NR 3 2019

www.zielonewiadomosci.plISSN 2657-9030

DOBRA ŻYWNOŚĆ

DOBRE ROLNICTWO

2

CO MAMY NA TALERZUEwa Sufin-Jacquemart

Rolnictwo, jakie dominuje dziś w Unii Euro-pejskiej i w Polsce, jest coraz bardziej kry-tykowane.Zarzuca mu się, że przyczynia się do zmian klimatu, zanieczyszcza wodę i ogranicza jej zasoby, a używając licznych pestycydów, przyczynia się do spadku populacji pszczół i innych owadów zapylających oraz oddzia-łuje negatywnie na zdrowie rolników, innych mieszkańców obszarów wiejskich i konsu-mentów. Do tego oskarża się je, że źle wpły-wa na różnorodność biologiczną i populacje zwierząt dziko żyjących, wywołuje odporność na antybiotyki, nie szanuje dobrostanu zwie-rząt i jest źródłem wielu skandali i wykroczeń.

Tak liczne zarzuty świadczą o nieskuteczności unijnej Wspólnej Polityki Rolnej, na którą prze-znaczamy w końcu prawie 40% budżetu Unii Europejskiej. Narzędzie „zazieleniania” dotych-czasowej WPR nie zmieniło systemów produk-cji rolnej, a „warunkowość” zawarta w WPR, która jest zbyt skomplikowana administracyj-nie, nie przyniosła konkretnych rezultatów. W wielu krajach Unii rozwinęły się co prawda uprawy ekologiczne, ale mimo to zużycie pesty-cydów bynajmniej nie maleje. Na dodatek unij-na Izba Obrachunkowa krytycznie odnosi się do użytkowania środków WPR.

Nowa Wspólna Polityka Rolna 2020 ma co prawda ambicję zmniejszenia negatywnego oddziaływania rolnictwa na klimat i środowi-sko, tyle że WPR ukierunkowana jest przede wszystkim na dobrostan rolników i ich ro-dzin oraz rozwój obszarów wiejskich. Nie ma zadania ani narzędzi, aby zadbać o cały łań-cuch żywności „od pola do talerza”: przewóz,

skup i przetwórstwo produktów rolnych, dystrybucję i konsumpcję żywności, przerób i użytkowanie odpadów. A przecież cały ten łańcuch wymaga transformacji w kierunku „zrównoważenia” zgodnie z unijną polityką zrównoważonego rozwoju i Celami Zrówno-ważonego Rozwoju ONZ. Tylko tak zapewni-my mieszkańcom Europy dostęp do żywności wysokiej jakości koniecznej dla zapewnienia ludziom zdrowia oraz wypełnimy zobowią-zania klimatyczne zgodnie z ogólnoświato-wym Porozumieniem Paryskim z 2015 roku.

Dlatego powstał Międzynarodowy Panel Eks-pertów dla Zrównoważonego Systemu Ży-wienia, IPES-Food, który wypracował propo-zycję „Wspólnej Polityki Żywnościowej dla Unii Europejskiej” . Nie jest to bynajmniej pro-pozycja samych naukowych ekspertów, tylko wynik zbiorowej pracy i inteligencji ponad 400 interesariuszy: rolników, przedsiębiorców, ak-tywistów społecznych, naukowców i polity-ków, opracowana w trzyletnim procesie ba-dawczo-twórczym. Opiera się na ustaleniach ważnych raportów wewnętrznych nauko-wych organów doradczych UE i reformułuje idee podnoszone przez Parlament Europejski, Europejski Komitet Ekonomiczno- Społecz-ny (EKES), Komitet Regionów i różne koalicje działające w ramach aktywnego społeczeń-stwa obywatelskiego. Wspólna Polityka Żyw-nościowa poszukuje najszerszej możliwej zgo-dy co do tego, co trzeba zrobić, aby stworzyć zrównoważony system żywnościowy.

Propozycja dotyczy w pierwszym rzędzie re-formy architektury unijnego systemu zarzą-dzania (nie wymagającej bynajmniej zmian traktatów UE), tak aby przezwyciężyć izo-lację i niespójności unijnych struktur sekto-rowych i polityk, poprawić synergię i naoli-wić współpracę tych, którzy pracują na rzecz zrównoważonych systemów żywienia. Obej-mowałoby to stworzenie funkcji Wice-prze-

wodniczącego/ej Komisji Europejskiej dla Wspólnej Polityki Żywnościowej, powołanie osób odpowiedzialnych za kwestie żywności w każdej Dyrekcji Generalnej Komisji Euro-pejskiej, utworzenie formalnego zespołu ds. żywności w Parlamencie Europejskim oraz Rady Europejskiej Polityki Żywnościowej, wreszcie mechanizmu stałej koordynacji oraz wymiany praktyk i wiedzy o lokalnych/regio-nalnych inicjatywach i politykach dotyczą-cych żywności.

W bardziej odległym terminie należałoby wprowadzić narzędzia śledzenia postępów we wdrażaniu Wspólnej Polityki Żywnościo-wej oraz partycypacyjny proces oceny i wdra-żania innowacji technologicznych.

Takie zmiany organizacyjne mają na celu wzmocnienie i zapewnienie spójności tym ele-mentom różnych polityk UE, które wpływają na cały łańcuch żywnościowy „od pola do ta-lerza”, i skupienie ich wokółpięciu celów: 1) zapewnienia dostępu do ziemi, wody i zdro-wych gleb, 2) odtworzenia ekosystemów rol-nych odpornych na zmiany klimatyczne, 3) promocji odpowiedniej, zdrowej i zrówno-ważonej diety dla wszystkich, 4) budowania sprawiedliwszych, krótszych i mniej zanie-czyszczających łańcuchów dostaw, 5) ukie-runkowania handlu na służbę zrównoważo-nemu rozwojowi.

Dla każdego z tych ważnych celów raport IPES--Food wyszczególnia przeszkody i niespójno-ści aktualnych polityk oraz propozycje krótko i długoterminowych działań, aby je pokonać.

Miejmy nadzieję, że nowa Komisja Europej-ska Ursuli von der Leyen skorzysta z wielkiej pracy IPES-Food i nowa unijna polityka żyw-nościowa, o konieczności wprowadzenia któ-rej wspominała wielokrotnie kandydatka von der Leyen, ujrzy światło dzienne w najbliż-szych latach, a może nawet miesiącach. Oby.

Ewa Sufin-Jacquemart – dyrektorka Fundacji Strefa Zieleni (Koalicja Żywa Ziemia) i człon-kini Zarządu Green European Foundation.

Październik to miesiąc ogólnoeuropejskich Dni Akcji Good Food Good Farming. W wielu miejscach Europy obywatele organizują wydarzenia, które mają zwrócić uwagę decyden-tów na ich niezadowolenie z powodu unijnej polityki rolnej. Kulminacyjnym punktem bę-dzie demonstracja w Strasburgu przed Parlamentem Europejskim 22 października. Zo-stanie wręczony parlamentarzystom list z żądaniem reformy systemu żywnościowego w Unii Europejskiej. Koalicja Żywa Ziemia wsparła tę inicjatywę. Będziemy w Strasburgu.

Szanowni posłowie Parlamentu Europejskiego,

My – rolnicy, pszczelarze, kucharze, członkowie społeczeństwa obywatelskiego, aktywiści, konsumenci, ludzie młodzi i starsi, pochodzący z obszarów miejskich i wiejskich w całej Euro-pie - wzywamy Was do zapewnienia lepszej przyszłości rolnictwa.

Stoimy w obliczu zagrożenia klimatycznego i ekologicznego oraz masowej utraty małych spo-łeczności rolniczych w całej Europie. Bez głębokich reform Wspólnej Polityki Rolnej Unii Euro-pejskiej (WPR) i wcielenia spójnej polityki na rzecz zrównoważonych europejskich systemów rolno-spożywczych nie będziemy mogli produkować i konsumować żywności, która jest nisko-emisyjna i społecznie akceptowalna, zdrowa i przyjazna środowisku.

Świat nauki, w tym najnowsze raporty IPBES i IPCC, mówią nam, że aby zapobiec dalszej ka-tastrofalnej zmianie klimatu i załamaniu różnorodności biologicznej, musimy działać natych-miast. Wszystkie dowody, łącznie z własnymi ocenami Komisji Europejskiej, pokazują, że obec-na WPR zawodzi rolników, klimat i przyrodę. WPR nie zapewnia sprawiedliwych dochodów i zastępowalności pokoleń, nie chroni różnorodnych, drobnych gospodarstw rolnych przed bankructwem, zawłaszczaniem ziemi, spekulacjami i urbanizacją. Zawodzi dobrostan zwierząt i różnorodność biologiczną. Eskaluje niezrównoważony handel między UE a innymi krajami, w szczególności krajami Globalnego Południa, co ostatecznie zagraża suwerenności żywno-ściowej.

Podczas tegorocznych wyborów europejskich, wielu młodych i zaniepokojonych obywateli w całej Europie zaufało Wam. Wasi wyborcy domagają się zrównoważonych i sprawiedliwych społecznie rozwiązań, a nie zachowania status quo. To na Was, członkach Parlamentu Europej-skiego, spoczywa ciężar ich realizacji.

Tysiące ludzi w całej Europie zjednoczyło się na rzecz uczciwej i zrównoważonej produkcji żyw-ności. Podczas Europejskich Dnia Ackji Dobra Żywność, Dobre Rolnictwo (Good Food Good Farming European Days of Action) w październiku. Dzisiaj [setki osób] przybyły do Strasbur-ga - niosąc wezwania tysięcy innych – apel o zmianę obecnego systemu żywności i rolnictwa.

WPR po 2020 r. musi być odpowiedzią na stojące przed nami wyzwania ekologiczne, społeczne i gospodarcze. Wzywamy Was, użyjcie swojego mandatu parlamentarnego w celu opracowa-

nia nowej WPR, która rozwiąże kryzys klimatyczny, odwróci galopującą utratę różnorodności biologicznej, zapewni zdrową i zrównoważoną konsumpcję oraz produkcję. WPR musi zapew-niać rolnikom i społecznościom wiejskim uczciwe zatrudnienie na wsi i godne źródła utrzyma-nia, równocześnie chroniąc ich przed szkodliwymi skutkami pestycydów. Rolnicy na całym świecie jako jedni z pierwszych odczuwają skutki katastrofy klimatycznej, zapaści różnorodno-ści biologicznej i degradacji gleby.

Dlatego wzywamy wszystkich posłów Parlamentu Europejskiego, do porzucenia dotychczaso-wego podejścia do wcześniejszych negocjacji w sprawie reform. Czas ucieka. Musicie przyspie-szyć i sfinansować transformację rolnictwa, aby:

Położyć kres utracie drobnego rolnictwa opartego na społecznościach lokalnych oraz zapewnić godne warunki pracy rolnikom i pracownikom na całym świecie. WPR musi zwalczać nierów-ności i niesprawiedliwości na rynku rolnym.Powstrzymać płatności obszarowe i zastąpić je ukierunkowanym finansowaniem i wsparciem, które promuje przejście do bardziej zrównoważonych systemów, takich jak rolnictwo ekolo-giczne i agroekologia. Pieniądze publiczne muszą być wydawane na dobra publiczne, służyć społecznościom i konsumentom, nie zyskom korporacji.Stawić czoła kryzysowi klimatycznemu, przywrócić żyzność gleby i różnorodność biologicz-ną, chronić wodę, zmniejszyć zależność energetyczną i chemiczną oraz promować dobrostan zwierząt, jednocześnie zmniejszając obecny, niezrównoważony poziom produkcji i konsumpcji produktów pochodzenia zwierzęcego.Potraktować priorytetowo sezonową, lokalną i uczciwą produkcję owoców, warzyw, zbóż, produktów mlecznych i mięsnych, zapewniając wszystkim dostęp do zdrowej, pożywnej i nie-drogiej diety.Aby wprowadzić niezbędne zmiany w WPR, budżecie i innych instrumentach niezbędnych do przywrócenia zrównoważonej żywności i zrównoważonego rolnictwa, organizacje przed-stawione poniżej, są gotowe do konstruktywnej współpracy.

Głosy wsparcia nadal spływają do sygnatariuszy listu

DOBRA ŻYWNOŚĆ, DOBRE ROLNICTWOList otwarty do europarlamentarzystów

Sygnatariusze:Birdlife EuropeFriends of the Earth EuropeIFOAM EUSlow Food EuropeUrgenci International Community Suppor-ted Agriculture NetworkWir haben es satt!Pour une autre PAC

Organizacje wspierające:Meng Landwirtschaft (Luxembourg)Por otra PAC (Spain)CambiamoAgricoltura (Italy)Koalicja Żywa Ziemia (Poland)Wir haben es satt Austria

NIE TYLKO OD ROLNIKÓW ZALEŻY,

Projekt sfinansowano przy wsparciu Komisji Eu-ropejskiej. Niniejsza publikacja odzwierciedla wyłącznie poglądy autora, a Komisja nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzysta-nie informacji zawartych w artykułach.

3

KOMISARZ „NADZIEJA”

Justyna Zwolińska

Wśród różnych działaczy ekolo-gicznych cieszy się Pan renomą i budzi wiele nadziei” – takimi słowami irlandzki europoseł L.M. Flanagan zwrócił się do Janusza Wojciechowskiego podczas dru-giego wysłuchania na komisarza ds. rolnictwa w Parlamencie Euro-pejskim (PE). Rzeczywiście, dla tych, którzy le-piej znają pracę polskiego europo-sła, jest on osobą, która nie tylko ma ogromną wiedzę na temat rol-nictwa, ale także mocno angażo-wała się w sprawy ochrony zwie-rząt w Unii Europejskiej, m.in. skrócenia transportu zwierząt do 8 godzin, ograniczenia pre-wencyjnego użycia antybiotyków w chowie przemysłowym czy też walki z eksterminacją bezdom-nych psów w Rumunii. We wrze-śniu 2014 roku został przewodni-czącym zespołu ds. dobrostanu i ochrony zwierząt w Parlamencie Europejskim, struktury podobnej do Zespołu Przyjaciół Zwierząt, który w polskim parlamencie łączy posłów ze wszystkich ugrupowań w celu poprawy losu zwierząt. Tak-że w swoich odpowiedziach pod-czas wysłuchania w PE podkreślał wielokrotnie, że sprawa dobrostanu zwierząt bardzo leży mu na sercu. Zaznaczył jednak, że nie przewidu-je inicjatyw na rzecz wprowadze-nia nowych zakazów i ograniczeń w prawie unijnym w stosunku do tych, które już obowiązują, gdyż UE ma najwyższe na świecie stan-dardy w zakresie ochrony zwierząt. Warto jednak zauważyć, że nie-trudno mieć „najwyższe” normy chroniące zwierzęta, gdy przyrów-nujemy je do braku jakiejkolwiek ochrony lub też wyjątkowo niskich standardów dobrostanu w kra-jach poza UE. Pocieszająca może być obietnica Wojciechowskiego, że będzie sprzyjał wszelkim dzia-łaniom, dzięki którym rolnicy będą mogli dobrowolnie podwyższać dobrostan zwierząt. Jakie jeszcze deklaracje odnoszące się do nowej Wspólnej Polityki Rolnej 2020 – 2027 (WPR) składał nowy komisarz ds. rolnictwa?

Ziemia rolna i młodzi rolnicyPo pierwsze odniósł się do proble-mu drastycznego spadku liczby go-spodarstw rolnych w UE (dziennie tracimy 100 gospodarstw rolnych), koncentracji ziemi w rękach du-żych podmiotów oraz starzenia się

ludności obszarów wiejskich – tyl-ko 6% unijnych rolników ma mniej niż 35 lat. Powodem tej zatrważają-cej statystyki jest przede wszystkim coraz bardziej utrudniony dostęp do ziemi rolnej w państwach człon-kowskich oraz trudniejsze warunki życia na wsi niż w mieście. Wojcie-chowski zapowiedział wdrożenie unijnego monitoringu obrotu zie-mią rolną w UE oraz przegląd kra-jowych rozwiązań prawnych, które chronią narodowe zasoby ziemi rol-nej i stanowią zachętę do podejmo-wania działalności rolniczej przez młodych ludzi. Podkreślił, że trud-ność w regulowaniu kwestii pomo-cy rolnikom w dostępie do gruntów rolnych polega na tym, że zgodnie z prawem unijnym kwestie wła-sności leżą wyłącznie w gestii kra-jów członkowskich. Z unijnego poziomu można tylko analizować sytuację i tworzyć zalecenia mogą-ce zmienić fakt, że 3% gospodarstw w UE posiada 52% gruntów rol-nych. Dodał także, że „capping”, czyli ograniczenie dopłat dla naj-większych gospodarstw rolnych i oddanie tych środków małym i średnim gospodarstwom może przerwać proces koncentracji zie-mi rolnej w UE. Jest to jednak kon-trowersyjna kwestia, w Radzie UE nie ma konsensusu na temat defi-niowania „prawdziwego” lub „ak-tywnego rolnika” – tj. takiego, który rzeczywiście produkuje i mieszka na wsi.

Międzynarodowe umowy handlowe i unijny rynek rolnyMimo silnego społecznego oporu obywateli UE, Komisja Europejska negocjuje i podpisuje kolejne mię-dzynarodowe umowy dotyczące między innymi liberalizacji han-dlu produktami rolno-spożywczy-mi. Wojciechowski zapowiedział, że te porozumienia handlowe nie mogą zagrażać interesom europej-skich rolników, np. poprzez napływ taniej żywności powodującej upa-dek konkurencyjności unijnej pro-dukcji rolnej. Będzie dążył do przy-jęcia kontyngentów taryfowych, aby import towarów rolniczych nie zalał wspólnotowego rynku, a w przy-padku, gdyby jednak doszło do po-krzywdzenia rolników w UE, uru-chomi rezerwę kryzysową, która za jego kadencji ma wzrosnąć z 400 do 500 milionów euro. Chce on także uniezależnić unijną produk-cję zwierzęcą od importu paszy (głównie śruta sojowa genetycznie modyfikowana) i rozwijać progra-my uprawy roślin wysokobiałko-wych w państwach członkowskich w połączeniu z dbałością o dobro-stan zwierząt i gospodarką o obiegu zamkniętym. „Będę zachęcał, żeby

takie programy znajdowały się pla-nach strategicznych państw człon-kowskich i były skutecznie finanso-wane z II filaru WPR” – powiedział Wojciechowski. Wzmocnienia ryn-kowej pozycji rolników UE i popra-wy kondycji obszarów wiejskich Wojciechowski upatruje również we wsparciu krótkich łańcuchów dostaw, tj. połączenia lokalnej pro-dukcji rolnej z lokalnym przetwór-stwem i budowania lokalnych ryn-ków żywności.

Środowisko i klimat Janusz Wojciechowski jest pierw-szym komisarzem ds. rolnictwa, który stoi przed gigantycznym wy-zwaniem przebudowania WPR z uwagi na coraz większe zagro-żenia środowiskowe i klimatycz-ne. Dodatkowe utrudnienie polega na tym, że nie jest on w komforto-wej sytuacji Daciana Ciolosa (ko-misarza ds. rolnictwa w latach 2010 – 2014), który miał możliwość refor-mowania WPR od podstaw. Wojcie-chowski jest poniekąd spadkobier-cą pakietu reform wypracowanych przez Komisję Europejską, mogąc poruszać się w już ustalonych ra-mach przyszłej WPR oraz Euro-pejskiego Zielonego Ładu. Jest też pierwszym przyszłym komisarzem, który w swoim wystąpieniu zade-klarował, że chce wspierać rolnic-two ekologiczne ze środków WPR, opracować nowy Plan Działań dla Rolnictwa Ekologicznego i Żywno-ści Ekologicznej oraz wzmacniać wiarygodność certyfikacji żywno-ści ekologicznej i ją promować, gdyż „mamy produkować zdrową żyw-ność”. Zdaniem Wojciechowskiego szansą dla europejskiego rolnictwa nie jest ilość produkowanej żywno-ści, ale jej jakość.

Pomimo tych deklaracji należy jed-nak mocno wsłuchać się w jego sło-wa, gdyż mogą one budzić pew-ne wątpliwości. Z jednej strony bowiem deklaruje on swoje przy-wiązanie do prowadzenia WPR w zgodzie z ochroną środowiska, uznając, że 20% budżetu z II filaru WPR na zazielenianie rolnictwa jest dobrą propozycją ze strony Dyrekcji ds. Rolnictwa (DG AGRI). Schody zaczynają się, gdy mówi on o bez-pieczeństwie żywnościowym 500 milionów Europejczyków, które zapewnić mogą duże, wysokoto-warowe gospodarstwa rolne, a rola małych i średnich ma się głównie sprowadzać do zapewnienia żywot-ności obszarów wiejskich i ochrony wiejskiego krajobrazu. Jest to opinia całkowicie sprzeczna z oceną Or-ganizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), wskazującą, że największym gwa-

rantem nie tylko globalnego bezpie-czeństwa żywnościowego, ale także suwerenności żywnościowej są wła-śnie małe i średnie gospodarstwa nadal karmiące 2/3 ludności świata. Jest to także sprzeczne z jego własną deklaracją dotyczącą przerwania dalszej koncentracji kapitału rolne-go w rękach wielkich podmiotów działających w rolnictwie.

Być może twierdzenie przez Woj-ciechowskiego, że w UE jest miej-sce dla każdego typu gospodarstw, gdyż ich zróżnicowanie stanowi eu-ropejską wartość, wiązało się bar-dziej z chęcią zadowolenia także europosłów liberalnej części PE, Eu-ropejskiej Partii Ludowej (EPP) oraz Grupy Postępowego Sojuszu Socja-listów i Demokratów (SD). General-nie jednak całość jego wypowiedzi sugeruje, że rozumie on potrzebę ekologizacji WPR i realizacji celów środowiskowych i klimatycznych. Znajduje to przede wszystkim wy-raz w jego wypowiedziach doty-czących ekoprogramów, które jego zdaniem powinny być obowiąz-kowe dla państw członkowskich, a dobrowolne dla rolników. Uważa on także, że lista działań w ramach ekoprogramów, które mogą wdra-żać państwa członkowskie – np. ochrona torfowisk czy pasy kwiet-ne dla zapylaczy – powinna zostać ustalona na poziomie instytucji UE, podobnie jak wskaźniki i wytycz-ne dotyczące poziomu wypełnia-nia celów środowiskowych i klima-tycznych w ramach WPR. A więc dopuszcza elastyczność planowa-nia ekoprogramów przez państwa członkowskie, ale tylko w ściśle określonym zakresie.

Wojciechowski podkreślił tak-że, że propozycje odnoszące się do środowiska i klimatu w WPR to „bardzo ofensywna koncepcja”. W związku z tym rolnicy obawiają się nowych obowiązków, przymu-szania do działań środowiskowo--klimatycznych, które powodują koszty i pozbawią ich konkuren-cyjności. Z tego powodu – co wy-raźnie zaznaczył Wojciechowski – każdy instrument i działanie prośrodowiskowe i proklimatycz-ne w rolnictwie powinno być pro-ponowane rolnikom w formie za-chęt, nie tylko finansowych, ale także w postaci wsparcia eduka-cyjnego, doradczego i inwestycyj-nego dla rolników, którzy tworzą wartość dodaną wybierając działa-nia przyczyniające się do wzmoc-nienia ekologicznej trwałości pro-dukcji rolnej oraz osiągnięcia celów środowiskowych i klima-tycznych przez UE. Zaleca on tak-że ostrożność w stosowaniu środ-ków na rzecz realizacji tych celów, tak by „walcząc o wkład rolnictwa

w ochronę środowiska i klimatu nie zniszczyć samego rolnictwa”. Jego zdaniem istnienie silnego rol-nictwa w Europie jest pierwszym warunkiem dobrej ochrony śro-dowiska i klimatu, więc najpierw musimy je wzmacniać, a „do-piero w drugim kroku podejmo-wać te wszystkie działania, które zwiększą wkład rolnictwa w śro-dowisko i klimat”. Trzeba przy-znać, że jest to zaskakująca logi-ka, zwłaszcza, że zielonej reformie WPR przyświeca dokładnie inna myśl, a mianowicie, że silne śro-dowisko naturalne to pierwszy warunek dla istnienia silnego rol-nictwa.

Tak więc z jednej strony zielone światło dla ekologii, z drugiej – echa koncepcji, że „tylko duży da radę”, a środowisko i klimat mają drugo-rzędne znaczenie w dążeniu do sil-nego i konkurencyjnego rolnictwa UE. Ponadto zabrakło w wypo-wiedziach Wojciechowskiego sta-nowczego głosu w sprawie gene-tycznych modyfikacji w rolnictwie, kompleksowej ochrony zapylaczy oraz ograniczania stosowania pesty-cydów i sztucznych nawozów.

PieniądzeSilne rolnictwo to także zdaniem Janusza Wojciechowskiego jak naj-większy budżet UE na Wspólną Politykę Rolną. Obiecał walczyć o podniesienie kwoty 365 mld euro przeznaczonej dla unijnego rolnic-twa. Ponadto wskazał, że wspar-cie finansowe obszarów wiejskich nie może się odbywać niemal wy-łącznie ze środków Funduszu Roz-woju Obszarów Wiejskich. Trzeba do nich kierować jak najwięcej środ-ków z Funduszu Spójności. Zade-klarował także, że w trakcie swojej kadencji doprowadzi do wyrówna-nia dopłat do przyzwoitej średniej.

Pytanie, na ile nowemu komisarzo-wi ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich uda się urzeczywistnić składane obietnice, na razie musi pozostać bez odpowiedzi. Na suk-ces jego zamierzeń składa się cała wypadkowa nie tylko interesów poszczególnych krajów członkow-skich, ale przede wszystkim glo-balnych agrokorporacji fawory-zowanych w ramach światowych traktatów handlowych. Nadal jed-nak mamy nadzieję, że stan środo-wiska naturalnego oraz sytuacja małych i średnich gospodarstw rol-nych w UE będą dla Janusza Woj-ciechowskiego sprawami prioryte-towymi.

Justyna Zwolińska – koordyna-torka ds. Rzecznictwa Koalicja Żywa Ziemia.

4

W cieniu obór, chlewni i kurnikówHODOWLA ZWIERZĄT A KLIMAT

Jarosław Urbański

Dyskusja na temat wpływu ho-dowli zwierząt i produkcji zwie-rzęcej na efekt cieplarniany trwa od minimum 15 lat. W 2006 roku FAO opublikowało raport pod znamiennym tytułem: „Livestoc-k’s long shadow” (Długi cień ho-dowli). Podano w nim, że sektor hodowlany wytwarza więcej ga-zów cieplarnianych niż wszystkie środki transportu łącznie, czyli ponad 18%.

Nie tylko węgielSzacunek ten spotkał się z krytyką. Szereg późniejszych publikacji mó-wiło o udziale nawet na poziomie 51%. Taka liczba pada np. w arty-kule „Livestock and Climate Chan-ge” (Hodowla a zmianh klimatu) umieszczonym na łamach World Watch Magazine w listopadzie 2009. W „Meat Atlas” z 2014 roku czyta-my, że w zależności od tego, jak li-czyć, zwierzęta gospodarskie są od-powiedzialne za emisję 6% do 32% gazów cieplarnianych. Duże różni-ce w szacunkach zależne są od tego, co w nich uwzględnimy: czy tyl-ko bezpośrednią emisję związaną z hodowlą, czy też dodamy to tego produkcję paszy, nawozów i pesty-cydów, skutki orki, wyrąb lasów, drenaż torfowisk itd.

Ostatnio w mainstreamowych pu-blikacjach najczęściej przyjmuje się dla hodowli – podany w rapor-cie IPPC z 2014 roku – udział emi-sji w wysokości 14,5%. Nawet przy tym umiarkowanym szacunku mu-simy stwierdzić, iż chów zwierząt w znaczącym stopniu przyczynia się do efektu cieplarnianego. Dla po-równania – wg tego samego raportu IPPC transport jest odpowiedzialny za 14,1% emisji, a energetyka na po-trzeby mieszkaniowe – w 5,1%. Jed-nak uwaga w tej kwestii koncentru-je się przede wszystkim na paliwach kopalnych. Z trudem, nawet w ak-tywistycznym dyskursie, przebija się, że za obecny stan rzeczy odpo-wiedzialne w dużej mierze są inne sfery naszej gospodarki i życia.

Nieuwzględnienie w kontekście zmian klimatycznych kwestii hodowli prze-mysłowej i wytwarzania produktów pochodzenia zwierzęcego doczekało się za to ostrej krytyki w interesującym dokumentalnym filmie z 2014 roku pt. „Cowspiracy” w reżyserii Kip Ander-sen i Keegan Kuhn.

Mięso i redukcja emisji CO2Zaczęto się jednak zastanawiać, na ile faktycznie spożycie mięsa i produktów pochodzenia zwierzę-cego, jak mleka, masła, serów czy jajek, może mieć wpływ na reduk-cję emisji gazów cieplarnianych. W jednym z badań (Elke Stehfest i inni, 2009) ustalono, że zmiana diety na wegańską pozwoli zmniej-szyć emisję dwutlenku węgla – CO2 o 17%, metanu – CH4 o 24% i tlenku azotu – N2O o 21%. Korzy-ści pojawiłyby się nie tylko w wy-niku likwidacji czterech głównych źródeł emisji związanych z cho-wem zwierząt – produkcji paszy, fermentacji jelitowej, składowania obornika i przetwórstwa – ale tak-że w efekcie uwolnienia ogrom-nych obszarów przeznaczonych

do tej pory na hodowlę. Według niektórych szacunków zajmuje ona ok. 70% wszystkich użytków rolnych. Doprowadziłoby to np. do możliwości odnowy terenów leśnych, co wiązałoby się z więk-szym wchłanianiem dwutlenku węgla. Niestety, efekt ten przyno-si największy skutek w pierwszej fazie zmian, po czym jego wpływ na ewentualną redukcję emisji CO2, wg przyjętych przez badaczy i ba-daczki realistycznych scenariuszy, jest mniejszy. Gdyby zatem – jak zakładano w omawianej analizie – zarówno tempo wzrostu populacji ludzkiej, jak i gospodarki (mierzo-ne PKB per capita) utrzymywałby się na dotychczasowym poziomie, co z ekologicznego punktu widze-nia jest trudne do przyjęcia, zmiana diety – najbardziej nawet radykalna – nie zdoła utrzymać w ryzach emi-sji gazów cieplarnianych. Bezmię-sna dieta jest ważnym antidotum na efekt cieplarniany, ale prawdo-podobnie niewystarczającym.

Problem polega na tym, że coraz dobitniej widać, że nie uda się sku-tecznie przeciwdziałać ociepleniu planety jedynie poprzez redukcję wykorzystania paliw kopalnych i przejście na OZE. Nie zdołamy w ten sposób osiągnąć zakładanych ekologicznych celów w określonym czasie. Na przykład autorzy i autor-ki omawianej wyżej pracy nt. wpły-wu spożycia produktów pochodze-nia zwierzęcego na emisję gazów cieplarnianych przyjęli w swoich założeniach w 2009 r., że stężenie dwutlenku węgla (ekwiwalent) w atmosferze nie może do 2050 r. przekroczyć 450 ppm i będzie po-stępować mniej więcej 10 ppm na 10 lat. Wszystko w tym celu, aby globalny wzrost temperatury nie był większy niż 2°C w porów-naniu z czasami przed industriali-zacją. Ale stężenie CO2 rośnie szyb-ciej – kilkanaście do 20 ppm przez dekadę – a wszystkie podejmowa-ne dotychczas działania nie zdołały wyhamować tego tempa.

Podaż czy popytBrak dostatecznych postępów w przeciwdziałaniu zmianom kli-matycznym wiąże się z kilkoma przyczynami. Jedną z nich jest prze-konanie, że można zachować do-tychczasowe polityczne i ekono-miczne status quo i jednocześnie uchronić się przed najgorszym. Stąd nadzieje liberalnych elit, że w tym celu da się wykorzystać mechani-zmy działania kapitalistycznej go-spodarki. Na tej kanwie na przykład forsowano i forsuje się pomysły w stylu handlu emisjami CO2. Tak-że jeśli chodzi o konieczność reduk-cji spożycia mięsa i produktów po-chodzenia zwierzęcego do tej pory sądzono, że najlepszą strategią jest zdanie się na wybór „uświadomio-nego” konsumenta. Jest to m.in. pokłosie artykułowanego przez Pe-tera Singera (wpływowej w ruchu proanimalistycznym postaci) prze-konania, że wegetarianizm jest ro-dzajem bojkotu konsumenckiego, a o losach zwierząt i naszej planety decydujemy między półkami skle-powymi. Stanowisko to wpisuje się w paradygmat ekonomii liberalnej, mówiący o dominacji czynnika po-pytowego nad podażowym. Inaczej mówiąc, mielibyśmy produkować to, na co ochotę ma konsument, a nie konsumować to, do czego przymu-sza nas producent. Wiele analiz po-kazuje jednak, że strona podażowa ma tu wyraźną przewagę.

W jednym z najnowszych norwe-skich badań (Marthe Hårvik Aust-gulen i inni, 2018) dość dogłębnie empirycznie przeanalizowano, czy konsumenci są gotowi wybierać produkty spożywcze (bezmięsne), kierując się względami ekologicz-nymi. Wychodzono jednocześnie z założenia, że ograniczenie spo-życia produktów zwierzęcych ma istotny wpływ na redukcję emisji gazów cieplarnianych. Tymczasem w Norwegii spożycie mięsa wzro-sło z ok. 45,7 kg na mieszkańca w 1989 r. do 70,5 kg w r. 2016.

Wg autorek i autorów omawia-nego opracowania konsumenci wprawdzie nie doceniają wpływu hodowli na zmiany klimatyczne, ale sama wiedza nie jest czynni-kiem wystarczającym, aby zmienić wzorce konsumpcji. Dyskurs wią-żący negatywne zmiany środowi-skowe z indywidualnymi zacho-waniami konsumentów stał się częścią głównego nurtu polityki i wolnorynkowej doktryny. Badani klienci nie zgadzają się jednak, aby obciążać ich odpowiedzialnością za politykę ekologiczną i wykazu-ją zmęczenie mnogimi kampania-mi, namawiających ich do takich czy innych „odpowiedzialnych” zachowań podczas zakupów. Po-lityka zorientowana na konsu-menta musi uwzględniać szerszy kontekst. Jak choćby to, że produk-cja mięsa w wielu krajach (w tym w Norwegii) jest znacznie dotowa-na, co z kolei wpływa na jego cenę detaliczną. Z kolei – dodam od sie-bie – relacje i ruchy cenowe są czyn-nikiem w poważnym stopniu wpły-

wającym na wybory konsumenckie. W konkluzji artykułu czytamy, że „jednak regulacja strony poda-żowej byłaby prawdopodobnie bar-dziej skuteczna” w zmniejszaniu negatywnego wpływu konsumpcji mięsa na klimat. Dlatego niektórzy postulują nie tylko zaprzestanie do-towania hodowli i produkcji zwie-rzęcej, ale nawet obłożenie mięsa dodatkowym podatkiem – akcyzą.

Chlewnie czy odkrywkiNiestety, jednostronne spojrzenie na problem klimatyczny jest też udziałem ruchu ekologicznego. Kiedy – w kontekście zmian klima-tycznych – wszyscy byli w Polsce zafiksowani na węglu, produkcja zwierzęca gwałtowanie się w na-szym kraju rozwinęła, a konsump-cja mięsa per capita – podobnie jak w Norwegii – znacznie wrosła (pi-sałem o tym w poprzednich dwóch numerach Zielonych Wiadomo-ści). Inaczej mówiąc: dekarboniza-cja naszej gospodarki postępowała, i to od początku lat 90., jednak obok wyrosło nowe, potężne źródło emi-sji gazów cieplarnianych – prze-mysłowa hodowla i przetwórstwo produktów zwierzęcych.

W tym kontekście zasadne wydaje się pytanie, dlaczego jednak upo-rczywie wybieramy (jak to zro-bił Obóz dla Klimatu) na miejsce protestów odkrywki węgla bru-natnego (oczywiście rujnujące dla środowiska naturalnego), a nie obszary koncentracji ferm prze-mysłowych? Czy podążanie tutaj krok w krok za aktywistami i ak-tywistami niemieckimi, w których

kraju węgiel brunatny odgrywa zupełnie inną rolę gospodarczą, energetyczną i ekologiczną niż w Polsce, jest dobrym rozwiąza-niem? Czy jest to strategicznie przemyślane i realnie skuteczne? Albo czy nie ulegamy tu liberal-nej ideologii, gdzie napiętnowa-nie wszystkiego, co PRL-owskie, uchodzi zawsze za słuszne? W przeciwieństwie do górnictwa, o wiele ciężej byłoby krytykować współczesne „neoliberalne” kon-cerny telekomunikacyjne, mo-toryzacyjne czy spożywcze. Za-miast pod Koninem, może lepiej było jednak rozbić namioty Obo-zu dla Klimatu pod siedzibą Pol-satu (którego właściciel czerpie także ogromne zyski z odkrywki węgla brunatnego) czy pod po-znańską fabryką Volkswagena (oszukującego na testach emisyj-nych). (Dodajmy, że w ostatnich dekadach w kwestii ograniczenia negatywnego wpływu transportu na zmiany klimatyczne globalnie niewiele się zmieniło). Może trze-ci Obóz dla Klimatu powinien od-być się w sąsiedztwie jakiejś me-gafermy przemysłowej pracującej dla Mekovity? Ale przede wszyst-kim musimy przyjąć, że nie jest to kwestia jednego czynnika czy sektora, ale całego ustroju ekono-micznego i politycznego.

Jarosław Urbański – socjolog i działacz społeczny, związany ze środowiskiem poznańskiego Rozbratu i Federacją Anarchi-styczną. Działacz OZZ Inicjaty-wa Pracownicza.

Zdjęcia – CIWF Polska, www.ciwf.pl

5

Ewa Jakubowska-Lorenz

Wspólna polityka rolna musi się zmienić. Z „Atlasu rolnego” dowiecie się, dlaczego i w jaki sposób.W polskiej debacie publicznej nadal zbyt mało i zbyt wąsko mówi się o rolnictwie. W ostatnich miesiącach dotkliwe susze skiero-wały uwagę zarówno polityków, jak i kon-sumentów, na groźne skutki zmian klimatu dla produkcji rolnej i samych rolników i rol-niczek. Wciąż jednak zaniedbywana jest w dyskusjach przeciwna strona medalu, czyli to, jak rolnictwo wpływa na klimat i środowi-sko i jakie długofalowe skutki – ekologiczne i społeczne – niesie wspólna polityka rolna, która wyznacza ramy i determinuje metody produkcji żywności w krajach Unii Europej-skiej. Brakuje też polskich publikacji, które w przystępny i zwięzły sposób wyjaśniałyby te kwestie szerokiej publiczności.

Aby wypełnić tę lukę, powstał „Atlas rolny”. Wskazuje on, jak reformować politykę rolną, by osiągnąć równowagę pomiędzy celami ekonomicznymi produkcji rolnej i poprawą jakości życia mieszkańców wsi a zapewnie-niem właściwego stanu środowiska przy-rodniczego. Publikacja, przygotowana przez Fundację im. Heinricha Bölla w Warszawie we współpracy z Instytutem na Rzecz Eko-rozwoju, jest owocem współpracy sieci eks-pertek i ekspertów z różnych krajów europej-skich. Składa się z 15 rozdziałów opisujących sytuację z europejskiej perspektywy oraz 4 rozdziałów skoncentrowanych na stanie rol-nictwa w Polsce.

„Atlas rolny” pokazuje, dlaczego wspól-na polityka rolna wymaga pilnej i gruntow-nej reformy. Odwołując się do danych de-monstruje, że promowany przez nią system w niewystarczającym stopniu chroni środo-wisko i nie zapewnia realizacji ważnych ce-lów, takich jak ochrona czystości wód, różno-rodności biologicznej, klimatu, dobrostanu zwierząt, trwałości ekosystemów i stabilno-ści społecznej obszarów wiejskich, a także zasad sprawiedliwego handlu w wymiarze europejskim i globalnym. Jako jedną z głów-nych wad WPR-u Atlas wskazuje wspieranie dużych, uprzemysłowionych gospodarstw rolnych, podczas gdy te małe i średnie go-spodarstwa, które prowadzone są z troską o ziemię i jakość życia na wsi, pozostają nie-dofinansowane.

Obecnie 20% unijnych rolników otrzymuje aż 82% dopłat. W efekcie zmniejsza się liczba gospodarstw i następuje koncentracja ziemi – ponad połowa gruntów rolnych jest już w rę-kach zaledwie 3,1% przedsiębiorstw. Rów-nocześnie dramatycznie pogarsza się jakość środowiska.

W Polsce bilans WPR jest dwojaki. Z jednej strony płatności bezpośrednie poprawiły ja-kość życia milionów osób mieszkających na wsi. Unowocześniono większe gospodar-stwa, wdrożono przepisy dotyczące m.in. środowiska i zwierząt gospodarskich. Z dru-giej jednak strony widoczne są negatywne procesy: po 25 latach transformacji co trzecie gospodarstwo rolne przestało istnieć, a pol-ska wieś się wyludnia. Do 20% największych gospodarstw trafia aż 74% środków. Młodzi wyjeżdżają, a rolnicy skarżą się na brak na-stępców. Tu również trwa koncentracja zie-mi: 1,8% największych gospodarstw posiada już ponad 31% wszystkich użytków rolnych. W ciągu niespełna 30 lat zużycie chemicz-nych środków ochrony roślin wzrosło aż pię-ciokrotnie.

W całej Europie, również w Polsce, po-wstają w tej sytuacji nowe ruchy i sieci or-ganizacji, które domagają się zmian w stro-nę zrównoważonego systemu produkcji rolnej. Nieformalne grupy, a także orga-nizacje rolnicze i konsumenckie łączą się z organizacjami działającymi na rzecz eko-logii i sprawiedliwości społecznej i global-nej. W Polsce takim istotnym głosem w de-bacie o rolnictwie stała się Koalicja Żywa Ziemia. „Atlas rolny” ma na celu wzmoc-nienie tych społecznych ruchów i dzia-łań obywatelskich oraz ich argumentów na rzecz trwałego, ekologicznego i wraż-liwego społecznie rozwoju w rolnictwie. Równocześnie Atlas demonstruje, jak ści-śle rolnictwo wiąże się z naszym życiem, zdrowiem, środowiskiem i sytuacją spo-łeczną. Mamy więc nadzieję, że publikacja ta przyczyni się do lepszego rozumienia współczesnych wyzwań stojących przed rolnictwem. Liczymy też, że skłoni spo-łeczeństwo do aktywnego włączenia się w działania na rzecz takiej reformy WPR, która zapewni trwałość produkcji rolnej i stabilność obszarów wiejskich z korzy-ścią nie tylko dla rolników i rolniczek, ale wszystkich obywatelek i obywateli.

Ewa Jakubowska-Lorenz, koordynator-ka programu Europejska Polityka Rolna w Fundacji im Heinricha Bölla w Warszawie

Atlas można pobrać pod linkiemhttps://pl.boell.org/pl/2019/06/07/atlas-rolny-dokad-zmierza-europejska-polityka-rolna. Można go też odebrać w biurze Fun-dacji im. Heinricha Bölla w Warszawie ul. Żurawia 45 lub zamówić pisząc na adres ewa.jakubowska@pl.boell.org

POLITYKI ROLNEJ DLA KAŻDEGOABC

We współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie

6

WWF już od 2009 r. przyznaje ty-tuł Rolnika Roku regionu Morza Bałtyckiego za stosowanie w go-spodarstwie praktyk redukują-cych odpływ substancji biogen-nych (związków azotu i fosforu) do wód.Nadmiar biogenów prowadzi do poważnego zaburzenia eko-systemu oraz do eutrofizacji, czyli przeżyźnienia środowiska wodne-go. Efektem wzmożonego spływu tych substancji są rozległe zakwity glonów i sinic, brak tlenu na dużych głębokościach oraz powiększanie obszarów przydennych z małą ilo-ścią tlenu lub całkowitym brakiem tlenu, tzw. martwych stref.

Do tej pory już ok. 50 rolników i rol-niczek, których gospodarstwa znaj-dują się w zlewisku Bałtyku, zostało wyróżnionych za stosowanie prak-tyk ograniczających spływ substan-cji odżywczych do wód. Wszyscy zdobywcy tytułu Rolnika Roku re-gionu Morza Bałtyckiego z własnej inicjatywy podjęli dodatkowe wy-siłki, aby pomóc w ratowaniu na-szego morza. Przyznając tę nagro-dę, WWF chce podkreślić, jak ważne są to praktyki oraz promować ich przykłady w całym regionie.

„97% Morza Bałtyckiego nadal jest dotknięta eutrofizacją. Kluczową rolę w zmniejszaniu tego zagroże-nia ma zrównoważone rolnictwo.WWF wspiera i promuje takie po-stawy rolniczek i rolników, dzięki którym mamy szansę na ograni-czenie eutrofizacji. Zakwit glonów i sinic prowadzi nie tylko do po-

większania się zasięgu pustyń tle-nowych, ale także np. do zamykania kąpielisk.” – mówi Weronika Kosiń, Specjalistka ds. Ochrony Ekosyste-mów Morskich.

Reprezentantami Polski w kon-kursie byli państwo Marta i Tade-usz Żerańscy z województwa ma-zowieckiego, którzy prowadzą ekologiczne gospodarstwo w spo-sób przyjazny środowisku mor-skiemu, czyli znacznie ogranicza-jąc odpływ azotu i fosforu do wód.

Rodzina Żerańskich wdraża przy-jazne dla środowiska praktyki, wśród których należy wymienić stworzenie miejsc do przechowy-wania nawozów naturalnych, na-

wożenie precyzyjne, stosowanie płodozmianu, płytkiej orki, poplo-nów ścierniskowych, wypas bydła na pastwisku od marca do listopa-da, prowadzenie ewidencji zabie-gów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem, obsiewanie gruntów zbożami ozimymi, które pokrywają glebę w okresie jesien-no-zimowym. Ponadto na terenie gospodarstwa znajdują się liczne miedze i kamionki śródpolne, za-krzaczenia i zadrzewienia, zbiorni-ki wodne oraz trwałe użytki zielo-ne, które nigdy nie były osuszane i przesiewane. Wszystkie grunty zwycięskiej pary rolników położo-ne są na obszarze NATURA 2000, dlatego sposób gospodarowania ma

ogromny wpływ nie tylko na jakość wód, ale również na zachowanie określonych typów siedlisk przy-rodniczych i ochronę cennych i za-grożonych w skali całej Europy ga-tunków ptaków na tym terenie. Rolnicy praktycznie nie ingerują w środowisko, a ekstensywna upra-wa roślin oraz hodowla zwierząt nastawione są na jakość, a nie ilość.

W tym roku najlepsi okazali się rolnicy z Danii, państwo Maria i Kristian Lundgaard-Karlshøj. Międzynarodowe jury doceniło różnorodność środków stosowa-nych w dużym gospodarstwie rol-nym w celu ograniczenia odpływu składników odżywczych do mo-rza, a także zaangażowanie rolni-ków w opracowywanie nowych strategii na rzecz zrównoważonego rolnictwa.

Dlaczego właśnie oni?Kristian i Maria prowadzą swo-je gospodarstwo w sposób zrów-noważony i innowacyjny, przez co znacznie ograniczają spływ sub-stancji odżywczych (azotu i fosforu) do wód. W swojej codziennej pracy biorą pod uwagę wpływ rolnictwa na wszystkie obszary środowiska, w tym w klimat, zużycie energii, zarządzanie składnikami odżyw-czymi, samowystarczalność i do-brostan zwierząt. Zwycięzcy poka-zują, że rolnictwo na dużą skalę może być zrównoważone i prośro-dowiskowe. Ekologiczna produk-cja roślinna, biogazownia do prze-twarzania wszystkich pozostałości rolnych, zalesianie, wykorzystanie zielonej energii i współpraca z kon-sumentami przyczyniają się do wy-pełnienia luki między działalnością rolniczą a ochroną przyrody. Jury doceniło dynamikę i ciągłość roz-woju gospodarstwa, w tym przy-szłe plany przejścia na ekologicz-ny chów świń i ekologiczny chów kurcząt z wolnego wybiegu, udział w projektach badawczych i zakła-

danie mokradeł. W przyszłym roku rolnicy zaplanowali powstanie mo-kradła o powierzchni jednego hek-tara, które ma zmniejszyć spływ azotu do lokalnego fiordu aż o 744 kilogramów rocznie.

Rolnicy biorą również udział w pionierskim projekcie badaw-czym z Duńskim Instytutem Tech-nologicznym, dotyczącym hodowli robaków jako źródła białka do spo-życia przez ludzi i zwierzęta.

„Kristian i Maria chcą, aby ich go-spodarstwo było zrównoważone i przyszłościowe. W swojej codzien-nej pracy biorą pod uwagę zmiany klimatyczne, racjonalne gospodaro-wanie substancjami odżywczymi, samowystarczalność i dobrostan zwierząt” – czytamy w oświadcze-niu Międzynarodowego Jury.

„Tegoroczni zwycięzcy są wzorem dla innych gospodarstw, można się od nich wiele nauczyć , dowiedzieć, jak prowadzić i rozwijać zrównowa-żone rolnictwo w regionie”, dodaje Weronika Kosiń.

Tegoroczna ceremonia wręczenia nagrody odbyła się 25 września 2019 r. podczas międzynarodowej konferencji rolniczej GRASS 2019 w Warszawie. Konferencja zgro-madziła kluczowych przedstawi-cieli z dziedziny rolnictwa i śro-dowiska, a także przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa czy ośrod-ków doradztwa rolniczego. Pod-czas konferencji prezentowane były praktyki rolnicze mające na celu poprawę stanu Morza Bałtyckiego i zatrzymanie wody w glebie. Poru-szone zostały również tematy zwią-zane z utrzymaniem jakości gleby, rolnictwem ekologicznym i reformą Wspólnej Polityki Rolnej. Konferen-cja była też dla rolników wyjątko-wą okazją do wymiany pomysłów, konkretnych rozwiązań i sposobów ograniczenia spływu składników odżywczych z gospodarstwa.

Ludwika Wykurz

Permakultura narodziła się po-nad 40 lat temu w Australii. Jej twórcy – Bill Mollison i jego uczeń David Holmgren nie wymyślili ni-czego nowego, a zarazem wywró-cili wszystko do góry nogami. Jak to możliwe?O permakulturze można powiedzieć w największym skrócie, że jest sposo-bem regeneratywnego projektowa-nia, wzorującym się na i współpra-cującym z lokalnymi ekosystemami. Jednocześnie łączy projektowanie z etyką. Sercem całej koncepcji są trzy zasady: troska o ludzi, troska o zie-mię i dzielenie się nadmiarem (albo sprawiedliwy podział). Bez tego nie ma permakultury.

Rewolucja pod przykrywką ogrodnictwaKoncepcja, która narodziła się w po-łowie lat 70-tych ub. wieku, od po-czątku była odpowiedzią na społecz-ne i ekologiczne problemy świata. Był to czas narastającego kryzysu, a raport Klubu Rzymskiego jasno wskazywał, że dotychczasowy roz-wój cywilizacji, jaką znamy, zmierza do nieuchronnego końca. Bill Mol-lison i jego uczniowie i uczennice przyjęli postawę pozytywną. Jedno z ważnych haseł permakulturowych brzmi „problem jest rozwiązaniem”. Jeżeli masz odpady – znajdź dla nich zastosowanie, jeżeli cywilizacja upa-da z własnej winy – zacznij budować coś lepszego. I to chyba jest sedno permakultury. W odpowiedzi na de-gradację gleb, zanieczyszczenie wód, brudną energię używaną do nadmia-rowej produkcji, żeby napędzać nad-

miarową konsumpcję, w odpowie-dzi na niesprawiedliwą dystrybucję dóbr, na rosnące różnice społeczne, bezdomność, głód, wojnę – w odpo-wiedzi na to wszystko permakultu-ra proponuje lokalne, dopasowane do każdych warunków wytwarzanie żywności i energii na potrzeby lokal-nej społeczności. To cicha rewolucja, bo pomagając społecznościom w ra-dzeniu sobie z kryzysem, wyposa-ża je jednocześnie w najpotężniejszą broń – samowystarczalność.

Pomoc wzajemna i samoorganizacjaJedną z inspiracji dla inicjatorów ruchu była książeczka Piotra Kro-potkina o pomocy wzajemnej. Kropotkin argumentował w niej

ponad 100 lat temu, że współpra-ca z innymi, a nie rywalizacja, jest podstawą działania zdrowych społeczności ludzkich. Na świe-cie jest tysiące projektów perma-kulturowych. Większość z nich to projekty społecznościowe, oparte na współpracy, koopera-tywach, wzajemnej pomocy i wy-mianie barterowej. Są też projekty komercyjne, ale wszystkie w jakiś sposób z założenia przyczyniają się do rozwoju dobra wspólnego.

Zostawić po sobie śladNasilanie się katastrof ekologicz-nych spowodowanych działalno-ścią człowieka sprawia, że coraz mniej lubimy własny gatunek. W internecie roi się od memów

przedstawiających ludzkość jako chorobę planety. Mówi-my o minimalizowaniu naszego śladu. Niektórzy już cieszą się, że wyginiemy. Permakultura ma inne podejście. Dzięki naszym działaniom regeneracji ekosyste-mów, usprawnieniu systemów wodnych czy reintrodukcji klu-czowych gatunków zapewniamy rozkwit przyrody w danym re-gionie na setki, czasem nawet ty-siące lat. Przykładem dla współ-czesnych może być Amazonia. Dawno zapomniana cywilizacja zbudowała tam bardzo żyzne gle-by terra preta, które umożliwi-ły rozwój lasu deszczowego, jaki znamy dziś (dopóki nie zosta-nie zniszczony). Nasze rozumie-nie relacji człowieka z przyrodą

zmienia się w ostatnich latach. Wiemy już, że to, co robimy, ma ogromny wpływ na świat przy-rody, a nawet na klimat. Perma-kultura zamienia problem w roz-wiązanie: Jeśli tak jest, że nasze działanie ma tak wielkie znacze-nie, to wpływajmy na ekosyste-my, ale wpływajmy pozytywnie.

Ludwika Wykurz – historyczka, informatyczka i blogerka: www.niesieziemia.wordpress.com

Zdjęcia: 1., 2. Łukasz Nowacki, Siedlisko permakulturowe, Doli-na mgieł

Zdjęcia 3., 4. Justyna Zajączkow-ska, ogródki sąsiedzkie na osiedlu Mania

KONKURS ROLNIK ROKU REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO 2019

ZWYCIĘZCY, fot. A. Sosnowska. WWF Polska

ZOSTAWIĆ DOBRY ŚLADkilka słów o permakulturze

7

Agroekologia jest odpowiedzią na py-tanie, w jaki sposób zmienić i napra-wić nasz system żywnościowy i ży-cie obszarów wiejskich, które zostały zniszczone przez rolnictwo przemy-słowe oraz tak zwane Zielone i Nie-bieskie Rewolucje. Uważamy Agro-ekologię za kluczową formę oporu wobec systemu gospodarczego, który przedkłada zyski ponad ludzi. Prze-mysłowy system żywnościowy jest główną przyczyną licznych kryzy-sów: klimatycznego, żywnościowego, ekologicznego, zdrowia publicznego i innych. Umowy o wolnym handlu i korporacyjne porozumienia inwesty-cyjne, umowy w sprawie rozstrzyga-nia sporów pomiędzy inwestorami a państwami oraz fałszywe rozwiąza-nia, takie jak rynki emisji związków węgla, a także postępująca „finansja-lizacja” ziemi i żywności – wszyst-ko to powoduje dalsze pogłębianie się tych problemów. Agroekologia w ramach suwerenności żywnościowej oferuje nam wspólną ścieżkę wiodą-cą do przezwyciężenia wymienionych kryzysów.

(Deklaracja Międzynarodowe-go Forum na rzecz Agroekologii, Nyeleni, Mali, 2015 r.)

Oto 13 zasad Agroekologii za-proponowanych w tegorocz-nym raporcie Panelu Ekspertów Wysokiego Szczebla Komitetu ds. Bezpieczeństwa Żywnościo-wego ONZ ((High Level Panel of Experts, HLPE), dotyczącym agroekologii i innych innowacyj-nych podejść do zrównoważone-go rolnictwa (Agroecological and other innovative approaches for su-stainable agriculture and food sys-tems that enhance food security and nutrition):

1. Recykling: korzystanie z od-nawialnych źródeł, domyka-nie obiegów materii i energii.

2. Redukcja nakładów: zmniej-szenie bądź eliminacja za-

leżności od zewnętrznych nakładów oraz dążenie do sa-mowystarczalności.

3. Zdrowa gleba: troska o zdro-wie gleby w celu poprawy wzrostu roślin poprzez rozwi-janie życia glebowego i zwięk-szanie warstwy próchniczej (organicznej).

4. Zdrowie zwierząt: troska o dobrostan zwierząt.

5. Bioróżnorodność: utrzyma-nie i zwiększenie różnorodno-ści gatunków i zasobów gene-tycznych, a tym samym ogólne utrzymanie różnorodności bio-logicznej w obrębie agroekosys-temu w czasie i przestrzeni, w skali pola, gospodarstwa i kra-jobrazu.

6. Synergia: zwiększanie ko-rzystnych interakcji ekologicz-nych, budowanie synergii, in-tegracja i komplementarność elementów budujących agro-ekosystem (zwierzęta, upra-wy, drzewa, gleba i woda).

7. Dywersyfikacja gospodarcza: różnicowanie źródeł docho-dów w gospodarstwie i dąże-nie do utrzymania niezależno-ści finansowej.

8. Współtworzenie wiedzy : współtworzenie i horyzontal-na wymiana wiedzy, w tym innowacji lokalnych i nauko-wych, zwłaszcza poprzez wy-mianę między rolnikami.

9. Wartości społeczne i dieta: budowanie systemów żywno-ściowych opartych na kultu-

rze, tożsamości, tradycji, rów-nouprawnieniu społecznym i płciowym lokalnych społecz-ności, które zapewniają zdro-we, zróżnicowane, adekwatne sezonowo i kulturowo diety.

10. Uczciwość: wspieranie god-nych i solidnych źródeł utrzy-mania dla wszystkich pod-miotów zaangażowanych w systemy żywnościowe, zwłaszcza drobnych produ-centów żywności, w oparciu o uczciwy handel, uczciwe zatrudnienie i uczciwe trakto-wanie praw własności intelek-tualnej.

11. Połączenia: dbanie o relacje i budowanie zaufania między producentami a konsumen-tami poprzez promocję uczci-wych i krótkich łańcuchów dystrybucji i ponowne osadze-nie systemów żywności w lo-kalnych gospodarkach.

12. Zarządzanie gruntami i zaso-bami naturalnymi: wzmoc-nienie rozwiązań instytu-cjonalnych w celu poprawy zarządzania, w tym uznania i wsparcia rodzinnych rolni-ków, drobnych gospodarstw rolnych i producentów żyw-ności jako zdolnych do zrów-noważonego zarządzania zasobami naturalnymi i gene-tycznymi.

13. Partycypacja: wspieranie or-ganizacji społecznych i dąże-nie do zwiększania udziału producentów żywności i kon-sumentów w podejmowaniu decyzji, wspieranie zdecentra-

lizowanego zarządzania i lo-kalnego zarządzania systema-mi rolnymi i żywnościowymi.

Dodatkowo chcielibyśmy wymie-nić jeszcze jedną ważną zasadę wyartykułowaną przez ruch su-werenności żywnościowej Nyeleni w Deklaracji z Mali, której brak w 13 zasadach zaproponowanych w raporcie HLPE - postulat dotyczą-

cy miejsca człowieka we wszech-świecie i określający jego relacje do ziemi: „Istotą naszej wizji kosmosu jest niezbędna równowaga pomię-dzy naturą, wszechświatem a isto-tami ludzkimi”.

Tłumaczenie i opracowanie: Ben La-zar, Marta Łukowska, Jan Skoczylas (Nyeleni Polska)

Justyna Zwolińska

W działaniu Prawa i Sprawiedli-wości wszystko jest PLUS. Nie zatem dziwnego, że w programie wyborczym tej partii także kilka plusów postawiono w rolnictwie, a dokładnie mówiąc przy jego ekologizacji oraz roli dla ochrony środowiska, klimatu i bioróżno-rodności. Jeden z tych PLUSÓW wiąże się z deklaracją PiS o ograniczeniu wiel-koprzemysłowego chowu zwie-rząt poprzez wdrażanie programu DOBROSTAN+, znanego głównie pod nazwą KROWA+, w którym trzoda chlewna i bydło mają być utrzymywane w warunkach wy-sokiego dobrostanu i karmione pa-szą z własnego gospodarstwa, nie-zawierającą GMO. Dobrostan ma także zapewnić ograniczenie liczby zwierząt utrzymywanych w jed-nym gospodarstwie do 100 krów albo 500 świń oraz skrócenie czasu transportu – dzięki obowiązkowi ich uboju w odległości nie większej niż 50 km od gospodarstwa w za-kładach nieprowadzących uboju ry-tualnego. Rolnicy stosujący huma-nitarne metody chowu, transportu i uboju mają otrzymać połowę kwot wsparcia przewidzianych dla go-spodarstw rolnych, a bardziej szcze-gółowo ma to być 500 zł do jednej sztuki bydła i 100 zł do jednego tucznika. Przetwórcy skupujący

zwierzęta od gospodarstw obję-tych programem DOBROSTAN+ oraz stosujący humanitarne metody transportu i uboju otrzymają poło-wę kwot wsparcia przewidzianych dla rolników. Oprócz poprawy losu zwierząt gospodarskich program DOBROSTAN+ ma także na celu zmniejszenie emisji gazów cieplar-nianych z uwagi na skrócenie łańcu-cha dostaw oraz zbudowanie lokal-nych rynków mięsa.

Jednakże wadą tego programu jest to, że odnosi się on tylko do mięsa, na boku pozostawiając zwierzęta hodowane dla mleka i jaj. Ponad-to do blisko położonej ubojni moż-na odwieźć bydło i trzodę chlewną, ale już nie kozy czy owce. Poza tym wyprodukowanie takiej ilości paszy jest w tej chwili po prostu niereal-ne, gdy krajowy program rozwoju uprawy roślin wysokobiałkowych dopiero raczkuje, a produkcja zwie-rzęca w Polsce jest niemal całkowi-cie uzależniona od importu pasz, głównie z Ameryki Płd. Niezrozu-miała jest także propozycja budowy ubojni co 50 km zamiast rozwoju programu ubojni mobilnych, któ-re pozwoliłyby na zaoszczędzenie zwierzętom stresu transportowego i dałyby szansę fachowego wykona-nia uboju, pod nadzorem inspekcji weterynaryjnej monitorującej pro-ces ubojowy oraz gwarantującej ja-kość uzyskanego mięsa.

Zastrzeżenia budzi także ochrona pszczół. Istnieją co prawda zapowie-dzi ministerstwa rolnictwa dotyczą-ce wsparcia finansowego i badaw-

czego dla polskiego pszczelarstwa. W tym samym czasie dopuszcza ono jednak do obrotu środki ochro-ny roślin wyjątkowo szkodliwe dla pszczół (tzw. neonikotynidy), przy czym najbardziej szkodliwe z nich, teoretycznie zabronione wskutek unijnych regulacji, dostają kilkumie-sięczną derogację w okresie siewu rzepaku. Nie ruszono też problemu masowego stosowania herbicydów na bazie glifosatu (typu Round-up), w szczególności do desykacji (czyli dosuszania) ziarna rzepaku, gryki i zbóż przed zbiorem. Nie wiado-mo więc, czy olej rzepakowy albo pieczywo, które kupujemy w skle-pach, nie zawierają śladowych ilo-ści rakotwórczego glifosatu, bo nikt tego nie bada. Trudno to nazwać rolnictwem sprzyjającym nie tylko owadom i całej bioróżnorodności, ale także zdrowiu konsumentów. A przecież jesteśmy wręcz zasypy-waniu obietnicami rządzącej par-tii dotyczącymi produkcji żywno-ści wysokiej jakości prowadzonej w zrównoważony sposób w trosce o zdrowie polskich obywateli.

PiS postuluje także wzrost liczby gospodarstw ekologicznych w la-tach 2020-2027 z obecnych 21 do 50 tysięcy. Co w takim razie zrobio-no dla gospodarstw ekologicznych przez ostatnie cztery lata? Niewie-le. Nie zniknęły biurokratyczne przeszkody nakładane na rolników ekologicznych, nie została w żaden sposób wzmocniona ochrona ryn-ku przed fałszowaniem żywności i pasz ekologicznych i nie istnieje krajowy, spójny program promo-

wania konsumpcji żywności ekolo-gicznej, np. w postaci wprowadza-nia tzw. zielonych przetargów dla szkół, przedszkoli czy placówek służby zdrowia, do których mo-gliby przystępować lokalni ekolo-giczni producenci dostarczający żywność wysokiej jakości naszym dzieciom, seniorom i osobom po-trzebującym opieki medycznej. Ta-kie rozwiązania istnieją w krajach UE, np. w Szwecji i Danii cały szkol-ny catering został oparty o żywność ekologiczną.

Największe obawy o przyszłość polskiego rolnictwa budzi jednak polityka PiS-u wobec zasobów wodnych. Z jednej strony rolnikom została obiecana pomoc w wysoko-ści 2 miliardów złotych na wypadek suszy. Jednakże w programie roz-woju małej retencji nie uwzględnia się promowania technik rolniczych pomagających zatrzymywać wodę w glebie. Ponadto deklarowana ochrona rolników przed zagroże-niami wynikającymi ze zmian kli-

matu stoi w sprzeczności z pro-wę-glową polityką rządu, gdyż budowa nowych odkrywek i priorytetowe traktowanie żeglugi śródlądowej w katastrofalny sposób ograbia rol-nictwo z tak potrzebnej mu wody.

ROLNICTWO MINUS, tak wła-ściwie należałoby nazwać dotych-czasowe działania polskiego rzą-du na rzecz tej najważniejszej – bo odpowiedzialnej za bezpieczeń-stwo żywnościowe Polek i Pola-ków – gałęzi gospodarki narodo-wej. Tylko długofalowa polityka rolna zgodna z ochrona środowi-ska i klimatu – tworzona i wdra-żana ponad partyjnymi podzia-łami – jest w stanie zatrzymać ograniczenia możliwości pro-dukcyjnej polskiego rolnictwa, głównie z powodu braku wody oraz postępującego pustynnienia ogromnych połaci ziemi w Polsce.

Justyna Zwolińska – koordyna-torka ds. Rzecznictwa Koalicja Żywa Ziemia.

CZYM JEST AGROEKOLOGIA

ROLNICTWO MINUS

Fot. góra: Dino Reichmuth, dół: Sveta Fedarava

8

II Forum Suwerenności Żywnościowej już coraz bliżej!

Odliczając tygodnie, domykamy program (będzie bogaty!), ruszamy ze zbiórką społecznościową pieniędzy na organizację Forum (https://zrzutka.pl/gkcm3y) i uruchamiamy rejestrację na wydarzenie.(https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScGa2w1XeUHZA9FTJI4VtyPrnZGHr9nR8QvguPEeWdXX4B_Gw/viewform)Między 30 stycznia a 2 lutego 2020 roku zbierzmy się wszyscy w Służewskim Domu Kultury w Warszawie.

Po co się spotykamy?

Będziemy wymieniać się wiedzą i doświadczenie i chwalić się tym, jak już teraz skutecznie transformujemy lokalne systemy żywnościowe, dbamy o prawa pracownicze i promujemy model uprawy oparty na agroekologii. Będziemy się uczyć, spotykać i świętować - zbierać energię do dalszych działań na rzecz suwerenności żywnościowej!

Jak możesz włączyć się w przygotowania do Forum?

Zbieramy fundusze niezbędne do przygotowania Forum. Wesprzyj naszą AKCJĘ CROWDFUNDINGOWĄ wpłatą, albo udostępnieniem wśród przyjaciół, współpracowników i na portalach społecznościowych.

Wypromuj także nasze wydarzenie (https://www.facebook.com/events/2334115970195716) na swoim facebooku. To bardzo ważne, aby dowiedziało się o nim, jak najwięcej osób.

Jeśli jeszcze Ci mało, pokaż światu, jak przygotowujesz się do Forum. Nagraj film, w którym opowiesz, dlaczego II Forum Suwerenności Żywnościowej się musi się odbyć! Twoje wideo wrzucimy na stronę (http://nyeleni.pl/), aby nagłośnić nasze działania.

To wydarzenie może się udać tylko dzięki wspólnemu zaangażowaniu!

Prowadzona przez dziesięciolecia Wspólna Polityka Rol-na, oparta na intensyfikacji i uprzemysłowieniu rolnictwa oraz nadprodukcji żywności, wywołała lawinę poważnych ekologicznych, społecznych i ekonomicznych problemów. Dzisiejsze rolnictwo stoi przed koniecznością gruntownej reformy ze względu na wyzwania współczesnego świata związane z: zmianą klimatu o katastrofalnych skutkach, degradacją środowiska naturalnego i jego zasobów (wód, gleb i różnorodności biologicznej), a także rosnącą liczbą chorób cywilizacyjnych oraz gwałtownie pogłębiającymi się nierównościami społecznymi.

W trosce o dobrobyt obecnych i przyszłych pokoleń, orga-nizacje,inicjatywy i ruchy społeczne, rolnicze oraz ekologiczne tworzą Koalicję Żywa Ziemia domagając się zmian polityki rolnej i żywnościowej w Polsce i w Unii Europejskiej, w kierunku rolnictwa opartego na zasadach agroekologii, w szczególności rolnictwa ekologicznego.

Koalicja Żywa Ziemia stawia sobie za cel kształtowanie polityki rolnej i żywnościo-wej w kierunku sprawiedliwej społecznie i odpowiedzialnej wobec środowiska na-turalnego produkcji, dystrybucji i konsumpcji żywności, a w szczególności:

1. Kształtowanie polityki na poziomie lokalnym, krajowym i europejskim, w tym Wspólnej Polityki Rolnej UE;

2. Działanie na rzecz ograniczenia negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko;

3. Promowanie i popularyzację agroekologii, w tym podnoszenie wiedzy rolników na temat ekologicznych metod produkcji żywności;

4. Promowanie i popularyzację certyfikowanej produkcji ekologicznej;

5. Podnoszenie świadomości społecznej na temat odpowiedzialnej konsumpcji;

6. Zapewnienie możliwości współpracy oraz wymiany wiedzy pomiędzy rolnikami, konsu-mentami, organizacjami społecznymi oraz przedstawicielami władzy publicznej.

Chcemy: 1. Wspierać zmiany dążące do zapewnienia społecznościom wiejskim, szczególnie rolnikom

prowadzącym małe i średnie gospodarstwa, dochodów, które pozwolą na godne życie;

2. Wspierać produkcję żywności przeznaczoną na lokalne rynki i dystrybuowaną w ramach krótkich łańcuchów dostaw;

3. Wspierać działania zapewniające wysoką jakość żywności, jej bezpieczeństwo, przejrzy-stość oraz identyfikowalność łańcucha produkcji i dystrybucji żywności;

4. Wspierać trwałość produkcji rolnej prowadzonej zgodnie z zasadami ochrony środowiska naturalnego oraz poszanowania ekosystemów;

5. Wspierać zachowanie różnorodności biologicznej, w tym rolniczej, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony dawnych ras zwierząt i odmian roślin;

6. Wykluczyć stosowanie technik genetycznej modyfikacji w rolnictwie i przetwórstwie żyw-ności;

7. Eliminować stosowanie glifosatu oraz innych substancji szkodliwych dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska naturalnego;

8. Podnosić poziom ochrony i dobrostanu zwierząt, a zwłaszcza eliminować chów przemy-słowy, transport na duże odległości oraz inne niehumanitarne praktyki wobec zwierząt;

9. Przeciwdziałać marnotrawstwu żywności;

Wspierać rozwój rolnictwa przyczyniającego się do ochrony klimatu i odpornego na negatyw-ne skutki jego zmian, w szczególności poprzez stosowanie praktyk agroekologicznych

Zwalczać globalną konkurencję handlu żywnością prowadzącą do obniżenia standardów spo-łecznych i ekologicznych;

Działać na rzecz rozwoju suwerenności żywnościowej;

Zapewnić spójność polityki rolnej i żywnościowej z innymi politykami na poziomie lokalnym, krajowym oraz europejskim, w szczególności: polityką klimatyczną, zdrowotną, handlu i rybo-łówstwa);

Organizacje założycielskie Koalicji Żywa Ziemia:

Stowarzyszenie „EKOLAND”, Fundacja Mała Wielka Zmiana, ruch Nyeleni Polska, Kooperatywa „Dobrze”, Polski Klub Ekologiczny, Fundacja Strefa Zieleni, Stowarzyszenie Forum Rolnictwa Ekologicznego, Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne ZIARNO, Fundacja WWF Polska.

Organizacje współpracujące: Ekologiczny Uniwersytet Ludowy w Grzybowie i magazyn „Zielone Wiadomości”.

Zapraszamy do współpracy organizacje i ekspertów, którym bliskie są nasze poglądy i cele. Kontakt: kontakt@koalicjazywaziemia.pl

Fb: https://www.facebook.com/Koalicja-Żywa-Ziemia-259988694721439/

Strona internetowa: http://koalicjazywaziemia.pl

II FORUM SUWERENNOŚCI ŻYWNOŚCIOWEJ

MANIFESTKOALICJA ŻYWA ZIEMIA