Περιεχόμενα - publicmedia.public.gr/books-pdf/9789601667850-1159764.pdf · 2020. 3....

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

[11]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σβήνοντας τα ίχνη[15]

ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Η ιστορία του δον Ακίλλε[23]

ΕΦΗΒΕΙΑ Η ιστορία με τα παπούτσια[107]

c FILI 001-014_Educazione 001- 4616 536 PM Page 9


Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρηςΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της ΛίλαςΡαφαέλλα Τσερούλλο γνωστή σε όλους ως Λίνα Λίλα μόνο για

την ΈλεναΡίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΡίνο θα ονομάσουν κι ένα από τα παιδιά της ΛίλαςΆλλα παιδιά

Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Η πρωτό-

τοκη ακολουθούν ο Πέππε ο Τζάννι και η ΕλίζαΟ πατέρας είναι θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά

Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιώνΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον ΑκίλλεΣτέφανο Καρράτσι γιος του δον Ακίλλε παντοπώλης στο πα-

ντοπωλείο της οικογένειαςΠινούτσα και Αλφόνσο Καρράτσι τα άλλα δύο παιδιά του δον

Ακίλλε

bull 11 bull

c FILI 001-014_Educazione 001- 41216 1053 AM 1

Η οικογένεια Πελούζο (η οικογένεια του μαραγκού)Αλφρέντο Πελούζο μαραγκόςΤζουζεππίνα Πελούζο σύζυγος του ΑλφρέντοΠασκουάλε Πελούζo μεγαλύτερος γιος του Αλφρέντο και της

Τζουζεππίνα οικοδόμοςΚαρμέλα Πελούζο η επονομαζόμενη Κάρμεν όπως απαιτεί να

την αποκαλούν αδερφή του Πασκουάλε πωλήτρια σε υφα-σματάδικο

Άλλα παιδιά

Η οικογένεια Καππούτσο (η οικογένεια της τρελής χήρας)Μελίνα συγγενής της μητέρας της Λίλας τρελή χήραΟ σύζυγος της Μελίνας ξεφόρτωνε τελάρα στη λαχαναγοράΆντα Καππούτσο κόρη της ΜελίναςΑντόνιο Καππούτσο αδερφός της μηχανικός αυτοκινήτωνΆλλα παιδιά

Η οικογένεια Σαρρατόρε (η οικογένεια του σιδηροδρομικούυπαλλήλου-ποιητή)

Ντονάτο Σαρρατόρε ελεγκτήςΛίντια Σαρρατόρε σύζυγος του ΝτονάτοΝίνο Σαρρατόρε το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του Ντο-

νάτο και της ΛίντιαΜαρίζα Σαρρατόρε κόρη του Ντονάτο και της ΛίντιαΠίνο Κλέλια και Τσίρο Σαρρατόρε τα μικρότερα παιδιά του

Ντονάτο και της Λίντια

Η οικογένεια Σκάννο (η οικογένεια του μανάβη)Νικόλα Σκάννο μανάβηςΑσσούντα Σκάννο σύζυγος του ΝικόλαΈντσο Σκάννο γιος του Νικόλα και της Ασσούντα μανάβης κι

αυτόςΆλλα παιδιά

bull 12 bull

Ε ΛΕΝΑ Φ ΕΡΡΑΝΤΕ

c FILI 001-014_Educazione 001- 41216 1053 AM Page 12

Η οικογένεια Σολάρα (η οικογένεια του ιδιοκτήτη του ομώνυ-μου καφέ-ζαχαροπλαστείου)

Σίλβιο Σολάρα ιδιοκτήτης του καφέ-ζαχαροπλαστείουΜανουέλα Σολάρα σύζυγος του ΣίλβιοΜαρτσέλλο και Μικέλε Σολάρα γιοι του Σίλβιο και της Μανουέλα

Η οικογένεια Σπανιουόλο (η οικογένεια του ζαχαροπλάστη)Ο κύριος Σπανιουόλο ζαχαροπλάστης στο καφέ-ζαχαροπλαστείο

ΣολάραΡόζα Σπανιουόλο σύζυγος του ζαχαροπλάστηΤζιλιόλα Σπανιουόλο κόρη του ζαχαροπλάστηΆλλα παιδιά

Τζίνο ο γιος του φαρμακοποιού

Οι εκπαιδευτικοίΦερράρο δάσκαλος και βιβλιοθηκάριοςΟλιβιέρο δασκάλαΤζεράτσε καθηγητής λυκείουΓκαλιάνι καθηγήτρια λυκείου

Νέλλα Ινκάρντο ξαδέρφη της δασκάλας Ολιβιέρο Ζει στη νήσοΊσκια

bull 13 bull

Η Υ ΠΕΡΟΧΗ Φ ΙΛΗ ΜΟΥ


Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Σβήνοντας τα ίχνη


1

ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΠΡΩΙ μου τηλεφώνησε ο Ρίνο Νόμιζα ότι ήθελεκι άλλα χρήματα και ήμουν έτοιμη να του πω όχι Τελικάήταν άλλος ο λόγος του τηλεφωνήματός του είχε εξαφανι-στεί η μητέρα του

laquoΠότεraquolaquoΠριν από δύο εβδομάδεςraquolaquoΚαι μου το λες τώραraquoΤο ύφος μου μάλλον του φάνηκε εχθρικό παρότι δεν

ήμουν ούτε εκνευρισμένη ούτε αγανακτισμένη απλώς η φω-νή μου είχε μια δόση σαρκασμού Προσπάθησε να με απο-πάρει αλλά το έκανε αδέξια αμήχανα μιλώντας πότε σταναπολιτάνικα και πότε στα ιταλικά Είπε πως ήταν σίγου-ρος ότι η μητέρα του τριγυρνούσε κατά το συνήθειό της στηΝάπολη

laquoΜες στη νύχταraquolaquoΑφού την ξέρειςraquolaquoΝαι αλλά σου φαίνεται λογικό να λείπει δύο βδομά-

δεςraquolaquoΝαι Έχεις καιρό να τη δεις έχει χειροτερέψει δε νυ-

στάζει ποτέ μπαινοβγαίνει σπίτι κάνει ότι της καπνίσειraquo

bull 17 bull


Ώσπου στο τέλος ανησύχησε Ρώτησε τους πάντες πήγεσε όλα τα νοσοκομεία μέχρι και στην αστυνομία απευθύν-θηκε Τίποτα η μητέρα του ήταν άφαντη Τι καλός γιος έναςσφιχτοδεμένος άντρας καμιά σαρανταριά χρονών χαραμο-φάης μες στην κομπίνα και στην ασωτία Μπορούσα να φα-νταστώ πόσο προσεκτικά θα την αναζητούσε Το κεφάλι τουήταν άδειο και στην καρδιά του είχε μόνο τον εαυτό του

laquoΜήπως είναι σπίτι σουraquo με ρώτησε ξαφνικάΗ μητέρα του Εδώ στο Τορίνο Ήξερε πολύ καλά πώς

είχε η κατάσταση και μιλούσε μόνο και μόνο για να πει κά-τι Εκείνος πάλι ήταν άνθρωπος των ταξιδιών και μάλισταείχε έρθει καμιά δεκαριά φορές στο σπίτι μου απρόσκλητοςΗ μητέρα του την οποία θα υποδεχόμουν με μεγάλη μου χα-ρά δεν είχε κουνήσει ρούπι από τη Νάπολη μια ζωή Τουαπάντησα

laquoΌχι δεν είναι εδώraquolaquoΕίσαι σίγουρηraquolaquoΡίνο σε παρακαλώ Σου είπα ότι δεν είναι εδώraquolaquoΚαι τότε πού πήγεraquoΈβαλε τα κλάματα και τον άφησα να παριστάνει τον

απελπισμένο με αναφιλητά που ξεκίνησαν ψεύτικα κι έγι-ναν αληθινά Όταν τελείωσε του είπα

laquoΣε παρακαλώ για μια φορά στη ζωή σου φέρσου όπωςθα ήθελε εκείνη μην την ψάξειςraquo

laquoΜα τι λες τώραraquolaquoΑυτό που άκουσες Είναι ανώφελο Μάθε να ζεις μόνος

σου και μην ξαναψάξεις ούτε εμέναraquoΚαι του έκλεισα το τηλέφωνο

bull 18 bull



2

Η μητέρα του Ρίνο ονομάζεται Ραφαέλλα Τσερούλλο μαόλοι πάντα τη φώναζαν Λίνα Εγώ όχι δε χρησιμοποίησαποτέ ούτε το πρώτο ούτε το δεύτερο όνομα Για μένα πά-νω από εξήντα χρόνια τώρα είναι η Λίλα Αν την αποκα-λούσα Λίνα ή Ραφαέλλα έτσι στα ξαφνικά θα νόμιζε ότι εί-χε τελειώσει η φιλία μας

Τα τελευταία τριάντα χρόνια μού λέει ότι θέλει να εξα-φανιστεί χωρίς να αφήσει πίσω της ίχνη και μόνο εγώ ξέ-ρω τι εννοεί Δεν της πέρασε ποτέ από το μυαλό να το σκά-σει να αλλάξει ταυτότητα να φτιάξει τη ζωή της κάπου αλ-λού Ούτε και σκέφτηκε ποτέ της να αυτοκτονήσει γιατίανατρίχιαζε στην ιδέα ότι ο Ρίνο θα ασχολιόταν με το κορ-μί της και θα αναγκαζόταν να φροντίσει ο ίδιος τις λεπτο-μέρειες Άλλος ήταν ο στόχος της ήθελε να εξαφανιστεί νασκορπίσει στο διάβα της κάθε της κύτταρο να μη βρεθεί πο-τέ κανένα ίχνος της Κι επειδή τη γνωρίζω καλά έτσι νομί-ζω τουλάχιστον θεωρώ δεδομένο ότι βρήκε τον τρόπο να μηναφήσει ούτε μία τρίχα της σrsquo αυτό τον κόσμο πουθενά

3

Οι μέρες πέρασαν Κοίταξα την αλληλογραφία μου και τηνηλεκτρονική και την ταχυδρομική δίχως να τρέφω την πα-ραμικρή ελπίδα Εγώ της έγραφα συχνά πυκνά εκείνη δεμου απαντούσε σχεδόν ποτέ το είχαμε συνήθειο Προτι-μούσε το τηλέφωνο ή τις ολονύχτιες κουβέντες μας όποτεπήγαινα στη Νάπολη

bull 19 bull




bull 20 bull

Άνοιξα τα συρτάρια μου τα μεταλλικά μου κουτιά όπουφυλάω λογιών λογιών πράγματα Λίγα Πέταξα διάφορασυγκεκριμένα ότι την αφορούσε κι εκείνη το ξέρει Ανακά-λυψα ότι δεν έχω τίποτα δικό της ούτε μία φωτογραφία ού-τε ένα σημείωμα ούτε ένα δωράκι Ξαφνιάστηκα Μα είναιδυνατόν όλα αυτά τα χρόνια να μη μου άφησε τίποτα δικότης ή ακόμα χειρότερα να μην επιδίωξα εγώ να φυλάξω κά-τι δικό της Είναι

Αυτή τη φορά τηλεφώνησα εγώ στον Ρίνο αν και με βα-ριά καρδιά Δεν απαντούσε ούτε στο σταθερό ούτε στο κι-νητό Μου τηλεφώνησε εκείνος το βράδυ μόλις βρήκε χρό-νο Η φωνή του έμοιαζε σαν να ήθελε να προκαλέσει τον οί-κτο του συνομιλητή του

laquoΕίδα ότι με πήρες Έχεις κανένα νέοraquolaquoΌχι εσύraquolaquoΤίποταraquoΜου είπε διάφορες ασυναρτησίες Ήθελε λέει να πάει

στην τηλεόραση σrsquo εκείνη την εκπομπή που ασχολείται μεανθρώπους που αγνοούνται να κάνει έκκληση να ζητήσεισυγγνώμη στη μαμά του για όλα να την ικετεύσει να γυρί-σει πίσω

Τον άκουσα υπομονετικά κι ύστερα τον ρώτησαlaquoΚοίταξες στην ντουλάπα τηςraquolaquoΓια ποιο λόγοraquoΕννοείται πως δεν είχε καν σκεφτεί το πιο προφανέςlaquoΠήγαινε να δειςraquoΠήγε και συνειδητοποίησε ότι δεν υπήρχε τίποτα ούτε

καν ένα ρούχο της μητέρας του ούτε στα καλοκαιρινά ούτεστα χειμωνιάτικα μόνο κάτι παλιές κρεμάστρες Τον έστει-λα να κοιτάξει σε όλο το σπίτι Είχαν εξαφανιστεί τα πα-



bull 21 bull

πούτσια της Είχαν εξαφανιστεί τα λιγοστά βιβλία της Εί-χαν εξαφανιστεί όλες οι φωτογραφίες Είχαν εξαφανιστεί ταφιλμ Είχε εξαφανιστεί ο υπολογιστής της ακόμα και οι δι-σκέτες που χρησιμοποιούσαμε κάποτε τα πάντα οτιδήπο-τε είχε σχέση μrsquo εκείνη τη μάγισσα των υπολογιστών πουκαταπιανόταν με αυτά τα μηχανήματα από τα τέλη του rsquo60κιόλας την εποχή των διάτρητων δελτίων μηχανογράφησηςΟ Ρίνο είχε μείνει άναυδος Του είπα

laquoΨάξε με την ησυχία σου αλλά μετά πάρε με και πεςμου αν βρήκες έστω και μια καρφίτσα δικιά τηςraquo

Μου τηλεφώνησε την επόμενη μέρα ήταν πολύ ταραγμέ-νος

laquoΔεν υπάρχει τίποταraquolaquoΤίποτε απολύτωςraquolaquoΤίποτα Έκοψε τον εαυτό της απrsquo όλες τις φωτογραφίες

που ήμασταν μαζί ακόμη κι από κείνες που ήμουνα μικρόςraquolaquoΚοίταξες καλάraquolaquoΠαντούraquolaquoΚαι στο υπόγειοraquolaquoΣου είπα παντού Έχει κάνει φτερά ακόμη και η κούτα

με όλα τα χαρτιά παλιά πιστοποιητικά γέννησης συμβό-λαια τηλεφωνίας αποδείξεις λογαριασμών Τι σημαίνουνόλα αυτά Λες να τα rsquoκλεψε κανείς Τι ψάχνουν Τι θέλουναπό μένα και τη μητέρα μουraquo

Τον καθησύχασα του είπα να μην ανησυχεί Ήταν απί-θανο να ήθελαν κάτι από κείνον

laquoΜπορώ να μείνω για λίγο σπίτι σουraquolaquoΌχιraquolaquoΣε παρακαλώ δεν μπορώ να κλείσω μάτιraquolaquoΒρες μια λύση Ρίνο δεν ξέρω τι να σου πωraquo


Έκλεισα το τηλέφωνο και όταν με ξαναπήρε δεν το σή-κωσα Κάθισα στο γραφείο

Ως συνήθως υπερβολική η Λίλα σκέφτηκαΕλαχιστοποιούσε κάθε πιθανότητα αναζήτησης ίχνους

της Δεν ήθελε απλώς να εξαφανιστεί τώρα στα εξήντα έξιτης αλλά και να διαγράψει όλη τη ζωή που άφηνε πίσω της

ΕξοργίστηκαΓια να δούμε ποια θα νικήσει αυτή τη φορά μονολόγησα

Άνοιξα τον υπολογιστή και βάλθηκα να γράφω κάθε λεπτομέ-ρεια της ιστορίας μας ότι είχε εντυπωθεί στο μυαλό μου


bull 22 bull


Π Α Ι Δ Ι Κ Η Η Λ Ι Κ Ι Α

Η ιστορία του δον Ακίλλε


bull 25 bull

1

ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ Η ΛΙΛΑ ΚΙ ΕΓΩ αποφασίσαμε να ανέβουμε τησκοτεινή σκάλα που οδηγούσε σκαλοπάτι το σκαλοπάτιπλατύσκαλο το πλατύσκαλο στην πόρτα του διαμερίσμα-τος του δον Ακίλλε την ίδια στιγμή ξεκίνησε και η φιλία μας

Θυμάμαι το πορφυρό χρώμα της αυλής τις μυρωδιέςεκείνης της ζεστής ανοιξιάτικης βραδιάς Οι μαμάδες ετοί-μαζαν το βραδινό φαγητό ήταν ώρα να επιστρέψουμε στασπίτια μας αλλά εμείς καθυστερούσαμε υποβάλλοντας τονεαυτό μας σε δοκιμασίες θάρρους χωρίς να ανταλλάσσου-με κουβέντα Εδώ και κάμποσο καιρό ήταν το μόνο πράγ-μα που κάναμε εντός και εκτός σχολείου Η Λίλα έχωνε τοχέρι της ως το μπράτσο στο μαύρο στόμιο ενός σωλήνα κιύστερα την ακολουθούσα εγώ με την καρδιά μου να χτυπάεισαν τρελή και την ελπίδα ότι δε θα ανέβαιναν πάνω μου κα-τσαρίδες και δε θα με δάγκωναν ποντίκια Η Λίλα σκαρφά-λωνε στο παράθυρο στο ισόγειο της κυρίας Σπανιουόλοκρεμιόταν από τη σιδερένια μπάρα απrsquo όπου περνούσε τοσκοινί για το άπλωμα των ρούχων λικνιζόταν κι ύστερα έπε-φτε κάτω στο πεζοδρόμιο έπειτα την ακολουθούσα εγώ ανκαι φοβόμουν μην πέσω και χτυπήσω Η Λίλα έμπηγε κάτω



bull 26 bull

από το δέρμα τη σκουριασμένη καρφίτσα που είχε μαζέψειαπό τον δρόμο ένας Θεός ξέρει πότε και τη φυλούσε στηντσέπη της λες και της την είχε χαρίσει κάποια νεράιδα εγώπαρατηρούσα τη μεταλλική αιχμή που έσκαβε μια υπόλευ-κη σήραγγα στην παλάμη της και μετά όταν την έβγαζε καιμου την έδινε έκανα κι εγώ το ίδιο

Κάποια στιγμή με κοίταξε με το γνώριμο βλέμμα της έναβλέμμα επίμονο με τα μάτια μισόκλειστα κι ύστερα προ-χώρησε προς το σπίτι του δον Ακίλλε Πάγωσα από τον φό-βο μου Ο δον Ακίλλε ήταν ο δράκος του παραμυθιού μουαπαγόρευαν ρητά να τον πλησιάζω να του μιλάω να τονκοιτάζω να τον κατασκοπεύω έπρεπε να συμπεριφέρομαιλες και δεν υπήρχε ούτε εκείνος ούτε η οικογένειά του Όλοιστο σπίτι μου και όχι μόνο ένιωθαν μίσος και τρόμο για κεί-νον άγνωστο γιατί Ο πατέρας μου μιλούσε με τέτοιο τρό-πο γιrsquo αυτόν ώστε τον φανταζόμουν γεροδεμένο γεμάτοκόκκινες φουσκάλες εξαγριωμένο παρά το laquoδονraquo2 που γιαμένα είχε την έννοια της ήρεμης δύναμης Ήταν ένα ον πλα-σμένο από κάποιο απροσδιόριστο υλικό μπορεί από σίδε-ρο γυαλί ή ακόμη και τσουκνίδα όμως ζωντανό ολοζώντα-νο με τη ζεστή του ανάσα να ξεπηδά από τη μύτη και τοστόμα του Νόμιζα πως ακόμη κι αν τον έβλεπα από μακριάθα μου εκτόξευε στα μάτια κάτι αιχμηρό και καυτό Αν πά-λι έκανα καμιά τρέλα και πλησίαζα στην πόρτα του σπιτιούτου θα με σκότωνε

Κοντοστεκόμουν μήπως και η Λίλα το ξανασκεφτότανκαι αποφάσιζε να γυρίσει πίσω Ήξερα τι ήθελε να κάνει

2 Δον για τους άντρες και δόνα για τις γυναίκες Τίτλος τιμής που απονέ-μεται σε αριστοκράτες διακεκριμένα ή αξιοσέβαστα πρόσωπα (ΣτΜ)



bull 27 bull

μάταια ευχόμουν να το ξεχάσει μα εκείνη τίποτα Τα φώτατου δρόμου δεν είχαν ανάψει ακόμα ούτε και τα άλλα στιςσκάλες Από τα σπίτια ακούγονταν νευρικές φωνές Για νατην ακολουθήσω έπρεπε να αφήσω πίσω μου το γαλαζωπόφως της αυλής και να μπω στη μαύρη ζοφερή είσοδο Ότανεπιτέλους το πήρα απόφαση στην αρχή δεν έβλεπα τίποτατο μόνο που ένιωθα ήταν μια μυρωδιά παλιατζούρας καιDDT Σιγά σιγά συνήθισα το σκοτάδι και τότε αντίκρισα τηΛίλα καθισμένη στο πρώτο σκαλοπάτι Σηκώθηκε και αρχί-σαμε να ανεβαίνουμε τη σκάλα

Προχωρούσαμε τοίχο τοίχο εκείνη δυο σκαλοπάτια πιομπροστά εγώ δυο σκαλοπάτια πιο πίσω αμφιταλαντευόμε-νη αν έπρεπε να μειώσω την απόσταση ή να την αφήσω να με-γαλώσει κι άλλο Σήμερα μου έχει μείνει η αίσθηση του ώμουμου που τριβόταν στον τοίχο που έπεφταν οι σοβάδες και ηανάμνηση ότι τα σκαλοπάτια ήταν πολύ ψηλά πιο ψηλά απόκείνα του σπιτιού μου Έτρεμα Κάθε βήμα κάθε φωνή πουακουγόταν ανήκε στον δον Ακίλλε που ερχόταν πίσω μας ήκαταπάνω μας μrsquo ένα μεγάλο μαχαίρι από κείνα που πετσο-κόβουν τα κοτόπουλα Μυρωδιά τηγανητού σκόρδου είχε πο-τίσει την ατμόσφαιρα Η Μαρία η γυναίκα του δον Ακίλλεθα με έριχνε στο τηγάνι με το τσιτσιριστό λάδι τα παιδιά τουςθα με κατασπάραζαν κι εκείνος θα μου ρουφούσε το κεφάλιόπως έκανε ο πατέρας μου με τα μπαρμπούνια

Κάθε φορά που κοντοστεκόμασταν έλπιζα ότι η Λίλα θααποφάσιζε να γυρίσουμε πίσω Εγώ ήμουν μούσκεμα στονιδρώτα εκείνη δεν ξέρω Κάθε λίγο και λιγάκι κοιτούσε ψη-λά δεν καταλάβαινα τι ακριβώς καθώς το μόνο που φαινό-ταν ήταν τα γκρίζα παράθυρα πριν από κάθε πλατύσκαλοΞαφνικά άναψαν τα φώτα ασθενικά σκονισμένα αφήνο-


ντας μεγάλες σκιές εδώ κι εκεί όπου ελλόχευαν κίνδυνοιΠεριμέναμε να καταλάβουμε αν ο δον Ακίλλε είχε πατήσειτον διακόπτη όμως δεν ακουγόταν τίποτα ούτε βήματα ού-τε κάποια πόρτα να ανοίγει ή να κλείνει Η Λίλα συνέχισεεγώ την ακολούθησα

Εκείνη είχε την αίσθηση πως έπραττε κάτι σωστό καιαναγκαίο εγώ είχα ξεχάσει κάθε λόγο και δίχως αμφιβολίαβρισκόμουν εκεί μόνο και μόνο επειδή ήταν και η Λίλα Πη-γαίναμε να συναντήσουμε τον μεγαλύτερο φόβο και τρόμοεκείνης της εποχής πανέτοιμες να αντιμετωπίσουμε τις φο-βίες μας και να τον ανακρίνουμε

Πριν φτάσουμε στο τέταρτο πλατύσκαλο η Λίλα έκανεκάτι εντελώς απρόσμενο Κοντοστάθηκε για να με περιμέ-νει κι όταν την πλησίασα μου έτεινε το χέρι της Αυτή η κί-νησή της άλλαξε τα πάντα μεταξύ μας

2

Εκείνη έφταιγε Κάποια στιγμή δεν πρέπει να είχε περάσειπολύς καιρός ndashθα ήταν δέκα μέρες ένας μήνας ποιος ξέρειδεν είχαμε την αίσθηση του χρόνου τότεndash μου είχε αρπάξειτην κούκλα μου και την είχε πετάξει σrsquo ένα υπόγειο Τώραανεβαίναμε οδεύοντας προς τον φόβο μας τότε ήμασταναναγκασμένες να κατέβουμε και μάλιστα τρέχοντας προςτο άγνωστο Είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω εμείςπάντοτε είχαμε την αίσθηση ότι οδεύαμε προς κάτι το τρο-μερό το οποίο παρότι υπήρχε πριν από μας περίμενε εμάςκαι μόνο εμάς Όταν δεν είναι πολύς καιρός που έχεις έρθεισε τούτο τον κόσμο είναι δύσκολο να αντιληφθείς τις συμ-

bull 28 bull



φορές που γεννά το προμήνυμα της συμφοράς μπορεί καινα μη νιώθεις καν την ανάγκη Οι μεγάλοι περιμένοντας τοαύριο κινούνται σε ένα παρόν πίσω από το οποίο υπάρχειτο χτες ή το προχτές ή το πολύ πολύ η περασμένη εβδομά-δα τα υπόλοιπα δε θέλουν καν να τα σκέφτονται Τα παι-διά δεν ξέρουν την έννοια του χτες του προχτές ούτε καντου αύριο ο κόσμος τους είναι όλα αυτά εδώ τώρα ο δρό-μος είναι αυτός η είσοδος είναι αυτή οι σκάλες είναι αυτέςαυτή είναι η μαμά αυτός είναι ο μπαμπάς αυτή είναι η μέ-ρα αυτή είναι η νύχτα Εγώ ήμουν μικρή και η αλήθεια εί-ναι ότι η κούκλα μου γνώριζε περισσότερα από μένα Τηςμιλούσα μου μιλούσε Είχε πλαστικό πρόσωπο πλαστικάμαλλιά και πλαστικά μάτια Φορούσε ένα μπλε φορεματά-κι που της είχε ράψει η μητέρα μου σε μια σπάνια στιγμήχαράς και ήταν πανέμορφη Η κούκλα της Λίλας όμως ήτανφτιαγμένη από ένα κιτρινωπό ρετάλι παραγεμισμένο μεπριονίδι και στα μάτια μου φάνταζε άσχημη και βρόμικηΗ μία κρυφοκοίταζε την άλλη ζυγιάζονταν με το βλέμμαέτοιμες να χωθούν στην αγκαλιά μας αν ξεσπούσε καταιγί-δα αν ακούγονταν μπουμπουνητά αν κάποιος πιο μεγάλοςπιο δυνατός και με κοφτερά δόντια ήθελε να τις αρπάξει

Παίζαμε στην αυλή μα ήταν σαν να μην παίζαμε μαζί ΗΛίλα καθόταν καταγής από τη μια πλευρά του παραθύρουενός υπογείου εγώ από την άλλη Μας άρεσε αυτό το μέροςκυρίως επειδή μπορούσαμε να απλώνουμε πάνω στο τσιμέ-ντο ανάμεσα στα ελάσματα της σχάρας του εξαερισμού ταπράγματα της Τίνας της κούκλας μου και της Νου της κού-κλας της Λίλας Ακουμπούσαμε πέτρες καπάκια γκαζόζαςλουλουδάκια καρφιά θραύσματα γυαλιού Κρυφάκουγα ότιέλεγε η Λίλα στη Νου και το επαναλάμβανα χαμηλόφωνα

bull 29 bull



στην Τίνα ελαφρώς παραλλαγμένο Αν εκείνη έπαιρνε ένακαπάκι και το έβαζε στο κεφάλι της κούκλας της σαν να ήτανκαπέλο εγώ έλεγα στη δικιά μου μιλώντας της στα ναπολι-τάνικα Τίνα βάλε το βασιλικό σου στέμμα αλλιώς θα κρυώ-σεις Αν η Νου έπαιζε κουτσό στην αγκαλιά της Λίλας λίγομετά έκανα κι εγώ το ίδιο με την Τίνα Μέχρι στιγμής όμωςδεν είχε τύχει να παίξουμε κάποιο παιχνίδι μαζί επειδή το εί-χαμε συμφωνήσει Ακόμη κι αυτό το μέρος το διαλέγαμε χω-ρίς να το έχουμε κανονίσει Η Λίλα καθόταν εκεί κι εγώ έκο-βα βόλτες δήθεν πως πήγαινα κάπου αλλού Κι ύστερα σαννα μην έτρεχε τίποτα καθόμουν κι εγώ δίπλα στη σχάρα τουεξαερισμού από την άλλη μεριά

Αυτό που μας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση ήταν ο κρύοςαέρας του υπογείου μια πνοή που μας δρόσιζε την άνοιξηκαι το καλοκαίρι Κι έπειτα μας άρεσαν τα ελάσματα μετους ιστούς της αράχνης το σκοτάδι και το πυκνό πλέγμαπου κοκκινωπό από τη σκουριά ανασηκωνόταν τόσο απότη μεριά μου όσο και από τη μεριά της Λίλας σχηματίζο-ντας δύο παράλληλες χαραμάδες μέσα από τις οποίες μπο-ρούσαμε να ρίξουμε μες στο σκοτάδι πέτρες και να αφου-γκραστούμε τον ήχο τους όταν έφταναν στο έδαφος Όλαήταν όμορφα και τρομακτικά τότε Μέσα από κείνες τις χα-ραμάδες το σκοτάδι μπορεί ξαφνικά να μας άρπαζε τις κού-κλες που άλλοτε κρατούσαμε στην ασφάλεια της αγκαλιάςμας κι άλλοτε πιο συχνά τις αφήναμε επίτηδες δίπλα στοσκεβρωμένο πλέγμα εκτεθειμένες στην παγερή πνοή τουυπογείου στους απειλητικούς ήχους που ακούγονταν απόμέσα στα θροΐσματα στα τριξίματα στα ξυσίματα

Η Νου και η Τίνα δεν ήταν ευτυχισμένες Ο φόβος πουβιώναμε καθημερινά ήταν ο δικός τους Δεν εμπιστευόμα-

bull 30 bull



σταν τα φώτα πάνω στις πέτρες στα κτίρια στην εξοχήστους ανθρώπους εκτός και εντός σπιτιών Διαισθανόμασταντις σκοτεινές γωνιές τα καταπιεσμένα συναισθήματα έτοι-μα να ξεσπάσουν ανά πάσα στιγμή Και σε αυτά τα μαύραστόμια στις σπηλιές που έχασκαν κάτω από τα κτίρια τηςγειτονιάς αποδίδαμε ότι μας τρόμαζε στο φως της ημέραςΟ δον Ακίλλε για παράδειγμα δε βρισκόταν μόνο στο σπί-τι του στον τελευταίο όροφο αλλά κι εκεί μια αράχνη ανά-μεσα στις αράχνες ένας ποντικός ανάμεσα στους ποντικούςμια μορφή που έπαιρνε οποιαδήποτε άλλη μορφή Τον φα-νταζόμουν με το στόμα ανοιχτό εξαιτίας των κοφτερών σανζώου δοντιών του το κορμί του από στιλβωμένη πέτρα καιδηλητηριώδη χορτάρια πανέτοιμος να χώσει σε μια πελώ-ρια μαύρη τσάντα ότι αφήναμε να πέσει μέσα απrsquo το σκε-βρωμένο πλέγμα Η τσάντα αυτή ήταν το σήμα κατατεθέντου δον Ακίλλε την είχε πάντα μαζί του ακόμη και στο σπί-τι για να βάζει οποιοδήποτε έμψυχο ή άψυχο υλικό

Η Λίλα γνώριζε τη φοβία μου η κούκλα μου μιλούσε με-γαλόφωνα γιrsquo αυτήν Κι έτσι την ημέρα που ανταλλάξαμεγια πρώτη φορά τις κούκλες μας χωρίς καμία κουβέντα πα-ρά μόνο με βλέμματα και χειρονομίες εκείνη μόλις πήρε σταχέρια της την Τίνα την έσπρωξε μέσα στο πλέγμα και τηνέριξε μες στο σκοτάδι

3

Η Λίλα εμφανίστηκε στη ζωή μου στην πρώτη δημοτικού καιμου κέντρισε αμέσως την προσοχή επειδή ήταν πολύ κακιάΣrsquo αυτή την τάξη όλες γινόμασταν λιγάκι κακές αλλά μόνο

bull 31 bull



όταν δε μας έβλεπε η δασκάλα μας η κυρία Ολιβιέρο Η Λί-λα όμως ήταν πάντα κακιά Μια φορά έκοψε σε κομματάκιαένα απορροφητικό χαρτί ύστερα τα βούτηξε ένα ένα στο με-λάνι κι έπειτα βάλθηκε να τα ψαρεύει ένα ένα με την πένατης και να τα πετάει πάνω μας Εμένα με πέτυχε δύο φορέςστα μαλλιά και μία στον λευκό μου γιακά Η δασκάλα έβα-λε τις φωνές με τον χαρακτηριστικό της τρόπο με μια φωνήσαν καρφίτσα λεπτή και σουβλερή που μας τρομοκρατού-σε και την έβαλε τιμωρία πίσω από τον πίνακα Η Λίλα όχιμόνο δεν υπάκουσε αλλά ούτε καν πτοήθηκε και συνέχισε ναρίχνει εδώ κι εκεί χάρτινα μπαλάκια βουτηγμένα στο μελά-νι Τότε η κυρία Ολιβιέρο μια ευτραφής γυναίκα που σταμάτια μας φάνταζε πολύ γριά αν και μόλις θα είχε πατήσειτα σαράντα κατέβηκε από την έδρα απειλώντας την σκό-νταψε ndashάγνωστο πούndash δεν κατάφερε να κρατήσει την ισορ-ροπία της και έπεσε με το πρόσωπο στη γωνία ενός θρανίουΈμεινε ξαπλωμένη στο πάτωμα σαν νεκρή

Το τι συνέβη αμέσως μετά δεν το θυμάμαι πια το μόνοπου θυμάμαι είναι το ασάλευτο κορμί της δασκάλας ένανσκουρόχρωμο μπόγο και τη Λίλα να την κοιτάζει σοβαρήσοβαρή

Στο μυαλό μου έχουν εντυπωθεί πολλά παρόμοια ατυ-χήματα Ζούσαμε σε έναν κόσμο όπου παιδιά και μεγάλοιτραυματίζονταν συχνά αιμορραγούσαν οι πληγές τους κα-κοφόρμιζαν και κάποιες φορές πέθαιναν Μία από τις κόρεςτης κυρίας Ασσούντα της μανάβισσας τραυματίστηκε μrsquoένα καρφί και πέθανε από τέτανο Ο μικρός γιος της κυρίαςΣπανιουόλο πέθανε από λαρυγγοτραχειοβρογχίτιδα Έναςξάδερφός μου σε ηλικία είκοσι χρονών ένα πρωί πήγε ναφτυαρίσει κάτι χαλάσματα και το βράδυ πέθανε από ασφυ-

bull 32 bull



ξία με το αίμα να του βγαίνει από τα αυτιά και το στόμαΟ πατέρας της μητέρας μου σκοτώθηκε την ώρα που έχτιζεένα σπίτι πέφτοντας από τη σκαλωσιά Ο πατέρας του κυ-ρίου Πελούζο έχασε το ένα του χέρι όταν μαγκώθηκε κατάλάθος στον τόρνο Η αδερφή της Τζουζεππίνα της γυναίκαςτου κυρίου Πελούζο πέθανε στα είκοσι δύο της από φυμα-τίωση Ο πρωτότοκος γιος του δον Ακίλλε ndashδεν τον είδα πο-τέ μου κι όμως είχα την αίσθηση ότι τον θυμόμουνndash πήγεστον πόλεμο και πέθανε δύο φορές πρώτα πνίγηκε στον Ει-ρηνικό Ωκεανό και μετά τον έφαγαν τα σκυλόψαρα Όλη ηοικογένεια Μελκιόρρε πέθανε αγκαλιασμένη ουρλιάζονταςαπό τον φόβο της σε έναν βομβαρδισμό Η ηλικιωμένη δε-σποινίς Κλορίντα πέθανε εισπνέοντας γκάζι αντί για αέραΟ Τζαννίνο που πήγαινε τετάρτη δημοτικού όταν εμείς ήμα-σταν στην πρώτη σκοτώθηκε όταν μια μέρα βρήκε μια βόμ-βα και την έπιασε Η Λουιτζίνα με την οποία παίζαμε μαζίστην αυλή ή μήπως όχι μπορεί να ήταν απλώς ένα όνομαπέθανε από εξανθηματικό τύφο Έτσι ήταν ο κόσμος μαςγεμάτος θανατηφόρες λέξεις λαρυγγοτραχειοβρογχίτιδα τέ-τανος εξανθηματικός τύφος χαλάσματα δουλειά βομβαρ-δισμός βόμβα φυματίωση κακοφόρμισμα Όλες οι φοβίεςπου με συντρόφευαν μια ζωή ανάγονται σrsquo αυτές τις λέξειςσrsquo εκείνα τα χρόνια

Οι άνθρωποι πέθαιναν και από πράγματα που έμοιαζανφυσιολογικά Για παράδειγμα μπορεί να πέθαινες αν ίδρω-νες και μετά έπινες κρύο νερό από τη βρύση χωρίς να έχειςπλύνει τα χέρια σου πρώτα μπορεί να γέμιζες κόκκινα στίγ-ματα μετά να σε έπιανε βήχας και να μην μπορούσες να πά-ρεις ανάσα Μπορεί να πέθαινες αν έτρωγες μαύρα κεράσιαχωρίς να φτύνεις τα κουκούτσια Μπορεί να πέθαινες αν μα-

bull 33 bull



σούσες τσιχλόφουσκα και την κατάπινες από αφηρημάδαΜπορεί να πέθαινες κυρίως αν χτυπούσες στον κρόταφο Οκρόταφος ήταν πολύ ευαίσθητο σημείο και γιrsquo αυτό όλες μαςήμασταν πολύ προσεκτικές Αρκούσε μια πέτρα μόνο καιτότε το πετροβόλημα ήταν στην ημερήσια διάταξη Βγαίνο-ντας από το σχολείο μια συμμορία αγοριών από τα περί-χωρα με αρχηγό κάποιον ονόματι Έντσο ή Εντσούτσο έναναπό τους γιους της Ασσούντα της μανάβισσας άρχιζε να μαςπετάει πέτρες Ήταν εξοργισμένοι επειδή ήμασταν καλύτε-ρες από κείνους Όταν εκτοξεύονταν οι πέτρες όλες το βά-ζαμε στα πόδια όλες εκτός από τη Λίλα η οποία συνέχιζενα περπατάει με βήμα σταθερό και κάποιες φορές μάλιστακοντοστεκόταν Ήταν πολύ καλή στο να μελετά την τροχιάκάθε πέτρας και να την αποφεύγει με μια ήρεμη κίνηση πουσήμερα θα την αποκαλούσα ντελικάτη Είχε έναν μεγαλύτε-ρο αδερφό και ίσως να είχε μάθει από κείνον δεν ξέρω κιεγώ είχα αδέρφια αν και μικρότερα αλλά δεν είχα μάθει τί-ποτε από κείνα Ωστόσο όποτε την έβλεπα να έχει μείνει πί-σω παρότι φοβόμουν πολύ σταματούσα και την περίμενα

Υπήρχε κιόλας κάτι μέσα μου που με εμπόδιζε να την πα-ρατήσω Δεν τη γνώριζα καλά δεν είχαμε μιλήσει ποτέ η μίαστην άλλη παρότι βρισκόμασταν σε έναν διαρκή ανταγωνι-σμό εντός και εκτός τάξης Κατά έναν περίεργο τρόπο ένιω-θα πως αν το έβαζα στα πόδια μαζί με τις άλλες θα της άφη-να κάτι δικό μου που δε θα μου το επέστρεφε ποτέ ξανά

Στην αρχή κρυβόμουν πίσω από κάποια γωνία και ξε-πρόβαλλα για να δω αν ερχόταν η Λίλα Ύστερα επειδή εκεί-νη δεν έκανε βήμα αναγκαζόμουν να πάω εγώ προς το μέ-ρος της της έδινα πέτρες και έριχνα κι εγώ Όμως το έκαναχωρίς να είμαι σίγουρη έκανα πολλά πράγματα στη ζωή μου

bull 34 bull



χωρίς να είμαι ποτέ σίγουρη πάντοτε ένιωθα κάπως από-μακρη από τις ίδιες μου τις πράξεις Από την άλλη η Λίλαείχε από μικρή ndashτώρα πια δεν μπορώ να πω με ακρίβεια ανήταν από την ηλικία των έξι-επτά χρονών ή όταν ανεβήκαμεμαζί τις σκάλες που οδηγούσαν στο σπίτι του δον Ακίλλε καιήμασταν οκτώ κοντά εννιά ετώνndash το χαρακτηριστικό τηςαπόλυτης αποφασιστικότητας Είτε γράπωνε την τρίχρωμηπένα της είτε μια πέτρα είτε την κουπαστή στη σκοτεινή σκά-λα σου έδινε να καταλάβεις πως ότι ακολουθούσε ndashθα έμπη-γε με μια αποφασιστική κίνηση την πένα στο ξύλινο θρανίοθα έριχνε μπαλάκια από χαρτί βουτηγμένα στο μελάνι θαχτυπούσε τα αγόρια θα ανέβαινε μέχρι την πόρτα του δονΑκίλλεndash θα το έκανε χωρίς τον παραμικρό δισταγμό

Η συμμορία ερχόταν από τα αναχώματα του σιδηροδρο-μικού σταθμού και εφοδιαζόταν με πέτρες από τις γραμμέςτου τρένου Ο Έντσο ο αρχηγός ήταν πολύ επικίνδυνο παι-δί τουλάχιστον τρία χρόνια μεγαλύτερός μας είχε μείνειστην ίδια τάξη και είχε πολύ κοντά ξανθά μαλλιά και ανοι-χτόχρωμα μάτια Έριχνε με μεγάλη ακρίβεια μικρές κοφτε-ρές πέτρες και η Λίλα τον περίμενε για να του δείξει πώς θατις απέφευγε να τον εκνευρίσει ακόμη περισσότερο και νατου απαντήσει μεμιάς με τον ίδιο επικίνδυνο τρόπο Μια φο-ρά τον πετύχαμε στον δεξιό αστράγαλο και λέω τον πετύ-χαμε γιατί εγώ ήμουν εκείνη που έδωσε στη Λίλα μια πλα-κουτσωτή πέτρα με λαξεμένες άκρες Η πέτρα έξυσε το δέρ-μα του Έντσο σαν ξυράφι αφήνοντάς του μια κόκκινη κηλί-δα απrsquo όπου αμέσως άρχισε να αναβλύζει αίμα Το αγόρικοίταξε το πληγωμένο του πόδι ndash σαν να τον βλέπω τώραμπροστά μουmiddot ανάμεσα στον αντίχειρα και στον δείκτη τουκρατούσε την πέτρα που ετοιμαζόταν να μας πετάξει είχε

bull 35 bull



κιόλας ανασηκώσει το χέρι για να τη ρίξει κι όμως ακινη-τοποιήθηκε ξαφνιασμένος Τα αγόρια που είχε στις διατα-γές του κοιτούσαν εμβρόντητα το αίμα Από την άλλη η Λί-λα δεν έδειξε την παραμικρή ικανοποίηση με το πετυχημέ-νο της χτύπημα και έσκυψε να πιάσει άλλη μία πέτρα Εγώτη γράπωσα από το μπράτσο αυτή ήταν η πρώτη μας επα-φή μια επαφή απότομη και τρομαγμένη Διαισθανόμουν πωςη συμμορία θα γινόταν πιο σκληρή και ήθελα να φύγουμεΔεν προλάβαμε όμως Ο Έντσο παρά το ματωμένο του πό-δι συνήλθε από την έκπληξη και έριξε την πέτρα που βα-στούσε στο χέρι Κρατούσα ακόμη σφιχτά τη Λίλα όταν ηπέτρα τη βρήκε στο μέτωπο και την ίδια στιγμή εκείνη ξε-γλίστρησε μέσα από τα χέρια μου Δευτερόλεπτα μετά ήτανξαπλωμένη στο πεζοδρόμιο με σπασμένο το κεφάλι

4

Αίμα Κατά κανόνα ξεπηδούσε από τις πληγές μόνο αφούανταλλάσσαμε τρομερές κατάρες και απαίσια αισχρόλογαΟ πατέρας μου ο οποίος φαινόταν καλός άνθρωπος εκστό-μιζε διαρκώς βρισιές και απειλές εάν κάποιος όπως έλεγεδεν ήταν άξιος να ζει σrsquo αυτό τον κόσμο Τα είχε κυρίως μετον δον Ακίλλε Πάντα είχε κάτι να του προσάψει και ορι-σμένες φορές έκλεινα τrsquo αυτιά μου για να μη με επηρεάζουνοι βρισιές του Όταν μιλούσε με τη μητέρα μου για κείνοντον αποκαλούσε laquoο ξάδερφός σουraquo μόνο που η μητέρα μουδιέψευδε αμέσως αυτή τη σχέση αίματος (υπήρχε κάποιασυγγένεια αλλά πολύ μακρινή) και περνούσε στην αντεπί-θεση Με τρόμαζε η οργή τους και κυρίως με τρόμαζε η υπο-

bull 36 bull



ψία ότι ο δον Ακίλλε πολύ πιθανόν να είχε εξαιρετικά ευαί-σθητα αυτιά και να άκουγε εξ αποστάσεως τις βλαστήμιεςπου του εκτόξευαν Φοβόμουν μην έρθει να τους σκοτώσει

Πάντως ο ορκισμένος εχθρός του δον Ακίλλε δεν ήταν οπατέρας μου αλλά ο κύριος Πελούζο ένας επιδέξιος μαρα-γκός πάντα άφραγκος αφού έπαιζε ότι έβγαζε και δενέβγαζε στο πίσω δωματιάκι του καφέ Σολάρα Ο Πελούζοήταν πατέρας μιας συμμαθήτριάς μας της Καρμέλας τουΠασκουάλε και άλλων δύο παιδιών πιο φτωχών από εμάςμε τα οποία πού και πού έπαιζα εγώ και η Λίλα μόνο πουεκείνα εντός και εκτός σχολείου προσπαθούσαν να κλέψουντα πράγματά μας την πένα τη γόμα το κυδωνόπαστο αλ-λά στο τέλος επέστρεφαν σπίτι τους καταμελανιασμένα απότις κλοτσιές που τους ρίχναμε

Κάθε φορά που αντικρίζαμε τον κύριο Πελούζο ήταν σαννα βλέπαμε την προσωποποίηση της απελπισίας Από τη μίαέχανε τα πάντα στον τζόγο και από την άλλη τον άρχιζανόλοι στις σφαλιάρες γιατί δεν μπορούσε πια να θρέψει τηνοικογένειά του Για κάποιους άγνωστους λόγους απέδιδετην καταστροφή του στον δον Ακίλλε Του καταλόγιζε ότιτου είχε αρπάξει λες και το σκοτεινό κορμί του δον Ακίλλεήταν όλο φτιαγμένο από μαγνήτη όλα τα ξυλουργικά εργα-λεία του αχρηστεύοντάς του έτσι το μαγαζί Τον κατηγο-ρούσε ότι μέχρι κι αυτό του είχε αρπάξει και το είχε μετα-τρέψει σε παντοπωλείο Για χρόνια φανταζόμουν την πέν-σα το πριόνι την τανάλια το σφυρί τη μέγκενη και χιλιά-δες καρφιά να ίπτανται σαν ένα μεταλλικό σμήνος και να ταρουφάει το υλικό από το οποίο ήταν πλασμένος ο δον Ακίλ-λε Για χρόνια έβλεπα να βγαίνουν από το κορμί του τραχύκαι βαρύ από τα τόσα ετερογενή υλικά σαλάμια κεφάλια

bull 37 bull



προβολόνε μορταδέλες λαρδί και ζαμπόν κι αυτά με τημορφή σμήνους

Όλα ετούτα συνέβησαν σε μια ζοφερή εποχή Ο δον Ακίλ-λε πρέπει να είχε εκδηλώσει όλη την τερατώδη φύση τουπριν καν γεννηθούμε εμείς Πριν Η Λίλα χρησιμοποιούσεσυχνά αυτό τον όρο εντός και εκτός σχολείου Μα όπως φαί-νεται δεν την ένοιαζε τόσο τι είχε γίνει πριν από εμάς ndashγε-γονότα εν πολλοίς σκοτεινά για τα οποία οι μεγάλοι είτε τη-ρούσαν σιγή ιχθύος είτε μιλούσαν με μεγάλη επιφυλακτικό-τηταndash όσο ότι αυτό το πριν υπήρξε στrsquo αλήθεια Εκείνη τηνεποχή το γεγονός ετούτο της προκαλούσε αμηχανία μερικέςφορές μάλιστα την εκνεύριζε κιόλας Όταν γίναμε φίλες μουμιλούσε πολύ συχνά γιrsquo αυτό το παράλογο πράγμα ndashτο πριναπό εμάςndash μεταδίδοντας τελικά και σrsquo εμένα τον εκνευρι-σμό της Κράτησε πολύ μα πάρα πολύ το χρονικό διάστη-μα που δεν υπήρχαμε το χρονικό διάστημα που ο δον Ακίλ-λε είχε δείξει σε όλους τι πραγματικά ήταν ένα μοχθηρόπλάσμα άγνωστης ζωο-ορυκτής φυσιογνωμίας το οποίοόπως φαινόταν ρουφούσε το αίμα των άλλων ενώ το δικότου δεν έτρεχε ποτέ πιθανόν να μην έγδερνε τίποτε το δέρ-μα του

Ήμασταν στη δευτέρα δημοτικού μάλλον κι ακόμα δε μι-λούσαμε όταν κυκλοφόρησε η φήμη ότι μπροστά από τηνεκκλησία της Σάκρα Φαμίλια μετά το τέλος της λειτουργίαςο κύριος Πελούζο άρχισε να φωνάζει οργισμένος στον δονΑκίλλε κι εκείνος αφού άφησε τον μεγάλο του γιο τον Στέ-φανο την Πινούτσα τον Αλφόνσο που ήταν συνομήλικός μαςκαι τη γυναίκα του φανέρωσε μονομιάς την πιο ανατριχια-στική πλευρά του εαυτού του όρμησε στον Πελούζο τον σή-κωσε ψηλά και τον εκσφενδόνισε σε κάποιο δέντρο του κο-

bull 38 bull



ντινού πάρκου και τον παράτησε εκεί λιπόθυμο με το αίματου να αναβλύζει από εκατό πληγές στο κεφάλι και σε όλοτου το σώμα ανήμπορος ο κακομοίρης να φωνάξει έστωβοήθεια

5

Δε νοσταλγώ την παιδική μας ηλικία ήταν γεμάτη βία Ζού-σαμε λογιών λογιών καταστάσεις μέσα κι έξω από τα σπί-τια μας αν και δε θυμάμαι να σκέφτηκα ποτέ ότι η ζωή πουμας έλαχε ήταν τόσο άσχημη Έτσι ήταν η ζωή τελεία καιπαύλα μεγαλώναμε με το καθήκον να την κάνουμε δύσκο-λη στους άλλους προτού οι άλλοι την κάνουν δύσκολη σrsquoεμάς Βέβαια εγώ θα προτιμούσα τους καλούς τρόπους πουκήρυττε η δασκάλα και ο εφημέριος αλλά καταλάβαινα ότιοι τρόποι αυτοί δεν ταίριαζαν στη γειτονιά μας ακόμη κι ανήσουν κορίτσι Οι γυναίκες τσακώνονταν περισσότερο απότους άντρες μαλλιοτραβιούνταν χτυπούσε η μία την άλληΤο να προκαλείς πόνο ήταν αρρώστια Από μικρή φανταζό-μουν μικρά ζώα σχεδόν αόρατα που έρχονταν μες στη νύ-χτα στη γειτονιά μας έβγαιναν από τις στέρνες από τα πα-ροπλισμένα βαγόνια των τρένων πέρα από τα αναχώματααπό κάτι βρομερά χορτάρια που τα αποκαλούσαμε βρομι-στερά από τα βατράχια από τις σαλαμάνδρες από τις μύ-γες από τις πέτρες από τη σκόνη και τρύπωναν στο νερόστο φαγητό και στον αέρα κάνοντας τις μαμάδες και τιςγιαγιάδες μας νευρικές σαν διψασμένες σκύλες Ήταν πιοδηλητηριασμένες από τους άντρες γιατί εκείνοι μπορεί ναήταν διαρκώς εξοργισμένοι αλλά στο τέλος ηρεμούσαν ενώ

bull 39 bull



οι φαινομενικά ήσυχες και συγκαταβατικές γυναίκες ότανεξαγριώνονταν έφταναν στα άκρα το μένος τους δίχως νασταματάνε

Τη Λίλα σημάδεψε αυτό που συνέβη στη Μελίνα Καπ-πούτσο συγγενή της μητέρας της Κι εμένα το ίδιο Η Με-λίνα έμενε στην ίδια πολυκατοικία μrsquo εμάς εμείς στον δεύ-τερο όροφο εκείνη στον τρίτο Ήταν γύρω στα τριάντα μεέξι παιδιά αλλά εμάς μας φαινόταν γριά Ο άντρας της ήτανσυνομήλικός της και ξεφόρτωνε καφάσια στη λαχαναγοράΤον θυμάμαι κοντό και παχουλό μα όμορφο με αγέρωχοπρόσωπο Μια νύχτα βγήκε από το σπίτι όπως έκανε πά-ντα και πέθανε μπορεί να τον σκότωσαν μπορεί να πήγεκαι από κούραση Η κηδεία του ήταν ένα θλιβερό γεγονόςπήγε όλη η γειτονιά μέχρι και οι γονείς μου και οι γονείς τηςΛίλας Ύστερα πέρασε ο καιρός και ποιος ξέρει τι να έπα-θε η Μελίνα Φυσιογνωμικά είχε μείνει ίδια μια ξερακιανήγυναίκα με μεγάλη μύτη ήδη γκρίζα μαλλιά στριγκιά φω-νή που το βράδυ φώναζε τα παιδιά από το παράθυρο έναένα με το όνομά τους με συλλαβές τραβηγμένες από την ορ-γισμένη απελπισία της Άαα-ντα Μιιι-κέ-λεε Στην αρχή τηβοηθούσε πολύ ο Ντονάτο Σαρρατόρε που έμενε ακριβώςπάνω από το δικό της διαμέρισμα στον τέταρτο και τελευ-ταίο όροφο Ο Ντονάτο πήγαινε ανελλιπώς στην ενορία τηςΣάκρα Φαμίλια και ως καλός χριστιανός τη φρόντιζε συ-γκεντρώνοντας χρήματα μεταχειρισμένα ρούχα και παπού-τσια τακτοποίησε τον μεγάλο της γιο τον Αντόνιο στο συ-νεργείο αυτοκινήτων ενός γνωστού του ονόματι ΓκορρέζιοΗ Μελίνα τού ήταν τόσο ευγνώμων ώστε μες στην καρδιάαυτής της απελπισμένης γυναίκας η ευγνωμοσύνη μετου-σιώθηκε σε έρωτα σε πάθος Κανείς δεν ξέρει αν ο Σαρρα-

bull 40 bull



τόρε το κατάλαβε ποτέ Ήταν καλόκαρδος άνθρωπος αλλάπολύ σοβαρός όλο σπίτι εκκλησία και δουλειά ανήκε στοεποχούμενο προσωπικό των Κρατικών Σιδηροδρόμων είχεσταθερό μισθό με τον οποίο συντηρούσε αξιοπρεπώς τη γυ-ναίκα του Λίντια και τα πέντε τους παιδιά ndash Νίνο έλεγαντον μεγαλύτερο Όποτε δεν ταξίδευε στη γραμμή Νάπολη-Πάολα μετrsquo επιστροφής έκανε μαστορέματα στο σπίτιέβγαινε για ψώνια πήγαινε βόλτα τον βενιαμίν της οικογέ-νειας με το καροτσάκι Πράγματα πολύ ασυνήθιστα για τηγειτονιά μας Κανενός δεν περνούσε από το μυαλό ότι μεαυτό τον τρόπο ο Ντονάτο προσπαθούσε να ξεκουράσει λί-γο τη γυναίκα του Όχι όλοι οι άντρες της γειτονιάς με πρώ-το και καλύτερο τον πατέρα μου τον θεωρούσαν από κεί-νους τους άντρες που τους αρέσει να παριστάνουν τις γυ-ναίκες πόσω μάλλον που έγραφε ποιήματα και τα διάβαζεμε χαρά σε όλους Δεν πέρασε ούτε καν από το μυαλό τηςΜελίνας Η χήρα προτιμούσε να σκέφτεται ότι μιας και ήταντόσο ευγενική ψυχή η γυναίκα του φρόντισε να του βάλειτα δυο πόδια σrsquo ένα παπούτσι κι έτσι αποφάσισε να αγω-νιστεί σκληρά κατά της Λίντια Σαρρατόρε για να τον απε-λευθερώσει από τα δεσμά της και να τον βοηθήσει να σμί-ξει μαζί της Ο πόλεμος που ακολούθησε μου φάνηκε αστείοςόλοι μιλούσαν γιrsquo αυτόν εντός και εκτός σπιτιού χασκογε-λώντας μοχθηρά Η Λίντια άπλωνε τα φρεσκοπλυμένα σε-ντόνια και η Μελίνα σκαρφάλωνε στο περβάζι και της τα λέ-ρωνε μrsquo ένα καλάμι που το είχε καψαλίσει επίτηδες στη φω-τιά η Λίντια περνούσε κάτω από τα παράθυρα κι εκείνητην έφτυνε στο κεφάλι ή της έριχνε λεκάνες με βρομόνεραη Λίντια έκανε θόρυβο την ημέρα περπατώντας μαζί με ταδιαολάκια τα παιδιά της πάνω από το κεφάλι της κι εκείνη

bull 41 bull



λυσσούσε όλη νύχτα να χτυπάει το ταβάνι με το κοντάρι τηςσφουγγαρίστρας Ο Σαρρατόρε έκανε τα αδύνατα δυνατάγια να τις συμφιλιώσει αλλά παραήταν ευαίσθητος κι ευ-γενικός Έτσι η εκδικητικότητα των δύο γυναικών φούντω-σε και μόλις διασταυρώνονταν στον δρόμο ή στις σκάλεςάρχιζαν να βρίζονται και να λένε λόγια σκληρά άκαρδαΑπό εκείνη τη στιγμή άρχισα να τις φοβάμαι Μία από τιςπολλές τρομερές σκηνές της παιδικής μου ηλικίας ξεκινά μετις αγριοφωνάρες της Μελίνας και της Λίντια με τις βρισιέςπου ξεστομίζει η μία στην άλλη από τα παράθυρα και μετάστις σκάλες και συνεχίζει μετά με τη μητέρα μου που τρέ-χει στην πόρτα του σπιτιού την ανοίγει και βγαίνει στο πλα-τύσκαλο μrsquo εμάς να την ακολουθούμε και τελειώνει με τηνεικόνα ανυπόφορη για μένα ακόμη και σήμερα των δύο γυ-ναικών που κατρακυλάνε μπουρδουκλωμένες στις σκάλεςτο κεφάλι της Μελίνας να χτυπάει στο πλατύσκαλο λίγαεκατοστά απόσταση από τα παπούτσια μου σαν καρπούζιπου γλίστρησε μέσα από τα χέρια κάποιου

Δυσκολεύομαι να εξηγήσω γιατί εκείνη την εποχή εμείςτα κορίτσια παίρναμε το μέρος της Λίντια Σαρρατόρε Ίσωςεπειδή είχε συμμετρικά χαρακτηριστικά και ξανθά μαλλιάΉ επειδή ο Ντονάτο ήταν δικός της και είχαμε καταλάβει ότιη Μελίνα ήθελε να της τον πάρει Ή επειδή τα παιδιά τηςΜελίνας ήταν ρακένδυτα και βρόμικα ενώ της Λίντια κα-θαρά καλοχτενισμένα και ο πρωτότοκος ο Νίνο που ήτανλίγο πιο μεγάλος από εμάς ήταν όμορφος μας άρεσε Μό-νο η Λίλα υποστήριζε τη Μελίνα αν και δε μας εξήγησε πο-τέ το γιατί Το μόνο που είπε κάποια στιγμή ήταν ότι εάνπέθαινε η Λίντια Σαρρατόρε δε θα της καιγόταν καρφάκικι εγώ σκέφτηκα ότι έβλεπε έτσι τα πράγματα λίγο επειδή

bull 42 bull



ήταν κακόψυχη και λίγο επειδή εκείνη και η Μελίνα ήτανμακρινοί συγγενείς

Κάποτε επιστρέφαμε από το σχολείο μια παρέα τεσσά-ρων ή πέντε παιδιών Μαζί μας ήταν και η Μαρίζα Σαρρα-τόρε η οποία συνήθως ερχόταν όχι επειδή τη συμπαθούσα-με αλλά επειδή ελπίζαμε ότι χάρη σrsquo εκείνη θα μπορούσα-με να έρθουμε σε επαφή με τον μεγάλο της αδερφό τον Νί-νο Εκείνη είδε πρώτη απrsquo όλους τη Μελίνα Η γυναίκα περ-πατούσε στην άλλη πλευρά του δρόμου με βήμα αργό κρα-τώντας στο ένα χέρι μια χαρτοσακούλα από την οποία έβγα-ζε κάτι με το άλλο χέρι και το έτρωγε Η Μαρίζα μάς τηνέδειξε αποκαλώντας την παστρικιά δίχως την παραμικρήπεριφρόνηση απλώς επαναλάμβανε τον χαρακτηρισμό πουχρησιμοποιούσε η μητέρα της στο σπίτι Η Λίλα αν και πιοκοντή και κοκαλιάρα της έριξε στη στιγμή ένα χαστούκι τό-σο δυνατό ώστε την έριξε κάτω και το έκανε εν ψυχρώόπως συνήθιζε σε κάθε βίαιο περιστατικό χωρίς να βάλει τιςφωνές ούτε πριν ούτε μετά χωρίς να προειδοποιήσει δίχωςνα κλείσει τα μάτια ψυχρή και αποφασιστική

Εγώ πρώτα έτρεξα να βοηθήσω τη Μαρίζα που είχε βά-λει κιόλας τα κλάματα τη βοήθησα να σηκωθεί κι ύστεραέστρεψα το κεφάλι για να δω τι έκανε η Λίλα Είχε κατέβειαπό το πεζοδρόμιο και προχωρούσε προς το μέρος της Με-λίνας διασχίζοντας τον δρόμο αδιαφορώντας για τα φορτη-γά που περνούσαν Διέκρινα όχι τόσο στο πρόσωπό της όσοστη συμπεριφορά της κάτι που με τάραξε και που ακόμηκαι σήμερα δυσκολεύομαι να εξηγήσω γιrsquo αυτό προς το πα-ρόν θα αρκεστώ να πω τα εξής παρότι διέσχιζε τον δρόμομικρόσωμη μελαψή νευρική παρότι το έκανε με τη γνώρι-μη αποφασιστικότητά της ήταν ακλόνητη Ακλόνητη για ότι

bull 43 bull



έκανε η συγγενής της μητέρας της ακλόνητη στον πόνοακλόνητη σαν στήλη άλατος Ταυτισμένη Ένα με τη Μελί-να που κρατούσε στο ένα της χέρι το μαλακό σκούρο σα-πούνι φρεσκοαγορασμένο από το υπόγειο του δον Κάρλοκαι με το άλλο χέρι το έκοβε και το έτρωγε

6

Την ημέρα που η κυρία Ολιβιέρο έπεσε από την έδρα και χτύ-πησε τον κρόταφό της στο θρανίο εγώ όπως είπα νόμιζα ότιήταν νεκρή ότι είχε πεθάνει την ώρα της δουλειάς όπως οπαππούς μου ή ο άντρας της Μελίνας κι είχα την αίσθηση ότιλογικά θα πέθαινε και η Λίλα λόγω της τρομερής τιμωρίαςπου θα της επέβαλλαν Αντίθετα όμως για ένα απροσδιόρι-στο χρονικό διάστημα ndashσύντομο μεγάλοndash δε συνέβη τίποταΚαι οι δύο δασκάλα και μαθήτρια απλώς εξαφανίστηκαναπό την καθημερινότητά μας και από τη μνήμη μας

Τα πάντα όμως ήταν απροσδόκητα τότε Η κυρία Ολι-βιέρο επέστρεψε στο σχολείο ζωντανή κι άρχισε να ασχο-λείται με τη Λίλα όχι για να την τιμωρήσει όπως θα μας φαι-νόταν φυσιολογικό αλλά για να την εκθειάσει

Αυτή η καινούρια φάση ξεκίνησε όταν κάλεσαν στο σχο-λείο τη μητέρα της Λίλας την κυρία Τσερούλλο Ένα πρωίχτύπησε την πόρτα ο επιστάτης και την ανήγγειλε Αμέσωςμετά εμφανίστηκε η Νούντσια Τσερούλλο αγνώριστη Εκεί-νη που όπως η πλειονότητα των γυναικών της γειτονιάς ζού-σε τελείως ατημέλητη φορώντας παντόφλες και παλιάφθαρμένα ρούχα εμφανίστηκε με τα καλά της (ρούχα γιαγάμο βάφτιση πρώτη κοινωνία κηδεία) ντυμένη με σκού-

bull 44 bull



ρα χρώματα με γυαλιστερή μαύρη τσάντα παπούτσια μελίγο τακούνι που τυραννούσαν τα πρησμένα της πόδια καιπρόσφερε στη δασκάλα δύο χαρτοσακούλες μία με ζάχαρηκαι μία με καφέ

Η δασκάλα δέχτηκε μετά χαράς το δώρο και είπε σrsquo εκεί-νη και σε όλη την τάξη με το βλέμμα στυλωμένο στη Λίλαη οποία όμως κοιτούσε το θρανίο φράσεις που η γενική τουςέννοια με αποπροσανατόλισε Πηγαίναμε πρώτη δημοτικούΜόλις είχαμε μάθει την αλφαβήτα και να μετράμε από τοένα ως το δέκα Η πιο καλή μαθήτρια της τάξης ήμουν εγώαναγνώριζα όλα τα γράμματα ήξερα να λέω ένα δύο τρίατέσσερα και ούτω καθεξής δεχόμουν συνεχώς επαίνους γιατα ωραία μου γράμματα κέρδιζα τις κονκάρδες με τα χρώ-ματα της ιταλικής σημαίας που έραβε η δασκάλα Παρrsquo όλααυτά η κυρία Ολιβιέρο προς μεγάλη μου έκπληξη παρότιείχε πέσει κάτω εξαιτίας της Λίλας με αποτέλεσμα να τηνπάνε στο νοσοκομείο είπε ότι η καλύτερη απrsquo όλους ήτανεκείνη Είναι αλήθεια πως ήταν η πιο κακιά Είναι αλήθειαπως είχε κάνει εκείνο το φοβερό πράγμα κι έριχνε σε όλουςμας χάρτινα μπαλάκια βουτηγμένα στο μελάνι Είναι αλή-θεια πως αν αυτό το κορίτσι δεν είχε φερθεί τόσο απείθαρ-χα εκείνη η δασκάλα μας δε θα έπεφτε από την έδρα ού-τε θα χτυπούσε στον κρόταφο Είναι αλήθεια πως αναγκα-ζόταν να την τιμωρεί συνεχώς με την ξύλινη βέργα ή την έβα-ζε να μένει γονατισμένη στο σκληρό πάτωμα πίσω από τονπίνακα Υπήρχε όμως κάτι το οποίο ως δασκάλα αλλά καιως άνθρωπο τη γέμιζε χαρά κάτι υπέροχο που είχε ανακα-λύψει τυχαία πριν από μερικές μέρες

Σrsquo αυτό το σημείο έκανε παύση λες και δεν της έφτανανοι λέξεις ή λες και ήθελε να δείξει στη μητέρα της Λίλας και

bull 45 bull



σrsquo εμάς ότι σχεδόν πάντα εκείνο που μετράει περισσότεροκαι από τις λέξεις είναι τα γεγονότα Πήρε μια κιμωλία κιέγραψε στον πίνακα (τώρα πια δε θυμάμαι τι ακριβώς δενήξερα ακόμα ανάγνωση έτσι λοιπόν θα επινοήσω εγώ τη λέ-ξη) ήλιος Ύστερα ρώτησε τη Λίλα

laquoΤσερούλλο τι γράφει εδώraquoΣτην αίθουσα απλώθηκε μια τεταμένη σιωπή Η Λίλα μι-

σοχαμογέλασε σχεδόν μια γκριμάτσα κι έγειρε στο πλάιπάνω από τη διπλανή της που έδειχνε φανερά ενοχλημένηΎστερα διάβασε με ύφος βλοσυρό

laquoΉλιοςraquoΗ Νούντσια Τσερούλλο κοίταξε τη δασκάλα και το βλέμ-

μα της ήταν αβέβαιο σχεδόν τρομαγμένο Η Ολιβιέρο εκεί-νη τη στιγμή δε φάνηκε να καταλαβαίνει πώς ήταν δυνατόννα μην αντικρίζει τον ίδιο ενθουσιασμό με τον δικό της σταμάτια της μητέρας Και τότε διαισθάνθηκε ότι η Νούντσιαδεν ήξερε ανάγνωση δεν ήταν βέβαιη ότι στον πίνακα υπήρ-χε γραμμένη η λέξη ήλιος και συνοφρυώθηκε Κι έτσι λίγοεπειδή ήθελε να ξεκαθαρίσει την κατάσταση στην Τσερούλ-λο λίγο επειδή ήθελε να επαινέσει τη συμμαθήτριά μας εί-πε στη Λίλα

laquoΜπράβο αυτό ακριβώς γράφει ήλιοςraquoΚι έπειτα πρόσθεσε επιτακτικάlaquoΣήκω Τσερούλλο σήκω στον πίνακαraquoΗ Λίλα εντελώς απρόθυμα πήγε στον πίνακα και η δα-

σκάλα τής έδωσε την κιμωλίαlaquoΓράψε τη λέξη κιμωλίαraquo της είπεΗ Λίλα συγκεντρωμένη μrsquo έναν τρεμουλιαστό γραφικό

χαρακτήρα και βάζοντας άλλο γράμμα πιο ψηλά κι άλλο πιοχαμηλά έγραψε κιμολία

bull 46 bull




Η οικογένεια Τσερούλλο (η οικογένεια του τσαγκάρη)Φερνάντο Τσερούλλο τσαγκάρηςΝούντσια Τσερούλλο μητέρα της ΛίλαςΡαφαέλλα Τσερούλλο γνωστή σε όλους ως Λίνα Λίλα μόνο για

την ΈλεναΡίνο Τσερούλλο μεγάλος αδερφός της Λίλας τσαγκάρης κι αυτόςΡίνο θα ονομάσουν κι ένα από τα παιδιά της ΛίλαςΆλλα παιδιά

Η οικογένεια Γκρέκο (η οικογένεια του θυρωρού)Έλενα Γκρέκο η επονομαζόμενη Λενούτσα ή Λενού Η πρωτό-

τοκη ακολουθούν ο Πέππε ο Τζάννι και η ΕλίζαΟ πατέρας είναι θυρωρός στο δημαρχείοΗ μητέρα νοικοκυρά

Η οικογένεια Καρράτσι (η οικογένεια του δον Ακίλλε)Δον Ακίλλε Καρράτσι ο δράκος των παραμυθιώνΜαρία Καρράτσι σύζυγος του δον ΑκίλλεΣτέφανο Καρράτσι γιος του δον Ακίλλε παντοπώλης στο πα-

ντοπωλείο της οικογένειαςΠινούτσα και Αλφόνσο Καρράτσι τα άλλα δύο παιδιά του δον

Ακίλλε

bull 11 bull













bull 12 bull










bull 13 bull






1







bull 17 bull










bull 18 bull



2



3


bull 19 bull




bull 20 bull







c FILI 015-440_Educazione 001- 4616 531 PM 0


bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull














bull 12 bull










bull 13 bull






1







bull 17 bull










bull 18 bull



2



3


bull 19 bull




bull 20 bull









bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull










bull 13 bull






1







bull 17 bull










bull 18 bull



2



3


bull 19 bull




bull 20 bull









bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






1







bull 17 bull










bull 18 bull



2



3


bull 19 bull




bull 20 bull









bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull











bull 18 bull



2



3


bull 19 bull




bull 20 bull









bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull



2



3


bull 19 bull




bull 20 bull









bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




bull 20 bull









bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




bull 21 bull
















bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull









bull 22 bull





bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 25 bull

1





bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




bull 26 bull







bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




bull 27 bull








2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






2


bull 28 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull





bull 29 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 30 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull





3


bull 31 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 32 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull





bull 33 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 34 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull





bull 35 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




4


bull 36 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 37 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 38 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




5


bull 39 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull





bull 40 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




bull 41 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull





bull 42 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 43 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull




6




bull 44 bull






bull 45 bull











bull 46 bull






bull 45 bull











bull 46 bull











bull 46 bull



Περιεχόμενα - publicmedia.public.gr/books-pdf/9789601667850-1159764.pdf · 2020. 3....

Documents