okul hemşirelerinin İş ortamı, rol ve tablo 1: İş tablo 2 ... · etik ilkeler: araştırma...

Okul hemşirelerinin çağdaş iş tanımları doğrultusunda yapmalarıgereken işlevlere yönelik görüşleri ayrıntılı incelendiğinde; “okulsağlığı programının yönetimi” alt başlığı ile ilgili olarak özellikle“okul sağlığı biriminin bütçesini planlama” (10 kişi, %27.8),“veli toplantılarına katılarak ailelerle bilgi alış-verişinde bulunma”(5 kişi, %13.9), “sağlık biriminde kullanılan tıbbi atıkların özelenfekte atık kaplarında toplanması ve özel işlem görmesini

sağlama” (3 kişi, %8.3) ve “okul sağlığı programının sonuçlarını,yöneticiler ve öğretmenlere dönem sonu raporlandırarak sunma”(2 kişi, %5.6) işlevleri için “bunlar hemşirenin işi değildir,yapmıyorum” ifadesini kullandıkları belirlenmiştir. “İletişim” altbaşlığında yer alan ifadelere hemşirelerin büyük çoğunluğukatılırken; “okula kabul muayenesi” alt başlığında “öğrencilerinokula kabul muayene günlerinin planlanması” (6 kişi, %16.7)

46 Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 2012; 9 (1): 43-50


Okul Hemşirelerinin İş, İş Ortamı, Rol ve Sorumluluklarına Yönelik Görüşleri*

Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 2012; 9 (1): 43-50



Yöntem

Evren-Örneklem: Araştırmanın evrenini, İstanbul İl Milli EğitimMüdürlüğü tarafından özel statüde olduğu belirtilen 191 okuloluştururken; örneklemini İstanbul ili Avrupa bölgesinde yeralan, azınlık okulu statüsünde olmayan ve okul sağlığı hizmetisunulan 55 özel okulda görev yapan okul hemşirelerioluşturmuştur. Araştırma, izin alınabilen ve araştırmaya katılmayıkabul eden 36 okul hemşiresi üzerinde gerçekleştirilmiştir.Araştırmaya katılım oranı %65.4’tür.

Katılımcıların %47.2’sinin 45-55 yaş arasında, %41.7’sinin önlisans mezunu, %41.7’sinin 25 yıl ve üstünde mesleki deneyime,%50’sinin de 1-5 yıl okul sağlığı hemşireliği deneyimine sahipolduğu belirlenmiştir.

Veri toplama aracı: Çalışmada veri toplama aracı olarak, okulhemşirelerinin kişisel ve mesleki bilgilerini (23 soru) ve okulhemşiresinin iş tanımlarına yönelik ifadeleri (69 soru) içeren vetoplam 92 sorudan oluşan bir anket formu kullanılmıştır. İştanımlarına yönelik ifadeler, Bulduk[10]’un çalışmasındanyararlanarak araştırmacılar tarafından “Okul Sağlığı ProgramınınYönetimi (17 madde), İletişim (5 madde), Okula Kabul Muayenesi(6 madde), Dönemsel-Sistematik Muayeneler (5 madde), AcilDurumların Kontrolü (8 madde), Kronik Hastalığı Olan ÇocuğunBakımı ve İzlenmesi (4 madde), Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolüve Bakımı (7 madde), Sağlık Eğitimi-Danışmanlık (5 madde),Araştırma (6 madde), Okul-Çevre Sağlığı (6 madde)” altbaşlıklarına yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu ifadeler arasındanegatif ifade bulunmamaktadır. İş tanımları ile ilgili oluşturulan69 soruluk form hemşirelerin belirtilen ifadeyi hem kendi işiolarak kabul edip etmediğini hem de yerine getirip getirmediğinibelirlemek için 6’lı Likert tipinde (6-Okul hemşiresinin işidir,yapıyorum; 5-Okul hemşiresinin işidir, bazen yapıyorum; 4-Okulhemşiresinin işidir, yapmıyorum; 3-Okul hemşiresinin işi değil, fakatyapıyorum; 2-Okul hemşiresinin işi değil, fakat bazen yapıyorum;1-Okul hemşiresinin işi değil, yapmıyorum) derecelendirilmiş vekonunun uzmanı 8 kişiye (6 akademisyen ve 2 okul hemşiresi)inceletilerek gelen öneriler doğrultusunda düzenlenmiştir. Soruformu, her bir alt boyuttaki ifadelere verilen yanıtların puanlarınıntoplanıp ortalamasının alınmasıyla değerlendirilmiştir. Altboyutlara iç tutarlılık katsayıları sırasıyla .97, .96, .96, .98, .93,.96, .97, .96, .97 ve .98 olarak belirlenmiştir.

Etik ilkeler: Araştırma verileri toplanmadan önce hem İl MilliEğitim Müdürlüğü’nden hem de örnekleme giren okullardanaraştırmanın uygulanması için resmi yazılı izinler alınmıştır.Katılımcılara da araştırma ile ilgili gerekli açıklamalar yapılmışve araştırmaya katılımda gönüllü olan okul hemşirelerinden veritoplanmıştır.

Verilerin toplanması: Araştırmacılar, örneklem kapsamındakiokullara giderek okul hemşireleri ile görüşmüş ve 36 gönüllühemşireye anket formlarını elden dağıtarak doldurmalarınıistemiştir. Birkaç gün sonra aynı okullara tekrar giderek anketlerigeri toplamışlardır.

Verilerin değerlendirilmesi: Elde edilen veriler araştırmacılartarafından bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS 10.0 programıile tanımlayıcı istatistiklerle (frekans ve yüzdelik dağılımı, altboyut puan ortalaması hesaplama) değerlendirilmiştir.

Araştırmanın sınırlılıkları: Araştırma İstanbul Avrupa yakasındabulunan ve izin alınabilen az sayıdaki özel eğitim kurumundaçalışan okul hemşireleri ile sınırlıdır. Ayrıca, literatürde bu konuile ilgili yapılan çalışmaların çok az sayıda olması da çalışmabulgularının tartışılmasında sınırlılığa neden olmuştur.

Bulgular

Okul hemşirelerinin, işleri ile ilgili görüşlerinin dağılımı Tablo1’de verilmiştir. Okul hemşirelerinin, daha çok çalışma saatleriuygun olduğu için (%41.6) ya da çocukları sevdiği için (%27.8)bu alanda çalışmayı tercih ettikleri, bu konuda bir ön eğitimalmadıkları (%83.3), bu alanda kendi mesleki deneyimleri(%25.0) ya da çocuk hastalıkları ile ilgili kitaplar ve yayınlarokuyarak (%25.0) kendilerini geliştirdikleri, okul hemşiresiolarak çalışmaktan büyük oranda memnun oldukları (%36.1çok memnunum + %58.3 memnunum) ve başka bir işte çalışmayıdüşünmedikleri (%19.4) belirlenmiştir. Hemşirelerin büyükçoğunluğu (%69.4) başka bir işte çalışmayı düşünüpdüşünmedikleri sorusuna yanıt vermemiştir. Ayrıca, okulhemşiresi olarak çalışmanın olumlu ve olumsuz yönlerisorulduğunda; olumlu yönleri olarak çocuklarla çalışmanınzevkli olduğu (%25.0), çocuklara sağlık davranışları kazandırma(%13.9) ve daha düzenli bir hayat yaşama (%13.9) şeklindebelirtmiştir. Sağlık alanındaki gelişmelerden ve uygulamalardanuzak olma (%25.0), bazı konularda tek başına karar verme yada sorumluluk alma zorunluluğu (%25.0) ve stresli bir ortamdaçalışmayı (%16.7) ise okul hemşiresi olarak çalışmanın olumsuzyönleri olarak ifade etmişlerdir.

Hemşirelerin, çalışma ortamı ve koşulları ile ilgili bulgular Tablo2’de verilmiştir. Hemşirelerin çoğunluğunun kurumda belirlenmişbir iş tanımının olduğu (%58.3), sağlık biriminde doktor ilebirlikte (%72.2) ve gündüz çalıştıkları (%91.7), günlük çalışmasüresinin 8 saat ve daha altında olduğu, mesleki gelişimle ilgilibilimsel etkinliklere (%58.3) ve okul sağlığı ile ilgili bilimseletkinliklere katılamadıkları (%72.2) belirlenmiştir. Ayrıca,hemşireler çalıştıkları sağlık biriminden 500 ve daha az sayıdaöğrencinin yararlandığını (%50.0), bir günde ise ortalama olarak50 ve daha az sayıda öğrencinin sağlık birimine başvurduğunu(%55.6), çalıştıkları sağlık biriminin büyüklüğü, donanımı, vb.fizik koşullarının çok iyi konumda olduğunu (%47.2) belirtmiştir.

Okul hemşirelerinin yerine getirdikleri işlevlerle ilgili puanortalamaları incelendiğinde (Tablo 3); tüm alt başlıklardakiişlevleri ortalamanın üzerinde bir oranda yerine getirdikleri, enfazla iletişim işlevini gerçekleştirdikleri (ort=5.77±1.02), en azda okul-çevre sağlığı işlevini yerine getirdikleri (ort=3.56±2.26)belirlenmiştir.

kul sağlığı, öğrencilerin ve okul personelinin sağlığınıkorumak ve geliştirmek amacıyla yapılan tüm sağlıketkinliklerini kapsamaktadır. Okul sağlığı hizmetlerinin

amacı, toplumda okul çağındaki bütün çocukların mümkünolan en iyi bedensel, ruhsal ve sosyal sağlığa kavuşmalarınısağlamak, sürdürmek ve çocukların dolayısıyla toplumun sağlıkdüzeyini yükseltmektir.[1-3] Okul hemşiresi ise okul toplumununsağlığının korunması, geliştirilmesi ve sürdürülmesi hizmetlerindebilgi ve becerisi olan meslek üyesidir.[4,5] 1993 yılında AmerikanOkul Sağlığı Derneği (American School Health Association=ASHA)tarafından okul hemşiresinin rollerinin bakım verici rolü, iletişimrolü, bireysel bakımı planlama ve koordine etme rolü, sağlıkeğitimci rolü, araştırmacı rolü, mesleki gelişime ilişkin rolü vepolitika üretme rolü olarak tanımlandığı belirtilmektedir.[6]

Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ= World Health Organization=WHO), 1998 yılında yayınladığı bildiride “okul sağlığıhizmetlerinin gençlerin sağlığını olumlu yönde etkileyerekkendilerine güvenlerini artırdığını, yaşam yeteneklerini vedavranışlarını olumlu yönde değiştirdiğini” ifade ettiğibelirtilmektedir.[7] Okul sağlığı hizmetlerinin kapsamlıyürütülmesinin, özellikle düşük gelirli aile çocuklarına dahakolay ulaşılmasını sağladığı, hastaneye başvuru sayısı ve kalmasüresini azalttığı, riskli davranışların önceden fark edilerekgiderilmesini sağladığı, gençlerin sağlıklarının olumlu bir gelişimgöstermes ini ve kendilerine güvenlerini ar t ırdığ ıbelirtilmektedir.[8,9]

Gelecekteki sağlıklı toplumun temelinin atılmasında, çocuk vegençlerin sağlık sorunlarının belirlenmesi ve çözümünde, dahasağlıklı bir gençlik ve üretken bir toplum yaratmada ve kalitelibir okul sağlığı hizmetinin verilmesinde ayrı bir öneme sahipolan[2-4,7-10] okul sağlığı hemşireliği Türkiye’de temel hemşirelikeğitimi kapsamında halk sağlığı hemşireliğinin bir parçası[11,12]

olarak, gelişmiş ülkelerde ise ayrı bir uzmanlık alanı[2,10,8-13]

olarak ele alınmaktadır.

Günümüzde okul sağlığı hemşireleri, geleneksel işlevlerinindışında sağlık taramaları, bağışıklama, akut şikayetleringiderilmesi, kronik hastaların izlenmesi ve ilaç kullanımınınyönetimi, sağlık eğitimi ve danışmanlık, okul çevresinin sağlığı,özellikle cinsel konularda sağlık eğitimi ve ruh sağlığı hizmetlerigibi bir çok işlevi yerine getirmektedir.[2,10,14-17]

Türkiye’de okul sağlığı ile ilgili ilk çalışmalar 1890 yılındansonra başlamış; ancak 1949 yılında toplanan 4. Milli EğitimŞurası’nda ilk defa çocuklardaki sağlık problemleri ortaya konmuşve sadece reviri olan yatılı okullar için okul hemşireleri kabuledilmiştir.[10,18] 1961 yılında 154 sayılı yönergede okul sağlığıhizmetleri ile ilgili ilkeler belirlenmiş ve okul hemşiresininolmadığı okullarda okul sağlığından sağlık ocağı hekimi vehemşireleri sorumlu olmuşlardır.[13] Okul sağlığı hizmetleri il veilçelerde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı sağlık eğitim merkezleri,

köylerde ve küçük yerleşim merkezlerinde ise sağlık ocaklarıtarafından yürütülmektedir.[19]

Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı arasındaimzalanan 14.07.1995 tarihli protokol çerçevesinde Dünya SağlıkÖrgütü Avrupa Bölge Bürosu ve Avrupa Konseyi ve AvrupaBirliği Komisyonu tarafından mali ve teknik yönden desteklenen“Avrupa’da Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi (ASGO)”ülkemizde de yürütülmektedir. Bu proje, ülkemizde ilköğretimokullarındaki öğrencilerin sağlık bilgilerini geliştirmek, sağlıklıbir çevrede sağlıklı yaşam tarzını öğretmek amacını taşımaktadır.Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü Güvenli Okullar yaklaşımı, DünyaSağlık Örgütünün Güvenli Toplumlar programının altında biralt program halinde sürdürülmektedir.[20]

Okul sağlığı ile ilgili bu çalışmalar doğrultusunda son yıllardasayıları hızla artan özel okullarda velilerin de baskısıyla hemşireistihdam oranının arttığı, ancak özel okullar dışında kamuokullarında okul hemşiresinin istihdam edilmediği görülmektedir.Özel okullarda da okul hemşireliği uygulamaları daha çok acilmüdahaleler ve klinik protokollerin okulda sürdürülmesindenoluşurken, sağlık ocakları tarafından verilen okul sağlığı hizmetleride sağlık eğitimi verme ve muayene-tarama, aşılama yapmaişlemlerinden öteye gidememiştir.[11-13]

Ülkemizde aile hekimliği sistemine geçildikten sonra sağlıkocaklarında zaten yeterli olmayan okul sağlığı hizmetleri gerilemişve tedaviye odaklı bir sağlık anlayışı yerleşmeye başlamıştır. Budurum özellikle de kamu okullarında okul sağlığı hizmetlerininetkili bir şekilde verilememesine neden olmakta ve öğrenimgören çocukların sağlığı için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.[13]

Okul sağlığı hizmetlerinin istenilen düzeyde verilememesindeetkili bir diğer faktör de 2011 yılına kadar okul hemşirelerininiş tanımlarına ilişkin yasal düzenlemelerin yeterli olmamasıdır.Ancak 2011 yılında hemşirelik yönetmeliğinde yapılan değişiklikleokul hemşiresinin görev, yetki ve sorumlulukları açıkçatanımlanmış, sınırlı olan rolleri genişletilmiş ve daha çağdaş halegetirilmiştir.[21]

Günümüzde okul hemşirelerinin verdikleri hizmetlerle ilgiliçalışmalar bulunmakla birlikte [3,11,14,22] rolleri ile ilgili görüşlerinive bu rolleri hangi ölçüde yerine getirdiklerine dair çok sınırlısayıda çalışma[10] bulunmaktadır. Bu gereksinimden hareketlebu araştırma okul hemşirelerinin işleri, iş ortamı, rol vesorumluluklarına yönelik görüşlerini belirlemek amacıylatanımlayıcı tasarımda gerçekleştirilmiştir.

Araştırma soruları:Okul hemşirelerinin işleri ile ilgili görüşleri nelerdir?

Okul hemşirelerinin çalıştıkları iş ortamı ile ilgili görüşlerinelerdir?

Okul hemşirelerinin rol ve sorumluluklarına yönelikgörüşleri nelerdir?

Giriş


Okul Hemşirelerinin İş, İş Ortamı, Rol veSorumluluklarına Yönelik Görüşleri*

SERAP ALTUNTAŞ**ÜLKÜ BAYKAL***

The Opinions of School Nurses About Their Jobs,Job Environments, Roles and Responsibilities*

ABSTRACTÖZET

A R A Ş T I R M A

Key words: School health; roles of school nurses; job description.

Geliş Tarihi: 09.05.2012, Kabul Tarihi: 13.07.2012

Amaç: Çalışma, okul hemşirelerinin iş, iş ortamı, rol ve sorumluluklarınayönelik görüşlerini belirlemek amacıyla tanımlayıcı tasarımdagerçekleştirildi.

Yöntem: Araştırmanın evrenini, İstanbul’da bulunan 191 özel okuloluşturdu. Örnekleme, İstanbul ili Avrupa bölgesinde okul sağlığıhizmeti sunulan 55 özel okulda görev yapan okul hemşireleri alındı.Araştırma, izin alınabilen okullarda araştırmaya katılmayı kabul eden36 okul hemşiresi üzerinde gerçekleştirildi. Veriler, okul hemşirelerininkişisel ve mesleki bilgileri ile iş tanımlarına yönelik ifadeleri içeren biranket formu ile toplandı ve bilgisayar ortamında tanımlayıcı istatistiklerledeğerlendirildi.

Bulgular: Araştırmaya katılan okul hemşirelerinin çoğunluğunun 45yaş ve üzerinde, ön lisans mezunu, 1-5 yıllık okul hemşireliği deneyiminesahip oldukları, çalışma saatleri uygun olduğu için okul hemşireliğinitercih ettikleri, ancak bu konuda eğitim almadıkları ve bilimseletkinliklere katılmadıkları, genel olarak okul hemşiresi olarakçalışmaktan memnun oldukları belirlendi. Okul hemşireleri; okulsağlığı programının yönetimi, okula kabul muayenesi, acil durumlarınkontrolü, kronik hastalığı olan çocuğun bakımı ve izlenmesi, bulaşıcıhastalıkların kontrolü ve bakımı, sağlık eğitimi vb. faaliyetleri kendiişleri olarak gördüklerini, ancak bu faaliyetlerin tamamınıyapamadıklarını belirtti.

Sonuç: Okul hemşirelerinin, iş leriyle ilgili temel işlevleri kendi işleriolarak gördükleri, ancak okul-çevre sağlığı ve araştırma başlıklarındakiişlevleri ile ilgili görüşleri benimsemedikleri ve yine getirmedikleribelirlenmiştir.

Aim: To determine school nurses’ opinions about their jobs, jobenvironments, roles and responsibilities.

Method: The study population includes 191 private schools in Istanbul,and the study sample included nurses employed in 55 private schoolswhich provide school healthcare services. The study was performedon 36 school nurses in the schools that accepted to participate in thestudy. Data were collected from the nurses through a questionnaireform which included questions about job descriptions, and personaland professional information, and the data were evaluated by computer-based descriptive statistics programs.

Results: Most of the school nurses included in the study were 45 yearsof age or over, had associate’s degrees, and 1-5 years of school nursingwork experience. They preferred being school nurses due to theconvenient working hours. However, they did not receive educationabout school nursing and did not participate in any professionaldevelopment activities. In spite of this, they were pleased to work asschool nurses. In addition, they regarded the following duties as partof their jobs: the management of their school’s healthcare program,school inspections, the control of emergency situations, the care ofchildren with chronic diseases, the control of infectious diseases, healtheducation etc.; however, they felt that they did not perform theseduties thoroughly.

Conclusion: It was determined that although school nurses considerthe principle functions regarding their jobs as important, they did nothave adequate knowledge about school health care practices or research.

** S Altuntaş, Yard. Doç. Dr.Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelikte Yönetim ABDTel: 0 442 231 23 61 Faks: 0 442 236 09 84e-posta: [email protected]

*** Ü Baykal, Doç. Dr.İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik FakültesiHemşirelikte Yönetim ABDTel: 0 212 440 00 00/27034 Faks: 0 212 224 49 90e-posta: [email protected]

Anahtar sözcükler: Okul sağlığı; oku l hemşiresinin rolleri; iş ta nımı.

O


ve “öğrencilerin (boy, kilo, işitme, görme, hayati bulgular gibi)ölçümlerini yapma” (2 kişi, %5.6) işlevleri için “bunlar hemşireninişi değildir, yapmıyorum” ifadesini kullandıkları saptanmıştır.“Acil durumların kontrolü” alt başlığında “okulun afet planlarınınoluşturulması ve tatbikatlara katılma, sağlık biriminin afetplanlarının yapılması” (4 kişi, %11.1) işlevlerini; “dönemselsistematik muayeneler” alt başlığında ise risk altındaki öğrencileribelirlemek için “tarama programları yapma” (4 kişi, %11.1),“sistematik muayeneleri programlama ve bu muayenelereöğrencileri hazırlama” (3 kişi, %8.3) işlevlerini “bunlar hemşireninişi değildir, yapmıyorum” şeklinde değerlendirdikleribelirlenmiştir.

Sağlık eğitimi ve danışmanlık alt başlığında, “sağlığı geliştirmeyeyönelik eğitim programları (beslenme, egzersiz, vb) düzenleme”(5 kişi, %13.9), öğrenci gereksinimleri doğrultusunda “sağlıkeğitimi programı planlama” (3 kişi, %8.3) işlevlerini okulhemşirelerinin kendi işi olarak görmedikleri; okul ve çevre sağlığıalt başlığında; “okulun aydınlanma ısınma, havalanma, kullanmave içme suyu, besinlerin saklanması ve mutfak hijyeni, mutfakpersonelinin portör kontrolleri, sınıf ortamının hijyeni” gibibirçok işlevi daha yüksek oranlarla kendi işi olarak görmediklerisaptanmıştır.

Tartışma

Okul hemşirelerinin rol ve sorumlulukları ile ilgili görüşlerinibelirlemek amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmaya katılan okulhemşirelerinin mesleki olarak deneyimlerinin fazla, ancak okulsağlığı alanında deneyimlerinin az olduğu, orta yaşın üstündeve emeklilik çağına gelmiş, eğitim düzeyi düşük hemşirelerolduğu belirlenmiştir. Aynı bölgede okul hemşireleri ile ilgili

2002 yılında yapılan bir tez çalışmasında bu bulgulara benzerşekilde okul hemşirelerini çoğunluğunun 40 yaşın üzerinde,Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu, mesleki olarak deneyimliancak okul hemşireliği alanında deneyimlerinin az olduğubelirlenmiştir.[10] Bu bulguların benzerlik göstermesi iki çalışmaarasındaki 5 yıllık zaman diliminde okul hemşirelerininözelliklerinde bir değişim yaşanmadığını ortaya koymaktadır.Okul hemşirelerinin daha çok orta yaşın üstünde olması ve okulhemşireliği alanında çok deneyimli olmamaları, onların okulsağlığı alanını emekli olduktan sonra ikincil bir çalışma alanıolarak gördüklerini düşündürmektedir. Bununla birlikte özellikleyeni mezun olacak hemşirelik lisans öğrencilerinin çalışma alanıolarak daha çok hastaneleri ya da farklı sektörleri tercih etmeleri[23-

25] nedeniyle eğitim kurumlarının okul hemşiresi istihdamındamesleki deneyimi olan hemşirelere yöneldiğini düşündürmektedir.

Katılımcıların çoğu çocuklarla çalışmayı zevkli buldukları içinbu alanda çalışmayı tercih ettiklerini belirtseler de, çalışmakoşullarının daha rahat olmasının (çalışma saatlerinin uygunolması, gece çalışmamaları, hastane ortamından daha rahat birçalışma ortamında çalışmaları, daha düzenli bir hayatsürdürebilmeleri, tatil imkanının fazla olması, günde 8 saat vealtında ve gündüz çalışmaları nedeniyle bu alanı tercih etmeleriTablo 1-2) onların bu alanda çalışmayı tercih etmelerinde etkiliolduğunu düşündürmektedir. Bulduk[10]’un çalışmasında dahemşirelerin %49’unun haftada 35-40 saat arasında çalıştığıbelirtilmiştir.

Okul hemşireleri, çalıştıkları alanın bu olumlu yönlerine rağmenbazı konularda tek başına karar verme ve sorumluluk almayı,sağlık alanındaki uygulamalardan ve gelişmelerden uzakta kalmayıbu işin olumsuz yönü olarak belirtmişlerdir (Tablo 1). Hemşire-lerin hem mesleki hem de okul sağlığı ile ilgili bilimsel aktivitelerekatılamadıklarını belirtmeleri (Tablo 2) de bu bulgularıdesteklemektedir. Hemşirelerin okul hemşireliği alanında bireğitim almamaları, kendilerini geliştirecek faaliyetlerekatılamamaları ve kendilerini çocuk hastalıkları ile ilgili yayınlarve kitaplar okuyarak ya da mesleki deneyimleri ile geliştirmeyeçalışmaları (Tablo 1) ile ilgili bulgular Bulduk’un[10] ve Buldukve Pek’in[15] çalışmasıyla benzerlik göstermekte olup hemşirelerinhem mesleki gelişimle ilgili aktivitelere hem de okul sağlığı ileilgili aktivitelere katılamadıkları belirlenmiştir. Hemşirelerinkendilerini geliştirecek faaliyetlere katılamama durumlarındayıllara göre bir değişikliğin olmaması, okul hemşireliğinin gelişimiaçısından istenmeyen bir durum olarak değerlendirilebilir.

Ayrıca, katılımcıların çoğunun hem okul sağlığı alanında eğitimalmamalarının hem de sağlık biriminde doktorla birlikte çalışıyorolmalarının onların sorumluluk almada kendilerine olangüvenlerini ve otonom bir şekilde karar vermelerini olumsuzetkilediğini düşündürmektedir. Okul hemşirelerinin bu olumsuzyönlerine rağmen işlerinden oldukça memnun oldukları ve başkabir işte çalışmayı düşünmedikleri ortaya çıkmıştır. Ancak başkabir işte çalışmayı düşünme konusunda yanıt vermeyenhemşirelerin oranının fazla olması (Tablo 1) onların bu konudakararsızlık yaşadığı şeklinde de değerlendirilebilir.




*Bu çalışma, 26-29 Haziran 2007 tarihleri arasında İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu tarafından düzenlenen“6. Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongresi (Uluslararası Katılımlı)”nde poster bildiri olarak sunulmuştur.


49

Okul hemşirelerinin çalışma koşulları ile ilgili görüşlerideğerlendirildiğinde çoğunun çalıştıkları eğitim kurumlarınınkalite belgesine sahip olmalarına rağmen yarıya yakının iştanımının olmadığı görülmektedir. Konuyla ilgili yapılançalışmalarda da benzer şekilde hemşirelerin %71.2’si çalıştıklarıokulların kalite belgesinin olmadığını ifade ederken %60.6’sı iştanımlarının olduğunu[10], %58.7’si görev, yetki vesorumluluklarının kurum tarafından belirlendiğini belirtmiştir.[15]

Çalışma bulgularına göre hemşirelerin, bazı konularda tek başınakarar verme ve sorumluluk almayı bu işin olumsuz yönü olarakbelirtmelerinin nedeninin iş tanımlarının olmamasındankaynaklandığı düşünülmektedir.

Okul hemşirelerinin hem toplam hizmet verdikleri ve hem degünlük sağlık birimine başvuran kişi sayısının çok fazla olmasıdiğer çalışmalarla da benzerlik göstermekte olup hemşirelerin%51.9’unun toplam 600’den daha az sayıda kişiye hizmet verdiği,%58.7’sinin de bir günde 30’dan daha az sayıda öğrencininsağlık birimine başvurduğunu[10] ifade ettiği, %42.3’ünün birgünde 10-19 arasında bireye hizmet sunduğu[15] belirtilmektedir.Bu bulgular okul hemşirelerinin çalışma koşulları açısındanolumsuz bir durum olarak değerlendirilebilir.

Okul hemşirelerinin yarısı çalıştıkları sağlık biriminin eksiklikleriolduğunu belirtirken 2002 yılında hemşirelerin sadece%44’ünün[10] 2005 yılında ise %40’ının çalıştıkları sağlık biriminiyeterli bulduğu ifade edilmiştir.[15]

Okul hemşirelerinin yerine getirdikleri işlevlerle ilgili bulgulardeğerlendirildiğinde hemşirelerin en fazla iletişim, acil durumlarınkontrolü, bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve bakımı işlevleriniyerine getirdikleri, en az da okul-çevre sağlığı, araştırma ve sağlıkeğitimi ve danışmanlık işlevlerini yerine getirdikleri görülmektedir.Bu bulgular okul hemşirelerinin sağlığı koruma ve geliştirmeyeyönelik proaktif (önleyici) işlevlerinden çok tedaviye ya da sorunayönelik reaktif işlevleri yerine getirdiklerini göstermektedir.Hemşirelerin hem toplamda hem de bir günde hizmet verdiklerikişi sayısının fazla olmasının ve sağlık biriminin eksikliklerininbulunmasının yanı sıra bu alanla ilgili eğitim eksikliğinin koruyucusağlık uygulamalarına verilen önemin farkına varılamamasınaneden olduğu ve bu nedenle de hemşirelerin daha çok uygulayıcırollerine ağırlık verdikleri düşünülmektedir. Bu durumgünümüzde hemşirelik rol ve görevlerinin hala özümsenemediğinive sunulan sağlık hizmetlerinin hangi alanda olursa olsun mevcutsağlık durumunu korumak ve geliştirmek yerine yalnızca tedavietmeye yönelik olduğunu açıkça göstermektedir.

Ülkemizde yapılan çalışmalarda hemşirelerin en fazla iletişimleilgili rollerini en az da eğitimci ve araştırmacı rollerini yerinegetirdikleri[10] belirlenirken, diğer ülkelerde okul hemşirelerinindaha çok direkt sağlık bakımı verme, acil hizmetler sunma vekronik hastalıklarda tedavi, aile, sağlık çalışanları ve öğrencilerleiletişim kurmayı kendi rolleri olarak gördükleri belirlenmiştir.[16]

Bir diğer çalışmada da okul hemşirelerinin en fazla acil durumlarve ilk yardım, küçük sağlık şikayetleri, aşılama, iletişim ve sağlıkkayıtlarına zaman ayırdıkları[26] hemşirelerin sağlığı geliştirme

uygulamaları ile ilgili çalışmalarının yetersiz olduğu[17] belirlenmişve okul hemşiresinin sağlığı geliştirme rolü üzerine odaklanılmasıgerektiği önerilmiştir.[17]

Amerikan Ulusal Okul Sağlığı Hemşireleri Derneği’nin 1999yılında belirlemiş olduğu standartlar doğrultusunda Arkansasve New York Okul Hemşireliği Dernekleri’nin belirlediği okulhemşireliği profesyonel performans standartları arasındaaraştırmalar yapma, sağlık eğitimi yapma, iletişim becerilerinesahip olma, okul ve çevre sağlığını geliştirme, profesyonel gelişimisağlama gibi standartların yer aldığı belirtilmektedir.[13] Çalışmayakatılan okul hemşirelerinin sadece iletişim konusunda bustandartlara uyduğu söylenebilir.

Okul hemşiresinin yönetici, uygulayıcı, savunucu-araştırıcı,danışmanlık, eğitimci vb. rollerinin her birini yerine getirmedeiletişim vazgeçilmez bir unsur olduğu için hemşirelerin iletişimleilgili işlevlerini daha fazla sergiledikleri söylenebilir.

Amerikan Okul Hemşireleri Birliği tarafından 1993 yılındageliştirilen “Okul Hemşireleri Uygulamaları; Rolleri ve Standartları”ndan biri de sağlık eğitimidir.[6] Ayrıca sağlığı geliştiren okullariçin belirlenmiş 21 ölçütten bazıları sağlık eğitimi ile kişilerinsağlığını korumak ve iyileştirmek için önlemler almak, sağlıkeğitimine önem vermek, personel ve velilere sağlık eğitimi/sağlığıngeliştirilmesi faaliyetlerine katılım fırsatı verilmesini sağlamak,kişilerde görülecek stresle baş etme stratejilerini geliştirmek,öğrencileri motive edecek faaliyetler düzenlenmek vb.dir.[1]

Ancak, Sağlığı Geliştiren Okullar projesinde yer alan ülkemizdebu standartlara tam olarak uyulduğu söylene-memektedir.

Sadece okul hemşirelerinin değil sağlık ocakları tarafından verilenokul sağlığı hizmetlerinde sağlık eğitimi ve danışmanlığa yönelikuygulamaların yetersiz olması[13] da sağlık eğitiminin üzerindeönemle durulması gereken bir konu olduğunu ortayakoymaktadır. Farklı düzeyde sağlık bilgisine sahip okul çağıçocuklarının sağlıkla ilgili olumlu tutum, davranış ve alışkanlıklarıkazanmaları, kötü alışkanlıklardan korunmaları ancak sağlıkeğitimi ile gerçekleşebilir.

Katılımcıların koruyucu hizmetlere yönelik olarak okul ve çevresağlığı ile ilgili işlevlerini de yeterli düzeyde sergileyemediklerigörülmektedir. Okul sağlığı hemşireleri tarafından okul ve çevresağlığına yönelik faaliyetlerin en az düzeyde yapılması[10] vesağlık ocaklarında çevre sağlığına yönelik girişimlerin hemenhemen hiç yapılmaması[13] okul çağı çocuklarının sağlığınınkorunmasında ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.

Okul hemşirelerinin yeterli düzeyde yerine getiremedikleri birdiğer işlev de araştırma ile ilgili işlevleridir. Hemşirelerin çoğununeğitim düzeylerinin düşük olması, mesleki eğitimleri sırasındaaraştırma, istatistik, kanıta dayalı sağlık uygulamaları vb.konusunda yeterli eğitim alamamaları da kanıta dayalı uygulamalarkonusunda belirli bir bilincin oluşmadığını düşündürmektedir.Ayrıca hemşirelerin çoğunun mesleki kariyerin son aşaması olanemeklilik sonrasında bu işte çalıştıkları, hem mesleki hem de

okul sağlığı ile ilgili aktivitelere katılamadıklarını ifade ettiklerigöz önüne alındığında da araştırmaya olan ilginin az olması dabeklenen bir durum olarak değerlendirilebilir.

Sonuç

Okul hemşirelerinin iş, iş ortamı, rol ve sorumluluklarına yönelikgörüşlerinin belirlendiği bu çalışmada hemşirelerin genellikleileri yaşlarda ve çalışma koşulları daha rahat olduğu için bualanda çalışmayı tercih ettikleri, en fazla iletişim ve acil durumlarayönelik işlevleri yerine getirdikleri, okul-çevre sağlığı, sağlıkeğitimi ve araştırma işlevlerini ise yeterli düzeyde yerinegetirmedikleri belirlenmiştir.

Araştırma sonuçları doğrultusunda; okul sağlığı alanında çalışanhemşirelerin hizmet içi eğitim programlarının düzenlenerekyetersiz olarak yerine yetirdikleri işlevleri geliştirmelerine olanaksağlanması, hemşirelik mesleği ve okul sağlığı ile ilgili bilimseletkinliklere katılımlarının desteklenmesi ve araştırıcı rolleriningeliştirilmesi, sağlık eğitimine yönelik rollerinin artırılması içinkurumsal düzenlemelerin yapılması önerilebilir. Ayrıca, buçalışma özel okullar ve sadece hemşirelerin görüşleri ile sınırlıolduğundan, devlet okullarında da durumun incelenmesi, okulsağlığı alanında çalışan hemşirelerin uygulama sonuçlarınayönelik araştırmaların yapılması yararlı olacaktır.

KAYNAKLAR

1. Alkan E, Ertem AA, Hatemoğlu E, Hülür Ü, Mollahaliloğlu S. Okullardasağlık eğitimi mevcut durum raporu. Ankara: Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi MüdürlüğüYayınları; 2005.

2. Bahar Z. Okul sağlığı hemşireliği. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 2010;3(4):195-200.

3. Ceylan SS, Turan T. Bir ilköğretim okulunda okul sağlığı hemşireliği uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi2009;4(12):35-49.

4. Pulcini J, Couillard M, Harrigan J, Mole D. Personal and professional characteristics of exemplary school nurses. The Journal of School Nursing2002;18(1):33-40.

5. Seçginli S, Erdoğan S, Demirezen E. Okul sağlığı tarama programı: bir pilot çalışma örneği. STED 2004;13(12):462-465.

6. http://www.casedupage.com/faculty_staff/resources/Matrix/Standards %20for%20the%20School%20Personnel %20Certificate/ SchoolNurse.pdf(Erişim tarihi: 23.06.2012)

7. The World Health report. Life in the 21st century a vision for all. Geneva:WHO; 1998.

8. Juszcak L. Okul temelli sağlık hizmetleri. İstanbul: Okul Sağlığı KongresiBildiri Kitabı 27, 1999.

9. Schainker E, O’brien MJ, Fox D, Bauchner H. School nursing services: use in an urban public school system. Archives of Pediatrics & AdolescentMedicine 2005;159(1): 83- 87.

10. Bulduk S. Okul sağlığı hemşireliğinin durumu ve işlevsel boyutu. [YüksekLisans Tezi] İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 2002.

11. Koçoğlu D, Emiroğlu ON. Okul hemşiresinin okul sağlık tarama programlarındaki rolünün değerlendirilmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2011;3:5-19.

12. Ortabağ T, Özdemir S, Bakir B, Tosun N. Health promotion and risk behaviors among adolescents in Turkey. The Journal of School Nursing2011;27(4):304-315.

13. Çakır S. Kocaeli ilinde okul sağlığı ve hemşireliği hizmetlerinin durumu.[Yüksek Lisans Tezi] Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 2005.

14. Arslan S, Savaşer S. Akran zorbalığını önlemede okul hemşiresinin rolü. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2009;2(3):118-123.

15. Bulduk S, Pek H. İstanbul’da özel ilköğretim okullarında çalışan hemşirelerin rol ve işlevlerinin incelenmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2005;9(2):40-48.

16. Green R, Reffel J. Comparison of administrators’ and school nurses’ perception of the school nurse role. The Journal of School Nursing 2009;25(1):62-71.

17. Wainwrignt P, Thomas J, Jones M. Health promotion and the role of the school nurse: a systematic review. Journal of Advanced Nursing 2000;32(5):1083-1091.

18. Bahar Z, Özbıçakçı Ş, Özmen D. Okul sağlığı hemşireliği projesi 1999.7. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildiri Kitabı. 1999. ss.473-479.

19. Pekcan H. Okul sağlığı. M Bertan, Ç Güler. Editör. Halk sağlığı temel bilgiler. Ankara: Güneş Kitapevi; 1995. ss.210-224.

20. www.tusak.saglik.gov.tr/zehirlenmeler/Bolum1.pdf

21. http://sb.gov.tr/TR/belge/1-12606/hemsirelik-yonetmeliginde-degisiklik-yapilmasina-dair-y-.html

22. Gürbüz K. Olumlu sağlık davranışlarının kazandırılmasında okul sağlığıhemşireliği uygulamaları. [Yüksek Lisans Tezi] Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2006.

23. Altuntaş S, Korkmaz Ş, Baykal Ü, Özyürek A, Pazar Z, Uz Ş, Bahar T, Tulay N. Hemşire öğrencilerin kariyer yönelimleri ve bunu etkileyen faktörler. Hemşirelik Dergisi 2005;13(55):179-197.

24. Beydilli S, Yıldırım Y, Değirmenci F, Eroğlu MŞ, Nazik E, Arslan S. Hemşirelik mesleğinin geleceği: öğrencilerin 2020 beklentileri. 10. Ulusal(Uluslararası Katılımlı) Hemşirelik Öğrencileri Kongresi Bildiri Kitabı 117, 2011.

25. Çakırer N, Acar Ş, Ak VC, Doğdu G, Saraçoğlu N. Ufuk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinin hemşirelik mesleği hakkındakibilgi, düşünce ve beklentileri. 10. Ulusal (Uluslararası Katılımlı) HemşirelikÖğrencileri Kongresi Bildiri Kitabı 107, 2011.

26. Holt CR, Barta KM, Neigbors M, Smith RM. The role of the school nurse:perceptions of school nurses and superintendents. Journal of EducationalResearch & Policy Studies 2003;3(2): 89-100.

Tablo 2: Okul Hemşirelerinin İş Ortamı ve Çalışma Koşullarına Yönelik Görüşleri (N=36)Tablo 1: Okul Hemşirelerinin İşlerine Yönelik Görüşleri (N=36)







47

A R A Ş T I R M A



Yöntem








Bulgular






Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ= World Health Organization=WHO), 1998 yılında yayınladığı bildiride “okul sağlığıhizmetlerinin gençlerin sağlığını olumlu yönde etkileyerekkendilerine güvenlerini artırdığını, yaşam yeteneklerini vedavranışlarını olumlu yönde değiştirdiğini” ifade ettiğibelirtilmektedir.[7] Okul sağlığı hizmetlerinin kapsamlıyürütülmesinin, özellikle düşük gelirli aile çocuklarına dahakolay ulaşılmasını sağladığı, hastaneye başvuru sayısı ve kalmasüresini azalttığı, riskli davranışların önceden fark edilerekgiderilmesini sağladığı, gençlerin sağlıklarının olumlu bir gelişimgöstermes ini ve kendilerine güvenlerini ar t ırdığ ıbelirtilmektedir.[8,9]




Günümüzde okul sağlığı hemşireleri, geleneksel işlevlerinindışında sağlık taramaları, bağışıklama, akut şikayetleringiderilmesi, kronik hastaların izlenmesi ve ilaç kullanımınınyönetimi, sağlık eğitimi ve danışmanlık, okul çevresinin sağlığı,özellikle cinsel konularda sağlık eğitimi ve ruh sağlığı hizmetlerigibi bir çok işlevi yerine getirmektedir.[2,10,14-17]



Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı arasındaimzalanan 14.07.1995 tarihli protokol çerçevesinde Dünya SağlıkÖrgütü Avrupa Bölge Bürosu ve Avrupa Konseyi ve AvrupaBirliği Komisyonu tarafından mali ve teknik yönden desteklenen“Avrupa’da Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi (ASGO)”ülkemizde de yürütülmektedir. Bu proje, ülkemizde ilköğretimokullarındaki öğrencilerin sağlık bilgilerini geliştirmek, sağlıklıbir çevrede sağlıklı yaşam tarzını öğretmek amacını taşımaktadır.Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü Güvenli Okullar yaklaşımı, DünyaSağlık Örgütünün Güvenli Toplumlar programının altında biralt program halinde sürdürülmektedir.[20]



Okul sağlığı hizmetlerinin istenilen düzeyde verilememesindeetkili bir diğer faktör de 2011 yılına kadar okul hemşirelerininiş tanımlarına ilişkin yasal düzenlemelerin yeterli olmamasıdır.Ancak 2011 yılında hemşirelik yönetmeliğinde yapılan değişiklikleokul hemşiresinin görev, yetki ve sorumlulukları açıkçatanımlanmış, sınırlı olan rolleri genişletilmiş ve daha çağdaş halegetirilmiştir.[21]

Günümüzde okul hemşirelerinin verdikleri hizmetlerle ilgiliçalışmalar bulunmakla birlikte [3,11,14,22] rolleri ile ilgili görüşlerinive bu rolleri hangi ölçüde yerine getirdiklerine dair çok sınırlısayıda çalışma[10] bulunmaktadır. Bu gereksinimden hareketlebu araştırma okul hemşirelerinin işleri, iş ortamı, rol vesorumluluklarına yönelik görüşlerini belirlemek amacıylatanımlayıcı tasarımda gerçekleştirilmiştir.




Giriş





ABSTRACTÖZET


Amaç: Çalışma, okul hemşirelerinin iş, iş ortamı, rol ve sorumluluklarınayönelik görüş lerin i belir lemek amacıyla tanıml ayıcı tasarımd agerçekleştirildi.

Yöntem: Araştırmanın evrenini, İstanbul’da bulunan 191 ö zel okuloluşturdu. Örneklem e, İstanbul ili Avrupa bölgesinde okul sağlığıhizmeti sunulan 55 özel okulda görev yapan okul hemşireleri alındı.Araştırma, izin alınabilen okullarda araştırmaya katılmayı kabul eden36 okul hemşiresi üzerinde gerçekleştirildi. Veriler, okul hemşirelerininkişisel ve mesleki bilgileri ile iş tanımlarına yönelik ifadeleri içeren biranket formu ile toplandı ve bilgisayar ortamında tanımlayıcı istatistiklerledeğerlendirildi.

Bulgular: Araştırmaya katılan okul hemşirelerinin çoğunluğunun 45yaş ve üzerinde, ön lisans mezunu, 1-5 yıllık okul hemşireliği deneyiminesahip oldukları, çalışma saatleri uygun olduğu için okul hemşireliğiniterc ih ettikleri, anca k bu konuda eğitim almadıkları ve bilimseletkinlik lere katılma dıkla rı, genel olar ak okul hemşi res i ola rakçalışmaktan memnun oldukları belirlendi. Okul hemşireleri ; okulsağlığı programının yönetimi, okula kabul muayenesi, acil durumlarınkontrolü, kronik hastalığı olan çocuğun bakımı ve izlenmesi, bulaşıcıhastalıkların kontrolü ve bakımı, sağlık eğitimi vb. faaliyetleri kendiişleri olarak gördüklerini, ancak bu faaliyetlerin tamamınıyapamadıklarını belirtti.

Sonuç: Okul hemşirelerinin, işleriyle ilgili temel işlevleri kendi işleriolarak gördükleri, ancak okul-çevre sağlığı ve araştırma başlıklarındakiişlevleri il e il gili görüşleri benimsemedikleri ve yine g etirmedikleribelirlenmiştir.



Results: Most of the school nurses included in the study were 45 yearsof age or over, had associate’s degrees, and 1-5 years of school nursingwork experi ence. They preferred being school nurses due to theconvenient working hours. However, they did not receive educationabout schoo l nursing and did not parti cipate in any professionaldevelopment activities. In spite of this, they were pleased to work asschool nurses. In addition, they regarded the following duties as partof their jobs: the management of their school’s healthcare program,school inspections, the co ntrol of emergency situations, the car e ofchildren with chronic diseases, the control of infectious diseases, healtheducation etc.; however, they felt that they did not perform theseduties thoroughly.




Anahtar sözcükler: Okul sağlığı; okul hemşiresinin rolleri; iş tanımı.

O




Tartışma










*Bu çalışma, 26-29 Haziran 2007 tarihleri arasında İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu tarafından düzenlenen“6. Ulu sal Hemşi relik Öğrenci leri Ko ngresi (U luslar arası Katı lımlı)”nde post er bi ldiri olara k sunul muştur.


49

















Sonuç



KAYNAKLAR




































Yöntem








Bulgular






Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ= World Health Organization=WHO), 1998 yıl ında yayınladığ ı bildiride “okul sağlığ ıhizmetlerinin gençlerin sağlığı nı olumlu yönde etkileyerekkendileri ne güvenlerini artırdığını, yaşam yetenekleri ni vedavranış larını olumlu yönde değiş tirdiğ ini” ifade ettiğibelirti lmektedir. [7] Okul sağlığı hizmetlerinin kapsamlıyürütülmesinin, özellikle düşük gelirli aile çocuklarına dahakolay ulaşılmasını sağladığı, hastaneye başvuru sayısı ve kalmasüresini azalttığı , riskli davranı şların önceden fark edilerekgiderilmesini sağladığı, gençlerin sağlıklarının olumlu bir gelişimgöstermes ini ve kendilerine güvenlerini ar t ırdığ ıbelirtilmektedir.[8,9]




Günümüzde okul sağlığı hemşireleri, geleneksel işlevlerinindışın da sağl ık taramala rı, bağışı klama , akut şikayetleringiderilmesi, kronik hastaların izlenmesi ve ilaç kullanımınınyönetimi, sağlık eğitimi ve danışmanlık, okul çevresinin sağlığı,özellikle cinsel konularda sağlık eğitimi ve ruh sağlığı hizmetlerigibi bir çok işlevi yerine getirmektedir.[2,10,14-17]



Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı ile Sağlık Bakanlı ğı arasındaimzalanan 14.07.1995 tarihli protokol çerçevesinde Dünya SağlıkÖrgütü Avrupa Bölge Bürosu ve Avrupa Konseyi ve AvrupaBirliği Komisyonu tarafından mali ve teknik yönden desteklenen“Avrup a’da Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projes i (ASGO)”ülkemizde de yürütülmektedir. Bu proje, ülkemizde ilköğretimokullarındaki öğrencilerin sağlık bilgilerini geliştirmek, sağlıklıbir çevrede sağlıklı yaşam tarzını öğretmek amacını taşımaktadır.Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü Güvenli Okullar yaklaşımı, DünyaSağlık Örgütünün Güvenli Toplumlar programının altında biralt program halinde sürdürülmektedir.[20]



Okul sağlığı hizmetlerinin istenilen düzeyde verilememesindeetkili bir diğer faktör de 2011 yılına kadar okul hemşirelerininiş tanımlarına ilişkin yasal düzenlemelerin yeterli olmamasıdır.Ancak 2011 yılında hemşirelik yönetmeliğinde yapılan değişiklikleokul hemşir esinin görev, yetki ve sorumlu lukları açık çatanımlanmış, sınırlı olan rolleri genişletilmiş ve daha çağdaş halegetirilmiştir.[21]

Günümüzde okul hemşirelerinin verdikleri hizmetlerle ilgiliçalışmalar bulunmakla birlikte [3,11,14,22] rolleri ile ilgili görüşlerinive bu rolleri hangi ölçüde yerine getirdiklerine dair çok sınırlısayıda çalışma[10] bulunmaktadır. Bu gereksinimden hareketlebu araştır ma okul hemş ireler inin işle ri, iş ortamı, rol vesorumlu lukların a yönelik görüşlerin i belirlemek amacıy latanımlayıcı tasarımda gerçekleştirilmiştir.




Giriş





ABSTRACTÖZET













O




Tartışma












49

















Sonuç



KAYNAKLAR




































Yöntem



Veri toplama aracı: Çalışmada veri toplama aracı olarak, okulhemşirelerinin kişisel ve mesleki bilgilerini (23 soru) ve okulhemşiresinin iş tanımlarına yönelik ifadeleri (69 soru) içeren vetoplam 92 sorudan oluşan bir anket formu kullanılmıştır. İştanımların a yönelik ifadele r, Bulduk[10] ’un çalışmasın danyararlanarak araştırmacılar tarafından “Okul Sağlığı ProgramınınYönetimi (17 madde), İletişim (5 madde), Okula Kabul Muayenesi(6 madde), Dönemsel-Sistematik Muayeneler (5 madde), AcilDurumların Kontrolü (8 madde), Kronik Hastalığı Olan ÇocuğunBakımı ve İzlenmesi (4 madde), Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolüve Bakımı (7 madde), Sağlık Eğitimi-Danışmanlık (5 madde),Araştır ma (6 madde), Okul-Çevre Sağlığ ı (6 madde)” altbaşlıklarına yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu ifadeler arasındanegatif ifade bulunmamaktadır. İş tanımları ile ilgili oluşturulan69 soruluk form hemşirelerin belirtilen ifadeyi hem kendi işiolarak kabul edip etmediğini hem de yerine getirip getirmediğinibelirlemek için 6’lı Likert tipinde (6-Okul hemşiresinin işidir,yapıyorum; 5-Okul hemşiresinin işidir, bazen yapıyorum; 4-Okulhemşiresinin işidir, yapmıyorum; 3-Okul hemşiresinin işi değil, fakatyapıyorum; 2-Okul hemşiresinin işi değil, fakat bazen yapıyorum;1-Okul hemşiresinin işi değil, yapmıyorum) derecelendirilmiş vekonunun uzmanı 8 kişiye (6 akademisyen ve 2 okul hemşiresi)inceletilerek gelen öneriler doğrultusunda düzenlenmiştir. Soruformu, her bir alt boyuttaki ifadelere verilen yanıtların puanlarınıntoplanı p ortalam asının alınmas ıyla değerlendiril mişti r. Altboyutlara iç tutarlılık katsayıları sırasıyla .97, .96, .96, .98, .93,.96, .97, .96, .97 ve .98 olarak belirlenmiştir.


Verilerin toplanması: Araştırmacılar, örneklem kapsamındakiokullara giderek okul hemşireleri ile görüşmüş ve 36 gönüllühemşireye anket formlarını elden dağıta rak doldurmalarınıistemiştir. Birkaç gün sonra aynı okullara tekrar giderek anketlerigeri toplamışlardır.


Araştırmanın sınırlılıkları: Araştırma İstanbul Avrupa yakasındabulunan ve izin alınabilen az sayıdaki özel eğitim kurumundaçalışan okul hemşireleri ile sınırlıdır. Ayrıca, literatürde bu konuile ilgili yapılan çalışmaların çok az sayıda olması da çalışmabulgularının tartış ılmasında sınırlıl ığa neden olmuştur.

Bulgular

Okul hemşirelerinin, işleri ile ilgili görüşlerinin dağılımı Tablo1’de verilmiştir. Okul hemşirelerinin, daha çok çalışma saatleriuygun olduğu için (%41.6) ya da çocukları sevdiği için (%27.8)bu alanda çalışmayı tercih ettikleri, bu konuda bir ön eğitimalmadıkları (%83.3), bu alanda kendi mesleki deneyiml eri(%25.0) ya da çocuk hastalıkları ile ilgili kitaplar ve yayınlarokuyarak (%25.0) kendilerini geliştirdikleri, okul hemşiresiolarak çalışmaktan büyük oranda memnun oldukları (%36.1çok memnunum + %58.3 memnunum) ve başka bir işte çalışmayıdüşünmedikleri (%19.4) belirlenmiştir. Hemşirelerin büyükçoğunluğu (%69.4) başka bir işte çalışmayı düşünüpdüşünmedik leri sorusuna yanıt vermemiştir . Ayrıca, okulhemş iresi olarak çalı şmanın olumlu ve olumsuz yönler isorulduğunda; olumlu yönleri olarak çocuklarla çalışmanınzevkli olduğu (%25.0), çocuklara sağlık davranışları kazandırma(%13.9) ve daha düzenli bir hayat yaşama (%13.9) şeklindebelirtmiştir. Sağlık alanındaki gelişmelerden ve uygulamalardanuzak olma (%25.0), bazı konularda tek başına karar verme yada sorumluluk alma zorunluluğu (%25.0) ve stresli bir ortamdaçalışmayı (%16.7) ise okul hemşiresi olarak çalışmanın olumsuzyönleri olarak ifade etmişlerdir.

Hemşirelerin, çalışma ortamı ve koşulları ile ilgili bulgular Tablo2’de verilmiştir. Hemşirelerin çoğunluğunun kurumda belirlenmişbir iş tanımının olduğu (%58. 3), sağlık biriminde doktor ilebirlikte (%72.2) ve gündüz çalıştıkları (%91.7), günlük çalışmasüresinin 8 saat ve daha altında olduğu, mesleki gelişimle ilgilibilimsel etkinliklere (%58.3) ve okul sağlığı ile ilgili bilimseletkinl iklere katıla madıkla rı (%72.2) belirlenmi ştir. Ayrıca,hemşireler çalıştıkları sağlık biriminden 500 ve daha az sayıdaöğrencinin yararlandığını (%50.0), bir günde ise ortalama olarak50 ve daha az sayıda öğrencinin sağlık birimine başvurduğunu(%55.6), çalıştıkları sağlık biriminin büyüklüğü, donanımı, vb.fizik koşullarının çok iyi konumda olduğunu (%47.2) belirtmiştir.




Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ= World Health Organization=WHO), 1998 yıl ında yayınladığ ı bildiride “okul sağlığ ıhizmetlerinin gençlerin sağlığı nı olumlu yönde etkileyerekkendileri ne güvenlerini artırdığını, yaşam yetenekleri ni vedavranış larını olumlu yönde değiş tirdiğ ini” ifade ettiğibelirti lmektedir.[7] Okul sağlığı hizmetlerinin kapsamlıyürütülmesinin, özellikle düşük gelirli aile çocuklarına dahakolay ulaşılmasını sağladığı, hastaneye başvuru sayısı ve kalmasüresini azalttığı , riskli davranı şların önceden fark edilerekgiderilmesini sağladığı, gençlerin sağlıklarının olumlu bir gelişimgöstermes ini ve kendilerine güvenlerini ar t ırdığ ıbelirtilmektedir.[8,9]















Giriş





ABSTRACTÖZET













O




Tartışma












49

















Sonuç



KAYNAKLAR



























Yöneltilen Sorular

Okul hemşiresi olarakçalışmayı tercih etmenedeni

n %

Çalışma saatleri uygun olduğu için

Çocukları sevdiğim için

Çalışmaya ihtiyacım olduğu için

Teklif geldiği için

Diğer

Evet

Hayır

Çocuk hastalıkları ile ilgili yayınlar ve kitaplar okuyarak

Mesleki tecrübelerimle

Okul hemşiresi olarak çalışan kişilerden bilgiler alarak

Çalışıp deneyim kazanarak

Hizmet içi eğitimlerden yararlanarak

Okulda almış olduğum eğitimle

Yanıtsız

Çocuklarla çalışmak zevkli

Tatil imkanı daha çok

Daha düzenli bir hayat yaşamak

Çocuklara sağlık hizmeti vermek kolay ve zevkli bir iş

Çocuklara sağlık davranışları kazandırmak

Çocuklara psikolojik yaklaşımı öğrenmek

Maddi ve manevi olarak tatmin etmesi

Gece çalışmamak

Hastane ortamından daha sakin ve rahat olması

Yanıtsız

Stresli bir ortam

Bazı konularda tek başına karar vermek ve sorumluluk almak

Sağlık alanındaki uygulamalardan ve gelişmelerden uzak olmak

İlk yardım müdahalelerinde bazen zorlukların yaşanması

Ailelerin olumsuz tutum, davranış ve sorumsuzlukların olması

Okulda mesleğimizin ve işimizin öneminin kavranamaması

Yanıtsız

Çok memnunum

Memnunum

Memnun değilim

Kesinlikle memnun değilim

Evet

Hayır

Yanıtsız

Görüşler

41.6

27.8

16.6

5.6

8.4

16.7

83.3

25.0

25.0

13.9

5.6

8.3

2.8

19.4

25.0

8.3

13.9

8.3

13.9

5.6

5.6

8.3

8.3

2.8

16.7

25.0

25.0

2.8

2.8

5.5

22.2

36.1

58.3

5.6

0

11.1

19.4

69.4

15

10

6

2

3

6

30

9

9

5

2

3

1

7

9

3

5

3

5

2

2

3

3

1

6

9

9

1

1

2

8

13

21

2

0

4

7

25

Okul hemşiresi olarak öneğitim alma durumu

Okul hemşiresi olarakkendinizi nasıl geliştirdiniz?

Okul hemşiresi olarakçalışmanın olumlu yönleri

Okul hemşiresi olarakçalışmanın olumsuz yönleri

Okul hemşiresi olarakçalışmaktan memnun olmadurumu

Okul hemşireliği dışındabaşka bir işte çalışmayıdüşünme durumu










Yöntem








Bulgular






Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ= World Health Organization=WHO), 1998 yıl ında yayınladığ ı bildiride “okul sağlığ ıhizmetlerinin gençlerin sağlığı nı olumlu yönde etkileyerekkendileri ne güvenlerini artırdığını, yaşam yetenekleri ni vedavranış larını olumlu yönde değiş tirdiğ ini” ifade ettiğibelirti lmektedir. [7] Okul sağlığı hizmetlerinin kapsamlıyürütülmesinin, özellikle düşük gelirli aile çocuklarına dahakolay ulaşılmasını sağladığı, hastaneye başvuru sayısı ve kalmasüresini azalttığı , riskli davranı şların önceden fark edilerekgiderilmesini sağladığı, gençlerin sağlıklarının olumlu bir gelişimgöstermes ini ve kendilerine güvenlerini ar t ırdığ ıbelirtilmektedir.[8,9]















Giriş





ABSTRACTÖZET













O




Tartışma












49

















Sonuç



KAYNAKLAR



























Tablo 2: Okul Hemşirelerinin İş Ortamı ve Çalışma Koşullarına Yönelik Görüşleri (N=36)

Yöneltilen Sorular

Okul hemşiresi iş tanımı varmı?

n %

Evet

Hayır

Yanıtsız

Evet

Hayır

Doktor

Yanıtsız

8 saat ve altında

8saat üzerinde

Gündüz

Gece

Hafta sonu

500 ve daha az öğrenci

501-1000 öğrenci

1001 ve daha fazla öğrenci

Yanıtsız

50’den az

50-100 öğrenci

100’den fazla

Yanıtsız

Evet

Hayır

Yanıtsız

Büyüklüğü, teçhizat ve donanımı çok iyi konumda

Geliştirilmesi gereken kısımlar var, yeterli değil

Okul yönetimi eksikliklerin farkında ve eksiklikleri gidermeye çalışıyor

Yanıtsız

Evet

Hayır

Evet

Hayır

Görüşler

58.3

38.9

2.8

72.2

27.8

72.2

27.8

52.8

47.2

91.7

5.6

2.8

50.0

27.8

19.4

2.8

55.6

33.3

8.3

2.8

72.2

13.9

13.9

47.2

25.0

25.0

2.8

41.7

58.3

27.8

72.2

21

14

1

26

10

26

10

19

17

33

2

1

18

10

7

1

20

12

3

1

26

5

5

17

9

9

1

15

21

10

26

Sağlık biriminde hemşiredışında çalışan var mı?

Sağlık biriminde çalışandiğer görevliler

Günlük çalışma saati

Çalışma düzeni

Sağlık birimindenyararlanan öğrenci sayısı

Sağlık birimine bir gündebaşvuran öğrenci sayısı

Okulun kalite belgesinesahip olma durumu

Sağlık biriminin fizikkoşulları

Mesleki gelişimle ilgili bilimseletkinliklere katılma durumu

Okul sağlığı ile ilgili bilimseletkinliklere katılma durumu

Tablo 1: Okul Hemşirelerinin İşlerine Yönelik Görüşleri (N=36)









Yöntem








Bulgular





















Giriş





ABSTRACTÖZET













O




Tartışma












49

















Sonuç



KAYNAKLAR



























Tablo 2: Okul Hemşirelerinin İş Ortamı ve Çalışma Koşullarına Yönelik Görüşleri (N=36) Tablo 3: Okul Hemşirelerinin Yerine Getirdikleri Roller İleİlgili Puan Ortalamaları (N=36)

Roller

Okul sağlığı programınınyönetimi

İletişim

Okula kabul muayenesi

Dönemsel-sistematikmuayeneler

Acil durumların kontrolü

Kronik hastalığı olançocuğun bakımı veizlenmesi

Bulaşıcı hastalıklarınkontrolü ve bakımı

Sağlık eğitimi-danışmanlık

Araştırma

Okul-çevre sağlığı

Endüşük

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Enyüksek

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

Ort± SS

4.98±1.43

5.77±1.02

4.59±1.86

4.35±2.01

5.48±1.24

5.15±1.50

5.23±1.56

5.03±1.57

4.59±1.59

3.56±2.26










Yöntem








Bulgular





















Giriş





ABSTRACTÖZET













O


ve “öğrencilerin (boy, kilo, işitme, görme, hayati bulgular gibi)ölçümlerini yapma” (2 kişi, %5.6) işlevleri için “bunlar hemşireninişi değildir, yapmıyorum” ifadesini kullandıkları saptanmıştır.“Acil durumların kontrolü” alt başlığında “okulun afet planlarınınoluşturulm ası ve tatb ikatlara katılma, sağlık biriminin afetplanlarının yapılması” (4 kişi, %11.1) işlevlerini; “dönemselsistematik muayeneler” alt başlığında ise risk altındaki öğrencileribelirlemek iç in “tarama programları yapma” (4 kişi, %11.1),“sistema tik muayen eleri programlama ve bu muayeneler eöğrencileri hazırlama” (3 kişi, %8.3) işlevlerini “bunlar hemşireninişi değildir, yapmıyorum” şeklinde değerlendirdikleribelirlenmiştir.

Sağlık eğitimi ve danışmanlık alt başlığında, “sağlığı geliştirmeyeyönelik eğitim programları (beslenme, egzersiz, vb) düzenleme”(5 kişi, %13.9), öğrenci gereksinimleri doğrultusunda “sağlıkeğitim i programı planlam a” (3 kişi, %8.3) işlevle rini okulhemşirelerinin kendi işi olarak görmedikleri; okul ve çevre sağlığıalt başlığında; “okulun aydınlanma ısınma, havalanma, kullanmave içme suyu, besinlerin saklanması ve mutfak hijyeni, mutfakpersonelinin portör kontrolleri, sınıf ortamının hijyeni” gibibirçok işlevi daha yüksek oranlarla kendi işi olarak görmediklerisaptanmıştır.

Tartışma


2002 yılında yapılan bir tez çalışmasında bu bulgulara benzerşekilde okul hemşirelerini çoğunluğunun 40 yaşın üzerinde,Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu, mesleki olarak deneyimliancak okul hemşi reliği alanında deneyimlerinin az olduğubelirlenmiştir.[10] Bu bulguların benzerlik göstermesi iki çalışmaarasın daki 5 yıllık zaman dilimin de okul hemşir eler ininözelliklerinde bir değişim yaşanmadığını ortaya koymaktadır.Okul hemşirelerinin daha çok orta yaşın üstünde olması ve okulhemşireliği alanında çok deneyimli olmamaları, onların okulsağlığı alanını emekli olduktan sonra ikincil bir çalışma alanıolarak gördüklerini düşündürmektedir. Bununla birlikte özellikleyeni mezun olacak hemşirelik lisans öğrencilerinin çalışma alanıolarak daha çok hastaneleri ya da farklı sektörleri tercih etmeleri[23-


Katılımcıların çoğu çocuklarla çalışmayı zevkli buldukları içinbu alanda çalışmayı tercih ettiklerini belirtseler de, çalışmakoşullarının daha rahat olmasının (çalışma saatlerinin uygunolması, gece çalışmamaları, hastane ortamından daha rahat birçalışma or tamında çalışmaları, daha düzenli bir hayatsürdürebilmeleri, tatil imkanının fazla olması, günde 8 saat vealtında ve gündüz çalışmaları nedeniyle bu alanı tercih etmeleriTablo 1-2) onların bu alanda çalışmayı tercih etmelerinde etkiliolduğunu düşündürmektedir. Bulduk[10]’un çalışmasında dahemşirelerin %49’unun haftada 35-40 saat arasında çalıştığıbelirtilmiştir.

Okul hemşireleri, çalıştıkları alanın bu olumlu yönlerine rağmenbazı konularda tek başına karar verme ve sorumluluk almayı,sağlık alanındaki uygulamalardan ve gelişmelerden uzakta kalmayıbu işin olumsuz yönü olarak belirtmişlerdir (Tablo 1). Hemşire-lerin hem mesleki hem de okul sağlığı ile ilgili bilimsel aktivitelerekatılam adıklar ını belir tmeler i (Tablo 2) de bu bulgular ıdesteklemektedir. Hemşirelerin okul hemşireliği alanında bireğitim almamaları, kendilerin i geliş tirecek faaliyetlerekatılamamaları ve kendilerini çocuk hastalıkları ile ilgili yayınlarve kitaplar okuyarak ya da mesleki deneyimleri ile geliştirmeyeçalışmaları (Tablo 1) ile ilgili bulgular Bulduk’un[10] ve Buldukve Pek’in[15] çalışmasıyla benzerlik göstermekte olup hemşirelerinhem mesleki gelişimle ilgili aktivitelere hem de okul sağlığı ileilgili aktivitelere katılamadıkları belirlenmiştir. Hemşirelerinkendilerini geliştirecek faaliyetlere katılamama durumlarındayıllara göre bir değişikliğin olmaması, okul hemşireliğinin gelişimiaçısından istenmeyen bir durum olarak değerlendi rilebilir.

Ayrıca, katılımcıların çoğunun hem okul sağlığı alanında eğitimalmamalarının hem de sağlık biriminde doktorla birlikte çalışıyorolmala rın ın onlar ın sorumlu luk almada kendilerin e olangüvenlerini ve otonom bir şekilde karar vermelerini olumsuzetkilediğini düşündürmektedir. Okul hemşirelerinin bu olumsuzyönlerine rağmen işlerinden oldukça memnun oldukları ve başkabir işte çalışmayı düşünmedikleri ortaya çıkmıştır. Ancak başkabir işte çalışmayı düşünme konusunda yanıt vermeyenhemşirelerin oranının fazla olması (Tablo 1) onların bu konudakararsızlık yaşadığı şeklinde de değerlendirilebilir.






49

















Sonuç



KAYNAKLAR




































Yöntem








Bulgular





















Giriş





ABSTRACTÖZET



Yöntem: Ara ştırmanın evrenini, İstanbul’da bulunan 191 ö zel okuloluşturdu. Örneklem e, İstanbul ili Avrupa bölgesinde okul sağlığıhizmeti sunulan 55 özel okulda görev yapan okul hemşireleri alındı.Araştırma, izin alınabilen okullarda araştırmaya katılmayı kabul eden36 okul hemşiresi üzerinde gerçekleştirildi. Veriler, okul hemşirelerininkişisel ve mesleki bilgileri ile iş tanımlarına yönelik ifadeleri içeren biranket formu ile toplandı ve bilgisayar ortamında tanımlayıcı istatistiklerledeğerlendirildi.










O


ve “öğrencilerin (boy, kilo, işitme, görme, hayati bulgular gibi)ölçümlerini yapma” (2 kişi, %5.6) işlevleri için “bunlar hemşireninişi değildir, yapmıyorum” ifadesini kullandıkları saptanmıştır.“Acil durumların kontrolü” alt başlığında “okulun afet planlarınınoluşturulm ası ve tatb ikatlara katılma, sağlık biriminin afetplanlarının yapılması” (4 kişi, %11.1) işlevlerini; “dönemselsistematik muayeneler” alt başlığında ise risk altındaki öğrencileribelirlemek iç in “tarama programları yapma” (4 kişi, %11.1),“sistema tik muayen eleri programlama ve bu muayeneler eöğrencileri hazırlama” (3 kişi, %8.3) işlevlerini “bunlar hemşireninişi değildir, yapmıyorum” şeklinde değerlendirdikleribelirlenmiştir.

Sağlık eğitimi ve danışmanlık alt başlığında, “sağlığı geliştirmeyeyönelik eğitim programları (beslenme, egzersiz, vb) düzenleme”(5 kişi, %13.9), öğrenci gereksinimleri doğrultusunda “sağlıkeğitim i programı planlam a” (3 kişi, %8.3) işlevle rini okulhemşirelerinin kendi işi olarak görmedikleri; okul ve çevre sağlığıalt başlığında; “okulun aydınlanma ısınma, havalanma, kullanmave içme suyu, besinlerin saklanması ve mutfak hijyeni, mutfakpersonelinin portör kontrolleri, sınıf ortamının hijyeni” gibibirçok işlevi daha yüksek oranlarla kendi işi olarak görmediklerisaptanmıştır.

Tartışma


2002 yılında yapılan bir tez çalışmasında bu bulgulara benzerşekilde okul hemşirelerini çoğunluğunun 40 yaşın üzerinde,Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu, mesleki olarak deneyimliancak okul hemşi reliği alanında deneyimlerinin az olduğubelirlenmiştir.[10] Bu bulguların benzerlik göstermesi iki çalışmaarasın daki 5 yıllık zaman dilimin de okul hemşir eler ininözelliklerinde bir değişim yaşanmadığını ortaya koymaktadır.Okul hemşirelerinin daha çok orta yaşın üstünde olması ve okulhemşireliği alanında çok deneyimli olmamaları, onların okulsağlığı alanını emekli olduktan sonra ikincil bir çalışma alanıolarak gördüklerini düşündürmektedir. Bununla birlikte özellikleyeni mezun olacak hemşirelik lisans öğrencilerinin çalışma alanıolarak daha çok hastaneleri ya da farklı sektörleri tercih etmeleri[23-


Katılımcıların çoğu çocuklarla çalışmayı zevkli buldukları içinbu alanda çalışmayı tercih ettiklerini belirtseler de, çalışmakoşullarının daha rahat olmasının (çalışma saatlerinin uygunolması, gece çalışmamaları, hastane ortamından daha rahat birçalışma or tamında çalışmaları, daha düzenli bir hayatsürdürebilmeleri, tatil imkanının fazla olması, günde 8 saat vealtında ve gündüz çalışmaları nedeniyle bu alanı tercih etmeleriTablo 1-2) onların bu alanda çalışmayı tercih etmelerinde etkiliolduğunu düşündürmektedir. Bulduk[10]’un çalışmasında dahemşirelerin %49’unun haftada 35-40 saat arasında çalıştığıbelirtilmiştir.

Okul hemşireleri, çalıştıkları alanın bu olumlu yönlerine rağmenbazı konularda tek başına karar verme ve sorumluluk almayı,sağlık alanındaki uygulamalardan ve gelişmelerden uzakta kalmayıbu işin olumsuz yönü olarak belirtmişlerdir (Tablo 1). Hemşire-lerin hem mesleki hem de okul sağlığı ile ilgili bilimsel aktivitelerekatılam adıklar ını belir tmeler i (Tablo 2) de bu bulgular ıdesteklemektedir. Hemşirelerin okul hemşireliği alanında bireğitim almamaları, kendilerin i geliş tirecek faaliyetlerekatılamamaları ve kendilerini çocuk hastalıkları ile ilgili yayınlarve kitaplar okuyarak ya da mesleki deneyimleri ile geliştirmeyeçalışmaları (Tablo 1) ile ilgili bulgular Bulduk’un[10] ve Buldukve Pek’in[15] çalışmasıyla benzerlik göstermekte olup hemşirelerinhem mesleki gelişimle ilgili aktivitelere hem de okul sağlığı ileilgili aktivitelere katılamadıkları belirlenmiştir. Hemşirelerinkendilerini geliştirecek faaliyetlere katılamama durumlarındayıllara göre bir değişikliğin olmaması, okul hemşireliğinin gelişimiaçısından istenmeyen bir durum olarak değerlendi rilebilir.

Ayrıca, katılımcıların çoğunun hem okul sağlığı alanında eğitimalmamalarının hem de sağlık biriminde doktorla birlikte çalışıyorolmala rın ın onlar ın sorumlu luk almada kendilerin e olangüvenlerini ve otonom bir şekilde karar vermelerini olumsuzetkilediğini düşündürmektedir. Okul hemşirelerinin bu olumsuzyönlerine rağmen işlerinden oldukça memnun oldukları ve başkabir işte çalışmayı düşünmedikleri ortaya çıkmıştır. Ancak başkabir işte çalışmayı düşünme konusunda yanıt vermeyenhemşirelerin oranının fazla olması (Tablo 1) onların bu konudakararsızlık yaşadığı şeklinde de değerlendirilebilir.






49

Okul hemşire ler inin çalışma koşulla rı ile ilgi li görüşler ideğerlendirildiğinde çoğunun çalıştıkları eğitim kurumlarınınkalite belgesine sahip olmalarına rağmen yarıya yakının iştanımının olmadığ ı görülmektedir. Konuy la ilgili yapılançalışmalarda da benzer şekilde hemşirelerin %71.2’si çalıştıklarıokulların kalite belgesinin olmadığını ifade ederken %60.6’sı iştanımlarının olduğunu[10], %58.7’si görev, yetki vesorumluluklarının kurum tarafından belirlendiğini belirtmiştir.[15]

Çalışma bulgularına göre hemşirelerin, bazı konularda tek başınakarar verme ve sorumluluk almayı bu işin olumsuz yönü olarakbeli rtmele rin in nedeninin iş tanımlar ının olmamasındankaynaklandığı düşünülmektedir.


Okul hemşirelerinin yarısı çalıştıkları sağlık biriminin eksiklikleriolduğunu belirtirken 2002 yılı nda hemş irelerin sadece%44’ünün[10] 2005 yılında ise %40’ının çalıştıkları sağlık biriminiyeterli bulduğu ifade edilmiştir.[15]

Okul hemşirelerinin yerine getirdikleri işlevlerle ilgili bulgulardeğerlendirildiğinde hemşirelerin en fazla iletişim, acil durumlarınkontrolü, bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve bakımı işlevleriniyerine getirdikleri, en az da okul-çevre sağlığı, araştırma ve sağlıkeğitimi ve danışmanlık işlevlerini yerine getirdikleri görülmektedir.Bu bulgular okul hemşirelerinin sağlığı koruma ve geliştirmeyeyönelik proaktif (önleyici) işlevlerinden çok tedaviye ya da sorunayönelik reaktif işlevleri yerine getirdiklerini göstermektedir.Hemşirelerin hem toplamda hem de bir günde hizmet verdiklerikişi sayısının fazla olmasının ve sağlık biriminin eksikliklerininbulunmasının yanı sıra bu alanla ilgili eğitim eksikliğinin koruyucusağlık uygulamalarına verilen önemin farkına varılamamasınaneden olduğu ve bu nedenle de hemşirelerin daha çok uygulayıcıroll erine ağırlık verdikleri düşünülmektedir. Bu durumgünümüzde hemşirelik rol ve görevlerinin hala özümsenemediğinive sunulan sağlık hizmetlerinin hangi alanda olursa olsun mevcutsağlık durumunu korumak ve geliştirmek yerine yalnızca tedavietmeye yönelik olduğunu açıkça göstermektedir.




Amerikan Ulusal Okul Sağlığı Hemşireleri Derneği’nin 1999yılında belirlemiş olduğu standartlar doğrultusunda Arkansasve New York Okul Hemşireliği Dernekleri’nin belirlediği okulhemşir eliğ i profesyone l performans standartlar ı aras ındaaraştırmalar yapma, sağlık eğitimi yapma, iletişim becerilerinesahip olma, okul ve çevre sağlığını geliştirme, profesyonel gelişimisağlama gibi standartların yer aldığı belirtilmektedir.[13] Çalışmayakatılan okul hemş irelerinin sadece ileti şim konusunda bustandartlara uyduğu söylenebilir.


Amerikan Okul Hemş ireleri Birliği tarafından 1993 yılındageliştirilen “Okul Hemşireleri Uygulamaları; Rolleri ve Standartları”ndan biri de sağlık eğitimidir.[6] Ayrıca sağlığı geliştiren okullariçin belirlenmiş 21 ölçütten bazıları sağlık eğitimi ile kişilerinsağlığını korumak ve iyileştirmek için önlemler almak, sağlıkeğitimine önem vermek, personel ve velilere sağlık eğitimi/sağlığıngeliştirilmesi faaliyetlerine katılım fırsatı verilmesini sağlamak,kişilerde görülecek stresle baş etme stratejilerini geliştirmek,öğrencileri motive edecek faaliyetler düzenlenmek vb.dir.[1]

Ancak, Sağlığı Geliştiren Okullar projesinde yer alan ülkemizdebu standartlara tam olarak uyulduğu söylene -memektedir.

Sadece okul hemşirelerinin değil sağlık ocakları tarafından verilenokul sağlığı hizmetlerinde sağlık eğitimi ve danışmanlığa yönelikuygulamaların yetersiz olması[13] da sağlık eğitiminin üzerindeönemle durulması gereken bir konu olduğunu ortayakoymaktadır. Farklı düzeyde sağlık bilgisine sahip okul çağıçocuklarının sağlıkla ilgili olumlu tutum, davranış ve alışkanlıklarıkazanmaları, kötü al ışkanlıklardan korunmaları ancak sağlıkeğitimi ile gerçekleşebilir.


Okul hemşirelerinin yeterli düzeyde yerine getiremedikleri birdiğer işlev de araştırma ile ilgili işlevleridir. Hemşirelerin çoğununeğitim düzeylerinin düşük olması, mesleki eğitimleri sırasındaaraşt ırma, istat istik, kanıta dayalı sağ lık uygulamaları vb.konusunda yeterli eğitim alamamaları da kanıta dayalı uygulamalarkonusunda belirli bir bilincin oluşmadığını düşündürmektedir.Ayrıca hemşirelerin çoğunun mesleki kariyerin son aşaması olanemeklilik sonrasında bu işte çalıştıkları, hem mesleki hem de


Sonuç



KAYNAKLAR



























Tablo 2: Okul Hemşirelerinin İş Ortamı ve Çalışma Koşullarına Yönelik Görüşleri (N=36)

TeşekkürBu çalışmada emeği geçen İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu 2007 yılı

mezunlarından Aysel Çarıkçıoğlu, Nurdan Yıldırım ve Arzu Akdal’a teşekkür ederiz.


okul hemşirelerinin İş ortamı, rol ve tablo 1: İş tablo 2 ... · etik ilkeler: araştırma...

Documents