nuri

Nuri Dragoj

Rreziku i

shkombëtarizimit

Autor:

Nuri Dragoj

Titulli i librit:

Rreziku i shkombëtarizimit

Redaktor shkencor:

Prof. dr. Muharrem Dezhgiu

Recenzent:

Kujtim Mateli

Korrektore letrare:

Meliha Balla

ISBN:

VEPËR E ÇMUAR ARTIDHE ATDHETARIZMI

E nisa me kureshtje, pastaj me kënaqësi të veçantë, librin mëtë ri të publicistit, tanimë të njohur, Nuri Dragoj. Një vepër eshkurtër, me densitet të fuqishëm mendimi, publicistikë dhekronikë, letërsi dhe dramë, me vitalitet brenda saj. Jugu i Atdheutbuzë greminës, si «multietnike», ku e kanë çuar politikanët ezyrtarët e pasdiktaturës, nuk lë mëdyshje për ta parë si rastësi.Vepra pohon mendimin e bukur të publicistit Vangjel Korça, sepër Shqipërinë sot, më shumë se kurrë, është kaq e domosdoshmeshprehja, «ata që flenë duhen zgjuar; ata që mungojnë duhenkrijuar». 20 vjet përkalim (tranzicion), mesa duket është kohë eplanizuar për rraskapitje dhe shpërbërje të vendit, në strategjinëqë Ramiz Alia u la porosi të botuar «bijve» të vet: «Humbëm njëbetejë por jo luftën».

Analistët vijnë rreth e rrotull për shpjegimin e gjendjes, dukemos u nisur te burimi - diktatori Alia - çelësi i dramës kombëtare,që për 20 vjet i ka zënë frymën demokracisë dhe Shqipërisë. Dhekëtë, njerëzit, të cilëve u dhimbset Atdheu, nuk mund ta kalojnëmë në heshtje.

Nuri Dragoj, unik e dinjitoz në shkrime, e sheh kthjellët në sykëtë të vërtetë tronditëse dhe pasojat i shtron si paralajmërim,

4 Nuri Dragoj Rreziku i shkombëtarizimit 5

para se të jetë vonë. Edhe pse e ngarkuar me peshë të rëndëmendimi, rrjedhja e pastër e frazës të merr përdore lirshëm gjernë fund të leximit.

Në vepër, autori udhëton nëpër këtë mjedis shoqëror, ekonomike shpirtëror të shqiptarëve sot, duke dhënë gjykimin e tij të mprehtëe të dhimbshëm, me përgjegjësinë e ndërgjegjshme të artistit dheshqiptarit. Është po ashtu, gjykim i guximshëm, siç e dëshmondhe në vepër, kur grekomanë të fshehtë, që tanimë lëvrijnë brendaShqipërisë si në vendin e vet, i japin kërcënime mafiozësh nëcelular, «ke ftesë për morg në varret bosh të Kosinës!» (të vdekurveu hapin varret e u vjedhin eshtrat; të gjallëve u tregojnë gropat ehapura, ku do të zëvendësojnë të vdekurit e tyre)! Në ç’vend tëbotës ndodh gjëma, që në «demokraci», atdhetarët të vriten mëlehtë në Tiranë se në Beograd e Athinë! Publicisti atdhetar e ikulturuar ecën megjithatë me gjykimin, se «të vdekur jemi më tëfortë se të gjallët». (Do të të vrasin, Petro - i tha me dashuriThemistokli Gërmenji, Petro Ninit. E ai, iu përgjegj: «Sa më shumëtë na vrasin, aq më shumë do të shtohemi». Martirët i ngjajnëbarit, që i kositur, mbin më vrullshëm, në mos sot, nesër.

Vepra e re e Nuriut, duke dhënë ngjarje dite të përjetuara ngaautori, pohon ndershmërisht atë që duhet të ndjejnë të gjithë: «Endjeja veten fajtor që s’kisha mundur të bëja më shumë kundërshkombëtarizimit të shqiptarëve» (të kujton ngjashëm gjykimin eSollzhenitsinit: «S’kam faj për ata që u burgosën nga diktatura,por kam faj që nuk bëra dot gjë për ta»).

Në udhëtimet e tij, si atdhetar e publicist në të njejtën kohë,Nuri Dragoj, thekson dramën e veçantë e më të mprehtë: nëShqipërinë e Jugut, shqiptarë në masë, duke u lënë të braktisurnga qeveritë e tyre, nga fatkeqë kthehen në fajtorë, duke ndërruarkombësinë. E kjo nisi, jo rastësisht, me ligjin komunist të tokës,miratuar dhe nga «demokracia», ku shqiptarëve u merret prona etrashëgueshme, u pritet rrënja fillestare, që i lidh me Atdheun.«3000 vjet histori shiten për 300 euro» - përmend me pikëllimautori. Njëzet mijë familje marrin pension nga Athina, për tëbraktisur kombin e tyre, si asnjëherë kështu në histori. Në Greqi,180 mijë shqiptarë janë kthyer (statistika ulërin nga fletët e librit

si nga gryka e humnerës). Vepra përmend, se 1106 shqiptarëve,mbledhur në stadium, si nënshtetas të tjetërsuar, Ministri iBrendshëm Prokopis, u thotë me zë andarti modern: «Tanibashkohuni me ne, në rrugën e demokracisë(!)» (racizmin bizantine mbështjellin me vello europiane, edhe pse dëgjohen zëra zyrtarëpër daljen turpshëm të Greqisë nga eurozona)! Konsulli grek nëKorçë vazhdon: «Me regjistrimin e ri nis beteja për «Vorio-Epirin».Kryetari i Omonias, L. Karamelo, plotëson qetësisht: «Kjo betejënuk mbaron me regjistrimin e popullsisë greke…e këto të drejtaduhet të vihen në funksion në të gjitha zonat e Shqipërisë, qëpërfaqësojnë «Vorio-Epirin». V. Dule përforcon «Greqia ia kaborxh Korçës helenizimin e plotë të saj…».

Para zërash të tillë, me agresion të hapur, shteti shqiptarvazhdon të hesht. Për më keq, ndryshon Ligjin e Gjendjes Civile,që lehtëson shkombëtarizimin. Një ligj, siç e quan autori, «gjembnë vertebrat e juridiksionit, me hemoragji të pakrahasueshmegjëkund». E pas kësaj - befas mbin formulari Pollo, pa u ndjerë senga lindi (megjithëse dihet: qeveria shqiptare - shtatzëna; Athina- mamia). Nuk iu pre rruga paralajmërimit të Nolit, se «rëniaekonomike sjell rënien morale, e rënia morale sjell rënienkombëtare». Kjo, siç thotë autori, ndodhi me harmonizimin edjallëzisë greke, me përgjumjen e partive tona për varfërimin eshqiptarëve, duke i lënë me trastë lypësi në sup. E në shkolla tkurretedukimi kombëtar e vihet «edukata seksuale»; ka festë dhe për«ballokumet» e nuk ka për Lidhjen e Prizrenit, ironizon autori!

Me veprën e tij të çmuar, Nuri Dragoj, të çon në pikat më tëndjeshme e më shqetësuese të kësaj drame në Shqipëri. Buzëgremine, alarmi është më i fuqishëm e më i besueshëm, dheshqiptarët, aty kujtohen si nga zgjimi i një ëndrre të pabesueshme,ulur frikshëm mbi krye të tyre. E ka dhënë me gjykim profeti,dijetari gjerman Fallmerajer: «Shqiptari është popull fanatik i lirisë.Popull me vullnet të fortë, por me gjykim të shkurtër, pasi pushtimete njëpasnjëshme nuk i kanë lënë kohë të mendohet gjatë». Kamenduar vetëm për çastin, për pak bukë në trastë (mesa duket nëkëtë hall ka lindur fjalurta: «Më mirë një vezë sot se një pulëmot»). Sidoqoftë, për të, 50 vite komunizëm, kanë qenë më dëmtues


se 500 vjet sundim osman. Osmanizmi i shtypi kryesisht nga jashtë,duke u lënë aty këtu dhe vetëqeverisje të lirë zakonore, kursekomunizmi i shkërmoqi nga brenda, duke u futur gjer në gjirin etij farën e shpërbërjes, përmes luftës së klasave.

«Njeriu i ri» gatuar nga komunizmi, është njeriu që sot tregtonkombin e vet për një copë bukë. Vetëm në Korçë, thotë autori,mbi 1500 vetë pranojnë kthimin në grekë. Epidemia po hapet nëatë shkallë, sa konsulli grek në Gjirokastër, me mend ca më shumëse të tjerët, Rizopullos, këshillon që greqizimi të mos teprohet,pasi do na turpëronte si sajim i pabesueshëm! Dramë e komedibashkë mbi njeriun shqiptar, ku qeveritarët e partiakët «janë kthyernë kamarierë të politikës athinjote brenda Shqipërisë». Është enatyrshme, instikti i vetëmbrojtjes kombëtare, një ditë do tëzgjohej. E sot, ajo shfaqet në formën e Lëvizjes Kuqezi për tërëhapsirat kombëtare, ndoshta si shpëtimtarja kombëtare e Shqipërisë(por kjo është temë më vete).

Kjo lëndë e prekshme, hedhur me talent në librin e ri nga autori,kjo frymë dashurie, shqetësuar për vendin, përshkon si drithërimëçdo faqe të veprës. Përballë saj, e gjatë rrëfimit të vet, ai pohonme dinjitet të besueshëm për figurën tanimë të njohur tëtij: «armikut dhe erës tregoi gjoksin»! Më tej citon bukur e mevend vargjet e poetit të ëmbël Deradian të Bregdetit, Lefter Çipës:«Ne s’kemi ëndër të madhe/ por aq sa hap krahë shqiponja/:Shqipërinë natyrale/ - katër vilajetet tona».

E tillë, vepra ka brenda vetes këmbanën e alarmit për tëmbrojtur atdheun. Aty, publicistika dhe letërsia, janë bashkuar,siç bashkohen bakri i fortë me kallajin e butë, duke dhënë bronzinme tingull të veçantë këmbane. Zëri i saj është i fuqishëm, kur nëtërësi, qeveritë me deputetë e presidentë, njeri pas tjetrit, kanëshkuar shumë përpara në lëshimet tragjike ndaj Athinës. Nësemendohet se këtë zë sot pak e dëgjojnë, një shkrimtar thotë se«zërat asgjë nuk i dëgjon më shumë se shkretëtira». Ato, ajo iruan të shumëfishuara për nesër.

Është e dhimbshme dhe e çuditshme: në një gjendje të tillëAkademia e Shkencave, që si kudo te fqinjët, duhej të qe në ballëtë shqetësimit kombëtar, përjashto autorë të rrallë e të veçantë,

bën gjumë bizanti sipër kolltukëve. Intelektualët e Athinës, përricopëtim të Shqipërisë, bëjnë librin, «Epiri-4000 vjet helenizëme qytetërim grek», kurse intelektualët shqiptarë vrapojnë e hartojnëlibër për mbrojtjen e një Piramide (mund të ketë vlerën e vet, porka diçka më të rëndësishme përpara saj).

Vepra ka dhe një vlerë tjetër origjinale. Përshkrimet e udhësplot mbresa të autorit, me gjykimet e pjekura të tij mbi to,ndërthuren me ngjarje që janë tregime më vete. Të mbetet epaharrueshme ngjarja si tregim dantesk, dalë nga Ferri i tij:Përmetari nga Kosina nuk ka lekë t’i blejë fëmijës librat e shkollës,dhe merr eshtrat e gjyshit e të gjyshes në trastë për t’ua shiturpriftërinjve grekë, si skelete ushtarësh për varrezat e tyre nëShqipëri! Ata e mashtruan, ia ulën pazarin ngaqë gjyshja qe gruae gjyshi qe i shkurtër për një ushtarak!! I pikëlluar në varfëri e panjeri, i mbeti trasta me eshtrat e prindërve në duar, pa ditur çfarët’i bënte. «Shpirtërat e vdekur» të Gogolit, në trastën e një përmetari(ia thashë ngjarjen mikut tim avokat në Gjenevë, e ai i hutuar, thase me ngjarje të tilla, në Shqipëri pritet ardhja e një Shekspiri).

Në vazhdimësi dramash të sotme shfaqet rrëfimi për takiminte lokali «Taivan», me bosin e errët misterioz: autori «këshillohet»me kërcënim, që ta lërë mënjanë atdhetarizmin, të shohë shtëpinëe tij…e i hidhet një grusht parash përpara, si hije mafiozësh nëterr, në qendër të kryeqytetit! Takimi me Hilmiun (tragjedi ekomedi bashkë): Një regjistrim shkombëtarizimi secili më vete, 8vetë me 8 nëna, nuk dihet me sa etër, e do duhen 8 gjyqe për t’uvënë në vënd e vërteta!..Kolonjari, që në Kopshtin Zoologjik tëAustrisë, papagallit i mësonte të fliste shqip!..8 trandafilët ngafamilja Drenicase për mikpritjen e vitit 1999, të familjesshqiptare…Vjedhësi i varreve në Boboshticë, dhe pikat e shiut qëbien mbi to, si pika loti Shqipërie. Gurë të rinj me shkronja greke,futur nën dhè, si dëshmi të nesërme, se këtu është Greqi (shtetihesht, ndërsa shqiptarëve, ndoshta kushedi sa gjak do t’u duhetpër t’i shkulur nesër - thotë dhimbshëm autori). Tregim më vetelexohet biseda në një dasmën e autorit, me përfaqësuesin ekonsullatës greke…Biseda me diplomatin francez, ku skicohet singa larg në kohë, qëndrimi nga disa përfaqësues nga Europa, që


për Shqipërinë, merak të parë s’kanë drejtësinë porqetësinë!..Njohim atdhetarin që bën 11 vjet burg, pasi ëndërontebashkimin me Kosovën, e më pas, me dorë të prerë shkon meUÇK-në!..Çamja e moshuar buzë vdekjes, niset të puthë për tëfundit herë pragun e shtëpisë në Çamëri, dhe e kthejnë «si tërrezikshme për Bashkimin Europian»!! 70 vjeçari nga Boboshtica,N. Thomai, rrëfen se «ne jemi ortodoksë shqiptarë. Vritet diku njëushtar grek e na e varrosin këtu për sherr»?!..Mirditasi M. Nikagënjehet, kthehet nga halli në grek, dhe kthehet në shtëpiarkivol…Ushtaraku dinjitoz P. Zaimi ndjen dhembje zëmre, pasi idhemb Shqipëria, në pazar shitjeje të ujrave detare!..

Në këtë ndërthurje motivesh e stilesh, vepra në natyrën eqëllimin e saj të kujton essetë e Volterit. Mendimi i fuqishëmshoqërohet nga një ndjenjë e hollë njerëzore. Edhe pse me peshëdrame mbi vete, fraza e rrjedhshme, të shpie gjer në fund të leximit.Nuri Dragoj është autor i kësaj merite, që me siguri do mirëpritetnga lexuesi i interesuar.

Agim Shehu

NË VEND TË HYRJES

I gjithë planeti ishte në trazim. Një pjesë e universit gjendejnë luftë, ndërsa në zona të tjera kishte protesta publike, herë tëdhunshme dhe herë paqësore. Në të dyja rastet - pa llogariturtërmetet, vullkanet, tsunamet dhe epidemitë - përtej parullavepolitike, trazirat shfaqnin dy aspekte thelbësore të krizës botërore,që kishin të bënin me vështirësitë ekonomike dhe traumën eidentitetit.

Në rastin e ekonomisë, kriza kishte gjetur hallkat më tëndjeshme të organizimit shoqëror, siç ishin bankat, ndërsa në rastine identitetit, njerëzimi kishte gjetur si rrugë shpëtimi, luftën. Tëgjitha këto ngjarje, kishin bërë, që në rrugët e Londrës, të mbulohejme indiferentizëm ekzekutimi i një pëllumbi, pendët e bardha e tëpërgjakura të të cilit apelonin për paqe. Atë ditë, ai ndodhej nëfolenë e vet, të thjeshtë, kur befas e kishin sulmuar skifterët,hijenat, sorrat dhe grabitqarët e tjerë, për t’ua lënë vendin gjatëorëve të errësirës, lakuriqëve të natës. Pendët e tij, lëkundeshinnga era, në mes të xhadesë, si pendule të bardha që ndanin kohënnë mes. Por, njerëzit kalonin atje indiferentë, duke menduar secilipër problemet personale të shtëpisë së vet. Sepse të gjithë jetoninnë një epokë të vështirë, në epokën ku po shqyheshin dhecopëtoheshin kombet dhe popujt. Të pafajshmit dhe të dobëtit,


masakroheshin nga shtetet fqinje, ndërkohë që kombet e mëdha,në vend që t’i ndihmonin, përkundrazi, këpusnin ndonjë copë përvete, ose kërkonin shpërblimin e tyre për manipulimin, apoheshtjen.

Për të gjitha gabimet historike dhe ngjarjet që kishin ndodhurmë parë, tani kishte ardhur ora e së vërtetës dhe e shpagimit.Kësisoj, shumë shtete multietnike ishin shpërbërë nga aliazhetartificiale dhe kombet kishin dalë si republika më vete. Sidoqoftë,pendët e pëllumbit të bardhë kishin mbetur atje, në fasadënlondineze, ku asnjë muzeum apo katalog historie, nuk mund tëpërshkruante dot gjëmën dhe sidomos pasojat e saj. NdërsaShqipëria, në vigjiljen e shek. XXI, ndodhej ende në udhëkryqet ememories ndërkombëtare, pa asnjë zgjidhje zyrtare. Ajo nuk kishteasgjë për të ndarë. Përkundrazi, pas triumfit të pavarësisë nëKosovë, kombi ynë kishte përpara sfidën e ribashkimit. Kështuqë, atë ditë, kur po i jepja dorën e fundit librit, “Eshtra qëakuzojnë”, nuk më hiqeshin nga mendja, fjalët e ish -PresidentitKlinton, në Prishtinë, kur tha: “Luftën e fituam, tani duhet tëfitojmë paqen”.

Aty më dilnin përpara faqet e një libri, që lidhet me fatet ekëtij kombi, “Paqja e përgjakshme”. Dhe vetvetiu mendova, se nëshekullin e integrimit, këtë betejë, duhet ta fitojmë me çdo çmim,në mënyrë që nesër, të mos na skuqet faqja para fëmijëve dhenipërve tanë.

NJË VAJZË KËRKON EPIRIN NË LONDËR

Në Angli ndodhesha tranzit, në një guidë turistike 6 ditore.Pasi vizitova disa muzeume, brenda një harku kohor të shkurtër,më në fund, u futa për të parë bibliotekën kryesore. Kryeqytetilondinez, i cili përveçse ruante në kushte komforte arkivin ehistorisë botërore, kish prodhuar gjithashtu një pjesë të madhe tëkryeveprave letrare dhe historike. Duke parë me kujdes skedarët,në kërkim të autorëve që kishin shkruar për historinë e Ballkanit,papritur vura re se pranë meje u afruan dy gra, të cilat gjithashtunisën të kërkonin në kompjuter katalogët e enciklopedive tëhistorisë ballkanike. Njëra prej tyre fliste një anglishte të çalë. Ekuptova menjëherë se ishin të huaja, ndërkohë që kjo ide m’upërforcua, kur më e vjetra në moshë, fiksoi dy tri herë shikimin esaj mbi mua. Unë gjithashtu ktheva kokën drejt saj, por ngjyra etheksuar e flokëve bionde nuk më kujtonte thuajse asgjë. Sidoqoftë,nuk zgjati shumë dhe ajo më thirri në emër. Unë u befasova ngakjo surprizë, por ajo u prezantua menjëherë kush ishte dhe mësolli në kujtesë kohën kur kishim qenë nxënës të shkollës 7-vjeçare.Mjaftoi vetëm sa të më thoshte mbiemrin, sepse emri m’u kujtuanë moment. Ishte Natasha.

- S’kemi lënë vend pa të kërkuar në Tiranë dhe të gjejmë nëLondër, - tha ajo me gëzim. Pastaj, më prezantoi me vajzën e vet,


e cila foli anglisht, ndofta ngaqë fjalët e nënës së saj, me zë tëlartë në shqip, tërhoqën vëmendjen e dy tre të pranishmëve. Pastaju skuq në fytyrë dhe vijoi bisedën shqip, si e zënë në faj.

Gjëja e parë që i propozojnë shqiptarët njëri-tjetrit pasitakohen, në një vend të huaj apo vendin e tyre, është kafeja. Uulëm në klubin më të afërt dhe biseduam për shokët dhe shoqet eklasës, shumicën e të cilëve as unë dhe as ajo nuk i kishim takuar,por emrat dhe disa episode që lidheshin me ta i mbanim mend qëtë dy. Pastaj, biseda kaloi tek e bija, e cila quhej Ana.

- Ana studion për Histori në Athinë dhe është e shkëlqyer nëmësime – tha e jëma.

E bija pohoi me kokë, me një lëvizje të kujdesshme të saj dhemë sqaroi se ishte në periudhën e mbrojtjes së diplomës.

- Tema e diplomës sime është “Vorio - Epiri”. Është një temëjo e lehtë për t’u trajtuar dhe më duhet ta mbyll me sukses gjithçka– tha ajo.

- Prandaj të kemi kërkuar në Tiranë. Mbase ke mundësi tandihmosh me disa sugjerime për autorë shqiptarë ose të huaj, qëkanë shkruar mbi këtë çështje – ndërhyri Natasha dhe shtoi – Meqëti je marrë me studime në fushën e historisë, ke shkruar edhe për“Vorio – Epirin”, ke informacion të mjaftueshëm për literaturënrreth kësaj teme.

Vajza e saj bukuroshe pohoi me kokë dhe sapo u bë gati tëfliste e ëma e ndërpreu përsëri, duke thënë: Mbrojtjen e diplomëssë vajzës do ta festojmë në familje. Dëshirojmë të kemi të ftuaredhe ty. Natyrisht me verë dhe raki Përmeti.

- Dakord. Do të përpiqem të të ndihmoj por me një kusht -thashë unë.

- Cili është kushti? – pyeti Natasha si me habi.- Kushti është, që verën dhe rakinë ta sjell unë nga Dëshnica –

ia preva me shaka dhe ato qeshën të dyja. Menjëherë, pas kafesëunë dhe Natasha dolëm në verandë dhe ndezëm nga një cigare,ndërkohë që Ana tha se nuk e pinte kurrë në sy të nënës së vet.Megjithatë, ajo erdhi me ne. Porositi një lëng frutash, të cilin ethithte fare ngadalë, me anë të pipzës.

- Çfarë literature ke mundur të shfletosh deri tani? – e pyetaunë duke hyrë direkt në profesion.

- Në fakt, unë kam udhëheqës të diplomës, pedagogë tëfakultetit në Athinë, por ata janë disi të pakomunikueshëm dheshkëmbimet më tepër i bëjmë nëpërmjet internetit. Më kanësugjeruar një sërë studiuesish grekë, të cilët i kam gjetur thuajsetë gjithë. Por gjatë këtyre pushimeve dua të përmbledh në njëkapitull të veçantë edhe studiuesit shqiptarë e europianë, të cilëtpo i gjej me vështirësi. Çfarë më rekomandoni ju? - pyeti ajo.

Unë i shkrova një listë me autorë shqiptarë që kanë shkruarpër “Vorio – Epirin” duke filluar nga Mithat Frashëri, Faik Konica,Aristidh Kolia e deri te Pëllumb Xhufi, Beqir Meta, Kristo Frashëri,Abdi Baleta, Hasan Ceka, Eqerem Çabej, Mexhit Kokolari…. Mëtej i rendita dhe shumë autorë të huaj si Straboni, Polibi, Tuqiditi,A. Boue, E. Spencer, C. Becker, Pouquevill, J. Hahn, M. Brun, N.G. L. Hammond, Ch. Brouchneri, C.V. Lajbnic, P. Kretschmer, H.Frwmmer, J.G.Von Hahn, P.R. Franke, U. M. Leake, E. Isambert,J.G. Herdez, J.E. Tunman, Franc Bop, T. Momsen, M. Reiter, J.F.Falmerajer, T. Mommsen etj.

- Nëse do të kesh vështirësi për t’i gjetur, disa prej tyre i kamnë shtëpi dhe mund të t’i jap për një periudhë kohe t’i studiosh - ithashë unë.

Më falenderuan për gatishmërinë time dhe pastaj biseda kaloivetvetiu te termi “Epiri”.

- Studiuesit grekë thonë se i gjithë territori i Epirit është tokëhelene – tha vajza, duke përmendur disa nga argumentet greke nëlidhje me këtë përfundim. – Ndërsa unë do të thosha prerë se Epiriështë populluar nga epirotët, të cilët dihet mirë që kanë qenë fisilir, që shtrihej me banim në trojet në jug të Vjosës deri në Gjirine Ambrakisë.1 Ajo përmendi edhe emrin e Pirros së Epirit, i cilisipas tyre është emër grek - tha Ana.

- Pirrua është një përfaqësues i Ilirëve, i cili njihet mirë edhenga historianët grekë, për betejat që ka zhvilluar me romakët dhehelenët – sqarova unë. Ai arriti të sundonte për një kohë, jo vetëmmbi tërë Epirin, por edhe mbi një pjesë të madhe të Maqedonisë

1 Fjalor i Gjuhës së Sotme Shqipe, botim i Akademisë së Shkencave, instituti iGjuhës dhe Letërsisë, Toena, Tiranë 2002, f. 304


dhe të Tesalisë në Lindje, si dhe mbi krahinën greke të Akarnanisë,në Jug.2 Madje, disa herë në histori, problemet e tij janë bërë objektdebatesh, siç ishte rasti i fitores së tij ndaj maqedonasve, në vitin295 p.e.s.*, duke fituar të drejtën e shpalljes mbret i tyre. Ndërsarasti i dytë, është ai i vitit 280 p.e.s, kur në krye të një ushtrie tëmadhe të përbërë kryesisht nga kontingjente molosësh, thesprotëshdhe kaonësh, Pirroja u nis për në Itali, duke pasur me vete dhe 200elefantë. Me ushtrinë romake u ndesh pranë Heraklesë. Këtu Pirrojakorri një fitore, e cila ia ngriti lart autoritetin mbretit epirot dhe nëanën e tij kaluan tani dhe fiset italike, kundërshtare të Romës, siedhe pjesa më e madhe e qyteteve greke të Italisë së Jugut. PorPirroja kishte lakmi dhe kërkonte të zgjeronte influencën e vet, gjëe cila e dëmtoi. Një tjetër betejë u zhvillua pranë Askulit, ku Pirrojaarriti t’i thyente për të dytën herë romakët, të cilët nuk mundën t’ibënin ballë mjeshtërisë së Pirros dhe aq më pak sulmit të tërbuar tëelefantëve, të cilët sollën panik në ushtrinë romake. Pirroja fitoiedhe kësaj radhe, por kjo fitore i kushtoi humbje të mëdha. Për këtëshkak, ka ardhur deri në ditët tona shprehja, si “fitore e Pirros”.3

Por historia e Epirit fillon shumë kohë më parë, pikërisht në trojetilire. Për këto zhvillime historike kanë shkruar shumë historianë tëhuaj dhe vendas – vijova unë, duke i përmendur disa prej tyre.

- Po tha ajo, - e cila dukej mjaft e përgatitur në fushën ehistorisë. Për Pirron kam lexuar shumë. Grekët duan ta tjetërsojnëpor unë e kam verifikuar figurën e tij nga shumë burime. Kështukam mësuar se Antigonea, qytet antik që ndodhet përballëGjirokastrës, është themeluar nga Pirrua. Dhe këtij qyteti, ai i vuriemrin e gruas së tij, Antigonea. Ajo ishte njëra prej vajzave tëBerenikës, gjatë jetës bashkëshortore me Filipin, para se tëmartohej me Ptolemeun.4 Pirrua ka qenë një mbret shumë i pasur.Sipas historianëve antikë, Ambrakia apo Arta e sotme, ka qenë

kryeqyteti i Pirros. Ajo ishte e stolisur me 1015 shtatore*. Plinitregon se shtatoret e famshme të nëntë muzeve i grabitën romakëtnë Ambraki, në kryeqytetin e Pirro Mollosit5.

-Eshtë e vërtetë - shtova unë. Ajo veç shtatoreve të shumta tësaj, qe e pajisur edhe me dy teatro. Ishte nga qytetet më të bukurtë asaj kohe, por të gjitha këto u grabitën nga gjeneralët romakë,gjatë vitit 186 p.e.s.

Por vajza më ndërpreu, duke vijuar të tregonte se vërtet dinteshumë dhe shtoi – Sipas studiuesit të njohur Von Han, Pirrua iEpirit ishte i fisit Mollos, pra ilir. Plutarku në veprën e tij Vita,pohon se ai, në një betejë kundër Demetrios Poliorkitis, në vitin287 p.e.s., mbante një helmetë me një tufë pendësh dhe me dybrirë cjapi. Maqedonasit menjëherë kaluan në anën e tij, pasi enjohën si mbretin e tyre të drejtpërdrejt e të vërtetë. Në monedhate Tarentit që u prenë nga ky qytet për Pirron, gjatë fushatës së tijkundër Romës, në vitet 280-275 p.e.s., dalin si shenja të mbretitAjakid, një majë shtize, vetëtima e Zeusit të Dodonës dhe helmetame brirë. Një helmetë e tillë është simbol monedhash edhe iuzurpatorit Trifon, që, në vitin 142-139 p.e.s., në Siri, duke kujtuarprejardhjen e tij mbretërore maqedone, u ngrit kundër selekuidëve.

- Po – i thashë unë – të gjitha këto mund të mësohen lehtë ngabrezi i sotëm duke gërmuar krahas librave edhe në internet. Siçshkruan Faik Konica, me fjalën Epir**, fillimisht grekëtnënkuptonin çdo vend kontinental përballë ishujve. Në këtëkuptim, Homeri e quan Akarnaninë - Epir. Të njëjtën gjë bën mëvonë Tukididi. Emri Epir, ndeshet për të parën herë te shkrimtarigrek i fund shek. VI p.e.s., Hekateu i Mitilenës, kur thotë se Orikuështë liman i Epirit, dhe pak më vonë edhe te Pindari, që epërshkruan Epirin me hapësira kodrash të shkëlqyeshme, “... qëfillojnë nga Dodona e deri në brigjet e Jonit”.6

2 Faik Drini. Edmond Dulja, Fjalor Enciklopedik Shqiptar, botim i Akademisësë Shkencave të Shqipërisë, Kristalina KH, Tiranë 2008, f.606

3 Historia e Popullit Shqiptar, Vëll. I, botim i Akademisë së Shkencave, institutii Gjuhës dhe Letërsisë, Toena, Tiranë 2002 f. 100

* para erës së re4 Mexhit Kokolari, Nuk mbulohet dielli me shoshë, Bashkimi i shqiptarëve nr.

6, fq. 4, dt. 15 shtator 1993, Tiranë

5 Po aty.6 Historia e Popullit Shqiptar, Vëll. I, f. 87* Skulpturë që paraqet trupin e një njeriu a të një kafshe.** Nga burime të shumë autorëve, vendës dhe të huaj rezulton, se emri Epir,fillimisht ka pasur kuptim gjeografik dhe jo etnik. Me emrin Epir, autorët elashtë në fillim e kanë quajtur një territor të gjerë, i cili më vonë u ngushtuarreth krahinave përballë Korkyrës dhe ishujve përqark. (Shpjegimi vijon në faqen 16)


Ndërsa vajza, e cila me sa duket kishte lexuar gjithçka vijoi:- Për periudhën e antikitetit të Gjirokastrës, hedhin dritë të

mjaftueshme edhe gërmimet arkeologjike, që u kryen në kalanë eGjirokastrës, në verën e vitit 1983. Gërmimet në territorin ebrendshëm të kalasë ishin të frytshme, sepse u përfitua një lëndëarkeologjike që i takon shek. IV ose III p.e.s. Kjo afirmon plotësishtemërtimin e hershëm të kësaj qyteze-kështjellë, me emrinPirrokastra, sepse pikërisht gjatë kësaj kohe ka jetuar mbreti Pirro.

- Ti ditke plot gjëra – ndërhyra unë – por ka edhe shumë burimenga studiues të tjerë, të cilët do t’i mësosh më vonë. Për temënmjaftojnë dhe këta autorë që folëm, pasi citimi i gjithë autorëveështë i pamundur.

- Kam shumë kureshtje t’i shfletoj argumentet e tyre, pasidëshiroj të paraqes një temë sa më të plotë - më tha vajza, ndërkohëqë Natasha, e cila kishte mbetur disi jashtë bisedës sonë, shtoi:

- Ana lexon dhe kupton shumë mirë anglishten, italishten,frëngjishten dhe greqishten.

- Kjo do ta ndihmojë shumë, megjithëse jo pak dokumentegjenden të shkruara në latinishten e vjetër - shtova unë.

Pastaj, me Natashën biseduam për vitet e jetës pas shkollës 7-vjeçare. Unë i tregova përbërjen e familjes sime dhe ajo më tha seishte martuar me një diplomat shqiptar, me të cilin ishte divorcuar

Në shek. V-të p.e.s., ky emër përfshiu të gjitha fiset e brendshme, duke ubërë një emër i përbashkët për krahinat, që formonin në këto brigje një tërësigjeografike, etnike e politike.

Enciklopedia shqiptare e konsideron si “krahinë dhe një nga shtetet e Ilirisësë Jugut, që shtrihej nga malet Akrokeraune dhe rrjedha e mesme e Vjosës nëVeri, deri në Gjirin e Ambrakisë në Jug dhe nga malet e Pindit në Lindje, deri nëbrigjet e detit Jon, në Perëndim…. Vetëm nga fundi i shek. VI p.e.s., ai ushndërrua në një emër të përveçëm gjeografik, ndërsa në gjysmën e dytë tëshek. IV p.e.s., mori dhe kuptim të përcaktuar politik. Epiri banohej nga shumëfise, ndër të cilët më kryesorët ishin: Tesprotët, Kaonët dhe Molosët. Me gjithëdisa veçori të jetës kulturore e politike, këto fise ishin etnikisht të një trungu meIlirët, me të cilët i lidhte, gjatë gjithë periudhave të historisë së tyre, një fond igjerë dhe i përbashkët traditash, që ndryshonin nga ato të Greqisëantike…”.(Fjalor i Enciklopedisë Shqiptare, zë i përgatitur nga F. Drini, E. Dulja,f.605)

Emri Epir, u përvetësua jo vetëm nga gjeografët, historianët e shkrimtarëtantikë, por edhe nga vetë banorët, të cilët e përdorën këtë shpesh herë edhe nëdokumentet e tyre të shkruara, në mbishkrime e monedha. Pra në gjuhën shqipe,fjala Epir, është sinonim i fjalës sipër, për të treguar banorët që jetonin në anëntjetër të bregut, ku grekët shkonin për tregti ose që punonin me banorët e kësajkrahine. Emri Epir është përdorur në kohët e vjetra për të quajtur Toskërinëdhe Gegërinë ose më saktë Shqipërinë. Dihet se me emrin Epir në kohën ePerandorisë së Lindjes u përgjithësua Shqipëria. Toskëria u quajt Epiri i Vjetër+

dhe Gegëria u quajt Epiri i Ri++. Ndërsa më 1635 fjalën latine “Epirus”shqiptarët e kanë përkthyer “Arbëni” dhe fjalën “Epirote” në shqipen e asajkohe Iarbenesce (Iarbeneshë)

Emri Epir në gjuhën shqipe është rjedhim i emrit latin Epirus. Në gjuhëngreke, emri është EPEIROS, i cili shqiptohet Ipiros. Çamët, vendit të tyre ithonë IPERI, vendi i ipeve (ipe=shqipe). Në Krujë, vendi i shqipeve thuhetSHQIPERI. Në Kelmend, vendi i shqypeve thuhet Shqypni. Emrin e zogut IPE egjejmë sot edhe te greket: gjipas, te italianët gipetto dhe francezët gipaette. Atëe gjejmë edhe te egjiptianët e vjetër, tek emri i një perëndie me trup njeriu dhekokë ipe, shqipe. Emri i kësaj perëndie është IPIS. Emri ipe i zogut, kërkuar nëgjuhët e quajtura indoeuropiane, jep të kuptojmë se ai vjen nga cilësitë fluturuesetë zogut, nga se ai fluturon më iper, më hiper, më sipër, më supra, më uber, mëupra, etj, nga zogjtë e tjerë. Shpjegimi i emrit IPIROS me greqishten është mëafër IPE OROS, pra Malet e Ipeve, njësoj si te çamët Iperi dhe te krutanëtShqipëri, se sa ashtu si deri më sot thuhet, kontinent. Për më tepër, që ngaantikiteti deri më sot, vende malore si Kaukazi dhe Spanja e sotme janë quajturdhe quhen IBERI.(Marrë nga interneti nën siglën: [email protected])

+ Provincë e krijuar në fund të shek. III, si pjesë e prefekturës së Ilirikut, mereformën administrative dhe ushtarake të Dioklecianit. Përfshinte krahinat nëJug të lumit Vjosë deri në Gjirin e Ambrakisë. Qeverisej nga një hegjemon dhekishte si qendër Nikopolin. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, f. 607)

++ Epiri i Ri (Epirus Nova) është krijuar në të njëjtën kohë si dhe Epiri iVjetër (Epirus Vetus). Përfshinte krahinat e Shqipërisë së sotme Qendrore eJugore nga lumi Mat deri te lumi Vjosë. Qevesisej nga një konsull dhe kishte siqendër Dyrrahun. (F. Drini, Fjalori Enciklopedik Shqiptar, f. 606-607)

pas 20 vitesh martesë. Aktualisht bashkëjetonte me një biznesmenrus.

- Jetojmë në kushte të mira dhe çdo mëngjes falenderoj Zotinpër fatin që më dhuroi në jetë – tha ajo.

Pas pak u ndamë dhe lamë një takim në Tiranë, të dielën etretë të muajit shkurt, për të biseduar më hollësisht rrethmaterialeve që nevojiteshin për diplomën e Anës.

(Shpjegimi vijon nga faqja 15)


NË BARIKADËN E REZISTENCËS

Të shtunën e tretë të qershorit 2006, i kisha dhënë fund punimittë librit tim, “Eshtra që akuzojnë”, ku renditeshin fakte të reja, qëishin zbuluar rishtas, për mashtrimin gjigant të Kosinës* dhe po edërgoja për botim. Disa pjesë i kisha bërë publike në shtypin editës, pa ditur ende, se vite më vonë, e njëjta gjë do të përsëritejedhe në Boboshticë.

Atë moment, në celularin tim mbrriti një mesazh. Sapo pashëfjalët e para të tekstit të shkruar, gjëja e parë që mendova ishtedhimbja njerëzore, për atë që ma kishte dërguar. Nuk ishte ndonjë

njoftim i zakonshëm aktivitetesh, as ndonjë lajmërim që lidhejme njerëz a miq të afërm, për mirë a për keq qoftë. Ishte thjesht,një paralajmërim për vrasje. Teksti i plotë ishte ky: “Hiq dorë,nëse nuk dëshiron të fusim të gjallë në varret e boshatisura tëKosinës”!

Ndofta, koincidenca e materialit mbi të cilin po shkruaja osethjesht dobësia njerëzore, përballë çdo kërcënimi për vrasje, mëdetyroi ta lexoja dy herë mesazhin, përpara se ta fshija. Tanimë,këto ishin bërë të zakonshme. Që kur kisha botuar shënimet e parapër mashtrimin e planit grek, në lidhje me hartën e “Vorio - Epirit”,që po rrethohej me varreza ushtarësh helenë, ku preheshin eshtrate stërgjyshërve tanë, ky kërcënim më ishte përsëritur disa herë, nëforma e mënyra të ndryshme. Dhe gjatë asaj periudhe, më qëlloiqë në celularin tim, më shumë se sa njoftime për martesa, apogëzime lindjesh e dasmash, të më mbrrinin alucinacione të tillaabsurde, që në kumtin e tyre dërgonin një ftesë për në morg.

I mbyllur në dhomën e punës, larg miqve dhe kolegëve që mëmbështesnin për iniciativën time, ndonjëherë, e ndjeja veten tëvetmuar dhe gati të pafuqishëm, për të luftuar regjimentin e atyrenjerëzve të paguar, që kërkonin me çdo kusht një ricopëtim të ri tëShqipërisë. Tashmë, llogoret e andartëve grekë, apo nacionalistëveserbë, ishin zëvendësuar me tryeza diplomatësh. Pavarësisht ngaforma e ndërtimit të fjalimeve, kërkohej gjithmonë e njëjta gjë:shpërpjestimi i shqiptarëve dhe krijimi i një realiteti të rremë, përtë mundësuar ëndrrën e vjetër të Megali Idesë.

Në takime dhe debate, dëgjohej shpesh shprehja, se në këtëhistori nuk ka dorë shteti grek, me të cilin “kemi marrëdhënie tëshkëlqyera”. Më tej dëgjoje, se këto punë të këqija, “bëhen ngaqarqe të caktuara nacionaliste”, apo se janë veprime tëpapërgjegjshme që “bëhen nga privatët, në kërkim të eshtrave tënjerëzve të tyre të dashur”, e kështu me radhë. Mirëpo, e vërtetanuk ka qënë kështu. Ne kemi pasur të drejtë, kur, për zhvarrimetnë Përmet, kemi bërë përgjegjëse edhe qeverinë greke, krahas asajshqiptare.

* Në Kosinë të Përmetit, fshat që shtrihet në anën e djathtë tërrjedhjes së Vjosës, ku ndodhet Kisha e Shën Mërisë, që datonshek. XIV, në 6 mujorin e parë të vitit 2006, njerëz pa identitet,duke angazhuar me pagesë disa banorë të Kosinës, shkulën eshtratë banorëve vendas, vdekur dekada më parë, në vend të eshtravetë ushtarëve grekë, rënë në luftën italo-greke në vitin 1940-1941.Në fakt, nga ekspertiza u provua, se këto ishin eshtra të burrave,grave dhe fëmijëve shqiptarë, të atij fshati. Ky veprim bëhej përtë mbushur arkat e vendosura në Manastirin e Këlcyrës, të sapondërtuar, ku do të preheshin eshtrat e ushtarëve grekë.


Pa koment

Misterin e ndërtimit të varrezave greke në vendin tonë e zbardhinpërfundimisht kabllogramat e Wikileaks, të cilës i referohet gazeta“Shqip”, më 6 shtator 2011. Kabllograma e ambasadës Amerikanenë Tiranë, dërguar Departamentit të Shtetit Amerikan, me kod06TIRANA662, 21 qershor 2006, raporton mbi incidentin e krijuarme zhvarrimet ilegale të zhvilluara në fshatin Kosinë të Përmetit.Zyrtarët e ambasadës së SHBA-së në Shqipëri, kanë intervistuar AtAndon Merdanin, drejtor të Marrëdhënieve me Jashtë në KishënOrtodokse Autoqefale të Shqipërisë. Sipas këtij dokumenti, ai kapohuar se, “…pavarësisht mungesës së një marrëveshjeje formale,ndërtimi i një mauzoleumi, me kapacitet prej 630 varresh, përfundoisë ndërtuari vitin e kaluar (2005), në territorin e një manastiriortodoks në Përmet. Një mauzoleum i dytë, i ngjashëm me të, ështëaktualisht në ndërtim, në Korçë (v. 2006)”.

Por ajo që ka më shumë rëndësi, qëndron në faktin që,“Merdani konfirmoi, se ndërtimi i mauzoleumeve është financuarnga qeveria e Greqisë dhe qe zbatuar nën drejtimin e KishësOrtodokse Shqiptare”, - vijon më tej kabllogrami, i firmosur ngaambasadorja Marcie B. Ries.

Merdani ka thënë gjithashtu, se kreu i Kishës Autoqefale,kryepeshkopi Anastasios Janullatos, vizitoi Kryeministrin grek,Karamanlis, në Athinë, në një takim ku u diskutua edhe çështja evarrezave. Një ditë më vonë, kisha lejoi policinë dhe prokurorinëshqiptare, të hynin në kishën ku mbaheshin përkohësisht eshtrat,me qëllim që këtyre të fundit t’u kryhej autopsia.

Një kabllogramë tjetër amerikane, hedh dritë mbi procesin evështirë të negocimit të kërkesës greke për varreza lufte nëterritorin shqiptar, një negocim, që Athina, duket se e fitoi përmesshantazhit.

Kabllograma, 08TIRANA745, raporton edhe lidhur mesqarimet e dhëna nga diplomati shqiptar, Islam Lauka, drejtor iDrejtorisë për Marrëdhëniet Rajonale, i cili është shprehur:“Ambasadori i Greqisë, i ka thënë ministrit të Jashtëm Basha, senë rast se qeveria e Shqipërisë nuk bie dakord me kushtet e Athinës

për varrezat ushtarake, atëherë Parlamenti i Greqisë nuk do taratifikojë kurrë Marrëveshjen e Stabilizimit dhe Asocimit”. Nëkëtë dokument, thuhet më tej, që “Ai i tha gjithashtu Bashës, senë të njëjtën ditë që Shqipëria nënshkruan marrëveshjen përvarrezat, Parlamenti i Greqisë do të ratifikojë MSA-në”.

Duke lexuar këtë kabllogram, ku mësohet se Kisha OrtodokseShqiptare, angazhohet në veprime antishqiptare, nuk është evështirë të kuptosh, se autoqefalia e saj është shuar. Në atë çast,m’u kujtua një thënie e Nolit: “Hapni sytë kur bisedoni apo lidhenime grekët, se ata janë pasardhësit e Odiseut dhe ruani me heroizëmKishën tuaj, se një ditë, papritur e pa kujtuar, do t’u shkas ngadora dhe s’kini për ta marrë kurrë. Rrënjët e kishës greke janë sitë arçarit, që përhapin kudo vetëm helm”.

Dyshime dhe fakte

Gjatë kohëve të fundit, presioni grek ishte reflektuar edhe nëbisedimet dypalëshe për kufijtë ujorë, si edhe në traumën fataledhe të pakrahasueshme, për shkombëtarizimin e shqiptarëve. Dhe,ndërsa tentativa e parë djallëzore kishte marrë një përgjigje korale,nga opinioni shqiptar dhe Gjykata Kushtetuese, përkundrazi,djallëzia e dytë kishte filluar të trokëllinte në formën e njëepidemie.

Vetë shqiptarët, të detyruar nga kërcënimi i urisë, ose, nëkëmbim të një jetese më të qetë, kishin nisur të vraponin drejtgjykatave, për të ndërruar kombësinë. Dhe në disa raste, lukunia egjyqtarëve, avokatëve apo noterëve, kishin manipuluar dokumentete këtyre hallexhinjve, duke u rrjepur edhe qindarkat e fundit, nëkëmbim të shkombëtarizimit. Kjo kish ndodhur edhe ngafalsifikimet e shumta nëpër gjendjet civile.

Bazuar në shpejtësinë e përhapjes së kësaj të keqeje, ku çdovit ndërronin kombësinë qindra shqiptarë, për një periudhë 20vjeçare, një pjesë e konsiderueshme e popullsisë mund tëgreqizohej. Pikërisht, pëpara kësaj gjëme, e ndjeja veten fajtor,që nuk kisha mundur të bëja më shumë për kombin tim si publicist,biograf, intelektual, apo si qytetar i thjeshtë, i këtij vendi.


Megjithëse, gjatë asaj periudhe, së bashku me drejtuesit e tjerë tëshoqatës “Fan Noli”, kishim organizuar disa aksione kombëtare,për të ndalur këtë hemoragji, përsëri, zërat tanë ishin bërë pjesë ehumnerës. Sepse virusi i rrezikut të shkombëtarizimit, ishtembuluar me frazeologjizma juridikë, me propozime parlamentaredhe vendime shtetërore, ku në regjistrimin e popullsisë kërkohejdeklarimi i etnisë dhe fesë. Ky amalgam ishte përgatitur prej viteshnga kontributi i pozitës dhe opozitës, por personalisht unë nukhyja tek rradhët e militantëve të bindur ndaj çdo vendimi, dhe astek njerëzit që dyshonin tek çdo ligj apo projektligj parlamentarose tek çdo vendim shtetëror. Dhe as tek njerëzit që rrinin gjithëditën duke sharë politikanët, për shkak të fatkeqësive të tyrepersonale apo shoqërore. Në thelb, kam synuar të mos shajerrësirën, por të ndez një kandil, për të shtuar një projeksion drite.

Gjatë asaj periudhe kisha menduar gjithmonë, se ligji, apovendimi i qeverisë për regjistrimin e banorëve dhe pronave tëshqiptarëve, në thelb përbënte një iniciativë progresiste. Qeveria,duket se ka menduar, që në një vend të lirë, gjithkush mund tëdeklarojë lirisht edhe kombësinë. Por, sipas meje, ky vendimkishte disa defekte, me të cilat mund të spekullohej. Dhe pasojate këtij spekullimi, do të rëndonin më tej brez pas brezi tek trupii plagosur i kombit tonë, i cili periodikisht, nëpër shekuj, kishtemarrë goditje të rënda. Këtë rradhë, rreziku i shkombëtarizimit,vinte pikërisht nga disa paragrafë ligjorë që kushtëzoninformularët e regjistrimit.

Madje, praktikisht dhe institucionet shtetërore nuk kanë qenënë gjendje të administrojnë të dhënat zyrtare. Në një vjetarstatistikor ndërkombëtar, të vitit 1998, bazuar në të dhënat eInstitutit të Statistikave (INSTAT) thuhet, se në Shqipëri janë rreth70 për qind myslimanë, 20 përqind ortodoksë dhe 10 për qindkatolikë.7

I njëjti vjetar, në vitin 2009, na jep 84.4 për qind myslimanë,

8.7 për qind ortodoksë, katolik 6.2 për qind dhe të tjerë 0.7 përqind.8

Në aspektin e një regjistrimi të popullsisë, për të pasur të dhënatë sakta, nuk do të kishte asgjë të keqe, nëse pas këtij regjistrimime vetëdeklarim etnik e fetar, nuk do të fshiheshin qëllime tëmbrashta antishqiptare të fqinjëve. Prandaj, mjekimi i plagës sëhapur, nga spekullimet dhe konfuzioni juridik, duhej të fillontepikërisht nga organizmat ligjorë, nga korrigjimet e ligjeveparlamentare e vendimeve qeveritare apo nga gjykatat. Ndërkaq,pas vendimit shtetëror për regjistrimin e popullatës, zëratantishqiptarë brenda dhe sidomos jashtë vendit tonë ishin shtuar,ndërsa deklaratat zyrtare të grekëve në lidhje me “Vorio – Epirin”,ishin trefishuar.

Kështu, filozofët grekë, historianët, konsujt, etj, nëbashkëpunim të hapur apo të fshehtë, me qarqet e tjera të dyshimtaantishqiptare, dukej sikur ishin rizgjuar nga letargjia, dhe pasikishin zhveshur dorezat diplomatike, po nxitonin për të lëshuarpjesën e akumuluar të helmit shovinist, mbi realitetin ballkanik,duke përmendur gjithmonë e më shumë ëndrrën e tyre të vjetërpër “Vorio – Epirin”. Gjatë kësaj ofensive, politika shqiptare kishteheshtur, ndofta për të respektuar paqen diplomatike, por aty këtu,zëra të vetmuar intelektualësh kishin reaguar. Midis intelektualëveshqiptarë, që prononcoheshin në media, shquheshin Sabri Godo,Pëllumb Xhufi, Beqir Meta, Sabit Brokaj, Abdi Baleta, At NikollëMarku, e të tjerë. Por reagimi i shqiptarëve kishte qenë spontandhe i paorganizuar, ndërsa sulmet greke ishin pjesë e një strategjietë sponsorizuar nga qarqe të caktuara helene. Sidoqoftë, gjatë atyreditëve, nënkryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë (KLD),Kreshnik Spahiu, i kishte dhënë një përgjigje të fortë NikolasGeixh, i cili vazhdonte të mbillte idenë e Megali Idesë, sipas sëcilës, “Vorio - Epiri” është grek. Midis të tjerave, Spahiu i kishtekujtuar greko-amerikanit, se do të ishte mirë t’i harronte këto ëndrradhe të mos jetonte me halucinacione.

7 Calendario Atlante de Agostini. Instituto Geografiko de Agostini, Italia(Novara) 1998, f. 122.

8 Calendario Atlante de Agostini. Ins-tituto Geografiko de Agostini, Italia(Novara) 2009, f. 272)


TAKIMI I SË DIELËS

Takimin me Natashën dhe Anën e kishim lënë pranëBibliotekës Kombëtare në Tiranë. Ndofta si rezultat i faktit qëbiseda jonë e parë kishte nisur në Londër, pikërisht në njëbiblotekë. Apo, sepse biseda jonë do të zhvillohej rreth mistereveqë fshiheshin brenda Bibliotekës sonë Kombëtare. Megjithëse eprisja me emocion një takim të tillë, më erdhi keq, që nuk kishashumë kohë në dispozicion të tij, pasi ishim nisur për një rrugë tëgjatë. Madje, djalin e madh e lashë të më priste në makinë. Prandaj,sapo i dhamë dorën njëri - tjetrit, hymë direkt në temë. E pyeta seçfarë materialesh kishte gjetur, nga ato që i kisha shënuar në listë.

Kam gjetur librin e historianit Beqir Meta, Kristo Frashërit,Abdi Baletës, Hasan Cekës, Eqerem Çabejt, Pëllumb Xhufit,Mexhit Kokalarit…, ndërsa një libër i Mithat Frashërit, më duketse lejohet vetëm për në sallë, kështu që kam nisur studimin e pikavekryesore të një libri tjetër me 600 faqe – tha ajo duke më përmendurpamundësinë e gjetjes së disa librave me autorë studiues ballkanikëe europianë.

- Si të duken? – e pyeta unë.- Janë më të besueshëm dhe më të argumentuar se librat grekë,

ku shumë gjëra nuk mund të shpjegohen dot – tha ajo. Pastaj shtoi,se aktualisht, ngërçi i studimeve të deritanishme ishte krijimi iEpirit dhe enigma e banorëve që e kanë populluar atë në shekuj.

Atë pasdite u informova për iniciativën e nënkryetarit të KLD-së, për krijimin e një lëvizjeje mbarëkombëtare, që synontekorrigjimin e gabimeve historike të shekullit të kaluar, por edhefrenimin e synimeve djallëzore moderne të kohës sonë. Për këtëshkak, ftesës së tij për bashkëpunim, që m’u bë nëpërmjet telefonit,iu përgjigja pozitivisht. Sepse, në këtë mënyrë, i gjithë aksionipolitik merrte një kuptim të ri, në formatimin e dizekuilibreve tëtranzicionit traumatik. Duke studiuar konfuzionin juridik për këtëproblem, e kuptova se çështja e rigjenerimit të plagës kombëtarekërkonte më shumë se sa një mjekim vertebrash ligjorë. Aty,nevojitej një baipas i vërtetë.


– Nga ato që kam lexuar në libra dhe internet, mund të citoj seEpiri është toka klasike e një populli tepër të lashtë. Prej kohëshnë Gadishullin Ballkanik endeshin pellazgët të mbuluar me njëvel misteri. Mitologjia thotë se ata ishin “njerëzit e parë”. Bilehelenët, të cilët në mënyrë të padiskutueshme i konsideroninpellazgët më të vjetër se veten, për ta përdornin një epitet tëpashlyeshëm, “proselinoi” (parahansor), pra më të vjetër se vetHëna. Kjo figurë e skajshme është tepër elokuente për lashtësinëe popullit tonë. Pra, kemi të bëjmë me një popull dominues, ndajdhe ilirët morën pjesë në proceset themelore shoqërore e kulturore,në ngjarjet kryesore politike, që përshkruan botën antike tëMesdheut.

Ajo ndaloi pak dhe hapi fletoren e shënimeve duke shtuar: tëgjitha këto i kam lexuar këto ditë. Dhe nisi të lexonte nga fletorjae saj duke thënë: Për të nënshtruar trojet ilire, Romës iu desh tëharxhonte gati gjysmën e kohës, me anë të së cilës krijoi tërëperandorinë e saj të përbotëshme.

Gjatë kohës që Ana lexonte shenimet në fletore, unë shihjaorën herë pas here. Ajo, me sa duket, e kuptoi padurimin tim dhemë pyeti: Mos vallë nuk keni kohë të mjaftueshme për të mëdëgjuar?

-Po, i thashë, më duhet të iki. Por, nëse keni diçka të shkruar,ma jep ta lexoj gjatë pasdites.

Dhe kështu bëmë. Ajo më dha një bllok fletësh të printuaranga kompjuteri dhe unë u ngrita, duke i kërkuar falje për nxitimin.Lamë një takim tjetër javën e ardhshme, duke i shpjeguar, se tështunave mund të gjeja ndonjë orë të lirë për të biseduar, ngaqëditët e tjera i kisha shumë të ngarkuara me punë. Natasha m’u lutt’i kushtoja pak më tepër kohë takimit me vajzën e saj, pasi dita embrojtjes së diplomës po afronte.

- Kam edhe dy muaj kohë – tha Ana dhe unë u zura ngushtë,ngaqë e dija se gjatë asaj periudhe, do të isha shumë i zënë meproblemet e mia të punës dhe doktoraturën. Kur u ktheva nëmakinë, i thashë djalit që të merrte timonin. Vetë u ula në sediljene pasme, ku nisa të lexoj shënimet e saj, të grumbulluara nga burimetë ndryshme, gjatë asaj jave të lodhshme. Në këto shënime,

shkruhej midis të tjerave:“Me emrin “Epir”, në antikitet quheshin krahinat në veri-

perëndim të Greqisë, që shtriheshin prej lumit Vjosa e deri tekrahinat veriore të Heladës së vjetër.9 Straboni, për këtë çështje,përmend Homerin, i cili me fjalën Epir nënkuptonte vendet përballëishujve, duke përfshirë Leukadën. Më vonë, banorët e Korkyrësdhe të ishujve përreth, me emrin Epeiros, quanin tokat përkundrejtishujve, që shtriheshin gjatë bregut të detit Jon, të banuar ngafiset kaone e thesprote. Ndërsa në historinë tonë thuhet, se nëperiudhën antike, “treva nga malet e Llogarasë dhe të Kudhësitme rrjedhjen e mesme të Vjosës në Veri dhe deri në Gjirin eAmbrakisë dhe kufijtë e Etolisë në Jug, që nga malet e Pindit nëLindje e deri në brigjet e detit Jon në Perëndim, përbëjnë një njësigjeografike-politike më vete, të formuar historikisht dhe të njohurme emrin Epir, nga greqishtja e vjetër Apeiros, që do të thotë sterë,tokë”.10

Natyrisht, kufijtë e Epirit janë zvogëluar dhe zgjeruar sipasrrethanave, fitoreve dhe humbjeve të palëve ndërluftuese. Kagjeografë, të para dy mijë vjetëve, që me Epir quanin krahinat qëndodheshin nga Gjiri i Ambrakisë në bregun e djathtë të Vjosësdhe i shtynin kufijtë e këtij shteti deri në Skraparin e Mallakastrëne sotme, duke përfshirë edhe qytetin e Apollonisë. Të dhënat qëjepen për Epirin, nuk bazohen thjesht në kërkime arkeologjike,por sidomos në pohimet e Tukididit. Mendimet kanë qenë sa tëndryshme, aq edhe kontradiktore.

9 Perputhje onomastike iliro-epirote, në Studime Historike nr. 2, 1965, fq. 8510 Historia e Popullit Shqiptar, Vëll. I, 2002 f. 87


ETHET E SHKOMBËTARIZIMIT

Në Shqipëri prej kohësh është ndjerë nevoja e nxjerrjes së njëligji rigoroz për regjistrimin e popullsisë dhe banesave. Kishinkaluar dekada nga regjistrimi i fundit dhe gjatë kësaj periudhekishim pasur eksode të shumta, ndryshime demografike të llojevetë ndryshme, duke përfshirë këtu rritjen e numrit të popullsisëshqiptare. Madje, duhet pranuar se regjistrimi i blegtorisë (gjësësë gjallë), kishte kohë që ishte kryer me perfeksion. Pra, për tëaplikuar regjistrimin e popullsisë shqiptare kishte ardhur momentii duhur, por ligji i gjendjes civile, që favorizonte ndërrimin ekombësisë kishte defekte shumë të rënda të formulimit, e sidomostë përmbajtjes. Hartuesit e këtij ligji, ishin përpjekur të riprodhoninekstraktin e nxjerrë nga modelet e disa ligjeve të këtij lloji nëvendet europiane, por natyrisht duke e përshtatuar atë me realitetinshqiptar. Dhe tinëzia e qëllimit nuk fshihej tek fenomeni, por tekparamendimi për t’i dhënë hapësira të pakufishme manipulimitme kombësinë. Disa deputetë të Kuvendit të Shqipërisë e kishinpropozuar atë dhe të tjerët e kishin miratuar, pa u thelluar, apo memendimin “ç’më duhet mua, ata e dinë më mirë”. Ndofta disa tëtjerë kanë menduar, se në epokën e integrimit europian dhepjesëmarrjes së Shqipërisë në NATO, rreziku i shkombëtarizimitsfumohej krejtësisht. Dhe më tej akoma, shumica e deputetëve, as

nuk e kanë lexuar dhe as nuk kanë dashur ta dinë se çfarë shkruhetnë të, por ata thjesht kanë ngritur kartonin jeshil duke zbatuarurdhrin e grupit parlamentar.

Por, pas publikimit të përmbajtjes së këtij ligji, pothuajse igjithë populli ishte kundër. Kjo ndodhi sidomos kur efektet emanipulimit u ndjenë menjëherë. U pa qartë, kur nxitimi i disashqiptarëve për të nderuar kombësinë u shfaq nëpër gjykata dhenëpër gjendjet civile të vendit, si një virus epidemik.

Megjithatë, gjendeshin edhe disa individë e shoqata që e kishinpranuar. Kështu, së bashku me përfaqësuesit e minoritetit grek,që ishin pro këtij regjistrimi, rreth datës 9 nëntor 2010, me anë tënjë deklarate, pranonin formularin e regjistrimit edhe arumunët.Tani u mbetej shqiptarëve shekullorë të thoshin fjalën e tyre. Nëdeklaratën e arumunëve thuhej se, shoqata “Arumunët eShqipërisë”, më e vjetra e shoqatave që përfaqësojnë arumunët nëvendin tonë, është deklaruar pro formularit për regjistrimin epopullsisë, të publikuar nga Instituti i Statistikave.11

Por shifrat zyrtare që vinin nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë,tregonin një dukuri të frikshme, të përhapur së tepërmi gjatë kohëvetë fundit. Në këto statistika thuhej se “janë mbi 3.800 qytetarë tëShqipërisë, në zonat jugore, që e kanë ndërruar kombësinë, ngashqiptare në greke dhe mbi 150 të tjerë në zonat e Veriut, në serbo- malazeze”. Mijëra e mijëra të tjerë kanë ndërruar gjithëgjeneralitetet në zyrat e gjendjes civile, kundrejt një pagese “nëndorë”, duke dëmtuar regjistrat themeltarë. Gjithashtu, shifrat eMinistrisë së Brendshme Greke, parajmëronin katastrofën. Sipasstatistikave të kësaj ministrie, rreth 180.000 shqiptarë me banimnë Greqi, mendohet të jenë tjetërsuar në kombësi. Kjo shifër bëhete ditur edhe nga IOM (International Organization for Migration).Në muajin nëntor 2009, kjo organizatë publikon një raport lidhurme numrin e emigrantëve, ku thuhet: “…Një vlerësim i përafërt iemigrantëve shqiptarë jashtë vendit, më 2001, bazuar në statistikate shteteve kryesore pritëse, shkon deri në 675. 000. Në 2007, kynumër u rrit në 935. 000 ose me 39 %. Sipas Shërbimit Statistikor

11 Gazeta Standard 10. 11. 2010


Kombëtar Grek, masa e emigrantëve shqiptarë u rrit midis viteve2001 dhe 2006, nga 438.000 në 482.000. Megjithatë,(Triandafyllidou, Maroufof and Nikolava, të cituar nga Ministriae Brendshme e Greqisë) vlerësoi se totali në 2008, përfshin dhe185.000 emigrantë me origjinë greke, të cilët mbajnë shtetësishqiptare”.12

Fenomeni po merrte përmasa të paparashikueshme. Shumënjerëz përdornin si komardare gjykatën, ndërsa disa të tjerë, i bininfare shkurt, duke bërë manipulime në zyrat e gjendjes civile. Parakëtij rreziku, disa intelektualë kishin dhënë alarmin, ndërsa KLDpropozoi që të ngrihen komisione të posaçme nga shteti, për tëkontrolluar regjistrat e gjendjes civile, me qëllim që të evidentohenndryshime e paligjshme të bëra në to dhe të vihen para ligjitshkaktarët. Shfaqja masive e kësaj dukurie dhe përkimi në kohëme afrimin e regjistrimit të popullsisë, nxiti dhe nënkryetarin ekëtij institucioni, të ndërmarrë në fillim të muajit mars 2011, njëinspektim 6 mujor në gjykatat e shkallës së parë, të cilat miratojnëose hedhin poshtë kërkesat për ndryshim të kombësisë. Dhe, ashtusiç pritej, në shumë raste të ndërrimit të kombësisë, u zbuluanedhe raste konkrete të falsifikimit. Burimet zyrtare nga KLD, më15 mars 2011, pohonin se, “gjatë dy javëve të para të këtij muaji,nga inspektimi i Këshillit të Lartë të Drejtësisë, janë gjetur disadhjetëra raste, ku ndryshimi i kombësisë është kryer me dokumentetë falsifikuara. Vetëm në Gjykatën e Leskovikut, 72 qytetarërezultojnë ta kenë ndërruar kombësinë, nga shqiptare në greke,me dokumenta të falsifikuara”.

Ndërsa shumë të tjerë, regjistronin kombësinë e fëmijës sipasdëshirës. Debati për këtë çështje nuk është i ri. Disa juristë mefamë botërore, kombësinë ia atribuojnë atësisë. Fëmija merrkombësinë e të atit. Ka prej tyre, që kombësinë e lidhin me mjedisinkulturor e social ku rritet fëmija. Sipas juristit shqiptar të së drejtës

ndërkombëtare, Abdi Baleta, “të lindurit nga prindër me kombësitë ndryshme në Shqipëri, (si kudo) do t’i përkasin në radhë të parëasaj shoqërie, atij grupi etnik e kombëtar, kulturën e të cilit kanëmarrë, në mjedisin e të cilit janë rritur, gjuhën e të cilit kanë sigjuhë të vërtetë komunikimi. Një fëmijë i lindur nga prindër greke shqiptar, do të anojë natyrshëm më shumë nga përkatësia greke,kur rritet në mjedis e kulturë greke dhe më shumë nga kombësiashqiptare, kur rritet në mjedis e kulturë shqiptare”.13 Po në këtëlibër, Baleta sqaron, se përcaktimi i kombësisë është në radhë tëparë çështje me interes publik, një e mirë shoqërore, shtetërore ekombëtare dhe nuk mund të tjetërsohet aq lehtë. “Përkatësiakombëtare nuk është vlerë pasurore shpirtërore, që mund tëdisponohet me testament, apo me amanet, me dhurim apo me shitjenga dy prindër, ashtu sikurse jeta e fëmijës, kur lind, nuk është mëpronë e prindërve, e disponueshme lirisht, që këta të bëjnë çfarëtë duan me të”.14 Në këtë mënyrë, kishte ardhur momenti ishqiptarëve të vërtetë dhe koha nuk priste. Regjistrimi i popullsisëishte lënë që të fillonte më 2 prill 2011. Duhej vepruar shpejt e meefikasitet për të ndalur një rrezik real.

Keqtrajtimi juridik

Diferenca e Ligjit të Gjendjes Civile, nr. 8950, dt. 10.10.2002,me atë të vitit 2009, qëndron pikërisht, te fakti i fjalës kombësi.Fjala kombësi, në ligjin e vitit 2002, nuk përmendet.

Kreu II, Neni 8. Përbërësit dhe veçoritë e gjendjes civile tështetasve.

1. Përbërësit e gjendjes civile janë emri e mbiemri, numri iidentitetit, datëlindja, vendlindja, vendbanimi, seksi, raportet eatësisë e mëmësisë, vdekja, shpallja i/e zhdukur dhe fakte të tjeratë parashikuara nga ligji.

Në miratimin e Ligjit të ri për Gjendjen Civile, më 11 maj2009, në nenin 8 të tij, pika 1, thuhet: “Përbërësit e gjendjes civile

13 Abdi Baleta, Jo plebishitit Venizellist, Prishtinë 2011, f.37-38.14 Po aty, f. 35

12 IOM, International Organization for Migration, Nëndor 2009. LabyourMigration Patterns, Policies and Mirgration Propensity in the Balkans. MarekKupiszeëski, Anna Kicinger, Dorota Kupiszeëska, Frederik HendrikFlinterman. The Central Europian Forum for Migration and PopulationResearch


janë emri e mbiemri, numri i identitetit, datëlindja, vendlindja,vendbanimi, seksi, kombësia, raportet e atësisë e mëmësisë, vdekja,shpallja i/e zhdukur dhe fakte të tjera të parashikuara nga ligji”.Pra është shtuar fjala kombësia, në raport me Ligjin e vitit 2002.

Ky ndryshim i padukshëm kishte shkaktuar një tronditje tëmadhe për shoqërinë shqiptare, brenda një periudhe të shkurtër.Ai ishte një gjëmb i ri, që kishte hyrë pa zhurmë në vertebrat ejuridiksionit, por hemoragjia që pritej prej tij, ishte epakrahasueshme.

Përtej fasadës

Të gjitha këto i kisha shënuar me kujdes në librin tim“Shqiptarët dhe grekët”, ku në një kapitull të veçantë, kisha hedhurnë mënyrë telegrafike dhe shkurt, datat dhe orët kur kishin ndodhurincidentet, qysh nga viti 1844, e deri në ditët tona. Madje, këtotrauma që kishin si bazë vijën zyrtare të Greqisë, ishin kaq tëshumta, saqë më ishte dashur, që në librin tim, për shkak të venditqë zinin, të mos i rendisja të plota. Kur mbarova librin, më erdhikeq, që dy vendet më të vjetër të kontinentit, të cilët patënbashkëjetuar prej më shumë se tre mijë vjetësh në territoret fqinje,kishin përjetuar kaq shumë përplasje, sa në arkivën e kujtesës ishtefiksuar një dozë urrejtje për krimet, që kishin gjithmonë efekteprapavepruese.

E gjitha kjo ishte për faj të oreksit të Greqisë zyrtare, e cila ekishte parë Shqipërinë si një kafshatë, që në çdo moment i kishtembetur në grykë.

Sepse ato ngjarje me të vërtetë frymëzoheshin nga udhëheqësitshpirtërorë shovinistë, me një prapavijë politike, por pasojat bininmbi njerëzit e thjeshtë. Megjithatë, pasi pata mbaruar librin, kishinndodhur incidente të reja. Në Boboshticë ishte ideuar një masakëre re me varret e shqiptarëve, ndërsa në Himarë, tabelat e rrugëveishin vendosur në greqisht. Ndërkaq, konsulli grek, TheodhoriosIkonomus, kishte deklaruar në Korçë, se luftimet e vitit 1940,vazhdojnë edhe sot, por tani kemi më shumë mundësi për fitore.Gjithashtu, incidente të reja ishin shënuar edhe në det, apo në

hapësirat e biznesit. Thuajse në të gjitha rastet, këto incidente ishinshoqëruar nga heshtja e Tiranës zyrtare dhe nga kundërpërgjigjete njerëzve të thjeshtë të bazës. Kështu, drejtues të pushtetit lokaltë Korçës, kishin mbyllur sytë ndaj atyre që organizuan njëceremoni mbi memorialin e ushtarëve grekë, ndërtuar mbi varrete shqiptarëve.

Drejtoria e rrugëve kishte hequr në zonën e Sarandës dheHimarës tabelat treguese në gjuhën shqipe, duke i zëvendësuarato me tabela në greqisht. Ndërkaq, në universin grek, dilnindeklarata kundërthënëse dhe bëheshin veprime provokative.Kështu, konsulli Ikonomus, pas gabimeve diplomatike, u thirr nëAthinë. Disa ditë u fol edhe për shkarkimin e tij. Por më vonë, aiu rikthye sikur të mos kishte ndodhur asgjë dhe kjo tregonte, se nëvijën zyrtare helenike, kishte triumfuar ndërgjegja shoviniste mbipaqen rajonale.

Për hir të së vërtetës, duhet thënë se ambasadori grek, u thirrnë Ministrinë e Jashtme të Shqipërisë dhe pas një bisede të shkurtër,kjo ministri doli me deklaratën, sipas së cilës, “opinioni i konsullitgrek nuk shprehte qëndrimin zyrtar të Greqisë”. Ndërkaq, e keqjapërparonte çdo ditë. Si reagim ndaj papërgjegjshmërisë sëIkonomusit, rrjeti i organizatave shqiptare, ku marrin pjesë shoqatanga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Lugina e Preshevësdhe bashkësia çame, në bashkëpunim me disa të rinj nga grupimi“Tifozat Kuq e zi”, zhvilluan një protestë paqësore përpara selisësë Kuvendit të Shqipërisë, kundër regjistrimit të popullsisë mbibaza etnike dhe fetare. Midis organizatave, ishin edhe përfaqësuestë lëvizjes “Vetëvendosje!”, “Lëvizja Zgjohu!” nga Shkupi, Lëvizja“Çohu”, nga Prishtina, Lëvizja “Mjaft!”, “Klubi KombëtarShqiptar”, “Shoqata Çamëria”, etj. Përfaqësuesit e shoqatave ushprehën se, “ky regjistrim popullsie nuk u shërben aspakinteresave kombëtare dhe se ai gjen mbështetje vetëm te qarqetantikombëtare, të cilat kanë 20 vjet që synojnë shtrembërimin dherritjen artificiale të kombësive të tjera në Shqipëri”.


Shqetësim intelektual

Në takimin me Spahiun biseduam për aksionin e madh politiko-social për t’i thënë, “ndal” shkombëtarizimit. Me pak fjalë, Spahiumë sqaroi shkurt, konfuzionin e juridiksionit shqiptar në lidhjeme regjistrimin e popullsisë.

Midis të tjerave, aty u njoha konkretisht me rrethanat emiratimit të Ligjit nr. 8950, 10. 10. 2002, “Për Gjendjen Civile”,i cili ishte një ligj që ka shfuqizuar legjislacionin e trashëguar ngaperiudha e mëparshme, dhe konkretisht, ligjin nr. 8950, dt. 20. 02.1979, “Për regjistrimin e Akteve të gjendjes civile”. Ky ligj nukpërfshinte në përbërësit e gjendjes civile termin kombësi dhe ndiqtelinjën që ishte mbajtur deri në atë kohë në lidhje me përcaktimine elementeve përbërës të gjendjes civile.

Ndërsa, 5 muaj pas miratimit të këtij ligji, me nismën e njëgrupi deputetësh, miratohet nga Kuvendi, Ligji me nr. 9029, dt.13. 03. 2003, për disa shtesa në ligjin nr. 8950, dt. 10. 10. 2002,“Për Gjendjen Civile”, me anë të të cilit kombësia bëhet elementpërbërës i gjendjes civile dhe shtohet një nen, i cili flet për mënyrëne regjistrimit të kombësisë dhe të drejtën për ndryshimin e saj,neni 37/1, i njëjtë ky me nenin 58 të ligjit aktual. Faktikisht, gjatëshkrimit të librave të mi, i kisha kaluar nëpër duar të gjithaprocedurat dhe aktet ligjore dhe e kisha kuptuar fort mirë, se tëgjitha këto ndryshime në Ligjin e Gjenjdjes Civile, të vitit 2009,ishin bërë në mënyrë të heshtur, pa publicitet dhe pa i rënë në syopinionit publik, aq më pak, pa marrë miratimin e tij, në lidhje mekëtë çështje. Ishte fjala për futjen e kriterit të kombësisë, si shtesë,për gjendjen civile. Dhe këtu qëndronte thembra e Akilit, apo pjesae djallëzisë. Edhe pse këtë çështje e kisha trajtuar në librin tim tëfundit, gjatë këtij takimi e kuptova se plaga ishte më e thellë se sakaq. Sepse, pas interesave të disa qarqeve greke, fshihej dora efshehtë e ligësisë. Dhe gangrena mund të përparonte dita ditës.

KONSULLI GREK,THIRRJE ANTISHQIPTARE

Konsulli grek në Korçë, Theodhoris Ikonomus, me rastin e 20vjetorit të degës së “Omonias”, duhet unifikuar në këtë qytet, ushpreh: “Grekë të Korçës! Mos u trembni nga regjistrimi ipopullsisë. Ju duhet të shpallni origjinën tuaj reale dhe të gjithëata që janë me dyshim dhe që kanë frikë, duhet të pyesin veten etyre, dhe me siguri, që do ta kuptojnë se janë grekë”.15

Gjithashtu, ai u bënte thirrje vllehëve të Korçës, që tëregjistrohen si grekë. Përse i duhen konsullit tërë këta grekëartificialë në Korçë? Kjo ishte një deklaratë që u bë një të dielë,pak kohë para regjistrimit të popullsisë. Gjithçka e orkestruar sijo më mirë.

Ndërkaq, kryetari i “Omonias” për Korçën, Ligoraq Karamelo,po në këtë takim pohoi: “Kjo betejë nuk mbaron me regjistrimin epopullsisë greke. Ju e dini se ekzistojnë të drejta të minoriteteve,por këto të drejta duhet të vihen në funksion në të gjitha zonat eShqipërisë, të cilat përfaqësojnë “Vorio - Epirin”. Ndërsa dydeputetë grekë, të pranishëm në këtë takim, Mihalis Pandulas iJaninës dhe Stathis Theodhoris i Follorinës, u kanë lënë banorëve

15 Gazeta shqiptare, Tiranë, 6 shkurt 2011


korçarë “detyrën kombëtare”, sipas së cilës ata duhet “të deklarojnëkombësinë greke, gjatë regjistrimit të tyre në Korçë”.16

Deputeti Vangjel Dule, ka shprehur shqetësimin, që Greqianuk ka bërë sa duhet. “Greqia, akoma nuk ia ka kthyer borxhetKorçës, për helenizimin e saj, ashtu si helenizimi në botë, kurështë i bashkuar, bën gjëra të mëdha dhe nuk ka asgjë që mund tandalë dhe ta pengojë”. Me fjalë të tjera, ai u thotë banorëve tëKorçës, të vazhdojnë në rrugën e helenizimit të qytetit të kulturëssë lashtë. “Juve, shumë shpejt do t’u dalin pengesa, të cilat duhett’i përballoni me frymën që ju thashë dhe pengesa e parë do tëjetë, regjistrimi i popullsisë, ku përfshihet feja, gjuha dhe kombi”.17

16 Po aty17 Po aty

PËRGJIGJE PËR PROVOKIMET

Nënkryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë, Kreshnik Spahiu,në datën 7 shkurt 2011, kishte paralajmëruar para Gjykatës sërrethit të Korçës, rrezikun që i kanoset ndryshimit artificial tënumrit të pakicave greke në Shqipëri, me anë të vendimit tëgjykatave. Sipas tij, “ka një tendencë të fortë për ndryshimin ekombësisë... Rastet janë dramatike, se ndryshohet trungu i familjes,duke u shumëfishuar kështu në mijëra dhe shkaktuar ndryshimartificial të pakicave në Shqipëri”.18 Më tej, ai theksoi, se jo vetëmnë Korçë, që janë më shumë se 192 vendime të tilla, por shumëmë tepër ka në Gjirokastër e Sarandë. Ndonëse premtoi se do tëngrihej një grup inspektimi, për të verifikuar çdo çështje që lidhetme ndërrimin e kombësisë, vështirë se do të ndryshojë gjë, pasinjë veprim të tillë e favorizojnë vetë ligjet shqiptare. Për numrindy të KLD-së, “ndryshimi i kombësisë mund të bëhet vetëm mevendim gjykate dhe jo si pasojë e një pazari politik apo pazarifinanciar. Askush nuk mund të imponojë kërkesat dhe zgjidhjen ekombësisë. Ajo nuk zgjidhet e ndryshohet lirisht dhe sipas dëshirës,por vetëm me një vendim të formës së prerë, bazuar në arsyeobjektive. Regjistrat e gjendjes civile janë të saktë dhe askush

18 Gazeta Koha Jonë, Tiranë, 8 shkurt 2011


nuk mund të ndryshojë kombësinë në bazë të një interesi material,pa e vërtetuar gjykata…Vetëm në Korçë ka pasur 192 kërkesa. Kyështë një numër i madh dhe mund të rrezikojë, që në mënyrëartificiale, të hapë probleme serioze. Ndryshimi i kombësisë, ipabazuar në ligj, por sipas interesit, cenon integritetin e vendit”, -nënvizoi ai.19 Pak ditë më pas, zyrtarë të lartë të këtij institucionipohuan, se deri tani, kanë ndërruar kombësinë nga shqiptare nëgreke, mbi 4.000 persona dhe 10.000 të tjerë të presin vendimin egjykatave. Dhe kjo shifer, në fund te muajit qershor 2011, kalonte15.000 vetë.

19 Gazeta Shqip, Tiranë, 8 shkurt 2011.

NDËRHYRJE NË PUNËT E BRENDSHME

Drejtori i Institutit të Historisë, Akademiku Beqir Meta, më 9shkurt 2011, tha për ATSH, se deklaratat e konsullit grek në Korçë,për regjistrimin e popullsisë shqiptare në bazë të etnisë epërkatësisë fetare, janë ndërhyrje flagrante në punët e brendshmetë shtetit shqiptar. Ato janë vijim i politikës së vjetër greke përhelenizimin e zonës jugore të Shqipërisë.

“Këto deklarata, që nuk mbështeten mbi asnjë të vërtetë, duhettë vënë në alarm strukturat shtetërore shqiptare, të cilat duhet t’uthonë “ndal” fushatave për helenizimin e Jugut të vendit. Ndërsa,personat që i deklarojnë ato, duhet të shpallen “non grata” –nënvizoi Meta.

Sipas tij, deklarime të tilla, janë me një impakt të rrezikshëmpër integritetin territorial të vendit dhe për unitetin tonë tëbrendshëm kombëtar.

“Deklaratat e konsullit Ikonomu nuk kanë asnjë të vërtetë,pasi përbërja shqiptare e Korçës dhe e zonave jugore të vendit,është vërtetuar nga ndërkombëtarët si nga Komisioni Hetimor iLidhjes së Kombeve, që në vitin 1923,” – përfundoi numri një iInsitutit të Historisë.


TUBIMI I PARË

Bashkëbisedimi i parë, ku isha i pranishëm si pjesëmarrës,është ai i datës 23 shkurt 2011, në Muzeun Historik Kombëtar.Dhjetëra shoqata jo qeveritare, me atë “Labëria” në krye, lexuannjë deklaratë, të cilën ua dërguan krerëve të shtetit shqiptar.

Ishte një bashkëbisedim, ku zotëronte serioziteti. Njëkonsultim, ku njerëzit kishin ardhur mbi bazën e vullnetit të tyre,me dëshirë dhe pa asnjë lloj detyrimi. Ajo që të bënte përshtypjeishte entuziazmi, duartrokitjet e forta që ndërprisnin shpesh fjalëne Kreshnik Spahiut, Pëllumb Xhufit, Sabri Godos, AleksandërÇipës e të tjerëve. Gjatë këtij takimi, nënkryetari i KLD-së, dolihapur kundër këtij regjistrimi. Madje, ftoi në debat publik drejtuesitpolitikë të minoritetit grek në Shqipëri. Midis të tjerave, ai tha:“Kundërshtohet regjistrimi i popullsisë, por kjo nuk vjen nëkundërshtim me të drejtat e pakicave etnike në Shqipëri,përkundrazi, u shërben atyre. Kjo praktikë që kërkohet të ndiqet,jo vetëm që vjen në kundërshtim me legjislacionin shqiptar, porregjistrimi me vetëdeklarim është në kundërshtim të hapur mekonventat europiane. Në Shqipëri është bërë gjithçka informalepor nuk duhet të tolerojmë, që në këtë Shqipëri informale, tëlulëzojë edhe tregu i zi i ndryshimit të kombësive, theksoi Spahiu.

Më tej folën edhe intelektualët e njohur të vendit tonë, ku

tërhoqën vëmendjen për rrezikun e këtij formulari. Kështu,politikani Sabri Godo tha se, “formulari i qeverisë për regjistrimine popullsisë nuk mund të pranohet, pasi me anë të tij mund tërealizohet ndryshimi i kombësisë në pak minuta. Shkenca tregon,se kodi gjenetik i njeriut ndryshon pas 6 mijë vjetësh. Pra,shkencërisht u dashkan 6 mijë vjet të ndërrohet kodi gjenetik injeriut, ndërsa me formularin që na vë para qeveria, kombësiandërrohet në 2 minuta” – u shpreh Godo.

Ndërsa, prof. Pëllumb Xhufi, akuzoi krerët e politikës të lidhurngushtë me interesat ekonomike greke. “Fqinjët punojnë meprogram të qartë për marrjen e Jugut të Shqipërisë me metodapaqësore, duke realizuar një pas një objektivat e tyre. Duket seinteresat tona varen nga një pensionist grek, i njohur me emrinNikollaq Gaxojanis apo Nikolas Geixh, që është mik i disapushtetarëve shqiptarë. Kjo është për të vënë duart në kokë”, -deklaroi Xhufi.

Ndërsa Aleksandër Çipa, kryetar i Unionit të GazetarëveShqiptarë, në këtë takim u shpreh: “Himara është Shqipëri dhenuk ka asnjë lidhje me Greqinë. Këtë gjë e pranon vetë historia,toponimet, vendbanimi historik, këngët, legjendat apo gjithçkatjetër”. Më tej, ai përmendi vargje të babait të tij, poetit popullore kombëtar Lefter Çipa, i cili njihet e respektohet nga shqiptarët etë gjitha trevave. Çipën e duartrokitën. Ishte një duartrokitje enxehtë, që ulej dhe ngrihej rishtazi brenda disa minutave. Por egjitha i përkiste Lefter Çipës. Unë dija përmendësh shumë ngavargjet e tij. Dija gjithashtu faktin, se Lefter Çipa, nuk e ka ulurkurrë flamurin shqiptar, që mban ngritur mbi çatinë e shtëpisë,por edhe mbi tjegullat e shpirtit të tij të madh e të talentuar.


DY REAGIME NË GREQISHT

Kundërshtimi ka qënë i menjëhershëm. Organizata “Omonia”,deklaroi, se do të marrë iniciativën për të bërë vetë një regjistrimtë minoritetit grek. Të njëjtën gjë pohoi dhe kreu i Partisë “Mega”,Kristaq Kiço, i cili tha, se do të ndërmerret një aksion politik përidentifikimin e gjithë minoritarëve grekë në Shqipëri. Më tej pohoise, “rezultati do t’i paraqitet Këshillit të Europës”.

Përafërsisht, në të njëjtën periudhë, konsulli grek iGjirokastrës, Joanis Rizopulos, bëri një deklaratë blofi, duke upërpjekur të hutonte audicionin publik dhe të shmangte vëmendjene qytetarëve nga ky sensibilizim. Duke parë dyndjen e madhe tëqytetarëve shqiptarë drejt gjykatave apo duke parë falsifikimet eshumta të gjendjeve civile, në lidhje me ndryshimin fiktiv tëkombësisë, konsulli u dërgoi një letër autoriteteve shqiptare, metë cilën u kërkonte të verifikonin spekullimet e gjykatave dhefalsifikimet e gjendjeve civile.

Në psikologji, lidhur me radioskopinë ndaj kriminalistikës,kjo fazë quhet frika e fajtorit ndaj teprimit me detajet e krimit, nërrethana cilësuese, kundrejt viktimës. Pra, grekët vunë re, se skemae tyre për të ndërruar identitetin e shqiptarëve, në këmbim tëlehtësirave të tjera, jo vetëm që pati funksionuar, por ajo kishtefilluar të tejkalohej. Ky teprim, mund ta diskreditonte vetë

platformën në sytë e ndërkombëtarëve, duke e bërë atë tëpavlefshme. Në këtë rast, shërbimi i kamarierëve të politikësshqiptare, por edhe gatishmëria e shumë njerëzve të thjeshtë, aponjerëzve në nevojë, për të ndërruar kombësinë, po e diskreditontehaptazi oreksin helen. Ndofta krahasimi nuk vlen shumë, por ështëgati njëlloj, sikur dikush të porosisë në restorant një pjatë supëdhe kamarieri t’i sjellë një tenxhere.

Duket se synimi apo porosia e grekëve, kishte qenë, që numrii minoritarëve të kapte shifrën 300-400 mijë vetëve, duke eplotësuar më së miri oreksin e tyre. Këtë shifër e kanë thënë shpeshnë deklarata zyrtare e takime ndërkombëtare, pasi ajo ka qënëpjesë e një platforme për gjithë qeveritë e dy shekujve të fundit.Por, dyndja e shqiptarëve, për të vjelë përfitimet e këtij fenomeni,pat qenë alarmante për vetë Greqinë, dhe njëkohësisht, shifrat qëdo të dilnin prej kësaj dyndjeje, do të konsideroheshin tëpabesueshme. Nga ana tjetër, kjo dyndje u jepte grekëvekomoditetin, që jo vetëm të ekzekutonin krimin, por edhe tëhiqeshin si “fisnikë” të “racës”, duke mos kërkuar, gjoja, tejkalimetë së drejtës.

Natyrisht, kjo situatë është e vështirë për shoqërinë shqiptare,për shtetin shqiptar, e sidomos për kombin dhe ardhmërinë e tij,pasi presionet helene ndërthuren shpesh me interesat e njerëzvenë nevojë, ku një vend të rëndësishëm zënë emigrantët. Ata, nëvendin fqinj, konsideroheshin si njerëz të dorës së dytë, pa të drejtatë barabarta, pa siguracione dhe për të njëjtën punë me grekët,marrin vetëm një të tretën e pagës së tyre. Prandaj, për ta, susta eemergjencës ishte marrja e nënshtetësisë greke, dhe madje,ndërrimi i kombësisë. Ndërsa për shqiptarët këtu, urdhri i ndërrimittë kombësië vinte nga mungesa e alternativave brenda vendit dheshpesh nga nevoja për bukë. Por, në rastin e konsullit tëGjirokastërs, kemi të bëjmë me një ndërhyrje nga pala greke, ecila synon të kontrollojë numrin e personave që ndërrojnëkombësinë.

Letra e kreut të konsullatës në Gjirokastër, ku ai shprehshqetësimin e tij për revanshin që ka marrë ndërrimi i emrave dhekombësisë në Shqipëri, ishte një këmbanë paralajmërimi edhe për


krerët e politikës shqiptare, të cilët, me servilizmin e shërbimit tëtyre, po diskreditonin planin e fshehtë dhe makabër të shovinistëvegrekë. Me anë të kësaj letre, ai i kërkonte prefektit të qarkut dheautoriteteve shqiptare, të ndikojnë pranë zyrave të gjendjes civile,që të kufizohet numri i personave që ndërrojnë emrat dhekombësinë. Kjo letër e diktuar nga Athina, tregonte qartë se edhevetë grekët po trembeshin nga ekzagjerimi, dhe se ata, nukdëshironin të kalojë shifra e planifikuar, pasi e dinin mirë, që dotë bëheshin qesharakë dhe të pabesueshëm para opinionitndërkombëtar.

Ligji, gjyqi dhe gjyqtarët

Ndryshimi i kombësisë, në çdo rast, bëhet me vendim gjyqësor.Por, sipas disa juristëve, vetë ligji lë hapësira për abuzime ngagjyqësori, kur thotë se “ndryshimi i kombësisë bëhet në rastet epërcaktuara në këtë ligj, vetëm me vendim gjyqësor, duke u thirrurnë çdo rast, si palë në proces, shërbimi i gjendjes civile, edhe nërastet kur, sipas këtij neni, kombësia ka qenë caktuar përkohësishtose kur është bërë një gabim material”.

Sipas një raporti të Ministrisë së Drejtësisë, vendimet e padrejtagjyqësore për ndërrimin e kombësisë, nuk u përkasin vetëmrretheve kufitare, por janë shtrirë edhe më tej. Gjykata e Tiranëska ndryshuar padrejtësisht kombësinë, nga shqiptare në greke, për79 persona. Ajo ka pranuar kërkesat për ndryshim kombësie jashtërasteve të parashikuara nga Ligji Nr. 9029, dt. 13. 03. 2003, kupërcaktohet: “Kombësia nuk mund të ndryshohet, përveç rasteve,kur sipas ligjit vërtetohet pasaktësia e kombësisë së prindërve osekur ka një vendim gjyqësor të formës së prerë, për ndryshimin eatësisë ose mëmësisë”.20

KLUBI KOMBËTAR SHQIPTARKA PARALAJMËRUAR

Gati pesë vite më parë, Klubi Kombëtar Shqiptar, i dërgoi njëletër-peticion kreut të shtetit, në të cilën tërhiqet vëmendja përkëtë çrregullim të madh që është bërë nga zyrat e gjendjes civile,lidhur me ndërrimin e emrave. Në këtë letër shkruhej:

“Me ndjeshmëri të lartë ndaj gjithçkaje që ka të bëjë meinteresat kombëtare, kemi përcjellë me shqetësim, zhvillimet qëkanë pasur nismën e qeverisë greke, për dhënien e dokumentit të“homogjenit” personave me shtetësi të huaj, por me kombësi greke.Nisur nga mediat greke, këtë vit do të aplikojnë disa qindra mijërapersona, për të marrë dokumentin e “homogjenit”. Duke pasurparasysh mënyrën e trajtimit të emigrantëve; kushtet e jetesës dhepasigurinë e përhershme që shoqëron ata në vite; mungesën evullnetit të qeverisë greke për legalizimin e qëndrimit dhepunësimit të tyre; përpjekjet helenizuese të provuara me ndërrimine shtrënguar të besimit dhe emrave, si dhe interesave nacionalistegreke, për greqizimin e shqiptarëve, me qëllim ngritjen epretendimit për një numër të madh të minoritetit grek në Shqipëri,shprehim shqetësimin tonë në adresë të institucioneve të shtetitshqiptar; për të nxitur marrjen e masave që do të mbronin ngaabuzimi qytetarët shqiptarë, rezidentë në Shqipëri, që mund tëjosheshin nga përfitimet dhe lehtësirat e mbajtjes së dokumentit20 Gazeta Shqiptare, Tiranë, 25 mars 2009


të “homogjenit”.Flitet se një numër i konsiderueshëm qytetarësh, përpiqen që

nëpërmjet korruptimit të zyrtarëve të gjendjeve civile, të sigurojnëçertifikata me kombësi të ndryshuar nga shqiptare, në greke. Pokështu, një numër i madh gjyqesh-fakti, po konfirmojnë ndërrimine kombësisë.

Madje, sipas informacioneve, në rrethet juglindore si Korçë,Gjirokastër etj., po zhvillohen gjyqe edhe nga shtetas rezidentënë rrethet e tjera të Shqipërisë, çfarë shton dyshimet për një veprimtë mbështetur prej individësh dhe qarqesh të caktuara. Në këtokushte, ju drejtohemi Ju Shkëlqesi, që me autoritetin që dispononi,të merrni masa për të parandaluar praktikat e shumta të ndërrimitartificial të kombësisë, nga shtetas shqiptarë.

Mendojmë se bëhet i domosdoshëm kontrolli i veprimtarisë sëzyrave dhe zyrtarëve të gjendjes civile, që kanë lëshuar dokumenteme kombësi greke ose për ndërrim kombësie. Numri i rasteve dhezyrat që i kanë lëshuar, mund të mësohet me lehtësi edhe nga zyratkonsullore të Ministrisë së Jashtme, nga ku këto çertifikata marrinkonfirmimin. Gjithsesi, organet shtetërore i kanë të gjitha mundësitëpër të bërë evidentimin e saktë të kësaj dukurie. Ministria e Drejtësisëdhe Këshilli i Lartë i Drejtësisë, mund të nisin inspektimin e gjyqeveqë janë kryer gjatë muajve të fundit, dhe po kryhen në vazhdimësi,me objekt gjykimi: ndërrimin e kombësisë.

Zbulimi dhe ndëshkimi i rasteve të abuzimit, me ndërrimin ekombësisë, do të mbronte interesat kombëtare, dinjitetin eqytetarëve shqiptarë, si dhe do të shërbente për të pastruaradministratën dhe gjyqësorin nga individë të papërgjegjshëm dhetë korruptuar.

Ne gjykojmë, se autoriteteve greke, u duhet bërë e qartë, qëpraktikat e trajtimit të diferencuar mbi bazën e kritereve nacionalee fetare, janë praktika antidemokratike, që bien ndesh medokumentet ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut, si dhe me vetëparimet e vlerat mbi të cilat ngrihet Bashkimi Europian, ku Greqiabën pjesë…”21

VENDET E BASHKIMIT EUROPIANNUK E DINË TË VËRTETËN

Athina zyrtare ka përdorur metoda të ndryshme, për tëpromovuar dhe motivuar ndryshimin e identitetit të shqiptarëvenë grekë, për mijëra emigrantë që banojnë në Greqi. Vetëm gjatënjë ceremonie të organizuar më 29 shkurt 2008, në stadiumin esporteve Athinë, iu dha nënshtetësia greke 1.106 shqiptarëve. Nëkëtë ceremoni mori pjesë dhe ministri i Brendshëm, ProkopisPavlopulos, i cili u ka dorëzuar dhe pasaportat greke shtetasveshqiptarë. Ai, midis të tjerave tha se, “për vite me radhë, shtetiynë ka qenë borxhli ndaj jush, por sot po kthejmë një borxh tëmadh. Tani merrni fuqitë, bashkohuni me ne për të ecur të gjithëbashkë, në rrugën drejt së ardhmes demokratike të Greqisë, dukemos harruar historinë e kombit tonë. Zoti qoftë me ne!”.22

Evenimente të tilla kanë ndodhur shpesh dhe në mënyra tëndryshme ceremoniale. Kjo është bërë për të tërhequr vëmendjene ndërkombëtarëve. Ndërkohë, ky kontigjent kërkohet të përfitojëdhe kombësinë greke dhe të ndikojë për të tërhequr pas vetes samë shumë shqiptarë, duke përfituar nga “vetëdeklarimi” iregjistrimit.

21 Nuri Dragoj, Shqiptarët dhe grekët-realitete historike, Weso, Tiranë 2009, f.464-465 22 Gazeta Shqiptare, 25 mars 2009


Po a e njohin si duhet këtë çështje vendet e BE-së? Kjo pyetjekërkon përgjigje të saktë. Ka politikanë që thonë, se Europa dheAmerika, e dinë gjendjen, dhe se ata, do ta zgjidhin problemin nëkohë. Të tjerë janë të mendimit, se informacioni i tyre është ipamjaftueshëm, dhe ka të ngjarë, që të jenë informuar në favor tëinteresave greke, pasi fqinjët kanë ditur të propagandojnë dhe tëkërkojnë edhe atë që s’u takon. Nuk mungojnë dhe ata qëkëmbëngulin, se çështja shqiptare mund të zgjidhet me ndihmën etë mëdhenjve, por në radhë të parë kërkohet vullneti i vetshqiptarëve, i politikanëve që e përfaqësojnë këtë popull tëshumëvuajtur. Sipas profesor P. Xhufit, “vendet e BE-së do tëtronditeshin, po të mësonin faktin, që Greqia shkel në mënyrëpermanente dhe brutale, të drejtat e njeriut, kur i detyron emigrantëtshqiptarë të ndërrojnë fenë, të ndërrojnë emrin, në mënyrë që tëkenë ndonjë shkak për t’u legalizuar në Greqi. Mendoj se doskandalizoheshin, në qoftë se do të mësonin, nga qeveria shqiptaredhe jo nga shtypi, që Athina pretendon të ketë një numër tëpaimagjinueshëm minoritarësh në Shqipëri. Ata shkojnë te numri400 mijë, siç e kanë thënë zyrtarë të lartë të Athinës, në një kohëqë të gjitha regjistrimet dhe faktet flasin për një prezencë shumëmë të reduktuar, rreth 60 mijë. Madje, në ditët tona ky numërështë edhe më i vogël”.23

ORGANIZIMI TE SKY TOWER

Ashtu si ushtaraku i gatishmërisë, që pas dhënies së alarmit edi pozicionin e tij në llogoren e frontit, edhe unë, të nesërmen easaj dite, organizova takimin e krerëve të disa shoqatave dheindividëve, që e duan çështjen kombëtare, në një bashkëbisedim,tek ndërtesa që është mbiquajtur, “Kulla Vodafon”. Ndofta, ështëe tepërt ta them këtu, por kjo lëvizje patriotike filloi me zemra tëmbushura nga vetëmohimi, ndonëse nuk kishim asnjë financim.Madje, as për të paguar sallën ku do të mblidheshim. Dihet sedeti, ku rrëzohen shpesh iniciativat e mëdha, janë financat. Zemrate mbushura nga frymëzimi i kanë xhepat e zbrazura. Por, kjo uzgjidh nga Ladi Kosta, një djalë patriot e idealist. Ai na dha fjalënse sallën e mbledhjeve do ta kishim në dispozicion kur të nanevojitej. Dhe kështu, takimi u la në orën 10.00, ku erdhën mëshumë njerëz se sa kishim parashikuar. Madje, kishin ardhur edheata drejtues, të cilët një ditë më parë, gjatë njoftimit me telefon,më kishin shprehur ndonjë paqartësi. Duke më kërkuar falje përhezitimin momental, ata zunë vend bashkë me kolegët e tjerë, qëmezi kishin pritur rastin e një bashkëbisedimi për çështjenkombëtare. Midis të pranishmëve ishin: përfaqësues të ushtarakëvetë liruar, ku ndihmesë të madhe dhanë koloneli në lirim PëllumbZaimi, Kadri Muka, Novruz Sako, gjeneral Aliko Laze, Petrit

23 N. Dragoj, Shqiptarët dhe grekët..., f. 467


Belliu, prof. Përparim Laze, Spasse Thanasi, Xhevdet Shehu,djemtë e A. K, Endrit Shabani, Gert Peshkëpia etj.

Kur po zinim vendet tona në presidium, duke parë këtëpjesëmarrje, unë mendova se të gjithë ata, të njohurit apo tëpanjohurit e mi, nuk erdhën aty rastësisht pas një ftese me telefon.Por, ata kishin qenë aty prapa portës, prej vitesh e dekadash, dukepritur këtë çast. Ajo zile telefoni që i ftonte, u ishte dukur si njëkëmbanë që e prisnin prej kohësh. Ishte një këmbanë bashkimi.

Gjatë këtij bashkëbisedimi, në fjalën time hyrëse unë shpjegovaalarmin që trumbetonte koha dhe domosdoshmërinë ekundërpërgjigjes emergjente, për të shmangur katastrofën. Midistë tjerave, thashë se, “vetëdeklarimi i detyruar i kombësisë dhe ibesimit fetar, si elementë përbërës të gjendjes civile të shtetasve,si dhe praktika e ndjekur me ndryshimin e kombësisë, janë nëkundërshtim të hapur me praktikat demokratike, të aplikuara derisot, në Shqipëri dhe në shumë vende të qytetëruara, ku duam tëintegrohemi. Nuk përputhen as me kërkesat e Konventës Kuadërtë Këshillit të Europës, për Mbrojtjen e Minoriteteve, ku vihet nëdukje se përkatësia kombëtare e një individi bazohet vetëm mbi tëdhëna objektive dhe jo mbi vetëdeklarime subjektive

Pastaj, ia dhashë fjalën zotit Spahiu, i cili, përveç të tjerave,shtjelloi në mënyrë juridike traumën që na kanosej si komb. Nëkëtë takim, folën intelektualë të nderuar e drejtues të shoqatave,midis të cilëve, ushtarakët në lirim, gjenerali Aliko Laze, koleneliPëllumb Zaimi e Irfan Lulo, pedagogu Lirim Muho nga Fieri etj.Në fund, mikrofonin e morën edhe të pranishëm të tjerë, qëshprehën gadishmërinë e tyre për mbështetjen e lëvizjes së inicuarnga AK. Si rezultat i këtij konsultimi, doli si domosdoshmërimbledhja e një forumi më të zgjeruar, ku të përfshiheshin edhefigura intelektualësh, shkrimtarësh e politikanësh, sipasndjeshmërisë që ata reflektonin ndaj gjëmës së shkombëtarizimit.Takimin e radhës e lamë pas disa ditësh, tek hotel “TiranaInternational”.

MOTRAT BINJAKE ME DY KOMBËSI

Te hotel “Tirana International” arrita pak më herët dhe u ulapër të pirë një kafe. Meqë isha me shpinë nga banaku, kur kthevakokën për të thirrur kamarierin, vura re se dikush po më shikonteme vërejtje. Ishte një burrë që pat kaluar të pesëdhjetat. Në tavolinëndodhej dhe një bashkëmoshatar i tij, me mustaqe të krehura bukur,fytyrë çokollatë, që i hidhte sytë sa andej këtej. Në fillim m’u duksi një qytetar i njohur grek. Madje, po kujtohesha se ku mund takisha parë, por kujtesa nuk ma sillte të qartë këtë imazh.

Diçka më erdhi ndërmend, në mënyrë të turbullt dhe u kujtovase, në vitin 1993, kur për arsye ekonomike kisha emigruar nëKallamatë të Greqisë, isha ndeshur pikërisht me këtë njeri. Ndoftanë momentin, kur policia na kishte kapur, edhe pse ishim medokumente, dhe na kishte mbyllur në dhomën e izolimit. Ishim 52vetë në një qeli të vogël, ku mezi merrnim frymë. Ky ishte pikërishtnjë punonjës i policisë së rajonit të Kallamatës, i cili pasi dëgjoise brenda po bëhej zhurmë, hapi dritaren e vogël të qelisë dhe nëmënyrë brutale tha në greqisht: “Allvanos, kace kala!”(Shqiptarë,rrini urtë!).

Ne i kërkuam të na nxirrnin që andej, sepse po na merrej fryma.Madje disave u ra të fikët. I thamë policit të na sillte ndonjë gotëujë, por ai u përgjigj: “Nuk ju gjen gjë, jeni racë e keqe!”. Kjo


ishte një fyerje e rëndë, por ne nuk mund të thoshim asgjë, sepsenë ato momente të vështira, fati na kishte fyer edhe më rëndë,duke na detyruar të shkonim në rrugët e kurbetit. Kishim udhëtuarnë bazë të rregullave, me vizë të ambasadës greke. Kishte prejnesh që pat hyrë në shtetin fqinj në këmbë, nga malet, pasi viza 3mujore nuk mund të merrej pa, të paktën, 100 mijë dhrahmi.

Disa prej nesh policia i mori gjatë kohës që punonim nëparcelat e fermerëve grekë, të tjerë në shesh a rrugë në pritje tëndonjë “afendikoi” për punë, dhe na nisën drejt rajonit të policisë.

Ishim mbuluar nga djersët dhe nuk flisnim dot as me njëri-tjetrin. Një nga emigrantët e “burgosur” në këtë dhomë - qeli, nukpo duronte dot më dhe nisi t’i gjuante portës me shkelma, poraskush nuk përgjigjej nga jashtë. Pastaj, dy policë e hapën portëndhe në sytë tanë e goditën me grushta të riun, që kërkonte të dilte.Pastaj, e shtrinë për tokë dhe e goditën me shkelma në trup e kokë.E gjakosën dhe njëri prej nesh grisi këmishën, për t’i lidhur plagëtqë i rridhnin gjak. Pas gjysmë ore, kur disave prej nesh u kishterënë të fikët, ai që i thoshin punonjës i policisë, hapi derën dhe natha: “Do të dalin vetëm ata që janë vorioepirotë! Ju të tjerët dokalbeni në burg”. Njëri prej nesh pohoi, se ishte vërtetë vorioepirot.E pyetën për emrin, mbiemrin, krahinën ku kishte lindur dhe ikërkuan pasaportën. Dhe pasi u bindën, e nxorrën jashtë.

Pas gjysmë ore, pyetën përsëri: “A ka ndonjë vorioepirottjetër”? Këtë radhë u ngritën shumë duar. Në këmbim të lirisë, ataishin detyruar të hiqeshin si të tillë. Mjaft prej tyre e kishin ndërruaremrin e mbiemrin në Shqipëri dhe kishin marrë pasaporta me emrine ri. Të tjerë ishin me pasaportat e tyre, ku shënohej emri myslimanapo katolik. I nxorrën me radhë dhe i morën në pyetje. Por, kur ukërkuan pasaportat, disa prej nesh nuk ua dhanë, sepse ishinshqiptarë dhe jo minoritarë grekë, apo vorioepirotë, si i quaninata. Kjo identifikohej lehtë nga emri, mbiemri dhe të dhënat etjera të letërnjoftimit. Kështu që i kthyen përsëri në qeli, duke igoditur me shkelma.

Këto po sillja ndër mend, atje në lokal, kur kamarieri më sollikafenë. Ai qëndroi një çast në këmbë dhe më tha: “E ke të paguarnga ai zotëria atje”, duke bërë me shenjë nga personi që ishte ulur

pranë burrit që më ngjasonte me policin grek. M’u duk sikur lëshoinjë buzëqeshje të shtirë. M’u neverit vetja. Në çast doja tëkthehesha nga tryeza e t’ia hidhja kafenë në fytyrë. Por u përmbajtapër shkak të faktit, se në atë tryezë ndodhej edhe një vajzë. Ishtenjë bionde e bukur me flokët kaçurrela. Përveç kësaj, në një lokaltë tillë luksoz, askush nuk do të ma falte një skandal të tillë. Mëmundonte dhe mendimi se mbase ngjasonte me dikë. Isha me kurrizdhe në kohën kur tjetri priste të ktheja kokën për ta falenderuar,unë menjëherë futa dorën në xhep për të paguar kafenë, me dëshirënpër të ikur pa e pirë atë filxhan. Por dikush më preku tek supet.Ishte personi që ishte ulur me të.

- O Nuri, pse nuk më flet? Akoma më mban mëri për provimine latinishtes? - më tha. E pashë me kujdes dhe u kujtova, që aiishte një student i viteve të Fakultetit, moshatari im. Kishim qenëbashkë në një bankë, kur dhamë provimin e latinishtes. I vetmiprovim që u bë me shkrim. Nexhmedini, të cilit ne i thoshim Nexhi,nuk ishte përgatitur mirë dhe më pyeste për çdo gjë, duke më lënëpa zhvilluar tezën e provimit. Detyrohesha t’i përgjigjesha pyetjessë tij, pasi nuk më linte të qetë. Pedagogu, vuri re që unëkomunikoja me të dhe më nxori jashtë nga provimi, duke mëquajtur fajtor. “Dil jashtë, - tha ashpër profesori, - nuk merretprovimi me kopjo”.

Nexhi mori notë të mirë, ndërsa unë u detyrova ta jap proviminnë vjeshtë. U mërzita me të dhe për ca kohë mbajtëm mëri.

Kishin kaluar mbi 30 vjet që nuk ishim parë dhe kjo historiishte harruar. Bashkë me historinë, unë kisha harruar edhe fytyrëne shokut, i cili ishte burrëruar, shëndoshur shumë dhe tjetërsuar.

- Më fal Nexhi, i thashë – nuk të njoha fare, ndërsa shoku yt itavolinës me ngjason me një grek.

Ai qeshi me të madhe, duke më thënë: “Është Bardhi, vëllaiim. Ka ardhur dje nga Australia, pas 15 vitesh larguar”.

Vura re se në tavolinën e tyre, u ul edhe një bionde tjetër.Ishin rreth të dyzetave, gati të njëjta, si dy pika uji.

- Eja në tryezën tonë të të njoh dhe me gruan time të re, – thashoku i shkollës.


Unë u ngrita dhe shkova pas tij. Ai më prezantoi me të vëllanë,pastaj u kthye nga vajzat.

- Kjo është gruaja ime. Është greke – shtoi pas pak. Ndërkohë,unë i kisha dhënë dorën asaj dhe u drejtova nga tjetra.

- Ndërsa kjo është motra e saj binjake, por shqiptare - vijoiNexhi, duke buzëqeshur.

- E çuditshme - i thashë dhe u bëra kureshtar. Si qëndron kjopunë kështu? Si mund të jenë dy motra binjake, me dy kombësi tëndryshme?

Njëra prej tyre, shqiptarja, më tregoi pa të keq.- Motra ime e ka ndërruar kombësinë. Ka mundur të gjejë një

dokument të sajuar me anë të gjendjes civile. Ndërsa unë, nukkam nevojë ta ndërroj kombësinë. Ose më mirë të them, nuk mëka shkuar në mend një gjë e tillë. Prindërit i kam shqiptarë dhe përkëtë jam krenare.

- Mos vallë motra jote ka lindur me baba tjetër? – bëra shakaunë, pavarësisht nga fakti se ato ishin dy binjake dhe kishin lindurnë një ditë, madje në një orë. Pastaj, u drejtova nga “grekja” dukee pyetur:

- “Kseris Elenika”? - “Dhen ksero kala elenika”, - tha ajo buzagas dhe shtoi. - Di

vetëm ca fjalë, por do të mësoj shpejt. - Asnjë fjalë nuk di, - ndërhyri Nexhi. - Më shumë di unë,

pasi kam qenë 4 vjet emigrant në Patra, sesa kjo që pretendon tëjetë greke. Grekja buzëqeshi por nuk foli.

- Isha e detyruar ta ndërroja kombësinë, pasi po mbush 45vjeç dhe në Shqipëri nuk përfitoj pension vjetërsie në punë – shtoi“grekja”. Kam shumë vite pa punë e pa siguracione.

- Dukeni më e re – komplimentova unë. Ajo u kënaq dhe lëshoinjë buzëqeshje të ëmbël, duke vijuar.

Kështu kemi “racën”. Ngjajmë nga babi.Unë u ula dhe për një çast ra heshtja.Por Nexhi e mori shumë shpejt në dorë situatën dhe u tha dy

biondeve për mua: Ky është “kurnac”. Në provimin e latinishtesnuk më linte të kopjoja, kursente dhe fjalët dhe për këtë u penalizua.Profesori e nxorri jashtë. Duket se profesori e ndjente nevojën e

solidaritetit, jo si ky frikacak. E pa që s’më ndihmonte dhe e nxorrijashtë – tha ai dhe qeshte me të madhe.

- Ti mos u kurse – ia priti kunata – ndihmoje, tregoju solidar.Nexhi e kapi shakanë e saj dhe m’u drejtua: Nëse do të më

kopjosh mua në jetë, të të kthejë dhe shpërblimin për shqetësiminqë të krijova me latinishten, mund të lidh me kunatën time, mekusht që ta marrësh për grua. Por, duhet të lësh pak mjekër dhemustaqe, si puna ime, që të dukesh si filozof grek i antikitetit!

- Faleminderit i thashë, por nëse lë mjekër, unë dukem si iburgosur. Mbi të gjitha jam i martuar dhe me fëmijë.

- Ju myslimanët merrni nga 6 gra, tha kunata, për të vazhduarshakanë e saj.

- Ndërsa ne grekët lejohemi nga kisha vetëm 3 herë të vemëkurorë para priftit – ndërhyri e motra dhe të gjithë qeshëm. Paspak unë pashë orën dhe u ngrita.

- U kënaqa shumë që u takuam - i thashë Nexhit, duke i dhënëdorën.

- Mirupafshim, shtoi tjetri. Nesër do të nisemi për në Greqi.Ndoshta do të takohemi ndonjë ditë tjetër, - shtoi pas pak ai. Mbasenga tetori. U përqafova me Nexhin, u dhashë dorën dhe të tjerëvedhe dola.

Kur shkova në sallë për të filluar mbledhjen, më mbeti nëmend rasti i çuditshëm i dy motrave binjake, me dy kombësi tëndryshme.


TE HOTEL “TIRANA INTERNATIONAL”

Takimi i datës 5 mars 2011, te Hotel Tirana, ishte në kohën eduhur. Aty morën pjesë qindra vetë. Ishte ftuar edhe themeluesi ipartisë republikane, Sabri Godo, i cili shprehu gatishmërinë e tijpër të kontribuar në një aksion të përmasave mbarëkombëtare.

Në këtë takim, unë thashë, se Shqipëria duhet të mësojë ngaZvicra, e cila për gjërat madhore pyet popullin e vet. Populli dimë shumë se cilido zyrtar, sado i ditur qoftë ai. Ndaj mendoj, sehapi i parë që do të marrim, është tërheqja e mendimit qytetar, meanë të një peticioni të madh, i cili pasi të arrijë numrin e nevojshëm,do t’u drejtohet institucioneve të larta të vendit, Parlamentit tëShqipërisë, Presidentit, Kryeministrit, Kryetares së Kuvendit,Gjykatës Kushtetuese, Bashkimit Europian, për dijeni TrupitDiplomatik të akredituar në Tiranë. Me anë të këtij peticioni do tëkërkohet anulimi i Ligjit të Gjendjes Civile, i cili favorizonndërrimin e kombësisë nga shqiptare në të huaj, kryesisht greke,si dhe mosaplikimin e këtij formulari për regjistrimin e popullsisë,ku kërkohet deklarimi i etnisë dhe fesë.

Të gjithë jemi njohur me faktin që ka evidentuar Këshilli iLartë i Drejtësisë, sipas të cilit, gjykatat shqiptare kanë pranuarnjë numër të lartë kërkesash për ndërrimin e kombësisë së shtetasveshqiptarë. Vetëm në Gjykatën e Faktit të Gjirokastrës, janë rreth

1600 raste të ndërrimit të kombësisë, ndërkohë që edhe në gjykatate tjera të rretheve jugore, ky numër është shumë i lartë.

Evidentimi i këtyre rasteve, ka nxjerrë në pah nevojën ekërkesës për rishikimin e Ligjit për Gjendjen Civile, i miratuar nëShqipëri pak vite më parë.

Gjatë atij takimi, Kreshnik Spahiu, përveç të tjerave, parashtroitë gjitha pengesat politike, rrugët e kapërcimit të tyre si dhealternativat e mundshme ligjore, me të cilat mund të nakundërviheshin, si edhe zgjidhjet tona, për çdo rast e situatë qëmund të na paraqitej.

Nga ana e tij, Sabri Godo, duke vënë gishtin mbi plagë, theksoise kjo hemorragji e rëndë kishte në themelin e vet dinakërinë,ndërkohë që ajo shfrytëzonte varfërinë dhe skamjen e shqiptarëve.“Ata që e kanë ndërruar kombësinë e kanë bërë këtë nga varfëria,për të përfituar 300 euro në muaj” – tha Godo. Më tej vijoi, dukeshtuar me një shaka të dhimbshme edhe frazën: “Ka rrezik që,edhe mua, po të më jepnin 300 euro, mund ta bëja këtë gabim”.

Megjithatë, duke folur për iniciativën e re për mbledhjen e 20mijë firmave, Godo u shpreh: “Edhe ne, një grup intelektualësh,po bëjmë nje letër kundër këtij regjistrimi. Por, nëse ju do tarealizoni me sukses këtë aksion kombëtar, atëhere do të hyni nëhistori si shpëtimtarët e këtij copëtimi të ri të Shqipërisë”.

Midis të tjerëve, gjatë takimit, folën dhe personalitete të jetëspolitike e sociale, të cilët theksuan se duhej vepruar shpejt, për tëfituar kohën e humbur dhe për të çorganizuar minën me sahat, qëi kishin vënë kombit tonë në shekullin e ri, me anë të teoremavefalse të integrimit global. Aksioni për firmat u mor përsipër nganjë grup intelektualësh, të cilit iu bashkangjitën vullnetarisht qindraaktivistë e dashamirës të kauzës së saj.


TAKIMI I TRETË ME ANËN

Me Anën u takova sërish të dielën. Fillimisht i dhashëmaterialet me shënimet e saj, duke e përgëzuar për vullnetin etreguar. Këtë radhë, Ana kishte ardhur vetëm. Natasha nuk ndodhejnë Tiranë, pasi kishte ikur për një udhëtim turistik me të shoqin nëFrancë. Ndërsa Ana, dukej se gjatë asaj jave, kishte shfletuarshumë. Sytë i kishte të buhavitur nga lodhja.

- Më duhet ta mbaroj shpejt – tha – pasi muajin tjetër domerrem me përzgjedhjen përfundimtare të materialit. Pastaj nisitë më tregonte burimet që kishte lexuar, duke hyrë direkt në temëme fletoren tjetër të shënimeve përpara:

“Një fushë tjetër, që na ndihmon për të gjykuar mbi problemine përkatësisë etnike të epirotëve është edhe onomastika. Këtëçështje, e ka trajtuar arkeologu shqiptar Hasan Ceka, i cili ka arriturnë përfundimin se epirotët ishin të një etnosi me ilirët. Të tjerëautorë, si Nilson, pohojnë se nga mbishkrimet e zbuluara nëDodonë, rezultojnë mbi 50 emra me origjinë ilire, në teatrin eButrintit janë gjetur 40 emra ilirë”.

Pas pak ajo e ndërpreu leximin duke më thënë: mos u mërzitëtnga këto gjëra?

- Jo, i thashë, por me sa duket shënimet e tua do t’i marr përsërime vete dhe do t’i lexoj kur të jem i qetë.

-Natyrisht, - tha ajo – nuk mund të rrimë gjithë ditën dukelexuar historinë. Dhe më zgjati përsëri shënimet e saj. Aty ke dheemrin tim ilir, - shtoi ajo duke qeshur. Pas kësaj biseduam njëcopë herë për angazhimet turistike të Natashës dhe më në fund undamë.

Kur vajta pasdite në shtëpi, u qetësova pak dhe nisa të lexojshënimet e Anës, ku shkruhej:

“Shpesh grekët, në përpjekjet e tyre për shuarjen e kombitshqiptar, luajnë me faktin e përdorimit të gjuhës greke në shkrim.Dihet që deri në shek. III p.e.s., shkrimi bëhej në greqisht dhe mëvonë në latinisht. Si popujt e tjerë, jo grekë, të Ballkanit edheilirët, kanë përdorur në mbishkrimet e monedhat e tyre shkronjatë gjuhës greke e latine.

Në qoftë se sot, mbi gjithë truallin e ilirëve ndeshim vetëmmbishkrime greke e latine, kjo nuk do të thotë se ilirët u helenizuandhe më vonë u romanizuan. Përkundrazi, provohet ekzistenca etyre si një komb i veçantë. Straboni i trajton një pjesë të epirotëvesi dy gjuhësh (bilingë), duke nënkuptuar në këtë mënyrë se epirotëtflisnin si ilirishten, ashtu edhe greqishten.24

Epiri mori formën e shtetit me krijimin e një organizmishtetëror të gjerë, që mori emrin Lidhja e Molosëve, e cilapërfshinte edhe popullsi të tjera epirote, nën hegjemoninë e fisitqë i jepte emrin bashkësisë. Kjo përbën fazën e parë të krijimit tështetit federativ të Epirit.25 Dhe tashmë dihet mirë që molosët ishinilir.

Por nuk duhet harruar që Epiri ka kaluar tri faza. Me zgjerimine lidhjes dhe futjen e saj nën ndikimin maqedon, përfshirjen në tëtë Tesprotëve, në kohën e sundimit të Aleksandrit Molos, çoi nëkrijimin e një forme të re shtetërore, me karakter federativ dhepërmbajtje kushtetuese, ku gjithë pjesëmarrësit kishin të drejta tëbarabarta. Ajo u quajt Aleanca e Epirotëve.26

24 MalteBrun, Precis de la geographie universale, 1810-1829, Paris 183325 Fjalori Enciklopedik Shqiptar, f. 606.26 Po aty


Ndërsa etapa e tretë e konsolidimit të shtetit ilir, i takon kohëssë qeverisjes së Pirros.

Popullimi i Epirit nga shqiptarët në mijëvjeçar provohet memonedhat e prera në mesin e shek. II p.e.s., në mbishkrimet e disavarreve të zbuluara në Durrës, në Tesali, Maqedoni e gjetkë.Karakteristik ilir, mund të konsiderojmë emrin Annia, i cili hasetnë disa forma si Annai, Annaius etj. Në mbishkrimet e Dodonësdhe në Dalmati e hasim Anna. Janë të shumtë autorët që këtë emëre konsiderojnë ilir. Të tillë konsiderojnë dhe emrin Genth, zbuluarnë mbishkrimet e teatrit të Butrintit.27

Genth, është bërë emër mjaft i njohur edhe për faktin se kështuështë quajtur mbreti ilir i Adrianëve. Ai gjendet i gdhendur edhenë monedhën që e ka prerë ai vetë.28

Autorë të tjerë janë të mendimit se ky emër është gjetur dhenë vende të tjera, madje dhe në gurët e varreve dhe në monedhat eDyrrahit.29

Sipas një materiali shkencor për Epirin, të hedhur në internet,tregohet se si gjeografi danez, Malte Brun, autor i njërës nga vepratgjeografike më me autoritet të shek. XIX, që përfundoi së botuaripas vdekjes së tij, në analizën e vet mbi gjeografinë e Strabonitthotë: Etolia dhe Akarnania konsideroheshin nga grekëtgjysmëbarbarë. Përsa i përket Epirit, të gjithë autorët grekë tëlashtësisë e përjashtojnë nga Greqia. Ai është përshkruar ngaStraboni me Ilirinë dhe Maqedoninë. Fiset kryesore të tij ishinKaonia, Thesprotia, Molosia. Straboni dhe Plutarku pohojnë, seepirotët flasin një gjuhë të veçantë dhe kjo gjuhë është e njëjtë meatë maqedonase. Me sa duket, gjuha shqipe rrjedh prej saj.30

Edhe Pukëvili, kur flet për Akarnaninë dhe Etolinë, thekson

31 Pouqueville, Udhëtime në More, në Konstandinopojë, në Shqipëri dhe nëvende tjera të Perandorisë Osmane gjatë viteve 1798, 1799-1800 dhe 1801,Paris, 1805 (marrë nga interneti)

se: ... këto vende quheshin Shqipëri dhe banorët e saj quheshinshqiptarë.31 Ch. Brouchneri, gjeograf i mbretit të Anglisë, në librine tij Fjalor gjeografik, Venedik, 1770, shkruan: “Shqipëria ështënjë provincë e Turqisë Evropiane, që kufizohet në Veri me Bosnjëndhe Dalmacinë, në Jug me Livadhjanë, në Lindje me Thesalinëdhe Maqedoninë”.

Po ashtu, historiani Teodor Momsen, në veprën e tijmonumentale, Historia e Romës së Lashtë, i quan “... trimat epirotë,shqiptarë të lashtësisë”.

27 Selim Islami, “Premjet monetare të Shkodrës, Lisit dhe Genthit”, në StudimeHistorike nr. 3, viti 1966 fq. 20

28 Hasan Ceka, Elementi ilir në qytetet Dyrrahium dhe Apollonia, Buletini iShkencave Shoqërore, nr. 3 dhe 4, Viti 1959 f. 136

29 Vangjel Toçi, Mbishkrime e relieve nga nekropoli i Dyrrahit, në Buletini iShkencave Shoqërore, Nr. 2, viti 1962, f.. 129

30 M. Brun, Precis de la geographie universale...

SHTYHET AFATI I REGJISTRIMIT

Më datë 28 shkurt 2011, Ministri i Inovacionit dheTeknologjisë, Genc Pollo, deklaroi se regjistrimi i popullsisë dotë shtyhet për në muajin tetor, ose nëntor të këtij viti, pa sqaruarnëse deklarimi etnik dhe fetar do të hiqej apo jo nga formulari. Aideklaroi se: “Ne nuk jemi për shtyrje të afatit, por për regjistrimtë popullsisë, sa më parë të jetë e mundur”,

Ndofta kjo shtyrje e afatit kohor të regjistrimit të popullsisë,erdhi edhe për shkak të zgjedhjeve lokale të Shqipërisë, në mënyrëqë politikanët t’i jepnin kohë vetes për të vepruar. Zhvillimet emëvonshme vërtetuan se ishte pikërisht, kështu.

Peticioni

Peticioni, mbi atë letër të formatit A3, me 1200 fjalë të hedhurambi të dhe me 648 gërma të shkruara në gjuhën e Naim Frashëritdhe Petro Nini Luarasit, kërkonte vëmendjen e politikës. Mbi atë


peticion qëndronin zemrat e miliona shqiptarëve, me një shigjetëngulur brenda tyre nga historia, e cila pikonte gjak në çdo orë tëditës. Deri atëherë, bota kishte njohur ciklone e tsuname, ndërsaShqipëria tërmete të përbindshme e përmbysje diktaturash, poratë shigjetë të krimit ndërkombëtar nuk e kishte shkulur dot.

Breza të tërë njerëzorë dhe njerëz të moshave e profesionevetë ndryshme, kishin jetuar me tronditjen e kësaj shigjete të ngulur,e në fund kishin vdekur me pengun e pamundësisë për të lehtësuarsadopak dhimbjen e kombit që gulçonte, qysh nga viti 1913. Por,në këtë orë të universit tonë, Shqipërisë po përpiqeshin t’i ngulninpas shpine edhe një shpatë pabesie, pikërisht disa nga nipërit eqarqeve greke, duke i vënë në gjumë politikanët shqiptarë, pikërishtme një “dhuratë” që ndryshonte nga njëri deputet tek tjetri.

Në thelb, çdo dhuratë që kishin marrë nga grekët, në këmbimtë ligjit të kombësisë, mbante brenda Kalin e ri të Trojës. Për këtëarsye, nëpërmjet këtij peticioni si dhe kërkesave drejtuar GjykatësKushtetuese, ne kërkonim anulimin e Ligjit të Gjendjes Civile, qëfavorizon ndërrimin e kombësisë dhe shpalljen si të paligjshëm tëformularit të regjistrimit me vetëdeklarim etnie dhe feje.

Ligji i Gjendjes Civile, që kërkohet të anulohet, favorizonndërrimin e kombësisë nga shqiptare në të huaj, kryesisht greke.Ndërsa, mosaplikimi i këtij formulari për regjistrimin e popullsisë,ku kërkohet deklarimi i etnisë dhe fesë, synon të pengojë shtiminnë mënyrë artificiale të numrit të minoritarëve.

Qëllimi i këtij peticioni ishte i thjeshtë: pasi të arriheshin 20mijë firma, ai do t’u drejtohej institucioneve të larta të vendit,Kuvendit të Shqipërisë, Presidentit, Kryeministrit, mbase dhe disainstitucioneve ndërkombëtare.

TETË FËMIJË, 8 NËNA TË NDRYSHME

Kriza greke kishte detyruar shumë emigrantë shqiptarë, që tëmendonin për kthimin në atdhe. Natyrisht, pasi kishin bërë njëfarë ekonomie, nëpërmjet punës së ndershme. Njërin prej tyre,Hilmiun, të cilin e kam pasur shok të shkollës së mesme, e takovanjë ditë te një nga rrugicat e “Bllokut”. Po kërkonte ndonjë lokalme qira, ose për ta blerë me lekë në dorë.

- Dua të kthehem dhe të punoj këtu, bashkë me vëllezërit – mëtha, duke më kërkuar që t’i bëja ndonjë rekomandim. E dija që ataishin 8 fëmijë dhe të gjithë kishin emigruar në Greqi. Unë i dhashëdisa mendime, aq sa dija për atë zonë. Por e këshillova të mosngutej. Ta studionte me kujdes terrenin. Gjatë shoqërimit që po ibëja, duke shetitur në këmbë, vura re se ai kishte një lloj dyshimidhe trazimi. Dhe kur u ulëm për të pirë kafe, më tregoi.

- Këtu e kemi problem edhe me dokumentet, sepse ne, të gjithësi fëmijë, motra dhe vëllezër, kemi ndërruar emrat dhe mbiemrat.

- Po mbiemrat përse i keni ndërruar? – e pyeta, megjithëse edija që grekët nuk toleronin asnjë gërmë, që mund të linte dyshimepër fenë myslimane.

- Jo vetëm aq – shtoi ai – por ne kemi ndërruar edhe emrin enënës, ndonjë dhe të babait, secili sipas rastit dhe specifikës sëvet.


PËRPLASJA NË KORÇË

Kalendari shënonte datën 18 mars 2011. Në Korçë binte shi.Bora kishte mbaruar dhe mbetjet e saj dukeshin vetëm në majat ekodrave, si flamuj të bardhë, që kërkonin armëpushim. Por nekishim ardhur për “luftë”. Pikërisht për t’u shpallur “luftë”kuçedrave, që manipulonin historinë dhe atyre që bekoninshkombëtarizimin. Aty - këtu, në fshatin Boboshticë, dukeshinende gropa të hapura varrezash, ku tokës shqiptare i kishin shkulurpadrejtësisht trupat e paraardhësve tanë. Dhe pikat e shiut ngjaninsi lotët e njerëzve të thjeshtë, të cilët nuk kishin asnjë mundësi përtë ndaluar të keqen. Ndërsa, ulërima e tyre e brendshme gjëmontenga qielli në formë bubullimash. I gjithë ky dekor i lagur ngjantesi prolog i përplasjes. Por ne, pikërisht për atë kishim udhëtuarme qindra kilometra, në mënyrë që rrëkenë e shirave tashndërronim në një dezinfektues ndaj së keqes.

Në këtë mënyrë, në Korçë, përveç përkrahjes së madhe qëpati firmosja e peticionit, ne realizuam një takim të frytshëm meqindra qytetarë, ku në panel kishim njerëz të njohur si, YlberMerdani, aktoren Zamira Kita etj. Takimi bëhej në mjediset eTeatrit “Andon Zako Çajupi”. Kjo panoramë mikpritëse ndodhigjatë ditës, por natën, hijet e shërbëtorëve të helenizimit tëShqipërisë, të cilët kishin ardhur me urgjencë me trenat e Mesjetës,

- Si kini mundur të ndërroni edhe emrat e prindërve?- Jemi 8 fëmijë të një gjaku, me një nënë dhe një baba. Por në

dokumente figurojmë me 8 nëna të ndryshme e nuk di sa baballarë.- Si ka mundësi? – u çudita unë.- Secili ka punuar me kokën e vet, për të zgjidhur hallet e

momentit. Tani na duhet të bëjmë të tetë gjyqe. Mbase na duhet tëpaguajmë dhe një çantë me lekë, për të ndërtuar përsëri familjentonë natyrale. Por problemi më i madh është me fëmijët tanë –shtoi ai.

Unë nuk fola, ndërsa ai ndezi një cigare. Zgjati paketën ngaunë. Edhe pse nuk e pi, e mora cigaren dhe e vura në buzë.

- Më mirë të mos kishim ikur fare. Do kishim punuar këtej sitë gjithë shokët e tjerë, por të paktën nuk do të tallej njeri meidentitetin e familjes sonë.

- Kjo u ndodhi shumë njerëzve – e qetësova unë, - ishte njëtraum e rëndë familjare e kombëtare.

Ai tundi kokën, por dukej se e kishte mendjen diku tjetër.- E di çfarë më ndodhi, kur m’u aksidentua vëllai i madh, në

Australi? - më pyeti ai.- Jo – thashë unë. Në fakt nuk e dija që vëllai i madh, i qe

aksidentuar dhe as nuk e dija që ai kish shkuar në Australi.- Petriti, që atje i thoshin Petro, shkoi nga Greqia në Australi,

për një punë të pronarit të vet. Por atje, bëri një aksidentautomobilistik. Dhe u shtrua në koma. Ndërsa ne nuk na linin tëshkonim, se nuk figuronim gjëkundi, si vëllezërit e tij.

- Si është tani vëllai? - e pyeta unë.- Gjallë – shtoi ai – ecën nëpër rrugë me një karrocë invalidësh.Kur thirri kamarierin që të paguanim, tha dhe fjalinë e fundit- Babai ynë natyral quhej Patriot, ndërsa, në dokumente, babai

im quhet Pavllo. Kurse, emrat e nënave, dikush e ka vënë Maria,tjetri Katerina, motra Anastasi e kështu me radhë. Duan të vijnëdjemtë në Shqipëri. Njeri është mjek kirurg, tjetri stomatolog. Atamë kanë baba, po me emrin grek, Thanas. Hajde tani të merremme gjyqe. Ndaj them që kjo është për të qeshur dhe për të qarë –përfundoi ai.


GRABITËSI I VARREZAVE

Duke ecur me një jurist nga Korça, pranë Teatrit “Andon ZakoÇajupi”, pikërisht, përballë një shtylle, ku ishte afishuar njënekrologji, ai qëndroi në mënyrë të befasishme.

- Çfarë ke?- i thashë. - Ky është Fehmiu, – më tha ai - djali i një mikut tim korçar,

i cili deri në moshën 34 vjeç, gjysmën e jetës e ka kaluar në qytetdhe gjysmën tjetër, në burg.

- Çfarë ka këtu të çuditshme? - e pyeta unë.- Historia e tij është shumë e ngatëruar dhe e shëmtuar, sepse

në vitin 1980, kur ishte 17 vjeç, e kishin kapur duke grabitur varrine gruas së një zyrtari të lartë të Korçës, së cilës, përveç unazës, ikishte marrë edhe 2 dhëmbë prej floriri, që ia kishte shkulur mepinca. Për këtë grabitje e arrestuan dhe një javë më vonë e nxorrënnë gjyq, duke e dënuar me 13 vjet. Në atë kohë unë isha sekretar igjyqit. Por në vitin 1990, në kuadrin e disa amnistive tënjëpasnjëshme, duke parë dhe qëndrimin e tij të mirë në burg, mënë fund e kishin liruar. Pikërisht, të nesërmen e ditës së lirimit, aierdhi në Tiranë dhe dy ditë më vonë vodhi në varrezat e Sharrës,dy persona të sapovarrosur, të cilët i kishin varret pranë njëri -tjetrit. Në mungesë të dhëmbëve prej floriri ai u kishte marrë vetëmunazat. Njerit prej tyre i kishte marrë edhe varësen e floririt. Dikush

shfrytëzuan errësirën dhe shiun, duke grisur posterat e AK.Natyrisht, ne i kishim parashikuar të gjitha kundërveprimet,prandaj të nesërmen i rivendosëm përsëri ato. Ne punonim ditën,ndërsa grekomanët natën. Ne kërkonim t’u hapnim sytë njerëzve,ndërsa ata kërkonin të hapnin gropa të tjera në memorien e historisësonë. Ne kërkonim të mbyllnim plagët e kombit, ata kërkonin tëhapnin varre për të zhvarrosur civilët dhe për të varrosur të vërtetën.


- Shkenca e falsifikimit ka avancuar shumë por dhe tenkika ezbulimit nuk qëndron pas – tha grabitësi i varreve qetësisht.

- Dhe çfarë ndodh kur të kapin? – e pyeta sërish.- Më kthejnë mbrapsht dhe më shoqërojnë me policë deri në

Rinas. Pastaj, të nesërmen, unë nisem me skaf drejt Italisë. Dhegjithçka fillon nga e para.

- Me se ke jetuar gjithë këto vite? - i tha juristi, të shoh qëmbahesh mirë.

Tjetri, psherëtiu dhe njëkohësisht qeshi.- Do të them të vërtetën – shtoi pas pak, duke parë diku në

këndin e djathtë të lokalit. Në Shqipëri u burgosa që në moshën17 - vjeçare dhe nuk pata kohë të mësoja ndonjë zanat. Ti ishesekretar gjyqi në atë kohë dhe e di mirë, se dënimi im ishte më irëndë se ç’duhej.

- Përkundrazi - ndërhyri juristi, – dënimi ishte më i lehtë, sepseKodi Penal parashikonte deri në 20 vjet burg.

- Nejse – buzëqeshi lehtë Fehmiu, - gjatë 10 viteve të burgutmësova 3 gjuhët kryesore të botës. Kështu që komunikoj lirshëmkudo që shkoj.

- Çfarë zanati mësove jashtë shtetit? – e pyeta.Ai afroi fytyrën akoma më pranë dhe tha: Vjedh të vdekurit!- Akoma me këto punë merresh, mor hajvan? - u çudit juristi.- Dua të ha bukë – tha tjetri. Është kohë krize. Hapësirat në të

gjithë botën po ngushtohen.- Po si i vjedh? – u bëra kureshtar unë.- I hap varret, pesë gjashtë ditë pas varrimit, kur vëmendja e

familjarëve është më e vogël. Bashkëpunoj me një iraken dhepasurinë e ndajmë bashkë.

Me sa duket, unë e shpreha çudinë, apo interesimin tim nëmënyrë të hapur. Ai e ndjeu një gjë të tillë dhe e pa të udhës të mëjepte edhe më shumë sqarime për profesionin e tij.

- Nuk bëj ndonjë krim të madh – shtoi pas pak. Kam lexuar nënjë roman të Dikensit, në anglisht, se një hajdut varrezash, gjatëgjykimit të tij, tha: “Unë vjedh të vdekurit dhe jo të gjallët. Floririne groposur ua kthej juve, që ta përdorni në botën e të gjallëve”.Dhe kjo është e vërtetë. Edhe unë, nuk po vras njeri. Vetëm pomarr floririn e groposur, për ta risjellë tek bota e sipërme.

e mori vesh gjëmën, dhe të pasnesërmen fëmijët e të ndjerit uvunë në kërkim të grabitësit, duke hapur ngado fjalë se do ta vrisninnë vend. Kështu, pesë ditë më vonë, u hap lajmi që Fehmiu ishtearratisur. Që atëhere nuk e kam parë më – përfundoi juristi.

Kësisoj, 21 vjet më vonë, ata u takuan, përballë një nekrologjietek teatri i Korçës. Fehmiu kishte veshur një kostum të firmësArkani dhe në qafë mbante dy - tri zinxhirë prej floriri.

- Akoma nuk ke hequr dorë nga të vdekurit? - e pyeti direktjuristi.

- Dikush vjedh të vdekurit dhe dikush rrjep të gjallët - ia ktheuFehmiu, duke na ftuar për një kafe. Unë pashë nga juristi. Siçduket, për shkak të lidhjeve që kishte pasur dikur me babanë e tij,ai pranoi. Ndofta edhe nga kureshtja që kishte për të mësuar seç’kishte ndodhur me të në këto 20 vjet. Ose thjesht për të mëprezantuar mua një njeri, i cili, atij i dukej interesant.

- Kam ardhur për të takuar motrën. Ka qenë e sëmurë – thaFehmiu, pasi u rehatuam në një nga kafenetë aty pranë. Pas pakshtoi: Do të qëndroj vetëm 20 ditë.

Pasi porositëm kafenë, shoqëruar me një shishe ujë pa gaz,juristi e pyeti për historinë e tij dhe ai filloi.

-Jetoj në Norvegji. Deri tani kam ndërruar 11 shtete, me 11emra dhe pasaporta të ndryshme. Kështu kam shetitur gjithëEuropën, duke përfshirë edhe Amerikën, Argjentinën e Kanadanë.Vetëm në Kinë nuk kam shkuar, sepse nuk ka varreza, ngaqë tëvdekurit i djegin – shtoi pas pak, duke qeshur.

- Si i ke siguruar tërë këto pasaporta të huaja? – e pyeti juristi.- Me para në dorë – shtoi ai. Çdo pasaportë e blej 1. 000 dollarë.

Janë kryesisht pasaportat e njerëzve që kanë vdekur, por mua mëduhen momentalisht, vetëm për t’ia treguar policisë, kur qëllonqë më ndalojnë.

- A të kanë kuptuar ndonjëherë që mashtron? - ndërhyra unë.- Deri tani kanë dyshuar 11 herë dhe kjo është pasaporta e 12

që mbaj në xhep - tha ai, sikur fliste për një ngjarje rutinë, dukemë treguar një letërnjoftimi norvegjeze, së cilës i kishte montuarfoton e vet të derdhur si në origjinal.

- Si ke mundur të hedhësh foton në këtë mënyrë? - pyeta mehabi.


- Tani është bërë shumë e vështirë, sepse pranë zonave tëvarrezave ka popullime njerëzish, që kanë ndërtuar shtëpitë e tyre.Janë vetëm disa qytete, ku mund të bëj diçka – shtoi pas pak.

- E kuptoj more djalë, se ti je biri i djallit dhe jo i Thanasit! –i tha juristi.

Fehmiu qeshi dhe buzëqeshja e tij më bindi akoma më shumë,se atij nuk i bënte më përshtypje asgjë.

- Tani kam marrë edhe diplomën e Fakultetit Juridik, në njëshkollë private – tha duke nxjerrë nga xhepi një diplomë, pra,mund të quhem, “hajdut me universitet” – shtoi pas pak, dukelëshuar një buzëqeshje të shtirë.

- Prapë ke ndërmend të vazhdosh me këtë punë të pistë? - epyeta

- Po - shtoi ai. Njeriu nuk ndryshon kurrë, pavarësisht ngatransformimet. Dhe vijoi: Mos u ankoni për mua, sepse unë vjedhvetëm florinj, ndërsa juve që tregoheni kaq zotërinj, po ju vjedhineshtrat e gjyshërve nëpër varreza dhe nuk po bëni zë. Sepse kinifrikë nga grekët – tha Fehmiu dhe iu drejtua juristit: Ti që je dhejurist, përse nuk e hap gojën për këto krime.

- Nuk të duroj dot më - i thashë prerë dhe u bëra gati tëngrihesha. Isha bërë shumë nervoz. Pagova kafetë dhe u bëra gatitë dal. Kur po ndaheshim, juristi i tha: - Shko dhe puno, mos umerr më me këto mashtrime!

Por ai, duke i prekur varësen në qafë, ia ktheu, ndonëse dukeqeshur: “Paske një flori të shtrenjtë në qafë. Kur të vdesësh, do tëvij të derdh dy pika lotë për ty”.

- Do më qash ditën dhe do më grabisësh natën – i tha juristi, mjerëfamilja që të ka. Po me këtë mendje që ke, s’besoj ta kesh të gjatë.

- Mos më paragjyko – tha tjetri, vetëm ngaqë hapa një varrdhe vodha një varëse u dënova 13 vjet burg. Ndërsa sot, po navjedhin jo varëse e unaza, por edhe eshtrat e të vdekurve, po ishesin si eshtra të ushtarëve grekë për një copë bukë dhe ju nukpo thoni gjë.

- Ik - i thashë, ngaqë nuk po e duroja dot më – shporru tutje!Dhe u largova vetë i pari, ndërsa ndjeva se juristi më erdhi

pas.

- Prandaj ke tre varëse floriri në qafë - e ngacmoi juristi.Ai uli pak kokën, aq sa e lejonte qafa e tij e trashë dhe duke i

prekur varëset e floririt, vazhdoi.- Këtë e kam marrë në një varrezë luksoze në Suedi. Këtë

tjetrën, në varrin e një zonje. Me siguri kanë qenë me emër. Ndërsakëtë varësen e trashë ia mora një pronari australian, që kishte njëfermë lopësh, ku unë u punësova për rreth dy muaj. Jetonte i vetëmdhe thoshin se nuk kishte pasardhës. Aty vuajta vërtet, se ai ishtevarrosur me sy hapur. Ose kishte marrë këtë pamje pas varrimit,nuk mund ta shpjegoj dot, se si kishte ndodhur. Por më dukej,sikur me ato sy po më shihte se ç’po bëja. Prandaj, një dorë iavura tek sytë, që të mos më shihte dhe tjetrën e përdora për t’ihequr varësen.

- Po kostumin kujt ia ke zhvatur – e pyeti prapë juristi, i cilidukej i bindur, se ai edhe çorapet i kishte të vjedhura.

- Ma ka dhuruar një stilist në Adelajde të Spanjës. I shkretivrau veten dy muaj më pas, pasi zbuloi se e shoqja e tradhëtonteme një futbollist.

- Guxon që ta quash punë këtë që po bën? – shtova i hutuar.- Po – tha natyrshëm ai. Është një lloj pune, si gjithë punët e

tjera në të zezë. Dhe nëse puna të ecën, siguron jetën më lehtësisht.Por ka riskun brenda. Këtë mos harro. Madje, në Perëndim ështëe pamundur të veprosh nëpër qytete, sepse varrezat janë të ruajturame elektronikë. Kështu që, e kam më të lehtë të veproj nëpërperiferi dhe fshatra.

- Në Shqipëri e ke ushtruar më këtë profesion? – ndërhyrijuristi.

- Natyrisht. I kam shetitur të gjitha varrezat e Shqipërisë, porkëtu fitimi është i pakët. Gjatë periudhës së fundit kam hapurthuajse shumicën e varreve të vjetër në disa fshatra, ku dyshoja sefamiljet e tyre kanë përdorur floririn si zbukurim për gratë, porkam gjetur shumë pak. Ndërsa, në zonën e Boboshticës dheKosinës, shumica e varreve janë bosh, sepse eshtrat janë shiturpër varrezat e ushtarëve grekë.

- Po në qytete, si të shkon biznesi? - e pyeta me një farë bezdie,të cilën grabitësi i varreve e kapi menjëherë.


NË BOBOSHTICËN E TRAUMATIZUAR

Sapo gjeta kohën e duhur, për të verifikuar lajmet që vininnga Boboshtica, u nisa menjëherë për atje. Pikërisht, në vendlindjene Viktor Eftimiut, i cili përveç shumë veprave të tjera, i kishtedhuruar dramaturgjisë europiane kryeveprën e tij, “Njeriu që pavdekjen me sy”. Sapo pashë varrezat e hapura të Boboshticës,eshtrat e disa varreve të fshatarëve, që duhej të spostoheshin përshkak të betonizimit të memorialit grek, ndjeva një trishtim tëfrikshëm. Aty pranë ishte vendosur një kryq i madh, në shenjëpërkujtimi për ushtarët grekë të rënë në luftë. Atëherë mendova,se po të ishte gjallë Viktor Eftimiu, do të shkruante patjetër njëdramë tragjikomike, që mund të titullohej: “Njeriu që pa purgatorinme sy”.

Ishte një gjendje tmerri dhe konfuzioni, ku fshatarët përveçhalleve të përditshme të mbijetesës së të gjallëve, shqetësoheshinedhe për eshtrat e të vdekurve, të cilat çdo natë mund të grabiteshin.Disa varre ishin hapur gjatë natës dhe gratë kishin vënë kujen,ndërsa burrat interesoheshin në komunë dhe në polici, përmungesën e eshtrave të gjyshërve të tyre. Me sa duket, atandesheshin me ngritjen e supeve të zyrtarëve. “Po na grabisin edheeshtrat e të parëve. Po na i trazojnë të vdekurit edhe nëpër varre”,thoshte gruaja me emrin Elpiniqi Manko. Rreth e qark disa

- Më vjen keq që vitin e kaluar nuk shkova dot në varrimin eThanasit, babait të tij. Vdiq nga tumori në pankreas. Ishte një njerii nderuar – tha juristi.

- Nëse tumori krijohet nga brenga, patjetër i është krijuar ngadëshpërimi për të birin –thashë unë dhe ika më tutje, duke parëme trishtim se si ngjyra e kostumit të tij, rrezatonte në bulevardine Korçës, ku askush nuk e dinte se ai zotëri hijerëndë e me çantënë dorë, mund të vidhte dhe natën e sotme ndonjë të vdekur.


grekë të ardhur nga Greqia. Pasi u mbajt mesha në gjuhën grekenga një prift i Mitropolisë së Korçës, u bë vendosja e kurorave melule. Kurorë me lule vendosi konsulli i përgjithshëm i KonsullatësGreke të Korçës, Teodoros Ikonomos dhe me radhë Naum Disho,kryetar i “Omonia-s” të Korçës, përfaqësues nga “Omonia” -Drenovë dhe Boboshticë, si dhe nga disa organizata greke, ardhurnga shteti fqinj. Më pas, nxënës të shkollës greke “Omiros”,kënduan këngë greke.

Dhe kështu ceremonia përfundoi. Pas përfundimit të sajtakojmë banorin e Boboshticës, që tentuan ta përzënë. Ai quhejNesti Thomai, pensionist 71 vjeçar, banor autokton i fshatitBoboshticë. Kur e pyetëm, pse deshën ta përzinin, ai u përgjigj:“Më kërcënuan sepse kam qenë dhe jam kundër vendosjes sëmemorialit grek mbi varret e gjyshërve tanë. Boboshtica ështëortodokse, por nuk është greke. Unë aty kam varrin e gjyshes, tëdajës dhe tezeve. Unë nuk dua të hyjnë aty grekët dhe vllehët dhet’i shkelin me këmbë. Aty nuk ka asnjë varr grek. Varret janëshqiptare dhe është bërë krim, që disa prej tyre u prishën. Prindërittanë e kanë varrosur një ushtar të vrarë në mal, në luftën italo-greke”.

Më tej, Helpi Manço, banore e fshatit, tregon se në Boboshticëkanë qenë 37 familje autoktone, por pas çlirimit, aty u vendosën270 familje vllehe dhe fshati u bë me 300 shtëpi. Tani shumicakanë ikur në emigracion dhe fshati ka mbetur me 100 shtëpi, ngatë cilat 25 autoktone dhe 70 vllehe. Por edhe nga këto familje, tërinjtë kanë ikur në emigracion. Kanë mbetur të moshuarit dhe 15fëmijë, prej të cilëve 5 ndjekin shkollën shqipe të fshatit dhe rreth10 fëmijë shkollën greke “Omiros” në Korçë.

gazetarë, po mbanin shënimet përkatëse, ndërsa ajo tregonte se,“në këtë varrezë nuk ka grekë, por kjo po shfrytëzohet për interesatë palës greke dhe Omonias”. Sipas saj, kjo bëhej për të tjetërsuarhistorinë e varrezave të fshatit, duke i konsideruar banorët edikurshëm, si shtetas grekë.

Midis të tjerëve, një burrë tha: “Ne ramë dakort, që të nxirrnimviza për të dalë jashtë shtetit dhe për të parë qytetet greke, por jopër të na nxjerrë të vdekurit nga varret dhe për t’i rivarrosur ata nëvarrezat greke”.

Nina Çaprazi, 62 vjeçe, mësuese pensioniste, thoshte se fshatiështë një trevë shqiptare, e pastër dhe e kulluar. “Veç banorëveautoktonë, në të jetojnë vllehë, të cilët edhe pse nuk e dinë origjinëne tyre, shtiren më grekë se vetë grekët” - tha Çaprazi.

“Nuk e harroj atë ditë. Ishte aktivisti i “Omonia-s”, Stavri Zuko,aktualisht në Amerikë, që vendosi kryqin e turpit”, - shprehetSotiraqi. Për të, kreu aktual i “Omonias-s” në Korçë, Naum Disho,është hileqar. Ai hoqi dy gurë nga varret e vjetra dhe vuri dy gurëme mbishkrime greke, për të krijuar idenë se janë ushtarët grekë,që kanë rënë këtu. “Në varrezat e vjetra ndodhen disa gurë të zinj,disa të bardhë. Këta të fundit janë vendosur këto ditë. Lëvizinlehtë me dorë dhe janë me mbishkrime greke” - vijon Sotiraqi.

Ceremonia e memorialit

Në vend të prishjes së memorialit grek, ndodhi diçka e papritur.Disa ditë më vonë u bë ceremonia e inagurimit të varrezave të rejatë ushtarëve grekë. Ishte një parodi në greqisht, që u zhvillua merastin e festës së Çlirimit të Greqisë dhe u organizua nga Konsullatae Përgjithshme Greke e Korçës, në bashkëpunim me organizatën“Omonia” të po këtij qyteti. Në këtë festë morën pjesë vllehë,anëtarë të organizatës “Omonia” të Korçës, Drenovës dheBoboshticës, si dhe rreth pesëdhjetë persona të ardhur nga Greqiame një autobus. Natyrisht, nuk mungoi edhe kreu i KonsullatësGreke të Korçës, Teodoros Ikonomos Kamarinos.

Ceremonia pranë memorialit grek, filloi një orë me vonesë,për shkak të mos mbërritjes në kohën e duhur të autobusit me


në shenjë nderimi për të rënët në luftë. Por banorët vendas e kanëbojkotuar ceremoninë dhe më vonë dikush ka djegur kurorat.

Prefekti i Korçës, Andrea Mano, është një nga zyrtarëtshtetërorë të pranishëm në mbledhjen e “Omonia-s”, ku konsulligrek e ka quajtur Korçën, Greqi. I kontaktuar nga gazeta “Shekulli”,Mano pohoi se bëhej fjalë për një takim për 70-vjetorin e çlirimittë Greqisë nga fashizmi. Ai pranoi që ka qënë në takim, i ulur nëpodium, por tha se nuk e ka dëgjuar këtë pjesë, pasi është folurgreqisht. “Unë dëgjova përfaqësuesin e “Omonia-s”, por nukdëgjova fjalën e konsullit grek. Ai foli greqisht dhe unë nuk ekuptova”- deklaroi Mano.

Reagojnë intelektualët

Atë ditë kanë reaguar me ashpërsi disa nga intelektualët dhehistorianët shqiptarë, duke thënë se këtu ka dorë edhe kishashqiptare, ndërkohë që shteti ynë mban përgjegjësinë e heshtjesdhe mosveprimit. Kështu, historiani i njohur, Pëllumb Xhufi, ushpreh se shteti shqiptar duhet të reagojë, ndërsa nënvizon sedhunuesit e varreve dënohen mbi bazë të Kodit Penal të Republikëssë Shqipërisë.

Xhufi theksoi, se skandali është i njëjtë me atë të fshatit Kosinënë Përmet. “Kjo që ka ndodhur së fundmi në Boboshticë, ështënjë tentativë e dëshpëruar për t’i dhënë identitet të paqenë vijësimagjinare të “Vorio-Epirit”. Historia është shumë më e komplikuarnga sa shfaqet, pasi në të kanë ndërhyrë dhe klerikët e kishës nëShqipëri, por dhe heshtja e shtetit tonë është për t’u parë. Dua tëtheksoj se, ka një shkelje të Kodit Penal të Republikës së Shqipërisëpër përdhosjen e varreve. Ky është një krim shumë i rëndë, qëduhet ndëshkuar me ligj, krim që ndëshkohej po rëndë që në kohëne Athinës së lashtë, ligj që grekët e njohin shumë mirë dhe nukduhet ta anashkalojnë, kur bëhet fjalë për eshtrat e shqiptarëve”,theksoi Xhufi, duke kërkuar nga Prokuroria të nisë menjëherëhetimet për të zbardhur ngjarjen, që ai e quan kriminale dhe tëmbetur pa autor. Ato ditë edhe Sabri Godo, Sabit Brokaj etj., dhanëmendime mjaft të mençura në shtypin e përditshëm shqiptar, nëlidhje me këto lloj ceremonish tragjikomike.

KONSULLI GREK FLET PËRÇART

“Sikur të mos ishin konsujt, atëherë, popujt mund të ishin mëtë gëzuar”. Këtë e mendova shpejt e shpejt, pa i njohur mirë detajete funksionimit të marrëdhënieve ndërshtetërore apo ingranazhet euniversit diplomatik. Madje, ky mendim më erdhi në mend ngadeklaratat e shpeshta e të përçartura, të konsullit grek, i cili më 5shkurt 2011, tha: “Korça është Greqi, qytetarët e saj janë çliruarnga ushtarët grekë 70 vjet më parë”.31/1

Kjo ishte deklarata e bërë nga konsulli grek në qytetin e Korçës,në prani të zyrtarëve të shtetit shqiptar, të cilët nuk kanë bërë asnjëreagim ndaj tij. Ata kanë qëndruar të ulur në vendet e tyre duke miratuarnë heshtje këto deklarata provokuese nga ana e zyrtarit grek.

Në Kishën e Shën Mërisë, at Jani Trebicka ka mbajtur njëmeshë në gjuhën greke. Ndërkohë, mysafirët nga Greqia, të ardhurme autobusë, kanë shprehur dhëmbshuri, kur kanë parë varrezën,për të cilën u kanë thënë se është greke. Ata kanë shkelur pa frikënë vendin ku ishin eshtrat, pasi nuk ishin në dijeni të këtij fakti.Thjesht kanë ardhur si turistë në vendin ku ata e dinë, se ështëvarreza e ushtarëve grekë. Natyrisht, kanë qenë shumë të interesuarpër kryqet dhe varret. Në memorialin që kujton ushtarët grekëjanë vendosur kurora me lule dhe është mbajtur një minutë heshtje

31/1 Gazeta Shqiptare, Tiranë, 6 shkurt 2011


dhe se, nuk kanë pasur dijeni për ekzistencën e varrezës. Punimetpër të betonizuar një pjesë të varrezave të vjetra të fshatit tëBoboshticës, janë kryer me paratë e kreut të organizatës “Omonia”për Korçën. Dëshmitarët e thirrur nga mbrojtja pohuan se punimetu sponsorizuan nga kreu i organizatës “Omonia” për Korçën, NaumDisho. Elenica Kotelli dhe Maria Male, kanë dhënë detaje lidhurme financimin për punimet e kryera në varrezat e vjetra të fshatitBoboshticë. Sipas tyre, pas një mbledhjeje të bërë nga kryesia e“Omonias”, për pastrimin e varreve dhe rregullimin e tyre nëfshatin Boboshticë, u vendos që këto punime të kryhen meshpejtësi, me rastin e festës greke të 28 tetorit.

Pretenca

Prokuroria e rrethit të Korcës ka dhënë më në fund pretencën,në lidhje me dhunimin e varreve në Boboshticë, ku ishin në hetim,kreu i “Omonia-s” në Korcë dhe dy punëtorë. Në bazë të këtijhetimi, akuza ka kërkuar 2 vjet burg për kreun e “Omonia-s”, NaumDisho dhe nga një vit burg, për punëtorët Alqi Koroveshi e LuanZaçe. Vendimi i Prokurorisë është kundërshtuar nga punëtorët, tëcilët kanë deklaruar gjatë seancës gjyqësore, se kërkojnë drejtësinga gjykata, pasi sipas tyre, ata ishin thjesht punëtorë, që merrninurdhra. Seanca e radhës u mbajt më 9 qershor dhe vendosi që kreui “Omonia-s”, të dënohej me 1 vit burg, ndërsa, dy të tjerët u falën.

Në Boboshticën natyrale

Drejtësia dha verdiktin, por trauma vazhdon. Në Boboshticë,ku ndodhet shtëpia e shkatërruar e Viktor Eftimiut, mund të vizitoniplot gjëra të bukura, por aty mund të dëgjoni edhe shumë historitë trishtueshme. Aty ndodhen dhe kisha të hershme, si kisha e“Shën Mërisë”, kisha e “Shën Joan Pagëzorit “, kisha e “ShënDhimitrit”. Vetëm ato kanë mbetur, nga 13 kisha dhe 3 manastireortodokse, që kishte ky fshat. Fshati ka shumë mana, pemëshekullore e raki cilësore, dalë prej këtij fruti të mrekullushëm,traditë që ruhet këtu e mijëra vjet. Në Boboshticë mund të gjeni

PROKURORIA NË VEPRIM

Më në fund, Prokuroria ka nisur hetimet. Në një seancëgjyqësore, janë thirrur nëntë dëshmitarë, për të pohuar rrethskandalit të varrezave të fshatit Boboshticë të Korçës. Dydëshmitarët kryesorë të akuzës, Sotir Koço, roje në kishën e ShënMërisë dhe Ilia Kuneshka, një nga banorët që i janë dhunuar varrete të afërmve, kanë deklaruar se nga punimet dhe gërmimet mbivarrezë, kanë dalë eshtrat dhe mbetjet kockore të të vdekurve.Dëshmitarët kanë thënë gjatë procesit gjyqësor, se punimet janëkryer nga dega e organizatës minoritare “Omonia” me ndihmën epunëtorit, Alqi Koroveshi. Ata nuk kanë pasur asnjë leje dhe disaherë janë konfliktuar me banorët. Sotir Koço, roje dhe mirëmbajtësi kishës së Shën Mërisë, ka thënë se, pasi kanë nisur punimet, ainuk i ka lejuar punëtorët të veprojnë, për faktin se po dëmtoheshinvarret. Madje, sipas tij, është kërkuar që punimet të bëhen vetëmme lejen e priftit. Siç ka deklaruar dëshmitari, nga ana e kreut të“Omonias”, Naum Disho, i është thënë se, është marrë leje për tëbërë punimet.

Në një seancë tjetër kanë qenë të pranishëm të tre të akuzuarit,Naum Disho, kreu i degës së “Omonias” për Korçën dhe dypunëtorët, Alqi Koroveshi dhe Luan Zaçe, të cilët pavarësisht ngadëshmitë, nuk kanë pranuar se gjatë punimeve kanë parë eshtra


KRYETARËT E GJYKATAVE,KËRKESË NË KUSHTETUESE

Disa institucione gjykatash kishin filluar tëkundërpërgjigjeshin. Pati reagime në Sarandë, Shkodër e Përmet.Ndryshimi në masë, që po i bëhej kombësisë shqiptare, në atëgreke edhe nga qytetarët e Përmetit, është bërë shkak, që Gjykatae Përmetit, t’i drejtonte një kërkesë Gjykatës Kushtetuese, përanulimin e Ligjit për Gjendjen Civile. Kreu i Gjykatës së Përmetit,duke argumentuar se 500 qytetarë nga ky qytet kanë ndryshuarkombësinë shqiptare në atë greke, dhe duke vënë në dukje fluksine kërkesave në rritje për ndryshim kombësie, ka kërkuar meurgjencë anulimin e Ligjit për Gjendjen Civile, që lejon lehtësishtkëto ndryshime, të pabazuara në prova objektive. Kjo gjykatëthekson, se aktualisht, ka pezulluar kërkesat për marrjen ekombësisë greke deri në një vendim të Gjykatës Kushtetuese.Kërkesa e Gjykatës së Përmetit pason atë të Sarandës. Më 15shkurt, gjyqtari i rrethit Sarandë, çoi për intepretim në GjykatënKushtetuese Ligjin për Gjendjen civile, ku përdoret termi kombësi.Kryetari i kësaj gjykate, Alltun Çela, i kërkon GjykatësKushtetuese, shpalljen të papajtueshëm me nenet 19 dhe 20, tëKushtetutës së Republikës së Shqipërisë, të termit “kombësia”, të

restorante të tipit tavernë, me gatime të freskëta e tradicionale, qëjanë në nivel më të lartë se guzhina greke. Natyra është emrekullueshme dhe në çdo stinë, fshati merr një bukuri të veçantë.Por, aty presin të rizgjohen me mijëra histori tragjike, që janëgroposur nën varrezat e gjyshërve dhe stërgjyshërve tanë. Atyndodhet edhe një memorial tragjikomik, që na kujton komeditë eViktor Eftimiut: memoriali grek i ushtarëve inekzistentë.


PROTOKOLLI I KORFUZITNË DASMËN E KUSHËRIRËS

Më ftuan për drekë në dasmën e vajzës së kushëririt tim, e cilamartohej me një qytetar grek apo më qartë, minoritar i zonës sëDropullit. Të dy punonin dhe jetonin në Greqi. Ishin të ftuar shumënjerëz, nga Gjirokastra dhe nga zonat minoritare, madje kishteedhe të ardhur nga Greqia. Por ishin dhe dy përfaqësues tëKonsullatës Greke në Gjirokastër, apo njëri zyrtar i saj dhe tjetrimik i tij. Erdhën për shkak të miqësisë që ata kishin me familjen edjalit. Madje, posaçërisht për këtë drekë ishte e ftuar edhe njëkëngëtare nga Janina. Ndërsa ne vinim nga Përmeti.

Deri në gjysmën e vet, darka shkoi shumë mirë. Muzikë, këngëe valle deri në orët e vona të pasditës. Aty kuptova edhe njëherë,se bashkëjetesa midis shqiptarëve e minoritarëve grekë, kishteshkuar mjaft mirë. Një tjetër kushëri imi ka marrë një vajzë ngafshatrat e Delvinës, që pretendojnë se janë minoritarë grekë, porqë sillen më shqiptarë se shqiptarët. Madje edhe folklori, këngëtapo vallet e të dy popujve kanë nuanca ngjashmërie. Aty kuptovase shumë këngë greke ishin huazuar nga Shqipëria dhe anasjelltas,shumë këngë shqiptare ishin përkthyer nga greqishtja. Më bëripërshtypje sidomos kënga shqiptare nga zonat e Korçës që kishtekëtë tekst: Të rashë nga pas, moj të rashë nga pas, rrugës kur shkoje

përcaktuara në Ligjin nr. 10129, dt. 11.5.2009, për Gjendjen Civile.Deri në fund të muajit mars 2011, sipas të dhënave zyrtare, numrii shqiptarëve që kanë ndërruar kombësinë me vendime gjykate,kap shifrën 15 mijë vetë.


- Mirë – thashë unë, megjithëse nuk më pëlqeu, që ai haptekëtë bisedë, në një dasëm të tillë, ku të dy ishim të ftuar dhe si tëtillë, duhet të respektonim rregullat e një dasme.

- Çfarë synimi kini me ato firma? Apo doni t’i lini minoritarëtpa e marrë pensionin grek? – më pyeti prapë ai.

- Jo - i thashë unë - synojmë që të mbrojmë identitetin tonë, nëmënyrë që grekët të quhen grekë dhe shqiptarët, shqiptarë.

- Pse doni ta pengoni regjistrimin e popullatës, tani qëParlamenti juaj, është gati për miratim?

- Duam që regjistrimi të bëhet sipas parametrave bashkëkohorëdhe pa tendenca inferioriteti – thashë unë, duke kuptuar se ai mëkishte ftuar për një bisedë të gjatë.

- Me ju shqiptarët është vështirë të bisedohet, sepse atë qëfirmosni ditën, e anulloni gjatë natës – tha ai.

- Jo - ia ktheva unë – ne duam që marrëveshjet të bëhen papresione dhe pa prekur interesat kombëtare.

- Po marrëveshjen e ujërave përse e anuluat? - vijoi ai.- Sepse ishte e paligjshme - vijova unë, - E anuloi Gjykata

Kushtetuese.- Vërtet, kujton se e kini anuluar? - pyeti ai duke picëritur sytë

e tij, të vegjël, që shkëlqenin nën llamburitjen e dritës së fortë,duke shtuar “vërtet, besoni se mund të mos e bëni regjistrimin epopullsisë, kur për këtë ka vendosur Brukseli”?

- Fatet e popullit shqiptar nuk varen nga Brukseli, por ngaTirana. Brukseli nuk mund të nëpërkëmbë interesat e një popullitë tërë. Regjistrimin e popullsisë me vetëdeklarim etnik dhe fetare kundërshton shumica e popullsisë. Besoj se e kundërshtojnë dheshumë minoritarë.

- E di e di, kjo histori ka filluar qysh në Protokollin e Korfuzit.Vetë ju e firmosët me të drejtë, por pastaj e shpallët tëpapranueshëm.

E kuptova që nuk ishte i pirë, por vetëm shtirej si i tillë.- Jo - i thashë, – Protokollin e Korfuzit e firmosi një i huaj, në

emër të shqiptarëve. Ai ishte holandez dhe quhej Gjeneral Tomsoni.Ishte dërguar nga ndërkombëtarët, për të formuar xhandarmërinëshqiptare, nën qeverisjen e Princ Vidit. Pastaj, dihet që ky traktat,

për në gjimnaz/ të rashë nga pas por ti më ike, rrugës kur shkojepër në Pedagogjike.

Kjo këngë këndohej edhe në greqisht por me tekst të ndryshuar.Teksti fillonte pak a shumë kështu: Ti me q’i tas, ti me q’i tas,dhen ime psari na mafas/. Në shqip ky tekst përkthehet pak a shumëme këto fjalë: “Pse më shikon, pse më shikon, nuk jam peshk qëtë më hash”.

Kështu, të ndezur nga muzika e vera, u ngrita edhe unë në disavalle tradicionale për të kërcyer, sidomos, kur filloi vallja e Napolonitdhe kur dhëndri me nusen patën një vallzim të gjatë e spektakolar.Gjatë asaj mbrëmjeje, vura re se vështrimi im u kryqëzua dy triherë me njërin nga përfaqësuesit e Konsullatës, të cilin pata idenëse e kisha hasur diku. Mbase rrugëve të Tiranës. Ishte pikërisht dukeu ekzekutuar një valle përmetare, kur dikush preu kordonin eformacionit tonë të vallëzimit dhe hyri midis meje dhe dhëndrit.Pas dy sekondash, vura re se ishte pikërisht ai, përfaqësuesi iKonsullatës, i cili kishte ardhur pak në qejf nga pija. Nisi të këndontekëngën përmetare, duke i lëshuar fjalët në theksin grek. Më bërishenjë edhe mua të këndoja së bashku me të tjerët.

Pas dy minutash vallja mbaroi dhe ai nuk ma lëshoi dorën. Uafruam pranë dikujt që shërbente si kamarier në këmbë dhe morinjë gotë, pastaj më ftoi edhe mua të merrja një gotë. Për të mos iakthyer e mora gotën në dorë dhe të dy bëmë urimin tradicional përlumturinë e çiftit. Dukej që ishte nga rrethinat e Janinës, në mosishte nga treva e Dropullit, pasi njihte shumë nga zakonet shqiptare.Dinte shqip dhe kishte njohuri të mjaftueshme, gjë që reflektohejlehtësisht gjatë bisedës.

- Dasmë e bukur – tha pas pak dhe për çudi fjalët në shqip ithoshte mjaft saktë.

- Shumë e bukur - pohova dhe unë. Ndërkohë që vura re seorkestra kishte lënë mënjanë veglat e muzikës, për të bërë ndonjëpushim të vogël ose për të ngrënë diçka.

- Si po shkoni me mbledhjen e firmave? - më pyeti ai direkt,pa përdorur asnjë kortezi diplomatike. Siç duket, më kishte njohurprej tubimeve publike ose nga skedimet e ndryshme, që ata bëjnëpër individë të veçantë.


MUNGESA NË TAKIMIN ME ANËN

Atë të shtunë isha në dasmë, por të dielën, për shkak tëobligimeve familjare nuk munda të shkoj në takimin me Anën.Madje e kisha harruar fare atë takim, për shkak të një problemi,kur papritur më ra telefoni. Ishte zëri i Anës.

- Unë po ju pres – tha ajo.- Më fal - i thashë por nuk mund të vij dot. Më ka dalë një

punë e paparashikuar.- Po të doni mund t’ju pres edhe pak - tha ajo – sepse kisha

shumë gjëra të rëndësishme për t’u treguar për Epirin.- Nuk mundem - i thashë - dhe më vjen keq. Ndofta mund të

takohemi të dielën tjetër!- Jo, tha ajo, nesër do të nisem dhe koha nuk më pret. Por

sidoqoftë, doja t’ju falenderoja për ndihmën tuaj. Ishte e vlefshme.Tani thuajse kam mbaruar punë dhe do të nisem. Ju falenderojedhe njëherë.

- Asgjë - i thashë dhe shtova: Do të dërgoj dhe unë një material,bashkë me referencat. Të uroj të marrësh notën maksimale, ashtusiç ke marrë deri tani! Dhe të gjesh një bashkëshort të mirë përjetën tënde – përfundova bisedën unë.

- E kam gjetur – tha ajo menjëherë - eshtë një shok i kursit,nga Athina.

u firmos nën trysninë e Komisionit Ndërkombëtar. Mos harronise ju, në atë kohë vazhdonit të shkelnit vendimin e Komisionit tëKufijve, që u përcaktua në Protokollin e Venecies, duke shkelurarmëpushimin dhe mbajtur arbitrarisht forcat ushtarake në trojettona, në Jug të Shqipërisë. Ndërsa, Protokolli i Korfuzit ishte njëlajthitje e qëllimshme ndërkombëtarësh, i cili u ideua nga qarqetgreke.

- Aty ka firmosur edhe një përfaqësues i shtetit shqiptar – shtoiai

- Këtë mund ta bënte vetëm një i huaj që nuk i dhimbsetShqipëria, ose një me të meta mendore.

- Kështu thoni ju, për të gjithë ata që firmosin promarrëveshjeve me Greqinë. Ose i nxirrni të shitur, ose të çmëndur.Po ata që firmosin peticionin tuaj, çfarë janë?

- Ata janë mbi 80 për qind e popullsisë dhe kanë të drejtë tëquhen zotë të fateve të tyre. Deri tani peticionin e kanë firmosurrreth 200 mijë vetë dhe gjithçka është ende në proces – i thashëprerë unë.

- Nuk e kuptoj, pse nuk i lini njerëzit të marrin një racion bukemë shumë dhe një thelë më tepër.

Diku aty pranë nesh, një dasmor po villte. Dukej, se kishtepirë shumë. Dy të tjerë po e mbanin.

- Ajo thelë, për të cilën ju bëni fjalë, është e helmuar – vijovaunë, - dhe Ballkani do ta vjellë tërë jetën.

Pas kësaj, duket se bisedës sonë i kishte ardhur fundi. Pasilamë gotat në tavolinë, të dy u nisëm në drejtime të ndryshme.


“Epiri”, emërtim ky i bërë nga grekët, apo Çamëria, siç equajmë ne shqiptarët, ka qënë i banuar, krahas shqiptarëve, qëkanë bërë shumicën dërrmuese, edhe nga grekët. Duke qenë seperandoritë, nuk i shihnin banorët të ndarë sipas etnive, por siburim të ardhurash fiskale, trajtimi i grekëve dhe shqiptarëve, nënpushtimin e këtyre perandorive, ka qenë i njëjtë dhe nuk ka pasurasnjëherë konflikte midis tyre.

Në shek. e XIX, kur Perandoria Osmane ishte drejt rënies, uzgjuan ndjenjat nacionaliste dhe dëshira për krijimin e shtetevesipas etnive. Pikërisht në këtë kohë, nisi dhe lakmia për zgjerimine territoreve, ku qarqet nacionaliste greke planizuan aneksimin eEpirit dhe më tej, viset e Shqipërisë së Jugut.

Termi “Vorio - Epir”, ka hyrë gjatë Luftërave Ballkanike, 1912-1914, kur Greqia shfaqi synime të pastra për aneksimin e trojeveshqiptare. Pasi morën gjysmën e Epirit, me anë të vendimit tëKonferencës së Londrës, ata i hodhën sytë në pjesën veriore të tij.Pretendimet e tyre për Jugun e Shqipërisë kanë qenë tëvazhdueshme dhe janë intensifikuar në 20 vitet e fundit, por menjë ndryshim: Nëse deri në vitin 1944, kërkonin ta merrnin medhunë, me luftë e rrugë të tjera, tani duan ta realizojnë atë memetoda “bashkëkohore”. Së pari, duke quajtur grekë gjithëortodoksët shqiptarë. Pikërisht, për këtë shkak, duhet të ndalemipak në këtë çështje, për të qartësuar disi lexuesin.

Në promemorien, që qeveria greke i dërgoi Konferencës sëAmbasadorëve, në janar 1913, mbi kufijtë e Epirit, bazohej nëdokumentet e Perandorisë Turke, e cila i regjistronte njerëzit nëbazë të besimit, islam apo të krishter. Të krishterët, në Jug tëShqipërisë, Bullgari e gjetkë, ata i quanin grekë.

Dy dekadat e fundit të shek. XIX, bullgarët e morën situatënnë dorë dhe i mbyllën të gjitha shkollat greke, në një kohë qëshqiptarët nuk mundën ta bënin dot një gjë të tillë, për shkak tëqëndrimit të ashpër të Perandorisë, e cila favorizonte Patriarkanën.Pra, duke renditur të dhëna për kazanë e Korçës, Starovës,Kolonjës, Përmetit, Tepelenës, Himarës, Delvinës, Gjirokastrës,me 201.876 banorë, dokumenti grek provon se vetëm 29.274banorë flasin greqisht. Në fakt, jo të gjithë këta janë grekë në

- Shumë mirë, - ia ktheva unë.- Kujtova se do të më qortoje – tha ajo me një zë të ulët.- Përse t’ju qortoj? Vetëm dashuria nuk qortohet. Madje, kur

të bësh dasmën ose fejesën, do të vij edhe unë.- Pa dyshim – shtoi Ana – edhe unë dëshëroj që ti të njihesh

me të. Është njeri i mirë, nga një familje me tradita. Kur të vij nëTiranë për darkën e diplomës, do ta marr edhe atë. Atje do të jeshpatjetër edhe ti. Sa për kureshtje, quhet Niko – përfundoi ajo.

Më erdhi keq që më doli nga mendja ai takim, por isha i sigurtse ajo ndodhej në rrugë të mbarë. Për këtë arsye, të nesërmen,sapo shkova në shtëpi, i dërgova me adresën e e-mailit një materialpërmbledhës dhe ndihmës për studimet ndaj “Vorio-Epirit”. Pakminuta më vonë, përgjigjja e saj erdhi me dy fjalë: “shumëfaleminderit”. Në këtë material përfshihej një pjesë e debatit për“Vorio-Epirin”.

Debati mbi Epirin

Gjithë ky debat i ka rrënjët te pretendimi grek për “Vorio -Epirin”, term ky i sajuar prej tyre. Bëhet fjalë për Jugun eShqipërisë së vërtetë, atë që quhet “Epir”, të cilin grekët e ndajnënë dy pjesë: Epiri i Jugut dhe Epiri i Veriut. Të tjerë autorë eemërtojnë Epiri i Vjetër dhe Epiri i Ri. Dhe së fundi, termin Epirii Ri e kanë zëvendësuar me termin “Vorio - Epiri”. Të dy epiretapo tërë Epiri, historikisht ka qënë populluar kryesisht ngashqiptarë.

Në të vërtetë, shqiptarët, që njihen historikisht pasardhës tëilirëve, dhe grekët, vijues të helenëve të lashtë, banojnë në fqinjësime njëri-tjetrin në mijëravjeçar. Kufijtë midis vendbanimeve tëtyre, nuk kanë qenë asnjëherë të ndarë, në kuptimin e përkatësisëetnike. Kjo ka ndodhur, për shkak se, në më shumë se 2000 vjet,nuk ka pasur shtete të ndarë me kufij, por si grekët dhe shqiptarët,kanë qënë nën strehën e perandorive shumëkombëshe, siPerandoria Romake, Bizantine dhe së fundi ajo Osmane. Ato nukvendosnin kufizime në lëvizjen e banorëve, por i linin të lirë ata,në kërkim të vendbanimeve të reja.


i quajtur liqeni Arta, duke përfshirë emrin Shqipëri, jo vetëm qytetinTivari dhe Ulqini, pranë Dalmacisë, por edhe gjithë Epirin, qështrihet nga Vlora deri në Arta, si dhe pjesa më e madhe eMaqedonisë”.34

Kristo Frashëri vë në dukje se mbi pesëdhjetë autorë grekë,romakë e bizantinë, që zenë në gojë Epirin dhe banorët e tij,shprehen qartë se ai popullohej nga ilirët. Prokopi i Cezaresë ështëi vetmi autor që i cilëson epirotët helenë. Kjo ndodh për faktin seProkopi i Cezaresë nuk flet për viset e brendshme të Epirit, porpër viset bregdetare, ku dikur kishin lulëzuar koloni helene. Pornë një tjetër vepër të tij, “Mbi ndërtimet”, nëpërmjet listës sëemrave të kalave që perandori Justinian (527-565) ndërtoi dherindërtoi në kohën e tij në Epirin e Vjetër dhe në Epirin e Ri,Prokopi i Cezaresë na jep një material të çmuar, i cili ndriçonqoftë edhe tërthorazi, identitetin jo grek të dy provincave epirote.Nuk është e vështirë të shihet se ndër 37 emrat e kalave në EpirineVjetër dhe 58 kalave në Epirin e Ri, që ekzistonin në shek. VI,numri i toponimive me origjinë helene dhe me origjinë romakeështë tepër i paktë, në krahasim me toponimet jo greke dhe joromake, të cilat supozohet se janë vendëse, pra ilire ose parailire.35

Historianët grekë bazohen në toponime të ndryshme, që nuk janëgjë tjetër veçse përkthime nga ilirishtja në greqisht. Një i tillëështë dhe emri i qytetit të Ballshit, në rrethin e Mallakastrës.Historiani grek, E. Chrysos, na e sjell emrin e Ballshit me Bylis.Kristo Frashëri, argumenton se emri Bylis vlerësohet si një toponimtipik ilir, me rrënjë fjalën “ballë”, në kuptimin e kryes. Sllavët eemërtuan Ballshin, Gllavinicë (nga Gllavë: Krye), kurse në njëburim mesjetar grek Kefalini (nga Qefali: Krye). Pra, në të dyjarastet, kemi një përkthim në sllavisht dhe në greqisht të toponimitilir Bylis (=ballë, krye).36 Mesa duket historiani grek Chrysos nukdo ta njohë toponiminë ilire. Kjo duket qartë kur ai flet për selinëpeshkopale Euria (më vonë Shën Donati dhe në ditët tona

gjenezë. Natyrisht, japin dhe një tjetër shifër, ku përfshijnë gjithëortodoksët shqiptarë si “grekë shqipfolës”.

Nëse për grekët, Epiri është territor ku shtrihen rrethet eKorçës, Përmetit, Tepelenës, Gjirokastrës dhe Sarandës, për shumëautorë të huaj e shqiptarë, Epiri përbën gjithë territorin në Jug tëShqipërisë, deri në kepin e Prevezës dhe gjirin e Artës. Pra, aikufizohet me Greqinë nga malet e Pindit dhe gjiri i Ambrakisë.

Gjatë kohës së Perandorisë Turke, i gjithë ky rajon është njohursi Shqipëri. Dhe kjo nuk pranohet nga një e dy autorë të shekujvetë fundit, por qysh nga antikiteti. Popullsinë jo greke, Tuqididi ecilësonte si “barbare”. Të njëjtën gjë kanë pohuar Herodoti,Straboni, Plutarku etj.

Gjeografi francez, Malte-Brun, shkruan: “Epiri, të cilin tëgjithë autorët grekë e përjashtojnë nga Greqia, është përshkruarashtu si dhe Iliria dhe Maqedonia nga Straboni. Kantonet e tijkryesore kanë qenë në Kaoni, Thesproti dhe Molosë. Straboni dhePlutarku na tregojnë se epirotët flisnin një gjuhë të veçantë…”.32

Vështirë të gjesh ndonjë autor serioz, të mos pohojë, që Janinaka qenë kryeqendra e shqiptarëve. Madje, gjatë kohës së pushtimitturk, më e shumta e Greqisë ishte populluar nga shqiptarë. Turqit,gjatë luftimeve, janë detyruar të përballen me princa shqiptarë dhejo me grekë. Teodore Spandugino Cantacuscino, shkruan se,“Perandori Cantasuzene zgjodhi në Janinë një njeri nga shtëpia“Spata” dhe e bëri nëndhespot dhe guvernator së bashku me njëMusak Topia, nga të cilët, njëri qëndroi në Janinë, që ishte kryeqytetii mbretërisë së Shqipërisë…”.33 Të njëjtën gjë provon dhe një tjetërdokument, dërguar nga peshkopi i Antivarit, më 1703, ku shkruhet:“ Shqipëria…e vënë nën zgjedhë nga turqit, e kufizuar meMaqedoninë dhe Epirin, si dhe me një pjesë të mirë të skajit tëDalmacisë, zë sot gjithë atë pjesë bregdetare që ndodhet ndërmjetPostroviçit, kufiri i fundit i Republikës Venete dhe gjirit Ambrakisë,

34 M. Frashëri, Popullsia e Epirit, vepwr e cituar, f. 3235 Kristo Frashëri, Gazeta Shqiptare, Tiranë 21gusht 201136 Po aty, 22 gusht 2011

32 M. Brun, Historia e Gjeografisë, kapitulli V. Cituar nga Frashëri, Mithat,Popullsia e Epirit, Sofie 1915, përkthim shqip nga Aleko Gjergo, Tiranë1998.

33 M. Frashëri, Popullsia e Epirit, frëngjisht, Sofje 1915. M. Frashëri, Çështja eEpirit, f. 30.


shqipe, hapeshin vetëm shkolla të huaja, mungonte liria, dhe,pjesëmarrja në jetën shoqërore ishte e kufizuar. Për pasojë, shumëshqiptarë ortodoksë pranuan të afroheshin me Greqinë, e cila ukrijonte lehtësira. Megjithatë, numri i shqiptarëve ortodoksë metendenca grekofile, ishte ende i papërfillshëm. Por, presioni grekmbi Fuqitë e Mëdha ishte i madh dhe doli fitimtar, duke shkaktuarhumbje të mëdha në dëm të Shqipërisë, pasi rrëmbeu prej sajsipërfaqe të konsiderueshme territori. Baronesha Godin, thekson:“Tepër e vajtueshme për Shqipërinë nga çdo pikëpamje ishtehumbja e Çamërisë, d.m.th. e territorit midis Butrintos dhePrevezës, e cila etnikisht është me shumicë shqiptare, që ngapikëpamja e gjuhës që flet, shquhet bile edhe për një dialekt tëtheksuar shqiptar dhe prej një poezie kombëtare të lulëzuar”.40

Gjatë viteve 1913-1915, forcat greke çarmatosën, vranë dhepërzunë popullsinë myslimane shqiptare, duke gjetur mbështetjeedhe te disa “partizanë ortodoksë shqiptarë”, ndonëse shumëpatriotë ortodoksë, dezertuan nga radhët e grekëve dhe mbajtënanën e vëllezërve të tyre myslimanë. Por forcat greke përzunë ngavendbanimet e tyre, mbi 70 mijë banorë myslimanë, të cilët udyndën në zonën e Mallakastrës dhe Vlorës, ndërsa shtëpitë dhepasuria u grabit dhe u dogj nga andartët grekë”. Baronesha nëfjalë tregon, se në atë kohë, “Delvina nga 21 mijë banorë, kishtevetëm 6 mijë grekë, Himara nga 11 banorë, një mijë shiheshin sigrekë (flisnin greqisht - N.D.), Gjirokastra me 30 mijë banorë, 6mijë cilësoheshin grekë, Tepelena me 32 mijë banorë, Përmeti me36 mijë, Leskoviku me 25 mijë dhe Kolonja me 25 mijë, nuk kishinasnjë grekë”.41 Ngado që shkova, thotë më tej ajo, duke i pyeturortodoksit: A jeni ju grekë?, mora përgjigjen: “Ne jemi shqiptarëortodoksë”. Është e natyrshme, që nën kërbaçin grek, ka mundësiqë për arsye oportune, të ketë dhe deklarata ndryshe.42

Baronesha shpreh habinë, se si është e mundur, që janëhelenizuar disa shqiptarë ortodoksë në Gjirokastër, në sajë të

Paramithia). Autori në fjalë, lë të kuptohet se emri i qytetit i takongreqishtes. Sipas një legjende, shkruan ai, Donati, peshkopi i parëi Euresë, të cilin kisha e ka shpallur shenjtor (Shën Donati), vraunjë dragua në vendin e quajtur Chamaigephyrai dhe aty shpërtheunjë burim uji për qytetin e tij. Chrysos shkruan se, Euroia mund tëpërkthehet “rrjedhë e bollshme”. Duket, shkruan prof. Frashëri,se ai nuk e ka vënë re, që në toponiminë ilire, e cila është shumë ehershme, ka kuptimin që ai përkthen, Euroia - Uroia - Ujë-roia -Ujë i rrjedhshëm - Ujë i bollshëm. Si rrjedhim, toponimia lë tëkuptohet se banorët e Euroia-s, gjatë Antikitetit të vonë, kanë qenëilirë, pra paraardhësit e shqiptarëve.37

Mari Ameli, e njohur dhe si baronesha Godin, ka udhëtuarnëpër Shqipëri e Greqi, ka parë me sytë e vet shumë ngjarje. Nënjë artikull të saj, ajo shkruan: “Qysh para shkatërrimit të Turqisëeuropiane, është punuar prej Athinës, sa me mjeshtëri aq edheenergjikisht, në drejtimin për të bërë helenizimin e Shqipërisë sëJugut. Për këtë propagandë, ka qenë e favorshme dhe rrethana, seShqipëria e Jugut është në pjesën më të madhe e besimit ortodoksedhe pse me përjashtim të fare pak tregtarëve të imigruar, ajoetnikisht ka qënë krejtësisht shqiptare”.38 Amelie, ka folur meshumë shqiptarë e grekë. Ajo ka vënë re, se shqiptarët kanë qënëtë pranishëm kudo. Madje, në shumë zona, dominonte të foluritshqip. “Nga pikëpamja e kombësisë, - shkruan më tej ajo - krahasme krahinat e tjera të Greqisë, është p.sh. edhe Attika, aq tepër embushur me shqiptarë, saqë edhe sot akoma, në rrethin e Athinës,sidomos ndër fshatra, flitet shqip, sadoqë qeveria greke është dukeu munduar qysh prej tetëdhjetë vjetëve, me anë të klerit dhe tëshkollave, që të eliminojë shqipen në favor të greqishtes”.39

Baronesha Godin shpreh keqardhjen lidhur me përçarjet e vënare, pasojë e dhunës shumëvjeçare mbi njerëzit që banonin nëmijëvjeçar këto treva. Duke qënë se, në Shqipëri, nuk lejohej gjuha

40 AIH. A.IV.183. M. Amelie, Baronesha von Godin, Çështja epirote. f. 441 Po aty, f. 742 Po aty f. 8

37 Po aty38 AIH. A. IV. 183. Marie Amelie, Baronesha von Godin, Çështja epirote. Botuar

në revistën “Osteuropaische Zukunft”, (E ardhmja e Europës Lindore) VitiI. Nr. 12, qershor 1916, f. 2

39 Po aty, f. 2


PERSONALITETET FIRMOSIN:JO REGJISTRIMIT!

Në një moment, u erdhi radha figurave më të shquara nga qarqete akademikëve, ku bënin pjesë ish presidentë, ish kryeministra eish ministra, dijetarë e drejtues të Akademisë së Shkencave tëShqipërisë, shkrimtarë e poetë, shkencëtarë e ushtarakë. Dhekështu, ata që firmosën peticionin e drejtuar krerëve të shtetit,ishin plot 52 vetë. Takimi me ta u bë kokë më kokë, ku secilishprehu kënaqësinë e madhe për këtë iniciativë. Në peticionshkruhej: “Ne të nënshkruarit, mbështesim dhe nxisim regjistrimine ri të popullsisë, si faktor me rëndësi për një qeverisje më të mirëdhe mbarëvajtje shoqërore. Njëherazi shfaqim shqetësimin tonëlidhur me regjistrimin e popullsisë mbi baza etnike dhe fetare, qëprek të drejtat themelore të njeriut, interesat tona kombëtare dhebie ndesh me Kushtetutën. Shprehja e përkatësive etnike dhe fetare,mbështetur edhe me Kartën e Kopenhagenit, janë çështje tëindividit. Neni 20 i Kushtetutës së Shqipërisë u jep të drejtënpakicave kombëtare të shprehin lirisht, pa u ndalur dhe as detyruar,përkatësinë e tyre etnike, kulturore, fetare e gjuhësore. Kuptohetqartë se e drejta e pakicave për të shprehur përkatësinë e tyre nukështë detyrim për ta. Aq më pak mund të jetë një detyrim për tëgjithë qytetarët e Shqipërisë. Elemente te tillë regjistrimi nuk

trysnisë së madhe të shkollave dhe punës sistematike, me të gjithamjetet, që bën Greqia. Sipas saj, 40 vjet më parë, në Gjirokastër,nuk gjendej asnjë person që të fliste greqisht. Në Korçë, punaështë më ndryshe. Para 20 vjetësh, aty u hap një shkollë shqipeprej misionarëve amerikanë, e cila ndodhej nën mbrojtjen ekosullatave dhe për këtë arsye, Porta e Lartë, nuk guxoi taprekte….Kështu që, ortodoksit e Korçës, jo vetëm që nuk uhelenizuan, por, të pushtuar nga një atdhetari e zjarrtë, bënin pjesënë përkrahësit më të zellshëm të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.43

43 AIH. A.IV.183. Marie Amelie, vepër e cituar, f. 9


ekzistojnë në asnjë nga 27 vendet anëtare në komunitetin evropian,ku aspirojmë të anëtarësohemi. Nuk shohim asnjë dobi ngaregjistrimi etnik dhe fetar. Ne jemi një vend pa konflikte etnikedhe fetare. Pakicat minoritare gëzojnë të drejta të plota, tëparashikuara nga standardet më të larta europiane. Shqipëria nukështë një shtet i lindur rishtas. Raportet e saj me minoritetin janëaq të vjetra sa edhe vetë historia e shtetit shqiptar, që i ka njohurminoritetet me krijimin e Lidhjes së Kombeve. Ne dallohemi përharmoninë e shkëlqyer të besimeve fetare. Shqipëria është shtetlaik. Kurse vetëdeklarimi i popullsisë, në kushtet e sotme, ështëhaptas kundër identitetit tonë. Ligji për Gjendjen Civile, i hartuarnë këtë frymë duhet shfuqizuar sa më parë. Ne u bëjmë thirrjegjithë intelektualëve, shoqatave, fondacioneve pa dallim,shqiptarëve jashtë atdheut, të bashkohen me anë të deklarimevenë masmedia, në përkrahje të këtij peticioni. Ne shprehimgatishmërinë për pjesëmarrje në çdo debat publik, mbi këtë çështjeme rëndësi të veçantë, me synimin për të arritur një procesregjistrimi sa më të mirë e transparent”.

1. Alfred Moisiu2. Rexhep Mejdani3. Kristo Frashëri4. Dritëro Agolli5. Sabri Godo6. Gudar Beqiraj7. Besnik Mustafaj8. Kreshnik Spahiu9. Teodor Laço10. Luan Omari11. Arben Puto12. Pëllumb Xhufi13. Besnik Aliaj14. Marenglen Spiro

Lista e nënshkruesve të peticionit:

15. Astrit Veliu16. Marenglen Gjonaj17. Apollon Baçe18. Zhani Ciko19. Edit Mihali20. Tinka Kurti21. Margarita Xhepa22. Mirush Kabashi23. Sali Shijaku24. Ali Oseku25. Naxhi Bakalli26. Vilson Kilica27. Ylli Popa28. Mentor Petrela

29. Bashkim Resuli30. Fedhon Meksi31. Isuf Kalo32. Sabit Brokaj33. Pandeli Çina34. Anesti Kondili35. Spiro Qirko36. Nestor Tereska37. Hysen Heta38. Sulejman Kodra39. Pal Xhumari40. Kozara Kati

41. Elsa Ballauri42. Maks Haxhia43. Pirro Misha44. Remzi Lani45. Albert Rakipi46. Bashkim Kyçyku47. Milva Ikonomi48. Valentina Duka49. Fatmira Rama50. Mihal Tase51. Jovan Basho52. Ilir Bibolli.


gjermane “Doiçe Vele”, se e kundërshton këtë formular. “Jam njëprej kundërshtarëve të një regjistrimi të tillë, pasi bie ndesh meKonventën Kuadër të Këshillit të Europës të vitit 1998 përmbrojtjen e Minoriteteve, ku përcaktohet qartë se kombësia nukmund të mbështetet në një vetëdeklarim subjektiv të personit tëinteresuar, por duhet të shoqërohet me elemente objektivë, që kanëtë bëjnë me identitetin e personit, pra me të dhënat e regjistravethemeltarë të zyrave të gjendjes civile” – ka nënvizuar prof.Pëllumb Xhufi.

Takimi i Fierit

Në datën 22 mars, ne kishim planifikuar në Fier, takimin tonëtë radhës, brenda sallës së Teatrit “Bylis”. Por, që në fillim ekuptuam se kishim bërë një gabim të madh, pasi salla u mbushshpejt, ndërkohë që jashtë derës, qëndronte vargu i gjatë i njerëzve,të cilët nuk kishin mundur të zinin vende, ndofta, për shkak tëmosmbërritjes në kohë. Gjithçka tjetër në organizimin e këtij takimiishte perfekt, por gjatë dy orëve të diskutimit tonë, mendja nambeti te njerëzit e shumtë që qëndronin në radhë, deri jashtë derës,për të firmosur peticionin. Mbase, arkitektët e Fierit kishin gabuarnë parametrat e tyre, ose këto salla nuk ishin parashikuar përmbledhje të kësaj natyre. Por shpejt u bindëm, se çështja nuk kishtetë bënte me ndonjë planifikim të gabuar të kapacitetit të sallës, ecila merrte 500 vetë. Lumi i njerëzve lidhej edhe me punën e mirëtë bërë nga drejtuesit fierakë, Sulejman Abazi, Syti Brahimllari,Lirim Muhaj, Qamil Bregu, Koço Boçova, Maks Zarka, si dhekryetarët e shoqatave pjesëmarrëse.

Tek Xhamia e Dine Hoxhës

Besimtarët e xhamisë së Dine Hoxhës u treguan shumë bujarëdhe mikpritës me ne. Ditën e premte, pas faljes, ishin me qindramyslimanë, që firmosën peticionin te “Rruga e Kavajës”, dukedëshmuar se besnikëria ndaj Zotit dhe dashuria ndaj Atdheut, janëdy gjëra që nuk mund të shkëputen kurrë nga njëra - tjetra. Gjatë

ALFRED MOISIU:FORMULARI SHKEL KUSHTETUTËN

Më datën 9 mars 2011, ish Presidenti Alfred Moisiu, e kaquajtur të gabuar ligjin dhe procedurën e formularit të regjistrimitsipas kombësisë, duke thënë se, “Kushtetuta shqiptare nuk e njehkombësinë, por ka të shkruar në të, vetëm shtetësinë”. Dhe me tëdrejtë lindin pyetjet: Nga ka dalë ky formular? Si është hartuarai? Po sipas tij, debati merr shkas nga defektet që ka Ligji përGjendjen Civile dhe ai i regjistrimit të popullsisë. “Ligji jonë mbiGjendjen Civile, aq më tepër ai i regjistrimit të popullsisë, kadefekte që bien ndesh edhe me Kushtetutën, por në mënyrë tëveçantë me interesat e popullit shqiptar, me interesat e kombitshqiptar. Unë nuk e di si janë bërë këto, me qëllim apo pa qëllim,me dije apo pa dije, por fakti është që këto të vërteta qëndrojnëdhe duhen rregulluar. Ka ardhur koha që shteti ynë, qeveria jonë,ta shohin më me seriozitet këtë çështje. Është një problem që cenonshqiptarin, cenon nderin e tij dhe e vë atë në kushte të pabarabartame të tjerët” - përfundoi Moisiu.

Xhufi: Ligj kundër Kushtetutës

Historiani Pëllumb Xhufi, i cili ka qenë i pranishëm në tubimettona, gjatë atyre ditëve u shpreh për programin shqip të radios


Në Pogradec, jo për pushime

Mijëra qytetarë dynden drejt Pogradecit për të kaluar pushimet.Por ne, banorë të çuditshëm të këtij universi, kemi ardhur për tëfirmosur një peticion. Kalendari shënon datën 30 mars 2011. Gatigjysma e banorëve të qytetit kanë ardhur aty për të na mbështetur.Duke na uruar për iniciativën, ata shprehen se punët e nisura duhettë çohen më tej. Pra ne kemi në duar një peticion, ndërsa ata kanënë mendje më shumë se kaq. Dhe këtë e shprehin lirshëm. Ështëfjala për bashkimin e trojeve tona. Sipas tyre, nuk duhet të tolerohetnjë veprim i tillë. Për këtë duhet të sensibilizohen e të thonë fjalëne tyre gjithë shqiptarët, pasi një regjistrim mbi baza fetare e etnike,jo vetëm shkel Kushtetutën, por riskon interesat kombëtare.Ndërkohë, na erdhi një lajm se tashmë peticioni ka mundur tëmbledhë mbi 15 mijë firma. Por ishim të vendosur të vazhdonimedhe më tej.

këtij evenimenti, një ndihmesë të madhe dhanë dhe dy personalitetetë besimit mysliman, si imami i xhamisë, Ahmed Kalaja dhekryetari i Unionit Studentor Mysliman, Ilir Ademi.

Goli i Lorik Canajt

Mjeshtri i madh i futbollit, që arriti majat më të larta tëprofesionalizmit në këtë sport botëror, Lorik Canaj, pasi ka luajturme sukses për ngjyrat e 6 skuadrave europiane, dëshmoi se ngjyrakuqezi ishte dashuria e tij e jetës. Në këtë mënyrë, më 25 mars2011, ai firmosi peticionin e AK, në prani të Kreshnik Spahiutdhe përfaqësuesve të tjerë të kësaj lëvizjeje, si Gerti Peshkëpia eEndrit Shabani. Duke hedhur këtë firmë për kombin e tij, ai realizoigolin më të bukur të jetës dhe dëshmoi edhe një herë se në dejet etij, rrjedh i pastër, gjaku i gjyshërve dhe prindërve, që e kishinmëkuar qysh të vogël, me dashurinë për vendin e shqiponjave.Mrekullia e kësaj mbrëmjeje, mbërriti kulminacionin e vet, kurmjeshtri Lorik Canaj, iu drejtua tifozerisë shqiptare me fjalët: “Nukndërrohet kombësia dhe nuk shitet Shqipëria!”.

Peticioni në kishën e Laçit

Në kishë, njeriu shkon për të larë mëkatet, për t’u falur osepër t’u lutur mbi fatin e tij të ardhshëm, për një shëndet më të mirëpër vete, fëmijët a të dashur të tjerë. Ndërsa ne shkuam që tëluteshim për Shqipërinë, për fatin e saj të copëtuar dhe për tëtreguar, se besojmë tek forca njerëzore e këtij vendi. Ne shkuamatje, më 5 prill 2011, për të treguar se Shqipëria etnike, së shpejtido të jetë e bashkuar dhe se ky është vullneti tokësor i njerëzve tësaj, ashtu siç i ka bekuar Zoti, qysh në krijimin e kufijve, përparadyndjes së barbarëve që e copëtuan atë, në Kongresin e Berlinit emë tej. Gjatë qëndrimit në këtë kishë, peticionit tonë iu bashkuanqindra besimtarë katolikë. Kisha e Shën Ndout është e njohur përnjë frekuentim të jashtëzakonshëm nga mijëra besimtarë….


- Kjo është një lëvizje mbarëkombëtare për të korigjuarhistorinë – thashë unë, duke mos dashur t’i ngacmoja plagët e sëkaluarës.

- Dhe tani, kur ju dëgjoj juve, që flisni lirshëm për bashkimin,më duket sikur kam jetuar në epokën e gabuar dhe ju kam zili qëlindët më vonë.

- Ti mund të bashkohesh me lëvizjen tonë – i tha Kadriu –sepse e ke nisur përpjekjen tënde, 32 vjet para nesh.

- Po – the tjetri – por juve sot ju duartrokasin ngado që shkoni.Ndërsa mua dje, kur zija në gojë një çështje të tillë, më pështyninnë fytyrë. Më shetisnin me autoburgun e Tiranës nëpër qendrat epunës së asaj kohe. “E shikoni këtë mostër”? - u thoshin policëtpunëtorëve ose fshatarëve, kur më çonin para tyre si shembull ikeq – “Ky është armik i popullit, prandaj pështyjeni në fytyrë”.Kishte nga njërëzit që afroheshin e më pështynin me neveri. Tëtjerë ulnin sytë për tokë. Më vinte keq për atë denatyrim njerëzor,ndërkohë që mendoja se do të vinte një ditë, kur ata do të zgjoheshinnga letargjia dhe do të mendonin njëlloj si unë.

- Dhe dita erdhi – thashë unë.- Dakord, por mua askush nuk më ka kërkuar falje për

poshtërimin. Madje as paratë e burgut nuk i kam marrë të plota –vijoi ai.

- Do t’i marrësh patjetër – i tha Kadriu – por tani pije një kafedhe qetësohu.

- Nuk i dua fare ato para, nëse shteti nuk e ndjen këtë borxhndaj nesh, - tha njeriu i burgut dhe ndezi një cigare. Pastaj afroiedhe më shumë karrigen pranë tryezës sonë.

- Më falni - shtoi, - por nuk erdha për këtë. Kjo ishte sa përhyrje.

- S’ka gjë - i tha Kadriu – fol lirshëm. Këtu je midis miqve.Atë çast ai nxorri nga xhepi i xhaketës një fletore dhe e la mbi

tryezë.- Kur isha në burg, kam menduar çdo ditë, se si mund të

realizohej plani i bashkimit tonë kombëtar – shtoi pas pak – dhekur dola nga burgu hartova një platformë të bashkimit, të cilën ekam këtu.

NJËMBËDHJETË VJETBURG PËR KOSOVËN

Para se të nisesha për në Kosovë, kur po pija kafe tek bar“Kalaja”, në Durrës, me majorin Kadri Muka, në tryezën tonë uul, pa na marrë leje, një i moshuar.

- Unë kam bërë 11 vjet burg – tha ai – se kam kërkuar në vitin1979, bashkimin me Kosovën. U dënova pse thashë, ata janëvëllezërit tanë.

- Po - i thashë, gjatë sistemit monist kanë ndodhur shumë krimetë tilla.

Por ai vazhdoi ta tregonte deri në fund historinë e burgosjessë tij.

- Atëhere më torturuan dhe më burgosën vetëm se kam thënëqë kosovarët jetojnë më mirë se shqiptarët. Shumica e tyre kanëmakina, ndërsa nëpër fshatra i punojnë tokat me traktorë, të cilët ikanë të tyret. Titua i ka bërë të qarkullojnë lirisht nëpër botë e tëtjera shprehje të këtij lloji.

Unë heshta.- Për këtë kam bërë 6 muaj hetuesi dhe 11 vjet burg. Kam

kaluar dy ishemi të lehta cerebrale dhe një parainfrakt dhe kammarrë si shpërblim tuberkulozin dhe shkatërrimin e familjes – vijoimë tej ai.


alternativën e bashkimit kombëtar – tha Kadriu.- Nuk i mësuam as emrin – thashë unë, duke parë siluetën e

tij, që largohej përtej fasadës.Pastaj, me Kadriun folëm gjatë për gjithëpërfshirjen e ish

ushtarakëve, në misionin tonë historik, e cila po përqafohej përditë e më shumë, nga të gjitha shtresat e shoqërisë.

Dhe hapi fletoren. Pastaj, foli për rrugët e mundshme, që sipastij ekzistonin për bashkimin natyral të trojeve shqiptare, kupërfshihej krijimi i një akademie të përbashkët shkencash, i njëabetareje, federatë të përbashkët futbolli, një festivalimbarëkombëtar, një lidhje shkrimtarësh e kështu me radhë.

Pasi foli një copë herë, ngriti kokën dhe shtoi:- Më falni, se tani këto gjëra janë të tejkaluara nga koha dhe ju

padyshim që i dini edhe vetë, por unë i kam ideuar qysh në vitin1979.

Kafeja po ftohej dhe ai e mori filxhanin me dorën e majtë,duke na uruar mbarësi në punën tonë. Aty vumë re, se dorën edjathtë e kishte disi të përthyer, brenda mëngës, ndërsa pëllëmbanuk i dukej fare.

- Çfarë ke nga dora? – e pyeti Kadriu.- E kam një kujtim të dhimbshëm– tha tjetri- Nga burgu? – e pyeti prapë Kadriu.- Jo, nga lufta e Kosovës – sqaroi ai.- Keni qenë në luftë?- Po. Në vitin 1998 unë shkova në Kaçanik dhe u bashkova

me UÇK-në. Atëhere isha 57 vjeç dhe ndjeja se kisha ende energji,për të kryer misionin e jetës sime ndaj kombit. U plagosa gjatë njëbeteje, ndërsa dy nga shokët e mi u vranë – tha ai, dhe pas pakshtoi - lufta e UÇK-së ishte gjeneratori kryesor, që i vuri në lëvizjendërkombëtarët. Pa atë luftë të lavdishme, kombi ynë do të vonohejedhe 100 vjet të tjera, ndërsa Kosova do të mbetej e pushtuar ngaMillosheviçi e pasardhësit e tij.

Ne ulëm kokat dhe nuk folëm. Ajo që thoshte njeriu me dorëtë prerë ishte e vërtetë. Pak më vonë, atë e mori dikush në telefondhe u ngrit me ngut.

- Po iki – tha, duke u ngritur. Ndofta kam dalë jashtë kohe porky ishte fati im.

- Jo - i thashë – je tamam në kohën e duhur.- Do të jem gjithmonë me miqtë e mi në krahun tuaj. Të gjithë

duhet të bëjnë detyrën, secili në frontin e vet – tha duke napërshëndetur dhe u largua me një buzëqeshje të ëmbël.

- Ka të drejtë, shumë njerëz e kanë sakrifikuar jetën e tyre, për


nismën e tyre, pavarësisht situatës politike, duke u shprehur se,“për herë të parë në këto 20 vjet, ka ardhur një moment ku shtetiështë shumë më i rëndësishëm se pushteti”. Ndërsa, prof. PëllumbXhufi, në mbështetje të nismës, kundër regjistrimit etnik dhe fetar,solli argumente dhe fakte në mbështetje të çështjes. Ai theksoi se“në Shqipëri janë 19. 500 familje ose rreth 20 000 qytetarëshqiptarë, të moshës mbi 65 vjeç, që marrin pensione nga shtetigrek…”. Ndërkohë poeti Agim Doçi, vuri në dukje se “ne duhet tëruajmë monumentet tanë, por monumenti më i madh që kemi, ështëqenia shqiptar”. Gjithashtu, aktori i humorit, Besart Kallaku, mbajtinjë ligjëratë prekëse në mbështetje të nismës patriotike. Dhe ai,që na kishte bërë gjithmonë për të qeshur, atë ditë na bëri që tëmendohemi më thellë. Për të vijuar me Mjeshtrin e Madh të skenës,aktorin Mirush Kabashi, i cili vlerësoi këtë nismë qytetare. Kabashiemocionoi të pranishmit duke recituar disa vargje të famshme tëNaim Frashërit.

NË DURRËS, TEK AMFITEATRI

Amfiteatri i Durrësit, është një pasaportë e sigurtë, që dëshmonpër çdo shqiptar, se kombi ynë ka një moshë antike, që i kalon tremijëvjeçarët. Asnjë shqiptar nuk ka nevojë për pasaportëbiometrike, për të dëshmuar se i përket njërit prej kombeve më tëvjetër të njerëzimit. Asnjë shqiptar, nuk ka nevojë për të gërmuarnë arkivat e bibliotekave, për të vërtetuar identitetin e vet tremijëvjeçar. Mjafton ky amfiteatër i thjeshtë dhe i ruajtur me kujdes,nga pasardhësit e ilirëve, për të rrëfyer në mënyrë tëpakundërshtueshme, se tradita e qytetërimit tonë, i kapërcen 30shekuj. Dhe pikërisht, këtu, në mozaikët e memories historike, neorganizuam një takim për të firmosur memorandumin e identitetittë vet. Simbolika e zhvillimit të këtij tubimi, në një nga amfiteatrotmë të moçëm të kontinentit, mbuluar me një flamur gjigand, shtrirënë shkallët e tij, ishte e para në historinë e lëvizjeve qytetare. Datashënonte 1 maj 2011. Për këtë arsye, ftuam atje me qindraintelektualë, akademikë, juristë, historianë, artistë të njohur dhenjerëz të profesioneve të ndryshme të këtij qyteti. Gjatë këtijtakimi, zoti Spahiu u shpreh se, “tre mijë vjet histori nuk mund tëndërrohen me 300 euro”. Duke iu referuar shifrave, ai bëri të diturse, “aktualisht, në Shqipëri, janë rreth 19.500 familje, që marrinpension grek”. Ndaj inkurajoi drejtuesit e AK, që ta vazhdojnë


rrallë. Në këtë moment, nga gëmushat, u dëgjua një zhurmë dheçakalli ia mbathi vrapit. Atë çast, kaprolli i përgjakur, tentoi tëngrihej në këmbë, ndofta për t’u zvarritur drejt strofullës së vet.Pikërisht, në atë sekondë, dy ujqër të mëdhenj i dolën përpara dhee përplasën edhe një herë përtokë. Çakalli qëndronte i fshehurdiku, duke u përtypur, ndërsa ujqërit e ndanë me dhëmbë dhe filluant’i shqyenin një e nga një gjymtyrët. Dhe sikur dikush t’u kishtedhënë sinjal, në atë vend u sulën edhe ujqër të tjerë, duke gulçuarnga kënaqësia që u kishte dhënë shansi i gjetjes, së një preje tëurtë e të pambrojtur. Por edhe ujqërit i trembeshin njëri-tjetrit. Ivështroja nga kodra e Rripës së Toles, mes ankthit për gjëmën qëgjeti kaprollin por dhe frikës, në atë prag mbremjeje shkurti. Dhekur gjithçka ishte kthyer në kasaphanë, papritur u dëgjua oshëtimae fortë, e pushkës së një gjahtari.

Ai shtiu katër pesë herë në drejtim të ujqërve, por lukunia etyre u zhduk prapa gëmushave, duke tërhequr zvarrë, copat embetura të kaprollit. Gjahtari shtiu edhe disa herë të tjera, derisagulçimat ujqërore u shuan, përtej fasadës së përgjakur natyrore.Kësisoj, gjahtari u afrua dhe filloi të mblidhte brirët e bukur dhenë fund, ca copa lëkure, ndofta për t’ua dhënë peshqesh grave tëfshatit ose për t’ua shitur zonjave të qytetit, si trofe gjuetie.

Në këtë mënyrë, të gjithë dolën të fituar nga pjesët që rrëmbyen,ndërkohë, që atje në mes të rrugës, mbetën shenjat e gjakut. Dheshumë vite më vonë, kalova përsëri atje, ku dimrat kishin derdhurtonelata shiu e breshëri, ndërsa pranverat kishin derdhur rrezetdiellore. Por mua më dukej gjithmonë, se as dimrat e as pranverat,nuk e pastronin dhe nuk e zhduknin dot atë gjak të pafajshëm, tëkasaphanës. Dhe instiktivisht, mendova se ndofta, kaprolli në çastete fundit ishte penduar që i kish besuar asaj rruge. Ndërsa, ujqërit,çakejtë dhe gjahtarët, në të gjithë botën, ëndërronin vazhdimishtokazione të tilla, për të ndërkryer orekset e tyre, apo për tëzbukuruar peliçet dhe kapelet e zonjushave të kryeqyteteve.

Pikërisht, atje, në pyllin e largët dhe të afërt njëkohësisht, m’ukujtua fati i Shqipërisë. Për herë të parë gjatë moshës madhore,vura duart tek sytë dhe qava. Madje, rënkova. Përpara më dilninsharlatanët e kryeqyteteve europiane, me sëpata në dorë, çakejtë,

PENDESA E KAPROLLIT

Në marsin e vitit 1980, një kushëriri im, bari i njohur në atoanë, kishte kapur një sorkadhe të vogël, në pyllin e fshatit. Nëfakt, lakun e kishte ngritur për dhelpra ose ujqërit tinzarë, por atygjeti sorkadhen e pafajshme dhe paqësore. Kishte rënë pre e këtijkurthi pak minuta më parë. Pasi e nxorri nga laku, e mjekoi dhe eushqeu, derisa sorkadhja u rrit dhe u bë me një trup të madh e tëbukur. Dhe një ditë e dorëzoi në Kopshtin Zoologjik të Tiranës,në mënyrë që hijeshinë e saj ta shijonin të gjithë fëmijët dhevizitorët e tjerë të kryeqytetit dhe gjithë Shqipërisë.

Kjo ngjarje m’u kujtua atë ditë, kur në pyllin e Gjoboçarit,mbi fshatin Goricë të Përmetit, pashë me sytë e mi, se si egërsirate pyllit masakruan një kaproll. Ishte një pamje e tmerrshme, qënuk do të më hiqet nga mendja. Një kaproll me brirë të bukur,ishte duke kaluar në shpatin e Hijes, poshtë vendit të njohur meemrin Gjoboçar. Ishte një paradë madhështore e natyrës, ku nëvend të muzikës së sallave, dëgjohej simfonia e zogjve tëshumëllojshëm.

Papritur, atij i preu rrugën një çakall dhe kaprolli i mbytur ngaankthi nisi të vraponte. Por diku u pengua midis drurëve dhe çakallie arriti. Pastaj, e shqeu me dhëmbë dhe e vuri nën thundrat e tij,pa u merakosur aspak nga përgjakja dhe përpëlitjet e kafshës së


NJË TAKIM I RRALLË

Ishte pasditja e datës 21 mars 2011. Sapo dola nga një takim,në Përmet, ku kisha shkuar për një problem shoqëror një prej miqvemë tha, se pak më tej Pallatit të Kulturës “Naim Frashëri”, ulurpranë një stoli mes lulishtes, po më priste dikush. Kur u afrova,vura re se ishte një plak i vjetër, i cili sapo më pa, nuk luajti farenga vendi, por duke lëvizur bastunin e tij prej thane, më tregoi njëvend ku të ulesha aty pranë.

- Unë jam 98 vjeç, - më tha ai, - ndofta edhe njëqind – shtoipas pak.

Menjëherë sapo i pashë duart që i dridheshin së bashku mebastunin, e ftova të uleshim në ndonjë kafe për të biseduar mëmirë. Por ai me anë të shkopit prej thane, më tregoi përsëri njëkarrocë invalidësh, që kishte aty pranë, për të më thënë se nuklëvizte dot aq kollaj nga vendi. Ndërsa ftesës për ndonjë kafe iupërgjigj:

- Unë pi vetëm një kafe në ditë dhe atë e pi në mëngjes herët.Vuaj nga tensioni – shtoi pas pak, - megjithëse mbahem mirë përmoshën që kam. Menjëherë, pas kësaj, për të krijuar një mjedismiqësor, unë i zgjata paketën e cigareve, të cilën e mbaja më shumëpër shokë e miq, por ai refuzoi, duke thënë rëndë: E ndez vetëmnga duhani i çibukut tim.

ujqërit dhe gjahtarët e kohëve moderne, të cilët me çifte dhe thikanëpër duar, i kishin shkulur Shqipërisë brinjët e trupit të saj. Dheaskush nuk kish kundërshtuar. Pasi kishin qepur letrat dheprotokollet e tyre, për ndarjen e vendit të shqipeve, të gjithë bashkë,ose grupe-grupe, njëlloj si lukunitë ujqërore, i ishin vërsulurShqipërisë, duke e përgjakur dhe copëtuar, në disa pjesë e territoretë ndryshme. Kjo kishte ndodhur para 100 vjetësh. Gjatë njëshekulli Shqipëria vetëm kishte rënkuar nga dhimbjet. Ndërkaq,ndërkombëtarët ishin afruar për ndihmë, duke dashur t’i mjekojnëndonjë plagë, apo t’i ndalojnë ndonjë hemoragji periferike, padashur ta kuptojnë ndonjëherë, se shërimi i vërtetë mund të vintevetëm nëse trupit i bashkoheshin pjesët e copëtuara.


vijoi ai dhe shtoi: Mehmet Konica u ndodh atje, ku u bë therja emadhe e Shqipërisë sonë. Atë ditë ishte data 22 mars. Dhe sotështë data 21 mars, tha mendueshëm dhe vazhdoi. Mora vesh përatë që po bëni dhe erdha të them, se copëtimi që filloi nga Londra,nuk mund të ndreqet nga Përmeti.

-Dakord - i thashë, e rëndësishme është që të ndreqet. Seciliduhet të jap kontributin e vet, sipas mundësisë.

- Në radhë të parë, duhet të rregulloni punët këtu brenda. Tëgjeni gjuhën e të vendosni paqen midis shqiptarëve. Po bëtë këtë,gjithçka mund të arrini. Të përçarë, nuk u respekton askush.

Fliste dhe shikimin e kishte tretur, përtej “Gurit të Qytetit”.Ndenji pak në mendime dhe shtoi me zërin e tij kumbues:

- Atë ditë, kur linda unë, Mehmet Konica ndodhej në zyrën eEduard Greit. I kërkoi takim dhe ai e priti, por kur hyri Mehmeti,Grei po qëndronte me shpinë nga hyrja e zyrës.

Për një copë herë ai e ndaloi rrëfimin e tij dhe ngriti sytë ngaunë, për të kuptuar, nëse po e ndiqja me vëmendje dhe pastaj vazhdoi:

“Mehmeti e thirri dy herë, me emër dhe mbiemër, por ministrii Jashtëm inglez, i mbante sytë nga muri. Pasi e thiri për herë tëtretë, Grei iu përgjigj: “Folë, çfarë kërkon”?

- Në Shqipëri kemi gjetur një minierë të madhe floriri. Janëzbuluar dhe rezerva të mëdha nafte, por nuk dimë kujt t’ia japim,kujt t’ia besojmë – i tha Mehmeti.

Atëherë, Eduard Grei, u kthye nga ai dhe e pyeti: “Për çfarëthesari e keni fjalën”?

Në atë moment, Mehmeti i pa sytë. Ishin ca sy zhbirues si tëujkut, me pamjen që marrin pasi rrafshon vathën e bagëtive.Mehmeti nuk i harroi kurrë ata sy dhe kur isha i vogël, më ka folurmbi 100 herë për këtë takim.

- Çfarë ndodhi më tej? – e pyeta unë, megjithëse nga historiakisha mësuar thuajse gjithçka për traumën tonë kombëtare, që uvulos në Konferencën e Londrës.

- Pastaj, Konica i parë i tha, se kjo marrëveshje që u bë nëkonferencë, duhej të prishej. “Ju po shkatërroni fatin e një populli,duke e futur atë në një kasaphanë të përjetsheme”, - kishin qënëfjalët e tij.

Unë heshta. Pas dy refuzimeve, u ndjeva disi në siklet, por pae humbur dëshirën për të folur me të, e pyeta:

- Çkemi ndonjë gjë të re këtej?- Nga, këtej? Unë nuk jam që këndej, por vij nga matanë atij

malit atje, - tha ai dhe tregoi me shkop drejtimin ku ndodhejvendbanimi i vet. Pas atij mali, janë edhe shumë male të tjerë,para se të shfaqet deti. Jetoj në Firence – shtoi pas pak.

Unë nuk fola dhe ai vazhdoi.-Kam ardhur këtu që të vdes në vendin tim. Po qëndroj në

Durrës. Sot më solli mbesa dhe tregoi me shkop një makinë tëmarkës Fiat, me ngjyrë të kuqe, që priste në rrugë. Brenda sajishte ulur një vajzë e bukur, që fliste vazhdimisht në telefon.

Ai diç gërmonte me shkop në kënd të stolit dhe befas ngritikokën, duke më vështruar në formë hetimi.

I thashë të më sillte një herë në Shqipëri, pasi nuk doja tëmbyllja sytë, pa e parë edhe një herë këtë vend të bukur, por tëshumëvuajtur.

- Mirë ke bërë, - ia ktheva, - Po ti do të rrosh edhe 100 vite tëtjera, sepse ata që e duan Shqipërinë, jetojnë gjatë.

-Ashtu qoftë! Djali i një mikut tim, që banon këtu, më foli përju. Më tregoi dhe atë librin që ke bërë për lidhjet me grekun e mëtha se ishe këtu, ndaj dola të takoja – shtoi plaku.

- Faleminderit! Po përse doje të më takoje – thashë duke ehumbur dalëngadalë dëshirën për të folur, ngaqë kisha lënë dyshokë në pritje.

- Sepse kam gjetur një thesar floriri dhe nuk di kujt t’ia jap –tha ai, ndofta për të më rikthyer në bisedë.

- Jepja mbesës tënde dhe nipërve -ia preva unë, duke kuptuarqesëndinë e tij, por duke mos e kuptuar se ku e kishte hallin.

- Unë jam njëri nga nipërit e oxhakut të Mehmet Konicës –më tha pas pak, sikur të më paralajmëronte, se tani duhet t’i linimshakatë dhe pas pak shtoi: E njeh, ti, Mehmet Konicën?

- Po - iu përgjigja. E njoh për bëmat dhe burrërinë e tij. Kaqenë anëtar i delegacionit tonë në Konferencën e Ambasadorëvetë Londrës.

- Unë kam lindur atë kohë, kur u bë Konferenca e Londrës –


- Mua ma lanë amanet gjyshërit por unë nuk e çova dot nëvend amanetin e tyre. Po ua lë këtë amanet nipërve të mi, -përfundoi ai dhe u ndamë. Kur po ikja, pashë se si mbesa po esistemonte në karrocë, të cilën e afroi më pas tek makina. Pritaderisa ajo, me ndihmën e një djali e futi brenda dhe pastaj ika medhimbjen, se atë plak që po e takoja për herë të parë, nuk do tashihja më në jetë. Dhe kjo më dhembi. Por nuk do ta harroja kurrë.

Gjatë kthimit

U ndava prej plakut, por mendja më rrinte te biseda me të.Kisha lexuar nga profesor Bedri Pejani, për një takim të MehmetKonicës me Eduard Grein, i cili përputhej me tregimin e 99 -vjeçarit. Sipas B. Pejanit, Eduard Grei, Ministri i Jashtëm iMbretërisë Britanike dhe Kryetar i Konferencës së Ambasadorëvetë Fuqive të Mëdha për Ballkanin, kishte caktuar vetëm 15 minutakohë, për takimin me përfaqësuesin shqiptar, Mehmet Konicën.Mbi tryezën e tij, qe shtrirë harta e madhe e Ballkanit dhe Ministrie dinte fare mirë, se Shqipëria e dobët, ishte e humbura e madhe.Kishte pak vullnet për të diskutuar me një shqiptar edhe psendërmjetës të takimit ishin disa miq të përbashkët, aristokratë tëvjetër, që kishin ruajtur gjithmonë lidhje me Orientin e largët.

Me fytyrë nga dritarja, Grei nuk denjoi të kthehej, kurambasadori shqiptar hyri në sallë. I kërkoi atij, vetëm të fliste,duke ndenjur gjithmonë me shpinë dhe duke ndjekur levizjet nërrugë. Një njohës i vjetër i Londrës dhe mik i disa prej lordëve tëfuqishëm në vend, Konica, nuk përmendi asgjë për kufijtë. Menjë zë të shtruar, i tregoi Ministrit që qëndronte me kurriz, se nëShqipëri ishte zbuluar një minierë e pasur floriri dhe se qeveriashqiptare e Ismail Qemalit, kërkonte që Mbretëria Britanike tëmerrte koncesionin e saj. Grei u kthye dhe me mjaft delikatesë eftoi të uleshin së bashku në tavolinë. Një minutë më vonë, me poaq elegancë, Mehmet Konica, i shpjegoi se kjo nuk ishte aspak evërtetë, porse ai kishte dashur të shihte, se si do të ndryshonininteresat e Britanisë në një rast të tillë.

Askush nuk e ka përshkruar më tej bisedën e tyre, por një gjë

Por ministri inglez, ngriti duart lart, hapur pak më shumë segjerësia e kraharorit dhe iu përgjigj: “Nuk kam, çfarë të bëj, kyështë vendim i konferencës. Eshtë mendimi i ambasadorëve. Bëhetpër të shpëtuar Shqipërinë nga uria dhe nga trazirat e pushtimeve”.

Mehmeti ia ktheu:-Ju po e shpëtoni nga uria dhe po e therrni në 4 pjesë, duke e

lënë që t’i rrjedhë gjak në 7 breza. Po e shpëtoni nga pushtimetdhe po e çani në mes, për ta mbajtur të pushtuar për 300 vjet.

Pas kësaj, Grei pa orën dhe iu drejtua gjyshit: “Takimi mbaroi,duhet të largoheni. Është kohë dreke”. Dhe urdhëroi rojet tanxirrnin jashtë. Ndërsa, Mehmeti i tha: “Keni ende oreks për tëngrënë edhe pasi e keni shqyer Shqipërinë me gjithë kocka? Pastajhynë rojet dhe ai doli jashtë, për të mos e takuar dot më kurrë”.

Për një copë herë plaku nuk foli, vetëm ndezi shkrepsen dheafroi çibukun.

- E di - i thashë - Ishte një ngjarje e tmershme.- Gjëma ndodhi në Londër dhe çdo rregullim duhet të fillojë

që andej, e jo këtej – përsëriti plaku. Pastaj, më vështroi thellë nësy dhe shtoi - Ata nuk të ndihmojnë kurrë, nëse nuk u thua meforcë, se ne jemi gjallë, nëse nuk u troket aq fort, sa t’u gricëshnervat.

Papritur vuri buzën në gaz. “Punë dreqi” – tha, - Ata s’kanë asnerva!

- Gjithësecili bën, aq sa mundet - ia prita unë dhe pasi u qetësuadisi, e pyeta njëkohësisht për iniciativën tonë.

- Është shumë e turpshme, që shqiptarët të ndërrojnëkombësinë, me vullnetin e tyre, për një copë bukë. Ndaj ju thashë,të gjeni gjuhën midis njëri-tjetrit në radhë të parë. Po gjetët gjuhën,do të kini më shumë bukë, më shumë gjellë e më shumë para. Dhenëse i kini këto, të tjerët u nderojnë më shumë. Pas kësaj, ju pretbeteja e madhe e bashkimit.

Qeshi dhe më ra shpatullave. Kur po bëheshim gati tëngriheshim, unë kërkova ta ndihmoja, për ta hipur në karrocën etij të invalidit, por plaku nuk pranoi. Ndërkohë, mbesa e tij hapiderën e makinës dhe u afrua. Kur po ndaheshim, vura re se ngasytë e tij rrëshqiti një pikë lot.


KONFERENCA E LONDRËS

Në këtë konferencë u shkel hapur parimi etnik, mbi të cilinishin krijuar shtetet kombëtare europiane dhe parimi ivetëvendosjes së popujve, që konsiderohej i pandashëm prej tij.Gjithçka është bërë sipas interesave të fqinjëve tanë, mbështetursecili prej tyre nga fuqi të mëdha. Para vendimit të konferencës, uparaqitën disa projekte e harta, në të cilat hiqeshin vija e diagonalerreth një copëtimi sa më të madh të trojeve shqiptare. Më në fund,kufijtë u vendosën në pika të tilla, që i rrëmbenin vendit tonë pjesëtmë pjellore. Në të gjitha pikat kufitare, si Qafa e Muriqanit, Hanii Hotit, Qafa e Morinës, Qafë Shtama, Kapshtica, Qafa e Kakavijës,Qafë Bota etj., në pjesët që janë marrë nga fqinjët, syri të shehfusha pjellore e pyje të lulëzuar, ndërsa në anën tonë shkëmbinj tëthepisur, ku dhe shkurret rriten rrallë.

Më poshtë po japim projektet e paraqitura për copëtimin etrojeve tona.

Projekti serb

Projekti serbo-malazez e kërkonte kufirin verior të Shqipërisënë lumin Mat, kufirin lindor, në Drin dhe Liqenin e Ohrit, dukepasur të drejtën e daljes në Detin Adriatik. Mali i Zi të merrteUltësirën e Shkodrës me gjithë Liqenin, Hotin, Grudën, Tuzin,Gucinë, Plavën, Rugovën, Pejën dhe Gjakovën me rrethinat e saj.Në janar 1913, ata ia paraqesin hartën e kufirit ministrit të Jashtëm

është e qartë. Grei i ka pranuar Konicës se Shqipëria do të diltemë e humbura në këtë histori, sepse kjo ishte një çështje interesash.Interesa nga ato që përcaktonin politikën afatgjatë të Fuqive tëMëdha dhe balancat midis tyre. Në fakt, ata biseduan gjatë dheMehmet Konica, vëllai i Faik Konicës, nuk foli më kurrë për këtëbisedë. Ai e përmendi vetëm vite më vonë, më 1949, në Firence,ndërsa kishte filluar t’i diktonte kujtimet e tij një gazetari italian.Vdekja ia la kujtimet përgjysmë dhe libri nuk u publikua kurrë.Sipas Pejanit, familja e tij mori një kopje për kujtim dhedorëshkrimi ndodhet sot në Siri, ku gjenden edhe trashëgimtarët etjerë. Ndofta, Mehmeti ishte shkëputur nga trungu familjar dheqëndronte në Firence. Ose, kishte pasur ndonjë itinerar tjetër, kupavarësisht nga axhendat, pa dyshim, destinacioni i tij i funditpati qenë Shqipëria.


huaja. Populli shqiptar kërkon kufijtë e tij që janë të natyrshëmdhe që imponohen si nga kushtet etnike, ashtu dhe nga e drejta etij, si banues i parë i Ballkanit.46

Projekti rus

I caktonte kufijtë midis Shqipërisë e Serbisë, Malit të Zi eGreqisë, duke lënë në favor të Shqipërisë vetëm shkrepa e male.Veç pjesëve që ka marrë aktualisht, Malit të Zi, i jepej dhe ultësirae Shkodrës. Serbia vinte deri në vijën e Drinit dhe dilte në Adriatik.Greqia merrte Pogradecin, Korçën, Delvinën, Sarandën, duke futurbrenda Ersekën, Përmetin, Tepelenën e Himarën. Ambasadori ruskëmbëngulte që Shkodra, edhe pse është 80 km larg Malit të Zi,t’i jepet atij, pasi ata “nuk kanë toka për t’u ushqyer”. Gjakovaduhet t’i kalojë Serbisë, pasi aty afër është Manastiri i Deçanit.Çamëria, Konica, Preveza, Arta, Janina, Korça, Kosturi, Sarandaetj., duhet t’i jepeshin Greqisë, pasi garantojnë mbrojtjen e sajnga Veriu. Pra, ky projekt, linte jashtë Shqipërisë Shkodrën dhegjithë trevën veriore deri në kufirin me Malin e Zi dhe në Jug,Korçën, Delvinën, Sarandën e gjithë Çamërinë.47

Projekti Austro-Hungarez

Projekti Austro-Hungarez e kalonte kufirin prej Grykës sëBunës, në vijën kufitare malazezo-turke, në fund të Plavës e Gucisë,mbi Pejë, Gjakovë e Prizren, duke i lënë ato brenda Shqipërisë,dhe gjithashtu përfshinte Dibrën dhe Ohrin, dhe në Jug, Janinën errethinat e saj të populluara kryesisht nga shqiptarët. Përfaqësuesii kësaj monarkie, këmbënguli, që “Shqipërisë nuk duhej t’ishkëputej asnjë krahinë thjesht shqiptare”, ndonëse e dinte që ishtee vështirë të ruheshin kufij të tillë, për shkak se fqinjëtkonsideroheshin si fitues të luftës kundër Perandorisë Turke.48

Anglez, Eduard Grei. Të njëjtin dokument ua shpërndajnë dheambasadorëve të tjerë. Ky projekt mbështetej fort nga rusët dhe“nuk merrte parasysh interesat jetësore të shqiptarëve, po kërkontepërvetësimin e territoreve që ishin të banuara, pothuaj tërësishtme popullsi shqiptare”.44

Projekti grek

Ky projekt kërkonte pjesë të Vilajetit të Janinës, Çamërinë nëtërësi dhe pjesë të Shqipërisë Jugore, të cilat ishin territore tëbanuara tërësisht nga shqiptarë, duke përjashtuar ndonjë enklavëtë vogël greke. Kërkesa e tyre përfshinte tërë bregdetin jugorshqiptar, duke u shprehur se dhe Himara duhet t’i jepet Greqisë.Argumenti është se Himara ekonomikisht është e varur ngaKorfuzi, për shkak të tregtisë me të. Sipas projektit grek, Janinadhe Gjirokastra duhet t’i jepeshin Greqisë, pasi janë vijim iterritorit grek dhe garantojnë kufijtë e saj në pjesën veriore.45

Projekti shqiptar

Qeveria e Përkohshme e Vlorës i dërgoi Konferencës njëmemorandum, në të cilën mbronte interesat territoriale tëShqipërisë dhe hidhte poshtë shpifjet që bëheshin ndaj popullitshqiptar. Ajo u bënte të ditur krerëve të Konferencës sëAmbasadorëve, se populli shqiptar përbën grupimin më etnik, mëkompakt dhe më homogjen të Gadishullit të Ballkanit. Prejardhjadhe gjuha e popullit tonë, zakonet dhe karakteri i tij dallojnëplotësisht nga racat që janë fqinje me të dhe i japin atijindividualitet të veçantë, në sajë të të cilit ka ditur t’i bëjë ballëasimilimit. Shqiptarët nuk kanë hequr dorë kurrë nga e drejta epavarësisë, sepse vetëm ajo ka mundësi të zhdukë në të ardhmentë gjitha pengesat që rrjedhin nga ndikimet prapanike dhe ato të

44 Arben Puto, Pavarësia shqiptare dhe diplomacia e Fuqive të Mëdha (1912-1914), f. 84

45 A. Puto, Çështja shqiptare në aktet ndërkombëtare të periudhës sëimperializmit, Memorandum i qeverisë greke, Vell. II, f. 195

46 Po aty, Memorandum i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, f. 219 - 22247 Historia e Popullit Shqiptar, Vëll. III, f. 2348 Po aty, f. 22


Më 13 prill 1913, janë 131 korçarë, që i shkrujnë sërish Grejit,ku luten që Konferenca e Ambasadorëve “të marrë në konsideratëprotestat tona kundër veprimeve të grekëve, që me terror dhunojnëndërgjegjen kombëtare dhe ndjenjat e vëllezërve tanë”.

Më 13 shtator 1913, kolonitë shqiptare të Rumanisë, ishkruajnë Kabinetit të Gjashtë Fuqive, për krimet e tmerrshmendaj popullit shqiptar prej forcave ushtarake të fqinjit jugor dhenë emër “të humanizmit dhe të qytetërimit …të bëjë çështë emundur për t’i dhënë fund kësaj gjendjeje të patolerueshme…”.

Delegatë të Korçës, mbledhur në një komision në Vlorë, nënjë telegram dërguar E. Grej, firmosur nga Stavri Karoli, midis tëtjerash shkruajnë: “Ndërmjet 150.000 banorëve, myslimanë dhetë krishterë, të sanxhakut të Korçës, nuk ka asnjë grek të vetëm,dhe me gjithë propagandën shkollore dhe ekleziastike të bërë mekaq mundim nga patriarkati grek, këta banorë kanë ruajturgjithmonë ndërgjegjen e tyre kombëtare shqiptare…”.

Patriotë shqiptarë nga gjithë besimet fetare dhe nga tërë pjesëte Shqipërisë, i shkruajnë Grejit më 17 nëntor 1912, pas një mitingunga Bostoni, se shpresojnë që Anglia “nuk do të mbështesë planete Ballkanit për plaçkitjen dhe ndarjen e Shqipërisë, dukeparandaluar në këtë mënyrë gjakderdhjen e kryengritjes sëardhshme shqiptare kundër pushtuesve dinakë”.

Më 2 shkurt 1913, Kristo Kirka, firmos një tjetër telegramdrejtuar Grejit, në emër të shqiptarëve të Vëllazërisë së Korçës“Arsimi”, se “mijëra kristianë nga Korça protestuan kundërmasakrimit të burrave dhe grave në Korçë dhe rrethinat e saj ngaushtarët grekë…..Korça dhe rrethinat duhet të përfshihen brendakufijve të Shqipërisë autonome..”.

Më 6 mars 1913, mbi njëmijë kristianë e muhamedanë tëBideford-it, ish banues të Korçës dhe Janinës, “filluan protestat etyre kundër barbarive të kryera mbi popullatën shqiptare, ndajburrave, grave e fëmijëve…”.

Tetë ditë më vonë, shqiptarë nga Korça, Përmeti, Leskoviku,Gjirokastra, me banim në Lynu-Peapody, Mass, i shkruajnëKonferencës së Ambasadorëve, që “katër krahinat e Shkodrës,Kosovës, Manastirit dhe Janinës, të përfshihen në kufijtë e

SHQIPTARËT, QINDRA TELEGRAMEDREJT EDUARD GREJ-it

Mijëra ortodoksë shqiptarë dërgojnë qindra telegrame përKonferencën e Londrës dhe kryesisht kryetarit të saj, ministrit tëJashtëm Anglez, Eduard Grej. Ata besonin te ky politikan, pasiishin njohur me deklaratën e tij, ku thuhej: “Qëllimi ynë në këtëluftë është që të çlirojmë njerëzimin. Pas luftës, çdo komb do tëgëzojë lirinë e vet. Si kombet e mëdha, ashtu dhe ato të vogla, dotë gëzojnë lirinë kombëtare”.49

Mithat Frashëri, një pjesë të tyre, i ka bërë publike në broshurëne tij, “Popullsia e Epirit”, botuar në Sofje 1915. Ja disa prej tyre:

Më 22 dhjetor 1912, mijëra shqiptarë më banim në Rumani,kërkojnë “realizimin e shtetit shqiptar me kufijë të përcaktuardrejt…të mos realizohen pretendimet e shteteve ballkanike, qësynojnë territoret tona”.

Një numër i madh qytetarësh korçarë, i shkruajnë Grejit,kundër pretendimeve të padrejta të Greqisë për të aneksuar Korçën,“e cila është e mirëfilltë shqiptare. Gjuha dhe zakonet janëshqiptare. Atje ndodhen shkolla shqiptare dhe tipografi qëprodhojnë gazeta në gjuhën tonë…”.

49 Gazeta Besa Shqiptare, nr. 36, dt. 01.04. 1915


SHQIPËRIA PAS KONFERENCËSSË LONDRËS

Copëtimi i trojeve shqiptare i këputi në mes ëndrrat epatriotëve. “S’ka padrejtësi më të madhe të thuhet, se Kosova dheÇamëria, ndahen prej Shqipërisë dhe s’janë shqiptare”,52 kur dihetqë ky komb ka qënë në këto troje, në një kohë kur, shumë shteteeuropiane, nuk ekzistonin në këtë hartë. “Përlindja e Shqipërisë”do ta shprehte më thellë këtë dhimbje: “Shqipëria pa Kosovë eÇamëri, është si njeriu që i kanë prerë krahë e këmbë, e, megjithatëi qesh pak buza, se mund të shpëtojë jetën, po i qesh me dhimbjepa fund, kur e sheh veten kaq të shëmtuar”.53

Derisa Konferenca e Londrës merrte vendime të disfavorshmepër Shqipërinë dhe luante me fatin e vendit të shqiponjave, brendashtetit shqiptar gjendja ishte tragjike. Qeverisë së Ismail Qemalitnë Vlorë, i kishte mbetur një e katërta e vendit, kurse më shumë setri të katërtat e territorit ishin pushtuar prej ushtrive armike, tëcilat nuk donin të tërhiqeshin edhe mbas caktimit të kufijve tështetit shqiptar prej Konferencës së Londrës.

Shqipërisë së pavarur, për hir të paqësimit dhe parandalimit tëgjakderdhjes së mëtejshme”.

Qindra shqiptarë me banim në Atlantik Siti e Nju Jork, më 8prill 1913, në një telegram të firmosur nga A. Anastasiadhi, ikërkojnë Konferencës së Londrës që, “Janina, Korça, Kosova dheShkodra, të përfshihen në kufijtë e Shqipërisë së pavarur…”.

Tridhjetmijë shqiptarë në SHBA, më 2 maj 1913, i thonëKonferencës, se protestojnë kundër “propozimit të gënjeshtërt grekpër fiksimin e kufijve jugorë me plebishit, për atë, që kjo votë,nuk do të shprehë vullnetin e lirë të shqiptarëve, por vullnetingrek, të ndikuar mbi shqiptarët me anën e bajonetave….se nuk dotë ketë kurrë paqe në Ballkan, nëqoftëse ne, do të na hiqet toka qëna përket për mbi pesë mijë vjet”.

Ndërkohë, forcat ushtarake greke bashkë me urdhrin e dhënë,që të flitej vetëm greqisht dhe shqiptarët që nuk dinë të flasingjuhën greke, të mbyllen brenda dhe të mos dalin në rrugë,dërgoheshin telegrame drejt Londrës, në emër të popullit, ku thuhejse “nuk është hequr ende dorë nga synimi i urryer për të na lënënë mëshirën e një populli grabitësish barbarë, një populli tëzhveshur nga çdo ndjenjë qytetërimi dhe të paaftë për t’uqytetëruar…”.50

Duke u njohur me veprime të tilla tinzare, dyzetmijë shqiptarë,anëtarë të Shoqërisë Federative “Vatra”, shumica të krishterë,kërkojnë njohjen e Shqipërisë etnike dhe të mos merren nëkonsideratë disa telegrame dërguar nga Jugu i Shqipërisë, pasi atojanë bërë nën presionin e grekëve.51

50 AIH. Arkivi Politik i Vjenës për Shqipërinë, HHSTA, AA,A, d. 23-40, dok. nr.3963. Telegram i vorioepirotëve për të mbetur nën Greqi. Gjirokastër,18.08.1913.

51 M. Frashëri, Popullsia e Epirit...

52 Gazeta Përlindja e Shqipërisë, nr. 5, Vlorë, 191353 Po aty. Cit. nga Hasan Minga, Çamëria vështrim hiistorik, Tiranë, 2006, f. 93


DASHURIA PËRBALLË RACIZMIT

Një nipi im nga Përmeti, që studionte në Danimarkë përElektronikë (Rrymat e dobëta), kishte rënë në dashuri me një vajzënga Patra e Greqisë. Dashuria e tyre ishte bërë publike dhe gjithëauditori e shihte me zili lidhjen pasionante, ku nga rrymat e dobëtatë elektronikës, te dy të rinjtë ishte prodhuar një energji gjigante.Vajza kishte rënë dakort, që ata të jetonin në Përmet. Po të dontedjali, që të jetonin në Tiranë, ajo nuk kundërshtonte. Mund tërrinin dhe aty ku bënin shkollën, nëse do t’u krijoheshin kushtet.Pasioni i moshës rinore i çoi në bashkëjetesë dhe një ditë shpallënfejesën midis tyre. Të dy bënë lajmërimet përkatëse. Njëri nëPërmet e tjetra në Patra.

Nëna e djalit, kushërira ime, Dëshira, u ngrit nga Përmeti dheshkoi atje me një bakllava të madhe, që e kishte përgatitur vetë,ndërsa i ati i vajzës, erdhi një ditë më vonë. Gjithçka u përgatit nëpërmasat e një feste. Pas mbërritjes së babait të saj, paprituremocioni u përmbys, duke u kthyer në dëshpërim. I jati i vajzësnuk pranoi që e bija të martohej me një shqiptar. “Merr një djalëçfarëdo, po deshe edhe zezak, por jo një allvanos”, i kishte thënëai, prerë, duke refuzuar të takonte dhëndrrin.

Pas shumë debatesh me të bijën, nipi im e ndaloi “vjehrrin evet” një mëngjes, kur po zbriste nga ashensori i hotelit dhe ia thaprerë:

- Ne duhemi dhe unë, o marr vajzën tënde ose nuk e dua jetën!

Shkodra, në Veri dhe Janina në Jug, që ishin të mbrojtura ngaushtritë turke dhe nga disa vullnetarë shqiptarë, i qëndruanrrethimit të serbo-malazezëve dhe të grekëve për disa muaj meradhë. Janina u dorëzua me 6 mars 1913, duke u mundësuar forcavegreke ta pushtojnë tërë Çamërinë, Gjirokastrën, Përmetin, Këlcyrëndhe Tepelenën, duke vrarë e plaçkitur popullsinë myslimaneshqiptare. Ndërsa Shkodra i qëndroi heroikisht rrethimit serbo-malazez, deri me 23 prill 1913. Në atë kohë, Esat pashë Toptani, icili ishte agjent i Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë, tradhëtisht ialëshoi Shkodrën, Malit të Zi. Esat Toptani mundi të strehohej nëDurrës, ku vendosi qendrën e tij dhe formoi një pushtet të vetin.Me ketë rast, në atë copë Shqipëri që kishte mbetur pasKonferëncës së Londrës, u formuan dy pushtete kundërshtare: njerinë Vlorë, me qeverinë e Ismail Qemalit dhe tjetri në Durrës, meqeverinë e Esat Toptanit, rreth së cilës ishin mbledhur tradhtarëtdhe aventurierët e çdo ngjyre. Esat Toptani gëzonte mbrojtjën eserbo-malazezëve dhe të të gjithë armiqve të Shqipërisë.

Matësit e kufijve

Pas Kongresit të Berlinit dhe sidomos pas Konferencës sëLondrës, mbërritën ndërkombëtarët. Ishin zbatuesit e marrëveshjessë Londrës. Ca njerëz që flisnin pak, të veshur me mushama, qëpaguheshin me paund britanik, përveç ryshfeteve nga dinarëtjugosllavë apo dhrahmitë greke, për punën që bënin. Thonë sehanin gjithë ditën misra të zier, që i mbanin nëpër çantat e bukës.Ndërsa të dielave blinin edhe ndonjë qingj. Ata masnin kufijtë erinj të Shqipërisë, duke vendosur nga një shenjë guri, në pikatpërcaktuese, të cilat dukeshin shpesh si gurë varrezash, ku pombulonin territoret e tokës së Arbrit. Bashkë me ta punonte edhenjë shqiptar, i cili paguhej pesë herë më pak se ata. Dhe duke indihmuar komisionerët në vendosjen e këtyre gurëve, ai kthenteshpesh sytë nga Perëndimi, duke pyetur qiellin: “Sa gjak do tëderdhet vallë për të lëvizur këta gurë”?


KISHA MISTERIOZE BRENDAPALLATIT TË KULTURËS

Brenda Pallatit të Kulturës “Naim Frashëri” Përmet, pokonstruktohet një Kalë Troje. Këtë radhë, Kali nuk është prej druri,por prej betoni dhe brenda tij, nuk ndodhet Menelau, por një prift.i veshur me uniformën fetare, duke folur vazhdimisht në celularme Qendrën e tij Ortodokse në Tiranë, ai po tenton të çorientojëurbanistikën, arkitekturën dhe identitetin e Përmetit, duke ndërtuarnjë kishë. Ndryshe nga të gjitha konstruksionet e botës, kjo kishëpo ndërtohet brenda Pallatit. Punimet bëhen kryesisht gjatë natës.Sipas skenarit, së shpejti Pallati do të prishet dhe në qendër tëqytetit do të shfaqet misteri i një kulti fetar.

Për këtë masakër, unë, së bashku me qindra e mijëraintelektualë e qytetarë të Përmetit, kisha protestuar me dhjetëraherë, nëpër forume të ndryshme mediatike apo publike, por zgjidhjadukej e munguar. Përgjigjja që vinte nga instancat përkatëse nukishte kundërshimi, ndaj kërkesës sonë, por më keq akoma: ishteshurdhëria. Prandaj, më datën 7 maj 2011, AK shprehu indinjatëne lartë për veprimet e fshehta dhe të kundraligjshme që po kryhenbrenda Pallatit të Kulturës “Naim Frashëri” në Përmet, me qëllimdëmtimin dhe tjetërsimin e tij, në një kohë që ka një sërë vendimesh

- As mos e ço nëpër mend, – ia priti greku - bota është e madhedhe unë nuk e rrita vajzën time, që të martohet me një shqiptar.

Djali e kishte informuar atë, se në Përmet, ata kishin një shtëpitë mirë dhe se gjithçka do të shkonte mbarë, por tjetri nuk lëkundejnë vendimin e tij.

- Unë kam 20 shqiptarë si puna jote, që punojnë në furrat emia të gatimit të bukës, si hyzmeqarë, dhe asnjerit prej tyre nuk ikam dhënë ndonjëherë dorën – kishte shtuar ai.

Atëherë, djali i nxitur nga dashuria për greken, iu afrua pranëfytyrës dhe e pyeti:

- More zotëri, çfarë ke ti ndaj meje që nuk pranon?- Nuk e kam me ty, por me vendin tënd – u përgjigj greku,

duke bërë një hap pas, për të larguar fytyrën.- Po me vendin tim, çfarë ke? Çfarë të keqe të ka bërë vendi

im? Ai është një vend, si gjithë vendet e tjera, madje më i bukur seshumë prej vendeve që kam parë – i tha djaloshi, i cili me zor, poe mbante dëshpërimin.

Tonet e tyre u acaruan aq shumë, saqë përreth filluan tëmblidhen njerëz.

- Do të lajmëroj policinë – tha greku, por shpejt u hutua, kurdjali ia priti, aty për aty: “As që dua t’ia di fare, as për ty, as përpolicinë”.

Drama e tyre u agravua aq shumë, sa greku bëri gati valixhene largimit të vajzës nga fakulteti, ndërsa djali, thuajse e kishte gatiplanin “shqiptar” të rrëmbimit të nuses. Dhe në mesnatë, së bashkume vajzën, u nisën drejt Norvegjisë. Por i jati, i cili e kishte nuhaturpërgatitjen e së bijës, njoftoi policinë dhe çifti u kap në aeroport.Pas izolimit disa orësh në polici, djalin e liruan. Greku mori vajzëne tij dhe u nis po atë ditë drejt Patras, duke shkatërruar kështu njëdashuri në zenithin e vet.

Kushërirës sime të shkretë, i mbeti tepsia e bakllavasë në dorë,ende e pafilluar. Të nesërmen kronikat e disa gazetave shkruanin:“Romeua shqiptar ndahet nga Zhulieta greke”. Kur e mora vesh,u mërzita për shkak të dëshpërimit të nipit tim, megjithëse isha isigurtë, që ai do të gjente një më të mirë, brenda vendit apo jashtëtij. Por më shumë u mërzita për konceptet mesjetare të racizmitgrek ndaj shqiptarëve.


së Shqipërisë, duke kërkuar që të bëhet patjetër kisha në vend tëtij. Nuk është fjala se Janullatos nuk gjen dot vend tjetër për tëndërtuar kishë në Përmet, ku aktualisht janë tre të tilla, por kërkonmedoemos të shkatërrojë Pallatin e Kulturës “Naim Frashëri”. Tëlargojë bustin e Naimit, këtij burri të madh për kombin shqiptar, icili është arkitekti i gjuhës shqipe, profeti ynë. Duhet të harrohetemri i Naim Frashërit, pasi dihet që shuarja e kujtesës historikendihmon në shuarjen e kombit. Çështja është: A do të pranojnëvallë qytetarët e Përmetit, të dëbojnë nga sheshi kryesor i qytetitNaim Frashërin, gjigantin e gjuhës sonë, për ta zëvendësuar atë,me një prift anonim, i cili ende nuk e ka mësuar mirë alfabetinshqip?

Shkrimtari Agim Shehu, thotë se “nuk mund të lësh në heshtjedhunimin që i bëhet sot Naimit, duke e çkurorëzuar dhunshëmnga Pallati i Kulturës, për ta kthyer në kishë të Janullatosit! Aqmë keq, e drejta e “Naim Frashërit” është dhënë zyrtarisht ngatërë shkallët gjyqësore, miratuar dhe nga intelektualët më të nderuartë krahinës. Vendimi nuk zbatohet, pasi, mesa duket, Janullatosihelen, sot, është me fuqi më të madhe edhe se Jakomoni fashist,dje. Më tepër se mburrjen në ekran, apostujt kombëtarë “Frashëri”do të pëlqenin ruajtjen shqiptare të ballit të tyre, ruajtjen e faqesfisnike shqiptare të qytetit të tyre të dashur.

Në Përmet, shihet zbuluar dyfytyrësia e çuditshme: thuhetzyrtarisht me të tëra boritë, që “duhen zbatuar rreptësisht vendimete gjykatës, se ato janë të paprekshme, se janë parime të demokracisëeuro-atlantike, pushtete të ndara” e të tjera… Rasti “Përmeti”, imiratuar ligjërisht nga tërë hallkat e drejtësisë, çuditërisht shkeletpa dhënë asnjë përgjigje, duke pohuar se pushteti i kishës grekenë Shqipëri, është mbi tërë pushtetet!54

të gjyqësorit shqiptar, të cilët nuk lejojnë këtë gjë. Ka ditë që pogërmohet nga brenda godinës për ta rrëzuar atë, punime të cilatkryhen nën kujdesin e priftit të Kishës Ortodokse Shqiptare nëPërmet. Gërmimi po bëhet pa leje dhe organet e pushtetit vendornuk reagojnë ose janë bërë pjesë e këtij skandali. Po veprohetnjëlloj si me varrezat e Kosinës. Ka të dhëna të plota dhe tëdokumentuara se gërmimi bëhet natën dhe dheu nxirret nga brendagodinës me karroca dore duke u hedhur direkt mbi makina.

Sipas dokumenteve, Pallati i Kulturës “Naim Frashëri”, ështëngritur nga shteti shqiptar, me Vendimin Nr. 69, datë 11.08.1960,të ish Komitetit Ekzekutiv të KP të rrethit Përmet, duke zënë vetëm4.2 % të truallit të ish kishës “Shën Mëria e Pazarit”. Pallati upërurua më 28 nëntor 1962, Ditën e Madhe të Flamurit, me rastine 50 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.

Në trazirat e vitit 1997, përfaqësues të kishës ortodokse shfaqënpretendimin për të marrë pronësinë e vet mbi Pallatin e Kulturës“Naim Frashëri”, i cili ishte në pronësi të Bashkisë së qytetitPërmet. Ajo nuk pranoi të tjetërsohej ky institucion kulturor, përtë cilin ishin investuar miliona nga djersa e qytetarëve. Më nëfund, palët ranë dakord, që zgjidhja e këtij konflikti të bëhej ngaorganet e drejtësisë. Sipas historianit Kastriot Bezati, konfliktifilloi më 25 shtator 1997 dhe përfundoi më 5 maj 2004. Të gjithashkallët e gjyqësorit, Gjykata e Shkallës së Parë Gjirokastër meVendimin Nr. 484, dt. 10 korrik 2001, Gjykata e Apelit Gjirokastërme Vendimin Nr.122, dt. 21 mars 2002, Gjykata e Lartë meVendimin Nr. 1640, dt. 14 tetor 2003 dhe Gjykata Kushtetueseme Vendimin Nr. 66, dt. 5 maj 2004, vendosën që Pallati i Kulturës“Naim Frashëri”, t’i shërbejë kulturës së atij qyteti, pra të mos ikalojë kishës ortodokse.

Kryepeshkopi Anastas Janullatos, - shpjegon Bezati - parafillimit të gjykimit, ra dakord që për këtë çështje të veprohej sipasvendimit të gjyqësorit dhe autorizoi për ndjekjen e çështjes në tëgjitha shkallët, z. Orfea Beci dhe Av. Anastas Duro. Por, pasvendimit të gjykatave në të gjitha shkallët, ai nuk pranoi të largontenjerëzit e tij që kanë zaptuar Pallatin e Kulturës. Madje ka kërkuarhapur të sfidojë vendimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës 54 Agim Shehu, Gazeta Republika, 9 gusht 2011


vajti si mysafir tek një shok në Tiranë, i zoti i shtëpisë i kishtethënë gruas: sot bëj ndonjë gjë të mirë për darkë se do të sjell njëmik të largët. Dhe kur shkuan për darkë, i zoti i shtëpisë i kishtethënë bashkëshortes: Erdha së bashku me Ndrecë Mark Gjon NikëPal Zefin”.

E shoqja ia kishte pritur me dëshpërim: Unë kam përgatiturdarkën për një mysafir dhe jo për gjashtë. Natyrisht, kishin qeshursa ishin gajasur.

Një ditë, ai më njoftoi se kishte ardhur nga Athina, për tëndërruar emrin dhe mbiemrin.

- Në Greqi, ne shqiptarëve nuk na kanë me sy të mirë. Grekëtpaguhen 3-4 herë më shumë se unë, për të njëjtën punë, prandajdeyrohem të ndërroj mbiemrin në gjendjen civile. Emrin e ri ekishte vënë Mihal Nika.

Kur shkova në familjen e tij, për të marrë pjesë në ceremoninëmortore, trupi ishte duke ardhur. Vëllezërit e vet, përveç dhimbjesqë shkakton vdekja, ishin ndeshur edhe me problemin e identitetit.

- Në gjendjen civile ekziston me emrin Mihal Nika, ndërsa nëlajmërimin e ndërrimit të jetës duhet të shkruajmë Pal Dodë Ndreka– më thanë ata. Problemi ishte, se ky emër, nuk figuronte në listate gjendjes civile. Për pasojë, shtoheshin disa procedura e telashepër të realizuar varrimin.

-Vëllai ka marrë pasaportë të re me emrin Mihal Nika – thanjëri prej vëllezërve, ndërsa motra midis dënesës, ia preu: Ah, ajopasaportë e mallkuar që i mori jetën!

Problemi tjetër ishte emri, që do të skalitej mbi varrin e tij dhemë tej akoma, duhej korrigjuar atësia tek pasaportat e fëmijëve.

Për këtë arsye shkuam në Bashki dhe biseduam me punonjësine gjendjes civile. Por çështja ishte më e thellë nga sa mendohej.Për momentin mund të bëhej diçka, që ai të varrosej me çfarëdoemri që të dëshëronin familjarët. Telashi kryesor mbetej tekpasaportat e fëmijëve, në lidhje me atësinë. Për këtë nevojitej njëgjyq formal, ku pas vdekjes të ndryshohej emri dhe mbiemri iviktimës, ose të shënohej sikur ky gjyq ishte bërë disa ditë paravdekjes. Por të gjitha këto kushtonin miliona lekë, sepse duhejrindryshuar edhe pasaporta e gruas së tij.

NË VARRIMINE PAL DODË NDREKËS

Më njoftuan se kishte vdekur Pali, njëri prej miqve të mi tëmirë dhe intelektual me vlerë për shoqërinë. Ishte me origjinë ngaMirdita. Kishte vdekur gjatë një aksidenti rrugor në Athinë. Trupine tij e patën sjellë për ta varrosur në vendlindje. Ai kishte punuarsi inxhinier elektrik në disa nga hidrocentralet e Shqipërisë. Porpër vete pati mbetur i varfër.

- Rroga është e vogël dhe nuk më del për të ushqyer 4 fëmijëte mi – më pati thënë në takimin e fundit, që kishim pasur para 5vjetësh, ndaj, detyrohem të shkoj të punoj jashtë. Më erdhi keqpër fatin e tij. Atë çast m’u kujtua zhurma mediatike që bëhej për“ikjen e trurit”. Por asnjë masë konkrete nuk dukej për ndaljen ekësaj hemorragjie.

- Pse bëre kaq shumë fëmijë? – i thashë me shaka, ngaqë s’dijaç’ti thosha tjetër.

- Kam bërë pak – më korrigjoi ai dhe shtoi: tre vëllezërit e mikanë nga 6-7 fëmijë, ndërsa motra e vogël ka tetë. Vetëm unë eprish traditën familjare – shtoi pas pak.

Ai quhej Pal Ndreka. Emrin e saktë e kishte Pal Dodë LleshGjin Ndreka. Dhe shpesh, në lidhje me emrin, më tregonte njëanekdodë. Kuptimi i saj ishte ky: “Kur një njeri i krahinës së tij


FALENDERIMI I NATASHËS

Për shkak të dendësisë së ngjarjeve, për një moment gati ekisha harruar shoqen time të fëmijërisë, Natashën, kur befas njëditë ajo erdhi në mjediset e punës sime, së bashku me bashkëshortine vet rus, që quhej Aljosha.

- Ky është burri im, biznesmen nga Moska – tha ajo me krenari.- Ju të dy më kujtoni filmin rus Aljosha me Natashën – i thashë

unë për humor dhe ata qeshën. Pastaj u ulëm për të pirë një kafe.- Erdha të falenderoj për ndihmën që i dhe vajzës sime – tha

Natasha, ndërsa Aljosha nxorri nga çanta e tij një lap-top.- Është një dhuratë për ju – vijoi Natasha – keni shpenzuar

kohën tuaj për të ndihmuar Anën – shtoi ajo.- Absolutisht jo – i thashë. Gjithçka e kam bërë me dëshirë

dhe më vjen shumë keq që nuk munda ta ndihmoj më tepër. Porkoha ime ka qenë e kufizuar, prandaj ju kërkoj ndjesë.

- Do ta marrësh patjetër, - tha Natasha në formë urdhri.- Nuk e marr, - ia ktheva, pasi po e mora do të prishim miqësinë.

Çështja merr karakter tregtar, “ti më ndihmove, unë të shpërblevadhe u lamë”.

U erdhi keq që e refuzova lap-topin, për arsye se kishin ardhurpikërisht për këtë gjë.

- Javën tjetër ajo ka mbrojtjen e diplomës dhe ne na mbetet të

- Eh, mor Pal, sa punë na ka hapur ajo pasaporta greke – thanjëri prej vëllezërve, ndërkohë që ne po flisnim me një notere përgjetjen e rrugës më të përshtatshme. Më në fund, vumë diçka nëvijë, duke lënë gjyqin për ta zhvilluar pas disa ditësh. Të afërmitvendosën, që lajmërimet e vdekjes, t’i bënim me emrin e tij tëvërtetë, Pal Dodë Ndreka. Po kështu edhe procedurat e varrimitdhe emrin e tij në mermerin e varrit.

Atë ditë, duke hedhur një grusht dhé mbi arkivolin e groposurtë tij, unë derdha lot për Palin dhe për fatin e keq që u rashqiptarëve, gjatë jetës së tyre të vështirë. Fat ky që i ndoqi ataedhe pas vdekjes.


TAKIMI ME GAZETARËT

Në datën 21 prill 2011, zhvilluam një takim me gazetarët.Përsëri tek foleza jonë e ngrohtë dhe besnike, “kulla e Vodafonit”.Gjatë këtij takimi, kërkuam ndihmën e kolegëve tanë për sqarimine opinionit publik, lidhur me ngërçin juridik të regjistrimit tëpopullsisë dhe falsifikimeve që bëheshin në gjendjen civile. Rolinkryesor në këtë takim e luajti Aleksandër Çipa, një nga figurat mëtë spikatura të gazetarisë shqiptare. Ai foli për zhvillimet aktualedhe për nevojën e bashkimit të kontributeve ndaj çështjeskombëtare.

Analisti i njohur, Andrea Stefani, e shihte të udhës, që AK tëvijonte në rrugën e vet duke ndihmuar në parandalimin e kësajgjëme dhe si përherë, ai e përkrahu lëvizjen progresiste, duke bërësugjerimet e tij, për gjetjen e argumentave dhe sensibilizimin eopinionit publik vendas apo ndërkombëtar. Ndërsa gazetarja enjohur, drejtuese e një medieje prestigjoze, Anila Basha, në atëtakim e solli më të prekshëm rrezikun grek, pasi sapo ishte kthyernga një takim në Greqi, me nëpunës të lartë, ku ishte befasur mepunën dhe kujdesin që ata bënin, për të realizuar qëllimin e tyre,ndaj shtetit fqinj. Sipas saj, “qeveria greke në Athinë nuk ka asnjëdijeni, për shqetësimin tonë, sepse, askush prej zyrtarëve tanë nuku ka shfaqur ndonjëherë ankesa për këtë dukuri”.

mendojmë diçka tjetër për të falenderuar – më tha Natasha, dukeshtuar – ndofta ndonjë darkë me verë e raki Dëshnice.

- Do të vij me gjithë qejf. Rëndësi ka rezultati pozitiv i Anës –thashë unë dhe i pyeta nëse kishin folur në telefon me të.

- Po – tha Natasha – folëm dje dhe ajo na tha se ende nukkishte komunikuar dot me profesorët e saj. Megjithëse Ana ua kadërguar materialin me e-mail, përsëri ata janë shprehur, se nukkanë pasur kohë ta lexojnë, por janë gati ta firmosin diplomën,duke e ditur se Ana është shumë e zonja në këtë fushë.

- Më vjen mirë – i thashë unë, duke e shtyrë edhe pak më tutjelap-topin.

- Atëherë do të shihemi shumë shpejt – tha Aljosha në rusisht.Ana i përktheu përpikmërisht fjalët e tij. Do të pimë edhe vodkëruse – shtoi pas pak.

- Natyrisht – i thashë unë dhe pastaj u ndamë, duke priturjavën tjetër, për një darkë emocionuese, ku sipas premtimit të Anës,do të ishte i pranishëm edhe i fejuari i saj, Nikua.


Çipës, ku ai shkruante:

Nese unë vërtet për Vlorën / Zemërshkoqur shkruaj, plakem, /Më besoni, për Kosovën / Dhe të vritem do të ngjallem. / Dhe nëvarr i bër baltë / Po qe se thërret Liria, / Për të gjallët ngrihemprapë, / Të këndojë këngët e mia. / Sepse kënga qenka shpirti /Shpirt i bukur përmbi penë, / Gjaku është shqiptarizmi / Që nëzemër ka folenë, / Kur t‘i shoh burrat e Vlorës / Në Deçan e nëDrenicë, / Do t‘i flas me zë Europës: / Pa shih bijtë e Shqipëtarisë/ Se jemi të etur / Merak na ka mbetur / Me buzë të qeshur / Tëmbyllet ky shekull. /

Dilni ta presim Lirinë!

Kështu, atë ditë, thuajse humba në mes të kujtimeve të poezivebrilante të poetit të Bregut, kur papritur, nga kjo gjendje më nxorinjë zë miqësor, që më tha: “Pije kafenë, se t’u ftoh”. Ishte, gazetariÇipa, të cilin kam krenari ta quaj mik. Më kishte premtuar njëtakim me Lefter Çipën, por duket se punët e shumta nuk na kishinlënë deri tani, që të realizoja një nga dëshirat e mia.

Në takim foli edhe Kreshnik Spahiu, i cili trajtoi gjerësishtrreziqet e asimilimit dhe rrugët që duheshin ndjekur për të dërguarzërin tonë në Parlamentin Shqiptar, nëpërmjet hapësirave ligjoredhe peticionit të nënshkruar me mbi 20 mijë firma. Në fund tëkëtij takimi, duke i falenderuar të gjithë me radhë për pjesëmarrjene tyre, u ndala pranë kryeredaktorit të gazetës “Shqip”, AleksandërÇipa.

Duke e falenderuar ngrohtësisht, për bashkëpunimin tonë, ishpreha kënaqësinë e veçantë për menaxhimin që i bëri këtij takimi.Nuk mbaj mend, nëse ia thashë saktësisht, që pa kontributin e tij,ai takim nuk do të kishte arritur atë rezultat, por kjo kuptohej. Nëthelb, unë mendoj se Çipa, është një figurë e kompletuarintelektuale, që gjendet gjithmonë, në shumicën e tryezave, kuvihej gishti mbi plagë për çështjen kombëtare. Ishte i pranishëm,madje shpesh iniciator ose promotor i këtyre diskutimeve.

Ndoshta shumë njerëz nuk e kuptonin saktësisht, se nga buronteajo energji e brendshme, për të çuar përpara zgjidhjen e problemitkombëtar. Por, unë e kuptoja fare mirë. Përveç prirjeve të dukshmepatriotike dhe intelektuale, ai zotëronte një talent krijues për tëbërë për vete bashkëbiseduesit, në lidhje me argumentet qëpërdorte. Gjetjet dhe figuracionet e fjalive të tij impononin heshtjesolemne në sallë. Ligjërata e Çipës ishte gjithmonë e ndërkryer.Atë ditë, ndërsa e falenderoja për pjesëmarrjen dhe rolin e tij nëorganizimin e tryezës sonë të përbashkët, në mendjen time, në atoçaste bluaja katër vargjet lapidarë të poetit popullor, Lefter Çipës,i cili për çështjen kombëtare kishte shkruar: “Ne s’kemi ëndërr tëmadhe/ por aq sa hap krahët shqiponja/ Shqipërinë natyrale/ Katërvilajetet tona..”.

Duke çuar nëpër mend këto katër vargje, mendova se çdoreferat teorik, nuk barazohet dot me këto 17 fjalë të gjeniutpopullor, i cili me madhështinë e filozofisë së tij, kishte mëkuaredhe të birin. Vargjet e Lefter Çipës, i kisha lexuar me qindra herëdhe shumicën e tyre, ashtu si shumë njerëz të tjerë, i dija thuajsepërmendësh. Kështu, kur u ulëm të pinim kafen e zakonshme, pastakimit, unë nuk e vura re kamarierin që u afrua të merrte porosinë,sepse po sillja nëpër mend ritmin e këngës së dhjetë të Lefter


strategji e tërë e qarqeve të caktuara, që synojnë shkombëtarizimingradual të shqiptarëve. Është strategji tre shekullore. Dhe në këtërast, qoftë edhe nga halli, disa individë bien në kurthin e planithelen – iu përgjigja ngadalë.

- Çfarë duhet të bëjnë sipas teje, të vdesin për bukë? – vazhdoiai.

- Mendoj se duhen gjetur rrugë të tjera, pa prekur identitetin ekombit, pa u nëpërkëmbur – vijova unë.

- Ku t’i gjejnë ato rrugë, kur shumica e njerëzve janë të papunë– vazhdoi polemikën ai.

- Ka vërtet shumë probleme financiare, që lidhen mepunësimin, por gjërat duhen zgjidhur pa mohuar prejardhjen –shtova unë.

- Çfarë thua, more zotëri? Sipas teje, duhet të vdesim për bukëdhe na rroftë identiteti, krenaria. Dhe më tej vazhdoi: Njerëzit poshesin eshtrat e gjyshërve të tyre dhe a e di përse i shesin?

- Jo – i thashë unë, për t’i lënë radhë sqarimit të tij të mëtejshëm.- Për një copë bukë – u përgjigj ai dhe në sy fsheu pikimin e

një loti.Pastaj vijoi: A e di ti, se për sa lekë i kam shitur kockat e

gjyshërve të mi në Kosinë?- Jo – i thashë prapë unë.- Vetëm për të blerë librat dhe çantën e shkollës për vajzën që

e kam në gjimnaz.- Ti ndofta do të pendohesh ndonjë ditë për këtë gjë, - ia ktheva,

disi i habitur por dhe i fyer si shqiptar.- Unë jam penduar që tani, por m’i jep ti ato lekë, t’i rimarr

ato eshtra e t’i rivarros si njeri në varret e fshatarëve të Kosinës.- Tani ato nuk i merr as me 500 mijë euro. Por duhet ta dish,

që askujt nuk i lejohet të bëjë pazare me eshtrat e të parëve –insistova unë.

- Nuk kam bërë pazar, por bleva librat e vajzës, se do shkontenë shkollë. Jam me shkollë të lartë, e cila më ka dalë e tepërt. Kutë mbytesha. Jemi shtatë vetë e rrojmë me pensionin grek të babait– tha ai mendueshëm.

- Sa fitove me shitjen e eshtrave të gjyshërve? - pyeta unë.

NJË POLEMIKË NË RRUGË

Një ditë, kur po kaloja para pallateve “Agimi”, më ndali nërrugë një qytetar. Siç duket, ngaqë kishte ndjekur aktivitetet tonanë televizor, më njohu dhe më pyeti.

- Çfarë doni ju të “Aleancës Kuq e Zi”? Mos doni që ne tëvdesim për bukë?

Unë nuk e kuptova qartë dhe ai vazhdoi sqarimin e tij.- Babai im merr pension grek, ndonëse është nga Kolonja.

Nëna është me origjinë nga Përmeti, por prej 50 vjetësh jeton nëTiranë. Ajo merr pension shqiptar prej 12 mijë lekësh. Ka punuargjithë jetën në tezgjah dhe është robëtuar me 3 turne. Pensioninuk i del as për të paguar dritat, ujin, telefonin apo taksat e tjera.Çfarë kërkoni, se nuk po ju marr vesh? Mos doni që të na hiqniedhe atë kafshatë të gojës që merr babai im?

- Ne nuk jemi kundër atyre që kanë kombësinë natyrale greke– thashë unë - jemi kundër rasteve, kur për hir të 300 eurove,manipulohet kombësia dhe prejardhja. Besoj se babai juaj nuk kafalsifikuar dokumentet.

- Kush e ka fajin që shqiptarët ndërrojnë kombësinë? – mëripyeti ai.

- Ligji dhe gjykatat, iu përgjigja unë, por edhe individët, qëpranojnë të shkombëtarizohen për atë pension. Kjo është një


tona të vërteta, ose nuk kanë fuqi të ndryshojnë gjë dhe merrenme biseda tavolinash.

- Ne do të përpiqemi të ndryshojmë diçka - i thashë – prandaj,i jemi futur këtij aksioni.

- Çfarë do të ndryshoni, ju? – ma priti ai. Me këtë zhurmë qëpo bëni e vetmja gjë që mund të realizoni është që t’i hiqnipensionin babait tim. Por nuk keni të drejtë – përfundoi. Dhe iku.

- Mos më ngacmo te plaga. Edhe aty më ndodhi një ngatërresëe madhe – tha ai, duke kërkuar në xhep paketën e cigareve.

- Çfarë ngatërrese?- Në fillim ata që mblidhnin eshtrat më premtuan 300 euro për

secilin. Pastaj, kur unë ua çova, filluan nga pretendimet.- Çfarë pretendimesh?- Më thanë se çmimi për gjyshen do të ulet, për arsye se ato

janë eshtra grash, ndërsa ata kishin kërkuar vetëm eshtra burrash,për t’i vendosur në varrezat e ushtarëve grekë. Ndërsa për gjyshinnxorën alibinë, se gjatësia e eshtrave ishte shumë e shkurtër. Nëfakt, gjyshi kishte një shtat të shkurtër rreth 1.62 metra, gjë që ekemi trashëguar edhe ne. Jemi si race të shkurtër. Prandaj edhepër të, çmimi do të ulej, sepse rekrutimi grek nuk i pranonte ushtarëtposhtë gjatësisë 1.65 m. Dhe kjo, në rast të ndonjë kontrolli ngalart, mund t’i rrezikonte ata për në burg. Sigurisht, e gjetën këtë sishkak, për të ulur çmimin apo për t’i mbajtur lekët e tjera për vete,një zot e di. Mua më dhanë 20 mijë lekë për çdo skelet. Gati sanuk më ra të fikët. Mbeta me thesin bosh në dorë dhe më erdhikeq për gjyshërit e mi të mjerë, të cilëve ua kisha punuar pabesisht,në atë mënyrë. Por nuk kisha ç’të bëja. Doja të kthehesha. Atënatë binte shi dhe unë i kisha premtuar fshatarit që e zhvarrosi, sedo t’i jepja shpërblimin, për çdo palë eshtra që nxorri mbi tokë.

Fshatari qëndronte në këmbë, në pritje të hakut të punës. Nësedo të kthehesha për t’i varrosur përsëri, ai donte po aq të tjera, sihak pune. Nuk kisha asnjë lek me vete. Madje, as për të paguarautobusin e kthimit për në Tiranë. Kështu që pranova.

- Kjo qenka më e rëndë nga ç’e mendova unë – i thashë dhemë erdhi keq për të.

Pastaj u prezantuam më mirë. Ai më tha se quhej Foto Papa.- Kam marrë emrin e gjyshit, sepse në anët tona, ky ishte një

zakon i vjetër dhe i pandryshueshëm – më tha ai.E ftova për kafe, por ai nuk pranoi. Dhe më në fund i thashë:- Tani kemi një takim me intelektualët. Hajde edhe ti.- Çfarë intelektuali jam unë, që nuk kam bukë për darkë? – tha

si me habi. Mbeta me këtë copë golf e pallto të vjetër. Aty vijnënjerëz të kollarisur, me kostume të reja. Ndoshta nuk i dinë hallet


Në Fakultetin Ekonomik

Shumica e studentëve, preferojnë të fitojnë të drejtën estudimeve në Fakultetin Ekonomik, sepse shkencat ekzakte janëgjithmonë në preferencën e çdo kohe. Aty hyjnë e dalin studentëpër të bërë llogaritë e lëndëve ekzakte ose të notave. Por edhe ne,si studentë të përjetshëm që mësojmë çdo ditë llogaritë dhe borxhete palikuiduara të të tjerëve ndaj kombit tonë, shkuam atë të shtunë,më 9 prill 2011, tek ky fakultet, për të marrë mbështetjen e tyre.Dhe ashtu ndodhi.

Gjatë atij takimi, një nga gazetarët pyeti nënkryetarin e KLD-së, në lidhje me deklaratën e Ministrit të Jashtëm grek, DhimitrisDroutsas, i cili pati thënë se, “nuk duhet të njihet vendimi i GjykatësKushtetuese të Shqipërisë për marrëveshjen e ujërave”. Dhe ai iupërgjigj:

“Shqipëria është shtet sovran dhe ligjor, respektonKushtetutën, vendimet e Gjykatës Kushtetuese, si dhe marrëveshjetndërkombëtare të detyrueshme për t’u zbatuar. Nuk ekziston asnjëmarrëveshje në kuptimin ligjor, midis Shqipërisë dhe Greqisë përndarjen e kufijve detarë, jo vetëm sipas të drejtës tonë, por edhenë të drejtën ndërkombëtare. Ne vlerësojmë se në frymën evendimit të Gjykatës Kushtetuese, marrëveshja, e cila u lidh 2vjet më parë, midis Republikës së Shqipërisë dhe asaj Greke, nukishte realizuar në respektim të parimeve të ligjit themeltar, nënautoritetin e institucioneve kushtetuese dhe ishte tërësisht jashtëstandardeve të së drejtës ndërkombëtare. Aktualisht, me këtëvendim të Gjykatës Kushtetuese, e cila e ka vlerësuar si njëmarrëveshje të papajtueshme me Kushtetutën dhe të drejtënndërkombëtare, nuk ka vend për të folur për një marrëveshje nëfuqi, e cila juridikisht nuk ekziston. Ne kërkojmë, që Greqia, sinjë vend anëtar i Bashkimit Europian, të respektojë sovranitetin eshtetit shqiptar, parimet e shtetit ligjor e së drejtës ndërkombëtaredhe të mos lejohen të bëhen deklarata, të cilat cenojnë rendinjuridik dhe shtetin ligjor shqiptar. Ne jemi për një marrëveshje tëujërave dhe për përcaktim të kufirit detar, por duke respektuar të

TAKIMI ME INTELEKTUALËT

Të gjitha partitë, shoqatat dhe aleancat e sapokrijuara, për tërealizuar programet e tyre, synojnë të fitojnë mbështetjen nga elitakombëtare. Këtë radhë ndodhi e kundërta. Ishin vetë intelektualët,që, duke kërkuar një forum të besueshëm ku të shpreheshin, gjetënngrohtësinë dhe mbështetjen tonë. Pra, të dy palët gjetën plotësimine njëri-tjetrit. Pa kushte, pa interesa, me vullnet të lirë. Vijnë përtë qetësuar ndërgjegjet e tyre. Ne, natyrisht, që e kishim planifikuarnjë takim të tillë, por kjo ndodhi më shpejt se ç’e kishim planifikuar.

Takimi kaloi në formën e një bashkëbisedimi, ku nëpërmjetmikrofonit lëvizës, secili shprehte pikëpamjet e tij. Qysh prej ditëvetë para të aksionit tonë, për shkak të pjesëmarrjes së gjerë ngagjithë shtresat e shoqërisë, ne konstatuam se problemi kryesornuk qëndronte tek mbledhja e 20 mijë firmave. Ajo ishte puna mëe lehtë. Çështja ishte te gjetja e rrugëve për rimëkëmbjen e kombittonë.

Gjatë këtij takimi u rrahën plot mendime, u dhanë alternativatë dobishme, ku thelbi i çështjes qëndronte në sensibilizimin epolitikanëve shqiptarë të gjithë trevave, dhe pastaj, mbase nëmbajtjen e një referendumi mbarëkombëtar për sanksionimin ebashkimit të trojeve tona, nën një qeverisje të vetme ose nëpërmjetdisa ekipeve politike që do të merrnin në dorë fatin e menaxhimit,të sfidave që paraqiteshin.


Në Beratin antik

Sapo hymë në Berat, më 23 prill 2011, e kuptuam se, këtu nukkishte nevojë për fjalë. Identiteti i qytetit i kalon dymijë e pesëqindvjetët. Vjetërsia e moshës së tij të imponon vetvetiu krenarinëdhe respektin ndaj historisë. Nga gjërat që të vijnë ndërmendmenjëherë, sapo hyn në Berat, janë gjetjet arkeologjike tërrënojave, që datojnë para Krishtit. Është fakt, që Kalaja e këtijqyteti, është goditur me qindra herë nga sulmet e furishme meshigjeta, heshta, shpata dhe deri te gjylet e topave të pushtuesve.Nga ato gjëmime, pjesë të veçanta të mureve janë plasaritur, ndonjëgurë ka rënë përtokë, por Kalaja ka qëndruar. Kjo ka ndodhur përtë dëshmuar pas mijëra vjetëve, identitetin e rezistencës së natyrëssonë të paasimilueshme.

Duke shkuar aty, njeriu pyet vetvetiu: si mund ta shkatërrojnëvallë këtë identitet, ca konsuj qesharakë, që bashkë me ilaçin esëmundjes së astmës, mbajnë me vete planin e asimilimit tëshqiptarëve?

Në qytetin antik të Beratit, i cili është ndërtuar midis dy maleve,duke i rezistuar kështu qindra rrebesheve shekullorë, shkuam përnjë ndeshje me të keqen. Për këtë arsye, ndeshja e futbollit“Tomorri-Lushnja”, është ndërprerë për pak minuta, si një formëproteste kundër regjistrimit të popullsisë mbi baza etnike.Futbollistët e dy skuadrave kanë firmosur peticionin në stadium,duke i thënë jo formularit të vetëdeklarimit të kombësisë dhe fesë.

drejtën ndërkombëtare, parimin “EQUITE”, parimet e shtetit ligjor,rekomandimet e Gjykatës Kushtetuese dhe një proçedurë ku tërespektohen pavarësia dhe kompetencat e organeve kushtetuese”.

Në formim diskutoi dhe prof. Hysamedin Feraj, i cili shpjegoisipas së drejtës ndërkombëtare, pse është i gabuar ky regjistrim.Pleurat Rexhepi e Uran Butka, paraqitën shkurtimisht mendimine tyre lidhur me avantazhet e kësaj lëvizjeje dhe qëllimet embrapshta që fshihen pas këtij regjistrimi të popullsisë, ndërsaunë shpjegova shkaqet, pse politika shqiptare ka mbërritur deri nëkëtë pikë.

Mbreti Leka i Parë hedh firmën e 20 mijtë

Në datën 16 prill 2011, nënkryetari i KLD-së, Kreshnik Spahiu,unë, juristi Pirro Samara, shkuam te shtëpia e Mbretit Leka i Parë,i cili me firmën e vet në peticion, plotësoi shifrën e 20 mijënënshkrimeve. Ajo firmë nuk ishte “vetëtimë”, siç thuhej në librate Realizmit Socialist, për firmat e udhëheqësve të dikurshëm, porishte një kontribut simbolik që i përkiste të ardhmes. Firma epërfaqësuesit të Familjes Mbretërore, nuk mund të mungontekurrsesi në atë koleksion gjigant shkronjash, që kërkonin më shumëkujdes për shëndetin e kombit shqiptar.

Gjatë fjalës së tij me këtë rast, Mbreti Leka i Parë, vlerësoiiniciativën e ndërmarrë nga nënkryetari i Këshillit të Lartë tëDrejtësisë, duke e konsideruar këtë nismë, “të guximshme, por tëdrejtë”. Më tej, Leka i Parë tha: “Çështja e regjistrimit, i përketinteresit kombëtar dhe s’mund të cenohet, për asnjë arsye, ngainteresa të ngushta”.

Atë ditë u plotësua numri i 20 mijë firmave, por ne vendosëmta vazhdonim aksionin tonë gjithëpërfshirës, në mënyrë qëBrukseli, kur të shprehet zyrtarisht për këtë lloj regjistrimi, të ketëparasysh, që ai kundërshtohet nga pjesa më e madhe e popullitshqiptar.


- Si mundët të ndërroni kombësinë, kur ju nuk kini asnjë lidhjeme shtetin fqinj?

- Mbase grekë nuk jemi, por sipas një dokumenti, kemi lidhje“gjaku”, shtoi ajo duke qeshur. Dhe vijoi: Shfrytëzuam një shkresë,që na bëri punë me të vërtetë.

- Çfarë shkrese?- Gjatë Luftës së Dytë Botërore, në Operacionin e Qershorit

1944, gjyshin e kapi gjermani dhe e mori rob. Gjermanët që imorën rob kaluan nga Korça, e përfunduan në Selanik. Qëndruannë një kamp, rreth dy muaj dhe pas kësaj, u nisën për në kampet epërqendrimit në Gjermani. Kur u nisën nga Selaniku, në dokumenteu shkruan si qytetarë grekë. Me të tillë dokument edhe u kthyen.Me anë të tij e zgjidhëm çështjen në gjykatë, por na morën njëqese me lekë. Ishim katër vetë, unë, burri, vjehrri dhe vjehrra.Ndërsa, për fëmijët ishte më e lehtë të integroheshin.

Më erdhi keq për këtë zgjidhje por s’kisha çfarë t’i thoshaasaj gruaje, me të cilën kishim jetuar në një pallat për 7 vite rresht.Aq më tepër, që ajo vetë, këtë zgjidhje e konsideronte si një fatideal.

- Po Naimi si duket? – e pyeta.- Nashua – më korigjoi ajo, – emrin e tij e ndërruam bashkë

me kombësinë. Po kështu edhe emrat e prindërve të tij, ndërsa unëjam në rregull. Këtu e kisha Rina, atje më thërresin Irini. Ndërsa,kunatit tim,Tekiut, i thonë Teli (Aristotel).

- Po Tekiu, përse e ndërroi emrin? – e pyeta kot. Madje, upendova, sepse e dija përgjigjen e saj.

- E ndërroi që të hante bukë. Gjersa bëmë ndërrimin, patëmnjë thes me ngatërresa. Atje, nuk të pranonte njeri në punë, po qese je me emër mysliman. Kurse, këtu në Tiranë, e lanë rrugëve. Tie di se çfarë hoqi burri im. E lanë 4 vjet pa punë dhe mbaheshimme pensionin prej 100 mijë lekësh të prindërve të tij. I blinimfletoret e fëmijëve duke lypur borxh tek komshinjtë. Ti e mbanmend, apo jo? - më pyeti ngultazi sërish.

- Po- i thashë unë me një zë të dobët, por ajo vazhdoi:- I rroftë universiteti dhe doktoratura që ka mbrojtur, sepse

këtu nuk e morën në punë as si shofer. Në dikastere zunë vendet

FQINJI IM, “GREK”

Nusja e një fqinjit tim, me të cilin kam pasur marrëdhënieshoqërore, kur banoja te “Parku”, kishte disa ditë që kishte ardhurnga Athina. Për shkak të impenjimeve që kisha, nuk pata rast përta takuar. Me fqinjin pinim shpesh kafe familjarisht, por tani, përshkak të emigrimit të tij 14 vjeçar, bënim vetëm telefonata, tëcilat sa vinin e rralloheshin. Kishim mbi dy vjet pa folur në telefon.Pas përshëndetjeve të para, e pyeta për fëmijët, të cilët kishin ikurnë moshën 2 dhe 5 vjeçare.

- Janë shumë mirë – më tha ajo. Djali është në vitin e fundit tëshkollës së mesme, ndërsa vajza mbaron tetëvjeçaren, siç i thoniju këtu, se atje quhet ndryshe. Të dy janë nxënës të shkëlqyer –vijoi më tej, por kemi dhe një problem.

- Çfarë problemi? - e pyeta.- Fëmijët nuk dinë shqip. Djali di pak, por vajza i ka harruar

dhe ato pak fjalë që dinte. Ne, u përpoqëm t’i mësojmë, por taniajo histori u harrua. Sidoqoftë, jemi rregulluar mirë. U pajisëmme dokumente të rregullta. Ekonomia nuk na mungon. Vjehrramerr pension, si greke. Me një fjalë, jemi mirë.

- Si e merr pensionin grek, apo, ka ndërruar kombësinë? –pyeta unë.

- Po. Atë problem e kemi mbyllur të gjithë, që prej tre vjetësh.


pranë Rrugës së Ambasadave, m’u kujtua dyndja e 5 mijë të rinjvenë vitin 1990, që hipën mbi muret e këtyre godinave misterioze,në kërkim të një jete më të mirë. Brenda godinave gjallonin jetënga gjaku i shteteve që sakatuan trupin e këtij kombi martir. Pastaj,vetëtimthi më erdhi në mend dyndja e të rinjve nëpër anijet errezikut, që kërkonin një liman qetësie për të jetuar të lirë. Poredhe tani, kur liria politike ishte e garantuar, përsëri, problemetfinanciare dhe dilema e papunësisë, i detyronte njerëzit të iknin,duke ndërruar emrat e tyre dhe ndonjëherë edhe kombësinë.

më të mira militantët e partive. Madje, disa prej atyre ishin mediploma false. Kurse atje, punon të paktën në një fabrikë dhe merrkatër herë më shumë se të kishte një punë këtu.

Pas pak, nga fytyra e saj u zhduk nervozizmi dhe u drejtua ngaunë:

- Po ti, pse rri këtu? Pse nuk vjen andej?Unë nuk fola.- Nashua nuk të heq nga goja dhe po të duash, ai të ndihmon

për dokumentet. Të ndihmon se ka një mik të fortë në zyratqendrore të gjendjes civile. Vetëm, se duhet të paguash ca pararyshfet. Ti e di si bëhen punët në gjykatat shqiptare. Sa për shtëpi,mos u bëj merak. Të gjejmë ne menjëherë shtëpi dhe me qira shumëmë lirë se vlera e tregut. Kemi një plakë të vjetër, aty afër, qëkërkon njerëz për hyzmet (shërbim).

- Po për emrin - i thashë - si t’ia bëjë? Unë quhem, Nuri!- Do ta ndryshosh, s’ke ç’bën. Atje, do quhesh Niko. Mjafton,

që pa emër nuk të lënë.- Ju si do të bëni, a do të ktheheni ndonjëherë? – pyeta, si pa

kuptim.- Për t’u kthyer, ne mund të kthehemi që nesër. Puna është me

fëmijët, që duan t’i vazhdojnë shkollat atje. Çështja është se këtuka vetëm rrëmujë dhe politikë. Duket sikur asnjeri nuk jeton përveten e tij. Sikur të gjithë e kanë mendjen tek votat, zgjedhjetvendore apo politike. Me një fjalë, më duket sikur këtu të gjithëjanë çmendur – përfundoi ajo.

Nuk kisha çfarë t’i thosha. Vështirësitë e tyre financiare, kurjetonin këtu, i dija mirë. Të dy kishin mbaruar universitetin dhepas vitit 90-të, kishin mbetur herë me punë sezonale, herë pa punë.Doja t’u bëja thirrje të ktheheshin, por ky kthim, mund të merrtepër ta përmasat e një traume familjare. Prandaj u ndamë, dukebërë reciprokisht të fala për pjesëtarët e tjerë të familjes.

Duke u larguar, u ndjeva disi i shokuar dhe e kuptova se plagajonë e përbashkët, ishte më e thellë nga ç’mendohej. Ajo nuk kishtetë bënte vetëm me ligjin e Parlamentit tonë, për çështjen eregjistrimit, apo vetëm me gjykatat shqiptare, por edhe mesakrificën e shqiptarëve për të mbijetuar. Ndërsa po kaloja i vetëm


isha i vogël, duke më mësuar si të ecja nëpër kalldrëmet e fshatit.Por këtë mungesë të pafalshme, e kisha bërë për arsye diplomatike.

Kështu që drejt Romës fluturova qysh të nesërmen. Miku im ivjetër, gjatë takimit prej disa minutash, në paradhomën ereanimacionit, nuk më njohu. I vura dorën në ballë, e përkëdhelanë faqe, por nuk ndjeu asgjë. I rrethuar nga tubacionet e oksigjenit,ai jetonte ditën e fundit të jetës. Dhe në darkë, ndërroi jetë.

Në ceremoninë e varrimit morën pjesë shumë shqiptarë, me tëcilët bisedova në lidhje me identitetin. Thuajse, të gjithë kishinmbetur me kombësi shqiptare dhe një pjesë e tyre, kishin marrështetësinë italiane, por pa e ndërruar aspak kombësinë. Kjo mëgëzoi dhe kur u fola për iniciativën tonë të mbledhjes së firmave,ata më mbështetën. Për fat të keq, me vete nuk kisha marrë asnjëformular të peticionit tonë, kështu që firmat e tyre, i ruajta nëbllokun tim personal, në formën e kujtimeve. Aty, shënova emrat,Zeni Avdiasi, Pranvera Mali, Gëzim Lamllari, Ardian Laçi, …Ata, më shpjeguan se kishin ikur nga Shqipëria, për arsye tëngutshme ekonomike, por asnjeri nuk e kishte çuar ndërmendndërrimin e kombësisë.

NJË NJOFTIM NGA ROMA

Një lajm i papritur, më bëri të ndërroj destinacionin e punëvetë përditshme dhe të nisem drejt Romës. Më njoftuan, se një shokuim, po jetonte orët e fundit të jetës, për shkak të një aksidentiautomobilistik. Më parë, këto njoftime bëheshin me telegram, portani mjaftonte një mesazh në telefon. Kishte mbi 10 vjet që jetontenë Itali familjarisht, madje, ishin bërë bashkë më shumë se 6 familjenga i njëjti fis, duke tërhequr njëri-tjetrin. Qenë stabilizuar përbukuri në një provincë rreth 20 km larg Romës. Ai, ishte njeri igjendur dhe ndjeja detyrim, për t’iu ndodhur pranë. Edhe për shkaktë një pengu të vjetër, që më kishte mbetur nga një rast i ngjashëm,vendosa të shkoj. Pengu kishte lidhje me një mikun tim të afërt,me banim në Selanik. Katër vite më parë, më 10 maj 2007, mënjoftuan me telefon, se ai ndodhej në gjendje të rëndë shëndetësore.Shkova në ambasadën greke, por nuk më dhanë vizë. Një i njohurmë bëri me dije se shteti helen më kishte shpallur person “nongrata”. Në thelb, kjo ishte një censurë mesjetare, por krejtësisht emundshme për fqinjin jugor, ku shqiptarët nuk mund të punësohennormalisht, nëse nuk ndërrojnë identitetin. Ndërsa mua më kishinndaluar të drejtën e vizës, qysh në ambasadë dhe për këtë arsye,udhëtimi im u bë i pamundur. Nuk shkova dot për t’i dhënëlamtumirën, atij njeriu të mirë, që më kishte mbajtur për dore kur


busulla dhe periskopi ynë, për të matur drejtimet dhe gravitetin edallgëve.

Heronjtë dhe dëshmorët tanë janë nën tokë, që ne të jetonimtë lirë. Çdo shqiptar e di fare mirë, se amanetin e të parëve nuk etret as dheu. Ndërkohë që shkelja e amanetit, sipas kodit zakonor,përbën tradhëti të pafalshme ndaj të parëve të tu. Për këtë arsye,me rastin e 5 Majit, “Aleanca Kuq e Zi” e përkujtoi heroizmin e tëparëve tanë, në një mënyrë të ndryshme. Duke u dhuruar në mënyrësimbolike flamurin kombëtar për çdo familje të dëshmorëve.Natyrisht, nuk ishte e mundur të shkonim tek të gjitha familjet,por atje ku shkuam, e ndjemë fare mirë, se çdo të thotë të vdesëshpër interesat e kombit, për të çliruar tokën tënde të pushtuar. Nëkëto familje, e ndjemë akoma edhe më qartë, se çdo të thotë qëpas lufte, të tradhëtosh idealin e dëshmorëve, duke firmosur ligjeantishqiptare.

Njëra prej tyre, ishte familja e Musa Fratarit, i cili ka hyrë nëhistori, për heroizmin e tij në luftën e Spanjës, ku së bashku mebrigadat internacionaliste, firmosi mbi tokën spanjolle edhe megjakun e shqiptarëve. Nëpërmjet Musait dhe shokëve të tij, historianjohu aty, edhe trimërinë e shqiptarëve, të cilët dëshmuan se liriaishte më e shenjtë se jeta.

Kjo familje, e cila ka ruajtur traditat më të mira të mikpritjesdhe besnikërisë, na tregoi diçka më shumë për Musa Fratarin dhepër të gjithë shokët e tij, në luftën e Spanjës. Sepse, sakrifica përkombin ka një çmim, por ka edhe një vlerësim. Çmimi është jeta edhuruar dhe vlerësimi është nderimi, që i mbulon pasardhësit brezpas brezi.

Familja Fratari, ashtu si qindra familje dëshmorësh, shprehënmbështetjen e tyre për aksionin e ndërmarrë në lidhje me mbledhjene firmave të peticionit. Duke e firmosur këtë peticion, ata e ndjeninedhe vetë, se po bëheshin pjesëtarë aktivë të një beteje, që e kishtefilluar Musa Fratari në Spanjë, duke kryer kështu betimin e tyrefamiljar e fisnor, se do t’i qëndronin besnikë rrugës së heronjve,për ruajtjen e kufijve tokësorë dhe identitetit të shqiptarëve.

Nipi i tij, Zigur Kame, duke hedhur firmën, u shpreh: “Dukefirmosur këtë peticion, unë plotësoj edhe amanetin e xhaxhait tim,

NË DITËN E DËSHMORËVE

Nëse ndokënd, do ta gënjejë mendja ndonjë ditë, që tëmashtrojë inkoshiencën e shqiptarëve, për t’u ndërruar atyreidentitetin, në këmbim të 300 eurove, të jetë i sigurtë, se do tëgënjejë veten. Mundet, që këto qarqe antishqiptare, të arrijnë tëmashtrojnë politikanë të veçantë, për të ndryshuar ligjet e gjendjescivile a regjistrimit të popullsisë. Kjo mund të ndodhë, diku ngafundi i muajit dhjetor, apo në fillimet e janarit, kur netët janë tëgjata e të mbytyra me rrebeshe dhe kur ditët e shkurtra mbulohennga mjegullat stinore. Çdo individ, apo grup individësh, që do tëtentojë të cenojë identitetin tonë, qoftë edhe në kulmin e triumfittë planit të tij mafioz, duhet ta dijë mirë, se pas dimrit vjen njëpranverë dhe papritur tek porta e kalendarëve troket data 5 Maj.Atëherë, mafia ndërkombëtare nuk mund të ketë më triumfe, sepsekjo është Dita e Dëshmorëve.

Gjëja e parë, që duhet të bëjnë kusarët e kombësisë tonë, përtë realizuar qëllimin e tyre shovinist, siç thotë një personalitet iletrave, duhet “të ngrenë nga balta e të rivrasin të rënët”. Sepse,koleksioni i plagëve të tyre, që pikon akoma gjak, nuk do të lejojëkurrsesi anijet me slogane moderne, por të projektuara në Mesjetë,që të bëjnë matrapazllëqet e dokumentacioneve të ndërrimit tëkombësisë, në detin e amaneteve. Për këtë arsye, data 5 Maj, është


ME GJENERAL SHPËTIM SPAHIUN

Një ditë po bisedoja me gjeneral Shpëtim Spahiun, në lidhjeme progresionin e rritjes së personave që kanë ndërruar kombësinë,dhe, të atyre që presin në radhë me dosje në dorë, për të bërëkonvertimin fals.

- Janë 200 mijë shqiptarë me banim në Greqi, pa llogariturkëtu dhjetra - mijëra të tjerë, që e kanë kryer ndërrimin nëpërmjetgjendjes civile në Shqipëri – i thashë unë.

- Po – tha gjenerali, i cili dukej mjaft i informuar për situatën.Zotëronte një kulturë të gjerë dhe kishte një mënyrë të foluri, qëtë bënte për vete. Nga ana tjetër, duke qenë me origjinë nga trevae Frashërit, reflektonte një sensibilitet të veçantë për probleminkombëtar. Për këtë arsye, unë kisha gjithmonë dëshirë që tëbisedoja e ta dëgjoja me vëmendje, për gjërat që thoshte. Dhe aivazhdoi:

–Veçse duhet të kesh parasysh një gjë: ata, një ditë do tëkthehen. Por edhe në mos u kthefshin për të jetuar këtu, për arsyetë ndryshme ekonomike ose për shkak të integrimit të fëmijëve nërealitetin grek, përsëri, nuk do ta mohojnë asnjëherë atdheun etyre. Patjetër, një ditë do të kthehen, për të jetuar ose për të vdekurkëtu, sepse e dinë fare mirë çdo të thotë të vdesësh në dheun ehuaj. Ndërsa, fëmijët, sapo të rriten dhe të njihen me identitetin e

Musa Fratarit, për ta parë Shqipërinë, ashtu siç e ëndërruan heronjtëdhe dëshmorët tanë”.

Ndërsa, nipi tjetër, regjisori Gëzim Kame, tha: “Ndihem iemocionuar, se kjo është një nga firmat më të rëndësishme të jetëssime. Prandaj, do të jem në mbështetje të kësaj ëndërre, derisa tëkem frymën”.


- Me sa jam informuar, nga Frashëri nuk ka asnjë – ndërhyriai, duke mbrojtur, jo pa krenari, pjesën e origjinës së vet. Pastajshtoi: Këtë e them me siguri, pa lexuar statistikat tuaja. Sepse, nëFrashër, bashkë me qumështin e mëngjesit, nënat i mëkonin fëmijëte tyre edhe me vjershën e Naimit, “Ti Shqipëri më jep nder, mëjep emrin shqiptar”.

Doja ta dëgjoja akoma atë njeri, që reflektonte mirësi dherigjallëronte shpresën. Por ashtu si të gjitha bisedat interesante,kur ti dëshëron të rrish më tepër, papritur njërit prejbashkëbiseduesve i bie zilja e celularit dhe diku të thërrasin. Kështundodhi edhe me bisedën tonë dhe ne u ngritëm.

tyre, do të ndjejnë krenari për Shqipërinë. Mos harro vargjet erilindasve që thonë: “Ku më duket balta, më e ëmbël se mjalta, nëShqipëri”, ose “Shqipëri quhet toka, ku më ka rënë koka”, e shumëtë tjera.

- Dakort - i thashë unë, por tani disa nga këto vargje pondryshken. Lexova një ditë, në një gazetë, se vargjet, “Shqipëriquhet toka, ku më ka rënë koka”, ishin shkruar ndryshe, nga njëpoet “modern”.

- Si ishin shkruar?- “Shqipëri, quhet një copë toke, që më bën me dhimbje koke”,

- perifrazova unë.- Dakord, por ato janë parodi – tha gjenerali, dhe paroditë e

kanë jetën një muaj ose një vit. Ndërsa fryma e rilindasve tanëështë kthyer në një filozofi kombëtare dhe organike. Kombin tëndnuk mund ta mohosh dot kurrë, as me çertifikata dhe as mejustifikime teorike. Edhe sikur të arrish ta bësh këtë gjë, për disavite, përsëri, malli për të nuk shuhet. Atdheu të del natën në ëndërrose të vjen në mëngjes, në formën e therjes në zemër. Dhe ti nukmendon dot për asgjë tjetër, veçse për t’u kthyer tek vendi yt, kutë presin kujtimet e fëmijërisë, apo lulet e munguara mbi varrin enënës, të cilin prej vitesh e kanë mbuluar barishtet. Nuk ka njerinë botë, që ta përballë këtë trysni drithëruese, ushtruar nga mallipër vendin tënd!

- Po - i thashë unë, ke të drejtë. Por, aktualisht, situata jonëështë e vështirë, sepse pas çertifikatave, Greqia synon të realizojëplanin e Megali Idesë.

- Ato plane do të zënë merimanga në sirtarët e arkivave, porsidoqoftë, rreziku i asimilimit nuk duhet nënvleftësuar – shtoigjenerali.

Si një gjeneral i zoti, ai e dinte mirë se në kuadrin e integrimittë Shqipërisë në NATO, rreziku i invazionit ushtarak ndaj vendittonë ishte i pamundur, por si erudit, nuk e nëvlerësonte aspakalarmin e asimilimit të pjesshëm.

- Nuk ka se si shpjegohet ndryshe oreksi i qarqeve greke, mepresionin që ushtrojnë për ndryshimin e kombësisë së shqiptarëve– i thashë unë.


- Gjendem shumë keq dhe e gjithë puna ime shkoi kot – thaajo. Mu dogj e ardhmja për jetën.

- Po Nikua ç’thotë? – guxova ta pyes unë.- Është tepër i dëshpëruar, ndërsa familja e tij gjendet e

tronditur – tha ajo.- Përse është tronditur familja e tij? - pyeta sërish unë.- Sepse ata janë njerëz me emër në Athinë dhe nuk u vjen mirë

nga kjo që ndodhi.- Çfarë thonë ata? - e ripyeta.- Nuk e di, kanë tre ditë që nuk më marrin në telefon – shtoi

Ana.- Po Nikua? Çfarë qëndrimi po mban ai?- Është i nervozuar me mua dhe variantin e parë të diplomës

ma grisi me inat. Kjo i tronditi shumë edhe marrëdhëniet e miame të – tha Ana.

- Çfarë ke ndërmend të bësh? - e pyeta shpejt e shpejt.- Nuk e di, tha vajza – ju çfarë më këshilloni?- Unë them të qetësohesh njëherë dhe pastaj flasim. Dhe shtova:

Të marr pas një ore.Gjatë zhvillimit të mbledhjes e deri në fund të saj, nuk e kisha

mendjen më aty. Ndjehesha shumë i shqetësuar për fatin e Anës, ecila ndodhej në kulmin e dëshpërimit. Pas pak më mori edheNatasha, por unë nuk e hapa telefonin. Nuk dija si ta shmangiadëshpërimin e saj. Pas mbledhjes mora Anën, për të mësuar mëshumë rreth asaj që kishte ndodhur me temën e diplomës.

- Më akuzuan për nacionalizëm shqiptaromadh dhe mashtrimme temën – tha vajza, e cila në atë moment dukej pak më e qetë.Pastaj shtoi: Arrita ta shtyj dy muaj dorëzimin e diplomës, për tëformuluar një këndvështrim tjetër. Udhëheqësit e diplomës mëpremtuan se këtë rradhë do më ndihmonin drejtpërdrejtë dhe kjomë qetësoi pak – shtoi Ana.

- Të lutem - i thashë, më mbaj në korent, se edhe unë jamshumë i shqetësuar për ty. Më duket sikur shkak i dështimit jamunë. Vetëm ki parasysh një gjë: ti ke vepruar si një profesioniste evërtetë, duke zbatuar ligjin themeltar të historiografisë. Prandajndërgjegjen duhet ta kesh të qetë.

LOTËT E ANËS

Mezi po prisja telefonatën e Natashës për darkën e premtuarme familjen e saj, kur papritur, të premten në mesditë, më moriAna. Unë ndodhesha në mbledhje dhe në dy zilet e para nuk iahapa telefonin, megjithëse mezi prisja lajmin e gëzueshëm tëdiplomës së saj. Vendosa ta marr menjëherë pas mbledhejs. Porishte padyshim një thirrje urgjente, sepse ajo insistoi tri herë rresht,sikur të më lutej t’i hapja telefonin. Dhe ashtu bëra. Por, në vendtë zërit të saj të gëzuar, dëgjova ngashërimin. Dukej se po qante,sepse zëri i dobët kushtëzohej tërësisht nga lotët.

- Ana, çfarë ke? – e pyeta me padurim.- Më rrëzuan – tha ajo, – Sapo e lexoi materialin njëri nga

konsulentët, më mbyti me fjalë fyese dhe menjëherë njoftoiprofesorin tjetër, i cili më foli akoma edhe më ashpër. Diplomaime mbaroi – shtoi ajo gati duke rënkuar.

- Si është e mundur? – u habita unë.- Kështu ka ndodhur në të vërtetë - tha ajo, duke pritur ndonjë

rrugëdalje nga unë – ata më rrëzuan dhe unë mbarova.- Më vjen shumë keq por mos u mërzit, sepse ti veprove në

bazë të ligjeve shkencore që kërkon historiografia e kohës– i thashëunë, sa për ta qetësuar disi, i bindur në shkakun e rrëzimit.


SONDAZHI I PËRMBYSUR

Numri prej 20 mijë firmash ishte plotësuar me kohë, pormisioni vazhdonte. Kështu, në datën 19 maj 2011, u publikuasondazhi i “Media Group Monitor”, mbi perceptimin e opinionitpublik, për procesin e regjistrimit të popullsisë, mbi bazën evetëdeklarimit etnik. Nga të dhënat rezultoi se qytetarët nuk ishintë informuar si duhet për pasojat negative të këtij regjistrimi.Megjithatë, shumica e të intervistuarve, ishin kundër tij. Vetëm32 për qind u shprehën pro kësaj përfshirjeje në pyetsorin eparaqitur nga komisioni përkatës. Pra, raportet kishin ndryshuarndjeshëm dhe madje, ishin përmbysur dukshëm. Një vit më parë,rreth 56 për qind e të intervistuarve shpreheshin pro përfshirjes sëpyetjes për kombësinë. Natyrisht, fushata kishte ndikuar shumë,por në radhë të parë, kjo fushatë kishte shërbyer si një dritë, për tëparë në anën e prapme të tunelit. Duke ndriçuar errësirën, njerëzite kishin kuptuar humnerën që u kanosej, nga ajo frazë e shkruardhunshëm, në Ligjin e Gjendjes Civile për kombësinë dheregjistrimin e popullsisë me vetëdeklarim. Ky sondazh na shërbeuedhe ne, për të parë veten tonë në pasqyrë dhe për ta kuptuar, seishim në rrugë të mbarë. Por edhe për të identifikuar disa ngadefektet e metodës së punës, të cilat duheshin përsosur akoma mëshumë.

Ajo lëshoi një “jo” të paqartë. Zëri i saj vazhdonte të ishte idobët dhe mezi arrita ta dëgjoj, kur më tha, “ditën e mirë”.

Kjo më shqetësoi pa masë dhe e kuptova qartë se pengesa ediplomës këtë rradhë ishte një pengesë e qartë politike dhekombëtare. Pedagogët grekë, kurrsesi nuk i kishin pranuar tezat estudiuesve ndërkombëtarë e shqiptarë për Epirin, apo “Vorio –Epirin”. Sepse në kokat e tyre daraviteshin fantazmat shekulloretë Megali Idesë. Kjo kishte vënë në rrezik perspektivën e njëstudenteje të shkëlqyer. Natyrisht, u acarova me mendësinëmesjetare të pedagogjisë greke, por e kuptoja se gjendesha përballënjë realiteti, që kushtëzonte shumë gjëra. Më vinte mirë që ajokishte arritur ta shtynte paraqitjen e diplomës, por tani e tutje emendoja edhe vetë se çfarë katrahure mund të ndodhte me punimete asaj diplome. Dhe kjo më dëshpëroi pa masë. Atë mbrëmje, kurshkova në shtëpi, u hodha një sy punimeve të diplomës së saj, qëkishin rrëzuar pedagogët grekë. Aty lexova midis të tjerave disanga tezat historike dhe u binda se këtë të vërtetë historike, grekëte indoktrinuar nuk mund ta pranonin kurrsesi.


TAKIMI I DYTË ME FOTO PAPËN

Një burrë i shkurtër, po ecte ngjitur parmakut të Urës së Lanësdhe mua m’u duk, sikur nga çasti në çast do të hidhej poshtë, nërrjedhat e zhurmshme të saj, tërbuar dhe nga shirat e majit, qëkishin fryrë shtratin prej betoni. Ishte i parruar dhe thuajse e kishtelëshuar veten krejtësisht. Kjo ecje e shkujdesur e tij, më tërhoqivëmendjen dhe papritur e kuptova se këtë njeri e njihja. Ishtepikërisht Foto Papa, të cilin e mbaja mend, qysh prej takimit kurmë kishte treguar, se si i kishte shitur eshtrat e gjyshërve të tij për40 mijë lekë. Ai nuk më pa. Në fillim mendova të kaloja, pa i rënënë sy, por lëkundja e pakontrolluar e trupit të tij më kalli frikëndhe papritur e ndalova.

- Çfarë ke - i thashë - mos je i sëmurë?- Më mirë të kisha vdekur - tha ai, pa shfaqur asnjë interes

ndaj meje. Në fillim mendova mos kishte pirë, por kur e pashë sekishte disa ditë i palarë, e kuptova se diçka më e rëndë duhet t’ikishte ndodhur.

- Çfarë ka ngjarë? – e pyeta sërish, duke e ndaluar në vend.- Xhaxhai dhe halla kanë ardhur nga Amerika dhe po kërkojnë

eshtrat e prindërve të tyre. Kanë porositur një varr madhështor nëPërmet dhe deri tani, kanë harxhuar mbi 6 mijë euro. Por, kurhapën varrin ekzistues, që ishte bosh dhe i gërmuar, janëskandalizuar dhe kanë shkuar në polici.

Në këtë takim me mbi 400 pjesëmarrës, folën Myslim Pashaj,Iris Luarasi, Gerti Peshkëpia, Aleksandër Çipa, Uran Butka etj.Diskutantët ishin të mendimit se përqindja e qytetarëve që janëkundër këtij regjistrimi, është shumë më e madhe.

Problemet që dolën prej tij

Më 19 maj 2011, sondazhi mbaroi, por problemet që dolënprej tij, shprehnin njëkohësisht optimizëm dhe nxitje për t’i shkuarderi në fund, shërimit të kësaj plage kombëtare.

• Të intervistuarit në shumicë shprehen kundërvetëdeklarimit të kombësisë dhe besimit fetar në procesine regjistrimit të popullsisë;

• Opinioni “kundër” është më i konsoliduar për çështjen evetëdeklarimit të besimit fetar;

• Opinioni “kundër” është më prezent në Jug të Shqipërisë,aty ku fenomeni i vetëdeklarimit paraqitet mëkërcënueshëm;

• Opinioni “kundër” është më i pranishëm ndër tëintervistuarit me nivelin më të lartë arsimor, grup i ciliështë më i vetëdijësuar për të drejtat individuale dhembrojtjen e tyre;

• Fushata e zhvilluar nga “Aleanca Kuq e Zi” në vitin 2010– 2011, ka ndikuar në vetëdijësimin e popullsisë përproblemet që bart procesi i vetëdeklarimit të kombësisëdhe besimit fetar, si dhe konsiderohet si arsyeja kryesoreqë çoi në shtyrjen e procesit.


parë për herë të dytë në sy. Tani fjalët që thoshte ishin në prag tëvajit. Kur fliste, dukej sikur po qante. Çfarëdo që t’i thosha unë,nuk kishte më asnjë vlerë për të.

- Më jep numrin e telefonit të xhaxhait tend, - i thashë - se dotë flas vetë me të.

- Po - belbëzoi ai – do flasësh, por vetëm pasi të vras vetenunë.

Dhe iku rrëmbimthi, duke m’u shkëputur nga duart. Silueta etij nëpër shi, m’u duk si një kalorës i plagosur i natës, që vinte iraskapitur nga beteja, për t’i shpërndarë njerëzisë mandatën eefekteve prapavepruese të asaj që kishte ndodhur.

- Si do të bësh tani?- As unë nuk e di. Herë bëhem gati të hidhem nga ura, herë

mendoj t’i dal përpara ndonjë makine – tha ai pa më parë në sydhe u shkëput prej meje. Unë e ndoqa nga pas.

- Prit, i thashë, - kjo punë mund të rregullohet.- Nuk ka si rregullohet. Jam gati të shes shtëpinë, që kjo punë

të ndreqet, por nuk ka më asnjë rrugë. Ata njerëzit që ishin atëherenë kishë, si sekserë, nuk gjenden më, sepse nuk ishin vendas.Punonin me emra fals. Askush nuk i njeh dhe unë nuk di ku tëpërplas kokën. Oh, i ziu unë, i ziu! – rënkoi, pas pak.

- Ndonjë zgjidhje edhe mund të ketë – këmbëngula përsëri,megjithëse e shihja që problemi ishte ndërlikuar keq.

- Vetëm në qoftë se i hap natën të gjitha varret e ushtarëvegrekë. Vetëm kështu mund t’i gjej, se unë i njoh eshtrat e tyre. Porkjo është e pamundur.

- Çfarë ke ndërmend të bësh?- Po të më fusin në burg, do më shpëtojnë. Dhe bëjnë mirë, të

mos më nxjerrin më asnjëherë nga biruca – shtoi me dëshpërimai.

- Po xhaxhai me hallën, çfarë thonë?- Ata kanë ardhur për të çuar në vend amanetin e prindërve të

tyre dhe janë bërë si të lajthitur. Punën e kam shumë keq – thatjetri duke m’i ngulur sytë, sikur donte të më thoshte: Po ti çfarëdreqin ke që ngatërrohesh në këtë mesele?

- Prit - i thashë unë, mos u ngut. Po sikur t’u tregosh të vërtetën?Ai më pa për një sekondë në sy dhe bëri më tutje, duke thënë:

“Më mirë të hidhem në Lanë, se t’u dal përpara”.Unë e frenova përsëri, por ai ma preu shkurt: “Përse më ndalon,

kur nuk më ndihmon dot”?- Çfarë ndihme do? – e pyeta- Dua të gjej eshtrat e gjyshërve të mi, me çdo mënyrë dhe çdo

çmim. Hë, më ndihmon dot?- Duhet të përpiqemi - i thashë, për t’i dhënë pak kohë vetes,

që të gjeja ndonjë argument edhe pse e dija që një gjë e tillë ishtee vështirë.

- E shikon? Askush nuk më ndihmon dot – vijoi ai, duke më


përgjegjësi të plotë për masakrën e Srebenicës, ku u pushkatuanqindra vetë, për vrasjet e Bujanit, për terrorin në Prishtinë, përkanibalizmin ushtarak të Deçanit dhe për qindra e mijëra akte tëtjera kriminale.

Këto mendova në ato çaste, kur isha duke parë hartën eShqipërisë, tkurrjet dhe deformimet që i kishin bërë gjatë shekujvekriminelët e këtij kallëpi. Por, natyrisht, ai nuk ishte mostra e parëdhe e vetme e këtij lloji, që tentonte të vinte dorë mbi hartën eShqipërisë, mbi popullsinë e saj dhe mbi trojet shqiptare tëKosovës.

Historia e barbarisë ndaj kombit tonë ka nisur shumë më parëse sa hordhitë turke t’i vërsuleshin Ballkanit Perëndimor. Por fisii kriminelëve nuk u pakësua as më vonë. Përkundrazi. Herëhordhitë e pushtuesve të rinj dhe herë turmat e diplomatëvendërkombëtarë, i ishin vërsulur hartës dhe trojeve shqiptare, njëllojsi lukunia e egërsirave, kur i vërsulen një kaprolli për t’i shqyertrupin, secili sa më shumë që të mundet. Dhe për këtë arsye, hartae Shqipërisë, mpiksej e zvogëlohej pas çdo ofensive ushtarake, ecila bekohej më vonë nga marrëveshjet diplomatike.

Askush nuk mendonte për Shqipërinë, që rënkonte e vuantemizorinë e barbarëve, por gjithçka justifikohej me frazeologjiraambasadorësh. Kështu, Shqipëria kishte filluar të zvogëlohejdalëngadalë, duke pritur orën e shpëtimit nga bijtë e saj.

Para Mbledhjes së Berlinit, në vitin 1878, pra, në fund tëshekullit XIX, Shqipëria kishte një sipërfaqe me rreth 114.728km2. Nga viti 1820, kur fitoi pavarësinë Greqia dhe deri në vitin1878, kur Kongresi i Berlinit u dha pavarësinë nga PerandoriaTurke, Serbisë dhe Malit të Zi, Shqipërisë iu morën 5 mijë km2.

Kjo ndodhi sepse Kongresi i Berlinit (13 qershor - 13 korrik1878), u mbajt, pikërisht për të balancuar interesat e ortodoksisë,duke e shndërruar Shqipërinë etnike, në “gjah” të Rusisë. GjashtëFuqitë e Mëdha, që vendosën për fatin e Shqipërisë, Rusia, Anglia,Franca, Gjermania, Austro-Hungaria dhe Italia, nuk i dëgjuanthirrjet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, duke mos i njohur të drejtate kombit shqiptar. Vendimi i tyre ishte Traktati i varrimit tëShqipërisë. Për këtë shkak, kryesuesi i Kongresit të Berlinit,

NJË LAJM, PARA HARTËSSË SHQIPËRISË

Lajmin e arrestimit të kriminelit Mlladiç e mësova nga njëstacion televiziv. Ndërprenë programin për të dhënë njoftimin eprangosjes së tij. Në atë çast ndodhesha para hartës së Shqipërisësë shek. XIX, ku po nxirrja disa të dhëna mbi copëtimin dhepërgjakjen e trojeve shqiptare nga barbaritë shekullore të të huajve.Për universin shqiptar, por edhe për opinionin përparimtar në mbarëglobin, ky ishte një lajm i gëzueshëm. Ai njihej si një nga kanibalëtmodernë, i cili në fund të shek. XX, ushqehej me mish njeriu.Krimet që kishte bërë në Kosovë, duke pushkatuar burrat epafajshëm, duke therur me bajontë foshnjat dhe duke përdhunuargratë, nuk kishin të krahasuar as me përbindëshat e botës shtazore.

Nëpër botë, lajmi për arrestimin e tij u dha njëkohësisht menjoftimin se ai vuante nga kanceri. Dhe megjithëse babai im mëkishte mësuar një proverb, ku thuhej se “mosha dhe sëmundjanuk shahen”, përsëri, unë mendova se natyra dhe Zoti kishin fiksuarndëshkimin mbi të, për ato krime lufte që kishte bërë. I cilësuar si“diktatori i fundit i Ballkanit”, ai, së bashku me mostrën tjetër,Sllobodan Milosheviç, kishin hartuar planin e deportimit dhedëbimit të kosovarëve nga trojet e tyre, duke vrarë e masakruarnjerëzit e thjeshtë, gjatë operacionit famëkeq. Ky njeri mbante


milionë banorë, me shumicë absolute shqiptare.57

Në total, duke filluar nga Kongresi i Berlinit, i vitit 1878, derinë Konferencën e Ambasadorëve 1913, Shqipërisë i janë shkëputurrreth 85.000 km2.

Gjatë Luftrave Ballkanike (1911-1913) dhe Luftës së ParëBotërore (1914-1918) sllavët përzunë me dhunë mbi 500 mijëshqiptare, 800 lokalitete u zhdukën me themel dhe u vranë rreth350 mijë të tjerë.58

Në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, popullsia shqiptare në trojetetnike llogaritej në 2. 300. 000 banorë. Ndërsa Konferenca e Paqesnë Paris, më 1920, informohej se brenda kufijve të ShqipërisëLondineze ishin 883.000 shqiptarë, në një kohë që në vitin 1912,pas Shpalljes së Pavarësisë, numëroheshin 1. 779. 929 banorë.59

Në vitin 1919, Greqia largoi nga trojet e tyre, në Kostur eFollorinë, mbi 35 mijë shqiptarë dhe 180 mijë të tjerë iu nënshtruandhunës asimiluese. Nga vetë zyrtarët grekë, në fillim të shek. XX,pranohej të kishte brenda kufirit të tyre rreth 300 mijë shqiptarë.Në më pak se 20 vjet, Greqia zhduku ose asimiloi më shumë se400 mijë shqiptarë myslimanë dhe ortodoksë. Vrasjet dhe krimetmbi shqiptarët kanë qënë të pashembullta. Sipas të dhënave tëAbdyl Frashërit dhe Mehmet bej Vrionit, më 1879, Shqipëria etnikekishte 2. 300. 000 banorë, tërësisht shqiptarë; në vitin 1920,1.779.929 banorë, ose 520 mijë banorë më pak. Dhe më tej akoma.Nikolla Ivanaj, duke bërë fjalë për vitin 1912, sipas Komitetit tëShqipërisë, thotë se popullsia ishte rreth 3 milionë banorë. Po tëkonsiderohet e saktë një shifër e tillë, do të thotë që nga LuftratBallkanike deri në vitin 1920, rezulton të jenë zhdukur më shumëse 1.2 milionë shqiptarë.60

Bismarku, fitoi epitetin -kasapi i kombit shqiptar. Sipas të dhënavetë verifikuara mirë, Mali i Zi u rrit me rreth 4.683 km2, Serbia merreth 10.500 km2. Është fjala për pushtimin dhe aneksimin e pjesësabsolute të Sanxhakut, të Nishit, të Vilajetit të Kosovës, i cili kishte10.972 km2. Ndërkaq, Greqia u zgjerua me rreth 9.275 km2. SipasTraktatit të Kongresit të Berlinit, nga njësia etnokulturore dhegjeopolitike e Shqipërisë, u shkëputën rreth 24.458 km2.55

Në fund të shek. XIX dhe në fillim të shek. XX, Shqipëriaetnike zinte një sipërfaqe prej 90 mijë km2 dhe kishte 2. 697.960banorë. Ajo përbëhej nga 4 vilajete: Vilajeti i Kosovës, me 32.900km2; Vilajeti i Shkodrës, me 10.970 km2; Vilajeti i Manastirit, me28.500 km2; Vilajeti i Janinës, me 17.900 km2. Fatkeqësisht, përtë ardhmen e kombit shqiptar dhe të paqes në Ballkan, Konferencae Ambasadorëve (dhjetor 1912 - gusht 1913), nuk e mori parasyshaktin e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë dhe nuk i përfillikriteret etnike, ekonomike dhe gjeostrategjike për vendosjen ekufijve të saj. Serbia, në bazë të një politike të tillë, e shtoisipërfaqen e territorit të vet me 39.000 km2, nga e cila 34.000 km2

tokë shqiptare me 1.090.000 banorë, ose 55 për qind të banorëvetë saj. Mali i Zi u zgjerua me 7000 km2 dhe mori 260.000 banorë,duke dyfishuar popullsinë e vet. Greqia u zmadhua në territor me51.000 km2, nga e cila 10.700 km2 tokë shqiptare, me rreth 425.000banorë. Duke filluar nga viti 1821, kanë mbetur jashtë kufijve tëdiktuar, mbi 1.624.000 shqiptarë.56

Konferenca e Ambasadorëve, të Fuqive të Mëdha të Europësdhe Rusia, më 29 korrik 1913, aprovoi projektin austro-hungarezpër “Principatën e Shqipërisë”, duke i lënë Shqipërisë 28.760 km2,me rreth 800 mijë banorë ose një të katërtën e territorit dhepopullsisë. Kështu, nga katër vilajetet e Shqipërisë, deri në fundtë vitit 1912, Londra shkëputi prej trupit të kombit shqiptar, nëfavor të Greqisë, Serbisë dhe Malit të Zi, 61.510 km2 dhe mbi 1.8

57 Po aty58 M. Pirraku, Ripushtimi jugosllav i Kosovës 1945, Prishtinë 1992, f. 1359 Po aty60 Po aty

55 Pirraku, Muhamet, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit,Prishtinë 1979, f. 37. H. Bajrami, L. Rushiti, M. Pirraku, Letër për çështjene Kosovës drejtuar institucioneve më të larta ndërkombëtare, 30 nëntor 2007.

56 Po aty, Gazeta Republika, 26 dhjetor 2007


1 milion myslimanë, 750 mijë ortodoksë dhe 250 mijë katolikë.63

Shifra të përafërta japin dhe studiues prosllav. Atasheu ushtarakrus në Beograd, koloneli Beker, në veprën e tij “Shqipëria dheshqiptarët”, botuar në vitin 1880, pohon se shqiptarët janë rreth1.850.000 banorë.64

Ka autorë që japin shifra më të larta, ashtu si të tjerë që izvogëlojnë ato. Por shumica e autorëve pranojnë se në kohën eKrizës Lindore (vitet 1870-1880), shqiptarët e vendosur në trevëetnikisht të pastër dhe të njëhësishme në Ballkanin Perëndimor,përbënin rreth 1.700.000 banorë. Pas Kongresit të Berlinit, kukufijtë e fqinjëve u zgjeruan, në shtetin grek jetonin 1.400.000banorë dhe sipërfaqe 51.300 km2. Në Serbi, 1.600.000 banorë, në54.800 km2 dhe në Malin e Zi, 190.000 banorë. Pra, siç shihet, nëprag të Krizës Lindore, shqiptarët ishin një popullsi më e madhese ajo e fqinjëve, ose në kufij të përafërt me to. Por, ndërsa fqinjëtndoqën politikën e zgjerimit të trojeve të tyre me dhunë, mbështeturnga shtete të të njëjtit besim fetar, shqiptarët kërkonin paqe emirëkuptim, të cilën nuk e gjetën kurrë. Pas ngushtimit të territorittë shqiptarëve, pak e nga pak, në fund të shek. XIX, shqiptarëtshtriheshin në sanxhakun e Prishtinës, Prizrenit, Dibrës, Shkupit,Manastirit, Ohrit, Beratit, Gjirokastrës, Prevezës dhe Shkodrës,ku janë popullsi e vetme, ose e dominuar mbi 97 përqind ngashqiptarë. Vetëm në sanxhakët e Nishit dhe Novi Pazarit shqiptarëtnuk janë shumicë.

Studiuesit i vendosin shqiptarët në Veri deri në Nish, Leskovcdhe Vranjë; në Lindje deri në Kumanovë, Përlep dhe Manastir; nëJug deri në Konicë, Janinë dhe Prevezë.65

Por, pavarësisht nga copëtimet barbare, sahati i shqiptarëveishte kurdisur dhe ora erdhi. Kur forcat militare serbe vazhdonindhunën mbi popullsinë civile shqiptare në Kosovë, u dëgjua zëri iPresidentit të madhërishëm amerikan, Bill Klinton dhe

SHQIPTARËT, POPULLSIMË E MADHE SE GREKËT E SERBËT

Para Kongresit të Berlinit, pikërisht në kohën kur është mbajturLidhja Shqiptare e Prizrenit, Shqipëria kishte një territor dhe njëpopullsi më të madhe se ajo e serbëve dhe grekëve. Në vitin 1878,aty banonin mbi 1. 700. 000 banorë. Një fakt i tillë, pranohet ngashumë autorë e studiues të huaj.

Studiuesi austriak Han, në veprën “Studime shqiptare”, botuarmë 1853, si dhe anglezi Spenser, në veprën “Udhëpërshkrime ngaTurqia Europiane”, botuar po në këtë vit, konstatojnë se në Ballkan,në një trevë të njësishme jetojnë rreth 1.6 milionë shqiptarë.61

Studiuesi austro - hungarez, C. Saks, në veprën e tij, “Hartaetnografike e Turqisë europiane”, botuar në vitin 1877, pohon senë Ballkan jetojnë rreth 1.9 milionë shqiptarë.62 Ndërsa PashkoVasa, një nga ideologët e shquar të Rilindjes sonë Kombëtare,pjesëtar i grupit osman që merrej me reformat, vë në dukje senumri i shqiptarëve kap shifrën mbi 2 milionë banorë, prej të cilëve

61 J. G. Han, Albanesische Studim, Jena 1853, f.10. Rexhep Qose, Çështjashqiptare, historia dhe politika, Toena; 1998, f. 23

62 E. Spencer, Travels in European Turkey II, London 1853, f.104. R. Qose,Çështja shqiptare... f. 23

63 Wasa Effendi, La verite sur l’Albanie et les Albanais. Etude historique etcritique. Paris 1879, f. 71-72. R. Qose, Çështja shqiptare, f. 24

64 Becker, C, L’Albanie et les Albanais, Paris, 1880. R. Qose, po aty, f. 2465 Boue, Ammi, La Turquie d’ Europe, II Paris 1840, f. 13-14. J. G. Han

Albanesische Studim, Jena 1853, f.9. Qose, R, po aty, f. 27


DY PROSTITUTA NË AEROPORT

Të hënën duhej të isha në një seminar në Beograd, ndërsa tëmërkurën kisha promovimin e dy librave të mi në Prishtinë. Përkëtë arsye vendosa të nisem me avionin e mesditës, për të asistuarnë seminarin dy ditor, që fillonte në orën 17 të së hënës. Pasditene së martës do të nisesha drejt Prishtinës. Në aeroportin e Rinasit,vura re të kalonin dy prostituta, gjysëm të zhveshura, qëshoqëroheshin nga një djalë rreth të tridhjetave. Pranë tyre ishtedhe një zyrtar, që i shoqëronte për të kaluar rrjetin policor. Nëaeroplan rastisi t’i kishim vendet afër. Unë ndenja me djalin që ishoqëronte dhe vajzat qëndruan bashkë.

- Ç’i ke këto? - pyeta djalin.Është mall fitimi. I solla nga Firencia për forcat e NATO-s –

tha ai pa mbajtur asnjë rezervë.- Njëra prej tyre qenka e mirë – thashë unë me shaka.- Për 200 dollarë natën, ta lë në dorë sapo të mbrrijmë - tha ai

me një ton të sigurt.- Kaq e kanë çmimin? - e ripyeta, pa e fshehur ironinë.- Jo – tha ai, - çmimi varion në varësi të kombësisë së klientit.

Psh. një amerikan, australian apo anglez, e ka çmimin më të lartë,400 apo 500 euro nata. Ndërsa italianët disi më të ulët, 300 euro.Pastaj vijnë ballkanasit, që nuk paguajnë më shumë se 200 europër një natë, përjashto raste të veçanta.

kryeministrit anglez Toni Bler, të cilët kishin vendosur për tëgoditur të keqen, brenda strofullës së Beogradit, ku po thurreshinçdo ditë e më shumë rrjetat e merimangave tinzare, sipasudhëzimeve të Milosheviçit. Pas kësaj, Kosova fitoi pavarësinë,ndërsa Milosheviçi vdiq në qelitë e Hagës, si një njeri i burgosur.

Shqiptarët e Maqedonisë kishin përparuar dukshëm nëqëndrimet e tyre për bashkimin kombëtar. Në Tiranë, ndonëse nukflitej zyrtarisht për bashkimin e trojeve, nuk mendohej gjë tjetër,veçse për këtë gjë: Shqipëria duhet të bashkohej. Rrugë tjetër,nuk kishte. Dhe kështu, padrejtësinë e vendimit të britanikut Grej,e kishte korrigjuar rreth 90 vjet më vonë një britanik tjetër, porkëtë radhë një burrë i nderuar shteti, që quhej Toni Bler. Ndërsa,Presidentët amerikanë, Klinton, Bush e Obama, u kishin rikthyershqiptarëve buzëqeshjen, duke i bërë që të ëndërronin ribashkimine trojeve të përgjakura që përtej historisë.


MBI VARRIN E BEKIM FEHMIUT

Ora për seminarin e Beogradit, nuk pati trokitur. Kisha endeshumë kohë në dispozicion. Ndaj, vendosa të shkoj në varrezat eqytetit, për të vënë një tufë me lule mbi varrin e aktorit BekimFehmiu. Në pamjen e parë, kjo tufë lulesh dukej sikur nuk i shtonteasgjë mozaikut të këtij relievi, të mbushur me kurorashumëngjyrëshe. Por në thelbin e vet, tufa ime e luleve mbartëtebrenda një mesazh të veçantë.

Lulet vendosa t’i blija në dyqanin e një qytetari shkodran, qëka ngritur biznesin e tij në Beograd, shumë kohë më parë. QuhetSadedin Bajraktari. Është një lulishtar i vjetër, i cili për shkak tësistemit, është arratisur nga Shqipëria në vitin 1968 dhe pasi bëridisa muaj burg në Jugosllavi, qëndroi aty. U martua dhe ndërtoifamilje. E kisha takuar disa vite më parë në Shkodër, bashkë menjë mikun tonë, të cilin ai e kishte pasur komshi dhe që për shkaktë arratisjes së tij, miku ynë, Skënderi, kishte hequr të zitë e ullirit.E gjykonin pse nuk kishte raportuar, pasi sipas Sigurimit të Shtetit,duhet të kishte pasur dijeni, pasi e kishte komshi dhe shkëmbeninvizita me njëri - tjetrin.

Kur vajta për të blerë lulet, dhe sidomos kur i thashë se do t’içoja tek Bekim Fehmiu, tregtari shkodran nuk pranoi asnjë lek.Madje më shoqëroi me makinën e tij deri në varreza. Kur mbritëm

- Po për shqiptarët bëni ndonjë ulje?- Shqiptarët nuk i afrojmë fare – sqaroi tutori i vajzave, - se

ata, jo vetëm që nuk paguajnë por edhe i rrahin vajzat. Ka prejtyre që u grabisin edhe paratë e kuletës. Nuk mungojnë dhe ata qëbëjnë sikur bien në dashuri dhe m’i marrin vajzat për t’i punuarvetë në zona të tjera. Prandaj shqiptarët, jo - tha ai, duke tundurgishtin mohues.

Vajzat, që siç duket e ndjenë se po flisnim për to, u kthyen meshikim drejt nesh. Tutori ua bëri me dorë, duke u thënë: “rrini tëqeta, ky është shqiptar”. Dhe që nga ai çast, ato e humbën interesin.

- Këtë bionden ma rrëmbeu një herë një shijaks – vijoi djali –madje bëri edhe dokumente martesore false me të.

- Po ti çfarë bëre? - i thashë-Vajta dhe e gjeta në Francë – vijoi ai. E kishte nxjerrë në

rrugën “Viktor Hygo”, për të prostituar. Por nuk kishte shumëklientë.

- Po kombësinë, e pyeta, si e kini ndryshuar?- Në Shqipëri kjo është puna më e lehtë – më sqaroi ai, - për

1000 dollarë unë të jap ty edhe pasaportë meksikane. Natyrisht,nga ato që dalin te rruga e Kavajës, shtoi pas pak – sepse zyrtarëtkërkojnë pak më tepër. Pastaj, mos harro një gjë, vëllai im:prostitutat i ndërrojnë partnerët dhe kombësinë, njëlloj si peshqirëte plazhit.

- A je i martuar? – e pyeta- Ku të lë puna të martohesh, plako - tha si me qesëndi ai.

Kisha bërë një fejesë me një ekonomiste në Tiranë. Ishte një lavire,që shkonte me shoferin e drejtorit të vet. Kështu që u detyrova tabraktis dhe ia mbatha përgjithmonë – përfundoi ai, ndërkohë qëstuardesat njoftonin mbërritjen. Duke zbritur shkallët e avionit,m’u kujtuan edhe njëherë fjalët e tutorit: “Prostitutat i ndërrojnëpartnerët dhe kombësitë, njëlloj si peshqirët e plazhit”. Kthevaedhe njëherë kokën nga dritarja e avionit, duke menduar seprostitutave të globit mund t’u tolerohet çdo gjë, kurse njerëzit etjerë, e sidomos intelektualët, kanë përgjegjësinë e tyre para kombitdhe ardhmërisë.


sy të mirë, këtu në Beograd. Mbaj mbiemrin Bajraktari. E urrejasistemin komunist dhe Enver Hoxhën, se u sollën me ashpërsi dhevranë djemurinë e mendjes, por Shqipërinë e doja dhe e dua meshpirt. Nuk e tradhëtova kurrë - përfundoi shitësi i luleve.

Pastaj të dy pamë orën dhe ikëm. Kur hipëm në makinë, ai mëtha:

- Ne jemi dhe mbetemi shqiptarë brez pas brezi, kudo që tëjetojmë.

Për një çast, dikush i doli përpara dhe ai frenoi. Pastaj nisi tëmë tregonte një ngjarje, që i kishte bërë përshtypje.

- E di se çfarë kam ndeshur në Australi? - më pyeti pas pakdhe duke u përgjigjur vetë vazhdoi: “Në kopshtin zoologjikpunonte një shqiptar, që ishte si kujdestar kryesor për papagajtë eshumtë. Astrit e quanin. Ishte kolonjar. Kishte detyrë që t’i mësontepapagajtë të flisnin sa më shumë fjalë anglisht, meqë vizitorëtkryesorë ishin anglezë dhe amerikanë. Ndërsa ai, në vend që t’umësonte fjalë anglisht, u mësonte fjalë shqip. Kur shkova unë,sapo e mori vesh se isha shqiptar, më tregoi disa nga papagajtë qëthoshin fjalë shqip, si p.sh; “hajde këtu”, “faleminderit”, etj.Thoshin dhe anglisht: “Mirëseerdhët, unë jam shqiptar”. Turistëtgajaseshin së qeshuri. Por, pronarëve kjo gjë nuk u pëlqente dhe ithoshin shpesh, se pavionin e papagajve e kishte kthyer në pavionvetëm për vizitorë shqiptarë. Por ai, as që e çante kokën.

- Çfarë kombësie mbante në Australi? – e pyeta unë.- Padyshim, shqiptare – vazhdoi plaku. - Atë e njihnin të gjithë

vizitorët, se shpesh u thoshte: “Unë jam shqiptar dhe vij nga parajsae globit. Nuk jam malok Australie”. Të gjithë e donin, se e kishteshpirtin xhevahir.

Pas pak, as unë, as ai nuk folëm. Vetëm kur arritëm para dyqanittë luleve, më pyeti:

- Do pimë një kafe?Unë pashë orën.- Me gjithë qejf, por më duhet të iki – iu përgjigja dhe aty u

ndamë.

atje, pamë se në atë kopsht përjetësie ekzistonte një paqe solemnedhe universale, e ngjashme me të gjitha varrezat e botës, ku tëvdekurit flenë në gjumin e përjetshëm, ndërsa të gjallët meditojnë.

Fotografia e Bekim Fehmiut ishte veshur me një pjatë porcelanidhe metali. Ai dukej madhështor. Ashtu siç kishte qenë gjatë gjithëjetës së tij.

- Bekim Fehmiut i kemi borxh mirënjohjen, se ai mbeti njëshqiptar i vërtetë dhe nuk e ndërroi kurrë kombësinë – më thashkodrani i moshuar, duke ndezur llullën e tij, që mesa duket, ekishte trashëguar si zakon nga gjyshërit në Shqipëri.

- Po - i thashë. - Prandaj kam ardhur këtu, që ta nderoj kujtimine tij.

- Gjatë xhirimit të filmit “Uliksi”, pronarët i thanë që tëndërronte kombësinë, në këmbim të dyfishimit të rrogës. Madjeiu lutën, të paktën të ndërronte mbiemrin, por ai nuk pranoi, dukeu thënë: “Mbiemri im, është emri i gjyshit tim dhe unë nuk mundtë shkel prejardhjen time për 10 milionë lireta” - vijoi rrëfimin ai.

- E di – ndërhyra unë. Producentët dhe sipërmarrësit e tij kishinhallin e titrave të filmit, ku sipas tyre, emri i një shqiptari mundt’u ulte pazarin e veprës. Bekimi, kur e pa se ata po ngulmoninfort, u bë gati ta linte filmin përgjysmë e të ikte, pavarësisht ngakontrata e majme që kishin nënshkruar.

Plaku pohoi me kokë dhe një çast qëndruam në heshtje të dy.Pastaj, ai këputi dy - tri barishte që përpiqeshin të ngjiteshin mbimermer, fshiu me një shami fotografinë prej porcelani dhe epërkëdheli me dorë.

- Ai mbeti një shqiptar i vërtetë, një shembull për të gjithë ne– thashë unë dhe aty për aty m’u kujtua Aleksandër Moisiu. Edheai kishte mbetur deri në fund një shembull i shqiptarizmit. Aq evërtetë ishte kjo, saqë bashkëshortja e tij, Johana Tervin, i kishtekërkuar disa herë të vizitonin Shqipërinë, për të parë se si nga kyvend, kishin dalë talente të tillë, si Aleksandri.

- Po - u përgjigj plaku, sikur t’i pikaste mendimet e mia. Dhepasi u mendua pak, vazhdoi: Edhe unë nuk e kam ndërruarkombësinë dhe nuk kam ndërmend ta ndërroj, ndërsa fëmijëve tëmi u kam mësuar gjuhën shqipe, megjithëse kjo gjë nuk shihet me


NË PRISHTINË KISHTE VRANËSIRA

Në Prishtinë ishte kohë e vranët, me një qiell që paralajmëronteshiun. Aty pashë me sytë e mi dëshirën e ndezur të vëllezërvetanë, për t’u bashkuar sa më parë në një shtet të përbashkët dheunik. Kisha dy muaj, që nga Instituti Albanologjik i Prishtinës,pata marrë një ftesë për promovimin e dy librave të mi, “Shqiptarëtdhe grekët” dhe “Trebeshina një jetë para gjyqit”, për të cilënishte caktuar data 24 prill. Nisma ishte marrë nga prof. dr. MuhametPirraku, i cili ua kishte rekomanduar librat edhe shokëve të vet.Pasi i patën lexuar, qenë në një mendje dhe kolegët e tij, profesorëtHysen Matoshi, Lulëzim Lajçi, Xheladin Shala, Shyqyri Galicaetj. Dhe kjo përbënte një emocion shumë të madh për mua.

Shkrimtari i njohur, Ibrahim Kadriu, erdhi te Hotel Grandidhe kërkonte të më takonte, megjithëse fizikisht nuk njiheshim. Utakuam dhe u përqafuam si dy vëllezër. Po kështu edhe me poetinAgim Vinca dhe më vonë me Drejtorin e Institutit, Hysen Matoshi,e plot të tjerë.

Gjatë bisedës me profesorët dhe akademikët, folëm për luftëndhe për paqen. Për copëtimin e Shqipërisë dhe për bashkimin esaj. Gjatë diskutimit shkencor të librave, nga studiuesit e mësipërm,u thanë fjalë të mira, por pas analizave, te sytë e tyre lexoja pyetjen:Po më tej, çfarë do të bëjmë? Më erdhi keq, që kisha marrë vetëm

** *

Kur po ecja më këmbë drejt aeroportit, pashë diku një fytyrëtë njohur që shiste qofte dhe hamburger. Qëndrova për një çastdhe befas u kujtova se shitësi serb, para disa vitesh, pikërisht nëvitin 2004, kishte marrë një dyqan me qira në Tiranë. Tregtontepërballë Piramidës, shishqebap, qofte dhe birra të ftohta. Mbajmend, se ai kishte shumë klientë në Tiranë, ndonëse marrëdhënietmidis dy vendeve tona ishin disi të acaruara. Madje, një ditë ekisha intervistuar për gazetën, duke e pyetur se si ndihej nëShqipëri. Dhe ai më pat thënë: “Gjatë bombardimeve të NATO-s,unë shisja qofte në Beograd, ndërsa në kohën e paqes, bëra tënjëjtën gjë në Tiranë. Dhe askush prej klientëve nuk mëparagjykon”.

Ishte rikthyer sërish në Beograd dhe vijonte biznesin e vet.Me sa duket edhe atij diçka iu kujtua, sepse po më shihte mevërejtje. Unë i fola i pari dhe ai i ra ballit, sikur të zgjohej nga njëpërgjumje.

- Hajde - më tha - pije një birrë.- Vetëm një dhallë të ftohtë - i thashë unë dhe ai doli nga banaku

duke ndenjur në tryezën time. Në atë kohë, në ekranin e televizorittë lokalit, një funksionar i lartë serb fliste për ndarjen e re tëKosovës. Në një tryezë aty pranë, ishin dy rusë, që po hanin diçkatë lehtë, të mbështjellë në formën e hamburgerit. Kur qeveritariserb, përmendi për herë të dytë rindarjen e Kosovës, njeri prejtyre, tha përmes ekstazës: “pravilno”! (E drejtë). Unë ngrita kokëndhe i pashë në sy.

- E padrejtë, si përherë – thashë në frëngjisht.Për një çast shikimet tona u kryqëzuan dhe kjo zgjati aq shumë,

sa njeri prej tyre, duke u përtypur, më tha në rusisht: “Shto etotakoje”? (Ç’thoni kështu”?). Unë iu përgjigja në shqip: “Mos hanihudhra, se ju vjen goja erë”. Ata natyrisht, nuk kuptuan gjë dhebuzëqeshën, si me zor, ndërsa unë përshëndeta shitësin dhe ikadrejt avionit për në Prishtinë.


TETË TRËNDAFILA PËR ROLAND HYSËN

Në kthim, kalova nga Komuna e Deçanit. Doja të bisedoja menjë mikun tim, të paktën të pinim një kafe kalimthi, pasi kohaishte e kufizuar. Aty takova një grua, që mbahej mirë, megjithësekishte rritur 8 fëmijë. Quhej Nije Nita. Burri i saj, Sherifi, paragenocidit të vitit 1999, kishte emigruar në Gjermani dhe hyrja përnë Kosovë, gjatë genocidit, në atë kohë tmerri, ishte e ndaluar.Ndërsa familja e tij, bashkë me qindra e mijëra familje të tjerakosovare, u dëbua nga Deçani me dhunë prej ushtrisë serbe dhegruaja mbajti një barrë të rëndë, për kujdesin ndaj fëmijëve. Por,në Tiranë, ajo gjeti një vatër të ngrohtë për fëmijët e saj, dukerealizuar mbijetesën e tyre në një epokë lufte. Sapo mori vesh sevija nga Tirana, më pyeti:

- E njeh biznesmenin Roland Hysa?- Po, - iu përgjigja, jemi të dy përmetarë.Dhe ajo nxori nga zemra e saj fjalët e ëmbla, mirënjohjen më

të madhe për Rolandin, duke më treguar për fisnikërinë e tij,përballë dramës kosovare.

- Nuk di ku t’i gjej fjalët më të ngrohta e më të dashura për tëfalënderuar familjen e tij, - tha ajo midis përlotjes dhe më tregoime ngashërim mikpritjen që kishte gjetur në Tiranë, te familjaHysa. I numëronte pjesëtarët e familjes me radhë.

100 libra, sepse ato u mbaruan menjëherë, ngaqë etja e tyre ishtee madhe për të mësuar historinë tonë të përbashkët, sipaskëndvështrimit të njërit prej vëllezërve të tyre.

Pas fjalëve tepër të ngrohta të simpoziumit, e ndjemë të gjithëse kishim nevojë të flisnim akoma, për hallet tona të përbashkëtadhe sidomos, për problemin tonë kryesor të ribashkimit, i cili kishte100 vjet që i linte pa gjumë historianët, intelektualët dhe gjithëpatriotët e ndershëm shqiptarë, në kufijtë e katër shteteve. Prandajkëto biseda i bënim dhe ribënim me profesorët Hysen Matoshin,Lulëzim Lajçi, Muhamet Pirraku, Xheladin Shala, Shyqyri Galica,e shumë të tjerë. Përgjigjja ishte një dhe e vetme: Shqiptarët duhejtë bashkoheshin brenda një shteti unik me një identitet dhe flamur.Ashtu siç kishte qenë dikur.

Natyrisht, më parë duhet të njihet shteti i Kosovës; të jetënjohur plotësisht pavarësia e saj; të shprehet dëshira e shqiptarëvekudo që janë, dhe më në fund, mbase do të nevojitej mbajtja e njëkonference tjetër në Londër, e cila, siç e kishte emërtuar studiuesiKoço Danaj, mund të quhej “Londra 2”. Por përpara kësaj,duheshin bashkuar shpirtërisht të gjithë shqiptarët e Shqipërisë.Më tej, të ndihen vërtetë afër dhe ta duan njëri tjetrin gjithëshqiptarët e Gadishullit Ballkanik, apo edhe ata emigrantë, tëshpërndarë në të gjithë botën. Kjo, natyrisht, ishte një punë evështirë, sepse politikat partiake nuk përfaqësonin asnjë alternativëbashkimi në projektet e tyre afatmesme dhe afatgjata. Qëllimi ivetëm i politikanëve ishte pushteti.


Në Ballkan, për ne shqiptarët, kjo ka ndodhur disa herë, porme tri pika kulminante, në formën e genocidit, kur popullsiashqiptare u dëbua me dhunë nga trojet e veta prej grekëve dheserbëve. Ishte koha kur gijotina e diktatorëve të Gadishullit tonë,vuri në provë rezistencën dhe durimin e kombit më të vjetër tëBallkanit.

Përzënia e shqiptarëve nga trojet e tyre në Kosovë e Çamëri,kishte filluar qysh në vitin 1880, por ajo u thellua pas vitit 1912,kur shqiptarët shpallën pavarësinë. Pikërisht, atëherë, trojet tonau pushtuan me dhunë dhe qindra-mijëra shqiptarë u detyruan tëlinin vendin e tyre, nën një terror të pashembullt. Në ato vite,gjyshi i Rolandit, së bashku me vëllanë e tij, Myslimin, kishinemigruar në Amerikë, ku me kontributin e tyre, ndihmuan patriotëtshqiptarë dhe personalisht Fan Nolin e Faik Konicën, përthemelimin dhe mbarëvajtjen e gazetës “Dielli”.

Në vitet e Luftës së Dytë Botërore, grekët i cilësuan çamët sibashkëpunëtorë të fashizmit dhe nazizmit, i vranë dhe i përzunëme dhunë nga trojet e veta. E njëjta gjë ndodhi edhe me shqiptarëte Kosovës. Nën programin serb të shkombëtarizimit të tyre, nëdekadën e parë të pas luftës, u detyruan të linin trojetshumëshekullore dhe të niseshin drejt Turqisë, rreth 600 mijëshqiptarë.

Në kohën kur ndodhi trauma e genocidit çam, Rolandi endenuk kishte lindur. Madje, babai i tij, Enver Hysa, ishte 12 vjeç. Nëatë kohë, sapo ishte çmallur me nënën e tij, Selvien, e cila pasluftës, u kthye e torturuar nga burgu i sigurisë së lartë të Patrës, kumbahej e lidhur me zinxhirë, dhe e akuzuar si antigreke.

Ndërsa, babai i Enverit dhe gjyshi i Rolandit, Adem Hysa,kishte vdekur në burgun e Gjirokastrës, nga torturat e kapitenëvegrekë dhe ishte varrosur në Dunavat. Kjo ngjarje e rëndë familjare,të cilën Rolandi e mësoi gjatë fëmijërisë, ndikoi më vonë nëformimin e shpirtit patriotik të tij. Dhe, si një mbartës besnikkujtimesh, ai e mori në kurriz koleksionin e plagëve të familjes sëvet, në stacionin e çdo moshe, duke u mëkuar me dashurinë epakufishme për kombin e shumëvuajtur.

Rasti i tretë, ishin bajraktarët serbë. Të udhëhequr nga dogma

- I kam para sysh në çdo kohë - thoshte ajo. Dhe vijoi: atakanë ardhur dhe ne u kemi vajtur në Tiranë, por mbresat nukshlyhen lehtë.

Pastaj shkoi në oborrin e saj dhe këputi 8 trëndafila, dukebërë shpejt e shpejt një buqetë të madhe. U afrua duke më thënë:“Tetë trëndafilat, janë tetë fëmijët e mi, që duan të falënderojnëRoland Hysën dhe sidomos prindërit e tij, Enverin dhe Zymbylen.Të lutem, jepua këtë tufë trëndafilash pjesëtarëve të familjes sënderuar Hysa, në shenjë të mirënjohjes sonë. Ne nuk e harrojmëmirësinë e tyre, në vitin e mbrapshtë 1999, i cili qe njëkohësishtdhe vit shpresëdhënës për Kosovën. Nuk e harron atë mikpritjetërë Kosova.

Unë i mora në dorë, megjithëse e dija që, në Kosovë, do tërrija disa ditë dhe ato mund të prisheshin apo vyshkeshin. Por,sidoqoftë, asaj nuk mund t’ia ktheja atë buqetë falënderimi, sepsee konsiderova si detyrë që t’ia kryeja porosinë.

Biznesmenin Roland Hysa e njihja mirë. Origjina e tij ka lidhjetë thella me atdhetarizmin, që gërshetohet me përpjekjet epatriotëve shqiptarë, për të ringritur kombin tonë. Por aty, nëDeçan, duke mbajtur në dorë atë tufë lulesh, m’u duk se e njohaedhe më mirë. Nuk dija asgjë rreth bëmave të tij, në ndihmë tënjerëzve në nevojë. Dy vite më parë, shkova ta takoja te qendra epunës, te fabrika e miellit “Tirana”. Një miku im, më këshilloi, qët’i dhuroja Rolandit librin “Shqiptarët dhe grekët - realitetehistorike”. “Është djalë patriot, - tha miku im, i do njerëzit qëpunojnë për kombin”.

Ka shumë çaste, kur jeta njerëzore rrjedh në mënyrë monotone.Globi rrotullohet dhe njerëzit ecin rrugës në drejtime të ndryshme,pa e njohur njëri-tjetrin. Hyjnë e dalin nëpër zyra, presin autobusine përditshëm tek tabela e stacionit, shesin apo blejnë mallra përbiznesin e përditshëm. Të tjerë dalin tek “Ushtari i panjohur”, përtë kërkuar punë. Shpesh, takohen diku në kryqëzim, i thonë njëri-tjetrit, “mirëmëngjesi”, ose, “ditën e mirë” dhe vazhdojnë rutinëne pandryshueshme të jetës. Por ka momente të veçanta, drithëruesenë jetën e një kombi, kur projeksioni njerëzor shpërfaqet me gjithërezonancën e tij.


nga protokollet e Kryqit të Kuq, pa dyshim është fiksuar nëmendjen e çdo kosovari. Sepse ajo autokolonë, kishte brenda saj,bashkë me miellin edhe nderin apo sigurinë e shqiptarëve, për tëdalë faqebardhë ndaj gjëmës kriminale serbe, në fundin e shek.XX.

Ky nuk ishte rasti i vetëm, në gatishmërinë e tij për të ndihmuartë tjerët. Pas genocidit serb, ndonëse Milosheviçi vdiq në qeli, sinjë kriminel i shekullit XXI, Shqipërinë e prisnin sfida të tjeranatyrore, ku Veriu i vendit tonë u përmbyt prej motit të keq. Dhenjeriu fisnik mbetet i tillë në ditë të mira e të këqija.

Rolandi, i edukuar me postulatin “armikut dhe erës tregojigjoksin”, nuk i ktheu shpinën kësaj fatkeqësie natyrore, por dërgoiatje, mbi 10 kamionë të ngarkuar me miell, duke bërë në këtëmënyrë, të mos ndihej aspak vështirësia për t’u ushqyer, sidomosnë komunat përreth Shkodrës. Dhe prej nënave shkodrane, atoditë, ai mori bekimin e zemrave që thoshin: “O bir, rrofsh sa malii Taraboshit!”

Dhe jo vetëm kaq. Kur ndodhi tragjedia e Gërdecit, ai dha1.000 thasë miell, 4.000 pako me ushqime, 3 ton patate, e shumëndihma të tjera. Gjithashtu, fëmijët jetimë që mësojnë anglisht ekompjuter, ndjejnë nga afër ndihmën e këtij njeriu të thjeshtë.Dhjetë kg miell merr secili në tre muaj. Ndërsa, tre ton miellshpërndan çdo vit për fëmijët e policëve të vrarë. Ai vazhdon tëndihmojë fermerët me farë gruri të zgjedhur dhe të sëmurëttalasemik, shoqatën “Nënë Tereza”, në misionin e vet fisnik, eshumë të tjerë. Ndaj, ai është preludi i kujtesës së madhe të brezave,që nuk do ta harrojnë kurrë njeriun, që u gjend për ndihmë në orëtmë të vështira të brengës së tyre. Natyrisht, në Tiranë, Prishtinë,Shkodër apo gjetkë, emri i tij nuk është shënuar në asnjë prejprotokolleve shtetërore, ku dhjetëra politikanë e biznesmenë,nxituan të venë emrat e tyre, gjoja si shpëtimtarë apo bamirës tëpopullsisë në nevojë.

Është njeri që tronditet thellësisht, ndaj padrejtësive osefyerjeve që i bëjnë kombit shqiptar, falangat e mbeturinaveshoviniste greke apo serbe.

Kështu, në ditët e marshimeve ceremoniale të ushtarakëve

e një njeriu të çmendur, që quhej Sllobodan, ata vranë pa mëshirëmijëra kosovarë me banim shumëshekullor në trojet e veta dhedëbuan dhunshëm qindra-mijëra të tjerë, vitin e fundit të shek.XX.

Statusi mendor i Milosheviçit kishte plasaritje të dendura, porpër një farë kohe, ajo u bë zotëruese nëpër presidiumet e Beogradit.Atëherë, Rolandi kishte mbërritur në një moshë të pjekur dhe meingranazhet e ndërgjegjes, kuptonte fare mirë se si lëviznin valvulate zhvillimeve ballkanike, ku pikërisht, një mostër si Milosheviçi,nxiti barbarinë serbe kundër shqiptarëve.

Në kohën e ardhjes së kosovarëve, Rolandi njihej si njëbiznesmen i suksesshëm, i ndershëm, e me zemër të madhe, qëmerrej me përpunimin dhe tregtimin e miellit. Kështu, në vitin1999, ai ndihmoi shumë familje kosovare, për strehim e ushqim,por edhe shumë familje shqiptarësh që kishin strehuar kosovarënëpër shtëpitë e tyre.

Ndërsa, në vatrën e tij familjare kishte strehuar një familjenga Deçani me tetë fëmijë. Kësaj familjeje, përveç bukës, miellit,drekave apo darkave, të shtruara me të gjitha të mirat e mundshme,ai u riktheu edhe besimin tek jeta. Në këtë mënyrë, Rolandi dheshumë të tjerë, u bënë promotorë të solidaritetit të madh historikme vëllezërit tanë kosovarë, duke nderuar kështu kombin tonë,përpara provës së madhe të rezistencës.

Në familjen nga Deçani, djali i madh, Petriti, donte të shkontenë luftë, por e ëma kërkonte që ai t’i jepte drejtim familjes. Atëherë,motra e tij, Zoja, bashkë me dy shoqe të veta, rrëmbyen armët dheu rreshtuan në radhët e UÇK-së, deri në çlirimin e plotë të Kosovës,duke treguar heroizëm dhe fisnikëri. Nga artileria dhe mitrolozëtserbë, dy herë është ndodhur në tagenten fatale të jetësotit.

Gjithashtu, gjatë asaj kohe, Rolandi ka ndihmuar sistematikishtedhe 21 familje shqiptare që strehuan kosovarë, por që kishinnevojë ekonomike për ta çuar deri në fund misionin e solidaritetittë tyre.

Ndërsa, në ditët e rikthimit të kosovarëve drejt trojeve të veta,Rolandi i shoqëroi ata me 7 kamionë të mëdhenj, ngarkuar memiell. Ajo autokolonë kamionësh, që nuk është shënuar në asnjë


kjo luftë është tepër e vështirë, sepse këtu pleksen prejardhjet,fetë, politikat, konceptet dhe formimet individuale të secilit prejnesh. Megjithatë, shpreh optimizmin se, së shpejti, edhe kjo betejëe shqiptarëve do të përfundojë me triumfin e arsyes, sepse tëgjithëve na dërgon një mesazh të përbashkët, identiteti i të parëvetanë. “Shqipëria vazhdon të lëngojë e copëtuar në katër pjesë dhene nuk mund të rrimë duarkryq”,- shprehet ai, duke nënkuptuarribashkimin e kombit, brenda parametrave të integrimit europian.Për këto arsye, në Tiranë, Shkodër, Prishtinë e kudo tjetër, gjendetnjë piedestal për vlerësimin e bëmave të njerëzve të mirë, ku kavendin e vet edhe ai. Ky piedestal është kujtesa kombëtare dhepopullore, sepse ngado, ndërgjegjja e njerëzve në nevojë, ështëshndërruar në një pasqyrë, që i rikthen atij vlerësimin ekontributeve në formën e mirënjohjes.

Prandaj, atë ditë, atje në Deçan, duke mbajtur në dorë atëbuqetë lulesh, unë mendova se mirënjohja nuk mund të gjejë dotnjë element tjetër identifikues, më domethënës se sa trëndafilat.

grekë, në Athinë, Rolandi u prek dhe u trondit shumë, kur dëgjoibatalionin e ushtarëve helenë, që thërriste si një pavijon i çmendur,parullat: “Me zorrët e shqiptarëve do të bëjmë lidhëse këpucësh”.Atë ditë, ai organizoi një tubim proteste para ambasadës greke, nëTiranë, duke i dhënë kështu një përgjigje barbarisë shoviniste.Kartoteka e krimit duhet patjetër që të ketë një rezistencë, nëmënyrë që të mos përparojë më tej, në diagnozën e psikiatrisëaluçinante dhe barbare. Në këtë mënyrë, ai ka punuar vazhdimisht,për mbarëvajtjen e çështjes sonë kombëtare.

Dhe ndryshe nga shumë të tjerë, që njëlloj si në tregimin,“Tregtari i flamujve”, e vunë çështjen kombëtare, në funksion tëbiznesit të tyre, përkundrazi, ai e vuri biznesin e tij, në funksion tëçështjes kombëtare, duke lënë gjithmonë të hapur derën e fabrikëssë tij, të miellit, për alarmet emergjente të bashkëkombësve.

Një ditë, kur Rolandi u njoh me platformën tonë, në lidhje meqëllimin final për bashkimin e trevave shqiptare, e përqafoi këtëplatformë, duke theksuar, se në fillim, duhet realizuar bashkimishpirtëror i shqiptarëve, kudo janë dhe pastaj të rikrijohet Shqipërianatyrale, ashtu siç na e kanë lënë stërgjyshërit tanë, prej gjashtëmijë vjetësh. “Të gjithë shqiptarët kanë detyrimin të kontribuojnëpër misionin e bashkimit, duke bërë gjithçka që munden, për tëngjitur në piedestalin e vet fisnikërinë e identitetit tonë kombëtar”,-shprehet ai. Ndërsa, gruaja kosovare, Nija, në anën tjetër të kufirittë imponuar, kur dëgjoi fjalën “bashkim”, pyeti: “Për çfarëbashkimi flisni ju? Ne, tashmë, jemi bashkuar”.

Ai është i vetëdijshëm, se bashkimi i gjymtyrëve të kombitështë një mision i vështirë, që kërkon mençuri, kohë, durim dhetrimëri. Por, mbi të gjitha, ky bashkim kërkon sakrifica dhengrohtësi njerëzore, për të kaluar fazën e parë dhe më tërëndësishme, që ai e quan “bashkim shpirtëror”. Dhe ne, që kemikaluar aq shumë dimra luftërash, me armiqtë e jashtëm, tani duhettë sfidojmë urrejtjet tona paradoksale ndaj njeri-tjetrit, të cilat ika mbjellë politika me anë të kulturës së pamjaftueshme qëreflekton. Në një farë mënyre, kjo është lufta me ndërgjegjen tonë,për të flakur bajraktarizmin, krahinarizmin, agresivitetin aponënvleftësimin ndaj kolegëve, shokëve apo vëllezërve tanë. Dhe


dhe gjakatar, që e kishin pasur mendjen vetëm tek plaçkitjet dhegrindjet. Thuhej se njëri nga hartuesit e këtij teksti kishte dhënëdorëheqjen. Dhe kjo nuk i kish pëlqyer Gruevskit, i cili prej kohëshe dinte mirë, se shkëputja e shqiptarëve tanimë ishte një realitet.Mund të quhej vetëm çështje kohe. Ndërsa në shtëpinë e GonxheBojaxhiut, çdo shqiptar ndihej krenar për faktin se kombi i tij, ikishte falur universit një shenjtore të madhe. Bekimi i Nënë Terezësi nxiste të gjithë, për të çuar deri në fund drejtësinë historike, memjete paqësore dhe demokratike.

Vetëtima në Malin e Zi

Kur u kthyem, rruga na çoi drejt Malit të Zi. Atje ishte njëkohë jashtëzakonisht e keqe, me bubullima dhe vetëtima të forta.Unë mendova në moment, se kur në Kosovë ka vranësira e nëShkup bie shi, atëherë, patjetër në Ulqin do të ketë vetëtima. “Dhendofta në Tiranë tani bie breshër”, thashë me vete, duke menduarse vështirësitë e motit, nuk ishin asgjë përpara vështirësive politike,juridike e sociale, që duheshin zgjidhur. Aty për aty mendova, seka më shumë se 100 vjet, që shirat e dimrave nuk po e pastrojnëdot plagën tonë shekullore të copëtimit.

Në Malin e Zi, pushtetarët ishin vazhdimisht të akuzuar prejndërkombëtarëve për korrupsionin galopant. Megjithatë nukreflektoheshin grindje të ashpra politike. Ky mirëkuptim i partive,ishte një shenjë e mirë për klimën dimërore, në prag të pranverëssë bashkimit. Dhe unë pyeta veten: Sa dimra të tjerë dhe sa pranveraduhet të kalojnë vallë, për të realizuar bashkimin tonë kombëtar?Bisedat me intelektualë për mundësitë reale të bashkimit të trojevetona, ishin të natyrave të ndryshme. Edhe bindjet e tyre ndryshonin.Ndonjë e shihte si çështje të ditës, të tjerë si hap të nxituar. Nukmungonin dhe ata që mjaftoheshin me një bashkim shpirtëror tëshqiptarëve. Shumica e bashkëbiseduesve e donin njëhsimin etrojeve, por diskutonin mbi kohën, kur? Dhe të gjithë së bashku edinim se nevojitej edhe shumë kohë akoma, për të realizuar këtëëndërr. Më të vendosurit besonin se çdo gjë varej nga vullneti ynëpër të vendosur paqe midis shqiptarëve dhe për t’u qytetëruar mëshumë në marrëdhënie me njëri - tjetrin dhe ndërkombëtarët.

NË SHKUP BINTE SHI

Vizita ime e shkurtër në Shkup konsistoi në disa takime meintelektualë shqiptarë të Maqedonisë. Takova dhe ndonjë nga krerëte partive politike. Kishte prej tyre që bënin pjesë në qeverinë ekryeministrit Gruevski. Të tjerët i përkisnin opozitës.

Në Shkup binte shi. Asnjë prej politikanëve nuk më foli përbashkimin, ndonëse unë dy-tri herë u thashë se e ardhmja jonëështë rizgjimi i identitetit të të parëve. Disa e shikonin si një opsionteorik. Mjaft intelektualë besonin në një gjë të tillë, por e shihnintë largët. Njerëzit e thjeshtë, mendonin se mund të jetë një realiteti shpejtë. Por ata shtonin: Ne duhet të ecim. Ta kërkojmëbashkimin. Bota le ta diskutojë, të ziejë debate dhe kur të bindennë këtë domosdoshmëri, le të japin miratimin. “Nuk kemi rrugëtjetër, veçse të bashkohemi të gjithë”, thoshin ata.

Njeriu që ishte bindur më shpejt se të tjerët, për alternativënnatyrale të bashkimit të shqiptarëve, ishte vetë Gruevski. Ai, madje,dukej sikur po realizonte një platformë tinzare, për t’i armiqësuaredhe më shumë shqiptarët e Maqedonisë me pjesëtarët e tjerë tështetit multietnik. Për të shpëtuar atë që mund të shpëtohej. Aikish filluar të merrte masa me kohë për shkëputjen e shqiptarëvenga Maqedonia. Madje, nëpër shkollat fillore dhe pikërisht në librate historisë së klasës së gjashtë, sapo kish dalë një tekst i ri që efyente prejardhjen e shqiptarëve, duke i quajtur ilirët, (fisin e lashtëtë ilirëve, paraardhësit e shqiptarëve), si një popull të kriminalizuar


qëllime të mbrapshta. Duke marrë gjysmën e trupit tonë, Tadiçnuk bën fjalë për Serbi të madhe, por duke marrë ne pjesë ngatrupi ynë, bëhemi Shqipëri e madhe.

Pas kësaj deklarate, kanë qenë dy zyrtarë të lartë të qeverisëserbe, që publikuan deklaratat e tyre, në mbështetje të Tadiç-it.

REAGIME DHE KUNDËR REAGIME

Presidenti Tadiç, bëri një provokim të ri ndaj trojeve shqiptareose më saktë ndaj Kosovës. Për këtë arsye, më 26 maj 2011, AKreagoi ndaj kësaj deklarate të Pesidentit serb, Boris Tadiç. Në njëkonferencë për shtyp në Beograd, ai pohoi arrestimin e ish-gjeneralit serb Ratko Mlladiç, të shpallur në kërkim prej viteshnga Gjykata e Hagës, për krime lufte dhe gjenocid gjatë luftës nëBosnjë. Pas kësaj fjalie, Tadiç i bëri thirrje Këshillit të Sigurimittë nisë hetim të pavarur për trafikun e organeve në Kosovë, sipasraportit të Dik Martit.

Pas deklaratës së tij, reagimi i intelektualëve shqiptarë, nëTiranë, Prishtinë, Shkup apo Ulqin ishte i menjëhershëm. Të gjithëe dënuan provokimin tinzar të Tadiçit, i cili kërkonte të zgjontefantazmat e së kaluarës. Ndërsa AK, reagoi fuqishëm duke thënëse, “ky kapitull i luftrave ballkanike, nuk mund të pastrojë emrinserb në këtë mënyrë, për të qenë pjesë e Bashkimit Europian. Serbiaka shkaktuar me mijëra viktima dhe kurrsesi nuk mund të vendosetshenja e barazisë mes viktimave dhe kriminelëve të luftës.Dorëzimi i një krimineli, nuk është fundi i përgjegjësisë.Gjithashtu, në këtë deklaratë i bëhej apel Presidentit Tadiç, t`ukërkojë falje shqiptarëve. Apeli i tij për rindarjen e Kosovës ështënjë pazar i pistë. Termi i përdorur prej tij “Shqipëri e madhe”, ka


Për këtë arsye, më 28 maj 2011, me anë të një deklarate, ne,reaguam ashpër për problemin e çertifikatave. Në këtë deklaratë,midis të tjerave thuhej se: “Kërkesa e shoqatës “Omonia”, qëkombësia të shënohet në çertifikatë është në kundërshtim të plotëme ligjin dhe standardet europiane. Nuk ekziston asnjë referencëligjore për këtë element dhe asnjë vend i Europës nuk e shënonkombësinë në çertifikatë. Shqipëria u garanton çdo të drejtëkushtetuese minoriteteve dhe barazinë para ligjit të gjithëqytetarëve, për çka konsiderohet si modeli më i mirë europian.Prandaj, u bëjmë thirrje minoritarëve grekë në vend dhe sidomosinstitucioneve që ata përfaqësojnë, të mos cenojnë respektimin eligjit, pasi falsifikimet e kombësisë dhe rritjet mbi baza artificialetë numrit të minoritetit grek në Shqipëri, mund të konsiderohet“genocid statistikor”.

ÇERTIFIKATAT E REJA

Kriza po e mbyste Greqinë, dhe protestat vazhdonin. Papandreundodhej në prag të dorëheqjes, ndonëse ndihej qartë, se ai vetënuk dëshironte të largohej. Megjithatë, më 27 maj 2011, Athinazyrtare deklaroi se nuk i njeh çertifikatat shqiptare, pa pasur tëshënuar kombësinë. Reagimi grek këtë rradhë e kishte inatin meTiranën zyrtare. Sepse duke filluar nga data 23 maj 2011, Ministriae Brendshme e Shqipërisë kishte aplikuar çertifikata të reja, në tëcilën nuk publikohet elementi i kombësisë, duke prezantuar vetëmshtetësinë. Ashtu siç e ka tërë bota. Ky format, i cili ka filluar tëtrokasë në dyert e konsullatës greke, në datën 26 dhe 27 maj, kasjellë kaos dhe kureshtje nga qytetarë të zonës së minoritetit.Dhjetra persona që kanë dashur të rinovojnë dokumentet, apo tëvulosin ato, janë kthyer mbrapsht, nga konsullata greke, duke mospranuar të kryejnë asnjë veprim. Shoqata “Omonia” është nxituartë shprehet, se ndërrimi i çertifikatave është një veprim tendencioz.Heqja e kombësisë është një shkelje e hapur e të drejtës sëminoritarëve. Personave që nuk u është shërbyer në doganën greke,u është thënë se çertifikatat e reja nuk njihen nga Ministria eJashtme Greke. Një ditë më vonë, pikërisht më 28 maj 2011,Vangjel Dule, kreu i PPDNJ-së, ka deklaruar nga Gjirokastra, se“vendimi i qeverise për hedhjen në treg të çertifikatave, ku mungonzëri “kombësi”, është mohim i të drejtave të minoritetit”.


- Ja, me ato tollumbacet që hidhni andej këtej për bashkim tëtrojeve me Kosovën, apo me shqiptarët e Maqedonisë – vijoi hidhurai.

- Ç’të keqe ka, nëse do bashkoheshim një ditë?- Ka shumë të këqija. Kjo për momentin nuk i intereson as

Europës dhe as NATO-s.- Ku e di ti? – e pyeta përsëri unë.- Si nuk e di – kam 20 vjet që nuk më ka lëvizur dot njeri nga

Ministria e Jashtme dhe gjatë këtyre viteve kam punuar edhe siambasador në shumë vende europiane.

- Po për Shqipërinë si do të ishte ky bashkim? - vijova unë.- Nuk është momenti – shtoi diplomati duke më thënë – ne

duhet të tregojmë se dimë të bëjmë shtet dhe duhet të menaxhojmënjerëzit që kemi brenda kufijve tokësorë. As Shqipëria, as Kosovadhe as Maqedonia, nuk po ia mbushin mendjen europianëve sedinë të bëjnë shtet. Ti e ke parë vetë si kanë shkuar punët.

- Natyrisht, kur një komb ndodhet i copëtuar në katër pjesë,nuk ka si të bëhet shtet. Nuk e lejon presioni i fqinjëve, që na kanëzhvatur pjesë të trupit e kërkojnë që plagët të mos mbyllen kurrë,por të kullojnë gjak në shekuj. Atyre u intereson të mos bëhemidhe të nxisin pastabilitetin.

Një copë herë midis nesh ra heshtja dhe unë nuk dija çfarë t’ithosha. Njëherë doja t’i tregoja vullnetin e gjithë shqiptarëve nëkatër shtetet ballkanike, për t’u bashkuar në një shtet të vetëm,por ai, padyshim që këtë vullnet e dinte mirë, përderisa kishtepunuar për shumë kohë edhe si ambasador.

Duke më parë me bisht të syrit, sikur të kërkonte një momenttë volitshëm, ai mu afrua edhe më pranë dhe më tha:

- Ndërsa, për ato çështjet me Greqinë mos u merrni shumë.Mos na prishni me fqinjët.

- Pse? - pyeta me habi. Mos vallë të duket i drejtë ligji përregjistrimin e popullsisë shqiptare me vetëdeklarim etnik e fetar?Apo të shkon për shtat Ligji i Gjendjes Civile, që brenda një kohetë shkurtër ka shkombëtarizuar mijëra vetë?

- Leri këto parulla dhe mos harro se Greqia ka një ndikim tëfortë në BE. Ata të bëjnë gjëmën. A nuk e ke parë se sa të

MOS NA PRISHNI ME FQINJËT

Në koktejin e organizuar nga ambasada franceze, takova atëditë njërin prej diplomatëve të lartë të Ministrisë së Jashtme, i cilikohë më parë kishte kryer për disa muaj detyrën e zv.ministrit.

Sa më pa, m’u afrua duke më thënë: Ata lart, nuk i kanë me sytë mirë veprimet tuaja, që mendoni se keni marrë në dorë flamurine nacionalizmit.

- Kush janë ata lart? – e pyeta.- Hyqymeti - përdori ai një fjalë turqisht, duke shtuar – edhe

Parlamenti, sigurisht.- Ku e di ti? – vazhdova bisedën duke trokitur gotën e verës

me të.- Ministria e Jashtme i di të gjitha – shtoi ai dhe vijoi: Ti e di

që unë nuk jam aq i parëndësishëm për këtë dikaster, përderisapara ca kohësh emri im u përfol për postin e ministrit të jashtëm.

- Nëse do të bëheshe ti ministër i jashtëm, atëherë kishte rrezikqë Shqipërinë t’ia shisje Malit të Zi, në këmbim të bananeve – engacmova unë me shaka, ngaqë e dija se bashkortaku i tij merrejme tregtimin e bananeve, me vendet fqinje.

- Unë do ta bashkoja Shqipërinë me Amerikën, por atë doni tashisni ju, me ato aleancat që kërkoni të bëni – tha ai.

- Për çfarë aleancash e kini fjalën? – pyeta unë.


Ai ngriti telefonin dhe u mat të ikte, por unë e kapa nga xhaketa,që të merrte përgjigjen. Pasi mbaroi bisedën telefonike, e pyeta:Përse të heqim dorë? Kujt vallë i kemi shkelur në kallo?

- Shqipërisë, - tha ai me një ton zyrtar, që përdoret zakonishtnë presidiume mbledhjesh, - me metodat tuaja, ju po pengoniintegrimin e vendit dhe marrëveshjet ndërshtetërore, siç është kufiridetar, ndërtimi i varrezave, hapja e shkollave greke dhe regjistrimii popullsisë. Nga të gjitha këto, ne nuk na vjen asnjë e keqe, madjefitojmë shumë si shtet – përfundoi zyrtari i ministrisë.

- Po njerëzit e thjeshtë dhe Shqipëria, sa humbasin përballëkëtij pazari ballkanik – ia ktheva unë, por atij i ra përsëri zilja etelefonit dhe iku më tutje. Kur e pashë prapë pas 5 minutash, mesmorisë së të ftuarve, as unë, as ai, nuk donim t’i afroheshim më,njëri-tjetrit. Siç duket bravat e ndryshkura të shtetit dhe të historisëkishin filluar të aktivizoheshin.

* nuk të përfill, nuk të ka në hesap, nuk të llogarit kush

kujdesshëm janë qeveritarët tanë në komunikim me grekët?Prandaj, ndalojini ose rrallojini pak ato takimet tuaja – shtoi ai.

- Ne nuk kërkojmë të cenojmë askënd. As nuk po themi tëbashkojmë trojet e copëtuara, sot. Por nuk ka arsye përse të mos ediskutojmë edhe këtë çështje. Shtetet mund të ndërtojnëmarrëdhënie reciproke dhe të sillen mirë me njëri tjetrin, vetëmnëse vendosin dialog partnerësh, pa cenuar interesat e njërit - tjetrit.Konflikti është pjesë përbërëse e natyrës njerëzore dhe dukuri ebrendshme e sistemit ndërkombëtar, ku sundon mosbesimi dhearroganca. Ekuilibri i forcave krijohet dhe ruhet në varësi të forcësdhe vullnetit të aktorëve, ka thënë dikur Kisinger. Nëse nuk jeaktor, nuk të ka njeri në refené*.

Pikërisht, ky mosbesim dhe kjo siguri kërkon që aktorët tëjenë të kujdesshëm, të ruajnë interesat e vendit të tyre, të shoqëriveqë ata përfaqësojnë. Jo njëri të bëjë si të dojë dhe tjetri vetëm tënënshtrohet në funksion të interesave të tij.

- Mirë, mirë, por mos harro se ne jemi të vegjël. Jemi të dobëtdhe nuk mund të matemi me fqinjët.

- Ti do të thuash që të heshtim para kësaj masakre që ngjan menjë pushtim të ri, por tanimë, një pushtim që realizohet me anë tëregjistrave të gjendjes civile?

- Nuk ka asnjë masakër dhe asnjë rrezik pushtimi. Tani nejemi anëtarë të NATO-s, me kufij shtetërorë të garantuar. Grekëvemund t’u bëjmë disa lëshime, në këmbim të ndihmës që na kanëdhënë e po na japin gjatë tranzicionit demokratik. Marrëdhënietmidis shteteve janë njëlloj si midis njerëzve. Nuk ka gjë pa interes– nënvizoi ai.

Dhe pas një minute, ai lëshoi batutën e fundit, për të cilën mesa duket ishte afruar që në fillim pranë meje. Këtë e bëri me nxitim,përpara se të hapte celularin, i cili po i binte vazhdimisht.

-Nëqoftëse ke ndonjë ndikim te shokët e tjerë hiqni dorë sanuk është vonë nga kjo aventurë populiste.

-Unë jam një nga ata. Ndikohemi nga njëri - tjetri vetëm përgjëra që mund t’i bëjnë mirë shëndetit të kombit shqiptar.


sepse e dija që profesionalisht ajo kishte një rrugë tjetër mëdinjitoze, për të ballafaquar studimet historike dhe duke kërkuarnjë komision të posaçëm me profesorë dhe ekspertë ballkanikë,apo europianë.

- Mos u çudit fare – ma preu ajo – këtë e lexova edhe në disalibra që qarkullojnë në Shqipëri, nëpër shkollat greke, të cilatfinancohen nga shteti shqiptar. Pra, në këto shkolla mësohet seEpiri grek, apo “Vorio - Epiri”, vazhdon deri në brigjet eShkumbinit.

- Po ti, e beson këtë mashtrim historik? - e pyeta.Nga skaji tjetër ajo lëshoi një psherëtimë.- Ah, nëse do të përgjigjesha me fjalët e Artur Milerit, do të

thosha se “e shkrova me dorë dhe e mallkova me zemër”. Por nukkisha rrugë tjetër! Veçse të dëbohesha fare nga Greqia.

- Si e kanë pritur konsulentët këtë shpjegim – e pyeta përsëri.- Shumë mirë, madje ata ma rekomanduan. Më dhanë edhe

librat e shkollave greke, që qarkullojnë në Shqipëri. Këto ditë dota firmos dhe së shpejti do ta paraqes. Ndërsa shtyrjen e variantittë parë e justifikova nëpërmjet një raporti mjekësor.

- Po si kështu? – vijova pyetjet unë fare pa kuptim. Si mund tëmbushësh një mbrojtje diplome me gënjeshtra.

- Të gjithë gënjejnë për të mbijetuar – tha ajo – dhe tani tëlutem më ler të qetë, mos ma ngacmo më tej ndërgjegjen time tëvrarë.

E mbylla në çast telefonin, pa i thënë as “mirupafshim” dhemë erdhi keq për të. Edhe për veten. Edhe për fatin e mijërashqiptarëve, që detyrohen të tjetërsohen për të mbijetuar, në këtëkohë të vështirë agresionesh ideologjike dhe etnike. Por nuk dijaçfarë të bëja më shumë.

PËRSËRI NJË TË DIELË ME ANËN

Ishte ditë e diel dhe pikërisht në orën kur takohesha me Anën,m’u kujtua historia e saj dhe vendosa ta marr në telefon. Këtërradhë, zëri i saj nuk ishte më miqësor. Ishte thjesht një timbërindiferent, prej fajtori, që nuk dëshiron të japë shumë sqarime,për shkak të vrasjes së ndërgjegjes ose për bashkëfajësi në krim.

- Si je Ana? – e pyeta unë!- Mirë – tha ajo pa shtuar asgjë tjetër nga pas.- Çfarë ke kështu? - e ripyeta.- Asgjë - tha ajo përsëri ftohtë.- Si po shkon puna me diplomën? – vijova më tej.- Po e mbaroj – tha ajo.- Në ç’mënyrë po e mbaron?- Ashtu si mbarojnë të gjitha gjërat për të mbijetuar – tha prerë

Ana – kam bërë disa ndryshime thelbësore, thuajse e kam nisurnga e para!

- Si e ke nisur? – e pyeta sërish unë pa fshehur një farë padurimi.-Po ja – sqaroi Ana – kam shkruar se “Vorio – Epiri” është

tokë greke dhe ajo përfshin trojet deri në Berat dhe më tej akoma,deri në lumin Shkumbin. Kaq të mjafton besoj, më tej e kuptonvetë vazhdimin!

- Përse e bëre këtë? – thashë i pakënaqur nga zgjedhja e saj,


shashkë shpërndau përreth një provokim tymi dhe mjegulle, dukefrymëzuar ujqërit e rinj, të kërcisnin dhëmbët, ngaqë parandjeninerën e gjakut. Të njëjtin propozim Milosheviçi e kishte bërë disavite më parë për ndarjen e Bosnjes. Pra, ishte një skemë e njohurbarbarie, me formula të reja, të ashtuquajtura bashkëkohore. Përvite të tëra, oreksi shtazor i grabitqarëve nuk e kishte ngopur dotbarbarinë e vet. Tani, kur gjërat dukeshin se do të qetësoheshin,ishte pikërisht një president dhe një zëvendëskryeministër serb,që u jepnin sinjale kasapëve të Beogradit, për të mprehur sëpatat.Ora e pushtuesve kishte ikur përgjithmonë dhe kjo deklaratëtregonte, se zyrtarët serbë, e kishin kurdisur sahatin e ri të integrimitme akordet e Mesjetës. Natyrisht, kjo kaloi pa u vënë re ngadiplomacia zyrtare e Shqipërisë dhe pa ndonjë reagim të fortë ngaqeveria e dobët e Kosovës. E para, preferoi heshtjen, për të mosngjallur debate dhe e dyta ndjehej ende e dobët, për njëkundërpërgjigje të ashpër e të merituar ndaj zëvendëskryeministritserb.

Kjo ndodhi pak a shumë në të njëjtën ditë kur krimineli serbMlladiç, po udhëtonte në autoburg, drejt Hagës. Me këtë veprim,dukej se zyrtarët serbë mësonin historinë në darkë dhe e harroninatë në mëngjes. Pasi ngriheshin nga gjumi, ku kishin parë në ëndërregërsirat, ata në mëngjes ëndërronin hartën e tyre, më të madhe,se ç’u kishte rënë për pjesë nga paraardhësit.

Por një fjalë e urtë thotë se, “Kush fle me qen, gdhihet mepleshta”. Dhe me sa duket për serbët e pandryshueshëm, nevojitetnjë pasqyrë për të parë më mirë deformacionet e synimeve dheëndrrave.

SERBËT RIKËRKOJNËNDARJEN E KOSOVËS

Deklarata e presidentit Tadiç, me gjithë dozën e hipokrizisë,nuk mund të realizohet kurrë. Synimi i tyre është ndarja e Kosovës,një ricopëtim i dytë i trojeve tona, midis Shqipërisë dhe Serbisë.Kjo, natyrisht, është një kërkesë utopike dhe nuk mund të zbatohetkurrë në praktikë. Asnjë politikan shqiptar nuk ka mandat, që tëulet në bisedime me serbët për këtë problem. Kushdo që do tabëjë këtë hap, do të quhet brenda sekondës tradhtar i kombit tëvet. Këtë deklaratë, Tadiç e bëri në një intervistë për gazetëngjermane “Frankfuter Algemajne Cajtung”, më 2 qershor 2011,duke theksuar: “Shqipëria e madhe” mund të jetë pjesë e njëzgjidhje praktike më të gjerë, dhe serbët mund ta pranojnë atë”.

Nga ana tjetër, edhe zëvendëskryeministri serb, Ivica Daçiç,deklaroi në revistën e përjavshme “Nin”, po më 2 qershor, se“ndarja e Kosovës mes Serbisë dhe Shqipërisë, është i vetmi opsionrealist”.

Kështu, në fillim të qershorit, në tramvajet e Beogradit urishfaqën pasagjerët e Kongresit të Londrës, duke folur përsëripër rindarje të reja të trojeve shqiptare. Konkretisht, të dy zyrtarëte lartë serbë, hodhën shashkën e radhës, duke propozuar bisedimeme palën shqiptare për ndarjen e Kosovës. Ashtu siç pritej, kjo


Prizrenit. Stërgjyshërit dhe gjyshërit e mi kanë qenë kushërinj tëparë me të zotët e shtëpisë dhe ne vazhdojmë ta ruajmë lidhjen egjakut me pasardhësit e tyre. Pra, në një farë mënyre, kjo shtëpiështë edhe e imja. Por tani kjo ndërtesë është kthyer në muze dheu përket gjithë shqiptarëve.

- Faleminderit që erdhe, i thashë, por më vjen shumë keq, qënuk e more fjalën në takimin tonë.

- S’ka gjë - tha ai – kisha nevojë të dëgjoja, se çfarë thuhetprej kësaj lëvizjeje të re. Sot erdha rastësisht. Do të kemi raste tëtjera.

Pasi më njohu një copë herë me gjendjen aktuale të familjessë tij, biseda shkoi përsëri në plagën e hapur të copëtimit tëShqipërisë.

- Ata bënë shumë plane dhe takime përpara se të ndaninShqipërinë në katër pesë pjesë, - filloi ai bisedën shtruar, ndajedhe ne, duhet të mos lodhemi së biseduari për të realizuarbashkimin, rreth një trupi të vetëm. Në radhë të parë, bashkimintonë në mendime, për t’iu kthyer punës dhe bërjes së vendit, atyku jemi, dhe më tej për një ribashkim të mundshëm.

- Për këtë duhet të mobilizohemi të gjithë, – i thashë unë –sepse situata është shumë e vështirë

- Sigurisht – m’a preu fjalën ai - por gjithësecili bën aq samundet. Ndërsa elitat e kombit realizojnë diferencën, për të kryermisionin e plotë – shtoi më tej dhe vazhdoi: Fisi ynë hapi portat eshtëpisë për Lidhjen e Prizrenit dhe për këtë iniciativë, u persekutuabarbarisht në 120 vjet. Natyrisht, herë hapur, herë fshehtazi.

- Keni të drejtë. Fisi juaj ka vuajtur shumë – ndërhyra unë.- Më shumë ka vuajtur kombi shqiptar. Ka vuajtur Kosova

dhe shqiptarët e Maqedonisë apo të Malit të Zi, të cilët kurdoherëjanë ndjerë si jetim në mes të Europës – shtoi prizrenasi me sytëtë mbërthyer diku.

- Çfarë po ndodh tani me familjen tuaj? – e pyeta.- Ajo që po ndodh me të gjitha familjet e shqiptarëve – tha ai.

Ne presim të bëhet Shqipëria, ndonëse e shohim, se tani për tanikjo ëndërr duket e largët. Por duhet t’i dalim zot vetes. Ka prejshteteve të mëdha që do të na ndihmojnë. Ndokush, do të përpiqet

TELEFONI IM I FIKUR

Për të respektuar audicionin dhe veten, gjatë kohës qëzhvillohej mbledhja në Sky Tower, telefonin e kisha të fikur. Kurpo zbrisja nga shkallët, para se të nisesha drejt makinës, gjëja eparë që bëra ishte hapja e telefonit. Dhe menjëherë, në celularintim, sinjali elektronik më informoi për mbërritjen e disa mesazheve.Katër prej tyre ishin prej disa miqve të mi, që na uronin përaktivitetin, ndërsa dy të tjerë vinin nga i njëjti numër. I lexova mekujdes dhe në të dyja mesazhet shkruhej e njëjta fjali: “Pasmbledhjes duhet të takohemi”. Ishte një numër krejt i panjohurdhe nga fjalët e tjera shoqëruese kuptohej gegërishtja e qartë dhee shkruar pa gabime ortografike, të cilat janë të natyrshme nëmesazhet telefonike. Por sapo ndala hapat, për të menduar seç’duhet të bëja, dikush më foli në emër, duke më thënë:

- Kam ardhur për një punë në Tiranë dhe sapo mësova përtakimin tuaj, erdha me një frymë.

Pastaj u prezantua edhe vetë.- Jam Arbër Krasniqi nga Prizreni. Isha në sallë dhe u dëgjova

me vëmendje. Ju lumtë!- Kam shumë miq në Prizren dhe shkoj shpesh për t’i takuar, i

thashë unë. Pastaj e pyeta se në ç’pjesë të Prizrenit, banonte.- Shtëpia ime e vërtetë është pranë ndërtesës së Lidhjes së


MEGALI IDEA DHE NAÇERTANIA

Para Lidhjes së Prizrenit, Greqia dhe Serbia, bënë një plan tëpërbashkët për copëtimin e trojeve shqiptare. Ato përpunuanplatformën e tyre politike, mbi bazën e së cilës do të realizonindhe aneksimin e tyre. Me Shpalljen e Pavarësisë, Greqia i kushtoirëndësi të madhe përgatitjes së kushteve “për pushtimin e Epiritdhe helenizimin e popullsisë shqiptare”.66 Për këtë u morën masatë shumta, duke filluar nga represioni i shtetit ndaj banorëve jogrekë, d.m.th. shqiptarë, heqja e shkollave në gjuhën e kombit tëtyre, dhunimi i të drejtave dhe nderit të shqiptarëve dhe një sërëmasash të tjera, që detyronin banorët të braktisnin me dhimbjetrojet e tyre. Duke vepruar në këtë mënyrë ndaj shqiptarëve, grekët“harruan” faktin, se pikërisht “arvanitët janë krijuesit e Greqisësë re”.67

Kryeministri grek, Janis Koletis, në vitin 1844, shpalliprogramin e tij të quajtur “Megali Idea”*, i cili synonte të krijonte

që edhe të na sabotojë. Ashtu siç ndodhi me Lidhjen e Prizrenit,kur Turqia kërkoi ta përdorte për interesat e veta, por nuk mundi.Kongresi i Berlinit, që u mbajt tre ditë më vonë, e zyrtarizoicopëtimin e trojeve tona. Dhe më vonë, Mbledhja e Ambasadorëvenë Londër vulosi gjithçka – tha me dëshpërim ai.

- Vetëm për një farë kohe – e ndërpreva unë.- E di - tha djaloshi nga pjesa tjetër e Shqipërisë dhe

instiktivisht pa orën.– Koha e copëtimit mbaroi. Ka mbërritur ora e bërjes. Por

duhet të veprojmë pa humbur asnjë minutë – shtoi pas pak.

66 Mehmet AliVrioni, Abdyl Frashëri, Memorandum drejtuar kontit Andrassy,Vjenë, 29.05.1879, PA XVI/72, “Leka”, mars 1940

67 Aristidh Kolia, Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve, vështrim historik, politik,gjuhësor, Tiranë 2002, f.217

* Platformë politike e qarqeve shoveniste greke, që synonte, duke filluar prejfundit të shek. XVIII, krijimin e një shteti të madh grek, në kufijtë e Perandorisë


një shtet të madh helen, sipas të cilit, Shqipëria e Jugut deri nëShkumbin, do të përfshihej brenda kufijve të Greqisë. Kjo ide etij gjente mbështetje te Patrikana Ortodokse e Stambollit, sipasparimit të sajuar grek: “Ortodoksit e Shqipërisë janë grekë”.

Të njëjtën gjë bënë dhe serbët. Po në këtë vit, Ilia Garashanini,shpalli projektin serb “Naçertania”**, objektiv i të cilit ishte kthimii principatës së vogël serbe në shtet të madh, duke i konsideruarserbe, të gjitha tokat mbi lumin Shkumbin. Ajo u mbajt e fshehtëpër një kohë të gjatë. Natyrisht, dihej nga një grup i caktuarnjerëzish, të cilët punonin për zbatimin e saj. Ajo u bë publike më1906.

“Naçertania” ishte një krijim i qarqeve borgjeze dhenacionaliste, kërkesë e faktorit të brendshëm ekonomik e social,me qëllim zgjerimin e trojeve serbe në dëm të kombësive të tjera.Përzënia e shqiptarëve nga trojet e veta, në bazë të “Naçertanias”,ishte caktimi i tatimeve të mëdha, mos hapja e shkollave shqipe,rrahjet e shumta nga xhandarmëria serbe, arrestimet, burgimet dhevrasjet pa kriter68. Mbi bazën e saj, gati një shekull më pas,Çubrilloviçi e avancoi programin. Ai shtoi kritere të reja për

Bizantine, ku do të përfshiheshin edhe troje të banuara nga popullsi të tjeraballkanike (shqiptarë, maqedonas, bullgarë etj)....Gjatë shek. XIX dhe në fillimtë shek. XX, prej saj u frymëzuan qarqet drejtuese të Athinës, në marrëdhënietndërkombëtare, duke mbajtur qëndrim agresiv ndaj popujve fqinjë të Ballkanit.Ata synonin të përfshinin në shtetin grek një pjesë të mirë të tokave shqiptare.Në fillim të shekullit XX, ata u përpoqën ta realizonin këtë program nëpërmjettë ashtuquajturit “Vorio – Epir”, që synonte aneksimin e krahinave të Korçësdhe Gjirokastrës. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, f. 687)

** Platformë e politikës së jashtme serbe, që u përpunua, pas konsolidimit tëpozitave të saj politike në shtetin serb, nga I. Garashanini, në fillim ministëri Punëve të Brendshme, më pas ministër i Punëve të Jashtme dhe Kryeministëri Serbisë. Në të propagandohej ideja e shtetit të madh serb, sipas së cilës,shteti i ri serb, duhej të ishte trashëgimtar i drejtpërdrejt i Perandorisëmesjetare të Stefan Dushanit. Në të parashikohej aneksimi i trojeve shqiptaretë Vilajetit të Kosovës dhe të gjithë Shqipërisë së Veriut dhe Shqipërisë sëMesme. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, f. 741)

68 Hakif Bajrami, Naçertania, Prishtinë 2004, f. 104

shkombëtarizimin, duke forcuar masat represive të shtetit, memosnjohjen e tapive të vjetra, shqiptarët të përjashtohen ngashërbimet shtetërore, vetëqeverisëse, fetare e tj. Sipas tij“shqiptarët janë të ndjeshëm në fé dhe në këtë drejtim duhen prekurmirë, siç është shkatërrimi i varreve, detyrimi që femrat t’i dërgojnënë shkollë së bashku me serbë, ndalimi që të mos kenë liri martesesi dhe keqtrajtimi i herë pas hershëm i klerikëve…”.69

69 Po aty


Për ne ka interes qëndrimi i saj malinj ndaj trojeve shqiptare.Më 30 maj 1780, Katerina II u takua me Jozefin e II, në Mogiliev,ku diskutuan për ndarjen midis tyre të pjesës më të mirë të tokavetë pushtuara, duke rimëkëmbur republikat e vjetra greke.“Rimëkëmbja e republikave të vjetra greke”, që u nënshkrua midisJozefit II dhe Katerinës II, i jepte fund pavarësisë së ardhshme tëShqipërisë, të cilën e merrte përgjithmonë Greqia.

Më gjithë këtë pakt, Jozefi II, Perandor i Austrisë, i shkruanteKaterinës pak kohë më pas, se nuk mund të zbatoheshinmarrëveshje të tilla pa pëlqimin e Francës. Kjo e fundit, me gjithëdashurinë e madhe që kishte ndaj Rusisë, i trembej marrjes sëKonstandinopojës prej saj. “Për sa i përket krijimit të një mbretërietë re dhe të trashëgueshme të Dakisë me një princ të fesë greke(ortodokse) në krye, dhe, së fundi, vendosjes si sovran dhe perandortë Perandorisë Greke në Stamboll, unë jam i mendimit, se mundtë vendosim për këtë, vetëm nëse ngjarjet e luftës shkojnë mirë”.Por, për këto lëshime, Austria kërkonte një pjesë të Serbisë,Bosnjën, Hercegovinën, Malin e Zi, përfshi gjirin e Drinit etj.“Të dyja perandoritë e reja, e Dakisë dhe e Greqisë, të angazhohenqë të mos u vënë kurrë pengesa ose taksa të çfarëdoshme anijevetë mia”.71 Ndërsa një diplomat francez, do të shkruante se, “Francanuk dëshiron të shkatërrohet Perandoria Osmane, sepse zgjerimi ipamatur i Rusisë alarmon të gjitha Fuqitë e Europës”. PërsëriKaterina II, këmbëngul në të vetën dhe më 4 janar 1788, i shkruanJozefit II, se “të dy sovranët, i Dakisë dhe i Greqisë, nuk do t’uvinin asnjë pengesë e taksë anijeve tregtare të subjekteve tëmadhërisë suaj perandorake”.72

Lufta për marrjen e Konstandinopojës ishte dëshirë edhe efuqive të tjera, ndaj dhe marrja e tij vështirësohej më tej. NapoleonBonoparti, bënte të ditur në atë kohë, se ishte dëshira për të marrëStambollin ajo që nuk lejonte copëtimin e Turqisë. “Ky kryeqytetishte vështirësia e pakapërcyeshme, pengesa që na dilte

RUSËT PËRGATISIN SHUARJENE KOMBIT SHQIPTAR

Pjetër Romanovi ishte themelues i panortodoksizmit rus dheedukoi popullin e vet me etjen për pushtim kolonish. Ky car rus,më 1710, hartoi testamentin e tij prej 14 pikash, ku parashikohejrruga që do të ndiqej për zgjerimin e Rusisë nëpërmjet pushtimevedhe zotërimin e Europës prej saj. Synimet e tij ishin për të nxiturAustro-Hungarinë të godiste Turqinë dhe ata së fundi të zotëroninKonstandinopojën dhe pas kësaj, banorët e Europës “do të jenëskllevërit e ardhshëm të Rusisë së madhe”, të Pjetrit të Madh.Këtë virus, Pjetri ia përcolli careshës Katerina II (1729-1796), tëcilën Volteri e ka quajtur “Semiramizi i Veriut”. Katerina e kishtebërë zakon, që të mos u jepte fruta miqve pas drekës, duke ujustifikuar me shprehjen cinike: “Më falni, por jam e hidhëruar.Ju nuk do të hani fruta të mira derisa unë do të mund të kalojpushimet stinore në Konstandinopojë”.

Më 4 korrik 1780, Jozefi i Dytë i shkruante Maria Terezës ngaShën Petersburgu, duke bërë fjalë për Katerinën, e cila kishte siprojekt rimëkëmbjen e Perandorisë së Lindjes, që kjo careshë “engroh dhe e ringroh për ta çelur përherë në shpirtin e saj. Ajo, nëçdo çast, shfaq zgjidhje për ndarjen e Turqisë”.70

70 Arneth Josef II und Katherina von Russland, Ëien, 1869, Nr. 558, fq. 263. Sh.Delvina, Republika, 22 maj 2010

71Sorel, A, Evropa dhe revolucioni, f. 451. Sh. Delvina, Republika, 22 maj 201072 Po aty


Kapodistria, duhet të bëhen thelbësisht greke, duke siguruar kështuhegjemoninë e helenizmit.

Përpjekjet për dëbimin e shqiptarëve nuk rreshtën asnjëherë.Në vitin 1877, marrëdhëniet midis Rusisë dhe Turqisë ishinashpërsuar. Rusët i shpallën luftë Turqisë dhe forcat e saj përparuanshpejt. Turqia u gjunjëzua dhe u detyrua të nënshkruaj paqen eEdrenesë, më 31 janar 1878. Në 3 mars, nënshkroi Traktatin ePaqes së Shën Stefanit, ku u detyrua t’i bënte shumë lëshimeRusisë, si fituese e luftës.

Ky Traktat ka qenë shumë i ashpër për shqiptarët, pasi nuk ezinte në gojë fare si kombësi më vete. Krahinat shqiptare të Korçës,Pogradecit, Strugës, Dibrës, Gostivarit, Tetovës, Shkupit,Kaçanikut dhe të Kumanovës, i jepeshin Bullgarisë. Serbia merrtepjesën veriore të Kosovës, deri në afërsi të Mitrovicës. Mali i Zido të merrte Ulqinin, Krajën, Anamalin, Hotin, Grudën,Kelmendin, Plavën, Gucinë dhe Rugovën. Pjesa tjetër e Shqipërisëdo të mbetej nën sundimin osman. Si rrjedhojë, trojet shqiptaredo të ndaheshin ndërmjet katër shteteve të huaja: PerandorisëOsmane, Bullgarisë, Serbisë dhe Malit të Zi.

vazhdimisht përpara… ai që do të zotërojë Konstandinopojën dotë qeverisë botën”,73 - nënvizonte francezi i famshëm në atë kohë.Më 1807, Aleksandri I i Rusisë braktisi Korfuzin dhe Kotorin, qëishin zotërime ruse qysh nga viti 1799-1806, duke ia dhënë Francës,e cila lidhi në atë kohë aleancë të ngushtë me Rusinë. Ai, sipasNapoleonit, “ishte një grek i Perandorisë Bizantine”, nip i careshësKaterina II dhe pretendonte të bëhej perandor i ardhshëm iLindjes.74

Me krijimin e shteteve të Dakisë dhe të Greqisë, Katerina IIfshinte një herë e përgjithmonë popullin shqiptar dhe eliminontekështu historinë e tij, trojet etnike, qenien kombëtare, duke e lënëatë në prehër të asimilimit të fqinjëve të tij grabitqarë serbo-sllavo-grek.

Me ardhjen në fuqi të Nikollës I, në Rusi, iu dha pavarësiaGreqisë dhe kjo u motivua nga Cari si mbrojtje ndaj ortodoksisë.Por edhe sepse Nikolla I, kishte një lidhje respekti të ndërsjelltëme kreun e grekëve, Jan Kapodistrian (1776-1831), i cili kishteqenë ish-sekretar i Shtetit të Rusisë për Lindjen më 1815 dhepresident i Greqisë qysh më 1827. Më 18 mars 1828, ish-diplomatirus, Kapodistria, i kërkon car Nikollës të rishoh hartën e Ballkanit.Sipas projektit të tij, nga pesë shtetet e ardhshme, tre prej tyreduhej të ishin në thelb shtete greke, gjë që do t’i siguronte Greqisëhegjemoninë në Konfederatën Ballkanike. Nga pesë mbretëritënë Konstandinopojë, vetëm njëra do t’i përkiste sllavëve tëGadishullit Ballkanik.75

Me projektin për krijimin e Mbretërisë së Epirit, ku përfshihejShqipëria, Kapodistria jo vetëm që i përcaktonte vendit tonë njëperspektivë greqizimi të plotë, por i dhuronte Serbisë qytetet: Tivar,Ulqin, Shkodër, së bashku me të gjitha rrethinat; gjithashtu ijepeshin përgjithmonë Serbisë: Gjakova, Peja, Mitrovica,Prishtina, Novipazari, Gjilani, Tetova etj. Që të gjitha këto, thotë

73 Po aty74 Sherif Delvina, Republika, 22 maj 201075 Po aty


Kongresit të Berlinit, i cili do të fillonte punimet tre ditë më vonë,të mos i jepte asnjë pëllëmbë tokë nga atdheu i shqiptarëve, nëdobi të ndonjë shteti të huaj, përndryshe shqiptarët do të luftoninderi te njeriu i fundit. Kuvendi vendosi gjithashtu që Lidhja ePrizrenit të organizonte forcat e saj të armatosura, të pavarura ngaPorta e Lartë. Nuk bëhej fjalë për ndonjë ushtri të rregullt, por përforca të armatosura vullnetare, që do të përdoreshin për të mbrojturvendin nga rreziku i copëtimit. Aty u kërkua shpallja e një bese tëpërgjithshme, ku gjithë shqiptarët të pajtoheshin, duke ndërprerëgjakmarrjet dhe mëritë që kishin ndërmjet tyre, deri sa të kalonterreziku i jashtëm për atdheun. Pastaj u zgjodhën organet e saj tëlarta.

Delegatët patriotë kërkuan që Lidhja të ishte një organizatëme karakter kombëtar, e cila do të luftonte jo vetëm kundër rrezikuttë copëtimit, por edhe për të siguruar të drejtat kombëtare përShqipërinë. Ndonjë nga delegatët, me prirje turkomane, që ishinftuar në Kuvend, kërkuan që Lidhja të kthehej në një organizatëislamike ballkanike dhe të kundërshtonte, si copëtimin e viseveshqiptare, ashtu edhe aneksimin e Bosnjës e të Hercegovinës ngaAustro-Hungaria, pra t’i shërbente interesave të Portës së Lartë,gjë që nuk u miratua nga patriotët shqiptare.

Më 1 korrik 1878, mblidhet Kuvendi i Përgjithshëm, i cili më2 korrik miratoi Kanunin e Ri, ku thuhej: “Lidhja Shqiptare, eformuar në Prizren, do të luftonte për të drejtat kombëtare tëShqipërisë dhe se veprimtarinë e saj do ta shtrinte vetëm në trojetshqiptare”.

LIDHJA SHQIPTARE E PRIZRENIT

Ndalimi i zbatimit të Traktatit të Shën Stefanit deri në mbajtjene Kongresit të Berlinit, u dha kohë patriotëve shqiptarë për t’uorganizuar më mirë. U hodh ideja për krijimin e një lidhje tëpërgjithshme kombëtare, ku të bënin pjesë gjithë shqiptarët, padallim krahine, feje e gjendje shoqërore. Kishte vështirësi nëgjetjen e një gjuhe të përbashkët, pasi vepronin dy rryma: radikalëte kërkonin pavarësinë me luftë, ndërsa të moderuarit shpresoninta fitonin atë me pëlqimin e Sulltanit.

Patriotët shqiptarë, me bërthamë të fuqishme Komitetin eStambollit, kërkuan që Porta e Lartë të lejonte formimin e lidhjesshqiptare, por ajo nuk pranoi. Madje u përpoq ta manipulonte.Megjithatë, thirrja e Kuvendit të Prizrenit dhe organizimi i tij iubesua një komisioni, shumica e anëtarëve të të cilit ishin ngaPrizreni dhe Gjakova. Ky komision kryesohej nga burra që kishindhënë kontribut të madh për çështjen kombëtare, si Ymer Prizreni,Ahmet Koronica etj. Punimet u hapën më 10 qershor 1878. Endenuk kishin mbërritur gjithë delegatët, për shkak të pengesave që unxirrnin autoritetet osmane. Kuvendin e Përgjithshëm të Prizrenite drejtoi Iljaz Pashë Dibra, luftëtar i shquar në mbrojtjen einteresave shqiptare. Ky kuvend politik mori emrin Lidhja ePrizrenit. Më 10 qershor 1878, u vendos që t’i bëhej me dije


kurfarë autonomie të mundshme shqiptare, pasi rrezikohet qeniagreke”.76 Ky ministër e dinte mirë, që po kërkohej ajo që nuk utakonte. E dinte që territori nga Kakavija në Moré, ishte i banuartërësisht nga shqiptarë, por ai duhet të punonte për zbatimin eprojektit të helenizimit të trojeve shqiptare. Kumunderos thekson,se, ndonëse kanë kaluar pesë dekada të shtetit të pavarur grek,“një pjesë e madhe e popullsisë në Moré, që është shumë kompakteetnikisht, nuk heq dorë nga qenësia shqiptare..”.77 Ministrin eshqetëson e vërteta, pasi “edhe në Athinë, si në Moré, mbi 70. 000shqiptarë flasin vetëm gjuhën shqipe, pa ditur asnjë fjalëgreqisht”.78

Pas një muaj punimesh të Kongresit dhe pas një lufte të ashpërdiplomatike, pavarësisht nga e vërteta, kërkesat shqiptare nuk umorën në konsideratë dhe më 13 korrik 1878, u nënshkrua Traktatii Berlinit. Serbisë iu dhanë krahinat e Pirotit, Trenit, Vranjës dhetë Nishit. Malit të Zi i jepeshin krahinat e Tivarit, Podgoricës,Plavës, Gucisë, Rugovës dhe të Kolashinit. Kongresi mori nëshqyrtim edhe kërkesat e Greqisë, që nuk kishte marrë pjesë nëluftë kundër Perandorisë Osmane dhe vendosi që kufiri i ri nëThesali dhe në Shqipërinë e Poshtme, të caktohej nga një komisionturko-grek. Si vijë kufiri rekomandohej vija që formonin lumenjtëKalamas dhe Selemvria, duke i dhënë kështu Greqisë, përveçtokave greke që i takonin, edhe trevën shqiptare të Çamërisë.

KONGRESI I BERLINIT VENDOSCOPËTIMIN E SHQIPËRISË

Ende pa u tharë boja mbi dokumentet e Lidhjes së Prizrenitdhe pikërisht tri ditë pas themelimit të saj, më 13 qershor 1878,filloi punimet Kongresi i Berlinit. Kjo tregoi se pushtuesit (poredhe mbështetësit e tyre) nuk donin të humbnin kohë. Atapërjetonin ekstazën e ndarjes së tokave shqiptare dhe për këtë arsyeishin vazhdimisht në tension. Prej kohësh, kasapët kishin mprehurthikat dhe diplomatët e pranishëm, të ulur në tavolinat e mbledhjes,u ngjanin të ftuarve, që mezi presin therjen e dashit për të kënaquroreksin e tyre. Natyrisht, disi të frikësuar për krimin që po bënin,sepse gjithësecili e dinte që kockat e asaj thertoreje mund t’imbeteshin në grykë. Për këtë arsye, delegacionin që dërgoi Lidhjae Prizrenit, me nismën e vet, nuk pranuan të fliste në Kongres.

Lëvizja shqiptare kishte ngacmuar disi krerët e fuqive tëmëdha, por presioni grek ishte i jashtëzakonshëm. NdonëseBismarku e shihte me dyshim praninë e një shteti shqiptar, pagjuhë të shkruar, kërkoi që të mos cenohen trojet shqiptare nëfavor të Greqisë. Pas kësaj deklarate të Bismarkut, ministri iJashtëm Grek, Kumunderos, më 5 mars 1881, i kërkonte mbretërisëgjermane “të ndihmojë grekët, që Janina mos të përfshihet në

76 Le minoranze etniche e linguistiche, Vëll. I, Palermo, 1989, f. 185, cit. ngaHasan Minga, Çamëria vështrim historik, Tiranë, 2006 f. 41

77 Po aty78 Po aty


propagandës së huaj në Shqipëri, që u rrënjos aq thellë dhe nuk elë të marrë frymë”.80

Rolin më të madh në këtë çështje e kanë luajtur priftërinjtëgrekë, të cilët edhe gjatë predikimit u thoshin besimtarëve se “JezuKrishti ka folur greqisht dhe jo shqip dhe se pikërisht për këtëarsye, nëse ata dëshirojnë të jenë të krishterë të mirë, duhet tëheqin dorë nga lëvrimi i gjuhës së tyre dhe të vrapojnë në shkollatgreke”81

Megjithatë, patriotët nuk hiqnin dorë nga mësimi i gjuhëskombëtare. Tahir Mete Mazreku, në një telegram që i dërgonteKlubit të Janinës, shkruante: “Kombi shqiptar për përparimin emësimin e gjuhës së vet, ka për të dhënë gjithçka, po të jetë nevojaedhe jetën”.82 Ndrësa përfaqësues të klubit të Filatit, të cilët bënënjë mori protestash, i shkruanin Portës së Lartë, se edhe “atë gjakqë na ka mbetur, do ta derdhim për abc-në me shkronja latine”.83

Qëndrimi burrëror i shqiptarëve e acaroi politikën greke dhepër të frenuar “megallomaninë shqiptare në Epirin e Jugut”, qeveriae Athinës dha porosi të aktivizohen çeta andartësh, të cilatkomandoheshin direkt nga qendra, për të “mënjanuar pengesat qëi dilnin idesë kombëtare greke dhe të kryheshin edhe ekzekutimebrenda në qytetin e Janinës e gjetkë”.84

INTENSIFIKOHET HAPJAE SHKOLLAVE TË HUAJA

Gara për hapjen e shkollave të huaja ishte e frikshme. Turqiakishte zgjedhur trevat myslimane për të hapur shkolla vetëm nëgjuhën turke. Serbët bënin të njëjtën gjë në Veri. Latinët po ashtu.Kisha ortodokse greke tregohej më e vëmendshme dhe duhetpranuar që ishte më e organizuar. Në vitin 1885, vetëm në Vilajetine Janinës ishin 700 shkolla fillore për të krishterët dhe në tetor1889, numri i tyre arriti në 800. Objektivi grek ishte që të “zgjohejdhe të forcohej ndjenja dhe ndërgjegja kombëtare greke, që mëvonë ajo të frymëzohej me idetë e helenizmit”.79 Atdhetarët ishqetësonte ndalimi i hapjes së shkollave shqipe, për shkak tëndikimit negativ të perandorive dhe presionit të ushtruar qëllimishtprej fqinjëve, të cilët kishin synimet e tyre ekspansioniste. Ndajnë gazetën “Bashkimi i kombit”, nr. 8, Manastir 29.10.1909,shkruhet se kjo pengesë e madhe që vijon ende ndaj shkollaveshqipe, e ka burimin te “liria e madhe që i dha despotizimi

79 AIH. Arkivi politik i Vjenës për Shqipërinë, Vj-39-1, Raporti i Piterit drejtuarkontit Von Kolnoky-Vjenë, Janinë, 28.10.1889

80 7,7. AIH. Ark. Vjenës. 18 – 4 – 500, V. 1908, cit. nga H. Minga, Çamëria...f. 48-4981 Po aty82 Gazeta, Zgjimi i Shqipërisë, Janinë, 28. 02. 191083 Aurel Plasari, Vija e Teodosit rishfaqet…, Tiranë 1992, f. 2384 H. Minga, Çamëria..., f. 64


shqiptar. Mbi të gjitha, për ta përhapur këtë gënjeshtër, grekët bëjnëçmos që t’ia dalin synimit të tyre fare lehtë: qysh nga viti 1877Shqipëria gjendet në një kryengritje pothuajse të pandërprerë kundërzgjedhës turke, një kryengritje e tillë duket sheshit, jo përmesdënglave si të grekëve, po me anë të fakteve, domethënë, merefuzimin për kryerjen e shërbimit ushtarak në ushtrinë turke, memospranimin e pagimit të taksave, me refuzimin për dorëzimin earmëve. Mirëpo, agjencitë dhe korrespondentët e gazetave tështeteve të huaja në Greqi dhe Turqi, të mbajtur me para të grekëve,ndonëse janë të shtrënguar t’u bëjnë jehonë këtyre kryengritjeve tëherëpashershme dhe shumë të rëndësishme, ruhen që të thonë seato ndodhin në Shqipëri. Kështu, herë thonë se ato zhvillohen nëEpir, Kretë, Maqedoni dhe herë në vilajetin e Kosovës. Gjithmonëshmangin fjalën “Shqipëri”, sepse ndjekin këtë politikë dredharake,që ndryshe i thonë konspiracion i heshtjes.....

Shqiptarët përbëjnë një grup të madh shoqëror, tendencat etyre individuale nuk përkojnë me ato të grupeve fqinje. Teorikisht,ka mundësi që ky komb të vdesë, por është jashtë çdo mundësieqë ky komb të asimilohet nga një popull tjetër. Ky komb do tëçlirohet dhe do të jetojë. Do të ketë pak telashe për t’u çliruar ngaturqit. Për sa u përket fuqive të mëdha që do të mund të kishinpretendime mbi Shqipërinë, ato neutralizojnë njëra-tjetrën. Në tëvërtetë, Austria nuk do ta durojë protektoratin italian në Shqipëri,sepse ky do të sillte zhdukjen e plotë të forcës së makinës së sajnë këto anëra, e cila do të ndodhej kështu e mbyllur si në një liqentë vërtetë. Italia nuk do ta lejonte përparësinë e një pushtimiaustriak të Shqipërisë, sepse ai pushtim për Italinë do të kishte tënjëjtën vlerë me bllokimin e brigjeve të saj lindore.

Ne kemi frikë vetëm nga grekët, meqë ata kanë një armëvetjake, dinakërinë. Duhet të kihet parasysh se dinakëria e tyreështë tepër e madhe, ajo është e pamatshme nga madhësia, sepseme anën e saj ia kanë dalë mbanë jo vetëm të mashtrojnë, poredhe të sigurojnë simpatinë e njerëzve më të mëdhenj që i nderonuniversi…”.85

KOMBI SHQIPTARNUK ASIMILOHET KURRË

Faik Konica i shkruan kryeministrit anglezGledston më 1897

Më 1897, në numrin 2 të gazetës “Albania”, botohen pjesë tëletrës që Faik Konica i dërgon kryeministrit anglez, Gledston.Midis të tjerave lexojmë: “Kam nderin që ju drejtohem me anë tënjë letre, të cilën po ua dërgoj, së bashku me një kopje të “RevistësAlbania”. Duke vepruar në këtë mënyrë, besoj se po kryej njëdetyrë. Në të vërtetë unë mendoj se është me vend, që zërat enjerëzve të mëdhenj, si i juaji, jehona e të cilëve është epërbotshme, të ngrihen nga gjiri i njerëzimit për mbrojtjen epopujve të shtypur. Është e udhës që këto zëra të mos mashtrohenpër shkak të shpirtmadhësisë së tyre që i karakterizon dhe të mosharrojmë një popull duke i dhënë përparësi tjetrit, sidomos kurbesojnë se mbrojnë të shtypurit, pasi nuk bëjnë gjë tjetër veçsembrojnë shtypësit...

Kush e njeh historinë e Greqisë së kohës së re, e di mirë se kyvend ia detyron ekzistencën dhe fuqinë e vet, vetëm shqiptarëve.Ndërsa grekët, të mirat na i shpërblejnë kështu, duke nxiturfanatizmin turk kundër nesh, duke i organizuar e vënë në veprimbandat e klerikëve dhe të spiunëve për të na përçarë, duke u përpjekurtë bindin opinionin publik europian, se ne nuk ekzistojmë si kombdhe se jemi një bandë vrasësish dhe kusarësh. Sipas tyre, s’ka komb 85 Sh. Delvina, Gazeta Republika, 21 maj 2010


adresë të Mbledhjes së Londrës, nuk mund të numëroheshin. Porshumë prej tyre, për shkak të vështirësive telegrafike e postare,nuk kishin mbrritur kurrë në kryeqytetin britanik. Ndërsa një pjesënuk ishin lexuar, e madje, as nuk ishin protokolluar në arshivat eLondrës. Ato ruhen vetëm në memorien e kombit tonë, sepse disaprej këtyre letrave, në vend të firmës dhe vulës ishin firmosur megjakun e patriotëve tanë, të cilët, refleksi njerëzor i kishte çuar nëfushat e betejave, përballë hordhive të pabarabarta në numër, tëpushtuesve. Shumë shqiptarë kishin vdekur si heronj, e shumë tëtjerë, duke mbrojtur devizën e rezistencës, kishin rënë në shkrepate maleve, të mbuluar nga anonimati. Të mbuluar me dhé apo menjë gur tek koka.

Gjithë jetën ata kishin lëvizur mbi kalldrëmet e gurëve dhepastaj në rënien e tyre u kishin vënë nga një gurë, si shenjë përvarrin. Kështu, midis këtyre gurëve, çdo shqiptar që e përjetontetragjikisht copëtimin e Shqipërisë, kishte lënë një amanet përbashkimin. Kësisoj, AK nuk mund të mblidhte gurët e panumërt,por mblodhi amanetet, për t’i çuar deri në fund mesazhet e tyre.Gjithashtu në përvjetorin e Lidhjes së Madhe, pikërisht të shtunëne 10 qershorit 2011, krerët e AK-së shkuan në Prizren për të festuarpërvjetorin e Lidhjes, ku nëpërmjet një takimi vëllazëror,shpërndanë mesazhe drite në të gjitha trojet shqiptare. Në këtëtakim ishin edhe personalitete të shumta të Akademisë kosovare,si dhe figura të shquara nga intelektualët shqiptarë të Maqedonisë.

LIDHJA E PRIZRENIT- FESTË KOMBËTARE

Gjatë një takimi në muajin qershor 2011, “Aleanca Kuq e Zi”i propozoi qeverisë shqiptare në Tiranë dhe asaj në Prishtinë, tëshpallin ditën e Lidhjes së Prizrenit si festë kombëtare. “Ne kemishumë festa kombëtare, deri dhe te dita e ballokumeve, por nukmund të lihet në harresë një ditë kaq e madhe”, u shpreh KreshnikSpahiu. Sipas tij, “Lidhja e Prizrenit ishte afirmimi i parë politik injë shteti të ardhshëm shqiptar. Më 10 qershor 1878, u hodhënthemelet e një programi mbarëkombëtar për krijimin e shtetit tëardhshëm shqiptar dhe ne duhet ta përkujtojmë atë siç e meriton,pasi përbën platformën e parë të një sistemi politik shtetëror”.

Ndërsa studiuesi Uran Butka foli për rrethanat e mbajtjes sëkëtij kuvendi të madh dhe rëndësinë e tij historike. Në takim folëndhe Ago Nezha, kryetar i shoqatës “Labëria”, Ibrahim Gashi,studiues, Gerti Peshkëpia, Blerta Balili, Flora Dervishi, FlamurDalipi etj.

Duke mbyllur takimin, mendova se historia e bashkimit tëtrojeve shqiptare nuk fillonte këtu e as nuk mbaronte këtu. Ajokish nisur me përpjekjet e patriotëve shqiptarë qysh në ditët ecopëtimit të trojeve tona.

Letrat e shumta dhe memorandumet e dërguara me postë, në


sheshin në këmbë. Pasi bëri një prezantim të shkurtër të historisësë Shkupit dhe të shqiptarëve, që kanë jetuar aty në shekuj, aipërmendi menjëherë emrin e krenarisë sonë kombëtare, AnjezeGonxhe Bojaxhiun apo Nënë Tereza. U cituan pjesë nga fjalimi isaj, gjatë ceremonisë ku iu dorëzua Çmimi Nobel: “Kam lindurnë Shkup, jam shkolluar në Londër, jetoj në Kalkutë, dhe punojpër të gjithë njerëzit në Botë. Atdheu im është një vend i vogël,me emrin Shqipëri.” Duke marrë si shembull patriotizmin e saj tëheshtur dhe të përulur, Spahiu foli për platformën kombëtare të“Aleancës Kuq e Zi”. Më pas folën akademikë e intelektualë ngatë gjithë trevat shqiptare. Ndër problemet më shqetësuese, që ungritën në këtë takim, ishte spastrimi etnik që po ndodhte në disanga fshatrat shqiptare në Maqedoni, duke u dhënë dhe një shembullkonkret, ulja e numrit të nxënësve që hyjnë në klasë të parë, vitpas viti. Mbyllja e shkollave shqip ishte rrjedhojë e kësaj logjikeasimiluese. Dhjetëra aktivistë, që udhëtuan nga shumë qytete tëShqipërisë, Kosovës e Maqedonisë, gjetën përkrahje masive ngatë pranishmit në sallë, të cilët u bënë pjesë e lëvizjes së tyre.

Pas takimit, aktivistët ecën përmes shetitores, drejt SheshitSkënderbej, duke krijuar një koreografi kuqezi dhe duke marrëurimet e shumë kalimtarëve. Ata përshëndesnin me dorë, në njëmënyrë të tillë që dukej sikur thoshin: “Vëllezër! Pse u vonuat, nekemi një shekull që po ju presim”. Dhe në fund, një fotografi erastit me të gjithë pjesëmarrësit do të nënshkruante fundin e këtijaktiviteti

SHKUPI KA 100 VJET QË PRET

Gjatë gjithë kësaj periudhe, duke punuar çdo ditë përbashkimin shpirtëror të shqiptarëve, shumica prej nesh kishte pasurvizita ose takime personale me vëllezërit tanë, në Shkup apo visete tjera shqiptare të Maqedonisë. Kishim realizuar bashkëbisedimepër plagën kombëtare. Kishim shkuar nga Tirana në Prishtinë, aponë Shkup, në mënyrë të natyrshme. Mdonëse hija e shtetit bëntetë vetën, në ecjen tonë ne ndiheshim si në Shqipëri, siç lëviz njeriubrenda shtëpisë së vet, nga dhoma në guzhinë. Ngado e ndjenimse Shqipëria ishte shtëpia jonë natyrale dhe e përbashkët.

Përveç të tjerave, me Shkupin na lidhte kujtimi i shenjtë i nënëssonë të madhe, Gonxhe Bojaxhiu, e cila njihet në të gjithë botënsi Nënë Tereza. Ditën e shtunë, dt. 25 qershor 2011, u zhvilluatakimi i parë zyrtar, në vendlindjen e saj. Tek Qendra Teatrore përFëmijë, në Çarshinë e Vjetër, prisnin me qindra vetë. Dukej sikurdekori i Çarshisë së vjetër, në heshtjen e saj solemne, kishte njëqindvjet që priste dërgatën e maratonomakëve që do të kumtoninmesazhin e historisë për bashkimin shpirtëror të vëllezërve të njëgjaku, e më tej, edhe bashkimin natyral të trojeve tona.

Diskutimin e drejtoi Sefer Tahiri, zëvendës kryeredaktor igazetës “Lajm”.

Pastaj fjalën e mori Spahiu, i cili qysh në fjalitë e para e ngriti


mbështetjen e plotë ndaj aksionit tonë. Në kuadër të peticionit,kundër regjistrimit në baza etnike dhe fetare, Spahiu është ndaluredhe në Nju Jork.

Shumë emigrantë shqiptarë, që jetojnë e punojnë në metropolinamerikan, në takimet me aktivistët kuqezi kanë firmosur peticionin.

Gjithashtu, ata kanë zhvilluar një takim me nënkryetarin eKLD-së, i cili ka theksuar se interesat e 10 milionë shqiptarëvejanë prioritare. Gjithashtu, të gjithë përfaqësuesit e AK, nëseminare, takime apo forumet ndërkombëtare ku merrnin pjesë,jepnin kontributin e tyre të vyer për sensibilizimin e këtij problemimadhor.

Brukseli shpreh habi

Inesa Hila, njëra nga aktivistet e “Aleancës Kuq e Zi”, gjatënjë takimi të organizuar në Bruksel, ku mori pjesë, si përfaqësuesee shoqërisë civile, shtroi disa probleme të realitetit shqiptar. Sipassaj, shumë nga vendimet e qeverisë janë rrëzuar më vonë ngaGjykata Kushtetuese. Në këtë referim ajo tregoi edhe mashtrimingjigant që po bëhej me Ligjin e Gjendjes Civile, në favor të idesësë regjistrimit të popullsisë sipas etnisë dhe fesë. Ajo parashtroigjithashtu, manipulimin që po bëhej me ndryshimet e kombësisë,në zyrat e gjendjes civile dhe gjykatat shqiptare, të cilat përfitoninnga defektet juridike. Foli edhe për iniciativën intelektuale tëAleancës, për të ndalur këtë hemorragji të re të shqiptarëve. Tëpranishmit në sallë shprehën habinë e tyre, se si mund të ndodhninakoma këto shkelje flagrante të të drejtave të njeriut, në një vendqë synon të integrohet në BE. Ata përkrahën gjithashtu iniciativëne AK dhe shprehën solidaritetin e tyre për luftën pa kompromisndaj kësaj epidemie shkatërruese.

SENSIBILIZIM NË TË GJITHË BOTËN

Në të gjitha takimet ku shkonim, kishte brohoritje dhe flamuj.Shpesh, ndonjë prej të pranishmëve kërkonte edhe debat të hapur,për ndonjë paqartësi, por në përgjithësi, sipas testimeve, 80 përqind e popullsisë mendonte njëlloj si ne. Firmat e mbledhura ekishin kaluar numrin 50 mijë. Por tani, që sipas deklaratës sëministrit Pollo, data e regjistrimit ishte shtyrë, ne vendosëm tëmblidhnim 10 fishin e numrit të firmave që kërkonte Parlamenti.Kjo nuk bëhej për sfidë ndaj politikës, por për të testuar edhe vetëforcën tonë. Përveç takimeve brenda kufijve të Shqipërisë,organizuam konsulta edhe me emigrantët, që jetonin jashtë atdheut.Kështu, Spahiu, organizoi disa audicione të gjera në Kosovë,Maqedoni dhe me shqiptarët e Amerikës. Ngado shqetësimi ishtei njëjtë. Të gjithë kërkonin me çdo kusht, që të ruhej identitetikombëtar, kundrejt çdo çmimi që mund të paguanim, natyrisht,duke llogaritur mirë raportin kosto-përfitim, në interes të këtijpopulli të shumëvuajtur.

Në Milano të Italisë, më 15 maj 2011, u mblodhën mijërashqiptarë, në mbështetje të Aleancës. Ata kërkuan anulimin e ligjitpër regjistrimin. Gjatë këtij takimi, 2. 000 vetë firmosën peticionindhe shumë të tjerë, që nuk mundën të vinin, dërguan njoftimin etyre me e-mail, apo me mesazhe telefonike, duke deklaruar


NJË KALË TROJE NË UJËRAT E DETIT JON

Historia e bashkëjetesës fqinjësore midis popullit shqiptar dheatij grek, është e mbushur me elemente të mirëkuptimit dheemblemat paqësore të respektit të ndërsjelltë. Por historia emarrëdhënieve shtetërore, ka pasur gjithmonë një “Kalë Troje”në mes. Kjo histori është e mbushur me provokime greke dhepresione cinike, për të shfrytëzuar tranzicionin e vështirë të shtetitshqiptar, në këmbim të përfitimeve helene. Rasti i fundit ështëshfaqur në detin Jon, ku grekët kanë miratuar programin e kërkimittë naftës.

Kjo është një hile e radhës, sepse me këtë rast, nëpërmjettratativave nëntokësore, ata do të thithin edhe arin e zi, të pjesëssë shqiptarëve. Për këtë arsye, më 11 qershor 2011, pas lajmit tëdhënë nga agjensia e lajmeve VOA, ne reaguam, duke i bërë apelinstitucioneve shqiptare që të reagojnë për këtë rast. Ato e kanëpër detyrë të mbrojnë integritetin territorial të Shqipërisë. AKshprehu qëndrimin kundër kërkimeve për naftë dhe gaz në detinJon, pa përcaktuar më parë kufijtë detarë mes Shqipërisë dheGreqisë. Përfaqësues të saj kërkuan, që institucionet shqiptare, tëhetojnë këto kërkime që shteti grek kërkon të bëjë dhe të garantojëqë, i gjithë ky proces, të jetë transparent. Në radhët e shumëintelektualëve ekziston shqetësimi, që këto kërkime mund tëzhvillohen edhe në ujërat shqiptare, duke cenuar kështusovranitetin kombëtar.

Këto kërkime bëhen në një det, që është ende i pandarë midisdy shteteve, shqiptare dhe greke. Marrëveshja e 9 prillit 2009,midis dy ministrave të jashtëm, u hodh poshtë nga GjykataKushtetuese, në prill 2010. Nga ana e tij, Sabit Brokaj u shprehse: “Grekët përfitojnë nga një politikë e përunjur e palës shqiptare”.

ARTISTI, VLADIMIR STAMO

Ditën e martë, 13 shtator 2011, para se ta çoja librin në shtyp,i telefonova piktorit Vladimir Stamo, i cili është njëri prejprotagonistëve aktivë të çështjes kombëtare, për t'u konsultuarlidhur me deklarimet e fundit të ministrit të jashtëm grek, përkufirin detar. Por, biseda rrodhi aq natyrshëm dhe ngrohtë, saqënuk u kujtova dot për të folur mbi këto probleme.

- Ne, vërtet kemi dhënë një kontribut të vlefshëm për çështjenkombëtare, por kaq nuk mjafton - më tha ai menjëherë pas takimitdhe së bashku u ulëm për të pirë një kafe. Duhet të jemi më tëorganizuar, më pak fjalime dhe më shumë veprime.

Vladimir Stamo, është një piktor i njohur. I ati i tij, Foto Stamo,përveçse një piktor i shkëlqyer, njihet edhe për gadishmërinë e tijtë vetësakrifikimit, në vitet e luftës çlirimtare, kur bëheshin mëpak mbledhje dhe kërcisnin më shumë mitroloza e topa. Atëherë,Foto Stamo, ishte renditur përsëri në krahun e njerëzve të thjeshtë,duke stigmatizuar diktaturën e re që po montohej në vendin tonë.Dhe atë çsst mendova, se ndofta Vladimir Stamo, talentin e pikturësdhe patriotizmin ndaj atdheut, përveç të tjerave, i kishte trashëgimedhe nga rrënja familjare.

- Duhet të jemi më aktivë. Të mos presim prej zyrtarëve, sepse


disa prej tyre mund të kenë gëlltitur ndonjë lugë çorbë të prishur,të cilën do ta vjellin gjithë jetën. P

- Po - i thashë - është e vërtetë, por puna jonë ka qenë efektivedhe idealizmi ynë nuk mund të blihet.

- Dëgjo këtu - më ndërpreu Vladimiri - kur isha ca kohë nëGreqi, takova një serb. Ai kishte jetuar në Pejë dhe dinte pak shqip."Ju shqëiptarët, - më thai ai - jeni më të mirë se ne, serbët, dheshumë herë më të mirë se grekët. Ne kemi njëqind të këqija dhe jukeni njëqind të mira. Këtë e pranoj, dukshëm. Por ju keni vetëmnjë të keqe, që ne nuk e kemi.

- Cila është kjo ekeqe? - pyeta serbin!- Ne nuk e shesim Serbin për pesë lekë, as për dy milionë

euro, ashtu siç bëni ju me Shqipërinë.- Kush e ka shitur Shqipërinë? - e pyeta unë me inat!- Them fjalën "shitje" në të gjitha aspektet. Jo vetëm në aspektin

e territoreve kufitare. Por, sidomos të fyerjeve dhe fjalëve jo tëmira për njerëzit dhe vendin tuaj, në biseda e takime me të huajë- tha ai.

Dhe Vladimiri vazhdoi: "Unë natyrisht që ju përgjigja ashpërserbit, por në vetevete, u preka edhe vetë nga kjo thënie e tij, ecila, sipas meje, mbante brenda një grimcë të së vërtetës.

- Këtë të keqe duhet ta heqim nga vetja, - vazhdoi Vladimiri -kjo u pa dhe me kabllogramet e Ambasadës Amerikane. Pra, nenuk duhet të shajmë njerëzit tanë, atdheun tonë para të huajve,për interesa meskine e të çastit.

- Sidoqoftë - i thashë unë - shumica dërrmuese e shqiptarëvee duan dhe adhurojnë kombin e tyre deri në lartësinë më supreme,por mos harro se përjashtime mund të ketë. Qoftë tek zyrtarët,apo tek njerëzit e thjeshtë, por kjo ka ardhur si zgjidhje momentalepër vështirësitë ekonmike që po kapërcejmë.

Dhe atëhere, ai më tregoi për jetën e tij dhe për fatin e artistitnë Shqipëri.

- Unë kam 20 vjet që nuk marrë nonjë rrogë në shtet dhe familjaime e përbërë nga katër vetë, jetojmë vetëm me rrogën e thjeshtëtë gruas, e cila bën detyrën e nderuar të mësueses. Pra, kuptohetse në këtë situatë kemi kaluar edhe ditë me vështirësi ekonomike,

por asnjëherë nuk na ka shkuar në mendje të ndryshojmë identitetine përkatësisë sonë kombëtare për të rregulluar kushtet ekonomike.

Në ast unë mendova se sa të neveritshëm mund t'u ishin dukurtë huajve, ata lloj zyrtarësh, që shanin e fyenin kombin tonë, përtë fituar ndonjë priviligj për veten e tyre.

- Ke të drejtë - i thashë - por momentalisht ne jemi në frontine duhur duke mbrojtur këtë gjë.

- Përveç kësaj - shtoi Vladimiri - mos harro se të gjithë nejemi disi të kërcënuar për punën që po bëjmë. Ti e di fare mirë, se,pasi nxorre librin "Shqiptarët dhe grekët", pate shumë kërcënime.Mos harro se ato kërcënime ty, të bëheshin në gjuhën shqipe dhejo në greqisht apo serbisht. Pra, qarqet e shitur tek grekët filluantë lëviznin kur ti vure gishtin në plagë. Dhe natyrisht, ndihesh irrezikuar edhe sot - vuri në dukje ai.

-Po - i thashë unë - besoj se ky kontribut do t'i vlejë çështjessonë kombëtare. Dhe për këtë ndihemi të gjithë krenarë.

Kështu u mbyll biseda e asaj paraditeje, me artistin dhepatriotin e njohur Vladimir Stamo, i cili ishte nga ata njerëz që ibënin nder çdo mjedisi ku ndodhej.


cilët bënin sikur nuk e kuptonin faktin, se po të gjendej naftë nëndet, grekët do të shfrytëzonin edhe pjesën e shqiptarëve. Prandaj,kjo gjë nuk duhej lejuar.

- Nëse do të ndodhë kjo, atëhere unë së bashku me shumëshokë ish-ushtarakë, do të bëjmë roje natë e ditë, për të mbrojturtrojet tona – vijoi ai.

- Nuk do të shkojë puna deri aty – i thashë unë.Papritur, atij diçka i therri në kraharor dhe vuri dorën tek zemra.- Nuk kam qenë mirë me shëndet kohët e fundit – tha - por kjo

nuk do të më pengoj që të rifilloj shërbimin ushtarak vullnetar nëkëtë moshë.

- Qetësohu - përsërita – gjërat do të zgjidhen. Ne kemi shtet,nuk mbrohet vendi si para 100 vitesh me komitë.

- Si nuk na lanë njëherë këta grekët, që të jetojmë të qetë nëtokën tonë. Njëherë nisën avazin e Vorio-Epirit, pastaj të varrezave,më pas pazaret për detin, loja me çertifikatat e kombësisë dhe taniprojekti nënujor – tha me zemërim ai. Dhe shtoi: A më beson, kurtë them, se ne, ish-ushtarakëve, na dhemb çdo copë toke eShqipërisë, njëlloj si zemra jonë?

- E besoj. Kjo ndodh me çdo shqiptar të ndershëm e patriot.- Le që s’kanë faj grekët. Fajin na e kanë njerëzit tanë. E kanë

drejt turqit, që kur nuk shkojnë mirë punët, ushtarakët marrin nëdorë fatet e vendit. Ne jemi betuar dhe betimi ka vlerë gjithë jetën,ushtarakë aktiv apo në rezervë. Më thotë mendja ndonjëherë, qëtë mobilizoj civilët dhe ish ushtarakët. Të marr ish - ushtarakët eBatalionit të Sigurimit, ata të mbrojtjes së Kufirit, Batalionin eXhenjos, gardistët dhe ish oficerët e Flotës Luftarake tëKaraborunit. Të mbrojmë detin. Dhe po të duan le të më arrestojnë.

- Rri i qetë dhe kthjellohu, pasi më duket se po thua gjëra tëpamenduara.

- O po kështu duhet. Le të më nxjerrin në gjyq publik, podeshën le të më pushkatojnë.

- Neni i pushkatimit ka kohë që është hequr – i thashë, për takthyer bisedën në shaka.

- Kjo është luftë – tha Zaimi. Dhe një ushtarak, në luftë, kavetëm dy rrugë: ose vritet ose gradohet. Lufta nuk pranon dënime

ME KOLONELIN PËLLUMB ZAIMI

Po bisedoja me kolonelin në rezervë, Pëllumb Zaimi. Sapoishim informuar për projektin e grekëve në detin Jon, lidhur mekërkimin e naftës. Na revoltonte heshtja e zyrtarëve shqiptarë.Duket se vazhdonin të bënin marrëveshje të fshehta me qeverinëdhe qarqet e dyshimta greke, apo nuk guxonin t’u përgjigjeshin.Ndërkohë që AK, po përgatiste reagimin kundërshtues. PëllumbZaimi tentoi të merrte në telefon Shefin e Shtabit të Përgjithshëmtë Ushtrisë Shqiptare.

- Kjo është tradhëti kombëtare dhe populli nuk mund ta lejojë– tha koloneli.

Unë u përpoqa ta qetësoja, por atë nuk e mbante vendi.- Asnjë patriot i ndershëm, nuk mund të heshtë në këtë moment

– tha ai, duke nënvizuar se e njihte mirë atë zonë, gjatë kohës kurkishte qenë në shërbimin ushtarak aktiv.

- Ky është pushtim i ri – vazhdoi me të drejtë koloneli, i cilitha, se pas kërkimeve nënujore të naftës, ata do të rikërkojnë detindhe më pas tokën.

- Këto do t’i bëjnë me marifetet e tyre të fshehta, duke bërëpazare me politikanët tanë – tha Zaimi – ashtu siç kanë bërë gjatëgjithë historisë.

Edhe unë isha i zemëruar me heshtjen e politikanëve tanë, të


NJË PLAKË ÇAME, NËPËR SHI

Kthehesha nga Dardha e Korçës, nëpër një shi pranvere tëstuhishëm. Pak para se të hyja në sheshin e qytetit, rrugën mapreu befas një plakë e vjetër në moshë, por relativisht e mbajturmirë. Ishte pa çadër dhe me sa duket nuk e kishte llogaritur mirëkohën. Me gjithë frenimin tim, ajo kaloi para makinës në të qindate sekondës, por më tej u rrëzua.

Unë hapa krahun i shqetësuar dhe dola nga makina. Isha bërëdyll në fytyrë. Për fat ajo ishte rrëzuar pranë daljes së rrugës, pornuk kishte pësuar gjë.

- Çfarë pate moj nënë? - i thashë i tronditur, për rrezikun eaksidentit, por edhe disi i gëzuar që ajo ishte gjallë.

Plaka nuk foli, vetëm më zgjati dorën, në mënyrë që tandihmoja të ngrihej. Vura re se ajo mbante një shami të bardhë nëkokë, ndërsa nga dora i pat rrëshqitur një pasaportë, që kishtembetur e hapur në mes të shiut. Pasi e ngrita plakën, i morapasaportën dhe qesen që mbante në dorë dhe e hipa në makinë.

Gjatë rrugës e pyeta ku do shkonte dhe ajo më tha se do vintenë Tiranë. Duke e parë në pasqyrë, fytyra e saj m’u duk e tronditurdhe për ta qetësuar i thashë: Ishte faji im, se po flisja në celulardhe nuk e llogarita kohën. Të kërkoj ndjesë, nënë.

- Jo, mor bir, jo. Ti s’ke faj. Unë ta preva rrugën papritur. Po

të ndërmjetme me 6 muaj burg ose me një muaj punë të detyruarpër pastrimin e Lanës, siç janë dënuar disa nga këta spurdhjakët epolitikës sonë, kur kanë vjedhur milionat e tenderave.

- Po – i thashë – kjo është luftë. Një luftë për mbrojtjen eidentitetit tonë. Por lufta është e gjatë dhe ne duhet të veprojmëme durim, në rrugë diplomatike, sepse vetëm kështu mund tëfitojmë.

Ai vuri prapë dorën tek zemra, ku duket se diçka i dhembipërsëri. Pas pak u ngritëm. Dhe unë mendova: E çfarë mund t’idhembë tjetër, një ish - ushtaraku, më shumë se sa copëtimi iShqipërisë.


- Si ka ndodhur e vërteta? – e pyeta prapë unë, duke i dhënëmakinës më me ngadalë, ndofta nga trauma që pësova ose për t’idhënë kohë plakës për të treguar shtruar të vërtetën e asaj nate.

- Ata shqyen portën dhe sapo panë burrin tim, e goditën me 11plumba. Pastaj u futën në shtëpi dhe kërkuan meshkujt e tjerë, përt’i ekzekutuar. Unë e fsheha menjëherë djalin në qilar, para se atatë hynin brenda. Qëlluan edhe mbi djepin e tij, që ishte mbi njëminder. E bënë shoshë me plumba.

- Po pastaj, çfarë ndodhi? – vazhdova unë.- Pastaj, më thanë se duhet të largohesha brenda natës. Kur ata

ikën, unë nxora djalin dhe e lidha kopanec. Hapa një gropë përparashtëpisë dhe futa burrin tim. Çdo veprim e bëja në heshtje, sepsemund të na dëgjonin ushtarët e tjerë që vinin mbrapa. E qava melot dhe mora rrugën drejt Konispolit. Atë natë rruga ishte plot megra të veja dhe fëmijë që do të rriteshin jetimë, pa baballarë, sepseurrejtja e grekut i kishte shfarosur të gjithë. Kur dolëm në kodër,shihnim të pikëlluar si digjeshin nëpër flakë shumë shtëpi tëçamëve. Digjej dhe shtëpia jonë. Dukej qartë pasi ishte disi e veçuarnga të tjerat. Atë rrugë e kemi larë me lot gjatë gjithë natës. Mijëraburra e djem u pushkatuan, pa pasur asnjë faj. Dhe ne na lanë tëshkreta. Ndërsa, tani nuk na lënë që të shkojmë as nëpër shtëpitëtona. Po shyqyr, që nipin e lanë. I miri nënës, donte të kthehej përhatrin tim, por unë e urdhërova: Ik, shih vendlindjen e gjyshit! Idhashë porosi atij që të interesohet për eshtrat e gjyshit të vet dhetë shohë me sytë e tij, se si na e kthyen shtëpinë në varrezë.

- Përse tentove të kalosh nga Kapshtica dhe jo nga Kakavija?- Kam marrë vesh se andej nga Kakavija nuk i lejojnë çamët

të kalojnë doganën. Mendova, mbase kaloja këtej dhe gjeja ndonjëtaksi për në Filat. Por, s’qe e thënë.

- Po tani çfarë do të bësh? – pyeta sërish.- Do t’i lutem Zotit që të mos vdes derisa të kthehet nipi nga

Filati. Dhe pastaj, të rroj derisa të kem mundësi të shkoj edhevetë, për të puthur pragun e shtëpisë ku jam ngjizur e rritur, për tëqarë mbi varrin e burrit tim, të cilin e varrosa me rrobat e trupit –përfundoi ajo.

flisja me të vdekurit dhe me sa duket, ai më thirri nga bota tjetër.Më mirë të më kishe shtypur.

E kalova këtë moment, duke ndezur magnetofonin, me njëmuzikë popullore, me mendimin se do t’i pëlqente dhe nënës.

- Mbylle - tha ajo, në formë urdhëri – nuk dua të dëgjoj aheng! - Nga të kemi? – e pyeta për të justifikuar gricjen që i shkaktoi

manjetofoni, por dhe disi i gëzuar që ajo nuk kishte pësuar asgjënga ajo tronditje e frikshme.

- Nga Filati – u përgjigj nëna.- Si nga Filati?- Ç’është kjo pyetje prej axhamiu.* Po të them që jam nga

Filati.- Mirë, po përse ke dalë nëpër shi? - e ripyeta.- Mbase ishte ora që të kisha ikur në botën e përtejme – tha ajo

mes rënkimit. – U nisa për të shkuar në Filat, bashkë me nipin qëmë ka ardhur nga Kanadaja. Doja ta shihja edhe një herë trualline gërmadhat ku jam rritur. Ti shihja para se të ndërroja jetë, pors’qe e thënë. Sapo më panë pasaportën në doganën e Kapshticës,më kthyen mbrapsht. Nuk më lanë. Ndërsa nipi kaloi. Ai ka lindurnë Tiranë, por tani jeton në Kanada.

- Përse do shkoje në Filat? - e pyeta me habi.- Kam varrin e burrit, në pragun e shtëpisë - vijoi tregimin

qetë - qetë ajo. Ma vranë grekët në vitin 1944, kur po fuste bagëtinënë katua. E goditën me 11 plumba, ndërsa djalin e fsheha në qilar.Ishte dy vjeç. Po ta gjenin, do të ma vrisnin edhe atë. Fat që qe nëgjumë dhe nuk qau – vazhdoi ajo.

- Po pse ke dalë nëpër shi? - e pyeta sërish, duke u çuditur qëatë nuk e shoqëronte, të paktën, i biri.

- Ka 6 muaj që burri më del në ëndërr, ndërsa djali ka 8 vjet qëështë refugjat në Kanada. Pardje erdhi nipi, djali i djalit dhe sot unisëm për në Çamërinë tonë. Por mua më kthyen – vijoi sqariminajo. Pastaj vazhdoi: Që atëhere, nuk kam fjetur asnjë natë e qetë.Edhe kur u vendosëm në Sarandë, më dukej sikur binte porta dhegrekët kërkonin të më vrisnin djalin. Prandaj, i dhashë leje që tëikte në Kanada.

* Kalamau; fëmije


MAFIA BALLKANIKE NË VEPRIM

Ishte e diel. Si ditë pushimi kisha vendosur të zgjohesha mëvonë se zakonisht. Por, rreth orës 6 të mëngjesit, më erdhi njëmesazh telefonik. Ishte një numër i panjohur. Dikush më shkruantese donte të takohej me mua, por për shkak të kohës së kufizuar qëkishte, më tha se po më priste tek Taivani, brenda një ore. Pra, nëorën shtatë. U vesha menjëherë dhe dola. I rashë përsëri atij numri,për të konfirmuar takimin. Nga ana tjetër, dëgjova një zë burri qëmë tha shkurt: Po të pres në sallën e katit të dytë dhe e mbyllitelefonin. Unë mbeta si i ngrirë, nga ky urdhër i verbër, por nukbëra tjetër, veçse u nisa për atje. Sapo u ula në tavolinë, m’u afruanjë mesoburrë, rreth të dyzetave, duke më thënë:

- Ulu, çfarë do të pish?- Makiato – i thashë si me indiferencë, ndonëse nuk isha aspak

i qetë. Pastaj e pyeta me zë të butë - Ju më morët në telefon?- Po, unë të mora – tha ai me një vetësiguri, - desha të takoja

dhe të të them të mos na çash shumë trapin.Ishte një fytyrë e parë, por nuk mund të sillja në kujtesë asgjë

rreth tij.- Përse është fjala – e pyeta me një farë droje.- A e di ti sa mall hyn çdo ditë në Shqipëri dhe sa del këtej

drejt Greqisë, Malit të Zi, apo Maqedonisë e Serbisë?

Grekët bllokojnë gjyqtarin shqiptar

Greqia po tronditej nga kriza dhe protestat e qytetarëve tëAthinës. Papandreu ishte gati të dorëhiqej. Por, politika zyrtaregreke nuk zbrapsej nga dashakeqësia për shqiptarët. Këtë herëskandali ka përfshirë një gjyqtar dhe dy pjestarë të familjes së tij.Skënder Damini, gjyqtar i Fierit, udhëtonte me babain dhebashkëshorten për në Greqi. Por, në pikën e kalimit kufitar nëKakavijë, ai është konsideruar person i rrezikshëm dhe nuk ështëlejuar të kalojë traun e doganës. Fakti u denoncua nga KreshnikSpahiu, në një konferencë të posaçme shtypi, në prani edhe tëgjyqtarit Damini. Spahiu konfirmoi edhe arsyen e këtij refuzimi,që sipas tij, është vendlindja e babait të gjyqtarit, Damin Damini,në Mazrek të Çamërisë.

“Gjyqtari Skënder Damini është ndaluar nga autoritetetpolicore greke për të hyrë në territorin grek. I drejtohemautoriteteve greke dhe ministrisë së Jashtme Greke, për të dhënësqarime për këtë incident të rëndë. Nga ana tjetër, KomisionitEuropian në Bruksel do t’i adresohet një raport i hollësishëm, kutë përshkruhet çdo rast diskriminimi apo qëndrimi racial ndajshqiptarëve. Ende mohohen të drejtat e shumë qytetarëve shqiptarënë mënyrë selektive, duke shkelur të gjitha rregullat e lëvizjes sëlirë drejt shtetit grek”- deklaroi Spahiu. Ai e konsideroi skandaline radhës, këtë rast të paprecedentë, që sipas tij i bëhet një autoritetishqiptar. Në cilësinë e detyrës që mban, ai do t’i drejtohet edheKomisionit Evropian, për atë që e konsideroi, si qëndrimdiskriminues të autoriteteve shtetërore greke ndaj shqiptarëve.

Për këtë skandal ka reaguar edhe Shoqata Atdhetare “Çamëria”,Klubi i Patriotëve të Rinj, etj., ndërkohë që PDIU, ka pohuar, sekëtë çështje do ta çojë në Strazburg.


në tryezën afër derës, po e prisnin dy tregtarë maqedonas dhe njëgrek.

Para se të ndaheshim, ai pa njëherë nga dy tre drejtime dhe ukthye nga unë.

- Besoj se e more të qartë mesazhin tonë?- Kush jeni ju? - e ripyeta.- Ne jemi ata që ju mbajmë ju dhe tërë Ballkanin me bukë –

shtoi dhe iku.Dy të tjerët i vajtën nga prapa, deri sa u futën në një makinë

me targa të huaja. Ishte një fuoristradë e blinduar gjermane. Ndërsa,tre tregtarët ballkanas hipën në makinën e dytë, që gjithashtu ishteme targa të huaja. Unë ika nga krahu tjetër, më këmbë, duke ekuptuar se e keqja kishte përparuar më tepër se ç’e mendoja unë.Ishin vetë disa segmente të mbështetura nga politika, qëorganizonin trafiqet e zeza ndërkombëtare. Kur makina e tyre unis duke xhiruar gomat fort, mua m’u kujtua një grabitje nëmagazinën e televizorëve, kur hajdutët qëllonin me armëautomatike dhe roja plak, i ndiqte ata me një shkop në dorë. Nëkëtë mënyrë, krimi ballkanik, ishte i organizuar mjaft mirë, ndërsapolitikanët e rajonit, gjendeshin krejtësisht të përçarë.

- Jo – i thashë, unë di që importojmë shumë.- Me ato mbahen mijëra familje në Shqipëri, kurse ti do të

hash bukë me ato budallallëqet e kuqezinjve.- Për çfarë lloj malli bëhet fjalë? - pyeta sërish pa ditur pse.

Mbase, sa për të thënë diçka.- Kjo nuk ka rëndësi për ty - tha tjetri.Për një çast, i ra zilja e telefonit dhe u ngrit si me ngut në

këmbë, duke shqiptuar disa fjalë në serbisht. Foli tepër shkurt.Pastaj komunikoi në greqisht me një tjetër person aty pranë, njëburrë i shkurtër zeshkan, pa flokë, që thoshte pa pushim “ne, ne…”dhe qeshte me të madhe. Dhe u kthye prapë në bisedë me mua.

- Dëgjo edhe njëherë: Dikujt i keni shkelur në kallo, ti dhe atalarot e tjerë me të cilët shoqërohesh. Sigurisht, ti mbase e bën padashje dhe nga budallallëku. Por, nëse do të vazhdoni me këtaartikuj e libra acarues, me këto trimëritë tuaja, ndonjë ditë do tëhash kokën tënde.

- Çfarë të bëj sipas teje? - e pyeta unë.- Të rrish urtë dhe të mos merresh më me grekët. As me bizneset

e serbëve, me Porto Romanon apo me çertifikatat e kombësisë.S’ke punë as me varret e Boboshticës dhe as me vilat e bregdetit.Shkruaj ndonjë libër që t’i shërbej marrëdhënieve të shkëlqyeraqë kemi me Greqinë. Ti e di, që atje punojnë e jetojnë gjysma eshqiptarëve. P.sh., nuk do të ishte keq sikur të hidhnim idenë përndonjë federate shqiptaro-greke. Vetëm kështu shpëtojmë ne. Apojo? Dihet që s’jemi të zot të qeverisim. Dhe nxori një shuk lekësh,i mblodhi me një kartpecetë dhe i la para meje në tavolinë.Veprimin e bëri fare hapur. Unë i shtyva para tij dhe u ngrita nëkëmbë. Dridhesha i tëri. Por ai më tha: Merri, mos i lër aty! Këtojanë paradhënie, për librin që duhet të shkruash!

- Çfarë libri? - e pyeta kot.- Atë që të thashë.Unë u ktheva në drejtim të shkallëve. Ai mori lekët, i futi në

xhep dhe m’u afrua, duke më thënë: Mos harro se ndonjëherë,mund të ndodhesh rastësisht atje ku nuk duhet dhe mund të hashndonjë “penallti” kot së koti. Megjithatë, do të takohemi përsëri.

Kur dolëm te dera, dy badigardë të tij u çuan në këmbë. Ndërsa


Gjithashtu, pas luftës, komunistët jugosllavë u kishin thënëkomunistëve shqiptarë: “Nëqoftëse revolucioni fiton në Jugosllavi,por jo edhe në Shqipëri, atëherë shqiptarët do të mbesin nëJugosllavi, por në qoftë se revolucioni fiton edhe në Shqipëri,atëherë çështja shqiptare do të zgjidhet me vetëvendosje. Meqënëseshumica e Kosovës janë shqiptarë, sigurisht, Kosova do tëbashkohet me Shqipërinë”87.

Ndërsa, Sreten Zhujoviçi, një nga komunistët më të vjetër serb,nënvizonte në atë kohë: “Në qoftë se Shqipëria do të organizohejnë bazë të njëjtave parime si edhe ne, nuk do të kishim asgjë kundër,që shqiptarët tanë, të shkëputen dhe t’i takojnë asaj”.88

Nga 31 dhjetori 1943, deri 2 janar 1944, zhvilloi punimet nëBujan të Malësisë së Gjakovës, Konferenca e Këshillit AntifashistJugosllav, ku nga 61 delegatë të caktuar, 44 ishin shqiptarë tëKosovës, 7 serbë, 10 delegatë të Ushtrisë Nacional Çlirimtare tëShqipërisë. Aty u krijua KNÇL* i Kosovës dhe Rrafshit tëDukagjinit. Në të thuhet: “Kosova e Rrafshi i Dukagjinit, ështënjë krahinë e banuar me shumicë nga populli shqiptar, i cili sigjithmonë, ashtu edhe sot, dëshiron me u bashku me Shqipërinë.Prandaj e ndjejmë për detyrë me tregue rrugën e drejtë, që duhetme ndjekë populli shqiptar, për të realizue aspiratat e veta…. serruga e vetme e bashkimit është lufta e përbashkët me popujt etjerë të Jugosllavisë, kundër okupatorit nazist. Kjo është e vetmjarrugë me fitue lirinë, në të cilën, të gjithë popujt, pra edhe popullishqiptar, do të kenë mundësi me vetëvendos mbi fatin dhe të drejtëne vetëvendosjes deri në shkëputje..”.89

Lidhur me kërkesat e Konferencës së Bujanit, për t’u bashkuarme Shqipërinë, sipas historianes ruse, Smirnova, “ato ishinkonkluzion logjik, ku përfaqësues të shqiptarëve dhe të pakicaveserbe e malazeze, që jetonin në Kosovë, shpreheshin për bashkimin

KASAPËT E DININQË KISHIN KRYER KRIM

Kasapët që orientuan copëtimin e kombit tonë, kur u ulën përtë ngrënë darkën e asaj mbrëmjeje, u ngopën me mish qingji tëpjekur. E dinin dhe sa shumë gjak do të derdhej më vonë, në fushate Shqipërisë, për të ndrequr atë që u prish atje. Ndërsa, darkëtarëte ftuar, ishin të ndërgjegjshëm se ajo meny do t’u mbetej përjetënë grykë. Por hera - herës, kishte edhe shfaqje të vrasjes sëndërgjegjes ose triumfit të arsyes. Më e pakta, pranim të së vërtetës.Kështu, padrejtësitë e bëra ndaj shqiptarëve, i kanë pasur të qartanë çdo kohë, si ata që bënë copëtimin, ashtu edhe ata që përfituan.

Komiteti Qendror i Partisë Komuniste Jugosllave (KQPKJ),në një letër që i dërgon KQPKSH-së*, më 2 dhjetor 1943, shkruan:“E pra, çdo komb ka të drejtë për vetëvendosje, duke përfshirëkëtu edhe shkëputjen. E dyta, ne nuk i përkrahim të gjitha lëvizjetkombëtare, por vetëm ato, që në vepër, janë kundër imperializmit.Kjo, domethënë, se shqiptarët në Kosovë e Metohi, kanë të drejtëtë vendosin vetë për fatin e tyre, kur të duan dhe si të duan”.86

86 Branko Horvat, Kosovsko pitanje, Globus, Zagreb 1988, f. 56. R. Qose, Çështjashqiptare..., f. 188.

* Komiteti Qendror i Partisë Komuniste të Shqipërisë

87 Po aty, f.18888 Po aty, f. 18989Horvat, Branko, Kosovsko..., f. 56. R. Qose, Çështja shqiptare..., f. 189.* Këshilli Nacional Çlirimtar


TITO I PREMTOI ENVER HOXHËS

Biseda midis Titos dhe Enver Hoxhës për Kosovën, nëBeograd, ka ndjekur disa shkallë. Tito ka qënë i ndërgjegjshëmse, “Kosova dhe viset e tjera të banuara nga shqiptarët, i përkasinShqipërisë, dhe se ato do t’ua kthejmë, por jo tash, se aktualishtreaksioni serbomadh nuk do ta pranonte një gjë të tillë”.96 Kreu iFederatës Jugosllave, i ka pranuar Enverit, çështjen “Kosova”,por ka shprehur mendimin mbi nevojën e krijimit të një “federateballkanike”, pasi sipas tij, “brenda Federatës Ballkanike, çështjae bashkimit të Kosovës me Shqipërinë është më e lehtë”.97

Jugosllavët kërkonin që të kthenin Shqipërinë në Republikëtë shtatë të Jugosllavisë. Madje, në shumë pika, kishin rënë dakordmidis palëve. Sipas kujtimeve të M. Gjilasit, “të dy qeveritë kishinrënë dakord në parim, që Shqipëria t’i bashkohej Jugosllavisë,gjë që do të zgjidhte dhe problemin e pakicës shqiptare nëJugosllavi, domethënë të Kosovës”.98

Në prill të vitit 1947, Eduard Kardeli, ishte për një vizitë nëMoskë, në krye të delegacionit jugosllav dhe sipas kujtimeve të

e Kosovës me Shqipërinë, duke realizuar kështu aspiratat ekosovarëve”.90

E njëjta gjë u vrejt dhe në Jug të vendit. Kur Perandoria Turkeishte në tërheqje dhe Shqipëria në prag ta Shpalljes së Pavarësisë,kryeministri grek Venizellos, i shkruante komandantit të ushtrisësë vet në zonën e Artës, që, “…të sulmojë ushtrinë turke në zonëne Epirit dhe të spastrojë këtë krahinë helenike…”.91 Venizellosnuk mjaftohej me kaq, por kërkonte që ushtria greke, “të pushtojësa më parë Himarën dhe të ngrejë atje flamurin grek”.92 Ishte kohakur qe vendosur një armëpushim, të cilin Venizellos kërkonte tashfrytëzonte në favorin e vet. Ai sqaronte, se kjo është e nevojshme,për “t’u bërë e njohur veprimtaria jonë, se është zgjeruar deri nëpikën veriore të rivendikimeve tona, për ta publikuar atë me anëtë shtypit”.93

Pas këtij urdhri u bë e qartë gjithçka. Forcat greke, me gjithërezistencën e hasur nga shqiptarët e Çamërisë, me dredhi, vrasje eterror, mundën që më 6 mars 1913, të pushtojnë Janinën, duketrumbetuar para konsujve të huaj, se “Greqia ka ardhur në Epir,që të sjellë qytetërimin dhe lirinë”.94

Se çfarë qytetërimi sollën grekët u pa hap pas hapi. U dogjënqindra shtëpi, u grabitën qindra mijëra krerë bagëti dhe u vranëmijëra shqiptarë, që nuk pranonin të quheshin helenë. Përfaqësuesite Çamërisë, në një telegram që i dërgonin Ismail Qemalit, shkruaninse grekët që kanë pushtuar trojet e tyre, “dhunojnë nderin e grave,therin fëmijët në sy të prindërve, ç’ka se kanë bërë as barbarët emesjetës….Nga këto poshtërime nuk shpëtojnë as të krishterët,që deklarojnë se janë të kombësisë shqiptare, vepra që s’pajtohenme parimet e qytetërimit”. 95

90 Shaqir Vukaj, Rusia dhe Kosova..., f. 59691Venizellos, E, urdhër nr. 231, dt. 19.10. 1912, drejtuar Sapunxhaqisit,

komandant i ushtrisë greke. Hasan Minga, Çamëria..., f. 7092 Po aty93 Po aty94 AIH. Dosja 23-40, dok. Nr. 3980, dt. 14.03.191395 AQSH. Fondi 71, d. 2, dok. Nr. 85-53, fl. 12-13

96 AQSH, Fondi 14, Dosja, Vizita e delegacionit shqiptar në Jugosllavi, 194697 Enver Hoxha, Titistët, Tiranë 1981, f. 26098 Sh. Vukaj, Rusia dhe Kosova..., f. 90


të përmendim deklaratën e fundit të zv.kryeministrit serb, i cilitha: “Harrojeni Kosovën multietnike, sepse nuk ka asnjë dyshim,që ajo do t’i bashkohet Shqipërisë së madhe”. Me këtë rast, airikërkoi ndarjen e Kosovës, sepse dihet që akrepi, edhe pasi e kembajtur mbi shpinë për shumë kohë, e ka zakon që të ngul njëthumb helmues, në kohën kur e lëshon. Megjithatë, gjatë këtijshekulli, çdo studiues, politikan, filozof, apo njeri i thjeshtë, e kapasur të qartë, se do të vinte një ditë, kur shqiptarët e Kosovës,Maqedonisë dhe Malit të Zi, do të kërkonin bashkim me tokënamë. Dhe rasti ka ardhur. Brezit tonë i takon detyra dhe fati i madh,që të çojë në vend amanetet e përgjakura të të parëve tanë, dukethënë: “Bacë, u kry”.

ambasadorit jugosllav në Moskë, V. Popoviç, ai i ka pohuar Stalinitse, “në një të ardhme jo të largët, këto territore, Kosovë dhe Metohi,do t’ia kthejmë Shqipërisë”.99

Në të njëjtin takim, kur Stalini ka pyetur për origjinën eshqiptarëve, Kardeli i është përgjigjur, se “ata janë pasardhës tëilirëve”. Ndërsa S. Simiç, pjesëtar i delegacionit jugosllav, kashtuar se “ka të dhëna, që thonë, se shqiptarët janë populli më ivjetër në Gadishullin Ballkanik. Disa fjalë të tyre vërtetojnë, segjuha shqipe është më e vjetër se greqishtja. Fjala e tyre “Afrodita”është huazuar nga gjuha shqipe. Në gjuhën greke ajo nuk ka asnjëkuptim”.100

Madje, vetë kreu i ish Republikës Federative të Jugosllavisë,në një takim me Hrushovin, ka thënë: “Në Jugosllavi jetojnë mëshumë shqiptarë se në Shqipëri”. Pak kohë më parë, Josif BrozTito, në një takim me E. Hoxhën, ka deklaruar: “Kjo krahinë ebanuar në shumicën e saj nga shqiptarë, pa diskutim, në kohën evet, do të bashkohet me Shqipërinë…”.101

Ata i njihnin mirë përmasat e krimit, jo vetëm mbipërdhunimet, shpronësimet, burgosjet dhe vrasjet, por edhepërpjekjet për të shuar çdo gjurmë shqiptare, deri te emrat evendeve, kodrave dhe fushave. Shkrimtari, etnografi dhe diplomatiserb me prejardhje nga gjaku shqiptar, Branisllav Nushiq, më 1902,shkruante: Sllavët, vendeve të kolonizuara ua ndërruanfizionominë, “duke përmbysë ose zëvendësuar me emra të rinj tëvendeve, lumenjve dhe kodrave”. Ndërsa historiani serb,Konstantin Jireçek, më 1952, ka shkruar: “modifikimi (ndërrimi)i emrave antikë është kryer ose sipas rregullave të njohuragjuhësore, ose ashtu që emrit të vjetër i është vu kuptimi sipastingëllimit të ngjashëm të fjalës sllave”. Në këtë rast shkon bukurshprehja e Robert Orben-it: “Të huajt gjithmonë kanë sjellëprobleme në Ballkan. Nëse nuk besoni, pyetni shqiptarët!”

Pa u zgjatur me raste të tjera, duke katapultuar në histori, mund

99 Po aty, f. 92. Citohet sipas gazetës Borba të Beogradit, 12-13 gusht 1989100 Po aty, f. 93101 Sh. Vukaj, Rusia dhe Kosova..., f. 596


tregoj nacionalistëve të sëmurë, se nuk jam unë ai që kërkon talërë Kosovën, por janë ndërkombëtarët që kanë vendosur kështu.Në fakt, të gjithë e dimë, që Kosovën e kanë humbur me kohë”.

- Dakort - i thashë - por kjo deklaratë, mban të ngritur tensioninnë Mitrovicë, ndërkohë që kemi nevojë për mirëkuptim. Tadiç,duke këmbëngulur në të vetën, aq më tepër kur është i bindur qës’ka të drejtë, nuk po bën rolin e diplomatit bashkëkohor përballëndërkombëtarëve.

- Jo – shtoi ai – në fakt, Tadiç i trembet Berishës.Ishte hera e parë që e dëgjoja këtë frazë, prandaj e pyeta më

tej:- Përse i trembet, kur Berisha nuk i ka shkelur asnjëherë

parametrat e komunikimit pajtues me partnerët e vet në rajon? Aika respektuar vazhdimisht klauzolat paqësore, duke mos u bërëkurrë nxitës konflikti midis palëve. Madje, edhe në rastet kur nakanë shkelur keq në këmbë.

- Pikërisht, këtu është puna – tha editori slloven – Tadiç e katë qartë se Berisha nuk ka ndërmend të lëshojë asnjë deklaratëantidiplomatike, por ai e di akoma më mirë, se Berisha nuk kandërmend të lëshojë asnjë centimetër tokë nga territori i Kosovës.

- Të njëjtën gjë besoj dhe unë, por nuk duhet harruar ana tjetëre çështjes. Ndonëse, si patriot e nacionalist bashkëkohor, Berishanuk do t’i toleronte tendencat e vjetra të ballkanizmave, përhumbjen e çdo pëllëmbe toke të trojeve shqiptare, përsëri, duhetpranuar, se ka qënë shumë i matur, madje më i tërhequr se sa duhet.Një gjë e tillë mbase ka bërë, që të ngrenë kokë nacionalistëagresivë të vendeve fqinjë. Kjo shihet nga të gjithë. Por në këtërast, duhet të pranojmë, që ai ka dhe të drejtën me vete. NdërsaTadiç, mbetet njeri i deklaratave, kur e di mirë se nuk është nëgjendje të organizojë asnjë formacion luftimi apo strategji përrimarjen e Kosovës. Prandaj kërkon të qetësojë ndërgjegjet etrazuara të nacionalistëve serbë, duke hedhur në treg deklaratagjoja trimërie.

- Ndërsa Berisha nuk flet, ai vepron – shtoi gazetari slloven.- Në ç’kuptim? - i thashë unë.- Berisha nuk kërkon armikun, por rezultatin. Dhe këtë rezultat

TADIÇ ZGJON FANTAZMAT

Pa hyrë në studime analitike për udhëheqësit e Serbisë në 70vitet e fundit, mund të themi se Titua kishte një superioritetintelektual ndaj gjithë pasardhësve të tij, në kolltukun e drejtuesittë shtetit. Sepse Titua, pati kurajën ta pranonte gjithmonë, qëKosova ishte pjesë e Shqipërisë, ndërsa Tadiç, arriti deri aty sa tëdeklaronte se “për aq kohë sa do të jem unë president, pavarësia eKosovës nuk do të njihet”. Natyrisht, ky reagim i tij, vazhdonte tëmbante gjallë fantazmat e përgjumura të nacional shovinizmit serb,që vazhdonin të krijonin tensione në Mitrovicë. Dhe vërtet gjendjanë Veriun e Kosovës ishte mjaft problematike. Madje, edhebisedimet midis dy ministrave të jashtëm, të Serbisë e Kosovës,nuk po shkonin mbarë. Nga ana tjetër, lëshimi i deklaratave ngakrerë të shtetit serb, në vend që të ndikonin për të lehtësuar situatën,përkundrazi, e rëndonin më keq atë. Natyrisht, ndërkombëtarëtishin vazhdimisht në krye të detyrave të tyre, për montimin e paqessë rajonit.

Gjatë këtyre ditëve, pikërisht në një forum gazetarëshballkanikë, duke diskutuar me editorin e një gazete të rëndësishmetë Ljubjanës, unë shpreha kundërshtimet e mia të hapura përdeklaratën e presidentit Tadiç. Dhe ai m’u përgjigj me qetësi:“Tadiç i bën këto deklarata për të fituar vota brenda Serbisë. T’u


vere në Shqipëri kishin mbrritur shumë turistë nga Serbia - Nëvendin tonë nuk ka asnjë paragjykim për serbët. Mbaj mend, senjë tregtar serb, gjatë vitit 2004 – 2005, hapi dyqanin e tij në qendërtë Tiranës dhe kishte klientë deri në mesnatë. Asnjëherë nuk ështëndjerë i paragjykuar në kryeqytetin tonë.

- Kjo ndodh edhe me serbët ndaj jush, prandaj shumë prejtyre kanë ardhur si turistë në Shqipëri – tha ai - por plagët historikekërkojnë ende kohë që të rikuperohen. Veçse kam idenë, se serbëtushqejnë opinionin, se shqiptarët e Shqipërisë, janë më tëkomunikueshëm, më qytetarë, se ata të Kosovës.

- Unë do të thosha të kundërtën - replikova. Ata janë më tëmirë, por serbët momentalisht janë të verbuar nga sfida dhe nukjanë të qetë për të gjykuar.

Ai heshti. Heshta dhe unë. U duk qartë se bisedës i kishteardhur fundi, ndaj u ndamë. Edhe unë edhe ai, ikëm në drejtime tëndryshme.

e ka arritur mjaft mirë deri tani. Në rastet kur zhvillimet ballkanikekanë rrezikuar kufijtë e Shqipërisë apo të Kosovës, Berisha nukka toleruar asgjë. Ka sakrifikuar pushtetin e tij në shërbim të shtetitshqiptar. Faktet e vitit 1994- 1995, kur ai sulmoi hapur politikënmesjetare greke, për vrasjen e oficerëve dhe ushtarëve shqiptarënë pikën kufitare të Peshkëpisë, si edhe arrestimi i minoritarëve,në kundërshtim me udhëzimet e ndërkombëtarëve, tregojnë hapurse Berishës nuk i bëhet vonë për pushtetin, por për shtetin. Dhe nëkëtë drejtim ka reflektuar doza ndershmërie, prandaj është më ibesueshëm se udhëheqësit hipokritë të Beogradit, të cilët kanëardhur dhe kanë ikur vetëm duke lënë njolla turpi, siç ishte rasti iMilosheviçit. Unë e di se të mohosh një “pronë”, që ke 100 vjetqë e zotëron, edhe pse mund të mos jetë jotja, nuk është e lehtë.Por Tadiç duhet ta bëjë këtë – nënvizoi ai.

- Si ka mundësi të jesh kaq i informuar?- Kam 17 vjet që punoj si analist politik, tha ai duke qeshur.Në të vërtetë, më erdhi mirë që një editor slloven, fliste realisht

për kryeministrin tim, të cilin ne vazhdimisht e kishim sulmuar nëgazeta për kufijtë ujorë me Greqinë, apo për problemin eregjistrimit të popullsisë. Ishte e vërtetë, se në momente kyçe,Berisha ishte shfaqur i vendosur për mbrojtjen e kufijve tanë, pornë një forum gazetarësh, nuk e prisja që të huajtë, t’i kishin kuptuarme detaje prioritetet e tij. Prandaj u zbuta shumë nga ky qëndrimdhe i thashë:

– Edhe Tadiç, ka meritë të padiskutueshme për montimin epaqes në rajon. Tensioni Serbi - Kosovë ka ardhur duke rënë edhenë saj të politikës së tij, ndonëse hapat duhet të hidheshin pak mëshpejt. Arrestimi i kriminelëve të luftës dhe dërgimi i tyre në Hagë,vërteton faktin se Tadiç është i vendosur në gjetjen e rrugëve tëmirëkuptimit. Sidoqoftë, të gjithë udhëheqësit historikë dhe aktualëtë Ballkanit, kanë mjaft mangësi, përderisa kemi ecur kaq ngadalëdrejt dyerve të Bashkimit Europian.

- Natyrisht - tha ai – në Ballkan ende nuk është shfaqur njëlider i llojit të Xhon Kenedit, që të reflektojë shembullin e tij tëmbarëvajtjes, por emergjencat kërkojnë reflektime nga të gjithë.

- Patjetër – ia ktheva unë, duke i kujtuar faktin, se gjatë kësaj


ribashkimit të trojeve etnike, si një të drejtë ndërkombëtare tëpopujve për vetëvendosje dhe stabilitetin e rajonit, përsëri politikaruse lëshon tymnaja të papara, pas të cilave dëgjohen zërat ekukuvajkave të Kremlinit.

Duket se rusët kanë mbetur të fyer, pasi SHBA, nuk u moridorën për bombardimet mbi Serbi. Mbase edhe për faktin, se nuku destabilizua as Ballkani dhe as Europa. Vetëm politika ruse mundt’i shohë me rrezik aspiratat e popujve për ndërtimin e një shtetikombëtar, me një stemë dhe një flamur të vetin.

Moska kërkon, që dhe Mali i Zi e Maqedonia, të mbajnë tënjëjtin qëndrim me të, pasi shqiptarët janë “fajtor”, janë “vrasës”dhe kanë “përzënë serbët me dhunë nga Kosova”. Por, Presidentii Malit të Zi, Gjukanoviç, më 30 prill 2001, në një koment të tij,në kanalin televiziv rus RTR, u shpreh: “Marrëdhëniet meshqiptarët i kemi të shkëlqyera. Shqiptarët janë popull luajal, metë cilët merremi vesh shumë mirë. Ata janë të inkuadruar në jetënjëlloj si malazezët. Prej tyre nuk kemi patur dhe nuk do të kemiprobleme, sepse në Malin e Zi, ata e ndjejnë veten shumë mirë.Malazezët kanë ditur të ndërtojnë marrëdhënie me ta ashtu si duhetdhe jo si disa, që nuk u japin vendin dhe të drejtat që u takojnë”.102

Pavarësisht se shumica e autorëve rus kanë fyer periodikishtpopullin shqiptar, nuk mungojnë dhe autorë, që janë përpjekur tëthonë të vërtetën. Shefi i katedrës së Marrëdhënieve Ndërkombëtarenë Akademinë Diplomatike të Moskës, Prof. Dr. A. Zadohin, kashkruar: “Duhet pranuar, se qëndrimi i Rusisë ndaj çështjesshqiptare, ka qënë tepër proserb…”.103 Duke analizuar situatën nëBallkan, historiania Nina Smirnova, kritikon historiografinë ruse,pasi shumë autorë të saj, “praktikisht nuk marrin parasysh palënshqiptare, interesat dhe pikëpamjen e vetë popullsisë shqiptare tëKosovës, mendimet e tyre për atë që ndodh aty”.104 Nëse disa autorërus kërkojnë të thonë, se Kosova është populluar me shqiptarë

MOSKA, URREJTJE PATALOGJIKENDAJ SHQIPTARËVE

Shumë autorë rus, kërkojnë ta paraqesin Kosovën si një territortë banuar nga shqiptarët, pas ardhjes së Perandorisë Turke, gjë qënuk ka asnjë bazë shkencore. Ata e bëjnë një gjë të tillë në mënyrëtë ndërgjegjshme, sepse ndihmojnë “popullin vëlla ortodoks serb”.Edhe në konfliktin e lindur pas viteve 1990, rusët bëjnë fajtorëshqiptarët, duke i konsideruar ata “banditë”, “kriminelë”,“separatistë” etj. Vetëm pas masakrës së Reçakut, filloi të mbahetqëndrim i dënueshëm për krimet ndaj njerëzimit.

Rusia ishte kundër ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë. Ajo bërimjaft tentativa për ndalimin e bombardimeve, duke paralajmëruare kërcënuar me shprehjen, se, “në këtë territor kanë nisur dy luftrabotërore”. Natyrisht, qeveria ruse ka qënë dhe është endërgjegjshme, se politika e saj nuk bazohej në faktorë historikë,por vetëm në preferenca dhe interesa të ngushta.

Para shpalljes së pavarësisë së Kosovës, qindra politikanë,historianë, analistë e gazetarë të thjeshtë rus, u ranë këmbanavenë gjithë udhëkryqet e kontinentit. Jepnin alarmin se pavarësia eKosovës do të destabilizonte rajonin. Sipas politikës ruse, do tëshkaktohej një reaksion zinxhir, që mund të shkallmonte themelete Europës. Madje, do të kishte pasoja në mbarë botën.

Tani, që disa intelektualë shqiptarë, kanë shtruar çështjen e

102 Sh. Vukaj, Rusia dhe Kosova..., f. 571103 A. G. Zadohin, A. J. Nizovski, Fuçia e barotit e Europës. Lufta Ballkanike në

shekullin XX. Moskë, 2000, f. 385. Cituar nga Sh. Vukaj, Rusia dhe Kosova, f. 590104 Kosova, aspekte ndërkombëtare të krizës, Moskë 1999, f. 79. Cituar nga Sh.

Vukaj, Rusia dhe Kosova...


Ajo hedh poshtë shpifjet që bëhen në shtypin rus, se gjojaKosova është populluar vonë nga shqiptarët, duke argumentuar se“serbët kanë çuar aty dhjetëra e mijëra serbë nga krahina e Bosnjësdhe sipas planeve të hartuara, deri në fund të vitit, parashikohet tëçohen rreth 150 mijë serbë”.110 Madje, kjo historiane objektivedhe analiste e saktë, shton se, “çështja shqiptare, si pjesë integralee krizës së sotme ballkanike, nuk do të hiqet nga rendi i ditës dhepret zgjidhjen e vet”. Ndërsa kancelari gjerman, Helmut Kol, ështëshprehur se, “ajo që po ngjet në Kosovë, është turp i Europës”.

“Dëbimi i popullsisë shqiptare të Kosovës nga atdheu i tyrehistorik, për nga egërsia, është i paprecedent në historinë modernetë Europës”.111

shekullin e fundit të Perandorisë Osmane, apo të tjerë që shtojnë,se shqiptarët janë sjellë në këtë krahinë nga Tito, pas Luftës së DytëBotërore, Smirnova provon shkencërisht të kundërtën: “Kosova përherë të parë ka hyrë në përbërje të Jugosllavisë pas luftraveballkanike, 1912-1913”.105

Në vitin 1913, kur Kosova iu aneksua Serbisë, në gjithëterritorin e saj, popullsia ishte autoktone shqiptare. Pas kësaj kohe,Serbia ndërtoi programin e shkombëtarizimit të shqiptarëve dhefutjen në këto territore të popullsisë serbe. Kryetari i KomisionitAgrar Jugosllav, X. Kristiç, përgjegjës për kolonizimin e Kosovës,me kënaqësi vinte në dukje se, “në disa rajone të Veriut të Kosovës,përbërja etnike ka ndryshuar dhe se tani kemi popullsi serbe, edheatje, ku në vitin 1913, nuk ka pasur asnjë serb”.106 Por, nëse derinë vitin 1998, në mediat ruse nuk bëhej fjalë për shkëputje tëKosovës, më 13 mars 1999, “Njezavisimaja Gazeta” shkruante,se për Kosovën janë tre variante të mundshme:

1. Kosova i bashkohet Shqipërisë.2. Kosova bëhet shtet i pavarur, i kontrolluar nga Shqipëria

dhe pas pak kohe, do të kalojë nën drejtimin e plotë të Tiranës. 3. Kosova ndahet në pjesën serbe (më e vogla) dhe shqiptare

(më e madhja).107 Të tjerë autorë rus bëjnë fajtore Europën, qëcopëtoi Shqipërinë në vitin 1913, duke krijuar probleme të tilla,të cilat nuk mundën të sheshohen për asnjë çast, gjatë shek. XXdhe fillim shek. XXI. Nina Smirnova, shkruante për të sqaruaropinionin ndërkombëtar, në “Komsomolskaja Pravda”, të datës15 nëntor 1991: “Europa, si fajtore për copëtimin e kombit shqiptarnë vitin 1913, tani duhet të shlyejë fajin e vet dhe të mbështesë tëdrejtën”.108 Sipas saj, nuk janë serbët ata që keqtrajtohen ngashqiptarët, por është “populli shqiptar dy milionësh në Kosovë,që jeton në kushtet e Aparteidit”.109

105 Sh. Vukaj, Rusia dhe Kosova..., f. 536106 Rrënjët historike të konfliktit kosovar, f. 2. Cituar nga Shaqir Vukaj, Rusia

dhe Kosova...107 Vukaj, Sh, Rusia dhe Kosova..., f. 281108 Po aty f. 598.109 Po aty

110 Novje Vremja, nr. 37, 1996111 Novoje Vremja, Nr. 15, dt. 25 prill 1999, Cit. nga Sh. Vukaj, Rusia dhe

Kosova..., f. 601


-Ashtu? – pyeti Natasha e revoltuar – po përse vallë e kërkonikëtë sakrificë nga vajza ime e pambrojtur? Përse nuk bëheni juvetë një model stoicizmi, duke djegur veten me benzinë paraambasadave të huaja? Mbase kështu mund të ktheheni në njëshembull pozitiv për të tjerët.

- Nuk është puna te benzina dhe te vetësakrifikimi, por teprofesionalizmi shkencor – i thashë unë. Historia nuk është histori,po nuk paraqiti të vërtetën.

- Ashtu? – tha ajo e nervozuar – po atëhere përse nuk ngriheniju kundër shkollave greke, ku historia mësohet së prapthi dhe ku“Vorio – Epiri” quhet tokë greke, madje deri në brigjet eShkumbinit? Përse nuk ngriheni kundër bizneseve greke, që kanëbllokuar tregun shqiptar, apo kundër shkeljeve të hapura në kufijtëtokësorë e detarë? Përse nuk ngriheni kundër fenomenit tëndërrimit të emrave? Kundër genocidit që tregohet në pikat ekalimit kufitar, ku asnjë çam nuk lejohet të shkelë në Greqi? Kumund të kalojnë vetëm pak myslimanë, të tjerët kthehen me arsyenga më banalet, madje u grisin dhe pasaportën. Përse nuk i bëni tëgjitha këto, por kërkoni sakrifica nga vajza ime?

- Më vjen keq - i thashë - nuk është koha të bëjmë debat. Aqmë tepër përpara Aljoshës. Flasim një ditë tjetër.

- Bashkë nuk do të flasim asnjëherë nëse nuk vjen në banket –tha ajo dhe shtoi – Dhe nuk do të hyj kurrë në biblioteka, në Londërapo Tiranë, ku mund të takoj njerëz me komplekse. Sepseproblemet që na hape mund të na shkatërronin fare fatin e vajzëssonë. Prandaj, komunikimi ynë mbyllet këtu.

- Ditën e mirë – i thashë unë dhe Aljosha u përpoq të mëpërshëndeste, por Natasha e mori me vete duke e tërhequr. Dhenuk u pamë më.

NATASHA DHE ALJOSHA

Shoqja ime e fëmijërisë, Natasha, erdhi përsëri mebashkëshortin e saj rus, Aljoshën. Dukeshin të gëzuar.

- Erdhëm të ftojmë për darkën e diplomës së Anës – më thaNatasha – ashtu siç të kishim premtuar – shtoi pas pak.

Me sa duket, i kisha hedhur një vështrim hetues, sepse ajo mësqaroi:

- Ana mori notë maksimale, ashtu siç e meritonte niveli i saj.- Në rregull – iu përgjigja, - por unë nuk kam asnjë meritë për

këtë gjë. Madje, ajo mbrojtje diplome nuk më duket fitore, pornjë gabim i rëndë i Anës!

- Leri këto patriotizma – tha Natasha – mos na fut prapë nëpërsiklete të tjera, por eja në darkë tek ne.

- Më vjen keq, por nuk kam kohë – i thashë. Këtë të dielë jami zënë.

- Mjaft më me këto gjëra, se nuk të shkojnë – shtoi ajo –kërkesën këtë rradhë ta bëj nga ana e Aljoshës.

- Nuk mundem - i thashë – dhe vazhdoj të mendoj se ajodiplomë ishte një gabim. Ana kishte shansin të bëhej një shembulli profesionalizmit të fushës së saj, nëse do të ngulmonte në variantine parë. Edhe sikur ta ngelnin në klasë, ajo do të kthehej në njëmodel stoicizmi ndaj së vërtetës historike.


të lartë, duke reaguar ndaj një vepre kinematografike, e cila vintegishtin në plagë. Reagonte kryepeshkopi, i cili nuk kishte thënëasnjë fjalë kur zhvarroseshin civilët në emër të ushtarëve grekë.Përkundrazi, ishte revoltuar nga subjekti i një filmi artistik. Ngaana tjetër, Athina zyrtare vazhdonte shantazhet e njohura, në lidhjeme ndikimin e saj në BE, në një kohë kur mazhoranca përballejme pretendimet e opozitës për problemet e lindura me zgjedhjetlokale.

Në këtë mënyrë, të githa këto presione ndaj shtetit shqiptar,përbënin një shkallë vështirësie të lartë për të mundësuarpavarësinë e vendimarrjeve të qeverisë. Këto presione ishin njëpjesë e shkaqeve të nxitimit të ministrit Pollo, për të deklaruar, seregjistrimi i popullsisë do të niste në tetor. Madje, pa i ndryshuarasnjë presje ligjit ekzistues, i cili ishte denoncuar, si një ligjantikombëtar, në radhë të parë nga dhjetëra mijëra shqiptarë.

Kjo deklaratë e Pollos, ishte një ngushëllim për politikën greke,e cila nga ana e vet, po shkërmoqej dita ditës nga protestat eqytetarëve të Athinës. Por, ky ngushëllim për grekët, përkundrazi,tregonte për ne shqiptarët, se përpjekjet për të ndalur tentativat ebrendshme të shkombëtarizimit, do të vijonin gjatë.

Rreziku qëndron te vet ne, pasi siç shprehet prof. Puto, “gjatëkëtyre 20 vjetëve, pala shqiptare është gjendur në pozitainferioriteti kundrejt politikës greke. Në fakt, asnjë qeverishqiptare, në këto 20 vjetët e fundit, cilado qoftë ngjyra e saj, nukka treguar as aftësinë dhe as vendosmërinë për t’u rezistuarpresioneve të pareshtura greke. Tashmë, qeveria shqiptare kavendosur të bëjë një regjistrim të ri të popullsisë, pasi kanë kaluarshumë vite nga regjistrimi i fundit. Sigurisht, gjërat kanë ndryshuar,kanë ardhur dhe kanë ikur, breza të rinj vijnë në jetë, ka rritje dherënie nga një zonë në tjetrën”.112

Ndërsa prof. Kristo Frashëri është i mendimit, se nuk janëshqiptarët nacionalistë të rrezikshëm, por grekët, që kanëpretendime territoriale. “Sa herë që në Shqipëri thuhet ndonjë fjalë,

LAJMI I FUNDIT:REGJISTRIMI NË TETOR

Më datën 20 qershor, pikërisht atëherë kur ne prisnim tërheqjene politikës zyrtare nga ligji për regjistrimin e popullsisë, ndodhidiçka e kundërt. Atë ditë, thuajse gjithë gazetat kryesore të vendit,botonin në faqen e parë, deklaratën e ministrit Genc Pollo, i cilinjoftonte se procesi i regjistrimi të popullsisë, do të fillonte nëmuajin tetor. Ky regjistrim do të bëhej sipas ligjit aktual, në bazëtë vetëdeklarimit të etnisë dhe fesë. Si nëntitull, ishte zgjedhurfjalia e ligjëratës së tij, se “kush gënjen për të dhënat personale,ndëshkohet”.

Gjëja e parë që kuptohej nga ky reagim zyrtar, ishte fakti, seqeveria ndodhej në pozitë të vështirë dhe ndofta përballëpresioneve shumë të mëdha ndërkombëtare, ku, padyshim, rolinkryesor e luante reaksioni helen. Deklarata e Pollos erdhi disajavë pas reagimit të zyrtarëve grekë, për mosnjohjen e çertifikatavetë reja, ku sipas udhëzimit të ri të Ministrisë së Brendshme,kombësia nuk shënohej më në këtë dokument.

Deklarata erdhi gjithashtu, disa ditë pas letrës së ashpër tëKryepeshkopit Janullatos, në adresë të Kryeministrit Berisha,lidhur me ndalimin e filmit “Ballkan Pazar”, të regjisorit EdmondBudina. Në këtë letër, Janullatos kishte treguar ndjeshmërinë e tij

112 Arben Puto, Gazeta Shqiptare, 24 korrik 2011. Intervistë dhënë gazetaritBardhyl Berberi


DEKLARATA E POLLOS

Këtë deklaratë, ministri Genc Pollo e bëri në datën 20 qershor2011. Ai e mbështeti argumentin e tij në tre pika kryesore, për tëjustifikuar gjunjëzimin shtetëror para presioneve helene. Duke ecituar në ligjëratë të drejtë, Pollo tha:

“Së pari, ne nuk po bëjmë asgjë të re në historinë e shtetitshqiptar (edhe po të ishte kështu nuk është e qortueshme në vetvete,por, në rastin tonë, thjesht nuk është e tillë). Ju kujtoj se nëperiudhën midis Dy Luftrave Botërore, në vitin 1923 dhe në vitin1930, janë kryer dy censuset* e para, të cilët kanë mbledhur tëdhëna për këto çështje (prej asaj kohe i kemi ato përqindje përminoritetet etnike e komunitetet fetare, të cilat kanë mbetur poato dhe që citohen rëndom në publicistikë). Edhe nën regjiminkomunist, kjo praktikë vazhdoi (duke iu përshtatur mohimit tëfesë e ateizmit të imponuar që nga viti 1967) deri në regjistrimine ’89-s, kur në krye të partisë së vetme dhe të shtetit njëkohësisht,ishte Ramiz Alia.

në favor të interesave kombëtare dhe qortohen veprimetnacionaliste e shoviniste greke, Athina jep alarmin, për zgjimin enjë nacionalizmi të rrezikshëm shqiptar”.113

E vërteta është krejt ndryshe. Janë grekët ata, që me dredhidhe mashtrime, kërkojnë çdo ditë e më shumë, të bëjnë të vetëngjysmën e Shqipërisë Londineze. Dhe kjo praktikë nuk është e re.Siç shkruan prof. Frashëri, “nga bota klasike greke, kulturabizantine përvetësoi vetëm poemën e Homerit, mbi luftën e Trojës.Poema homerike, u bë në një farë shkalle, Ungjilli i dytëpedagogjik, i cili u mësonte brezave grekë, se atë që nuk mund tafitonin me trimëri, mund ta realizonin nëpërmjet Kalit të Trojës,me dredhi. Dredhinë, si komponent të identitetit grek, e kapërjetësuar që në shekullin I p.e.s. poeti i madh romak, Virgjili, nëpoemën e tij të pavdekshme “Eneida” (II, 49) me vargun, me tëcilin prifti trojan, Laokont, i porosiste bashkëqytetarët e tij, tëmos e pranonin si dhuratë kalin grek: “Timeo danaos et donaferentes” (Trembem nga greku, edhe kur të jep dhuratë).114

113 Kristo Frashëri, Gazeta shqiptare, 7 gusht 2011114 Po aty

* Vjen nga fjala cens – regjistrimi që i bëhej çdo pesë vjet pasurisë së qytetarëvenë Romën e lashtë për t’i ndarë këta në kategori, sipas të cilave paguheshintaksat.


rrëfejnë të dhëna identitare të ndryshme nga ato të gjyshërve tëtyre 80-90 viteve më parë. Faza e demoralizimit kolektiv akut, tëakumuluar në fund të regjimit komunist e të shpërthyer në vitet epara të tranzicionit, është përfundimisht e arkivuar. Emblema esaj, anijet e mbushura deri në majë të direkut me masë njerëzore,luhatet midis kujtimeve të dhimbshme e prodhimevekinematografike. Sot, shqiptarët udhëtojnë pa viza përmes kufijveqë dikur ishin mollë e ndaluar, për të cilën rojet e më pas natyra errethanat, merrnin jetë njerëzish guximtarë e të dëshpëruar. Sot,shqiptarët kategorizohen nga Banka Botërore, si vend me të ardhuratë mesme e të larta (upper middle income country), ndërkohë qëdhjetë vjet më parë ishim tri shkallë më poshtë, tok me më tëvarfërit e Planetit në kategorinë të ardhura të ulëta (low incomecountry)”.

Këto ishin tre pikat themelore të intervistës së Pollos, të cilatpërpiqen të fshehin faktin, se politika shqiptare i ka ngritur duartpara presioneve djallëzore të fqinjëve tanë, duke harruar se 100vjet më parë, ishin pikërisht lehtësirat dhe marrëveshjet e këtijlloji, me serbët e grekët, që e çuan Shqipërinë drejt kasaphanës sëLondrës, në vitin 1913.

Zoti Pollo thotë, pse të mos i lëmë shqiptarët të shprehenlirshëm, por nuk sqaron se çfarë të shprehin, kur janë shqiptarë.Dihet që shumë prej shqiptarëve kanë arsye ekonomike, janë tëmbërthyer fort në vendin fqinj, pasi kanë shkuar duke ndërruardhe emrat. Dhe këtë nuk e kanë bërë me dëshirë, por të shtrënguarnga nevoja ekonomike.

Politikanët tanë e dinë shumë mirë këtë, por nuk kanë guxuarkurrë të thonë një fjalë, kundër këtij presioni mesjetar të shtetitfqinj. Grekët ndërtojnë varreza për ushtarët e tyre, rënë në luftëdhe e kanë mbytur me kryqe tërë Jugun e Shqipërisë. Unë e pyes:Përse nuk kanë punuar këta funksionarë të lartë të shtetit, për t’ungritur edhe varrezat për çamët e vrarë në tokën e tyre gjatë Luftëssë Dytë Botërore? Përse nuk dënojnë qëndrimin arrogant të shtetitfqinj, që ndalojnë pa asnjë arsye hyrjen për në Greqi të çamëve tëndershëm, duke lejuar të kalojnë traun, vetëm ata që vihen nëshërbim të shtetit fqinj. Nuk kemi përse të mohojmë apo harrojmë

Së dyti, të gjitha vendet e Europës, vende ish-komuniste qëtashmë janë anëtarë ose ende aspirantë të Bashkimit Europian,kanë realizuar censuse të tilla, madje mes tyre edhe vende mepakica jo të vogla e me relata jo rrallë problematike si Rumania,Bullgaria e shtetet e ish-Jugosllavisë. Një shembull i freskët: Malii Zi e nisi këtë proces pak muaj më parë, pas një polemike pothuajseshkatërruese, ku u përplasën jo vetëm politikanët e Podgoricësme ambasadorin e Beogradit, por edhe Kisha Malazeze me atëSerbe, secila me pretendimet e shifrat e tyre, për natyrën etnike tëbanorëve të vendit fqinj; por shteti malazez e realizoi censusinme këto pyetje brenda. Edhe vende të Europës Perëndimorecensojnë popullsinë me të tilla pyetje (në ndonjë rast të veçantëedhe me pyetje për racën), por për vendet ish-komuniste, me sakemi parë, ka qenë kërkesë specifike e Brukselit, që ta bëjnë këtë.Këtu nuk ka pse bën përjashtim Shqipëria. Kush ka lexuar progres-raportin e 2009-s për Shqipërinë, të Komisionit Europian, mundt’i kujtohet pika 2.2 në faqen 17-të, ku shënohet se “Në Shqipërivazhdon të mos ketë të dhëna të sakta mbi minoritetet. Censusi iardhshëm i popullsisë, duke respektuar standardet ndërkombëtaretë mbrojtjes së të dhënave personale, do të jetë vendimtare për tëadresuar këtë çështje”. Personalisht nuk jam partizan i qasjes, leta bëjmë këtë se na e kërkon bota. Por kriteret, kërkesat e kushtete BE-së, përveçse janë detyrim kontraktual i Republikës (MSAështë në thelb një traktat dypalësh), në tërësi përputhen edhe menevojat zhvillimore të vendit tonë. I shënoj këto fakte për tëtheksuar se kush e ka vërtet për zemër integrimin e Shqipërisë nëBE, duhet të konsiderojë çfarë thuhet në radhët më lart.

Së treti, lidhur me ata që kanë kundërshtuar me shumë pasiontrion e pyetjeve, do të thosha se për një pjesë të tyre kam respekt,pasi çmoj që janë intelektualisht të ndershëm dhe në gjykimin etyre motivohen nga droja, se mos vetëdeklarimi, si metodëstandarde e aplikuar për censimin në Shqipëri, do të sjellë sotshifra të mpakura për shqiptarët dhe nesër pretendime ndaj tyre eprobleme për ta. Unë nuk besoj se kjo do të ndodhë. Ndonëselevantinët e së shkuarës mund të jenë edhe fenomen i së tashmes,nuk ka asnjë arsye për të besuar se shqiptarët e vitit 2011, do të


ATË MËNGJES VERE…

Intervistën e Pollos e lexova në bregdet. Pikërisht, në konturete parajsës tokësore, ku natyra dhe Zoti kanë skalitur mrekullinë,por, ku dora e politikës ka piketuar dyshimin. Sepse, në fillimdhelpëria grek do t’i shfrytëzojë deklaratat dhe lëshimet e politikëssonë, me shtimin e tabelave në greqisht, pastaj me oreksin helenpër t’i asimiluar. Kur grekët kërkojnë regjistrimin etnik, në thelb,ata e kanë mendjen te “Vorio - Epiri”. Atë mëngjes ndodheshamidis peshkatarëve të Sarandës, të cilët e kuptonin më mirë se tëtjerët, se sa e shenjtë ishte çdo pjesë e detit, për ekonominë efamiljeve të tyre. Ata e dinin gjithashtu se lehtësirat që po jepteqeveria jonë për grekët, në lidhje me regjistrimin, do të ndikonin,padyshim, në shtimin e oreksit helen për të gllabëruar diçka mëtepër. Po flisnim pikërisht për projektet tinzare në kërkimetnëntokësore të detit Jon, kur njëra nga rrjetat e tyre zbrazi në bashine anijes gjallesat e kapura të asaj dite. Midis peshqve të shumtëdhe ndonjë oktapodi, gjëja e parë që vura re në atë trofe peshkimi,ishin gaforret e ndryshme, që kishin rënë rastësisht në kurthin errjetave. Sapo u zbrazën në tokë, ato filluan të ecin secila nëdrejtime të ndryshme, me atë të ecurën karakteristike të gaforres,duke shkuar shtrembër, pa ditur se ku iknin. Ky lloj të ecuri, nëatë mënyrë të shëmtuar e të shtrembër, më kujtoi atë çast ecjen e

faktin, që edhe midis shqiptarëve gjenden njerëz, që u pëlqejnëparatë greke. Janë të shiturit te greku ata që morën jetën e NaumVeqilharxhit, Papa Kristo Negovanit, Petro Nini Luarasit, At StathMelanit dhe shumë të tjerëve. Edhe sot ka jo pak të tillë.


REAGIMI

Deklarata e ministrit Pollo, hasi në kundërshtimet e mijërashqiptarëve, të cilët kishin menduar, se kjo periudhë tubimesh,kishte qenë e mjaftueshme për shtetin, që të stabilizonte qëndrimine saj ndaj ligjit të regjistrimit të popullsisë. Natyrisht, për hir të sëvërtetës, duhet thënë se kishte edhe prej atyre njerëzve që ishinindiferentë ndaj këtij regjistrimi, madje, nuk mungonin edhe disatë tjerë që ishin pro. Nga ana tjetër, AK reagoi ashpër nëpërmjetnjë deklarate, ku bëri të ditur, se do të dërgonte në Kuvend,peticionin e firmosur nga mbi 20 mijë vetë. Në këtë deklaratë,thuhej ndër të tjera, se po ndërmerrej një vendim i tillë, në njëkohë kur elita e intelektualëve shqiptarë ka nënshkruar peticioninkundër regjistrimit etnik dhe fetar. Të gjitha komunitetet fetarejanë shprehur kundër këtij lloj regjistrimi, për shkak se ai mund tëprish bashkëjetesën fetare. Ky lloj regjistrimi, mbi bazavetëdeklarimi, jashtë kritereve objektive, nuk aplikohet nga vendetanëtare të Bashkimit Evropian, përfshi dhe Greqinë, e cilakëmbëngul që kjo praktikë të zbatohet te ne. Madje, Greqia i kamohuar minoritetet, ndërsa për Shqipërinë kërkon të rrisë numrine minoritarëve grekë artificialsiht, nën presionin e varfërisë sëshqiptarëve, por edhe të mungesës së një shteti autoritar.

politikës shqiptare, (të majtë e të djathtë), e cila jo vetëm që shkondita ditës mbrapa, por shmanget edhe anash, duke humbur shumëkohë me konfuzionin e vet.

Pas pak çastesh u nisa drejt Tiranës, për t’u konsultuar mekolegët, në lidhje me reagimin që do të bënim ndaj kësaj rruge tështrembër, ku po rishkelte politika shqiptare. Me sa duket, shtyrjae afatit të regjistrimit ishte bërë për të fituar kohë, si edhe për tëmos hapur polemika publike para zgjedhjeve të 8 majit. Kjo,natyrisht që kishte hapur oreksin e fqinjëve. Atë ditë, anullovadrekën e planifikuar me peshkatarët e Sarandës, sepse befas nëTiranë kishte trokitur rreziku nga ndonjë sulm i mundshëm qëburonte nga peshkaqenët e huaj, të cilët ishin rishfaqur në Korfuz.


PETICIONI ME MBI 20 MIJË FIRMANË PARLAMENT

Më 22 qershor 2011, në zyrat e Kuvendit të Shqipërisë,dorëzohet peticioni i nënshkruar nga dhjetra - mijëra qytetarëshqiptarë, si mënyra e vetme demokratike për të frenuar një proces,i cili është imponuar nga jashtë dhe ka rrezik të destabilizojë tëardhmen politike të Shqipërisë. Mirëpo, ai nuk është planifikuarpër t’u futur në axhendën e Kuvendit, kur vrapohet me shpejtësipër të pranuar një tjetër draft të qeverisë. Në bazë të normaveprotokollare të Kuvendit të Shqipërsië, përfaqësuesit e AK, shkuanpër të paraqitur projektligjin e tyre, ku kërkohen të bëhen disashtesa mbi ligjin, “Për regjistrimin e popullsisë dhe të banesave”.Natyrisht, momenti i dërgimit të këtij relacioni nuk ishte shumë ipërshtatshëm për Parlamentin Shqiptar, i cili funksiononte vetëmme gjysmën e ligjvënësve, ngaqë deputetët e opozitës, vazhdoninstinën e bojkotit. Por në fund të fundit, ky Parlament ka 20 vjet qëfunksionon si një organizëm me një veshkë të bllokuar, kumaxhoranca mblidhet brenda dhe opozita bojkoton punimet,ndonëse jo në masën e viteve të fundit. Prandaj, sido që të ndodhë,secili nga deputetët e pranishëm, ka rastin të tregojë se sa gjakshqiptari i ka mbetur akoma në trup.

Dihet tashmë që ky regjistrim ka dështuar pjesërisht, kudo kujetojnë shqiptarët, në Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni dhe kuakademikët më në zë, nga të gjithë trevat shqiptare, janë shprehurdhe kanë argumentuar pasojat dhe rreziqet për identitetin tonëkombëtar.

Publikimi i këtij regjistrimi ka bërë që gjithë shqiptarët qëjetojnë në emigracion dhe janë pjesë e diasporës, të jenë tëshqetësuar për këtë proces.

Kjo nuk shkon edhe për faktin, se Gjykata Kushtetuese, ka nëgjykim kërkesat e gjykatave Sarandë, Përmet dhe Shkodër, përshfuqizimin e ligjit “Për Gjendjen Civile”, mbi dispozitat që vijnënë kundërshtim të hapur me Kushtetutën për ndërrimin ekombësisë. Pra jemi duke pritur vendimin e kësaj gjykate.


PËRSE KËTO NDRYSHIME?

Regjistrimi i popullsisë është një procedurë zyrtare, ku shtetishqiptar, në përputhje me legjislacionin, kryen me shpenzime tëtaksapaguesve regjistrimin e një tërësie të dhënash, të cilat mundt’i nevojiten më pas për qëllime të planifikimit dhe të realizimit tëpolitikave të përgjithshme të zhvillimit. Prandaj, është enevojshme, që të justifikohet sipas logjikës juridike dhe asajekonomike, përse është i nevojshëm një regjistrim i tillë? Çfarë tëdhënash përfitohen prej tij, të cilat shteti shqiptar nuk mund t’isigurojë në një formë tjetër? A justifikohet një investim kaq i madhdhe i debatuar kaq fort në opinionin publik?

Kushtetuta e Shqipërisë, përcakton qartë që në preambul, seshteti shqiptar synon një shtet të së drejtës, të mbështetur në frymëne tolerancës dhe të bashkëjetesës fetare. Në nenin 10 të sajparashikohet, se në Republikën e Shqipërisë, nuk ka fe zyrtaredhe se shteti është asnjanës në çështjet e besimit e të ndërgjegjes.

Qytetarët në Republikën e Shqipërisë, kanë të drejtë të shprehinlirisht, pa u ndalur e as detyruar, përkatësinë e tyre fetare, etnikedhe kulturore. Por kjo liri e tyre nuk përbën detyrim përinstitucionet shtetërore.

Nga ana tjetër, përfshirja e këtyre pyetjeve, në një frymë tëtillë, ku më shumë se gjysma e popullsisë është shprehur kundër

Dhe në këtë mënyrë, ekipi i përfaqësuesve të AK, u dhaparlamentarëve të Shqipërisë shansin historik, për t’u quajtur njëherë të vetme gjatë jetës së tyre politike, si “baballarë të vërtetë tëkombit”. Incidenti burokratik që ndodhi në zyrën protokollareshihej jo normal edhe për disa nga deputetët tanë, të cilët, ndonësejanë shndërruar në njerëz pa veshë dhe pa gojë, nuk pajtohen menjë indiferencë të tillë. Ata nuk donin të dëgjonin dhe as të flisninpër relacionin në fjalë, pasi kjo gjë mund të dobësonte pozitat etyre brenda grupeve parlamentare ose mund të binte ndesh meparimin e njohur të mbijetesës së servilizmit politik.

Pas kësaj, Parlamenti i Shqipërisë do të ndodhet para një provetë madhe: Të marrë në konsideratë paralajmërimin fatal të popullittë vet, apo ta kundërshtojë atë. Nëse do ta pranojë, kjo do të jetënjë shenjë e mirë, që tregon se mendimi qytetar merret nëkonsideratë dhe shpresa për ta bërë Shqipërinë nuk do të shuhet.Në të kundërt, shpresat veniten dhe fatet e vendit vihen në diskutim.


KOMBËSIA NUK ËSHTËÇËSHTJE “NDËRGJEGJEJE”

Kombësia nuk është diçka, që mund ndryshohet sipas dëshirës.Një person është ose nuk është i një kombësie të caktuar. Pra nukka rrugë të mesme. Por, për të krijuar amulli në çështjen ekombësisë, me qëllim që ajo të jetë e dyshimtë, gjatë shekullit tëkaluar por edhe sot, qarkullojnë lloj - lloj teorish. Të gjitha synojnëtë zhvlerësojnë kombformimin shqiptar.

Sami Farshëri, në vitin 1879, shkruante se, “gjithë ata njerëzqë gjenden në një vend, e flasin një gjuhë, edhe kanë një palëzakone e një farë të rrojturi, thuhenë një komb”.

Ka pasur shumë autorë, si brenda dhe jashtë vendit, që deri nëvitet ’30, të shek. XX, i kanë fryrë erës antishqiptare, sipas sëcilës, kombi ynë nuk është formuar. Në të vërtetë, zhvillimet qëndodhën në shekullin XIX dhe sidomos në gjysmën e dytë të tij,lëvizjet e fuqishme patriotike, shoqërore dhe kulturore, nevoja ebashkimit të të gjithë shqiptarëve, krijimi i Lidhjes Shqiptare tëPrizrenit etj., nuk ishin gjë tjetër, veçse përpjekje për të formësuarkombin shqiptar, i cili, më 28 nëntor 1912, duhet konsideruartërësisht i formësuar.

Lëvizja për çlirim mori karakter kombëtar, duke përfshirë nëvetvete fshatarë, feudalë e çifligarë. Nëse Rilindja Europiane,

këtij regjistrimi, mund të krijojë një frymë kundërshtie dhemungese bashkëpunimi të qytetarëve, për procesin e regjistrimitnë tërësi.

E mbi të gjitha, ky ligj bie ndesh me një ligj tjetër: me Ligjinpër Gjendjen Civile, i cili përcakton qartë procedurat ligjore, sipastë cilave ndryshohen të dhënat e regjistrit themeltar. Në asnjë rast,ky ligj, nuk parashikon ndryshimin e regjistrit, bazuar mbivetëdeklarimin.

Si do të verifikohet informacioni që bie ndesh me aktet e tjeratë gjendjes civile? Me çfarë do t’i krahasojë të dhënat që vijnënga regjistrimi? Nëse shteti i paska këto të dhëna e sistemekrahasimi, atëherë pse qenka kaq e domosdoshme përfshirja e tyrenë formular? Cilat janë pasojat që do të rëndojnë mbi qytetarët qëkanë deklaruar në këtë mënyrë?

Prandaj, lëvizja e re progresiste kërkon që të mos lejojë, qëme paratë e taksapaguesve, të zhvillohet një proces në dëm tëShqipërisë.

Shqiptarët kanë folur. Tani është radha e përfaqësuesve tanënë Kuvend, të dëgjojnë vullnetin e sovranit dhe të bëjnë atë për tëcilën i zgjedhim dhe i paguajmë: Mbrotjen e interesave të vendit,me sytë nga e ardhmja e përbashkët dhe jo nga të ardhurat e tyre.Një shprehje e njohur në formë paralajmërimi thotë: “Ose fol taniose hesht përgjithmonë”.


kohë më parë, i dallonte shumë lehtë nga ato të racave të tjera.“Kur më ra në dorë kafka e parë, mendova mos ishte ndonjë rastësi- shkruan Virçov. Por pashë, se të gjitha kafkat e shqiptarëve, janëkrejt të ngjashme mes tyre. Janë raca superiore, mbi gjithë tëtjerat!”.

Një tjetër autor, në vitet 1880, shkruan: “Banorët e vendit qënga Aspoja (lumi Osum- N. D.) deri në Gliqe dhe që përfshingjithë Sulin, jo vetëm që janë një dhe e njëjta racë, të krishterëdhe myslimanë, kanë të njëjtat zakone e doke dhe kanë të njëjtëngjuhë, por dhe shqiptarët e tjerë, të shpërndarë që nga Glyqea derinë Taygjetin, gjatë gjithë Greqisë së lirë, është e njëjta racë puroPelasgjike. Këtë mund ta kuptojë lehtë secili dhe të pranojë, pasit’i krahasojë këta të gjithë etnologjikisht, antropologjikisht,konform me njohuritë e sotme dhe t’i shqyrtojë këta, që kanë tënjëjtat karakteristika natyrore….Tipi pelazgjik, i ekzaminuar ngaaspekti i përgjithshëm na paraqet shqiptarët shtatlartë, malësor nëshumicën, që kanë nevojë për mushkëri të gjera, për rrjedhim tëzhvilluar mirë, sipas sistemit të muskujve dhe kockave, që kështut’u rezistojnë mundimeve dhe lodhjeve të jetës së maleve,veçanërisht të ngjitjes dhe zbritjes.

Kafka paraqet anologji të mjaftueshme, midis fytyrës dhekokës, tiparet e fytyrës që nuk formojnë kënd,…hundë prejshqiponje në pjesën më të madhe, me ballë të rregullt me prirjenga prapa… këtë e vërteton dhe karakteri i veçantë, natyror dheinstiktiv, i përbashkët në tërë racën në fjalë. Janë ambicioz dhehakmarrës në ekstremitet, kryelartë, sedërqarë, sherxhinjë…po dheburrëror, të zgjuar, gjenerozë, dhe të tillë vrejmë si myslimanëtdhe të krishterët…”.115

Kristianizmi grek me anën e fesë është faktori i parë. Gjatërobërisë së Greqisë, ky kristianizëm, jo vetëm që ruajti helenizminpor për rreth këtij mbështolli dhe lidhi me helenizmin shqiptarët

kërkonte të sillte një revolucion në art, letërsi e kulturë, Rilindjashqiptare, synonte çlirimin e atdheut, pavarësimin e tij. E, natyrisht,bashkë me këtë, sollën ndryshime të dukshme edhe në fushënkulturore e letrare.

Më 1844, Naum Veqilharxhi (emri i vërtetë, Naum PanajotBredhi) hodhi i pari idetë rilindase. Të njëjtën frymë përcollënnjëri pas tjetrit, Thimi Mitko, Zef Jubani, Sami Frashëri, PashkoVasa, Jani Vreto, Jeronim De Rada, Konstandin Kristoforidhi,Naim Frashëri, Abdyl Frashëri, Zija Prishtina, Koto Hoxhi,Mehmet Ali Vrioni, Petro Nini Luarasi, Shahin Kolonja, LuigjGurakuqi, Mihal Grameno, Nikolla Naço, Pandeli Sotiri, AnastasKullurioti, Filip Shiroka, Thoma Avrami, Nuçi Naçi, Andon ZakoÇajupi, Aleksandër Sotir Drenova (Asdreni), Jorgji Meksi, DervishHima, Papa K. Negovani, Shahin Kolonja, Bajo Topulli, Sotir Peci,Jani Vruho, Thanas Tashko, Mihal Grameno, ThemistiokliGërmenji, Hilë Mosi, Josif Bagërri, Faik Konica etj.

Në vitin 1847, filloi kryengritja e armatosur për një “Shqipërime katër vilajete” dhe, në të njëjtën kohë, u formua “Komitetikombëtar i kryengritjes”. Duke parë ecurinë e lëvizjes kombëtare,vëmë re se deri në vitin 1899, kemi rritjen e ndërgjegjes kombëtaredhe të masave organizative për realizimin e çështjes shqiptare.Ndërsa, me botimin e veprës së Sami Frashërit, “Shqipëria ç’kaqënë, Ç’është dhe çdo të bëhet”, u saktësua lufta për shporrjen esunduesit të huaj, krijimi i shtetit kombëtar dhe vendosja e njëregjimi demokratik republikan. Pikërisht, duke hedhur këto hapa,mbërritëm në ditën e pavarësisë, kur kombi shqiptar konsideroheti maturuar. Pra, Shqipëria, ka të paktën një shekull me njëkombformim të qartë.

Tashmë është provuar shkencërisht, se shqiptarët ndryshojnënga grekët dhe sllavët, jo vetëm nga gjuha, historia, zakonet,kultura, mënyra e jetesës, por edhe në aspektin antropologjik. Kjodo të thotë, që kombësinë, nuk mund ta përcaktojë një dëshirësubjektive e një individi apo dhe më gjerë. Duhet të ndryshohetdhe formësimi i skeletit trupor dhe veçanërisht kafkës.

M. Frashëri tregon, se si Virçov, i cili ishte një studiues meemër i antropologjisë, kafkat e shqiptarëve të vrarë apo vdekur

115 AIH, A. IV. 432, SpiridonSokoli, Mbi Epirin dhe Shqipërinë sipas referimittë kartës gjeografike të zotit de Governati. Parnasos, vepër periodike epërmuajshme, Vol. 7, Athinë, 1883. Nga përkthimi i pjeshëm i veprës nëshqip, prej Sarandi Loshi, f.27- 28


PYETJA TINZARE PËRVETËDEKLARIMIN E FESË

Branko Merxhani na ka lënë një thënie kuptimplote: “Njëkomb ekziston vetëm atëherë kur fillon të shqetësohet për fatin etij”! Prandaj dhe shqetësimi ynë besoj se konsiderohet jetik. Qyshnga lashtësia, në Ballkan, ka qarkulluar legjenda, apo e vërteta ehistorisë së një prifti nga Athina, që u thoshte besimtarëve fjalët:“Bëni si them unë, por mos bëni si bëj unë”. Rasti i Athinës, nakujtohet pikërisht sot, pasi argumentet që krahasohen kanë lidhjeme vendin e lindjes së priftit. Zyrtarët grekë kanë “urdhëruar”politikanët shqiptarë, të ligjërojnë formularin e vetëdeklarimit tëbesimit fetar, kur vetë Greqia, në regjistrimin e popullsisë, gati dymuaj më parë, nuk e parashtroi dhe as nuk e përmendi fare këtëpyetje. Ligjvënësve tanë, u sugjeron dhe bën presion që ta vendosinme çdo kusht, me prapamendimin tinzar, për të vërtetuar se nëShqipëri, numri i ortodoksëve është shumë më i madh. Për të vijuarmë tej, me teorinë e tyre, sipas së cilës, “gjithë ortodoksit janëgrekë” apo “me ndërgjegje kombëtare greke”.

Pikërisht, në këtë rast, na vjen që nga Mesjeta, shembulli ipriftit grek, që gati i dhunonte besimtarët, me qëllim që t’ubindeshin urdhërave të tij, kur ai vetë vepronte ndryshe nga ato që

dhe kucovllehët veçanërisht. Prej shekujsh, mesha, dhe gjithëceremonitë e tjera fetare bëhen në gjuhën greke në tërë Kaoninëdhe dy të tretat e Kaonisë, që përqafuan islamin, ruajtën për gjuhëtë shkruar greqishten.116

116 Po aty, f.32


njëlloj.117

Ka qindra vjet, që në Shqipëri dhe kudo në Ballkan, njerëzit ekanë mësuar historinë e vërtetë, apo legjendën e priftit nga Athina,që predikonte fjalët: “Bëni si them unë dhe mos bëni si bëj unë”.Ndofta, vetëm politikanët shqiptarë, të zënë me një axhendë tëngjeshur takimesh, me zyrtarë apo biznesmenë të Athinës, nukkanë pasur kohë të mësojnë marifetin e priftit nga kryeqyteti ishtetit fqinj.

thoshte. Në këtë mënyrë, futja e pyetjes për deklarimin fetar nëregjistrimin e popullsisë, shihet si cenim i jetës private. Askushnuk ka të drejtë të pyes, se cilit besim i përket. Në shumë vende tëzhvilluara, numri i besimtarëve, të një besimi të caktuar,përcaktohet nga regjistrat tatimorë. Qytetarët - besimtarë, janë tëregjistruar në komunitetet fetare ku bëjnë pjesë dhe paguajnë taksa,japin kontribute për to.

Deklarimi i besimit fetar në formularin e regjistrimit, mund tëshkaktojë dhe probleme midis besimeve fetare, pasi situataekonomike dhe faktorë të tjerë, kanë bërë që të ndërrohen emradhe besime në mënyrë të dhunshme. Gjithashtu, shumë familjeshqiptare janë produkt i martesave midis përfaqësuesve të besimevejo të njëjta. Fëmijët e tyre, është e vështirë t’i vendosësh në këtëapo atë besim. Ndërkohë, emrat e shqiptarëve nuk përputhendomosdoshmërisht me besimin fetar. Ne kemi shumë emra, qëlidhen me prejardhjen e kombit, si Arbër, Ilir, Genc, Bardhyl,Teuta…, emra që lidhen me gjeografinë e vendit, ashtu siç ka dheshumë emra të huaj, huazuar nga aktorë të njohur në kinematografi,këngëtarë me famë, e të tjerë. Nga ana tjetër, deklarimi i fesë nxjerrtë zbuluar dhe fare të pambrojtur, kategorinë e ateistëve, të cilëtkanë të drejtën që të mos besojnë në kultet fetare, apo fenomenetqë lidhen me fenë. Nëse ata do të deklarojnë në formular se janëateistë, atëherë, pjesë të ndryshme të shoqërisë mund të tregohenagresiv ndaj tyre, duke reaguar me fyerje, nënçmim, apomospërfillje. Jo më kot, disa shtete prestigjioze, nuk e kanë vënëpyetjen e vetëdeklarimit të fesë në formularin e regjistrimit.

Prof. Kristo Frashëri, thotë se, regjistrimi i popullsisë, nësebëhet për efekte numerike, siç bëhet kudo në Europë, është nërregull. Por, nuk është në rregull, nëse bëhet siç e kërkon VangjelDule me shokë. Ata harrojnë se në Greqi nuk bëhet regjistrimi mefe dhe kombësi, sepse ata e kanë në statut, që Greqia është shtetortodoks, pra shteti i grekëve dhe për më tepër, i grekëve të krishterëortodoksë, e cila është feja e tyre zyrtare. Dhe tani, kërkojnë ngane të themi, se ky është grek, sepse është i krishterë. Feja ështënjë bindje personale. Mua nuk më pyet njeri kur shkoj të votoj:Për cilën parti do votosh? Bindjet politike dhe bindjet fetare janë 117 K. Frashëri, bisedë në televizionin, Top Channel, 4 prill 2011


- Jo – tha Ana – me Nikon e kam biseduar dhe kemi rënëdakort. Fjala është për të përfshirë fëmijët e emigrantëve shqiptarë,që nuk dinë gjuhën e prindërve të tyre. Kjo është diçka e ligjshmenë të gjithë botën dhe puna ime do të jetë vullnetare. Familja e tijka edhe një sallë të madhe, si pronë të paluajtshme, e cila endeështë e lirë. Dikur shërbente si dyqan, por ky funksion shkoi drejtfalimentit, ngaqë dilte me humbje. Do të bisedoj vetë me babanëe Nikos dhe sidomos me nënën e tij, sepse këtu në Greqi, fjalën efundit e thonë gratë.

Dakort i thashë.- Por kam edhe një plan tjetër – shtoi ajo.- Çfarë plani? – e ripyeta unë- Do të bisedoj me nënpunësit e Ministrisë së Arsimit për të

celebruar një shkollë shqipe, në bazë të parametrave ndërkombëtarëtë të drejtave të njeriut. Besoj se do të pranojnë dhe kjo shkollëmund të financohet nga vetë qeveria greke. Ashtu, siç ndodh në tëgjithë botën.

- Po sikur të mos pranojnë?- Kam folur me dikë, që më ka dhënë fjalën se do të ndërhyjë

tek ministri i Arsimit. Këtu nuk ka asgjë për të mos pranuar. Taniraportet ballkanike kanë ndryshuar shumë, në favor të paqes dhemirëkuptimit – shtoi ajo.

- Mbase, por mendësia e grekëve ndofta nuk ka ndryshuarshumë – i thashë dhe në çast u pendova që po e paragjykoja bisedëne saj të ardhshme me zyrtarët grekë.

- Mos paragjyko kot – më qortoi ajo. Tani e gjithë bota poshkon drejt progresit, duke shkelur mbi fantazmat e së kaluarës.

- Ndoshta ke të drejtë – ia ktheva – atëherë unë po përgatisdërgimin e librave tek ty.

- Dëgjo – tha papritur ajo – të lutem mos ma neglizho kërkesën.Për këtë porosi do të marr në telefon patjetër deri në datën 2 shator.Jam shumë e lumtur për këtë që po bëj!

Me kaq u ndamë. Por propozimi i saj më futi në mendime.

TELEFONATA E ANËS

Ana më telefonoi përsëri. Ishte sërish e diel.- E di që je shumë i mërzitur me mua, por dua të them një lajm

të mirë – tha ajo.- Çfarë? – e pyeta unë.- Madje, kam disa lajme të mira – shtoi pas pak – sepse më

njoftuan për një vend pune në Athinë dhe përveç kësaj në tetor dotë martohem, ndërkohë që së shpejti do të lind një vajzë..

- Gëzohem i thashë – më vjen mirë për ty.- Dasmën do ta bëjmë në një lokal të mirë, në qendër të Athinës.

Do të vish? - më pyeti ajo.- Fatkeqësisht, unë jam person “non grata” dhe nuk më lejojnë

të kaloj kufirin grek.- Vajzës sime do t’i mësoj gjuhën tonë. – vijoi ajo. Madje, do

të përpiqem të hap edhe një shkollë shqipe në Athinë. Ndofta njëshkollë modeste, por të rëndësishme për fëmijët tanë. Prandaj duandihmën tënde.

- Në ç’drejtim?- Dua të më ndihmosh me libra për nxënësit – shtoi ajo. Tani i

kam rregulluar të gjitha dhe kjo është ëndrra ime.- Po i thashë - kur të kesh nevojë më merr në telefon. Por

ndofta familja e Nikos, mund të mos jetë dakort.


Instituti i Statistikave (INSTAT), i cili ka bërë një studim, nëbashkëpunim më Drejtorinë e Minoriteteve në Ministrinë eJashtme, në vitin 2001, thotë se minoritarët përbëjnë 1.4 për qindtë 3.069.275 banorëve që ka Shqipëria, ose 42.892 banorë. Dhekonkretisht, minoriteti grek 35.829 banorë, maqedonas 4.188,malazezë 678, arumunë 992 dhe të tjera 1.245.

Sipas institucionit të mësipërm, në vitin 1989, pakicat grekepërbënin 58.758 banorë. Rënia e numrit në 35.829 vetë, ka të bëjëme largimin e disa mijëra minoritarëve në drejtim të Greqisë.Minoritarët grekë janë të vendosur kryesisht në rrethet Gjirokastër,Sarandë dhe Delvinë, por ka individë të shpërndarë në rrethetPërmet, Vlorë e Tiranë, ndërsa në Korçë nuk ka asnjë minoritargrek.

Maqedonasit gjenden kryesisht në rrethin e Korçës dheDevollit, sidomos në Komunën e Liqenasit. Serbo-malazezët janëtë vendosur në Komunën e Gruemirës së Malësisë së Madhe dhekryesisht në fshatin Grile (Vrakë). Minoriteti etnogjuhësor iarumunëve është asimiluar tërësisht. Mendohet të jenë rreth 992vetë, të vendosur në zonat rurale të Fierit dhe Vlorës, Përmetit,Pogradecit dhe Kolonjës, ndërsa për romët nuk ka të dhëna, pasipër ta, nuk është bërë ndonjëherë regjistrim i përgjithshëm.118

Edhe 80 vjet më parë, numri i vllehëve të shpërndarë nëShqipëri, ka qenë i kufizuar. Për Konicën, “vllehtë, të quajturshpesh kuco-vllehë, për t’i dalluar nga vllehtë e Rumanisë, përbëjnënjë grup prej rreth 20 mijë personash dhe kanë gjuhë të afërt merumanishten”.119 P. Nejseku shënon rreth 10 mijë vllahofolës nëShqipëri. Mbështetur në regjistrimin e popullsisë së Shqipërisënë vitin 1960. Peter Prifti thotë se në Shqipëri janë 10 mijë vllehëose 0.66 për qind.120

Vurgu i Delvinës, në periudhën antike, bënte pjesë në territorine fisit epirot të kaonëve. Në Mesjetën e Hershme, fusha e Vurgutka bërë pjesë në krahinën e Vajonetisë. Në shek. XIV-XV, kjo

E VËRTETA MBI MINORITETET

Krijimi i konfuzionit për minoritetet në Shqipëri, ka si qëllimtë vetëm, fshehjen e të vërtetës. Këtë konfuzion e bëjnë kryesisht,disa nga ata që e quajnë veten “pjesë të minoriteteve”, por edheata zyrtarë, që përfitojnë nga ky kolaps, të cilët bëhen qesharakëdhe groteskë, në reflektimin e kulturës së tyre të munguar, por jorrallë bëhen të padurueshëm dhe mjeranë.

Dikush del në emision televiziv dhe pohon, se në Shqipërijanë 8 minoritete; një tjetër nxjerr 9 të tillë; nuk mungojnë dhe ataqë japin përqindje të habitshme. Jo se nuk e dinë sa janë. Jo sengatërrojnë pa dashje termin “pakica etnokulturore” me“minoritete”, por sepse kështu e kanë porosinë. Për këtë arsye, nanxjerrin minoritet grek, maqedon, boshnjak, rom, serb, vlleh etj.minoritete të paqena. Cili është ai shqiptar që nuk e di, se në vendintone, nuk ka minoritet serb? Kush nuk e ka të qartë, që vllehët nukpërbëjnë askund një territor kompakt? E njëjta gjë duhet thënëpër boshnjakët e të tjerë.

Ka një minoritet grek, të ardhur si emigrantë për nevojaekonomike në tokat e bejlerëve shqiptarë, një pakicë malazeze nëShkodër dhe maqedonasish në Prespë. Dhe kaq. Por, disakomentatorëve, duket se u digjet xhani, nga meraku se shteti qënkanë siklet për të ndërmarrë politika rreth tyre, gjoja për faktin se kyshtet nuk i di të gjitha gjërat mirë.

118 Gazeta Shqiptare, 25 mars 2009119 F. Konica, Vepra 2, f. 215.120 Sh. Delvina, Studime Albanalogjike, Tiranë 2004/2.


arumunë, 2.3 për qind grekë dhe 2.4 për qind të tjerë.125 Në INSTATmohojnë të kenë dërguar të dhëna të tilla, por as nuk e kanëpërgënjeshtruar një gjë të tillë. Shqipëria duhet të ketë më shumëse 4.5 milionë banorë, gjë që do të saktësohet nga një regjistrim isaktë i popullsisë, duke shmangur vetëdeklarimin etnik.

Natyrisht, Shqipëria nuk mund t’u shmanget njohjes së grupeveminoritare, ndër ta minoritetit grek, gjë e cila është e lidhur menjë deklaratë të bërë në Lidhjen e Kombeve më 1920. Dhe siçshprehet prof. A. Puto, në Konferencën e Paqes, të vitit 1919, utha se “dështuan përpjekjet e delegacionit grek për të marrë “Vorio- Epirin”. Shqipëria e Jugut nuk u cungua, por Shqipëria garantontenjohjen e minoritetit grek në territorin e saj dhe angazhohej që tatrajtonte, sipas një statusi të veçantë, si një grup që e dallon ngashumica. Në të vërtetë, të gjitha regjistrimet e popullsisë që janëbërë në të kaluarën e kanë përfshirë përkatësinë etnike. Minoritarëte kanë shprehur përkatësinë etnike greke. Sipas të dhënave të njëbotimi të ri, të vitit 2003 (Atlasi Gjeografik i Shqipërisë ), numrii tyre ishte 66. 000". 126

Shqipëria i ka respektuar përherë të drejtat e minoritetit, pornuk ka ndodhur kështu me Greqinë. Sipas Traktatit të Sevrës,nënshkruar më 10 gusht 1920, personat që do të largoheshin ngaGreqia, kishin të drejtën e ruajtjes së pronësisë mbi pasuritë epatundshme dhe të marrjes, me vete, të pasurisë së tundshme. Porkjo nuk u zbatua asnjëherë…. Minoritetet raciale, gjuhësore dhefetare, duhet të përfitonin fonde publike prej shtetit, për qëllimearsimore, fetare e mirëbërëse. Por asnjë prej tyre nuk u zbatua.127

Lind pyetja: Përse bëhet tërë kjo zhurmë? Përgjigjen e saj, eka dhënë qartë prof. Kristo Frashëri, në një emision në TopChannal, më 4 prill 2011. Sipas tij, minoriteti grek në Shqipëri,është vetëm 2 për qind. Greqia, nuk mund të kërkojë krahinëautonome, vetëm me 2 për qind të popullsisë, në minoritet. Që të

fushë ka qenë nën sundimin e feudalëve Toko, Zenebishëve dheArianitëve. Më 1431, fusha e Vurgut bënte pjesë në sanxhakun eShqipërisë.121

Për këtë flasin edhe makrotoponimet dhe toponimet e shumtatë Vurgut: Buzuk, Pal, Bakallat, Çukë, Borovë, Mali i Kukës, Malii Lopësit, Liqeni i Rosës, Bregu i Kolës, Gropa e Fikut, Këneta eNikë Gjonit, Lëkurës, Gajdhare, Bradhnesh, etj.

Ndërsa shumë fshatra të tjerë, edhe sot kanë emrin e pronarittë tyre, si: Ymer Efendi, Karahaxh, Hajdaraga, Karalibej, Çaush,Aliko, Vrion, Memushbej, Kasëmallabej, etj. Krijimi i këtyrefshatrave kishte lidhje me përhapjen e sistemit të çifligut. Popullsiae Vurgut, deri në fund të shek. XVIII dhe fillim të shek. XIX, ishtekompakte shqiptare.122

Aravantinoi, në vitin 1852, në Kronografinë e tij të Epirit,shkruan se “gjuha që përdorin fshatarët e Vurgut është shqipjadhe greqishtja. Popullsia e hershme e Vurgut është shqiptareautoktone”.123

Pretendimi se banorët e Vurgut janë grekë nuk qëndron, porajo pompohet për ditë, me qëllim që të fiksohet në mendjen enjerëzve, se atje paskan banuar grekë. Më 18 dhjetor 1992, Omoniabotonte fjalimin e Petraq Beratit, kryetar i kësaj organizate përSarandën, i cili ndërmjet të tjerave, thotë: “Maqedonia, si “Vorio–Epiri”, ka qenë e do të mbetet Greqi”.

Po kështu, në krahinën e Dropullit, sipas defterit osman tëVlorës, viti 1520, popullsia e saj është me emra karakteristikëshqiptarë. Në shumë raste, disa elemente të kësaj antroponimiejanë të ngjashme me antroponiminë e Shqipërisë Jugore dhe asajVeriore.124

Në një vjetar statistikor ndërkombëtar, botim i vitit 2009,bazuar në të dhëna të INSTAT, thuhet se në Shqipëri banojnë 3.162. 000 vetë, nga të cilët 91.7 për qind shqiptarë, 3.6 për qind

121 Sh. Delvina, Republika, 25 mars 1993.122 N. Dragoj, Shqiptarët dhe grekët – realitete historike, Wesso, Tiranë 2009, f. 125123 Po aty124 Ferit Duka, Shekujt osmanë në hapësirën shqiptare, “Dita 2000” , Tiranë 2009

125 Instituti Gjeografik Agostini, Novara, 2009, f. 272126 Gazeta Shqiptare, 24 korrik 2011. Intervistë e Prof. Dr. Arben Puto, dhënë

gazetarit Bardhyl Berberi127 Beqir Meta, Qëndrimet shqiptare dhe greke ndaj minoriteteve midis dy

luftërave botërore, revista Universi, Nr. 9, V. 2007, f. 40


kërkosh autonomi, nevojiten shumë më tepër. Prandaj, ajo kërkontë fabrikojë grekë. Ata shqiptarë, që bëjnë si grekë, janëparafabrikatë. Pra, Greqia kërkon të fabrikojë grekë, për të shtuarnumrin e minoritetit, në mënyrë që të kërkojë krahinë autonome.

Në OKB, ka një parim, që thotë se, kur në një vend, ka njëminoritet me peshë, që formon një njësi territoriale dhe se ka njëqytet, ai ka të drejtë të ketë një regjim autonom. Grekët nuk ekanë ketë minoritet këtu. Minoriteti grek këtu, është në Dropull,por jo në Gjirokastër, është në Vurg, por jo në Sarandë. Ata nukkanë qytet. Tani, iu qepën Himarës dhe e duan atë si qytet. Por,midis Himarës dhe Dropullit, është Labëria, Kurveleshi. Për ta,kjo nuk ka rëndësi. Ata duan ta bëjnë Kurveleshin minoritet. Duantë bëjnë një numër të madh minoriteti grek dhe t’i thonë pastajOKB-së, na lejoni tani që Shqipëria të na japë autonominëprovinciale të Shqipërisë së Jugut, meqë është tokë me shumicë tëpopullsisë greke. Greqia, synon të dalë në Otranto, atje nëKaraburun. Ky është synimi i saj.128

Ka një sinkronizim të sulmit ndaj kombit shqiptar. Kohët efundit po dëgjojmë përherë e më shpesh, të qarkulloj në treg termi“kombi kosovar”, apo “harta etnike shqiptare”, duke shtuar se ështëmë mirë të kemi një mozaik etnish. Këtë flamur e kanë marrë nëdorë shqiptaro-vllehë, minoritarë grekë apo greko-shqiptarë, njerëztë paguar dhe të tjerë që e bëjnë nga naiviteti. Kjo shashkë qëhidhet me qëllim nga njerëz të paditur apo të venë në shërbim tëtjerëve, është një lloj goditje për Kosovën, Shqipërinë dhe tëardhmen e kombit shqiptar.

Grupet minoritare që jetojnë në Kosovë, nuk pajtohen me këtëteori, pra që t’i përkasin kombit kosovar, pasi nuk kanë asgjë tëpërbashkët me kombin shqiptar, etni, histori, kulturë, gjuhë, gjak,tradita, simbole të përbashkëta, elemente thelbësore, të cilatpërbëjnë përkufizimin e nocionit “komb”.

Të vjen keq për këta njerëz, që bëhen merak dhe përpiqen tësajojnë kombin kosovar, pasi kosovarët e kanë kombin e tyre, atë

shqiptar. Ne jemi për të krijuar shtetin kosovar, ashtu sikurse kanëqenë të ndarë nga njeri - tjetri dy shtete gjermane, deri në momentine shembjes së Murit të Berlinit, kur edhe u bashkuan.

Autorët që i përmbahen tezës multietnike dhe pluraliste, sipasfantazisë së sëmurë, për krijimin e një kombi të ri “kosovar”, mehistori, etni, gjuhë, kulturë, tradita e zakone të ndryshme nga tëtjerët, japin ndihmesë të madhe në dëm të procesit të bërjes sëkombit shqiptar. Pikërisht kjo kategori është mbërthyer nga ethet,shkaktuar nga frika se mos bëhet Shqipëria.

Nuk përjashtohet mundësia, që një komb të ketë folur mëshumë se një gjuhë, siç është rasti i Kosovës. Por kjo nuk do tëthotë, se ai komb, është pjesë përbërëse e kombeve të tjera.Shembuj të tillë kemi disa, në Zvicër, Itali, Gjermani e gjetkë.

Kush pretendon se mund të krijohet një komb Kosovar dhenjë tjetër shqiptar, secili më vete, besoj se e ka gabim. Këto tymnajahidhen me qëllim që të legjitimojnë etni të paqena si në Shqipëri,ashtu dhe në Kosovë.

128 K. Frashëri, bisedë në Top Channal, 4 prill 2011


në dorë pasaportën time, shqiptare, dhe shënoi në regjistër detajetqë i nevojiteshin. Pastaj, mori në dorë pasaportën maqedonase, tëGencit, dhe bëri të njëjtën gjë, duke i shënuar emrin në regjistër.Herën e tretë, mori në dorë pasaportën kosovare, të vajzës ngaKosova dhe përsëriti për të tretën herë ritualin e shënimeve nëregjistrin e hotelit. Dhe befas pyeti kosovaren:

- Si e kishit emrin ju?- Vjosa, - tha vajza si me habi, e keni të shkruar. Tjetri nuk

foli.Radha i erdhi bukuroshes nga Mali i Zi, e cila i dorëzoi

pasaportën malazeze, duke i folur me një zë të ëmbël. Sportelisti,në vend që të vijonte hedhjen e shënimeve në regjistër, hoqi syzetdhe vështroi nga vajza.

- Si quhesh? – e pyeti dhe po shihte në një formë hetimi. Dukejse po bënte një veprim jashtë natyrës së tij.

- Kristina – iu përgjigj vajza.Atëherë sportelisti vuri syzet e tjera dhe i shënoi emrin. Dhe

më në fund, radha i erdhi gruas shqiptare nga Sllovenia, e cila idorëzoi pasaportën e saj sllovene.

-Po ju si quheni? – e pyeti ai, sikur të mos u besonte gërmaveqë shkruheshin në dokumentin e identifikimit.

- Shota - iu përgjigj gruaja dhe shtoi – jam nga Kaçaniku.Sportelisti ndërroi përsëri syzet dhe pasi mbaroi regjistrimin,

u çua në këmbë, dhe, duke na dorëzuar pasaportat në dorë, tha:- Është hera e parë në jetën time, që regjistroj njëkohësisht

pesë shqiptarë me pesë pasaporta të ndryshme. Të pestë flisni shqip,por mbani në xhep pesë lloje pasaportash. E habitshme!

Ne u larguam duke biseduar, ndërsa ai nuk na i ndau sytë derisahipëm në ashensor, për t’u ngjitur në katin e katërt. Vajza ngaMali i Zi, tha: E vutë re sa shumë u trondit sportelisti? Sa mirë dotë ishte, sikur të kishim të gjithë një dokument identifikimi,pasaportën e identitetit të shqiptarit.

Të pestë kishim të njëjtin mendim, - mbylli tregimin Egla.

PESË SHQIPTARË ME PASAPORTATË NDRYSHME

Zëvendëskryeredaktorja e gazetës Republika, Eglantina Alliaj,gjatë vitit të kaluar ishte e angazhuar nga ENEMO, në Kosovë,për vëzhgimin e zgjedhjeve të përgjithshme. Pas kthimit, ajo mëtregoi një ngjarje të veçantë dhe prekëse, e cila mund të trondisështetasit e çdo vendi apo kombësie.

“Gjatë procesit të vëzhgimit të zgjedhjeve në Kosovë, muamë caktuan në Pejë, - filloi bisedën ajo. Ditën e parë ishim strehuarnë mënyrë të çrregullt, sipas gjetjeve rastësore, ndërsa ditën e dytëu vendosëm në hotel “Gold”, sipas grupimeve. Në grupin tonë,ishim pesë vetë. Përveç meje, në këtë grup ishte një shqiptar ngaMaqedonia, me emrin Genci, një vajzë nga Kosova, me emrinVjosa, një grua shqiptare, nga Sllovenia, e cila punonte nëMnistrinë e Jashtme Sllovene, që quhej Shota dhe një vajzë ngaMali i Zi, me emrin Kristina. Të pestë ishim shqipfolës dhe itakonim të njëjtit komb. Na kishte ndarë Konferenca e Londrësdhe na bashkoi rastësia në hotel “Gold”. Paraqitëm pasaportat nësportel. Aty shërbente një burrë rreth të pesëdhjetave. Ishte me 2palë syze, që i ndërronte ato sa herë që donte të saktësonte mëmirë ndonjë gjë. Natyrisht, edhe ai ishte shqiptar. Në fillim mori


jashtë konceptit klasik të OJF-ve e partive politike në vend. Gjatëreferimeve të tyre, ata kërkuan që “çdo person me kombësishqiptare, kudo që jeton e punon, në Greqi, Maqedoni, Malin eZi, Kosovë, Serbi, të kenë të njëjtën pasaportë shqiptare. Ështëdetyrë e shtetit tonë, t’i pajisi shqiptarët kudo ndodhen mepasaportë nga shteti amë. Ky veprim është i njëjtë me atë që bëjnëgrekët me homogjenët, bullgarët me bashkëkombasit e tyre nëMaqedoni, serbët me qytetarët serbë me banim në Kosovë”. Gjatëkëtij takimi, me interesim të veçantë u prit edhe diskutimi i aktoritGazmend Paja, i cili ishte i pranishëm në panelin qendror të këtijforumi. Duke u bërë thirrje strukturave përkatëse, ai kërkoishkundjen e burokracisë shtetërore dhe vënien e gishtit mbi plagë.“Nuk mund të presim më. Është koha që të veprojmë”, - tha ndërtë tjera ai.

NJË KOMB NJË PASAPORTË

Historia e Eglës m’u kujtua edhe njëherë ditën e shtunë, më 2korrik 2011, kur ne, mblodhëm një forum me intelektualë të shquarnga të gjitha trevat shqiptare, për të prezantuar nismën më të re tësaj: “Një Komb, një Pasaportë”. Ankthi i identitetit të shqiptarëvenë të gjithë globin, si edhe habia e sportelistit të Pejës, kërkoninnjë përgjigje sipas standardeve bashkëkohore. Ky aksion i ripopullor synonte realizimin e të drejtës për t’u pajisur me njëpasaportë shqiptare. Është një standard që aplikohet në të gjithavendet e Ballkanit dhe më gjerë. Madje është në përputhje të plotëme standardet e kërkuara nga autoritetet e BE-së. Prandaj, Spahiuvuri në dukje se “ne kërkojmë votimin me 84 vota, 3/5 e votave nëKuvendin e Shqipërisë, për ndryshimin e dispozitës ligjore në nenin9, paragrafin e fundit të ligjit “Për Shtetësinë”, ku të hiqet kriteri,“tre vjet vendbanim në Shqipëri”, për t’u pajisur me pasaportë”.Më tej, ai u ndal në iniciativën popullore të ndërmarrë nga AK,për të mundësuar ndryshimin e ligjit për regjistrimin e popullsisëmbi baza etnike e fetare dhe vetëdeklarim të kombësisë. Ndërsaintelektualët Myslym Pashai, Hysamedin Feraj, Bashkim Pitarka,Pandeli Koçi e të tjerë, u shprehën në mbështetje të nismësintelektuale e rinore të AK, që vjen nga radhët e një lëvizjejepopullore. Kjo lëvizje merr aksione konkrete në terren, duke dalë


u shpreh se, “për ata që shkelin rregullat e censusit, për ata që nukrespektojnë dispozitat e ligjit dhe për ata që bëjnë deklarime tërreme ka gjoba, deri në një milionë lekë të vjetra”.

Por ai harroi, se atë pasdite, vetë Parlamenti Shqiptar i kishtevënë vetes një gjobë të madhe historike, e cila në gjuhën shqipequhet “turp”.

Ndërkohë, 7 ditë më vonë, kryetari i Grupit Parlamentar tëPD-së, Astrit Patozi, deklaroi në Gazetën Shqiptare: “Personalishtmendoj, se vendosja e kombësisë në pyetsorin e censusit, nuk sjellasnjë vlerë pozitive, madje mund të krijojnte komplikacionetërësisht të panevojshme dhe plotësisht të evitueshme”.129

PARLAMENTI FIRMOS “GJOBËN”NDAJ VETES

Mbledhja e Parlamentit Shqiptar, në pasditen e 28 qershorit2011, një ditë para vendimit të Kolegjit Zgjedhor, për çështjen ezgjedhjeve për kryebashkiakun e Tiranës, na kujtoi 4 vargjet eNolit, kur thoshte midis të tjerave: “Një mexhlis të ri na çeli/Pandeli Jano Vangjeli/ Me sheqer llokum na veli/ Si kofini pas tëvjeli”, etj., etj.

Atë ditë, deputetët e opozitës mungonin. Disa prej tyre kishinshkuar në vilat e plazheve, ndërsa të tjerë vazhdonin me protestatpër zgjedhjen e kryebashkiakut të Tiranës. Deputetët emaxhorancës, pas seancës, shkuan për të ngrënë darkë nërestorante. Pati nga ata që porositën oktapodë të pjekur me limon.Të tjerë, peshk, të shoqëruar me sallatë greke. Atë mbrëmje,deputetët e Parlamentit ishin në festë, ndërsa shoqëria shqiptarenë zi. Sepse Kuvendi Shqiptar, votoi kalimin me procedurë tëpërshpejtuar të ligjit “Për regjistrimin e popullsisë e banesave”.Propozimi u miratua me 71 vota. Për çudi, në këtë votim nuk moripjesë as kreu i PDIU, Shpëtim Idrizi. Natyrisht, pasi ishin siguruarmë parë, se votat e të tjerëve mjaftonin për kalimin e ligjit. Nëfund të votimit, Ministri i Teknologjisë e Inovacionit, Genc Pollo, 129 Gazeta Shqiptare, 5 korrik 2011


- Le të urdhërojë kush të dojë. Çdo gjë do të jetë e përkohshme– vijoi Endri. Platforma jonë është urdhri që na jep koha dhe kombi.Dhe kundër këtij urdhri, nuk mund të dalë askush. Pas Parlamentit,radhën e ka Gjykata Kushtetuese për t’u shprehur, pasi ne do taankimojmë – shtoi ai.

- Ndofta mungesa e opozitës, gjatë votimit të ligjit, ka ndikuarpër keq, por gjithsesi, maxhoranca i ka siguruar 71 vota përmiratim. Pastaj, edhe sikur të mos i kishte siguruar 71 vota, ne edimë se votat e deputetëve mund të trafikohen apo të blihen menga pesë mijë euro.

- Është e vërtetë - tha Endri – votat e pozitës apo opozitës,mund të blihen me nga 5 mijë euro, por kombi nuk mund të shitetdhe as të blihet me gjithë pasurinë e botës. Prandaj, kjo çështjenuk mund të kalohet kaq lehtë nga politika.

- Nuk është vetëm çështja e Parlamentit, apo vetëm e gjykatave– thashë unë – sepse në gjendjet civile është bërë një manipulim itërë, me falsifikimet e kombësisë.

- Këto janë trauma të përkohshme – vijoi Endri – por shumëshpejt gjërat do të shkojnë në vend.

- Me çfarë do të merresh pasi të kalojë ky ciklon? – e pyeta.- Me profesionin tim, të cilin e kam pasion dhe për të cilin

kam investuar aq shumë – m’u përgjigj ai– Po ti? - më pyeti pas pak.- Me historinë dhe gazetarinë – iu përgjigja, pasi ne u ngritëm

pas alarmit që dha momenti, për rrezikun e shkombëtarizimit dhejo për karriera personale, apo përfitime të tjera. Kështu që, paszgjidhjes së problemit, secili do të shkojë në profesionin e vet.Por me sa duket, beteja do të vazhdojë gjatë.

- Natyrisht – pohoi Endri – tepër gjatë. Ne nuk do të lodhemi.Deputetët do të ndërrohen. Do të ikin këta e do të vijnë të tjerë,ndërsa ne do të jemi aty.

Pas këtyre fjalëve dikush e mori në telefon dhe ne u ngritëmtë dy, duke kujtuar njëri – tjetrin, se nesër do të takoheshim nëtubimin e Vlorës.

NJË KAFE ME ENDRI SHABANIN

Me Endri Shabanin takoheshim shpesh, sepse ai ishte një ngapromotorët e lëvizjes së AK. Është djalë me kulturë, orator nëartikulimin e fjalës dhe ka një arritje të pëlqyeshme në interpretimine elementeve të juridiksionit. Duke qenë i kompletuar, fjala e tijdëgjohej me interes në mjediset tona. Atë ditë, po pinim kafe te“Taivani” dhe bisedonim për detyrat e javës. Dikush na njoftoi nëtelefon, se Kuvendi, nuk e kishte futur në kalendarin mujorshqyrtimin e projektligjit të paraqitur prej nesh, bashkë mepeticionin.

- Ata kanë frikë të diskutojnë për peticionin tonë, sepse itremben kundërshtimit popullor – i thashë unë.

- Po – tha Endri – por ata kanë frikë në radhë të parë nga vetjae tyre, sepse çdo diskutim kundër platformës sonë, do t’u njollosëndërgjegjen. Dhe nesër, mund të skuqen nga turpi për atë që kanëbërë. Ndërkohë, që askush nga deputetët, nuk ndihet i lirë që tëflasë hapur, atë që mendon personalisht, për këtë farë regjistrimi.Shumë prej deputetëve të majtë e të djathtë, janë kundër këtij ligjiantikombëtar.

- Natyrisht, ata janë urdhëruar si grup parlamentar të votojnëpro ligjit aktual, por sidoqoftë, qarqet greke nuk mund të kenëndikim të palimituar në kohë, te politikanët tanë.


HIJE DYSHIMI MBI VOTIMIN

Pas votimit në Kuvend, analistët, mediat dhe shikuesit ethjeshtë u hodhën dyshime për manipulim. Kjo çështje u takoninstitucioneve të drejtësisë për të thënë fjalën e vet, por mediatbënë të ditur se numri i deputetëve në sallë nuk mjaftonte përkuorumin e seancës. Por disa nga deputetët që ishin në sallë, kishinshtypur butonin e atyre që mungonin, duke miratuar në këtë mënyrëligjin më të keq në historinë e pluralizmit shqiptar, i cili do tëkishte pasoja të rënda prapavepruese. AK reagoi duke kërkuarzbardhjen e listprezencës së seancës plenare. Në deklaratën e tyre,midis të tjerave thuhej: “Ne i kërkojmë Kuvendit të Shqipërisë, tëbëjë publike list - prezencën e deputetëve në Parlament, si dhelistën e votuesve pro këtij projektligji. Miratimi i ligjit të censusit,me 69 vota pro dhe 2 vota abstenim të PDIU, me një prezencë tëpaprovuar të 71 deputetëve në sallë, e bën procedurën dhe procesine votimit antikushtetues, nëse nuk është respektuar parimi njëdeputet një votë.

“Vota është vetjake” … - përcakton Kushtetuta, në nenin 45/4të saj, por ndoshta kjo frazë nuk do të thotë asgjë për disa nga tëzgjedhurit e popullit, deputetë të Kuvendit, ata, të cilët janë garanttë udhëheqjes sipas parimit të shtetit ligjor, ata, të cilëve ky popull,u ka deleguar të drejtën për të bërë ligje dhe për t’u qeverisur nga

SEANCA PARLAMENTARE E SË ENJTES

Të enjten, më 7 qershor 2011, Parlamenti Shqiptar diskutoipërsëri në lidhje me regjistrimin. Pollo pranoi se mund të bëheshinkorrigjime të tjera, duke pasur parasysh në këtë rast, disa ngavrejtjet e PDIU-së. Ai nuk e përmendi platformën dhe propozimine AK, duke lënë të kuptohej, se qeveria, ishte e vendosur t’i shkontederi në fund aventurës zyrtare të regjistrimit etnik e fetar. Në tënjëtën ditë, AK organizoi një takim në Vlorë, ku të pranishmitmbanin parulla me mbishkrimin, “Aleanca Kuq e Zi” kundërvendimit bardheblu”. Ngjyra e flamurit grek, dukej se ishtepërdorur si metaforë, për të treguar se qarqet helene, nuk do tëmund të impononin dot mjedisin shqiptar, për të implementuarinteresat shoviniste në legjislacionin tonë. Po edhe sikur, nëpërmjetpresioneve, të arrinin të gjunjëzonin Parlamentin, përsëri, kjo gjënuk do të pranohej asnjëherë nga njerëzit e thjeshtë, të cilët do tacilësonin këtë akt barbar, si tradhëti kombëtare.


DEKRETI I PRESIDENTIT TOPI

Ditën e mërkurë, presidenti Topi dekretoi ligjin për regjistrimine popullsisë, ndërkohë që shumë vetë shpresonin se ai do ta kthenteatë në Parlament, për të bërë korrigjimet e nevojshme. Në këtëmënyrë, kreu i shtetit, dyfishoi dozën e pakënaqësisë së shumëshqiptarëve ndaj këtij ligji, dhe njëkohësisht vrau përfundimishtshpresën e qytetarëve që besonin ende, se gjërat mund tërregulloheshin nga lart. Pas miratimit të ligjit, ai u nis për vizitënë Bari, e më pas me pushime, ashtu si gjithë të tjerët, duke lënënga pas lëmshin e pazgjidhur të intrigës antikombëtare në lidhjeme identitetin tonë.

Koha fizike e mandatit të tij presidencial po mbaronte dhe kyndofta ishte rasti i fundit, kur Topi mund të tregonte integritetin einstitucionit të tij të lartë. Por kjo nuk ndodhi dhe porta emirënjohjes popullore për mandatin e tij pesëvjeçar u mbyllpërfundimisht. Natyrisht, ne nuk do të lodheshim së ndjekuri tëgjitha rrugët ligjore, në Gjykatën Kushtetuese, por cilido që tëketë qenë shkaku i firmosjes së Topit, përsëri në vitet e ardhshme,kur gjërat të qetësohen, askush nuk do ta justifikojë mosveprimine tij përballë kësaj gjëme. Kjo tregonte, se e keqja në këtë vendkishte shkuar më thellë se sa dukej. Dhe faktin tjetër të dukshëm,se doërzimi i Parlamentit përballë presioneve greke,

ligjet. U tha se shkeljet e Kushtetutës dhe falsifikimet eproçedurave të votimit janë kryer në prani të kamerave. DeputetiLefter Maliqi ka qënë jashtë Shqipërisë ditën e votimit. GëzimShima, po ashtu. Pra, është kryer një veprim antikushtetues dheantidemokratik, duke dhunuar në këtë mënyrë dhe censusin, pasivota e deputetit është vetiake.

Nëpërmjet kësaj deklarate, u shpreh keqardhja që mazhorancadhe satelitët e saj, nuk i rezistuan dot presionit grek dhe projektitpër një Shqipëri multietnike. Ajo e konsideron të papranueshëmbojkotin e opozitës në Kuvend, kur bëhet fjalë për një vendimjetik për fatet e vendit. Po ashtu, denoncojmë faktin, se, asnjëdeputet i majtë apo i djathtë, nëpërmjet votës, abstenimit apobojkotit, nuk patën kurajo të dalin kundër këtij projektiantikushtetues për Shqipërinë.

Por tani Shoqëria shqiptare ndodhej para faktit të kryer. Rrugae vetme ligjore e demokratike, ishte dërgimi i çështjes në GjykatënKushtetuese. Dhe ashtu u bë. Ankimimi me dokumentacionin enevojshëm u nis në Gjykatën Kushtetuese, e cila vazhdimisht, patitreguar integritetin dhe profesionalizmin e vet, në proceset qëkishte shqyrtuar.


Ç’TË BËJMË?

Regjistrimi i popullsisë dhe banesave është i nevojshëm. Aiduhet bërë, pasi i shërben tërë shoqërisë. Por nuk mund të vendosetpërkatësia etnike dhe fetare, thjesht me një deklaratë individuale,pa kurrfarë kriteri. Është ende herët për ta bërë një gjë të tillë. Pot’i referohemi Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, do të vemëre se ajo nuk i ndan shtetasit sipas kombësisë. Në bazë të këtijdokumenti themeltar të shtetit shqiptar, qytetarët e këtij vendi janëtë barabartë para ligjit. Në këtë barazi, midis tyre nuk ka dallimkombësie, feje, krahine, gjinie dhe ideje. Shqipëria mund tërealizojë një regjistrim të tillë, kur në marrëdhënie bilaterale mëfqinjin jugor të jetë partnere e barabartë. Deri tani nuk ështëmundësuar një gjë e tillë. Kjo çështje ka të bëjë me nocionin eminoritetit, që të trajtohet nga e drejta ndërkombëtare si njëkategori më vete, por që shpesh ajo interpretohet sipas interesavedjallëzore të minoritetit grek. Realisht, e drejta ndërkombëtarepër minoritetet, nuk ka asnjë përcaktim të qartë në këtë drejtim.Shqipëria i ka respektuar pakicat etnike, kur ka shumë vende nëEuropë, të cilat nuk i njohin minoritetet. Është hedhur një idelidhur me këtë çështje, sipas së cilës, nocioni i minoritetit të lidhetme kriterin subjektiv dhe atë objektiv. Por këto kritere duhet tëkombinohen mirë dhe përparësi të ketë kriteri objektiv, ku tëanalizohen me kujdes prejardhja e individit, lidhjet e tij me vendinqë pretendon të ketë kombësinë, raportet e tij me shoqërinë, gjuhëne folur etj.

bashkëfajësonte institucionin presidencial, për përgjumjen ndajrrezikut të identitetit.

Më pas, Presidenti Topi shkoi në Bari të Italisë, për tëfalenderuar kryebashkiakun vendas, për mikpritjen që ky qytet ukishte bërë shqiptarëve në vitin 1991, në stadiumin e vet. Pornatyrisht, nuk do t’u tregojë kurrë, se ai vetë, pikërisht në atë vit,kishte shkuar si refugjat në Bari, ku bashkë me të tjerët kishtefjetur në stadiumin e qytetit. Në atë kohë, kampionati i Serisë Akishte përfunduar dhe Bari rrezikonte të dilte nga kategoria, ndërsarefugjatët shqiptarë rrezikonin të mbeteshin pa atdhe, madje edhepa bukë. Ata kishin ikur nga atdheu i tyre për shkaqe ekonomiko-politike, por për hir të së vërtetës, ajo që quhet “mikpritje e Barit”,nuk i kalonte përmasat e një lëmoshe. Madje, mbahet mend, se nëstadiumin e Barit ka ndodhur edhe një incident, ku dy shqiptarëjanë zënë me thika për një kokërr mollë. Sepse administratorëtzemërngushtë të Barit u jepnin shqiptarëve disa ushqime tëpamjaftueshme, madje me pikatore. Sherri për mollën, ndodhipikërisht atëhere, kur në fushat e Pogradecit apo Peshkopisë, mijërakuintalë mollë kalbeshin nëpër degë, sepse nuk kishte kush t’ivilte. Burrat dhe djemtë e këtyre qyteteve kishin ikur refugjatë.Natyrisht, për të gjitha këto ngjarje, Bamir Topi nuk kishte asnjëfaj, asnjë përgjegjësi. Ai, në atë kohë, megjithëse kishte shkuar sigjithë njerëzit në dërgatën e refugjatëve, përsëri duhet thënë se kareflektuar një kulturë mirëkuptimi dhe solidariteti për të gjithë tëtjerët. Padyshim, korrektësia dhe mirësia e tij ndaj emigrantëve tëtjerë, ishte në stadin më sipëror. Por pritja e zyrtarëve të Barit, nëvitin 1991, nuk meritonte ndonjë falenderim të veçantë. Dhe nuki afrohej asnjëherë mikpritjes së shqiptarëve në vitin 1943, kurstrehuan në shtëpitë e tyre ushtarët italianë, që kishin ardhur sipushtues, duke kërkuar pas kapitullimit strehë dhe “pane”. Topi efalenderoi kryebashkiakun barez në emër të popullit shqiptar, nëkohën kur ai mund të kish bërë diçka më të vlefshme për shqiptarët.Pra, mund të kthente mbrapsht ligjin e regjistrimit, i cili asfiksonteqartazi frymëmarrjen e kombit tonë. Sidoqoftë, njeriu bën atë qëdi dhe gjykohet për atë që bën.


në troje etnike kompakte shqiptare.130 Prof. Ymeri shpreh frikën,se mos gjyshërit e Europës së sotme, (të cilët në vitin 1913, imprehën mirë thikat dhe i përveshën mëngët për copëtimin etrojeve tona etnike), kanë lënë pas nipër besnikë të veprës së tyreantishqiptare. Pra, këtë mënyrë regjistrimi, të cilën Europa vetënuk e praktikon, përfshirë këtu edhe shtetin me emrin “Greqi”,kërkon t’ia imponojë Shqipërisë, me të vetmin shkak, se shumicae popullit shqiptar është e besimit mysliman.

Paralajmërimet e shkrimtarit Ismail Kadare, se sot nuk shtrohetmë çështja si më parë: dëbim, shpërngulje, spastrim etnik, por tëgjitha këto zëvendësohen nga një fjalë, që tingëllon tepër joshësepër shovinistët ballkanas: deshqiptarizim,131 janë aktuale dhe duhenvlerësuar me seriozitet.

Më tej, prof. Ymeri shkruan se, nuk është e rastit vizita eambasadorit Volfarth në Përmet, atje ku u shkatërrua Pallati iKulturës, që dikur mbante emrin e Naim Frashërit, i cili për neështë krenari kombëtare. Prishja e atij pallati, është sulm i hapur ishovinizmit, për të realizuar deshqiptarizmin. Nuk është e rastitas vizita e Volfarth në Himarë, në këtë palcë të Labërisë, të cilënGreqia dhe kisha greke, kërkojnë ta shpallin zonë minoriteti.Prandaj, duhet të vihet në lëvizje Gjykata Kushtetuese, të ngrihetnë këmbë mbarë opinioni publik shqiptar, për mospranimin e kësajmënyre regjistrimi, për faktin se janë nxjerrë në ankad interesatkombëtare të vendit tonë,132 - përfundon E. Ymeri. I shqetësuarpër deklaratën e bërë nga ambasadori i OSBE, është edhe poetiAgim Shehu, i cili shkruan nga Gjeneva se, “për habi, kundërparimeve të njohura të Europës, të përbashkëta për të gjithë ekundër Kushtetutës sonë, emisari i OSBE-së, si në harmoni meplanin e Greqisë dhe puthadorët e Shqipërisë, shpall me zërintanimë të dyshimtë të tij, që shqiptarët ta bëjnë “domosdo” këtëregjistrim (!), kur këtë s’e bën as Atdheu i tij, as mikesha e tij nëJugun tonë. Nuk mjafton heshtja e zyrtarëve tanë, por na duhet

ÇFARË KËRKONAMBASADORI I OSBE-së?

Debati lidhur me këtë regjistrim, duket se ka ngacmuar edheBrukselin. Korierët e Athinës, kanë vrapuar dhe kanë mundur tëfusin në valle ambasadorin e OSBE-së, Volfarth, i cili zgjodhiPërmetin, për të bërë thirrje mbi nevojën e një regjistrimi të tillë.Nuk dihet, përse Volfarth zgjodhi Përmetin, për të bërë këtëprononcim; për shkak të vendlindjes së ministrit Pollo, që drejtonkomisionin e regjistrimit të popullsisë, apo meqë në Përmet, kanjë rast, kur një prift sfidon Gjykatën Kushtetuese. Kë mbështetVolfarth, bërjen e shtetit shqiptar apo shthurjen e tij? Ambasadorinuk tha asnjë fjalë për ndërrimin e kombësisë me vetëdeklarim,kur një praktikë e tillë nuk njihet nga Brukseli.

Prof. Eshref Ymeri, shkruan nga SHBA, se heshtja e Brukselitpër regjistrimin e popullsisë në Shqipëri dëshmon, se BashkimiEuropian kërkon ta shpallë Shqipërinë multietnike dhe mbarëhapësirat shqiptare si hapësira multietnike, ashtu siç e kanë shpallurKosovën vend multietnik, gjë që është një paradoks i kulluar...Mbase kanë si objektiv që Shqipërinë ta pranojnë në BashkiminEvropian, pasi kjo të shpallet vend multietnik, me qëllimin final,të provojnë, se në Europën Juglindore nuk ekziston komb shqiptar,

130 Eshref Ymeri, Tribubashqiptare.com, 5 gusht 2011131 Po aty132 Po aty


E PAPRITURA E NJË EMISIONI

Natën e së mërkurës, pas një aktiviteti të lodhshëm në punë,duket se kisha harruar televizorin hapur. Këtë e konstatova të enjtennë mëngjes, sepse më doli gjumi nga të bërtiturat e një qytetari,që bashkëbisedonte me gazetarin e News 24, Bashkim Hoxha.Dialogohej në lidhje me intervistën e Sabri Godos, ku ky i fundite kishte cilësuar lëvizjen intelektuale për identitet kombëtar, sinjë lëvizje folkloristësh. Gazetari, Bashkim Hoxha, përpiqej ta

qetësonte qytetarin e revoltuar, duke i thënë se në demokraciçdo njeri ka të drejtë të shprehë mendimin e tij, por pa e fyertjetrin. Megjithatë, qytetari nuk jepej dhe vazhdonte të shfryntendaj Godos, duke e cilësuar atë të pandreqshëm.

-Me ç’të drejtë, ky njeri fyen lëvizjen tonë kombëtare përidentitet, vetëm për të qënë në krah të zyrtarëve të lartë? – shprehejqytetari. Toni i tij sa vinte e acarohej.

Duke fërkuar sytë nga përgjumja, nuk më erdhi mirë përepitetet e përdorura prej tij ndaj Godos. U dëshpërova sidomos,kur qytetari arriti deri në fyerjet më ekstreme. Kjo ishte e tepërtdhe e palejueshme për një dialog publik, aq më tepër në një emisionteleviziv aq të ndjekur. Faktikisht, Godo kishte qenë një mbështetje,apo ndofta një semafor në simbolin e rezistencës së kësaj lëvizjeje,duke marrë pjesë në disa tubime të rëndësishme, ku fjalët e tij

dhe emisari i OSBE-së, që nxjerr kokën e njëanshme nga gjiri iqeverisë, në mbështetje të saj! Pa shpjeguar pse është “idomosdoshëm e jetik” për shqiptarët, këtë diversion privat, shkone bën pikërisht nga Përmeti... Për shovenët fqinjë ka rëndësiparësore që, së pari, shtëpia e idhujve të shqiptarizmit të bëhetmultietnike. Kështu, “Frashërllinjtë”, duke mbetur minoritet, vijnëduke u holluar e zhvlerësuar. Pas kësaj, jo rastësisht, përfaqësuesii OSBE-së do të shkonte në Himarë, vizitë e cila përkon me kohëne festimit të një busti për të ndjerin A. Guma. Shqiptari i shpallursi grek, vihet në shërbim dhe i vdekur për të greqizuar Bregdetin,të cilin Lidhja e Kombeve s’e njohu minoritet.

Nëse ambasadori do kishte dhe pak kulturë të vendit, ku ështëdërguar për mënçuri, që të qetësojë drejtësisht zonën e nxehtë,duhej t’u kujtonte histerikëve shovenë, një dëshmi nga Mësuesi iMerituar Janko Pali, poeti e publicisti bashkëfshatar qeparotas itë ndjerit Guma, shkruan në kujtimet e tij: “Në fshatin tonë, MiçoLeka, krushk me Milajt e Himarës, u shfaq kundër, për pasojat qëmund të kishte më vonë (bashkëpunimi me grekët). Po ashtu dheNine Guma. Për të treguar mospajtimin e tij, vuri mbi kokë njëqylaf të bardhë, si shenjë proteste për greqizimin e vendit, de faktopushtimin e tij nga greku, që nga Qeparoja e deri në Palasë”. Sindodhi, që nipi i tij i aksidentuar rastësisht qënka grek!? Dimë qëguri alkimik, mund të ndëronte materie fizike, si lëndë, por jovezë gjenetike, si pjellë! Kjo ndodh vetëm me regjistrimin grek tëshqiptarëve, ndihmuar dhe nga misionarë të dyshimtë Europe,jashtë parimeve unike të saj.133

133 Agim Shehu, Republika, 9 gusht 2011


DOGANAT DHE POLICIA GREKE

Rikthimi i emigrantëve shqiptarë në Greqi, ishte bërëproblematik, për shkak të vonesave në doganat greke. Njerëzitrrinin me orë të tëra në rradhë, sepse pala greke nuk kishte siguruarkompjuterat apo punonjësit e duhur, për të përshpejtuar procesine kalimit të emigrantëve. Për këtë çështje, gazetari i njohur BlendiFevziu, shkroi një artikull, ku trajtonte raportet e Greqisë meEuropën dhe mendësitë e saj të vjetra ballkanike, gjatë këtij procesitë ri integrimi. Ndërkohë, gjatë muajit gusht, në Tiranë, mbërritikreu i policisë greke. Gjatë një konference shtypi, i pyetur ngagazetarët në lidhje me keqtrajtimin e emigrantëve shqiptarë, apome grisjen e pasaportave të tyre në doganë, ai dha një përgjigjeshpresëdhënëse. Kryepolici premtoi, se kjo nuk do të përsëritejmë me asnjë shqiptar, që është i pajisur me pasaportë biometrike.Por, pikërisht atëherë, kur mendohej se kryepolici grek kishtereflektuar në thelbin e një autokritike, ndodhi ajo që pritej. Dikushe pyeti për ndalimin e hyrjes në Greqi të popullsisë çame, si edhepër rastet e përsëritura të këtij fenomeni në doganat greke. Por, ainuk pranoi të përgjigjej, duke thënë se nuk kishte ardhur për këtëproblem.

Kjo tregoi qartë, se ligësia greke ndaj popullsisë çame nukmund të sprapsej kaq kollaj. Dhe se shpresat e reflektimit helen

ishin shumë inkurajuese në lidhje me mbrojtjen e identitetit. Porpapritur, Godo, një natë më parë, kishte dhënë një intervistë nëTV, duke fyer lëvizjen qytetare dhe paragjykuar ardhmërinë e saj.Kishin kaluar vetëm 6 muaj nga fjalimet aq të ngrohta e të godituratë tij në mbështetje të saj, ku figurat letrare që ai zgjidhte melehtësi, korrnin duartrokitje të zjarrta nga të pranishmit. Por tani,pas deklaratave të Pollos dhe pas qëndrimeve të Kuvendit Shqiptar,Godo kishte shpallur një agresion kundër kësaj iniciative.

Ato ditë, unë isha duke mbyllur shënimet e këtij libri dhe përmomentin u vura në dilemë, se cilin nga qëndrimet e tij duhej tënënvizoja në libër. Qëndrimin e parë mbështetës apo intervistën etij kundërshtuese. Megjithatë, qytetari që bashkëbisedonte meBashkim Hoxhën e trashi zërin dhe e shtoi dozën e fyerjeve ndajnjeriut që ka qenë shquar në mbrojtje të interesave kombëtare. Nëatë çast, ndërrova stacionin e televizorit, pa e zgjidhur dotpërfundimisht dilemën, se në cilin prej dy qëndrimeve të kundërtabashkohej sinqeriteti real i Godos.


PLEBISHITI, TEORI E VJETËR

Në gjuhësinë shqiptare, fjala “plebishit”, ka një histori të vjetërnë arsenalin e fjalëformimit dhe depërtimit të termave të huaj nëfjalorin e saj. Ata që sapo nisin të mësojnë shqip, fjalën “plebishit”,e ngatërrojnë me emrin,”plep”, ose me foljen, “shit”. Disa mënaivë, e përqasin me përcaktimin, “bisht”. Atë e përdorin në rastetë ndryshme, thuajse të gjithë politikanët e botës. Në Greqi, kjofjalë ka dendësuar përdorimin e saj, në fjalorin e përditshëm tëzyrtarëve grekë, që prej 200 vjetësh.

Në Athinë, njeriu që njihej si përdoruesi më i shpeshtë i këtijtermi, ka qenë Venizellosi, një bajraktar i pushtetit helen, me njëprirje arrogante për të pushtuar trojet e shqiptarëve dhe me njëstatus të dyshimtë mendor. Disa thonë, se ai vetë ushqehej duke“ngrënë” njerëz, ndërsa të tjerë hedhin dyshimin, se ai ishte thjeshtnjë i sëmurë mendor. Por, me sa duket, vala e sëmundjes mendoretë pushtetarëve grekë kanë tradicionalizuar trashëgiminë, sepsediagnoza më e dukshme e tyre, ka qënë fakti që, shihnin shpeshëndërra me sy hapur. Venizellos vuante vazhdimisht nga ethet dhegjatë gjithë karierës së tij politike, mund ta ketë përmendur memijëra herë fjalën “plebishit”, duke e kërkuar atë, për të përcaktuarkombësinë e banorëve, në Jug të Shqipërisë. Jo se nuk e njihterealitetin. Ai deklaronte për revistën “Zhurnal”, që, “…është

ishin ende larg. Nga ana tjetër, presioni i shtetit grek për procesine regjistrimit sa vinte e rritej. Në format e këtij presioni nuk fshihejaspak oreksi grek për shtimin e numrit të minoritarëve, gjatë këtijprocesi. Thirrjet e hapura të konsujve grekë, që u kërkoninortodoksëve të vetëdeklaroheshin si helenë, ishin në akorde tënjëjta me bërtitjet e disa krerëve të minoritetit, për të hequr nenine ndëshkimit nga ligji i regjistrimit të popullsisë, për ata që gënjeninnë lidhje me kombësinë. Pra, në një farë mënyre, po përgatitej njëskenar për të vetëdeklaruar gënjeshtrën e kombësisë. Prandaj, atakërkonin, që të hiqeshin sanksionet për mashtruesit. Në thelb, atyreu interesojnë shifrat subjektive, të pavërteta, që të provonin njënumër të lartë të minoritetit grek në Shqipëri. Ne përsëri kemitoleruar, kur një aventurë e tillë, në dukje si lodër kalamajsh, ishteshumë e rrezikshme për ardhmërinë e identitetit tonë kombëtar.


Në vitin 1915, nga kryeqyteti bullgar, Sofja, patrioti MithatFrashëri, në studimin e tij, “Popullsia e Epirit’, sqaronte saktësishttë gjithë mjegullnajën helene mbi këtë problem. Ja çfarë shkruante,ai: “Edhe 100 vjet më parë, grekët këmbëngulnin, se kombësia efeja janë një. Për ta, nëse një person e ndërronte besimin, ngamysliman në ortodoks, kishte ndërruar dhe raca, pra personi nëfjalë ishte kthyer në grek. Për të ushtruar këtë presion, grekët janëmbështetur në konceptin e gabuar të Perandorisë Turke, e cila,gjithë myslimanët i quante “Islam”, pavarësisht se kujt kombi ipërkisnin dhe ortodoksit “Rum”, ose grek. Njihte, gjithashtu, dhesllavët e latinët. Për pasojë, gjatë sundimit të perandorisë,shqiptarët ortodoksë janë quajtur si grek, pasi gjithë ortodoksit equajtur “qafir” prej turqve, kaluan nën administrimin shpirtërortë Patrikanës së Stambollit. Ndaj grekët përdorin shpesh, edhe nëliteraturën e shkruar, fjalët “albanofonë helenë”. Pra shqiptarë qëflasin shqip, mjafton që ata janë të besimit ortodoks, cilësohengrekë.

Një aspekt tjetër, që është shfrytëzuar prej tyre, është shkolla.Dihet që Perandoria Turke, nuk lejoi hapjen e shkollave shqipe.Ajo lejonte vetëm shkolla greke në gjithë trevat, ku kishteortodoksë, dhe, shkolla turke, në atë që ajo e quante “popullsiislame”. Kjo bënte, që qytetarët të ishin të detyruar të dërgoninfëmijët në shkollat greke, në të kundërt, prifti u mohonte shërbesatfetare, nuk lejonte pagëzimin e fëmijëve të lindur, të çifteve përmartesë dhe shkonte deri aty, sa të mohonte dhe një copë tokë nëvarreza. E njëjta përpjekje bëhet edhe sot për hapjen e shkollavegreke, në sa më shumë treva shqiptare, pasi ata besojnë se, sa mëshumë greqishtfolës të ketë në Shqipëri, aq më i lehtë bëhet procesii helenizimit të shqiptarëve.

Madje, turqit kanë luftuar me të njëjtën forcë, si dhe grekët,për të shuar shkollat shqipe, me shpresën se Shqipëria do të mbetejnë varësi të saj. Fillimi i shekullit XX, u duk sikur do të krijonteliri në këtë drejtim, por shpejt u kuptua, se xhonturqit, ishin po aqarmiqësor me gjuhën e shqiptarëve. Patriotët tanë hapnin shkolladhe u mësonin fëmijëve të tyre gjuhën shqipe, thuajse në ilegalitet.Shumë shkolla shqipe u mbyllën me dhunën e pushtetit. Mundi të

plotësisht e saktë, se popullsia e Epirit të Veriut është me origjinëshqiptare dhe flet shqip, por atë që unë dua të konfirmoj, është se,kjo popullsi u dha lirisht pas helenizmit dhe nuk ka ndërmend tëdëgjoj për shkëputje nga ai”.134

Në Konferencën e Paqes, 1919, për të përligjur kërkesën eqeverisë greke për aneksimin e Jugut të Shqipërisë nga Greqia, E.Venizellos, tha se shqiptarët e krishterë (ortodoksë) të trevaveGjirokastër e Korçë, që përbëjnë gjysmën e banorëve të tyre, endjenin veten si grekë. Megjithëse kjo dukej absurde, përsëri ështëi vërtetë fakti, se këtë diagnozë atij ia trashëguan paraardhësit, qënë fillim të shekullit XX, madje shumë më parë. Këta paraardhës,me prirje të theksuara shoviniste, kërkonin vazhdimisht plebishitin,si një çengel shpëtimi për të materializuar dërgimin e divizionevetë andartëve dhe për të justifikuar krimin, ndaj popullsisë sëpafajshme shqiptare. Por historia përsëritet vazhdimisht dhe duketse tek drejtuesit grekë, sëmundjen e shovinizmit, nuk ka ilaç që tashërojë.

Sepse, pasardhësit e Venizellosit, sot vazhdojnë të kërkojnë tënjëjtën gjë, pa ndryshuar aspak thelbin dhe përmbajtjen, pornatyrisht, me një gjuhë disi të moderuar, bazuar gjoja në“konventa” europiane dhe në kartën e “Të Drejtave të Njeriut”.Ndonëse në të gjitha rastet dhe në të gjitha kohërat, skemat e tyrebajate, kanë marrë përgjigjen e duhur, sipas mënyrës që ata e kanëmerituar, herë me pushkë dhe herë me penë, përsëri ata kanëmundur të rrëmbejnë, jo pak pjesë nga trungu shqiptar.

Juristi i njohur i së drejtës ndërkombëtare, Abdi Baleta, nëlibrin e tij Jo plebishitit Venizellist, Prishtinë 2011, në faqen 40dhe 41, shpjegon se një plebishit të tillë, qeveria dhe kisha grekee kanë kërkuar dhe në vitet 1913-1920, sepse synonin të aneksoninedhe më, pjesë nga trojet etnike shqiptare… Pra kemi të bëjmëme një problem të vjetër politik në marrëdhëniet shqiptaro-greke,me një kërkesë të hershme greke për organizim plebishiti nëShqipëri dhe jo me një regjistrim të ri të popullsisë.

134 Zhurnal, 24 shkurt 1919. H. Minga, Çamëria..., f. 120


PËRRALLAT PËR EPIRIN

Në lidhje me trojet autoktone shqiptare, Greqia ka synuargjithmonë, me anë të përrallës së “Vorio – Epirit”, që të organizojëlojën politike të “tërheqjes së litarit”, në mënyrë që të përfitonteme anë të forcës, për t’i shtuar amullisë ballkanike, një padrejtësitë re. Për këtë arsye, pas vringëllimës së armëve, Greqia dhedrejtuesit e saj, kanë bërtitur me të madhe nëpër kancelaritë eEuropës, ndërsa shqiptarët kanë rënkuar, brenda trojeve të tyre,duke mos pasur shpesh mundësi, për të folur nëpër forumet e lartandërkombëtare.

Synimi i shqiptarëve ishte që të luftonin me çdo mjet kundërpadrejtësisë, e cila në shumë raste, gjatë debatit të kufijve, kishtetriumfuar mbi drejtësinë dhe mbi arsyen historike. Por, ashtu siçthotë Brehti, edhe në “rastet e triumfit të padrejtësisë, kjo nuk dotë thoshte se padrejtësia kishte të drejtë”. Megjithatë, në lidhjeme pretendimet për Epirin, apo “Vorio - Epirin”, dhelpëria dheçmenduria greke nuk kishin pasur rezultat. Sepse, rënkimet eshqiptarëve për të drejtën e tyre kishin triumfuar mbi të bërtituratarrogante të grekëve.

Në këtë rast, kancelaritë europiane, të molepsura me gjenezëne krimeve barbare ndaj Shqipërisë, e kishin refuzuar marrëzinëhelene duke u dhënë të drejtë shqiptarëve. Por tinëzia greke, e cila

mbijetonte, disa vite më shumë, shkolla e Korçës, hapur më 1886,por edhe ajo u mbyll në vitin 1902. Përpjekjet e bëra nga shoqatatshqiptare në Konstandinopojë, Bukuresht apo Egjypt, që kryesishtudhëhiqeshin nga shqiptarë ortodoksë, të cilët Greqia i quantehelenë, ishin shumë të mëdha.

Shumë njerëz të ditur të këtij kombi u arrestuan, burgosën dheu vranë nga propaganda helene, por përpjekja për të mbajtur ndezurdëshirën për gjuhën shqipe nuk u shua kurrë.

Duke qenë se ata e dinin, edhe 100 vjet më parë, se prania eshkollave greke nuk mund të merrej si kriter kombësie, ofroninargumente të tjera, në favor të idesë së tyre, sipas së cilës,ndërgjegja kombëtare ka prioritet dhe njeriu i përket racës për tëcilën ai deklarohet. Pra, epirotët janë grekë nga ndjenjat. Sipastyre, kriteri i kombësisë nuk është as historik, as etnografik, asgjuhësor, por është ndërgjegja e popullit, dëshira e tij për t’udeklaruar i tillë apo i këtillë, është manifestimi spontan i zemrësdhe i shpirtit.135

135 M. Frashëri, Popullsia e Epirit, Vep. e cit.


Përpara Athinës, midis dy vendeve tona, qëndron misteri ipushtimit të Janinës, Artës, Prevezës, Gumenicës etj, nga forcatgreke, ose dhurimi i tyre nga konferencat e turpshmendërkombëtare. Por tani për tani, ky rebus nuk mund të zgjidhetdhe ndofta është mirë, që Ballkani të flejë mbi legjendat egënjeshtërta, sepse gërmimi i të vërtetave historike, mund tarikthejnë atë përsëri në një fuçi baruti, për të vënë në vendin eduhur logjikën, arsyen, pronën dhe trojet kombëtare.

Gjithashtu, në këtë enciklopedi, duke folur më tej, përProtokollin e Firences, 17 dhjetor 1913, i cili caktoi kufijtë eBallkanit, thuhet se “…jo vetëm krahina albanofone, sikurseTepelena, Përmeti, Leskoviku, Kolonja, por dhe grekofone,Gjirokastra, Delvina, liheshin jashtë kufijve grekë. Epiri copëtohejnë dy pjesë, të cilat ishte e vështirë të rronin pa njëra tjetrën…PasJaninës dhe Artës, Greqia humbiste kryeqytetin historik të Epirit,Gjirokastrën”.

Pra, në këtë enciklopedi, grekët e bëjnë fakt popullsinë e këtyrerretheve greqishtfolëse, kur nuk është aspak e vërtetë. Shteti grek,punonte me një program të qartë dhe bënte të pamundurën për tëmarrë Jugun e Shqipërisë. Pavarësisht se u njoftuan zyrtarisht përndarjen e kufijve, ata nuk kënaqeshin me marrjen e pjesës shqiptarenga Arta në Kakavijë, por kërkonin të avanconin më tej, dukebërë të pamundurën, të bindnin të mëdhenjtë në favor të tyre. “Nëtetor 1914, Greqia, me pëlqimin e Fuqive të Mëdha, ripushtonteJugun e Shqipërisë, për arsye mbrojtjeje të banorëve në Epirin eVeriut. Ky ishte prologu i aneksimit përfundimtar”.137

Në funksion të këtij objektivi, historiografia greke ka shkruarmijëra libra, ku falsifikon hapur historinë. Të njëjtën gjë vazhdojnëtë bëjnë dhe në ditët e sotme. Për ta bërë sa më të besueshme një gjëtë tillë, grekët paguajnë dhe historianë të huaj, me qëllim që tëkrijohet përshtypja, se këto janë studime serioze të autorëve jo grekë.

Prof. Kristo Frashëri, duke folur për një botim të Akademisësë Shkencave të Athinës, me titull: “Epirus 4000 years of greek

gjatë shekujve kishte dërguar si pushtues, me mijëra batalioneandartësh, me pushkë e sëpatë, më në fund ish bindur se shumicae tyre, kishin përfunduar nëpër rrugët e Gjirokastrës, Përmetit apoKorçës, si humbës të shpartalluar, duke kërkuar “psomi”. Për këtëshkak, ata organizuan divizionin e historianëve dhe kalemxhinjve,për të shkruar tonelata librash historikë, ku tani bëjnë xhiromerimangat. Në njërën prej këtyre shkarravinave, e cila ështëpagëzuar si “enciklopedia greke”, me emrin “Pirsos”, tregohet qartëpërpjekja për të marrë me çdo kusht Jugun e Shqipërisë. Dukefolur për kohën në të cilën mbahej Konferenca e Ambasadorëvenë Londër, 1912-1913, kur luftrat ballkanike ishin përqendruar nëshqyerjen e pjesëve të trojeve shqiptare, ata tregojnë qartëmanovrat djallëzore që bënin, për të bindur ndërkombëtarët.

Kërkesa bazë e tyre ishte ndërgjegja kombëtare, dhe, ata upikëlluan, kur Komisioni i Kufijve, i kushtoi rëndësinë e duhurgjuhës së folur. Ja çfarë shkruhet në të:

“…Qysh tani i njihej me aprovim Shqipërisë; nga njëra anëKorça me tërë periferinë e saj, dhe, nga ana tjetër, bregdeti deri nëFtela, d.m.th. Himara, Saranda, Butrinti si dhe ishulli i Sazanit….Sikriter i punimeve të tij (Komisioni Ndërkombëtar i Kufijve – N.D.), caktohej gjuha dhe është e njohur, se në pjesë të caktuara tëEpirit të Veriut, sikurse dhe në Hidra e në vet periferinë e Athinës,grekët flasin shqip (grekët janë albanofonë)”136….

Pra, megjithë përçartjen e arsyetimit të hartuesve të kësajenciklopedie, përsëri, duket qartë, se ata e pranojnë, që Greqia kaqënë populluar në pjesën më të madhe të saj, nga shqiptarë, ndonëseatyre, u vënë emrin “grekë albanofonë”. Dhe padashur t’i hapim mëtej plagët historike të Ballkanit, mund të themi pa frikë: nëse ndonjëditë do të bëhet arkeologjia gjuhësore e Gadishullit, do të rezultojë senë Athinë kishte më shumë shqiptarë dhe shqipfolës, se sagreqishtfolës. Kjo do të kërkojë më tej, rindërtimin anatomik dhenatyral të vetë kufijve të Greqisë, por natyrisht, askush nuk dëshironqë t’i hyjë tani për tani zbërthimit të një enigme kaq të madhe.

136 AIH, A-IV-207. Enciklopedia e madhe greke Pirsos, vëll. 10, 1, faqe 604,kolona I dhe II, përkthyer nga Niko Çane

137 Po aty


KRIMET GREKE

Nëse masakrat e kryera ndaj shqiptarëve, do të shkruheshinndonjë ditë nëpër libra, atëherë, lexuesit do të shihnin qartë, sekatalogët e krimeve greke janë me mijëra herë më të shumta, se salibrat e historianëve helenë, që tregojnë për prejardhjen e Epirit.Kartotekat e krimit, mbajnë brenda monstruozitetin e prerjes sëkokave, të vrasjeve tek dera e shtëpisë, të therjeve me sëpatë, tëhelmimeve, të mbytjes së foshnjave, të hedhjes së grave nëgreminë, apo të djegies së fshatrave të tëra, duke i zhdukur farenga hartat e ekzistencës. Asnjë fantazi e shfrenuar shkrimtarëshnuk mund të riprodhojë në subjektet e librave, aq shumë ligësi, saç’kanë derdhur bandat e andartëve grekë, mbi shqiptarët epafajshëm. Asnjë forum ndërkombëtar, as atëhere dhe as tani, nukkanë mbajtur ndonjë minutë heshtje për viktimat e pafajësisë, qëu ekzekutuan brenda viseve të tyre, vetëm pse ishin shqiptarë dheshqipfolës.

Për të nderuar kujtimin e kaq shumë njerëzve, ndofta nuk dotë mjaftonte kurrë një minutë heshtje. Madje, as një orë, as njëditë dhe as një shekull. Gjakderdhja që ndodhi këtu kishte përmasate kataklizmës, por askush në Athinë, as atëhere dhe as tani, nukka kërkuar kurrë ndjesë për këto mijëra viktima të gijotinës greke.Madje, vetë përfaqësuesit e ndërkombëtarëve, janë tmerruar me

histori and civilization” (Epiri 4000 vjet histori dhe qytetërim grek),Athinë 1997, thotë se “shohim me keqardhje të thellë, qëhistoriografia greke e ditëve tona, në vend që të bëjë hapa përparadrejt objektivizmit, racionalizmit, iluminizmit shkencor, qëndrone gozhduar pas dogmatizmit të sëmurë, nacionalizmit të mbrapshtëdhe politizimit të skajshëm të historisë. Kjo dobësi vihet re nëtrajtimin e të gjitha epokave, periudhave dhe temave të historisësë Epirit”.138

Për shkrimin e kësaj vepre, ata kanë angazhuar dhe historianinanglez, Nicholas G.L.Hammond, i cili në atë kohë ka qenë profesornë Universitetin e Bristolit, Angli dhe njëkohësisht profesorhonorar në Universitetin e Janinës, Greqi. Ky historian, njihet sifilogrek, i vënë tërësisht në shërbim të një helenizmi të paqenë tëEpirit. Qëndrimi i tij për këtë çështje është deklaruar hapur progrek, saqë ka habitur profesorët shqiptarë, gjatë një vizite qëG.L.Hammond ka bërë në Shqipëri, në vitin 1972. Prof. K. Frashërishkruan: “...Nuk e patëm të vështirë të bindeshim, se ai nuk efshihte mospërfilljen ndaj historisë shqiptare të së kaluarës dhe tësë tashmes. Ai kërkonte me ngulm, të gjente me çdo kusht, çdothërrmijë të kulturës greke në Shqipëri dhe nuk pranonte të merrtenë konsideratë asnjë gjurmë kulturore ilire, edhe kur këto objekteqenë me shumicë. Kur ne i sugjeronim të shihte objektet ilire tëekspozuara në muzetë tona, ai përgjigjej: “Nuk më interesojnëobjektet ilire, më interesojnë vetëm gjurmët helene”.139

138 Prof. Kristo Frashëri, Gazeta Shqiptare, 7 gusht 2011139 Po aty


brenda një kasaforte, që u transmetohet brezave.Ndërkaq, në enciklopedinë greke përshkruhet edhe pushtimi i

Jugut të vendit tonë, formimi i qeverisë së Zografos, Protokolli iKorfuzit etj. Të gjitha këto ngjarje të vërteta, ose të pavërteta, mbajnënë fund të çdo fjalie, cilësimin: “krim” dhe “turp”. Por duket, seatyre, nuk u bën përshtypje asgjë. Duke lexuar vetëm këtë faqe tëenciklopedisë helene, kupton lehtë përpjekjet e mëdha që janë bërë,nëpërmjet pazareve të pista, në dëm të çështjes shqiptare.

Më poshtë po citojmë të plotë përmbajtjen e një pjese tëenciklopedisë, ku shkruhet: “Më 29 korrik 1919, nënshkruhejMarrëveshja Tittoni-Venizellos*, me anë të së cilës, nga njëra anë,Italia merrte përsipër të përkrahte pretendimet greke mbi Epirin eVeriut dhe, nga ana tjetër, Greqia, dhënien e mandatit mbiShqipërinë Italisë. Më 9 dhjetor 1919, një memorandum anglo-franko-amerikan, adoptonte ato që përfshiheshin në MarrëveshjenTittoni-Venizellos.

Asgjë nuk e pengonte më kthimin e “Epirit të Veriut” nënësGreqi dhe më 13 janar 1920, Venizellos i komunikoi Këshillit tëLartë të Aleatëve, marrëveshjen e tij me Tittonin dhe çështja ukonsiderua e zgjidhur. U vendos atëherë, që Greqia, të veprontenë pushtimin e “Epirit të Veriut”, pas rregullimit të çështjes sëAdriatikut, për të cilën grindeshin Jugosllavia me Italinë”.141

krimet e kryera. Kanë parë me sytë e tyre, se si shqiptarët nxirreshinnë rrugë prej ushtarëve grekë dhe detyroheshin të flisnin greqisht,në të kundërt vriteshin. Ata që nuk flisnin ose izoloheshin oseurdhëroheshin të mbyllnin gojën.

Pano Tase, në kujtimet e tij për vitet 1910-1918, tregon njëepisod nga koha, kur në Përmet, erdhi Komisioni Miks. Jaç’shkruan ai: “U përhap fjala se po vjen Epitropia. Ne nuk e dinim,se çdo të thoshte kjo fjalë. Na dhanë urdhër, që të visheshim merroba të mira, të mbanim tufa lule në duar dhe të dilnim buzërruge…Në kohën që anëtarët e “Epitropisë” (Komisioni Miks)zbritën nga automobili, u dëgjuan zëra: “erdhi epitropia”. Shumënxënës nga ata që kisha unë në mbikqyrje, zgjatën kokën të shihnin“epitropinë” dhe u prish rreshti. Unë u fola: mbani vendin tuajdhe mos u largoni! Prapa meje qëndronte një korofillak kretas,veshur me të zeza nga koka te këmbët….Kretasi, me të më dëgjuarmua që fola shqip, më futi një pëllëmbë të fortë turinjëve…Sytëmë nxuarën shkëndija, koka më shkoi mënjanë dhe mu err bota.Kur u përmenda, ngrita kokën për të parë kush më ra… “Po foleedhe një herë, do ta pres gjuhën”, - më tha ai.

Në mbledhje, Komisioni ngulte këmbë, se popullsia e kësajtreve ishte tërësisht shqiptare. Delegati grek thoshte, se është greke.Atëherë, anëtarët e Komisionin dolën jashtë dhe filluan të trokisninnë dyert e shtëpive, por kudo që trokitën, pyetja nga brenda ishte:“Kush është”? Delegati grek, gati të pëlciste nga inati. Delegatiaustriak, mbushi dorën plot me korona dhe i hodhi mes njëgrumbull kalamajsh që po luanin…Ata lanë lodrën dhe u turrënmbas koronave, kush të merrte më shumë dhe filluan të zihen eshahen në mes tyre. Delegati austriak shihte duke qeshur dhe i thadelegatit grek, t’i shpjegonte se çfarë thoshin “greqisht” kalamajtë.Delegati grek donte të justifikohej se ka dhe ca shqiptarë, pordielli me shoshë nuk mund të zihej”.140

Por, këto krime, nuk përshkruhen asgjëkundi në enciklopedi.Ato janë arshivuar në kujtesën njerëzore dhe qëndrojnë aty si

140 AIH. A-IV-158. Kujtime nga Pano Tase, Leshicë, Përmet, nga viti 1910 nëvitin 1918

* Sipas kësaj marrëveshjeje, lidhur me diskutimin mbi çështjen shqiptare, Romamerrte përsipër të mbështeste në Konferencën e Paqes kërkesat greke përaneksimin e Korçës dhe Gjirokastrës, ndërsa Greqia do të përkrahte mandatinItalian mbi Shqipërinë, e cila ishte cunguar teritorialisht, si dhe aneksiminitalian të Vlorës. Kjo marrëveshje do të ishte e vlefshme, edhe nëse SHBAdo të vazhdonin të kërkonin që Korça të mbetej brenda kufijve të shtetitshqiptar dhe për pasojë Greqia do të mund të merrte vetëm trevën eGjirokastrës. Në çdo rast, Greqia pranonte t’i lëshohej Italisë për 50 vjet njëpjesë të portit të Sarandës, duke u zotuar të ruante gjithashtu asnjanësinë ekanalit të Korfuzit. Në këtë mënyrë grekët zbusnin konfliktin midis Romësdhe Athinës për Jugun e Shqipërisë dhe çështje të tjera në Azinë e Vogël,duke shkuar para Konferencës me mendime të njëjta, në favor të ëndërravetë tyre dhe në dëm të vendit tonë.

141 AIH. A- IV - 207. Enciklopedia e madhe greke Pirsos, vëll. 10, 1, faqe 604,kolona III, përkthyer nga Niko Çane


Rilindasit shqiptarë, duke ditur ndikimin e fuqishëm të kishës,në aspektin e ndërgjegjes kombëtare, këmbëngulnin, që, si bazë ekarakterit etnik, të merrej gjuha dhe gjaku i një populli, sepsevetëm atëherë do të kishim një tablo të vërtetë të përbërjes etnike.Pra, sot, “Aleanca Kuq e Zi”, nuk ka bërë asgjë tjetër, veçse karisjellë nëpër forume kushtrimin e rilindasve, sepse, përpjekjetgreke për të realizuar vetëdeklarimin e identitetit me ligjparlamentar, nuk kanë rreshtur. Këto propozime u bënë edhe nëvitin 1993, me anë të deputetit të “Omonia-s”, Makariadhis. Madje,ligji u hodh për votim, por u rrëzua për shkak të votimit kundër tëdeputetëve Uran Butka, Abdi Baleta dhe Shefqet Hoxha. Më pas,Ligji për të Drejtat e Njeriut, ku bënte pjesë dhe vetëdeklarimi ikombësisë u miratua, duke zëvendësuar termin “vetëdeklarim”,me termin “sipas të drejtës ndërkombëtare”.

E njëjta praktikë kërkohet të zbatohet edhe me këtë regjistrim.Ata duan të vetëdeklarohen sa më shumë grekë, duke kapur shifrëne 400 mijë minoritarëve. Pastaj, do të nisin procedurat e mëtejshme,që burojnë nga qëllimet tinzare. Mirëpo, ky vetëdeklarimkundërshtohet nga të gjitha parametrat e arsyes dhe ligjeveuniversale, ku thuhet, se “shprehja e vullnetit të individit, nëpërcaktimin e kombësisë, nuk është e mjaftueshme”.

Prof. A. Puto, në intervistën e dhënë në Gazeta Shqiptare, 24korrik 2011, thotë se “në kushte të caktuara, individi nuk është ilirë të shprehë përkatësinë etnike reale. Ai është i kondicionuarnga rrethanat, përpiqet që t’i shpëtojë varfërisë, të gjejë një punë,që nuk e gjen në vendin e tij, të hapë një aktivitet, të ndërtojë njëbanesë, t’u sigurojë shkollën dhe të ardhmen fëmijëve. Janë mijërae mijëra shqiptarë, që vendi i tyre nuk i mban dot dhe ata shkojnënë Greqi. Pikërisht, këtu qëndron e keqja, që individi detyrohet qëtë deklarojë një përkatësi etnike, që realisht nuk e ka. Kjo ështënjë mënyrë që mund të sjellë një rritje artificiale të numrit tëminoritetit. Një gjë nuk duhet të harrohet. Athina ka pretenduargjithmonë një numër shumë më të madh të popullsisë minoritare.Delegacioni grek në Konferencën e Paqes, në vitin 1946, e çontenumrin në 300-400 mijë .

Edhe kaq mjafton, për të kuptuar, se kjo nuk është një histori

nacionaliste. Është një shqetësim i ligjshëm, që vetë pala shqiptareme regjistrimin e ri, të mos bëjë asnjë lëshim, t’i rezistojë çdopresioni, për të shmangur deformimet e strukturës demografike tëshoqërisë”.142

142 Gazeta Shqiptare, 24 korrik 2011. Intervistë e prof. dr. Arben Puto, dhënëgazetarit Bardhyl Berberi


SHTËPIA E SHQIPTARIT ËSHTË E MIKUTDHE SHTEGTARIT

Ndofta dikush që lexon shënimet e këtij libri, mund tëkeqkuptohet midis frazave, duke interpretuar përpjekjet përidentitetin kombëtar, si një tendencë kundër minoritarëve grekë,apo si një luftë kundër popullit grek, me të cilin jetojmë si fqinj,prej më shumë se 3 mijë vjetësh. Përkundrazi, në këto shënime,nuk ka asgjë ndaj minoritarëve grekë, që jetojnë në vendin tonëdhe as kundër popullit grek, i cili e ka në tradicionin e vet kulturëne mikpritjes. Sepse, ashtu siç priti Shqipëria minoritarët grekë,para rreth 200 vjetësh, ka pritur edhe populli grek emigrantët tanë,që shkuan atje për nevoja ekonomike, pas vitit 1990. Jo më kot,në Ballkan, gjatë qindvjeçarëve kanë lindur baladat më prekëse tëmikpritjes dhe rinjohjes, të cilat, gjatë gjithë epokave, janë krijuarpër shkak të emigracioneve të ndërsjellta. Madje, në Shqipëri ështëkrijuar dhe proverbi i urtë, që thotë: “Shtëpia e shqiptarit, është emikut dhe shtegtarit”. Për këtë arsye, minoriteti grek në Shqipëri,meriton nderimin më të madh, gjatë periudhave të ndryshmehistorike, kur plagët e luftrave botërore apo rajonale, i kemi pasurtë përbashkëta. Por, këtu problemi qëndron tek sistemet politikedhe sidomos tek sjelljet tinzare të politikanëve grekë, të cilat, nëshumicën e rasteve, janë ndihmuar nga servilizmi i kastave tëpolitikës shqiptare.

KUSH KUNDËRSHTON “VETËDEKLARIMIN”ARRESTOHET

Kjo ndodhi në Vlorë, para ndeshjes së kthimit, Flamurtari –Buduçost.

Tifozë vlonjatë dhe anëtarë të AK-së, u ndaluan nga policia,se mbanin në dorë parrullën, “Pro Popullit, kundër Pollos”. NëGreqinë e lashtë, sipas Sokratit, kush ishte kundër pushtetitekzekutohej, ndërsa në Shqipërinë moderne, “kush është kundërgrekut, arrestohet

“Pra, në thelb, nuk ishte puna se u përmend emri i Pollos, porurdhri ishte dhënë që të ndaloheshin parullat kundër Greqisë. Dhekjo u zbatua më së miri nga policia. Dy personat e arrestuar ishinVasil Aliaj, 39 vjeç dhe Nasip Habili, 19 vjeç. Ky provokimshtetëror, përkoi me ditën e themelimit të degës së AK, në Vlorë.Por, kjo Aleancë, tregoi edhe njëherë me mençuri dhe durim, seështë e përgatitur për të gjitha kundërgoditjet e shtetit dhe për tëgjitha vendimet e gjykatave apo prokurorive. Prandaj, me anë tënjë deklarate, u bëri thirrje organeve të drejtësisë, të mos bëheshinpre e presionit shtetëror, që e kishte burimin në protokollet eAthinës.


NË KOSOVË, “NJË KOMB NJË PASAPORTË”

Një tubim tjetër u zhvillua nga AK, në Kosovë, më 16 korrik2011, me preludin, “Një komb, një pasaportë”. Gjatë këtij takimi,Endrit Shabani, u shpreh se “politikanët shqiptarë, duke patur njëlidhje të dëmtuar me elektoratin, nuk e gjejnë legjitimitetin e tyretek vullneti i popullit. Ndaj e kërkojnë atë te mbështetja epolitikanëve fqinj, duke bërë që vendi në këto 20 vite, të mosshkojë drejt zhvillimit, që përcaktojnë interesat kombëtare, pordrejt plotësimit të tekave të vendeve fqinje”. Dhe më tej. “Nuk edi, se çfarë do të ndodh, nëse brezat e ardhshëm, do takoninpolitikanët e sotëm, sy ndër sy: kanë me i puth, a kanë me i pështy”?

Ndërsa, Hasan Saliu, midis të tjerave tha: “Maqedonia prejvitesh jep pasaporta për sllavo - maqedonasit, pavarësishtvendbanimit të tyre dhe kjo nuk ka krijuar aspak problem përintegrimin e saj në Bashkimin Europian”. Më tej, Bedri Abdullahu,theksoi: “Ndihem i lënduar, kur nuk na quajnë shqiptarë, porkosovarë. Unë jam kosovar dhe jam shqiptar”. Gati në të njëjtënlinjë ishte dhe Ibush Hetemi, që tha se, “kjo nismë mund të jetëvërtetë e vonuar, por të mos e vonojmë më tepër me qëndrimettona. Ne duhet të ushtrojmë presion ndaj politikës, për ta vënë samë parë në jetë këtë iniciativë”.

Midis të pranishmëve, Sabri Maxhuni, një prej biznesmenëve

Dy krahasime të njëjta mjaftojnë për të vërtetuar këtë fakt.Kur minoritarët grekë zbritën në fushat e Dropullit, për të punuarsi argatë, Shqipëria i pranoi pa asnjë lloj paragjykimi apokushtëzimi, duke i pajisur me të gjitha elementet e nevojshme tëjetesës, deri tek dhurimi i tokës, në bazë të Ligjit 7501. Ndërsapolitika greke, mohoi pronësinë e qindra – mijëra shqiptarëve eçamëve me banim shekullor nga Kakavija në Gjirin e Ambrakisë.

Në ditët tona, kjo politikë, vuri si kusht për emigrantët shqiptarëndryshimin e kombësisë dhe etnisë fetare, deri tek ndryshimi iemrave. Por, pavarësisht nga këto kushtëzime të politikavemesjetare, popujt nuk janë përzier asnjëherë në pazaret e politikaveballkanike dhe ata e kanë pranuar njëri –tjetrin, pa asnjë llojparagjykimi.

Intelektualët shqiptarë, janë shprehur disa herë, se nuk janëkundër marrjes së pensionit që jep qeveria helene për minoritarëtgrekë, të vërtetuar objektivisht si të tillë. Problemi qëndron temashtrimi që po u bëhet shqiptarëve, për të ndërruar kombësinë,në këmbim të lehtësirave ekonomike, apo marrjes së pensioneve,duke u konvertuar në grekë. Për zbulimin e këtyre rasteve, pasikemi qëmtuar dokumentet e gjendjeve civile, apo të gjykatave,kemi konstatuar, se shumë shqiptarë nga Tirana, Shkodra, Durrësi,Gjirokastra, Korça, Saranda, Përmeti e tjerë, kanë ndryshuarkombësinë, duke u bërë qesharakë në sytë e të gjithëve. Madje, nënjë rast të tillë, një kryetari bashkie, i kishin ngritur një këngëhumoristike, ku thuhej: “Tani fati ty të deshi/ se je grek, ngaKurveleshi”. Por ndërkaq, duke stigmatizuar rastet e shqiptarëve,që ndërrojnë kombësinë për një copë bukë, ne nuk shmangimrespektin për minoritetin grek, që ka jetuar dhe punuar në vendintonë, me vështirësi të barabarta dhe me të drejta të barabarta, siedhe popullsia autoktone shqiptare. Por njëkohësisht, nukpajtohemi me disa prej tyre, që vihen në shërbim të politikëshegjemoniste të Athinës, duke sajuar alibi të paqena, në dëm tëinteresave kombëtare shqiptare.


DHËNIA E SHTETËSISË SHQIPTAREËSHTË LIGJORE

Në një intervistë të zhvilluar në radion “Europa e Lirë”, kreui Ministrisë së Brendshme të Kosovës, Bajram Rexhepi, u shprehpër pamundësinë e realizimit të idesë: “Një komb, një pasaportë”.Sipas tij, kjo ndodhte për shkak se “Kosova dhe Shqipëria janë dyshtete të pavarura, e sovrane”. Për këtë arsye, zëvendëskryetari iKLD-së, i dërgoi atij një letër publike, ku i parashtronte 10 pikathemelore për realizimin e kësaj iniciative, si hap të parë drejtëndrrës 100 - vjeçare të bashkimit kombëtar. Në këtë letër, midistë tjerave thuhet:

“I nderuar zoti Rexhepi!... Sot u informova për një intervistë,të cilën Ju e keni zhvilluar në radion “Europa e Lirë”, ku kenideklaruar “për pamundësinë e realizimit të idesë “Një komb - njëpasaportë”, pasi Shqipëria dhe Kosova janë dy shtete të pavarurasovrane dhe nuk kanë në planin e tyre bashkimin…”.

E ndjej të nevojshme t’u drejtohem Ju dhe çdo qytetari mekombësi shqiptare, kudo që jeton, për të qartësuar dhe informuarmbi rrugëzgjidhjet juridike dhe kushtetuese të kësaj çështjeje, ecila në mënyrë kategorike, jo vetëm që nuk cenon pavarësinë eshtetit të Kosovës apo Shqipërisë, por shërben në konsolidimin eshtetit juridik në të ardhmen e përbashkët evropiane.

të njohur, u shpreh: “Unë kam disa nënshtetësi: turke, suedezeetj., por ende nuk kam shtetësinë shqiptare. Në Turqi, mbasqëndrimit për 5 vjet, mora pasaportën turke, ndërsa në Shqipëri,ku kam shumë vite që investoj dhe kam në pronësi shumë pasuritë ndryshme, ende nuk kam marrë pasaportën shqiptare”.

Avokat Veton Vula, pasi shprehu kënaqësinë e vet, që nipi i tijLorik Cana, i është bashkuar “Aleancës Kuq e Zi”, tha se“statistikisht 3. 000 shqiptarë të Kosovës kanë marrë kohët e funditpasaporta serbe, vetëm për të përfituar liberalizimin e vizave. Kjoështë e rëndë, pasi nuk ka pse, ne shqiptarët, të mbajmë njëpasaportë, mbi të cilën shënohet: “Bashkimi mbron Serbinë”.

Diskutimi vijoi me deklarata e debate të ndryshme, që nëthelbin e tyre shprehnin kërkesën unike për identifikimin eshqiptarëve, nëpërmjet një pasaporte të vetme.


herë më i lartë, se numri shumë i kufizuar i shqiptarëve që kanëpasaportën e Shqipërisë.

Së teti, standardet europiane nuk mund të sjellin asnjë pengesë,për sa kohë vende anëtare të BE e aplikojnë një procedurë të tillë.Nga “Aleanca Kuq e Zi” është kërkuar, që këto procedura, tëmiratohen në sinkron me Komisionin Europian.

Së nënti, pasaporta është shndërruar në një “Mur Berlini” përshqiptarët, të cilët i shikon në radhë të gjata në pikën kufitare tëMorinës. Duhet pranuar që, këto radhë, shpesh janë më të gjata seradhët e emigrantëve që vijnë nga Greqia.

Së fundi, - shkruan K. Spahiu - kredoja e rilindasit të madh,Naim Frashri, “Ti Shqipëri më jep nder, më jep emrin shqiptar”,ende nuk është realizuar, sepse, “Shqipëria po na jep nder, porende ju dhe miliona të tjerëve, nuk po u jep emrin shqiptar”. Unëkam bindjen juridike dhe qytetare, se njohja e emrit shqiptar,nëpërmjet pasaportës kuq e zi, si dhe garantimi i të drejtës së dyapo më shumë shtetësive (për rrjedhojë dhe pasaportave) do tëforcojnë sovranitetin, pavarësinë dhe të ardhmen e përbashkëteuropiane të shqiptarëve.

Së pari, çështja e dhënies së shtetësisë shqiptare, nuk ështënjë çështje politike, por thellësisht ligjore, e cila kërkon një regjimtë ri juridik brenda standardeve evropiane.

Së dyti, Shqipëria dhe Kosova duhet të diskutojnë në nivelshtetëror, për të gjetur dhe aplikuar ato praktika, të cilat shumënga vendet e rajonit dhe Europës i aplikojnë.

Së treti, ka një keqkuptim të dukshëm në interpretimin ekonceptit “Një komb një pasaportë”. Ky definicion nuk nënkupton,që dy milionë shqiptarë të Kosovës do të marrin pasaportë tëShqipërisë dhe do të lëshojnë pasaportën e Kosovës. Koncepti i tëdrejtës së marrjes së pasaportës të shtetit amë, nuk përjashton dyshtetësinë. Në këtë kuptim, çdo qytetar me kombësi shqiptare, icili jeton në Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni, Amerikë, Holandë etj.,do të përfitojë nga e drejta e marrjes së pasaportës dhe shtetësisëshqiptare, por pa hequr dorë nga pasaporta kosovare, e Malit tëZi, Maqedonisë, Serbisë, Amerikës, Holandës etj. Për ta kuptuarmë saktë, në këtë rast nuk ofrohet modeli gjerman, por ai amerikan.

Së katërti, e drejta e shtetësisë është e drejtë universale, e ciladuhet të përvijojë mbi themelet e etnisë dhe kombësisë, e më pas,mbi kriteret e tjera të regjimeve të përkohshmërisë së banimit.Asnjë shtet evropian nuk lë bashkëkombasit e vet, pa i pajisur mepasaportën e vendit amë, vendit të origjinës. Ashtu si gjermanët,francezët, grekët, kroatët, bullgarët etj., etj., edhe Shqipëria, nukmund të lejojë, që miliona qytetarë me origjinë shqiptare, të mosgëzojnë të drejtën e dy shtetësisë dhe pasaportës.

Së pesti, shqiptarët janë i vetmi vend i Europës, që nuk dinënumrin e popullsisë me kombësi shqiptare, që jeton në Shqipëri,Kosovë, Maqedoni, Serbi, Mal të Zi, Greqi apo në diasporë dhekjo është një mungesë serioziteti dhe respekti ndaj milionashqiptarëve.

Së gjashti, Shqipëria është i vetmi vend në botë që nuk kafqinj, pasi rrethohet në kufijtë e vet, nga shqiptarë, pra nga qytetarëme kombësinë e këtij vendi, por, që nuk gëzojnë qytetarinë e saj.

Së shtati, ligji shqiptar është shumë diskriminues dhe nuk ijep prioritet qytetarëve me origjinë shqiptare. Sot, numri ishqiptarëve, që disponojnë pasaportën serbe, është disa dhjetëra


Shpreson të gjejë terren, të hapi shtigje në situatën e re shqiptare,pas rënies së regjimit komunist dhe hapjes së Shqipërisë ndaj botëssë jashtme. Hapja krijoi një problem, pikërisht me Greqinë.Menjëherë, Athina u përpoq që ta shfrytëzojë këtë hapje, duke eparë si një okazion për t’iu rikthyer “Vorio - Epirit”, por me termatë reja. Programi i ri i punës së qeverisë greke, ka të bëjë me njëmemorandum, që mban emrin e ish-kryeministrit Micotaqis, i ciliiu paraqit qeverisë shqiptare, në korrik të vitit 1993. Në fakt, kyprogram synonte zgjerimin e zonës së influencës greke në Jug,pse jo edhe më tej, me një paketë masash depërtimi. Të tilla janëvendosja e varreve të të rënëve grekë gjatë luftës me Italinë (tetor1940- prill 1941), mbi varret e vjetra të banuara nga vendas, qëjanë hapur dhe prishur, ngritja e përmendoreve, përkujtimore grekenë zonat që kalojnë edhe kufijtë e territorit që okupuan trupatgreke, duke ndjekur trupat italiane në tërheqje. Me kalimin e viteve,shihet se ky process, ka ardhur duke u thelluar në favor të planitgrek....Eshtë e nevojshme që në kryerjen e regjistrimit të mos hapenshtigje për një depërtim të ri të interesave greke. Në opinioninpublik të vendit, është shprehur shqetësim, se në kryerjen e këtijregjistrimi me konotacione evidente politike, nuk do të tregohetkujdesi i duhur për të shmangur lëshime të reja, që mund tëdeformonin strukturën demografike reale të shoqërisë, pasi synimetgreke janë gjithmonë të pranishme. Tashmë ato kanë arritur disarezultate”.143Ndërsa Abdi Baleta, lidhur me mënyrën e regjistrimittë popullsisë dhe formularin e vënë në dispozicion të qytetarëve,shkruan: “Kërkesa të tilla janë vënë në formular, për t’i hapurrrugë një kalimi masiv të njerëzve, nga kombi shqiptar në kombësitë tjera, duke shtuar artificialisht dhe arbitrarisht numrin e pakicavenë Shqipëri, konkretisht të pakicës grekofone. Këtë veprim kemitë drejtë ta quajmë një formë të maskuar genocidi, jo regjistrimnormal të popullsisë”.144

Apel për vigjilencë bën dhe prof. Kristo Frashëri. “Në qoftë

KUJDES ME REGJISTRIMIN!

Në Gazetën Shqiptare, të datës 24 korrik 2011, prof. A. Putoshpreh shqetësimin, se po realizohet tërësisht programi“Micotaqis”, i cili synon “Vorio – Epirin”. Ai nënvizon: “… Kjoçështje ka një vështrim historik. Problemi kryesor që mbeti“trashëgim” nga Lufta e Dytë Botërore dhe nga Konferenca e Paqese vitit 1946, ishte “Vorio - Epiri”. Në këtë konferencë, si dhe mëparë, pretendimet greke ishin për Shqipërinë e Jugut, për “Vorio -Epirin”, të cilat u rrëzuan. Por qeveria greke, në shtator 1946, patibërë një deklaratë në Konferencën e Paqes, se “ajo nuk do të njihterrëzimin e kërkesave të saj për “Vorio - Epirin” dhe se kjo kërkesëdo të ngelej e pandryshuar, një pikë fikse në qëndrimin e saj ndajShqipërisë dhe do të ishte në axhendën e politikës së saj tëjashtme”.

Greqia nuk do të dalë më haptazi me pretendime territoriale,nuk do të kërkojë aneksimin e Shqipërisë së Jugut. Tashmë, nëAthinë, e kuptojnë se nuk del gjë nga këmbëngulja me pretendimete vjetra. Nga ana tjetër, është edhe Karta e Atlantikut, që nukparashikon ndryshime territoriale pas Luftës së Dytë Botërore nëEuropë. Për më tepër, aktualisht situata nuk është e favorshme nëBallkanin e ndarë midis Lindjes dhe Perëndimit. Në këto rrethana,qeveria greke nuk heq dorë, por detyrohet të ndryshojë taktikë.

143 Gazeta Shqiptare, 24 korrik 2011. Intervistë e prof. dr. Arben Puto, dhënëgazetarit Bardhyl Berberi

144 A. Baleta, Jo plebishitit Venizellist, Prishtinë 2011, f. 32


ISMAIL KADARE: KOMBI NË RREZIK

Ismail Kadare është njëri prej gjigantëve të letërsisë shqipe,që ka luftuar vazhdimisht për ruajtjen dhe përsosmërinë e identitetittonë kombëtar. Duke kryer me dinjitet rolin e tij prej shkrimtari,ai vazhdimisht i ka shërbyer anijes sonë kombëtare, si një periskopqë mat forcën e valëve dhe paralajmëron rreziqet e ajzbergëve tënënujshëm, në oqeanin e madh të universit. Dhe për këtë do tëketë mirënjohjen e brezave. Midis të tjerave ai thotë se “kombishqiptar jeton në një kohë kthese historike dhe kthesat sjellinndryshime të mëdha, për mirë ose për keq. Duket se ka trokiturnjë orë e mirë për shqiptarët, pasi me ndihmën e SHBA-së, Kosovau shkëput nga kthetrat e Serbisë dhe bëhen përpjekje për integrimine saj dhe të Shqipërisë në Bashkimin Europian.. Siç thotë Kadare,asnjëherë shqiptarët nuk kanë qenë më të lirë. Por, nuk duhetharruar se, kombet kanë orë të këqija dhe orë të mira. Jo gjithmonëorët e këqija lidhen me luftra, madje më shpesh ato trokasin nëorët e paqes. Kur dikush ngre çështje të tilla, menjëherë e godasinpër “nacionalizëm”.

“Të mbrosh një komb nga shuarja e vet, – shkruan Kadare –është sipas shumë njerëzve, ndër motivet më të epërme në botë,por në Shqipëri, ka ca kohë që, prej çmitizuesve, kjo quhet“kombëtarizëm”, si të thuash, një merak i kotë, shoqëruar me ironi,madje tallje.

se ne flemë, - thotë ai - do të krijohen probleme dramatike nëShqipëri, sepse do të bëhet 1914-ta. U bë një kongres fantazmë nëGjirokastër atëherë, dhe, për të provuar se shumica qenë ortodoksë,u vunë flakën shqiptarëve myslimanë, i zbuan nga trojet e tyre.Këtë kërkon të bëjë përsëri Greqia. Kreshnik Spahiu ka shumë tëdrejtë kur thotë, se çështja e regjistrimit të popullsisë është çështjesovraniteti, është çështje e shtetit, e themeleve të tij”.145 Dhe mëtej vijon: “Qeveria duhet të vendosë sa më parë, që ky regjistrimtë jetë vetëm numerik e jo regjistrim me fe dhe me kombësi....Vetëdeklarimi është një gjë absurde. Të mos harrojmë që, kur njëshqiptar deklaron se është grek, deklaron se edhe gjyshi e stërgjyshii tij kanë qenë grekë. Nëse do ishin gjallë këta stërgjyshër, kush edi se çfarë do bënin”.146

Teoritë e hedhura në treg, se ky regjistrim bëhet për të diturnumrin e qytetarëve shqiptarë sipas besimeve fetare dhe mbi këtëbazë të ndërtohen politikat e duhura nuk qëndron, pasi përvoja evendeve të tjera tregon se nuk del asgjë në pah. Kazakistani nëregjistrimin e bërë, rezultoi se 47 për qind ishin myslimanë, 40.2për qind ateist, 8.2 për qind ortodoksë, 2.1 për qind protestant dhe2.5 për qind të tjerë.147Në Rusi rezultuan atesit 72.4 për qind,ortodoks 16.3 për qind, myslimanë 10 për qind, protestant 0.9 përqind 147/1, gjë e cila nuk u pranua nga institucionet fetare në vend,të cilat besojnë se numri i ortodoksëve është shumë më i madh.

145 Bisedë e K. Frashërit në Televizionin Top Channal, 4 prill 2011146 Po aty147 Calendario Atlante de Agostini, Instituti Gjeografik Agostini, Novara 2009

f.684147/1 Po aty, f. 902


TELEFONATA E FUNDIT ME ANËN

Telefonata e mëparshme e Anës më kishte vënë në mendimedhe që nga çasti kur mbylla telefonin me të, nuk mendova për gjëtjetër, veç për gjetjen e disa abetareve shqipe, apo librave të tjerëpër klasën e parë apo të dytë, sipas nivelit të nxënësve, që mund tëregjistroheshin në shkollën e Anës. Për këtë bisedova me pronarine një shtëpie botuese dhe sigurova si fllim 50 abetare, pastaj,shkova në një librari dhe porosita për të blerë 30 libra këndimi tëklasës së dytë. Mendoja se në mbështetje të iniciativës së Anës,kudo mund të gjeja pa lekë për librat e nevojshëm. Sidoqoftë,kisha vetë dëshirë të shpenzoja diçka, për të realizuar qëllimin eshenjtë të saj, arsimimin e të vegjëlve në gjuhën shqipe. Ana mëkishte premtuar se do të më merrte në telefon brenda datës 2 ose 3shtator. Por, meqë kjo telefonatë po vonohej, pikërisht atë ditë itelefonova unë.

- Abetaret dhe librat e këndimit i kam gati dhe të paketuar – ithashë unë, sapo ajo hapi telefonin.

Por pas këtij mesazhi, zëri i saj po vonohej. Mungonte,sidomos, entuziasmi i saj për mesazhin që i dhashë. Dhe kjo vonesë,përveçse nuk më pëlqeu, paralajmëroi tek unë diçka të keqe.

- Faleminderit – tha ajo si me përtesë, - por unë nuk të kammarrë në telefon, sepse projekti im me zyrtarët grekë për hapjen enjë shkolle shqipe, nuk gjeti mbështetje.

Shuarja e kombit s’është as e rrallë, as e pamundur. Shumica ekombeve në botë janë shuar, pikërisht siç e ka parashikuar, ndonësenë mënyrë naïve, himni i shtetit shqiptar.

Pyetja më e thellë ndoshta do të ishte: a ka një orë të keqe përnjë komb, një kohë, në të cilën gjasat e rrëzimit do të ishin më tëmëdha?

Përgjigja do të ishte jo fort e gëzueshme. Natyrisht, që ka njëkohë të tillë, por, për një paradoks të gjërave, s’është e thënë qëajo të jetë koha e pushtimit, por shpesh e kundërta, ajo e lirisë…..

Ndërkaq, si për një drejtpeshim fatal, pikërisht në këtë kohë,një pamje e dytë, ajo që s’duket, jep një paralajmërim tjetër: kykomb është në rrezik zbehjeje, faza e parë e shuarjes.

Shqipëria është e sëmurë. Shenjat e sëmundjes janë vënë renjë shekull më parë, ndoshta më herët…. Sëmundja nuk është epanjohur në kombe të tjera, por ky nuk është një ngushëllim, ashtusikurse nuk do të ishte kurrfarë ngushëllimi vdekja e kombeve….…mund të thuhet se asnjëherë doza e ndotjes morale në Shqipëri,nuk ka qënë kaq e lartë sa sot….

Asnjëherë nuk është bërë përpjekje që kundërshqiptarizmi tëshpallet haptas si doktrinë gati kombëtare. Si rrjedhojë, asnjëherënostalgjia për robërinë, e bashkë me të, adhurimi i renegatëve,spiunëve, xhelatëve, shitësve të kombit, shkurt, adhurimi iShqipërisë antikastriotiane, të kthehet në modë”.

Një filozofi tjetër duket të çajë kinse në mjegullën shqiptare,ku bëhet fjalë për një zgjedhje, që për shumë njerëz ngjanteogurzezë: “ta duam Shqipërinë në mënyrë primitive, apo ta shesimnë mënyrë moderne”?

Dhe më tej, në shënimet e veta, autori shkruan: “…Si shumëvendeve, Shqipërisë, gjithashtu i ka ndodhur të shitet prej të vetëve.Por, kurrënjëherë nuk është këndelluar ideja, se të prapambeturitjanë rojat e kombit, kurse ndriçuesit janë përqeshësit e tij. Kaqënë gjithmonë e kundërta”.148

148 Ismail Kadare, Mosmarrëveshja mbi raportet e Shqipërisë me vetveten, Onufri,Tiranë 2010, f. 77-78


TENTATIVAT HISTORIKE TË BASHKIMIT

Ka qindra vjet që shqiptarët ndjekin rrjedhën e fatit, në kërkimtë identitetit, duke u bërë herë protagonistë të tentativave përbashkimin dhe herë viktima të planeve shoviniste e përçarëse tëfqinjëve tanë.

Në Kuvendin e Lezhës, më 1444, Skënderbeu u kërkoi besënshqiptarëve, për t’u bashkuar në luftë kundër Perandorisë Osmane.Më vonë, përsëri nevoja për të luftuar nuk u shua asnjëherë. Mundtë themi se periskopi i anijes së shqiptarëve, ka qenë gjithmonë nëkërkim të një drejtimi determinant, për bashkimin kombëtar. Atakanë matur vazhdimisht njelmësinë e dallgëve dhe drejtimin efanarëve.

Kuvendi i Prizrenit më 1878, Kuvendi i Vlorës më 1912 dheKuvendi i Bujanit më 1943-44, të cilët artikuluan ose ideuanbashkimin e trojeve shqiptare, mbetën tre kulmet e historisë sëkombit shqiptar.

Ideatorët e tyre, më europianistët ndër politikanët shqiptarë,të të gjitha kohërave, janë: Skënder Bej Kastrioti, Abdyl BejFrashëri, Sulejman Agë Vokshi, Ismail Bej Vlora, Hajdar BegDushi etj. Po kështu, Projekti politik, “Adem Jashari”, përmbantenëpërmjet betimit ushtarak, bashkimin e trojeve shqiptare.

Në çast, mu kujtua një leksion, dhënë nga pedagogja Pranvera

- Si kështu? – pyeta disi i revoltuar, pa e fshehur zhgënjimintim, për faktin se ajo, të paktën, duhej të më kishte njoftuar.

- Kështu ndodhi – vijoi ajo.- Të kanë kundërshtuar? - pyeta unë si pakuptim.- Jo - vijoi Ana – më keq akoma. Pasi më kanë dëgjuar me

radhë, për nismën time, më përcollën duke më thënë se do të mëmerrnin në telefon. Deri tani, jo vetëm që nuk më kanë marrë, pornuk më hapin as telefonin, kur i marr unë. Edhe mesazhet e shumtaqë kam dërguar, kanë mbetur pa përgjigje. Prandaj, nuk di çfarë tëbëj!

- Ti më the se punën e kishe në vijë dhe se mund të përdorjepronën e familjes tënde, për të hapur një shkollë për fëmijët eemigrantëve. Çfarë u bë me të?

- Familja e Nikos nuk pranoi. Madje u trondit shumë kur emori vesh. Ata nuk duan shqetësime me shtetin. Ndërsa sallën eboshatisur, e kthyen në zyra pune për një grup noterësh. Pra, uadhanë me qira noterëve të kësaj zone, meqë objekti ndodhet afërGjykatës.

- Po tani, - e pyeta unë – si do të veprosh?- Nuk e di, – shtoi ajo – madje për shkak të kësaj ngjarjeje,

mua po më mbajnë larg Athinës. Ndodhem në një plazh, së bashkume burrin tim. Më kanë paguar edhe një zonjë, e cila kujdeset përshëndetin tim dhe për fëmijën që do të lind. Por qëllimi është qëunë ta harroj atë iniciativë. Nëse do të ngulmoj më tepër, kjo do tëmë çojë, ndofta, deri në divorc.

- Domethënë, mbaroi? – e pyeta unë për herë të fundit dhe kurajo tha fjalën “po”, e mbylla menjëherë telefonin, pa dëgjuarargumentet e saj të mëtejshme.

U trishtova shumë pas kësaj telefonate dhe gjithë ditën mëmbeti mendja aty. Si për ironi të fatit, atë ditë dëgjova në televizor,se në Shqipëri ishte planifikuar që numri i shkollave greke tëdyfishohej dhe shpenzimet për këto shkolla, do të mbuloheshinnga qeveria jonë, pra nga taksapaguesit shqiptarë.


thellë se drejtësia, paqja, harmonia dhe bashkëpunimi ndërmjetkombeve janë ndër vlerat më të larta të njerëzimit...”.149

Sanksionimi në Kushtetutën e Shqipërisë, i së drejtës përbashkim kombëtar, miratimi i kësaj të drejte me ReferendumPopullor, pranimi i saj edhe nga ekspertët ndërkombëtarë tëKomisionit të Venecies, përbën themelin mbi të cilin mund dheka nevojë të ndërtohet arkitektura e Shqipërisë Natyrale.

Idetë e hedhura për vetvendosje të popullsisë shqiptare, mbeturpadrejtësisht nën varësinë e kombeve të tjerë, si dhe për bashkiminkombëtar nuk kanë munguar asnjëherë, por realizimi i tyre ka qënëi vështirë për shkak të kushteve historike dhe mungesës së dëshirësnga palët. Në vitin 1964, Adem Demaçi, në një program politik tëtij, theksonte se “Qëllimi i parë dhe i fundit i Lëvizjes sonë, ashtsigurimi i të drejtës për vetëvendosje deri në shkëputje…Lëvizjajonë, për me mbërrijt qëllimin e naltpërmendun, ka me përdorë tëgjithë mënyrat dhe mjetet që i vijnë përdore prej atyne politiko –propagandistike, mjete paqësore – e deri te lufta e armatosun dhekryengritja e përgjithshme popullore – mjete jo paqësore” 150

Për të kuptuar më mirë nevojën e këtij bashkimi, duhet njohurgenocidi grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë dhe ai serb ndajshqiptarëve të Kosovës, i cili është një fenomen i injoruar tërësishtnga Europa. Për pasojë, ai ka mbetur në përgjithësi si një tragjedie panjohur. Shtetet e mëdha të Europës, nuk e kanë njohur dhenuk e njohin si duhet këtë tragjedi, jo vetëm sepse është bërë pakpër prezantimin e saj, por sidomos sepse ato kanë qënëpjesëmarrëse në një krim të tillë, duke mbështetur kërkesat serbedhe greke për zgjerimin e territoreve të tyre, në dëm të interesaveshqiptare. Si serbët, ashtu edhe grekët, kishin në platformën e vetlargimin e vendasve, duke detyruar me anë të dhunës familjet emëdha shqëiptare me ndikim, në mënyrë që familjet e tjera, ngafrika, të ndjekin të njëjtën rrugë, atë të largimit. 151

Dibra, gjatë studimit për doktoraturë, të lëndës, “Gjeopolitika eBallkanit”. Shqipëria natyrale nuk është pajtuar kurrë, me hartëne krijuar nga forcat italo-gjermane. Në maj të vitit 1941, në Vjenë,arrihet Marrëveshja midis ministrave të Jashtëm të Gjermanisëdhe Italisë, për ndarjen e territoreve të Ballkanit. Kjo Marrëveshje,mori emrin, “Marrëveshja Ribentrop-Çiano”. Sipas kësajplatforme, trupat gjermane u larguan nga pjesa më e madhe eterritorit të Kosovës, duke mbajtur Vushtrinë, Podujevën dheMitrovicën. Ndërsa, Leposaviçi, Zubin-Potoku, Zveçani, iu dhanëSerbisë. Kufiri, sipas Marrëveshjes, u vendos në Mitrovicë, kuqeveria e Nediçit dislokoi një batalion të Rojes Shtetërore. Njëpjesë tjetër e Kosovës iu dha Bullgarisë së Car Borisit, që ishtealeat i gjermanëve. Përveç Maqedonisë Lindore, Bullgaria morisi territor të saj, Luginën e Preshevës, Shtërpçen, Kaçanikun,Kumanovën dhe Vitinë. Ndërsa, pjesa tjetër e Kosovës dhe eMaqedonisë, u bashkua me Shqipërinë.

Italia, në këto territore, krijoi katër prefektura, të cilat ishin:Prefektura e Prishtinës, e Pejës, e Prizrenit dhe e Dibrës së Madhe.Kjo u emërtua Shqipëri e Madhe. Por nuk ishte ende ShqipëriaNatyrale. Përveç kësaj, marrëveshja u shkel shumë shpejt.

Nga ana tjetër, në vitin 1998, Akademia e Shkencave eShqipërisë, hartoi një Platformë për bashkimin e trojeve shqiptare.Projekti është mbuluar nga pluhuri i kohës, në sirtarët e Akademisë.Megjithatë, ne kemi një dokument bazë që inspiron bashkiminkombëtar. Dhe kjo është Kushtetuta e Shqipërisë, miratuar meReferendum Popullor, në vitin 1998. Aty, aspirata e të gjithëshqiptarëve formulohet në këtë mënyrë: “Ne, Populli i Shqipërisë,krenarë dhe të vetëdijshëm për historinë tonë, me përgjegjësi përtë ardhmen, me besim te Zoti dhe/ose te vlera të tjera universale,me vendosmërinë për të ndërtuar një shtet të së drejtës, demokratike social, për të garantuar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut,me frymën e tolerancës dhe të bashkëjetesës fetare, me zotiminpër mbrojtjen e dinjitetit dhe të personalitetit njerëzor, si dhe përprosperitetin e të gjithë kombit, për paqen, mirëqenien, kulturëndhe solidaritetin shoqëror, me aspiratën shekullore të popullitshqiptar për identitetin dhe bashkimin kombëtar, me bindjen e

149 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Tiranë 1998150 Hakif Bajrami, Naçertania, Prishtinë 2004, f. 104151 Memorandumi 79, programi i partisë së Arkanit, parashihte që në Kosovë,

pas një dekade të mbeteshin 49 për qind shqiptarë dhe 51 për qind serb.


kanë kaluar në dhunën e terrorit policor, 850.000 shqiptarë…. Ngaviti 1989, deri në vitin 1997, në sajë të dhunës serbe, janë detyruartë largohen nga trojet e veta 350.000 shqiptarë.155

Në fund të vitit 2000, siç është bërë e ditur edhe në media,janë evidentuar 600 varreza masive. Një pjesë të kufomave, serbëti kanë transportuar për t’i varrosur në Serbi, me qëllim që tëmaskonin genocidin e tyre. Në varrezat masive dhe individuale,para gati 10 vjetësh, kanë qënë evidentuar mbi 14.000 shqiptarëtë masakruar. Ndërsa në fund të vitit 1999, kishin kërkuar ndihmënë qendrat mjekësore më shumë se 130.000 shqiptarë tëtraumatizuar.

Serbët nuk duhet të harrojnë se kanë përzënë nga trojet e tyre,gjatë terrorit të vitit 1998-1999, saktësisht, 993.588 banorë tëKosovës. 507.800 prej tyre dërgohen me dhunë në Shqipëri,360.000 në Maqedoni, 70.000 në Malin e Zi, 21.000 në Bosnjë,14.000 në Gjermani, 18.000 në Turqi e në shumë vende të tjera tëEuropës e botës.156

Natyrisht, ai do të mbështetej në planin e Çubrilloviçit, sipastë cilit, mjetet për të larguar shqiptarët do të ishin “…gjobat,arrestimet, zbatimi i pamëshirshëm i masave policore, prerja epyjeve, ndjekjet, lëshimi i qenëve, puna angari…, rrënimi ivarrezave…etj., i detyron shqiptarët të marrin rrugën eAnadollit”.152

Konventa greko – turke dhe ajo serbo-turke e Lozanës, 30janar 1923, mbi shkëmbimin e popullsisë, sipas së cilës grekët eTurqisë të vinin në Greqi dhe turqit e Greqisë të shkonin në Turqi,apo myslimanët shqiptarë të Kosovës të quheshin me kombësiturke dhe të niseshin drejt Turqisë, ka qënë një goditje e madhepër shqiptarët e pambrojtur.

Meqënëse për terrorin ndaj shqiptarëve të Çamërisë kemishkruar, po tregojmë diçka më shumë për Kosovën. Gjithçka ishtee bazuar në krime të pashembullta. Siç do t’i shkruante në vitin1941, çetniku Luba Novakoviç, mikut të tij, Kosta Peçancit, sepër të realizuar planin e tyre në Jug, besoj se në “Sanxhak e Kosovënuk do të mbetet asnjë plis për farë. Lumenjtë Sitnica e Llapi, dotë mbartin dy muaj koka shqiptarësh”.153

Nga viti 1912, deri në vitin 1971, qarqet serbe kanë përzënënga Kosova për në Anadoll, rreth një milionë shqiptarë, pa të drejtëkthimi në vendlindje.154

Nga viti 1944 dhe deri në vitin 1950, pushteti kolonial serb,ka masakruar 49.000 civilë shqiptarë… Deri në vitin 1967, nisendrejt Turqisë rreth 414. 500 shqiptarë…. Në pronat e shqiptarëve,shtabet e Rankoviçit dhe Cervenkovskit, deri në vitin 1965, dokolonizojë në tokat shqiptare 58.000 sllavë…. Deri në vitin 1997,në Kosovë janë zhvilluar 15.000 procese gjyqësore politike dhe

152 Lazër Radi, I pari gjyq special në Shqipëri, 01.03.1945 – 13. 04. 1945, Tiranë2001, f. 24

153 AVIIB, Fondi, Nadiçeva drzhava, K.19, F. 1, D. 14. Cit. nga H. Bajrami,Naçertania, f. 310

154 Leon Fraindlling, Albaniens Golgotha shqiptare, Vjenë 1913. Hakif Bajrami,Konventa Jugosllavo-Turke për shpërnguljen e shqiptarëve në Anadoll, 1938.Sanije Aliaj, Pasojat e luftës në Kosovë, 28.02.1998 – 10. 06. 1999, Prishtinë2002

155 Leon Fraindlling, Albaniens Golgotha shiptare, Vjenë 1913. Edith Durham,Njëzet vjet trazira ballkanike, Romë 1942. Hakif Bajrami, Politika e shfarosjessë shqiptarëve 1844-1995, Prishtinë 1995. Harrilla Kola, Genocidi serb ndajshqiptarëve në viset e tyre etnike në Jugosllavi 1941-1967

156 H. Bajrami, Naçertania, f. 330


dhe faktorë të tjerë me ndikim në politikën botërore, bashkimivështirësohet më tej. Ne duam një bashkim paqësor, pasi përherëkemi qënë për paqe e harmoni midis popujve në tërësi dhe tëfqinjëve në veçanti.

Ajo që varet tërësisht nga ne, është unifikimi i arsyetimitshpirtëror dhe logjik të shqiptarëve. Miratimi i gjuhës standardedhe të unifikuar, duke pranuar versione të ndryshme të toskërishtesdhe gegërishtes, por brenda normave integrale të një kombi unik.Fëmijët të kenë një abetare të vetme dhe të rriturit një tekst historietë përbashkët për kombin e tyre. Kudo ndodhen, ata duhet tëmësojnë një libër gjuhe dhe leximi, sepse vetëm kështu ndihmojmënë zhvillimin dhe unifikimin e gjuhës zyrtare. Ka ardhur koha, qëtekstet mësimore të bazohen në gjuhën e njehsuar, e cila duhet t’ihapë dritaret dhe derën, të hyjnë brenda saj fjalë të domosdoshmetë gegërishtes, por edhe të dalë nga “shtëpia” ndonjë fjalë e tepërte toskërishtes. Natyrisht, askush nuk duhet të rrëmbehet dhe tëkërkojë përmbysje, pasi edhe në shtetet më të zhvilluara europiane,ku fliten disa dialekte, gjuha zyrtare është e njehsuar dhe nukvërehet asnjë shqetësim.

Të gjitha këto tekste, abetarja, gjuha, historia etj., duhet tëhartohen nga ekipe profesorësh, ku të bëjnë pjesë studiues ngaShqipëria, Kosova, Mali i zi dhe Maqedonia dhe të gjithë tëudhëhiqen nga dëshira e mirë e bashkimit dhe të flakin tej ndasitëdhe egot personale e krahinore.

Një faktor tjetër me rëndësi është bashkimi ekonomik.Shqipëria dhe Kosova duhet të shpejtojnë punën për të hequrbarrierat ekonomike, me perspektivë heqjen e doganave midis tyre.Nuk mund të pranohet fakti që, tregtia me Serbinë të kalojë 500milionë euro në vit, ndërsa ajo Kosovë – Shqipëri rreth 60 milionëeuro. Natyrisht, rritja e shkëmbimeve tregtare nuk mund të arrihetme frymë patriotike. Ajo kërkon studime të hollësishme, rritje tëprodhimeve, kryesisht atyre bujqësore, përmirësim të cilësisë sëmallit të tregtueshëm. Mbase duhet parë dhe mundësia për heqjene barrierave doganore. Por, mbi të gjitha, të ardhmen duhet takërkojmë te puna jonë e palodhur, në kërkim të më të mirës.

Të vihemi në kërkim të gjetjes së rrugëve për realizimin e

SKEMAT E MUNDSHME TË BASHKIMITTË SHQIPTARËVE

Rregullimi i problemeve ekonomike të Shqipërisë, Kosovës,Maqedonisë dhe Malit të Zi, do të ndihmojnë shumë nëkonsolidimin e identitetit të shqiptarëve, sepse do të evitohetemigrimi i popullatës për shkak të varfërisë. Shqipëria, Kosova,një pjesë e madhe e Maqedonisë, apo Malit të Zi, janë pjesëintegrale të një trupi, i cili ka mbetur ulok, qysh kur sëpatat ekriminelëve të diplomacisë e kanë ndarë në 4 pjesë. Për sa kohëqë jemi të ndarë, nuk duhet të bëjmë asgjë tjetër, veçse të ndërtojmëplatformat e bashkimit. Gjithashtu, ne duhet të bashkohemi, sepsenë integrimin europian, nuk mund të hyjmë me disa ministra tëjashtëm shqiptarë, apo në kampionatet olimpike, europiane dhebotërore, nuk mund të paraqitemi me disa ekipe shqiptare, qoftëedhe me dy të tilla.

Ende nuk mund të bëjmë fjalë për ndonjë skemë të saktë tëbashkimit, por të gjithë e ndjejmë, se kemi shumë punë për tëbërë, me qëllim që në një kohë të shkurtër të ndihemi pjesë e njëri– tjetrit. Në fillim, na duhet të bindim Fuqitë e Mëdha, se copëtimii trojeve shqiptare nuk pati rezultat pozitiv, madje Ballkani, përkëtë shkak, nuk mundi të bëjë gjumë të qetë asnjë natë, në këto100 vjet. Sepse, pa u bindur tërësisht ata që e bënë këtë copëtim


Pas referendumit, në një kohë tjetër, mbase do ta shohin tëarsyeshme ndërkombëtarët, të mblidhet sërish “Konferenca eAmbasadorëve “Londra 2”, për të njehsuar bashkimin e trojevedhe territoreve, brenda një shteti etnik apo federate shqiptare.

Natyrisht, për këtë problem, disi të komplikuar, ka një paketëpropozimesh të ndryshme, ku Koço Danaj, ka hedhur idenë e njëdenoncimi ndërkombëtar për të penalizuar vendimet e Konferencëssë Londrës, në mënyrë që të shpallen të pavlefshme ato. Por,specialistë të tjerë mendojnë, se tani, duhet të gjenden zgjidhjemë racionale për realitetin e ardhshëm dhe jo për penalitete ndajtë kaluarës. Prandaj, duke i qëmtuar të gjitha propozimet e bëra,kërkohet ngritja e një komisioni mbarëkombëtar për të inicuarzgjidhjen finale. Dhe kjo duhet bërë pa u ngutur, por dhe pa humburasnjë minutë.

këtyre prodhimeve me kosto sa më të ulët, me qëllim që tëkonkurojmë tregun e huaj etj.

Të shfrytëzojmë dhe punojmë tokën bujqësore, pasi zhvillimii bujqësisë është një nga faktorët e rëndësishëm për lulëzimin evendit tonë.

Të bëjmë më shumë për gjetjen e rrugëve për përmirësimin einfrastrukturës rrugore, me financime të përbashkëta. Të shihetmundësia e njehsimit të kuadrit ligjor në drejtim të shkëmbimevetregtare dhe realizimi i një qendre të përbashkët për energjinë,bazuar kryesisht në burimet e shumta hidrike etj.

Ekipet e bashkimit duhet të ecin me akordin e unifikimit edhe nësektorin e arsimit. Të ketë më shumë bursa studimi për shqiptarët ngaKosova, Maqedonia e Mali i Zi. Përvojat midis universiteteve tëintensifikohen. Shkëmbimi midis pedagogëve në fakultete të bëhetmë natyrshëm dhe më i shpeshtë. Më tej, mund të ecet në drejtim tëunifikimit të festivaleve artistikë, muzikorë, teatrorë, kinematografikë,figurative-skulpturore etj., në mënyrë që kolegët e gjinive të veçantatë njihen më nga afër me veprat e kolegëve të tyre.

Rinia shqiptare, kudo ndodhet, në Shqipëri, Kosovë, Maqedonie Malin e Zi, duhet të intensifikojë takimet dhe aktivitetet midistyre, për të ndjerë më nga afër shpirtin e njëri-tjetrit.

Shqiptarët do të kenë një pasaportë, që të ndihen vërtet qytetarëtë shtetit amë. Të lëvizin lirshëm e të mos bëhen në asnjë mënyrëpengesë, për vajtje-ardhjet e vëllezërve të një gjaku.

Vendi ynë është në familjen europiane. Integrimi europianmund të vonojë për vendet e Ballkanit Perëndimor, për shkak tëprapambetjes së tyre ekonomike e kulturore, por një ditë do tëvijë, pasi të gjithë po punojnë për një ditë të tillë. Hapat e parëjanë hedhur. Liberalizimi i vizave, besojmë se ka krijuar një farëqetësie dhe ka krijuar kushte më të përshtatshme për vijimin eprocesit. Në këto rrethana, qytetarët e këtij kontinenti, po ndihenmë pranë njëri-tjetrit.

Askush nuk mud të qortojë kosovarët, nëse një ditë kërkojnëbashkim me Shqipërinë, apo nëse kërkohet një referendummbarëshqiptar, i të gjitha trevave, ku të votohet për të ardhmen ebashkimit të kombit tonë.


pa zjarr, se mbetet brum. E që ta pjekim si duhet, është nevoja t’imbajmë sytë aty, në çdo çast.

Partitë shqiptare, kudo janë, në Shqipëri, Kosovë, Maqedonie Malin e Zi, të mendojnë në rradhë të parë për Shqipërinë, tëflakin tej ndasitë dhe interesat e ngushta vetiake, të paktën kurështë fjala për kombin, pasi, siç na ka lënë amanet Sami Frashëri:“Duke qënë të bashkuar, mund ta bëjmë më lehtë Shqipërinë, pasibashkimi bën të mundshme gjërat e pamundshme, përçarja bën tëpamundshme dhe gjërat e mundshme”.

Dhe, që të realizohet kjo ëndërr e bukur e shqiptarëve, të bëhetrealitet ajo dhe fëmijët tanë të jetojnë në liri dhe harmoni, medinjitet e krenari, në trojet mijëravjeçarë të tyre, duhet të bëhemitë gjithë shqiptarë, ose të paktën shumica jonë të jenë shqiptarë tëvërtetë. Dhe për ta mbyllur, përsëri dëshiroj të sjellë një thëniekuptimplote të Sami Frashërit: “Shqiptar i vërtetë është ai, që kamendjen dhe zemrën shqiptare, që përpiqet për të mbrojtur gjuhëndhe atdheun e vet. Kur të bëhen gjithë shqiptarët, apo më të shumtite tyre shqiptarë të vërtetë, Shqipëria atëherë është bërë dhe shpëtuarnga çdo rrezik”.

FUND

ËNDËRR APO REALITET

Gjatë bisedave me miq e shok, kur në tryezë hidhet çështjakombëtare, jo pak prej tyre e shohin si një ëndërr bashkiminshqiptar, kur nuk mungojnë të tjerë që thonë se është realitet iprekshëm. Shpesh ne punojmë secili në mendje të vet, duke harruarse pa u bashkuar nuk mund të arrihet asgjë. Por duhet bashkim përveprim dhe jo bashkim për të thënë që jemi bashkë, pasi, si veprimii ndarë dhe bashkimi për të heshtur, janë e njëjta gjë, favorizojnëdëmtimin e interesave të Shqipërisë. Sherret midis nesh janë bërërutinë e përditshme, shpesh pa kuptim e herë të tjera të nxituranga jashtë. Edhe sa kohë do të vazhdojmë të veprojmë me mendjene të tjerëve? Të armiqësohet shqiptari me shqiptarin, është njëllojsikur t’i vësh zjarrin vetevetes, shtëpisë tënde, lagjes, fshatit,qytetit, kombit tënd, zjarr nga i cili vjen vetëm zija e mjerimi.Mithat Frashëri e thotë shumë qartë, se “nuk mund të punojmëpër kombin dhe vendin tonë, po nuk patëm dashuri për çdo cep tëShqipërisë, një dhembshuri për çdo njeri të kombit tonë. Duhet tëzgjojmë kultin e patriotizmit, adhurimin e Shqipërisë”.

Kjo do të thotë se nevojitet të punojmë të gjithë për ta bërëShqipërinë, të mos nxitohemi, por të mos rrimë duarkryq, ta vëmëbukën në furrë, por të mos i shtojmë zjarrin se digjet, mos ta lëmë


Antifashisti, Aviatorëve, Bolena, Çajupi, Dangëllia, Dëshnica,Devolli, Dropulli, Dukati, Federata e Sindikatave të Pensionistëve,Golemi, Golloborda, Gora, Halil Bërzheshta, ajo e HistorianëveUshtarakë, Humelica, Identitet e Bashkim Kombëtar, IsmailQemali, Kallarati, Kardhiqi, Kolonja, Lopësi, Lunxhëria, Luzati,Mallakastra, Mashkullora, Mirdita, Mokra, Nikaj Merturi, Nivica,Përmeti, Opari, Skampa, Skenderbegasi, Sofra e Malësisë sëMadhe, Smokthina, Stebleva, Tafil Buzi, Tërbaçi, Të rënët eKombit, Tragjasi, Treva e Krahësit, Zagoria, Vakëfet, FllotësLuftarake-Detare, Veteranët internacional, Vëllazërimi Kuçiot,Vranishti, Vullnetari i Lirisë, etj, etj.

Gjithashtu, platformën e saj, në mbrojtje të interesavekombëtare, bazuar në të dhënat e zyrave të AK-së, e kanë përkrahurnë forma të ndryshme dhe pa rezerva, personalitete të shquara tëvendit, si, Alfred Moisiu, Rexhep Mejdani, Kristo Frashëri, DritëroAgolli, Sabri Godo, Teodor Laço, Luan Omari, Arben Puto,Pëllumb Xhufi, Myslim Pashai, Besnik Aliaj, Marenglen Spiro,Astrit Veliu, Apollon Baçe, Zhani Ciko, Edit Mihali, Tinka Kurti,Margarita Xhepa, Mirush Kabashi, Sali Shijaku, Ali Oseku, MentorPetrela, Bashkim Resuli, Thedhon Meksi, Isuf Kalo, Sabit Brokaj,Pandeli Çina, Anesti Kondili, Spiro Qirko, Nestor Tereska, HysenHeta, Sulejman Kodra, Pal Xhumari, Kozara Kati, Maks Haxhia,Pirro Misha, Remzi Lani, Albert Rakipi, Bashkim Kyçyku, MilvaIkonomi, Fatmira Rama, Mihal Tase, Jovan Basho, Ilir Bibolli,Bashkim Hoxha, Adi Krasta, Aleks Luarasi, Xheladin Shala,Sulejman Abazi, Ibrahim Gashi, Shefqet Hoxha, Bashkim Kuçuku,Rustem Gjata, Pjetër Pepa, Fatmir Agalliu, Kadri Muka, NdueFrika, Nikolin Kurti, Hasan Halili, Abdi Baleta, Eshref Ymeraj,Uran Butka, Iris Luarasi, Aleksandër Çipa, Ago Nezha, EkremKryeziu, Resmie Kryeziu, Sabri Maxhuni, Agim Zogoj, ParimKosova, Feti Meldiu, Agim Gjakova, Lulëzim Lajçi, HysenMatoshi, Beshan Hoti, Mehmet Karaj, Kim Mehmeti, Ali Aliu,Lorik Cana, Ivzi Islami, Rexhep Ismaili, Xoje Nura, Esat Stavaleci,Migen Qiraxhi, Altin Çollaku, Enri Qiraxhi, Klarenc Refati, SaimirVisha, Rigels Xhemollari, Gerti Peshkopia, Arben Kondi, AgimSelamaj, Pëllumb Zaimi, Isuf Bajraktari, Përparim Laze, Pandeli

SI U KRIJUA LËVIZJA QYTETAREPËR IDENTITETIN

“Aleanca Kuq e Zi” u krijua si reagim i natyrshëm ipadrejtësive që ishin bërë dhe vazhdonin të bëheshin në kurriz tëshqiptarëve, të cilët në mënyrë të padrejtë, qysh prej më shumë se100 vjetësh, jetonin të ndarë me njëri-tjetrin. Shkeljet e hapura tëtë drejtave të njeriut, që ishin bërë dhe vazhdonin të bëheshin nëkurriz të shqiptarëve, kishin thirrur në skenë një forcë të reintelektuale, e cila duhet t’u thoshte “ndal” projekteve të ardhshmepër eksperimentimet dhe traumatizimet e mëtejshme të saj, prejfqinjëve, por ndonjëherë prej vetë politikës së brendshme anemikedhe servile. Kjo krijesë e re mbante mbi shpatullat e veta detyriminhistorik për të kundërshtuar gjithashtu, çdo projekt të ri, që bëhejnë Athinë, Beograd, Shkup, Tiranë, etj., e cila ishte në kundërshtimtë hapur me interesat e kombit tonë.

Kjo lëvizje qytetare pati meritën e nuhatjes së rrezikut tëshkombëtarizimit, duke mbledhur rreth vetes, brenda një kohe tëshkurtër, me mijëra vetë. Këtu nuk llogariten mbështetësit eshumtë, brenda dhe jashtë vendit, që e bekonin krjimin e saj, papasur mundësinë e anëtarësimit zyrtar, për shkak ndofta të largësisë.Ndërkohë, kësaj lëvizjeje, iu bashkuan edhe shoqata e forume tëndryshme, duke filluar nga shoqatat: Labëria, Fan Noli,

SHTOJCË


Gashi, Saimir Dardha, Erind Erebara, Nino Strati, Enio Mekshi,Bilal Zharri, Agim Sinanaj, Laureta Budini, Besim Gjedi,Benisa Kopliku, Nino Strati, Fabiola Bejko, Klodian Siqeca, BeqirPlaku, Xhezmi Gera, Endrin Sejko, Samir Kurti, Sherif Ahmetaj,Naim Sahiti, Sabit Elshani, Klodian Duraj, Nazim Guri,Ardian Ilazi, Sokol Ajeti, Bujar Totraku, Enio Mekshi, HekremMaliqi, Krenar Basha, Fisnik Qerimi, Ervin Muharemi, GentianFilaj, Bledar Ndreca, Klevis Rama, Indrit Tershana, Ertgrent Bashi,Edona Sejdija, Ledio Çarciu, Albi Çarciu, Renato Benishta,Eurilda Xhaka, Eda Hoxha, Bijana Caniku, Denisa Braho, ElmaGuzi, Miriana Çela, Elena Xhferri, Kristela Bezati, Ernilda Çoku,Alketa Zogu, Reshat Dragoti, Enxhi Hasani, Klevi Zhuri, ErlindCarapul, Elda Dervishi, Fabiola Murati, Erind Koci, Ilir Mema,Dorisa Zogu, Renato Rexhepi, Kedina Rexhmataj, Argena Hasa,Eneda Semeu, Emiljano Kurti, Parid Peka, Albert Prenga, EmiljanoHoxha, Dorjan Fuga, Eralda Daja, Ermir Shkoza, Reshat Dragoti,Klodjan Hakrama, Marilda Shehi, Linart Papa, Arlinda Shino,Anisa Bala, Erida Pirra, Menald Zaimi, Rejda Vojka, AmildaAlushani, Anila Bati, Borana Bornaci, Egi Sinajmeri, RominaZeka, Besim Spahiu, Andi Bime, Laurent Dedja, Selim Gorra,Anderson Sinani, Muharrem Xhaferi, Oltion Gjonlekaj, EmiraldoVija, Eltjan Cani, Eljon Hoxhaj, Morgan Xhalili, Enian Tafa,Klodian Xhika, Alfred Xhika, Luen Guri, Bledar Jonuzaj, AlgertLeko, Aurel Qinami, Elon Sehitaj, Gernado Kociu, KlodianHoxhalli, Armand Marku, Gerhard Canellari, Inva Kordha, IsmailHoxhaj, Kejdi Meta, Visar Mato, Elvi Osmanlliu, Besjan Osmanaj,Veri Dajko, Emiljan Hasa, Beniamin Bakalli, Avni Melenica,Fisnik Mucaj, Eros Dhora, Drita Kola, Aurel Cungu,Migjen Elmasllari, Fred Nerjaku, Olsi Vata, Laurenc Cungu,Agron Juniku, Bledar Lahi, Ernest Markaj, Shkelqim Demirxhi,Altin Ndreu, Patriot Deraj, Naim Dedolli, Afërdita Kasapi,Kozeta Kasapi, Eukeleda Kasapi, Armir Zhupani, Erion Gjana,Albert Zaimaj, Elidon Hyseni, Marjela Hala, Arlinda Ibrahimllari,Sokol Daci, Kudrete Gacia, Osman Lleshi, Esmeralda Komici,Endi Sinemati, Xhuljan Toli, Silvi Caushi, Enxhi Kapaj, ManantelaRefugjati, Klara Refugjati, Vera Gjecaj, Jonida Kurti, Eglantina

Koçi, Teki Bregu, Ilir Çurri, Halim Kurti, Ibrahim Gani, HalilKatana, Flora Krasniqi, Hekuran Sanxhaku, Bajram Mane, NevruzSako, Ylli Myrtaj, Hanushe Muhametaj, Kujtim Mateli, GëzimVoda, Xhevahir Baxhia, Drini Malile, Fatmir Laze, Maliq Lajmeri,Nuredin Nurçe, Agim Tabaku, Selvie Lamllari, Flamur Dalipi,Selim Molla, Nasip Dyrmishi, Skënder Bajraktari, Eqerem Osmani,Hatixhe Reka, Neriana Zaimi, Aqif Kurti, Halim Fusha, NusretBilani, Xhemil Çela, etj, etj

Rol me rëndësi kanë luajtur dhe më të rinjtë, diplomuar vitet efundit dhe disa në prag diplomimi, të cilët i kanë rënë Shqipërisëkryq e tërthor, për të njohur shqiptarët me arsyetimin ligjor tëkëtij gabimi të madh që bëhet me regjistrimin e popullsisë, sipasnjë formulari antishqiptar. Të tillë janë:

Adriatik Lapaj, Valmira Kosova, Flutura Begaj, Migel Zallëmi,Gëzim Hysa, Aurora Cjapi, Bekim Morina, Redi Ramaj, AndiShkira, Edison Allmuça, Ergesta Turtulli, Gert Peshkopia,Drita Sokoli, Rigert Kapllani, Romina Livadhi, Brikena Mile,Denis Frroku, Vladimir Brenga, Enola Bejko, Inesa Murati, ElisElivani, Ledjo Allkoja, Orgesa Serani, Ervina Lila, Ardita Muçaj,Agim Gapi, Besmira Meraj, Endrit Teco, Erjon Maksuti, DorianRoshi, Joniada Roko, Erlanda Agaj, Erlis Nakollari,Dorela Koxherri, Desina Gega, Admir Hajrulla, Arber Jankisha,Glen Kulli, Irgest Ballaj, Eranda Zyberi, Xhiliola Alijn, AlbiLamaj, Arlind Sopi, Mikel Milljo, Jonis Metaj, Gjon Ndoci, Adil Skuja, Marjeta Balani, Bejas Ajasllari, Delira Hanelli,Eligert Spahiu, Vasil Manthja, Ardit Mekshiqi, Elidon Lleshi,Eriselda Meminaj, Pavjo Gjini, Defrim Deda, Armand Haxhia,Greta Gogollari, Ervis Keco, Erind Topçi, Altin Mino, EriseldaLako, Viola Çuni, Levis Kurti, Altin Çollaku, Ornel Çapo, EnriQiraxhi, Nertil Lazellari, Ardit Rada, Kati Zhubi, Vjanko Semini,Lorenc Ruco, Besjana Gjondedaj, Armando Serjanaj, Gjergj Rica,Renald Jaupllari, Indrit Aliu, Gledis Kalavace, Erand Meca,Madrit Lemeti, Erald Loni, Xheri Hajdarkolaj, Gerald Agolli,Mariglen Zeka, Gezim Daja, Klejdis Ciko, Andi Batku, Arbri Baze,Artan Hysenllari, Sonila Prifti, Arben Demirxhiu, Elisa Konomi,Kastriot Osmani, Orion Zoga, Orjon Kocaj, Gani Hoxha, Valdet


Mirashi, Florian Skendo, Shela Selhanej, Nexhemedin Krasniqi,etj.

Ndërkaq, ajo mori një përhapje të gjerë në gjithë universinshqiptar, brenda dhe jashtë kufijve tanë, duke nisur nga SHBA,Kanadaja, Italia, Greqia, Gjermania, etj., por individët dhe shoqatate mësipërme shërbyen si dallëndyshet e para që shërbyen përlajmërimin e pranverës. Padyshim, vitet do të kalojnë dhe në varësitë situatave kjo shoqatë do të pësojë metamorfozat e veta natyrale.Më vonë ajo mund të kthehet në një shoqatë mbarëkombëtare aponë një parti politike, por kontributi i atyre që e mbajtën të ndezurflakën olimpike të identitetit shqiptar, nuk do të harrohet kurrë.Qëllimi final, për intelektualët shqiptarë, është bashkimi shpirtërori shqiptarëve, si rrugë e ndërmjetme për bashkimin e trojeve tona,në trungun e Shqipërisë etnike dhe natyrale. Ky është qëllimi dhepikësynimi edhe për këtë lëvizjeje dhe nëse ndonjë ditëmetamorfozat e kohës do të plasarisin thelbin e këtij pikësynimi,për hir të interseva personale apo për karrige deputetësh, atëherëroli i saj do të marrë të tatëpjetën dhe të gjithë ne do të ndjejmëdhimbje të thellë.

TREGUESI I EMRAVE

Abazi, Sulejman 99Abdullahu, Bedri 323Agolli, Dritëro 96Alia, Ramiz 259Aliaj, Besnik, 96Aliaj, Eglantina 286Aliaj, Vasil 320Ameli, Marie 92Ana 11, 12, 25, 58, 87, 88, 58,

59, 198, 199, 278, 333, 334Anastasiadhi, A 122Avdiasi, Zeni 151Avrami, Thoma 272Baçe, Apollon 96Bagërri, Josif 272Bajraktari, Sadedin 175Bakalli, Naxhi 96Baleta, Abdi 13, 25, 31, 308,

318, 329Balili, Blerta 220Basha, Anila 135Basho, Jovan 96Beci, Orfea 128Becker, C 13

Beqiraj, Gudar 96Berati, Petraq 282Berisha, kryeministër 247,

248, 256Bibolli, Ilir 96Bismark, Oto 214Bler, Toni 171Boçova, Koço 99Bojaxhiu, Anjeze GonxheBop, Franc 13Boue, A 13Brahimllari, Syti 99Bregu, Qamil 99Brokaj, Sabit 77, 97, 229Brouchneri, Ch 13, 61Brun, Malte 13, 60, 90Budina, Edmond 256Butka, Uran 162, 318Çabej, Eqerem 13, 25Çajupi, Andon Zako 272Canaj, Lorik 100, 324Çaprazi, Nina 74Ceka, Hasan 13, 25, 58Çela, Alltun 81


Cervenkovski 338Chrysos, E 91Ciko, Zhani 96Çina, Pandeli 96Çipa, Aleksander 40, 41, 135,

162Çipa, Lefter 6, 41, 136, 137Çubrilloviç 206, 338Daçiç, Ivica 200Dalipi, Flamur 220Damini, Damin 236Damini, Skënder 236Danaj, Koço 343De Rada, Jeronim 272Demaçi, Adem 337Dervishi, Flora 220Dibra, Iliaz Pashë 212Dibra, Pranvera 336Disho, Naum 74, 78, 79Doçi, Agim 107Dragoj, Nuri 3, 5, 8Drenova, Aleksandër Sotir

(Azdreni) 272Droutsas, Dhimitris 143Duka, Valentina 96Dule Vangjel 5, 36, 192Duro, Anastas 128Dushi, Hajdar Beg 335Eftimiu, Viktor 73, 80Falmerajer, J.F 13Fehmiu 67, 68Fehmiu, Bekim 175, 176Feraj, Hysamedin 288Fevziu, Blendi 305Frashëri, Kristo 13, 25, 91, 96,

257, 258, 259,. 276, 283,

313, 314, 329Frashëri, Sami 272, 345Frashëri, Abdyl bej 335Frashëri, Abdyl 169, 272Frashëri, Mithat 13, 25, 309Frashëri, Naim 63, 272, 327Fratari, Musa 153, 154Frwmmer, H 13Galica, Shyqyri 179, 180Garashanini, Ilia 206Gashi, Ibrahim 220Gjilasi, M. 243Gjonaj, Marenglen 96Gjukanoviç, President i Malit

të Zi 251Gledston, kryeministër anglez

218Gllavinicë 91Godin, baronesha 92, 93Godo, Sabri 40, 41, 56, 57, 77,

96, 303, 304Grameno, Mihal 272Grej, Eduard 113, 114, 115,

117, 120, 121Gruevski, kryeministër 188,

189Guma, A 302Gurakuqi, Luigj 272Gërdeci 185Gërmenji, Themistokli 4, 272Habili, Nasip 320Hammond, N. G. L. 13Hamond, Nikolas G.L. 314Han, J 13Haxhia, Maks 96Herdez, J.G 13

Heta, Hysen 96Hetemi, Ibush 323Hima, Dervish 272Hoxha, Bashkim 64, 303, 304Hoxha, Enver 177, 243Hoxha, Shefqet 318Hoxhi, Koto 272Hrodoti 90Hysa, Adem 183Hysa, Enver 183Hysa, Roland 181, 182, 183Idrizi, Shpëtim 290Ikonomi, Milva 96Ikonomus, Theodhorios 35,

39, 75Isambert, E 13Janullatos, Anastas 128Jireçek, Konstantin 244Jozefi II 208, 209Jubani, Zef 272Kabashi, Mirush 96Kabashi, Mirush 96, 107Kadare, Ismail 331Kadriu, Ibrahim 179Kallaku, Besart 107Kalo, Isuf 96Kame, Gëzim 154Kame, Zigur 153Karamelo Logoraq 5, 35Kardeli, Eduard 244Karoli, Stavri 121Kastrioti, Skënder bej 335Katerina II, caresha 208, 209Kati, Kozara 96Kenedi, Xhon 248Kiço Kristaq 42

Kilica, Vilson 96Kirka, Kristo 121Kita Zamira 65Klinton, Bill 171Koçi, Pandeli 288Koço Sotir 78Kodra, Sulejman 96Kokalari, Mexhit 13, 25Kol, Helmut 253Koletis, Janis 205Kolonja, Shahin 272Kolonja, Shahin 272Kondili Anesti 96Konica, Faik 116, 183, 218Konica, Mehmet 112, 113,

115, 116Korça, Vangjel 4Koronica, Ahmet 212Koroveshi, Alqi 78, 79Kotelli, Elenica 79Krasniqi, Arbër 202Krasta, Adi 64Kretschmer, P 13Kristiç, X. 252Kristoforidhi, Konstandin 272Kullurioti, Anastas 272Kuneshka, Ilia 78Kurti, Tinka 96Kyçyku, Bashkim 96Laçi, Ardian 151Laço, Teodor 96Lajbnic, C. V 13Lajçi, Lulëzim 179, 180Lamllari, Gëzim 151Laze Përparim 50Laze, Aliko 50


Leka, Miço 302Luarasi, Iris 162Luarasi, Petro Nini 4, 63, 262,

272Lulo, Irfan 50Makariadhis 318Male, Maria 79Mali, Pranvera 151Maliqi, Lefter 296Manço, Helpi 75Manko, Elpiniqi 73Mano, Andrea 77Marti, Dick 190Matoshi, Hysen 179, 180Maxhuni, Sabri 323Mazreku, Tahir Mete 217Mbreti Leka i Parë 144Mejdani, Rexhep 96Meksi, Jorgji 272Meksi, Theodhon 96Melani, At Stathi 262Merdani, Ylber 65Merxhani,. Branko 275Meta, Beqir 13, 25Mihali, Edit 96Mileri, Artur 199Millosheviç, Sllobodan 171,

184, 185, 201Misha, Pirro 96Mitko, Thimi 272Mlladiç, Ratko 166, 190Moisiu Alfred 96, 98Momsen, Teodor 13, 61Mosi, Hilë 272Muho, Lirim 50, 99Muka, Kadri 102

Mustafaj, Besnik 96Naçi, Nuçi 272Naço, Nikolla 272Natasha 11, 12, 16, 25, 59,

133, 134Navokoviç, Luba 338Negovani, Papa Kristo 262,

272Nexhmedini 53Nezha, Ago 220Nika, Mihal 8, 131Nikolla I, car i Rusisë 210, 211Nita, Nije 181Noli, S. Fan 183Nushiq, Branisllav 244Odiseu 20Orben, Robert 244Oseku, Ali 96P.R. Franke, 13Paja, Gazmend 289Pal Dodë Ndreka 130, 132Pali, Janko 302Pandulas, Mihalis 35Papa, Foto 163Pasha, Vaso 170Pashai, Myslim 162 , 288Patozi, Astrit 291Pavlopulos, Prokopis, ministër

i Brendshëm 5, 47Peçancit, Kosta 338Peci, Sotir 272Pejani, Bedri 115Peshkëpia, Gerti 100, 162, 220Petrela, Mentor 96Pirraku, Muhamet 179, 180Pitarka, Bashkim 288

Plutarku 60Polibi 13Pollo, Genc 62, 224, 256, 257,

259, 263, 290Popa, Ylli 96Popoviç, V 244Pouquevill, 13, 60Prifti, Peter 281Prishtina, Zija 272Prizreni, Ymer 212Prokopi i Cezarezë 91Puto, Arben 96, 283, 318, 328Qemal Ismail 63, 123, 124,

242Qeraxhiu Migen 63Qirko, Spiro 96Rakipi Albert 96Rama, Fatmira 96Rankoviç 338Reiter, M 13Resuli, Bashkim 96Rexhepi, Bajram 325Rexhepi, Pleurat 145Rizopulos, Joanis 42Romanovi, Pjetër 208Romë 150Saliu, Hasan 323Samara, Petro 144Selanik 150Shabani Endri 50, 292, 323Shala, Xheladin 179, 180Shehu Xhevdet 50Shehu, Agim 301Shijaku, Sali 96Shijaku, Sali 96Shima, Gëzim 296Shiroka, Filip 272

Smirnova, Nina 251, 252Sotiri, Pandeli 272Spahiu, Kreshnik 32, 37 , 40,

57, 96, 136, 144, 327, 330Spahiu, Shpëtim 155Spencer, E, 13Spiro, Marenglen 96Stamo, Vladimir 227Stalini, Josif 244Stefani, Andrea 135Straboni 13, 59, 60, 90Tadiç, Boris 190, 191, 200,

246, 246, 247, 248Tahiri, Sefer 222Tase, Mihal 96Tashko, Thanas 272Tereska, Nestor 96Tereza, Nënë 222Terezës, Maria 208Thanasi, Spasse 50Thedhoris, Stathis 35Thomai, Nesti 8, 75Tito, Josif Broz 243Tomsoni, general 85Topi, President 297, 298Toptani, Esat 114Topulli, Bajo 272Trebicka, Jani 76Tunman, J.E 13Tuqididi 13, 90U. M. Leek, 13Vasa, Pashko 272Veliu, Astrit 96Venizellos, E. 242, 307, 308Veqilharxhi, Naum 262, 272Vidi PrincVirçov 273


Vlora, Ismail bej 335Vokshi, Sulejman Agë 335Volfarth, Ambasador 300Volteri 8Von Han, J.G 13Vreto, Jani 272Vrioni, Mehmet Ali 272Vrioni, Mehmet bej 169Vruho, Jani 272Vula, Veton 324Xhepa, Margarita 96

Filat 234Firence 112, 173Follorinë 35Francë 167Frashër 157Gjakovë 117, 119Gjenevë 7Gjermani 167, 181Gjiri Ambrakisë 13, 90Gjirokastër 6, 16, 43, 83, 89,

93, 94, 114, 171, 183, 192Gjoboçar 108, 312, 322Goricë e Përmetit 108Gostivar 211Greqi 5, 7, 20, 29, 36,43, 47,

48, 55, 60, 74, 83, 87, 94,124, 209, 219, 265, 275,289, 305

Gruda 117, 211Gruemirë, Komunë 281Gucia 117, 119Gumenicë 313Hagë 201Hajdaragë 282Hercegovinë 209Himarë 41, 89, 93, 118, 119,

284Hoti 117, 211Hotit, Hani 117Itali 167Janinë 83, 119, 122, 171, 216Jon, Deti 263Jugosllavi 245Kaçanik 104, 211, 336Kakavijës, Qafa 117, 235, 313Kallamatë 51

TREGUESI I VENDEVE

Kanada 68Kaonia 60, 90Kapshticës, Qafa 117, 235Karahaxh 282Karalibej 282Kasëmallabej 282Kazakistan 310Kelmend 211Kolonjë 89, 93, 313Konica 119, 171Konstandinopojë 209, 210,

310Korçë 5, 6, 20, 35, 36, 38, 39,

67, 74, 75, 76, 77, 83, 89,119, 121, 122, 123, 322

Korfuz 265Kosinë 77Kosovë 33, 122, 123, 171,

178, 189, 241, 246, 248,252, 253, 266, 289, 325,338, 340, 341, 342, 345

Kosovës, Vilajeti 168, 219Kostur 119Krajë 211Kretë 219Kumanovë 171, 336Këlcyrë 114Leposaviçi 336Leskovik 93, 121, 313Liqenasit, Komuna 281Londra 11, 25Lugina e Preshevës 33Mali i Zi 33, 117, 124, 167,

168, 169, 171, 189, 209,211, 245, 251, 260, 266,286, 287, 289, 339, 340,

Xhufi Pëllumb 13, 25, 40, 41,48, 77, 96, 98, 107

Xhumari, Pal 96Ymeri, Eshref 300, 301Zaçe, Luan 78, 79Zadohin, A. 251Zaimi, Pëllumb 8, 50, 230, 231Zarka, Maks 99Zhujoviç, Sreten 241Zuko, Stavri 74

Adriatik, Deti 117Akarnaninë 60Aliko 282Amerikë 68Anadoll 338Anamali 211Anglia 167Argjentinë 68Argjntinë 68Arta 91, 119, 313Athinë 4, 6, 12, 47, 87, 146,

236, 275, 313Australi 53Austri 7, 219Austro - Hungaria 167Ballësh 91Beograd 4, 171, 175, 177, 178,

248, 260Berat 171Boboshticë 8,18, 65, 73, 75,

77, 79Bota, Qafa 117

Bruksel 85Bukuresht 310Bullgaria 211Butrint 312Çamëri 8, 118, 123, 124Çaush 282Dakisë 209Danimarkë 125Deçanit, Komuna 181, 186,

187Delvinë 89, 93, 119, 281Dibra 119, 171, 211Drenovë 74Dropull 84, 282, 284Dunavat 183Durrës 60, 124, 322Durrës, Amfiteatër 106Dëshnica 12Egjypt 310Epiri i Ri 88Epiri i Vjetër 88Etolinë 60


INSTITUCIONE DHE SHOQATA

Akademia e Shkencave tëShqipërisë 94, 336

Aleanca Kuq e Zi (AK) 50, 63,66, 127, 136, 138, 153, 162,220, 221, 223, 225, 265,267, 268, 294, 318, 324,327, 346

Andon Zako Çajupi, teatri 65,67

Antifashisti, Shoqata 347Aviatorëve, Shoqata 347Ballkani Perëndimor 342Bashkimi Europian 331Bolena, Shoqata 347Çajupi, Shoqata 347Çamëria, Shoqata 236Dangëllia, Shoqata 347Dëshnica, shoqata 347Devolli, Shoqata, 347Dropulli, Shoqata 347Dukati, Shoqata 347Fan Noli, Qendra per Kulturë

Demokratike 34, 347Federata e Sindikatave të

Pensionistëve 347Fllotës Luftarake-Detare,

Shoqata 347Gadishulli Ballkanik 180Gjykata e Apelit Gjirokastër

128Gjykata e Fakit Gjirokastër 56Gjykata e Lartë 128Gjykata e Leskovikut 72Gjykata e Përmetit 81

Gjykata e Tiranës 44Gjykata Kushtetuese 21, 56,

81, 128, 143, 144, 225, 229,266, 293, 297, 301

Golemi, Shoqata 347Golloborda, Shoqata 347Gora, Shoqata 347Halil Bërzeshta, Shoqata 347Historianëve Ushtarakë,

Shoqata 347Humelica, Shoqata 347Identitet e Bashkim Kombëtar,

Shoqata 347Instituti Albanologjik i

Prishtinës 179Instituti i Statistikave

(INSTAT) 22, 29, 281, 282Ismail Qemali, Shoqata 347Kallarati, Shoqata 347Kardhiqi, Shoqata 347Kisha Ortodokse Shqiptare 20Kolonja, Shoqata 347Konferenca e Ambasadorëve

168, 169, 312Konferenca e Londrës 112,

113, 122, 123Konferenca e Paqes në Paris

169, 286, 308Kongresi i Berlinit 167, 169,

170, 171, 204, 212, 214Protokolli Korfuzit 85, 86, 317Kuvendi i Bujanit 335Kuvendi i Lezhës 335Kuvendi i Shqipërisë 267

341, 342, 345Mallakastër 91Manastiri 122, 168, 171Maqedonia 33, 60, 90, 188,

189, 219, 251, 289, 339,340, 341, 342, 345

Memushbej 282Metohi 241Mitrovicë 246Morinës, Qafa 117, 327Moskë 250Muriqanit, Qafa 117Nish 171Norvegji 126Novi Pazar 171Ohrit, Liqeni 117Ohër 119, 171Paramithi 92Patra 125Pejë 117, 336Pirotit, krahinë 215Plavë 117, 119, 211Podujevë 336Pogradec 101, 119Porto Romano 238Preshevë 336Prespë 280Prevezë 171Prishtinë 171, 173, 187, 308Prizren 119, 171, 202, 203Përlep 171Përmet 12, 77, 83, 89, 90, 119,

121, 124, 125, 312, 313, 322Rinas, Aeroport 173Rrugovë 117, 211Rusi 167, 211, 330

Sarandë 90, 119, 312, 322Sazani, ishull 312Serbia 119, 168, 169, 211,

246, 289Shkodrës, Vilajeti 168Shkodër 119, 171, 187, 322Shkup 171, 188, 211Shqipëri 211, 219, 248, 249,

280, 285, 311, 325, 339,340, 341, 342, 345

Shtama, Qafa 117Shtërpçen 336Sofje 308Spanjë 153Strugë 211Taivan 237Tepelenë 89, 90, 93, 119, 124Tetovë 211Thesproti 60, 90Tiranë 17, 25, 178, 187, 249,

264, 322Tivari 90Trenit, krahinë 215Turqi 211, 219Ulqin 90, 211Vitinë 336Vjosë 13Vlorë 90, 320Vorio-Epir 13, 35, 88, 89, 199,

263, 311, 328, 329Vranjë 215Vushtrinë 336Ymer Efendi 282Zhepovë 108Zubin-Patoku 336Zveçani 336


Kuvendi Vlorës 335Këshilli Lartë i Drejtësisë

(KLD) 29, 30, 37, 56, 63,143, 144, 325

Labëria, Shoqata 220Lidhja Shqiptare e Prizrenit 5,

167, 169, 170, 203, 212,214, 220, 221

Lopësi, Shoqata 347Lunxhëria, Shoqata 347Luzati, Shoqata 347Mallakastra, Shoqata 347Mashkullora, Shoqata 347Media Group Monitor 161Megali Idea 156, 205Ministria e Drejtësisë 44, 46Mirdita, shoqata 347Mokra, Shoqata 347Naçertania 205, 206NATO 28, 156, 178Nikaj Merturi, Shoqata 347Nivica, Shoqata 347Opari, Shoqata 347OSBE 300, 301, 302Pallati Kulturës "Naim

Frashëri" 111, 127, 128, 129Partia Komuniste Jugosllave

(PKJ) 240Partia Komuniste Shqiptare

(PKSH) 240

Patrikana Ortodokse eStambollit 206

Përmeti, Shoqata 347SHBA 331Shën Mëria e Pazarit, Kishë

128Shën Mërisë, Kisha 76, 78Shën Ndout, Kisha 100Skampa, Shoqata 347Skenderbegasi, Shoqata 347Smokthina, shoqata 347Sofra e Malësisë së Madhe,

Shoqata 347Stebleva, Shoqata 347Tafil Buzi, Shoqata 347Të rënët e Kombit, Shoqata

347Tërbaçi, Shoqata 347Titoni-Venizellos, marrëveshje

317Tragjasi, Shoqata 347Traktati i Shën Stefanit 211Treva e Krahësit, Shoqata 347Vëllazërimi Kuçiot, Shoqata

347Veteranët Internacional,

Shoqata 347Vranishti, Shoqata 347Vullnetari i Lirisë, Shoqata

347Zagoria, Shoqata 347

nuri

Documents