•

K.K.T.C Y AKIN DOGU ONiVERSiTESi FEN - EDEBiYAT FAKULTESi

TURK ntu EDEBiY ATI BOLUMO

CADI ROMANININ iNCELENMESi

BiTiRME TEZi

SAZiN AGAOGLU SINIFI:4-A 950122

Haziran 1999 LEFKOSA/KIBRIS

K.K.T.C Y AKIN DOGU UNiVERSiTESi FEN - EDEBiYAT FAKULTESi

TURK DiLi EDEBiYATI BOLUMU

CADI ROMANININ MADDi KULTUR ACISINDAN iNCELENMESi

SAZiN AGAOGLU

TEZiN DANISMANI:DOC.DR.BULENT YORULMAZ

Haziran 1999 LEFKOSA/KIBRIS

•

ONSOZ

Bu bitinne tez cahsmasi Yakm Dogu Universitesi Fen -Ede­ biyat Fakti.ltesi Turk Dili ve Edebiyati Bolurnu Yeni Turk Edebi­ kapsanu dahilinde vapilnnsur.

Bu cahsmada Huscyin Rahmi Gurp111ar'111 Cadi adh romam aynnuh olarak mcelennnsnr,

Bu kapsam icerisinde, bilinmeyen kelimelerle birlikte maddi kultur de genel olarak cikartihp tahlil edilmistir.

Bu cahsmada dort yil boyunca beni yonlcndiren , her turlu yardum elestiriyi esirgemeyen bitinne tezi damsmanm Doc.Dr. Bulent Y orulmaz 'a tesekkuru bir bore; bilirim.

i(:iNDEKiLER

~ A ONSvZ --.-.---------~-------------------------·--- 1 . . . l(:IN])EKILER ----------·-------~---------------2-4

. . 1 )G IRI~ ---------------------- ... -----------..----------.5

2) Y AZARIN HAY ATI ---·- .. ·----------------~>·8 Y AZARIN HA YATI ---YA$AMI -·- YAZARLIGA BA~LAMASI -- ROMANCil.,IGI ---KONULARI -- ROMANLARINDA iSLEDiGi TIPLER - ROMAN TEKNiGi - GER<;EKc;iLiGi VE DOGALCILIGI - DiL VE ANLATIMI --YAZDIG-1 TURLER

3) Y APITLARI -------------------------------9-10

4)SECME KA YNAKCA ------------------11-12

S)ARAC VE GERECLER -------------------1

6)BAHCE TABiRLERi VE BiTKiLER ----2

7)DEYiM VE ATASOZLERi ----------------3

8)DENiZ VE KARA iSiMLERi -------------4

9)DiNi TABiRLER ----------------------------5-6

2

•

lO)HiKAYE VE DESTAN ADLARI ---------7

11) E~Y A iSiLERi -----------------------------8-11

12)GOK cisiMLERi --------------------------12

13)HAST ALIK iSiMLERi --------------------13

14)HAYALiKAHRAMANLAR VE BUYUYLE iLG n.t TERiMLER -----------------------------14

15)HA YV AN AD LARI VE HA YV ANLARLA n.otr.r T ABiRLER -----------------------------------------15

16)iNSAN ORGANLARI ------------------------16

17)KIY AFET AD LARI ---------------------------17

18)MEKAN ADLARI ------------------------------18

19)T AKI AD LARI ---------------------------------19

3

•

20)UNLU xtst iSiMLERt ----·--·--·--·------------20

2l)irNvANLAR VE MESLEKLER --------------21

22)YEMEK-YEMi~ iSiMLERi ------------------22

23) YER iSiMLERi --------------------------·---·-----23

24)1ND EKS -------------------------------------------24-38

25)KA YNAK~A --·----------------------·------------39

4

GiRiS •

Huseyin Rahmi'nin,metafizik bir polisiye biciminde baslayan sonunda olayi akilci bir cozume baglayan CADI romanmda, evli­ lik kurumu kadar,metafizik dunya gornsn de elestirilmektedir.

Huseyin Rahmi Gurpmar'm romam (1912) yahlan bitisik iki kadmdan biri olup de kocasi tekrar evlenecek olursa.sag kalan komsu hamm.adama rahat yuzu gostermeyecektir.Boyle sozlesir­ ler.Kadmlardan biri olur.kocasi Nasit Nef 'i Efendi yeniden evle­ nince yah komsusu hamm cadi kihgma girerek arkadasmm dilegi­ ni yerine getirir.

Huseyin Rahmi Gurpmar.bu romanmda batil seylere inanan birtakim fantastik unsurlann etkisinde kalan tipleri, konu edinerek bu insanlann, yanhs olan inanclanm ele ahr ve alayci bir sekilde sonuca baglar, Bu da Huseyin Rahmi Gurpmar'm romanlannda okuyucusuna bir ders vermek amacmda oldugunu gostermektedir,

Bu roman o donemde buyuk tartismalara yol acmca yazar CADI (ARPIYOR (1913) ve SAKAVET-1 EDEBiYE ( Edebiyat E~kiyal1g1,1913) kitaplanyla sanatmi ve halk icin sanat tezini sa­ vunmustur,

HUSEYiN RAHMi GURPINAR

-----Y~am1 ----- Y azarhga Baslamasi -----Romanc1hg1 -----Konulan -----Romanlannda lsledigi Tipler -----Roman Teknigi -----Ger9ek9iligi ve Dogalcihgi ----- Dil ve An1at1ID1 ----- Y azdigr Turler

HUSEYiN RAHMi GURPINAR

Romannmzda dogalcihgm ve gercekciligin en onemli kavsaklanndan \ 1 biri olan Huseyin Rahmi Gurpmar, sanat yasami boyunca hep akhn ve

mantigm yamnda olmus.romanlanyla .oykuleriyle.yazrlanyla toplumun cagdaslasmasi yolunda .yobazhga, gericilige .bagnazhga.somurnculuge karsi savasrmstir.Onu boylesine verimli.cok okunan bir yazar yapan da bu ozelligi olmustur.Huseyin Rahmi, Tiirk toplumunun buyuk bir donusum siirecine girdigi bir donemde.yani dogru zamanda ortaya ciknns bir dusu .. nur - yazardir,

YASAMI: l 7-Agustos-1864'de,istanbul'un Ayazpasa semtinde dogan Huseyin

Rahmi Gurpmar ,hiinkar yaverlerinden Mehmet Sait Pasa'nm ogludur.Ancak babasmm pek etkisi altmda kaldigi soylenemez.cunku.Mehmet Sait Pasa, gorevli olarak zamanmm cogunu istanbul dismda geciren bir kimsedir. annesi de .kucuk Huseyin Rahmi daha dort bucuk yasmda iken olunce, yapayalmz kahr.Bu nedenle cocuklugu teyzesinin Aksaray'daki konagmda gecer,

Tipik bir Osmanh konutu olan konakta kadmlar arasmdaki ya~am1,ro .. manlarmda isledigi olaylar ve ozellikle kadm tipleri konusunda buyuk bir gozlem birikimi saglamasmda en onemli etken olacaktir. - Belki de anne imgesi .ve bu imgeden 90k cabuk aynlmasi.romanlann .. daki ve oykulerindeki "yash kadm"tiplerinin de ana cizgilerini olusturmus­ tur ,bir amsmda annesini soyle anlatir: 11 Annem okur-yazar bir kadmdi.Beni dort bucuk yasmda teyzemin egitici kucagma birakarak pek gene iken,yirmi iki yasmda iken oldu. Soz annemden acilmca.kendimi tutamam.aglamadan duramam.Cunku kendisine pek duskundum.Kucagmdan hie inmezdim. 11

(Yalinlastmlrrusnr.Ylibll TORK DERGiSi,say1 25,1934).Buna karsm Huseyin Rahmi,ilk ogreniminden sonra,once Beyazit'taki Mahmudiye Rusti­ yesi'nde okumaya baslar ama diploma almadan Mahrec-i Aklam adi verilen bir tur meslek okuluna gecer.Bu okul,devlet memuru yetistiren bir okuldur. 1878'de Mulkiye ldadisi'ne yazihr.ancak ikinci simfta iken.hastalandigi icin aynlmak zorunda kahr.Agzmdan kan gelmistir.Bu durum gene Hiiseyin Rahmi'yi urkutur.Annesinin de veremden olmus olmasi.yazann.bir bakima

up korkusunun da nedenini olusturur. Y akmlarmm belirttigine gore.ol e "*ca "kuruntulu "bir kisiligi vardir ve isi.baskalanyla iliskiden kacmaya

goturur. 1880'de Adliye Nezareti Umur-u Cezaiye Kalemi'nde (Ceza lsleri Bu-

• rosu )memur olarak cahsmaya baslar.Daha sonra Ikinci Asliye Mahkemesi namzet uyeliginde bulunur.

1908 Mesrutiyeti'nden sonra,resmi gorevinden aynhr ve yapitlanm yaymlamaya baslar.

1912'de, Heybeliada'da yapnrdigi koske tasnur ve omrunun otuz yih­ ni bu koskte gecirir.Ivl-i'te Darulbedayi kuruldugu zaman olusturulan "ede­ bi kurul'uyeligine atan1r.iKDAM gazetesinde,tiyatro yazilan da yayimlar, 1936'da Kutahya milletvekili secilmesiyle baslayan siyasi yasami.iki donem sonra, 1943 'te sona erer.

Huseyin Rahmi,8-Mart-1944'te yasama gozlerini yumar ve Heybelia­ da'daki Abbas Aga Mezarhgi'na gomulur.Kosku.olumunden sonra muze haline getirilmistir.

YAZARLIGA BA~LA1\t1AS1: Huseyin Rahmi'nin annesi de babasi da okumus insanlardi.Babasmm

divan siiri yolunda siirler yazdigi da bilinmektedir.Kendisinin yetenegi de kucuk yasta ortaya ~Ikm1~trr;l887'de yayimlanan ilk yazisi," istanbul'da Bir Frenk " admi tasir.Bu oyku.hayli de begeni toplar.

Bu yillar.Tanzimat ikinci kusak yazar ve sairlerinin.edebiyat dunyasi­ na egemen oldugu.Servet-i Funun kusagmmsa yazi alamna cikmaya hazir­ landigi yillardi, Siirde cosumculukr romantizm)kendisini duyumrken,roman ve oykude.Samipasazade'nin "Serguzest " romamyla "Kucuk Seyler " adh oyku kitabi.Nabizade Nazim'm "Zehra"romamyla "Karabibik"adh ilk dogal­ ci (natiiralist)uzun oykusu.Recaizade Ekrem'in "Araba Sevdasi'lromam ede­ biyatmuza buyuk acihmlar getirmis.dilde.anlatnnda.analn estetiginde buyuk bir gelisme saglannusnr.Bunlann yanisira, ama bambaska bir yolda yazan, donemin basim ve yazim alanmdaki devi Ahmet Mithad Efendi'nin her tur­ den yazdigi romanlan,okum hem anlati turunu okumaya ahstmms.hem de romanlanyla gecinebilmesi.genc yazarlan yureklendirmistir.

Huseyin Rahmi'nin ilk romam da,1887'de Ahmet Mithad Efendi'nin cikardrgi TERCUMAN-I HAKiKAT gazatesinde,tefrika edilmeye baslar. Kendisi,romamm Ahmet Mithad Efendi'ye gondermis.ertesi gunu romam­ nm gazetede yaymlanacagim.kendisinin matabaaya cagnldignu duyunca gozlerine inanamamtstr.'Tlazretin huzumna buyuk bir helecanla ciktim.Gur kash, kara sakalh,iri yan,heybetli bir zat. .. Beni gorunce ilk somsu su oldu: -Kimsin sen corugum? -,,IK. yazan Huseyin Rahmi.

Korktuguma ugradun.Efendi'nin yuzunde derhal bir giivensizlik gu­ liilmemesi belirdi.Bana pek alayci gelen bir sesle:

...• nm.senin agzm daha sut kokuyor.Bu roman usta isi. Senin ne kalemin,

2

• Ne yazi gucun, deneyimin ne de gorgun henuz bunu yazmaya yeterli degil. Bu gercek gorunuyor.Sen boyle bir ~ey tasvirine ozenebilirsin.ama tek ba­ sma basaramazsm.Sana bir yardim eden var.Baban rmdir.agabeyin midir, arkadasm midir, o kimdir?Soyle ...

( ... )Koca Ahmet Mithad Efendi 'nin bu suclamasi karsismda kucul­ dum , buzuldum .hicbir soz bulamadim. Sonunda gozlerimden dokulen iki damla .huzunlu bir yamt yerine gecti.Bu saf ,masumca aglayisim Efendi'ye dokundu hemen :

,. ...••. Aglama ... Aglama .inandim ... dedi." (SIK'm onsozunden ,ikinci basim .Ibrahim llilmi Kutuphanesi.Iszu) · ·

Boylece Huseyin Rahmi, yazm dunyasina ,hem de onu,daha sonra kizmi vermeyi dusunecek kadar begenen ve seven Ahmet Mithat Efendi'nin, destegiyle girmis olur.( Ahmet Mithat Efendi'nin kendisine kizmi verme teklifini nazikce reddeder ve omur boyunca evlenmez.)

ROMANCILIGI: Huseyin Rahmi, daha ilk yapmyla yani SIK romamyla buyuk bir tin

kazamr.Buna kendisi de ~a~rrm1~tir.Nedenini Ahmet Mithat Efendi'ye sor­ dugunda ,~u yanm ahr: "Oglum ,senin kafandan daha cok seyler dogacak gibi gorunuyor.Eserinin enbuyuk erdemi , okuyanlan kahkahalarla .guldur .. mesidir."

Gercekten de Huseyin Rahmi , ustadi Ahmet Mithat Efendi gibi ,hem okurlanni bilinclendirmeye , cagdaslasnrmaya , bos inanlardan ,cagd1i1hk-­ lardan kurtarmaya cah~1r .Bu arada ilerde degilinecegi gibi , belki biraz asinya kacar.ogreticiligin dozunu biraz kacmr.ama onun inancma gore, roman estetigi ister zedelensin , ister zedelenmesin , bunun o donemde , o kosullarda .yasamsal bir geregi vardrr.

- Huseyin Rahmi 'nin romanlannda, ilk kez yapmaciksiz bir yerlilik vardir.Istanbul'un butun semtleriyle , mahallenin delisinden konak hamm­ efendisine ,sokak cocuklanndan kaympederinin evine yan gelen icguveyine kadar , kimi ve neyi konu olarak ahyorsa , onu yerli renkleriyle betimleme sini bilir. "lffet'tromanmm yaynnlandigi sirada (l 897)romamn konusunu bir bir Fransiz yapitmdan asmldigmi ileri surenlere.sair Andelib'in verdigi yamt ilginctir:" lnsaf ediniz yahu Fransa'da Edimekapi mezarhgi, Y enibahce caym.Kale Dibi mahallelerimizin hayati var nudir'Huseyin Rahmi bu halk dili siveleriyle.butun adetleri,feci ve gulunc ahlaklan,sefaletleriyle yasat­ iqtir.Mezarhklarda gordugumuz siirde busbutun yerlidir.hie Fransizsiirsel­

. · andrimaz.iffet;ipligi,yunu,boyas1 yerli olan eski Turk hahlan kadar ""---" 'tiir!"

3

Huseyin Rahmi, sanati, halki yukseltmek icin bir arac olarak gorur.Bu nedenle.butun yazarhk ya~arm boyunca iizerine gitmedigi.elestirip alay etmedigi hicbir toplumsal kurum yoktur ; iki yuzluaile ahlakim (daha dog •. rusu ahlaksizhgnu ),dini kotuye kullandigmi dunyahklanm dogrultan yobazlan.kansim ya da kocasmi aldatan esleri.her turlu rezaleti A vrupahlas •. manm bir geregi olarak goren kadmlan.tuyu bitmedik yetimin hakkmi gasp eden ticaret erbabun yergilerinin hedefi olarak islerken.amaci yalmzca okuru biraz olgun dusundurmek ve eglendirmektir.Kendisini "uslubsuzlukla suclayan yazar ve elestirmen Sahabeddin Suleyman'a soyle yamt verir: "Karsumzda yukselmek ozlemiyle ellerini bize uzatnus milyonlarla halk var. Bir milletin genel kulturu, birkac estetik hocasmm arastirmalanmn sonucla­ nyla olculemez.z Halk icin edebiyat olmazmis ... Ne sacmahklHalk bilgisiz - lik icinde bogulsun.koca bir millet yok olmaya mahkum olsun,biz karsidan seyrine bakahm.eyle mi?Siz edebiyati kendi aramzda gecerli bir kalp.paraya yalmz seckinlere ozgii bir sifreye cevirmek istiyorsunuz. "(Cadi Carpiyor' •. dan).

KONULAR: Refik Ahmet Sevengil.Huseyin Rahmi Gurpmar adh yapitinda," Halk

icin yazan yazar .konulanm ve tiplerini halkm yasayismdan.duygusundan, dusuncesinden.konususundan aldi.Ustadin romanlanm okurken, bu taplar­ daki kahramanlan bir bir tamr gibi olurum.Onlar yazann duslem gucunu (muhayyilesinin )yaratt1g1 tiplerdir ama buhayal aleminin yarattiklan .sokak­ ta dolasan.vapura.tramvaya.trene binen,sizinle konusan.benim yammda-otu .. ran gercek insanlardan hie de baska turlu degillerdir." demektedir.(1944, s.58). Gercekten de Huseyin Rahmi Gurpmar'm yapitlannda.cosmculugun.duslem­ lerin.buyuk asklann.kara sevdahlann.yasamm dussu yanlannm yeri yoktur. kendi deyisi ile o,okurlanm yuksek bir felsefeye dogru yukseltme amacm­ dan baska bir amacla yazmaz;bunun icin de konulanm secerken.bunlann yasamm icinden sayfalar olmasma ozen gosterir.lstanbul'un kenar semtlerin­ de,mezarhklannda, Cin gene mahallelerinde.konaklannda.sirket-i hayriye ,.. . . ' -.

vapurlannda,gazinolarmda,yazhklarmda,gezi yerlerinde vb.dolasir.okurlan- m dolastinr.Bema Moran'm deyisiyle, "Halk cahil kaldikca hicbir seyin du .. zelmeyecegine inandigmdan.halkm geleneklere.goreneklere ve dine dayah zihniyeti yerine.Bati'nm akla,bilime dayah pozitivist zihniyetini yerlestir ..

istemistir.Onun icin.romanlannda hep "eski kafa ","yeni kafa" dedigi · zihniyetin carprsdigma tamk oluruz." (Selim ileri ile yaptigi konusma­

,J3u amacuu gerceklestirmek icin.lstanbul.bir Iabaratuvardir sanki.

4

Huseyin Rahmi Gurpmar'm "Romanlan ve Romanlannda Sahislar Kadrosu " adh yapitmda Onder Go9gun,Huseyin Rahmi'nin i~ledigi konular soyle s1mfland1nlmaktad1r:

"l .Batililasmayj yanhs anlayan.davramstm Turk toplumunun gelenekleriyle tezat teskil ettigi icin ~hin9 durumlara dii~en,alafranga,ziippe ve dejenere tiplere yer veren eserler (Sik,Murebbiye,Metres,S1psevdi, Tutusmus Gonuller Gonul Bir Degmnendir, Sevda C>giitler,Dirilen iskelet,Kaderin Cilvesi.Can Pazan).

2. Toplumun gerisine itilmis.yokluklar icinde k1vranan,genellikle her turlu himayeden m-ahrum,zavalh~aciz kimseleri ve onlann problemlerini,dii~tiikle •• ri kotii durumlan ele alan eserler (iffet,Nimet~inas,Hakka S1gmdik,Billur Kalp).

3 .sant seylere inanan ve birtakim fantastik unsurlann etkisinde kalan tipleri konu edinen eserler ( Kuyruklu Ytld1z Altmda Bir izdivac,Gulyabani,Cad1, Efsuncu Baba,Muhammet Tils1m1,Mezarmdan Kalkan Sehit.Seytan i~i).

4.Kar1 .. Koca ge9imsizliklerini ve bunlann zeminlerini hazirlayan cesitli faktorleri isleyen eserler (Mutallaka, Tebessum .. i Eylem ) .

5 .Kadmm veya erkegin istegine aykm olarak yapilan evlilikleri ve bunlann olumsuz neticelerini ele alan eserler.

6.Ya~h erkeklerle evlendirilen gene kizlann fizyolojik ve ruhsal cirpmmala, nru,ev icindeki ve dismdaki kendi yasitlan delikanhlarla gayrimesru muna­ sebetlennunno maceralanni ve neticede tam anlamiyla ahlaki dususlerini sergileyen eserler.(Toraman,Cehennemlik,Diinyanm Mihveri Kadm mi Para nu ,Namuslu Kokotlar )

.... I oplumu temelinden sarsan sosyal meselelerin en miihimlerinden birini teskil eden fuhusu.son derece realist olculer icerisinde gozler onune seren eserler (Hayattan Sayfalar,Kokotlar Mektebi)

i..Felsefeyi hareket noktasr kabul ederek,diinya ve ahiretle ilgili cesitli hadise ugrasan filozof tavrrh kimseleri,onlarm fikri ve ruhsal yapllar1m,anlay1~ davranis ozelliklerini,egilimlerini ve ideallerini ele alan eserler (Deli

Filn::n,(insanlar Once Maymun mu idi?)

5

9 .Ruhsal bakundan hasta tipleri ve onlann toplum icerisindeki son derece olumsuz,zararb hareketlerini,bir psikolog titizligiyle tahlil ve tenkit eden eserler(Ben Deli miyim?,Utanmaz Adam).

10 .Ilerlemis yaslanna ragmen hala olgunlasmamis ve kendilerini sadece cinsel icgudulerine teslim etmis tipleri,yer yer hicvederek ele alan eserler (Evlere Senlik Kaynanam Nasil Kudurdu ?).

11. Tehditle para sizdirmak amaciyla kacmlan insanlan ve onlara turlu ezi­ yetler cektiren eskiyayi konu alan eserler ( Eskiya ininde ).

12.Ba~tan sona polisiye bir nitelik tasiyan.gerilimi yuksek eserler (Kesik Bas).

13 .Ruhculuk ve bu nedenle ruhculuga inanan kimselerin gecirdikleri sarsm­ tilan konu alan eserler (Oluler Yasiyor mu?).

l-l.Cesitli psikolojik zikzaklar cizerek .careyi canlanna kiymakta bulunan ve neticede intihar manyasma tutulan zavalhlan ve onlann bu hallerini tasvire yonelik eserler (Olum Bir Kurtulus mudur?). "(1993,s.603-604)

Bu s1mflandrrmadan da anlasilacagi gibi .Huseyin Rahmi genel olarak toplumun ve insanlarm her turlu olumsuzlukanm,suya yonelmelerini.top. lumsal ve dinsel yolsuzluklartnrcinss kudurganhklanm,safl1klarm1,dogal­ cilara ozgu bir gozlemci gercekcilikle islemistir.

ROMANLARINDA i~LEDiGi TiPLER: Yine Onder Gocgun'un kapsamh smiflandmnasma gore.Huseyin

Rahmi'nin romanlarmda isledigi tipler,toplumun her kesiminden,her yastan, ruhsal durumda olan tiplerdir: Y oksullar,dilenciler,evlathklar,oksuz ve

yetimler .gaynmesru cocuklar ,iff etsizler .mulki yeliler .hukukcular ,askerler, 1ktorlar,eczacilar,ogretmenler,din adamlan,murebbiyeler,burokratlar,ku­

~ memurlar,polisler,yazarlar,politikacilar,~airler,musiki~inaslar,ressamlar, tiyatrocular,sporcular,harp zenginleri, vurgunvular,mirasyediler,iyguveyi

ar,dullar,doland1ncilar,fahi~eler,metresler,muhabbet tellallan.besleme­ - ,11auuar,kalfalar;aydmlar,yar1 aydlnlar,cahiller;alafranga~dejenere-zuppe

tutucular ,yobazlar ,milli yeciler, devrimciler .yenilikciler ,pozitivistler, t:w lanasyonalistler ,namussuzlar ,kalender ler ,kaderciler ,filozof gecinenler; Fonstziar .Rumlar ,Ermeniler, Y ahudiler ,Ruslar;hovardalar .sipsevdiler .lstan­

·-· • • •, iefendileri.lstanbul beyefendileri,fedakarlar,dedikoducular,fettanlar

6

Butun bu tipler arasmda.Huseyin Rahmi Gurpmar'in ozel bir beceri ile can­ landrrdigi tipler,kadmlar ozellikle yash kadmlardir.Bircok elestirmen bu ko­ nuda onun kucuk yasta teyzesinin konagmda tarudigi kadmlan gozlemledi­ gini soyler,

ROMAN TEKNiGi: Huseyin Rahmi Gurpmar'in romanlannda teknik bir yetkinlik olmadi­

g1 genel kabul goren bir yargidir.Roman estetigi teknigi'nin yenilestigi.cag­ daslasngi bir donemde.Servet-i Fununcular'la aym zaman diliminde yasadi­ g1 dusunulurse.bir Halid Ziya Usakligil'in.bir Mehmet Rauf'un romanlarmda ulastikaln duzeyle karsilastmldigmda Huseyin Rahmi'nin romanlarmm (ve oykulerininjgercekten teknik kusurlar tasidig, soylenmelidir.

Ornegin.dogalcilan ve gercekcileri ornek almasma karsm.romanin akismi sik sik keserek kendi dusuncelerini soylemesi.hem roman teknigi a91- smdan kusur sayihr.hem de gercekci ve dogalci aknmn anlatilan olaylara ro­ mancmm kansmamasi.yorum yapmamasi.yalmzca olayi betimlemesi anlayi­ sma aykmdir.Romandan bir ders,bir sonuc cikanlacaksa.bunu okurun anla­ yisma ve yorumuna birakmak gercekciligin ve dogalcihgm kurahdir.Mureb­ biye romanmda Huseyin Rahmi.Fransiz murebbiye Anjel'in gecmisine degi­ nirken,onun duskun bir kadm oldugunu belirtir ve donemin Paris'inin betim­ lemesini yaparken,ahlak duskunlugunun yol actig; felaketler iizerinde uzun uzun durur.sozu dogalcilara getirerek.dogalcrhgm nasil bir sanat akirm oldugu.hangi ozellikleri bulundugu konusunda bilgi verir.Gulyabani'nin so­ nunda da,Gulyabani'nin gizi cozuldukten sonra,aslmda bunun bos inanctan baska birsey olmadtgim.bu bos inanclardan dolayi.acikgozlerin insanlan do­ Iandirdignu anlatir.

Huseyin Rahmi'nin teknik ozelliklerinden biri de,roman kurgusunu es­ tetik bir sekilde duzenleyemeyisi.dolayisiyla konumun gelisimini yalmzca olaylarm akisina birakmasidir.Bu nedenle de ortaya cikan zorlukan.dugum noktalanm kimi zaman mantiga uygun gelmeyen yollarla cozmek zorunda kalmakta,o zaman da yetkin olmaktan uzak.naif bir roman canst ortaya 91k­ maktadir.Ancak bu konunun,onun romanlarmda gulmece ogelerinden birini olusturdugu da soylenmelidir.

GER(:EK(:iLiGi VE DOGALCILIGI: Huseyin Rahmi,sanatmda gercekcilik ve dogalcihk akimlanndan cok

etkilenmis ve bu yolda yapitlar vermistir.Onun yapitlannda.dogalci gelenege gun olarak topluma kotumser.yergici bir gozle bakihr ve cocuklar dism ...

da "iyi insan" bulmak cok guctur. y azann bu kotumserliginde.annesini gene;

7

• yasta yitirmesinden hastahk korkusuna kadar pek cok etken bulmak olasidir; ama asil etkeni ,belki de bir fotograf objektifi gibi betimledigi toplumda aramak yerinde olur. - · · · -

Asil olarak gercekciligi aldigi halde Huseyin Rahmi'nin romanlannda neden-sonuc iliskisi de oldukea zayrfnr.Kahramanlar daha cok "yaza oyle ya da boyle istedigi icin" "oyle ya da boyle "davramrlar.Cunku yazann olaylan duzenleyisinde neden-sonuc iliskisine dikkat etmekten cok baska . amaclan vardir: "okuru bilinclendirmek'' .Bununla birlikte,Selim Ileri'nin kendisiyle yapngi konusmada.Berna Moran,hakh olarak sunlan soylemekte­ dir: "Okurlanm yuksek bir felsefeye dogru cekmeye cahsngun soyleyen Gurpmar'm bunu basardigi soylenemez.Ondan akilda kalan gulmecesi.turlu tipleriyle.canh bir Istanbul yasamidrr.Okur'a asilamaya yal1~t1g1 ve onemli saydigi fikirlerin pek cogu gurultuye gitmistir.Cunku bunlan romanm olay orfusuyle butunlestirerek isleyememistir."

Onun dogalcngi konusunda soylenecek bir baska yargi da .dogalcila­ rm genel olarak isledigi her toplum icin gecerli olacak iliskileri.ask.cinayet, evlilik iliskileri.kan ya da kocanm ihaneti gibi konulan degil ,yazann kendi toplumunun hatta denebilir ki istanbul'da yasayan insanlann (bu topluma ozgu) iliskilrini islemesidir.Bu da ashnda romantiklere ozgu konu anlayism­ dan baska birsey degildir.

DiL VE ANLATIMI: Huseyin Rahmi Gurpmar ,romanlannda da oykulerinde de dil estetigi­

ne onem vermez.llk yapitlannda da yer yer Servet-i Funun analtmnm uygular.Daha sonra ise hem sozcukleri hem de anlatum yalmlasmaya yone­ lir.Bu konuda, Cadi Carpiyor adh polemik kitabmda(1913),"Dilimizde sade ligin zorunlulugu ve onemi ciddi olarak bilindigi gun.edebiyat baslamis ola .. caktir," demektir.

YAZDIGI T0RLER: Huseyin Rahmi'nin en verimli oldugu tur.romandtr.Roman dismda

oyku.oyun.makale gibi turlerde de yaznustir. Y azm ve dil konusundaki go­ ruslerini ,kalem tartismalannda dile getirmistir.

Gonul Ticareti,Melek Sanmistim Seytam.lki Hodugun Seyahati,Mey­ hanede Hammlar gibi kitaplarda topladigi oykulerinde.romanlannda oldugu gibi.amaci yine toplumsa yergi yoluyla halkin bilinc duzeyini yiikseltmektir. {)ykiilerinin dili,romanlanndan daha yalm.yapi bakimmdan da daha basittir.

Kalem tartismalan Cadi Carpiyor ve Sekavet-i Edebiyye (Y azm Eski­ yahgt)adh yapitlannda yer ahr.

YAPITLARI: ( Tarihler,kitap olarak 9Ikt1g1 yih gostennektedir):

*S1k (Ayna,1889) *iffet(l 896) *Mutallaka(l 898) *Miirebbiye( 1899) *Bir Muadele-i Sevda(1899) *Metres(1899) *Tesadiif (1900) *Nimet~inas(l 901) *Sipsevdi(l 911) "Kuyruklu Yildiz Altmda izdiva9(1912) *Sevda Pesinde (1912) *Gulyabani(l9129 *Cad1(1912) *Hakka S1gmd1k(1919) * T oraman(l 919) *Hayattan Sayfalar(l 919) *Son Arzu(1922) *Tebessiim-i Eylem(l 923) * Cehennemliki 1924) *Efsuncu Baba(1924) *Ben Deli miyim?(l 925) *Billur Kalp(1926) *Tutu~mu~ Gonullen l 926) *Evlere Senlik Kaynanam Nasil Kudurdu?(1927) *Muhabbet Tils1m1(1928) · *Mezarmdan Kalkan Sehittl 929) *Kokotlar Mektebi( 192 9) * Seytan i$i(l ?3 3) . . . *Utanmaz Adamt l 934) *E~kiya Ininde (1935) *Kesik Ba~( 194 2) -Goniil Bir Yeldegirmenidir Sevda Ogiitiir(l 943) - Ium Bir Kurtulustun l 945) Dirilen iskelet(l 946) Diinyanm Mihveri Kadm mi Para llll?(1949) Deli Filozof (1964) 9

•

* Ac1 Gulus (1967) *Can Pazan(l968) *irtsanlat Maymun inuydu?(l 968) *Namuslu Kokotlar (1973)

OYh..1:r: *Kadmlar Vai?:i8 l 920) *Meyhanede Hammlar( 1924) *Namusla Achk Meselesi(l933) *Katil Buse(l933) *iki Hodugun Seyahati(l933) "Tunelden ilk <;1k1~(1934) *Goniil Ticareti(l 939) *Melek Sanrmstim Seytanu l 943) *Eti Senin Kemigi Benim(l963)

OYUN: *Hazan Biilbiilii(l916) *Kadm Erkeklesincet l 933) *iki Damla Gozya~1(1_~73) *Toku~an Kafalar(l9i3)

KALEM TARTISMALARI: *Cad1 Carptyort Ivl l} *Sekavet-i Edebiyye(l913)

MAKALE: *Muntehabat-1 Huseyin Rahmi I Bulbul Yuvasi (1889-1890)

10

•

SE!;ME KA YNAK!;A (Kitap Olarak)

Alangu, Tahir:100 Dnlu Turk Eseri,Milliyet yay.,c.2,s. 823 -847. Alemdar .Yalcm.Sosyal ve Siyasal Degismeler Acismdan Cumhuriyet Devri Turk Romam 1,kendi yaymn.s.IZo.l Z? ,130,131,132,133,135,138,140 141,143,144,145. Cevdet Kudret.Turk Edebiyatmda Hikaye ve Roman,Varhk yay.,1965,c.1,s. 263-297. Fethi Naci :40 Yilda 40 Roman,Oglak,Yay.,1994,s.14-20 -------------:Turkiye'de Roman ve Toplumsal Degisme.Gercek yay.,1981,s. 46-51. Gocgun, Onder .Huseyin Rahmi Gurpinar'm Romanian ve Romanlarmda Sa­ lnslar Kadrosu.Kultur Bakanhgi yay.;1993. Gokman.Muzaffer.Huseyin Rahmi Gurpmar.Devlet Kitaplan.lvoo.Bibliyog­ rafya 1,249 s. Hizarci.Suat.Huseyin Rahmi Gurpmar.Varhk yay.,1953. Kabakh Ahmet.Turk Edebiyati.Turk Edebiyati yay.,1974,s.312-374. Kaplan.Mehmet.Edebiyatmnzm Icinden.Dergah yay. ,s. 90-96. --------------:Turk Edebiyati Uzerine Arasnrmalar 1,Dergah yay.,1976,s.392, 442,457,459,474. --------------:Turk Edebiyati Uzerine Arastirmalar 2,Dergah yay.,1987, s.51, 52,77 ,97 ,99,107 ,121. Karaalioglu ,Seyit Kemal:Resimli Motifli Turk Edebiyan Tarihi,c.3 Cumhu­ riyet Edebiyati.lnkilap Kitapevi yay.,1985,s.95-156. Kutlu.Semseddin.Servet-i Funun Donemi Turk Edebiyati Antolojisi,Remzi Kitapevi yay.,1981,s.286-315. Levend ,Agah Sim.Turk Edebiyati Tarihi.Turk Tatih Kurumu yay.,1973, s.54-55. Mutluay,Rauf:Bende Yasayanlar.Is Bankasi yay.,1977,s.304,311,318,376. -------------:100 Soruda Tanzimat ve Servet-i Funun Edebiyati ( XIX.Yuz­ yil Turk Edebiyanj.Gercek yay;l988,s.288-229. Ozon.Mustafa .Huseyin Rahmi Gurpmar'dan Secilmis Parcalar ve Eserleri hakkmda Mutalaalar.Hilmi Kitapevi yay;1944.

engil.Refik Ahmet.Huseyin Rahmi Gurpinar ,Hilmi Ki tape vi yay., 1944. 'annrunkulu,Abdullah:Huseyin Rahmi Gurpmar.Toker yay.,1974. ur Taner.Osmanh-Turk Romanmda Tarih,Toplum ve Kimlik,Afa yay., l,s.46-49.

1 f,

• Yucebas.Hilmi.Butun Cepheleriyle Huseyin Rahmi.Inkilap ve Aka Kitapev­ leri yay.,1964.

•

HDSEYiN RAHMi GDRPINAR

\

CADI (Roman)

1912

ARAC VE GERCLER:

\

Arab a Ceyrek (Eskiden kullamlan bir tur para) Demiryolu Deniz Gemisi Deniz Ta~1tlar1 Hava Gemisi Telgraf Telsiz

•

1

•

BAH<;E TABiRLERi VE BiTKiLER:

Agac Badem Bah9e Bodur Ormanhk Bos tan Ce viz <;ah Camur Celenk Cimen Diken Fide Gone a Gul Sardunya Servi Sogan

2

••

DEYiM VE ATASOZLERi:

Astan Olmamak:(D):Dogru olmamak , yalan olmak, asilsiz olmak . . fradmi Cami Agyarin1 Mani: (D):Asil ogeleri iceren .otekileri dista bira­

anlamma gelen eski bir deyim. Uhdetii Ala Er-Ravi : (Dj.Soylentinin dogru ve yalan olmasmdaki

uluk soyleyenin olur anlammda Arapca bir deyim. kleri Zil Calmak :(D):Cok sevincliolmak.sevinmek.

Gafil Avlanmak:(D):Bir kimseyi beklemedigi bir zamanda.zayif.hazirhksiz · sirada yakalamak.Zor duruma dusurmek.Bu durumdan yararlanmak.

Goz Boyamak:(D):iyi olmayan bir seyi iyi gibi gostererek kazandirmak. Karsismdakini kandirmak. iki Ayagtn Bir Papuca Soktilmast:(D):Bif istn cabuk yaprlmasi icin bir kisiyi cok sikisurmak.Acele ettirmek. ince Eleylp Stk Dokumak:(D):Bif konuda cok titiz davranmak.

rabahtlu(D):Sanss1z,alnma kotu yazi yazilmis. Kedi Cigere Bakar Gibi :( D):Arzulayarak,imrenerek bakmak.Istah ile

ak. Okiiz Oldii Ortakhk Bozuldu : (D) :Aralannda bulunan yakmhgi olustu­ Ran nedenler ortadan kalktigi icin yakmhgm yok olmasi.ortadan kalkmasi Anlammda soylenir. ... nle Bii'·likt~ Oliinmez:(A):Olum Tann emridir.Bir gun herkesin basina Iecektir.Olen bh- kimsenin ardmdan cok uzun zaman yas tutmakla hicbir

131Dao onu geriye getirmeyecektir.Bu durumu bilerek olen kimsenin ardm­ buna gore davranmahyiz, hmet Okutnak:(D):iyiliklerle anmak. ,m Agizh:(i>):Olaylan kotu yorumlayan,felaket haberleri veren ve verdigi rin hak:ikat olmasmdan korkulan kimse.

3

Dag Dalga Deniz Dere Evren Firtma Gok Gal Kaya Kir Koruluk Nehir Ta~ Yercekimi Yer yuvarlagi

DENiZ VE KARA iSiMLERi: •

4

•

DiNi TABiRLER:

Afaroz Ahret Allah Amin Aptes Asir (Dini torenden ya da cemaat ile kilman namazdan sonra okunan birkac ayet). Azrail Aleyhisselam Caiz Cami Cenaze Cennet ve Cehennem Bahceleri Ce set Cezbe (Tarikat ehlinin kendinden gecme hali) Cihet Dogu Gunesinin Nurlan Doga Estagfurullah Farz (Allah'm.islenemsi kat'i olarak luzumlu,terki gunah olan emirleri ( Na .. maz.oruc.hac.zekat gibi)) Hatim Kabir Kabristan Kandi! Kandil Coregi Kandi! Gecesi Ke fen Kefenlenmek Kible KI yam et Kiyamet Alametleri Kiyamet Gunu Kur' an urban elek

5

• Ruhani (Din islerini iyi bilen) Seksen Salavat (Hz.Muhammed ' e edilen dua) Seriat Seytan Tarikat Tore Yasin-i Serif ( Kur'an'm 36.ayeti,oliilerin ruhuna okunur.)

6

HiKA YE VE DEST AN ADLARL

ADEM iLE HA VV A:Eski din kaynaklarma gore , dunyaya gelerek onu anlamlandiran ilk insan cifti .Tevrat'a gore (Tekvinl), Tann once Ademi, sonra ona yardnnci olarak bir takim hayvanlan yaratti.

Adem bunlardan hicbirini kendisine denk gormedigi icin , Tann Adem'e e~ olarak onun bir kaburga kemiginden Havva'yi yaratn.Adem cennet bahcesine bekci olarak gonderilmisti.Bu bahcenin ortasmda "ya .. sam" ve "iyi ile kotuyu tamma " agaclan vardi.Bu son agacm meyvesi Adem'e yasaklanmrsn. Yilana (seytana) uyarak once Havva sonra da Adem bu yasak meyveden yediler ve ceza olarak cennetten kovuldular.

Tevrat'm basmda ele alman bu konu aslmda Asur kaynaklanndan gel .. mekteyse de orada tek tannh israil dininin ozelligine uyacak bicime sokul­ mustur.

KESiKBAS HiKA YELERi

7

E~YAiSiMLERi:

Anahtar Arab a Aselbent .(Ttpta kullamlan bir tiir recine) Ates Balta Baston Battani ye Bayrak Bebek Break Bohca Bomba Cam Ceviz Cekmece Ceviz Sandik Cezve Calar Saat Canta Cerceve Cesme Y)pluk Dante I Degnek Demir Demir Kapi Do lap Dosek Duvar

irik kiye

. :k ograf graf Mercegi

•

8

Gon Hah Heykel Hirdavat Hotuz Kutusu ibrik: Ip Iskemle Kadeh Kagit Kalem Kanepe Kapak Kap an Karatahta Kartpostal Karyola Kasa Kazan Kelepce Kese Kil it Ki tap Kitaphk Koltuk Konsol Kopya Kagidi Komis Komur Kulp Kurdela

Izgarasi

9

• Lamba Gazi Lastik Maden Komuru Makas Makat :(Minderli alcak sedir). Maltiz Ocagi Manda Arabasi Mandal Man gal

· Manupilator.t'Telgraf gondermek icin kurulan duzenek) Maske Masrapa Mazgal Mektup Mermer Mezar Taslan Mezar Masasi M1h Mizrak Minder Mukavva Mum Murekkep Nufus Kagidi Ocak Oyuncak Para Pehle : (Mezan cevreleyen seki biciminde mermer yapi) Pence re Per de Per gel Piyano Priyol Saat.(Tumsek kapakh iri cep saati). Posteki Pul Rad yo Regulator Resim Sam an Sen et 10

Sebekeli Mezar:(Mezann ustune gecirilen demir). Tel TelgrafMakinesi Tezkere Top Top Gullesi Tufek Vapur Vin~ Yaka Yasnk Yatak Yaz1 Yelkovan Yelpaze Yemislik Yorgan Yular Yun

11

Ay Bulut Gunes Gunes Ismlan Sonbahar Yagmuru Simsek Yagmur Yild1z

GOK CiSiMLERi:

12

Beyin Sarsmtisr Deri Hastahgi Kalp Rahatsizhgr Serom Veremi

HASTALIK iSiMLERi:

13

HAY ALi KAHRAMANLAR VE BOYUYLE u.otu TERiMLER:

Cadi Cana var Cin Hayalet Hortlak Vampir

14

HA YV AN ADLARI VE HA YV ANLARLA iLGiLi TABiRLER:

Akrep An Ay1 Beygir Boynuz Ciyan Daglamak D1~k1 Dizgin Fare Kafes Karabas Kap an Kaplumbaga Kedi Kelebek Kertenkele Koyun Postekisi Kurt Ku~ Ku~ Y alakcigi Manda Okuz Gonu.Il.ejam). Orumcek Ayag1 Pen~e Pili~ Pire Pire Yenigi Posteki Sican Sinek Tavsan Tavuk Yilan 15

Ag1z Ayak Bacak B1y1k Burun Cehre Cene Dil Dirsek Di~ Dudak Gerdan Goz Gozbebegi Kafa Kalp Ka~ Kol Mide Pamak Sac Sakal Timak

iNSAN ORGANLARI: ,.

16

KIY AFET ADLARI:

As tar Ba~ortiisii Cara:(Kadmlann giyindigi carsaf') Cep Canfes.(lnce dokunmus ipek kumas tiirii). Cub be Don Dugme Entari Etek Eteklik Fes Gelinlik Hirka Kadife Kurk Redingot .(Arkasi yirtmach uzun etekli ceket). Papazi:(Fabrikada dokunan bir tur buruncuk). Peye Potur:(Arka tarafi kirmah bir tur pantolon). Salta :(Y akas1z,iliksiz,kollar1 bol bir tur ceket). Urba Yelek

17

•

MEKAN ADLARI:

Ate lye Bakkal Dukkam Banka Belediye Bodrum Kati Cacaronluk.(Harrnanlasmrs bugday yigmm oldugu yer). Emniyet Sandigi Engizisyon Mahkemesi Fabrika Fener Kulesi Ham am Hapisane Hela Kale Karakol Koridor Ko~k Mahzen Mezarhk Muvakithane.rGunese ya da saate bakilarak namaz vakitlerinin bildirildigi yer ). Muze Okul Posta Rihtim Rustiye Sahne Selamhk Sofa Ta~ Ocaklan Timarhane Tiyatro Uzay Yah Zindan 18

TAKI ADLARI:

Altm Bilezik Boncuk Bros Cevahir.Gilmaslar-krymetli taslar) Cevher.IDegerli tas) Elmas Firkete Hotoz:(Kadmlarm sus icin baslanna taktigi islemeli bashk). Kupe Prrlanta Yakut Yuzuk Zincir z·· ut umru

19

UNLO xtsr iSiMLERi:

Alsimi (Piracelse) Brehm en Buyuk iskender Edison Eflatun Emir Buhari Hazretleri Fatih Sultan Mehmet Galile Goethe Kromvel Varley Lamartine:(Eseri:Sokrat'm Olumu) Napolyon Newton Rum imparatoru Konstantine Spencer Y avedud Hazretleri Zaloglu Rustem.dranhlar'm bir destan kahramam)

•

20

•

UNV ANLARI VE MESLEKLER:

Artist Babayabi: (Babaca.dervisce) Bek~i Cambaz Dervis Duzmeci Fotografci General Hamm al Heykeltras Hokkabaz Kalem Muduru Kalfa Kocakan Manav Med yum Mesihlik Muvak:kit:(Tevkit eden,vakti tayin eden kimse) Oln Yikaytctst Sarraf Sevilci Sar Iatan Turbe bekcisi

21

YEMEK-YEMiS iSiMLERi:

Akide Sekeri Ayva Biskuvi Bonbob Borek Cikolata Devrani Kirazrflsir kiraz tiirii) Ekmek Elma Et. Fmdik F1stik Gulsuyu Havyar Kahve Karpuz Katmer Kestane Sekeri Kiraz Kurabiye Kuru incir Kuru Uzum Man tar Nohut Paluze:(Bir tiir pelte,titreme de denen tath) Sakiz Sigara Sulu Z1rtlak:(Limon) Tutun Uzum Yahni Yemi~

•

22

Bagdat Balta Limam Brehmen Durmus Dede Tekkesi istanbul Kadikoy Londra Misrr Robert Koleji Rumeli Hisan Rumeli Hisan Mezarhgi Sultan Ahmet Meydam Suleymaniye Taskasap Tun us Uskudar

YER iSiMLERi: •

23

A Adem ile Havva 92-98 Aga9lar79 .. 83 .. 87 A~n-n~ 11,1 1,() rllVlVL... 11'T-1J7

Agiz 35-51-163 Al.-,..+ t;:() 1 t;:t;: ru.uet v7-1vv

Akide Sekeri 101 Akrep106 A 11"'1-, AfL 1 h1L 1 Q7 .1..1...1..1.u..1..1."'Tv=.1.v""T=.1.v,

Alsimi 136 A 1+,..-- 1 1 A I"l..1 llll .l .l ...,.

fi TTYT:T.T C1 11...., LJ _C,_J'\,.J.::,

A~:- ,'l rl..1.11111 J,C.,

Anahtar 57-62-65-70-78-87-91-l 70 Aptes 79-155 Ar"'h"' ')7 .J..1..1.UVU._I

A-.11() rl..1.1 .L 17

A-+:~+ 1"7'l rl..l.U;:)l .L t z:

Aselbent 170 Acl, Act".lr1 Olmamak 111 .J.. .l....:J.1..1. .J.. 1...:., 11.,U.1. .1. '-" .1..1. .I.U.1...1..1.U.I."- cf--'

Astar 150 Asir 26 Atelye 173 Ates 122 .. 178 Ay80 Ayak 149 Ay195 Ayva 101 Azrail Aleyhisselam 8 .. 111 B Babayani 29 .. 49 Ilnnnlr 1 "7".2 .i., O\.la.1'. .l I J

Badem 35 Bagdat 50 Bah~e 81 Balta 173

•

24

Dnl-1-n T ~.-v>n-n1 ".l".l .uau,a .u1111a111 .J .J

"Q,:inlr,:i '7') .LJU.1..1....l.'-.U I"-'

u,.,,.,-1-,... .•.• 1 '7'7 .ua.:>LVU -1 I I

Basortusul 75 Battaniye 34 Bayrak 82 .. g5 .. 94 Ilnhnlr Q;I .ueLJe.l\. o-r

Bek9i 79 Belediye 85 Beygir 84 Beyin Sarsmtisi 160 B19ak 172 B1y1k 111 D~t~~~tr t;:'"I .Ulll,;;L_l.l\. Vk

Biskuvi 35 D ,...,.I •• ,,""' V ,.,-1-, Q 1 .uvu1 u111 n ... au u 1

Bodur Ormanhk 34 Bohca 13 .. 60 .. 17 4 D "'""' J...,., 1 ()0 .uv111ua _1 v 7

Bonbon 36 u,... .•.• ,...,,t,. '"IQ .LJVH\.U.I\. kU

Bostan 10 Boynuz 114 Borek 122 "Qr.phm<>n 11. ') ..Ll..l '"'.1.1.1..1..1."".l.1 .1. .J "'-

Bulut 34 Burun35 Buyuk Iskender 122

Cadi 24-47-48-49-50-53-54-56-57-58- 59-61-65-66-70-74-75-77-78-89- 1 {\'J 1 (\J:: 1 (\t;: 1 (\Q 1 1 '7 1 1 0 1 "'I 1 1vJ-1vJ-1vv-1vo-111-110-1k1-

123 .. 125 .. 152 .. 158 .. 160 .. 161 .. 167 ..

•

r'n~ 1 "7') va111 1 , L

r'n,-.-,.hn~ '1Q va111uaL LU r'n~; ') ~ '1 A va1111 L..J-.J'"t

Canavar 16-32 r<n~+'~~ t:J\ 1 'i A vauu;;;;:, vv- 1 1 '"t

Cara 125 r<~~n~~ 'i ')(\ v1::a1aLc , -Lv

Cennet ve Cehennem Bahceleri 42 Cep60 {"',::,.c,,::,.f ,1,_,1 _ 11, '\,,../V..:,Vt, ..,,_, _ _, ..L-.J."'-'-'

Cevahir 114 r=-: ;I,.~- 1 '11 vCVHCl 1.J 1

r<=T ,;~ 1 "7'1 \..,l,;;,V 1£, 1 IL,

r',::,.u1'7 ~".lnrl,lr ,;.;; '-"'-" Y .1.L.... UU.1-.1.U..1..1.'-- '1-'

Cezbc 90 ,....e'71:,~ Q~ 160 1 t;:1 v L.vC o..J-1 -1v1

r<;t-.=+ 1 A '1') vlllvl 1 '"t-LL

Cin 25 .. 42 .. 46 .. 47 .. 48 .. 65 .. 136 Cubbe 25

Cacaronluk 12-89 Calar Saat 60 <;ah 86 Canta 108 Cehre 51 Celenk 114 Cene 51 Cerceve 60 Cesme 80-172 Ceyrek 103 Cikolata 35,,36 Cimen 86-87 Ciyan 34 .. 172

•

26

Copluk 79

D

Dag 34 .. 137 Daglamak 152 Dalga 34 Da.11tel 60 Degnek 19 .. 27 Demir 103 Demir Kap1 86 Demiryolu 81 n~~~~ '1A 1'2"7 .lJ I;, 111.£. .J"·t - J I

Deniz Tasitlan 83 nPrP 117 .LJV..1..V ..I._~ I

Deri Hastahgi 28 Dervis 80 Devrani Kirazi 36 D1~la 84 n~1,~~ ot::.. .l..J'J.1'.\;;,U UV

n~1 1 rvt .l..J'U .1V I

n,rcalr 07 _ 1 ()7 ..l..,.I' J...1 O'"".n. / I - .J.. V I

Dis 82 .. 114 Dizgin 119 Dogu Gunesinin Nurlan 83 Don 103 Dolap 65 .. 79 .. 142 Dosek 14 .. 40 .. 51 .. 56 .. 115-120 .. 121 .. 166 .. l 76 Dua 26-41-56 n .. r1~1, t::..A .lJUUa.1\.. V'"t

Durmus DedeTekkesi8 l n,nmr 'J "-1LLQ 1 ..J..J \..I. V U..1. ..,...,1'-_,.,._V .1.

•

')'7 .,_ I

Dugme 61 Duzmeci 48

E

Df'ln+n-n 1 'l') .Ll1.1auu1 1. J,:.,

Ekmek 7-8-11-166 Elektirik 127-128-135-185 Elma 170 El -lJhdetii-Ala-Er-Ravi 57 Emir Buhari Hazretleri 25 Emniyet Sand1g190 Engizisyon Mahkemesi 93 Entari 13 Estagfurullah 51 .. 144~162~163 .. 168 .. 179 Et162 D+a.lr 1 t";:') .Lll\;>l'ls J. v,:.,

Etekleri Zil Calmak 13 D+a.lrl;Jr ')Q .Lll\;>l'lslJ.l'ls z.o

Evren 82

F

Fabrika 163 Fam 9-119 Farz 90, L' •.• tih Q •• ltan l\Jf,,.i.. .•.•..• ,,.+ '), QA 1.·au1 '-'Ull 11.VJ.\;>lllll\;>l ,:.,J-u""t HPnPr l<11lpc1 SU) ..L •••••• .1...1..V.1. ...L..,..,_U.J..VtJ.L VV

Fes 43-60-111-179 L',-nd•lr '26 J_' 111 J.1'ls .J

17 .• _._ .• .__ ':2 A J. · 11 Ulla .J ""t

F1sk:1ye 157-159 Fistlk 33 17;,:i,,. Q9 J.' lUI;; U

17; .•• Jr~+~ Q J.'11.l'lsl;;l.l;, 0

•

28

•

Fotograf 35941 .... 53954955~56958960~61964e659162el 739175 Fotografci 53 Fotograf Mercegi 87

Gafil Avlanmak 39-160 Galik~ 136 Gaz83 Gazete 79-81-180 Gelinlik 34 ~a.-..cu•nl 11 A u1;,.u1;,1a1 11'"1"

Gerdan 61-162-113 Goethe 136 Gonca 10 ~o"k '2h U -'V

~;;.1 13"7 UVl 1 I

Giille 25 Gui Suyu 52 Gunes 34 Gunes Ismlan 79

rr .l.L

Halat 29 Hali 86 Hamam 102 Un..,......,....nl "7(\ .L 1au.u.ua1 , :I

Hapishane 94 iln4-;..,.... ~') 1 1 1 ·11au1.u _,,:;.,- 1 .L .L

Havyar 168 Hava Gemisi 134 Hayalet 47,.,57 .. 151 Hela 51=85 Heykel 172 Heykelnras 173

, . U-.-Jrn 1 Q..hl 1 f\h 1 f\Q 1 no 1 h'l 1 "7~ .''")1.µ1,~ :J. Y v 1-1 vv-1 vu-1 v:1-1 v,:;.,-1,-' 29

Hokkabaz 160 Hortlak: 22 .. 25 .• 42 .. 49,.54 .. 55~57~ 74~118=166 Hotoz 73 Hotoz Kutusu 73

1

Ibrik 34 11d Ayagm Bir Pabuca Sokulmasi 8 lnce Eleyip Sik Dokumak 14 lp 40 Iskemle 79-185 t stan hn 1 1 '71 -1- '7 Li ...a..U'-" ..L..&.V.._....L ..LI ..L I I

K

Tl" <.:1h1r '79-1'7') .l._"-UV1..1. I - / "'-,,

Kabristan 85 Kadikoy 49 V adeh 1 1 'l .l"-aUl.i 1 .11.J

Kadife 50-61 Kafa 173 Kafes '7, an;;;:, t :»

Kag1t 31-63-64-68-109-122-146-171-17 6 V nln,~ "'l"'l "'lQ '79 1 /;J,. 16'1 .1..._a11v1:, L..L..-L..0-1 -.1vv-.1 L..-

Kale 49 Kalfa 39 Kalem 125 K 1 Mudti .. 1 'l a1em rv u urn .1.1 Kalp 180 Kalp Rahatsizhgi 45.,36 Kanepe 109 Kandil 122-125 Kandil Coregi 172 Tl" <.:>nr11l r,_.,.t'.,.C1 1 '7') .i.:'-.U.l..LU..1.1. '-' \wl""''"'1..:,J. .1. I ,I;,.

Karabaht 41

•

30

Karabas 7 Karakol 180 Karatahta 168 Karpuz 106 Karyola 119 Kapak 63 .. 65 .. 105 Kapan 9-33-87 Kaplumbaga 11 Kartpostal 83 1< ".lC".1 7~ .L~t.,l.t.:!JU I~

Ka~ 16-51 Katmer 106 Kaya 40-34 v-,.,.-- o e .L"'-.aL.all OJ v~r1~ "ll1 ,,., .l."'-1.>Ul ..:,--,.-.1..:,

Kedi Cigere Bakar Gibi 120 1< A-fAn 7_,')_ 11 {) .L~VL'-".1..1. I =-..1."'-'=.1. .LV

Kefenlemek 52

Kelep<;e 91 V ertenkele 9 .l."'-.Cl l 111'.Cl

1< PCP 1 {)~ ..1..·'11..'\,,l.,:,O\,,,I ..1.V~

Kesikbas Hikayeleri 26 Kestane Sekeri 3 5 V.1-..1~ Ot:.. .l."'-.1U1~ OV

Kiyamet 23 Kiyamet Alametleri 16 Kiyamet Gunu 45 v.- 0'1 .l."'-.11 OJ

Kilit 50-66-70-74-87-108-162-171 1Z 1r,:i7 167 .L-,.,..1..1.. U..L..I .L I

Kitap 31 .. 114 .. 118 .. 166,170-172 Kitaphk 170 Kocakan 150 V ,.,.1 '7"l .l."'-Vl 1..:. v,.,.1+ •• lr11 1'111111 111'7 .L"'-.V HUI\.. .L .L" .L J" .L "1""1"" .L "1" I

Konsol f"..Q-611 V.1 ~ .1. V = ""T

Komis 90 Koruluk 34 Koridor 49

•

31

iNDEKS

Kopya Kag1d1 124 Koyun Postekisi 180 Komur 46 .. 84 Kopek52 Ko~k 83 Kromvel Varley 13 5 Kulp 46~60 Kurabiye 35 Kur'an 15-16-116 Kurban 55-90-134 Kurdela 113 Kursun Kalem 81 .. 97 .. 124 .. 171 .. 177 Kurt 10 Kuru Incir 3 5 Kurus 103 Kuru Uzum 35 Kus 87 Kus yalakcigi 187 · Ku~ak 103 Kutu 68-70-136-137-162-168 Kulbasti Izgaralan 81 Kup 167 Kupe 28,,,62 .• 162 Kurk 79 Kusku 201 Kutuphane 142

L

Lamartine 13 2 Lamba 22 .. 115,,124,,139,,162 .. 164 Lastik 15 Londra 95-118

32

iNDEKS

M

Maden Komuru 84 Makas 81 Makat 184 Maltiz Ocaklan 81 Manav79 Manda 171 Manda Arabalan 184 Mangal 34-83-146 Mantar 80 Manupilator 105 Maske 8-17-111-1 79 Masrapa 82 Mazgal 181 Medyum 71-90-123-139-146-156 Mektup 168 Melek 115 Mermer90 Mesihlik 75 Mezar 25 Mezar Masasi 85 Mezar Taslan 97 Mih ·81 Mlsrr 50 Mizrak 49 Mide 35 Minder 80 Mukavva 65 Mum 15 Muvvakkit 80 Mucevher 65-69-70-72-168-175-177-179-180 Murekkep 168 Muze 32

33

N

Naima Tarihi142 Napolyon 127 Nehir 137 Newton 170 Nohut29 Nur 102 Nufus Kag1d1 110

0

Ocak 103 Okul 61 Oyuncak 164

Okuz Gonu 84 Okuz Oldu Ortakhk Bozuldu 27 Olenle Olunmez l Sn Olu Y ikayicisi 51 Orumcek Ayagr 79

p

Paluze 51 Papazi 52 Para 12-36-103-104-105-107 Parmak 13 Pe9e 57~117 Pehle 107 Pencere 11-72-80-81-150 Pence 107 Percle 68-139-149-177 Pergel 173

iNDEKS

34

iNDEKS

Pirlanta 113,,114,,115 Pili9 11 Pire 14-17 Pire Y enigi 15 Piyano 139 Priyol Saat 62 Posta 80 Potur 124 Posteki 83 Pul89

R

Radyum 127 Regulator 29 Resim 53-160-172 Rihtim 83 Robert Koleji 84 Rumeli Hisan 33-37-38 Rumeli Hisan Mezarligi 69-71-88 Rum imparatoru Komstantin 84 Rustiye 85

s

Sa9 8 Sahne 49 Sakal 114 Sakiz 15 Saman 61 Sardunya 80 Sarraf 103 Sebilci 82 Seksen Salavat 57 Selamhk 34 Senet 60 Servi 86-87

•

35

Serom Veremi 135-134 S19an 80 Sigara 30~80 Sinek 72 Sofa 49 Sogan Zari 84 Sonbahar Yagmuru 80 Spencer 105 Sultan Ahmet Meydam 172 Sulu Z1rtlak 30 Suleymaniye 27

Seriat 14 .. 96 .. 118 Seytan 31.,65 .. 14 7 Simsek 100 Som Agizh 8 Sarlatan 129

T

Tarikat 129 Ta~ 79 Taskasap 23 Ta~ Ocaklan 182 Tavsan 22-171 Tavuk 11 Telgraf 80 .. 138 .. 149 TelgrafMakinesi 141 Telsiz 33 Tezkere 107 Tnnarhane 87 Timak 114 Tiyatro 80 Top 32

INDEKS

36

iNDEKS

Top Giillesi 129 Tore 121 Tunus 13 Tursu Kurmak 7 Tufek 32 Turbe Bekcisi 86 Tutun 32

u

Urba 113 .. 176 .. 178 Uzay 120 .. 169

D

-0 skudar 50 Uzum 15

V

Vampir 42 Vapur 83 Vin~ 83

Y.

Yagmur 80 Yahni 34 Yaka 14 Yah 33-34-44-46-50-88-106-159-171-173-l 78 Yastik 80-119 Yatak 91 Yelek 60 Yelkovan 80 Yemis 27,,35,,38,,39,,42 .. 102

..

37

Y emislik 152 Yer Cekimi 2 9 Yer Yuvarlagi 134 Yildiz 80-83 Yiyecek 42 Yorgan 46-115 Yular 96 Yun Ortu 147 Yuzuk 62

z Zaloglu Rustem 100 Zifos 146 Zincir 70-94-103 Zindan 7 Zumrut 62~87~113

iNDEKS ..

38

KAYNAK<;A

l)ANA BRiTANNiCA

2)FERiT DEVELiOGLU Osmanhca- Turkce Ansiklopedik

Lugar

3)GORSEL Buyuk Genel Kultur Ansiklopedisi

4)MEYDAN LAUROSSE Genel Kultur Ansiklopedisi

S)MUSTAFA NiHAT OZON Osmanhca-Turkce

Sozluk

39