар, қонақтар, сау болыңыздар,мені басқа да көптеген мейірімді

істер күтіп тұр еді...

Сайыстың 3- кезеңін бағалау.

4-кезеңге дайындалуға уақыт бөлу...«Сән үлгісі -2020»

Тақпақтармен ортада: Дәулет, Ерасыл, Нұрасыл, Ұлан

Дәулет : - Мәпелейсің мені анам,қолыңдағы құсыңдай,

Құлпыра өсіп дем алам,құшағыңда қысылмай.

Нұрасыл : Бөбегіңнің сыйлығын,қабыл алшы анашым.

Ұзақ өмір –жүз жасап,ауырмашы анашым.

Ерасыл: : Әр сөзіңді жаттағам,жүрегімде сақтағам,

Анашым деп мақтанам,айналайын ақ мамам.

Ұлан: Аналарды сүйеміз,сөзін ойға түйеміз,

Әжелерді ардақтап,басымызды иеміз.

Мерекелік ертеңгілігіміз тамаша ойынмен жалғасады :

«Сыңарыңды тап » ойыны.

Сайыстың 4-кезеңін «Сәнді киім үлгісі 2020» тамашалау,бағалау.

Сайысымыздың соңғы кезеңіне дайындалуға уақыт беріп, қатысушыларды шығарып

саламыз...Музыкалық номер кезеңіне..

Мерекелік тақпақтармен ортада: Есет, Перизат, Жарас.

Есет : - Үн қатасың бал тілмен,еркелеймін әр күн мен,

Құттықтаймын анашым, 8 –наурызбен.

Перизат: Еркелесем күнім дейтін,ұрысқаны білінбейтін,

Маңдайымнан иіскеп мені,құлыншағым,күнім дейтін.

Жарас: Өзің мені өсірген,айналайын ақ әжем,

Тентек болсам кешірген,шөлдедің бе дана әжем?

Шай қайнатып берейін,шекер салып,жан әжем,

Өзім құйып берейін,балдай тәтті бал әжем.

Балалар,сендердің Аналарың қандай адам?

/Сұлу, ақылды, көркем мінезді, жақсы дос, сырлас, тамаша аспаз, білімді, әрдайым

көңілді, қандай жағдай болса да шыдамды солай ма?/

Иә, АНА деген сондай жан жақты бір адам екен,балалар!!!

Сайыстың соңғы кезеңі- «Шығармашылық өнер» /музыкалық номер/ кезеңі.

Әділ қазылар алқасы сайысты қорытындылағанша тамаша әнге кезек береміз:

Ән : «Ай лав ю мамми»

Сайысты қорытындылау үшін сөз кезегін әділқазыларға береміз.

Марапаттау рәсімі.

-Осымен,құрметті бүгінгі шараға қатысушы аналар, әжелер, балалар!

«Таңшолпан» ересектер тобы дайындаған «Ананың біз-гүліміз» атты ертеңгілігі өз

мәресіне жетіп қалды.

Осы шараны қызықты етіп өткізуге қатысқан барлық аналарға, балаларға алғысымызды

білдіреміз.

-Ана-біздің күніміз,ананың біз-гүліміз,

Балаларды қуантып, ұзақ өмір сүріңіз,-деп балалардың қолынан мерекелік сыйлықтарын

қабыл алыңыздар!!!

Сөз алам деген қонақтар болса,рұқсат етіледі...

Мерекелі күндерде кездескенше,сау болыңыздар!!!

76

ҚАЛАЙ ДҰРЫС ТАМАҚТАНУ КЕРЕК?

Увашева Арнагул Бахтыгереевна Атырау облысы Құрманғазы ауданы Жыланды ауылы

Д.Нұрпейісова атындағы жалпы орта мектебінің мұғалімі

ҰМЖ бөлімі: 1.2 А (Адам)

Пәні: Жаратылыстану

Сабақтың тақырыбы: Қалай дұрыс тамақтану керек?

Күні:

Сынып: 1 Қатысқандар:

Қатыспағандар:

Оқу мақсаттары 1.2.3.3 адамның өсуі мен дамуы үшін керек қажеттіліктерді анықтау

1.1.1.1 қоршаған әлем құбылыстары, үдерістері мен нысандарын

зерттеудің қажеттілігін түсіндіру

Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар орындай алады:

Адамның өсуі және дамуы үшін керек қажеттіліктерді анықтай отырып,

қоршаған әлем құбылыстары, үдерістері мен нысандарын зерттеудің

қажеттілігін түсінеді;

Оқушылардың көпшілігі орындай алады:

Адамның дамуы үшін пайдалы және зиянды тағамдарды ажырата

отырып, келтіре алады;

Кейбір оқушылар орындай алады:

Дұрыс тамақтану ережесін зерттеу жұмыстары арқылы пирамида

кестесіне орналастырады, өмірмен байланыстыра отырып мысалдар

келтіреді.

Бағалау

критерийлері

-адамның өсуі мен дамуы үшін керек қажеттіліктерді анықтайды

-көздеген(дұрыс тамақтану) нысандарға зерттеу жұмысын жүргізеді

- пайдалы және зиянды тағамдардың адам ағзасына маңыздылығын

түсінеді.

Тілдік мақсат

Пәнге қатысты сөзік қор мен терминдер:Пайдалы, зиянды тағамдар,

тамақтану режимі, тамақтану пирамидасы:

Құндылықтарды

дарыту

Шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау, жауапкершілік, қарым-

қатынас жасау қабілетін дарыту

АКТ – ны қолдану Интербелсенді тақта, iMektep.kz

Пәнаралық

байланыс

Көркем еңбек (топтық жұмыс)

Алдыңғы білім Тамақтанудың адамның өсуі үшін қажет екенін біледі.

Сабақтың барысы

Сабақтың

жоспарланған

кезеңі

Сабақтағы жоспарланған іс - әрекет Ресурстар

Басы

Білу, түсіну

Ұйымдастыру кезеңі:

Ой қозғау әдісі

Тақта алдына үш түрлі өнімнен жасалған тағамдар

қойылып,оқушылардан түсініктер сұралады.

«Ұн өнімдері» «Сүт өнімдері» «Ет өнімдері»

Алдыңғы білімді тексеру.

« Ребус» шешу. (Шешуі: тамақтану)

Түрлі

тағамдардың

суреттері

бейнеленген

үлестірмелі

парақшалар

Тағам түрлері

7 мин

Бүгінгі тақырып бойынша алдыңғы білімді анықтау

мақсатында, әр топқа ашық сұрақтар бере отырып, таңдаған

суреттері бойынша жауаптар алынады.

Балалар, ребустың шешуіне назар аударайықшы?!

-Бүгінгі сабағымызда не туралы айтамыз деп

ойлайсыздар?

-Олай болса балалар, бүгінгі сабағымызда біз қалай

дұрыс тамақтану және зиянды және пайдалы тағамдардың

айырмашылығын зерттеу жұмыстары арқылы анықтайтын

боламыз.

Мұғалім түсіндірмесі

«Кинометафора» әдісі

iMektep сайты «Қалай дұрыс тамақтану керек»

Бейнежазба желісі бойынша сұрақ-жауап арқылы

талқыланып жаңа тақырып толық түсіндіріледі

Оқулықпен жұмыс

Ұжымдық жұмыс «Дастархан»

-Дұрыс тамақтану адамға не үшін керек?

Оқушылардың назарын суретке аудару.

«Серпілеген сауал» әдісі

Тағамдарға назар аудар. Олардың ішінде қайсысы

саған таныс?

Қандай азық – түліктерден дайындалған?

Нұсқау беру және айту арқылы білім алушылар

төмендегі сұрақтарға жауап береді:

1.Дастарханда қандай тағамдар бар?

2.Қалай дұрыс тамақтану қажет?

3.Күніне неше рет тамақтану керек?

4.Мөлшері қандай болу керек?

5.Қай тағамды таңертең, ал қайсысын кеште жеген дұрыс?

Ашық сұрақ қою арқылы білім алушылардың пікірі

тыңдалады.

https://ww

w.youtube.com/w

atch?v=jYGQOc

CA2JM

оқулық 26

бет

78

Ортасы

Қ

Белсенді оқу ортасын құру.

Бірлескен оқу тәсілі. Ұжымдық жұмыс

«Ас мәзірін дайындайық» ойыны

Мақсаты: Жаңадан меңгерілген дағдыларды тәжірибеде

қолдану және дамыту үшін сыныпта және үйде орындауға

арналған әртүрлі тапсырмалардың көмегімен түрлі

мүмкіндік ұсыну.

Берілген әр түрлі тағам суреттерінен таңғы ас, түскі ас,

кешкі ас дайындау.

Дескриптор:

-Суреттерді анықтайды, ажыратады:

- Таңғы, түскі, кешкі асқа қажетті тағамдарды таңдайды.

-Зиянды тағамдарды ажыратып, таңғы, түскі, кешкі асқа

қолданбайды.

Ұжымдық бағалау

Оқушылар бір-бірінің жұмыстарына кері байланыс

ұсынады.

Қалыптастырушы бағалау:«Екі жұлдыз бір тілек» әдісі

Жұптық жұмыс (Оқулықпен жұмыс)

«Мен зерттеушімін» әдісі

Зерттеу. Түсіндіру және сипаттау арқылы

«Өз тамақтану пирамидаңды жасап көр» тамақтану

пирамидасын көрсету арқылы оқулықтағы суретке назар

аударту. Суретте көрсетілген барлық топтарды және жеке

азық – түліктерді атап шығады.

Олардың қайсыларын көп және жиі қабылдау керектігін

ойлануларын ұсынамын. ( Дәнді дақылдар, макарон

өнімдері, ботқалар)

-Олар пирамиданың қай жерінде орналасқан?

-Жоғарыда не орналасқан? (май)

Оны жеуге бола ма? (Иә, бірақ көп мөлшерде емес.)

Оқушылар пирамидада "күнделікті тағамға пайдалануға

қажет азық – түлік топтары көрсетілген" деген

қорытындыға келулері тиіс. Пирамиданың төбесіне жақын

орналасқан азық – түліктерді аз мөлшерде қолдану керек.

Дескриптор:

-Пайдалы тағамдарды ажырата алады

-Азық – түліктерді қандай мөлшерде тұтынуы керектігін

біледі.

-Тағамдардың маңыздылығына қарай сатыға

орналастырады

-Жұмыстарын дәлелмен өмірмен байланыстыра отырып

түсіндіреді

Қалыптастырушы бағалау «Бағдаршам» әдісі

Тамақтану

пирамидасы

Дәптермен жұмыс

Аспаз болып көр.

Үш күнге арнап таңғы ас дайында.

Бірінші күнгі таңғы асқа қажетті азық-түлікті көк түспен,

екінші күндікін-жасыл, ал үшінші күндікін қызыл түспен

қоршап сыз.

Дескриптор:

-Таңғы асқа қажетті тағамдарды ажыратады

-Әр күнгі таңғы астың әр түрлі болатынын біледі

Қ.Б: «Сэндвич» әдісі

Саралау тапсырмасы

Соңы

Саралаудың «Тапсырма» тәсілін қолданамын

Жеке жұмыс

Мұғалім қолдауын көп қажет ететін білім

алушыларға(қажеттілігіне,мүмкіндігіне қарай парақша

таратылады)

1-тапсырма

Тек пайдалы тағамдарды боя

Дескриптор:

-Пайдалы тағамдарды ажыратады

-тек пайдалы тағамдарды бояй алады;

2-тапсырма

Адамға пайдалы тағамдардың тұсына «+» белгісін, ал

зиянды тағамдардың тұсына «-» белгісін қойыңыз.

Дескриптор:

-пайдалы және зиянда тағамдарды ажырата алады;

Қолдауды аз қажет ететін білім алушылырға (оқу

қарқынына, қызығушылығына қарай суреттер беріледі)

3-тапсырма

Суреттерге сүйеніп, адамның өсуі мен адамның

дамуы үшін керек қажеттіліктерді атаңыз. Өз ойыңызды

түсіндіріңіз.

Дескриптор:

-адамның өсуі мен даму қажеттіліктерін атайды;

-түсіндіреді;

Кері байланыс: «Жұлдызшалар»

Жинақтау Сабақты жинақтау, қорытындылау мақсатында

сыныпқа пиктограмма кетесін құру тапсырамын.

ҚБ

тапсырмалар

үлгісі

Суреттер

80

«Блоб ағашы» арқылы рефлексия

РАЗРАБОТКА ОТКРЫТОГО УРОКА

ПО РУССКОМУ ЯЗЫКУ И ЛИТЕРАТУРЕ С ЭЛЕМЕНТАМИ НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Бисембиева Алия Сулдебаевна Преподаватель русского языка и литературы высшей категории

Атырауского колледжа энергетики и строительства

Тема урока: Любовная лирика Ф. И. Тютчева.

Цель урока: закрепление теоретических знаний по теме; познакомить с любовной

лирикой Ф. И. Тютчева, совершенствовать навыки анализа лирического стихотворения,

создать благоприятные условия для восприятия поэзии, определить художественные

особенности любовной лирики и взгляды поэта на понятие “любовь”.

Тип урока: комбинированный урок с элементами новых технологий.

Метод урока: урок – сообщение новых знаний.

Межпредметная связь: казахский язык, казахская литература, русская литература, связь

с профессией.

Материальное обеспечение: интерактивная доска, ПК, карточки, опорный конспект по

новой теме.

Эпиграф урока: «Я встретил вас - и все былое в отжившем сердце ожило…»

Ф. И. Тютчев

Ход урока:

I.Организационный момент (наличие присутствующих,подготовленность студентов).

II. Проверка домашнего задания.

1. В каком году и где родился Ф. И. Тютчев? ( 5.12. 1803г. Орловской губернии)

2. Назовите стихотворения поэта? Какова основная тема этих стихов?

(Весенняя гроза, Вечер, Весенние воды, Я встретил вас и все былое…).

(Тема природы, тема Одиночества, Любовная тема.)

3. Наизусть стихотворение «Весенние воды».

III. Повторение пройденного материала.

1. Какое произведение худ. литературы называются стихотворением в прозе?

(Стихотворение в прозе - это особый жанр литературы, в котором рифмы как таковой и

нет. Они не записываются так, как мы обычно записываем стихи, но они доносят до нас мысли

и чувства писателя.)2.Кто из русских писателей писал стихотворения в прозе? (Тургенев)

IV. Актуализация знаний: (настрой на урок)

Запишите ассоциации к слову “любовь” (10–12 слов – в течение 2 минут).

Социализация (прочитайте свои слова, если понравятся другие, добавьте к своим

записям).Ответьте на вопрос: “Ваше восприятие этого чувства” (запишите небольшой текст в

несколько предложений с использованием записанных слов – в течение 5 минут), прочитайте

свое определение.

Без любви немыслима жизнь вообще, любовь – неотъемлемый признак подлинно

человеческих отношений. Невозможно представить без любви жизнь и творчество русского

лирика Тютчева, в чем нам предстоит убедиться на уроке .

V.Изучение нового материала.

Любовь, по Тютчеву,–это почти всегда трагедия, ведущая к безнадежности и смерти, но

именно любовь дает человеку величайший душевный взлет, ощущение счастья.

В любовной лирике человеческие чувства осознаются поэтом в контексте жизни

Вселенной, тайн природы и человеческого бытия. Образная система лирики любви сочетает

предметные реалии внешнего мира и субъективные впечатления от этого мира, производимые

на поэта, глубину эмоций мира внутреннего.

Любовь у Тютчева слепа, как все человеческие страсти, она порождение хаоса, темных

грозных стихий. Поэтому влюбленному человеку “не дано предугадать” последствий своего

чувства и самые нежные отношения в определенных обстоятельствах могут обернуться

катастрофой и привести к гибели, прежде всего, гибели души.

Жизнь как философская категория, по мнению Тютчева, – это противоборство

враждебных сил. Любовь как проявление жизни тоже не лишена противоречий и парадоксов.

Но именно любовь помогает преодолеть драматизм восприятия действительности, понять

диалектику блаженства и безнадежности.

VI.Вступительное слово учителя:

Тема сегодняшнего урока – любовная лирика Федора Ивановича Тютчева.

Сегодня мы поговорим о том, без чего наша жизнь кажется пустой, бессмысленной ...

Это любовь. Именно Она остается вечной темой, вне времени и пространства. Мы

говорим о любви сегодня, в третьем тысячелетии, говорили о ней и тысячи лет назад. конечно,

о ней будут говорить и через много-много лет.Любовь – это источник поэзии у Ф. И. Тютчева.

Тема любви занимает одно из основных мест в его творчестве. Хочу прочитать вам одно

письмо. Это письмо–крик души: “Я считаю себя человеком ненужным, потому что не могу

принадлежать к отживающему поколению, так как я молод. Но не весело мне принадлежать и

к новому племени. Почему?Да потому что новейшее время стремится наперекор человеческой

природе стать во враждебные отношения к поэзии. Да, наперекор человеческой природе!

Потому что в душе каждого человека есть клапан, отворяющийся только поэзией. И если этот

клапан зарастет – не отворите его, явись хоть второй Пушкин”.

(Звучит романс “Я встретил Вас…”)

82

Эти прекрасные строки о любви посвящены Амалии Максимилиановне Крюндер.

Тютчев познакомился с ней в 1823 году. Ему было 20 лет, а Амалии – 15. Тютчев был просто

очарован Амалией и хотел на ней жениться. Но простой русский дворянин показался

невыгодной партией родителям Амалии. Они предпочли ему барона Крюндера. Выданная по

настоянию родителей замуж, Амалия навсегда сохранила к Тютчеву теплые, дружеские

чувства.

В 1870 году Федор Иванович лечился в Карсбаде. Амалия Максимилиановна тоже

приехала лечиться с мужем на воды. Прогулки с пожилой, но все еще сохранившей

привлекательность графиней, вдохновили поэта на одно из самых прекрасных стихотворений.

26 июля, возвратясь с прогулки, он на одном дыхании написал свое стихотворное признание:

Я встретил Вас и все былое Я встретил Вас и все былое

В остывшем сердце ожило,

Я вспомнил время золотое –

И сердцу стало так тепло…

Как поздней осени порою

Бывают дни, бывает час,

Когда повеет вдруг весною

И что-то встрепенется в нас

Так, весь овеян дуновеньем

Тех лет душевной полноты.

С давно забытым упоеньем

Смотрю на милые черты.

Ответим на вопросы:

1.Что вы почувствовали, о чем подумали, услышав это стихотворение?

( Тоску, печаль о несбывшейся мечте). После неожиданной встречи в его сердце

растаял лед и сердце погрузилось в удивительно прекрасный мир счастья, во время

золотое…..

Составление кластера «ЛЮБОВЬ»

Радость Борьба

Счастье Рок

Поцелуй Страдание

Искренность Трагедия

Преданность Измена

Верность Поединок

VII. Самостоятельная работа

1. Лингвистическая разминка. (Написать письмо к маме или к любимой девушке, соблюдая

нормы речи.)

2. Чтение и анализ стихотворения “Чему молилась ты с любовью” (1852 г.)

Стихотворение посвящено Е.А.Денисьевой. Тютчев познакомился с ней в июле 1850

года. Это была последняя любовь как назвал её сам поэт, изменившая весь порядок его жизни.

Любовь

В эти годы он создает цикл стихотворений, обращенных Денисьевой. Это своеобразный

«роман в стихах», в котором поэт рассказал о молодой женщине, бросившей вызов светскому

обществу, совершившей подвиг во имя любви, и погибшей в отчаянном сражении за свое

счастье.

Вопросы для анализа стихотворения:

1. Какова значимость любви в жизни героини? (ЛЮБОВЬ – это святое).

2. Какими словами автор подчеркивает высокое предназначение любви?

( ОНА молилась с любовью, берегла любовь как СВЯТЫНЮ).

3. Какие строки, слова демонстрируют жестокость, беспощадность окружающего мира и

внутреннюю незащищенность героини?

(Насилие, бессмертие).

4. Удалось ли “пошлости людской” духовно сломить героиню? ( Нет не удалось).

Чему молилась ты с любовью,

Что как святыню берегла,

Судьба людскому суесловью

На поруганье предала.

Толпа вошла, толпа вломилась

В святилище души твоей,

И ты невольно постыдилась

И тайн и жертв, доступных ей.

Ах, если бы живые крылья

Души, парящей над толпой,

Ее спасали от насилья

Бессмертной пошлости людской!

VIII. Закрепление изученного материала.

Любовь у Тютчева - почти всегда драма, роковой поединок неравных человеческих сил.

Это чувство непостижимое, таинственное. Но счастье любви недолговечно, обреченное не

выдерживать роковых ударов судьбы. Более того, и сама любовь может осмысляться как

приговор судьбы:

Судьбы ужасным приговором

Твоя любовь для ней была.

Любовь, таким образом, ассоциируется со страданием, тоской, душевной болью,

слезами.

Задание № 1. Давайте составим синквейн на тему: ЛЮБОВЬ, ТЮТЧЕВ.

(СИНКВЕЙН –это прием,который представляет собой составление стихотворения,

состоящего из 5 строк.)

1 строка.- название темы,1 существительное.

2 строка – описание, 2 прилагательных.

3 строка – 3 глагола, связанные с темой.

4 строка –Фраза из 4 – 5 слов по теме.

5 строка – Вывод.

Тютчев

1. Поэт

2. Лирический, романтический

3. Ищет, возвращается, творит

4. Буйность чувств, нежность. напряженность

5. Классик

Любовь

1. Любовь

2. Чистая, искренняя

3. Воодушевляет, печалит, мотивирует

84

4. Любовь –основа нашей жизни

5. Чувство

Задание №2. «Учимся говорить правильно» (слова, связанные с профессией).

Чтение слов по интерактивной доске: 1) Строитель. Қүрылысшы Builder (билдэр)

2). Бетонщик Бетоншы concrete worker (конкрит уоркер)

3). Каменщик Кірпіш қалаушы mason (мэйсон)

4). Штукатур Сылақшы plaster (пластэ)

5). Газоэлектросварщик Газэлектро дәнекерлеуші gas electric welder(гэз электрик уэлдер)

6). Арматурщик Арматуршы fitter (фиттэр)

7). Инженер Инженер engineer (инджиниир)

8). Маляр Сырлаушы painer (пэйнтэр)

9). Отделочник Аяқтаушы/әрлеуші finisher (финишэр)

10). Облицовщик Қаптаушы veneer (виниэр)

Переведите эти слова на казахский и английский языки. Составить устно 2 - 3 предложения.

Задание № 3 Пословицы и поговорки о любви на казахском и русском языках

(раскрытие смысла пословиц и поговорок).

Любовь не картошка — не выкинешь (не выбросишь) в окошко.

Любви все возрасты покорны

С милым рай и в шалаше.

Задание №4.Работа с текстом стихотворения «Я встретил вас – и все былое…».

1) Какие слова и словосочетания, характеризуют переживания лирического героя?

2) Какие слова и словосочетания, характеризуют духовный мир героини?

3) Способен ли лирический герой ответить возлюбленной с той же силой страсти и

самоотдачи?

IX.Аргументация оценок (выставление и комментирование оценок).5м.

Уважаемые студенты, сегодня на занятии мы познакомились с творчеством великого

поэта Фёдором Ивановичем Тютчевым, узнали много интересного, прочувствовали

стихотворения автора, прослушали музыкальные произведения, прикоснулись к высокой

культуре.

Я думаю, наше занятие вызвало у вас только положительные эмоции.

А мне, завершая наш сегодняшний разговор, хочется спросить: какая она – любовная

лирика Тютчева? Что ее отличает от лирики других поэтов? Поделитесь своими

размышлениями.

Рефлексия

Мне стало известно, что…: (Жизнь поэта была очень насыщенной)

Меня особенно привлекло и заинтересовало…( ТО, что мы научились видеть любовь из

нутрии)

Я полностью понимаю, что…( Моя профессия важна и нужна)

Считаю нужным сделать следующее… (Побольше читать )

То, что мне стало известно, может повлиять на…( мой образ жизни, и я понял, что

такое ЛЮБОВЬ)

Я вижу, что у каждого из вас, возможно, сложилось свое, особое отношение к любовной

лирике поэта. Но одно, несомненно–Тютчев–поэт с большой буквы.Его история любви,

исполненная высокого трагизма, открыла новую главу в истории русской лирической поэзии,

наполненной искренностью, эмоциональностью, открытостью.

Можно сказать, что «формула» любви Тютчева заключается в следующих строках:

Любовь, любовь – гласит преданье.

Союз души с душой родной –

Их съединенье, сочетанье

И поединок ... роковой...

X. Домашнее задание: Выучить наизусть одно из стихотворений Ф.И. Тютчева.

ОРМАНҒА САЯХАТ

Умирзахова Эльмира Сиратовна Атырау қаласы

№ 25 «Еркемай»бөбекжай-бақшасының саз маманы

Білім беру саласы: «Шығармашылық»

Ұйымдастырылған оқу қызметі: Музыка.

Тақырыбы:Орманға саяхат

Мақсаты: Балалардың көңіл күйлерін көтере отырып, музыка тыңдауға үйрету. Түрлі

сипаттағы әуендердің мазмұнымен көңіл күйін қабылдау, аспаптың сүйемелдеуіндегі

дауысына бейімделу дағдыларын қалыптастыру. Әуенмен бірге би қозғалыстарының

қарапайым элементтерін орындауға дағдыландыру. Ойын ойнау қабілеттерін дамыту.

Балалардың күз туралы білімдерін бекіту, зейіндерін қалыптастыру.

Керекті құралдар: Слайд, бауырсақ, металлофон, жапырақтар.

Әдіс тәсіл: Түсіндіру, көрсету, сұрақ-жауап, қорытынды.

Жүру барысы: Балалар залға бірінің артынан бірі маршпен жүріп кіреді.

Амандасады.

С. Ж. Балалар сендер қайда келдіңдер?

Б: Ән сабағына.

С.Ж: Ия, балалар сендер ән сабағына ән айтуға, би билеуге, ойын ойнауға келдіңдер.

Саз Жетекшісі: - Балалар сендер орманға саяхатқа барғыларың келе ме?

Балалардың жауабы.

С.Ж: Немен барғыларың келеді?

Балалар: Паравозбен.

С.Ж: Олай болса балалар, паровоздан орын алыңдар!

(Балалар әуенмен орманға кетеді)

С.Ж:Чух-чух чух паровоз тоқтады,біз әдемі орманға да келіп жеттік,кәне,бәріміз

шеңберге тұрып таза ауамен демалайықшы.Таза ауамен

демалдық енді амандасайықшы балалар.

Коммуникативті жаттығу.

Балалар бізге орманда әртүрлі жануарлар кездеседі,

сондықтан бір бірімізден қалмай, адасып қалмауымыз керек.

Кәне, балалар, біздерді не күтіп тұр екен? Мына пенектың

артында не жасырынған?

(Балаларға пенектың үстінде тұрған бауырсақты көрсетеді)

Б: – бауырсақ?

С. Ж: Олай болса, бауырсаққа көрсетейік «Бауырсақ» жаттығуына қалай жүретінімізді!

Жаттығу: «Бауырсақпен қыдырамыз»

86

(металлофонда жаңбырдың дыбысы естіледі)

С.Ж:-балалар жаңбыр жауып тұрған сияқты,

жаңбырдан тығыламыз ба, кәне бәріміз орнымызға

отырайық.

Балалар орындарына отырады.

-Балалар күзгі жаңбыр қандай болады?

Балалар жауаптары.

Тыңдау: «Көңілді көңілсіз жаңбыр»

-Балалар, сендер қалай ойлайсыңдар,қандай

музыкалық аспапта жаңбырды бейнелеуге болады?

Балалар жауаптары. (Металлофонда, қолымызбен)

(Металлофон аспабында жаңбырды бейнелеу)

Ал, енді балалар жаңбырды қолымызбен ойнап көрейік.

(жәй, қатты жаңбырды бейнелеу)

-Әрине, балалар жаңбыр жауғанда көңілді және көңілсіз болады. Балалар айтыңдаршы

қазір жылдың қай мезгілі?

Балалар жауаптары. (Күз)

Дауыс жаттығуы.

Ән: «Күзгі жапырақтар»

Би: «Жапырақпен билейміз»

Ойын: «Аю»

Балабақшаға қайту.

Қорытындылау.

ЖЕМІСТЕР ЖЫРЫ (өлең)

Рза Қунақова Ундаганова Айслу Хамитқызы

Атырау қаласы КМҚК №25 «Еркемай» бөбекжай-бақшасының

жоғары -санатты тәрбиешісі

Білім беру саласы: «Қатынас»

Ұйымдастырылған оқу қызметі: Көркем әдебиет

Тақырыбы: «Жемістер жыры» (өлең) Рза Қунақова

Мақсаты: Балаларға жемістер мен көкөністер туралы түсінік беру. Түстер мен пішіндерін

ажыратуға.Жемістер мен көкөністердің құрамында дәрумендер өте көп, денсаулыққа пайдасы

туралы мағлұмат беру. Табиғатты қорғай білуге тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдер: Көрсету,түсіндіру,сұрақ-жауап, сергіту

сәті,әңгімелесу.

Ұйымдастыру кезеңі:

Сәлемдесу:

-Балалар,бүгін бізге қонаққа басқа топтың апайлары

қонаққа келіпті.

Қане, қонақтармен сәлемдесейік.

Үлкенге сіз,

Кішіге де сіз.

Апайларды құрметтеп,

Бас иеміз біз.

- Сәлеметсіздер ме, апайлар!

- Жарайсыңдар, енді жақсы көңіл – күймен оқу қызметімізді бастайық

Ғажайып сәт:

Бөлмеге қолында себеті бар дәрігер апай келеді.

Тәрбиеші:

- Дәрігер апайдың себетінде не бар екен?

Себеттің ішінде жемістер бар екен.

Дәрігер:

- Сәлеметсіңдер ме балалар!

Тәрбиеші мен балалар дәрігер апаймен

сәлемдеседі.

Дәрігер: Балалар, мені таныдыңдар ма?

Мен–дәрігермін, балалардың денсаулығын

қарап емдеймін. Сендерге дәрумендер алып

келдім. Егер сендер осы жемістерді жесеңдер

ауырмайсыңдар, үлкен болып өсесіңдер. Жақсы

тамақтану үшін осы дәрумендерді жеңдер. Бұл

жемістерде дәрумендер көп болады.

Дәрігер балаларға жемістердің пайдасы

туралы түсіндіреді.

Алманы көп жеу – түрлі ауруларға қарсы

тұруға көмектеседі. Қараңғыда көруді

жақсартады,ас қорыту жүйесін дұрыстап, ағзаны тазалайды, шаштың, тырнақтың өсуіне әсер

етеді.Оның құрамында А,С дәрумендері бар.

Алмұрттың құрамында С дәрумені бар. Жүрек, қан тамырлары, бүйрек ауруларының

алдын алады.Ыстықты түсіретін пайдасы бар.

Қара өріктің құрамында А дәрумені бар, көзді емдеуде қолданылады. Жүрек қызметін

жақсартады.

Сары өріктің құрамында С,В1,Р дәрумендері бар.Өрік дәндерін медицинада жөтелді

басатын дәрі ретінде пайдаланады. Өрік мидың дұрыс жұмыс ісеуін қамтамасыз етеді. Тістің

беріктігін арттырады.Өріктің қан аздыққа, жүйке ауруларына, жүрек ауырғанда пайдасы бар.

Жемістердің құрамында дәрумендер өте көп.

Тәрбиеші: Рахмет дәрігер апай, енді балаларымыз осы жемістерді үнемі жеп жүреді.

Дәрігер: Өте жақсы балалар екен. Енді мен басқа топтың балаларына барайын. Мынау

сендерге күздің берген сыйы.

(Дәрігер себеттегі жемістерді балаларға беріп шығып кетеді)

Тәрбиеші: Міне балалар, көп дәрумендер кездесетін тағамдардың денсаулыққа пайдасы

көп. Біз жемістерді көп жесек, ауырмай, үлкен болып өсеміз.

Тақтамен жұмыс: Сұрақ – жауап

Тәрбиеші: - Балалар, қазір жылдың қай мезгілі

қараңдаршы.

- Күз мезгілі

Тәрбиеші:

- Қараңдаршы жапырақтың түсі қандай?

- Сары, қызыл

Тәрбиеші:

- Күзде нелер піседі?

- Күзде жеміс-жидектер, көкөністер піседі.

Тіл ұстарту жаттығулары:

88

Күз туралы

Үз – үз – үз,

Жаңбырлы Күз.

Рақ – рақ – рақ,

Саулайды жапырақ.

Ел – ел – ел,

Соғады жел.

Іс – іс – іс,

Піседі жеміс.

Дай – дай – дай,

Жинаймыз бидай

Видео - слайд: «Жемістер мен көкөністер»

Тәрбиеші: Балалар, қане қайталайық

Тәрбиеші:Біз,бүгін Рза Қунақованың «Жемістер жыры» деп аталатын өлеңімен

танысамыз.

Нарттай қызыл алмам бар,

Мәз болады алғандар.

Жазда әдемі киінем,

Тілді балдай үйірем.

Көктемде ерте гүлдеймін,

Кешігуді білмеймін.

Піспей тұрған кезімде,

«Менен аулақ жүр», - деймін

Уылжыған өрікпін,

Бау-бақшаға көрікпін.

Қара деген атым бар,

Менен де дәм татыңдар.

Дәрі орнына жүруге,

Кейде менің хақым бар.

Балаларға қайталатып айтқызу

Сергіту сәті:

Алма,алма,көп алма,

Қызыл, жасыл,көк алма.

Теріп,теріп алайық,

Қалтамызға салайық.

Дидактикалық ойын: «Танып ал да, атын ата»

Мақсаты: Заттың түр-түсін, пішінін, атын атауға

жаттықтыру; сөздік қорын молайту; ойлау қабілетін

дамыту.

Құрал-жабдықтары: әр түрлі жемістер мен

көкөністердің суреті.

Мазмұны: Балаларға әртүрлі жемістер мен

көкөністердің суретін көрсету. Ортаға бір-бір

баладан шақырып, бір жемісті немесе көкөністі

алып, оның атын, түсін айту.

Тәрбиеші:

-Енді балаларымыздың осы жемістер

туралы тақпағын тыңдап көрейік

Жанерке : Мен шиемін,шиемін

Күннің көзін сүйемін.

Амир Қ:Мен алмұртпын,алмұртпын

Аузындамын бар жұрттың.

Санжар С: Мен өрікпін-өрікпін

Бау-бақшаға көрікпін.

Бекарыс: Мен жүзіммін-жүзіммін

Моншақ болып тізілдім.

Кәусар : Пісіп тұрған алмамын

Тамсандырар бал дәмім.

Қорытынды слайд арқылы:

Тәрбиеші: Рахмет балалар, орындарыңа отыра қойыңдар

- Балалар, бізге қонаққа кім келді?

- Балалар, бүгін қандай өлеңмен таныстық?

- Өлеңде қандай жемістер туралы айтылған?

- Жемістердің адамға қандай көмегі бар?

- Сендерге қандай жемістер ұнайды?

Міне балалар, бүгінгі жемістер мен көкөністер туралы әңгімеміз аяқтала келді. Рахмет

сендерге, бәріңде күз мезгілі туралы, жемістер мен көкөністер туралы біледі екенсіңдер.

Мынау сендерге дәрігердің әкелген дәрумен жемістері. Қазір топқа барғасын беремін. Қане,

апайлармен қоштасайық. Сау болыңыздар!

ЖАБАЙЫ ЖАНУАРЛАР

Бекбаулиева Гүлжамал Умирхановна Атырау қаласы КМҚК

№25 «Еркемай» бөбекжай-бақшасының жоғары санатты тәрбиешісі

Білім беру саласы: Қатынас.

Бөлімі. Сөйлеуді дамыту.

Тақырыбы. «Жабайы жануарлар»

Мақсаты.Балаларға ақпараттық құралдарды пайдалана отырып, жабайы жануарлар

тіршілігі туралы түсінік беру.Жабайы жануарларды бір бірінен ажырата білуге және олардың

90

аттарын дұрыс айтуға үйрету. Балалардың ойлау қабілеттерін арттырып, сурет бойынша

әңгімелетіп, Тақпақ, жұмбақтар, мақал–мәтелдер, ертегі арқылы тілдерін дамыту. Ойындар

арқылы балалардың эмоциялық сезімдерін ояту. Әрбір жануардың баласының аттарын дұрыс

атауға жаттықтыру, олардың тіршілік ететін ортасы туралы түсініктерін бекіту. Балалардың

аңдарға деген сүйіспеншіліктерін арттырып, оларға қамқорлықпен қарауға, табиғатты аялай

білуге, адамгершілікке тәрбиелеу.

Ұйымдастыру .

Трнинг. «Орманға саяхат»

Балалар шеңберге тұрады. Балалар қане көзімізді жұмып,күзгі орманда жүрміз деп

елестетеміз. Күз мезгілі қандай тамаша. Орман ішінде көптеген биік ,әдемі ағаштар. Ағаштың

жапырақтары сарғайып жерге түскен, Орман іші қызыл, сары жапырақтардан әдемі кілем

төсеп тастағандай. Ауа райы тамаша.Таза ауа. Қане Таза ауаман демалайықшы. (Мұрынмен

демалу)

Бір уақытта күздің қоңыр желі соқты, денеміз тоңа бастады. (Денемізді уқалап

жылытайық). Желмен бірге ағаштар тербелді. Жаймен жаңбыр жауа бастады. Бір кезде

жаңбыр қатты жауа бастады, (аяқтарын соғу). Жаңбыр басылды. Ағаштар арасынан орман

аңдары шыға бастады. Аю шықты қорбаңдап, Қоян шықты секіріп, түлкі шықты қутыңдап.

Аңдардың бәріде көңілді. Біздің көңіл күйміз қалай балалар ?тамаша.

Балалар бүгінгі біздің оқу қызметіміз. «Қатынас» білім беру саласы.

Сөйлеуді дамыту.

Оқу қызметінің тақырыбы. «Жабайы жануарлар»

Жүру барысы.

«Ой толғаныс»

Тәрбиеші: Балалар қазір жылдың қай мезгілі?

Күз мезгілінің ерекшеліктері қандай?

(Балалардың жауабы)

Тәрбиеші . Күз мезгілінде неше ай бар.

Балалар 3-ай бар. Қандай айлар.Қыркүйек, қазан, қараша.

Қазір күз мезгілінің қай айы қараша айы.

Жылдың неше мезгілі бар?

(Балалардың жауабы)

Тәуліктіңнеше мезгілі бар.

Балалар: Тәуліктің 4-мезгілі бар.

Бір аптада неше күн бар?

Бүгін аптаның нешінші күні?

Тәрбиеші. Жарайсыңдар балалар.

Қызықты сәт.Орманшы келеді.

Салематсыздарма балалар .

Салематсызба орманшы ата .Неге көңілсізсіз?

Орманшы.Ормандағы аңдарымды таба алмай жүрмін. Қайда кетіп қалғандарын

білмеймін.

1.Тәрбиеші:Менің телефоныма хабарлама келіп жатыр қане қарайық. Балалар

Истаграмм парақшасына хабарлама келіпті. Қане ашып қарайық.

Құрметті балалар.Бізге сіздердің көмектеріңіз қажет. Сиқыршы бізді сиқырлап кетті.Біз

қандай жануар екенімізді, қайда өмір сүретінімізді,не жейтінімізді ұмытып қалдық. Өтінеміз

бізге көмектесіңіздерші. Біз сіздерге Сиқыршының тапсырмаларын истагармм парақшасы

арқылы жіберіп отырмыз, Соны орындауға көмектесіңіздерші.Тапсырмаларды орындасақ бізді

қайта қалпымызға келтіреді. Қане балалар кімнен келді екен бізден көмек сұрап отырған

Суреттерін ашып қарайық.

1.(Сурет ашылады.Жабайы жануарлардың Балалар қандай жануар Жабайы

жануарлар екен бізден көмек сұрағандар,көмектесеміба?)

Тәрбиеші. Ата аңдарды сиқыршы сиқырлап тастапты біз қазір тапсырмалады орындап

сізге көмектесеміз.

Орманшы. Бәрекелді балалар солай жасаңдаршы аңдарсыз орман іші тып тыныш болып

қалды.

Тәрбиеші. Ендеше балалар біз ешқайда саяхатқа бармай-ақ көмектесейік жануарларға.

Қазір Әлеуметтік желінің дамыған кезі Біз осы балабақшада отырып Жабайы жануарлардың

өтініштерін орындай аламыз. Сиқыршының тапсырмасын орындап болған соң біз ватсап

желісі арқылы жауаптарды жібереміз.

Тәрбиеші. Балалар қандай жануарларды көріп тұрсыңдар.

Балалар. Жабайы жануарларды ,Жабайы жануарлар қайда мекендейді.

Балалар: Орманда мекендейді.

Тәрбиеші.Қане балалар жабай жануарлар туралы видео тамашалап жіберейік. Енді әрі қарай тапсырмаларды орындайық.

Тәрбиеші. Әрі қарай парақшамызды ашып қарайық. Мына жерде әртүрлі түсті

конверттер бар екен. Осы конверттерді ашып тапсырмаларды орындайық.

1-ші конверттің түсі қандай?

Қызыл .ендеше осы конвертті ашып қарайық.

1-Тапсырма.Жабайы жануарларды сипаттап ,әңгімелеп бер.

Мен сендерге қазір жабайы жануарлар туралы әңгімелеп беремін.

2-ші конвертті ашайық. Қандай түсті Сары.

2-Тапсырма. Жабайы жануарлар туралы тақпақ білесіңдер ма?

Балалар білемізба жабайы жануарлар туралы тақпақтар.

Тәрбиеші: Жарайсыңдар балалар.

3-ші конвертті ашып қарайық.қандай тапсырма бар екен.түсі қандай?Жасыл.

3-ші тапсырма «Жабайы аңдардың балаларынатаңдар»

Тәрбиеші. Мен жабайы жануарлардың аттарын айтамын сендер балаларының аттарын

табыңдар. Жарайма.

1.Қасқырдың баласы-Бөлтірік-

2.Аюдың баласы-қонжық-.

3.Түлкінің баласы-Мыршай-

4.Қоянның баласы-Көжек.-

5,Арыстанның баласы-Абдан.-

6.Жолбарыстың баласы-Шөнжік.-

7.Тиіннің баласы -тиін.-

8.Кірпінің баласы-кірпі.-

4-ші Тапсырма Жұмбақтардың шешуін табыңдар.

Жұмбақтар.

5-ші тапсырма. (Ақ түсті конвертті ашайық)

Сөйлемді жалғастыр.

1.Тиін ағашта мекендейді-ал кірпі інінде мекендейді.

2.Түлкінің құйрығы ұзын-ал аюдың құйрығы қысқа.

3.Қоянның тоны қыста ақ,-Жазда Сұр.

4.Қоянның құлағы ұзын-,құйрығы қысқа.

5.Қоянның құйрығы мамық-Кірпінікі тікен.

6.Кірпі кішкентай-Ал Аю үлкен.

6-шы тапсырма. (Қоңыр түсті конвертті ашайық)

Жабайы жануарлар туралы мақал –мәтелдер айтыңдар.

Тәрбиеші Жарайсыңдар Сиқыршының Тапсырмаларын орындадық.

Сергіту жаттығуын жасайық.

92

Сергіту жаттығуы.

Тәрбиеші қане балалар орнымызға отырайық.

Дидактикалық ойын. «Жануарлар не жиді»-

Дидактикалық ойын. «Орманда нелер мекендейді»

Қане балалар тақтаға назар аударайық Жабай жануарлар не жиді екен. Жануарлар

өздерінің қандай тамақ житіндерің ұмытып тұр көмектесіп жіберейік.? (Жеке-жұмыс)

Топтық жұмыс:«Не артық»

Жұптық жұмыс. «Жануарларды сұлбасына қарап тап»

Тәрбиеші. Жарайсыңдар балалар енді жабайы жануарларды айта отырып тіл ұстарту

жаттығуын жасайық.

Ян-Ян –секеңдеген ақ қоян,

Ю-Ю-Ю-қорбаңдаған аю.

КІ-КІ-КІ –Бұл айлакер түлкі.

ҚЫР-ҚЫР-ҚЫР-бұл көкжал қасқыр.

Тәрбиеші. Жарайсыңдар балалар енді ертегі тамашалайық.

Ертегі. «Қасқыр мен егінші»Сахналық қойылым.

Тәрбиеші. Міне балалар ертегі сіздерге ұнадыма?ертегіні түсіндіңіздерма?Ертегіде нелер

туралы айтылған?

Еңбек туралы мақал білемізба?

1Еңбек етсең ерінбей,

Тояды қарның тіленбей.

2.Еңбектің наны тәтті ,

Жалқаудың жаны тәтті.

Дидактикалық ойын. «Қай жануардың денесі»

Тәрбиеші.Жарайсыңдар балалар біз сиқыршының тапсырмасын орындадық енді

ормандағы аңдарға тапсырмалардың жауабын ватсап желісі арқылы жіберейік.

Аңдардың жауабы.

Рахмет балалар сендерге бізді сиқыршы босатты. Біз енді өзіміздің қайда

тұратынымызды, немен қоректенетінімізді білетін боламыз. Сау болыңдар–деп хабарлама

жіберіпті.

Қорытынды.Балалар біз бүгін нелер туралы әңгімеледік?

Жабайы жануарлар.

Жабайы жануарлар қайда болады?

Орманда болады.

Жабайы жануарларға нелер жатады ?

Аю, қасқыр, түлкі, қоян, жолбарыс, арыстан, тиін, кірпі.

Бізден нелер көмек сұрады.

Жабайы жануарлар. Біз кімнің тапсырмаларын орындадық .

Сиқыршының. Жарайсыңдар балалар бүгінгі оқу қызметіне өте жақсы қатыстыңыздар.

Енді мен сендердің қалай түсінгендеріңді білгім келіп тұр.

Автор орындығы.

Ортаға әр топтан бір баладан шығып, балалар бір біріне сұрақ қояды. (Бұл-автор

орындығы стартегиясы деп аталады)

-Балалар бүгінгі оқу қызметінен біз не үйрендік?

Жабайы жануарлар туралы үйрендік.

2.оқу қызметіміз қалай өтті?

Өте жақсы өтті.

Сендерге ұнадыма?

Иә бізге ұнады.

Бүгінгі тәрбиешінің өткізген оқу қызметі сіздерге ұнаса мына жерге бас бармақ арқылы

бағалаймыз.

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЗИЯТКЕРЛІК ОЙЫНЫ

Имангалиева Ардақ Сапиқызы Атырау қаласы

КМҚК №25 «Еркемай» бөбекжай-бақша әдіскері

Мақсаты: Ата-аналардың білімге деген құштарлығын білу, қызықтыру арқылы

білімін тереңдету, зияткерлік қабілетін сынау.

Ойын барысы 5 адамнан тұратын 3 топ қатысады.

айналым. Білім аукционы. Экономикалық ойынның шартымен ата-аналарға 6 сұрақ

қойылады. Дұрыс жауап беру арқылы топ өз ұпайлар қорын жинайды.

айналым. Экономика- қазақ мақалдарына

айналым. Эконономикалық майталмандар.

айналым. Қазыналы рыноктаға терминдер.

Техникалық құрал: компьютер, проэктор.

Қайырлы күн, құрметті ұстаздар мен ата-аналар!

«Экономикалық зияткерлік» атты ойынға қош келдіңіздер!

Ойынымыздың алдында білім сайысының әділ эксперт мүшелерімен таныс болыңыздар.

( Эксперт төрағасы мен мүшелерімен таныстыру).

Эксперттер мына шкала бойынша бағалайды.

№ I II III IV

Алдараңызда әр топ, топ басшысын сайлайды. Әр

топқа кезекпен сұрақ беріледі.

«Адам байлығының ішіндегі ең тамашасы- білім»- деген екен шығыс ғұламасы

Әбу-р- Райхан әл Бируни. Ендеше, білім байлығымызды көрсетейік.

Әр топқа кезекпен сұрақ беріледі, сұраққа 1 мин ішінде жауап беру, жауап бере алмаса

қарсы топ айтып өздеріне қосымша ұпай жинайды.

І. Білім аукционы

1.Тауар құнының ақшалай көрінісі (Ақша)

2.Елдегі жалпы бағаның өсуі (инфляция)

3.Акционерлік қоғам пайдасына төленетін төлем (дивидентер)

4.Бірдей өнімді өндірушілер арасында, оны көбірек сатып алушыларға сату мүмкіндігі үшін

жүретін жарыс (бәсеке)

5.Мына сөздерге назар аударыңдар: шығын, станок, кіріс, жұмыскерлер, ақша, шикізат, табыс,

тауарлар. Ақшадан бастап осы сөздерді экономикалық жағдайға сәйкестендір.

Жауабы.

Ақша-жұмыскер-шикізат-станок-тауарлар-табыс-шығын-кіріс.

1.Келесі топқа: жұмыскер, кеден, табыс, салық, дивиденд, процент, кіріс, кәсіпкер, мемлекет,

акционер, өзара байланысы бар сөзді тап.

Жұмыскер-табыс, кәсіпкер-кіріс, акционер-дивиденд, банкир-процент,

мемлекет-салық.

2.Сіздерге шашыраңқы сөздер берілген, оны бастапқы экономикалық байланысы бар сөз

құрастыр:циклдік,тауар,аралас, балама, борыш, жұмыссыздық, экономика, белгісі, мемлекетік,

құн. ( Циклдік жұмыссыздық,тауар белгісі, мемлекеттік борыш, аралас экономика, балама құн)

3.Абсолютті, балансы, әлемдік, дербес, экономика, басымдылық, төлем, рынок, иелік,

дәстүрлі.

94

(Абсолютті басымдылық, төлем балансы, әлемдік рынок, дербес иелік, дәстүрлі

экономика)

Осымен І айналым аяқталды. Қорытындысын эксперт тобынан сұраймыз.

« Тіл қаруы – сөз, сөз қаруы – ой, алғыр сөз» – адамның ең жоғары қасиеті » —

деген Ғабиден Мұстафиннің сөзімен сайысты ең көп ұпайы бар топтан бастаймыз.

ІІ – айналым. Экономика – қазақ мақалдарында.

Жылай-жылай …….. қазған,

Күле-күле ……… ішер. ( арық, су )

Арық қазған …… ішер,

Араздасқан …… ішер. (су, у )

Аузың айтқанды …….. істе (қолмен)

Еңбексіз ……… сөнген көмір. (өмір)

Түйменің …….. күні жоқ. (инесіз)

Күшіне сенбе, …….. сен. (ісіңе)

ІІ – айналым Қорытындысын эксперт тобынан сұраймыз.

Енді, «Білекке сенген заманда – ешкімге есе бермедік, білімге сенер заманда қапы

қалып жүрмейік»,- деген Абылай ханның ойлы сөзімен келесі айналымға көшейік.

ІІІ – айналым. Экономикадағы майталмандар.

1. Экономикадағы ең көрнекті кәсіпкердің бірі:

2. а) Адам Смит;

3. ә) Абрахам Маслоу;

4. б) Мейнард Кейнс;

5. в) Акио Морито ( В )

6. Экономикалық жаңалықтары үшін …….. «экономика әкесі» деп атаған:

7. А) Мейнард Кейнс;

8. Ә) Адам Смит; (ә)

9. Б) Вильям Вонг;

10. В) Бреди Лендон

3)Жарнамаға қалай дұрыс қарау керек кітаптың авторы:

А) Мейнард Кейнс

Ә) Адам Смит

Б) Вильям Вонг

В) Карл Хеес (В)

4) Социология облысының маманы (адамның барлық қажеттіліктерін зерттейтін):

А) Абрахам Маслоу

Ә) Адам Смит (Ә)

Б)Мейнард Кейнс

В) Акио Морито әр топ өз жауаптарын қағазға түсіреді.

Эксперт топтары бағалап бітсе , қорытындысын айтуын сұраймыз. Енді біз ең соңғы

айналымға көшеміз.

IV-айналым. Қазыналы рыноктағы терминдер. Тапсырманы әр топтың тез құру

әрекетімен есептеледі.

1 К А Ц Я И

2 Н В А С А

3 Р Б Ж А И

4 Е Д Т Е Б

5 И Е Р Д Л

6 О К Н П У

Акция, аванс, биржа, дебет, дилер, купон.

Эксперт тобынан IV-ай налым қорытындысымен жалпы ойын қорытындысын сұраймыз.

Елбасы Н.Ә.Назаврбаевтың «Қазақстан 2030 жылы барысқа апаратын–бүгінгі

бүлдіршіндеріміз» деген сөзді әрқашан да жадымызда ұстап.Бүгінгі «Болашаққа қол созам»

атты жарнамалық зияткерлік сайыста өз білімімізбен биіктерден көріне берейік.Елбасының

сенімін ақтауда дәл бүгінгідей бүлдіршіндерімізді тәрбиелейік құрметті ата-аналар.

Елбасы Н. Ә Назарбаевтың алдағы 10 жыл ішінде Қ.Р. «Бәсекеге барынша қабілетті,

дамыған 50 елдің қатарына қосылу стратегиясы бәрімізге мәлім.

ҚҰСТАР – БІЗДІҢ ДОСЫМЫЗ!

Идиятова Айгерім Маратқызы Атырау қаласы

№25 «Еркемай» бөбекжай-бақшасының қазақ тілі маманы

Білім беру саласы: «Қатынас»

Бөлімі: Қазақ тілі

Тақырыбы: «Құстар – біздің досымыз!»

Мақсаты:

Білімділігі: Құстар туралы білімдерін кеңейту. Олардың тіршілігін, ортақ қасиеттерін,

айырмашылығын ажыратуға үйрету.

Дамытушылығы: Балалардың сөздік қорын, ой-өрісін, дамыту. Сұраққа толық жауап

беруге, 2-3 сөйлем құрастыруға қалыптастыру.

Тәрбиелігі: Құстарға қамқор бола білуге, қорғауға, табиғатты сүюге тәрбиелеу.

Билингвальді компонент: Құстар – птицы – birds, Жұмыртқа – яйцо - egg

Сабақ барысы: (құстар туралы аудио запись қосылады)

Тәрбиеші: Балалар бұл ненің дауысы естіліп тұрған?

Балалар: Құстардың.

Тәрбиеші:Ендеше,біздің бүгінгі ұйымдастырылған оқу-іс-әрекетіміз құстар

тақырыбында болмақ. Балалар, ал енді сендер құстар туралы не білесіңдер?

Тәрбиеші: Олардың қандай пайдасы бар?

Балалар: Олар өсімдіктерді, ағаштарды зиянды жәндіктерден, құрттардан тазартады.

Құстар туралы слайд. Құстар бір орында тұрмайды. Олар бір жерден екінші жерге ұшып

–қонып жүреді. Олар балапандарын жауларынан қорғайды. Барлық құстарға ортақ қасиет –

олар ұшады, қанаттары, мамықтары, бәрінің тұмсықтары бар.Олар жұмыртқалайды, балапан

басады. Айырмашылығына келсек, құстардың дене көлемі, пішіні, тұмсығы, түсі, дыбыстары,

тіршілік етуі бір– біріне ұқсамайды. Құстар: жүзеді, ұшады, жүреді. Құстар өте пайдалы. Олар

ағаштарды қорғайды.

(Құстар әуені естіледі)

Ғажайып сәт: Осы кезде топқа Дымбілмес кіреді.Қолында айыратқыш

пен сіріңкесі бар. Дымбілмес: балалар менің атым Дымбілмес.

Сендер неге жиналып отырсыңдар, жүріңдер тоғайға барып от жағып,тамақ істеп, мына

айыратқышпен құстарды атайық, қызық болады.

Тәрбиеші:Балалар, от жағуға, құстарды атуға, ұясын бұзуға бола ма?-

Өте дұрыс от жағуға, құстарды атуға, ұясын бұзуға болмайды.Өрт болған жағдайда аға

штар өртеніп, құстардың ұясына зиян келеді.-Дымбілмес сен отыр «Құстар-

біздің досымыз» деген тақырыптағы ұйымдастырылған оқу іс-әрекетімізге қатыс.

Құстар жайлы біздің балаларымыз не біледі екен, көр.Дымбілмес: жарайды.

96

Балалар, біз құстарға қандай көмек көрсете аламыз?

Құстардың бізге қандай пайдасы бар? Олар немен қоректенеді?

(Видео) Құстар туралы мәлімет

Қарға–басы,қанаты, құйрығы қара,ал арқасы мен бауыры сұрғылт,тұмсығы үшкір,

тырнақтары өткір. Түрлі тамақ қалдықтарын тырнақтарымен қарастынан шұқып жейді. Бұл

өте ақылды құс. Оның балапанын сөйлеуге үйретуге болады. Қарғалар ұзақ өмір сүреді.

Торғай–ағаш қуыстарын, індерді, үй–жайларды мекендейді. Бұталардың дәнімен,

жемісімен қоректенеді. Кейде тоқылдақ қорегінің қар бетіне түскен қалдығын теріп жейді.

Көгершін–достықтың символы.Ол бейбітшілік құсы деп есептеледі.Ол-

әлемді шарлап хат тасушы құс болған. Оның түсі көк, сұр, қоңыр, ақ түсті болады .

Қарлығаш киелі құс. Ол адамның досы. Қарлығаш ұясын асханаларға, үйлердің кіре беріс жеріне,

киіз үйдің шаңырағына салады. Ол кішкентай сәбиді аидаһардан қорғап қалған.

Аққу - қазтәрізділер отряды, үйрек тұқымдасының жеке туысына жататын өте

сымбатты құстар.

Тоқылдақ- алуан түсті қауырсынды, олар басқа құстардан ерекшеленіп, бірден көзге

түсетін құс. Өткір тырнағы мен ерекше тіреуіш құйрығы арқылы ағаш діңімен өрмелеп,

шапшаң жүре алады әрі ұзақ отыра береді.

Қостілдік жұмыс: Құстар – птицы – birds, Жұмыртқа – яйцо – egg

Тіл ұстарту жаттығуы:

Ұс – ұс – ұс,

Ұшты үлкен құс.

Ғай – ғай – ғай,

Жем шоқиды торғай.

Ға – ға – ға,

Тал басында қарға.

Ғаш – ғаш – ғаш,

Ұя салды қарлығаш.

Дақ – дақ – дақ,

Емші құс тоқылдақ.

Қу –қу – қу,

Жүзеді қос аққу.

Шін – шін – шін,

Бақыт құсы көгершін

Сергіту сәті:

Қане қанат жазайық,

құстарға біз ұқсайық.

Ұшып-ұшып алайық,

орнымызға қонайық.

Тәрбиеші: Құстарды жыл мезгілдеріне қарап Қыстап қалатын құстар және жыл құстары

болып бөлеміз.

Тәрбиеші: Қыстап қалатын құстар қалай аталатынын білемізбе?

Балалар: Торғай, қарға, көгершін

Жыл құстары: Аққу, қарлығаш, тоқылдақ.

Тәрбиеші: Дұрыс айтасыңдар, бұлар суықтан қорықпайды, қыста өз қоректерін тауып

жейді. Жыл құстары жайлы не айта аламыз?

Тәрбиеші: Құстар қыста ағаш бүршігін, кепкен жемістерді қорек етеді.

Тәрбиеші: Ал адамдар оларға қандай көмек көрсетеді?

Балалар: Адамдар оларға жем шашар жасап, оған нан қоқымын, жем шашып береді.

«Құстарды топтастыру» ойыны: Ағаштарға жыл құстарын, қыстап қалатын құстарды ілу.

Жыл құстары: аққу, қарлығаш, тоқылдақ.

Қыстап қалатын құстар: торғай, көгершін, қарға.

(Топқа бөлу) Топырақтан, дәнді дақылдардан құстың ізін салу.

Тиым сөздер:

1.Құстың ұясын бұзба,

2.жұмыртқасын жарма,

3.жұмыртқасы мен балапаны бар ұяны бұзба,

4.Аққуды атпа

Сергіту сәті: «Қарлығаш»

Қорытындылау. Балаларды мадақтау.

ЗООПАРК

Ақмырза Әсел Маратқызы Преподаватель русского языка II – категории

город Атырау, Ясли- сад № 25 «Еркемай»

Цель: Создание условий для развития лексико-грамматической стороны речи у детей о

животных зоопарка.

Задачи: – образовательные задачи:

Активизировать и расширять словарный запас по теме (существительные,

прилагательные, глаголы).

Упражнять в образовании существительных, обозначающих названия диких животных.

Совершенствовать умение подбирать и употреблять в речи слова- антонимы, синонимы.

– развивающие задачи:

Развивать умение выслушивать ответы товарищей, дополнять их.

Развивать общую моторику и координацию движений;

Развивать внимание, память, мышление;

– воспитательные задачи:

Воспитывать интерес к жизни животных, бережное отношение к ним, умение правильно

вести себя в зоопарке.

Методы и приёмы: словесные: вопросы, пояснения, указания, поощрения, похвала;

наглядные: показ действий, показ движений;

практические: игровые действия; игровые задания.

Предшествующая работа: рассматривание альбомов по теме «Зоопарк», чтение

художественной литературы по теме.

Оборудование: Ноутбук с презентацией на тему «Зоопарк», магнитофон с

логоритмикой« У жирафа пятна, пятна, пятнышки везде…», картинки с животными, картинки

«Правила поведения в зоопарке», макет автобуса, игрушки животных, уголок «Зоопарк».

1.Организационный момент.

Педагог: Приглашает всех в круг.

98

Собрались все дети в круг,

Я твой друг и ты мой друг.

Крепко за руки возьмёмся,

И друг другу улыбнёмся"

Я улыбнусь вам и вы улыбнитесь друг другу, чтобы у нас с вами весь день было хорошее

настроение.

Давайте поприветствуем друг друга с помощью колокольчика. Дети, называя имя соседа в

ласковой форме, передают друг другу колокольчик.

– Здравствуй, Алтушка! Дин-дон-дон!

– Здравствуй, Рауанчик! Дин-дон-дон!

В: А какое у вас сейчас настроение?

Д: Хорошее!

В: Молодцы, я очень рада, что у всех хорошее, веселое настроение. Вот с таким

настроением мы и начнем наше занятие.

- Какое замечательное утро, к нам пришли гости и как хорошо оно началось! - Ребята,

поздоровайтесь.

Дети: Здравствуйте!

П: -А что у вас под ногами лежат?

Д: -Листочки!

П:-Ну-ка потопали, они что делают?

Д: шуршат! Ш-ш-ш-ш (звук шуршание)

П: -Они какого цвета? Они значить поменяли свои цвета? А почему они поменяли свои

цвета?Такое явление когда бывает?

Д: Осенью

П: Назовите еще, признаки осени?

Дети называют признаки и месяцы осени.

-А кто стишок про осень расскажет?

–Сегодня мы с вами отправимся на прогулку. А куда отправимся, узнаете если отгадаете

загадку. Внимательно слушаем!

Загадка

Дети: (ОТВЕТЫ ДЕТЕЙ) - Зоопарк

Педагог: -На какой звук начинется? З-з.Как вы думаете, что же означает слово «зоопарк»?

Дети: -это парк, в котором живут животные.

Педагог:

-Правильно. Вслушайтесь в это слово – «зоопарк». На иностранном языке слово «зоо»

означает – «животное», а слово «парк» всем вам хорошо известно.

Зоопарк – это уникальный музей живой природы. Он является домом для сотен видов

редких животных, птиц, рыб.

В зоопарке можно интересно и с пользой провести время.

Педагог: -Давайте вспомним правила поведения в автобусе.Занимайте места в нашем

автобусе, отправляемся.

Дети садятся на стулья.

Песенка «Если весело живется…» Педагог: -Вот мы и приехали в зоопарк. Выходите. Осторожно, не толкайтесь! Но

прежде, чем продолжить нашу экскурсию, мы должны знать правила поведения в зоопарке.

Посмотрите пожалуйста, на эти знаки, что они означают?

Дети: 1.НЕ кормите!

2. НЕ дразните!

3. НЕ пугайте животных!

4.НЕ бросайте ничего в животных!

5.НЕ заходите за ограждение!

6.НЕ прислоняйтесь к

вольеру!

7. НЕ просовывайте руки к животному!

8.Соблюдайте чистоту и тишину!

(Показ схем о правилах поведения в зоопарке.)

Педагог:

Молодцы, соблюдайте все правила поведения. Поехали. Вот мы на месте.

2.Основная часть.

Администрация зоопарка:

-Добро пожаловать дети! Как мы рады что вы приехали к нам в гости. Но есть одно но. К

сожалению сегодня наш экскурсовод внезапно заболел. А мне срочно нужно на собрание.

Может кто –то заменит его? Чтобы увидеть всех животных, вы должны отгадывать

загадки.Приятного просмотра!

Педагог:-Ребята, директор зоопарка говорит что внезапно заболел экскурсовод. Что же

нам теперь делать? Кто сможет его заменить?

Дети: Мы сможем быть экскурсоводами

Педагог: - Вы сможете его заменить и рассказать о животных зоопарка?

Дети: Да.

Хорошо, договорились! Кто же у нас живет в первой клетке? Слушаем загадку.

Летом бродит без дороги,

Между сосен и берез,

А зимой он спит в берлоге,

От мороза прячет нос.

(Медведь)Слайд1

Дети: - Медведя.

А кто нам расскажет про медведя?

П: Вы будете использовать в своем описании животного слова – признаки и слова-

действия. Давайте вспомним на какие вопросы они отвечают?

Дети: Какой? Какие? Какая?

П: Правильно. А слова – действия на какие?

Дети: Что делает?

П: Молодцы.

Ребёнок: Медведь -…

(Дикий, большой по размеру, бурый, косолапый, сильный, ловкий, мохнатый,

когтистый, свирепый.

Медведь – рычит, царапает, кусает, впадает в спячку, бегает, кушает, лазают по

деревьям.)

100

П: - Молодец! Следующий вольер с кем?

У него густая грива,

Спать не ляжет не поев,

Очень любит он охоту

Царь зверей, конечно...

Дети: - лев.

П: У кого карточка со львом? Выходи…..

Ребёнок: - Лев

( дикий, гривастый, ловкий, смелый, красивый, хищный.

Живет в прайде, любит есть мясо, нападает, рычит, кусает.)

П: - Молодец! Следующий вольер с кем?

Он пятнистый великан –

Шея длинная, как кран:

По сафари ходит «граф»,

А зовут его ...

Дети: - С жирафом.

П: У кого карточка с жирафом? Выходи…..

Ребёнок: - Жираф

(самое высокое животное в мире, длинношеий, пятнистый, быстрый, травоядный,

длинноногий.Живет, ест листья, бегает, пьёт.)

Воспитатель: Молодцы. Устали ребята?

Дети: Да.

П: продолжаем нашу прогулку по зоопарку. Следующий вольер с кем?

Серый, толстый, южный зверь…

Лишний хвостик? Ты не верь!

Он ушами мух гоняет,

Носом воду набирает.

Дети: - Со слоном.

Ребенок: - Слон

(Он огромный, серый, сильный, добрый, ушастый, травоядный. Любит воду, любит

"принимать душ", поливая себя, ест, спит, бегает, двигается, переносит груз)

П: Умница! Смотрим дальше и видим вольер с кем?

Как большая кошка он

Грациозен и умён.

Но не любит разных игр

Полосатый грозный…

Ребёнок: - Тигр

( Он большой, хищный, полосатый, быстрый, сильный , ловкий, голодный, умный,

красивый, грациозный.Нападает, рычит, кусает, бегает, лазает по деревьям, прыгает, ест,

спит, играет.)

П: Умница! Смотрим дальше и видим вольер с кем?

Лошадь как лошадь,

Но только в полоску.

Видел когда-нибудь

Лошадь-матроску?

Ребёнок: - Зебра.

(Она полосатая, пёстрая, быстрая, пугливая, ловкая, травоядная.Живет,

бегает, питается травой, спит.)

П: Молодец! Смотрим дальше и видим вольер с кем?

Несмотря на строгий вид,

Он к охоте не привык,

На носу растут два рога,

Вы узнали...

Ребёнок: - Носорог.

(Он большой, толстокожий, сильный, толстоногий, травоядный.

Любит купаться в воде, ест, спит, ходит, бегает, заходит в болото.)

П: Молодец! Смотрим дальше и видим вольер с кем?

Ей на месте не сидится

Всё кривляется, резвится.

Рассмешит нас без обмана

В зоопарке …

Ребёнок: - Обезьяна

(Она шустрая, смешная, ловкая, умная, заботливая, травоядная, ловкая .

Она живет на деревьях, питается фруктами, прыгает, спит, заботится о детёнышах.)

П: Вы все молодцы, очень хорошо справились с ролью экскурсовода!Предлагаю вам

отдохнуть и сделать перерыв в нашей прогулке.

Физминутку: «У жирафа пятна, пятна».

(динамическая игра под музыку с проговариванием слов и

выполнением движений)

У жирафа пятна, пятна, пятна, пятнышки везде.

У жирафа пятна, пятна, пятна, пятнышки везде.

(хлопают по всему телу ладонями)

На лбу, на ушах, на шее, на локтях,

На носах, на животах, на коленях и носках.

У слонов есть складки, складки, складки, складочки везде.

У слонов есть складки, складки, складки, складочки везде.

На лбу, на ушах, на шее, на локтях,

На носах, на животах, на коленях и носках.

(показывают складки)

А у зебры есть полоски, есть полосочки везде.

А у зебры есть полоски, есть полосочки везде.

(проводят рёбрами ладони по телу – рисуют полоски)

На лбу, на ушах, на шее, на локтях,

На носах, на животах, на коленях и носках.

Игра «Хищники и травоядные»

А сейчас хочу проверить ваше знания о диких животных.

Девочки поселите травоядных в загон, а мальчики хищников – в вольер.

П: - Ребята, как называются животные, которые питаются мясом? (Хищники).

– Как называются животные, которые питаются растительной пищей, травками?

(Травоядные).

На столах перемешаны картинки травоядных и хищных животных

хищники –( тигр, лев, волк, медведь,лиса)

травоядные – (зебра, обезьяна, жираф, слон; )2 изображения вольеров

- Могут ли хищники и травоядные жить в одном вольере в зоопарке? Почему?

Дети: Нет, потому что хищники съедят травоядных.

П: Подходите к столу.

Дети выполняют задание

П: - Давайте проверим, как вы справились с заданием.

( Девочки проверяют у мальчиков, а мальчики у девочек.)

Дидактическая игра: «Найди детеныша»

102

У львицы - львёнок

У тигрицы - тигрёнок

У слонихи - слонёнок

У волчицы- волчонок

У кенгуру - кенгурёнок

У белки-бельчонок

У медведицы - медвежонок

У лисы - лисёнок

У зайчика-зайчонок

У ежа-ежик

Пословицы- мнемотаблица

Трусливому зайке и пенёк волк.

Лиса сытнее волка живет.

Сколько волка не корми, он в лес смотрит.

Доходит, как до жирафа.

Для медведя зима одна ночь.

Делать из мухи слона. (Придавать чему- либо большое значение.)

Воспитатель: Молодцы, ребята!

Администратор зоопарка:

-Как вы ребятишки? Как ваше настроение? Вам понравилось у нас? Какие же вы умные!

Приходите еще, это для вас!

П: Спасибо и вам! До свидания! А мы ,ребятаотправляемся в обратный путь, а чтобы

нам не было скучно споем песенку!

3. Итог занятия:

П: Ну, вот мы приехали в детсад, мне тоже было с вами интересно путешествовать.

- Вспомним, кого мы видели в зоопарке.

Дети: (Ответы детей)

Дидактическая игра «Скажи правильно»

Речевая гимнастика.

(Дети за педагогом произносят чистоговорку)

Су-су-су – мы увидели лису

На-на-на – есть большие ушки у слона.

Ев-ев-ев – царь в лесу лев.

Раф-раф-раф – длинная шея у жирафа.

Олк-олк-олк – серый, хищный волк.

Рог-рог-рог- любит валяться в грязи носорог.

На-на- на – любит бананы обезьяна.

Ра-ра-ра- пугливая, полосатая зебра

Ведь-ведь-ведь – спит зимой медведь.

П: - А вы какую роль выполняли в зоопарке?

Дети: (Ответы детей)

П: - А кто лучше всех участвовал на занятии?

Дети: (предлагают своего товарища)

П: - Вы все молодцы, хорошо справились заданиями. Мне понравилось, как вы работали

на занятии: внимательно слушали, думали, отвечали полными предложениями.

Молодцы! Всем звездочки!

ПРИЕМЫ РАБОТЫ С ТЕКСТОМ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ

Сатыбалдиева Эльза Темирхановна

Учительница русского языка и литературы СШ №19 имени К.Сатпаева, город Атырау

Прием «Яркое пятно».

Прежде чем мы начнем нашу работу, прошу вас послушать одну притчу.

Жил-был мудрец, который знал все. Один человек захотел доказать, что мудрец знает

далеко не все. Зажав в ладонях бабочку, он спросил: «Скажи, мудрец, какая бабочка у меня в

руках: мертвая или живая?» А сам думает: «Скажет живая-я ее умертвлю, скажет мертвая-

выпущу». Мудрец, подумав, ответил: «Все в твоих руках». Действительно, все в наших

руках: творить для других,помогать,отдавать свой опыт и верить,что этим я

улучшаю качество жизни других людей, брать у мира новые знания и новый опыт. Находить

баланс этих возможностей - вот в чем мудрость нашей жизни.

Комплексный анализ текста. Интерес к этому приему работы с текстом продиктован

необходимостью подготовки учащихся к выпускным экзаменам в 9, 11 классах. Работа над

анализом текста начинается в 5 классе на уроках русского языка и продолжается до 11 с

учетом возраста и полученных знаний. Ученики приучаются к первичным основам

лингвистического комплексного анализа текста.

Реконструкция текста. Один из продуктивных приемов работы с текстом на уроке

русского языка является «Письмо с дырками». Этот прием подойдет в качестве проверки

усвоенных ранее знаний и для работы с параграфом при изучении нового материала.

Синквейн (стихотворение из пяти строк, которое строится по правилам). Этот прием,

позволяющий высказать свою точку зрения, эффективен при работе с текстами. Синквейн

формирует способность резюмировать информацию, важное умение излагать сложные идеи,

чувства и представления в нескольких словах.

Поэтическая разминка. Этот прием можно использовать на уроках изучения лирики.

Он активизирует мысль, учит узнавать поэта по его слову, оживляет урок.

Приём «Фишбоун».

Слово «Фишбоун» дословно переводится как «рыбная кость». Схема, или диаграмма,

«Фишбоун» придумана профессором Кауро Ишикава как метод структурного анализа

причинно-следственных связей, и этот метод впоследствии был назван в его честь– диаграмма

Ишикавы.

В учебном процессе этот приём позволяет учащимся «разбить» общую проблемную тему

на ряд причин и аргументов. Визуальное изображение этой стратегии похоже на «рыбную

кость», «рыбий скелет». Эту «кость», «скелет» можно расположить вертикально или

горизонтально.

В голову «скелета» вписывается проблема, которая рассматривается в процессе работы

над художественным произведением. На самом «скелете» есть верхние «косточки», на них

фиксируются причины происходящих событий,и нижние–для записи фактов,

подтверждающих наличие сформулированных причин. Записи должны быть краткими,

представлять собой ключевые слова и фразы, отражающие суть. В «хвосте» помещается вывод

по решаемой проблеме.Технология работы с приёмом «фишбоун» может проводиться

индивидуально, парно и по группам.Она подходит для работы в классе и может быть

предложена в качестве домашнего задания.«Фишбоун»- это мини - исследовательская работа с

текстом художественного произведения, дающая возможность формировать такие учебные

умения, как:

- использование элементов причинно-следственного и структурно функционального анализа;

-извлечение необходимой информации из литературного произведения и перевод этой

информации из одной знаковой системы в другую (из текста в диаграмму);

-участие в проектной деятельности, в организации и проведении учебно-исследовательской

работы;

104

- согласование и координация личной деятельности с другими участниками при совместной

работе.

Приём (стратегия) «фишбоун» в работе над рассказом А.П.Чехова «Лошадиная

фамилия»

1. Какую проблему пришлось решать герою произведения? Зафиксируйте проблему в

голове «рыбьего скелета».

2. Какое решение принимал главный герой рассказа в зависимости от обстоятельств?

3. Отразите «поиски» героя, используя диаграмму Ишикавы (приём «фишбоун»).На

верхних «косточках»скелета расположите причины решаемой главным героем проблемы, на

нижних–факты, аргументы. Записи (в данном случае цитаты из рассказа) должны быть

краткими,представлять собой ключевые слова и фразы,отражающие суть.

4. Запишите вывод в хвосте «фишбоуна».

ы

проблема ввод

причины, события

факты, аргументы