MIODRAG STARČEVIĆ

OD IDEJE DO AKCIJE

Šta treba da znate o Crvenom krstu

Novi Sad, 2010.

2

Štampanje je potpomognuto sredstvima Pokrajinskog sekretarijata za socijalnu politiku i demografiju

Izdavač:Crveni krst Vojvodine

Autor:Prof. dr Miodrag Starčević

Štampa:Stojkov, Novi Sad

Tiraž: 3300

CIP-katalogizacija u publikacijiBiblioteka Matice srpske, Novi Sad

614.885(497.11)614.885(497.113)

STARČEVIĆ, MiodragOd ideje do akcije: šta treba da znate o Crvenom

krstu/Miodrag Starčević. –Novi Sad: Crveni krst Vojvodine, 2010 (Novi Sad: Stojkov). -47 str. : ilustr. ; 21 cm

Tiraž 3.300.

ISBN 978-86-86669-05-6

a) Crveni krst Srbije (Beograd) b) Crveni krst Vojvodine (Novi Sad)COBISS.SR-ID 257756935

3

„Pojedinačno, mi predstavljamo jednu kap. Zajedno, mi predstavljamo okean.“

Rynosuke Satoro (japanski pesnik)

4

5

Organizacija Crvenog krsta već 134 godine sprovodi svoju humanitarnu misiju na ovim našim prostorima. Crveni krst Srbije, naše nacionalno društvo, jedno je od najstarijih nacionalnih društava na svetu, kroz epohe i vreme uvek je radio isto, brinuo o ljudima u nevolji.

Organizacija Crvenog krsta se oslanja na rad volontera u sprečavanju i ublažavanju ljudskih patnji. Posebnu vrednost predstavljanju mladi, kao glavni činioci u društvenim promenama i ekonomskom razvoju. Promocija volonterskog rada među mladima predstavlja način da mladi ljudi postanu svesni svojih vrednosti, kao i prednosti građanskog angažmana. Danas je učešće mladih ljudi u radu Crvenog krsta važnije nego ikada i, za nas, ulaganje u mlade je ulaganje u budućnost.

Našim mladim saradnicima će ovaj priručnik biti pomoćno sredstvo u promovisanju Osnovnih principa i misije Crvenog krsta kroz širenje ideja humanosti, tolerancije, kulture dijaloga, poštovanja različitosti, nenasilja i mira uopšte.

Crveni krst Vojvodine

6

7

11.. OOdd iiddeejjee ddoo PPookkrreettaa

Na severu Italije, u neposrednoj blizini gradića Solferino, 24. juna 1859. godine, odigrala se jedna od najžešćih bitaka tog doba, između francusko-sardinijske vojske, sa jedne strane, i austrijske vojske, sa druge strane. Posle bitke, na bojnom polju je ostalo preko 40.000 mrtvih i ranjenih. Mrtve nije imao ko da sahrani, vapijućim ranjenicima nije imao ko da pruži prvu pomoć ili da im, makar, olakša smrt. To je bila posledica nedostajućih kapaciteta vojnih sanitetskih službi toga doba.

Sticajem prilika, u blizini bojnog polja se našao švajcarski poslovni čovek Anri Dinan (Henry Dunant), koga su poslovi vodili u taj zaraćeni deo Evrope. Užasnut slikom koju je zatekao na bojnom polju, Anri Dinan je zaboravio na svoje poslove i počeo unesrećenima da pruža pomoć: mrtve da sahranjuje, ranjenima da pruža pomoć. Ubrzo mu je postalo jasno da sam ne može mnogo da učini. Zato je pozvao i počeo da okuplja stanovnike obližnjeg gradića Kastiljone,kao i okolnih sela, koji nisu učestvovali u oružanim sukobima, da priteknu u pomoć. Stanovništvo se u velikom broju odazvalo pozivu.

Solferino

8

Oficiri i vojnici pobedničke francusko-sardinijske vojske su, u početku, nerado gledali akciju Dinana i stanovništva, optužujući ih da pomažu neprijatelju koga su oni jedva pobedili. Anri Dinan je generalima odgovorio devizom: „Svi smo braća u patnji.“ Na taj način je postavio osnovu humanitarne akcije, nepristrasnost. U nevolji su svi braća i nema pobeđenih i poraženih, samo postoje žrtve kojima treba pomoći. Ubedljivost argumenata koje je Dinan isticao dovela je do toga da su pobednički oficiri pristali da iz zarobljeništva oslobode sve austrijske lekare i bolničare i da ih upute njemu, kako bi učestvovali u pružanju pomoći.

Anri Dinan i saradnici su crkve u Kastiljoneu i okolnim selima pretvorili u bolnice. Ranjenicima su pružali svu pomoć koju su mogli da obezbede u takvim uslovima.Sahranjivali su mrtve, zapisujući podatke o njima kako bi mogli da obaveste njihove porodice (početak Službe traženja).

Po povratku u rodnu Ženevu, Dinan nije zaboravio Solferino. Mučen uspomenama, osećao je da mora nešto da pokuša da uradi kako bipoboljšao sudbinu žrtava rata. Objavio je 1862. godine svoje uspomene pod naslovom „Sećanje na Solferino“.Kao praktičan čovek nije se, međutim, zadovoljio samo opisom stanja u Solferinu, nego je izneo i dve ideje: da se u doba mira formiraju „društva za pomoć“ koja će okupljati i obučavati volontere za pomoć ranjenicima u vojskama u ratu i da se usvoji jedan međunarodni sporazum koji bi priznao i obezbeđivao zaštitu za ta društva.

„Naoružan“ svojom knjigom i mnoštvom argumenata u prilog svojim idejama obilazio je evropske dvorove i uticajne ljude tadašnje Evrope pokušavajući da ih pridobije za svoje ideje. Naravno, sa tim idejama je nastojao da upozna i širu javnost.

Napori Dinana su počeli da se ostvaruju kad je u Ženevi za svoje ideje pridobio još četiri poznata sugrađanina. Zajedno sa dr

Anri Dinan

9

Monuarom (Maunoir), generalom Difurom (Dufour), dr Apiom (Appia) i pravnikom Monijeom (Moynier), Anri Dinan 17. februara 1863. godine osniva neformalni komitet, poznat kao Komitet petorice. Neposredno posle osnivanja, Komitet je organizovao i održao međunarodnu konferenciju 26. oktobra u Ženevi, na kojoj je učestvovalo 16 država. Konferencija je predložila nepovredivost vojnih sanitetskih ustanova u ratu i zaštitu sanitetskog osoblja,ranjenika i bolesnika. Pred sam početak Konferencije, Komitet petorice se konstituisao kao Međunarodni komitet za pomoćranjenim vojnicima. Na taj način je ostvarena prva ideja Anri Dinana.

Ubrzo posle održavanja prve međunarodne konferencije, pod uticajem te ideje, u tadašnjim državama Evrope osnivaju se nacionalna društva Crvenog krsta za pomoć ranjenicima u vojskama u ratu, tako da je već do sredine 1864. godine osnovano 10 društava: Virtemberg, Oldenburg, Meklenburg-Šverin (pripadaju današnjoj Nemačkoj) Pruska, Belgija, Holandija, Danska, Francuska, Italija i Španija.

Novoosnovani Međunarodni komitet za pomoć ranjenim vojnicima je odmah pristupio ostvarivanju i druge ideje Anri Dinanaodnosno, usvajanju pravila koja je predložila međunarodna konferencija. Na inicijativu Komiteta, 1864. godine, u Ženevi je održana međunarodna konferencija, na kojoj su učestvovali predstavnici 16 država i predstavnici Međunarodnog komiteta. Na konferenciji je 22. avgusta 1864. godine usvojena Ženevska konvencija za poboljšanje sudbine ranjenika u vojskama u ratu, koju su u narednim godinama ratifikovale gotovo sve države učesnice konferencije.

Vredno je napomenuti da je Konvencija potvrdila i znak crvenog krsta kao znak raspoznavanja i zaštite sanitetskog osoblja, koji je i Međunarodni komitet prihvatio kao svoj znak.

Na taj način je ostvarena ideja Anri Dinana, da se usvoje pravila koja obezbeđuju zaštitu sanitetskog osoblja u ratu, čime se bitno unapređivala zaštita ranjenika u ratu.Ponovo je, na inicijativu Međunarodnog komiteta, zakazana i održana prva Međunarodna konferencija Crvenog krsta 1867. godine u Parizu, koja je okupila predstavnike Međunarodnog komiteta,

10

nacionalnih društava i država. Tom konferencijom započinje tradicija zajedničkih konferencija sastavnih delova Međunarodnog pokreta sa državama članicama Ženevskih konvencija koja traje do danas.

Međunarodni komitet za pomoć ranjenim vojnicima je 1875. godine promenio ime u Međunarodni komitet Crvenog krsta (u daljem tekstu: Međunarodni komitet), pod kojim je poznat i danas.

Sve to je dalo snažan podsticaj daljem razvojuMeđunarodnog pokreta. U zemljama Evrope, pa i na drugim kontinentima, u periodu do Prvog svetskog rata osnivaju se nacionalna društva za pomoć ranjenicima u ratu, koja pored tog osnovnog cilja šire svoje aktivnosti i počinju da učestvuju u rešavanju i drugih humanitarnih problema: zaštite izbeglica, socijalno ugroženih itd. Taj talas je zahvatio i naša područja, pa je već 6. februara 1876. godine osnovano Srpsko društvo Crvenog krsta, današnji Crveni krst Srbije, koji je iste godinemeđunarodno priznat i postao (i ostao) punopravni član Pokreta u kontinuitetu do današnjih dana. U Prvom svetskom ratu aktivno su delovala 42 nacionalna društva.

Prvi svetski rat, kao do tada nezapamćena svetska kataklizma, i posle svog završetka ostavio je brojne posledice. Svetom se proširila glad, a epidemija španske groznice odnela je više života nego u sve četiri ratne godine. Nacionalna društva, pogotovu u ratom opustošenim državama, nisu mogla sama da se izbore sa problemima i bila je nužna saradnja sa drugima, koji su mogli da pomognu u međunarodnim okvirima.

Versajska mirovna konferencija, koja se održavala u Parizu, bila je dobra prilika da se učini korak dalje u razvoju Međunarodnog pokreta. Tokom Versajske konferencije javile su se inicijative za formiranje jedne lige nacionalnih društva, koja bi jedinstvenim glasom zastupala nacionalna društva u međunarodnim odnosima i koordinisala zajedničke aktivnosti u humanitarnoj oblasti. Jedan od glavnih promotera te ideje bio je američki predsednik Vudrou Vilson (Woodrow Wilson) koji je u budućoj ligi video i mogući doprinos novoosnovanom Društvu naroda.

U aprilu 1919. godine održana je osnivačka konferencija u Kanu, a formalni akt o osnivanju Lige društava Crvenog krsta

11

stupio je na snagu potpisivanjem, u Parizu, 5. maja 1919. godine.

Liga društava Crvenog krsta je 1983. promenila ime u Liga društava Crvenog krsta i Crvenog polumeseca, a 1991. u ime Međunarodna federacija društava Crvenog krsta i Crvenog polumeseca (u daljem tekstu: Međunarodna federacija), pod kojim deluje i danas. Sedište Sekretarijata Međunarodne federacije je u Ženevi.

Tako je, u relativno kratkom istorijskom periodu, zahvaljujući istorijskim idejama jednog velikog čoveka i humaniste, stvoren razgranat, svetski pokret danas poznat pod imenom Međunarodni pokret Crvenog krsta i Crvenog polumeseca (u daljem tekstu: Međunarodni pokret).

Anri Dinan je doživeo da vidi većinu rezultata zasnovanih na njegovim idejama (osim formiranja Međunarodne federacije). Za njegove neizmerne zasluge u humanitarnom radu, čime je bitno doprinosio i svetskom miru, Anri Dinan je 1901. godine postao prvi dobitnik Nobelove nagrade za mir.

22.. SSaassttaavvnnii ddeelloovvii MMeeđđuunnaarrooddnnoogg ppookkrreettaa CCrrvveennooggkkrrssttaa ii CCrrvveennoogg ppoolluummeesseeccaa ii nnjjiihhoovvii mmaannddaattii

Razvoj, o kome je bilo reči u prethodnom poglavlju, od 1863. godine do danas iznedrio je Međunarodni pokret kako on danas izgleda. Tokom tog razvoja se jasno iskristalisala i potreba da se u okviru Međunarodnog pokreta usvoji što je moguće konkretnija i preciznija podela nadležnosti između pojedinih sastavnih delova, kao uslov efikasnosti akcija.

Osnivačko telo Međunarodnog pokreta je Međunarodni komitet Crvenog krsta, čijim je osnivanjem, 1863. godine, započelo stvaranje Međunarodnog pokreta. Međunarodni komitetje nezavisna, humanitarna organizacija, osnovana po pravilima švajcarskog građanskog zakonika, sa sedištem u Ženevi.

Znak Međunarodnog komiteta je znak

12

crvenog krsta na belom polju, a osnovna deviza Međunarodnog komiteta je Inter arma caritas (Milosrđe i u ratu). Takođe, Međunarodni komitet priznaje i devizu Per humanitatem ad pacem (Humanošću ka miru), koju je usvojila Prva svetska konferencija o miru, održana u Beogradu 1975. godine.

Međunarodni komitet danas ima između 15 i 25 članova koji su isključivo švajcarski državljani. Izbor novih članova se vrši tako što ih Međunarodni komitet kooptira u članstvo na četiri godine. Za reizbor članova posle tri mandata neophodna je većina od dve trećine članova Međunarodnog komiteta.

Najviši organ Međunarodnog komiteta je Skupština koju čine svi članovi i koja utvrđuje politiku Međunarodnog komiteta i principe delovanja i vrši nadzor nad svim aktivnostima. Skupština bira predsednika i dva potpredsednika koji su, istovremeno, i predsednik i potpredsednici Međunarodnog komiteta.

Predsedništvo Međunarodnog komiteta čine predsednik i dva potpredsednika. Savet Skupštine ima pet članova i predstavlja zastupnika Skupštine između njenih zasedanja. Komitet ima Direktorat, na čijem je čelu generalni direktor. Pored generalnog direktora, pet članova su direktori odeljenja Međunarodnog komiteta.

Pored članova, Međunarodni komitet ima i odgovarajuće zaposleno osoblje u sedištu u Ženevi i u raznim područjima sveta u kojima Međunarodni komitet razvija svoje delatnosti. Danas među zaposlenim osobljem Međunarodnog komiteta ima i državljana drugih država, a ne samo švajcarskih državljana. Uobičajena praksa je da Međunarodni komitet zapošljava i lokalno osoblje iz država ili regiona u kojima se odvijaju njegove humanitarne aktivnosti.

Međunarodni komitet deluje u područjima zahvaćenim bilo kojim vidom oružanih dejstava: međunarodnim oružanim sukobima, unutrašnjim sukobima i nemirima, kao i u situacijama u kojima postoje posledice oružanih sukoba.

Mandat Međunarodnog komiteta neposredno proizlazi iz njegovog ovlašćenja, sadržanog u pravilima međunarodnog prava, pre svega u Ženevskim konvencijama i Dopunskim protokolima, da deluje u uslovima oružanih sukoba.

13

Aktivnosti koje Međunarodni komitet razvija su vezane uglavnom za olakšanje patnji žrtava oružanih sukoba i otklanjanje posledica sukoba.

Međunarodni komitet vrši difuziju, odnosno širenje znanja o međunarodnom humanitarnom pravu, promovišući obavezu njegovog poštovanja u svim uslovima. Takođe, Međunarodni komitet prati primenu međunarodnog humanitarnog prava i preduzima mere koje su neophodne da se ta primena podigne na viši nivo. Na taj način Međunarodni komitet ostvaruje svoju ulogu „čuvara međunarodnog humanitarnog prava“ i u tom smislu održava neophodne kontakte sa nadležnim vlastima i međunarodnim institucijama, predlažući primenu određenih mera.

Međunarodni komitet redovno pokreće inicijative ili učestvujeu razmatranju inicijativa koje pokrenu druga tela za usvajanje pravila međunarodnog humanitarnog prava

Značajan zadatak Međunarodnog komiteta je da vodi računa o poštovanju pravila ugroženih oružanim sukobom i njegovim posledicama. Ovlašćen je da obilazi logore za ratne zarobljenike i druga lica lišena slobode u vezi sa oružanim sukobom i da stiče uvid u poštovanje pravila o njihovoj zaštiti. U tom cilju, Međunarodni komitet ima ovlašćenje da posećuje sve prostorije na mestima zatočenja, da razgovara sa tim licima i da na propuste upozorava logorske vlasti. Svi podaci do kojih dođe su poverljivog karaktera i Međunarodni komitet ih saopštava samo vlastima koje su odgovorne za mesta zatočenja.

Održavanje veza između članova porodica razdvojenih sukobom je, takođe, stalna aktivnost Međunarodnog komiteta. On obezbeđuje razmenu porodičnih poruka između ratnih zarobljenika i njihovih porodica, interniranih civila i porodica, između ostalih civila na zaraćenom području i njihovih porodica na drugim područjima kada pošta i drugi načini komunikacija ne funkcionišu. U okviru ovog procesa, Međunarodni komitet preduzima i određene mere za spajanje članova porodica razdvojenih usled oružanog sukoba.

Jedan od veoma obimnih poslova Međunarodnog komiteta je i traženje lica koja su proglašena nestalim, utvrđivanje njihove sudbine i obaveštavanje njihovih porodica. Kao neutralni posrednik, Međunarodni komitet, uz pristanak nadležnih vlasti, učestvuje i u

14

razmenama ratnih zarobljenika, njihovoj repatrijaciji (povratku u domovinu) iz zarobljeništva itd.

Međunarodni komitet ima značajne aktivnosti i u obezbeđivanju humanitarne pomoći žrtvama oružanih sukoba u područjima koja su zahvaćena sukobima. U tom smislu, Međunarodni komitet obezbeđuje zdravstvenu pomoć na tim područjima –raspoređivanjem i funkcionisanjem svojih mobilnih bolnica i zdravstvenih ustanova, obezbeđivanjem lekova, sanitetskog materijala i opreme koja nedostaje; obezbeđivanjem artikala hrane, sredstava za higijenu i sličnih potreba civila na ugroženim područjima, obezbeđivanjem snabdevanja pijaćom vodom i drugim potrebama.

Vrlo je važno istaći da Međunarodni komitet ima pravo da preduzima svaku humanitarnu inicijativu koja spada u njegov mandat i može da razmatra svako pitanje u tom pogledu.

U okviru Međunarodnog pokreta, Međunarodni komitet je ovlašćen i nadležan da procenjuje uslove da li novo ili rekonstruisanonacionalno društvo ispunjava uslove utvrđene Statutom Međunarodnog pokreta za međunarodno priznanje, da daje društvu to priznanje i o tome obaveštava druga nacionalna društva.

U sprovođenju svojih aktivnosti, Međunarodni komitet blisko sarađuje sa nacionalnim društvima. U sporazumu sa njima sarađuje u pitanjima od opšteg značaja, kao što su pripreme nacionalnih društava za aktivnosti u vreme oružanih sukoba, poštovanje, razvoj i ratifikacija Ženevskih konvencija, difuzija Osnovnih principa i međunarodnog humanitarnog prava. Međunarodni komitet ostvaruje i blisku saradnju sa Međunarodnom federacijom predstavnicima vlasti država i svim nacionalnim i međunarodnim institucijama u situacijama u kojima postoji potreba za akcijom Međunarodnog komiteta.

Međunarodni komitet ima status stalnog posmatrača u Ujedinjenim nacijama, koji mu omogućava da utiče na rad svetske organizacije kad se razmatraju pitanja iz humanitarne oblasti.

Međunarodna federacija društava Crvenog krsta i Crvenog polumeseca (u daljem tekstu: Međunarodna federacija), osnovana 1919. godine, je drugi međunarodni sastavni deo Međunarodnog pokreta i sastoji se od nacionalnih

15

društava koja su međunarodno priznata u skladu sa Statutom Međunarodnog pokreta. Sedište Sekretarijata Međunarodne federacije je u Ženevi.

Opšti cilj Međunarodne federacije je da pomaže razvoj nacionalnih društava tako što ohrabruje, promoviše i pomaže sve humanitarne aktivnosti nacionalnih društava koje doprinose sprečavanju i olakšavanju ljudskih patnji i održavanju i unapređivanju mira u svetu.

Za razliku od Međunarodnog komiteta, Međunarodna federacija deluje u „redovnim“ okolnostima, u slučaju nesreća koje nisu izazvane ljudskim delovanjem (poplave, zemljotresi, suše, gladi, tehnološke i slične nesreće), odnosno u situacijama kad ne postoji oružani sukob bilo koje vrste. Iz toga proizlaze i osnovne funkcije Međunarodne federacije: deluje kao organ koji obezbeđuje povezivanje, saradnju i obuku nacionalnih društa-va i pruža im pomoć koja je neophodna; ohrabruje i unapređuje stvaranje i razvoj nezavisnog i priznatog nacionalnog društva u svakoj zemlji; pruža pomoć žrtvama nesreća; pomaže nacionalnim društvima u pripremama za pomoć u nesreći, organizovanju njihovih akcija pomoći i u samim operacijama pomoći; organizuje, koordiniše i upravlja međunarodnim akcijama pomoći u skladu sa pravilima koja usvaja Međunarodna konferencija; ohrabruje i koordiniše saradnju nacionalnih društava u razmeni ideja za obrazovanje dece i mladih u pogledu humanitarnih vrednosti i razvoja prijateljskih odnosa mladih svih zemalja; pomaže nacionalnim društvima u regrutovanju novih članova; pruža pomoć i žrtvama oružanih sukoba, uz saglasnost i uz sporazum sa Međunarodnim komitetom; pomaže Međunarodnom komitetu u unapređivanju i razvoju međunarodnog humanitarnog prava i sarađuje u difuziji Osnovnih principa i međunarodnog humanitarnog prava; izvršava i druge poslove koje joj poveri Međunarodna konferencija.

Međunarodna federacija je službeni predstavnik nacionalnih društava članova na međunarodnom planu, u razmatranju pitanja koja su u vezi sa odlukama i preporukama koje usvaja Generalna skupština Međunarodne federacije.

16

U svakoj državi, Međunarodna federacija deluje preko nacionalnog društva ili u sporazumu sa njim i u skladu sa zakonima države.

Ako je nacionalno društvo u nekoj državi izloženo pritiscima unutrašnje ili spoljne vlasti koji ometaju nacionalno društvo da deluje u skladu sa Osnovnim principima ili mu nameću aktivnosti koje nisu u skladu sa Osnovnim principima, Generalna skupština ili Upravni odbor Međunarodne federacije, ako je neophodno da se deluje hitno, preduzimaju mere koje su odgovarajuće i koje, kao poslednje sredstvo, uključuju apel na savest sveta.

Najviši organ Međunarodna federacije je Generalna skupština, koju sačinjavaju delegati svih nacionalnih društava članova. Generalna skupština se sastaje na redovnim zasedanjimanajmanje jednom u toku dve godine. Zasedanje Generalne skupštine se održava obavezno pred Međunarodnu konferenciju u istom mestu u kome se održava i Konferencija.

Upravni odbor Međunarodne federacije je savetodavni organ predsednika Međunarodne federacije, koga bira Generalna skupština, a koji deluje između dva zasedanja Generalne skupštine. Upravni odbor Međunarodne federacije sačinjavaju predsednik Međunarodne federacije, četiri potpredsednika, potpredsednik po položaju (predsednik Švajcarskog Crvenog krsta, kao društva države u kojoj je sedište Međunarodne federacije), 20 predstavnika nacionalnih društava članova Međunarodne federacije, predsednik Finansijske komisije i predsednik Komisije za mlade.

Nacionalna društva koja su članovi Upravnog odbora birajuse u skladu sa principom ravnomernog geografskog rasporeda, iz četiri geografske grupe: Afrike, Azije, Evrope i Amerike.

Upravni odbor se sastaje na redovnim zasedanjima dva puta godišnje.

Upravni odbor može da preduzima hitne mere, između dva zasedanja Generalne skupštine ili ako ona ne može da se sastane, alije dužan da te odluke podnese na razmatranje Generalnoj skupštini na sledećem zasedanju.

Predsednik Međunarodne federacije se bira većinom glasova nacionalnih društava koja su prisutna zasedanju i koja glasaju na mandat od četiri godine, i može se birati na dva uzastopna mandata.

17

Predsednik predstavlja Međunarodnu federaciju u odnosima sa drugim sastavnim delovima Međunarodnog pokreta i drugim međunarodnim i nacionalnim institucijama.

Međunarodna federacija ima status stalnog posmatrača u Ujedinjenim nacijama.

Nacionalna društva koja su međunarodno priznata i primljena u članstvo u skladu sa Statutom Međunarodnog pokretaizvršavaju svoje aktivnosti u skladu sa sopstvenim statutima i nacionalnim zakonodavstvom. Ona sarađuju sa javnim vlastima u prevenciji bolesti, promovišu zdravlje i olakšavaju ljudske patnje,vrše difuziju međunarodnog humanitarnog prava, Osnovnih principa i drugih vrednosti Međunarodnog pokreta i pomažu javnim vlastima u sprovođenju difuzije. U saradnji sa javnim vlastima organizuju operacije hitne pomoći i druge službe za pomoć žrtvama oružanih sukoba.

Nacionalno društvo koje želi da postane član Međunarodne federacije mora da ispunjava određene uslove:

- Da je osnovano na teritoriji države koja je članica Ženevske konvencije o poboljšanju položaja ranjenika i bolesnika u oružanim snagama u ratu;

- Ono mora da bude jedino nacionalno društvo na teritoriji te države;

- Mora da ima na čelu jedan centralni organ, koji je jedini nadležan da ga predstavlja pred drugim sastavnim delovima Međunarodnog pokreta;

- Mora da bude priznato od vlade države, na osnovu Ženevskih konvencija i nacionalnog zakonodavstva, kao dobrovoljno društvo za pomoć i organizacija koja pomaže nadležnim državnim organima u humanitarnoj oblasti;

- Mora da ima autonomni status koji mu omogućava da deluje u skladu sa Osnovnim principima Međunarodnog pokreta i da koristi znak raspoznavanja i naziv u skladu sa Ženevskim konvencijama i Dopunskim protokolima;

- Mora da deluje na području cele države i da svoje dobrovoljne članove regrutuje bez obzira na rasu, pol, klasu, veru ili političko mišljenje;

18

- Mora da ima organizaciju koja mu omogućava da izvršava zadatke, uključujući i pripreme za izvršavanje svojih obaveza u slučaju oružanog sukoba;

- Mora da se pridržava Statuta Međunarodnog pokreta, da učestvuje u solidarnosti koja ujedinjuje sastavne delove Međunarodnog pokreta i da sa njima sarađuje;

- Mora da poštuje Osnovne principe Međunarodnog pokreta i da se u svom radu rukovodi principima međunarodnog humanitarnog prava.

Međunarodni komitet priznaje nacionalno društvo koje ispunjava sve navedene uslove i o tome obaveštava sva nacionalna društva. Nacionalno društvo, koje je priznao Međunarodni komitet,podnosi prijavu predsedniku Međunarodne federacije, kojom se obavezuje na poštovanje Statuta Međunarodne federacije. Odluku o prijemu nacionalnog društva u članstvo Međunarodne federacije donosi Generalna skupština Međunarodne federacije na prvom redovnom zasedanju. Upravni odbor Međunarodne federacije može,do redovnog zasedanja Generalne skupštine, privremeno da primi nacionalno društvo koje je međunarodno priznato. Nacionalno društvo koje je privremeno primljeno ima pravo da učestvuje u radu Međunarodne federacije, ali nema pravo da glasa niti da bude birano u organe Međunarodne federacije.

Nacionalno društvo koje je primljeno u članstvo Međunarodne federacije istovremeno postaje punopravni sastavni deo Međunarodnog pokreta.

Nacionalno društvo mora u svakom trenutku da ispunjava navedene uslove za međunarodno priznanje. U suprotnom, ako ih ne ispunjava, može da mu bude suspendovano članstvo odlukom Generalne skupštine. Članstvo može da bude suspendovano ako nacionalno društvo koristi svoje veze sa Međunarodnom federacijom za ciljeve koji nisu u saglasnosti sa nekim od Osnovnih principa Crvenog krsta, odnosno kada nacionalno društvo deluje suprotno opštem cilju Međunarodne federacije. Članstvo može da prestane inacionalnom društvu koje se samostalno povuče iz članstva.

19

Mandate predviđene za Međunarodni komitet i za Međunarodnu federaciju nacionalno društvo izvršava na teritoriji države u kojoj deluje u svim uslovima, u oružanom sukobu i u miru.

Pored sastavnih delova Međunarodnog pokreta koji su navedeni, bilo je neophodno, radi potpunije i bolje koordinacije delovanja, da se formiraju i zajednički organi u kojima su predstavljeni svi sastavni delovi Međunarodnog pokreta.

Vrhovno telo Međunarodnog pokreta koje donosi odluke je Međunarodna konferencija Crvenog krsta i Crvenog polumeseca, koja se održava svake četiri godine od prve takve, već pomenute, konferencije održane 1867. godine. Na Međunarodnoj konferenciji su predstavljeni svi sastavni delovi Međunarodnog pokreta (Međunarodni komitet, Međunarodna federacija i nacionalna društva), kao i države članice Ženevskih konvencija. Delegacija svakog nacionalnog društva, člana Međunarodne konferencije, ima jedan glas. Međunarodnu konferenciju saziva centralni organ nacionalnog društva (ako je organizator), Međunarodni komitet ili Međunarodna federacija, a na osnovu mandata koji im poveri prethodna Međunarodna konferencija.

Međunarodna konferencija razmatra i odlučuje o humanitarnim pitanjima od zajedničkog interesa i drugim zajedničkim pitanjima. Međunarodna konferencija može da dodeli mandat Međunarodnom komitetu ili Međunarodnoj federaciji, da usvaja i menja Statut Međunarodnog pokreta, da odlučuje o svim pitanjima koja sadrže razlike između Međunarodnog komiteta i Međunarodne federacije.

Savet delegata Međunarodnog pokreta okuplja predstavnike svih sastavnih delova Međunarodnog pokreta, radi razmatranja pitanja koja su od interesa za Međunarodni pokret u celini. Savet delegata se sastaje kad god se sastaje Generalna skupština Međunarodne federacije i obavezno pred Međunarodnu konferenciju.

Stalna komisija Crvenog krsta i Crvenog polumeseca je poverenik Međunarodne konferencije između dve konferencije. Sastoji se od devet članova, od kojih su pet predstavnici nacionalnih društava koje, u ličnom svojstvu, bira Međunarodna konferencija imajući u vidu ravnomernu geografsku zastupljenost za mandat koji

20

traje do sledeće Međunarodne konferencije. Po dva člana(predsednik i 1 predstavnik) imaju Međunarodni komitet Crvenog krsta i Međunarodna federacija.

Iz svega navedenog vidi se da je Međunarodni pokret potpuno razrađen sistem i organizacija koja usklađuje svoje delatnosti i deluje sinhronizovano. To mu omogućavaju i zajedničke vrednosti.

Međunarodni pokret ima zajedničke organe, Osnovne principe i zajedničku misiju:

Misija Pokreta je „da sprečava i olakšava ljudsku patnju ma gde ona bila, da štiti život i zdravlje i da obezbedi poštovanje ljudskog bića, naročito u vreme oružanog sukoba i drugih vanrednih stanja, da radi na sprečavanju bolesti i na unapređenju zdravlja i socijalne zaštite, da podstiče dobrovoljnost i stalnu spremnost članova Pokreta da pruže pomoć i opšti osećaj solidarnosti prema svima kojima je potrebna njegova zaštita i pomoć.“

33.. NNaassttaannaakk ii rraazzvvoojj CCrrvveennoogg kkrrssttaa SSrrbbiijjee

Ideje Crvenog krsta je u Srbiju doneo dr Vladan Đorđević, koji je pod uticajem evropskih ideja još od 1871. godine, kao mlad lekar, promovisao potrebu stvaranje humanitarnih ustanova u Srbiji. U početku nije nailazio na značajniju podršku, što ga nije pokolebalo. Januara 1876. godine, održao je dva predavanja u prostorijama društva „Građanska kasina“ u Beogradu, sa temom „Crveni krst na beloj zastavi“ i upoznao slušaoce sa Dinanovim radom i, posebno, sa „Sećanjem na Solferino“. Na drugom predavanju je predložio da se oformi Crveni krst, za pomoć ranjenim i bolesnim vojnicima. Predlog je sadržavao i organizacioni plan novog društva i njegove zadatke u miru.

Deset dana kasnije, 18. januara 1876. godine izabran je privremeni odbor od 40 lica, sa zadatkom da izradi pravila za Srpsko društvo pomoći ranjenim i bolesnim vojnicima. Pravila su potvrđena

21

4. februara, a 6. februara je sazvan osnivački odbor u sali beogradske opštine.

Trud Vladana Đorđevića i njegovih saradnika krunisan jeuspehom 6. februara 1876. godine, kada je osnovano Srpsko društvo Crvenog krsta.

Za predsednika Društva je izabran mitropolit Mihailo, a u Glavniodbor je ušao i dr Vladan Đorđević. Odmah po osnivanju, Društvo je izdalo proglas srpskom narodu, izložilo ciljeve i dužnosti Društva i pozvalo sve prijatelje ideje humanosti da se u što većem broju upisuju u članstvo. Iste godine, Glavni odbor je zamolio Vladu Kneževine Srbije da pristupi Ženevskoj konvenciji. Kad je Vlada, odlukom od 24. marta 1876. godine pristupila Ženevskoj konvenciji, Srpsko društvo Crvenog krsta je ispunilo uslove za međunarodno priznanje. Uprkos protivljenju Turske, Društvo je 14. juna 1876. godinedobilo to priznanje i postalo ravnopravni član porodice društava Crvenog krsta.

Već 1885. godine Društvo je imalo 105 pododbora, a pred početak Prvog svetskog rata je taj broj narastao na preko 500 pododbora. Društvo je podelilo sudbinu Srbije u toku Prvog svetskog rata. Deo Glavnog odbora je sa srpskom vojskom prešao Albaniju, do Krfa, dva člana su se prebacila u Ženevu preko Italije i formirala Izveštajni biro Srpskog Crvenog krsta koji je prikupljao pomoć i zbrinjavao ranjene i bolesne.

Posle oslobođenja zemlje, od 1918. godine, Srpsko društvo Crvenog krsta je nastavilo sa radom. Do kraja 1921. godine obnovljeno je 40 odbora i 150 pododbora. Pošto je nova država obuhvatila i krajeve koji su bili u sastavu drugih država, pre svega Austro-Ugarske, nametnula se potreba promene strukture nacionalnog društva u novoj državi. Zato je 25. decembra 1921. godine Srpsko društvo održalo poslednju, trideset petu, Skupštinu i

Vladan Đorđević

22

posle 46 godina postojanja nastavilo rad u okviru novog nacionalnog društva, Društva Crvenog krsta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Novo nacionalno društvo je nastalo na prilično neuobičajen način. Navedenom odlukom 35, poslednje glavne skupštine Srpskog društva Crvenog krsta, a po rešenju Kraljevske vlade, delokrug rada Srpskog društva Crvenog krsta je proširen na celu teritoriju nove države pod nazivom Društvo Crvenog krsta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Od tog dana, 25. decembra 1921. godine, Crveni krst nastavlja da radi kao sastavni deo nacionalnog društva države Jugoslavije i prati njene organizacijske i druge promene, sve do 21. maja 2006. godine, dana kad se iz Državne zajednice Srbija i Crna Gora izdvojila Republika Crna Gora.

Skupština Crvenog krsta Srbije je 27. juna 2006. godine donela Odluku kojom je preuzela nadležnosti Društva Crvenog krsta Srbije i Crne Gore i ponovo je uspostavljen Crveni krst Srbije kao nacionalno društvo, posle 85 godina funkcionisanja u sastavu nacionalnog društva države Jugoslavije i Srbije i Crne Gore. Međunarodni komitet je 21. septembra 2006. godine potvrdio priznanje Crvenog krsta Srbije kao punopravnog člana Međunarodnog pokreta, u kontinuitetu, od dana njegovog prvog međunarodnog priznanja, 14. juna 1876. godine.

3.1. Crveni krst Vojvodine

Za vreme austro-ugarske vlasti, u Vojvodini nije postojalo autonomno društvo Crvenog krsta. Ipak, aktivnosti Crvenog krsta u Vojvodini se mogu naći u pojedinim mestima, u kojima su osnovane i delovale filijale Crvenog krsta: u Pančevu je formirana 1881., u Novom Sadu 1882., u Beloj Crkvi 1884. godine, zatim Subotici i nekim drugim mestima.

Po slomu Austro-Ugarske monarhije, Velika Narodna Skupština Vojvodine je 28. novembra 1918. godine proglasila, otcepljenje Vojvodine od Ugarske i njeno ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom.

Uporedo sa tim razvojem, na zalaganje i inicijativu dr Laze Markovića, poverenika za narodno zdravlje pri Narodnoj upravi,

23

pokrenuta je akcija da se u Novom Sadu osnuje Društvo Crvenog krsta za Vojvodinu. Ta inicijativa je ostvarena 1. decembra 1918. godine, kad je osnovano Srpsko društvo Crvenog krsta za Banat, Bačku i Baranju. Tom prilikom su određeni zadaci novog društva, po ugledu na Srpsko društvo Crvenog krsta, a uz male izmene su prihvaćena i njegova pravila za Srpsko društvo Crvenog krsta za Banat, Bačku i Baranju. Radom vojvođanskog Crvenog krsta je rukovodio Glavni odbor sa sedištem u Novom Sadu.

Odmah po osnivanju, vojvođanski Crveni krst je pokrenuo i prve akcije. Sa jedne strane, vojvođanski Crveni krst je započeo stvaranje mesnih odbora na celoj teritoriji Vojvodine. Uporedo sa organizacijskim naporima u stvaranju mreže u Vojvodini, pokrenute su akcije za prikupljanje pomoći za opustošene krajeve u Srbiji. Prikupljane su relativno velike svote novca, velike količine poklona u životnim namirnicama, odeći i obući itd. Ova akcija je trajala sve do 1921. godine i za tu akciju je Vojvođanski Crveni krst dobio javne pohvale i zahvalnost Srpskog društva Crvenog krsta iz Beograda.

Za sve to vreme se razgovaralo o izmenama i dopunama pravila Srpskog društva Crvenog krsta, a kasnije Društva Crvenogkrsta Kraljevine Jugoslavije (od 25. decembra 1921. godine), kako bi se ona proširila i obuhvatila i vojvođanski Crveni krst. Čekajući odgovarajuću organizaciju, razvijala se i saradnja i zajedničke aktivnosti Glavnog odbora iz Beograda i Glavnog odbora vojvođanskog Crvenog krsta iz Novog Sada.

Kao posebno Društvo Crvenog krsta za Banat, Bačku i Baranju, vojvođanski Crveni krst je nastavio da deluje sve do 1924. godine. Novosadski Glavni odbor 22. novembra 1923. godine donosi odluku o stapanju sa Društvom Crvenog krsta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U skladu sa tom odlukom, Glavni odborvojvođanskog Crvenog krsta je podneo izveštaj i račun o radu na zasedanju Glavne skupštine, održanoj 25. januara 1925. godine. Time je prestao da postoji samostalni vojvođanski Crveni krst i, u skladu sa novousvojenim pravilima, formiran je Potiski oblasni odbor Crvenog krsta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Od dana svog formiranja, 1. decembra 1918. godine, vojvođanski Crveni krst je stvorio značajnu mrežu lokalnih

24

organizacija. U 396 opština Bačke, Banata i Baranje bili su formirani i aktivno su delovali mesni odbori.

Pred stapanje sa Društvom crvenog krsta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, vojvođanski crveni krst je imao 3.459 članova.

Od tada do kraja drugog svetskog rata, Crveni krst u Vojvodini se razvija kao deo novog nacionalnog društva pod nazivom Novosadski oblasni odbor, zatim Dunavski banovinski odbor od 8. decembra 1933, u čijem sastavu je, pored teritorije današnje Vojvodine, bila obuhvaćena i teritorija Baranje.

Po završetku Drugog svetskog rata, Crveni krst u Vojvodini se konstituiše kao Pokrajinski odbor, odnosno Pokrajinska organizacija Crvenog krsta Vojvodine, u sastavu Republičke organizacije Crvenog krsta Srbije. U celom tom periodu, razvoj Crvenog krsta Vojvodine prati razvoj Crvenog krsta Srbije u okviru Jugoslovenskog Crvenog krsta, odnosno Društva Crvenog krsta Srbije i Crne Gore.

44.. CCrrvveennii kkrrsstt SSrrbbiijjee ddaannaass

Crveni krst Srbije, koji je posle više od 85 godina ponovo postao nacionalno društvo, član Međunarodne federacije i sastavni deo Međunarodnog pokreta, danas je jedino nacionalno društvo Crvenog krsta i ima položaj organizacije koja pomaže nadležnim državnim organima u humanitarnoj oblasti, koji deluje na području Republike Srbije u skladu sa Zakonom o Crvenom krstu Srbije (Službeni glasnik R. Srbije br. 107/2005).

Sastavni delovi Crvenog krsta Srbije danas su dve pokrajinske organizacije Crvenog krsta (Vojvodine i Kosova i Metohije).

Današnju strukturu Crvenog krsta, pored navedenih sastavnih delova, čine i 183 organizacije Crvenog krsta u gradovima i opštinama Republike Srbije, sa oko 600 profesionalno zaposlenih lica.

I danas, kao i u celom periodu razvoja, osnovnu pokretačku snagu Crvenog krsta Srbije čine volonteri koji svoj rad i vreme ustupaju Crvenom krstu Srbije u korist ugroženih lica kojima je neophodna bilo koja vrsta pomoći, koju obezbeđuje nacionalno

25

društvo. Preko 10.000 volontera redovno učestvuje u aktivnostima, a preko 60.000 volontera, u skladu sa svojim opredeljenjima i afinitetima, se pridružuju aktuelnim akcijama i aktivnostima koje organizuje Crveni krst Srbije.

Najviši organ Crvenog krsta Srbije je Skupština koja se sastoji od 81 člana, koji predstavljaju sastavne delove i organizacije nacionalnog društva. Skupština utvrđuje politiku nacionalnog društva, usvaja Statut i druge pravne akte, bira i razrešava članove

Upravnog odbora i Nadzornog odbora i vrši nadzor nad radom Upravnog odbora. Skupština se sastaje redovno jednom godišnje. Mandat članova Skupštine je četiri godine.

Predsednik Skupštine Crvenog krsta je predsednik Crvenog krsta Srbije.

Upravni odbor je izvršni organ Skupštine Crvenog krsta Srbije i ima 21 člana, koje bira Skupština na mandat od četiri godine. Upravni odbor imenuje generalnog sekretara nacionalnog društva i

26

rukovodi radom nacionalnog društva između dva zasedanja Skupštine.

Sekretarijat Crvenog krsta Srbije je administrativni i stručniorgan nacionalnog društva kojim rukovodi generalni sekretar.

Crveni krst Srbije danas svoje aktivnosti izvodi kroz devet osnovnih delatnosti: Difuzija osnovnih principa Crvenog krsta i međunarodnog humanitarnog prava, Služba traženja, Pripreme za delovanje u nesrećama i odgovor na nesreće, Prva pomoć, Dobrovoljno davalaštvo krvi, zdravstveno-preventivne aktivnosti, socijalni programi, programi za podmladak i omladinu i informisanje.

Pored toga, u Crvenom krstu se sprovodi osam posebnih, aktuelnih programa: briga o starima, psihosocijalna pomoć, pomoć drugačijima, borba protiv trgovine ljudima, razvoj lokalnih organizacija, istraživanje humanitarnog prava, lokalne inicijative, finansijski razvoj.

4.1. Crveni krst Vojvodine

Crveni krst Vojvodine je sastavni deo Crvenog krsta Srbije, u čijem sastavu deluje 45 organizacija u gradovima i opštinama u Vojvodini.

Organizaciona struktura Crvenog krsta Vojvodine prati organizacijsku strukturu Crvenog krsta Srbije.

Najviši organ Crvenog krsta Vojvodine je Skupština koja ima 45 članova, koji predstavljaju organizacije Crvenog krsta u gradovima i opštinama u Vojvodini.

Predsednik Skupštine je predsednik Crvenog krsta Vojvodine.Upravni odbor Crvenog krsta Vojvodine ima 15 članova, a

Nadzorni odbor 5 članova.Razume se, i u Crvenom krstu Vojvodine osnovnu

pokretačku snagu čine volonteri, od kojih mnogi imaju značajne i zapažene uloge i u aktivnostima Crvenog krsta Srbije na nivou nacionalnog društva i u međunarodnim organizacijama i aktivnostima.

U Crvenom krstu Vojvodine se danas sprovodi devetosnovnih aktivnosti: Difuzija osnovnih principa Crvenog krsta i

27

međunarodnog humanitarnog prava, Služba traženja, Pripreme zadelovanje u nesrećama i odgovor na nesreće, Prva pomoć, Dobrovoljno davalaštvo krvi, zdravstveno-preventivne aktivnosti, socijalni programi, programi za podmladak i omladinu i informisanje.

Pored toga, Crveni krst Vojvodine aktivno učestvuje i doprinosi delatnostima i programima koji se odvijaju na nivou nacionalnog društva, Crvenog krsta Srbije.

55.. OOssnnoovvnnii pprriinncciippii MMeeđđuunnaarrooddnnoogg ppookkrreettaaCCrrvveennoogg kkrrssttaa ii CCrrvveennoogg ppoolluummeesseeccaa

Osnovni principi su suštinski izraz doktrine Međunarodnog pokreta. Od samog nastanka Međunarodnog pokreta mogu se identifikovati neki osnovni principi delovanja iz osnovnih ideja koje su dovele do stvaranja Međunarodnog pokreta. Konačan tekst Osnovnih principa, u svom današnjem izrazu, formulisan je na 20. Međunarodnoj konferenciji u Beču 1965. godine.

Osnovni principi, kao izraz doktrine Međunarodnog pokreta i osnova za delovanje, koji obavezuju sve sastavne delove Međunarodnog pokreta, proizlaze iz iskustva i ocene o njihovoj vrednosti koju je prihvatio Međunarodni pokret.

Međutim, principi predstavljaju jedan koncizan, kondenzovan tekst i za njihovo dublje razumevanje ipak je neophodno izvesno tumačenje, da bi se potpuno shvatilo značenje i značaj svakoga od njih.

Humanost

Međunarodni pokret Crvenog krsta i Crvenog polumeseca, rođen u želji da bez diskriminacije pruži pomoć ranjenicima i bolesnicima na bojnom polju, u svom međunarodnom i nacionalnom vidu nastoji da spreči i ublaži ljudsku patnju u svim prilikama. Njegov je cilj da štiti život i zdravlje i da obezbedi poštovanje ljudske ličnosti. On

28

unapređuje uzajamno razumeva-nje, prijateljstvo, saradnju i trajni mir među narodima.

Humanost je osnovni cilj Međunarodnog pokreta, koji je i osnovan da bi se obezbedila pomoć ranjenicima i vojnicima na bojnom polju. Međunarodni pokret je danas usmeren na olakšavanje ljudskih patnji, na sprečavanje da patnje nastanu.

Princip humanosti zahteva da se svakom licu obezbedi nega i pomoću smislu zaštite života i zdravlja. Međunarodni pokret se bavi olakšavanjem neposrednih patnji, medicinskim zbrinjavanjem i negom lica koja pate. Istovremeno, dugoročna je obaveza Međunarodnog pokreta da razvija pravo na zaštitu zdravlja, da preventivno deluje da ne dođe do ugrožavanja zdravlja, uključujući i obrazovanje ljudi o zaštiti sopstvenog zdravlja.

Sa druge strane, princip humanosti obavezuje i na poštovanje ljudske ličnosti, na individualnom i na društvenom planu. Na individualnom, to podrazumeva obavezu poštovanja ljudske ličnosti, njenog fizičkog i duhovnog integriteta, zaštitu i pomoć licima kojima su te vrednosti ugrožene. Istovremeno, obaveza Crvenog krsta/Crvenog polumeseca je da deluje na poboljšanju položaja čoveka, na zaštiti i poboljšanju prirodne okoline i da učestvuje u razvoju i širenju znanja o međunarodnom humanitarnom pravu koje obezbeđuje zaštitu.

Nepristrasnost

Međunarodni pokret ne pravi nikakvu razliku prema narodnosti, verskim ubeđenjima, klasi ili političkom mišljenju. On nastoji da ublaži stradanja pojedinaca, rukovođen samo njihovim potrebama, dajući prvenstvo njihovim slučajevima nesreća.

29

Međunarodni pokret deluje u korist žrtava bez bilo kakve diskriminacije prema prirodnim ili sociološkim obeležjima ugroženihpojedinaca.

Jedini kriterijum prema kome Međunarodni pokret određuje vrstu i način delovanja je ugroženost pojedinca. Drugim rečima, prioritet delovanja se određuje prema stepenu ugroženosti, odnosno pomoć se prvo obezbeđuje za one ugrožene kojima je ona najhitnija i daje se najveća pomoć za najveću potrebu.

Ako je humanost osnovni cilj Međunarodnog pokreta, nepristrasnost je njegov ideal.

Neutralnost

Da bi očuvao poverenje svih, Međunarodni pokret se ne opredeljuje u neprijateljstvima i ne angažuje se u bilo koje vreme u raspravama političke, rasne, verske ili ideološke prirode.

Poverenje svih uslov je za delovanje Međunarodnog pokreta, pogotovu u oružanom sukobu. Bez poverenja svih strana, akcijaMeđunarodnog pokreta bi bila dovedena u pitanje i, verovatno, onemogućena.

Da bi Međunarodni pokret očuvao to poverenje, on mora u svako doba da bude neutralan. To znači da se Međunarodni pokret, odnosno njegovi sastavni delovi, kao ni pojedini pripadnici ni pod kojim uslovima ne

30

mogu upuštati u razmatranja i rasprave koje su političke, ideološke, verske ili slične prirode. Međunarodni pokret ne može da raspravlja o bilo čijoj krivici ili nevinosti. Upuštanje u bilo kakve rasprave takve vrste vodilo bi tome da Međunarodni pokret bude viđen kao zastupnik jedne od strana ili mišljenja, a to bi dovelo do gubitka poverenja druge strane.

Istovremeno, Međunarodni pokret treba da bude tolerantan prema svim tim mišljenjima, mora da poštuje svako od njih, ali bez ocenjivanja njihove osnovanosti.

Prema tome, Međunarodni pokret je u svakoj situaciji neutralan; jedino nije neutralan prema žrtvama i uvek je na strani žrtava.

Nezavisnost

Međunarodni Pokret je nezavisan. Nacionalna društva, u funkciji pomoćnih organa humanitarnih službi svojih vlada i podvrgnuta zakonima u svojim zemljama, moraju uvek da sačuvaju svoju autonomiju koja će im omogućiti da u svako doba deluju u skladu sa principima Pokreta.

Nacionalno društvo deluje unutar jedne države i prvenstveno je usmereno na zaštitu pojedinca koji žive unutar te države. To, sa jedne strane, znači da je njegov prvenstveni mandat da u okvirima države u kojoj deluje mora da se zalaže za one vrednosti koje proizlaze iz principa humanosti, na način koji je u skladu sa Osnovnim principima. Razume se da nacionalno društvo ne može da deluje samo jer mnoge akcije zavise i od drugih partnera, odnosno neće biti uspešne ako se ne odvijaju u saradnji sa drugim partnerima. Zato nacionalno društvo mora da sarađuje i sa humanitarnim službama svojih

31

vlada, kao pomoćni organ tih službi. Međutim, nacionalno društvo ne može da preuzme odgovornost u bilo kojoj oblasti, nego mora da učestvuje u rešavanju humanitarnih problema u skladu sa svojim kapacitetima. U tom smislu, nacionalno društvo treba da pokriva ona područja delatnosti koja ne pokrivaju nadležni državni organi ili da im doprinosi u onoj meri, koju ne mogu da obezbede ti organi iz bilo kog razloga.

Pomoćna uloga nacionalnog društva treba da se zasniva na partnerskim odnosima sa nadležnim humanitarnim službama, bez odnosa hijerarhije i nadređenosti. Obim i način angažovanja nacionalnog društva treba da se utvrđuje u sporazumu sa nadležnim humanitarnim službama. Nacionalno društvo Crvenog krsta, i kao organizacija koja pomaže nadležnim državnim organima u humanitarnoj oblasti, mora uvek da zadrži svoju autonomiju koja mu omogućava da deluje u skladu sa Osnovnim principima. Nacionalno društvo mora da razmotri svaki zahtev nadležnih vlasti da se angažuje, ali mora i da zadrži pravo da, uz odgovarajuće obrazloženje to angažovanje ne prihvati, ukoliko bi takvo angažovanje moglo da vodi povredi Osnovnih principa.

Pitanje pomoćne uloge nacionalnog društva i odnosa sa nadležnim državnim organima je uvek vrlo osetljivo. Imajući to u vidu i nadležni državni organi treba da podržavaju ovakvo razumevanje pomoćne funkcije i da doprinose autonomiji nacionalnog društva. Princip nezavisnostiobavezuje i državne organe, jer je i država učesnik međunarodnih konferencija na kojima se ta pomoćnauloga definiše, a vladina delegacija učestvuje u tom definisanju i usvajanju, pa prema tome, prihvata i obavezu koja iz toga proističe.

Nezavisnost nacionalnog društva ne oslobađa ga obaveze da deluje u skladu sa propisima države.Štaviše, nacionalno društvo mora da propise države poštuje na najbolji

32

mogući način, jer samo tako se dokazuje kao verodostojno društvo i jača i održava svoj ugled i poštovanje koje uživa u društvu.

Dobrovoljnost

To je dobrovoljni pokret za pomoć, koji ne pokreće želja za dobitkom.

U osnovi same ideje Međunarodnog pokreta je dobrovoljnost. Od Anri Dinana do danas, rad volontera je osnovna pokretačka snaga u svim aktivnostima Međunarodnog pokreta.

Dobrovoljnost podrazumeva da niko ko svoje vreme i rad posvećuje Crvenom krstu”Crvenom polumesecu ne može očekivati profit ili naknadu za svoj rad. Jedini motiv za rad je ubeđenje da se radi koristan posao, za dobrobitugroženih ljudi.

Međutim, volonter ne znači amater. Naprotiv, nacionalno društvo treba da motiviše i regrutuje za svoje aktivnosti vrhunske profesionalce u svojim oblastima. Na taj način će obezbeđivati najviši mogući kvalitet usluga za svoje korisnike. Aktivnosti na vrhunskom profesionalnom nivou čine nacionalno društvo pouzdanim partnerom, korisnicima usluga pružaju sigurnost, podižu ugled nacionalnog društva i motivišu nove volontere da se pridruže nacionalnom društvu.

Jedinstvo

U jednoj državi može da postoji samo jedno društvo Crvenog krsta ili Crvenog polumeseca. Ono mora biti dostupno svima. Ono mora sprovoditi svoju humanitarnu delatnost na celoj teritoriji.

33

Samo jedno nacionalno društvo može biti priznato, kao organizacija koja pomaže nadležnim državnim organima u humanitarnoj oblasti, na celoj teritoriji države. Ono mora da budeotvoreno za sve, bez ikakve diskriminacije na osnovu vere, nacije, političkih ubeđenja. Svi moraju da imaju pristup službi u nacionalnom društvu i društvo mora da pruža usluge svima, na teritoriji cele države.

Nacionalno društvo mora da ima na čelu jedan centralni organ koji je nadležan da predstavlja nacionalno društvo u odnosima sa drugim sastavnim delovima Međunarodnog pokreta. Taj organ treba da bude ovlašćen da donosi odluke koje su obavezne za društvo u celini.

Univerzalnost

Međunarodni pokret Crvenog krsta i Crvenog polumeseca, u kome sva društva imaju jednak status i dele jednaka prava i dužnosti da se međusobno pomažu, je svetski.

Međunarodni pokret je skoro u potpunosti ostvario ideju univerzalnosti, jer obuhvata 185 međunarodno priznatih nacionalnih društava kao sastavni deo.

Nacionalna društva, koja imaju jednaka prava i obaveze u okviru Međunarodnog pokreta, dužna su da na principu solidarnosti doprinose pružanju pomoći onim nacionalnim društvima koja sama ne mogu da izađu na kraj sa teškoćama u zadovoljavanju potreba ugroženih. To, takođe, znači da nacionalna društva

34

imaju pravo da očekuju da im se, po istim principima, pruži pomoć, ako je to neophodna za zadovoljavanje potreba ugroženih na njihovom području delovanja.

66.. CCrrvveennii kkrrsstt ii mmeeđđuunnaarrooddnnoo hhuummaanniittaarrnnoo pprraavvoo

Jedna od ideja Anri Dinana, da se usvoje pravila koja treba da obezbede nepovredivost i neutralnost sanitetskog osoblja koje pruža pomoć ranjenicima i bolesnicima u oružanom sukobu, odredila je i odnos Međunarodnog pokreta prema međunarodnom humanitarnom pravu. Od osnivanja do današnjih dana Međunarodni pokret je, pre svega preko Međunarodnog komiteta i nacionalnih društava, izgradio svoj odnos prema međunarodnom humanitarnom pravu na taj način da je i danas ostao inicijator ili učesnik u stvaranju pravila međunarodnog humanitarnog prava, širenju znanja o tim pravilima i preduzimanju mera da se obezbedi poštovanje tih pravila i poštovanje za međunarodno humanitarno pravo. Posebna uloga u tom procesu pripada Međunarodnom komitetu i njegovom institucionalizovanom pravu da pokrene bilo koju humanitarnu inicijativu i njegovoj ulozi ″čuvara″ međunarodnog humanitarnog prava.

Sve to vodi jednom nesumnjivom zaključku: da svaki pripadnik Crvenog krsta, profesionalac pogotovo, ali i volonter, treba da poznaje makar osnove međunarodnog humanitarnog prava, da bi mogao da ostvaruje jedan od osnovnih zadataka Crvenog krsta: da promoviše ta pravila i da širi znanja o njima.

Međunarodno humanitarno pravo je sistem pravila usmerenih na ograničavanje posledica oružanih sukoba, koja se primenjuju u oružanom sukobu i dok traju posledice takvog sukoba. Prema tome, osnovni cilj međunarodnog humanitarnog prava je sprečavanje suvišnih i nepotrebnih patnji i razaranja, kao i olakšavanje patnji žrtava oružanih sukoba.

Međunarodno humanitarno pravo se naziva i međunarodnim ratnim pravom ili međunarodnim pravom oružanih sukoba. Bilo koji od njih da se koristi, radi se o istim pravilima, koja su, u osnovi, humanitarnog karaktera.

35

Međunarodno humanitarno pravo se, danas, sastoji od čitavog niza međunarodnih ugovora (konvencija) i pravila običajnog prava, koji sadrže pravila o zaštiti žrtava oružanih sukoba (ranjenika, bolesnika, brodolomnika; ratnih zarobljenika; civila), pravila koja se odnose na zabrane određenih sredstava i načina ratovanja, pravila koja obezbeđuju zaštitu određenih objekata u oružanom sukobu (sanitetski, odnosno medicinski objekti, transporti i sredstva; kulturna dobra; objekti i instalacije koji sadrže opasne sile; civilni objekti).

Međunarodno humanitarno pravo pravi razliku između međunarodnih oružanih sukoba, koji se vode između dve ili više država ili država i međunarodnih organizacija i nemeđunarodnihoružanih sukoba (unutrašnji oružani sukob, građanski rat) koji se vode unutar granica jedne države. Najveći broj pravila se odnosi na međunarodne oružane sukobe, ali se sve veći broj njih primenjuje i u nemeđunarodnim; ideal međunarodnog humanitarnog prava je da se postigne univerzalnost svih pravila, da se sva primenjuju u bilo kojoj vrsti oružanog sukoba.

Svojevrstan kodeks međunarodnog humanitarnog prava predstavljaju četiri Ženevske konvencije o zaštiti žrtava rata od 1949.

Potpisivanje Ženevske konvencije 22. avgusta 1864.

36

godine (I – zaštita ranjenika i bolesnika na kopnu, II – zaštita ranjenika, bolesnika i brodolomnika u oružanom sukobu na moru, III – postupak sa ratnim zarobljenicima i IV - zaštita civila) i dva Dopunska protokola uz te konvencije od 1977. godine (I – zaštita žrtava međunarodnih oružanih sukoba, II – zaštita žrtava nemeđunarodnih oružanih sukoba). Međutim, to nije međunarodno humanitarno pravo u celini; pored tih konvencija, čitav niz konvencija se odnosi na zaštitu kulturnih dobara, zabranu upotrebe pojedinih vrsta oružja: bioloških, hemijskih, antipersonalnih mina, kasetne municije, rasprskavajućih zrna itd.

Pored toga, treba podvući da je značajan broj pravila običajnog prava primenljiv u savremenim oružanim sukobima, pre svega onih koja se odnose na zabranu određenih načina ratovanja: zabrana perfidnih ili podmuklih postupaka, zabrana objavljivanja da se neće davati milost i sl. Najveći broj običajnih pravila je primenljiv i u međunarodnom i u nemeđunarodnom oružanom sukobu.

Međunarodno humanitarno pravo obavezuje sve učesnike u oružanom sukobu: pojedince, komande, ustanove, države, prema njihovim nadležnostima u toku oružanog sukoba. Ono, takođe, podjednako obavezuje sve; napadače i branioce, i u pogledu tih obaveza nema razlike između njih. Međutim, međunarodno humanitarno pravo se ne bavi pitanjem zakonitosti oružanog sukoba. Naravno, danas je oružani sukob zabranjen, osim u slučaju zakonite samoodbrane i mera za očuvanje svetskog mira koje preduzima Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija. Ali, kad oružani sukob započne, međunarodno humanitarno pravo obavezuje sve njegove učesnike, bez obzira na to ko je sukob započeo.

Savremeno međunarodno humanitarno pravo sadrži veliki broj pravila koja su primenljiva u različitim situacijama i koja su formulisana na relativno jasan i precizan način. Ta pravila moraju da poznaju, pre svega, borci i drugi koji primenjuju silu i koji treba da obezbede primenu konkretnih pravila u konkretnim situacijama. Ali, pored te, konkretne primene, države su dužne da obezbede i poštovanje za međunarodno humanitarno pravo, odnosno da preduzimaju sve mere koje će da obezbede konkretnu primenu.

37

Iz velikog broja pravila međunarodnog humanitarnog prava, mogu se identifikovati određena osnovna načela i principi koji omogućavaju da se procenjuje zakonitost pojedinih postupaka, čak i ako se ne poznaju sva neophodna pravila.

Prvo od tih načela, kamen temeljac čitavog međunarodnog humanitarnog prava je, svakako, princip razlikovanja. Taj princip zahteva da se u svako doba pravi razlika između boraca i civila, odnosno vojnih ciljeva i civilnih objekata. Samo borci i vojni ciljevi mogu da budu cilj napada, a civili i civilni objekti moraju da budu pošteđeni od svakog neprijateljstva.

Zabranjeno je nanošenje suvišnih patnji i nepotrebnih razaranja. Samo nužna sila se može zakonito primeniti u oružanom sukobu, neophodna da se postigne vojni cilj.

Zabranjena je upotreba sredstava ratovanja koja ne razlikuju ciljeve (″slepa oružja″). To su sva ona sredstva čijom se upotrebom neizbežno pogađaju i zaštićena lica i zaštićeni objekti.

Princip vojne potrebe je princip koji, u nekim slučajevima,dozvoljava odstupanje od pravila, ako je to nužno radi ostvarivanja vojnog zadatka. Ali, taj izuzetak od obaveze poštovanja pravila mora da se usko tumači; dozvoljeno je pozivati se na vojnu potrebu kao razlog za odstupanje od pravila samo ako konkretno pravilo od koga se odstupa izričito dozvoljava takvo odstupanje i ako za to postoje stvarni razlozi.

Osnovna pravila međunarodnog humanitarnog prava su:- Lica koja ne učestvuju ili koja su prestala da učestvuju u

neprijateljstvima imaju pravo na zaštitu života i fizičkog i duhovnog integriteta; ona moraju da budu zaštićena u svako doba i prema njima se mora postupati humano, bez ikakve nepovoljne diskriminacije.

- Zabranjeno je ubiti ili raniti neprijatelja koji se predao ili koji više ne učestvuje u neprijateljstvima.

- Ranjenici i bolesnici se moraju prikupiti i o njima se mora brinuti strana u čijoj se vlasti nalaze. Sanitetsko osoblje, sanitetske ustanove, transporti i oprema se moraju štititi. Znaci crvenog krsta, crvenog polumeseca i crvenog kristala su znaci njihove zaštite i moraju se poštovati.

38

- Zarobljeni borci i civili koji se nađu u vlasti neprijateljske strane imaju pravo na poštovanje života, dostojanstva, ličnih prava i političkih, verskih i drugih ubeđenja; oni moraju biti zaštićeni od svih akata nasilja ili represalija. Oni su ovlašćeni da razmenjuju vesti sa svojim porodicama i da primaju pomoć.

- Svakome se moraju obezbediti osnovne pravne garancije i niko ne može biti odgovoran za akt koji nije počinio. Niko se ne može podvrgavati fizičkom ili duhovnom mučenju ili surovim i degradirajućim telesnim kaznama ili sličnim postupcima.

- Ni jedna strana u sukobu, niti njeni pojedini pripadnici, nemaju neograničeno pravo na izbor sredstava i načina ratovanja. Zabranjeno je korišćenje sredstava i načina ratovanja od kojih se može očekivati da nanose suvišne i nepotrebne patnje i razaranja.

Za povrede pravila međunarodnog humanitarnog prava odgovornost snose, prvenstveno lica koja su te povrede učinila, kao ilica koja su naredila da se povrede izvrše. Pored njih, za povrede mogu da odgovaraju i starešine jedinica koje komanduju počiniocima povreda, kao i starešine koje su pretpostavljene, a imale su određenu ulogu ili ovlašćenja (komandna odgovornost).

Komandant, odnosno starešina, odgovara ako je znao ili morao da zna da se sprema izvršenje povreda, a nije preduzeo mere da se ona spreči ili koji je znao ili morao da zna da je povreda izvršena, a nije preduzeo mere da se učinioci povreda izvedu na sud.

Prema tome, i komandna odgovornost je, zapravo, lična odgovornost, ali se ona odnosi na radnje koje je komandant bio dužan da preduzme, a nije to učinio.

Odgovornost za povrede međunarodnog humanitarnog prava podrazumeva odgovornost za delo genocida, za ratne zločine i za zločine protiv čovečnosti i o njoj raspravljaju, pre svega, nacionalni sudovi. U određenim okolnostima, ako se ta odgovornost pred nacionalnim sudovima sprovodi na način koji nije u skladu sa opšteprihvaćenim međunarodnim standardima, nadležnost za njeno raspravljanje može da preuzme Međunarodni krivični sud, sa

39

sedištem u Hagu (to nije Međunarodni tribunal za bivšu Jugoslaviju, nego stalni sud, nadležan za sve države koje prihvate Statut Suda).

Posebnu ulogu u poštovanju pravila međunarodnog humanitarnog prava i za obezbeđivanje poštovanja za međunarodno humanitarno pravo ima država, koja je članica međunarodnih ugovora kojima su pravila ustanovljena, pa je ona obavezna i da ih sprovodi. Država je dužna da obezbedi širenje znanja o međunarodnom humanitarnom pravu, pre svega u vojsci, ali i u policiji i drugim organizacijama i ustanovama koje mogu biti u položaju da ta pravila primenjuju ili da sankcionišu neprimenjivanje (tužilaštva, sudovi itd.)

Crveni krst i u ovoj oblasti ostvaruje svoju ulogu organizacije koja pomaže nadležnim državnim organima u humanitarnoj oblasti preduzimanjem aktivnosti za širenje znanja o međunarodnom humanitarnom pravu (i Osnovnim principima i drugim vrednostima Međunarodnog pokreta) za širu javnost i za one ciljne grupe koje ne pokriva država: članove Crvenog krsta, prosvetne radnike, zdravstveno osoblje itd. Međutim, uloga Crvenog krsta Srbije ide i dalje od ove pomoćne uloge, tako što ostvaruje ozbiljnu saradnju na ovom području i sa Vojskom Srbije, policijom i drugim organima, stavljajući im na raspolaganje svoje stručne i druge kapacitete u obavljanju ovih delatnosti, neposredno iz sedišta ili preko osam centara za difuziju koji pokrivaju celu teritoriju Republike Srbije.

77.. ZZ nnaakk

Već na osnivačkoj konferenciji Međunarodnog komiteta za pomoć ranjenicima u vojskama u ratu, za znak Komiteta je uzet heraldički znak - znak crvenog krsta na belom polju, odnosno obrnut raspored boja švajcarske zastave, koja ima znak belog krsta na crvenom polju. Usvajanje tog znaka je bio izraz zahvalnosti državi Švajcarskoj, u kojoj su rođeni osnivači Međunarodnog komiteta i koja je podržala napore za njegovo osnivanje. Taj znak je i ozvaničen, kao znak zaštite sanitetske službe Crveni krst

40

usvajanjem Ženevske konvencije za poboljšanje sudbine ranjenika u vojskama u ratu, 1864. godine.

Prema tome, taj znak ni u svom nastanku nije imao verske konotacije. Ipak, od samog usvajanja pojedine islamske zemlje su tvrdile da znak vređa verske osećaje islamskih naroda. U tim zemljama, iako bez osnova, znak je „viđen“ kao znak koji ima religijsko obeležje. Te države su nastojale da pored tog znaka uvedu i svoj sopstveni znak, znak crvenog polumeseca. Tako je turska vojska u Krimskom ratu (1875-76) i u Hercegovačkom ustanku (takođe 1875-76) koristila znak crvenog polumeseca, kao znak zaštite svog saniteta. Neprijateljske države su priznavale taj znak na bojnom polju.

Do službenog priznanja tog znaka, kao ravnopravnog znaku crvenog krsta, došlo je 1929. godine, revizijom Ženevske konvencije za poboljšanje sudbine ranjenika u vojskama u ratu od1864. godine. Tom prilikom, kao ravnopravni znak zaštite je usvojen i znak crvenog lava i crvenog sunca, koji je koristila Carevina Persija.

Posle islamske revolucije, od 1980. godine, Republika Iran odustaje od znaka crvenog lava i sunca i opredeljuje se da koristi znak crvenog polumeseca.

Međutim, sve vreme se javljaju inicijative i predlozi za usvajanje i novog znaka, jer neke države, kao npr. Izrael, imale su problem da koriste bilo koji od postojećih. Te ideje i predlozi su konačno usvojeni, pa je 2006. godine usvojen III Dopunski protokol uz Ženevske konvencije o usvajanju dodatnog znaka. Iz istih razloga, istorijskih i političkih, nije se mogao usvojiti ni jedan od predloženih naziva tog znaka, pa se on službeno zove znak iz III Dopunskog protokola. Na sreću, Međunarodni pokret je fleksibilniji i praktičniji, pa se u Međunarodnom pokretu za taj znak koristi naziv „crveni kristal“.

Crveni polumesec

Crveni kristal

41

Taj znak je u obliku crvenog romba, sa crvenim stranama i belim poljem u sredini romba.

Konačno, u ovom trenutku su ravnopravna tri znaka zaštite vojnog saniteta: crveni krst, crveni polumesec i znak iz Trećeg protokola. Znak crvenog lava i crvenog sunca, iako ga niko ne koristi, i dalje ostaje kao zvaničan znak, predviđen Ženevskim konvencijama.

7.1. Opšta pravila o upotrebi znaka

Osnovna namena znaka, od samog njegovog nastanka do danas, je da obezbedi zaštitu vojnih saniteta u oružanom sukobu.Vremenom, razvojem Međunarodnog pokreta razvila se i njegova druga upotreba: da označi pripadnost sastavnih delova Međunarodnom pokretu Crvenog krsta i Crvenog polumeseca. U bilo kojoj od tih funkcija da se koristi, upotreba znaka je podvrgnuta nekim opštim pravilima, od kojih nema odstupanja.

Znak je uvek crvene boje, postavljen na belom polju. Ivice znaka ne smeju da dodiruju ivice belog polja. Znak crvenog krsta mora da ima četiri jednaka kraka. Preporučuje se da se znak sastoji od pet kvadrata (jedan centralni kvadrat i četiri kvadrata koji predstavljaju krakove), jer se tako obezbeđuje njegova najbolja vidljivost.

Preko znaka ne sme da se ispisuje nikakav tekst, niti da se postavljaju bilo kakve slike ili bilo koje druge aplikacije.

7.2. Upotreba znaka u funkciji zaštite

Zaštitna funkcija znaka je uređena Ženevskim konvencijama od 1949. godine i Dopunskom protokolima (I, II i III) uz te konvencije.

Znak se može koristiti samo za označavanje i zaštitu sanitetskih jedinica i ustanova, osoblja i materijala koji su zaštićeni Ženevskim konvencijama. Prema tome, da bi se koristio, sanitetskim jedinicama, ustanovama, osoblju i materijalu nadležni organ države mora da prizna status vojnog saniteta.

42

Zaštitni znak se ističe tako da može da se uoči sa velike udaljenosti, da bude vidljiv sa kopna, mora i iz vazduha. Zato se ističe, u maksimalno mogućoj veličini u odnosu na objekat na kome se ističe, na bočnim stranama objekata, transportnih sredstava, prenosnih sredstava, na njihovim ravnim površinama i na krovovima, a na vazduhoplovima i na donjim stranama. Može da se ističe i na zastavama na svim tim objektima.

Uz znak zaštite se ne ističe nikakav naziv ili drugi tekst, osim kad je u pitanju Međunarodni komitet Crvenog krsta, koji koristi svoj znak sa nazivom organizacije.

Sanitetsko osoblje nosi znak na traci, na nadlaktici leve ruke. Traka treba da ima vodootporni žig nadležnog organa koji traku izdaje. Uz to, sanitetsko osoblje mora da ima i legitimaciju, sa osnovnim identifikacionim podacima, kojom dokazuje da je konkretno lice ovlašćeno da nosi znak.

Istu zaštitu u oružanom sukobu uživa i versko osoblje, pa je i ono ovlašćeno da znak ističe na isti način kao i sanitetsko osoblje.

7.3. Indikativna upotreba znaka

I osnovna pravila za indikativnu upotrebu znaka su postavljena Ženevskim konvencijama. Znak u indikativnoj funkciji se koristi kao znak pripadnosti ili kao znak označavanja.

Znak pripadnosti mogu da koriste isključivo nacionalna društva (osoblje, objekti, materijal, delatnosti koje obavljaju), a znak označavanja mogu da koriste prevozna i prenosna sredstva koja služe kao bolnički i ambulantni transporti za prevoz povređenih i bolesnih i stanice za pomoć povređenima i bolesnima, pod uslovom da se ta pomoć pruža bez naknade i da se znak koristi po odobrenju nacionalnog društva.

U svakom slučaju, korišćenje znaka u indikativnoj funkciji se uređuje nacionalnim zakonodavstvom, ali u skladu sa načelima za upotrebu znaka, koja se usvajaju na međunarodnim konferencijama Crvenog krsta i Crvenog polumeseca.

Osnovni zahtev za indikativnu upotrebu je da se ona bitno razlikuje od zaštitne. Zato, znak u indikativnoj funkciji treba da bude malih dimenzija u odnosu na objekat na kome se ističe. Znak ne sme

43

da se ističe na ravnim površinama i krovovima vozila i objekata, jer bi mogao da izazove zabunu iz vazduha.

Osoblje nacionalnog društva ne sme znak da nosi na traci oko ruke. Ono znak nosi na grudima, kapama, naramenicama, ali nikako oko ruke, da bi se uočila razlika u odnosu na sanitetsko osoblje.

Indikativni znak, bilo kao znak pripadnosti ili kao znak označavanja, mora uvek da bude praćen nazivom ili inicijalima, organizacije koja ga ističe. Naziv može da se ispisuje iznad, ispod ili oko znaka, ali tako da jasno objašnjava „nosioca“ znaka.

Znak pripadnosti je rezervisan za nacionalno društvo i ne može ga koristiti niko drugi. Čak ni sredstva koja su vlasništvo nacionalnog društva ne mogu da ističu taj znak, ako ih ne koristi nacionalno društvo, nego su ustupljena na korišćenje trećim licima.

U skladu sa nacionalnim zakonodavstvom znak, kao znak označavanja mogu da koriste u miru i medicinske ustanove iorganizacije, uz saglasnost nacionalnog društva i uz njegovu obavezu da preduzima mere za pravilno korišćenje znaka.

Usvajanje novog znaka iz III Dopunskog protokola dovelo je do promena i u indikativnoj upotrebi znaka, tako što jeomogućeno da se znak u indikativnoj upotrebi koristi na više načina. Pre svega, omogućena je upotreba novog znaka, Crvene Davidove zvezde, koju koristi nacionalno društvo Izraela. Nacionalna društva će ubuduće moći da koriste indikativni znak tako što će u belo polje znaka iz III Dopunskog protokola moći da postave jedan od postojećih znakova (crveni krst, crveni polumesec), ali i novi znak -znak crvene Davidove zvezde. Takođe, nacionalna društva koja žele mogu da unutar belog polja postave i dva postojeća znaka; ona koja se odluče za to rešenje moći će da koriste i dvostruki naziv: npr, Društvo Crvenog krsta i Crvenog polumeseca.

7.4. Korišćenje znaka u promotivne svrhe

Nacionalno društvo može da koristi znak i u promotivne svrhe, odnosno za podršku svojim akcijama koje doprinose širenju znanja o aktivnostima nacionalnog društva, o međunarodnom

44

humanitarnom pravu i o Osnovnim principima. U takvim slučajevima,znak mora da se koristi na način koji nikako ne sugeriše da se koristi kao znak zaštite.

Takođe, nacionalno društvo može da koristi znak i za akcije prikupljanja sredstava tako, što ga postavlja na proizvode koje stavlja u prodaju radi obezbeđenja sredstava. Za ovu svrhu, nacionalno društvo može da zaključuje ugovore sa privrednim i drugim organizacijama o proizvodnji predmeta radi stavljanja u prodaju. Ugovori moraju da budu potpuno precizni u pogledu količina takvih proizvoda, a nacionalno društvo mora da zadrži punu kontrolu nad tom proizvodnjom. Ugovorima mora da se predvidi pravo nacionalnog društva da raskine ugovor ukoliko se u toj saradnji, na bilo koji način, naruše principi upotrebe znaka ili se utiče na pogoršanje ugleda nacionalnog društva ili Međunarodnog pokreta.

7.5. Zaštita znaka i naziva

Nacionalno društvo je „čuvar“ znaka u državi u kojoj deluje. To podrazumeva da nacionalno društvo aktivno učestvuje u usvajanju nacionalnog zakonodavstva kojim se uređuje korišćenje znaka i svojim iskustvom i ekspertizom doprinosi da ti propisi budu u skladu sa pravilima međunarodnog prava o upotrebi znaka.

Takođe, nacionalno društvo treba da se stara o pravilnoj upotrebi znaka u državi i da preduzima mere da se otklone sve nepravilnosti u tom pogledu. U obavljanju tih zadataka nacionalno društvo treba da sarađuje sa nadležnim državnim organima.

Pri tome se mora imati u vidu da je država odgovorna za pravilno korišćenje znaka i da je znak višestruko zaštićen, pored navedenih pravila međunarodnog prava i pravilima međunarodnog privatnog prava. Država tu zaštitu treba da obezbedi i u svom nacionalnom zakonodavstvu propisivanjem sankcije za pogrešnu upotrebu i za zloupotrebu znaka. Ta zaštita podrazumeva zabranu neovlašćene upotrebe znaka, zabranu upotrebe znaka na pogrešannačin, kao i upotrebu svih imitacija ili sličnih znakova, koji liče na znak crvenog krsta ili u okviru nekog drugog znaka koriste i znak crvenog krsta. Takođe, Ženevskim konvencijama je zabranjena i upotreba znaka belog krsta na crvenom polju, kao državnog simbola

45

države Švajcarske, pa nacionalno društvo treba da se stara da ne dolazi ni do zloupotrebe tog znaka.

Takođe, pored znaka, zaštićen je i naziv koji koristi nacionalno društvo; u Srbiji je zaštićen naziv Crveni krst i jedino mogu da ga koriste organizacije Crvenog krsta Srbije.

46

Prilog: Znaci raspoznavanja

16

INDIKATIVNI ZNACI NA NACIONALNOJ TERITORIJI

INDIKATIVNI ZNACI VAN NACIONALNE TERITORIJE

Znak iz III Protokola Crvena Davidova zvezda

47

48

Sadržaj

1. Od ideje do Pokreta ........................................................................7

2. Sastavni delovi Međunarodnog pokreta Crvenog krsta i Crvenog

polumeseca i njihovi mandati............................................................11

3. Nastanak i razvoj Crvenog krsta Srbije .........................................20

3.1. Crveni krst Vojvodine ............................................................22

4. Crveni krst Srbije danas ................................................................24

4.1. Crveni krst Vojvodine ............................................................26

5. Osnovni principi Međunarodnog pokreta Crvenog krsta i Crvenog

polumeseca .......................................................................................27

6. Crveni krst i međunarodno humanitarno pravo ............................34

7. Znak ..............................................................................................39

7.1. Opšta pravila o upotrebi znaka..............................................41

7.2. Upotreba znaka u funkciji zaštite ..........................................41

7.3. Indikativna upotreba znaka ...................................................42

7.4. Korišćenje znaka u promotivne svrhe ...................................43

7.5. Zaštita znaka i naziva ............................................................44