“TÜTÜNSÜZ ÜNİVERSİTE” İÇİN ADIM ADIM

Uygulama Rehberi

Nisan 2019Ankara

“TÜTÜNSÜZ ÜNİVERSİTE” İÇİN ADIM ADIM

Uygulama Rehberi

Nisan 2019Ankara

İçindekiler Sayfa no

Sunu 2

Gerekçeveamaç 7

Tanımlar 9

Tütünsüzüniversite/kampüshedefinibelirlemiş 12

birüniversiteiçinyapılabilecekadımlar

Tütünsüzüniversite/kampüskonusunda 16

etikaçısındanyaklaşımlar

İzlemevedeğerlendirmeçalışmaları 16

Uygulamaörnekleri 16

Dünyadanuygulamaörnekleri 17

BaşkentÜniversitesiuygulamadeneyimi 20

BilkentÜniversitesiuygulamadeneyimi 29

HacettepeÜniversitesiuygulamadeneyimi 36

Hazırlıksürecinekatkısunanlar 42

7

1. Gerekçe ve amaç

TütünkullanımıdünyadaveTürkiye’deenönemliönlenebilirhastalıkve ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır.1 Ergenlikdönemi2ve/veyagençlikdönemi3herhangibirtütünürünükullanımıve açısından riskli dönemlerdir. Gençlik dönemi bütün yaş gruplarıarasında bağımlılık açısından en hassas yaş dönemi olarak dabilinmektedir.4 Dolayısıyla;bu ‘özel’dönemlerde tütünkullanımınabaşlanmanın önlenmesi bireylerin ve toplumların tütün kullanımsıklığınındaazaltılmasıiçinrasyonelbirçözümolabilir.DünyaSağlıkÖrgütü (DSÖ) Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (TKÇS) gençlerintütünkullanımınınönlenmesinedairönemlibirvurguyapmaktadır.5

Ülkemizde Tütün Kontrolü Strateji Belgesi ve Eylem Planında dagençlerintütünkullanımınınönlenmesibirbaşlıkolarakelealınmıştır.6

Yaşgrubuitibarıylaülkemizde17yaşsonrasıgençlerinönemlibirkısmıüniversitelerde öğrenimlerini sürdürmektedirler. Bu yaş grubununönemli bir bölümü tütün kullanmaya üniversite yaşamlarındabaşlamaktadırlar. Öğrencilerin bir bölümü de daha önce tütünkullanımına başlamış olup üniversite ortamında bu davranışlarınısürdürmektedirler.

Üniversitelerin ‘tütünsüz’ olması bugün dünyada kabul görenbir uygulamadır. Uygulamaların temel gerekçeleri arasında;üniversitelerde sağlıklı yaşam davranışlarının yaygınlaştırılması,üniversitelerdeokuyan/çalışan/vb.bireylerin toplum için rolmodeliolması, gelecek nesillerin tütünsüz bir yaşam sürebilmesi7 öneçıkmaktadır.

1http://www.who.int/topics/tobacco/en/2ItanyiIU,OnwasigweCN,McIntoshS,etal.Disparitiesintobaccousebyadolescentsinsoutheast,NigeriausingGlobalYouthTobaccoSurvey(GYTS)approach.BMCPublicHealth.2018;18:317.doi:10.1186/s12889-018-5231-1.

3https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1054-139X(18)30188-54https://www.ehs.washington.edu/system/files/resources/tobacco-free-campus-report.pdf5 http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42811/9241591013.pdf;jsessionid=20E760D19111BBA1578BD9D009602845?sequence=1

6https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-mucadele-bagimlilik-db/haberler/tutun_eylem_plani/Tutun_Kontrolu_Strateji_Belgesi_ve_Eylem_Plani.pdf

7https://www.tobaccofreecampus.org/about-the-initiative/

8

Ayrıca;üniversitelerinçoğunluğundatıbbi,sosyalvedavranışbilimlermevcutturvebubilimalanlarınıntemelmisyonlarıarasındatütünsüzbiryaşamıönceleyensağlıkvesağlığıngeliştirilmesi ile ilgilibilimselverileriüretmekdebulunmaktadır.8

Tütünsüzüniversite/kampüsileilgiliçokçeşitliuygulamalardünyanınfarklı bölgelerinde mevcuttur. Kapalı ve açık alanlarında tütünkullanılmaması, tütün satışının kampüs içerisinde olmaması, tütünbırakmakisteyenlereyardımolanaklarınınsağlanması9uygulamalarınihai amaçtır. Biraz daha ayrıntılı incelendiğinde; herhangi birüniversitenin ‘tütünsüz üniversite’ olarak değerlendirilebilmesi içinaşağıdakiadımlarıntamamlanmasıönerilmektedir:10

• Tütün kontrolü ile ilgili plan ve programın yapılması ve busüreçtenüniversiteninbütünbileşenlerininhaberdaredilmesi

• Kampüsiçerisindetütünkullanılan/içilenalanlarınbütünüylekaldırılması, bunun için önceden tarih belirlenerek ilanedilmesi

• Tütünkontrolüçalışmalarınınüniversitebünyesindebirbirimtarafındansürdürülmesi

• Tütünsüz üniversite politikasının öğrenim gören/çalışan/vb.bütün bileşenler tarafından içselleştirilmesi için eğitim vefarkındalıkçalışmalarınınyapılmasıvesürdürülmesi

• Tütün bırakmak isteyenlere yönelik olarak bırakmahizmetlerinin herkes tarafından ulaşılabilir olmasınınsağlanması

Buadımlarınyanısırayapılançalışmalarınizleme/değerlendirmesininyapılmasıgerekmektedir.

Yapılan araştırmalar ‘tütünsüz üniversite/kampüs’ uygulamaları içinolası bariyerlerin uygulamalarda eksiklikler/zayıflıklar, yönetimlerinsürece destek olmaması, öğrencilerin sürece yeterince sahip

8https://www.unr.edu/live-well/tobacco-free-university/faqs9https://www.ehs.washington.edu/system/files/resources/tobacco-free-campus-report.pdfp11.10https://www.ehs.washington.edu/system/files/resources/tobacco-free-campus-report.pdfp10.

9

çıkmamasıgibikonularolduğunuortayakoymaktadır.11Buadımlarıntamamının uygulanması için sözü geçen bariyerlerin de ortadankaldırılacağıyaklaşımlarınbenimsenmesideğerlidir.

Tütünsüzüniversitesağlıklıbirçevredeyaşayabilmekiçindeulaşılmasıgereken bir hedef olarak kabul edilmelidir.12 Tütünsüz üniversitetütün kullanan ve kullanmayan herkesin sağlık hakkının korunmasıiçinönemlibiruygulamadır.13Yapılan/planlananbütünadımlartütünendüstrisiilemücadeleanlamıdataşımaktadır.Bukonudaherhangibirçıkarçakışmasınınaslakabuledilemeyeceğiuygulamalaraçısından‘kırmızı çizgi’ olarak kabul edilmelidir. Endüstri gençlere ulaşmakamacıyla çeşitli girişimlerde bulunabilmektedir. Bunların tamamına‘hayır’diyebilmeksağlığıntarafındaolmakdemektir.14

Yukarıdakigerekçelerebağlıolarakburehberkapsamındaülkemizdeüniversitelerde‘tütünsüz’üniversite/kampüshedefininbenimsenmesiiçin temel gerekçeleri ortaya koymak, bu hedefleri benimseyenüniversitelereyönelikrehberoluşturabilmekamaçlanmaktadır.

2. Tanımlar15

11FennellR.Shouldcollegecampusesbecometobaccofreewithoutanenforcementplan?JAmCollHealth2012;60(7):491-4.

12https://www.canberra.edu.au/on-campus/health-and-childcare-services/tobacco-free-campus13https://uknowledge.uky.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1029&context=comm_etds14https://quitbigtobacco.org/15http://halksagligiokulu.org/anasayfa/components/com_booklibrary/ebooks/TUTUN%20TERIMLERI_16%20TEMMUZ%202018_YAYIMLANAN.pdf

Genel anlamda tütün; yaprağınıntamamından ya da bir bölümündenyapılan/üretilen üründür ve içilebilir,çiğnenebilir,emilebiliryadabaşkabirformda tüketilebilir. Tütün ürünleribağımlılıközelliğiolannikotiniçerir.Türkiye’de 4207 Sayılı ‘TütünÜrünlerinin ZararlarınınÖnlenmesi veKontrolüHakkındaKanun’kapsamında;tüttürme, emme, çiğneme ya da

• Tütün

10

buruna çekerek kullanılmak üzereüretilmiş, hammadde olaraktamamen veya kısmen tütünyaprağından imal edilmiş maddeyiifade eder. Tütün içermeyen ancaktütün mamulünü taklit eder tarzdakullanılan her türlü nargile vesigara, tütün ürünü olarak kabuledilir. Son dönemlerde ülkemizdede yaygınlaşan elektronik sigara,ısıtılmış ürünleri de tütünürünüdür.Elektronik sigara için ‘elektroniknikotinsalıverensistem’terminolojisidekullanılmaktadır.

• Tütün kontrolü

Tütün kullanımına başlamama,içenlerin/kullananların bırakması vetütün dumanından pasif etkileniminönlenmesi tütün kontrolü anlamınagelmektedir.

• Sigara dumanına maruz kalmak ve sigara dumanından pasif etkilenim, İkinci el sigara dumanı

Yanan sigaranın ya da diğer tütünürünlerinin ucundan dışarı çıkandumanla birlikte sigara içen kişinindışarıüflediğidumanınbileşimidir.

• Üçüncü el sigara dumanı

Sigara dumanını tutan yüzeylerletemas sonucu dumanın içindekizararlı bileşenlere ve onlarınmetabolikürünlerinemaruzkalmayıifadeetmektedir.

11

• Tütünsüz alanTütünürünükullanılmayan/tüketilmeyenalan

• 4207 Sayılı Kanun4207 Sayılı Tütün ÜrünlerininZararlarının Önlenmesi ve KontrolüHakkındaKanun

• Tütün endüstrisiTütünüreticileri,toptandağıtıcılarveithalatçılaranlamınagelir.

• Dumansız kampüs

Ülkemizde Sağlık Bakanlığıve Yükseköğretim Kurulutarafından kabul edilen üniversitekampüslerinde(kampüslerinde)pasifetkilenimriskininortadankaldırılmasıiçin yapılması beklenen tütünsüzuygulamalardır. Bu uygulamalarınartırılmasına yönelik olarak T.C.Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk SağlığıKurumu Başkanlığı’nın 2016/6 sayılıGenelgesinde de yer verilmiştir(Madde3)

• Dumansız hava sahası‘Havanı koru’

19Mayıs2008 tarihinde ilkaşamasıyürürlüğe giren 4207 sayılı TütünÜrünlerinin Zararlarının ÖnlenmesiveKontrolüKanun’ailişkintoplumunbilgilendirilmesi amacıyla başlatılankampanyanınadı.

12

3. Tütünsüz üniversite/kampüs hedefini belirlemiş bir üniversite için yapılabilecek adımlar

Aşağıdaki tabloda tütünsüz üniversite hedefine yönelik olarakbelirlenen adımlar ve bu adımların uygulayıcılar tarafından kolayizlenebilmesiamacıylageliştirilmişbirkontrollistesihazırlanmıştır.Kullanıcılarbukontrollistesiaracılığıileçalışmalarınısürdürebilirler.

TÜTÜNSÜZ ÜNİVERSİTE UYGULAMALARI İÇİN KONTROL LİSTESİ

Adım

Yapı

ldı

Yapı

lmad

ı

Değ

erle

ndir

ilem

edi

Açı

klam

aTütün kontrolü çalışmalarının üniversite bünyesinde bir birim tarafından sürdürülmesinin sağlanması

ÜniversitedeAraştırmaveUygulamaMerkezi(AUM)vebenzeribirbirimkurulması

Kurulanbirimlerinyapısıiledeuyumluolaraktütünsüzüniversiteçalışmalarınınbubirimkoordinasyonundasürdürülmesi

13

Tütünkontrolüileilgiliplanveprogramınyapılmasıvebusüreçtenüniversiteninbütünbileşenlerininhaberdaredilmesi

Üniversitedetütünkontrolüeylemplanıhazırlanması

Eylemplanıhazırlığınailgilibütünkişilerin/taraflarınkatılımınınsağlanması

Eylemplanınınyönetimkadrolarınındadesteğiilebütününiversitebileşenlerine/kamuoyunaaçıklanması

4207sayılıKanun’auyumun%100sağlanması

Tütünsüz üniversite politikasının öğrenim gören/çalışan/vb. bütün bileşenler tarafından içselleştirilmesi için eğitim ve farkındalık çalışmalarının yapılması ve sürdürülmesi

14

Hizmetiçieğitimlere‘tütünkontrolü’başlığınıneklenmesi(Örneğin,İşSağlığıeğitimleriiçinetütünkontrolüçalışmalarınınentegreedilmesi)Tütünkontrolüileilgiliözelgünlerdefarkındalıkçalışmaları(31Mayıs,9Şubatvb.)

Müfredatiçeriklerindesağlıklıyaşambileşenlerininvebukapsamiçindetütünkontrolütemasınınişlenmesi

MezuniyetöncesieğitimmüfredatıMezuniyetsonrasıeğitimmüfredatıSeçmelidersprogramları

Tütün bırakmak isteyenlere yönelik olarak bırakma hizmetlerinin herkes tarafından ulaşılabilir olmasının sağlanması

15

Tütünbırakmakliniklerininaçılması/yaygınlaştırılması

Kliniklerinhizmetvermesininsürekliliğininsağlanması

Kliniklerebaşvuranlarınizlenmesiiçinmekanizmalarkurulması

İzleme ve değerlendirme çalışmalarının yapılması

İhlallerinolupolmadığınınsürekliolarakizlenmesiveihlalvarlığındamevcutKanunvediğeridaritedbirleringereklerininistisnasızbirşekildeuygulanması

Sağlık,sosyal,davranışbilimleriişbirliğindebilimselaraştırmalarınyapılması

Farklıtütünürünlerikonusundamultidisiplinerçalışmalarınyapılması

Bilimselaraştırmalarınsürekliliğininsağlanması

EylemPlanıileuyumluolacakşekildedüzenli(yıllık)raporlarüretilmesi

Bilgi/belgelerinbütünbileşenlerlepaylaşılması

16

4. Tütünsüz üniversite/kampüs konusunda etik açısından yaklaşımlar

Tütün kontrolü çalışmalarının en önemli engellerinden birisi tütünendüstrisininmüdahalelerine‘hayır’diyebilmektir.Etikyaklaşımlarınpek çok farklı alanı olmakla birlikte bu ayrıntı için özel bir çabayagereksinim vardır. Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü ÇerçeveSözleşmesi16 bu konuda kesin sınırları belirlemiş ve ulusal düzeydede4207sayılıTütünÜrünlerininZararlarınınÖnlenmesiveKontrolühakkındakiKanun17iledebudüzenlemelerülkemizdekiuygulamalarayansıtılmıştır. Özetle tütün endüstrisinin reklam, promosyon vesponsorluğumümkündeğildir.

Butemelzeminüniversiteleriçinoldukçakoruyucuveyolgöstericidir.Yönetimlerin, çalışanların, öğrencilerin bu zemini iyi kavramaları veulusal/uluslararasıdeneyimlerdensürekliolarakyararlanabilmekiçinçalışmalaryapabilmelerideğerlidir.

5. İzleme ve değerlendirme çalışmaları

Tütünkontrolünde izlemevedeğerlendirmeçalışmaları gelişim içinesastır. Bu konuda üniversitede bilimsel ve toplumsal çalışmalarınyapılmasına olanak sağlayan bir bakış açısına gereksinim vardır.Düzenliaralıklarlahazırlanacakraporlarvebilimseletkinliklersürecindeğerlendirilmesiveiyileştirilmesiiçinoldukçaönemtaşımaktadır.

6. Uygulama örnekleri

Tütünkontrolündedünyadaveülkemizdepekçokgüzelvebirbirindenfarklı uygulamalar bulunmaktadır. Bu uygulamaların esas hedefiüniversite bileşenlerinin tütünün her türlü zararlı etkilerindenkorunmasınınsağlanmasıdır.

16http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42811/9241591013.pdf;jsessionid=4914E4BD96A68F30EE89827F7E4220D1?sequence=1

17http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4207.pdf

17

Ülkemizde hemen her üniversitenin benzer bir hedef için çabagösterdiğigörülebilmektedir.Buuygulamalarınçeşitliliğibirzenginlikolsa da mümkün olan kimi başlıklarda standart yaklaşımlarınsağlanabilmesi sürecin ülke çapında başarıyla sonuçlanması veuygulamalar arasında izlenebilir ve değerlendirilebilir bir zeminoluşturulabilmesiaçısındandeğerlidir.

Bubölümde ‘TÜTÜNSÜZÜNİVERSİTE’ İÇİNADIMADIMçalışmasınakatkı sağlamış olan Başkent, Bilkent ve Hacettepe Üniversitelerininuygulamalarına ilişkin örnekler sunulmuştur. Örnek çalışmalar ilgiliüniversiteninçalışanlarıtarafındanhazırlanmıştır.

6.1. Dünyadan uygulama örnekleri 18,19,20,21,22,23,24,25,26

Tütünsüz üniversite/kampüs modellerine yönelik farklı ülkelerdeörnekler mevcuttur. Bu konuda üniversitelerin oluşturduğuinisiyatifler de mevcuttur. Amerikan Kanser Derneği bu konudabir inisiyatif başlatmıştır (Resim 6.1.1.). Yüzde 100 dumansız vetütünsüz olmayı hedefleyen fakülte ve üniversiteler için ödenek veteknik destek sağlamaktadır. Amerikan Sigara İçmeyenlerin HaklarıVakfıbukonudakiüniversitelere ilişkindokumanyayınlamıştır.Vakıfaynı zamanda1Nisan2018 tarihi itibarı ileAmerika’da2164%100dumansızkampüsolduğunu,bunların1805’ininaynızamanda%100tütünsüzkampüsolduğunuve1741’indee-sigara içmenindeyasakolduğunubildirmektedir.18 ÖzcebeH.Gençlervesigara.SağlıkBakanlığıYayınlarıNo731,2008.19LazarusRS,FolkmanS.Copingandadaptation.Thehandbookofbehavioralmedicine1984,pp282-325.

20HarrisJ,SchwartzS,ThompsonB.Characteristicsassociatedwithself-identificationasaregularsmokeranddesiretoquitamongcollegestudentswhosmokecigarettes.Nicotine&TobaccoResearch2008;10(1):69-76.

21HertelAW,MermelsteinRJ.Smokeridentityandsmokingescalationamongadolescents.HealthPsychology2012;31(4):467-5.

22SiqueiraL,DiabM,BodianC,RolnitzkyL.SubstanceAbuse2001;22(3):157-66.23TomborI,ShahabL,HerbecA,NealeJ,MichieS,WestR.Smokeridentityanditspotentialroleinyoungadults’smokingbehavior:Ameta-ethnography.HealthPsychology2015;34(10):992-1003.

24TracyJJ,LombardoTW,BentleyJP.ASmokeridentitymeasureforexperimental,intermittent,anddailycollegestudentsmokers.AmericanJournalofHealthPromotion2012;27(1):55-62.

25GleasonP.Kimliğitanımlamak:Semantikbirtarih.KimlikPolitikaları:Tanınma,ÖzdeşlikveFarklılık.F.Mollaer.Ankara,DoğuBatıYayınları2014;21-52.

26https://www.tobaccofreecampus.org/acs-tfgci.

18

Resim 6.1.1.Tütünsüzkampüsgirişimi(ABD)

Konuya ilişkin farklı uluslararası organizasyonların da önerileribulunmaktadır. Örneğin Akciğer Hastalıkları ve Tüberküloza KarşıUluslararası Organizasyon da bu konuda bir rehber hazırlamıştır.Hazırlananrehberiçeriğindetütünsüzüniversite/kampüsiçintemelolarakaşağıdakiadımlarınolmasıgerektiğivurgulanmıştır:27

KapalıveaçıkalanlarıntütünsüzolmasıKampüsiçindeherhangibirtütünürünüsatılmamasıTütün ürünlerinin reklam, promosyon ve sponsorluklarınınyapılmamasıTütün endüstrisinin öğrencilerin kariyer gelişimlerine katkısağlanmasınınengellenmesiTütün endüstrisinin üniversite araştırma olanaklarına katkısağlanmasınınengellenmesiTütün kullanımını bırakmak isteyenlerin kolaylıklaulaşabileceklerihizmetlerinsağlanması

27https://www.theunion.org/what-we-do/publications/english/pubtc_campus-factsheet-en.pdf

19

Resim 6.1.2. Akciğer Hastalıkları ve Tüberküloza Karşı UluslararasıOrganizasyontarafındanhazırlananrehber

Dünyadaörnekler çoğaltılabilir.ÖrneğinMichiganÜniversitesi2011yılındanbuyanauygulamayısürdürmektedir.28

28https://smokefree.umich.edu/

20

29https://smokefree.umich.edu/30GleasonP.Kimliğitanımlamak:Semantikbirtarih.KimlikPolitikaları:Tanınma,ÖzdeşlikveFarklılık.F.Mollaer.Ankara,DoğuBatıYayınları2014,pp21-52.

31LazarusRS,FolkmanS.Copingandadaptation.Thehandbookofbehavioralmedicine1984,pp282-325.32ÖzcebeH.Gençlervesigara.SağlıkBakanlığıYayınlarıNo731,2008.33HarrisJ,SchwartzS.ThompsonB.Characteristicsassociatedwithself-identificationasaregularsmokeranddesiretoquitamongcollegestudentswhosmokecigarettes.Nicotine&TobaccoResearch2008;10(1):69-76.

34HertelAW,MermelsteinRJ.Smokeridentityandsmokingescalationamongadolescents.HealthPsychology2012;31(4):467-475.

35SiqueiraL,DiabM,BodianC,RolnitzkyL.SubstanceAbuse2001;22(3):157-166.36TomborI,ShahabL,HerbecA,NealeJ,MichieS,WestR.Smokeridentityanditspotentialroleinyoungadults’smokingbehavior:Ameta-ethnography.HealthPsychology2015;34(10):992-1003.

37TracyJJ,LombardoTW,BentleyJP.Asmokeridentitymeasureforexperimental,intermittent,anddailycollegestudentsmokers.AmericanJournalofHealthPromotion2012;27(1):55-62.

Avrupa’dadaörneklermevcuttur.Şekil6.1.4’de İskoçyaÜniversitesigirişimigörseliyeralmaktadır.

Resim 6.1.4.İskoçyaÜniversitesiuygulaması(websayfası)29

Örneklerçoğaltılabilir.

6.2. Üniversitelerin uygulamaları

Bubölümdeherüniversiteşimdiyekadarsürdürmüşolduğuuygulamazeminini ve yöntemini ‘özgün’ olarak tanımlamıştır. Yöntemlerdegörülebilecekfarklılıklarbunedenledir.

6.2.1. Başkent Üniversitesi uygulama deneyimi30,31,32,33,34,35,36,37

BaşkentÜniversitesi tarafındanbuproje içinaşağıdakibazıadımlaratılmış olup, Fikir Kampı sonucunda belirlenen stratejiler zamaniçerisindeuygulamayageçirilecektir.

21

1. Açık Alanlarda Tütünsüz Alanların Genişletme Çalışmalarının Yapılması

Başkent Üniversitesi ‘Bağım-sız Kampüs’ projesikapsamındaBilkentÜniversitesidumansızKampüsçalışması ile ilgili koordinasyon ziyaretigerçekleştirerek,BilkentÜniversitesiaçıkalanda sigara yasağı uygulamaları incelenmiştir.

Buziyaretveprojekapsamındayapılandiğerçalışmalar ileBaşkentÜniversitesi Genel Sekreterliğinin halen uygulamakta olduğu sigaraiçme alanları konulu önceki çalışmaları ile birlikte incelendiğinde;iki pilot uygulama alanında tütün kullanımının yasaklanması ve bualanlardasıkıdenetimyapılmasırektörlükonayıilekararlaştırılmıştır.Bualanlardaamaçtümüniversitemensuplarınaaçıkalanlardatütünkontrolününciddişekildeuygulandığınıvurgulamaktır.Bukapsamda,Bağlıca Kampüsünde belirlenen açık alanlarda tütün mamullerikullanımıyasaklanacaktır.

Pilotalanlarınseçimindetümfakültelerdekiöğrencilerileüniversiteçalışanlarının ortak kullanımına açık binalar arasında, yoğun yayahareketi ve dinlenme amaçlı bekleme gerçekleştirilen yerlerdesöz konusu projeyi duyurmak ve farkındalık kazandırmaktır. HalenGenelSekreterliktarafındankontrolüsürdürülenbualanlardatütünkullanımı engellenmiştir. Bina girişi ve yaya yoğunluğundan uzaktakalanalansınırlarıdışındasigaraiçilebilmektedir.

2. Müfredat İçeriklerinde Sağlıklı Yaşam Bileşenlerinin Ve Bu Kapsam İçinde Tütün Kontrolü Temasının İşlenmesi

• Oryantasyon Eğitimlerinde Bağım-Sız Kampüs Proje Tanıtımı

BaşkentÜniversitesinekayıtolanöğrencilereilkeğitimyılınınbaşındauygulananoryantasyoneğitiminde,üniversiteninöneçıkandeğerleriaktarılır. Bu dört temel değer arasında bağımlılık ile mücadele vesağlıklıyaşambulunur.BunlarBağım-sızKampüstütünilemücadeleçalışmalarınınardındayaralanstratejikunsurlarolarakkonumlanmışve tütün ve tütün mamülleri (TTM) ile mücadelede ‘Bağım-sız’vurgusununyapılmasınınönemlinedenleridir.2018yılıoryantasyoneğitimlerinde ‘Bağım-sız Kampüs’ eğitimi oryantasyon eğitimine

22

eklenmiştir. Oryantasyon programında öğrencilerin farkındalığınıartırmak için karbon monoksit ölçümü yapılmış ve yeni başlayanöğrencilerin projeye ilişkin fikirleri alınmıştır. Bu eğitimde sağlıklıyaşam ve başarılı birer birey olarak üniversite yaşamını sürdürmeköneçıkarılmış, sözkonusustratejikdeğerlerinöğrencileringündelikyaşamındakietkivefaydalarıvurgulanmıştır.

• Tütün Kontrolü Konulu Seçmeli Ders Programlarının Sayısının Artırılması

Krediliortak‘SağlıklıYaşam’seçmelidersiçeriğiBaşkentÜniversitesiSenatosunasunulmaküzerehazırlanmıştır.AileHekimliği,HalkSağlığıveGöğüsHastalıklarıAnabilimDallarıortaklığıylatümfakültelereaçıkyapılacakbuderste,sigaraalışkanlığınaalternatifolacaksağlıklıyaşamunsurlarınayerverilecekveTTMalışkanlığınınöğrenciyaşamındanasılbirbaşlamasüreciyaşattığı,bırakmakonusundayaşanangüçlüklerveTTMzararlarınadeğinilecektir.

• Müfredat İçeriklerine TTM İle Mücadele Konusunun Kısaca Eklenmesi

Tümfakültederslerineeğitimöğretimyılıbaşındakullanılmaküzere5 dakikalık ‘tütün kontrolü ve sağlıklı yaşam’ içerikleri ve görsellerihazırlanmış, Sağlık Bakanlığı ve STK’ların bağımlılık konusundasunduğu hizmetler, Bağım-sız Kampüs proje etkinlikleri ve TTMkonusunda dikkat çekici olgulara yer verilmiştir. Eğitim Fakültesiöğretim elemanlarının katkıları ile hazırlanan söz konusu örtükmüfredat içeriği gerek duyulduğunda kullanılmak üzere tümfakültelerdekiöğretimelemanlarınınerişiminesunulmuştur.

• Tütün Kontrolünü Destekleyen Katılımlı Ve Yenilikçi Uygulamaların Çerçevesi Ve Uygulama Önerileri ve İyi Uygulama Örnekleri

TTM ile mücadele açısından eğitim kurumları büyük önemdedir.Sonyıllarda ilkveortaöğretimdeatılanolumluadımlarbulunsadagençlerin sigara içme ya da başlama oranları hala istenen düzeyinüzerindedir.

23

Sigara bağımlılığı ve kimlik kavramı yakından ilişkilidir. Sigara içmedavranışınınentemelbelirleyicisikişininkendisinisigaraiçicisiolaraktanımlamasıdır.38,39,40 Türkiye’de sigara içenlerin önemli bir kısmısigaraya20yaşındanöncebaşladığıveüniversiteöğrencileriarasındansigara içenlerin oranı %48’lere kadar çıktığı41 dikkate alındığındaüniversitegençliğininsigaraiçicikimliğiönemlibirçalışmabaşlığıdır.Kimliğin bireyin içsel dinamiklerinden kaynaklanmakla berabertoplumsal olarak ayakta tutulması gerektiği42 düşünüldüğündeüniversitede sigara içen bir kişi olmak ne ölçüde kolay ise sigarabaşlamaoranıdaoölçüdeyüksekolacaktır.Özelliklearkadaşetkisiningençlerinsigarayabaşlamaihtimalinin3-4katarttırmasıvesigarayabaşlama öyküsünün çoğunlukla arkadaşlar ile başladığı43 dikkatealınmalıdır.

Sigara bağımlılığı stres faktörleri açısından da önemli bir risktir. Budurumda üniversite öğrencilerinin stres düzeyleri ve stresle başaçıkmabecerileri bağımlılık ile yakından ilişkili görülebilir.Üniversiteöğrenciliğidönemidersprogramından,çalışmaalışkanlıklarınakadarpek çok davranışın gruptan ayrılarak bireyselleştiği bir dönemdir.Bununyanındaöğrencilerinailesindenilkkezayrıldığı(başkaşehirdeokumak)yadaakranlarıilebirliktedahauzunzamangeçirdiğigöreceserbestbirdönemdir.LazarusveFolkman’ın(1980)44transaksiyonelmodeli stresle başa çıkmayı, özellik odaklı olmaktan ziyade süreçodaklıolarakgörür.Modelintemelayrımıstresoluşturanduygularınyönetiminiiçerenduygu-odaklıbaşaçıkmavestresenedenolanbirdurumudeğiştirmekiçinplanlarveyaeylemleriçerenproblem-odaklıbaşaçıkmaboyutlarıdır.İkincisistreskaynağıylamücadeleyiiçeriyor

38HarrisJ,SchwartzS,ThompsonB.Characteristicsassociatedwithself-identificationasaregularsmokeranddesiretoquitamongcollegestudentswhosmokecigarettes.Nicotine&TobaccoResearch2008;10(1):69-76.

39HertelAW,MermelsteinRJ.Smokeridentityandsmokingescalationamongadolescents.HealthPsychology2012;31(4):467-75.

40TracyJJ,LombardoTW,BentleyJP.ASmokeridentitymeasureforexperimental,intermittent,anddailycollegestudentsmokers.AmericanJournalofHealthPromotion2012;27(1):55-62.

41ÖzcebeH.Gençlervesigara.SağlıkBakanlığıYayınlarıNo731,2008.42GleasonP.Kimliğitanımlamak:Semantikbirtarih.KimlikPolitikaları:Tanınma,ÖzdeşlikveFarklılık.F.Mollaer.Ankara,DoğuBatıYayınları,2014,pp21-52.

43ÖzcebeH.Gençlervesigara.SağlıkBakanlığıYayınlarıNo731,2008.44LazarusRS,FolkmanS.Copingandadaptation.TheHandbookofBehavioralMedicine,1984,pp282-325.

24

iken, ilki stres faktörü ile ilişkili düşünce ve duyguların üzerindedurmayı içerir.Problemodaklıstreslebaşaçıkmabecerilerinisigaraiçenlerindahaaz45veaksinesigaraiçmeyenlerindahaçokkullandıklarıbulunmuştur.

• Tütün Kontrolüne İlişkin Yenilikçi ve Katılımcı Yaklaşımlar

Yukarıdaki bulgular ışığında Başkent Üniversitesi Bağım-sız KampüsProjesi üniversite öğrencilerinin kimlik ve stres nedeniyle maruzkaldığırisklerigözönünealarak,öğrencilerinbakışaçılarınıveiletişimtarzlarını dikkate alan bir TTM ile mücadele konsepti geliştirmeyihedeflemiştir. Üniversite öğrencileri ve öğrencilere rol model olanöğretimelemanlarıbaştaolmaküzereçalışanlarınaodaklananbuTTMilemücadeleprojesindeyenilikçivedolaylıyöntemleryeralmaktadır.Türkiye’ningençvedinamiknüfusunuüretimodaklı veyenilikçibirgeleceğe taşımak için üniversitelerde TTM bağımlılığı başta olmaküzere kötü alışkanlıkların oranını düşürmek önemli bir adımdır.Çünküüniversite,gençlereakademikformasyonyanındapsiko-sosyalgelişimişekillendirenönemlibirdeneyimsunar.Üniversiteöğrencileriiçin stres kaynakları arasında aileden uzak hayat tarzı, bireysellik,öğretim yaşamının zorlukları ya da gelecek kaygısı sayılabilir.Üniversiteöğrencileristreslebaşaçıkmakiçindüzenliçalışma,duyguyönetimi, planlama vb. olumlu alışkanlıklara ya da TTM kullanımıgibi zararlı alışkanlıklara başvurabilecektir. Kampüs yaşamında vearkadaş çevresindeki olumlu ve olumsuz etkileşimler öğrencilerintüm yaşamlarına taşıyacakları alışkanlıkları şekillendirir. Bu açıdanbakıldığında 7 milyondan fazla gencin yaşadığı kampüslerde TTMalışkanlığının yerine olumlu alışkanlıkların konması çok önemlidir.Bağımsız kampüs projesinin genel amacı TTM ile mücadeledeyenilikçi,disiplinlerarasıvepaydaşkatılımlıstratejilerinbelirlenmesiveuygulanmasıdır.Başkent Üniversitesi Bağım-sız Kampüs Projesi TTM konusundaüniversiteöğrencilerininbakışaçılarınıbelirlemek,yenilikçiyöntemlerileöğrencilereulaşmakvekampüsaçık/kapalıalanlarındakiyasakları

45SiqueiraL,DiabM,BodianC,RolnitzkyL.SubstanceAbuse2001;22(3):157-166

25

desteklemek üzere farkındalık çalışmalarına temel oluşturmak içinyenilikçiyöntemlervesosyalbilimlerbakışaçısınıkullanır.Buzararlıalışkanlığı bireyin tercihi düzleminde ele alarak bu tercihin arkaplanındakipsikolojik,sosyalvekurumsalfaktörlerihedefleyendolaylıçalışmalarönerir.

• Yenilikçi Kampüs İçi Etkinlikler• TTM ile Mücadele Fikir Kampı

Fikir kampı girişimcilik ve inovasyon alanında sorun tanımlama veçözüm önerileri geliştirmek için kullanılan bir yöntemdir. Özellikleeğitim, iletişimvegirişimcilikalanındayaygınkullanılanyöntemlerebaşvurarak sigara içme olgusunu değil sigara içen kişinin kimliktasarımını odağa alır. Bu amaçla ilk olarak ‘fikir kampı’ yöntemiuygulanmıştır. Bu uygulamanın hazırlık süreci ve detayları ile diğerproje etkinlikleri ‘Yenilikçi kampüs içi etkinlikler’ başlığı altındasunulmuştur. Bu yöntemin TTM ilemücadele alanında kullanılmasıile;

• Öğrencilerin TTM konusundaki faktörlerle ilişkili algılamabiçimlerinin,

• Öğrencilerin TTM kampanyalarına ve mesajlarına (kamu spotuvb.)bakışaçılarının,

• Talepveönerilerinin,• TTM ile mücadele için yenilikçi fikir önerilerinin belirlenmesi

amaçlanmıştır.Başkent Üniversitesi ‘Bağım-sız Kampüs’ projesi ilk fakülteler arasıkoordinasyon toplantısı 13 Şubat 2018 tarihinde 18 katılımcıylagerçekleştirilmiş ve fikir kampı içeriği görüşülmüştür. Bağım-sızKampüs Projesi’nin Fikir Kampı 6 Nisan 2018 tarihinde EKİN ÖnKuluçka Merkezi çalışma alanında gerçekleştirilmiştir. Bağım-sızKampüsProjesiFikirKampı’na9Fakülteve3Yüksekokuldantoplam46öğrenci,3idaripersonelve12akademikpersonelkatılmıştır.

26

Fikir kampı sonucunda; katılımcı öğrenciler tarafından baskıkurmayan,sigaranınzararlarıyerinesağlıklıbiryaşamınavantajlarınaodaklanan, yenimedya ve özellikle video içerikleri kullanan, akranetkileşiminiöneçıkaran,rolmodelifigürlerinkısasloganlar ilekatkıyaptığı yenilikçi stratejilerin oluşturulmasına yönelik fikirler ortayakonulmuştur.Ortayakonulanbufikirlerjüritarafından5anastratejialtındaaşağıdakişekildeözetlenmiştir.

1.TTMilemücadeledeözgünbirbakışaçısıifadeedenbağımsızlıkvurgusunukullanmakvegençlereözgürveayaklarıyerebasanbirbireyolarakhitapetmek.

2.Sağlıklıolmakveiyilikhalineilişkinolumlumesajlarınyeraldığıkampanya ve etkinlikler yapmak, öğrencilere ve çalışanlarasağlıklı alışkanlıklar kazandırarak dolaylı yoldan sigaradanuzaklaşmalarınısağlamak

3.Yenimedyanınsunduğuolanaklarıetkinolarakkullanmakvegençlerintercihlerineuygunbirprojegeliştirmek,

4. Dış ve iç paydaşların katıldığı etkileşimli çalışmalar ve akrandesteğini öne çıkaran taktikler ile TTM ile mücadele AkranDanışmanlığı sistemini oluşturmak ve grup olarak bırakmayıteşviketmek,

5.Kampüsiçiyasaklarınaşamalıolarakdüzenlenmesiveinovatifaraçlariledesteklemektir.

27

TTMilemücadeledeüniversitegençliğinehitapedenözgünyaklaşımgeliştirmek amacıyla diğer üniversitelerdeki benzer uygulamalarıdestekleyiciöncülbirçalışmaolmaniteliğindedir.

• Kampüs Öğrenci Sağlığı Merkezinde Sigara Bırakma Polikliniği Hizmetleri

KampüsiçindekiöğrencisağlığımerkezindeSigaraBırakmaPolikliniğihizmetlerininhaftadabirgünuygulanmasına2018yılıeğitimöğretimyılından itibaren başlamıştır. Özellikle sigaraya başlama sürecindekiöğrencilere‘Bağım-sızKampüs’projesikapsamındakidiğeretkinliklerile(Örn.PDRMerkeziTTMmücadeleodaklıpsikodramaçalışmaları,akrandanışmanlığıçalışmalarıveiletişimkampanyası)sağlananTTMmücadelefarkındalığınınsomutbirçözümnoktasıolaraksunulmuştur.DiğeretkinliklerveiletişimkampanyasıileTTM’denkurtulmakisteyenözellikle başlama dönemindeki öğrencilere ve çalışanlara hizmetverilecektir.

Ayrıca‘Bağım-sızKampüs’projesikapsamındaTıpFakültesi6ncıdönemintörnleri Başkent Üniversitesi Ankara Hastanesi Sigara BırakmaPolikliniğindedönüşümlüolarakbiray süreyle staj yapmaktadır.Busayedebireyselfarkındalıklarınıartırmakyanında,TTMilemücadele,bırakma süreci ve yaşanan etkileşimleri bizzat yerinden incelemefırsatısunulmaktadır.

28

• PDR UygulamalarıBaşkent Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve PsikolojikDanışmanlık bölümü öğretim elemanları ve Psikolojik Danışma veRehberlikMerkezininortakçalışması ileTTMilemücadelealanındaPsikodramaçalışmalarıplanlanmışveöğrencileringönüllükatılımınaaçılmıştır.Aynıkapsamdaakrandanışmanlığıiçineğitimlerplanlanmışveuygulamayakoyulmuştur.

• Hazırlık Okulu Bağım-sız Kampüs Etkinlik OdasıÖğrencilere üniversite yaşamlarının ilk yılında alternatif boşvakit etkinlikleri sunarak TTM başlama ihtimalini azaltmakhedeflenmektedir.BöylecedolaylıolarakTTMalışkanlığınıkampüsetaşıyan yeni öğrencilerin diğerleri ile etkileşimin kısmen azaltılmasısağlanacaktır. Aynı zamanda sosyalleşme ihtiyaçlarını bu etkinliklerile karşılayanyeniöğrencilerTTM’denuzakarkadaşlıklar vegruplarkurabilecektir.Buetkinlikodasıbirpilotçalışmadır.Benzerlerinintümfakültelereyaygınlaştırılmasıhedeflenmektedir.

• Yeni Medya Ağırlıklı İletişim Kampanyaları‘HavanKime?’sloganıileyürütülensosyalmedyakampanyası‘Bağım-sızKampüs’sosyalmedyahesaplarındabaşlatılmıştır.

• Kampüslerde tütün kontrolü için yasal düzenleme talep eden faaliyetler Kampüslerde tütün kontrolü için nihai hedef açık ve kapalı tümalanlardaTTMkullanımınyasaklanmasıyadaçokdaralanlarda izinverilmesidir.Bununiçinüniversitelerarasıkoordinasyonvefarkındalıkdüzeyinin artması çok önemli bir gerekliliktir. Bu amaçla yapılacakfaaliyetlerde;

29

• Gelişmiş ülkelerde kampüslerde uygulanan tedbirlere dikkatçekmek,

• TTMkullanımınabaşlamariskiyüksekolanüniversiteöğrencilerinikorumakadınatoplumungenelindeuygulanantedbirlerdendahasıkıtedbirlertalepetmek,

• ÜniversitelerdeyapılanTTMmücadeleetkinlikveuygulamalarınıyaygınlaştırmakiçinbilgipaylaşımınıartırmak,

• Topluma üniversitelerdeki çalışmalar konusunda farkındalıkyaratmaktır.

BahsekonuhedeflereulaşmakiçinyapılacakfaaliyetlerüniversitelerdeTTMkullanımınıkısıtlayanyasaldüzenlemeleriçinaltyapısağlayacaktır.

3. Yönetimin Kararlılığının Düzenli Aralıklarla Paylaşılması (BasınToplantısı-SenatoGündemi-Vb.)BukapsamdayapılacakçalışmalarüniversitelerarasıkoordinasyonveortakçalışmazeminisağlayarakTTMilemücadeleyigüçlendirecektir.Başkent Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi ve Hacettepe ÜniversitesiTTMilemücadeledeilkadımıatarakortakbirprotokolimzalamışvebukonudakiçalışmalarıbaşlatmışbulunmaktadır.

6.2.2. Bilkent Üniversitesi uygulama deneyimi

BilkentÜniversitesi’ninuygulamadeneyimi,25.04.2018tarihliBilkentÜniversitesi SenatoveYönetimKuruluKararı ilebaşlamıştır.BilkentÜniversitesi,bukararagöre,tümpaydaşları içinsağlıklıveuygarbirüniversiteortamıoluşturmakhedefiyleDumansızKampüsPolitikası’nıbaşlatmıştır.

Sigaravediğer tütünürünleri ileelektronik sigaralarınkullanılması,1 Eylül 2022 tarihindenbaşlayarak, BilkentÜniversitesi’nin açık vekapalıtümalanlarındayasakolacaktır.

Bütün üniversite kampüsü genelinde geçerli olacak bu yasakbaşlayana dek kampüs içerisinde sigara içilebilen alanlar kademeliolarak sınırlandırılacaktır. Dumansız Kampüs Politikası’nı hayata

30

geçirmek, bu politikanın sınırlandırma kademelerini belirlemek,yaptırımönerileri getirmekve tümpaydaşlarla iletişim stratejilerinişekillendirmek amacıyla kurulan komisyonda görev yapmak üzereOrhanAytür,TayfunÖzçelik,EmreBerk,KamerRodoplu,MeteAkerveÖğrenciKonseyibaşkanıseçilmiştir.46

Bilkent Üniversitesi Sağlık Merkezi, uzun yıllardır Sigara BırakmaNoktaları ve zaman zaman yaptığı konferanslarla hem öğrencilerehem personele konu hakkında farkındalık oluşturmaya çalışmıştır.47 25 Nisan 2018’de ise Bilkent Üniversitesi Yönetim Kurulu veSenatosu’nun tek gündem maddesi çerçevesinde yaptığı ortaktoplantıda kabul edilen kararla paradigma değişikliğine gidilmiştir.İkinci el sigara dumanından etkilenim oranını azaltmak ve sigarayıbırakmak isteyenlere destek olmak için gerçekleştirilen etkinlikleresigaraya başlatmama48 amacı eklenerek49 öğrencilerin özgür seçimyapabilecekleri bir ortama, dumansız bir kampüse50 ulaşılmasıhedeflenmiştir.51Buhedefdoğrultusundabirkomisyonoluşturulmuş,öğrencilerin isteklerini komisyona aktarabilmesi amacıyla BilkentÜniversitesiÖğrenciKonseyibaşkanıkomisyonundoğalüyesiolarakkabuledilmiştir.Komisyonunaldığı ilk kararlardakonseybaşkanınınçokbüyüketkisivedesteğiolmuştur.

Senatokararıhemüniversitehemülkekamuoyuna,bizzatRektörProf.Dr.AbdullahAtalartarafından,gerekçeleriveAnadoluAjansıaracılığıile duyurulmuştur.52 BilkentÜniversitesi İletişimOfisi’nin tasarladığıDumansızKampüslogosu,üniversiteninbaharşenliğivebaharkoşusugibigelenekseletkinliklerindekiafişlerdekullanılmıştır.

46http://w3.bilkent.edu.tr/www/25-nisan-2018-tarihli-263-toplanti-kararlari/47http://w3.bilkent.edu.tr/www/saglik-merkezi/sigara-birakma-poliklinigi/sigarasiz-bilkent-calismalari/

48AndrevaT,AnanjevaGA,DaminovaNA,etal.Smoke-Freeuniversitieshelpstudentsavoidestablishingsmokingbymeansoffacilitatingqutting.HealthPromotPerspect2015;5(4):241-249.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4772794/

49https://no-smoke.org/at-risk-people/youth-young-adults/50https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/67/wr/mm6724a4.htm51https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-mucadele-bagimlilik-db/haberler/tutun_eylem_plani/Tutun_Kontrolu_Strateji_Belgesi_ve_Eylem_Plani.pdfs:69

52https://www.dailymotion.com/video/x6j0sde

31

Sözkonusulogo,üniversiteninkültüreletkinliklerininyapıldığıbinalaravesportesislerinindışduvarlarınakalıcıolarakyerleştirilmiştir.

SağlıkMerkezi bünyesinde hizmet veren ünitelerin sözleşmelerine,doktorlarıntoplumaörnekolmasıdüşüncesindenhareketle,kampüsiçindekikapalıveaçıkalanlardatütünürünlerinintüketilmemesineveelektroniksigarakullanılmamasınayönelikmaddelerkonulmuştur.Buuygulamadançokolumlusonuçlaralınmıştır.53

53https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-mucadele-bagimlilik-db/haberler/tutun_eylem_plani/Tutun_Kontrolu_Strateji_Belgesi_ve_Eylem_Plani.pdfs:111

32

Dumansız Kampüs komisyonunun 23 Mayıs 2018 tarihli toplantıkararı neticesinde binaların giriş kapısı kullanılarak ulaşılan açıkalanlarındaveyangınmerdivenlerindesigaraiçilmesiyasaklanmıştır.Üniversitenintümakademikveidaribirimlerineduyurulanbukararlabirlikte balkonlarda, bina içlerindeki veya çatılardaki kafeteryalardave benzeri alanlarda sigara içilmesi yasaklanmıştır. Komisyonun bukararı,kapalıalantanımınıçokdahaiyibirseviyeyetaşımıştır.54

Bilkent Üniversitesi’ne kaydolan yeni öğrenciler, kayıt işlemlerisırasında aydınlatılmış onam belgelerini imzalamıştır. ÖğrencilereoryantasyonprogramısırasındaDumansızKampüssemineriverilmiş,konu hakkında daha sağlıklı bilgiler aktarmak ve dünyadaki çağdaşuygulamalarıanlatmakiçinstantlarkurulmuştur.

Önceki yıllarda Rektörlük tarafından yapılan duyurularla sigaraiçmeyenleradınakazanımlarsağlayan“sarıçizgi”uygulamasındadadeğişikliğegidilmiştir.Kampüsleriçinikiayrıpolitikabelirlenmiştir.

54https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-mucadele-bagimlilik-db/haberler/tutun_eylem_plani/Tutun_Kontrolu_Strateji_Belgesi_ve_Eylem_Plani.pdfs:115

33

• Doğu Kampüs’te Sigara İçilebilir AlanlarÜniversiteye yeni girmiş olup eğitimlerine İngilizce HazırlıkProgramı’ndabaşlayanöğrencilerindeokuduğuBilkentÜniversitesiDoğu Kampüs’teki uygulama şu şekildedir: Doğu Kampüs’te açıkça“sigara içilebilir” olarak işaretlenmiş alanlar hariç açık veya kapalıher yerde sigara ve diğer tütün ürünleri ile elektronik sigaralarınkullanılmasıbuyılyasaklanmıştır.

• Eğitim Binaları

34

• Yurtlar Bölgesi

• Lojmanlar Bölgesi

• Merkez Kampüs’te Sarı Çizgi UygulamalarıMerkezKampüs’tesigaraiçilmeyenalanlarsarıçizgilerlebelirlenmiştir.Sarıçizgiuygulamaları,herbinanınfizikseldurumunavekafeteryalarınkullanımlarınagöreyenidentasarlanmıştır.

• Rektörlük Binası çevresinde bulunan sarı çizgilerin sınırları tümalanıkapsayacakşekildegenişletilmiştir.

35

• Bazıkafeteryalarınaçıkalanlarıtümüylesigaraiçilmezalanıniçindebırakılmıştır.

• Bazıkafeteryalarınaçıkalanlarısarıçizgiyleikiyeayrılmıştır.

• Öğrencilerin ders aralarında toplu olarak dışarı çıktıklarıalanları dumandan korumak adına çok uzun sarı çizgi uygulamasıgerçekleştirilmiştir. Böylece sigara içmeyen öğrencilerin temizhavayıteneffüsetmeleri,ikincilsigaradumanındanetkilenmemeleriamaçlanmıştır.

55https://no-smoke.org/smokefree-threats/secondhand-smoke/

36

HalkSağlığıGenelMüdürlüğü’nün2018-2023TütünKontrolüStratejiBelgesiveEylemPlanı’ndayeralan“…üniversitekampüslerininaçıkalanlarında tütün ürünü kullanımını kısıtlamaya yönelik düzenlemeyapılması”,“…yoğunolarakkullanılanyerleringirişveçıkışkapılarınınönlerinde tütün ürünü kullanımının önlenmesine yönelik dumansızalan tanımının kanunla güçlendirilmesi”, “…kiralanan taşınmazların4207 sayılı kanunla yasaklanmış kapalı ve açık alanlarında tütünmamultüketiminerastlanmasıhalindekirasözleşmesinintektaraflıolarakiptaledilmesineyönelikmaddeninyapılacaktümsözleşmelerdestandart olarak yer almasının sağlanması”, “kapalı alan tanımınınuluslararası standartlar dikkate alınarak kanunla düzenlenmesi”ve benzeri birçok düzenleme, Bilkent Üniversitesi tarafından 5 ayiçerisindeçokdahaileribirsafhadahayatageçirilmiştir.

6.2.3. Hacettepe Üniversitesi uygulama deneyimi

1. Çalışma zemini ve ilerleme biçimiHacettepe Üniversitesi uygulamaları tütün kontrolünün evrenselbilimseldoğrularınrehberliğindevetütünkontrolünün‘başlamama’,‘bırakmayayardımcıolma’ve‘pasifetkienimdenkorunma’adımlarınıntamamına yönelik olarak sürdürülmektedir. Kapalı alanlarla ilgilisınırlarvekurallar4207sayılıKanunileçizilmiştir.Açıkalanlarlailgiliolarakise;tütünsüzuygulamalarınyaygınlaştırılmasınayöneliktutumve davranış geliştirme çalışmalarına öncelik verilmiştir. Tütünsüzalanlarla ilgili genişletilme çalışmaları süreci etkileyen davranışsal,sosyal,vb.dinamiklerdedikkatealınaraksürdürülmektedir.

2. Çalışma sistematiğiHacettepe Üniversitesi tütün kontrolü çalışmaları uzun yıllaröncesine dayanmaktadır. Farklı dönemlerde farklı ivme(ler) ileseyreden uygulamaların üniversiteye ve ülkeye katkıları farklışekillerdeyansımıştır.Budokumankapsamındagöreceyakın tarihlivekamuoyunadayansıyanuygulamalarayerverilmiştir.Dolayısıyladokumankapsamında yer veril(e)memiş yaklaşımveuygulamalarındaolduğudikkatealınmalıdır.

37

Üniversitedefarklıdönemlerdealınansenatokararlarıtütünkontrolüçalışmalarının güçlenmesini sağlamıştır. Bu kararların/yaklaşımlarınengünceli30.5.2018tarihindeyapılansenatotoplantısındaüniversitesenatosunun kampüslerde tütünsüz uygulamaları destekleyeceğiniifadeetmesiolmuştur(Resim6.2.3.1). Resim 6.2.3.1.HacettepeÜniversitesiSenatosununtütünkontrolününgündemolduğu30.5.2018tarihlitoplantıgörseli56

HacettepeÜniversitesindetütünkontrolüçalışmalarıbirkaçbaşlıktasüregelmektedir:

3. Bilimsel araştırmalarHacettepe Üniversitesi’nde tütün kontrolünün bilimsel boyutu herzamanöncelikliçalışmaalanlarıiçerisindeyeralmıştır.Buçalışmalarsağlık ve diğer disiplinlerin işbirliği içerisinde sürdürülmüştür.Araştırmalarınmultidisiplineryapısıtütünkontrolünündegereksinimduyduğubirzeminolupbuçalışmalarınsürdürülmesideğerlidir.

Bilimsel araştırmalar kurum tarafından desteklenmekte ve çeşitlidönemlerde önemli bütçeler ayrılabilmektedir. Araştırmalarınsonuçları ulusal ve uluslararası platformlarda da paylaşılaraksonuçlarınevrenselbilimekatkısısağlanmayaçalışılmaktadır.

56http://www.saglikmuhabiri.net/egitim/turkiyede-her-uc-kisiden-biri-tutun-kullaniyor/132/

38

4. Farkındalık/savunuculuk çalışmalarıFarkındalıkçalışmalarıkurumiçivedışındasürdürülmektedir.Kurum dışına yönelik olarak bu çalışmalar basın bildirileri, afiş vebroşürler, tütün kontrolüne özel günlerde (31 Mayıs Tütünsüz BirDünyaGünü,9ŞubatSigarayıBırakmaGünü,vb)toplumsaletkinlikler,röportajlar, konu ile ilgili yöneltilen sorulara yanıtlar gibi çeşitlietkinlikleraracılığıilesürdürülmektedir.

Kurum içinde isebenzeradımlarkurumçalışanlarınayönelikolaraksürdürülmektedir.Bukonudaöğrenciveçalışanlarözelhedefgruplarıarasındadır.

Öğrencilere yönelik çalışmalar kampüslerde aralıklı olaraksürdürüldüğügibiseçmeliderslerkapsamındayapılanetkinliklerledegüçlendirilmektedir.Halenmüfredatprogramlarında tütünkontrolüdersleri yer almaktadır. Bu konuda bir örnek Resim 6.2.3.2’desunulmuştur.

Resim 6.2.3.2. Tıp FakültesiDönem II öğrencilerinin tütünkontrolüseçmeli dersler kapsamında (2017-2018 eğitim ve öğretim yılı)düzenledikleri31MayısTütünsüzBirDünyaGünüetkinliğidavetivegörseli

39

Resim6.2.3.3’de 2018-2019 eğitimöğretim yılında yaşanılanmikroçevrenin temiz tutulması konusunda tamamen gönüllü olaraksorumluluk hisseden Hacettepeliler tarafından oluşturulan TemizHacettepe İnisiyatifi ve inisiyatif tarafından kampüs içinde yapılanbir ‘temizlik’ farkındalığı etkinliği görseli yer almaktadır. Bu çalışmakapsamındaençoktoplanançöp,tütünürünüatığı(izmarit)olmuştur.

Resim 6.2.3.3. TemizHacettepeİnisiyatifietkinlikgörseli(Ekim2018)

5. Kamusal temsiliyetler ve işbirlikleriÜniversite çalışanları tütün kontrolü ile ilgili yapılan kamusalçalışmalarakatkısunabilmektedirler.Örneğinüniversitemizkurulduğugünden bu yana Ankara Valiliği tarafından başkanlığı sürdürülenBağımlılıkla Mücadele İl Koordinasyon Kurulu tütün kontrol teknikçalışmagrubundaaktifolarakyeralmaktadırveçalışmalarakatkıvekatılımsağlamaktadır.Resim 6.2.3.4’de Kurulun Mayıs 2018 dönemi toplantı görseli yeralmaktadır.

40

Resim 6.2.3.4. Bağımlılık İle Mücadele İl Koordinasyon Kurulu veBağımlılıkİleMücadeleTeknikÇalışmaGruplarıMayıs2018toplantıgörseli

http://www.ankaraism.saglik.gov.tr/TR,79642/bagimlilik-ile-mucadele-il-koordinasyon-kurulu-ve-bagimlilik-ile-mucadele-teknik-calisma-gruplari-mayis-ayi-toplantisi.html

Üniversitemiz Tıp Fakültesi 2018 yılında Türkiye Sağlık EnstitüleriBaşkanlığı tarafından başlatılmış olan Tıp Fakültelerinde TütünKontrolüağınındaaktifbirüyesidir.

Bu gibi kurumsal çalışmalar uluslararası düzeyde de zaman zamansürebilmektedir.

6. Kurum içi yapılanmalarda güçlenme ve çeşitlenmeTütünkontrolüneüniversitemizbünyesindekurulmuşolanAraştırmave Uygulama Merkezi varlığı bu konuda önemli bir kurumsalyapılanmadır. Tütün kontrolü çalışmalarının koordinasyonununeşgüdüm içinde sürdürülebilmesi için bu Merkezin varlığınıngüçlendirilmesiçalışmalarısürdürülmektedir.

Kampüslerde bilimsel gelişmeleri takip eden uygulamalarda güncelleme çalışmaları

Üniversitede yıllardır süren ‘sigarasız’ alan uygulamaları ‘tütünsüz’

57http://www.hutkom.hacettepe.edu.tr/

41

alan uygulamasına dönüştürülmüştür. Bu alanlar aynı zamanda ilkbaşladığıyıllarlakarşılaştırıldığındagenişletilmiştir(Resim6.2.3.5).Resim 6.2.3.5.Tütünsüzalanuygulamaörneği(Mayıs2018)

Tütün bırakmak isteyenlere yönelik aktif hizmet sunumu

ÜniversitemizKanserEnstitüsüveTıpFakültesikurumsalyapılanmalarıiçerisindesigarabırakmapoliklinikhizmetleriaktifolaraksunulmaktadır.Bubirimlerinsigarayıbırakmak isteyenhastalarayönelikçalışmalarıkesintisizdevametmektedir.Poliklinikhizmetlerininyanısıratoplumubilgilendirmevefarkındalıkkazanmayakatkısağlamagibiçalışmalardaoldukçagenişboyuttayürütülmektedir.

42

7. Hazırlık sürecine katkı sunanlar

Rehberhazırlığıherüniversiteninaşağıdaismiyazılıolanvekonuileilgiliçalışanüyeleritarafındansürdürülmüştür.

Başkent Üniversitesi

• Prof.Dr.ZelihaEser(zeser@baskent.edu.tr)• Dr.Öğr.ÜyesiFisunSözen(fisunsözen@gmail.com)• Dr.ErmanDemir(medemir@baskent.edu.tr)• Uzm.HavvaDemirciDuran(hduran@baskent.edu.tr)

Bilkent Üniversitesi

• AytunaDevrimCanbul(devrim@bilkent.edu.tr)• Dr.MeteSalihAker(amete@bilkent.edu.tr)• Dr.SelcanBaşakSoyluoğlu(basaks@bilkent.edu.tr)• Uzm.Hem.YükselDur(dur@bilkent.edu.tr)

Hacettepe Üniversitesi

• Prof.Dr.DilekAslan(diaslan@hacettepe.edu.tr)• Prof.Dr.İsmailÇelik(ismailcelikhacettepe@gmail.com)• Öğr.Gör.Dr.MeltemŞengelen(msengelen@yahoo.com)• Dr.DenizYüce(deniz.yuce@hacettepe.edu.tr)

Bu çalışmaların ilerleyen zamanlarında üniversitelerin farklıbirimlerininvetemsilcilerinindedesteğininalınmasıplanlanmaktadır.