СМЕТКОВОДСТВО - e-ucebnicifali... · 3 Предговор Учебникот...

проф. Виолета Несторовска

СМЕТКОВОДСТВО

изборен ТРЕТА ГОДИНА

Економска,правна и трговска струкаЧетиригодишно средно стручно образование

2015

2

Рецезенти :

Проф.м-р Борче Треновски “Економски факултет“, Универзитет Св. Кирил и Методиј“- СкопјеПроф. Јасмина Ѓурчиновска СЕУГС“Арсени Јовков“ - СкопјеПроф. Билјана Ниновска СЕПУГС“Васил.Антевски.Дрен“ - Скопје

Издавач:Министрство за образование и наука на Република Македонија

Печати:Графички центар дооел, Скопје

3

Предговор

Учебникот Сметководство за трета година изборен е наменет за изучување на сметководството како научна дисциплина. Сметководството е систем за информирање кое ги мери бизнис активностите, ги процесира информациите во извештаи и ги известува оние кои донесуваат одлуки. Поради тоа сметководството е наречено јазик на бизнисот. Колку повеќе се разбира овој јазик толку подобро може да се управува со финансиските аспекти на работењето но, исто така, ќе бидат поквалитетни и донесените одлуки. Учениците преку содржината на овој учебник треба да се стекнат со знаења и способности во врска со значењето на евиденцијата кај деловните субјекти како основа за донесување на одлуки, познавање и примена на основните принципи, постапки и стандарди во сметководствената наука и практика, одделните документи, разбирање на сметководствените настани во врска со постојаните средства, временските разграничувања,даноците ,пресметката на платите,ревалоризацијата на постојаните средства,попис на залихите,финансиските извештаии, користење на компјутерите, како и да развиваат навика за уредно, брзо и точно извршување на работата. Книгата е наменета за учениците во средните економски училишта, а може корисно да послужи и на сите оние кои се занимаваат со сметководствената теорија и практика.Оваа книга е напишана како учебник за учениците на трета и четврта година средни училишта, економско-правна и трговска струка, економски техничар според усвоената наставна програма.

Очекувам дека содржината на овој учебник ќе даде позитивни резултати

како за подобро совладување на материјата од страна на учениците, исто така и во нашата деловна практика.

Ќе им бидам благодарна на сите оние кои ќе ми укажат на евентуалните пропусти и недостатоци.

Скопје, Автор, Февруари ,2010 год проф.Виолета Несторовска

5

СОДРЖИНА:

I ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА1. Поим на постојани средства ..................................................................................... 9 2. Поделба на постојаните средства ............................................................................. 9 2.1 Нематеријални вложувања...................................................................................... 9 2.2 Материјални вложувања .................................................................................... 12 3. Евиденција на постојаните средства...................................................................... 13 3.1 Евиденција за набавка на постојаните средства ................................................. 13 3.2 Евиденција на изградба или изработка на постојаните средства...................... 15 4. Дефинирање на лизингот ........................................................................................ 17 4.1. Видови лизинг ....................................................................................................... 18 4.2. Предности од лизингот......................................................................................... 19 4.3. Разлики помеѓу кредит и лизинг ......................................................................... 19 ТЕСТ за проверка на знаењето на учениците......................................................... 21 1. Поим на временски разграничувања.................................................................... 24 2. Евиденција на временските разграничувања ........................................................ 24 ПОИМ НА КАПИТАЛ ................................................................................................ 33 2. Видови капитал ........................................................................................................ 33 3. Издавање (емисија) на акции.................................................................................. 34 3.2. Издавање акции врз основа на претплата........................................................... 35 ТЕСТ проверка на знаењето на учениците............................................................... 39 Поим за плати............................................................................................................... 43 2. Пресметка на бруто плата ....................................................................................... 43 3. Евиденција на рекапитуларот (пресметка на бруто плата)................................ 47 4. Поплнување на годишна даночна пријава............................................................. 48 5. Евиденција на патните трошоци ............................................................................ 51 ТЕСТ за проверка на знаењето на учениците .......................................................... 52 1. ПОИМ ЗА ДАНОЦИ .............................................................................................. 57 2. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ДАНОЦИТЕ .................................................................. 57 2.1 Прва класификација на даноците ........................................................................ 57 2.2 Втора класификација на даноците ...................................................................... 57 2.3 Трета класификација на даноците........................................................................ 57 2.4 Четврта класификација на даноците .................................................................... 58 3. Даночна основа ........................................................................................................ 58 4. Даночен објект или предмет на оданочувањето ................................................... 58 5. Данок на додадена вредност .................................................................................. 60 5.1 Поим на данокот на додадена вредност............................................................... 60 5.2 Предмет на оданочување....................................................................................... 60 5.3 Даночна основа ...................................................................................................... 60 5.4 Даночни стапки ...................................................................................................... 61 6. ЕВИДЕНЦИЈА НА ДАНОК НА ДОДАДЕНА ВРЕДНОСТ ............................... 65 ТЕСТ за проверка на знаењето на учениците ........................................................... 68 1. Попис и отпис на залихи ......................................................................................... 73 Евиденција на исправката на вредноста на застарените материјали...................... 82 2 РЕВАЛОРИЗАЦИЈА- Повторна пресметка на вредноста на средтвата.............. 84 5. Кусоци на постојаните средства............................................................................. 96 6. Вишоци на постојаните средства(бесплатно добивање и преотстапување на постојаните средства) .................................................................................................. 97 7.Продажба на постојаните средства ......................................................................... 98

6

ТЕСТ за проверка на знаењето на учениците.........................................................103 ПОИМНИК................................................................................................................105 ЛИТЕРАТУРА ............................................................................................................111

7

I ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

ПОСТОЈАНИ СРЕДСТВА(НЕМАТЕРИЈАЛНИ И МАТЕРИЈАЛНИ ВЛОЖУВАЊА)

1.Поим на постојани средства 2.Поделба на постојаните средства 2.1 Нематеријални вложувања 2.2 Материјални вложувања 3.Евиденција на постојаните средства 3.1 Евиденција на набавка на постојаните средства 3.2 Евиденција на изградба на постојаните средства

Цели на ученикот:

� да се запознае со помот на постојаните средства � да ги разликува видовите постојани средства � да ја разбере набавката на постојаните средства � да ја разбере изградбата на постојаните средства

9

1. Поим на постојани средства

Средствата се еден од факторите на производството. Тоа значи декасекоја фирма треба да располага со определен износ на средства за да може да гиизвршува своите задачи. Во рамките на средствата треба да има одреден соодноспомеѓу постојаните (основни, фиксни, нетековни) и обртните (тековни) средства. Постојаните средства го претставуваат капацитетот на друштвото, а обртнитесредства финансиската сила. Обртните средства го овозможуваат користењето напостојаните средства.За различни видови потреби компаниите располагаат соразлични видови средства.Паричните средства на пример им служат за набавка наматеријали,опрема,транспортни средства,и др.Без паричните средства не може дасе изврши исплати на направените трошоци за вода,електрична енергија,разниуслуги од други друштва,исплата на платите на вработените и т.н

Исто така,во одвивањето на работењето компаниите покрај со материјалнии парични средства располагаат со машини,згради,компјутери,транспортнисредства и т.н

Севкупноста на средствата со кои располагаат компаниите треба даодговараат квантитативно и квалитативно на нивните задачи.Кога се великвантитативно тогаш се има во предвид обемот и долготрајноста на задачите накомпанијата.За поголем обем на задачи неопходни се поголем обем на средства.Квалитативно совпаѓање на средствата со задачите значи дека видовите насредства треба да одговараат на дејноста со која се занимава компанијата.Видот иобемот на средствата се разликува во зависност од тоа дали е во прашањепроизводствена или трговска дејност.

Секое друштво(компанија) има свои специфичности кои предизвикуваатпотреби за располагање со различни видови средства.

Средствата се материјална основа во работењето на една фирма.Често пати се подвлекува дека средствата се она што е крвотокот во човечкиот организам.Постојаните средства се постојаниот имот на една фирма.Се карактеризираат со :

- Долг век на траење. - Втора карактеристика што постепено се трошат,дел по дел од својата

вредност пренесуваат на новиот производ.По секој извршен процес на работа машините на пример се враќаат во својата првобитна форма подготвени за нова употреба.

- Трета карактеристика е дека тие ангажираат високи парични средства за нивна набавка.

2. Поделба на постојаните средства

Постојаните средства се делат на : 1.Нематеријални вложувања 2.Материјални вложувања 3.Долгорочно финансиски вложувања

2.1 Нематеријални вложувања

Нематеријалните вложувања не се средства во класична смисла на зборот. Во странската практика се нарекуваат “имобилизации”.

10

Тие се права или направени трошоци што треба да се разграничат на подолг временски период т.е на повеќе години.Меѓутоа,дел од овие вложувања и ако не се средства за работа можат да се продаваат и да имаат прометна вредност,но дел не можат и остануваат врзани во фирмата до нивното потполно отпишување или до ликвидација на фирмата.Пример:основачките трошоци,трошоци за студии,огласи,реклами и т.н.

Во групата на нематеријални вложувања спаѓаат: 1.Издатоци за истражување и развој 2.Основачки вложувања 3.Патенти 4.Лиценци 5.Концесиите

Издатоците за истражување и развој се ставки за сопствен прогрес на фирмата.За да не се оптовари приходот на фирмата во периодот кога настанале тие се распределуваат на подолг временски период.

Основачките вложувања се нематеријални вложувања кои се отпишуваат постепено во повеќегодишен период.Во оваа група спаѓаат трошоците за изработка на проектна документација, за стручно оспособување и усовршување на работниците и т.н.

Патентот е регистриран пронајдок на физичко или правно лице(фирма).Сите трошоци околу стекнувањето ја преставува неговата набавна вредност по која се води како постојано средство.

Лиценцата преставува купено право за користење на туѓ пронајдок. Концесијата е овластување за користење на јавни и комунални добра

,експлотација на рудно богатство во странски земји и т.н.

Гудвил преставува разликата помеѓу вредноста што ја плаќа купувачот ипроценетата фер или објективна вредност на фирмата што се купува,а којаможе да биде различна од книговдоствената вредност на фирмата.

Пример за набавка на нематеријално вложување

1. Даден е аванс на проектанското биро” Виола” 30.000 ден. за изработка на проектна документација за изградба на градежен објект.Проектанското биро доставило ф-ра бр.14 за изработената проектна документација во износ од 150.000ден.Фатурата еплатена по одбивањето на авансот

2. За истражување на пазарот префрлен е аванс на маркетинг агенцијата којаќе го истражува пазарот 25.000 ден.Маркетинг агенцијата доставило ф-рабр.4 за извршеното истражувањена 20.000 ден.Фактурата е платена одпретходно дадениот аванс,а остатокот од авансот е вратен на сметка надруштвото,што ср гледа од добиениот извод од банката бр.3

3. Друштвото добива решение за користење на концесии за чија цел треба дасе изврши исплата од средствата на жиро сметката 6.500ден.

4. Платено е за користење на патент во износ од 8.500ден.

11

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ бр. 1 составен на 08.11.2011 год.

Рб. Конто О П И С врска Износ + - + - 1. 016

1000

Аванс за нематеријални вложувања

Жиро сметка Даден аванс на изведувачот

30..000 30.000

1а 005 220

Нематеријални вложувања во подготовка

Обврски спрема добавувачот Добиена е ф-ра бр.14

150.000

150.000

1б

220 016

1000

Обврски спрема добавувачот Аванс за нематеријални вложувања

Жиро сметка Платена ф-ра бр.

150.000

30.000 120.000

1в 0011 005

Вложувања во изработка на проектна документација

Нематеријални вложувања Дадена проектна документација за користење

150.000

150.000 .

2

016

1000

Аванси за нематеријалнивложувања

Жиро сметкаДаден аванс

25.000

25.000

2а 010

220

Издатоци за истражување иразвој

Обврски спремадобавува.Добиена е ф-ра бр12

20.000

20.000

2б 1000220

016

Жиро сметкаОбврски кон добавувачот

Аванс за нематер.вложу.Платена е фактурата бр.4

5.00020.000

25.000

3 0132 КонцесииЖиро сметка

Платено за концеси

6.5006.500

3 01301000

ПатентЖиро сметка

Платено за патент

8.5008.500

12

Пример за вежбање:1.Даден е аванс за студии и истражување на пазарот 12.000ден од жиросметката.Добиена е ф-ра бр.23 за истражувањето во износ од 25.000 ден.Фактурата бр. 23 е платена од жиро сметката по одбивањето наавансот.Студиите се доставени на компанијата.2.Од жиро сметката исплатено е за гудвил 28.000 ден.3Даден е аванс на проектанското биро” Х” 20.000 ден. за изработка на проектна документација за изградба на градежен објект.Проектанското биро доставило ф-ра бр.1 за изработената проектна документација во износ од 60.000ден.Ф-ратабр.1 еплатена по одбивањето на авансот4.За истражување на пазарот префрлен е аванс на маркетинг агенцијата која ќе гоистражува пазарот 25.000 ден.Маркетинг агенцијата доставило ф-ра бр.4 20.000ден.

2.2 Материјални вложувања

Материјалните вложувања се материјалната база на една фирма.Без материјалните средства не може фирмата да постои т.с да ја извршува својата дејност за која е основана.

Во групата на материјални средства спаѓаат и книгите во библиотека,дела на ликовна и вајарска уметност,како и средства во подготовка кои се на пат да станат готови средства за работа - земјишта и шуми - градежни објекти, - постројки и опрема, - алат погонски и деловен инвентар мебел и транспортни средства - повеќегодишни насади и основно стадо - аванси за материјални средства - материјални средства во подготовка - останати материјални средства.

Материјалните средства можат да се поделат на природни богатства и средства за работа.

Во рамките на природните богатства влегуваат земјиштата и шумите. Постои градежно земјиште, земјоделско земјиште, земјиште за експлоатација на рудно бигатство и други земјишта. Градежното земјиште е она на кое се изградени, се градат или доизградуваат градежни објекти. Земјоделското земјиште се состои од ораници, ливади и пасишта.

Во рамките на средства за работа влегуваат: градежните објекти, опрема, повеќегодишни насади, основно стадо, аванси за материјални средства, материјални средства во подготовка и останати материјални средства за работа.

Во рамките на градежни објекти влегуваат сите градежни објекти од: индустријата и рударството, за производство на енергија, водостопанство, земјоделитето, сообраќајот, трговијата угостителството и туризмот, образование наука и култура, адмистративни згради и др.

Во постројки и опрема влегуваат опрема за вршење дејност во: рудниците, електростопанството, водовод, водостопанство, индустриска дејност (машини, уреди и инсталации и останата опрема), земјоделство шумарство и рибарство, градежништвото, трговијата угостителството туризмот и занаетчиството, сообраќај и врски и др.

13

Во групата на алати, инвентар и транспортни средства влегуваат: уреди и инсталации, крупен алат, погонски канцелариски и деловен инвентар, транспортни средства, средства за врски и др.

Во повеќегодишни насади влегуваат: овоштарници, лозја и др. Во основно стадо влегуваат: добитокот (крупен и ситен) живината, пчелите, рибите и др.

Во групата на аванси за материјални средства влегуваат средствата кои им се даваат на добавувачите за набавка на материјални средства.

Во материјалните средства во подготовка влегуваат вложувањата во подготовка за набака и изградба на: градежни објекти, опрема, долгогодишни насади, закуп за земјиште и др.

Во групата други средства за работа влегуваат: уметничките дела, музејски вредности, книги во библиотеки и др. 2.3 Долгорочни финансиски вложувања

Долгорочни финансиски вложувања се парични издатоци чиј рок на

траење е подолг од една година. Во оваа група спаѓаат: вложувања во поврзани субјекти, вложувања во хартии од вредност, вложувања во банки и штедилници, дадени кредити и заеми во земјата и странство, дадени кауции и депозити, задолжителни долгорочни вложувања и останати долгорочни вложувања.

. 3. Евиденција на постојаните средства

3.1 Евиденција за набавка на постојаните средства

За секое прибавување мора да постои елаборат за економска оправданост

како и одлука од органот на управување на фирмата. Како основен документ за набавка на постојано средство е фактурата на

добавувачот.Најчесто за формирање на набавната вредност се фактурите за превоз,за товарење,за истовар,фактури за монтажа и т.н

Посебна група на документи се царински пресметки,(декларации),временски ситуации,коносмани,товарните листови,интерните фактури и т.н.

Прибавувањето на постојаните средства може да се изврши и во сопствена режија.Овој начин се јавува кога фирмата која со изградбата,изработката или вршењето на такви услуги се занимава како со своја редовна активност.

Пример: Фирма која изработува автомобили може да изработи автомобил за свои потреби,или градежна фирма да си изгради зграда за свои потреби. Прибавувањето на постојаните средства во сопствена режија(изградба,изработка или вршењето на услуги)е истовремено процес на продажба,процес на стекнување на вкупен приход на фирмата.

За сметководствената евиденција на долготрајните (постојани средства),воаналитичко сметковниот план е предвидена кл.0

14

Примери:1 .Со одлука на органот на управување на фирмата Виор од Скопје е

одлучено да се набави едно товарно возило.За оваа цел издвоени се на посебна сметка 280.000 ден од жиро сметката. Од добавувачот добиена е ф-ра бр.15 на 280.000ден.Ф-рата бр.15 е платена од издвоените средства. Патничкото возило е дадено за користење.

2.Бесплатно е добиено патничко возило по проценета вредност од 180.000 ден.

3.Набавната вредност на опремата е 400.000ден.отписите се250.000ден.Компанијата бесплатно ја преотстапува опремата на друга компанија.

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ бр. 1

составен на 10.01.2011 год.


1000

Издвоени средства за инвестиции

Жиро сметка Издвоени средства за и-ции

280..000 280.000

1а

0251 220

Вложувања во тек-опрема

Обврски спрема добавувачот Добиена е ф-ра бр.15

280.000

280.000

1б 220 1000

Обврски спремадобавувачот за пос.с-ва

Жиро сметка Платена ф-ра бр.15

280.000

280.000

1в. 021230 0251

Товарни возила Вложувања во тек-опрема

Дадено возило за користење

280.000 280.000

.

2. 021230 910

Товарни возилаАкционерски капитал

Бесплатно е добиеносредство

180..000 180.000

2а

0292

910

022

Акумулирана амортизацијана опрематаАкционерски капитал

Опрема и постројкиБесплатно е преостапенаопрема

250.000

150.000

400.000

15

Примери за вежбање:

1.По ф-ра бр.15 набавена е опрема за 300.000 ден.За превоз платено е воготово 2.000 ден.Опремата е дадена за користење.Ф-рата бр.15 е платена одсметка.

2.Бесплатно е добиен канцелариски инвентар со проценета вредност од210.000ден.

3.Компанијата”Х” бесплатно преотстапува на друга компанија градеженобјект.Набавната вредност на објектот изнесува 1.500.000 ден.Отоисите се690.000ден.

3.2 Евиденција на изградба или изработка на постојаните средства

Изградбата на постојаните средства може да биде финансирана одсопствена режија и со помош на земени кредити од банка.

Пример1.Управниот одбор на фирмата Сигма од Скопје донесува одлука за изградба

на магацин.Изградбата ќе се финанасира комбинирано 50% од сопствени извори, за која цел се издвоени 200.000 ден. 50% од добиен кредит за таа намена.Исплатен е аванс на градежната фирма” Виа” во износ од 100.000ден.Градежната фирма по извршените градежни работи доставила прва времена ситуација во износ од 200.000 ден.Ситуацијата е платена од издвоените средства за инвестиции по одбивањето на авансот.Добиена е конечна(завршна) ситуација на 400.000 ден.и по одбивањето на првата времена ситуација платена е од одобрениот кредит.По извршениот технички прием магацинот е даден во употреба

Книжењето е:


1000

Издвоени средства за инвестиции

Жиро сметка Издвоени средства за и-ции

200..000 200.000

1а

026 1010

Материјални средства во подготовка

Издвоени с-ва за инвестиции Даден аванс за инвестиции

100.000 100.000

1б 025 220


Обврски спрема добавувачи Добиена е прва времена ситуација

200.000

200.000

1в. 220 026

Обврски спрема добавувачи во земјата

Аванс за материјални

200.000

100.000

16

1010

средства Издвоени средства за

и-ции Платена прва времена ситуација

100.000

1г 025 220


Обврски спрема добавувачот Добиена конечна ситуација

200.000

200.000

1д 220 281

Обврски спрема добавувачот

Долгорочен кредит од банка Платена конечна ситуација

200.000

200.000

1ѓ 021 025

Градежни објекти Материјални средства

во подготовка Даден магацин во употреба

400.000

400.000

2.Фирмата во својата редовна дејност произведува компјутери.Органот на

управување на фирмата донесува одлука еден компјутер да го задржи за свои потреби.Според интерна фактура компјутерот вреди 80.000 ден.на која цена се пресметува 5% ДДВ.Цената на чинењето на компјутерот изнесува 50.000ден.Компјутерот е даден за користење.

Книжењето е : НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ бр. 1

составен на 13.01.2011 год. Рб. Конто О П И С врска Износ + - + - 2 025

160/1

755 260/1

Материјални средства во подготовка Данок на додадена вредност

Приходи по основ на употреба на сопствени п-ди

Обврски за ДДВ Задржан компјутер според интерна ф-ра бр.2

80.000

4.000

80.000

4.000

2а 700 630

Расходи на продадени п-ди Залиха на готови п-ди Прокнижена цена на чинење

50.000 50.000

2б 022 025

Постројкојки и опрема Материјални с-ва во подготовка Даден компјутер за користење

80.000 80.000

17

Примери за книжење:

1.Управниот одбор на фирмата “Х” од Скопје донесува одлука за изградба на градежен објект за туризам.Изградбата ќе се врши од издвоените средства заинвестицииИсплатен е аванс на градежната фирма” Х” во износ од 1.100.000ден.Градежната фирма по извршените градежни работи доставила прва времена

ситуација во износ од 8.000.000 ден.Ситуацијата е платена од издвоените средства за инвестиции по одбивањето на авансот. Добиена е конечна(завршна) ситуација на 9.400.000 ден.Завршната ситуција еплатена од издвоените средства.По извршениот технички прием објектот е даден за користење.

2.Фирмата во својата редовна дејност произведува автомобили.Органот на управување на фирмата донесува одлука еден автомобил да го задржи за свои потреби.Според интерна фактура вреди 880.000 ден.на која цена се пресметува 18% ДДВ.Цената на чинењето на автомобилот изнесува 650.000ден.Автомобилоте даден за користење.

4. Дефинирање на лизингот

Изразот лизинг има потекло од англискиот глагол “то lessee“, штозначи “да се даде во наем” или “најми”. Зборот “леасинг” има различни називи, се користат и термините наем и закуп. Во секој случај се работи за посебна формана финансирање на употреба на опрема и недвижнини. Не е сосема наем ниту паккредит, иако ги содржи елементите и на двете.

Предметот на договор му се дава на корисникот на лизинг на користење, за определен надомест и за определено време. Значи давателот на лизинг гокупува предметот на договор и му го дава на користење на корисникот на лизинг. Тој пак за него плаќа наемнина во согласност со договорот за лизинг. За целотовреметраење на договорот за лизинг сопственик на предметот е давателот нализинг. Со истек на договорниот однос корисникот на лизинг може да го откупипредметот на лизинг. Според досега кажаното можеме да заклучиме декализингот всушност е вид на комерцијален кредит- се дава во стока, а се враќа вопари и каматата се дава во пари. Кога зборуваме за лизингот треба да се напоменедека кај договорот за лизинг односно кај лизинг работите секогаш имаме учествона две лица помеѓу кои се одвива целата работа. Станува збор за: Леси (Lessee)- лице кое ги користи добиените средства со лизингот односнолицето купувач на објектот1 предмет на лизинг договорот Лесор (Lessor)- лицето кое го купува објектот и со посебен договор за лизинг муго отстапува на користење на леси се додека овој не го исплати целиот износ.

1 Се мисли на нештото што е предмет на лизинг на пр- автомобил.

18

4.1. Видови лизинг

Поради тоа што како објект имаме нешто што се троши, се расипува сеоштетува, а самото тоа е гаранција (дека леси ќе го исплаќа долгот навременозаедно со камата), со договорот за лизинг мора строго да биде дефинирано кој одстраните во договорот ќе го одржува средството додека трае лизингот (наемот) паспоред тоа разликуваме: Полн лизинг- е договор кај кој лесорот е тој кој во целост ги презема обврскитеза целосно сервисирање, осигурување на средството кое е предмет на лизингот. Нето лизинг- е договор кај кој леси се обврзува дека ќе ги сноси сите трошоци заосигурување, сервисирање на средството се додека тоа не помине во неговасопственост.

Понатаму кај лизингот односно договорот за лизинг може да се јави право наоткажување од што произлегуваат два можеби основни поделби на лизингот. Станува збор за финансискиот и оперативниот лизинг: Финансискиот лизинг е најчест облик на лизинг и наменет е како за физичкитака и за правни лица. Корисникот на лизинг уште при склучувањето надоговорот се одлучува дека по истек на периодот на лизинг сака да стане правенсопственик на предметот на договор (автомобил, камион, автобус, трактор, опрема, машини). Кај овој тип на лизинг нема можност за откажување. Штозначи дека леси односно најмувачот е обврзан да си ги плаќа сите рати засредството се до истекувањето на рокот кој е наведен во договорот. Периодот закој важат договорите за финансиски лизинг секогаш е еднаков на векот накористење на средството. Оперативниот лизинг е наменет за оние клиенти кои ги интересира пред сеупотребата, а не и купувањето на предметот на договор. За овој вид на лизингобично се одлучуваат правни лица и трговци поединци, кои имаат можност да јаприлагодуваат висината на месечната закупнина. По истек на договорот закупотможе да се продолжи, предметот на договор да се врати или да се откупи. Секористи обично пократко од векот на користење на средството и кај овој лизингможе да се користи правото на откажување. Сите договори за лизинг во основа припаѓаат на една од трите основни групиодносно трите основни вида на финасирање со лизинг: Sale & Lease back – продажба и повратен лизинг

Директен лизинг Левериџиран лизинг Да ги разгледаме секој од овие видови посебно: Sale & Lease back - Сопственикот на предметот на лизинг му го продаваосновното средство на давателот на лизинг за договорена цена, а тој пак наистото правно лице повторно му го дава назад во наем, односно во економскасопственост на финансиски или оперативен лизинг. Со тоа на правното лице мусе овозможува добивање на дополнителни средства за: -обртни средства потребни за зголемување на обемот на работа -нови инвестиции -рефинансирање на други извори на финансирање со неповолна цена или рочност Директен лизинг- кај директниот лизинг имаме ситуација кога леси односнозакупецот било правно, било физичко лице се стекнува со ново средство. Односно средство кое претходно не било во негова сопственост.

19

Левериџиран лизинг- кај овој тип на лизинг лесорот обезбедува дел одтрошоците за средството обично околу 20-40%, а заемодавателот кој се јавувакако трета странка го осигурува остатокот од средствата за финансирањето, односно лесорот позајмува средства од некој заемодавач за да купи определеносредство кое подоцна ќе му го даде во лизинг на леси односно закупецот. Најкористена е оваа варијанта кога предмет на лизингот се скапи средства како например бродови, авиони и сл.2

4.2. Предности од лизингот Светската теорија која се занимава со оваа проблематика ги издвојува следнивепредности на лизингот во споредба со другите форми на финансирање: - поголема можност за прилагодување на условите на финансирање кониндивидуалните потреби, - постапката на одобрување на финансирање е брза и едноставна, бара помалкудокументи, полесно се одобрува, го олеснува сметководството и тн. - правните лица можат да го искористат определеното влијание нафинансирањето преку лизинг врз билансот на состојба и на трошоците наработење, - можност за финансирање имаат и клиенти со формално помала кредито-способност како и новоосновани друштва, - можност за финансирање и на ДДВ, - вообичаено не се потребни дополнителни обезбедување за лизингот, дури и заподолг рок финансирањето на инвестиции кај некои форми на лизинг не гонамалува кредитниот потенцијал и нуди поголем расположив обртен капитал, - можност за обезбедување на дополнителен обртен капитал - не бара одеднаш врзување на големи средства, односно се чува работниоткапитал кој подоцна може да се употреби за други цели.

4.3. Разлики помеѓу кредит и лизинг

Основната и најважна разлика е во обезбедувањето на побарувањетокон доверителот. Кај лизингот начелно не се потребни дополнителни гаранцииодносно обезбедувања, бидејќи гаранција за подвижниот односно неподвижниотимот кој е предмет на договор за лизинг е самото право на сопственост надавателот на лизинг. Нема потреба од дополнителни гаранции. Кога самиотпредмет ќе биде целосно осигурен во некое друштво за осигурување е добарначин за обезбедување. Кредиторот во секое време може да го одземе предметотна лизингот и да ги наплати своите побарувања со негово продавање. Од саматадефиниција се гледа дека лизингот е хибрид помеѓу кредити и зајмување(лизирање)

2 Преземено од -„Финансиски Менаџмент“ Доц. Др. Зоран Ивановски

20

Прашања:

-Дефинирај ги постојаните средства? -Класифицирај ги постојаните средства? -Кои се нематеријални вложувања? -Поделба на нематеријалните вложувања? -Дефинирај ги материјалните вложувања? -Класификација на материјалните вложувања? -Објасни ја евиденцијата на набавка на постојаните средства со примери? -Објасни ја изградбата на постојаните средства со примери?

Клучни поими:-Патенти-Лиценци-Концесии-Лизинг-Леси-Лесор-Полн лизинг-Нето лизинг-Финансиски лизинг-Оперативен лизинг-Sale & Lease back-Директен лизинг-Левериџиран лизинг

21

ТЕСТ за проверка на знаењето на учениците

I група прашања со двочлен избор:Упатство: Внимателно прочитај го секое тврдење. Доколку сметаш декатврдењето е точно заокружи ја буквата Т, а доколку сметаш дека тврдењето не еточно заокружи ја буквата Н. 1. ( 1 ) ( ) Средствата се материјална основа во работењето на една фирма.

Т Н

2. ( 1 ) ( ) Постојаните средства имаат кус век на траење.

Т Н

3. (1) ( .) Патентот е регистриран пронајдок

Т Н

4. ( 1 ) ( ) Лиценцата е овластување за користење на туѓ пронајдок

Т Н

II група прашања со поврзување:Упатство: Во десната колона побарај го поимот кој одговара на описот во леватаколона и поврзи ги соодветните поими

. А (4) ( ) Постојаните средства 1 физички и правни субјекти

Б( 4) ( ) Лизингот е наем 2 кружен тек

В ( 4) ( ) Обртните средства 3 имаат долг век на траење Г. (4) ( ) Изградбата на постојаните средства 4.сопствена режија и кредит

III група прашања со дополнување:

Упатство: Додади ја потребната информација во недовршената реченица. Настојувај комплетно да ја довршиш реченицата, затоа што некомплетните одговори ќе се бодуваат делумно.

1. ( 3 ) ( ) Нематеријалните трошоци се ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. ( 3 ) ( ) Набавната вредност на средствата е ___________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

22

3. ( 3 ) ( ) Издатоците за истражување и развој се _________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

4 ( 3) ( ) Лизингот е ___________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

5 ( 3 ) ( )Долгорочните вложувања се _____________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

6 (3) ( ) Целата набавка на постојаните средства се води на сметка

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

IV група прашања со повеќечлен избор:

Упатство: Прочитај го секое прашање и одлучи која од понудените алтернативи е точен одговор. Одговорот забележи го на тој начин што ќе ја заокружиш буквата пред точниот одговор. Пречкртаните одговори нема да се бодуваат.

1. ( 1 ) ( ) Постојаните средства за една фирма се:

a) задолжителниб) не се задолжителнив) може да има само тековни средства

2. ( 1 ) ( ) Во постојани средства спаѓаат:

а) тековните средства б) обврските спрема добавувачотв) залихите на стоки

3. (1) ( ) Даден аванс за нематеријални вложувања од сметка:

а) 016/1000б) 1000/016в) 026/1020

. 4 ( 1 ) ( )Платена е ф-ра на добавувачот од жиро сметка:а) 1000/220б) 220/1000

в) 220/1020

23

II ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

ВРЕМЕНСКИ РАЗГРАНИЧУВАЊА

1.Поим на временски разграничувања 2.Евиденција на временските разграничувања

Цели на ученикот: -да ги разбере временските разграничувања -да ја разбере евиденцијата на временските разграничувања

24

1. Поим на временски разграничувања Временските разграничувања (активните и пасивните ) имаат голема улога

во сметководството на една фирма.Со сметките на временските разграничувања се врши разграничување на направените издатоци и трошоци кои треба да се пресметаат во идниот период.

Постои разлика помеѓу издаток и трошок иако дефенирањето на издатокот и трошокот е исто.Тие се во пари изразени трошења на средства и труд.Разликата е во тоа што издатоците не се составен дел на цената на чинењето,а трошоците се составен дел на цената не чинењето на готовите производи.

Со временските разграничувања се обезбедува пореална пресметка на финансискиот резултат.Активните временски разграничувања се водат на сметки од група 19 во аналитичкиот сметковен план.Активните временски разграничувања во странската литературе се познати како однапред платени трошоци.Овие средства се сопственост на фирмата што ги платило и затоа се искажуваат како тековни средства во билансот на состојбата.Ако средствата се плаќаат однапред за одредена намена тие средства се книжат на соодветни средства на сметки од групата 19-Активни пресметковни конта со истовремено книжење на десната страна на 1000-жиро сметка со што се евидентира намалување на паричните средства.

Во текот на периодот за кој е направен овој издаток сукцесивно ќе се пресметува трошокот.

Во изминатите периоди сметките на активните и пасивните временскиразграничувања се третираат како паралелни сметки,кои на крајот напресметковниот период меѓусебно се салдираат.Во најновата сметководственапрактикакнижењето на овие сметки е издвоено, со што самата постапка накнижење е поедноставна и порационализирана.Паралелизмот на аналитичкосметковен план оставен е само кај сметката 194 –Платени трошоци за набавката,и294-Пресметани зависни трошоци за набавката ,а кај останатитесметкикнижењата се вршат индивидуално.

На крајот од пресметковниот период соодветните сметки на АВР се салдираат и салдото се јавува како билансна позиција во билансот на состојбата и се пренесува за наредниот период.

2. Евиденција на временските разграничувања

Примери:1.Однапред е платена кирија за изнајмен деловен простор за една година

во износ од 48.000ден.Да се пресмета и прокнижи месечниот трошок на име кирија.

2.Фирмата пресметува приходи за продадена а не фактурирана стока во износ од 60.000ден.Подоцна е испратена ф-рабр.22 на купувачот во износ од 70.000ден.Да се изврши салдирање на сметките од временски разграничувања.

3.Однапред се пресметани трошоци за набавка во износ од 7.000ден а фактичките трошоци за набавка изнесуваат 8.000 ден.и добиена е ф-ра бр.12

25

4. За претходните зависни трошоциза набавка,примена е ф-ра бр.23 од којасе гледа дека трошоците изнесуваат 4.000 ден.Претходно пресметаните трошоциизнесувале 3.000ден.Да се изврши пребивање на салдата на временскитеразгранишувања.

5.Друштвото “Х”пресметува приходи за продадена ,а нефактурирана стокана 70.000ден.Покасно фактурата е испратена на купувачот на 78.000 денДа сеизвршат салдирања на сметките на временски разграничува.




1000Однапред платени трошоциЖиро сметка Однапред е платена кирија

48.000 48.000

1а 414

190Кирија и закупнина

Однапред платени трошок Пресметан месечен трошок

4.000 4.000

2 192 751

Пресметани приходи што не се фактурирани

Приходи од продажба наготови производи Пресметан нефактуриран трошок

60.000

60.000

2а. 120 192 779

Купувачи во земјата Жиросметка Останати деловни приходи Испратена ф-ра бр.22 на купувачот

70.000 60.000 10.000

3 194 220

Платени т-ци за набвака Обврски спрема

добавувачот Добиена е ф-ра бр.12

8.000 8.000

3а

459 294

194

Останати т-ци расходи од работењето Пресметани зависни т-ци

Платени трошоци за набавка Пребивање на сметките од временски разграничувања

1.000 7.000

8.000

26

4 192 751

Пресметани приходи штонеможеле да бидатфактурирани

Приходи од продажба на готови производи Пресметан нефактуриранприход

60.000

60.000

5 120 192 779

Купувачи во земјата Жиросметка Останати деловни приходи Испратена ф-ра бр.22 на купувачот

78.000 70.0008.000

+ 190 однапред платени трошоци -

+ 1000-жиро сметка -

+ 414-Кирија и закупнина -

192Пресметани приходи што не се фактурирани-

751-Приходи од продажба на п-води -

1) 48.000 1а)4.000

Почетна состојба 100000

1). Намалување за48.000

1а) Зголемување за 4.000

Почетна состојба 60000

2а) 60.000

2) Зголемување за 60.000

2. Зголемување за 60.000

120 -купувачи во земја По

четна состојба 100000

2а)Зголемување за 70.000

779-останати деловни приходи

2а) 10.000

27


1.Однапред е платена кирија за изнајмен деловен простор за една година во износ од 12.000ден.Да се пресмета и прокнижи месечниот трошок на име кирија.

2.Фирмата пресметува приходи за продадена а не фактурирана стока во износ од 50.000ден.Подоцна е испратена ф-ра бр.2 на купувачот во износ од 60.000 ден. Да се изврши салдирање на сметките од временски разграничувања.

3.Однапред се пресметани трошоци за набавка во износ од 5.000 ден а фактичките трошоци за набавка изнесуваат 6.000 ден.и добиена е ф-ра бр.12

4. За претходните зависни трошоциза набавка,примена е ф-ра бр.23 од која се гледа дека трошоците изнесуваат 8.000 ден.Претходно пресметаните трошоци изнесувале 6.000ден.Да се изврши пребивање на салдата на временските разгранишувања.

5.Друштвото “Х”пресметува приходи за продадена ,а нефактурирана стока на 90.000ден.Покасно фактурата е испратена на купувачот на 75.000 денДа се извршат салдирања на сметките на временски разграничува.

Прашања: -Што се временските разграничувња? -Кои се активни временски разграничувања? -Кои се пасивни временски разграничувања? -Евиденција на активните временски разграничувања со пример? -Евиденција на пасивните временски разграничувања со пример? Клучни поими:-Издатоци-Трошоци

194-платени трошоци за набавка

3) Зголемување за 8.000 3а) 8.000 3а294-пресметани зависни трошоци 7.000

459-Останати т-ци расходи

3а 1.000

28

ТЕСТ за проверка на знаењто на учениците

I група прашања со двочлен избор:

Упатство: Внимателно прочитај го секое тврдење. Доколку сметаш дека тврдењето е точно заокружи ја буквата Т, а доколку сметаш дека тврдењето не е точно заокружи ја буквата Н. 1. ( 1 ) ( ) Временските разграничувања се разграничувања на трошоците

Т Н

2. ( 1 ) ( ) Не постои разлика помеѓу издаток и трошок

Т Н

3. (1) ( .)Активните временски разграничувања се водат на гр.29

Т Н

4. ( 1 ) ( ) Издатоците се составен дел на цената на чинењето

Т Н

II група прашања со поврзување:

Упатство: Во десната колона побарај го поимот кој одговара на описот во левата колона и поврзи ги соодветните поими

. А (4) ( ) Временското разграничување 1 биланс на успех

Б( 4) ( ) Трошоците 2 производите

В ( 4) ( ) Трошковниот објект 3 составен дел на ц.ч на производот

Г. (4) ( ) Расходите 4 разграничување на трошоците


Упатство: Додади ја потребната информација во недовршената реченица. Настојувај комплетно да ја довршиш реченицата, затоа што некомплетните одговори ќе се бодуваат делумно. 1. ( 3 ) ( ) Активните временски се ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. ( 3 ) ( ) Паралелни сметки на временските разграничувања ____________________________________________________________________________________

3. ( 3 ) ( ) Цената на чинењето е _______________________________________________________________________________________________________________

4.:( 3) ( ) Како извори за плаќањето на трошокот __________________________________________________________________________________________________

29

5. ( 3 ) ( )Ако средствата однапред се плаќаат за одредена намена _____________

______________________________________________________________________

6. (3) ( ) Во цената на чинењето на влегуваат _____________________________

______________________________________________________________________



1. ( 1 ) ( ) Активните временски разграничувања се водат на:

a) сметка 290б) сметка 190в) сметка 210

2. ( 1 ) ( ) Однапред е платен трошок за реклама од сметка:Книжењето е:

а) 290/1000б) 290/1020в) 190/1000

3. (1) ( ) Трошоците се составен дел на цената на чинењето:

а) на готовите производи б) на приходитев) на кредитите

.4.( 1 ) ( )Пресметани се трошоци за транспортни услуги.Книжењето е:

а) 190/220б) 410/290в) 290/410

31

III ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

КАПИТАЛ И РЕЗЕРВИ 1.Поим на капитал 2.Видови капитал 2.1 Номиниран капитал 2.2 Неноминиран капитал 2.1.1 Акционерски капитал 2.1.2Капитал на индивидуални сопственици 3.Издавање (емисија) на акции 3.1 Издадени акции за готовина 3.2 Издавање на акции врз основа на претплата

Цели на ученикот: -да се запознае со поимот на капиталот -да се запознае со видовите на капиталот -да ја разбере евиденцијата на капиталот и резерви

33

ПОИМ НА КАПИТАЛ Главнината (капиталот) преставува остаток на учество во сопственоста над

средствата на друштвото по одземањето на сите обврски на друштвото. Значи главнината(капиталот) преставува учество во нето средствата на друштвото. Капиталот е средства минус обврски.

Основни составни делови на главнината се: 1.основната главнина(вкупната номинална вредност на сите влогови на

содружинците,односно на сите акции на акционерите т.н акционерски цапитал 2.износот уплатен над номиналниот износ т.е премија на акциите 3.ревалоризациона и други резерви 4.акумулирана добивка Состојбата на главнината(капиталот) на денот на составувањето на

билансот на состојбата преставува нето имот кој во случај на ликвидација на деловниот субјецт би можел да им припадне на основачите.Сопствениот капитал е сумата која на сопствениците им останува по претходно уплаќање на сите обврски кон кредиторите.

Средствата = обврски +акционерски капитал

2. Видови капитал

Трајниот (сопствениот) капитал се дели на : 2.1 номиниран капитал 2.2 неноминиран капитал

2.1 Номинираниот капитал од своја страна се дели на: 2.1.1 акционерски капитал

2.1.2.капитал на индивидуални сопственици 2.1.1.Акционерскиот капитал го сочинуваат средства што се добиени по

пат на продажба на акции на друштвото.Акционерите се сопственици на акционерското друштво.Акционерскиот капитал во билансот на состојбата е преглед на вложениот капитал во фирмата. Тоа се две категории на акции:

1.акции-обични и 2.приоритетни(привилегирани или повластени) акции 1.Обичните акции носат право на глас и обичните акционери донесуваат

свој статут како интерен закон и правила на однесување.Бројот на издадените акции го покажува бројот на акциите кои биле продадени или пренесени на акционерите.Бројот на издадените акции не е нужно зло. Тие акции се тековни-неисплатени и се во сопственост на акционерите.

Номиналната вредност не ја покажува вредноста на акцијата или износот кој е добиен кога таа се продава на берза.Таа е произволно одреден износ за да ги задоволи законските барања(состојбена вредност)

Кога акциите се издадени за износ повисок од номиналната вредност,разликата се искажува односно евидентира како дополнително уплатен капитал

34

(пример: уплатен вишок на капиталот над номиналната вредност,капитални вишоци или премија на акции).

2.Приоритетни акции на нивните сопственици им нудат приоритет

привилегија при исплата на дивиденди.

Стапката на дивидендата на приоритетните акции може да биде определена на два начина:

1.Може да се утврди како процент %од номиналната вредност(пример :ако една акција со номинална вредност од 100 и стапка на дивиденда од 5%, таквата акција ќе носи дивиденда од 5 ден.)

2.Дивидендата може да се искаже како износ по акција(пример: една приоритетна акција со номинална вредност од 100 носи дивиденда од 10, што значи 10% од номиналната вреност на акцијата.

Приоритетните акции може да бидат: - конвертабилни( да се претворат во обични акции) - одповикливи ( можност да се повлечат т.е отповика по нивно издавање) Приоритетните акции се атрактивни за многу инвеститори бидејќинудат

враќање во форма на дивиденди со ниво на ризик кој е помал кај обичните акции.

2.1.2 Капитал на индивидуални сопственици се формира со успешноста од работењето на фирмата за која е основана.Фирмата позитивно работи и на крајот од годината се формира капиталот на индивидуалните сопственици.Значи овој капител е резултат на успешното работење.

3. Издавање (емисија) на акции

Издавањето на акции може да биде на неколку начини.Тие можат да бидат издадени:

3.1.Издадени акции за готовина

Пример 1. Друштвото издава(продава) 1000 обични акции по 200 ден.Номиналната вредност на акцијата е одредена на 120ден. Книжењето е: 1. 1000- жиро сметка 200.000 910-акционерски капитал 120.000 920или (913)-Премии на емитирани акции 80.000 Издадени - продадени акции

Сметката обични акции и сметката дополнително уплатен капитал се класифицираат во групата акционерски капитал во билансот на состојбата и преставува елемент на уплатен капитал на друштвото. СРЕДСТВАТА=ОБВРСКИ+СОПСТВЕН(АКЦИОНЕРСКИ)КАПИТАЛ +200.000 +120.000 + 80.000

35

Ако во претходниот пример фирмата нема да ја определи номиналната

вредност во тој случај книжењето е:

1. 1000-жиро сметка 200.000 910-акционерски капитал 200.000 Издадени 1000 акции по 200(нема номинална вредност)

Издавање акции за готовинска противвредност

Пример 2. Едно друштво издава 1.000 приоритетни акции по номинална вредност од 150 а за противвредност се стекнува со зграда (зградата е по пазарна вредност од 220.000ден) Книжењето е; 021-Згради 220.000 910-Акционерски цапитал-приоритетни акции 220.000 За издадени акции добиена зграда Во билансот на состојбата оваа трансакција е СРЕДСТВА=ОБВРСКИ+СОПСТВЕН(АКЦИОНЕРСКИ)КАПИТАЛ +220.000 + 150.000 + 70.000

Пазарната вредност на акцијата може да биде определена со тековниот пазарен курс на акцијата или по цена на последната продажбан а акциите за готовина.

3.2. Издавање акции врз основа на претплата Инвеститорот кој потпишува договор врз база на претплата се согласува

да откупи определен број на акции(точно е наведен бројот на акциите во договорот) и по определена цена,но и да плати за акциите на некоја идна дата.

Сертификатите за акциите не се издаваат се додека инвеститорот не плати. Пример.Инвеститорот потпишал договор врз база на претплата да откупи 1.000 обични акции по цена од 400 ден за една акција.

Книжењето е: 00-Запишан а неуплатен цапитал(побарување) 400.000 910-Акционерски капитал 400.000 За запишани акции Во билансот на состојбата оваа трансакција е:

СРЕДСТВА=ОБВРСКИ+СОПСТВЕН(АКЦИОНЕРСКИ)КАПИТАЛ +400.000 +400.000

Сметката 00-запишан а неуплатен капитал како побарување за претплата е средство додека сметката 910-акционерски капитал-обични акции за претплата е акционерски капитал кој укажува дека инвеститорот се согласил да откупи акции,но се уште нема платено за нив.Кога инвеститорот ќе плати ,ќе му се издадат сертификатите за акции,а салдото на сметка се префрла на сметка на обични акции.

36

Пример:Инвеститорот плаќа 150.000ден за договорениот откуп на акции ,по што добива и сертификат

Книжењето е: 1000-Жиро сметка 150.000 00-Запишан а неуплатен капитал 150.000 Уплатени средства за запишани акции

б ) Капитал на индивидуални сопственици

Пример. 1.Лицето Н.Н вложило почетен влог во своето друштво 120.000 ден. 2.Лицата С.А и В.Р формирале ортачко друштво .Лицето С.А вложило

250.000ден. а лицето В.Р вложило 200.000ден. Книжењето е: 1. 1000-Жиро сметка 120.000 913-Зголемување на капитал на сопствениците 120.000 Вложени средства од лицето Н.Н 2. 1000-Жиро сметка 450.000 913 Зголемување на капиталот на сопствениците 450.000 9130-сопственик С.А 250.000 9131-сопственик В.Р 200.000 Вложени средства во ортачко друштво 2 .2 Неноминираниот капитал Се состои од законски и други резерви што ги создава фирмата во текот

на работењето.Во овој капитал спаѓа и нераспределената добивка од поранешните години.

Долгорочните резервирања се специфичен извор кој се создава со цел друштвото однапред да обезбеди средства за определени ризици што може да настанат во текот на работењето.Овие резервирања настануваат по пат на пресметување на трошоците во текот на годината,и доколку не се реализираат не се потрошат во годината ,тие се пренесуваат за наредната година. Примери за евиденција на капиталот

1. Продадени се 1000 обични акции чија номинална вредност е 300 ден. За една акција. Акционерите кои ги купиле акциите платиле 400.000 ден. 2. По годишната сметка на крајот од годината, друштвото остварило нето добивка од 220.000 ден. Од нето добивката распределено е за зголемување на акционерскиот капитал 200.000 ден., 5.000 ден. за зголемување на резервите, 8.000 за дивиденда, а останатиот дел од нето добивката останува нераспределен (задржана добивка). 3. Лицето Н.Н. уплатило како влог 25.000 ден. 4. Купени се 800 акции по 500 ден. за една акција. 5. Лицето А.М. И лицето С.М. решиле да формираат ортачко друштво. А.М. вложило во друштвото 50.000 ден., а лицето С.М. вложило 60.000 ден. како влог.

37

Рб. Конто О П И С Износ + - + - 1. 1000

910 920

Жиро сметка Акционерски капитал-обични

акции Зголемување на капиталот на

сопствениците Продадени 1000 акции

400.000

300.000

100.000

2. 870 8810 884 8830 889

Добивка од сите активности во работењето по оданочување

Зголемување на акционерски капитал

Резерви Дивиденда и други надоместоци на

вложувачите Нераспределена добивка

Распределба на нето добивка-создадени обврски

220.000

200.000 5.000

8.000 7.000

2а. 8810 884 8830 889

910 940 247 950

Зголемување на акционерски капитал Резерви Дивиденда и други надоместоци на вложувачите Нераспределена добивка

Акционерски капитал Законски резерви Обврски по основ на учество во

резултатот Акумулирана добивка

Уплатени средства-префрлени средства од распределбата на кл. 9

200.000

5.000

8.000 7.000

200.000 5.000

8.000 7.000

2в. 247

1000

Обврски по основ на учество во резултатот

Жиро сметка Исплатена дивиденда

8.000

8.000

3. 1000 913

Жиро сметка Зголемување на капиталот на

сопствениците Уплатен влог

25.000

25.000

4. 0400 1000

Вложување во акции Жиро сметка

Купени 800 акции

400.000 400.000

5. 1000 913/1 913/2

Жиро сметка Капитал на сопственикот А.М. Капитал на сопственикот С.М.

Уплатени влогови

110.000 50.000 60.000

38


1. Продадени се 1000 обични акции чија номинална вредност е 200 ден. За една акција. Акционерите кои ги купиле акциите платиле 300.000 ден. 2. По годишната сметка на крајот од годината, друштвото остварило нето добивка од 160.000 ден. Од нето добивката распределено е за зголемување на акционерскиот капитал 140.000 ден., 5.000 ден. за зголемување на резервите, 8.000 за дивиденда, а останатиот дел од нето добивката останува нераспределен (задржана добивка). 3. Лицето А.Н. уплатило како влог 125.000 ден. 4. Купени се 400 акции по 200 ден. за една акција. 5. Лицето А.С. и лицето С.К решиле да формираат ортачко друштво. А.С вложило во друштвото125.000 ден., а лицето С.К. вложило 160.000 ден. како влог.

Прашања:

1.Што е капитал? 2.Видови капитал? 3.Како се дели номинираниот капитал? 4.Кои се обични ,а кои се приоритетни акции? 5.На колку начини се врши издавањето на акции со примери?

Клучни поими:

-Главнина (капитал)-Номиниран капитал-Акционерски капитал-Капитал на идивидуални сопственици-Акции-Неноминиран капитал-Долгорочни резервирања

39

ТЕСТ проверка на знаењето на учениците


Упатство: Внимателно прочитај го секое тврдење. Доколку сметаш дека тврдењето е точно заокружи ја буквата Т, а доколку сметаш дека тврдењето не е точно заокружи ја буквата Н. 1. ( 1 ) ( ) Главнината(капиталот) е учество во нето средствата на друштвото

Т Н

2. ( 1 ) ( ) Капитал е средства + обврски

Т Н

3. (1) ( .) Обврските се средства минус капиталот

Т Н

4. ( 1 ) ( ) Акционерскиот капитал е средства минус обврски

Т Н



.А (4) ( ) Право на глас носат 1 приоритетни акции

Б( 4) ( ) Берза 2 законски и др.резерви на фирмата во текот на

работењетоВ ( 4) ( ) неноминираниот капитал 3 обични акции

Г. (4) ( ) Конвертабилни и отповикливи прави во текот на работењето 4.продажба на акции



1. ( 3 ) ( ) Основни делови на главнината се ____________________________________________________________________________________________________

2. ( 3 ) ( ) Капиталот е ________________________________________________

______________________________________________________________________

40

3. ( 3 ) ( ) Издавањето на акциите може _________________________________

______________________________________________________________________

4.:( 3) ( ) Долгорочните резервирања се ___________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

5 ( 3 ) ( ) Обичните акции _______________________________________________

______________________________________________________________________

6. (3) ( ) Номиналната вредност е ________________________________________

______________________________________________________________________


Упатство: Прочитај го секое прашање и одлучи која од понудените алтернативи е точен одговор. Одговорот забележи го на тој начин што ќе ја заокружишбуквата пред точниот одговор. Пречкртаните одговори нема да се бодуваат.

1. ( 1 ) ( ) Капиталот е:

a) средства + обврскиб) постојани средства+тековни средствав) средства минус обврски

2. ( 1 ) ( ) Продадени се 1000 акции по 200 ден за акција.Книжењето е:

а) 910 /1000 б) 1000/910в) 910/220

3. (1) ( ) Купени се 500 акции по 150 ден.Книжењето е:

а) 0400/1000б) 1000/0400в) 1000/2201

. 4.( 1 ) ( ) Друштвото издава акции и добива против вредност зграда (300.000)а) 021/910 б) 910/021в) 910/220

41

IV ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

ПРЕСМЕТКА НА ПЛАТИ

1. Поим за плати 2. Пресметка на бруто плата 3. Евиденција на рекапитуларот (пресметката на бруто платата) 4. Пополнување на годишна даночна пријава 5. Евиденција на патните трошоци

ЦЕЛИ на ученикот : - да се запознае со пресметката на бруто плата

- да ја сфати евиденцијата на пресметката на бруто плата - да го разбере пополнувањето на годишната даночна пријава - да ги разбере патните трошоци

43

Поим за плати

Според месечна исплатна листа друштвото трба да ги евидентира трошоците за плати и надоместоци за плати од тековниот труд.Значи платите се трошоци и секој месец се вкалкулирааат и им се исплаќаат на работниците.

Почнувајќи за месец јануари 2011 година,во пресметката на бруто платата се вклучува и дополнителниот придонес за здравствено осигурување за случај на повреда на работа и професионално заболување ( 0.5%).

За разлика од другите придонеси стапката на овој придонес останува непроменета до 2011 година.

2. Пресметка на бруто плата

ВАРИЈАНТНИ ПРЕСМЕТКИ НА ПЛАТАТА ОД ЈАНУАРИ 2009

Пресметка од бруто плата

1.Бруто плата (основица за придонеси) 40.000 2.Придонеси од плата (40.000 по 28,40%) 28,4% 11.360 3. Разлика( 1 - 2)Бруто плата минус придонеси (40.000-11360) 28.640 4. Лично ослободување 7.000 5.Основица за персонален данок на доход (3-4) (28640-7000) 21.640 6.Персонален данок на доход (ред.бр.5по 10%) (21640по 10%) 2.164 7.Нето плата (1 минус 2минус 6) (40.000-11360-2164) 26.476

ПИО 19% 7.600 Присонес за здравствено осигурување 7,5% 3.000

Професионално здравство 0,5% 200 Придонес за вработување 1,4% 560 Проверка за пресметка од нето плата 1.Нето плата 26.476 2.Лично ослободување 7.000 3. Разлика (1 минус 2) (26476 – 7.000) 19.476 4.Персонален данок на доход (ред.бр.3:0,9 по 10%) или (ред.бр.3 по 11,1111%) 2.164 5.Бруто плата 1 ( 1 + 4) (26476+2164) 28.640 6.Делител ( 100 – 28,64) : 10 0,716 7.Бруто плата(основица за придонеси)(ред. Број 5: ред.број 6) ( 28640:0,716) 40.000 8. Придонеси од плата (40.000 по 28,40) 28,40% 11.360

ПИО 19% 7.600

Придонес за здравство 7,5% 3.000 Придонес за професионално здравство 0,50% 200 Придонес за вработување 1.40% 560

44

ПРЕГЛЕД НА СТАПКИ НА ПРИДОНЕСИ ОД ПЛАТИ Во 2009 год. Стапките на придонеси од плата беа: 1.ПИО 19% 2.Придонес за здравство 7,5% 3.Придонес за професионално здравство 0.5% 4.Придонес за вработување 1,4% Вкупни придонеси се 28,4% а делителот беше 0,716 Во 2010год. Стапките на придонесите од плата се : 1.ПИО 16,5% 2.Придонес за здравство 7,0 % 3.Придонес за професионално здравство 0,5% 4.Придонес за вработување 1,2% Вкупните придонеси се 25,2 % а делителот е 0,748 Во 2011 Стапките на придонеси од плата се: 1.ПИО 15% 2.Придонесот за здравство 6% 3.Придонес за професионално здравство 0,5% 4.Придонес за вработување 1,0% Вкупните придонеси се 22,5% а делителот е 0,775

Ако се споредат триве години ќе се согледа дека постои тенденција на намалувањето на стапките кај сите придонеси освен придонесот за професионално заболување кој останува ист до 2011 а тоа е 0,5%

Трговците се субјекти кои не го применуваат Законот за исплата на платите во Рмакедонија Пример.1 1.Бруто плата 2009 год.без вклучен надомест на трошоците за - исхрана за време на работа и превоз до и од работа изнесува 60.000 ден.Да се пресметаат придонесите,персоналниот данок и нето платата.

Личното ослободување е утврдено на 7.000 денари месечно. 1.Придонес за ПИО 19 % 2.Придонес за здравствено осигурување 7,5% 3.Придонес за професионално здравство 0.5% 4.Придонес за вработување 1,4% Вкупно придонеси 25,2 %

45

Пример.2

1.Бруто платата на службеникот А.В е 50.000.Да се пресмета нето платата и придонесите.Да се прокнижи целата пресметка на плата. Пресметка: 1.Бруто плата (основица за придонеси) 50.000 2.Придонеси од плата (50.000 по 28,4%) 14.200 ------------- ПИО 19% 9.500 Присонес за здравствено осигурување 7,5% 3.750 Професионално здравство 0,5% 250 Придонес за вработување 1,4% 700 3. Разлика( 1 - 2)Бруто плата минус придонеси (50.000-14.200) 35.800 4. Лично ослободување 7.000 5.Основица за персонален данок на доход (3-4) (35.800-7000) 28.800 6.Персонален данок на доход (ред.бр.5по 10%) (28.800 по 10%) 2.880

------------- 7.Нето плата (1 минус 2минус 6) (50.000 – 14.200 – 2.880) 33.920 ПРЕСМЕТКА НА БРУТО ПЛАТА ОД 2010 год. Со намалени стапки за придонеси. 1.Придонес за ПИО 16,5% 2.Придонес за здравствено осигурување 7,0% 3.Придонес за професионално здравство 0.5% 4.Придонес за вработување 1,2%

______Вкупно придонеси 25,2 %

46

Пример.1 1.Бруто платата на службеникот А.В е 50.000. Да се пресмета нето платата и придонесите.Да се прокнижи целата пресметка на плата. Пресметка: 1.Бруто плата (основица за придонеси) 50.000 2.Придонеси од плата (50.000 по 25,2%,) 25,2%% 12.600 ------------- ПИО 16,5 8.250 Присонес за здравствено осигурување 7,0% 3.500 Професионално здравство 0,5% 250 Придонес за вработување 1,2% 600 3. Разлика( 1 - 2)Бруто плата минус придонеси (50.000 – 12.600) 37.400 4. Лично ослободување 7.000 5.Основица за персонален данок на доход (3-4) (37.400-7000) 30.400 6.Персонален данок на доход (ред.бр.5по 10%) (30.400 по 10%) 3.040

------------- 7.Нето плата (1 минус 2минус 6) (50.000-12.600-3.040) 34.360

47

3. Евиденција на рекапитуларот (пресметка на бруто плата)



270 Вкалкулирани бруто плати Обврски за бруто плати Вкалкулирани бруто плати

50.000 50.000

1а 270

271 2730 2740 2741 2743 2744

Обврски за бруто плати Нето плати Персонален данок ПИО ПЗО Придонес за вработување Придонес за профисионално здравство Создадени обврски

50.000 34360 3040

8.250 3.500

600 250

1б 271 2730 2740 2741 2743 2744

1000

Нето плати Персонален данок ПИО ПЗО Придонес за вработување Придонес за профисионално здравство Жиро сметка Платени обврски и нето плата

34360 3040

8.250 3.500

600 250

50.000

Ако службеникот платата ја зема во готово тогаш книжењето е следно: 1. 470

270 Вкалкулирани бруто плати Обврски за бруто плати Вкалкулирани бруто плати

50.000 50.000

1а 270

271 2730 2740 2741 2743 2744

Обврски за бруто плати Нето плати Персонален данок ПИО ПЗО Придонес за вработување Придонес за профисионално здравство Создадени обврски

50.000 34360 3040

8.250 3.500

600 250

1б. 1020 1009

Главна благајна Жиро- преодна Подигнати нето плати

34.360 34.360

1в. 271

1020 Нето плата Главна благајна Исплатени нето плати

34.360 34.360

1г. 1009

1000 Жиро преодна Жиро- редовна Добиен извод од банка бр.3

34.360 34.360

48

Примери за вежбање:1.Бруто платата на службеникот А.В е 80.000.Да се пресмета нето платата и придонесите.Да се прокнижи целата пресметка на плата. 2 Да се пресмета нето платата и придонесите.Да се прокнижи целата пресметка на плата, ако бруто платата на службеникот В.Н. е 70.000.3.Да се пресмета платата на менаџерот А.Н ,придонесите од плата,персоналниот данок и истите да се исплатат од банка ako бруто платата на менаџерот е 120.000ден.Платата ја зема на платежна картичка.

4. Поплнување на годишна даночна пријава

На крајот на годината се поднесува ГОДИШНА ДАНОЧНА ПРИЈАВА во Управата за јавни приходи за утврдување на персоналниот данок на доход. Во даночната пријава се внесуваат сите податоци за остварените приходи. Во левиот агол од даночната пријава се пишува Единствениот матичен број со име и презиме како и адреса на подносителот на даночната пријава. Под ред бр.1 во првата колана се ставаат вкупните бруто приходи. Под ред.бр 2 во втората колона се става вкупниот износ на одбитоци Под ред.бр.3 и во третата колона персоналниот данок.На ист начин се ставаат сите приходи останати под наредните редни броеви.На реден број 19 се става вкупното даночно ослободување.Во последниот реден број под точка 20 се собираат вертикално сите приходи,втората колона сите одбитоци и во третата колона сите платени аконтации(персонален данок на доход).

Така пополнета даночна пријава мора да се поднесе во Управата за јавни приходи најдоцна до 15.03. за поединец а за фирма како працен субјект најдоцна до 28.02.Даден е образецот за годишна даночната пријава.

51

5. Евиденција на патните трошоци

Пример : 1.Благајникот А.В му исплатил аванс за службено патување на службеникот В.Н во износ од 6.000ден. 2.Службеникот В.Н се вратил од службен пат и поднел патна сметка.Дневниците за службено патување изнесуваат 4.000ден.,превозот 1.000 ден.а непотрошениот аванс од 1.000 ден го вратил во каса. Книжењето е:



1020

Аванс за службено патување Главна благајна Даден аванс за службено патување

6.000

6.000

1а 4400 4402 1020

1710

Дневници за службено патување Надомест за превоз за лужбено патување Главна благајна Аванс за службено патување Поднесена патна сметка

4.000

1.000 1.000

6.000

Пример за вежбање:1.Благајникот Н.К му исплатил аванс за службено патување во земјата на службеникот М.Л во износ од 14.000ден.2.По враќањето од службениот пат службеникот поднел патна сметка. Дневниците за службеното патување изнесуваат 10.000ден, надоместокот за превоз е 5.000 ден.3.Благајникот С.К му исплатил аванс за службено патување во странство 2.000 евра (курсот на едно евро е 62 ден) од девизната сметка.4.Службеникот се вратил од службен пат во странство и поднел патна сметка.Дневниците за службеното патување во странство се 1500 евра(курсот е 62 ден),надоместокот за превоз е 500 евра (курсот е 62 ден).

Прашања: 1.Што е плата? 2.Објасни ја пресметката на бруто плата? 3.Објасни го пополнувањето на годишната даночна пријава? 4.Наброј ги даночните стапки за придонесите од плата?

Клучни поими:-Плата -Бруто-Нето-Даночна пријава

52



Упатство: Внимателно прочитај го секое тврдење. Доколку сметаш дека тврдењето е точно заокружи ја буквата Т, а доколку сметаш дека тврдењето не е точно заокружи ја буквата Н. 1. ( 1 ) ( ) Платите се трошоци

Т Н

2. ( 1 ) ( ) Платата е аконтација што ја добиваат вработените

Т Н

3. (1) ( ) На крајот не се поднесува даночна пријава

Т Н

4. ( 1 ) ( ) Придонесите не се пресметуваат од платата

Т Н



.А (4) ( ) Придонесите се пресметуваат 1 основицата по 10%

Б( 4) ( ) Персоналниот данок се пресметува 2.на крајот од годината

В ( 4) ( ) Даночната пријава 3 се задолжителни

Г. (4) ( ) Придонесите од плата 4 бруто плата



1. ( 3 ) ( ) Стапката за ПИО за 2010 е а за 2011 е ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. ( 3 ) ( ) Персоналниот данок се пресметува ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. ( 3 ) ( ) Платата е ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

53

4 ( 3) ( ) Даночната пријава за персонален данок се доставува во_______________најдоцна до________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5 ( 3 ) ( )Вкупните стапки за придонеси за 2011 се ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. (3) ( ) Платата може да се исплати ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



1. ( 1 ) ( ) Платата е:

a) издатокб) трошокв) обврска

2. ( 1 ) ( ) Од бруто платата се пресметуваат:

а) капиталотб) добивкатав) придонесите

3. (1) ( ) Вкалкулирани се бруто платите.Книжењето е:

а) 470/270б) 270/470в) 470/1000

. 4.( 1 ) ( ) Стапката на професионално заболување изнесува:а) 2,5% б) 1,5%в) 0,5%

55

V ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

ПРЕСМЕТКА НА ДАНОЦИ

1. Поим за даноци2. Класификација на даноците

2.1 Прва класификација на даноците2.2 Втора класификација на даноците2.3 Трета класификација на даноците2.4 Четврта класификација на даноците

3. Даночна основа4. Даночен објект или предмет на оданочување

4.1 Данок на имот4.2 Данок на наследство и подарок4.3 Данок на промет на недвижности и права

5. Данок на додадена вредност5.1 Поим на ДДВ5.2 Предмет на оданочување5.3 Даночна основа5.4 Даночни стапки

6. Евиденција на ДДВ

ЦЕЛИ на ученикот: -да знае што е данок -да ги разликува класификациите на даноците -да ја сфати даночната основа -да го сфати данокот на додадена вредност -да ја сфати даночната основа,предметот на оданочување и стапките

57

1. ПОИМ ЗА ДАНОЦИ

Во античка Грција и во стариот Рим данокот бил сфатен како давање на потчинатите на победникот.

Во средниот век во западна Европа се среќава терминот подарок како израз за данок. Денеска данокот се дефинира како: 1.Принудно давање на средства 2.Данокот преставува давање на обврзниците без дирктен противнадоместок 3.Данокот преставува давање на граѓаните и на правните лица дел од вишокот на производите или од имотот(прераспределба на националниот доход).

2. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ДАНОЦИТЕ

2.1 Прва класификација на даноците Даноците можат да се групираат како: 1.Даноци во натура и во пари 2.Општи и наменски 3.Редовни и вонредни

2.2 Втора класификација на даноците

Даноците може да се групираат на: 1.Објективни (реални ) даноци- се определуваат според вистинските елементи на доходот или имотот. 2.Субјективни( персонални ) даноци – не се однесуваат на доходот или имотот туку на определена личност.Субјективните даноци се поправични и порамномерни, затоа што се потпираат на вистинската даночна сила на даночниот обврзник. Недостатоците на субјективните даноци се: -нудат разни социјални олеснувања-даноците губат добар дел од даночната материја -даночно избегнување односно затајување на данок

2.3 Трета класификација на даноците

1 Непосредни и 2. Посредни даноци 1.Непосредните даноци ја товарат стопанската способност на обврзниците(зафаќаат непосредно од нивните приходи)-Обезбедуваат релативно постабилни приходи -Поправични се затоа што даночниот товар го одмеруваат според економските услови на даночниот обврзник

58

Недостатоци: -Не се еластични -Не се универзални како посредните,затоа што се уште го толерираат ослободувањето од секаков вид,па дури и привилегиите -Психолошки се неповолни за даночниот обврзник 2.Посредните даноци се наплатуваат во врска со работите во производство,потрошувачка или размената на добра . Предности на посредните даноци се: -Дарежливост и еластичност -Анонимност -Се плаќаат полесно -Даночната обврска се самоутврдува -Општост на даночната обврска Недостатоци: -Не се правични(не се социјални) -Предизвикуваат поголеми нарушувања на стопанството отколку непосредните даноци -Премногу се еластични

2.4 Четврта класификација на даноците

Даноците можат да бидат: 1.Синтетички 2.Аналитички 1.Синтетички даноци во целост опфаќаат некоја економска состојба, односно вредност 2.Аналитичките даноци се однесуваат само на еден елемент од даночната способност на некое лице.

3. Даночна основа

Даночната основа преставува база за пресметување и утврдување на износот на данокот,која даночниот обврзник е должен да го плати Даночната основа или основата на давачката по правило мора да биде утврдена во паричен износ.

Кај некои специфични давачки основата може да биде утврдена со закон и однапред позната за секој даночен обврзник(данок на доход од земјоделска дејност се плаќа според основата катастарски приход)

4. Даночен објект или предмет на оданочувањето

Даночен објект е факт што се зема како повод за плаќање на данок,односно мерило дека кај некое правно или физичко лице постои даночна сила(способност за плаќање данок)

Предмет на оданочување е имотот,доходот и прометот или потрошувачката.

59

Со законот за даноци на имот се воведуваат и уредуваат следниве видови даноци на имот: 4.1 Данок на имот 4.2 Данок на наследство и подарок 4.3 Данок на промет на недвижности и права

4.1 Данокот на имот

Данокот на имот се плаќа на сопственоста на недвижниот имот: земјиште,

станбени згради или станови, деловни простории, административни згради,гаражи и др.

Данок на имот се плаќа и на сопственоста на подвижниот имот и тоа:патничко моторно возило, автобус, товарно моторно возило, трактор, авион и т.н.

Обврзник на данок на имот е физичко или правно лице сопственик на имотот.

Основата на данокот на имот преставува пазарната вредност на недвижниот или подвижниот имот.

4.2. Данок на наследство и подарок

Данок на наследство и подарок се плаќа на недвижен имот и право на користење на недвижен имот,кои наследниците односно примателите на подароци ги наследуваат односно примаат врз основа на подарок.

Данокот на наследство и подарок се плаќа и на готови пари,парични побарувања,хартии од вредност и друг подвижен имот ако пазарната вредност на наследството односно подарокот е повисока од износот на едногодишната просечна плата во Републиката во претходната година.

Обврзник на данокот на наследство и подарок е физичко и правно лице кое наследува имот.

Основа на данокот на наследство и подарок е пазарната вредност на наследениот односно на подарокот примениот имот во моментот на настанувањето на даночната обврска,намалена за долговите и трошоците што го товарат имотот кој е предмет на оданочување. 4.3. Данок на промет на недвижности и права

На остварениот промет на недвижности и права се плаќа данок на

промет на недвижности и права. Под промет на недвижности и права се подразбира преносот со

надоместок на правото на сопственост на недвижности и права,замената на една недвижност за друга недвижност,како и друг начин на стекнување на недвижности со надоместок меѓу правни и физички лица.

Обврзник на данокот на промет на недвижности и права е правно и физичко лице-продавач на недвижноста односно правото.

Основа на данокот на прометот на недвижности и права е пазарната вредност на недвижноста и правото во моментот на настанувањето на обврската.

Пазарната вредност на недвижностите и правата ја утврдува органот за јавни приходи.

60

За утврдување на пазарната вредност на недвижности органот за јавни приходи формира комисија. Стапката на данокот на промет на недвижности и права е пропорционална и изнесува 3%.

5. Данок на додадена вредност

5.1 Поим на данокот на додадена вредност

Данок на додадена вредност е потрошувачки данок,кој се пресметува и

плаќа во сите фази на производството и трговијата како и во целокупниот услужен сектор.

5.2 Предмет на оданочување

Предмет на оданочување со данок на додадена вредност е: 1.Промет на добра и услуги од страна на даночниот обврзник во рамките на неговата стопанска дејност. 2.Увоз на добра 1.Како промет на добра се смета; - Прометот на електрична енергија,гас,греење - Промет на добра врз основа на лизинг - Промет на добра од консигнационен склад - Комисиона продажба на стоки -Културни,научни,образовни,спортски,забавни услуги -Банкарски,финансиски,осигурителни -Правни,економски,технички конслатинг-услуги,ревизорски,даночни советници,сметководители, -Изнајмување на движен материјален имот -Телекомуникациски услуги и т.н 2.За увоз на добра се смета: -Внесување на добра преку царинска линија на Република Македонија -Внесување на добра од слободните зони,царинските зони и царинските складови во земјата

5.3 Даночна основа

Даночна основа на данокот на додадена вредност е вкупниот износ на

надоместокот што е добиен или што треба да се добие за прометот во кој не е вклучен данокот на додадена вредност.

Даночната основа ги опфаќа : 1.Даноците вклучувајќи ги акцизите,таксите,придонесите и другите давачки пропишани со посебни закони 2.Зависните трошоци за пакување,истовар,натовар,превоз и осигурување провизии и т.н.

61

3.Субвенции кои се директно поврзани со цената на прометот на добрата или услугите.

Воведувањето и успешното применување на ДДВ е добар сигнал до странските инвеститори дека Република Македонија работи под исти услови како во развиените пазарни економии.

Според прописите до 15 секој месец даночните обврзници треба да поднесат даночни пријави за Данок на додадена вредност.

Даночните обврзници кои го надминуваат прагот од 25 милиони денари реализиран промет во претходната година треба да поднесат пријава за ДДВ за претходниот месец.

Во неа се внесуваат износите за влезниот данок и излезниот данок ,адоколку данокот во излезните фактури е поголем од влезните,трговското друштвотреба да ја плати разликата.Даночниот обврзник има две можности: 1.во самата пријава да се определи дали сака да му биде вратен данокот или 2.да биде пресметан како аванс за наредното плаќање на ДДВ.

Доколку сака да му биде вратен данокот , Управата за јавни приходи треба да донесе решение за да го врати данокот.

За секој ден доцнење, Управата за јавни приходи има законска обврска да исплатува камата од 0,1% , што важи и за доцнење на даночните уплати на обврзниците.

Тековните приливи од ДДВ во Буџетот се добри и главно се манифестираат кај увозот .

Податоците од Царинската управа покажуваат дека дневно се внесуваат 70-80 милиони денари од кои 40 милиони денари отпаѓаат на ДДВ.

Фирми кои имаат годишен промет под 25 милиони денари обврската за ДДВ треба да ја исполнат од 1 до 15 јули.

Кога треба да се оданочи мешан промет , предвид се зема доминантниот дел т.е продажбата на стоки. 5.4 Даночни стапки Данокот на додаена вредност се пресметува со примена на : 1.Општа даночна стапка од 18% 2.Повластена даночна стапка од 5% Општата даночна стапка од 18% се применува врз целокупниот промет на стоки и увоз,освен врз прометот и увозот кој се оданочува со повластена даночна стапка. Повластената даночна стапка од 5% се применува врз прометот на стоки и увоз на:

- Производи за човечка исхрана - Вода за пиење од јавните системи за снабдување - Публикации и тоа: книги, брошури, весници, сликовници, книги за цртање

и боење за деца..

62

*Закон за данок на додаена вредност(*Службен весник на Р.Македонија бр.44/99,исправки 59/99,86/99 и 11/2000год.)

ДАНОК НА ДОДАДЕНА ВРЕДНОСТ ; ШЕМАТСКИ ПРИКАЗ 1.Во улога на купувач _____________ по влезните фактури за набавка на стоки во која е вклучен и ДДВ,плаќа ДДВ по пропишана стапка(18% или 5%) со тоа што: -ако даночниот обврзник согласно Законот за ДДВ има право на одбивка на претходно платениот данок ,износот што го плаќа на име ДДВ во своите деловни книги го прикажува како претходно платен данок по влезните фактури на кл.1 група 16,сметка 160-Данок на додадена вредност.

2.Во улога на продавач_________________ при продажбата испорачува излезна фактура во која е вклучен ДДВ,при наплата на фактурата износот кој се однесува на наплатениот ДДВ од купувачот,во деловните книги на добавувачот се прикажува како обврска за ДДВ на класа 2, сметка 260 –Обврска за ДДВ 3.Во улога на даночен обрзник- извршител на стопанска дејност-__________кога се пополнува аконтативна ДДВ пријава од страна на даночниот обврзник се врши споредба и се бара разлика помеѓу однапред платениот данок при набавка (сметка 160) и наплатениот ДДВ прикажен како обврска при продажба (сметка 260). Ако имаме повеќе платен данок претходно тогаш даночниот обврзник ќе го побарува од државата износот на повеќе платениот данок или Ако даночниот обврзник има повеќе пресметано обврска за ДДВ одколку претходно платен ДДВ по влезните фактури,разликата ќе треба да ја плати на државата

65

6. ЕВИДЕНЦИЈА НА ДАНОК НА ДОДАДЕНА ВРЕДНОСТ

Согласно новиот сметковен план,побарувањата( претходниот данок) иобврските ( даночниот долг) за данокот се искажуваат на синтетичка сметка 160-Данок на додадена вредност , и 260-Обврски за данок на додадена вредност(ДДВ-пријави) неопходно е да се води аналитичка евиденција во рамките на пропишаните сметки ( 160 и 260 ).

Заради утврдување на даночните основи на оданочениот промет по стапки од 18% и 5% ,како и за утврдување на прометот ослободен од данокот со право на одбивка на претходниот данок,и прометот ослободен од данок без право на одбивка на претходниот данок,кои преставуваат елементи на Аконтативната ДДВ –пријава,потребно е да се отвори аналитичка евиденција во рамките на синтетичките приходни сметки ,на начинот кој го предлагаме за расчленување на сметката 751-Приходи од продажба на производи,стоки и услуги на домашен пазар. Пример за евиденција на ДДВ Набавка на репроматеријали и продажба на стоки со ДДВ

1.Фирмата Виор во текот на пресметковниот период набавило репроматеријали за извршување на производството за 500.000 ден по добиената фактура од добавувачот бр.12во која е искажан и пресметан ДДВ по стапка од 18% и која гласи на 590.000ден. Доколку имаме пример за набавка на материјали без право на одбивка на претходниот данок,тогаш ДДВ се вклучува во набавната вредност на залихата Тогаш книжењето е:

310-Материјали во склад 590.000 220-Обврски спрема добавувачот 590.000 Набавени материјали_____________________Или

3000-Фактурна вредност на репроматеријалите 500.000160/2 ДДВ при набавка 90.000

220-Обврски спрема добавувачот 590.000Набавени се материјали________________________

2. Во истиот пресметковен период продадени се готови производи во вредност од 2.000.000 ден.за што се издадени фактури во кои е пресметан ДДВ по стапка од 18% во износ од 360.000 ден. Исто така се продадени и готови производи во вредност од 400.000ден на кои е пресметан ДДВ по повластена даночна стапка од 5%, во износ од 20.000 ден. 3. Даночниот обврзник во законски рокови пополнува аконтативна ДДВ-пријава за пресметковниот период.

66

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ бр. 1 составен на 16.01.2011год.


1600

2200

Материјали во склад Претходен данок по стапка од 18% Обврски спрема добавувачот Набавени м-јали по ф-ра бр. 12

500.000 90.000

590.000

2 120

7510/2 7510/1 260/2 260/1

Купувачи во земјата Приходи од продажбан а производи на домашен пазар по стапка од 18% Приходи од продажба н а производи на домашен пазар по стапка од 5% Обврска за пресметан ДДВ по стапка од 18% Обврска за пресметан ДДВ по стапка од 5% Продадени готови производи

2.780.000

2.000.000

400.000

360.000

20.000

3. 260/2 260/1

1600 2604

Обврски за ДДВ по стапка од 18% Обврски за ДДВпо стапка од 5% Претходен данок Обврска за разликата помеѓу пресметаниот и платениот данок Утврдена обврска за плаќање

360.000

20.000

90.000 290.000

3а .

2604 1000

Обврза зап лаќање на ДДВ Жиро сметка Платена разлика за ДДВ

290.000 290..000

Во случај кога имаме повеќе платен претходен данок,тогаш се бара

повраток на данокот од државата или да се пребијат средствата во наредната година. Книжењето на повеќе платен ДДВ е: 2600-Обврски за ДДВ по стапка од 18% 200.000 2601-Обврски за ДДВ по стапка од 5% 150.000 1604-Побарувања на претходниот ДДВ 50.000 1600-ДДВ претходен ДДВ со стапка од 18% 280.000

67

1601-ДДВ претходен ДДВ со стапка од 5% 120.000 Пребивање на ДДВ_____________________Книжењето на данокот кога државата го враќа данокот е следно: 1000-Жиро сметка 50.000 /1604- Побарувања на претходниот ДДВ 50.000 За вратен ДДВ_____________________ Примери за вежбање:

1.Фирмата “Р” во текот на пресметковниот период набавило канцелариски материјали за извршување на дејноста за која е основана фирмата за 100.000 ден по добиената фактура од добавувачот бр.12 во која е искажан и пресметан ДДВ по стапка од 18% и која гласи на 118.000 ден. 2. Во истиот пресметковен период продадени се готови производи во вредност од 400.000 ден.за што се издадени фактури во кои е пресметан ДДВ по стапка од 18% во износ од 72.000 ден. Исто така се продадени и готови производи во вредност од 300.000ден на кои е пресметан ДДВ по повластена даночна стапка од 5%, во износ од 15.000 ден. 3.Даночниот обврзник во законски рокови пополнува аконтативна ДДВ-пријава за пресметковниот период.Да се изврши пребивање на ДДВ.

Прашања :

1.Што е данок? 2.Објасни ги класификациите на даноците? 3.Што е даночна основа? 4.Објасни го данокот на имот? 5.Објасни го данокот на наследство и подарок? 6.Објасни го данокот на промет на недвижности и права? 7.Поим на ДДВ ? 8.Што е предмет на оданочување ? 9.Кои се даночните стапки за ДДВ ? 10.Објасни ја евиденцијата на ДДВ со примери?


-Данок-Даночна основа-Даночен објект (предмет на оданочување)-Данок на додадена вредност -Даночна стапка

68



Упатство: Внимателно прочитај го секое тврдење. Доколку сметаш дека тврдењето е точно заокружи ја буквата Т, а доколку сметаш дека тврдењето не е точно заокружи ја буквата Н. 1. ( 1 ) ( ) Данок е принудно давање на средства

Т Н

2. ( 1 ) ( ) Објективните даноци се однесуваат на одредена личност

Т Н

3. (1) ( ) Данокот на додадена вредност е потрошувачки данок

Т Н

4. ( 1 ) ( ) Даночната основа се утврдува во натура

Т Н



.А (4) ( ) Принудно давање на средства 1 предмет на оданочување

Б( 4) ( ) Субјективни даноци 2 промет на добра и увоз на добра

В ( 4) ( ) Данок на имот 3 определена личност

Г. (4) ( ) сопственост на недвижен имот 4 данок



1. ( 3 ) ( ) Даночната основа е ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. ( 3 ) ( ) Посредните даноци се ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. ( 3 ) ( ) Стапката на данок на промет на недвижности е ___________________

69

____________________________________________________________________________________________________________________________________________4 ( 3) ( ) Непосредните даноци се____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________5 ( 3 ) ( ) ДДВ се пресметува со примена на ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________6. (3) ( ) Данокот е ___________________________________________________

______________________________________________________________________



1. ( 1 ) ( ) Општа даночна стапка е:

a) 10%б) 8%в) 5%

2. ( 1 ) ( ) Сметката на ДДВ при набавка е

а) с-ка 260б) с-ка 160в) с-ка 220

3. (1) ( ) Книжењето на обврска за ДДВ е

а) 160 /1000б) 260 /1000в) 1000/160

. 4.( 1 ) ( ) Книжење на враќање на повеќе платен данока) 2604/1000б) 1000/1604в) 220/ 2604

71

VI ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

ПРЕДБИЛАНСНИ КНИЖЕЊА

1.Попис и отпис на залихи 2.Евиденција на исправка на вредноста на застарени материјали 3.Ревалоризација-повторна пресметка на вредноста на средствата

3.1 Ревалоризација на нематеријални и материјалните средства 3.2 Ревалоризација на залихите

4.Методи на пресметка на амортизацијата 5.Расходување на постојаните средства 6.Кусоци на постојаните средства 7.Вишоци на постојаните средства 8.Продажба на постојаните средства

ЦЕЛИ на ученикот: - да знае што е попис и отпис на залихи - да ги евидентира отписите на материјалните и нематеријалните вложувања - да го разбере значењето на амортизацијата - да ги евидентира кусоците ,вишоците,расходувањето и продажбата на постојаните средства

73

1. Попис и отпис на залихи

На крајот на годината секое друштво го утврдува дефинитивниот резултат од работењето во изминатата година,а исто така и дефинитивната состојба на средствата и изворите. За таа цел во сметководството треба да се спроведат сите предзаклучни и заклучни работи. Ова,покрај другото,значи и собирање на сите промени во дневникот и на сметките и нивното заклучување како и составување на билансот на состојбата и успехот. Целокупната работа при заклучубањето на евиденцијата и изготвовуњето на завршните биланси и другите прегледи може да се подели во две групи: а) предзаклучи работи б) заклучни работи Во групата на предзаклучни работи спаѓаат: 1.инвентаризација на средствата и изворите 2.срамнување на сметководствената состојба на средствата и изворите и книжење на отстапувањата и друго.

Под инвентаризација се подразбира попис на самото место на средствата и изворите. При пописот на самото место се врши утврдување на фактичката состојба на средствата по пат на мерење,броење и запишување. Активностите околу инвентаризацијата почнуваат со подготвувањето на компанијата со пописот. Се формираат комисии за попис и се утврдува начинот и редоследот на пописот на одделните средства и извори. Секоја пописна комисија обично се состои од три члена,од кои еден е претседател,еден член ги пополнува пописните листи,а еден мери односно брои. Утврденото количество на одделни средства ,пописните комисии го внесуваат во пописни листи. Секоја пописна листа има графи за реден број,описот,фактичка состојба со предколони за количество,цена и износ и две колони за разлики едната за кусок другата за вишок. Пописните листи се печатени обрасци.

Срамнувањето на сметководствената и фактичката вредност истовремено значи и утврдување и внесување на разликитре меѓу попис најдена вредност и сметководствената вредност во соодветната колона за вишок или кусок во пописните листи. За утврдените кусоци и вишоци можат да се направат и прегледи за да се спродеват групни книжења. Покрај прегледите на управните органи на компанијата треба да им се поднесе извештај за утврдените кусоци и вишоци. Сите пописни листи,заедно со прегледите,извештаите,како и одлуките на органите на управувањето за ликвидирање на разликите,го сочинуваат т.н. пописен елаборат,кој се третира како составен дел од завршната сметка на компанијата.

Обврската на трговците да извршат задолжителен попис и да ја усогласат книговодствената со фактичката состојба е пропишана со член 539 од Законот за трговските друштва (ЗТД).

Трговецот задолжително мора да изврши попис:

- непосредно пред да започне да се води бизнисот на друштвото

- секоја деловна година со состојба на 31 декември;

- промена на цените на производите и услугите;

- статусни промени;

74

- отварање постапка за стечај и редовна ликвидација;

- други случаи определени со одредени закони.

Состојбата на средствата и обврските во сметководството се усогласуваа

со фактичката состојба најмалку еднаш годишно на крајот на деловната година - на 31 декември.

Со Правилникот дозволен е исклучок за трговец кој врши книжарска или библиотекарска дејност за неговите специфични средства (книги, документи, филмови, фотоси, и слично); за нив може да изврши попис во рок што не е подолг од пет години.

Обврска да извршат попис имаат: - сите субјекти што според својата форма се сметаат за трговци и трговците - поединци.

Според тоа, обврска за попис имаат сите друштва кои според формата се регистрирани како:

- друштво со ограничена одговорност

- акционерско друштво

- јавно трговско друштво

- командитно друштво

- командитно друштво со акции

Трговските друштва може да вршат некоја од следните дејности:

- купување и продажба на подвижни предмети без оглед дали се продаваат непроменети, обработени или преработени;

- тргување со хартии од вредност и управување со фондови;

- набавување на подвижни предмети заради нивна обработка или преработка за други, како и занаетчиска дејност, под услов работењето да го надминува обемот на “помал занает”;

- банкарски дејности;

- осигурување

- превоз на лица и стоки;

- комисиони работи, шпедиција, складирање и лизинг;

- трговско застапување и посредување;

- угостителско-туристичка дејност, информативна дејност, маркетинг или вршење на други трговски услуги;

- производство на филмови, видео-касети, аудиовизуелни записи, софтвер, како и други слични дејности;

- издавачка и печатарска дејност и други работи поврзани со трговија со книги и уметнички творби и

- купување, изградба и уредување на неподвиж-ни имоти со цел за продажба.

Сите наведени друштва (според формата и дејноста) се обврзани да извршат попис најмалку еднаш годишно.

75

Обврската да се спроведе попис на начин и во рокови пропишани со законот е на Трговецот има обврска да:

- формира потребен број постојани или повремени комисии за попис;

- ги утврди и пропише работите што треба да ги извршат комисиите за попис;

- ги определи лицата кои материјално се задолжени за средствата што се попишуваат и нивните непосредни раководители;

- го утврди датумот кога започнува пописот;

- го определи времето во кое ќе се врши попис;

- го утврди рокот за доставување на извештајот за извршениот попис со приложените пописни листи.

Рокот за доставувањето на извештајот и пописните листи до сметководствената служба, може да биде најдоцна дваесет дена пред рокот пропишан за доставување на годишната сметка.

Терминскиот план, односно роковите во кои мора да се спроведе пописот и да се изготват и достават извештаите за извршениот попис, треба да се усогласат со пропишаниот краен рок за доставување на извештајот до сметководството.

Извештајот за пописот - заедно со пописните листи - мора да се достави до сметководството на трговецот најдоцна до 28 февруари наредната за изминатата година (најдоцна 20 дена пред пропишаниот рок за доставување на годишната сметка - 28 т.е. 29 февруари).

Пописните листи се сметководствен документ чија веродостојност ја потврдуваат со потпис членовите на пописната комисија. Податоците за пописот во пописните листи се внесуваат поединечно во материјални и парични вредности. Пописните листи се формираат одвоено според аналитичките сметки.Во пописните листи за средствата што се попишуваат се запишуваат податоци за:

- номенклатурните броеви, - називите, - видовите, - количините, - единиците на мерки и - вредноста.

Промените настанати помеѓу денот на фактички извршениот попис и определениот ден под кој пописот се врши во пописните листи се внесуваат дополнително врз основа на сметководствени искази за тие промени.

Туѓите средства што се наоѓаат кај трговецот се попишуваат во посебни пописни листи кои веднаш по извршениот попис се доставуваат на субјектот на кој тие средства му припаѓаат.

Средствата кои му припаѓаат на трговецот, а кои што не се затечени на денот на попишувањето (средства на пат, во странство, дадени на послуга, на заем, на чување, за поправка, обработка и доработка и сл.), се попишуваат во посебни

76

пописни листи ако до денот на завршувањето на пописот не се примени пописните листи од субјектот кај кого тие средства се наоѓаат.

Извештајот од комисијата за попис содржи податоци за:

- утврдените разлики помеѓу фактичката и сметководетвената состојба;

- предлози за книжења на кусоците, односно вишоците (разликата) на вредноста на средствата, побарувањата и обврските;

- забелешките и објаснувањата на лицата кои ракуваат со материјалните и паричните вредности за утврдените разлики, како и други забелешки;

- објаснувања на настанатите разлики што се последица од замената на поединечни и слични видови, односно димензии на истовиден материјал, ситен инвентар, производство, производи и стоки;

- други предлози во врска со пописот.

Утврдените вишоци можат да се пребиваат со утврдените кусоци само кај очигледна замена на слични видови, односно средства и вредност.

При разгледување на извештајот за извршениот попис треба да се констатира:

- начинот на книжење и ликвидација на утврдените кусоци, односно вишоци на материјалните и другите вредности;

- отписот на вредноста на материјалните вредности, ненаплативите и застарените побарувања;

- расходувањето на средствата, опремата и ситниот инвентар

- калото и растурот, односно кршот и

- мерките што треба да се преземат против лицата одговорни за настанатите кусоци, оштетувања на средствата и за ненаплативите побарувања.

Извештајот за извршениот попис, заедно со актот (одлука или решение) на органот на управување се доставува до сметководствената служба заради книжење на разликите и усогласување на сметководствената со фактичката состојба утврдена со пописот, како што рековме, најдоцна до 8 февруари тековната за претходната година.

Констатираните состојби на основните (постојните) средства, комисијата за попис ги утврдува во записник. По утврдените причини на разликите и отстапувањата на стварната од книговодствената состојба, изготвува предлог одлуки до органот на управување, како да се отстранат разликите.

Со пописот треба да се утврдат и постојаните средства кои понатаму не можат да се користат и се предлага тие да се расходуваат.

Причини за расход најчесто се:

- опрема расипана и не е во функција на дејноста;

- техничка застареност;

- уништена од невнимателно ракување или виша сила итн.

За расходуваните постојани средства треба да се внимава дали тие се целосно отпишани, дали се продаваат или предаваат на отпад, и од тука да се утврди точниот даночен третман од аспект на ДДВ и данокот на добивка. За утврдениот кусок на постојаните средства треба да се утврдат причините зошто

77

тие недостасуваат, односно дали за нивното користење било задолжено некое лице и кусокот е по вина на лицето, или ќе падне на товар на вкупниот приход на субјектот.

Пред да се спроведат соодветните книжења за утврдените разлики или усогласувања за постојаните средства, треба за истите да биде пресметана амортизацијата и ревалоризацијата, доколку таа се пресметува.

Вишокот на опрема - иако теоретски може да се појави - сметаме дека претставува неприродна појава во работењето на правните субјекти (таа најверојатно некому припаѓа или во најлош случај при нејзината набавка не е активирана во деловните книги на субјектот, односно во некој претходен период е расходувана и не е отстранета од просториите на обврзникот).

Пример: Неоправдан кусок на опрема на товар на вкупен приход

1.Набавна вредност 80.000

2.Исправка на вредност 50.000

______________

3.Сегашна вредност 30.000

4.ДДВ (30.000 х 18%) 5.400

Книжење:452 - Кусоци 35.400

0292 - Акумулирана амортизација на материјалните средства 50.000 022 - Постројки и опрема 80.000 260 - Обврски за ДДВ 5.400по одлука број 123...

Пример: Кусок на опрема на товар на одговорното лице1.Набавна вредност 80.000

2.Исправка на вредност 50.000___________


4.ДДВ (30.000 х 18%) 5.400

Книжење: 452 - Кусоци 30.0000292 - Акумулирана амортизација на материјалните средства 50.000 022 - Постројки и опрема 80.000Бришење од евиденција

_____________________________ 173 - Побарување од вработени за кусоци на средства 35.400

78

779 - Останати неспомнати деловни приходи 30.000 260 - Обврски за ДДВ 5.400по одлука број 12345...

Пример: Расход на опрема уништена од виша сила и надомест на штета од друштвото за осигурување 1.Набавна вредност 400.000

2.Исправка на вредност 320.000____________________


4. Исплатена штета 120.000

Книжење: 0292 - Акумулирана амортизаци на материјални средства 320.000177 - Останати неспомнати краткорочни побарувања 120.000450 - Неотпишана вредност и други трошоци на оттуѓени и расх. постојани средства 80.000

022 - Постројки и опрема 400.000 775 - Приходи од наплатени пенали, неподигнати капари, 120.000 отстапнини, награди и сл. Расходувана опрема според комисиски записник бр.5

______________________________________________ 1000 - Жиро сметка 120.000,00 177 - Останати неспомнати краткорочни побарувања 120.000,00 По одлука број 5 уплатени се средствата

Даночна основица за пресметување на ДДВ за неоправдан расход и кусок на готови производи во склад, согласно член19 став 1 од Законот за ДДВ е цената на чинење во моментот на прометот.Во случај залихите на готови производи да се водат по продажни цени со вкалкулирано отстапување, даночна основица за утврден неоправдан расход, односно кусок претставува продажната цена намалена за отстапувањето, т.е. цената на чинење. Производителите, данокот на додадена вредност го пресметуваат по стапка од 18%, или 5% во зависност од стапката со која се оданочува производот.

Даночната основа претставува износот на цената на чинење, иако можеби на пазар би се постигнала повисока продажна цена. Неоправдан кусок на готови производи

79

Пример: Со пописот на крајот на годината утврден е неоправдан кусок на производите во магацин по продажна цена од 15.000 денари; отстапувањето од продажната цена изнесува 5.000 денари а цената на чинење е 10.000 денари. Доколку истиот производ би се продал на пазар, би се добила цена од 15.000 денари. Со одлука на органот на управување со кусокот се товари вкупниот приход (ДДВ по стапка од 18%).

1 452 - Кусоци 11.800 639 - Отстапување од цените на производите 5.000 630 - Производи на залиха 15.000 260/2 - Обврски за ДДВ 1.800

Утврден кусок____________________________________

2. 260/2 Обврска за ДДВ 1.800

1000-Жиро сметка 1.800

Платен ДДВ

_______________________________

Ако со одлука на органот на управување се товари одговорното лице, се спроведуваат следните книжења: 1. 452 - Кусоци 10.000

639 - Отстапување од цените на производите 5.000 630 - Производи на залиха 15.000Утврден кусок на готови производи

________________________________________________2. 173 - Побарување од вработени за кусоци на средства 11.800

779 - Останати неспомнати деловни приходи 10.000 260/2 0бврска за ДДВ 1.800

Утврден кусок виновно одговорно лице______________________________________

3 1000 - Жиро сметка 11.800 173 - Побарување од вработените за кусоци на средства 11.800Уплатени средства______________________________________

4 260/2 Обврска за ДДВ 1.8001000- Жиро сметка 1.800

Платен ДДВ_________________________________________

80

Кало на готови производиПример: Со пописот на готовите производи на залиха утврдено е складирање на готовите производи во магацин настанато поради својсвото на готовиот производ; за истото е составен записник од комисијата на даночниот обврзник. Цената на чинење на производите што калирале е 100.000 денари. Производите се оданочуваат по стапка од 18%, а се евидентираат по цена на чинење. За констатираното кало на производите не настанува обврска за ДДВ затоа што настанало од оправдани причини.

437 - Вредносно усогласување на залихите 100.000 630 - Производи во склад 100.000По одлука број 23 утврдено е кало

______________________________________

Износот книжен на сметката 437 за усогласување на залихите, при искажување на податоците во образецот БУ - Биланс на успех треба да се изземе од залихите утврдени на 31 декември.

Доколку се утврди дека за настанатиот расход е одговорно одредено лице и со одлуката на органот на управување се товари одговорното лице, се спроведуваат следните книжења:

1 452 - Кусоци 100.000 630 - Производи во склад 100.000

констатиран неоправдан расход по записник и одлука бр.124 _________________________________

2 173 - Побарување од вработените за кусоци на средства 118.000

779 - Останати неспомнати деловни приходи 100.000 260/2 0бврска за ДДВ 18.000

Утврден кусок __________________________________ 3 1000 - Жиро сметка 118.000

173 - Побарување од вработените за кусоци на средства 118.000 Наплатени средства_______________________ 4 260/2 - Обврска за ДДВ 18.000

1000 - Жиро сметка 18.000

Платен ДДВ

___________________________________

81

Залиха на трговски стокиОсновица за пресметка на данок на додадена вредност за утврден

недозволен и неоправдан расход и кусок на трговска стока, согласно член 19 став 1 точка 1 од ЗДДВ, е набавната вредност на стоката,доколку стоките се водат по продажни цени, продажната цена се намалува за вкалкулираната разлика во цена.

Расход на стока со изнинат рок - на товар на вкупниот приходПример: Со пописот на трговските стоки во магацинот на крајот на годината утврдена е залиха на стоки со изминат рок. Доказ за тоа е фактурата за набавка кога стоките се набавени, рокот за употреба на стоките, денот кога е констатирана состојбата, записник за количините предадени во депонија или отпад (или зоолошка градина) и одлука тие да се расходуваат. Со расходот, по одлуката на органот на управување се товари вкупниот приход. Продажната цена на стоките што се расходуваат изнесува 15.000 денари, набавна цена 8.000 денари, а разликата во цена 7.000 денари.

Книжење:

452 - Кусоци 8.000669 - Разлика во цените на стоките 7.000 660 - Стоки на залиха 15.000

Расход на стока со изминат рок на товар на вкупен приход

_________________________________________________

Пример:Отпис на обврски постари од три години

Книжење:

Пример.Извршен е отпис на обврската спрема добавувачот во износ од 20.000ден.

220 - Обврски спрема добавувачи во земјата 20.000

774 - Приходи од отпис на обврски 20.000

по одлука број 14567

___________________________________

Книжење на побарувањата и обврските кои се усогласуваатПример: Отпис на побарувања од купувачиСпоред податоците од записникот за усогласување на побарувањата од купувачот на постојаните средства, состојбата е следната:

- Нашата евиденција 1.050.000

- Книгите на фирмата -1.000.000____________

Неусогласен износ: 50.000

Книжење

436 - Вредносно усогласување на краткорочните побарувања 50.0000

82

129 -Вредносно усогласување на побарувања штонеможат да се наплатат 50.000

Отпис на побарувањето од купувачот__________________________________________

Искажувањето на залихите на крајот на годината по нивната номинална вредност,која вредност се наоѓа на соодветни сметки иако исправно методолошки често пати се покажало како погрешно презентирање на овие средства кое презентирање ствара лажна престава за обемот на средствата ангажирани во залихите.

За да се избегне овој недостаток во сметководството се прибегнува кон повторна проценка на вредностите на залихите.

Во постапката за корегирање на вредностите на залихите по пат на отпишување поради застареност треба прво да се тргне од искажување на пресметковните вредности за отпис веднаш како расход во пресметковниот период на сметка 722 што значи директно влијае на искажаните расходи во периодот ги зголемуваат а индиректно го намалуваат финансискиот резултат.

Меѓу тоа физички залихите се присутни и можат да бидат употребени или продадени по пониски цени.

Отписите и исправката на вредноста на застарените залихи се евидентираат на сметки 317, 327, 357, 637 и 667 зависно за какви залихи се работи. Исправката на вредноста на залихите се прави по овие цени и вредности по кои се водат залихите. Доколку залихите се водат по некој вид однапред утврдени цени,тогаш за соодветен износ на отстапувањето кој отпаѓа на отпишаната вредност се корегираат расходите во плус или минус зависно од видот на отстапувањето.

Отпишаните материјали покасно можат да се употрбат,да се потрошат тогаш за вредноста на потрошените материјали се задолжува сметка 400-потрошени материјали,а се одобрува сметка 3108-застарени материјали.

Паралелно со оваа евиденција се пресметува сразмерен делод вредноста искажана на сметка 317-Исправка на вредноста на застарените материјали и се книжи на нејзина позитивна страна,а на негативна страна на сметка за трошоци.Со ова се врши корекција на трошоците и нивно сведување на реално ниво.Евиденција на исправката на вредноста на застарените материјалиПример за книжење: 1. Фирмата Алфа од Скопје со годишната пресметка утврдила дека во залихите на материјали има такви кои се наоѓале во магацинот подолго и поради тоа изгубиле вредност за 2.500 ден.Овие материјали ги отпишува и ги евидентира на посебна сметка во вредност од 4.200 ден. 2. Од застарените и отпишани материјали кои се издвоени на посебна сметка по требување бр.7 се издадени и потрошени во истиот пресметковен во нормалниот производствен процес за 5.500 ден.

83

Книжењето е следно: НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ бр. 1

составен на 17.01.2011 год. Рб. Конто О П И С врска Износ + - + - 1. 722

317

Отпис и исправка на вредноста на застарените материјали 18%

Исправка на вредноста на застарените материјали. Годишен отпис на застарените материјали

2.500

2.500

1а 3108 3100

Застарени материјали Материјали во склад

Намалена залиха

4.200 4.200

2.

400

3108

Потрошени материјали

Застарени материјали Издадени м-јали по требување бр.4

1.200

1.200

2.а 317

4000

Исправка на вредноста на застерените материјалио

Потрошени материјали Корекција на т-ците за

соодветен дел на исправката на вредноста

1.250

1.250

84

2 РЕВАЛОРИЗАЦИЈА- Повторна пресметка на вредноста на средтватаРевалоризација или повторна пресметка на вредноста е метод на

проценка кој дава попрецизни резултати.Се врши во друштвото врз основа на специфичните искуства со специјален стручен тим.Овој метод е попрецизен но и побавен ,поскап и покомплесен.Може да се врши врз основа на правилникот за постојани средства на друштвото.Ревалоризираната новосоздадена вредност се води во деловните книги.Значи се ревалоризира и амортизираната и сегашната вредност на постојаните средства и е нова основа за амортизација.

1. Нематеријалните средства 2. Материјалните средства 3. На залихите

2.1 Ревалоризација на нематеријални и материјални средства

Ревалоризацијата на нематеријалните средства се пресметува на ист начин како и на средствата за работа од групата материјални средства. Се врши ревалоризација на набавните вредности и на акумулираната амортизација на постојаните средства за секој вид посебно.

Со пресметаниот износ на ревалоризација што се однесува на набавната вредност се задолжува синтетичката сметка на кое се водело средството,а со износот на ревалоризацијата што се однесува на акумулираната амортизација се одобрува соодветна сметка за акумулирана амортизација на конкретното средство.Со разликата помеѓу овие вредности се одобрува 930-Ревалоризациони резерви.

Коефициентите ги препишува заводот за статистика и се врши на следниов начин: НВ по К = РР (набавна вредност по коефициентот на ревалоризација =резултат на револаризација) РР + НВ = РВ (резултат на ревалоризација+набавна вредност=ревалоризирана вредност т.е. новосоздадена) Слична постапка се применува и на амортизираната вредност: АВ по К = РРАВ (амортизираната вредност * коефициентот на реваларизација=резултатот на ревалоризираната амортизациска вредност) РРАВ + АВ = РАВ (резултатот на ревалоризациска амортизирана вредност+амортизирана вредност=ревалоризирана амортизирана вредност или новосоздадена)

Пример: 1.Според пресметката за годишна ревалоризација на нематеријалните вложувања и на материјалните средства,ревалоризацијата изнесува и тоа на: Набавната вредност на патентите,лиценците и концесиите 7.500 ден., на шумите 4.200 ден., на градежните објекти 220.000 ден, на опремата 35.000ден,долгогодишните насади 120.000 ден., и на основното стадо 15.000 ден.

85

Ревалоризацијата на акумулираната амортизација,исправката на вредноста на споменатите средства изнесува и тоа:на патентите,лиценциите,концесиите 2.200 на градежните објекти 145.000 ден,на опремата 25.000 ден,и на долгогодишните насади 95.000 ден.


Рб. Конто О П И С врска Износ + - + - 1 013

019 930

Патенти,лиценци,концесии Акумулирана

амортизација на нематеријални средства

Ревалоризациони резерви Годишна ревалоризација според пресметка

7.500

2.200 5.300

1а 021 022 024

029 930

Градежни објекти Опрема Долгогодишни насади

Акумулирана амортизација на материјални средства

Ревалоризациони резерви Годишна ревалоризација на средствата за работа по пресметка

220.000 35.000

120.000

265.000 110.000

1в 0205 0245

930

Високи шуми Основно стадо

Ревалоризациони резаерви Годишна ревалоризација на природните богатства според пресметка

4.200 15.000

19200

86

ГЛАВНА КНИГА + 013 _ + 019 _ + 930 _ ______________________________________________ _________________________ 7.500 2.200 5.300 + 021 _ + 022 _ + 024 _ __________________ _______________________ ___________________________ 220.000 35.000 120.000 + 029 _ + 930 _ + 0205 _ ___________________ ______________________ ___________________________ 265.000 110.000 4.200 + 0245 _ + 930 _ _______________________ -_____________________ 15.0 19.200

Од состојбата на сметките на главната книга се гледа силното влијание на ревалоризацијата врз вредноста на средствата и акумулираната амортизација,меѓутоа ревалоризационите ефекти како разлика на ревалоризираната набавна вредност и акумулираната амортизација се акумулираат на сметка 930-Ревалоризациони резерви што во суштина преставува зголемување на вредноста на капиталот (сопствениот капитал) и сведување на вредноста на денот на билансирањето,односно ефектот на инфлацијата. 2.2 Ревалоризација на залихите

Ревалоризацијата на залихите на стоки е посебен проблем и затоа се издвојува од другите залихи на тековни средства.

При ревалоризацијата на залихите на стоките практично се врши нивелација на цените и на вредностите на залихите ако тие се водат по продажни цени.

Нивелација на цените, ревалоризација на залихите на стоките не се врши кога се намалуваат цените како последица на политиката на распродажба на стари демодирани залихи.

87

2.3 Евиденција на ревалоризација на залихите

Пример за книжење: 1.Од сметководствената евиденција на материјалот Х кој се водел на залиха по ЛИФО методот, се гледа дека има на залиха 1000 единици или вредносно 30.000 ден.Овие количини ревалоризирани по цени од последните набавки вредат 35.000 ден. така што сумата на ревалоризацијата изнесува 5.000 (35.000 - 30.000) а тоа е 5.000 2.Од пресметката на ревалоризацијата на крајот на годината се гледа дека ревалоризацијата на залихите на материјалите изнесува 70 ден,на потрошените материјали во текот на годината 560 ден, на залихите на недовршеното производство 45, на залихите на готовите производи 760 ден и на продадените готови производи 1.600 ден. 3.Според годишната пресметка на ревалоризацијата на амортизацијата за тековната година ревалоризацијата изнесува 18.900ден.4.Трговското друштво Сигма од Скопје имала на залиха 3.000 единици од стоката Х кои ги водела по продажни цени од 20 ден.за една единица.Ова друштво набавило уште 800 единици од истата стока и ги евидентирала на залиха

По продажна цена од 25 ден за една единица.Од пресметката на ревалоризацијата ,од записникот,се гледа дека сумата на нивелацијата на цените на стоките на залиха на делот за ДДВ изнесува 3.300 а остатокот на ревалоризацијата преставува ревалоризациона резерва. 5. На крајот на годината Ревалоризационите резерви во иознос од 27.800 се распоредуваат и тоа: а) акционерски капитал 19.500 б) зголемување на капиталот на сопствениците 2.700 в) законски резерви 5.600

88



Рб. Конто О П И С врска Износ + + - 1 310

930

Залиха на суровини и м-јали Ревалоризирани резерви Ревалоризирани залихи

5.000

5.000

2 310 439

930

Залиха на суровини и м-јали Останати м-јални трошоци Ревалоризациони резерви Ревалоризација на залихите

70 560

630

2а 600 930

Производство Ревалоризациони резерви Ревалоризација на ннедовршено производство

45 45

2б 630 700

930

Залиха на готови производи Расходи по основ на продадени готови производи Ревалоризациони резерви Ревалоризација на залихите на готови производи спортед годишна пресметка

760

1600

2.360

3 432 930

Вредносно усогласувањена амортизацијата(ревалоризација) Реавлоризациони резерви Годишна ревалоризација на амортизацијата

18.900

18.900

4. 663

664 930

Стоки во продавница Вкалкулиран ДДВ Ревалоризациони резерви Ревалоризација на залихата на стоки

80.000 3.300

76.700

5 930 910 913 940

Ревалоризациони резерви Акционерски капитал Капитал на сопствениците Законски резерви Распределба на ревалоризационата резерва

27.800 19.500

2.700 5.600

89

3.Методи на пресметка на амортизација

Постојани средства се оние кои имаат поголема вредност и век на траење подолг од една година. Тие се користат за производство на нови производи. Притоа во физичка смисла остануваат целосно и во наредниот циклус на производство, Меѓутоа, вредносно тие пренесуваат дел од нивната вредност на новите производи. Со продажба на производите се обезбедуваат парични средства. Паричните средства се акумулираат и кога ќе помине рокот на користење на постојаното средство со акумулираните парични средства преку амортизацијата, се купува ново постојано средство. Овде има претварање вредносно на постојаните средства во обртни. Постојаните средства врзуваат големи парични средства.

Потрошокот на постојаните средства се нарекува амортизација. Значи амортизацијата претставува трошење на постојаните средства кое се врши постепено во зависност од постојаното средство и неговата употреба. Од аспектот на начинот на пресметувањето амортизацијата може да биде временска и функционална.

Временската амортизација се пресметува така што набавната вредност на постојаното средство ќе се подели со предвидениот век на негово траење. Таа може да биде пропорционална, прогресивна и дегресивна.

Кај пропорционалната амортизација, амортизационата квота е иста за секој временски период (година) од траењето на постојаното средство. На пример, ако набавната вредност на постојаното средство е 800.000 ден. а векот на траење 4 години, тогаш амортизационата квота ќе изнесува: Амортизациона квота=основица за амортизација/векот на траење Амортизациона квота= 800.000 : 4 = 200.000

Амортизационата стапка ќе се пресмета на следниот начин: Амортизациона стапка= (амортизациона квота/ основица за амортизација) х 100 Амортизациона стапка=(200.000 : 800.000) х 100 = 25%

Основицата за амортизација се добива кога на набавната вредност се додадат одредени износи за генерални поправки, а се одземе износот на ликвидациониот остаток. Година Основица за

амортизација Амортизациона стапка

Амортизациона квота

1 800.000 25% 200.000 2 800.000 25% 200.000 3 800.000 25% 200.000 4 800.000 25% 200.000 Вкупно 100% 800.000

Добра страна на пропорционалната амортизација е тоа што таа е еднаква во сите периоди и подеднакво ги оптеретува трошоците на производството.

90

Прогресивната амортизација е таква амортизација каде амортизационата квота од година во година расте. Од претходниот пример прогресивната амортизација се пресметува на следниот начин. Година Основица за



1 800.000 15% 120.000 2 800.000 20% 160.000 3 800.000 25% 200.000 4 800.000 40% 320.000 Вкупно 100% 800.000

Прогресивната амортизација повеќе ги оптоварува трошоците на производството во последните години. Предност на оваа амортизација е што обезбедува највеќе средства во последните години кога треба да се врши замена на дотраеното постојано средство.

Дегресивната амортизација е спротивна на прогресивната и се карактеризира со тоа што амортизационата квота од година во година опаѓа. Тоа се постигнува со примена на опаѓачка стапка. На пример: Година Основица за



1 800.000 40% 320.000 2 800.000 25% 200.000 3 800.000 20% 160.000 4 800.000 15% 120.000 Вкупно 100% 800.000

Кај дегресивната амортизација се смета дека новото постојано средство

има помалку дефекти и повеќе се користи во првите години и затоа стапката е поголема а потоа опаѓа како старее средството.

Функционалната амортизација се пресметува на тој начин што набавната вредност на постојаното средство ќе се подели со можниот капацитет за целото време на траење на постојаното средство. На тој начин се добива амортизација за единица производ. Потоа бројот на произведени единици во периодот се множи со износот на амортизација по единица и се добива амортизациона квота за тој период. На пример: набавната вредност на постојаното средство да е 800.000 ден. а вкупниот можен капацитет 100.000 единици и тоа произведено во првата година 35.000 единици, во втората 25.000, во третата 30.000 и во четвртата 10.000 единици. Амортизацијата по единица ќе изнесува: Амортизација по единица=набавна вредност/вкупен можен капацитет односно амортизација по единица=800.000 : 100.000 = 8 ден.

91

Амортизационата квота по години ќе се добие кога бројот на произведени единици ќе се помножи со износот на амортизацијата по единица. Година Произведени единици Амортизација по

единица Амортизациона квота

1 35.000 8 280.000 2 25.000 8 200.000 3 30.000 8 240.000 4 10.000 8 80.000 Вкупно 100.000 8 800.000

Овој начин на пресметување на амортизација е погоден да се применува за

постојаните средства чие трошење зависи од нивната употреба како што е случајот со транспортните средства.

Пример: 1.Да се прокнижи месечниот потрошок на градежните објекти кој изнесува 15.554 ден и на опремат а кој изнесува 24.567 ден. Книжењето е :



0291 0292

Амортизација по минимални стапки Акумулирана амортизација на градежните објекти Акумулирана амортизација на опремата Пресметан и прокнижен месечен потрошок

40.121

15.554

24.567

92

Изработка на амортизационен план

ПРЕСМЕТКА НА АМОРТИЗАЦИЈАТА ЗА 2011 ГОДИНА

Група

Назив

Основица

Годишна стапка Амортизација

Пропи- шана

Надпропишана (зголемена за 50%)

Пропи- шани

Надпропи- шана (зго- лем.за 50%

Вкупна

1 2 3 4 5 6 7 8 А 1.1 1.1

НАБАВЕНИ ПРЕТХОДНАТА ГОДИНА Градежни објекти Фабрички хали Управна зграда

49.262.500 36.718.000

2.5% 2.5%

1.231.562 917.950

1.231.562 917.950

Вкупно:

85.980.500 2/149.512 2.149.512

Б 2.1 2.4 2.3 2.3 2.4 2.3

Опрема Опрема за производство на алати Патнички автомобили Телефонска централа и апарати Канцелариско биро Компјутер Фотокопир

7.840.250 13.733.500 192.300 4.821.500 2.312.500 1.741.326

5% 25% 20% 20% 25% 20%

2.5%

392.012 3.433.376 38,480 964.300 578.126 348.266

196.006

5.88.018 3.433.376 38.460 964.300 578.126 348.266

Вкупно:

30.641.376 5.754.540 196.006 5.950.546

Вкупно: (А + Б)

116.621.876 7.904.052 196.006 8.100.058

2.3

Месечен износ на амортизација од 1 јануари 2010 год. 7.904.052: 12 = 658.671 196.006 : 12 = 10.334 ПРОМЕНИ ВО 2011 ГОДИНА Набавки во јануари 2011 год Канцелариско биро

891.500

20%

658.671 178.300

16.334

178.300

Вкупно: 891.500 830.971 16.334 178300

2.1

Месечен износ на Амортизацијата од 1 февруари 2011година 178.300 ; 12 = 14.858 Расходување во февруари 2011 година Опрема за производство

2.565.000

5%

2.5%

14.858 128.250

64.126

93

на алати

Вкупно: 2.565.000 128.250 64.126

Месечен износ на аморти- Зација од 1 март 2011 година 128.250 12 = 10.688

10.688

5.344

НОМЕНКЛАТУРА НА СРЕДСТВА ЗА АМОРТИЗАЦИЈА И ГОДИШНИ СТАПКИ НА АМОРТИЗАЦИЈА ЗА ЦЕЛИТЕ НА ОДАНОЧУВАЊЕТО

Ред.бр.на амортиза- циона група

Назив на средствата

по амортизациони групи

Годишна стапка на амортизација

1. 1.1

1.2.

1.3.

1.4.

ГРАДЕЖНИ ОБЈЕКТИ Градежни објекти на високоградба и ниско градба од армирано бе- тонска и метална конструкција (згради, мостови,тунели,надвоз- ници, нафтоводи, гасоводи, водоводи и далеководи) како и градежни објекти кои се сметаат за самостојни градежни објекти

2.5%

Градежни објекти на нискоградба со горен строј (горен строј на Патишта и пруги, брани, насипи, прегради и сл.)

3%

Градежни објекти на високоградба и нискоградба од дрвена Конструкција

5%

Останати неспомнати градежни објекти 10%

2

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

ОПРЕМА Опрема за производство и преработка, дистрибуција на нафта, гас, електрична и топлотна енергија, опрема за водовод и комунални услуги и бродови.

5%

Погонски и деловен инвентар (машини, алати, транспортни средства и уреди), авиони и други превозни средства и опрема во воздушниот Сообраќај.

10%

Мебел и деловен инвентар во трговија, угостителство и туризам, опрема за затоплување, вентилација и за одржување на канцелариски и други простории, канцелариски и друг мебел, како и друга опрема за вршење и канцелариски работи

20%

Компјутерска опрема со софтвер, телекомуникацис,ка опрема, пат- нички моторни возила, возила на моторен погон и приклучни уреди,

Останата неспомната опрема

10%

3.

ОВОШТАРНИЦИ, ЛОЗЈА, ХМЕЛНИЦИ И ДРУГИ ПОВЕЌЕГО- ДИШНИ НАСАДИ

10%

4. ОСНОВНО СТАДО 20%

5.

ДОЛГОРОЧНИ НЕМАТЕРИЈАЛНИ СРЕДСТВА 20%

6. ОСТАНАТИ НЕСПОМНАТИ ДОЛГОРОЧНИ СРЕДСТВА

10%

Согласно член 4 став 3 од Уредбата за амотизација, субјектите имаат

право пропишаните стапки дадени во Номенклатурата да ги зголемат за 50% и

94

така зголемените стапки имаат третман на највисоко дозволени амортизациони стапки за пресметување на амортизацијата која се признава како расход во даночниот биланс.

Пресметката на амортизацијата во примерот посебно е извршена за постојаните средства кои се користени во целиот пресметковен период, а посебно за постојаните средства кои се користени во одреден месец од овој период.

За земјоделската опрема земена е претпоставкадека со општиот акт пропишаната стапка на амортизација од 10% зголемена е за 50% и изнесува 15% годишно (или 10% + 5% = 15%). а) Пропишани стапки Вака утврдената стапка (од15% е највисоко

дозволена амортизациона стапка за пресметка Месечна амортизација на амортизацијата која се смета за даночно на набавени основни сред- признат расход, ства во претходна година:

658.672 х 11 7.904.052 Книжење:

430 - Амортизација по Месечен износ на амор- пропишани стапки 7.960.610 тизација за постојаните сред- 431 - Амортизација над ства набавени во јануари: пропишани стапки 142.566

029 Акумулирана 14.858 х 11 = 163.438 амортизација на

материјалните Вкупно: 8.067.490 средства 8.103.176 Месечна амортизација пресметана амортизација на расходувана опрема во 2011 година во февруари 10.688 х 10 = - 106.880 Забелешка: Износот од 142.566 кој претста-

вува амортизација над пропишаната и е Вкупно: 7.960.610 признат расход,бидејќи произлегува од

зголемување на амортизационите стапки за 50% над пропишаните што се признава за даночни цели.

б) Над пропишани стапки (зголемени за 50%) Месечен износ на амортизација на набавени основни средства во претходна година 16.334 х 12 = 196.006 Месечен износ на амортизација На расходувана опрема во февруари 5.344 х 10 = - 53.440 Вкупно: 142.560

95

4.Расходување на постојаните средства Расходување на постојаните средства преставува бришење од евиденција на постојаното средство.Се расходуваат оние постојани средства кои не можат повеќе да ја обавуваат својата функција ,кои не можат повеќе да се употребуваат (користат) поради тоа што истекол(поминал) нивниот век на траење .

Може постојаните средства да ги расходуваме пред истекот на времетраењето како резултат на економската застареност .Тоа значи дека тие технолошки застареле и не е економично нивното користење и затоа се расходуваат.

Расходувањето на долготрајните средства(постојаните средства) може да се врши на:

1. Средства кои се целосно отпишани 2. Средства кои не се целосно отпишани Расходувањето може да се изврши врз основа на одлука на Управниот одбор

на фирмата.

Примери за расходување: 1. Донесена е одлука од страна на управниот одбор на фирмата “ВИА “ од Скопје за расходување на еден магацин.Набавната вредност на магацинот е 950.000 ден. а отпишаната вредност односно акумулираната амортизација е 950.000 ден.Вредноста на отпадоците од расходувањето е проценета на 42.000 ден. Трошоците за рушењето на магацинот се 55.000 ден .за што е добиена фактура од добавувачот.

Првиот пример е прикажено расходување на постојаното средство кое е целосно отпишано.2.Управниот одбор на фирмата “ Виор “ од Скопје донесува одлука да се расходува еден компјутер.Набавната вредност на компјутерот изнесува 90.000 ден.,а отпишаната (амортизираната) вредност е 76.000 ден.Сегашната (неотпишаната) вредност на компјутерот е 14.000ден и паѓа на товар на расходите за тековниот период.

Вториот пример се расходува целосно отпишано средство без отпадок и трошоци за расходување

96

Книжењето е :

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ:Рб. Конто О П И С Износ + - + - 1. 0291

0219 4501

021 910 220

Акумулирана амортизација на градежни објекти Расходуван градежен објект Неотпишана вредност на постојани средства Градежни објекти-магацин Акционерски капитал Добавувачи во земјата Расходуван магацин

950.000

42.000 55.000

950.000 42.000 55.000

2. 0292 4501

022

Акумулирана амортизација на опремата Неотпишана вредност на расходуваните постојани средства Постројки и опрема Расходуван компјутер

76.000

14.000

90.000

5. Кусоци на постојаните средства

На крај на година се прави попис или инвентарисување на постојаните средства од страна на пописна комисија. Пописната комисија составена од три члена претседател и два члена по извршениот попис на долготрајните (постојаните ) средства може да констатира дека фактичката сегашна вредност на постојаните средства може да биде помала или поголема од книговодствената вредност при што се јавуваат кусоци, односно вишоци кај постојаните средства(долготрајните средства).

За кусоците може да бидат одговорни задолжени одговорни лица кои ракувале со тие постојани средства значи субјективен фактор. Доколку таква одговорност не може да се определи тогаш кусокот може да се третира како останати трошоци од работењето од редовната активност на фирмата и се книжи на сметка 452- Кусоци. Примери за книжење: 1.Од пожар изгорен е компјутер со проценета вредност од страна на пописната комисија во износ од 65.000 ден. 2.Со пописот констатиран е кусок на еден компјутер .Набавната вредност на компјутерот е 50.000 ден а отпишаниот дел на компјутерот е 44.000, а неотпишаниот дел на компјутерот е 6.000 ден. Кусокот односно неотпишаниот дел треба да го надомести одговорното лице.Кусокот треба да го надомести во две еднакви рати.Одговорното лице ја платило првата рата според касов извештај бр.45

97

Книжењето е: НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ

Рб. Конто О П И С Износ + - + - 1 452

022 Кусоци на постојаните средства Постројки и опрема Утврден кусок од елементарни непогоди – пожар

65.000 65.000

2. 173 0292

022

Побарувања од вработените за кусок на постојани средства Акумулирана амортизација на опремата Постројки и опрема Констатиран кусок од страна на пописна комисија

6.000

44.000

50.000

2а 1020 173

Главна благајна Побарувања од вработените за кусок на постојани средства Надоместена прва рата од утврдениот кусок

3.000

3.000


1. Од поплава унаиштени се материјали со проценета вредност од страна на пописната комисија во износ од 122.000 ден. 2. Со пописот констатиран е кусок на опрма .Набавната вредност на опремата е 156.000 ден а отпишаниот дел на компјутерот е 76.000..

Кусокот односно неотпишаниот дел треба да го надомести одговорното лице.Кусокот треба да го надомести во две еднакви рати.Одговорното лице ја платило првата рата според касов извештај бр.45

6. Вишоци на постојаните средства(бесплатно добивање и преотстапување на постојаните средства)

Пример за вишок на постојаните средства. 1. Пописната комисија утврдила вишок на еден компјутер со проценета вредност од 45.000 ден

Долготрајните средства кои не му се потеребни на друштвото може вз основа на договор да се отстапат (поклонат) на друго друштво без никаква надомест.При тоа може да се отстапи и дел од обврската за враќање на кредитот кој бил искористен при набавката или изградбата на постојаните средства што се преотстапуваат. 2. По договор бр.12 преотстапена е една зграда на друга фирма.Набавната вредност на зградата е 5.000.000 ден.а отпишаниот дел на зградата е 3.200.000 ден.Фирмата која што ја добила зградата се обврзува да го преземе и неотплатениот дел од кредитот во износ од 450.000 ден.

98

Пример кога бесплатно добиваме постојани средства3.Според договор бр.3 бесплатно е добиено едно транспортно средство.Набавната вредност на транспортното средство е 120.000 ден а отписите се 95.000 ден. Транспортното средство е дадено за користење. Книжењата се:

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ Рб. Конто О П И С Износ + - + - 1 022

910

Постројки и опрема Акционерски капитал Утврден вишок на компјутер

45.000 45.000

2. 910 281 0291

021

Акционерски капитал Долгорочни кредит за постојани средства Акумулирана амортизација на градежните објекти Градежни објекти Бесплатно преотстапување на Градежен објект

1.350.000 450.000

3.200.000

5.000.000

3 022 029 910

Постројки и опрема Акумулирана амортизација на материјалните средства Акционерски капитал Бесплатно е примено транспортно

120.000 95.000

25.000


1. Пописната комисија утврдила вишок на една слика со проценета вредност од 45.000 ден.2. Бесплатно е добиен еден компјутер.Набавната вредност на компјутерот е 80.000 ден а отписите се 55.000 ден. Компјутерот е дадено за користење 2. По договор бр.12 преотстапена е опрема на друга фирма. Набавната вредност на опремата е 500.000 ден.а отпишаниот дел на опремата е 300.000 ден. Фирмата која што ја добила зградата се обврзува да го преземе и неотплатениот дел од кредитот во износ од 150.000 ден. 7.Продажба на постојаните средства

Фирмите во принцип не ги набавуваат постојаните средства да ги продаваат туку да стопанисуваат со нив. Меѓутоа , може да се случи одредени постојани средства да не и се потребни на фирмата и поради тоа да се пристапи кон нивно продавање. Управниот одбор донесува одлука за продажба на постојаните средства. Продажната вредност на постојаното средство може да биде:

1.Иста со неотпишаната вредност

99

2.Поголема од неотпишаната вредност на постојаните средства(долготрајните средства)

3.Помала од неотпишаната вредност на постојаните средства (долготрајните средства)

При продажба на долготрајните средства по помала или поголема вредност од нивната сегашна вредност се појавуваат негативна или позитивна разлика помеѓу продажната вредност и неотпишаната(сегашна) вредност. Тие разлики се познати како:

-капитална добивка -капитална загуба

Капиталната добивка ги зголемува приходите на фирмата во пресметковниот период.Капиталната загуба ги зголемува расходите на фирмата во пресметковниот период. Примери за книжење: 1.Управниот одбор на фирмата МИА од Скопје донесува одлука за продажба на една машина. Набавната вредност на машината е 350.000 ден. Отпишаната вредност на машината е 230.000. Машината е продадена за 160.000 ден. 2.Продадена е опрема за 110.000ден според одлука на управниот одбор на фирмата. Набавната вредност е 340.000 ден.а отпишаната вредност е 200.000 ден.На продажната вредност е пресметано ДДВ од 1.000 ден.Купувачот го подмирил својот долг. Пресметка за првиот пример: 1.Набавна вредност на машината е 350.000 ден. 2.Отпишаната вредност на машината е 230.000 ден. 3.Неотпишана вредност на машината е 120.000 ден. 4.Продажна вредност на машината е 160.000 ден.5.Капитална добивка 40.000 ден Пресметка на вториот пример:

1.Набавна вредност на опремата 340.000 ден. 2.Отпишаната вредност на опремата 200.000 ден. 3.Неотпишана вредност на опремата 140.000 ден 4.Продажна вредност на опремата 110.000 ден. 5.Капитална загуба 30.000 ден.

100

Книжење на примерите:

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ

Рб. Конто О П И С Износ + - + - 1 120

773 7791

Купувачи во земјата Приходи од продажбан а постојани средства Капитална добивка од продажбан а постојани средства Продадена машина

160.000 120.000 40.000

1а 0292 4500

022

Акумулирана амортизација на постојаните средства Неотпишана вредност на продадените постојани средства Постројки и опрема Бришење од евиденција

230.000

120.000

350.000

2. 120 773 260

Купувачи во земјата Приходи од продажба на постојани средства Обврски за ДДВ Продадена опрема

111.000 110.000

1.000

2а. 0292 4500 4594

022

Акумулирана амортизација на опремата Неотпишана вредност на постојаните средства Капитална загуба од продажба на постојаните средства Постројки и опрема Интерна пресметка на продажба На опремата

200.000

110.000

30.000

340.000

2б 1000 120

Жиро сметка Купувачи во земјата Подмирен долг од страна на купувачот

111.000 111.000

101

ГЛАВНА КНИГА + 120- Купувачи во земјата _ 1) 160.000 2а) 111.000 2) 111.000

+ 773- Приходи од продажбан а постојани средства _ 1а) 120.000

2) 110.0003)

+ 7791-Капитална добивка _ 1а) 40.000 + 260-Обврски за ДДВ _

2) 1.000 + 0291-Акумулирана амортизација на опремата _ 2а) 200.000 + 4500-Неотпишана вредност на постојани средства _ 2а) 110.000 + 4594-Капитална загуба од продажба на постојаните средства _ 2а) 30.000 + 1000- Жиро сметка _ 2б) 111.000

102

Прашања:

1.Што е попис на средства? 2.Дефинирај ја амортизацијата? 3.Колку методи има на пресметување на амортизација и објасни ги? 4.Објасни го расходувањето на постојаните средства со пример? 5.Објасни ја продажбата на постојаните средства со пример? 6.Евидентирј кусок и вишок на постојани средства со примери?


-Попис-Расходување на постојнитесредства-Амортизација-Ревалоризација (повторна пресметка на средствата)-Капитална добивка-Капитална загуба

103



Упатство: Внимателно прочитај го секое тврдење. Доколку сметаш дека тврдењето е точно заокружи ја буквата Т, а доколку сметаш дека тврдењето не е точно заокружи ја буквата Н. 1. ( 1 ) ( ) На крајот од месецот се утвдува финансискиот резултат

Т Н

2. ( 1 ) ( ) Настаната штета од елементарни непогоди е приход

Т Н

3. (1) ( ) Амортизацијата е метод на повторна проценка на средствата

Т Н

4. ( 1 ) ( ) Инвентаризацијата е попис на средствата

Т Н

I група прашања со поврзување:


.А (4) ( )Резултат на ревалоризација е 1.потрошок на постојани с-ва

Б( 4) ( ) Расходување 2 зголемување на приходите

В ( 4) ( )Капитална добивка 3 бришење од евиденција на постојаните с-ва

Г. (4) ( ) Амортизација 4 набавна вредност по коефициент на ревалоризација



1. ( 3 ) ( ) Капитална загуба е _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. ( 3 ) ( ) Временска амортизација е ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

104

3. ( 3 ) ( ) Набавната вредност на машините е ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4 ( 3) ( ) Сегашната вредност на опремата е ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5 ( 3 ) ( ) Прогрсивна амортизација е ___________________________________________________________________________________________________________

6. (3) ( ) На крајот од годината се изготвува ___________________________________________________________________________________________________



1. ( 1 ) ( ) Утврден е кусок на готови производи.Книжењето е:

a) 630/452б) 452/630в) 630/120

2. ( 1 ) ( ) Извршен е отпис на обврските .Книжењето е:

а) 220/774б) 774/220в) 1000/774

3. (1) ( ) Ревалоризација се прави на :

а) Материјалните средстваб) Паричните средствав) Кредитите

. 4.( 1 ) ( ) Платена е обврска за купена опрема.Книжењето е:а) 1000/120б) 220/1000в) 120/220

105

ПОИМНИКАктива-во активата на билансот на состојбата се искажани средствата а тоа е капацитетот на фирматаАкции-хартии од вредност; обични акции-носат право на глас и се во сопственост на акционерите; приоритетни акции-нудат приоритет,привилегија при исплата на дивидендатаАкционерски капитал-средства добиени по пат на продажба на акции на друштвотоАмортизација-потрошок на постојаните средстваАнализа на финансиски извештаи-треба да ја покаже финансиската оправданост на извршувањето на задачата на претпријатието,треба да се опфати анализа на големината на финансискиот резултат,анализа на структурата на финансискиот резултат и анализа на рентабилноста во работењетоАналитички даноци-се однесуваат само на еден елемент од даночната способност на некое лицеБиланс на состојба-табеларен преглед,список на состојбата на средствата и обврските со кои располага една фирма утврдена во еден определен денБиланс на успех-табиларен преглед во кој се утврдуваат приходите и расходите на друштвото кое ги стекнало во текот на работењетоБруто плата-плата во која се вкалкулирани сите придонеси од платата Вертикална анализа на билансот на состојбата и билансот на успех-анализа на финансиски извештаи во текот на еден периодВишоци на постојани средства-фактичката сегашна вредност на постојаните средства е поголема од книговодствената вредностВременска амортизација-набавната вредност на постојаното средство се дели со предвидениот век на траењеВременски разграничувања-со сметките на временските разграничувања се врши разграничување на направените издатоци и трошоци кои треба да се пресметаат во идниот периодГудвил преставува разликата помеѓу вредноста што ја плаќа купувачот и проценетата фер или објективна вредност на фирмата што се купува,а која може да биде различна од книговдоствената вредност на фирмата.Главнина(капитал)-остаток на учество во сопственоста на средствата на друштвото по одземање на сите обврски на друштвотоДанок на додадена вредност-потрошувачки данок,се пресметува и плаќа во сите фази на производството и трговијата како и во целокупниот услужен секторДанок на имот-се плаќа на сопственоста на недвижниот и подвижниот имотДанок на наследство и подарок-се плаќа на недвижен имот и право на користење на недвижен имот кои наследниците односно примателите на подароци ги наследуваат односно примаат врз основа на подарокДанок на промет на недвижности и права-на остварениот промет се плаќа данок на промет на недвижности и права

106

Данок-принудно давање на средства;давање на обврзниците без директен противнадоместок;давање на граѓаните и на правните лица дел од вишокот на производите или имототДаночен објект(предмет на оданочување)-факт или мерило дека кај некое правно или физичко лице постои даночна сила(способност за плаќање на данок)Даночна основа-база за пресметување и утврдување на данокот кој и даночниот обврзник е должен да го платиДаночна пријава-документ за утврдување на персоналниот данок на доход Даночна стапка-општа даночна стапка од 18% и повластена даночна стапка од 5%Девизиона структура-структура со диверзни операции,вклучувајќи и многу продукти,места и производителиДегресивна амортизација-се издвојуваат повеќе парични средства во почетните години а секоја наредна година износот се намалуваДиректен лизниг-ситуација кога леси односно закупецот,правно или купечко лице се стекнува со ново средство кое предходно не било во негова сопственостДолгорочни резервирања-специфичен извор кој се создава со цел друштвото однапред да обезбеди средства за определени ризици што можат да наштетат во текот на работењетоДолгорочни финансиски вложувања-парични издатоци чии рок на траење е подолг од една годинаЕкстерно известување-разни финансиски извештаи или различни прегледи наменети за државните институции, акционери, кредитори, научни институции и тн.Извештај за паричните текови-документ кој компаниите го изготвуваат и презентираат како интегрален дел од финансиските извештаи за секој период за кој се прзентираат финансиските извештаи,извештајот ги опишува изворите и користењето на паричните средства во одреден периодИзвештај за проментите на капиталот-промени во сопствениот (акционерски)капитал и тоа од почетокот на годината,преку промените на одделните сметки,завршувајќи со состојбата на крајот од годината т.е.по распоредувањето на добивката од тековната година Издатоци-во пари изразени трошења на средства и труд,кои не се составен дел на цената на чинење на производотИнвентаризација-попис на самото место на средствата и изворитеИнвестициони активности-купување на земјиште,згради опрема и други ресурси кои се потребни за редовно работење како и продажба на тие ресурси кога истите повеќе не се потребниИнтерно нерутинско известување-информации за донесување одлуки во врска со определувањето на цените на готовите производи и услуги,воведување нови производствени линии,водење на правилна деловна политикаИнтерно рутинско известување-информирање на менаџерите во врска со управувањето на трошоците,планирање и контрола на работа од страна науправувачите

107

Кало на готови производи-Капитална добивка-ги зголемува приходите на фирмата во пресметковниот периодКапитална загуба-ги зголемува расходите на фирмата во пресметковниот периодКоефициент на забрзана ликвидност-од тековната актива се одземаат залихите и се дели со тековната пасиваКоефициент на општа ликвидност-тековен однос меѓу тековната актива и тековната пасиваКомплексност-степен на специјализација,поделба на работата,нивоа на организациона хиерархија и ширина до која организациските единици се географсски распространети во организационата структураКонцесија-овластување за користење на јавни и комунални добра,експлотација на рудно богатство во странски земјиКусоци на постојаните средства-фактичката сегашна вредност на постојаните средства е помала од книговодствената вредностЛевериџиран лизинг-лесорот обезбедува околу 20-40% од трошоците за средството,а заемодавателот го осигурува остатокот од средствата за финансирањето,односно позајмува средства од некој заемодавач за да купи определено средство кое подоцна ќе му го даде во лизинг на закупецот Леси(лессее)-лице кое ги користи добиените средства со лизингот односно лицето ,,купувач‘‘ на објектот,предмет на лизинг договоротЛесор(лессор)-лицето кое го купува објектот и со посебен договор за лизинг му го отстапува на користење на леси се додека овој не го исплати целиот износЛизинг-изразот има потекло од англискиот глагол ,,то леасе” што значи ,, да се даде во наем” или ,,најми‘‘Ликвидност-способност на претпријатието да ги исплати тековните обврскиЛиценца-купено право за користење туѓ пронајдокМатеријални вложувања-материјална база на една фирма без која фирмата не може да ја извршува својата дејност за која е основана Матрична структура-се јавува со брзо движење во поголеми организацииНематеријални вложувања-права или трошоци што треба да се разграничат на подолг временски период Неноминиран капитал-законски и други резерви создадени од фирмата во текот на работењето во која спаѓа и нераспределената добивка од поранешните годиниНепосредни даноци-ја товарат стопанската способност на обврзниците(зафаќаат непосредно од нивните приходи)Нето лизинг-договор кај кој леси се обврзува дека ќе ги сноси сите трошоци за осигурување,сервисирање на средството се додека тоа не помине во неговасопственост Нето плата-плата во која не се вкалкулирани придонесите од платата Номиниран капитал-акционерски капитал и капитал на индивидуалните сопственици

108

Објективни(реални)даноци-се определуваат според вистинските елементи на доходот или имототОперативен лизинг-најчесто наменет за правни лица и трговци поединци кои ги интересира пред се употребата,а не и купувањето на предметот на договорОперативни активности-редовно работење,купување на стоки и производство на производи и услуги,ангажирање на менаџери и работници,продажба на стоки,производи и услуги како и плаќање даноци на државатаОперативно планирање-започнува со план на продажба,потоа план на производство,планот на залихи на готови производи и тн.Организациона структура-систем на односи или средства со кое група луѓе се здружени и со неа се утврдуваат насоките за полесно комуницирање,известување или информирање помеѓу менаџеритеПасива-во пасивата во билансот на состојбата се искажани изворите на средствата (обврските)Патент-регистриран пронајдок на физичко или правно лице(фирма)Планиран биланс на состојба-планираната состојба се однесува за последниот ден од планската годинаПланиран биланс на успех-се изготвува врз база на планот на продажбата,планот на трошоците содржани во продадените готови производи и планот на трошоците за продажните акотивности и административните трошоциПлата-паричен надоместок за вложениот тековен трудПоказатели на профитабилност-најважни показатели при оценка на бонитетот на друштвотоПолн лизинг-договор кај кој лесорот е тој кој во целост ги превзема обврските за целосно сервисирање,осигурување на средството кое е предмет на лизинготПописен елаборат-составен дел од завршната сметка на претпријатијата кои го сочинуваат сите пописни листи,прегледите,извештаите и одлуките на органите на управувањето за ликвидирање на разликитеПописни листи-сметководствен документ во кој се внесува утврденото количество на одделни средства Попис-утврдување на фактичката состојба на средствата по пат на мерење,броење и запишувањеПосредни даноци-се наплатуваат во врска со работите во производството,потрошувачката или размената на добраПостојани средства-постојан имот на една фирма со долг век на траење,се трошат постепено,дел по дел од својата вредност пренесуваат на новиот производПриход-прилив на средства кој е резултат на продажба на стоки и услугиПрогресивна амортизација-се издвојуваат помалку парични средства во почетните години а повеќе во последните години кога треба да се изврши замена на дотраеното постојано средствоПропорционална амортизација-се издвојуваат еднакви парични средства секој временски период(година)Расход-одлив на средства како резултат на готови производи и услуги(секое плаќање направено во врска со остварените приходи)

109

Расходување на постојаните средства-постојаното средство се брише од сметководствената евиденцијаРевалоризација-повторна пресметка на вредноста;метод на проценка кој дава по прецизни резултатиSale & Lease back-сопственикот на предметот на лизинг му го продава основното средство на давателот на лизинг за договорена цена,а тој пак на истото правно лице повторно му го дава назад во наем,односно во економска сопственост или оперативен лизингСинтетички даноци-во целост ја опфаќаат некоја економска состојба ,односно вредностСметководствено планирање-квантитативен израз на една верига на активности(работење),нивна координација и имплементацијаСметководство на менаџментот-подсистем на еден сметководствен информативен систем кој со точни бележења и квалитетни информации овозможува управување и раководење со друштвотоСметководство на трошоците-интерно сметководство-управува,прибира,изготвува информации за анализирање и контрола и вреднување на залихитеСметководство-општествена наука,услужна активност која содржи елементи на информативен систем кој обезбедува,прибира,обработува,презентира и врши трансфер на информации во рамките на друштвото и меѓу претпријатиетоСтоки примени во консигнација и во комисион-стоки што се туѓа сопственост а во трговското претпријатие се примени за понатамошна продажбаСубјектвни (перонални) даноци-се однесуваат на определена личност ,не на доходот или имототТермински план-рок во кој мора да се спроведе пописот и да се изготват и достават извештаите за извршениот пописТрошоци-во пари изразени трошења на средства и труд,кои се составен дел од цената на чинење на производотФинансиски активности-добивање на капитал од сопствениците или кредиторите за отпочнување или продолжување на редовното работењеФинансиски лизинг-најчест облик на лизинг наменет за физички и правни лицакај кои уште при склучувањето на договорот корисникот одлучува дека по истекот на периодот на лизинг сака да стане правен сопственик на предметот на договоротФинансиско планирање-план на инвестициони вложувањаа,план на парични средства,планиран биланс на состојба,план на парични тековиФинансиско сметководство-изготвува извештаи и ги доставува до носителите на одлуки како би можеле тие да проценат дали некое претпријатие ги остварило зацртаните деловни целиФормализација-стетпен до кој организацијата се потпира на правила и постапки за насочување на однесувањето на вработените во организационата структураФункционална амортизација-набавната вредност на постојаното средство се дели со можниот капацитет за целото време на траење на постојаното средство

110

Функционална структура-поуспешна е во помали организации со околу 1-5 продукти и сервисиХоризонтална анализа на билансот на состојбта и билансот на успех-анализа на трендовите во тек на време;фотографска снимка Централизација-место на авторитетот на одлучувањето во оранизационата структура

111

ЛИТЕРАТУРА 1. Д-р Слободан Марковски: Сметководство за III година, Просветно дело, Скопје, 1992 2. Д-р Слободан Марковски: Основи на сметководството, Наша книга, Скопје, 1989 3. Д-р Серафим Томовски: Основи на сметководство, Сојуз на сметководители и ревизори на Република Македонија, Скопје, 1996 4. Д-р Слободан Марковски, Д-р Блажо Недев: Сметководство на менаџментот, Економски факултет, Скопје, 2003 5. Д-р Трајко Русевски, Д-р Блажо Недев, Д-р Зорица Божиновска-Лазаревска, Д-р Љубиша Јаневски, Д-р Зоран Миновски: Вовед во сметководството, Економски факултет, Скопје, 2004 6. Д-р Трајко Русевски, Д-р Блажо Недев, Д-р Зорица Божиновска-Лазаревска, Д-р Љубиша Јаневски, Д-р Зоран Миновски: Основи на сметководството, Збирка задачи, (второ издание), Економски факултет, Скопје, 2007 7. Д-р Трајко Русевски, М-р Саша Твртковиќ: Финансиско сметководство, Скопје, 2002 8. Д-р Слободан Марковски: Трошкови у пословном одлучивању, Научна книга, Београд, 1991 9. Д-р Станоил Станоевски: Теорија на билансот, Економски факултет, Скопје, 1997 10. Д-р Зоран Миновски: Државно сметководство и сметководство на непрофитни организации, Економски факултет, Скопје, 2004 11. Америцан Аццоунтинг Ассоциатион, А Статемент оф Басиц Аццоунтинг Тхеорѕ, Еванстон III, 1966 12. Закон за трговските друштва, Економист, Скопје, 2004 13. Меѓународни Сметководствени Стандарди 1999, превод од англиски јазик, Финансиски Консалтинг, Скопје, 199914.Д-р Сашо Кожухаров Современо финансиско сметководство 2005год.Скопје, 15. Аналитички контен план 16. Меѓународни стандарди за финансиско известување, Службен весник на РМ, бр. 94/2004

Проф.Виолета Несторовска

СМЕТКОВОДСТВОИЗБОРЕН

ЧЕТВРТА ГОДИНА

ЕКОНОМСКА, ПРАВНА И ТРГОВСКА СТРУКАЧетиригодишно средно стручно образование

2

Рецезенти :

Проф.м-р Борче Треновски “Економски факултет“ Универзитет при Св“Кирил и Методиј“ Скопје,Проф. Јасмина Ѓурчиновска СЕУГС“Арсени Јовков“ Скопје,Проф. Билјана Ниновска СЕПУГС“Васил.Антевски.Дрен“Скопје,

3

ПРЕДГОВОР

Оваа книга е напишана како учебник за учениците на четврта година (изборен) во средни училишта, економско-правна и трговска струка, економски техничар. Содржината е во согласност со усвоената наставна програма.

Учебников Сметководство за четврта година-изборен е наменет за изучување на сметководството како научна дисциплина и сметководствената евиденција во производствените и трговските друштва. Сметководството е систем за информирање кое ги мери бизнис активностите, ги процесира информациите во извештаи и ги известува оние кои донесуваат одлуки.

Учениците преку содржината на овој учебник треба да се стекнат со знаења и способности во врска со евиденцијата кај деловните субјекти како основа за донесување на одлуки, организациони шеми на трговско друштво од производствена дејност и трговско друштво од трговска дејност, продажба во консигнација и комисион,сметководствено планирање, евидентирање на одделните сметководствени настани во врска со расходите и приходите и утврдување на финансискиот резултат,извештај за паричните текови,извештај за промените на капиталот, како и обезбедување на други информации кои се значајни за донесување на добри деловни одлука,како и анализа на финансиските извештаи.

Користењето на овој учебник ќе им овозможи на учениците да ги стекнат потребните знаења од областа на сметководството.

Книгата е наменета за учениците во средните економски училишта, а можекорисно да послужи и на сите оние кои се занимаваат со сметководствената теорија и практика. Очекувам дека содржината на овој учебник ќе даде позитивни резултати како за подобро совладување на материјата од страна на учениците, исто така и во нашата деловна практика.Ќе им бидам Благодарна на сите оние кои ќе ми укажат на евентуалните пропусти и недостатоци.

Од авторот,Скопје,Февруари,2010 год. Проф.Виолета Несторовска

5

СОДРЖИНА:

I ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА1. Организациона структура на друштва од производствена и трговска дејност ...... 92. Сметководството како информативен систем ......................................................... 24

II ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА1. Поим на стоки во комисион и консигнација ............................................................ 312. Евиденција на продажбата во консигнација и комисион........................................ 32

III ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА1. Подготвителни работи за изготвување на финансиските извештаии.................... 392. Биланс на состојба ...................................................................................................... 393. Биланс на успех........................................................................................................... 404. Извештај за тековите на готовината.......................................................................... 425. Извештајот за промените на капиталот .................................................................... 57

IV ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА1. Анализа на финансиските извештаии....................................................................... 712. Показатели на ликвидност ......................................................................................... 73

Коефициент на општа ликвидност........................................................................ 73Коефициент на забрзана ликвидност .................................................................... 74

3.Показатели на профитабилност.................................................................................. 74

V ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА1. Развој на сметководственото планирање.................................................................. 792. Временска рамка на сметководственото планирање............................................... 813. Видови поединечни планови во сметководственото планирање ........................... 814. Планиран биланс на состојбата ................................................................................. 825. Планиран биланс на успех ......................................................................................... 83

VI ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА1. Изготвување на финансиските извештаии на трговско друштво од трговскадејност.............................................................................................................................. 872. Изготвување на финансиски извештаии на трговско друштво од производственадејност.............................................................................................................................. 92ПОИМНИК ....................................................................................................................102ЛИТЕРАТУРА ...............................................................................................................125

7

I. СМЕТКОВОДСТВО ВО ДРУШТВА ОД ТРГОВСКАДЕЈНОСТ

Организациона структура на друштва од производствена и трговска дејностСметководството како дел од информативен систем

ЦЕЛИ:

� Да ја разбере организационата структура на друтвото од производствена дејност

� Да ја разбере организационата структура на друшво од трговска дејност� Да го сфати сметководството како дел од информативен систем

9

1. Организациона структура на друштва од производствена и трговска дејност Зборот организација произлегува од грчкиот збор “органон “што значи орудие, алат или средство.Зборот организација често се употрeбува и упатува на одредено друштво на луѓе што работат заедно.Меѓутоа идејата за организација преставува важен аналитички концепт и потребна е поголема прецизност при концепциската употреба на зборот организацијa koj е процес во кој поради постигнување на заедничка цел луѓето работат заедно.Секоја индивидуа нема исти интереси ниту пак способности,па затоа постои поделба на трудот како би се можело различните аспекти на друштвото(финансиски,маркетиншки,продажни и технички развој)да ги водат луѓеto што се најдобро квалификувани во тоа.Организацијата е логички процес,што помага идејата и планот да се претворат во реалност.Таа дава рамка за акција каде што секој вработен знае што треба да прави,што се очекува од него,и доколку се појави проблем каде треба да се обрати.

Организирањето како функција на менаџментот се однесува на утврдување на работите,дефинирање и делегирање на одговорноста и авторитетот и создавање на односи.Организирањето ја зголемува ефикасноста на менаџментот и ги намалува недоразбирањата во текот на извршувањето наработата.Организацијата како менаџерска функција унапредува координирање во работата,вклучува здружување на ресурси,луѓе,капитал и опрема на најефикасен начин за остварување на целите.

Постапката на организирање е на следен начин:1.делење на организацијата хоризонтално- по сектори-помошни и услужни одделенија2.основање вертикални нивоа и делегирање авторитет(вертикална диференцијација и интеграција)-хиерархија-единство на команда-распон на менаџментот-линиски и штабни односи на авторитет-видови и големина на делегирање на авторитет-централизација и децентрализација3.обединување на странична координација и интеграција(хоризонтална интеграција)-постапки и правила-задачи-програм менаџери-комитети4.приспособување на индивидуите(хоризонтална диференцијација)-поделба на работата-опис на работата-правила и прописиВаквата постапка укажува на два процеса во организирањето.Првиот дел е поделба на организацијата на специјализирани единици да водат различни функции,познат како диференцијација.Вториот е процес на поврзување на различни елементи во организацијата или интеграција.

Организирањето вклучува развивање на систем на кооперација и координација на напорот за извршување на активностите. Организирањето вклучува групирање на активностите во работи,воспоставување на односи помеѓу претпоставените-

10

подредени низ пренесените задачи и делегирање на авторитетот. Резултат на организирањето е организациона структура која е сис-тем на групирање на активностите поврзани заедно со авторитет.

Видот на организацијата на компанијата или организацискиот дизајн е појдовна форма или модел кој ја изразува состојбата на елементите во органи, видот на интеракцијата,улогата на поединецот во извршните и овластувањето во управувачките процеси.Организацискиот дизајн на друштвото е резултат на изгледот и карактери-стиките на неговата организациска структура.Постојат повеке дефиниции за тоа што всушност претставува организацискаструктура.

Под поимот организациска структура се подразбира систем на врски и односи меѓу елементите во организацијата на компанијата која се проектира за релативно подолго време санкционирана со актите на компанијата.

Потоа организациската стуктура претставува систем на односи формално пропишани и неформално развиени која ги води активностите на луѓето кои работат заедно.Таа се дефинира како задача што треба да се алоцира,кој на кого известува,механизми на формално координирање и интеракција која ќе биде следена.Според друга дефинициjа организциската структура е претставена на следниов начин:

Комплексноста на организациската структура вклучува степен на специја-лизација, поделба на работата, нивоа на организациона хиерархија и ширина до која организациските единици се географски распостранети.

Формализацијата претставува степен до кој организацијата се потпира на правила и постапки за насочување на однесувањето на вработените.Централизцијата упатува на тоа каде се наоѓа авторитетот на одлучувањето.Сите овие заедно ја сочинуваат организациската структура.

Со организациската структура се утврдуваат насоките за полесно комуницирање,известување или информирање помеѓу менаџерите.

Организациска структура

Степен на комплексност

Степен на формализација

Степен на централизација

11

Организацијата на работата се изразува преку структура на сектори, воспоставување врски помеѓу нив, утврдување на работни места итн.

Организациската структура треба да биде планирана така да обезбеди потребни активности за да се остварат целите на работењето. Исто така организациската структура треба да биде поедноставна, да ги опфати сите подрачја,и вработените што ќе ги известуваат менаџерите не треба да се многу по број.

Организацискта структура е динамична, подлежи на усовршување, не е еднаш засекогаш дадена, таа се менува.

Таа зависи од видот на дејноста со која се занимава компанијата(друштвото), сложеноста на производствениот процес, бројот на вработените, средствата со кои располага компанијата итн.2 Видови организациона структураПостојат две стојалишта по однос на видовите на организациона структура.1.Според првото постојат два вида на организациона структура:

функционалнадивизиона структура

2.Според второто стојалиште видовите на организациона структура се:-Бирократска организација-Матрична организација

- Линиска организација-Функционална организација-Линиско- штабна организација-Проектна организација

Бирократската организација е развиена од германскиот социолог и полит-економист Макс Вебер.Авторот верувал дека организацијата може да ја зголеми ефикасноста доколку постои соодветен водич. Своите истражувања основопо-ложникот ги насочил кон создавање доктрина наречена бирократија која ја опишува во нејзината најрационална форма.Матрична организација е многу комплексна и сложена организациска форма.Се користи во оние организации каде што постои поврзаност меѓу секторите или каде што вработените одговараат за својата работа на повеќе од еден менаџер.Матричната структура може добро да функционира само ако вработените ги разберат позициите,односно своето место и улога во матрицата.Линиска организација се карактеризира со директно пренесување на автори-тетот од врвот низ различни менаџери до работниците. Линиската организација преставува наједноставен и најстар вид на организација.Функционална организациона структура е воведена со цел да се воспостави специјализација во менаџментот т.е секоја функција е упавувана од специјалист.Линиско –штабна организација е оформена со цел да се искористат предно-стите на функционалната и линиската организација.Оваа организација е најчеста во економијата кај големите фирми .Проектна организација е времена со цел да се остварат конкретни резултати со користење на тим на специјалисти од различни функционални подрачја во друштвото кои ќе бидат едновремено ангажирани на определена цел. Кога конкретниот проект ќе заврши проектниот тим се трансформира а членовите на тимот се враќаат на своите редовни позиции во друштвото.

12

Функционална организациона структура

Менаџер

Заменик менаџер Заменик

менаџер

Заменик менаџер за маркетинг

Менаџер за продажба

Управник на магацин

Надзорници за увоз и ивоз на производи

Заменик менаџер за човечки ресурси

13

Горе прикажаната структура е функционална организациска структура за чиј основоположник се смета Фредерик Тејлор.Тој ефикасно ги користел работни-ците ва индустриските претпријатија со цел зголемување на продуктивноста.

Пример тој започнал како чирак, па работник, па раководител, помошник на повисок менаџер итн.Комбинирал високи плати со ниски трошоци, употребувал стандарди, восоставил принципи за работа и кај него работникот земал 2-4 пати повисока плата од просечниот работник.

Под ваквото функционално групирање се подразбира колку, какви и кои функции ќе ги има во друштвото, а тие ќе зависат од многу фактори во самото друштво.

Во контекст на горенаведеното, со помош на организациска шема ќе го прикажеме функционалното групирање кај трговското друштво кое што е големо.

14

Орг

аниз

циск

а ст

рукт

ура

на т

ргов

ско

друш

тво

Мен

аџер

за

ф

инан

сии

Мен

аџер

за

пр

одаж

ба

Мен

аџер

за

чове

чки

ресу

рси

Мен

аџер

за

ит

раж

ува

Мен

аџер

за

пла

н и

анал

иза

Мен

аџер

за

амин

истр

атив

ни

прав

нира

боти

М.з

ам

атер

ија

М.з

а за

лих

М.н

а с-

воМ

.за

одрж

увањ

е ликв

идно

ст

Мен

аџер

за

ко

мун

ика

ции

Мен

аџер

. за

Мен

аџер

.за

ин

овац

ии

и па

зарн

и

Мен

аџер

. за

студ

ии и

пр

оекц

ии

Мен

аџер

. за

те

хнич

ки и

оп

шти

Наб

авув

ач

на п

роиз

вди

Маг

аци-

онер

, во

зач,

чу

вар

См

етко

во-

дите

л,

благ

ајни

к

Лик

вида

тор

М.з

а пр

одаж

ба

на г

олем

о

Трг

овск

и па

тник

Нов

инар

, ад

вока

т

Соц

иоло

пс

ихол

огС

тати

стич

арИ

нфор

мат

ичар

авто

мех

анич

ар

Мен

аџер

за

одно

си с

о ја

внос

та

М.в

о ст

ранс

твМ

енаџ

ер

.во

зем

ја

зем

јата

Ген

ерал

ен м

енаџ

ер

Аси

стен

т на

мен

аџер

от

Мен

аџер

за

наб

авка

15

Големите компании имаат сложена организациона структура. На врвот на големите компании стои генерален менаџер. Работата во ваквите компании е поделена на сектори кои меѓусебно соработуваат за заедничка цел на компанијата. Секој сектор има свој менаџер кој го управува и ги информира повисоките нивоа на менаџмент каде што се носат главните одлуки.

На шемата е претставена организацијата на веќе постоечко, мало, трговско друштво.

Сметководството претставува сложена категорија во системот на менаџментот на едно друштво. Тоа ни дава слика за работењето на друштвотоперманентно следејќи ги процесите што се случуваат во друштвото.

Организацијата на сметководството е дел од целокупната организација во компанијата,која е насочена кон подобро извршување на функциите на сметководството.Организацијата на сметководството треба да обезбедува право-времено евидентирање на настаните што предизвикуваат промени во средствата, изворите на средства,приходите и расходите.Таа треба да биде прилагодена на спецификите на фирмата за да може да одговори на потребите на компанијата. Организацијата на сметководството ќе одговори на потребите на компанијата доколку овозможи:-Навремена евиденција на промените во средствата ,изворите ,приходите,расходите-Навремени информации од евиденциите

Сопственик

Генерален директор

Менаџер за набавка Менаџер за финансии

Менаџерза дистрибуција

МенаџерЗа продажба

Раководител на магацин

Генерален директор

Сметководител Комерцијалист Раководители на подружници

Дистрибутер

ПродавачиВозач

Магационер

16

-Контрола над извршување на деловните настаниОрганизацијата на сметководството треба :

-да го определи обемот на работата-да ги определи одделенијата за обавување на одделни групи на работа-во рамките на одделенијата треба да се определи поделба на трудот-да се обезбеди документација која ќе се употреби за евидентирање на средствата ,приходите,расходите-да се координира циркулацијата на секој документ пооделно како прибирање на документи во сметководството.-да се организира обработка на податоци-да се подготват информации од сметководството-да се изврши контрола на деловните настани

. Сметководствено методолошката постапка многу се разликува од класична-та сметководствена постапка. Заради својата егзактност (точност), квантифи-цираност (мерливост) сметководството може да ни даде одговор на прашањата:

Каде сме?Каде сакаме да стигнеме?

Сметковотството е процес на индетификување, мерење(вреднување) иразмена на информации кои ке овозможат донесување одлуки од страна на корисниците на информациите. Сметководството е услужна активност и неговата цел е да обезбеди финансиски информации за донесување на одлуки.

Сметководството е општвестена наука и содржи елементи на информативен систем кој обезбедува, прибира, обработува, презентира и врши трансфер на информации во рамките на друштвото и меѓу друштвото.

Сметководството представува еден универзален, информативен систем кој опфаќа покрај сметководственото евидентирање уште и сметководствено планирање, контрола, анализа на сметководствените податоци и нивното презентирање.

17

Задачи на сметководствениот систем се:

- Интерно рутинско известување или информирање на менаџерите во врска со управувањето на трошоците, планирање и контрола на работа од страна на управувачите.- Интерно нерутинско известување обезбедува информации за донесување одлуки во врска со определувањето на цените на готовите производи и услуги,

18

воведување на нови производствени линии, водење на правилна деловна политика .- Екстерно известување преку разни финансиски извештаи или различни прегледи наменети за државните институции акционери, кредитори, научни институции итн.Во современата литература и пракса се дефинираат 3 сметководствени подсистеми:1 Финансиско сметководство-обезбедува податоци од финансиски карактер.

Евидентира деловни трансакции за состојбата на работењето на друштвото. Ги евидентира средствата, обврските, капиталот, расходите и приходите. Собира податоци ги систематизира, синтетизира и во вид на финансиски извештаи ги презентира внатре во друштвото и екстерно со цел да ги задоволи законските барања.2. Сметководството на трошоците- интерно сметководство-управува,прибира,изготвува информации за:-Анализирање и контрола-Вреднување на залихите

На чело на сметководството на трошоците стои менаџер кој ги има следниве задачи:- да изгради систем на мерила за разграничување на трошоците кои создаваат вредност наречени продуктивни трошоци и трошоци кои не создаваат вредност наречени непродуктивни трошоци.- анализа, планирање и контрола на трошоците- изготвување програма за намалување на трошоците- донесување на правилни деловни одлуки, за управување и водење на деловната политика.3.Сметководството на менаџментот – е подсистем на еден сметководственинформативен систем кој со точни бележења и квалитетни информации овозможува управување и раководење со друштвото. Сретствата на менаџментот обезбедуваат информации за деловно одлучување и служат за подребите на менаџерите. Податоците ги добива од финансиското сметководство и од сметководството на трошоците. Сите три системи меѓусебно се поврзани, се надополнуваат и меѓусебно се условени.

Сличности на подсистемите:

- претставуваат информативни системи, значајни за известување и анализа.- обезбедуваат извештаи кои на корисниците им се потребни за анализа и донесување деловни одлуки.- обезбедуваат информации за трошоците, со цел вреднување на залихите во билансот на состојба, утврдување на расходите и финансискиот резултат во билансот на успех.

19

Разлики на подсистемите:

- сметководството на менаџментот обезбедува информации за интерна употреба на менаџерите и дава предност на иднината, не се регулира со законските усвоени стандарди и не е задолжително.

Раководителот на сметководството има улога на катализатор(контролор) кој ја координира работата со другите менаџери. Изготвувањето на финансиските извеш-таи се заснова врз основа на општите принципи на благовременост, точност и економичност.

.Сметководителот ги прави завршните сметки, пресметки а воедно е и

контер. Исто така тој ги врши сите технички работи.Ваквата организација на сметководствениот систем е карактеристична за

малите друштва како што е и горе прикажано во конкретниот пример на веќе постоечкото друштво.

Организациската структура е ситем на односи или средство со кое група луѓе се здружени. Се идентификуваат односи на авторитет, се поврзуваат активностите за реализирање на определени цели.Со организационата структура се утврдуваат насоките за полесно комуницирање, известување или информирање помеѓу менаџерите.

Организацијата на работата се изразува преку структура на сектори, воспоставување врски помеѓу нив , утврдување на работни места, движење на документи и друго. Организациската структура треба да биде планирана и така да обезбеди потребни активности за да одговараат целите на работењето.

Организациската структура треба :- да биде поедноставна- да се опфатат сите подрачја

Раководител на сметковотството

Финансиско сметковотство

Материјално сметковотство

Контирање Технички работи

Продавници Магацин

20

- вработените што ќе ги известуваат менаџерите( не треба да се во големброј)

Организациската структура треба да биде динамична, подлежи на усовршување.Зависи од начинот на производство, сложеноста на производствениот процес, број на вработените, обемот на средствата и друго.Организационите шеми не се еднаш засекогаш дадени. Тие се предмет на проучување, преиспитување и измени по потреба.

За сметководствени цели друштвото претставува посебен субјект кој е одвоен не само од своите кредитори туку и од своите сопственици.

Тоа треба да има своја потполно засебна евиденција, негова финансиска евиденција и извештаите мора да се однесуваат исклучиво на неговите деловни трансакции

Кога станува збор за современите друштва, неопходно е да се респектираат две многу битни факти.

Прво, денес друштвата имаат многу препознатливи и моќни централни органи на управување, чија моќ се базира или на капиталот или на знаењето. Второ, интерна-ционализацијата на работењето ја прави многу сложена организационата структура на друштвото.За да може на адекватен начин да се управува со друштвото, неопходно е да се познаваат тактиката и психологијата, економската логика, потоа органот на управување мора да ги планира, координира и контролира резултатите на сите организациони делови и да обезбедува одредени услуги за своите филијали. Според тоа организационата структура е средство со кои група луѓе се здружени, се идентификуваат односи на авторитет и се поврзуваат со активностите кон остварување на однапред определени цели.1 Доброто функционирање на друштвото ќе зависи од врвниот менаџмент. Тој треба да воспостави оптимален однос помеѓу стратегијата на друштвото, неговиот облик, методите на раст, организациона структура и критериумите на кои инсистира окружувањето.

1 Бобек Шуклев, Менаџмент, Економски факулте, Скопје 1993 год.

21

Местото на сметководството во организационата шема на акционерско друштво

Функционалната структура е облик на организирање на друштвото кога тоа е географски централизирано во услови на дадено окружување и кога произведува неколку производи или услуги. Прераспределбата на работите се врши со оглед на специјализацијата, односно функциите (производство, финансии, маркетинг, кадровска и др.).

Основни вредности при тоа се стручност (експертиза), ефикасност, квалитет и намалување на трошоците. Се разбира дека овој модел не е основен, односно дека може да има повеќе варијации, што зависи од видот на друштвото и однеговата големина. Во продолжение ќе дадеме примери за местото на сметководството во рамките на организационата шема на друштва од производствена и од трговска дејност.

Акционери

Претседател на компанија

Надзорен одбор

Потпреседател за маркетинг

Потпреседател за производство

Потпретседател за финансии

Потпретсд.за кадрови прашања

Потпреседател за истражување и развој

Директор на сметководство

Директор на деловни финансии

Главен менаџер на сметководство

Менаџер на сметководство на трошоци

Менаџер за финансиско информативен систем

Раководител за планирање

Раководител за плати

Раководител за оперативна анализа

Раководител на магацин

Производно целински одделенија

Одделение за комуникација

Управен одбор

22

Пример 1Сметководството во организационата шема на друштво од трговска

дејност

При вакви организациони структури луѓето се организираат во тимови спрема своите квалификации и образование, односно спрема сличноста на работата која ја извршуваат. На тој начин полесно се координира и хармонизира нивната работа и се постигнуваат подобри ефекти од работењето на друштвото во целина.

Работењето е активност на друштвата чија цел е продажба на производи, стоки и услуги на купувачите по цени кои ќе обезбедат соодветен повраток на средствата на неговите сопственици. Притоа како основни цели се профитабилноста и ликвидноста. Профитабилноста е потреба да се заработи задоволителен профит како би се привлекол и задржал инвестираниот капитал.Ликвидноста претставува поседување на доволно расположиви финансиски средства да се исплатат достасаните обврски.

Активности кои се извршуваат во друштвото се: оперативни, финансиски, и инвестициони.

Оперативните активности го опфаќаат редовното работење, односно купувањето на стоки и производството на производи и услуги, ангажирање на менаџерите и работници, продажба на стоки производи и услуги, како и плаќање на даноците на државата.

Финансиеските активности вклучуваат добивање на капитал од сопствениците или кредиторите за одпочнување или продолжување на редовното работење. Овие активности го опфаќаат и враќањето на обврските на кредиторите или исплата на обврските спрема сопствениците.

Инвестиционите активности опфаќаат купување на земјиште, згради, опрема и др. ресурси кои се потребни за редовно работење како и продажба на тие ресурси кога истите повеќе не се потребни.

Денес, пресудна улога за формирањето на деловниот успех на друштвата имаат пазарните фактори, Во вакви услови управувањето со друштвата е многу тешко, бидејќи пазарните фактори имаат пресудна улога на остварувањето на деловниот успех. Поради тоа друштвата треба да изградат соодветен деловен информативен систем.

Извршен директор

Надзорен одбор

Сектор за маркетинг

Сектор за продажба

Сектор за финансии

Снебдувачки центар

Сектор за општи работи

Управен одбор

Акционерско собрание

Сектор за информатика

23

Информациониот систем треба да послужи на друштвото за потребите на неговата управувачка функција, деловната политика и процесот на донесувањето на деловните одлуки. Сметководството како дел од информативниот систем на друштвото овозможува широки можности за користење на голем број информации, како за потребите на управувањето со друштвото, така и за потребите на функционирање на општествениот систем на информации и ги има сите каракте-ристики на еден целосен информативенсистем (цели, функции, структура, норми на однесување, влез, излез, резултат и др.).

Според ентитетите кои го применуваат, сметководството може да биде: јавно сметководство, сметководство на компании и останати сметководства.

Во јавното сметководство спаѓаат: ревизија, даноци, советувања и др. Овие услуги ги вршат јавни сметководствени, односно ревизорски фирми.

Во рамките на сметководството на компаниите спаѓаат: финансиско сметководство, трошковно и менаџерско сметководство, даночно сметководство и интерна ревизија. Овие сметководства се применуваат од страна на производствени и трговски друштва.

Организациона структура на сметководството на друштво

Покрај овие сметководства се среќаваат и: сметководство во јавниот сектор (државно сметководство и сметководство на непрофитни организации), сметко-водство на осигурителни друштва, сметководство на банки, и останати сметко-водства. Овие сметководства се применуваат во организации одспецифични дејности.

Сметководство на друштвото

Финансискосметководство

Менаџерско сметководство

Сметководство на трошоците

Интерна ревизија

Даночно сметководство

Управување со трошоците

Управување со активностите

Управување со инвестициите

24

3. Сметководството како информативен систем

Сметководството е информативен систем кој ги вреднува, обработува и ги пренесува податоците на менаџментот во друштвото. Овие податоци се од финансиска природа. Друштвото е секој трговски, стопански или деловен субјект во јавниот или приватниот сектор на стопанисување. Сметководството ги поврзува деловните активности со оние кои донесуваат одлуки.

Сметководствениот информационен систем е подсистем на управувачкиот информационен систем. Тој е главен подсистем зашто игра одлучувачка улога во управувањето и протокот на економски податоци до сите сегменти од работењето како и до заинтересираните страни надвор од друштвото. Во таа смисла “сметководствениот информационен систем претставува системска целина со повеќе интегрални делови кои треба да обезбедат комплексна и благовремена информациона подлога, со точни квантитативни и квалитативни показатели за донесување на оптимални деловни одлуки”.2

Сметководствените информации се доставуваат до интерните и екстерните корисници, како готови документи или документи за натамошна обработка и презентација.

Сметководството и менаџментот се процеси кои се секојдневно поврзани и од кои се формираат податоци и информации за деловните трансакции, приходи, расходи, парични текови, средства, состојба на имотот, обврските и капиталот, односно даваат информации за заработувачката способност на друштвото, врз основа на кои се донесуваат соодветни деловни одлуки за цените, трошоците, обврските, кредитните аранжмани, и сл.

Денес, посебно се истакнува улогата на сметководството во мотивирањето на менаџментот преку потполно пратење на деловните процеси по функциите и подрачјата на одговорност на менаџерите за успехот или неуспехот на заклучувањето на договори за нивните права, обврски и одговорности. Управувачкото сметководство и другите деловни инструменти се подлога за оценка на секоја активност на менаџментот и за донесување на

2 Серафим Томовски, Основи на сметководство, Сојуз на сметководители, финансисти и ревизори на Р.Македонија, СКопје 1996 год.

Деловни активности

Носители на одлуки

ВРЕДНУВАЊЕПреку евиденција

(вреднување на податоци)

ОБРАБОТКА(преку чување и

припрема на податоци)

ПРЕНОС(Објавување на

извештаите)


Податоци Информации

25

одлуки за нивната работа, успех во работата, довербата во идното деловно работење на друштвото и др.

Во зависност од потребите, управувачкото сметководство се воведува посебно во трговијата, индустријата, градежништвото, сообраќајот и останатите дејности. За своите потреби менаџментот на друштвото организира конкретно менаџерско сметководство, кое се менува и надополнува во функција на своите тековни деловни задачи.

3.1. Подсистеми на сметководствениот систем

Сметководството ги содржи сите елементи на еден информативен систем кој обезбедува современ, навремен, ефикасен и рационален начин на прибирање и обработка на информации во рамките на друштвото и пошироко.Сметководствениот систем има три основни задачи:3

- интерно рутинско известување на управувачите, кое обезбедува информации во врска со управувањето на трошоците и планирањето и контролата на работењето;

- интерно нерутинско известување на управувачите во врска со определувањето на цените на производите и услугите, производните линии, водење на деловната политика;

- екстерно известување преку финансиските извештаи и разни прегледи наменети за државните институции, акционерите, кредиторите, научните институции и др.

Во рамките на сметководствениот информативен систем се среќаваат одредени потсистеми кои имаат своја улога и значење за работењето на друштвата. Според тоа дали го опфаќа целокупниот имот и процесите на друштвото или само еден негов дел, или пак пооделни делови од гледна точка на работењето се разликуваат неколку субсистеми на сметководствениот систем. Во современата литература се дефинираат три сметководствени потсистеми и тоа:4

- финансиско сметководство- сметководство на трошоците- сметководство на менаџментот.

Во рамките на секој од овие делови сметководството извршува одредени задачи во обем и на начин со кои се опфаќа целокупното работење на друштвото. Помеѓу овие три сметководствени потсистеми постои определена меѓузависност и испреплетеност, така што со тек на време тие станале речиси нераздвојни.

3 Марковски, Недев, Сметководство на менаџментиот, Економски факултет, Скопје 2003 год.4 Марковски, Недев, Цитирано дело, стр 14

26

3.1.1. Финансиско сметководство

Финансиското сметководство изготвува извештаи и ги доставува доносителите на одлуки како би можеле тие да проценат дали некое друштво ги остварило зацртаните деловни цели. Треба да се има предвид дека ова сметководство изготвува податоци кои се однесуваат за друштвото како целина земено и во голема мера е екстерно ориентирано.5

Според тоа задача на финансиското сметководство е да ги класифицира, евидентира и интерпретира во парични изрази деловните трансакции и деловните настани кои имаат финансиски карактер. Тоа има карактер на целина и во него се опфатени сите сметки за средствата, капиталот и обврските, приходите и расходите, и финансискиот резултат.6 Преку системот на сметките ги опфаќа: средствата, обврските и капиталот, финансискиот резултат од целокупното работење и финансиските односи со другите друштва. Ова сметководство опфаќа: книговодство, сметководствено планирање, контрола и анализа на имотот, обврските, капиталот и резултатите од работењето. Состојбата на средствата, обврските и капиталот, приходите и расходите, и резултатите од работењето се синтетизирани податоци искажани во финансиските извештаи, и тоа:

- билансот на состојбата,- билансот на успех,- извештајот на парични текови,- извештајот на промени во акционерската главнина и- сметководствени политики и белешки кон финансиските извештаи.

3.1.2. Сметководство на трошоците

Сметководството на трошоците го опфаќа формирањето наинформациите за елементите кои учествуваат во деловниот процес од моментот кога се на распо-лагање, иако се уште не се трошат; потоа за трошоците вградени во учиноците од деловните процеси и финансискиот резултат на одделни организациони единици. Тоа аналитички ги обработува, класифицира, евидентира и распоредува трошоците, ги собира трошоците и известува за тековните и планираните трошоци и нивните релативни односи.

Исто така, сметководството на трошоците ги опфаќа трошоците по видови, места, носители на трошоци, по елементи на структурата на цената и според реагирањето на степенот на вработеноста. Тоа мора да осигура информации по центрите на одговорност и тоа по: трошочните, приходните, профитните и инвестициските центри, и е од соодветна корист за сметководствената контрола и анализа.

Сметководството на трошоците (интерно сметководство) има две задачи:

- планирање и контрола на трошоците- вреднување на залихите и вреднување на финансискиот резултат.

5 Марковски, Недев, Цитирано дело, стр 14 6 Т. Русевски, С. Твртковиќ, Финансиско сметковдство, Скопје 2002 год

27

На чело на сметководството на трошоците стои менаџер кој ги има следните задачи:

1. да изгради систем на мерила за разграничување на трошоците кои создаваат вредност (продуктивни трошоци) и трошоци кои не создаваат вредност (непродуктивни трошоци);

2. анализа, планирање и контрола на трошоците3. да изготви програма за намалување на трошоците;4. донесување на правилни деловни одлуки за управување со друштвото

(правилно водење на деловна политика).

3.1.3. Сметководство на менаџментот

Сметководството на менаџментот (управувачко или менаџерско сметководство) му обезбедува на менаџментот на друштвото податоци за оперативните, финансиските и инвестиционите активности. Тоа претставувасовремен облик на сметководство насочен кон деловното одлучување и управување. Користи податоци од сметководството на трошоците и во извесна мера и од финансиското сметководство.

Менаџерското сметководство може да се дефинира како процес на идентификување, мерење, анализа, подготовка, толкување и доставување на информации (финансиски и оперативни) кои се користат од менаџментот за планирање, оценка, контрола и одговорност во поглед на користењето на ресурсите.

Значи процесот на менаџерското сметководство е насочен кон ефикасно и целисходно користење на ресурсите на друштвото за остварување на целите и стратегиите. Неговата задача се состои во обработка и презентација на сметководствени информации на начин и во облик кој целосно ќе им помогне на менаџерите во донесување на деловни (оперативни и стратешки) одлуки.

Сличности и разлики помеѓу потсистемите на сметководствениот информационен систем

Помеѓу овие три сметководствени потсистеми постои определена меѓузависност и испреплетеност, така што со тек на време тие станале речиси нераздвојни. Меѓузависноста помеѓу трите потсистеми на сметководствениот систем и тоа финансиското сметководство, сметководството на трошоците и сметководството на менаџментот може да се согледа најдобро преку следната илустрација.7

7 Б. Недев, Т. Русевски, Сметководство за IV година, Просветно дело, Скопје 1993год.

28

Функционални меѓусебни односи на подсистемите во сметководствениот систем

Прашања:

1.Објасни ја организационата шема на сметководството во трговски друштва?

2.Сметководствениот систем како дел од информативниот систем и подсистемите на сметководствениот систем?


-Организација-Централизација-Сметководство-Формализација-Организациска структура-Комплексност


Управувачко сметководство

Интерна ревизија

Екстерна ревизија

Финансирање Планирање Финансиско сметководство

Сметководство на трошоците

Финансиска контрола

29

II ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

СМЕТКОВОДСТВО НА ПОСРЕДНИЧКИТЕ ДРУШТВА

Поим на стоки во комисион и консигнацијаЕвиденција на продажба на стоки во консигнацијаЕвиденција на продажба на стоки во комисион

ЦЕЛИ:

� Да знае кои се стоки во комисион ,а кои се стоки во консигнација� Да ја разбере евиденцијата на продажбата на стоки во консигнација� Да ја разбере продажбата на стоки во комисион

31

1. Поим на стоки во комисион и консигнација

Општиот недостиг на обртни средства во трговските друштва во сегашната практика ја прави продажбата на стоки на консигнација и комисион мошне интересна.

Под стоки примени во консигнација и во комисион треба да се подразберат такви стоки што се туѓа сопственост, а во трговското друштво се примени за понатамошна продажба.

Овие стоки примени за продажба во консигнација и во комисион остануваат сопственост на организацијата што ги дала. Од трговската организација се бара таа стока да биде продадена за сметка на сопственикот, под услови што се предвидени во договорот помеѓу сопственикот и трговската организација.

Овие стоки за трговското друштво претставуваат туѓи средства и не ја зголемуваат активата, ниту пак ги зголемуваат обврските во пасивата, и затоа овие стоки во трговското друштво се евидентираат на сметки од група 99 вонбилансна евиденција според средниот курс на дoмицилната валута на земјата од каде се примени стоките. Во сметководствената практика имаше периоди кога овие стоки се евидентираа на класата шест, според тоа се искажуваа во билансот на состојба што според ММС, кои денес се применуваат воР.Македонија ваквиот третман не е исправен

Стоките примени за продажба во консигнација се карактеризираат сочинителот дека се работи за стока што е сопственост (имот) на странски лица, тое е стока, која е увезена и на истата не е платена увозна царина. Стоката, која се наоѓа во консигнација, додека е на залиха, може да се води, покрај во денарска вредност, уште и во странска валута или само во натурални показатели, бидејќи крајната пресметка може и треба да се изврши во моментот на продажба на тие стоки кога треба да се платат сите давачки спрема државата. Впрочем, како што веќе рековме, овие стоки се евидентираат вонбилансно.

Во поглед на приходите што ги остварува, односно кои му припаѓаат на продавачот, трговскато друштво, тие можат да се евидентираат на сметки од класата седум во моментот на продажба на стоките, а се пресметуваат како провизија, која е однапред договорена. Износот на пресметаната провизија, која претставува приход за трговскато друштво, се искажува на дебитна страна на контото 2411 Обврски по основа на продажба во консигнација, а се одобрува контото 759 Останати приходи од продажба на производи, стоки и услуги, аналитика за стоки во консигнација.

Стоките, пак, примени за продажба во комисион, ги карактеризира чинителот дека се сопственост на друго друштво или физичко лице, стоки за кои царината е или платена или не подлежи на таква обврска, но не е платен ДДВ.

Сопственици на стоки што можат да продаваат во комисион сефирми(компании) и физички лица од Македонија. Овие стоки кога се примаат за продажба во комисион, по правило се водат по продажни цени, кои ги утврдува сопственикот, кој ги преотстапил за продажба. Трговската фирмаостварува приходи од продажба на стоки во комисион во висината на договорената провизија.

При продажбата на примените стоки во комисион и на консигнација важен момент се трошоците што се сврзани за оној дел што е продаден. Ако со

32

договорот е утврдено дека сите трошоци ги сноси трговската друштво што ги продава стоките во консигнација, тогаш се евидентираат како и сите други трошоци во трговските друштва, а истите треба да се покријат од провизијата, од остварените приходи по таа основа. Доколку трошоците паѓаат на товар на друштвото што е сопственик на стоките, тогаш трошоците што ги платила трговската фирма за сметка на сопственикот ги намалуваат обврските, односно се покриваат од остварените примања за сметка на сопственикот. Со други зборови, трговската организација си ги надоместува тие издатоци.

Евиденцијата на настаните во врска со продажбата на стоки во комисион е идентична со евиденцијата на продажба на стоки во консигнација. Во продолжение се наоѓа пример за оваа евиденција.

За продажба на стоката во консигнација се склучува договор кој треба да ги содржи најмалку следниве елементи:- Име на договорот- Име и седиште на странското лице- Име и седиште на друштвото што склучило договорсо странското лице- Предмет на договорот со назначени стоки и услуги- Права и обврски на странското лице- Права и обврски на друштвото кое го застапува странското лице- Рок на кој се склучува договорот,- Вредноста на стоките во консигнационен склад искажана во странска валута- Датум на склучување на договорот и потпис на договорните страни

Пресметката на продажбата на странска стока од консигнација се врши во странска валута како плаќање на сопственикот “странското лице“. На услугите за консигнационата продажба се плаќа и данок на додадена вредност.За услугата за продажбата од консигнациа,друштвото пресметува надоместок во вид на провизија, од која треба да ги покрие трошоците на работењето и да оствари позитивен финанасиски резултат.

2. Евиденција на продажбата во консигнација и комисион

Пример за книжење:1. Од странското друштво примена е стока во консигнационен склад според среден курс на девизите за 500.000ден. Од таа стока извршена е продажба за 375.000 ден,од која сума на провизија отпаѓа 10%, и истата изнесува 30.000 ден,а на царина 15% односно 45.000 ден. Купувачот ја платил обврската, а трговското друштво му исплатува на сопсрвеникот на стоката за извршената продажба. Исто така се уплатува и царината.

33

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕРб. Конто О П И С Износ

+ - + -1. 990

995Примени материјални средства

Обврски за примени средстваВонбилансна евиденција на примени стоки во консигнација

500.000500.000

2. 144

2441

26227591

Купувачи од комисиона и консигнациона продажба

Обврски по основ на продажба во консигнација

Обврски за цариниПриходи од продажба на стоки

Продадени стоки во консигнација

375.000

300.000

45.00030.000

3. 2441

26221000

Обврски по основ на продажба во консигнацијаОбврски за царини

Жиро сметка Подмирени обврски

300.000

45.000345.000

4. 1000144

Жиро сметкаКупувачи од комисиона и

консигнациона продажбаПодмирен долг од купувачот

375.000375.000

Слично се постапува и со стоката која што е примена во комисион.Стоките во комисион се водат по продажна цена која обично ја одредува сопственикот на стоката (комитентот).При тоа комитентот може во продажната цена да ја пресмета провизијата (принцип на рабат) или провизијата да ја пресмета комисионерот,оној кој што ја врши продажбата во свое име ,а за сметка на комитентот.

Обврската за плаќање на комитемтот настанува по извршената продажба на стоката.Иако во практиката ,фактура за продажба на сопственикот испоставува комисионерот,стоката е сопственост на комитентот се до нејзина продажба.

Односите меѓу сопственикот на стоката ,комитентот и субјектот што ги прима стоките за продажба се уредуваат со Договор за комисион.

Кај комисионата продажба се работи за увоз на стока. Таа е веќе претходно увезена и царината е веќе платена или се работи за продажба на домашни производи за кои не се плаќа царина.Пример за книжење:1.Трговското друштво прима стока во комисион од друго друштво во вредност од 400.000 ден.Според договорот за комисион,пресметката на комисионата продажба ќе се врш на 15 дена, а надоместокот, односно провизијата на комисионерот ќе се пресметува во висина од 10% од извршената продажба. За првите 15 дена, продажбата изнесува 120.000 ден. Наплатена е обврската од купувачот, по одбивањето на провизијата.

Преведено му е на сопственикот на стоката за извршената продажба од средствата на жиро сметката

34

2 . Од странска компанија набавена е стока во консигнационен склад според курсот на девизите за 500.000 ден.Од таа стока извршена е продажба за 375.000 ден.,од која сума за провизија отпаѓа 10%,а истата изнесува 30.000 ден., а за царина 15%односно 45.000 ден. Купувачот ја платил обврската а трговското друштво му исплатува на сопственикот на стоката за извршената продажба, Исто така е исплатена и царината.3. Трговското друштво прима стоки во комисион од друго друштво во вредност од 350.000 ден.Според договорот за комисион,пресметката на комисионата продажба ќе се врши на 15 дена ,а надоместокот односно провизијата на комисионерот ќе се пресметува во висина од 10% од извршената продажба.За првите 15 дена продажбата изнесува 100.000 ден. Наплатена е обврската од купувачот по одбивањето на провизијата ,преведено му е на сопственикот на стоката од жиро сметката за извршената продажба.


+ - + -1. 990

995Примени материјални средства

Обврски за примени средстваВонбилансна евиденција на примени стоки во консигнација

400.000400.000

2. 144

2441

7591



Приходи од продажба на стоки Продадени стоки во консигнација

120.000

108.000

12.000

4. 1000144



120.000120.000

2. 990995

Примени материјални средстваОбврски за примени средства

Вонбилансна евиденција на примени стоки во консигнација

500.000500.000

2а. 144

2441

7591265



Приходи од продажба на стоки Обврски за царини


375.000

300.000

30.00045.000

2б 1000144



375.000375.000

35

2в. 2441

2651000

Обврски по основ на продажба во консигнацијаОбврски за царина

Жиро сметкаПодмирени обврски

300.000

45.000345.000

3. 990995

Примени материјални средстваОбврски за примени средства

Вонбилансна евиденција на примени стоки во консигнација

350.000350.000

3а. 144

2441

7591



Приходи од продажба на стоки


100.000

90.000

10.000

3б 1000144

жиро сметкаКупувачи од комисиона и


100.000100.000

3в. 2441

1000


Жиро сметкаПреведени на сопственикот

90.000

90.000

Примери за вежбње:

1. Трговското друштво прима стока во комисион од друго друштво во вредност од 600.000 ден.Според договорот за комисион,пресметката на комисионата продажба ќе се врш на 15 дена, а надоместокот,односно провизијата на комисионерот ќе се пресметува во висина од 10% од извршената продажба.За првите 15 дена,продажбата изнесува 300.000 ден.Наплатена е обврската од купувачот, по одбивањето на провизијатаПреведено му е на сопственикот на стоката за извршената продажба од

средствата на жиро сметката

2 . Од странска компанија набавена е стока во консигнационен склад според курсот на девизите за 700.000 ден. Од таа стока извршена е продажба за 400.000 ден.,од која сума за провизија отпаѓа 10%, а истата изнесува 40.000 ден.,а за царина 15%односно 105.000 ден. Купувачот ја платил обврската а трговското друштво му исплатува на сопственикот на стоката за извршената продажба, Исто така е исплатена и царината.3. Трговското друштво прима стоки во комисион од друго друштво во вредност од 250.000 ден.Според договорот за комисион,пресметката на комисионата

36

продажба ќе се врши на 15 дена ,а надоместокот односно провизијата на комисионерот ќе се пресметува во висина од 10% од извршената продажба. За првите 15 дена продажбата изнесува 200.000 ден. Наплатена е обврската од купувачот по одбивањето на провизијата , преведено му е на сопственикот на стоката од жиро сметката за извршената продажба.

Прашања:

1.Дефинирај ја продажбата на стоки во консигнација?2.Дефинирај ја продажбата на стоки во комисион? 3.Евиденција на продажба на стоки во комисион и консигнација?


-Комисион-Консигнација

37

III ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

ОСНОВНИ ФИНАНСИСКИ ИЗВЕШТАИ НА ТРГОВСКИТЕ ДРУШТВА

Подготвителни работи за изготвување на финансиските извештаииБиланс на состојбаБиланс на успехИзвештај за паричните тековиИзвештај за промените на капиталот

ЦЕЛИ:

� Да знае кои подготвителни работи треба да се извршат пред составувањето на финансиските извештаии

� Да знае како се составува билансот на состојбата� Да знае како се составува билансот на успех� Да ги разбере паричните текови� Да го разбере извештајот за промените на капиталот на друштвото

39

1. Подготвителни работи за изготвување на финансиските извештаии

Фирмите на крајот од годината се должни да изготвуваат финансиските извештаи:-биланс на состојба -биланс на успех-извештај за паричните текови-извештај за промените на капиталот

Предходни работи пред составувањето на финансиските извештаи се:

1.Да провери дали хронолошки се прокнижени сите документи во врска со финансиското работење за тековната година.Да се изврши усогласување на аналитичка со синтетичка евиденција2.Врз основа на одлуката од органот на управување за извршен попис да се спроведат сите книжења во врска со утврдувањето разлики по пописот на средствата и изворите.3.Да се пресмета амортизацијата според правилникот за сметководство4.Да се изврши книжење на резултатите и ефектите од ревалоризација на постојаните средства5.Да се изврши пресметка на плата за м.декенври и прокнижи АВР6.Да се евидентираат побарувањата и обврските настанати во пресметковниот период кои не се исплатени односно наплатени7.Конечна пресметка на ДДВ на призводи и услуги8.Пресметка на отстапување од цените на материјали 9.Пресметка на реализираната разлика во цени на трговските стоки10.Сочинување на бруто биланс(заклучниот лист го сочинуваат бруто биланс,салдо биланс ,биланс на состојба,биланс на успех

2.Биланс на состојба

Во составувањето на билансот на состојбата има правила за составување:прво се подредуваат ставките од активата на билансот на состојбата и тоа се започнува со постојаните средства, а потоа со обртните средства. Пример:износот на постојаните средства од 690.000 ден. и обртните средства

од 198.000 ден. го дава збирот на активата во износ од 888.000 ден.Во рамките на пасивата на билансот на состојбата се подредуваат

позициите на акционерскиот капитал и обврските. Во текстот износот на акционерскиот капитал е непознат и тој треба да се најде. Пресметувањето на износот на акционерскиот капитал ќе се изврши на тој начин што прво ќе се соберат износите на сите обврски и потоа тој износ ќе се одземе од износот на вкупната актива. Вкупните обврски во конкретниот случај изнесуваат 135.000 ден. Кога од збирот на активата 888.000 ден. ќе се одземат вкупните обврски од 135.000 ден. ќе се добие износот на акционерскиот капитал од 753.000 ден. На тој начин левата и десната страна на билансот ќе бидат еднакви, односно ќе постои билансна рамнотежа.

. Да се состави биланс на состојба врз основа на следните билансни позиции:- Пари на жиро сметка 100.000 ден.

40

- кредит за постојани средства 50.000 ден.- Меници 10.000 ден.- Обврски спрема добавувачите за обртни средства 9.000 ден.- Деловен инвентар 70.000 ден.- Пари во каса 9.000 ден.- Обврски спрема работниците за плати 40.000 ден.- Побарувања од купувачите 30.000 ден.- Опрема 70.000 ден.- Залиха на трговски стоки 8.000 ден.

Биланс на состојбатасоставен на ден 31.12.2011год.

р.б.

ОПИС Износ р.б. ОПИС Износ

Поединечно

Вкупно Поединечно

Вкупно

I.Постојани средства

I. Траен капитал

1. Деловен инвентар 70.000 1. Сопствен капитал 198.000 198.0002. Опрема 70.000 140.000 II. Долгорочни обврски

II. Обртни средства 1. Кредити за постојани средства

50.000 50.000

1. Пари во каса 9.000 III. Кусорочни обврски2. Пари во банка 100.000 1. Обврски спрема

добавувачите за обртни средства

9.000

3. Меници 10.000 2. Обврски спрема работниците за плати

40.000 49.000

4. Побарувања од купувачите

30.000

5. Залиха на трговски стоки

8.000 157.000

Вкупно 297.000 Вкупно 297.000

3. Биланс на успех

При изготвувањето на билансот на успех треба да се утврдат приходите и расходите на друштвото кои ги стекнало во текот на работењето.Приходи

Приходот е прилив на средства кој е резултат на продажба на стоки и услуги. Приходите се пари остварени во еден фискален период. Според меѓу-народните сметководствени стандарди (МСС 18)8 приходите се зголемувања на економските користи за време на пресметковниот период во форма на прилив или зголемување на средствата или намалување на обврските, но поинакви од оние во врска со уплатите од страна на сопствениците.

Признавањето и мерењето на приходите е важно за реално утврдување на финансискиот резултат и точното утврдување на обврските за плаќање на данокот на добивка.

8ММС 18-Приходи, Меѓународни сметководствени стандарди, превод од англиски јазик, Финансиски консалтинг Скопје 1999 год.

41

Приходите може да ги групираме:a. приходи од основната дејностб приходи од други активностив вонредни приходи.

РасходиРасходите се одлив на средства како резултат на продажба на готови

производи и услуги (секое плаќање направено во врска со остварените приходи). Расходите се трошоци и други издатоци кои се надоместуваат од приходите. Тие се финансиски израз на трошењата на средствата и трудот содржани во готовите производи и услуги што се продадени на купувачите. Според меѓународните сметководствени стандарди расходите се намалување на економските користи во текот на пресметковниот период во облик на одливи или намалување на средствата (амортизација) или создавање на обврски што за последица има намалување на главнината, но поинакви од оние во врска со распределбата помеѓу сопствениците.

Расходите можеме да ги групираме:I. Расходи од основната дејност. Во оваа група спаѓаат:

- материјалните трошоци (трошоци за материјали, електрична енергија, резервни делови, ситниот инвентар, услугите)

- амортизацијата (вредносен израз на трошењето на средствата)- нематеријалните трошоци- вкалкулираните бруто плати- набавната вредност на продадените стоки и материјали

II. Расходи од други активности- расходи по основ на камати- негативни курсни разлики- затезни камати и други расходиIII. Вонредни расходи. Настануваат од нередовно, неправилно и погрешно работење, како и расходи од објективни причини (елементарни непогоди пожар, поплава и др.).

Расходите се трошоци направени за производство на готовите производи и извршените услуги. Утврдените расходи во еден пресметковен период мора да се покријат од приходите остварени во истиот период. Сметките на расходите се успешни сметки. На крајот на годината немаат салдо, меѓусебно со приходите се затвораат и не влегуваат во билансот на состојбата.

3.1 Групирање на приходни и расходни сметки

Групирањето на расходните и приходните сметки се врши според сметко-вниот план. Така имаме класификација на редовните и вонредните расходи и класи-фикација на редовните и вонредните приходи.

Расходните сметки се состојат од: 1. Расходи од редовно работење:

- Трошоци на продадени производи и услуги- Набавна вредност на продадени трговски стоки- Набавна вредност на продадени стари материјали и услуги

42

2. Вонредни расходи:- Отпишани побарувања- Кусоци- Платени затезни интереси- Негативни курсни разлики- и др.

3. Приходи од редовното работење- Приходи од продажба на готови производи и услуги- Приходи од продажба на трговски стоки- Приходи од продадени стари материјали и отпадоци

4. Приходи од нередовно работење- Наплатени отпишани побарувања- Одвишоци- Наплатени затезни интереси- Позитивни курсни разлики

- и др.

4. Извештај за тековите на готовината

Компаниите треба да изготват Извештај за паричните текови и треба да го презентираат овој извештај како интегрален дел од финансиските извештаи за секој период за кој се презентираат финансиските извештаи.

Извештајот за паричните текови ги опишува изворите (приливот) и користе-њето (одливот) на паричните средства во одреден период за кој се известува. Извештајот за паричните текови покажува како оперативните, вложувачките и финансиските активности на претпријатието влијаат врз парите во текот на сметководствениот период.

Извештајот за паричните текови е организиран според главните активности на една компанија: оперативни, инвестициони и финансиски. Една компанија мора внимателно да раководи со паричните средства за да опстане и да просперира. Извештајот на паричните текови кога се користи заедно со останатите финансиски извештаи, им овозможува на корисниците да ги оценат:

1. промените во нето средствата на компанијата2. финансиската структура на компанијата(вклучувајки ги и ликвидноста и

солвентноста)3. способноста на компанијата да влијае врз износот на временскиот

распоред на паричните текови.Овој извештај се подготвува со примена на сметководствен концепт

заснован на готовинска основа, за разлика од другите финансиски извештаи кои се подготвуваат на пресметковна основа. Одтука произлегува разликата меѓу добив-ката во билансот на успехот и нето готовината на крајот на пресметковниот период.

4.1 Пари и парични еквиваленти

За целите на подготвувањето на овој извештај,терминот пари ги вклучува и парите и паричните еквиваленти.Согласно со МСС 7 парите се дефинирани како пари на располагање и депозити по видување.

43

Паричните еквиваленти се краткорочни ,високо ликвидни вложувања кои лесно можат да се конвертираат во познати износи на пари и кои се подложни на незначаен ризик од промена на вредноста. Вложувањата се квалификуваат како парични еквиваленти единствено кога имаат краток рок на доспевње ,на пример три месеци или помалку од датумот на нивното купување.Компаниите чуваат парични еквиваленти за да заработат камата на парите кои инаку би останале времено неискористени. Бидејќи парите и паричните еквиваленти се сметаат како идентични ставки, трансферите помеѓу сметката пари и парични еквиваленти не се третираат како наплата или исплата. Паричните еквиваленти се комбинирани со сметата за пари во извештајот за парични текови.

Паричните текови не треба да се поисоветуваат со краткорочните вложувања или пазарните хартии од вредност, кои не се комбинираат со сметката за пари при изготвувањето на извештајот за парични текови. Набвката на пазарни хартии од вредност се третираат како паричен прилив на извештајот за парични текови.

Под изразот пари не се опфаќа само готовината ,туку се вклучуваат побарувањата, депозитите, акредитивите и другите еквиваленти на парични сред-ства.

Во аналитичко сметковниот план парични средства во касата и побарувањата се водат на сметки 100,101,102,103,104,105,107

Под парични еквиваленти би се опфатиле краткорочните високоликвидни вложувања кои можат да се конвертираат во пари искажани на сметка 110.111.113,117

4.2 Содржина на прегледот на паричните текови

Со прегледот на паричните текови се искажуваат паричните средства во текот на периодот групирани според:

- оперативни активности - вложувачки(инвестициони) активности и- финансиски активности

1. Оперативните активности ги вклучуваат паричните ефекти на трансакциите кои влегуваат во определувањето на нето добивката и загубата. Во оваа категорија се вклучени паричните приливи како што се:

- наплата од купувачите за продадени готови производи, услуги- продажба на хартии од вредност- субвенции, дотации- парични примања од осигурителни компании за премии и др.

Паричните одливи од оперативните активности се:- платите на вработените- плакање на добавувачи за производи и услуги- камати,даноци- купување на хартии од вредност и др

Износот на паричните текови кои произлегуваат од оперативните активности е клучниот индикатор за степенот до којшто работењето на компанијата генерира достапни парични текови за отплата на заемите ,одржување на оперативната способност на компанијата, плаќање на дивидендаи нови вложувања инвестиции без ангажирање на надворешни извори на финансирање.

44

2. Вложувачки активности вклучуваат стекнување и продажба на долгорочнисредства, купување и продажба на хартии од вредност кои не се чуваат за целите на тргување идавање и наплата на заеми. Парични приливи од вложувачките актив-ности се:

- пари примени од недвижности,опрема,нематеријални средства и др.- пари примени од отплата на аванси, заеми дадени на други лица- пари кои произлегуваат од идни договори,договори за компензација и др.

Парични одливи вклучуваат:- пари потрошени за стекнување на недвижности,опрема и др.- пари дадени на позајмувачи и др.- пари потрошени за учество во заеднички вложувања и др.

3. Финансиски активности вклучуваат добивање на ресурси и вракање на ресурсите на сопствениците.Парични приливи се:

- прилив од емисија на акции- прилив од издавање на обврзници, заеми, меници, хипотеки и др.

краткорочни и долгорочни позајмици.Парични одливи се:

- отплата на позајмени износи- исплата на сопствениците на трезорски акции и др.Плаќањето на камати по обврзници, заеми, исплата на дивиденда на сопствениците на акциите можат да бидат класифицирани како парични одливи од оперативни активности или како парични одливи од финансиски карактер.

4.3 Непарични трансакции

Голем број на вложувачки и финансиски активности за компаниите немаат директно влијание врз тековните парични текови,иако влијаат врз структура на главнината и средствата. Ваквите непарични трансакции вклучуваат долгорочни средства, долгорочни обврски или акционерски капитал (како што е размена на долгорочно средство за долгорочна обврска или за подмирување на долг со издавање на акции) и претставуваат значајни вложувачки и финансиски активности, но нема да бидат рефлектирани во извештајот за парични текови затоа што не предизвикуваат ниту парични приливи, ниту парични одливи. Според МСС 7 вложувачките и финансиските трансакции кои не барале користење на парични средства или еквиваленти на паричните средства треба да бидат исклучени од извештајот за парични текови.Ваквите трансакции треба да бидат обелоденети на некое друго место во финансиските извештаи на начин на кој ги дава сите релевантни информации за овие вложувачки и финансиски активности.

5.3 Форма на Извештајот на паричните текови

Извештајот на паричните текови е поделен на 3 дела:- парични текови од оперативни- вложувачки и- финансиски активностиПоединечните парични приливи и одливи се прикажуваат одделно.

Паричните одливи за набавка на недвижности, постројки, опрема треба да бидат прикажани одделно од паричните приливи од отуѓување на таквите средства.

45

Усогласувањето на почетното и заклучното салдо на парите и паричните еквиваленти се прикажуваат на крајот од извештајот.

Преглед на паричните тековиЗа периодот од 01.01.до 31,12.2011

1.Парични текови од оперативни активности-список на поединечни приливи и одливиНето парични текови од оперативни активности

2.Парични текови од вложувачки активности-список на поединечни приливи и одливи

Нето парични текови од вложувачки активности

3.Парични текови од финансиски активности-список на поединечни приливи и одливи

Нето парични текови од финансиски активности

Нето зголемување (намалување) на паричните средстваПаричните средства на почетокот од известувачкиот периодПарични средства на крајот од известувачкиот период

Преглед на непаричните трансакции поврзани соВложувчките и финансиските активности(преглед на сите трансакции)

5.3.1 Изготвување на Извештајот за парични текови

Компаниите при изработка на извештајот за паричните текови за оперативни активности може да користат две методи:

1. Директна метода според која се објавуваат главните групи на бруто паричните примања или бруто паричните издатоци и

2. Индиректна метода - нето профитот или загубата се усогласува со ефектите на трансакциите од непаричен вид , било како разграничување или искажување на фактичките настани за минатите или идните оперативни парични примања или издатоци и ставки на добивката или расходи во врска со вложувањата или финансирањето на паричните приливи.

При изработка на извештајот се користат податоци од:-споредбените биланси на состојбата кој што го даваат износот на промените кај средствата,обврските и главнината од почетокот до крајот на периодот.- тековниот биланс на успех содржи податоци потребни за утврдувањето на износот на паричните средства кои биле добиени од работењето во текот на годината.-избрани податоци за трансакции од главната книга кои обезбедуваат дополнителни детални информации кои се потребни за утврдување на тоа како паричните средства биле добиени или искористени во текот на периодот.Постапката на изготвувањето на извештајот за парични текови вклучува три главни чекори:

1. Утврдување на промените на паричните средства(пари и парични еквиваленти). Разликата помеѓу почетното и заклучното салдо на паричните

46

средства лесно се пресметува преку испитување на споредбените биланси на состојбата.

2. Утврдување на нето паричните текови од оперативните активности. Оваа постапка е сложена , таа вклучува анализирање не само на билансот на успех за тековната година, туку и споредбените биланси на состојба и одбрани податоци за трансакциите.

3.Утврдување на нето паричните текови од вложувачките и финансиските активности. Сите останати промени кај сметките од билансот на состојбата кои не се покриени со оперативните активности мора да се анализираат за да се утврди нивниот ефект врз паричните средства.Според индиректната метода паричниот тек од оперативните активности се искажува преку нето-профитот(добивката по оданочување) или загубата и се усогласува со ставките кои влијаат на паричниот тек.При тоа нето –профитот (добивка по оданочување ) или загубата и се усогласува со ставките кои влијаат на паричниот тек.При тоа нето-профитот се корегира со следниве ставки:Се зголемува за :

+амортизацијата+намалување на долговните салда на оперативните непарични сметки во

тековната актива+ зголемување на побарувачките салда од оперативните активности во

тековната пасиваА се намалува:- зголемување на долговните салда од оперативните непарични сметки во тековната актива- намалување на побарувачките салда од оперативните активности во тековната пасива-добивка од неоперативни активности(заради нивно исклучување од резултатот од оперативните активности)Корекциите кои што се прават на износот на нето добивката можат да се групираат во три групи:

1.Корекции на ставки од билансот на успех коишто вклучуваат оперативни активности кои не влијаат врз паричните приливи и одливи за периодот:-расходите кои што на предизвикуваат парични одливи се додаваат на нето добивката и-приходите кои што не предизвикуваат паричните приливи се одземаат од нето добивката.

2.Корекции за елеменирање на добивките и загубите кои резултираат од вложувачките и финансиските активности:-неоперативни загуби се додаваат на нето добивката-неоперативните добивки се одземаат од нето добивката

3.Корекции кои што ги рефлектираат промените на непаричните тековни средства и тековни обврски кои се однесуваат на оперативните активности:-намалување на непарични тековни средства се добиваат на нето добивката-зголемувањата на непаричните тековни средства се одземаат од нето добивката-зголемувањата на тековни обврски се добиваат на нето добивката -намалувањата на тековни обврски се одземаат од нето добивката.Пример:Врз основа на дадените споредбени биланси на состојба за годината која завршува на 31.12 2010год.и 31.12.2011 год.и тековниот биланс на успех од

47

31.12.2011 како и настанатите промени во текот на пресметковниот период,да се изготви Извештај за парични текови за компанијата Х

Биланс на состојба на компанијата Х31.12.2010 и 2011

Постојаните средства 2010 2011год. Вид промена Вложувања расположивиЗа продажба 115.000 127.000 ( 12.000) намалување Постројки и опрема 715.000 505.000 210.000 ЗголемувањеАкум.амортизација (103.000) (68.000) (35.000) ВкупноТековни средстваПари 46.000 15.000 31.000ЗголемувањеПобарувања од купувачите 47.000 55.000 (8.000)намалувањеЗалихи 144.000 110.000 34.000ЗголемувањеАвр 1.000 5.000 (4.000) намалување Вкупно 238.000 185.000 53.000Вкупните средства 965.000 749.000 216.000

КапиталАкционерски капитал 465.000 315.000 150.000ЗголемувањеЗадржана добивка 140.000 132.000 8.000ЗголемувањеВкупно 605.000 447.000 158.000

Долгорочни обврскиОбврски по обврзници 295.000 43.000 50.000зголемување

Тековни обврскиОбврски спрема доб. 50.000 43.000 7.000зголемувањеОбврски за данокод добивка 3.000 5.000 (2.000)намалувањеПВР 12.000 9.000 3.000 зголемувањеВкупно 65.000 57.000 8.000

Вкупно капитал и Обврски 965.000 749.000 216.000

48

Биланс на успех на Х31.12 2011 год.

Нето приходи од продажба 698.000Трошоци на продадени производи (520.000)Бруто добивка 178.000

Оперативни трошоци(во кои се вклучени трошоците (147.000)за амортизација од 37.000)

Оперативна добивка 31.000

Други приходи и расходи (23.000)Расход за камати 6.000Приход од камати 12.000Добивка од продажба (3.000)Капитална загуба (8.000)Добивка пред оданочувањето 23.000

Данок на добивка 2.300Нето добивка 28.700

Во текот на пресметковниот период настанати се следниве деловни пронеби:1.Купени се вложувања во износ од 78.000ден2.Продадени се вложувања кои чинат 90.000 ден за 102.000 ден.3.Нбавена е опрема за 120.000 ден.4.Продадена е опрема со Н.В од 10.000 ден и акумулирана амортизација од 2,000ден за 5.000ден.5.Издадени се обврзници со номинална вредност од 100.000 денво непарична размена за опрема.6.Отплатени се 50.000 ден.обврзници по номинална вредност при нивното доспевање.7 Издадени се 15.200 обични акции со номинална вредност од 5 денари за 150.000ден8.Исплатена е готовинска дивиденда во износ од 8.000 ден.

49

Извештај за парични текови за компанијата Х(индиректна метода за оперативни активности)

31.12.2011

Парични текови од оперативни активностиНето добивка 16.000Корекции за усогласување на нето добивката со нетоготовината обезбедена од оперативните активности:Расход за амортизација (1) 37.000Добивка од продажба на вложувања (2) 12.000Капитална загуба (2) 3.000Промени во тековните средства и обврски:Намалување на побарувања од купувачите(3) 8.000Зголемување на залихите (3) (34.000)Намалување на АВР (3) 4.000Зголемување на обврски кон доб. (4) 7.000Зголемување на ПВР (4) 3.000Намалување на обврски за данокна добивка (4) (2.000) 14.000

Нето парични приливи од оперативни активности 30.000 (1) Кога расходот за амортизацијата ќе се јави во билансот на успех едноставно укажува на тоа дека трошокот на оргиналната набавака се распоредува на тековниот сметководствен период ,притоа тој не влијае врз паричните текови за тековниот период.Во билансот на успех на компанијата Х износот на амортизацијата изнесува 37.000ден.Книжењето е:430-амортизација 37.000

029-акумулирана амортизација 37.000Годишен расход за амортизацијаЕвидентирањето на амортизацијата не вклучува одлив на пари ,па затоа е потребна корекција со цел да се зголеми нето добивката за износот на евидентираната амортизација.

(2 ) Паричните средства кои произлегуваат од продажбата на постојаните средства резултираат во капитална добивка или загуба прикажени во делот на вложувачките активности. Според тоа истите се иземаат од нето добивката со цел реално да се утврдат паричните текови од оперативните активности, Во конкретниов случај станува збор за капитална загуба која треба да се додаде на нето добивката.

Компанијата Х врши продажба на опремата и тоа:-набавната вредност е 10.000-отписи 2.000Сегашна вредност 8.000Продажна вредност 5.000Капитална загуба 3.000

50

(3) Износот на кој треба да се корегира нето добивката ,а кој произлегува од промените кај тековните средства може да се согледа од споредбените биланси на состојба. Притоа намалувањата на тековните средства освен на парите и паричните текови,а зголемувањето на тековните средства имаат негативен ефект врз паричните текови.

(4)На идентичен начин се врши корекција на нето добивката со износот кој произлегува од промените кај тековните обврски земајќи ги предвид споредбените биланси на состојбата. Со таа разлика што промената на тековните обврски има спротвен ефект врз паричните текови во однос на промената на тековните средства.Така , зголемувањата на тековните обврски се додаваат на нето добивката, а намалувањата на тековните обврски се одземаат од нето добивката како би се усогласила нето добивката со нето паричните текови од оператвните активности.

Со примена на индиректната метода нето добивката од 16.000 ден се усогласува за корективните сметки во вкупен износ од 14.000ден за да се дојде до нето парични текови од оперативни активности во износ од 30.000ден.Според тоа иако компанијата остварило нето добивка од 16.000 ден,фактички има нето парични текови на располагање од оперативни активности во износ од 30.000 ден.кои може да ги користи за различни цели(инвестиции,подмирување на обврските и т.н)

Според МСС 7 компаниите се стимулирани да известуваат за паричните текови од оперативни активности користејќи ја директната метода.

Директната метода дава информации што можат да бидат корисни во проценувањето на идните парични текови ,а тоа не го овозможува индиректната метода.Индиректната метода покажува колку нето паричниот тек од оперативни активности се разликува од мерењето на перфомансите со помош на добивката(добивка после оданочување).Кај директната метода секоја ставка од билансот на успех се конвертира со свој паричен еквивалент.Пример.приходите од продажба се конвертираат во наплати од купувачитеза продадените производи и услуги,набавките се конвертираат во плаќање на добавувачите За набавките,односно во соодветен одлив на парични средства.

51

Извештај за парични текови(дирктна метода за оперативни активности)31.12.2011

Парични текови од оперативни активностиПарични наплати од:

Продажба (1) 706.000Наплатени камати(2) 6.000 712.000

Парични исплати за:Набавки (3) 547.000Оперативни трошоци 103.000 Камати (5) 23.000Даноци од добивка (6) 9.000 682.000

Нето парични текови од оперативни активности 30.000

(1) Продажбата преставува директен паричен прилив. Меѓутоа продажбата на кредит не преставува паричен прилив туку првично се преставува како побарувања од купувачите за подоцна кога тие побарувања ќе се наплатат стануваат парични приливи. Исто така неможе да се претпостави дека продажбата на кредит е автоматски и прилив на пари во тековниот период, со оглед на тоа што наплатата на побарувањата може да се изврши во тековниот период за продажба на кредит која е склучена во претходните периоди,или пак продажбата од тековниот период може да биде наплатена во идниот период. Дел од побарувањата може да станат ненаплатливи со текот времето.Пример.Доколку побарувањата од купувачите се зголемат во еден период во однос со друг , паричните наплати нема да бидат толку големи колку што се прходите од продажбата. Обратно, доколку побарувањата од купувачите се намалат во еден период во однос на друг,паричните наплати ќе ги надминат приходите од продажба.За да се добие износот на паричните наплати од продажбата износот на приходите од продажбата треба да се корегира и тоа:+ Намалување на побарувањата од купувачите или- Зголемување на побарувања од купувачите

Во примерот приходите од продажбата за 2011 изнесува 698.000 ден,а побарувањата од купувачите во 2011 во однос на 2010 се намалиле за 8.000 ден.Парите добиени од продажбата изнесуваат:

Парични наплатиод продажбата = Приходи од продажба + Намлување на поб. од куп. 706.000 698.000 + 8.000

Наплатата на парижните средства била поголема од приходите од продажбата евидентирани во текот на годината. Приходите од продажбата ќе се намалат за зголемубањето на побарувањата од купувачите, односно,наплатата на паричните средства ќе биде пмала од приходите од продажбата (2) Приходите од камата според МСС 7 се вклучени во делот за оперативни активности.Во примерот се претпоставува дека целокупниот износ на приходи од камати е наплатен и изнесува 6.000 де.

52

(3) Во врска со паричните приливи по основ на набавки треба да се изврши корегирање на износот на трошоците на произвосите за износот на промента која настанува кај залихите и кај обврските спрема добавувачотПрво трошоците на продадените производи мора да бидат корегирани за промента на салдото на залихите за да се добијат нето набавките:

+ Зголемување на залихи- Намалување на залихи

Нето набавките треба да бидат корегирани за промената на салдото на обврските кон добавувачите за да се добијат парични исплатиза набавките:

+ Намалување на обврските кон добавувачите- Зголемување на обврските кон добавувачите

Доколку салдото на залихите се зголемило од еден период до друг, нето набавките ќе бидат поголеми од трошоците на продадените производи бидејќи нето набавките во текот на периодот го надминале износот на стоките продадени во текот на периодот. Доколку залихите се нљамалиле,нето набавките ќе бидат помали од трошоците на продадените производи. Доколку обврските кон добавувачите се зголемиле паричните исплати за набавките ќе бидат помали од нето набавките ,а доколку обврските кон добавувачот се намалиле, паричните исплати за набавките ќе бидат поголеми од нето набавките.Во примерот трошоците на продадените производи се 520.000 ден.,залихите сезголемиле за 34.000ден ,а обврските спрема добавувачите се зголемиле за 7.000 денКако резултат на тоа паричните исплати за набавки во периодот изнесуваат

520.000+34.000 – 7.000 = 547.000 ден

(4) Износот на оперативните трошоци наведен во Билансот на успех може да се изедначи со фактичкиот одлив на парични средства . Треба да се извршат три корекции и тоа:Првата корекција се однесува на однапред платените трошоци.Влијанието за соодветната промена врз оперативните трошоци е:

+Зголемување на АВР- Намалување на АВР

Втора корекција се однесува на промените на обврските кои резултираат од разграничени трошоци , како што се платите и даноците. Влијанието се одразува на следниот начин:

+ Намалување на разграничени обврски (ПВР)- Зголемување на разграничени обврски (ПВР)

Трета корекција се спроведува бидејќи извесни расходи не бараат тековен одлив на пари.Ваквите расходи треба да се одземат од оперативните расходи со цел да се утврди фактичкиот одлив на паричните средства. Најчест ваков расход е расходот за амортизацијата.Оперативните расходи на компанијатаХ за 2011 (вклучителни и амортизацијата од 37.000ден) изнесуваат 147.000 ден,однапред платените трошоци (АВР) се намалиле за 4.000 ден а разграничените обврски(ПВР) се зголемиле за 3.000 ден.Како резултат на настанатите пронмени паричните исплати за оперативните трошоци ќе изнесуваат :

147.000 – 4.000 -3000 – 37.000 = 103.000

53

(5) Исплатените камати се опфатени како дел од оперативните активности во Извештајот за парични текови. Во примерот се претпоставува дека целокупниот износ на расходите за камати од 23.000 ден е исплатен и во целост преставува паричен одлив.(6) Согласно МСС 7 паричните текови кои произлегуваат од даноци од добивка треба да се искажат како парични текови од оперативни активности.Износот кој се јавува како расход за камата во Билансот на успех не секогаш се совпаѓа со износот на фактишките платени трошоци за готовината . За да се определи износот на платени даноци од добивка,расходот за данок од добивка се корегира за промената на обврските по данок од добивка односно:

+ Намалување на обврски по данок од добивка- Зголемување на обврски по данок од добивка

Доколку обврските по данок од добивка се зголемиле во текот на периодот ,паричните исплати за даноци биле помали од расходот прикажен во Билансот на успех и обратно.Расходот за камата кај компанијата“ Х“ во износ од 7.000 ден,ќе се корегира за износот на намалувањето на обврските по данок на добивка од 2.000 ден. Како резултат на тоа паричните исплати по основ на исплатен данок на добивка ќе изнесува 9.000 ден.Следниот чекор во изготвувањето на Извештајот за парични текови е да се определат паричните текови е да се определат паричните текови од вложувачките и од финансиските активности.Вложувачките активности се концентрирани на долгорочни средства прикажани во Билансот на состојбата,но вклучуваат и трансакции коишто влијаат врз краткорочните вложувања од делот за тековни средства и добивки и загуби поврзани со вложувањата од Билансот на успех.Врз основа на споредбените Биланси на состојба и Билансот на успех како и врз основа на настанатите деловни промени во сметководството на компанијата“ Х“ настанале следните вложувачки активности:

-Купени се вложувања во износ од 78.000 ден.-Продадени се вложувања кои што чинат 90.000 за 102.000 ден.-Набавено е опрема за 120.000 ден-Продадена е опрема со набавна вредност од 10.000 ден. и акумулирана

амортизација од 2.000 ден за 5.000 ден.-Издадени се обврзници со номинална вредност од 100.000 ден.во непарична

размена за опрема.Финансиските активности се поврзани со добивањето на ресурси и враќање на ресурсите на сопствениците ,како и добивање на ресурси од доверители и отплата на позајмените износи. Врз основа на податоците од сметководството на компанијата“ Х“ настанати се следниве финансиски активности.

-Отплатени се 50.000 ден.обврзници по номинална вредност при нивното доспевање

-Издадени се 15.200 обични акции со номинална вредност од 150.000ден.-Исплатена е готовинската дивиденда во износ од 8.000 ден.

Врз основа на извршената анализа на оперативните,вложувачките и финансиските активности земајќи ги предвид и финансиските извештаи на компанијата “Х“ може да се изготви Извештај за паричните текови за годината која завршува на 31 декември 2011 год.

54

Компанија “ Х “Извештај за парични текови За годината која завршува на 31.12 .2011Парични текови од оперативни активностиНето добивка 16.000Корекции за усогласување на нето добивката со нето готовината обезбедена од оперативни активности:Расходи за амортизација (1) 37.000Добивка од продажба на вложувања (12.000)Капитална загуба (2) 3.000Промени во тековните средства и обврски:Намалувања на побарувања од купувачите(3) 8.000Зголемување на залихите (3) (34.000)Намалување на АВР (3) 4.000Зголемување на обврски кон добавувачот(4) 7.000Зголемување на ПВР (4) 3.000Намалување на обврски за данок на добивка ( 2.000) 14.000

Нето парични текови од оперативни активности 30.000

Парични текови од вложувачките активностиНабавка на вложувања ( 78.000)Продажба на вложувања 102.000Набака на опрема (120.000)Продажба на опрема 5.000

Нето парични одливи од вложувачки активности (91.000)

Парични текови од финансиски активностиОтплата на обврзници ( 50.000)Издавање на обични акции 150.000Исплатена дивиденда ( 8.000 )

Нето парични текови од финансиски активности 92.000

Нето зголемување на пари и парични еквиваленти 31.000Пари и парични еквиваленти на почетокот на годината 15.000Пари и парични еквиваленти на крајот од годината 46.000

Преглед на испорачани вложувачки и финансиски активностиИздавање на обвзници за опрема 100.000

Пример 2 Во овој извештај е извршено класифицирање на готовинските примања издавања од деловните , оперативните и од други активности на фирмата во еден период. Се врши анализа на промената на секоја билансна ставка, со цел да се определи влијанието на таа промена врз готовината.Извештајот за тековите на готовината се состои од два основни елементи:

55

1.Текови на готовината предизвикани од редовното работење,од оперативните активности,2.Останати текови на готовината( од инвестициони активности и од финансиски активности)

Оперативните готовински примања се состојат од примања на готовината од продажба во готово и од побарувања од купувачите, додека оперативнитеготовински издатоци се состојат од издавања за подмирување на добавувачите и плаќањата направени за оперативните трошоци.

Разликата помеѓу готовинските уплати и готовинските исплати преставува нето зголемување или намалување на готовината како резултат на оперативните и другите активности во пресметковниот период.

За да може да се изготви извештајот најпрво треба да се утврдат оперативните и другите текови на готовината.За таа цел ќе ни послужат податоците во аналитичка верзија на компаративните биланси на состојба и податоци во биланс на успех.

Текови на готовинатаI. ОПЕРАТИВНИ ГОТОВИНСКИ ТЕКОВИ -1.000

ПРИМАЊА1.Примања од купувачите 2.0002.Нето добивка 3.0003.Амортизација 1.5004.Намалување на однапред платените трошоци 5005.Зголемување на обврските спрема добавувачите 2. 200

________Вкупно ; 9.200

ИЗДАВАЊА1.Зголемување на залихите 4.0002.Зголемување на постојаните средства 3.0003.Намалување на акумулираната добивка 2.0004.Распределба на нето добивката 1.200

_______Вкупно: 10.200

II. ОСТАНАТИ ГОТОВИНСКИ ТЕКОВИ - 800

ПРИМАЊА 1.Зголемување на краткорочните кредити 700

ИЗДАВАЊА1.Намалување на краткорочните кредити 1.500

Сега може да се состави извештајот за тековите на готовината:

56

I ИЗВОРИ А.Салдо на готовината на почетокот на годината 5.000Б. Оперативни готовински примања 9.200

1.Примања од купувачите 2.0002.Нето добивка 3.0003.Амортизација 1.5004.Намалување на однапред платените трошоци 5005.Зголемување на обврските спрема добавувачите 2.200

В.Останати готовински примања1.Зголемување на краткорочните кредити 700

Вкупно; (А+Б+В) 14.900 II УПОТРЕБА

А ОПЕРТИВНИ ГОТОВИНСКИ ИЗДАВАЊА 10.2001.Зголемувања на залихите 4.0002.Зголемување на постојаните средства 3.0003.Намалување на акумулираната добивка 2.0004.Распределба на нето добивката 1.200

Б ОСТАНАТИ ГОТОВИНСКИ ИЗДАВАЊА1.Намалување на краткорочните обврски 1.500

Вкупно : ( А+ Б) 11.700

III САЛДО НА ГОТОВИНАТА НА КРАЈОТ НА ПЕРИОДОТ

( 14.900 - 11.700) 3.200

Од овој извештај може да се направи рекапитулација на примања и издавања на готовината:

I ИЗВОРИ1.Салдо на готовината на почетокот на периодот 5.0002.Прилив на готовина од оперативни активности 9.2003.Прилив на готовина од останати активности 700

________Вкупно 14.900

II УПОТРЕБА1.Оперативни готовински издатоци 10.2002.Останати готовински издатоци 1.500

_______Вкупно; 11.700

III САЛДО НА ГОТОВИНАТА НА КРАЈОТ НА ПЕРИОДОТ (I - II) 3.200

Менаџментот во фирмата мора постојано да ја контролира состојбата и тековите на готовината со цел да не се загрози ликвидноста на фирмата.

57

5. Извештајот за промените на капиталот

Извештајот за промените во капиталот иако не е дел од класичните финансиски извештаи,во поново време редовно се јавува како дел од годишните извештаи на акционерското друштво. Преку него друштвото ги преставува промените што го сочинуваат сопствениот (акционерски ) капитал и тоа од почетокот на годината , преку промените на одделните сметки,завршувајќи со состојбата на крајот од годината, т.е по распоредувањето на добивката од тековната година.

Сите овие извештаи даваат комплетна слика на работењето на фирмата инејзината финансиска позиција. Податоците се прикажуваат за две паралелнигодини или за повеќе периоди, со цел да може да се споредат постигнатитерезултати.

Информациите кои се содржани во финансиските извештаи се користат,не само од страна на менаџментот на претпријатието за оценка на нивнотоработење, туку и од страна на инвеститорите за да можат да формирааточекување за идните заработувачки и дивиденди.

Практичен пример како се изготвува еден извештај за работењето наградежна фирма со финансиските извештаи по МСС и белешки кон истите.

Според податоците од Завршната сметка на фирмата „X“, Скопје за 2011год. во билансот на успехот евидентираме остварување на вкупен приход од 454.978.306.00 денари.

Структура на остварен приход во 2010/2011 година е следна:

ОПИС Вкупен приход 2010 год % 2011год. %

1 2 3 4 5 6

1 Приходи од продажба 468.403 99 449.488 99

2Приходи од сопствени произв. и услуги

3 Останати деловни приходи 403

4Приходи од учество на вложување

5Приходи од камати и курсни разлики

4.579 1 5087 1

6 Вонредни приходи

Вкупни приходи 472.982 100 454.978 100

58

За остварување на наведениот износ на вкупен приход остварени се следните трошоци

# ОПИС Вредност во” 000” денари2010 год. % 2011 год. %

1Залихи од недовршено Производство на поч. на година

2Залихи од недовршено Производство на крај на година

3 Разлика

4 Материјални трошоци 427.630. 90.5 403.448 89

5 Трошоци за вработените 15.846 3.30 17.163 4

6 Амортизација 5.832 1.20 6.463 1

7Вредносно усогласување на краткорочни средства

786

8 Останати трошоци од работење 13.124 2.80 20.787 5

9Расходи по основ на камати и курсни разлики

10.289 2.20 5.274 1

10 Вонредни расходи

ВКУПНО РАСХОДИ: 472.721 100 453.921 100

Според податоците од предходната табела можеме да констатираме дека вкупните трошоци за пресметковниот период изнесува 453.920.452,00денари.

Вкупно остварените расходи на Градба инжинеринг ДООЕЛ Скопје за 2011година изнесуваат453.920.452,00 денари и истите се помали од износот на остварениот вкупен приход за 1.057.854,00денари, што претставува добивка од работењето во деловната 2011 година.

Остварениот вкупен приход, расходите и резултатот од работењето во 2010 и 2011 година е како што следува:

# ОПИС 2010год. 2011год. Индекс1 2 3 4 5

1ВКУПЕН ПРИХОД

472.982.362 454.978.30696.19

2 ВКУПНИ РАСХОДИ 472.721.546 453.920.452 96

3 добивка 260.816 1.057.854

59

Во прилог на извештајот ги презентираме и финансиските извештаи за 2010 и 2011година во согласност со усвоените Меѓународни сметководствени стандарди. Станува збор за Биланс на состојба по МСС, Биланс на успех по МСС, Извештај за промените на капиталот и Извештај за готовинските текови со белешки кон истите.

БЕЛЕШКИ КОН ФИНАНСИСКИТЕ ИЗВЕШТАИ

31 ДЕКЕМВРИ 2011 и 2010 ГОДИНА

Официјалните девизни курсеви кои беа применети за искажување на вредностите во Финансиските извештаи за годината што завршува на 31.12.2011се следните:Валута 31 Декември 2011 31 декември 2010

ЕУР 61.2016 Денари 61.1741 Денари

УСД 41.6564 Денари 46.4496 Денари

Приходи од продажбаПриходите од продажба се состојат од следните приходи:

31 Декември 2011 31 Декември 2010

Приходи од продажба на производи и услуги

420.526.197 464.120.992

Приходи од продажба на производи и услуги во станство 28.962.003 4.282.295

Вкупни приходи од продажба 449.488.200 468.403.287

60

Трошоци за суровини и материјали

Трошоците за суровини и материјали се состојат од следното


Трошоци за суровини и материјали 20.713.286 2.599.204

Потрошени други материјали

Вкупно трошоци за суровини 20.713.286 2.599.204

Трошоци за вработените

Трошоците за плати, надоместоци, како и даноци и придонеси и други примања на вработените се состојат од следното:


Нето плати

9.133.589 8.549.339

Придонеси и даноци од плати 8.029.467 7.296.234

Други лични примања 7.147353 6.313.191

Вкупно трошоци на вработените 24.310.409 22.158.764

61

Нето приходи и расходи од финансирање

Нето приходи од финансирање се состојат од следното:


Приходи од камати и курсни разлики 5.087.246 4.579.075

Расходи за камати и курсни разлики -5.527.146 -10.289.320

Вкупно нето приходи(расходи) од финансирање

-186.900 -5.710.145

Постојаните средства

Движењето на основните средства во тековната деловна и претходната деловна година е како следи во табелата :

Нематријални Земјишта Градежни Опрема Инвестиции Други ВКУПНОсредства објекти во тек средства

Набавна вредност

Салдо на 01јануари 2011 40.400.00 11.158.359.00 32.382.526.00 30.398.00 43.619.683.00

Нови набавки 27.675,00 21.094.297.5 219.754.50 623.013.50 21.964.740.50

Пренос од инвестиции во тек 623.013.50 -623.013.50

Намалување -984.000 -984.000

Ревалоризација

Салдо на 31декември 2011г 68.075.00. 32.252.656.50 32.241.294.00 38.398.00 64.600.423.50

Исправка на вредност

Салдо на 01јануари 2011 16.393.278.00 16.393.278.00

Амортизација 2011 10.676.50 718.423.50 6.208.211.00 6.937.311.00

Намалување -307.500 -307.500

Исправка за грешно книжено

Ревалоризација

Салдо на 31декември 2011г. 10.676.50 718.423.50 22.293.989.50 23.023.089.50

Нето сметководствена вредност 57.398.50 31.534.233.00 9.947.304.50 38.398.00 41.577.334.00на 31, Декември 2011 г.

Нето сметководствена вредностна 1 Јануари 2011 год. 40.400.00 11.158.359.00 15.989.247.50 38.398.00 27.226.404.50

62

Други краткорочни побарувања

Другите краткорочни побарувања се состојат од следното:


Побарувања од работници 410.954 216.180

Побарувања од поврзани субјекти

Други побарувања, даноци,депозити и друго 49.985.027 30.863.506

Вкупно други побарувања 50.395.981 31.079.686

Парични средства:

Паричните средства се состојат од следното:


Пари на денарски сметки 4.509.405 844.607

Пари на девизни сметки 590.516 3.757.386

Пари во благајни 477.860 211.973

Вкупно парични средства 5.577.781 4.813.966

63

Краткорочни обврски

Другите краткорочни обврски се состојат од следното:


Обврски за бруто плати 6.132.462 4.698.963

Обврски за примени кредити, аванси, депозити

446.367.405 539.045.103

Други краткорочни обврски 704.651 2.581.099

Вкупно други краткорочни обврски 453.204.518 546.325.165

БИЛАНС НА СОСТОЈБАна 31 Декември 2011 и 2010

Белешка 31 Декември 31 Декември 2011 2010

А СРЕДСТВА

НЕТЕКОВНИ СРЕДСТВА

Нематеријални средства 57.398 40.400

Материјални средства 41.519.936 27.186.005

Аванси за материјални средства

Финансиски вложувања 155.612 155.000

Дадени кредити

Вкупно нетековни средства 41.732.946 27.381.405

64

ТЕКОВНИ СТЕДСТВА

Залихи 463.468 1.180.261

Побарувања од купувачи 533.510.693 547.352.035

Други краткорочни побарувања 50.395.981 31.079.686Парични средства и хартии од вредност 5.577.781 4.813.966

Вкупно тековни средства 589.947.923 584.425.948

АВР 7.807.913 505.900

ВКУПНО СРЕДСТВА 639.488.782 612.313.253

Б КАПИТАЛ И ОБВРСКИ

Запишан капитал 497.473 497.473

Законски и други резерви 699.641 699.641

Акумулирана добивка ( загуба) 6.981.287 6.809.234

Вкупно капитал и резерви 8.178.401 8.006.348

Долгорочни обврски 6.683.838Краткорочни обврски спрема добавувачи 175.622.157 51.297.902Краткорочни обврски за кредити и заеми 446.367.405 539.045.103

Други краткорочни обврски 6.132.462 5.207.794

Обврски за даноци 704.651 2.072.268

Вкупно обврски 628.826.675 604.306.905

ПВР 2.483.706ВКУПНО КАПИТАЛ И ОБВРСКИ 639.488.782 612.313.253

65

ЗВЕШТАЈ ЗА ПРОМЕНИТЕ ВО КАПИТАЛОТза годината што завршува на 31 Декември 2011 и 2010

2010

Основен капиталЗаконски и други резерви

Акумулирана добивка/ загуба

Добивка/загуба од тековна година

Вкупно капитал и резерви

Состојба на 1 Јануари 2011 497.473 699.641 6.548.418 260.816 8.006.348

Распоред на добивката за 2010Година 260.816 -260.816

Ревалоризација на постојаните средства

Нето добивка за 2011година 172.052 172.052

Состојба на 31 Декември 2011 497.473

699.641 6.809.234 172.052 8.178.400

2010Состојба на 1 Јануари 2010 497.473 699.641 5.784.434 763.984 7.745.532

Распоред на добивката за 2011Година 763.984 -763.984

Ревалоризација на ос-новните средства

Нето добивка за 2011година 260.816 260.816

Состојба на 31 Декември 2011 497.473 699.641 6.548.418 260.816 8.006.348

66

ИЗВЕШТАЈ ЗА ГОТОВИНСКИТЕ ТЕКОВИза годината што завршува на 31 Декември 2011

31 Декември 2011 31Декември 2010

Готовински тек од деловн активности

Нето добивка/загуба после оданочување 172.052 260.816

Корегирано

Амортизација 6.462.654 5.831.998

Ревалоризација на амортизација

Зголемување/намалување на залихи 716.793 -926.195

Зголемување/намалување на купувачите 13.841.342 -545.828.476

Зглемување/намалување на останати краткорочни побарувања -19.316.295 53.692.013

Зголемување/намалување на АВР -7.302.013 -391.079

Зголемување/намалување на обврски спрема дабавувачите 124.324.255 51.297.902

Зголемување/намалување на останати краткорочни обврски 28.883.048 340.261.163

Зголемување/намалување на ПВР 2.483.706

Нето готовински тек од деловни активности 150.265.542 -95.801.858

Готовински тек од инвестициони активности

Директни набавки на нематеријални и материјални средства -21.964.740 -15.257.107

Продажба на материјални и нематеријални средства 1.151.157

Зголемување/намалување на долгорочни вложувања -612

Зголемување/намалување на долгорочни побарувања

Нето готовински тек од инвестициони активности -20.814.195 -15.257.107

Готовински тек од финансиски активности

Прилив од долгорочни кредити 17.170

Плаќање на долгорочни кредити -6.683.838 -13.369.263

Прилив од краткорочни кредити 50.926.139 348.192.176

Плаќање на краткорочни кредити -172.929.833 -243.912.314

Нето готовински тек од финансиски активности -128.687.532 90.927.769

Зголемување/намалување на паричните средства 763.815 -20.131.196Парични средства на почетокот на годината 4.813.966 24.945.162

парични средства на крајот на годината 5.577.781 4.813.966

763.815 -20.131.196

67

Прашања :

1.Кои се подготвителните работи за изготвувањето на финанасиските извештаии?2.Како се составува билансот на состојбата?3.Кои се приходни сметки?4.Кои се расходни сметки?5.Што се паричните текови?6.Што ни покажува извештајот за промените на капиталот?


-Биланс на состојба-Биланс на успех-Извешај за тековите на готовината-Расходи-Актива -Пасива-Приходи

69

IV ТЕМАТСКА ЦЕЛИНААНАЛИЗА НА ФИНАНСИСКИТЕ ИЗВЕШТАИ НА

ТРГОВСКИТЕ ДРУШТВА

Анализа на финансиските извештаииХоризонтална анализаВертикална анализаПоказател за ликвидностаПоказател за профитабилност

ЦЕЛИ:

1.Да ја сфати анализата на финансиските извештаии2.Да знае да го утврди показателот на ликвидност3.Да знае што ни покажува показателот на профитабилноста

71

1. Анализа на финансиските извештаии

Анализата на резултатите од работењето за периодот за кој се врши испитување треба да ја покаже финасиската оправданост на извршувањето на задачата на претпријатието.

Во таа смисла испитувањето треба да опфати анализа на големината на финансискиот резултат, анализа на структурата на финансискиот резултат, и анализа на рентабилноста во работењето.

Анализата на големината на финансискиот резултат се постигнува со временското споредување (споредување на финансискиот резултат во различни периоди), просторно споредување и споредување на фактичката и планираната големина на финансискиот резултат. Временското споредување го прикажува развојот на остварувањето на финансискиот резултат. Временскиот период ако е подолг тогаш станува појасна тенденцијата во движењето на остварениот финансиски резултат и обратно. Со анализата се откриваат одредени законитости во движењето на финансискиот резултат. Секако дека со анализата се утврдуваат одредени отстапувања кај финансискиот резултат, причините за таквите отстапувања како и се предлагаат мерки за отстранување на негативностите и задржување и подобрување на позитивностите.

Просторното споредување се однесува на состојбата на финансискиот резултат на анализираното претпријатие во однос на конкуренцијата. При ваквото споредување се зема како пример некое најдобро конкурентно претпријатие се разбира од дејноста во која припаѓа и анализираното друштво. Ова споредување ќе покаже дали анализираното друштво покажува приближни финансиски резултати или пак заостанува во однос на конкурентното друштво. Ова е битно за водење на деловната политика во правец на приближување кон финансискиот резултат на конкурентното друштво.

Анализата на структурата на финансискиот резултат се врши преку анализата на остварениот финансискиот резултат од разликата помеѓу редовните приходи и расходи (кои се резултат на редовното извршување на задачата) и анализата на финансискиот резултат кој произлегува од разликата помеѓу вонредните приходи и расходи (кои не се резултат на извршувањето на задачата). Притоа, подобро е финансискиот резултат да произлегува од приходите од редовното извршување на задачата на претпријатието, затоа што вонредните приходи не се постојани, односно се јавуваат во одреден период и со различна големина, а може и да не се појават.

Анализата на структурата на финансискиот резултат ги открива составните компоненти на вкупните приходи, нивното оптеретување со одделни видови на расходи и учеството на финансискиот резултат во него, односно се согледува структурата на распределбата на вкупниот приход. Кај оваа анализа билансот на успех се преуредува за да може да се согледа структурата на вкупниот приход и неговата распределба. Структурата на вкупниот приход и неговата распределба може да се согледа од следниот биланс на успех.

72

Структура на вкупните приходи и нивната распределба

Структура И з н о сРб. Позиција претходна

годинатековнагодина

прêт.год.

тек.год.

индекс(4:3)

1 2 3 4 5 6 71. Приходи од продажба во

земјата1.500.000 2.000.000 78,9 69,4 133,3

2. Приходи од продажба во странство

400.000 13,9 -

3. Редовни приходи (1+2) 1.500.000 2.400.000 78,9 83,3 1604. Приходи од финансирање 100.000 400.000 5,3 13,9 4005. Вонредни приходи 300.000 80.000 15,8 2,8 26,76. Вкупни приходи (3+4+5) 1.900.000 2.880.000 100 100 151,67. Трошоци за материјали,

енергија, услуги и сл.1.000.000 1.200.000 52,6 41,7 120

8. Амортизација 200.000 350.000 10,5 12,1 1759. Трошоци на финансирање 90.000 250.000 4,7 8,6 27,810. Плати 300.000 550.000 15,8 19,1 183,311. Вонредни расходи 60.000 100.000 3,2 3,5 166,712. Вкупни расходи (7 до 11) 1.650.000 2.450.000 86,8 85,0 148,513. Бруто добивка (6-12) 250.000 430.000 13,2 15,0 17214. Даноци и придонеси од

резултатот75.000 108.000 4,0 4,5 144

15. Нето добивка (13-14) 175.000 322.000 9,2 10,5 184

Структурата на вкупните приходи се анализира од аспектот на учеството на редовните приходи, приходите од финансирањето и вонредните приходи во вкупните приходи.

Во рамките на редовните приходи структурата се разгледува од аспект дали тие се остварени на домашен или на странски пазар. Редовните приходи се најсигурен извор на приходи, нивното учество треба да биде најголемо, односно тие треба да тежнеат да се изедначат со вкупните приходи. Друштвото кое продава на странски пазари и остварува приходи по таа основа, има поголема конкурентна способност и развојни можности. Учеството на приходите од финансирање и вонредните приходи во вкупните приходи на претпријатието треба да биде релативно помало.

Структурата на вкупните приходи може да се согледа од дадениот пример каде таа е дадена со релативни показатели, односно во проценти. Ваквиот начин на прикажување на структурата е добар затоа што може веднаш да се добие јасна претстава за тоа колкаво е учеството не некој дел во целината, за разлика од апсолутните броеви каде тоа не е возможно да се согледа барем на прв поглед.

Структурата на распределбата на вкупните приходи покажува колку вкупни приходи и во рамките на нив одделните видови расходи го теретат вкупниот приход. Структурата на вкупните расходи се состои од трошоци за материјали, енергија, услуги и сл., амортизација, трошоци на финансирање, плати и

73

вонредни расходи. Најголеми износи се расходите за трошоци за материјали, енергија, услуги и сл., амортизација, и плати.

На крај се дава структурата на остварената бруто добивка и нето добивка.

Во последната колона дадени се индексите од кои може да се согледа динамиката на движењето на одделните позиции од вкупните приходи и вкупните расходи како и остварениот финансиски резултат.

Табелата може да се прошири со податоци за најдоброто конкурентно претпријатие во дејноста со цел преку споредување да се утврдат отстапувањата и понатаму да се бараат причините за таквите отстапувања и да се предложат мерки за подобрување на структурата ма вкупните приходи и вкупните расходи и се разбира на резултатите од работењето.

Анализата на рентабилноста се врши преку односот на добивката и просечно користените деловни средства. Овој показател се споредува со оној во изминатиот период или со просекот на дејноста каде припаѓа друштвото, со цел да се види и оцени неговиот квалитет.

Билансот на успех ни покажува колкаво богатство друштвото креирало во определен период на времеКолкава е способност на друштвото да креира профит?

a) Вертикална анализа на билансот на состојбата и билансот на успехНи овозможува анализа на финаниски извештаи во текот на еден период

б) Хоризонтална анализа на билансот на состојбата и билансот на успехНи овозможува анализа на трендовите во тек на време.Билансот на состојба ја презентира финансиската позиција на друтшвата на еден пресечен ден.Тоа е фотографска снимка

2. Показатели на ликвидност

Ликвидноста најчесто се дефинира како способност на тековното плаќање. Моменталната способност за плаќање може значително да варира. Поради тоа ликвидноста се проценува само во просек. Врз основа на податоците предочени во финансиските извештаи тешко е да се стекне потполна слика за ликвидноста на тековниот период, бидејќи почетните позиции на Билансот на состојбата постојано се менуваат.

За што попрегледен приказ на односите на позициите на Билансот на состојбата врз основа на кои се пресметуваат показателите на ликвидноста и солвентноста добро е да се утврдат процентните односи на главните позиции во Билансот на состојбата.

Коефициент на општа ликвидност

Коефициентот на општа ликвидност се нарекува тековен однос. Тоа е однос меѓу тековната актива и тековната пасива. Коефициентот на општа ликвидност покажува можност дека од тековната актива (која ја сочинуваат парите, побарувањата, финансиските средства, други слични средства и залихи) може да се намират тековните обврски меѓу кои најголем дел отпаѓа на обврските спрема добавувачите и краткорочните кредити.

74

Врз основа на искуствата се смета дека коефициентот на општа ликвидност е 2,00 според некои 1,5 за кои се верува дека сите тековни обврски ќе бидат намирени на време.

За АД “А” коефициентот на општа ликвидност за 2010 година изнесува 2,48.

Коефициент на општа ликвидност = Тековна актива / Тековна пасива = 35.627.069 / 14.376.958 = 2,48

Коефициент на забрзана ликвидност

Коефициентот на забрзана ликвидност се пресметува на следниов начин:

Коефициент на забрзана ликвидност = (Тековна актива - Залихи) / Тековна пасива

За АД “А” коефициентот на забрзана ликвидност за 2010 година е следниов:

Коефициент на забрзана ликвидност = (35.627.069 - 9.942.333) / 41.376.958 =1,786

Коефициентот на забрзана ликвидност покажува способност за намирување на тековните обврски под претпоставка дека залихите не може да се продадат. Врз основа на искуствата се верува дека коефициентот на забрзана ликвидност е 1,00 или повеќе и се смета дека сите тековни обврски ќе бидат намирени на време.

Според тоа, АД “А” има добра позиција на ликвидност дури и ако се појават тешкотии во продажба на залихите. За жал, овој показател е индиферентен спрема неможноста да се наплатат побарувањата.

3.Показатели на профитабилност

Показателите на профитабилност се сметаат за најважни показатели при оценка на бонитетот на друштвото. Поради тоа треба да им се посвети посебно внимание. Иако пресметката на показателите на профитабилност изгледа едноставна, анализата ќе покаже дека тоа не е така. Поради тоа пресметаните показатели дополнително се анализираат. Потоа, се дава вкупна оценка за профитабилноста.

75

Прашања:

1.Што ни покажува хоризонталната анализа на финансиските извештаии?2.Што ни покажува вертикалната анализа на финансиските извештаии?3.Што ни покажува показателот на ликвидност?4.Што ни покажува показателот на профитабилноста?


-Показатели на профитабилност-Ликвидност-Показатели на ликвидност-Анализа на финансиските извештаи

77

V ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

СМЕТКОВОДСТВЕНО ПЛАНИРАЊЕ

Развој на сметководственото планирањеВременска рамка на сметководственото планирањеВидови поединечни планови во сметководственото планирањеПланиран биланс на состојба Планиран биланс на успех

ЦЕЛИ:

� Да се запознаат со временската рамка на сметководственото планирање

� Да ги разликува видовите поединечни планови во сметководственото планирање

� Да ги знае видовите оперативни планови� Да ги знае видовите финансиските планови� Да го разбере планираниот биланс на состојба� Да го разбере планираниот биланс на усп

79

1. Развој на сметководственото планирање

Сметководственотот планирање треба да се свати како поим кој не треба буквално да се идентификува со терминолошкиот израз. Во прашање е цел еден комплекс на активности со кои се квантифицираат обично за една година, однапред, речиси сите сметководствени резултати. Во основа комплексот на сметководственото планирање и не треба да се сваќа поинаку, освен мако можност поодделените финансиски планови да се спроведуваат со фактичките сметководствени резултати. Според тоа, тргнувајќи од замислената интеррелација на предвидените и фактичките резултати се замислува перманентното усовршување на комплексот на сметководственото планирање.

Сметководственото планирање содржи уште една значајна карактеристика, а тоа е, секако, билансниот принцип на планирање. Како што ке се види подоцна, планирањето почнува со биланс на состојбата, литература, поради ова негова заокруженост, сметководственото планирање е наречено буџетирае (Budgeting). Фактот што во нашиот јазик под буџет и буџетирање е инвалвиран сосем друг поим (наменско финансирање, потреби од страна на државните органи) не треба американскиот термин (будгетинг) буквално да се пренерсува во нашиот јазик. Поради тоа, американскиот теримн будгетинг го преведуваме со сметководствено планирање.

Во литературата многу често се истакнува предноста на сметководственото планирање на подрачјето на примената на цост бенефит анализите. Користа од воведувањето на сметководственото планирање во голема мера ги надминува трошоците во врска со неговото функционирање. Сметководственото плнирање овозможува благовремено ослободување од непредвидените потешкотии, перманентно стимулирање на економичноста по пат на систематско спроведување на фактичките со планираните активности, непречено одввање на активностите во врска со оперативното функционирање на претпријатието и сл.

Сметководственото планирање со време станало една од функциите на солидно организираните претпријатија. Во неговиот развоен подем се втемелени неколку децении.Се разбира, дека тое е и денес предмет на перминентно усовршување било на подрачјето на ширењето на неговата сеопфатеност, било на подрачјето на забрзувањето на постапката околу квантифицирањето на разул-татите, нивно споредување со фактичките резултати, контрола на работењето и сл.

Кога се зборува за развојниот подем, обично се наведува во литературата дека друштвата кога биле мали, личниот надзор на сопственикот се идентификувал со контрола на трошоците на средствата и трудот. Следна фаза во развојниот подем на сетководството е секако евидентирањето на фактичките трошоци и резултати. Кога друштвата станале поголеми неможеле, а да немаат податоци за трошоците, набавките, залихите, побарувањата и сл. Предноста на фактичките податоци треба да се види во интерпериодските споредби, иако тие секогаш не се сеопфатени.Во современата сметководствена литература фактичките трошоци се наречени историски трошоци.

Ова поради фактот што во нив е инкорпориран имплицитниот недостаток упатуваат на минатото а не на иднината. Па сепак, тие се неопходни.

Натамошната етапа во развојот на сметководствениот систем е секако воведувањето на сметководственото планирање

80

Сметководственото планирање представува квантитативен израз на една верига на активности (работење), нивна координација и имплементација.

Современото сметководство на менаџментот суштински е проицирано перманентно да користи фактички и плански податоци . Системското планирање се изградува врз база на фактички резултати но се проширува така што секогаш вклучува обмислени резултати во иднината, односно очекувани резултати. Процесот на планирањето инкорпориран во сметководствениот систем значи систематски споредби на планските со фактичките резултати, а утврдените разлики обележуваат насока во која треба или нетреба да се движат усилбите на сите вработени во претпријатието. Најсимплифицирано претставено е функционирањето на сметководственото планирање во рамките на сметководството на менаџментот шематски може да се презентира како што е тоа дадено на следната шема.

Шематскиот приказ представува еден виде кружно движење, при што одделно значење има повратната спрега. Така работењето започнува со фиксирањето на планските задачи на друштвото и неговите огранизациони делови. При тоа, се обележуваат позначајните очекувани резултати со кој треба да се споредуваат фактички остварените. Процесот продолжува со анализа на разликите во споредба со планот и со одбележување и спроведување во дело на мерките што треба да се превземат. Кружниот циклус започнува со планирањето повторно земајки ја во предвид повратната спрега за евентуалните промени во работењето.

Сметководственото планирање е во тесна врска со стратегијата и тактиката на дејствувањето на друштвото. Како што е познато, стратегијата се протега на долгорочните цели на претпријатието и на сепоштите цели на неговото функционирање. Стратешка карактеристика би било определбата на влијанието на пазарните услови врз работењето на претпријатието, определување на ефектите од сеопштите економски и општествено-политички

81

трендови, определба на начините за инвестиционо одржување и сл. Се тврди дека стратешките прашања најчесто се во врска со екстерните услови додека тактичките определби се однесуваат на интерните фактори и овично се карактеризираат со краткорочни карактеристики. Инаку, се смета дека тактичките одлуки се во врска со утврдувањето на инструментите за да се остварат стратешките цели.

Ефикасноста на сметководственото плнирање во голема мера зависи од вниманието, интересот и подршката што ке ја пружат раководните лица во претпријатието. Успешното сметководство на планирање бара систематски и големи усилби и мошне трпеливо градење и координирање, надоврзување на сите поединечни планови како делови на еден општ план кој токму го представува сметководственото планирање.

2. Временска рамка на сметководственото планирање

Сметководственото планирање, по правило, се преотега на една календарска година. Годишниот план се расчелнува на четири квартали, а кварталите по месеци. Се разбира дека ова никако не значи оти неможе сметководственото планирање да покрие подолг временски интервал. Тој може да се однесува и на 2 и на 5 години. Сепак, сметководствениот план за една година представува стандард, еден вид појдовна основа која може да се проширува на подолг и пократок временски интервал. Современо организираните друштва во нормални стабилни услови многу често работат врз база на т.н. континуелно сметководствено планирање. Суштината на континуелното планирање се состои во обезбедување на плански показатели за една година напред независно од календарската година.

Така на пример, по истекот на месец јануари на планските показатели за преостатокот од годината се додаваат планските задачи за јануари од наредната година, по истекот на месец февруари се додаваат планските задачи од февруари наредната година итн. Сега веке е разбирливо дека друштвотрасполага во секое време со податоци за една година однапред.

3. Видови поединечни планови во сметководственото планирање

Поделбите на плановите во претпријатието може да се вршат од различни аспекти. Ова значи дека може да се набројат голем број видови на планови. Сепак сметководственото планирање содржи фиксен број видови на планови. Може би било добро поединечните планови во сметководственото планирање да се поделат во две групи:

a) Оперативни плановиб) Финансиски планови

Оперативното планирање започнува со планот на продажба, потоа со планот на производство и планот на залихи на готови производи итн. Планот на производство се расчленува на план на општи трошоци. Брз база на овие три плана се сочинува план на трошоци содржани во продадените готови производи. Посебен план предтсавува планот на трошоците за маркетинг како и планот за административни трошоци. Оперативното планирање завршува со планираниот биланс на успех.

82

Финансиското планирање го сочинуваат следните четири плана:- План на инвестициони вложувања- План на паричните средства (прилив и одлив на паричните средства)- Планиран биланс на состојба и- План на парични текови

Илустраивно шематски оперативните и финансиските планови како и врските меѓу нив најчесто се прикажуваат како што следува .

-Видови на сметководствени планови

4. Планиран биланс на состојбата

Еден од најзначајните планови во контекстот на сметководственото планирање е планираниот биланс на состојбата. Планираната сосотојба на овој биланс се однесува за последноиот ден од планската година. Поедноставената форма на билансот на состојбата може да се претстави во извештајна форма на начинот прикажан на следниот начин:

83

Планиран биланс на состојбата 31.12.2011год.Актива

Тековни средства:Парични средства 107.500Побарувања од купувачи 9.567.500Залихи на материјали 680.000Залихи на готови производи 5.281.200 15.636.200Постојани средства:Земјишта (од почетен биланс) 2.500.000 Градежни објекти и опрема 15.800.000 Исправка на вредноста 5.660.000 10.140.000 12.640.000Вкупно средства 28.276.200

ПасиваОбврски и акционерски капиталОбврски спрема добавувачите 14.760.000Обврски за даноци 302.250 15.062.250 Акционерски цапитал:

Обични акции 3.000.000 Акомулирана добивка 10.213.950 13.213.950

Вкупно обврски28.276.200

5. Планиран биланс на успех

Сосема е индентична постапката и во врска со утврдувањето на потеклото на износите на билансните позиции од билансот на успехот. Овој план се изготвува врз база на планот на продажбата, планот на трошоците содржани во продадените готови производи и планот на трошоците за продажните активности и административните трошоци

Биланс на успехот на крај на 31.12.2011 год.Износ

Реализација 37.500.000Т-ци содржани во реализираните готови п-ди 30.684.500

Бруто добивка 6.815.500Т-ци на продажните актив.и административни т-ци 2.500.000

Оперативна добивка 4.315.500Камати 118.500

Добивка при оданочувањето 4.197.000Данок на добивка 3.300.000

Нето добивка 897.000

84

Прашања:

1.Наброј поединечни планови во сметководственото планирање?2.Наброј видови оперативни планови?3.Наброј видови финансиски планови?4.Објасни го планираниот биланс на состојба?5.Објасни го планираниот биланс на успех?

Клучни поими :

-Планиран биланс на успех-Планиран биланс на состојба-Развој на сметководственото планирање

85

VI ТЕМАТСКА ЦЕЛИНА

ИЗРАБОТКА НА ЦЕЛОСНИ ПРИМЕРИ НА СМЕТКОВОДСТВЕНА ЕВИДЕНЦИЈА

А НА ТРГОВСКИ ДРУШТВА ОД ТРГОВСКА ДЕЈНОСТБ НА ТРГОВСКИ ДРУШТВА ОД ПРОИЗВОДСТВЕНА ДЕЈНОСТ

Финансиски извештаии на трговски друштва од трговска дејностФинансиски извештаии на трговски друштва од производствена дејност

ЦЕЛИ:

� Врз основа на претходно евидентирање на сметководствени настани да знае да ги изготви финансиските извештаии на трговско друштво од трговска дејност

� Врз основа на евидентирање на сметководствени настани да знае да ги изготви финансиските извештаии на трговско друштво од производствена дејност

87

1. Изготвување на финансиските извештаии на трговско друштво од трговска дејност

1.1 Биланс на состојба

Пример 1

. Да се состави биланс на состојба на трговското друштво за 2011 година врз основа на следниве средства и обврски:- пари во касата 8.000 ден.- залиха на трговски стоки 15.000 ден.- кредит за постојани средства 40.000 ден.- градежни објекти од стопански карактер 600.000 ден.- обврски за ДДВ 7.000 ден.- пари во банка 100.000 ден.- обврски спрема добавувачите за постојани средства 20.000 ден.- транспортни средства 90.000 ден.- сопствен капитал ?- побарување од купувачите 40.000 ден.- обврски спрема работниците за плати 18.000 ден.- меници 15.000 ден.- кредит за тековни средства 30.000 ден.- залиха на автогуми 20.000 ден.- обврски спрема државата за даноци и придонеси 20.000 ден.

Биланс на состојбатасоставен на ден 31.12.2011 год.

р.б.


Поединечно Вкупно Поединечно

Вкупно

А. Деловни средства А. Заеднички извори на деловни средства

i. Постојани средства I. Траен капитал1. Градежни објекти од

стопански карактер 600.000 1. Акционерски капитал 753.000 753.000

2. Транспортни средства 90.000 690.000 II. Извори на постојани средства

II. Обртни средства 1. Кредити за постојани средства 40.0001. Пари во касата 8.000 2. Обврски спрема добавувачите

за постојани средства20.000 60.000

2. Пари во банка 100.000 III. Извори на тековни средства3. Oбврзници 15.000 1. Кредити за обртни средства 30.0004. Побарувања од

купувачите 40.000 2. Обврски спрема државата за

даноци и придонеси20.000

5. Залиха на автогуми 20.000 3. Обврски за ДДВ 7.0006. Залиха на трговски

стоки 15.000 198.000 4. Обврски спрема работниците за

плати18.000 75.000

Вкупно 888.000 Вкупно 888.000

88

1.2 Биланс на успех

Пример:

1. Продадени се трговски стоки по фактура бр. 14 и испратница бр. 10 за 140.000 ден. и плус 5% ДДВ. Набавната вредност на продадените стоки е 120.000 ден. Купувачот го подмирил долгот и данокот е платен на државата.2. Наплатена е затезна камата поради ненавремено подмирен долг од купувачот во износ од 5.000 ден.3. Отпишано е побарувањето од купувачот во износ од 7.000 ден.4. За надомест на штета од осигурителното друштво уплатено е на сметка 11.000 ден.5. Наплатено е отпишаното побарување во износ од 9.000 ден.6. Пописната комисија утврдила кусок на резервни делови во вредност од 3.000 ден. според комисиски записник бр. 77. Одобрен е рабат на купувачот 1% од продажната вредност која изнесува 4.000 ден.8. Уплатено е на сметка на име компензација на стоки за 5.000 ден.9. Добавувачот ни одобрил попуст (бонификација) 6.000 ден.10. Платена е затезна камата поради ненавремено плаќање на фактурата бр. 15 за купените материјали во износ од 1.200 ден.

Да се прокнижат настаните во налог, да се состави биланс на успех, да се утврди финансискиот резултат. Ако финансикиот резултат е позитивен (добивка) да се изврши негово распоредување и тоа:

- зголемување на трајниот капитал 20%- зголемување на трајните вложувања 10%- дивиденди 20%- резерви 5%- плати од добивката 15%- нераспределена добивка 30%.

Данокот на добивка е 10%.Ако е негативен финансискиот резултат, да се покрие загубата од резервите.

Рб. Конто О П И С Износ+ - + -

1. 120751

260/1

Побарувања од купувачитеПриходи од продажба на трговски

стокиОбврски за ДДВ

Продадени стоки

147.000

140.0007.000

1а. 701660

Набавна вредност на продадени стокиСтоки на склад


120.000120.000

1б. 1000120

Жиро сметкаПобарувања од купувачите

Подмирен долг од купувачите

147.000147.000

1в. 260/11000

Обврски за ДДВ Жиро сметка

Платен данок

7.0007.000

89

2. 10007652

Жиро сметкаПриходи по основ на камати на

тековни побарувањаНаплатена затезна камата

5.000

5.000

3. 1209120

Сомнителни и спорни побарувањаПобарувања од купувачите

Ставено побарување на евиденција на спорни побарувања

7.0007.000

3а. 436

129

Вредносно усогласување на побарувања што не можат да се наплатат

Вредносно усогласување на ненаплатени побарувањаОтпишано побарување

7.000

7.000

4. 1470

7751

Побарувања за надомест на штети одосигурувачот

Приходи од наплатени штетиПризната штета од осигурувачот

11.00011.000

4а. 10001470

Жиро сметкаПобарувања за надомест на штети

од осигурувачотУплатено за надомест на штета

11.00011.000

5. 1000776

Жиро сметкаПриходи од наплатени отпишани

побарувањаНаплатено отпишано побарување

9.000

9.000

6. 4522320

Кусоци на резервни деловиРезервни делови на залиха

Утврден кусок

3.0003.000

7. 4542

120

Дополнително одобрени рабати при продажбаПобарувања од купувачитеОдобрен рабат на купувачот

4040

8. 10007702

Жиро сметкаПриходи од компензација

Уплатено на име компензација

5.0005.000

9. 2207772

Обврски спрема добавувачитеДополнително примени попусти при

набавкаОдобрен попуст од добавувачот

6.000

6.000

10. 4841000

Затезни каматиЖиро сметка

Платена затезна камата

1.2001.200

90

Биланс на успехсоставен на ден 31.12.2011год.Расходи Приходир.б. О П И С Износ р.б. О П И С Износ

I. Расходи од основната дејност

I. Приходи од основната дејност

1. 701-Набавна вредност на продадени стоки 120.000

1. 751-Приходи од продажба на трговски стоки 140.000

II. Вонредени расходи II. Вонредни приходи1. 436- Вредносно

усогласување на краткорочни побарувања 7.000

1. 7652-Приходи од камати на тековни побарувања 5.000

2. 4522-Кусоци на резервни делови

3.000 2. 7751-Приходи од наплатени штети 11.000

3. 4542-Дополнително одобрен рабат при продажба

40

3. 776-Приходи од наплатени отпишани побарувања

9.0004. 484-Затезни камати 1.200 4. 7702-Приходи од

компензација 5.000Добивка 44.760 5. 7772-Дополнително

примени попусти при набавка 6.000

Вкупно расходи 176.000 Вкупно приходи 176.000Книжење на билансот на успех


+ - + -1. 751

76527751756

77027772

790

Приходи од продажба на трговски стокиПриходи од затезна каматаПриходи од наплатени штетиПриходи од наплатени отпишани побарувањаПриходи од компензацииПриходи од дополнителен попуст

Разлика помеѓу приходи и расходиПрокнижени приходи

140.0005.000

11.000

9.0005.0006.000

176.000

2. 790701436

45224542484

Разлика помеѓу приходи и расходиНабавна вредност на трговски стокиВредносно усогласување на

побарувања што не се наплатениКусоци на резервни деловиДополнително одобрен рабатЗатезни камати

Прокнижени расходи

131.240120.000

7.000

3.00040

1.200

3. 790800

Разлика помеѓу приходи и расходиДобивка од редовно работење пред

оданочувањеУтврдена добивка

44.760

44.760

91

4. 800

810820

Добивка од редовно работење пред оданочување

Данок на добивка (10%)Добивка од редовното работење по оданочувањеУтврден данок и нето добивка

44.7604.476

40.284

5. 820871

Нето добивкаДобивка по сите оданочувања

Утврдена нето добивка

40.28440.284

6. 871881882883884885889

Добивка по сите оданочувањаЗголемување на трајниот капитал

Зголемување на трајните вложувањаДивидендиРезервиПлати од добивкатаНераспределена добивка

Распределба на нето добивката

40.2848.0574.0288.0572.0146.042

12.086

7. 881882883884885889

9109132471940270274

Зголемување на трајниот капиталЗголемување на трајните вложувањаДивидендиРезервиПлати од добивкатаНераспределена добивкаАкционерски капитал

Капитал на сопственицитеОбврски за учество на акционерите

во резултатот-дивидендаРезервиОбврски за платиНераспределена добивка

Пренос од класа 8 на класа 9

8.0574.0288.0572.0146.042

12.086

8.0574.0288.0572.0146.042

12.085

+ 790 Разлика на приходи и расходи -

131.240 196.49244.760 Со=

176.000 176.000

Салдото на сметката 790 Разлика на приходи и расходи изнесува 44.760 ден. и претставува позитивен финансиски резултат. На износот на добивката се пресметува данок на добивка. Данокот на добивка е пресметан врз основа на стапката која изнесува 10%, и во примерот изнесува 4.476 ден. (44.760 х 10 / 100=4.476).

92

2. Изготвување на финансиски извештаии на трговско друштво од производствена дејност

2.1 Биланс на состојба. Да се состави биланс на состојба на трговското друштво за 2011година врз основа на следниве средства и обврски:- пари во касата 5.000 ден.- обврски спрема работниците за плати 30.000 ден.- транспортни средства 40.000 ден.- кредит за постојани средства 8.000 ден.- пари на жиро-сметка 100.000 ден.- обврски спрема добавувачите за постојани средства ?- залиха на амбалажа 40.000 ден.- земјиште 700.000 ден.- девизна сметка (2.000€ = 61 ден.)- обврски за ДДВ 7.000 ден.- залиха на автогуми ?- залиха на трговски стоки 15.000 ден.- римеси (менични побарувања) 10.000 ден.- обврски спрема државата за даноци и придонеси 9.000 ден.- акционерски капитал ?- вкупни обртни средства 900.000 ден.- акцепти (менични обврски) 7.000 ден.- вкупни извори на постојани средства 25.000 ден.- машини 80.000 ден.- акумулирана амортизација на машините 7.000 ден.

р.б.


Поединечно

Вкупно Поединечно Вкупно

А. Деловни средства I. Траен капиталI. Постојани средства 1. Акционерски капитал 1.635.000 1.635.000

1. Земјиште 700.000 II. Извори на постојани средства

2. Машини 80.000 813.000 1. Кредит за постојани средства 8.0003. Акумилирана

амортизација на машините

7.000 2. Обврски спрема добавувачите за постојани средства

17.000 25.000

4. Транспортни средства 40.000 III. Извори на обртни средстваII. Обртни средства 1. Акцепти 7.000

1. Пари на жиро-сметка 100.000 2. Обврски спрема работниците за плати

30.000

2. Пари во каса 5.000 3. Обврски за ДДВ 7.0003. Девизна сметка 122.000 4. Обврски спрема државата за

даноци и придонеси 9.000 53.000

4. Римеси 10.0005. Залиха на амбалажа 40.0006. Залиха на автогуми 608.0007. Залиха на трговски

стоки 15.000 900.000

Вкупно 1.713.000 Вкупно 1.713.000

93

2.2 Биланс на успех

Пример:

1. Продадени се готови производи со излезна фактура бр. 26 и испратница бр. 18 во вредност од 200.000 ден. плус 5% ДДВ. Цената на чинењето на готовите производи изнесува 140.000 ден. Купувачот го подмирил долгот и данокот е платен на државата.2. Добиен е извод број 10 од кој се гледа дека уплатени се 7.000 ден. на име дотација од страна на државата.3. Според комисиски записник бр. 28 утврден е кусок на трговски стоки во износ од 6.000 ден.4. Продадени се материјали со излезна фактура бр. 24 и испратница бр. 30 за 100.000 ден. Во продажната вредност е вкалкулиран 18% ДДВ. Набавната вредност њна продадените материјали изнесува 70.000 ден. Купувачот не сака да го плати својот долг. Побарувањето се става во евиденција на спорни побарувања и истото се отпишува поради неможност да се наплати.5. Платена е затезна камата поради ненавремено плаќање на фактурата спрема добавувачот за обртни средства во износ од 2.000 ден.

Да се прокнижат настаните во налог, да се состави биланс на успех, да се утврди финансиски резултат, да се распредели финансискиот резултат ако е добивка, а ако е загуба да се изврши нејзино покривање (од законски резерви).НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕРб. Конто О П И С Износ

+ - + -1. 120

751

260/1

Побарувања од купувачитеПриходи од продажба на готови

производиОбврски за ДДВ

Продадени готови производи

210.000200.000

10.000

1а. 700

630

Расходи на продадени готови производи

Залиха на готови производиПрокнижена намалена залиха

140.000140.000

1б. 1000120



210.000210.000

1в. 260/11000

Обврски за ДДВЖиро сметка


10.00010.000

2. 10007701

Жиро сметкаПриходи од дотации и регреси

Уплатени средства

7.0007.000

3. 4525660

Кусоци на трговски стокиСтоки на склад


6.0006.000

4. 120756260

Побарувања од купувачитеПриходи од продажба на материјалиОбврски за ДДВ

Продадени материјали

100.00084.75015.250

94

4а. 702

3100

Набавна вредност на продадени материјали

Залиха на суровини иматеријалиНамалена залиха

70.00070.000

4б. 1209120

Сомнителни и спорни побарувањаПобарувања од купувачите

Ставено побарување на евиденција на спорни побарувања

100.000100.000

4в. 436

129

Вредносно усогласување на побарувања што не можат да се наплатат

Вредносно усогласување на ненаплатени побарувањаОтпишано побарување

100.000

100.000

5. 4841000

Затезна каматаЖиро сметка

Платена затезна камата

2.0002.000

Биланс на успехсоставен на ден 31.12.2011 год.Расходи Приходир.б. О П И С Износ р.б. О П И С Износ

I. Расходи од редовно работење

I. Приходи од редовно работење

1. 700-Расходи на продадени готови производи 140.000

1. 751-Приходи од продажба на готови производи 200.000

2. 702-Набавна вредност на продадени материјали 70.000

2. 756-Приходи од продажба на материјали 84.750

II. Вонредни расходи II. Вонредни приходи1. 436- Вредносно

усогласување на побарувањата што не можат да се наплатат 100.000

1. 7701-Приходи од дотации 7.000

2. 4525Кусоци на трговски стоки 6.000

Загуба 27.250

3. 484-Затезна камата 2.000Вкупно расходи 318.000 Вкупно приходи 318.000

Книжење на билансот на успех

95


+ - + -1. 751

7567701

790

Приходи од продажба на готови производиПриходи од продажба на материјалиПриходи од дотации


200.00084.750

7.000291.750

2. 790700

702

436

4525484

Разлика помеѓу приходи и расходиНабавна вредност на продадени

готови производиНабавна вредност на продадени

материјалиВредносно усогласување на

побарувања што не можат да се наплатат

Кусоци на трговски стокиЗатезна камата


318.000

140.000

70.000

100.000

6.0002.000

3. 890

790

Загуба од редовното работење пред оданочување

Разлика помеѓу приходи и расходиУтврдена загуба

27.250

27.250

4. 895

890

Загуба за финансиската година по сите оданочувања

Загуба од редовното работење пред оданочувањеПрокнижена загуба

27.250

27.250

5. 940895

Законски резервиЗагуба за финансиската година по

сите оданочувањаПокривање на загубата

27.250

27.250


318.000 291.70027.250Со=

318.000 318.000

Салдото на сметката 790 Разлика на приходи и расходи изнесува 27.250 ден. и претставува негативен финансиски резултат (загуба). Покривањето на загубата од средствата на законската резерва е даден со сметководствениот став 5.

96

ПРИМЕРИ

Пример

1. Продадени се готови производи по фактура бр. 84 за 200.000 ден. Во продажната вредност е вкалкулиран 5% ДДВ. Цената на чинењето на готовите производи изнесува 140.000 ден. Купувачот го подмирил долгот и данокот е платен на државата.2. Задржана е кауција за издадената амбалажа во износ од 6.000 ден.3. Вратени се дел од готовите производи поради слаб квалитет во износ од 5.000 ден.4. Уништени се 7.000 ден. на име компензација на стоките.5. Одобрен е рабат на купувачот во износ од 4.000 ден. и утврден е кусок на стоките во износ од 6.000 ден.

Да се прокнижат настаните во налог, да се состави биланс на успех, да се утврди финансискиот резултат. Ако финансикиот резултат е позитивен (добивка) да се изврши негово распоредување и тоа:

- 50% за зголемување на акционерскиот капитал- 30% дивиденда- 20% останува нераспределено.

Ако е негативен финансискиот резултат, да се покрие загубата од резервите.

НАЛОГ ЗА КНИЖЕЊЕ

Рб. Конто О П И С Износ+ - + -

1. 120750260/1

Побарувања од купувачитеПриходи од продажба на производиОбврски за ДДВ

Продадени стоки

200.000190.480

9.520

1а. 700630

Расходи на продадени производиЗалиха на готови производи


140.000140.000

1б. 1000120



200.000200.000

1в. 260/11000

Обврски за ДДВЖиро сметка


9.5209.520

2. 10007725

Жиро сметкаЗа задржани кауции и депозити

Задржана кауција за издадена амбалажа

6.0006.000

3. 751120

Приходи од продажба на производиПобарувања од купувачите

Вратени готови производи

5.0005.000

97

3а. 630700

Залиха на готови производиРасходи на продадени производи

Вратени производи поради слаб квалитет

5.0005.000

4. 10007702

Жиро сметкаПриходи од компензации

Уплатено за надомест на штета

7.0007.000

5. 4542

120

Дополнително одобрени рабати при продажба

Побарувања од купувачитеОдобрен рабат на купувачот

4.0004.000

5а. 4525660

Кусоци на трговски стокиСтоки на склад


6.0006.000

Биланс на успехсоставен на ден 31.12.2011 год.Расходи Приходир.б. О П И С Износ р.б. О П И С Износ

I. Расходи од редовно работење

I. Приходи од редовно работење

1. 700-Расходи на продадени готови производи 135.000

1. 751-Приходи од продажба на готови производи 185.480

II Вонредни расходи II. Вонредни приходи1. 4542- Дополнително

одобрени рабат при продажба 4.000

1. 7725-За задржани кауции и депозити 6.000

2. 4525Кусоци на трговски стоки 6.000

2. 7702-Приходи од компензации 7.000

Добивка 53.480Вкупно расходи 198.480 Вкупно приходи 198.480

98

Книжење на билансот на успех


+ - + -1. 750

77257702

790

Приходи од продажба на готови производиЗа задржани кауции и депозитиПриходи од компензации


185.4806.0007.000

198.480

2. 79070045424525

Разлика помеѓу приходи и расходиРасходи на продадени производиДополнително одобрен рабатКусоци на трговски стоки


145.000135.000

4.0006.000

3. 790800

Разлика помеѓу приходи и расходиДобивка од редовно работење пред

оданочувањеУтврдена добивка

53.480

53.480

4. 800

810820

Добивка од редовно работење пред оданочување

Данок на добивка (10%)Добивка од редовното работење по

оданочувањеУтврден данок и нето добивка

53.4805.348

48.132

5. 820871

Нето добивкаДобивка по сите оданочувања

Утврдена нето добивка

48.13248.132

6. 871881883889

Добивка по сите оданочувањаЗголемување на трајниот капиталДивидендиНераспределена добивка

Распределба на нето добивката

48.13224.06614.440

9.626

7. 881883889

9102471

274

Зголемување на капиталотДивидендиНераспределена добивка

Акционерски капиталОбврски за учество на акционерите

во резултатот-дивидендаНераспределена добивка

Зголемен капитал и создадени обврски

24.06614.440

9.62624.06614.440

9.626

99


145.000 198.48053.480 Со=

198.480 198.480

Салдото на сметката 790 Разлика на приходи и расходи изнесува 53.480 ден. и претставува позитивен финансиски резултат. На износот на добивката се пресметува данок на добивка. Данокот на добивка е пресметан врз основа на стапката која изнесува 10%, и во примерот изнесува 5.348 ден. (53.480 х 10 / 100=5.348).

Прашања:

1.Како се составува биланс на состојба?2.Како се составува биланс на успех?3.Како се утврдува добивката?4.Како се распределува добивката?5.Што е загуба?

100



Упатство: Внимателно прочитај го секое тврдење. Доколку сметаш дека

тврдењето е точно заокружи ја буквата Т, а доколку сметаш дека тврдењето не

е точно заокружи ја буквата Н.

1. ( 1 ) ( ) Стоките во консигнација се стоки што се туѓсопственостТ Н

2. ( 1 ) ( ) Билансот на состојбата е список на средства и извори на средства

Т Н

3. (1) ( ) Ликвидноста ни го покажува профитот на компанијата

Т Н

4. ( 1 ) ( ) Билансот на успех ни ја покажува состојбата на средствата и

обврските

Т Н


Упатство: Во десната колона побарај го поимот кој одговара на описот во левата колона и поврзи ги соодветните поими.

А (4) ( ) Ликвидноста е 1 редовно работење

Б( 4) ( ) Сметководствениот систем 2 купување на земјиште,згради

В ( 4) ( ) Оперативни активности 3 информативен систем

Г. (4) ( ) Инвестициони активности 4 способност за тековно плаќање



1. ( 3 ) ( ) Сметководствениот систем е_______________________________________________________________________________________________________

2. ( 3 ) ( ) Задачите на менаџерот на сметководството на трошоците се __________________________________________________________________________

3. ( 3 ) ( ) Извештајот на паричните текови е ____________________________

_____________________________________________________________________

4 ( 3) ( )Извештајот за промените на капиталот е __________________________

_____________________________________________________________________

101

5 ( 3 ) ( ) Показателот на ликвидноста ___________________________________

_____________________________________________________________________

6. (3) ( ) Хоризонтална анализа на билансот на состојбата и успехот

_____________________________________________________________________

Вертикална анализа на билансот на состојбата и успехот

_____________________________________________________________________



1. ( 1 ) ( ) Коефициент на општа ликвидност е:

a) тековна актива : тековна пасиваб) постојани средства : обртните средствав) тековна актива + тековна пасива

2. ( 1 ) ( ) Сметководствениот систем се состои од подсистеми:

а) 3 б) 5в) 2

3. (1) ( ) Наплатено отпишано побарување според .Книжењето е:

а) 1000 /776б) 776/1000в) 220/7776

. 4.( 1 ) ( ) Платена е затезна камата.Книжењето еа) 1000/483б) 120/483в) 483/1000

102

ПОИМНИКАктива-во активата на билансот на состојбата се искажани средствата а тоа е капацитетот на фирматаАкции-хартии од вредност; обични акции-носат право на глас и се во сопственост на акционерите; приоритетни акции-нудат приоритет,привилегија при исплата на дивидендатаАкционерски капитал-средства добиени по пат на продажба на акции на друштвотоАмортизација-потрошок на постојаните средстваАнализа на финансиски извештаи-треба да ја покаже финансиската оправданост на извршувањето на задачата на претпријатието,треба да се опфати анализа на големината на финансискиот резултат,анализа на структурата на финансискиот резултат и анализа на рентабилноста во работењетоАналитички даноци-се однесуваат само на еден елемент од даночната способност на некое лицеБиланс на состојба-табеларен преглед,список на состојбата на средствата и обврските со кои располага една фирма утврдена во еден определен денБиланс на успех-табиларен преглед во кој се утврдуваат приходите и расходите на друштвото кое ги стекнало во текот на работењетоБруто плата-плата во која се вкалкулирани сите придонеси од платата Вертикална анализа на билансот на состојбата и билансот на успех-анализа на финансиски извештаи во текот на еден периодВишоци на постојани средства-фактичката сегашна вредност на постојаните средства е поголема од книговодствената вредностВременска амортизација-набавната вредност на постојаното средство се дели со предвидениот век на траењеВременски разграничувања-со сметките на временските разграничувања се врши разграничување на направените издатоци и трошоци кои треба да се пресметаат во идниот периодГлавнина(капитал)-остаток на учество во сопственоста на средствата на друштвото по одземање на сите обврски на друштвотоДанок на додадена вредност-потрошувачки данок,се пресметува и плаќа во сите фази на производството и трговијата како и во целокупниот услужен секторДанок на имот-се плаќа на сопственоста на недвижниот и подвижниот имотДанок на наследство и подарок-се плаќа на недвижен имот и право на користење на недвижен имот кои наследниците односно примателите на подароци ги наследуваат односно примаат врз основа на подарокДанок на промет на недвижности и права-на остварениот промет се плаќа данок на промет на недвижности и права

103

Данок-принудно давање на средства;давање на обврзниците без директен противнадоместок;давање на граѓаните и на правните лица дел од вишокот на производите или имототДаночен објект(предмет на оданочување)-факт или мерило дека кај некое правно или физичко лице постои даночна сила(способност за плаќање на данок)Даночна основа-база за пресметување и утврдување на данокот кој и даночниот обврзник е должен да го платиДаночна пријава-документ за утврдување на персоналниот данок на доход Даночна стапка-општа даночна стапка од 18% и повластена даночна стапка од 5%Девизиона структура-структура со диверзни операции,вклучувајќи и многу продукти,места и производителиДегресивна амортизација-се издвојуваат повеќе парични средства вопочетните години а секоја наредна година износот се намалуваДолгорочни резервирања-специфичен извор кој се создава со цел друштвото однапред да обезбеди средства за определени ризици што можат да наштетат во текот на работењетоДолгорочни финансиски вложувања-парични издатоци чии рок на траење е подолг од една годинаЕкстерно известување-разни финансиски извештаи или различни прегледи наменети за државните институции,акционери,кредитори,научни институции и тн.Извештај за паричните текови-документ кој компаниите го изготвуваат и презентираат како интегрален дел од финансиските извештаи за секој период за кој се прзентираат финансиските извештаи,извештајот ги опишува изворите и користењето на паричните средства во одреден периодИзвештајза проментите на капиталот-промени во сопствениот(акционерски)капитал и тоа од почетокот на годината,преку промените на одделните сметки,завршувајќи со состојбата на крајот од годината т.е.по распоредувањето на добивката од тековната година Издатоци-во пари изразени трошења на средства и труд,кои не се составен дел на цената на чинење на производотИнвентаризација-попис на самото место на средствата и изворитеИнвестициони активности-купување на земјиште,згради опрема и други ресурси кои се потребни за редовно работење како и продажба на тие ресурси кога истите повеќе не се потребниИнтерно нерутинско известување-информации за донесување одлуки во врска со определувањето на цените на готовите производи и услуги,воведување нови производствени линии,водење на правилна деловна политикаИнтерно рутинско известување-информирање на менаџерите во врска со управувањето на трошоците,планирање и контрола на работа од страна на управувачите

104

Капитална добивка-ги зголемува приходите на фирмата во пресметковниот периодКапитална загуба-ги зголемува расходите на фирмата во пресметковниот периодКоефициент на забрзана ликвидност-од тековната актива се одземаат залихите и се дели со тековната пасиваКоефициент на општа ликвидност-тековен однос меѓу тековната актива и тековната пасиваКомплексност-степен на специјализација,поделба на работата,нивоа на организациона хиерархија и ширина до која организациските единици се географсски распространети во организационата структураКонцесија-овластување за користење на јавни и комунални добра,експлотација на рудно богатство во странски земјиКусоци на постојаните средства-фактичката сегашна вредност на постојаните средства е помала од книговодствената вредностЛеси(лессее)-лице кое ги користи добиените средства со лизингот односно лицето ,,купувач‘‘ на објектот,предмет на лизинг договоротЛесор(лессор)-лицето кое го купува објектот и со посебен договор за лизинг му го отстапува на користење на леси се додека овој не го исплати целиот износЛизинг-изразот има потекло од англискиот глагол ,,то леасе” што значи ,, да се даде во наем” или ,,најми‘‘Ликвидност-способност на друштвото да ги исплати тековните обврскиЛиценца-купено право за користење туѓ пронајдокМатеријални вложувања-материјална база на една фирма без која фирмата не може да ја извршува својата дејност за која е основана Матрична структура-се јавува со брзо движење во поголеми организацииНематеријални вложувања-права или трошоци што треба да се разграничат на подолг временски период Неноминиран капитал-законски и други резерви создадени од фирмата во текот на работењето во која спаѓа и нераспределената добивка од поранешните годиниНепосредни даноци-ја товарат стопанската способност на обврзниците(зафаќаат непосредно од нивните приходи)Нето плата-плата во која не се вкалкулирани придонесите и прсонален данокодНоминиран капитал-акционерски капитал и капитал на индивидуалните сопственициОбјективни(реални)даноци-се определуваат според вистинските елементи на доходот или имототОперативен лизинг-најчесто наменет за правни лица и трговци поединци кои ги интересира пред се употребата,а не и купувањето на предметот на договор

105

Оперативни активности-редовно работење,купување на стоки и производство на производи и услуги,ангажирање на менаџери и работници,продажба на стоки,производи и услуги како и плаќање даноци на државатаОперативно планирање-започнува со план на продажба,потоа план на производство,планот на залихи на готови производи и тн.Организациона структура-систем на односи или средства со кое група луѓе се здружени и со неа се утврдуваат насоките за полесно комуницирање,известување или информирање помеѓу менаџеритеПасива-во пасивата во билансот на состојбата се искажани изворите на средствата (обврските)Патент-регистриран пронајдок на физичко или правно лице(фирма)Планиран биланс на состојба-планираната состојба се однесува за последниот ден од планската годинаПланиран биланс на успех-се изготвува врз база на планот на продажбата,планот на трошоците содржани во продадените готови производи и планот на трошоците за продажните активности и административните трошоциПлата-паричен надоместок за вложениот тековен трудПоказатели на профитабилност-најважни показатели при оценка на бонитетот на друштвотоПописен елаборат-составе дел од завршната сметка на претпријатијата кои го сочинуваат сите пописни листи,прегледите,извештаите и одлуките на органите на управувањето за ликвидирање на разликитеПописни листи-сметководствен документ во кој се внесува утврденото количество на одделни средства Попис-утврдување на фактичката состојба на средствата по пат на мерење,броење и запишувањеПосредни даноци-се наплатуваат во врска со работите во производството,потрошувачката или размената на добраПостојани средства-постојан имот на една фирма со долг век на траење,се трошат постепено,дел по дел од својата вредност пренесуваат на новиот производПриход-прилив на средства кој е резултат на продажба на стоки и услугиПрогресивна амортизација-се издвојуваат помалку парични средства во почетните години а повеќе во последните години кога треба да се изврши замена на дотраеното постојано средствоПропорционална амортизација-се издвојуваат еднакви парични средства секој временски период(година)Расход-одлив на средства како резултат на готови производи и услуги(секое плаќање направено во врска со остварените приходи)Расходување на постојаните средства-постојаното средство се брише од сметководствената евиденција

106

Ревалоризација-повторна пресметка на вредноста;метод на проценка кој дава по прецизни резултатиSale & Lease back-сопственикот на предметот на лизинг му го продава основното средство на давателот на лизинг за договорена цена,а тој пак на истото правно лице повторно му го дава назад во наем,односно во економска сопственост или оперативен лизингСинтетички даноци-во целост ја опфаќаат некоја економска состојба ,односно вредностСметководствено планирање-квантитативен израз на една верига на активности(работење),нивна координација и имплементацијаСметководство на менаџментот-подсистем на еден сметководствен информативен систем кој со точни бележења и квалитетни информации овозможува управување и раководење со друштвотоСметководство на трошоците-интерно сметководство-управува,прибира,изготвува информации за анализирање и контрола и вреднување на залихитеСметководство-општествена наука,услужна активност која содржи елементи на информативен систем кој обезбедува,прибира,обработува,презентира и врши трансфер на информации во рамките на друштвото и меѓу претпријатиетоСтоки примени во консигнација и во комисион-стоки што се туѓа сопственост а во трговското претпријатие се примени за понатамошна продажбаСубјектвни (перонални) даноци-се однесуваат на определена личност ,не на доходот или имототТермински план-рок во кој мора да се спроведе пописот и да се изготват и достават извештаите за извршениот пописТрошоци-во пари изразени трошења на средства и труд,кои се составен дел од цената на чинење на производотФинансиски активности-добивање на капитал од сопствениците или кредиторите за отпочнување или продолжување на редовното работењеФинансиски лизинг-најчест облик на лизинг наменет за физички и правни лица кај кои уште при склучувањето на договорот корисникот одлучува дека по истекот на периодот на лизинг сака да стане правен сопственик на предметот на договоротФинансиско планирање-план на инвестициони вложувањаа,план на парични средства,планиран биланс на состојба,план на парични тековиФинансиско сметководство-изготвува извештаи и ги доставува до носителите на одлуки како би можеле тие да проценат дали некое претпријатие ги остварило зацртаните деловни целиФормализација-стетпен до кој организацијата се потпира на правила и постапки за насочување на однесувањето на вработените во организационата структура

107

Функционална амортизација-набавната вредност на постојаното средство се дели со можниот капацитет за целото време на траење на постојаното средство

Хоризонтална анализа на билансот на состојбта и билансот на успех-анализа на трендовите во тек на време;фотографска снимка Централизација-место на авторитетот на одлучувањето во оранизационата структура

125

ЛИТЕРАТУРА

1. Б. Недев, Т. Русевски: Сметководство за IV год., Просветно дело, Скопје 19932. Д-р Слободан Марковски: Основи на сметководството, Наша книга, Скопје, 19893. Серафим Томовски: Основи на сметководство, Сојуз на сметководители, финансисти и ревизори на Република Македонија, Скопје, 19964. Д-р Слободан Марковски: Трошкови у пословном одлучивању, Научна книга, Београд, 19915. Д-р Слободан Марковски, Д-р Блажо Недев: Сметководство на менаџментот, Економски факултет, Скопје, 20036. Д-р Трајко Русевски, Д-р Блажо Недев, Д-р Зорица Божиновска-Лазаревска, Д-р Qубиша Јаневски, Д-р Зоран Миновски: Вовед во сметководството, Економски факултет, Скопје, 20047. Д-р Трајко Русевски, Д-р Блажо Недев, Д-р Зорица Божиновска-Лазаревска, Д-р Љубиша Јаневски, Д-р Зоран Миновски: Основи на сметководството, Збирка задачи, (второ издание), Економски факултет, Скопје, 20078. Д-р Трајко Русевски, М-р Саша Твртковиќ: Финансиско сметководство, Скопје, 20029. Стојановиќ Тодор: Анализа на работењето на претпријатијата, ССФРМ, Скопје, 199010. Бобек Шуклев: Менаџмент, Економски факултет, Скопје, 199311. Хермансон, Едвардс, Салмонсон: Аццоунтинг Принциплес, Ирњин Хомењод, Бостон, 198912.American Accounting association, Statement of basic accoounting, Еванстон III, 196613. Horngren, Sundem, Elliot: Introduction to financial Accounting, Prentice-Hall, New Jersey, 199314. Horngren, Sundem, Stratton: Management Accounting, Prentice Hall, Upper Saddle River, 199615. Закон за трговските друштва, Економист, Скопје, 200416. Меѓународни Сметководствени Стандарди 1999, превод од англиски јазик, Финансиски Консалтинг, Скопје, 199917. Аналитички контен план

СМЕТКОВОДСТВО - e-ucebnicifali... · 3 Предговор Учебникот...

Documents