o podniesieniu rzeczy zdegradowanej

O PODNIESIENIU RZECZY ZDEGRADOWANEJ

KOSTIA BEREZIN SIEDZĄCY

MIKOŁAJ MANN AUTOPORTRET


PROJEKT

O PODNIESIENIU RZECZY ZDEGRADOWANEJ – PROJEKT

Fundamentem, na którym oparł się projekt jest osoba Kostii Berezina – rosyjskiego pisarza, który na przełomie lat 30-tych i 40-tych napisał w Lublinie jedyne jak dotąd znane nam jego dzieło: „Buty Mesjasza. Traktat o podniesieniu rzeczy zdegradowanej”. Zaginiony w czasie II Wojny Światowej rękopis traktatu został odnaleziony w 2007 roku przez Pawła Laufra w Bibliotece Petersburskiej i przetłumaczony z języka rosyjskiego na język polski (książka jest w przygotowaniu do druku w wydawnictwie Forma). „Buty Mesjasza” – fabularyzowany traktat filozoficzny osnuty jest na autentycznych wydarzeniach, które miały miejsce w Lublinie, w kamienicy pod nr. 59, gdzie Berezin mieszkał w okresie lubelskim (1938 – 1942).

Tutaj też, w piwnicy kamienicy nr 59, 21 marca 2009 r. została odnaleziona skrzynka, w której znajdowały się owinięte w płócienny materiał pudełka ze szklanymi negatywami. Są to fotografie znajomych Berezina ze Stanisławowa.

Klisze były bardzo zniszczone, niektóre były w kawałkach. Rekonstrukcją i wywołaniem zdjęć zajął się Marcin Sudziński – autor wystawy. Na pudełkach widnieją sygnatury firm: Agfa Berlin, Langer & Comp., Sigurd Blausiegel Richard Jahr Trockenplatten Fabrik, czy Skład Aparatów Fotograficznych, Wł. Borzemski, Lwów ul. Sykstuska 11. Zawierały one naświetlone i nie naświetlone płyty o wymiarach 19/12 cm, a także 13/18 cm. Negatywy przełożone były pergaminowymi kartkami, na których widniały notatki skreślone ołówkiem prawdopodobnie przez fotografa – niejakiego Mikołaja Manna, jak mówią podpisy dołączone do nich.

Prócz negatywów w skrzynce znajdował się fragment listu w postaci zapisu na kartce papieru fotograficznego. List zaczynał się słowami: „Berezin. Przyjacielu...”, a kończył podpisem „Mikołaj Mann”. Datowany był na 9 maja 1939 r. Ten fragment wyraźnie sugeruje, że Mikołaj i przebywający w Lublinie od kwietnia 1938 r. rosyjski pisarz Kostia Berezin, przyjaźnili się.


Prawdopodobnie z tamtego okresu pochodzi także jedyna znana fotografia Kostii Berezina dająca świadomość wizerunku pisarza. Szklany negatyw przełożony pergaminową karteczką podpisany jest „Kostia Berezin siedzący”, co sugeruje, że mogły istnieć jeszcze inne wersje portretów. Z listu (a raczej jego wersji roboczej) wynika, że zarówno Mikołaj i Berezin znali Józefa Czechowicza. Wskazuje na to następujący fragment:

„[...] Czy widziałeś się już z Czechowiczem? Wspominał, że ma z tobą do pomówienia, gdyśmy szli w sobotę rankiem na pączki do Semadiniego [...]”.

Ponadto wśród szklanych płyt znajdował się negatyw opisany jako „Mikołaj Mann. Autoportret”.

W toku dalszych dociekań w lokalnej gazecie „Kurjer Lubelski” z dnia 13 lipca 1939 r. odnaleziono następującą informację:

„W nocy 11 lipca 1939 r. podczas szalejącej burzy zginął rażony piorunem młody adept fotografii Mikołaj Mann.

Z relacji narzeczonej wynika, iż wyszedł on podczas burzy z zamiarem sfotografowania błyskawicy. Ten niebezpieczny eksperyment przypłacił życiem. Umarł tragicznie mając niespełna 31 lat."

Wszystko wskazuje na to, że Berezin wszedł w posiadanie niektórych przedmiotów należących do Manna, już po jego śmierci.


„O podniesieniu rzeczy zdegradowanej” jest próbą rekonstrukcji porwanych fabuł, urywających się narracji, jest próbą skompletowania, spojenia wybrakowanych zdarzeń, wyszczerbionych i rozczłonkowanych wątków, które chciałoby się spleść, złączyć w spójną opowieść. Opowieść o ludziach, o przyjaźniach, znajomościach, o twórczości, o codzienności, w której spotykają się ludzie i zdarzenia, plotąc sieć połączeń, jakie czas bezpowrotnie degraduje, rwie, rozplata w pustkę. Opowieść, której przeczucie dają nam te odnalezione, przetrwałe ułamki kalekich przedmiotów, spisanych, pożółkłych notek, jeszcze dających się czytać, fotografii jeszcze możliwych do oglądania... Przeczucie, które nie pozostawia obojętnym, zmusza do wysiłku odczytania tej jednej z milionów opowieści, które przestają istnieć. Jednej, być może najważniejszej.

O tym niech powie swoimi słowami Berezin. Fragment „Butów Mesjasza. Traktatu o podniesieniu rzeczy zdegradowanej”:

Ileż jest nie przeczytanych wypadków, epizodów niewydarzonych, na pozór błahych, dźwięków, których nikt nigdy nie chciał włączyć do swego koncertu. Ileż jest spraw incydentalnych, odnotowanych na marginesach czcionką mniejszą, pochyłą, bez majuskuły z początku i ozdobnego inicjału w pierwszym akapicie. Spraw bagatelnych, dźwięków skromnych, stonowanych, które, gdy tylko im się bliżej przyjrzeć, pociągają nas za sobą, ujawniają swoją zawoalowaną semantyczną głębinę i naturalną siłą spadku zmierzają ku metaforze, ku symbolowi, idą w opasłe eposy i hymny donośne, przemycające niezliczone proroctwa, które nigdy nie miały okazji się spełnić, puszczone bokiem, powszednie i nie dostrzeżone objawienia i mesjańskie akcenty w życiu miasteczek i wiosek.

„Buty Mesjasza. Traktat o podniesieniu rzeczy zdegradowanej” B. Wielka inflacja, III, 83-84.


Historie zwykłe i niedokończone, dźwięki prozaiczne nigdy nie wygrane, do ciszy zmuszone, historie zarzucone, gdzie każda z was, w swym jedynym pragnieniu absolutnej inkarnacji w rzeczywistym czasie prozy, nosi siłę epokowego odkrycia zdolnego zrewolucjonizować i przewartościować codzienność, rzucić światło na jej szarą stronę, nadać każdemu jej szczegółowi nowy, odświętny wymiar transgranicznej i pełnej jaskrawych, eschatologicznie uwikłanych odniesień metafory, zanurzonego w sensach wyższego rzędu symbolu, którego lektura zmienia sens świata do gruntu; powiększa go o nieskończoność.

„Buty Mesjasza. Traktat o podniesieniu rzeczy zdegradowanej” B. Wielka inflacja, III, 89-90.


Kostia Berezin(ros. Костя Березин, urodzony w Babajewie [ros. Бабаево] między Sankt-Petersburgiem a Wołogdą na początku XX w. – zmarł 16 kwietnia 1943 r. w Sanatorium Przeciwgruźliczym w Kowanówku [Wielkopolska]). Począwszy od dokładnej daty urodzenia, niewiele jest informacji na temat twórczości i życia Kostii Berezina. Na obecną chwilę jedynym (oprócz traktatu „Buty Mesjasza”) źródłem wiedzy o Berezinie są wzmianki o nim i jego twórczości zawarte w „Stu dniach Proroka” autorstwa barona Gotfryda von Wandelbauma (poznański bibliofil, antykwariusz). Ojciec Berezina był Rosjaninem, matka z pochodzenia była Polką. Nie znamy imion rodziców. Wiemy, że Berezin był jedynakiem. Jako nastolatek wstąpił do prawosławnego klasztoru Aleksandra Newskiego w Sankt-Petersburgu. Po roku rezygnuje. Z nie datowanego listu, będącego w posiadaniu barona Wandelbauma, a adresowanego prawdopodobnie do ukochanej, wiemy, że Berezin przebywał w Papignon w południowej Francji. Było to przed okresem lubelskim, a więc przed 1938 rokiem. Po adnotacji umieszczonej w zakończeniu „Butów Mesjasza” datującej ukończenie dzieła na wrzesień 1942 roku w Lublinie wiemy, że przebywał tam do tego czasu.

Jak można wnosić po datowanym na 20. IV. 1938 r. bilecie do lubelskiego teatru Panteon, Berezin prawdopodobnie przebywał w Lublinie w tym właśnie okresie – od 20. IV. 1938 r. do IX. 1942 r. Tutaj w kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu 59, na rok przed śmiercią, kończy swoje dzieło, jedyne, o którego istnieniu wiadomo – „Buty Mesjasza. Traktat o podniesieniu rzeczy zdegradowanej”. Z notatki Berezina na jego karcie choroby, będącej w posiadaniu Wandelbauma wiemy, że w 1943 roku przebywał w podpoznańskim sanatorium przeciwgruźliczym w Kowanówku. Tutaj doszło do spotkania Wandelbauma z Berezinem. Tutaj też Berezin przekazuje rękopis Wandelbaumowi, który zaproponował druk. Berezin umiera na gruźlicę 16 kwietnia 1943 roku. Do druku nigdy nie doszło. W tym samym roku, w maju, rękopis ginie wraz z częścią dobytku podczas ewakuacji Wandelbauma z Poznania do Niemiec. W 2007 roku, po sześćdziesięciu czterech latach, rękopis został odnaleziony w archiwach Biblioteki Petersburskiej.


EKSPOZYCJA

O PODNIESIENIU RZECZY ZDEGRADOWANEJ – EKSPOZYCJA

O PODNIESIENIU RZECZY ZDEGRADOWANEJ – EKSPOZYCJA

Ekspozycja ma charakter gablotowy. W specjalnie przygotowanych gablotach (świecących niezależnym, własnym oświetleniem wmontowanym w konstrukcję) prezentowane będą: odnalezione szklane negatywy z pierwszej połowy XX.w., klasyczne czarno-białe odbitki skopiowane z w.w. negatywów na specjalnym, wycofanym z produkcji papierze bromowym ORWO, przedmioty codziennego użytku należące niegdyś do rosyjskiego pisarza Kostii Berezina takie jak: szlafrok, pułapka na myszy, siatka na włosy, strona z gazety Kurjera Lubelskiego z 13.07.1939r. z notą o tragicznej śmierci lubelskiego fotografika Mikołaja Mann'a. Dodatkowo na ścianie zawieszony będzie fotoplastykon, w którym oglądać będzie można skrawki szklanych negatywów zawierających odbicia ludzkich postaci, twarzy. Prócz ekspozycji odnalezionych przedmiotów przestrzeń wystawowa będzie zaaranżowana na niewielki pokój mieszkalny.

Z niewielkich głośników rozmieszczonych w pomieszczeniu będą płynąć dźwięki czytanych fragmentów tekstu „Buty Mesjasza: traktat o podniesieniu rzeczy zdegradowanej”.

Zapotrzebowanie: ciemne pomieszczenie o wymiarach ok. 6x4m z dostępem do prądu.

Specyfika ekspozycji: oglądanie odbywa się na zasadzie rotacyjnej – na raz może przebywać w pomieszczeniu do 6 osób.

Koordynatorzy projektu:

Marcin Sudzińskie-mail: [email protected]. +48 0 503 155 954

Paweł LauferTel. +48 0 695 761 066e-mail: [email protected]

mailto:[email protected]

AUTORZY

Marcin Sudziński – (ur. 1978r. w Lublinie) – pszczelarz, muzyk, fotograf, animator kultury, organizator i pomysłodawca wydarzeń artystycznych. Licencjat na kierunku Animator i Menadżer Kultury UMCS w Lublinie, magister Kulturoznawstwa UMCS w Lublinie, absolwent Akademii Fotografii w Warszawie, Mobile Academy Warsaw 2006. Autor wystaw indywidualnych (min. Folklor Egzotyczny 2009 OMIT „Rozdroża” w Lublinie) i zbiorowych (min. Sandomierz i sandomierzanie 2009 BWA Sandomierz; Lublin: miejsce rzeczywiste miejsce wyobrażone 2008 ACK UMCS „Chatka Żaka”, Teatr Miejski we Lwowie, www.miejsce.lublin.pl). Współpraca artystyczna: Bogdan Konopka (Francja), Olaf Breuning (USA), Katarzyna Majak (Polska). Publikował w piśmie Camer@Obscura http://www.ploch.pl/obscura/archiwum/07_2.html

Mieszka i pracuje w Lublinie (Ośrodek „Brama Grodzka-Teatr NN”).

Paweł Laufer – (ur. 1980r. w Obornikach Wielkopolskich) – doktorant na Wydziale Filozofii Teoretycznej w KUL. Badacz i znawca twórczości Kostii Berezina. Redaktor działu wschodniego miesięcznika „Kultura Enter. Miesięcznik wymiany idei”. Publicysta radiowy w cotygodniowej audycji „Laboratorium opinii” na antenie PR Lublin. Twórca projektu „Daleka Polska”. Pisze do czasopism polskich i zagranicznych (m. in. „Krytyka” [Kijów], „Gazeta Polska”, „Przegląd Powszechny”, „Akcent”) oraz do gazet codziennych („Rzeczpospolita”, „Kurier Lubelski”). Publikował w „Przeglądzie Filozoficznym” PAN. Mieszka w Lublinie.

Książki:

Miasto na prowincji, 2004.

Buty Mesjasza. Traktat o podniesieniu rzeczy zdegradowanej, 2008/2009 (tłumacz, w przygotowaniu do druku, wyd. FORMA).

Więcej informacji okołoprojektowych i o autorach na stronach:

http://www.radio.lublin.pl/imgs_upload/file/studnia/KWADRANS2.mp3

http://www.kurierlubelski.pl/module-dzial-viewpub-tid-9-pid-57320.html

http://niedoczytania.pl/?p=2924

http://niedoczytania.pl/?p=2954

Projekt dofinansowany ze środków Urzędu Miasta Lublin

ORGANIZATOR:

PATRONAT:

Wydarzenie odbywające się w ramach projektu Sztuka Pamięci

OŚRODEK „BRAMA GRODZKA TEATR NN” LABOLATORIUM EDUKACJI I ANIMACJI

KURIER LUBELSKI KULTURA ENTERMIESIĘCZNIK WYMIANY IDEI

RADIO LUBLIN LUBLIN 2016

o podniesieniu rzeczy zdegradowanej

Education