opsta razmatranja o industriji

LOGO

OPŠTA OPŠTA RAZMATRANJA RAZMATRANJA O INDUSTRIJIO INDUSTRIJI

OPŠTA OPŠTA RAZMATRANJA RAZMATRANJA O INDUSTRIJIO INDUSTRIJI

Prof. dr Peđa MilosavljevićProf. dr Peđa MilosavljevićProf. dr Peđa MilosavljevićProf. dr Peđa Milosavljević

POJAM INDUSTRIJEPOJAM INDUSTRIJE● Kao posebna privredna delatnost industrija počinje da

se razvija krajem XVIII veka (James Watt - 1784.god. - parna mašina)

● Latinsko poreklo reči industrija – “industuus”, označava marljivost, radinost uopšte.

● Industrija predstavlja privrednu delatnost koja se bavi proizvodnjom minerala i energije i preradom sirovina mineralnog, biljnog, životinjskog i veštačkog porekla, u proizvode za tržište u preduzećima visokog organskog sastava kapitala.

● Brojni su pokušaji teoretičara da definišu industriju u punom i pravom smislu.

POJAM INDUSTRIJEPOJAM INDUSTRIJE● U anglosaksonskoj literaturi industrija je

identifikovana sa ukupnom ekonomskom aktivnošću.● Američki ekonomista John Black pod industrijom

podrazumeva sve ekonomske aktivnosti koje deli na ekstraktivnu, generičku i prerađivačku industriju.

● Engleski ekonomista Colin Clark uključuje sve privredne delatnosti i deli industriju na primarnu, sekundarnu i tercijarnu.

● U Nemačkoj, W. Hoffman pod industrijom podrazumeva primenu sistema mašina i aparata u kome se radni proces odvija skoro automatski i kontinuirano.

POJAM INDUSTRIJEPOJAM INDUSTRIJE● Šest najvažnijih elemenata definicije industrije kao privredne

delatnosti:1) Industrija predstavlja dinamičnu proizvodnu privrednu delatnost

zasnovanu na razvoju nauke, tehnike i tehnologije

2) Bavi se kontinuirano i masovno proizvodnjom i preradom sirovina

3) Koristi najsavremenija mehanička sredstva, hemijske metode obrade i kontrolisane biološke procese i postupke

4) Odvija se u uslovima stalno rastuće podele rada, specijalizacije i kooperacije proizvodnje, koncentracije kapitala, radne snage i proizvodnje,tehničke opremljenosti i produktivnosti rada

5) Cilj je realizacija stvorenih dobara na domaćem i inostranom tržištu

6) Doprinosi pokretanju kumulativnog procesa privrednog i društvenog razvoja zemlje, promeni strukture njene privrede, spoljne trgovine i uključivanju u međunarodnu podelu rada, promeni socio-ekonomske strukture stanovništva, povećanju životnog standarda i poboljšanju uslova života i rada ljudi.

NASTANAK I RAZVOJ NASTANAK I RAZVOJ INDUSTRIJEINDUSTRIJE

● Razvoj industrijske proizvodnje može se podeliti na tri osnovne faze:● Zanatska proizvodnja (stvorena prva materijalna

osnova industrije kao posebne privredne delatnosti; značaj: koncentracija radne snage, začeci podele rada, usavršavanje sredstava za rad)

● Manufakturna proizvodnja (podela rada, dolazi do specijalizacije – 1 radnik = 1operacija)

● Krupna mašinska proizvodnja (prevrat u oblasti sredstava za rad – mašine obavljaju potrebne operacije, a radnik ih samo reguliše i kontroliše)

TERITORIJALNI ASPEKT TERITORIJALNI ASPEKT RAZVOJA INDUSTRIJERAZVOJA INDUSTRIJE

● ENGLESKA● razvoj industrije otpočeo je u Engleskoj koja je

bila najjača kolonijalna sila toga vremena● bio je zasnovan na velikom bogatstvu u uglju i

gvožđu● tokom XIX veka imala je u svojim rukama

monopol industrijskog razvoja (“fabrika sveta”)

Razvoj industrije u Engleskoj može se prikazati u nekoliko etapa:

● I CIKLUS: 1780.-1850.(inovacije u proizvodnji gvožđa,pamuka)● II CIKLUS: 1850.-1880.(proizvodnja čelika, ekstrakcija uglja, razvoj snage parne

mašine● III CIKLUS: 1880.-1930.(inovacije u oblasti elektriciteta, hemije, sintetički

materijali, motori sa unutrašnjim sagorevanjem)● IV CIKLUS: 1930.-1980.(električno inženjerstvo, energija svetlosti, motorna

industrija)● V CIKLUS: 1980.- do danas(inovacije u oblasti mikroelektronike, informacione i

telekomunikacione tehnologije)

TERITORIJALNI ASPEKT TERITORIJALNI ASPEKT RAZVOJA INDUSTRIJERAZVOJA INDUSTRIJE

● FRANCUSKA● Razvoj industrije takođe zasnovan na uglju i gvožđu,

međutim za razliku od Engleske daleko sporiji

● NEMAČKA● Započeo kasnije u odnosu na Francusku, 1871. godine● Osnovu razvoja predstavljaju ugalj i gvožđe, ali i prostrano

tržište i razvijena poljoprivreda

● ITALIJA● Početak razvoja u drugoj polovini XIX veka● Razvoj se odvijao u oblasti prerađivačke industrije● Osnovu razvoja čine relativno široko tržište i jeftina radna

snaga

TERITORIJALNI TERITORIJALNI ASPEKT RAZVOJA ASPEKT RAZVOJA

INDUSTRIJEINDUSTRIJE● Ostali delovi EVROPSKOG KONTINENTA (pre

svega istočni i jugoistočni) sporo su se razvijali● Razvoj zasnovan na lakoj prerađivačkoj industriji● Nešto brži razvoj ostvaren između dva svetska rata, a

najsnažniji tek posle drugog svetskog rata

● SAD i bivši SSSR ostvaruju izuzetno snažan industrijski razvoj u periodu između dva svetska rata

KARAKTERISTIKE KARAKTERISTIKE INDUSTRIJEINDUSTRIJE

Na osnovu prethodnih izlaganja koja se odnose na pojmovno određivanje industrije i

njen nastanak i razvoj, mogu se izdvojiti njene najvažnije KVALITATIVNE I

KVANTITATIVNE KARAKTERISTIKE, tj. osnovna obeležja na osnovu kojih se

industrija razlikuje od ostalih privrednih delatnosti

Kvalitativne karakteristike Kvalitativne karakteristike industrijeindustrije Proističu iz društveno-ekonomskih odlika industrije kao

privredne delatnosti, njenog delovanja, mesta i uloge u procesu društveno-ekonomskog razvoja

a) U većini zemalja industrija predstavlja osnovnu privrednu delatnostObezbeđujući tehničku osnovu za modernizaciju i unapređenje proizvodnje, industrija doprinosi rastu društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka, kao i razvoju materijalnih proizvodnih snaga zemlje

b) Industrija dovodi i do promene ekonomske strukture zemlje i jačanja integracionih procesa u privredi zemlje i inostranom okruženju

c) Svojim razvojem bitno menja strukturu spoljne trgovine, poboljšava položaj zemlje u međunarodnoj razmeni i omogućuje šire uključivanje privrede u međunarodnu podelu rada

d) Zapošljavanjem viška radne snage i stvaranjem uslova za povećanje zaposlenosti, industrija menja i socio-ekonomsku strukturu stanovništva

e) Utiče na povećanje životnog standarda, promenu strukture potrošnje i načina života

Kvantitativne Kvantitativne karakteristike industrijekarakteristike industrije● Odnose se na organizacione i tehničko-tehnološke odlike

industrijskog načina proizvodnje

ORGANIZACIONA OBELEŽJA INDUSTRIJE :

1) ŠTA i za KOGA industrija proizvodi

2) Karakteristike industrijskih proizvoda i vidovi organizovanja proizvodnje

3) Stepen razvijenosti društvene i tehničke podele rada, specijalizacije i kooperacije

4) Stepen koncentracije kapitala, proizvodnje i radne snage,

i dr.

Kvantitativne Kvantitativne karakteristike industrijekarakteristike industrije

TEHNIČKO-TEHNOLOŠKE ODLIKE INDUSTRIJE:

● Visok organski sastav faktora proizvodnje● Stepen mehanizacije i automatizacije proizvodnih procesa● Obim potrošnje energije● Primena mehaničkih sredstava, hemijskih metoda obrade i

kontrolisanih bioloških procesa i postupaka● Stepen kontinuiranosti procesa proizvodnje● Podudarnost proizvodnog i radnog procesa, i● Relativna nezavisnost industrijske proizvodnje od dejstva

prirodnih faktora

Kvantitativne Kvantitativne karakteristike industrijekarakteristike industrije

● Najvažnije kvantitativne karakteristike su:

● Masovna proizvodnja● Istovrsnosti proizvoda i istovrsnosti proizvodnje● Tehnička podela rada● Upotreba ne-biološke energije● Nezavisnost od prirodnih uslova i● Visok organski sastav kapitala

STRUKTURA STRUKTURA INDUSTRIJEINDUSTRIJE

Industrija predstavlja veoma složenu i heterogenu oblast materijalne proizvodnje koja se sastoji iz većeg broja manjih, međusobno povezanih delova (kompleksa i grana) koji čine njenu strukturu.

Od strukture industrije zavise ukupni tokovi rasta i razvoja industrije i privrede u celini.

Postoje različiti kriterijumi za utvrđivanje strukture industrije i dati su u nastavku…

Kriterijumi za utvrđivanje strukture industrije

Namena proizvoda i Namena proizvoda i karakter tehnološkog karakter tehnološkog

procesaprocesa

Vrsta sirovina i Vrsta sirovina i finalnih proizvodafinalnih proizvoda

Razvojni kriterijumRazvojni kriterijum

Faktori lokacijeFaktori lokacije

Karakter Karakter predmeta radapredmeta rada Karakter svojineKarakter svojine

Ekonomski značaj Ekonomski značaj pojedinih delova pojedinih delova

industrijeindustrije

Intenzitet Intenzitet angažovanih angažovanih

faktora proizvodnjefaktora proizvodnje

Stepen uređenja Stepen uređenja industrijske industrijske

strukturestrukture

Vreme nastanka i Vreme nastanka i dejstvo tehničkog dejstvo tehničkog

progresaprogresa

Veličina Veličina industrijskih industrijskih kapacitetakapaciteta

Struktura industrije prema Struktura industrije prema najvažnijim kriterijumimanajvažnijim kriterijumima

a) Prema karakteru predmeta rada: Ekstraktivna industrija

Obuhvata rudarstvo,tj. vađenje uglja, ruda, nafte, nemetala …

Svoje proizvode dobija direktno od prirode, upotrebom sredstava za rad

Razlikuje se od poljoprivrede Predmet rada nije sirovina, a njeni proizvodi predstavljaju

sirovine za prerađivačku industriju

Prerađivačka industrija Prerađuje, dorađuje ili obrađuje proizvode (materijal,

sirovine)

b) Prema nameni industrijskog proizvoda i karakteru tehnološkog procesa:

● Teška industrija (obuhvata proizvodnju sirovina i osnovnih proizvoda-metali i nemetali, proizvodnja i prerada uglja, nafte, el. energije, motornih vozila, bazna hemijska industrija, crna i obojena metalurgija, itd.)

● Laka industrija (obuhvata sve ostale industrijske grane, proizvodi predmete široke potrošnje)

● Bazična industrija (obuhvata veći deo teške industrije, njene grane čine osnovu za razvoj ostalih industrijskih grana i privrednih delatnosti)

● Procesna industrija (industrija u kojoj se proces proizvodnje odvija neprekidno, tj. stalno i kontinuirano, a obuhvata industrijske grane gde hemijski procesi igraju značajnu ulogu u procesu proizvodnje)



c) Prema vrstama sirovina i finalnih proizvoda● Industrijske grane (skup određenog broja industrijskih

preduzeća koja imaju sličnosti prema: izrađenim proizvodima, potrebnim sirovinama, karakteru tehnološkog procesa proizvodnje, potrebnoj radnoj snazi i sredstvima za rad)

● Industrijske grupe (imaju uža obeležja sličnosti u odnosu na preduzeća iz iste grane. PRIMER: industrijska grana: mašinogradnja; industrijske grupe: proizvodnja energetskih mašina, proizvodnja građevinskih i rudarskih mašina i uređaja, itd.)

● Industrijske podgrupe (karakteristike sličnosti su izraženije)Broj industrijskih grana, grupa i podgrupa zavisi od stepena razvijenosti industrije (diferencijacija i diversifikacija).


● Lokacije industrijskih kapaciteta zavisi od brojnih faktora ekonomske i političke prirode. Za pojedine kapacitete od posebnog značaja je rudno bogatstvo; za druge mogućnost obezbeđenja energetskih izvora i adekvatne radne snage; za treće transportni troškovi i mogućnosti transporta itd.

d) Prema faktorima lokacije strukturu industrije čine:● Geografski (prostorno) orijentisana industrija -zavisi od

raspoloživih prirodnih resursa● Komplementarna industrija - zavisi od postojanja druge

industrije kao osnove za njen razvoj (vertikalna i horizontalna komplementarnost)

● Gradski-urbano orijentisana industrija -zahteva lokalno tržište, ne podnosi duži transport.


e) Prema razvojnom kriterijumu● Napredujuća (propulzivna) industrija - tehnološki

intenzivne grane, sa visokim sadržajem znanja i manjom potrošnjom energije i materijalne supstance po jedinici proizvoda;

● Pomoćna (intermedijarna) industrija - bavi se proizvodnjom sirovina i reprodukcionog materijala, karakteriše se ekstenzivnim razvojem, nižim stepenom obrade i nižim stopama rasta u odnosu na grane napredujuće industrije;

● Tradicionalna (stacionarna) industrija - radno intenzivne, nisko akumulativne grane industrije, imaju širok proizvodni asortiman i niske stope rasta, bave se proizvodnjom robe široke potrošnje


● Veličina industrijskih kapaciteta utvrđuje se na osnovu: broja zaposlenih radnika, veličine sredstava za rad, tehnički opremljenosti rada, broja visoko kvalifikovane radne snage, obima proizvodnje, veličine ostvarenih efekata u poslovanju

f) Prema veličini kapaciteta (br. zaposlenih) deli se na:

● Krupna industrijska preduzeća (iznad 1000 zaposlenih radnika)

● Srednja industrijska preduzeća (od 251 do 1000 radnika)

● Sitna industrijska preduzeća (do 250 radnika)


g) Prema vremenu nastanka i dejstvu tehničkog progresa

● Moderna industrija (industrijske grane koje su nastale i razvile se između dva svetska rata-hemijska, automobilska, metaloprerađivačka, naftna industrija i dr.)

● Potpuno nova industrija (industrijske grane koje su počele da se razvijaju posle drugog svetskog rata- elektronika, proizvodnja plastičnih masa i dr.)


h) Prema uređenju industrijske strukture● Rudarstvo (rude, ugalj, nafta, gas)● Elektroenergija● Prerađivačka industrija (teška i laka)● Ovako utvrđena struktura industrije predstavlja

istovremeno i pokazatelj stepena razvijenosti industrije pogodan za poređenja sa drugim zemljama;

h) Prema intenzitetu angažovanih faktora proizvodnje● Radno intenzivne grane (grane prerađivačke industrije)● Kapitalno intenzivne grane (grane koje predstavljaju

osnovu razvoja industrije i ostalih delatnosti)

FAKTORI I USLOVI RAZVOJA FAKTORI I USLOVI RAZVOJA INDUSTRIJEINDUSTRIJE

● Razvoj industrije ispoljava se kao rezultat dejstva različitih faktora (ekonomskih i van ekonomskih) pod kojima se podrazumevaju svi oni činioci koji ubrzavaju ili usporavaju razvoj industrije

● Sa stanovišta uticaja na ekonomske efekte u procesu razvoja, faktori su ekstenzivni (investicije, prirodno bogatstvo i radna snaga) i intenzivni (naučno istraživački rad i primena njegovih rezultata u prestrukturiranju proizvodnog asortimana, u supstituciji predmeta rada, unapređenju tehnike i tehnologije proizvodnje itd). Ukoliko se rezultati naučno istraživačkog rada ne primenjuju u praksi on postaje ekstenzivni faktor.

● Sa stanovišta njihove lokacije i mogućnosti mobilizacije faktori su unutrašnji i spoljašnji

KRAJ KRAJ PREZENTACIJEPREZENTACIJE

opsta razmatranja o industriji

Documents