Μπίτσης Χρίστος

Εργασία στα πλαίσια της επιμόρφωσης

στο ΠΑΚΕ Μακεδονίας

Διδάσκων: Καψάλης Αχιλλέας

(για την ενότητα 7)

Θέμα:

«ICT4T (ICT Training for Trainers): Ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτών, με έμφαση στην κατανόηση των αναγκών των ηλικιωμένων ατόμων για εκπαίδευση

στις ΤΠΕ»

Σύντομη περιγραφή προγράμματος ICT4T

Ο στόχος του προγράμματος ήταν να συμβάλει στην αναβάθμιση της ενσωμά-

τωσης των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία προς όφελος των ηλικιωμένων ατόμων,

λαμβάνοντας υπόψη τις συγκεκριμένες ανάγκες τους έτσι ώστε να μπορέσουν να

απολαύσουν τα οφέλη των νέων τεχνολογιών. Το έργο εστίαζε στη διευκόλυνση των

εκπαιδευτών και των οργανισμών κατάρτισης στην Ευρώπη στο να σχεδιάσουν τα

ειδικά προγράμματα για την κατάρτιση των ηλικιωμένων πολιτών με την στήριξη των

νέων τεχνολογιών, και την ανάπτυξη των μέσων και σχεδίων ηλεκτρονικής μάθησης.

Αυτό βασίστηκε στα κατάλληλα παιδαγωγικά πρότυπα και στις αρχές μάθησης «Σχέ-

διο-για-Όλους». Το πρόγραμμα σκόπευε να παράσχει τις πιο προσιτές λύσεις και να

συμβάλει στη συμπερίληψη των ηλικιωμένων, να συγκεντρώσει τη γνώση και την

εμπειρία προκειμένου να επιτευχθούν οι συγκεκριμένες καινοτόμες εκβάσεις, να

εφαρμόσει πιλοτικά σχέδια και να παράγει διδακτικό υλικό υψηλής ποιότητας.

Στον πυρήνα του προγράμματος ήταν η ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού μαθήμα-

τος καλύπτοντας τις ψηφιακές ανάγκες βασικής εκπαίδευσης υπό την έννοια της

ανάπτυξης των σχετικών ειδικοτήτων και της ενίσχυσης των στρατηγικών σχεδια-

σμού.

Επιπλέον, θα παρείχε την κατάρτιση σε «Σχέδιο-για-Όλους», προκειμένου να

υποστηριχθούν οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί και οι εκπαιδευτές για να σχεδιάσουν κα-

λύτερα υποστηριζόμενες από τις νέες τεχνολογίες σειρές μαθημάτων για τους ηλικι-

ωμένους σύμφωνα με τα υπάρχοντα ερευνητικά αποτελέσματα.

Άλλοι βασικοί στόχοι περιελάμβαναν τα εξής: Ανάπτυξη κατάλληλων νέων παι-

δαγωγικών προτύπων και σχεδίων μαθημάτων που χρησιμοποιούν κορυφαίας τε-

χνολογίας ηλεκτρονική μάθηση, ανάπτυξη υλικού κατάρτισης, παροχή κατάρτισης σε

εκπαιδευτικούς, αξιολόγηση, δοκιμή, συζήτηση και διάδοση των παιδαγωγικών προ-

τύπων, των σχεδίων μαθημάτων και του υλικού σειράς μαθημάτων στην Ευρώπη σε

ινστιτούτα κατάρτισης, σε εκπαιδευτές και σε ηλικιωμένους μαθητευόμενους.

Η διάρκεια του προγράμματος ήταν από την 1.10.2006 έως τις 30.9.2008

ICT4T – ΤΟ ΕΡΓΟ

Θεωρητικά

Οι δημογραφικές αλλαγές και η αυξανόμενη σημασία της δια βίου μάθησης ώστε

να υποστηρίξει την απασχολησιμότητα του, όλο και μεγαλύτερου σε ηλικία, εργατικού

δυναμικού, απαιτούν την εξέταση των μαθησιακών προγραμμάτων που σχεδιάζο-

νται, σύμφωνα με τις ειδικές ανάγκες των μεγαλύτερων σε ηλικία εκπαιδευόμενων.

Στο πλαίσιο αυτό, φαίνεται πως θα υπάρξει μια γόνιμη πορεία, ιδιαίτερα με τη χρήση

των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας, για την κατάρτιση των ενήλι-

κων μαθητών. Η προσέγγιση που βασίζεται στην αυτο-καθοδηγούμενη μάθηση και

εστιάζει σε δραστηριότητες που επικεντρώνονται στην συνεργασία μεταξύ των εκ-

παιδευόμενων γίνεται πολύ πιο εύκολα αποδεκτή από τους ενήλικες εκπαιδευόμε-

νους. Η πρακτική εμπειρία που αποκτήθηκε στο πλαίσιο του έργου ICT4T δείχνει ότι

τα Συστήματα Διαχείρισης της Μάθησης (Learning Management Systems) όπως το

Moodle, προσφέρουν έναν αριθμό εργαλείων που μπορούν να υποστηρίξουν μια

μαθησιακή προσέγγιση που αρμόζει σε ηλικιωμένους εκπαιδευόμενους, εάν προ-

σαρμοστούν στις ανάγκες της ομάδας, από μια διδακτική και προσανατολισμένη στην

εύκολη χρήση σκοπιά.

Πλαίσιο του προγράμματος Η δομή της ευρωπαϊκής κοινωνίας υπόκειται σε δημογραφικές αλλαγές. Λόγω

της αύξησης της πιθανής διάρκειας ζωής και της μείωσης του ποσοστού γεννήσεων,

η μέση ηλικία του πληθυσμού της Ευρώπης αυξάνεται σταθερά. Ειδικά η ηλικιακή

ομάδα από 65 και άνω θα αυξηθεί κατά τα επόμενα 20 χρόνια (Ευρωπαϊκή Επι-

τροπή, 2005). Αυτή η εξέλιξη έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης ηλικίας του

εργατικού δυναμικού και η δια βίου μάθηση φαίνεται να είναι απαραίτητη ώστε να δι-

ατηρηθεί η ικανότητα απασχόλησης των ηλικιωμένων πολιτών (Ομοσπονδιακό

Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας - Γερμανία). Στο πλαίσιο του Προγράμματος Διά

Βίου Μάθησης που ξεκίνησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η χρήση των Τεχνολο-

γιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) προωθείται ως παράγοντας για

τη διευκόλυνση της συνεχούς κατάρτισης και εκπαίδευσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,

2008). Στο πλαίσιο αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των ηλικιωμέ-

νων, ο σχεδιασμός υποστηρικτικών μαθησιακών σεναρίων βασισμένων στις ΤΠΕ

είναι μια πρόκληση η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί από τους εκπαιδευτές και τα

εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλη την Ευρώπη.

Το έργο ICT4T (http://www.ict4t.net, χρηματοδοτούμενο από το Πρόγραμμα

Socrates Grundtvig της Ευρωπαϊκής Ένωσης), στοχεύει στην υποστήριξη και την

ανάπτυξη των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των εκπαιδευτών που εργάζονται στον

τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων, χρησιμοποιώντας ΤΠΕ. Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο

του έργου ICT4T σχεδιάστηκε μία σειρά μαθημάτων online, για την επιμόρφωση των

εκπαιδευτών ώστε να καταδείξει την κατάλληλη χρήση των ΤΠΕ σε ότι αφορά στην

εκπαίδευση της ομάδας – στόχου (ηλικιωμένοι). Με τη συμμετοχή στα online μαθή-

ματα, οι εκπαιδευτές έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν πρακτική εμπειρία στον εκ-

παιδευτικό σχεδιασμό βασισμένο στις ΤΠΕ που να αφορά τη συγκεκριμένη ομάδα

στόχο. Γνωρίζοντας ότι η ομάδα στόχος των ηλικιωμένων εκπαιδευόμενων μπορεί να

είναι ανομοιογενής, οι 8 ενότητες του προγράμματος καλύπτουν θέματα όπως η δι-

αδικτυακή προσβασιμότητα, η βασική θεωρία μάθησης, εργαλεία των ΤΠΕ για τη μά-

θηση και τις αντίστοιχες δραστηριότητες μάθησης, καθώς και ο ρόλος των διδασκό-

ντων. Το πρόγραμμα κλείνει με μια σειρά μαθημάτων όπου οι ομάδες των συμμετε-

χόντων σχεδιάζουν τα δικά τους προγράμματα για ηλικιωμένους εφαρμόζοντας στην

πράξη αυτά που έμαθαν στις προηγούμενες ενότητες του προγράμματος.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ICT4T προσφέρθηκε σαν μια online σειρά μαθη-

μάτων τρεις φορές, μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου του 2008. Συνολικά περίπου 50 εκ-

παιδευτές και εμπειρογνώμονες από όλη την Ευρώπη που εργάζονται στην εκπαί-

δευση ενηλίκων έλαβαν μέρος στα μαθήματα. Αν και οι περισσότεροι συμμετέχοντες

στο πρόγραμμα ήταν νεώτεροι, κάποιοι ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα 50 και άνω.

Παιδαγωγική προσέγγιση για την κατάρτιση ηλικιωμέ-νων εκπαιδευόμενων

Τα χαρακτηριστικά της ομάδας στην οποία στοχεύει το πρόγραμμαΗ ομάδα των ηλικιωμένων μαθητών μπορεί να θεωρηθεί εξαιρετικά ετερογενής.

Γενικοί ορισμοί που χρησιμοποιούν τον όρο 50 + περιλαμβάνουν πολλές ηλικιακές

ομάδες, με ποικιλία από προσωπικά ενδιαφέροντα, ικανότητες, φυσική κατάσταση,

συνθήκες ζωής και κίνητρα για μάθηση. Η ανομοιομορφία αυτή απαιτεί έναν ευέλικτο

σχεδιασμό των επιμορφωτικών προγραμμάτων για αυτή την ηλικιακή ομάδα. Σε κάθε

περίπτωση, οι προηγούμενες γνώσεις των μαθητών και η δημιουργία κατάλληλης

σύνδεσης με τις εμπειρίες τους πρέπει να ληφθούν υπόψη στον σχεδιασμό παιδα-

γωγικών προσεγγίσεων κατάλληλων για την εκπαίδευσή τους.

Σε ότι αφορά στην εξοικείωση στη χρήση των ΤΠΕ, μπορεί να γίνει αντιληπτή

μια αλλαγή η οποία συμβαίνει στην ομάδα των πολιτών ηλικίας 50 και άνω. Ο μέσος

όρος εξοικείωσης και ικανότητας χρήσης των ΤΠΕ σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα αυ-

ξάνεται σταθερά, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι με εμπειρία στις ΤΠΕ είτε

λόγω του επαγγέλματός τους, είτε από προγράμματα επιμόρφωσης περνούν το όριο

των 50. Ωστόσο, τα στατιστικά στοιχεία από τη Γερμανία για τη χρήση του Internet

(TNS Infratest & Initiative D21, 2007) δείχνουν ότι ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 50

και άνω που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, για οποιοδήποτε λόγο και ανεξάρτητα από

οποιαδήποτε περιοχή, εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερος σε σχέση με τους

νεότερους ενήλικες. Ενώ το 77,1% της ηλικιακής ομάδας των 30-49 χρησιμοποιού-

σαν το Διαδίκτυο το 2007, μόνο το 35,4% της ηλικιακής ομάδας των 50 και άνω έκα-

ναν το ίδιο στη Γερμανία. Μια περαιτέρω διαίρεση της ομάδας των 50 και άνω δεί-

χνει, ωστόσο, ότι το 58,3% των ατόμων ηλικίας 50-59, το 35,5% των ατόμων ηλικίας

60-69 και μόνο το 13,2% των ατόμων ηλικίας 70 και άνω ήταν χρήστες του διαδι -

κτύου (TNS Infratest & Initiative D21, 2007). Το στοιχείο αυτό τονίζει την ανομοιογέ-

νεια της ηλικιακής ομάδας των 50 και άνω όσον αφορά τη χρήση του Διαδικτύου και

ουσιαστικά προτείνει ότι θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί κατά τη λήψη γενικών

υποθέσεων για μια τόσο μεγάλη ομάδα ανθρώπων.

Παιδαγωγική προσέγγισηΟι ακόλουθες πτυχές διαμόρφωσαν την εννοιολογική βάση για την παιδαγωγική

προσέγγιση του εκπαιδευτικού προγράμματος επιμόρφωσης των εκπαιδευτών

ICT4T. Υποδεικνύουν μια σειρά από στοιχεία που θεωρούνται επιτυχημένα στη μά-

θηση των ηλικιωμένων (Kearney, 2007):

• Αυτοκαθοδηγούμενη μάθηση: Οι μαθησιακές δομές πρέπει να είναι αρκετά

ευέλικτες ώστε να επιτρέπουν στους ηλικιωμένους μαθητές να «θέσουν τα δικά τους

θέματα στα πλαίσια της επιμόρφωσης» και οι εκπαιδευτές πρέπει να έχουν την ικα-

νότητα να υποστηρίξουν τους εκπαιδευόμενους ώστε να γίνουν ικανοί να διαχειρι-

στούν τους μαθησιακούς τους στόχους.

• Συμμετοχή στον σχεδιασμό των μαθημάτων: Οι ηλικιωμένοι μαθητές γενικά

γνωρίζουν πολύ καλά τους δικούς τους στόχους μάθησης, και με την ενεργό τους

συμμετοχή στη διαδικασία σχεδιασμού του προγράμματος, τα μαθήματα μπορούν να

προσαρμοστούν στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες τους.

• Η άτυπη μάθηση: Οι μαθησιακές διαδικασίες οι οποίες δεν έχουν προγραμμα-

τιστεί και βασίζονται σε μια μάλλον αυθόρμητη προσέγγιση τυγχάνουν πολύ πιο συ-

χνά θερμής υποδοχής από τους ηλικιωμένους εκπαιδευόμενους, παρά οι μαθησιακές

διαδικασίες οι οποίες έχουν αυστηρά δομηθεί εκ των προτέρων.

• Δραστηριότητες προβληματισμού: Οι δραστηριότητες προβληματισμού και ει-

δικά εκείνες οι οποίες απαιτούν συνεργασία και αλληλεπίδραση με άλλους εκπαι-

δευόμενους, θεωρούνται ιδιαίτερα θετικές από τους ηλικιωμένους εκπαιδευόμενους

επειδή τους δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τον δικό τους τρόπο κατανόη-

σης των θεμάτων που τους απασχολούν στα πλαίσια μιας επιμόρφωσης.

• Ενεργητική μάθηση: Η εκμάθηση που βασίζεται στην αντιμετώπιση προβλημά-

των στα πλαίσια μιας διδασκαλίας, είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη από ηλικιωμένους

εκπαιδευόμενους. Η μάθηση στην πράξη αποτελεί μια εποικοδομητική μαθησιακή

εμπειρία για αυτούς.

Αυτή η παιδαγωγική προσέγγιση για την κατάρτιση των εκπαιδευόμενων μεγα-

λύτερης ηλικίας δείχνει ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία, τα οποία πρέπει να ληφ-

θούν υπόψη όταν σχεδιάζονται σενάρια μάθησης σύμφωνα με τις ανάγκες αυτών

των ατόμων. Έχει ουσιαστική σημασία να υπάρχει μια εγγενής ευελιξία στη διαδικα-

σία μάθησης καθώς και να δοθούν οι ευκαιρίες στους εκπαιδευόμενους να καθορί-

ζουν το δικό τους «μονοπάτι μάθησης» κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Ένα

παράδειγμα της ευελιξίας αυτής, θα ήταν η παροχή διαφορετικών προσεγγίσεων

στον ίδιο μαθησιακό περιεχόμενο, π.χ. από την άποψη του επιπέδου πολυπλοκότη-

τας. Οι εργασίες θα πρέπει να απαιτούν την ενεργό συμμετοχή, και οι διαδικασίες

μάθησης πρέπει να βασίζονται στην αλληλεπίδραση μεταξύ των εκπαιδευόμενων. Οι

Held et al. (2006) αναφέρονται σε αυτό το πλαίσιο για την εφαρμογή των κοινωνικο-

εποικοδομιστικών και άτυπων προσεγγίσεων μάθησης, συμπεριλαμβανομένων και

των διαδικασιών συνεχούς ανατροφοδότησης ώστε οι εκπαιδευόμενοι να μπορούν

να υποστηρίξουν την αυτο-καθοδηγούμενη μάθηση. Επιπρόσθετα, οι συγγραφείς

επισημαίνουν τη σημασία της παροχής μικρών τμημάτων μαθησιακού περιεχομένου,

παρέχοντας δυνατότητα να δοκιμαστεί με ενεργό τρόπο το τι πρέπει τελικά να μα-

θευτεί, λαμβάνοντας υπόψη τις υπάρχουσες εμπειρίες και γνώσεις των εκπαιδευόμε-

νων.

Η έννοια της συλλογικής δόμησης της γνώσης, λαμβάνει υπόψη τόσο την αλλη-

λεπίδραση μεταξύ των συμμετεχόντων όσο και τη σημασία της εμπειρίας τους, και

μπορεί συνεπώς να θεωρηθεί κατάλληλη για την εκπαίδευση ηλικιωμένων. Οι

Fischer, Bruhn, Gräsel και Mandl (2000) επισημαίνουν ότι η έρευνα στον τομέα αυτό,

αναφέρεται στη δόμηση της συνεργατικής γνώσης που αποτελεί την κεντρική πτυχή

της συνεργατικής μάθησης, σε αντίθεση με τις ατομικές προσεγγίσεις στην εκμάθηση.

Μέσω της συζήτησης για ένα θέμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες - με βάση τις

γνώσεις και εμπειρίες των εκπαιδευόμενων - μια προηγμένη επίλυση ενός προβλή-

ματος βρίσκεται συνεργατικά.

Αυτές οι ιδέες στηρίζουν επίσης την έννοια των «κοινοτήτων που χτίζουν τη

γνώση» που εισήγαγαν οι Scardamalia & Bereiter (1994) στο πλαίσιο της εκπαίδευ-

σης που βασίζεται στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η έννοια αυτή αναφέρεται σε

ομάδες ανθρώπων που ενεργά παράγουν νέα γνώση μέσα από μια κοινωνική και

συνεργατική διαδικασία, με το αποτέλεσμα να είναι κάτι περισσότερο από μια απλή

ενοποίηση των επιμέρους γνώσεων του καθενός. Ο σχετικός λόγος για το «χτίσιμο

της γνώσης» προκύπτει μέσα από την αντιμετώπιση προβλημάτων, έχει επικεντρω-

θεί στην συλλογική γνώση και κατανόηση, και λαμβάνει υπόψη την ευρύτερη κοινό-

τητα της γνώσης.

Παρακάτω, η εφαρμογή αυτής της παιδαγωγικής προσέγγισης θα εξεταστεί στο

πλαίσιο του εκπαιδευτικού σχεδιασμού με βάση τις ΤΠΕ. Το επόμενο κεφάλαιο βασί-

ζεται στην πρακτική εμπειρία, που αποκτήθηκε κατά την εφαρμογή της περιγραφόμε-

νης προσέγγισης, στα μαθήματα που έγιναν κατά τη διάρκεια του προγράμματος

ICT4T.

Εφαρμογή της παιδαγωγικής προσέγγισης στο σχεδι-ασμό σεναρίων εκμάθησης, με βάση τις ΤΠΕ

Ενώ η προαναφερθείσα παιδαγωγική προσέγγιση μπορεί να εφαρμοστεί στην

εκπαίδευση ενηλίκων γενικά, η χρήση των ΤΠΕ στη εκπαίδευση ηλικιωμένων απαιτεί

την εξέταση πρόσθετων πτυχών κατά τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό. Η κεντρική ιδέα

πίσω από το πρόγραμμα ICT4T είναι να επιτρέψει στους εκπαιδευτές, να έχουν μια

«από πρώτο χέρι» εμπειρία σχετικά με τις παιδαγωγικές προσεγγίσεις με βάση τις

ΤΠΕ, για την κατάλληλη κατάρτιση των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Κατά τη διάρ-

κεια μιας σειράς μαθημάτων online, οι εκπαιδευτές έζησαν αυτήν την εμπειρία από τη

μεριά του εκπαιδευόμενου (π.χ. μέσα από δραστηριότητες προσομοίωσης) και ακο-

λούθησαν σχετικές συζητήσεις με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες και τους επόπτες.

Συνήθως, η χρήση των ΤΠΕ στα σενάρια μάθησης πρέπει να είναι συναφής με

τις δραστηριότητες, καθώς και να παρέχει μια βελτίωση σε σύγκριση με την εκμά-

θηση χωρίς τη χρήση των ΤΠΕ. Ωστόσο, για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, ο παρά-

γοντας αυτός είναι ακόμη πιο σημαντικός από τα άλλα πλεονεκτήματα που μπορούν

να προσφέρουν προσεκτικά σχεδιασμένα σενάρια μάθησης με βάση τις ΤΠΕ, π.χ. η

βελτιωμένη πρόσβαση σε ευκαιρίες μάθησης, ανεξάρτητα από χρονικούς και γεω-

γραφικούς περιορισμούς (Kearney, 2007). Σύμφωνα με τους Ala-Mutka & Punie

(2008) η εφαρμογή των ΤΠΕ στη μάθηση μπορεί να βελτιώσει την ευελιξία της μάθη-

σης και παρέχει δυνατότητες για την αλληλεπίδραση και το μοίρασμα της γνώσης,

οπότε προτιμάται από ηλικιωμένους εκπαιδευόμενους, ειδικά αν μάθηση αναφέρεται

στην καθημερινή ζωή τους.

Στο πλαίσιο του έργου ICT4T χρησιμοποιήθηκε το ανοιχτού κώδικα Σύστημα Δι-

αχείρισης της Μάθησης Moodle (http://moodle.org) για την υλοποίηση του προγράμ-

ματος στο διαδίκτυο . Ο κύριος λόγος για την επιλογή του Moodle - πέρα από το γε-

γονός ότι είναι Ελεύθερο Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα με μια μεγάλη κοινότητα χρη-

στών - ήταν η ιδέα ότι το Σύστημα Διαχείρισης της Μάθησης (LMS) βασίζεται σε με-

γάλο βαθμό σε μια συνεργατική προσέγγιση προς την μάθηση, που εκφράζεται και

μέσα από τα βασικά εργαλεία μάθησης του Συστήματος Διαχείρισης της Μάθησης

Moodle (Dougiamas & Taylor, 2003; Höbarth, 2007). Επιπλέον, το περιβάλλον του

προγράμματος πληροί τις βασικές προδιαγραφές της προσβασιμότητας στο διαδί-

κτυο εάν χρησιμοποιηθεί σωστά (McNaught, 2006; Reich, Petter, Helling & Müller,

2007). Αυτό ήταν ιδιαίτερα σχετικό, εφόσον η προσβασιμότητα στο διαδίκτυο αποτε-

λεί ουσιαστικό θέμα του προγράμματος.

Το πρόγραμμα ICT4T σχεδιάστηκε ως μια σειρά από δραστηριότητες μάθησης

(Kearney, 2007), οι οποίες επικεντρώνονται στην αλληλεπίδραση μεταξύ των συμμε-

τεχόντων και απαιτούν την ενεργό συμβολή και τον προβληματισμό πάνω στο περιε-

χόμενο. Για το λόγο αυτό, τα συνεργατικά εργαλεία που προσφέρονται από το Σύ-

στημα Διαχείρισης της Μάθησης Moodle διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη

σειρά μαθημάτων του προγράμματος. Πρόκειται πρωτίστως να εξυπηρετήσουν τον

σκοπό της κοινής δόμησης της γνώσης, ενώ το εκπαιδευτικό υλικό που παρέχεται

(π.χ. κείμενο, βίντεο) εξυπηρετεί περισσότερο ως έναυσμα για τις συλλογικές και

στοχαστικές δραστηριότητες. Όπως περιγράφεται παραπάνω, το Σύστημα Διαχείρι-

σης της Μάθησης Moodle παρέχει πολλά εργαλεία για την υποστήριξη συνεργατικής

μάθησης (π.χ. το discussion forum, wiki, chat), και κάθε δραστηριότητα μάθησης

απαιτεί τη χρήση τουλάχιστον ενός από αυτά τα εργαλεία. Ειδικά το φόρουμ είχε

εκτιμηθεί ιδιαίτερα από τους συμμετέχοντες στο μάθημα, ως μέσο για να γίνει μια ου-

σιαστική συζήτηση σχετικά με το περιεχόμενο του προγράμματος και τις ιδέες που

σχετίζονται γενικότερα με το θέμα της κατάρτισης των ηλικιωμένων. Η συζήτηση συ-

ντονίστηκε από τους υπευθύνους του προγράμματος με έμφαση στο να συνοψίζονται

οι σημαντικές πτυχές και να ενθαρρύνεται η περαιτέρω συζήτηση γύρω από σχετικά

ζητήματα. Επιπλέον, η στοχαστική μάθηση υποστηρίχθηκε παρέχοντας στους εκπαι-

δευόμενους, τη δυνατότητα να παρακολουθούν την πρόοδό τους σε ένα ηλεκτρονικό

χαρτοφυλάκιο (e-portfolio). Εκτός από τα εργαλεία που προσφέρει το Σύστημα Δια-

χείρισης της Μάθησης Moodle, χρησιμοποιήθηκε και ένα εξωτερικό εργαλείο εννοιο-

λογικών χαρτών online (Mindmeister, http://www.mindmeister.com ) για τη δόμηση

στόχων και την οπτική παρουσίαση των ιδεών. Αυτό ήταν το εργαλείο που χρησιμο-

ποιήθηκε κυρίως για να παρουσιαστούν οι σκέψεις και οι προβληματισμοί των εκπαι-

δευόμενων. Οι μαθητές έπρεπε να οπτικοποιήσουν την πρόοδο των σπουδών τους

σε κάθε ενότητα με τη βοήθεια αυτού του εργαλείου εννοιολογικών χαρτών. Τελικά οι

εννοιολογικοί χάρτες εισήχθησαν στο ατομικό τους ηλεκτρονικό χαρτοφυλάκιο (e-

portfolio) και τέθηκαν στη διάθεση των καθηγητών και των άλλων μαθητών.

Αν και ο σχεδιασμός του προγράμματος επικεντρώθηκε σε μια προσέγγιση

αυτο-καθοδηγούμενης μάθησης, η σειρά μαθημάτων ήταν προ-δομημένη με τέτοιο

τρόπο ώστε να στηρίζει τους εκπαιδευόμενους στην διαδικασία μάθησης και να τους

παρέχει έναν σαφή προσανατολισμό μέσα στο πρόγραμμα. Κάθε ενότητα με τις

αντίστοιχες δραστηριότητες είχαν την ίδια δομή ώστε να διευκολύνουν την αναγνώ-

ριση και τον προσανατολισμό στο διαδικτυακό περιβάλλον μάθησης. Επίσης παρε-

χόταν μια χονδρική εκτίμηση του χρόνου που απαιτούταν για κάθε δραστηριότητα

ώστε να υποστηριχτεί ο συντονισμός των εκπαιδευόμενων στις δραστηριότητες συ-

νεργασίας. Η συνολική δομή του προγράμματος πρέπει να εξεταστεί από δύο οπτι-

κές γωνίες: η μία είναι η καθαρά διδακτική και η δεύτερη είναι σχετική με τη χρηστικό-

τητα του εικονικού περιβάλλοντος μάθησης.

Από τη διδακτική σκοπιά οι μαθητές είχαν υποστηριχθεί με την παροχή σαφών

πληροφοριών σχετικά με τους στόχους, τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και τη δια-

δικασία αξιολόγησης της κάθε θεματικής ενότητας. Επιπρόσθετα, είχαν παρουσιαστεί

αναλυτικά οι στόχοι και η διαδικασία αξιολόγησης για κάθε μία από τις μαθησιακές

δραστηριότητες. Επιπλέον, μια σαφής περιγραφή των καθηκόντων ( «Τι πρέπει να

κάνω;») δόθηκε για κάθε δραστηριότητα και ομαδοποιήθηκαν τα εργαλεία (π.χ.

forum, wiki) και οι πόροι (π.χ. παρουσίαση βίντεο) μαζί με τις αντίστοιχες δραστηριό-

τητες. Με βάση τα δικά τους ενδιαφέροντα, οι εκπαιδευόμενοι είχαν την ευκαιρία να

έχουν πρόσβαση σε υλικό, όπως πρόσθετες πληροφορίες και περαιτέρω λεπτομέ-

ρειες σχετικά με το θέμα της κάθε δραστηριότητας. Η στήριξη δόθηκε και από τους

επόπτες, οι οποίοι συντόνιζαν τις συζητήσεις στο φόρουμ και παρείχαν περιλήψεις

που δημιουργήθηκαν σύμφωνα με τους στόχους μάθησης σε κάθε ενότητα.

Σχετικά με τη χρηστικότητα του εικονικού περιβάλλοντος μάθησης, ο κύριος

στόχος της υλοποίησης του προγράμματος μέσα στο Σύστημα Διαχείρισης της Μά-

θησης Moodle ήταν να απλοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η πλοήγηση στο

σύστημα και να καταλήξουμε σε ένα σταθερό και συνεπές περιβάλλον μάθησης.

Αυτό περιελάμβανε την απόκρυψη όλων των άνευ σημασίας λειτουργιών του συστή-

ματος ώστε η πλοήγηση των εκπαιδευόμενων να είναι πιο λειτουργική και αποτελε-

σματική. Επιπλέον, έπρεπε να μην είναι εμφανείς όλοι οι προεπιλεγμένοι σύνδεσμοι

πλοήγησης του Moodle ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι εκπαιδευόμενοι θα μπορούν να

έχουν πρόσβαση στο υλικό καθώς και στα εργαλεία συνεργασίας και μάθησης , μόνο

μέσα από τις σχετικές δραστηριότητες. Το σχήμα 1 δείχνει μια εικόνα του προγράμ-

ματος ICT4T με την απλοποιημένη δομή πλοήγησης. Τα κουμπιά πλοήγησης στην

αριστερή πλευρά εμφανίζουν μόνο τις πιο σημαντικές συνδέσεις (π.χ. κεντρική σε-

λίδα, μια γενική περιγραφή της ενότητας συμπεριλαμβανομένων των μαθησιακών

στόχων, το ηλεκτρονικό χαρτοφυλάκιο (e-portfolio), έξοδος). Το μενού στην κορυφή

επισημαίνει ότι ο εκπαιδευόμενος βλέπει την ιστοσελίδα «Δραστηριότητες στην Ενό-

τητα 3». Κάνοντας κλικ στα κουμπιά πλοήγησης στο κεντρικό πίνακα αυτού του δια-

δικτυακού τόπου, οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση σε κάθε

δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένων και των διαφορετικών εργαλείων συνεργα-

σίας του Moodle, όπως προσδιορίζεται από το είδος της δραστηριότητας. Κάθε δρα-

στηριότητα ανοίγει στο ίδιο παράθυρο, ωστόσο, τα κουμπιά αριστερά παραμένουν τα

ίδια ώστε η επιστροφή σε αυτή την επισκόπηση (κάνοντας κλικ στο κουμπί «Module

3 Activities») να είναι πάντα δυνατή.

Σχήμα 1

Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εκπαιδευόμενοι σε γενικές γραμμές μπορεί να μην

γνωρίζουν τα διαδικτυακά περιβάλλοντα μάθησης, και ότι ο συνεπής σχεδιασμός της

πλοήγησης στο Moodle υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς (π.χ. τα κουμπιά

πλοήγησης στην αριστερή πλευρά δεν μπορούν να εμφανίζονται στις σελίδες των

εργαλείων του Moodle όπως το forum, wiki, κλπ), στην αρχική σελίδα του προγράμ-

ματος δόθηκε ένας τομέας για βοήθεια προς τον χρήστη. Αυτός ο τομέας περιέχει μια

συλλογή από βίντεο εκμάθησης (screencast) τα οποία δημιουργήθηκαν για να δεί-

ξουν την δομή και τα μονοπάτια πλοήγησης στο πρόγραμμα ICT4T καθώς και τις

βασικές λειτουργίες των εργαλείων συνεργασίας του Moodle που απαιτούνται για την

ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων. Είναι περιττό να πούμε ότι οι υπεύθυνοι του προ-

γράμματος διαδραμάτισαν επίσης σημαντικό ρόλο με έμφαση στην υποστήριξη των

μαθητών. Ειδικά κατά την έναρξη των μαθημάτων, αρκετά ερωτήματα σχετικά με τε-

χνικά προβλήματα, στάλθηκαν από τους εκπαιδευόμενους με ηλεκτρονικό ταχυδρο-

μείο στους υπεύθυνους. Αυτά τα ερωτήματα αφορούσαν από προβλήματα σύνδεσης

μέχρι δυσκολίες στις ρυθμίσεις του προγράμματος περιήγησης και τη χρήση των

εφαρμογών που είναι βασισμένες σε flash.

Συμπεράσματα

Στο πλαίσιο του έργου ICT4T τρεις σειρές μαθημάτων online προσφέρθηκαν στο ευ-

ρωπαϊκό κοινό. Οι σειρές μαθημάτων είχαν ως στόχο να παρουσιάσουν την κατάλ-

ληλη χρήση των ΤΠΕ για την κατάρτιση των ηλικιωμένων. Μια προκαταρκτική ανά-

λυση των αποτελεσμάτων που συλλέγονται από τους συμμετέχοντες στα τρία προ-

γράμματα και η ανατροφοδότηση που δόθηκε στους εκπαιδευτές με ηλεκτρονικό τα-

χυδρομείο, υποδηλώνουν ότι οι συμμετέχοντες είναι γενικότερα ικανοποιημένοι από

την πορεία του προγράμματος. Μέσω της συμμετοχής των ηλικιωμένων μαθητών

στα μαθήματα, χρήσιμα στοιχεία σχετικά με την πιθανή βελτίωση και την περαιτέρω

ανάπτυξη του προγράμματος ICT4T θα μπορέσουν να συγκεντρωθούν, τέτοια που

να είναι σύμφωνα με την οπτική γωνία του ηλικιωμένου εκπαιδευόμενου.

Από τη διδακτική σκοπιά οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τη σαφή διάρθρωση και

την περιγραφή των καθηκόντων και των δραστηριοτήτων θετικά. Ειδικότερα, οι δρα-

στηριότητες που έχουν σχεδιαστεί γύρω από τη χρήση των εργαλείων των ΤΠΕ και οι

μαθησιακές δραστηριότητες που εφαρμόζονται στην εκπαίδευση ηλικιωμένων, ήταν

από τα σημαντικότερα θέματα για τους συμμετέχοντες. Οι συμμετέχοντες ήταν ιδιαί-

τερα θετικοί σχετικά με τη δυνατότητα που είχαν στα πλαίσια του προγράμματος να

δοκιμάσουν τέτοια εργαλεία (π.χ. Skype) σε συνεργασία με άλλους συμμετέχοντες

και τους καθηγητές. Αρκετοί συμμετέχοντες τόνισαν ότι - εκτός από τα υλικά και τα

σχετικά καθήκοντα που δόθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος- η μαθησιακή

τους πρόοδος υποστηρίχθηκε και από την αμοιβαία ανταλλαγή εμπειριών στον τομέα

της κατάρτισης ηλικιωμένων, καθώς και των τεχνικών γνώσεων τους στη χρήση των

ΤΠΕ γενικά. Το υποστηρικτικό κλίμα που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του προ-

γράμματος ήταν ιδιαίτερα πολύτιμο όταν ορισμένοι συμμετέχοντες αντιμετώπισαν

προκλήσεις τεχνικού τύπου.

Σχετικά με τη χρηστικότητα του εικονικού περιβάλλοντος μάθησης, έγινε προ-

σπάθεια ώστε να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερη η απλοποίηση της πλοήγησης

στο σύστημα. Ωστόσο, όπως περιγράφεται παραπάνω, η συνεπής εφαρμογή του

συστήματος πλοήγησης, ήταν κατά κάποιο τρόπο περιορισμένη από τις διαθέσιμες

δυνατότητες σχεδιασμού του Συστήματος Διαχείρισης της Μάθησης Moodle. Παρ’

όλα αυτά, αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια πολύτιμη εκπαιδευτική εμπειρία, όπως περι-

γράφει το ακόλουθο μήνυμα στο φόρουμ από έναν συμμετέχοντα: «Είχα κι εγώ

προβλήματα με την πλοήγηση, πήγαινα εμπρός και πίσω, και ξεχνούσα πώς να πάω

στις σελίδες που ήμουν την προηγούμενη ημέρα. Αλλά τώρα μπορώ να εκτιμήσω

πολύ περισσότερο, πώς αισθάνονται οι ηλικιωμένοι εκπαιδευόμενοι όταν έρχονται

αντιμέτωποι με το ίδιο είδος προβλημάτων».

Εν κατακλείδι, οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα ICT4T είχαν την ευκαιρία να

γνωρίσουν τον παιδαγωγικό σχεδιασμό δραστηριοτήτων με βάση τις ΤΠΕ για ηλικιω-

μένους, εξετάζοντας τα πλεονεκτήματα καθώς και τις προκλήσεις που προκύπτουν.

Η διδακτική προ-δόμηση, η υιοθέτηση της πλοήγησης στο Moodle, το υλικό του το-

μέα βοήθειας στην κεντρική ιστοσελίδα και η συνεχής υποστήριξη από τους καθηγη-

τές παρείχαν στους συμμετέχοντες το είδος της καθοδήγησης που θα χρειαστούν και

οι ηλικιωμένοι εκπαιδευόμενοι σε παρόμοια προγράμματα ώστε να εξασφαλιστεί η

επιτυχής συνεργατική δόμηση της γνώσης. Αν και ορισμένοι μόνο από τους εκπαι-

δευτές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ICT4T ήταν ηλικιωμένοι και οι ίδιοι, όλοι οι

συμμετέχοντες μπόρεσαν να επωφεληθούν από την εφαρμογή της παιδαγωγικής

προσέγγισης για ηλικιωμένους εκπαιδευόμενους. Αυτό συνεπάγεται ότι η παιδαγω-

γική προσέγγιση, όπως περιγράφεται στο παρόν έγγραφο έχει ενδιαφέρον και για την

εκπαίδευση των ενηλίκων γενικότερα. Παρόλα αυτά, ο σχεδιασμός της εκπαίδευσης

ηλικιωμένων στις ΤΠΕ, απαιτεί από τους εκπαιδευτές να εξετάζουν πολύ προσε-

κτικά τις προκλήσεις που προκύπτουν από την συνεργασία με την εξαιρετικά ανομοι-

ογενή ομάδα των μαθητών ηλικίας 50 και άνω.

Συνεργάτες του έργου:

Institute for Future Studies (Coordinator) - AT

Vilniaus Verslo Kolegija - LT

Foundation for Research and Technology – Hellas (FORTH) - GR

Institut für virtuelles und reales Lernen in der Erwachsenenbildung an der Universität Ulm - DE

ZAWIW - Zentrum für Allgemeine Wissenschaftliche Weiterbildung - DE

  

Florida Centre de Formació, CA - ES

Αυστρία

Elvira Reitshammer Kathrin Helling Christian Petter

Γερμανία

Gabriela Körting Carmen Stadelhofer

Λιθουανία

Alina Ivanovaite Vilte Gridasova

Ισπανία

Nick Kearney Victoria Gomez Inma Mora

Ελλάδα

Κατερίνα Κική-Παπαδάκη Ανδρέας Κόλλιας

Σχετικές πηγές

http://www.ict4t.net/

http :// www . ict 4 t . net /? q = book / export / html /126