norman g. finkelstein przedsiebiorstwo holokaust

8/14/2019 Norman G. Finkelstein Przedsiebiorstwo Holokaust

1/117

Mam wraenie, e zamiast uczy o holokaucie, handluje si nim."

Rabin Arnold Jacob Wolf,Uniwersytet Yale1

1 Michael Berenbaum,After Tragedy and Triumph, Cambridge, 1990, s. 45.

Norman G. Finkelstein

PRZEDSIBIORSTWO HOLOKAUST

1


2/117

SPIS TRECI

Wstp 4

ROZDZIA l

Zbijanie kapitau na holokaucie.........................................9

ROZDZIA 2Oszuci, handlarze i historia............................................ 23

ROZDZIA 3Wyudzanie do kwadratu ..................................................

42

Konkluzja................................................................. 72

Posowie do wydania polskiego ............................................ 77

Goldhagen dla pocztkujcych, czyli SsiedziJ. T. Grossa... 86

PODZIKOWANIA

Pomys napisania tej ksiki zawdziczam Colin Robinson z wydawnictwaVerso. Roane Carey nadaa moim rozwaaniom ksztat spjnego tekstu.Na kadym etapie powstawania tej ksiki pomoc suyli mi NoamChomsky i Shifra Stern. Manuskrypt zrecenzoway Jennifer Loewenstein i

Eva Schweitzer. Osobistej pomocy i wsparcia nie szczdzi RudolphBaldeo. Jestem im wszystkim bardzo wdziczny.

Strony te powicam pamici moich rodzicw. Dedykuj je przeto

2


3/117

moim braciom, Richardowi i Henry'emu oraz mojemu bratankowiDavidowi.

Norman G. Finkelstein

3


4/117

WSTP

Midzynarodowy debiut ksiki Przedsibiorstwo holokaust (TheHolocaust Industry), w czerwcu 2000 r., wywoa fale reakcji. Wwielu krajach, od Brazylii, Belgii i Holandii po Austri, Niemcy i

Szwajcari, moja ksika sprowokowaa szerokie debaty i znalazasi na czowkach list bestsellerw. Wszystkie gwne brytyjskiedzienniki i czasopisma powiciy jej co najmniej caostronicowerecenzje, a francuski Le Monde" zamieci na jej temat komentarzredakcyjny i zajmujce dwie strony omwienia. Powiecono jej te

ju mnstwo audycji radiowych i programw telewizyjnych orazkilka penometraowych filmw dokumentalnych.

Najwiksze natenie miay reakcje w Niemczech. W towa-rzyszcej wydaniu niemieckiego przekadu ksiki konferencjiprasowej udzia wzio prawie dwustu dziennikarzy, a ponad tysic

osb (dla prawie piciuset dodatkowych nie byo ju miejsca na sali)uczestniczyo w zorganizowanej w Berlinie dyskusji ze mn. W cigukilku tygodni sprzedano w Niemczech 130 ty. egzemplarzy ksiki,za po paru miesicach opublikowano trzy zbiory opinii na jejtemat.1 Latem 2001 r. przygotowywano jej tumaczenia na 16kolejnych jzykw.

W przeciwiestwie do oguszajcego haasu w rnych innychmiejscach wiata, pocztkow reakcj w Stanach Zjednoczonychbya oguszajca cisza. Czoowe amerykaskie media nabray wodyw usta.2 Stany Zjednoczone s bowiem gwn siedzib przed-sibiorstwa holokaust". Tote podejrzewam, e z podobn reakcj

spotkaaby si w Szwajcarii publikacja opracowania dowodzcego,e czekolada powoduje raka. Gdy jednak nie dao si ju duejignorowa midzynarodowych odgosw, w kilku wybranychamerykaskich mediach pojawiy si histeryczne komentarze, ktreskutecznie pogrzebay ksik. Dwa z nich zasuguj na bliszuwag.

Dziennik The New York Times" suy przedsibiorstwuholokaust" za gwn tub propagandow. I to on, przede wszyst-kim, wypromowa takie postacie jak Jerzy Kosiski, Daniel Gol-dhagen czy Elie Wiesel. Publikowane przez The New York Times"artykuy na tematy zwizane z holokaustem ustpuj, podwzgldem iloci, tylko codziennym prognozom pogody. Na przykadw roku 1999 na jego amach ukazay si cznie 273 takie artykuy.Dla porwnania, materiaw dotyczcych Afryki byo 32.3 Wcotygodniowym dodatku The New York Times Book Review"zamieszczono 6 sierpnia 2000 r. recenzj mojej ksiki,zatytuowan A Tale of Two Holocausts (Opowie o dwch holokau-stach"). Napisa j Omer Bartov, izraelski historyk wojskowoci,ktry przeistoczy si w eksperta od holokaustu. Wymiewajc mojespostrzeenia o erowaniu na holokaucie, Bartov uzna niniejszksik za now wersj Protokow mdrcw Syjonu" i obrzuci j

stekiem inwektyw wstrtna", dziwaczna", paranoiczna",odraajca", przeraajca", obraliwa", niedojrzaa",samozwacza", arogancka", gupia", kotuska", fanatyczna",


5/117

itp.4 Po kilku miesicach Bartov posun si jeszcze dalej i odwracajc kota ogonem zacz si wypowiada przeciwkowyduajcej si licie erujcych na holokaucie". Za gwnyprzykad podaPrzedsibiorstwo holokaustNormana Finkelsteina.5

Z kolei we wrzeniu 2000 r., na amach pisma Commentary", jegoczoowy redaktor Gabriel Schoenfeld opublikowa miadcy atak

zatytuowany Holocaust Reparations A Growing Scandal(Odszkodowania za holokaust coraz wikszy skandal").Odwoujc si do spraw poruszonych w rozdziale III tej ksiki,Schoenfeld potpi erujcych na holokaucie za nieskrpowaneuciekanie si do wszelkich metod, nawet niegodnych iniestosownych", zasanianie si retoryk witej sprawy" orazpodsycanie antysemityzmu". I chocia jego oskarenia szydokadnie w lad za wysunitymi w mojej ksice, niemniejSchoenfeld oczerni j i jej autora posugujc si takimiinwektywami, jak ekstremista", szaleniec" czy odszczepieniec".6 Wpodobnym tonie utrzymana bya jego kolejna krytyka, zamieszczonarwnie w Commentary" w styczniu 2001. Natomiast w artykulenapisanym dla The Wall Street Journal" i opublikowanym 11kwietnia 2001 r. (The New Holocaust Profiteers Nowi erujcy naholokaucie"), Schoenfeld znw zaatakowa erujcych na holokau-cie" i doszed do wniosku, e jednego z najgroniejszych zama-chw na pami dokonuj teraz nie negujcy holokaust [...] lecz

owcy spadkw z krgw literackich i prawniczych". I to oskarenie jest dokadnym powtrzeniem tych, ktre wysuwam w Przed-sibiorstwie holokaust. Ale Schoenfeld askawie wrzuci mnie do

jednego worka z negujcymi holokaust, jako oczywistego

odszczepieca". Za jednym zamachem oplu i przywaszczy sobieustalenia jakiej ksiki to nie byle jaki wyczyn. Tote popisyBartova i Schoenfelda przywodz mi na myl sowa mojej matki:Nie przypadkiem to wanie ydzi wymylili sowo hucpa". Zdrugiej za strony, nie mog ukrywa satysfakcji, eniezaprzeczalnie najwybitniejszy na wiecie ekspert odhitlerowskiego holokaustu, Raul Hilberg, wielokrotnie udzielipublicznego poparcia zawartym w Przedsibiorstwie holokaustkontrowersyjnym twierdzeniom.7 Donioso badawczych osigniHilberga i jego prawo wymagaj pokory. Std moe nieprzypadkiem ydzi wymylili rwnie sowo mensch" czowiek".8

Ksika ta jest zarwno anatomi przedsibiorstwa holokaust",jak te aktem jego oskarenia. Na kolejnych stronach bd udowad-nia, e holokaust" jest ideologicznym wyobraeniemhitlerowskiego holokaustu.9 I jak wikszo ideologii ma niewielkizwizek z rzeczywistoci. Holokaust nie jest bowiem samoistnymzjawiskiem, lecz raczej wewntrznie spjn konstrukcj. Jegogwne dogmaty su wspieraniu powanych intereswpolitycznych i klasowych. W istocie, holokaust okaza siniezastpionym orem ideologicznym. Posugujc si nim, jedna znajwikszych militarnych potg wiata, ktra winna jestnagminnego amania praw czowieka, odgrywa rol ofiary",podobnie jak odnoszca najwiksze sukcesy grupa etniczna wStanach Zjednoczonych. Z tego, prawdziwego tylko pozornie,statusu ofiar" wynikaj powane korzyci, a zwaszcza

5


6/117

niepodleganie krytyce, nawet tej uzasadnionej. Wypada tu doda, eci, ktrych w immunitet chroni, sami nie ustrzegli si przedmoralnym zepsuciem, tak typowym w tego rodzaju biegu wydarze.

Z tego punktu widzenia to nie przypadek, e Elie Wiesel wy-stpuje w charakterze oficjalnego rzecznika holokaustu. Oczywi-cie, nie osign on tej pozycji dziki swej dziaalnoci humani-

tarnej czy talentom literackim.10 Wiesel odgrywa t wiodc rolprzede wszystkim dlatego, e precyzyjnie artykuuje dogmaty ho-lokaustu, czym wspiera jego ywotne interesy.Pierwszym bodcem do napisania tej ksiki bya gona publikacjaPetera Novicka The Holocaust in American Life, ktr zrecenzowaemdla brytyjskiego czasopisma literackiego." Na tych stronachkontynuuj krytyczny dialog z Novickiem i std nie zabraknie tuwielu odniesie do jego ksiki. Stanowicy raczej zbirprowokacyjnych spostrzee ni konsekwentn krytyk, TheHolocaust in American Life naley do typowo amerykaskiego nurtuliteratury demaskatorskiej. Ale te jak wikszo demaskatorw,Novick koncentruje si tylko na najbardziej skandalicznychnaduyciach. Momentami zjadliwy i nowatorski, The Holocaust inAmerican Life nie jest jednak krytyk radykaln. Podstawowezaoenia nie zostay zakwestionowane. Pozbawion tak banaw,

jak herezji, ksik t zaliczy naley do kontrowersyjnego skrajugwnego nurtu. I jak mona byo oczekiwa, doczekaa si onawielu, cho bardzo rozmaitych, wzmianek w amerykaskichmediach.

Gwn kategori analityczn u Novicka jest pami". Wyjtkowomodna ostatnio w zaskorupiaych krgach akademickich, pami"

stal si bodaj najbardziej zuboaym pojciem, o jakim rozprawiasi w tych krgach. Czynic obowizkowy ukon w stron Maurice'aHalbwachsa, Novick stara si pokaza, jak wspczesne problemy"ksztatuj pami o holokaucie". Dawno, dawno temukontestujcy intelektualici posugiwali si mocnymi kategoriamipolitycznymi w rodzaju wadza" czy interesy" z jednej strony,a ideologia" z drugiej. Dzi' wszystko co pozostao to agodny,odpolityczniony jzyk troski" i pamici". Ale mimo to, dzikiprzytaczanym przez Novicka dowodom, widzimy, e pami oholokaucie jest zwart konstrukcj ideologiczn, rzdzc sinienaruszalnymi prawami. Chocia, wedug Novicka, pami o

holokaucie ma charakter wybirczy, to jednak jest ona prze-wanie" arbitralna. Novick twierdzi, e wybr nie jest dokonywany woparciu o rachunek zyskw i strat", lecz raczej bez zbytniegozastanawiania si nad... konsekwencjami".12 Dowody sugeruj cowrcz przeciwnego.

Moje pocztkowe zainteresowanie hitlerowskim holokaustemmiao podoe osobiste. Moi rodzice przeszli przez warszawskiegetto i obozy koncentracyjne. Oprcz nich, wszyscy czonkowie oburodzin zostali zamordowani przez hitlerowcw. Moje najwcze-niejsze wspomnienia, e tak to nazw, o hitlerowskim holokaucieto gdy wracaem do domu ze szkoy obraz matki wpatrzonej wtelewizyjn relacj procesu Adolfa Eichmanna (1961).

Ale cho rodzice zostali uwolnieni z obozw zaledwie szesnacielat przed tym procesem, jaka bezkresna otcha zawsze, przynaj-


7/117

mniej w mojej wiadomoci, oddzielaa ich, takich jakich ich znaem,od tamtego czasu. Fotografie rodziny mojej matki wisiay na cianiew salonie. (Z rodziny mojego ojca nikt nie przey wojny.) Nigdy

jako nie mogem poj mojego pokrewiestwa z nimi, a tymbardziej wyobrazi sobie tego, co si stao. To byy dla mnie siostrymojej matki, jej bracia i rodzice, a nie moje ciotki, wujowie czy

dziadkowie. Pamitam, jak w dziecistwie czytaem The Wall JohnaHerseya i Mila 18 Leona Urisa, fabularne opowieci z warszawskiegogetta. (Wci pamitam, e matka tak si zaczytaa w The Wall, inie zdya wysi na jej przystanku metra w drodze do pracy.)Cho bardzo si staraem, to jako nigdy, nawet przez chwil, niezdoaem wyobrazi sobie moich rodzicw, takich zwyczajnych, wtamtej przeszoci. I szczerze mwic, do tej pory nie potrafi.

O wiele istotniejsze jest jednak to, e z wyjtkiem tych wspo-mnie nie pamitam, by hitlerowski holokaust kiedykolwiek za-kca moje dziecistwo. Dziao si tak gwnie dlatego, e nikogo,poza moj rodzin, najwyraniej nie obchodzio to, co si stao. Wkrgu moich przyjaci z dziecistwa duo si czytao i zaarciedyskutowao o wydarzeniach dnia. I naprawd nie przypominamsobie, eby ktokolwiek z moich przyjaci lub ich rodzicw zadachoby jedno pytanie o przejcia mojej matki i ojca. To nie byopene szacunku milczenie. To bya zwyka obojtno. W tymwietle czy nie naley sceptycznie odnosi si do potokwboleci, wylewanych w pniejszych dekadach, ju po za-instalowaniu si przedsibiorstwa holokaust" na dobre?Czasem myl, e amerykascy ydzi byli gorsi odkrywajc"holokaust ni zapominajc o nim. To prawda, moi rodzice

rozpamitywali w samotnoci; ich cierpienia nie zostay publiczniezatwierdzone. Ale czy nie byo to lepsze ni obecna, beznadziejniegupia eksploatacja ydowskiego mczestwa?

Zanim jeszcze hitlerowskie ludobjstwo stao si holokaustem,opublikowano na ten temat zaledwie kilka prac naukowych, jak RaulaHilberga The Destruction of the European Jews, oraz wspomnie, jakViktora Frankla Man's Search for Meaning czy Elli Lingens-ReinerPrisoners of Fear. Ale ten niewielki zbir wartociowych pozycji jestlepszy ni rzdy miecia wypeniajcego teraz biblioteki iksigarnie.

Moi rodzice, cho a do mierci codziennie od nowa przeywali

tamt przeszo, pod koniec ycia zupenie stracili zainteresowaniepublicznym spektaklem pod tytuem Holokaust". Jednym znajlepszych przyjaci ojca by jego wspwizie z Auschwitz,nieprzejednany, jak mogoby si wydawa, lewicowy idealista, ktrydla zasady odmwi po wojnie przyjcia odszkodowania od Niemiec.Zosta w kocu dyrektorem izraelskiego muzeum holokaustu YadVashem. Mj ojciec, cho niechtnie i z nieukrywanymrozczarowaniem, przyzna jednak ostatecznie, e nawet tenczowiek sprzeda si przedsibiorstwu holokaust", prze-farbowujc swoje przekonania w zamian za wadz i korzyci. Wraz zprzybieraniem coraz bardziej absurdalnych form przez hody dlaholokaustu, moja matka lubia cytowa, z oczywist ironi, sowaHenry'ego Forda: Historia to banialuki". Opowieci ocalaych zholokaustu" obowizkowo winiw obozw koncentracyjnych i

7


8/117

bohaterw ruchu oporu stanowiy szczeglne rdo ironicznychartw w naszym domu. Ju dawno temu John Stuart Mill odkry, eprawdy, ktre nie podlegaj ustawicznemu kwestionowaniu, wkocu przestaj by prawd, gdy sieje wyolbrzymi do rozmiarwkamstwa".

Moi rodzice czsto zastanawiali si, dlaczego tak si oburzam na

faszowanie i eksploatowanie hitlerowskiego ludobjstwa.Najoczywistsz tego przyczyn jest dla mnie fakt, e holokaustwykorzystano dla usprawiedliwiania zbrodniczej polityki Izraela iokazywanego jej przez Stany Zjednoczone poparcia.

Mam te osobisty powd. Zaley mi bowiem na pamici oprzeladowaniach mojej rodziny. A obecna kampania przedsi-biorstwa holokaust", obliczona na wyudzenie pienidzy od Europy wimieniu potrzebujcych ofiar holokaustu", sprowadzia moralnywymiar ich mczestwa do rozmiarw kasyna w Monte Carlo. Pozatym jestem rwnie przekonany, e trzeba walczy o prawdhistoryczn i chroni j. Na kocowych stronicach tej ksikistwierdz wic, e studiujc hitlerowski holokaust moemy si wielenauczy nie tylko o Niemcach" lub gojach", ale take o nassamych. Jednak eby to osign, naley zredukowa jego wymiarfizyczny na rzecz wymiaru moralnego. Zbyt wiele rodkwpublicznych i prywatnych zainwestowanych zostao w upamitnianiehitlerowskiego holokaustu. Rezultat jest przewaniebezwartociowy, bo nie stanowi hodu wobec ydowskich cierpie,lecz jest jedynie wywyszaniem ydw. Ju dawno powinnimyotworzy serca na cierpienia reszty ludzkoci. Tego przedewszystkim uczya mnie moja matka. Ani razu nie syszaem, eby

powiedziaa: nie porwnuj". Ona zawsze porwnywaa. Oczywicie,trzeba dokonywa rozrnie historycznych. Ale dokonywanierozrnie moralnych midzy naszym" a ich" cierpieniem samo wsobie stanowi moraln trawestacj. Jak humanistycznie zauwayPlaton, nie mona porwnywa dwojga nieszczliwych ludzi imwi, e jeden jest szczliwszy od drugiego". Wobec cierpieamerykaskich Murzynw, Wietnamczykw i Palestyczykw credomojej matki brzmiao zawsze: Wszyscy jestemy ofiarami holokaustu.

Norman G. Finkelstein kwiecie2000, Nowy Jork

Przypisy :1 Ernst Piper (red.), Gibt es wirklich eine Holocaust-industrie?, Monachium2001, Petra Steinberger (red.), Die Finkelstein-Debatte, Monachium 2001,Rolf Surmann (red.), Dos Finkelstein-Alibi, Kolonia 2001.2 Zob. Christopher Hitchens, Dead Souls, The Nation", 18-25 wrzenia2000.3 Wedug indeksu Lexis-Nexis za rok 1999, ponad 25 proc. artykuwnapisanych przez korespondenta The New York Timesa" wNiemczech, Rogera Co-hena, dotyczyo tematw zwizanych zholokaustem. Suchajc programw niemieckiego radia DeutscheWelle dowiaduj si o zupenie innych Niemczech ni czytajc TheNew York Times", kwano zauway Raul Hilberg. (BerlinerZeitung", 4 wrzenia 2000). Warto przypomnie, e ten sam New

York Times" niemal zupenie ignorowa w czasie wojny doniesienia o


9/117

hitlerowskiej eksterminacji ydw (zob. Deborah Lipstadt,BeyondRelief, Nowy Jork 1993).4 Nawet autorMein Kampfwypad znacznie lepiej w ksikowychrecenzjach The New York Times". Wprawdzie dziennik skrytykowaHitlera za antysemityzm, ale omawiajcMein Kampfnie szczdzipochwa temu niezwykemu czowiekowi" za zjednoczenie

Niemcw, wykorzenienie komunizmu, szkolenie modziey,stworzenie spartaskiego pastwa opartego na duchu patriotyzmu,ograniczanie wadzy parlamentarnej, tak nie pasujcej do niemiec-kiego charakteru, ochron? prawa wasnoci prywatnej" (James W.Gerard, Hitler As H Etplains Himself, The New York Times BookReview". 15 padziernika 19335 Omer Bartov-Did Punch Cards F ud the Holocaust?, Newsday", 25 marca2001.6 Holocaust Reparations: Gabriel Schoenfeld and Critics" (stycze2001).7 Zob. wywiady z Hilbergiem zebrane na stronie internetowej:

www.normanfinkelstein.com pod odsyaczemThe Holocaust Industry".8 Powysza cze Wstpu zostaa napisana dla paperbackowej wersjitej ksiki, ktrej wydanie w jzyku angielskim zaplanowano nawrzesie 2001 r. Dalsza cze Wstpu pochodzi z pierwszegowydania ksiki,z czerwca 2000 r.9 W ksice tej termin hitlerowski holokaust" odnosi si dowydarze historycznych, natomiast termin holokaust" oznacza jegoideologiczne wyobraenie.10

Skandaliczne przykady usprawiedliwiania Izraela przez E. Wieselaopisuj w: Norman G. Finkelstein i Ruth Bettina Birn,A Nation on Trial:The Goldhagen Thesis and Historical Truth, Nowy Jork 1998, s. 91 przyp.83, s. 96, przyp. 90. Inne wzmianki o Wieselu s rwnie negatywne.W swych nowych wspomnieniach And the Sea Is Never Full, Nowy Jork1999, Wiesel przedstawia zupenie nieprawdopodobne wyjanienieswego milczenia wobec cierpie Palestyczykw: Mimo silnychnaciskw, odmwiem zajcia publicznie stanowiska w kwestiikonfliktu izraelsko-arabskiego" (s. 125). Krytyk literacki IrvingHowe, autor bardzo szczegowego studium literatury holokaustu,rozprawi si z obszernym dorobkiem Wiesela w zaledwie jednym

akapicie, zawierajcym md pochwa, e Pierwsza ksika ElieWiesela Night napisana jest prosto i bez retorycznych zapdw."Krytyk literacki Alfred Kazin potwierdza, e od czasu Nocy Wieselnie napisa nic wartego przeczytania. Elie jest teraz wycznieaktorem. Sam okreli si mianem zbolaego wykadowcy." (IrvingHowe, Writing and the Holocaust, w: New Republic", 27 padziernika1986; Alfred Kazin, A Lifetime Burning in Every Moment, Nowy Jork1996, s. 179).11 Nowy Jork 1999. Norman Finkelstein, Uses of the Holocaust, LondonReview of Books", 6 stycznia 2000l2 Peter Novick, The Holocaust..., s. 3-6.13 Raul Hilberg, The Destruction of the European Jews, Nowy Jork 1961;Viktor Frankl,Man's Search for Meaning, Nowy Jork 1959; Ella Lingens--Remer,Prisoners of Fear, Londyn 1948.

9


10/117


11/117

ROZDZIA l

ZBIJANIE KAPITAU NA HOLOKAUCIE

Kilka lat temu doszo do pamitnej dyskusji miedzy GoreVidalem a Normanem Podhoretzem, wwczas redaktorem wydawa-nego przez American Jewish Committee pisma Commentary". Vidalzarzuci Podhoretzowi, e nie zachowuje si jak Amerykanin.1

Dowodem na to mia by fakt, e Podhoretz przywizywa znaczniemniejsz wag do wojny secesyjnej najbardziej tragicznegowydarzenia, ktrego echa wci brzmi w naszym kraju" ni doproblemw ydowskich. Jednak to raczej Podhoretz okaza sibardziej amerykaski ni jego oskaryciel. W tym bowiem czasiecentrum amerykaskiego ycia kulturalnego stanowia ju niewojna miedzy stanami", lecz wojna przeciwko ydom". Wikszo

wykadowcw akademickich moe zawiadczy, e znacznie wicejstudentw potrafi umieci hitlerowski holokaust we waciwymstuleciu i poda przyblion liczb ofiar ni wykaza si tak wiedzna temat wojny secesyjnej. De facto hitlerowski holokaust jest dzibodaj jedynym historycznym wydarzeniem szeroko omawianym wczasie uniwersyteckich zaj. Sondae wykazuj, e o wiele wicejAmerykanw potrafi zidentyfikowa holokaust ni atak na PearlHarbor czy zrzucenie bomb atomowych na Japoni.

Do niedawna jednak hitlerowski holokaust prawie nie istnia wamerykaskim yciu. Miedzy kocem II wojny wiatowej a kocem

lat szedziesitych tematowi temu powicono ledwie kilka ksieki filmw. I tylko na jednym uniwersytecie w caych StanachZjednoczonych prowadzono na ten temat wykady.2 Publikujc w1963 r. sw ksik Eichmann in Jeruzalem, Hannah Arendt mogaprzytoczy zaledwie dwie prace naukowe w jzyku angielskim Gerarda Reitlingera The Final Solution i Raula Hilberga The Destructionof the European Jews?Majstersztyk Hilberga dopiero co zdoa ujrzewiato dzienne. Promotor Hilberga na Columbia University,niemiecko-ydowski teoretyk socjologii Franz Neumann, bardzozniechca go do zajmowania si tym tematem (Kopiesz sobiegrb") i aden uniwersytet ani powane wydawnictwo nie chciay

nawet dotkn rkopisu. Kiedy w kocu doszo do wydania TheDestruction of the European Jews, ksika ta doczekaa si jedyniekilku, gwnie zreszt krytycznych, recenzji.4

Hitlerowski holokaust nie interesowa nie tylko Amerykanw, lecztake amerykaskich ydw, w tym ydowskich intelektualistw.Wyniki przeprowadzonych w 1957 r. przez socjologa NathanaGlazera bada wykazay, e hitlerowskie ostateczne rozwizaniekwestii ydowskiej" (a take powstanie pastwa Izrael) miaobardzo nieznaczny wpyw na ycie amerykaskich ydw". W czasiezorganizowanego w 1961 r. przez Commentary" sympozjum natemat Modzi intelektualici a kwestia ydowska" tylko dwch ztrzydziestu jeden uczestnikw podkrelao znaczenie holokaustu.Podobnie, zorganizowana w 1961 r. przez pismo Judaism"konferencja okrgego stou na temat Afirmacji ydostwa", w ktrej

11


12/117

uczestniczyo dwudziestu jeden religijnych ydw amerykaskich,prawie cakowicie zingorowaa t kwesti.5 Nie byo te w StanachZjednoczonych pomnikw czy innych wiadectw pamici ohitlerowskim holokaucie. Wrcz przeciwnie, czoowe organizacjeydowskie sprzeciwiay si temu. Dlaczego?Typowe wyjanienie brzmi, e ydzi mieli uraz na tle hitlerowskiego

holokaustu i dlatego tumili pami o nim. Nie ma jednak adnychdowodw na to, e tak faktycznie byo. Oczywicie, niektrzyspord ocalaych nie chcieli wtedy lub z tego samego powodutake pniej mwi o tym, co si stao. Lecz wielu innych bardzochciao o tym mwi i robio to przy kadej nadarzajcej si okazji.6

Problem polega na tym, e Amerykanie nie chcieli sucha.Prawdziwym powodem oglnego milczenia na temat hitlerowskiej

zagady bya konformistyczna polityka przywdcw amerykaskiegoydostwa i polityczny klimat w powojennej Ameryce. Zarwnobowiem w kwestiach polityki wewntrznej jak zagranicznejydowskie elity7 w Stanach Zjednoczonych cile dostosowyway sido oficjalnej amerykaskiej polityki. Realizoway w ten sposbtradycyjne cele asymilacji i zdobycia dostpu do wadzy. Wraz zpocztkiem zimnej wojny gwne organizacje ydowskie rzuciy siw wir walki. ydowskie elity w Ameryce zapomniay" ohitlerowskim holokaucie, poniewa Niemcy a od 1949 r. NiemcyZachodnie stay si kluczowym powojennym sojusznikiem StanwZjednoczonych w ich konfrontacji ze Zwizkiem Radzieckim.Grzebanie si w przeszoci niczemu wic nie suyo, a nawetkomplikowao sprawy.

Gwne amerykaskie organizacje ydowskie szybko, cho z

drobnymi zastrzeeniami (rycho zarzuconymi), podpisay si podwsparciem Stanw Zjednoczonych dla rozbrojonych i dopiero cozdenazyfikowanych Niemiec. Obawiajc si, e jakikolwiek zor-ganizowany sprzeciw amerykaskich ydw wobec nowej politykizagranicznej i strategicznego zblienia mgby odizolowa ich woczach nieydowskiej wikszoci i zagrozi ich powojennymosigniciom na scenie wewntrznej", American Jewish Committee(AJC) pierwszy zacz wychwala zalety nowego aliansu. Prosyjonistyczny World Jewish Congress (WJC) i jego amerykaska filiazrezygnoway ze sprzeciww po podpisaniu z Niemcami na pocztkulat 1950. porozumie o odszkodowaniach. Z kolei Anti-Defa-mation

League (ADL) bya pierwsz du organizacj ydowsk, ktrawysaa, w 1954 r., sw oficjaln delegacj do Niemiec. Organizacjete wsplnie wsppracoway z wadzami w Bonn na rzeczpowstrzymania fali antyniemieckich nastrojw" ws'rd ydw.8 Z

jeszcze jednego powodu ostateczne rozwizanie kwestiiydowskiej" stanowio tabu wrd ydowskich elit w Ameryce.

Nie przestawaa o nim bowiem mwi lewica ydowska, ktrasprzeciwiaa si zimnowojennemu przymierzu z Niemcami przeciwkoZwizkowi Radzieckiemu. Pami o hitlerowskim holokaucie uznanowic za przejaw komunizowania. Obawiajc si stereotypulewicujcego yda w wyborach prezydenckich w 1948 r. ydowscywyborcy stanowili jedn trzeci elektoratu postpowego kandydataHenry'ego Wallace'a amerykaskie elity ydowskie nie zawahaysi powici wspbraci na otarzu antykomunizmu. AJC i ADL

12


13/117

aktywnie te uczestniczyy w polowaniu na czarownice" za czaswMcCarthy'ego, dostarczajc agencjom rzdowym aktadomniemanych ydowskich wywrotowcw. AJC popar kar miercidla Rosenbergw, a w swoim miesiczniku Commentary" twierdzi,e tak naprawd nie byli oni ydami.

Gwne organizacje ydowskie odmwiy wsppracy z niemieck

antyfaszystowsk parti socjaldemokratyczn, nie chciaybojkotowa niemieckich towarw i nie uczestniczyy w publicznychprotestach przeciwko przyjazdom do Stanw Zjednoczonych byychnazistw, poniewa obawiay si posdze o powizania z politycznlewic, zarwno krajow, jak i zagraniczn. ydowscy przywdcy niewahali si natomiast oczernia odwiedzajcych Stany Zjednoczoneznanych niemieckich dysydentw, jak choby protestanckiegopastora Martina Niemollera, ktry spdzi osiem lat w hitlerowskichobozach koncentracyjnych, a teraz omiela si sprzeciwiaantykomunistycznej krucjacie. Aby podkreli swj antykomunizm,przedstawiciele ydowskich elit wstpowali nawet doekstremistycznych organizacji prawicowych, takich jak All-AmericanConference to Combat Communism, i wspierali je finansowo.Przymykali te oczy na przyjazdy do Stanw Zjednoczonychweteranw hitlerowskiego SS.9Aby wkra si w aski amerykaskichelit rzdzcych i odci od ydowskiej lewicy, organizacje ydowskiew Stanach Zjednoczonych odwoyway si do hitlerowskiegoholokaustu tylko w jednym okrelonym celu potpienia ZSRR.Sowiecka (antyydowska) polityka otwiera moliwoci, ktrych niewolno lekceway przy realizacji pewnych aspektw krajowegoprogramu AJC", radonie stwierdza si w wewntrznym dokumencie

AJC, cytowanym przez Novicka.Oznaczao to, po prostu, zrwnanie hitlerowskiego ostatecznegorozwizania" z rosyjskim antysemityzmem.

Stalin dokoczy tego, czego nie zdoa Hitler zowrogo progno-zowa Commentary". Zgadzi on ostatecznie ydw w Europierodkowej i Wschodniej. [...] Zbieno z nazistowsk politykeksterminacji jest niemal cakowita.Gwne amerykaskie organizacje ydowskie potpiy nawet

sowieck inwazj na Wgry w 1956 r. jako pierwszy przystanek nadrodze do rosyjskiego Auschwitz."10

Wszystko ulego zmianie wraz z arabsko-izraelsk wojn w

czerwcu 1967 r. Niemal wszyscy s zgodni, e to dopiero po tymkonflikcie holokaust sta si trwaym elementem ycia amery-kaskiego ydostwa." Tradycyjna wykadnia tej transformacjiobjania, e skrajna izolacja i stan cigego zagroenia Izraela wczasie wojny szeciodniowej oywia wspomnienia o hitlerowskiejzagadzie. W istocie wersja ta bdnie przedstawia wczesny ukadsi na Bliskim Wschodzie oraz sposb ewolucji stosunkw midzyydowskimi elitami w Ameryce a Izraelem.

Tak jak po II wojnie wiatowej gwne amerykaskie organizacjeydowskie obojtnie traktoway hitlerowski holokaust, by dopa-sowa si do zimnowojennych priorytetw rzdu StanwZjednoczonych, tak te szed w parze z amerykask polityk ichstosunek do Izraela. Ju od samego pocztku ydowskie elity wAmeryce ywiy wobec pastwa ydowskiego powane obawy.

13


14/117

Najwiksza wynikaa ze strachu przed zarzutem o podwjnlojalno". Wraz z eskalacj zimnej wojny obawy te narastay.Zreszt jeszcze przed powstaniem Izraela amerykascy przywdcyydowscy wyraali zaniepokojenie, e jego pochodzce gwnie zEuropy Wschodniej lewicowe kierownictwo doczy do obozusowieckiego. I cho ostatecznie poparli kierowan przez syjonistw

kampani na rzecz utworzenia niepodlegego Izraela, to jednakdokadnie obserwowali i dostosowywali si do sygnaw pyncych zWaszyngtonu. W rzeczywisto AJC popiera utworzenie Izraelagwnie z obawy przed wybuchem antyydowskich nastrojw wAmeryce, do czego mogoby doj, gdyby szybko nie zaatwionoproblemu ydowskich wysiedlecw w Europie.12 Wprawdzie wkrtcepo swym powstaniu Izrael sprzymierzy si z Zachodem, jednakwielu Izraelczykw we wadzach i poza nimi zachowao sympati doZwizku Radzieckiego. Tote, jak mona byo tego oczekiwa,amerykascy przywdcy ydowscy traktowali Izrael ze znacznymdystansem.

Od czasu swego powstania w 1948 r. po wojn szeciodniow w1967 r. Izrael nie zajmowa istotnej pozycji w amerykaskichplanach strategicznych. Gdy ydowscy przywdcy w Palestynieprzygotowywali deklaracj niepodlegoci, prezydent Truman gderao tym i owym, wac racje wewntrzne (gosy ydowskiegoelektoratu), ktrym przeciwstawiao si wyraane przez Departa-ment Stanu zaniepokojenie, e poparcie dla ydowskiego pastwadoprowadzi do alienacji wiata arabskiego. W celu zabezpieczeniaamerykaskich interesw na Bliskim Wschodzie administracjaprezydenta Eisenhowera staraa si rwnoway poparcie dla

Izraela i pastw arabskich, faworyzujc jednak Arabw.Kryzys na tle Kanau Sueskiego w 1956 r., kiedy to Izrael wzmowie z Wielk Brytani i Francj zaatakowa nacjonalistycznegoegipskiego przywdc Ganiaa Abdela Nassera, stanowi kulminacjsporadycznych jak dotd tar midzy Izraelem a StanamiZjednoczonymi na tle polityki zagranicznej.

I chocia wspaniae zwycistwo Izraela i opanowanie przezepwyspu Synaj zwrcio powszechn uwag na jego potencjastrategiczny, to jednak Stany Zjednoczone nadal traktoway modepastwo jako jednego wielu regionalnych sprzymierzecw. Wkonsekwencji prezydent Eisenhower zmusi Izrael do cakowitego i

praktycznie bezwarunkowego wycofania si z Synaju. Podczastamtego kryzysu amerykascy przywdcy ydowscy bardzo krtkowspierali izraelskie zabiegi na rzecz zmuszenia Amerykanw doustpstw i ostatecznie, jak wspomina Arthur Hertzberg, wolelidoradzi Izraelowi podporzdkowanie si [Eisenhowerowi], nisprzeciwia si yczeniom przywdcy Stanw Zjednoczonych".13

Waciwie od pocztku swego istnienia Izrael praktycznie nie istniaw yciu amerykaskich ydw, okazjonalnie tylko stajc siadresatem akcji charytatywnych. De facto Izrael nie mia dlaamerykaskich ydw adnego znaczenia. W pochodzcym z 1957 r.studium Nathan Glazer zauwaa, e istnienie Izraela ma wyjtkowoniewielki wpyw na ycie amerykaskiego ydostwa".14

Liczba czonkw Zionist Organization of America spada z kilkusettysicy w roku 1948 do kilkudziesiciu tysicy w latach sze-

14


15/117

dziesitych. Przed czerwcem 1967 r. tylko co dwudziesty amery-kaski yd wyraa ch odwiedzenia Izraela. W czasie kampaniiprezydenckiej w 1956 r. ju i tak znaczne poparcie ydw dla sta-rajcego si o reelekcj Eisenhowera wzroso jeszcze bardziej, chodziao si to tu po zmuszeniu przeze Izraela do upokarzajcegowycofania si z Synaju. Na pocztku lat szedziesitych Izrael

zbiera nawet cigi za porwanie Eichmanna od niektrych przed-stawicieli ydowskich elit, jak np. byego przewodniczcego AJCJosepha Proskauera i historyka z Harvardu Oscara Handlina, a takeod nalecego do ydw Washington Post". Erich Fromm uzna, eporwanie Eichmanna jest aktem bezprawia, dokadnie takimsamym [...] jakich dopuszczali si nazici".15

Amerykascy intelektualici ydowscy z rnych stron scenypolitycznej okazali si wyjtkowo obojtni na losy Izraela. Szcze-gowe badania prowadzone w latach szedziesitych w lewicowo-liberalnym rodowisku nowojorskich intelektualistw ydowskichprawie nie wspominaj o Izraelu.16 Tu przed wybuchem wojnyszeciodniowej AJC zorganizowa sympozjum na temat ydowskatosamo tu i teraz". Tylko trzy z trzydziestu jeden naj-byskotiwszych umysw ydowskiej spoecznoci" ledwie napo-mkny o Izraelu, z czego dwa tylko po to, by udowodni brakzwizku Izraela z tematem sympozjum.17 Czy to nie ironia, emyl,e Izrael [...] mgby w jakikolwiek sposb oddziaywa na ydostwow Ameryce [...] uwaa si za zudny" (s. 115). bodaj jedynymidwoma znanymi intelektualistami ydowskimi, ktrzy nawizalikontakt z Izraelem przed wojn szeciodniow, byli Hannah Arendt iNoam Chomsky?18

I oto wybucha wojna szeciodniowa. Stany Zjednoczone, podwraeniem przytaczajcego pokazu izraelskiej siy, postanowiyzaliczy Izrael do swych strategicznych nabytkw. (Jeszcze przedwybuchem wojny Stany Zjednoczone ostronie dryfoway w stronIzraela, w miar jak w poowie lat szedziesitych rzdy Egiptu iSyrii coraz bardziej poday drog niezalenoci.) Do Izraelazacza napywa pomoc wojskowa i gospodarcza, przeksztacajcgo w penomocnika amerykaskich interesw na Bliskim Wschodzie.Podporzdkowanie si Izraela amerykaskiej wadzy byo nie ladagratk dla ydowskich elit w Stanach Zjednoczonych. Syjonizmbowiem wyrs na zaoeniu, e asymilacja to mrzonka i e ydzi

zawsze bd postrzegani jako potencjalnie nielojalni cudzoziemcy.Syjonici dyli do utworzenia ydowskiego pastwa wanie po to,by rozwiza ten problem. Ale powstanie pastwa Izrael jedynie gonasilio, przynajmniej jeli chodzi o ydowsk diaspor, gdydostarczao pretekstu do oskare o podwjn lojalno.Paradoksalnie, po wojnie szeciodniowej istnienie Izraela uatwiaoasymilacje w Stanach Zjednoczonych: ydzi stali si teraz gwnymiobrocami Ameryki czy wrcz zachodniej cywilizacji przed hordamiarabskich degeneratw". Tote, gdy przed 1967 r. Izrael przywoywaupiora podwjnej lojalnoci, teraz kojarzy si z superlojalnoci. Boprzecie to nie Amerykanie, lecz Izraelczycy walczyli i ginli wobronie amerykaskich interesw. I w przeciwiestwie doamerykaskich szeregowcw w Wietnamie, onierze izraelscy niebyli upokarzani przez parweniuszy z Trzeciego wiata.19

15


16/117

Przeto ydowskie elity w Ameryce nagle odkryy Izrael. Po wojnieszeciodniowej mona ju byo wychwala militarne zaangaowanieIzraela, poniewa jego bro skierowana bya we waciwymkierunku przeciwko wrogom Ameryki. Jego waleczno moganawet utorowa drog do przybytkw wadzy w Ameryce.ydowskie elity miay dotd do zaoferowania tylko kilka list z

nazwiskami ydowskich wywrotowcw, teraz za" mogy wyst-powa w roli naturalnego rzecznika najnowszego strategicznegonabytku Ameryki. Z drobnych graczy mogy wic przeksztaci si wczoowych rozgrywajcych w zimnowojennym spektaklu. Tote Izraelsta si strategicznym nabytkiem nie tylko dla StanwZjednoczonych, lecz take dla amerykaskiego ydostwa.Wpamitniku wydanym tu przed wojn szeciodniow NormanPodhoretz z ekscytacj wspomina swj udzia w oficjalnymbankiecie w Biaym Domu, ktrego wszyscy uczestnicy nieposiadali si z dumy, e zostali zaproszeni".20 Chocia Podhoretz by

ju wtedy redaktorem naczelnym czoowego pisma amerykaskichydw, miesicznika Commentary", jego pamitnik zawiera tylko

jedn przelotn aluzj dotyczc Izraela. Bo c Izrael mia dozaoferowania ambitnemu amerykaskiemu ydowi? Ale w pniej-szym pamitniku Podhoretz wspomina, e po wojnie szeciodniowejIzrael sta si religi amerykaskich ydw".21 Wystpujc teraz wroli aktywnego ordownika Izraela, Podhoretz mgby chwali si

ju nie tylko zaproszeniem na bankiet w Biaym Domu, leczspotkaniami sam na sam z prezydentem dla omwienia spraw wagipastwowej".

Po wojnie szeciodniowej gwne ydowskie organizacje w

Ameryce ruszyy ca par, by umocni sojusz amerykasko-izraelski. W przypadku ADL dziaania te obejmoway zakrojon naszerok skal inwigilacj, prowadzon we wsppracy z wywiademizraelskim i poudniowoafrykaskim.22 Niepomiernie wzrosa liczbapublikowanych przez The New York Times" artykuw na tematIzraela.

Na przykad, w rocznych indeksach The New York Times" za lata1955 i 1965 odnoniki dotyczce Izraela zajmuj po 60 calowychkolumn, natomiast w indeksie za rok 1975 ju 260. Gdy chc sobiepoprawi nastrj, zaczynam czyta o Izraelu w The New YorkTimes", zauway w 1973 r. Elie Wiesel.23

Na wzr Podhoretza wielu czoowych amerykaskich intelektu-alistw ydowskich po wojnie szeciodniowej rwnie odnalazonagle religie". Jak zauwaa Novick, seniorka literatury holokaustuLucy Dawidowicz bya swego czasu nieprzejednanym krytykiemIzraela". Jej zdaniem, Izrael nie powinien da reparacji wojennychod Niemiec, uchylajc si jednoczenie od odpowiedzialno za loswysiedlonych Palestyczykw. Moralno nie moe by a takrozcigliwa", drwia Dawidowicz w 1953 r. Ale niemal natychmiastpo wojnie szeciodniowej Dawidowicz staa si zagorzazwolenniczk Izraela" i uznaa go za powszechny wzorzecidealnego wizerunku yda we wspczesnym wiecie".24 Ulubionpostaw nawrconych po 1967 r. na syjonizm stao si zawoalowaneprzeciwstawianie ich wasnego, aktywnego poparcia dla rzekomooblonego Izraela tchrzostwu amerykaskich ydw podczas

16


17/117

holokaustu. W ten sposb robili oni dokadnie to, co ydowskie elityw Ameryce robiy zawsze: maszerowali rami w rami zamerykask wadz. Szczeglnie biege w przybieraniubohaterskich pz okazay si warstwy wyksztacone. Wemy, naprzykad, znanego lewicowo-liberalnego krytyka spoecznegoIrvinga Howe. Wydawane przeze pismo Dissent" potpio w 1956

r. wsplny atak na Egipt" jako niemoralny".I chocia Izrael by wwczas zupenie osamotniony, to i tak dostaomu si rwnie za kulturowy szowinizm", niemal mesjanistycznepojmowanie oczywistego przeznaczenia" i bycie podoemekspansjonizmu".25 Natomiast po wojnie w roku 1973, gdyamerykaskie poparcie dla Izraela osigno apogeum, Howeopublikowa przepeniony gbokim niepokojem" osobisty manifestw obronie osamotnionego Izraela. wiat gojw zalany jestantysemityzmem, biada Howe w stylu parodii Woody'ego Allena.Nawet na Grnym Manhattanie, ubolewa, Izrael wyszed ju zmody": kady, z wyjtkiem Howe'a, zdawa si by zniewolony przezMao, Fanona czy Guevar.26

Oczywicie, byli te krytycy Izraela jako strategicznego nabytkuAmeryki. Poza narastajc midzynarodow krytyk za odmownegocjowania porozumienia z Arabami w oparciu o rezolucje ONZ iza agresywne wspieranie globalnych ambicji amerykaskich, Izraelmia te do czynienia z niezadowoleniem w samych StanachZjednoczonych.27 Tak zwani arabici w amerykaskich koachrzdzcych twierdzili, e zapewnianie Izraelowi wszystkichmoliwych atutw przy jednoczesnym ignorowaniu elit arabskichszkodzi strategicznym interesom Stanw Zjednoczonych.

Niektrzy uwaali nawet, e podporzdkowanie Izraela ame-rykaskiej wadzy i okupacja ssiednich pastw arabskich s nie-waciwe nie tylko ze wzgldw zasadniczych, lecz szkodz te jegowasnym interesom. Prowadzi to bowiem do dalszej militaryzacjiIzraela i jego alienacji od wiata arabskiego. Ale dla nowych wrdamerykaskich ydw poplecznikw" Izraela tego rodzajuargumentacja stanowia niemal herezj: niezaleny Izrael wsp-yjcy pokojowo z ssiadami byby bezwartociowy, a Izrael sprzy-mierzony z dcymi do niezalenoci od Stanw Zjednoczonychsegmentami wiata arabskiego byby wrcz katastrof. Wchodzia wgr tylko izraelska Sparta, uzaleniona od amerykaskiej potgi,

gdy tylko wwczas przywdcy amerykaskich ydw mogliwystpowa w roli rzecznika imperialnych ambicji Stanw Zjed-noczonych. Noam Chomsky zaproponowa, eby tych poplecznikwIzraela" nazywa raczej zwolennikami moralnej degeneracji iostatecznej zagady Izraela."28

W celu obrony swego strategicznego nabytku ydowskie elity wAmeryce przypomniay sobie" o holokaucie.29 Jak ju bya mowa,powszechnie uwaa si, e stao si tak dlatego, i w czasie wojnyszeciodniowej amerykascy ydzi przekonani byli o zagraajcymIzraelowi miertelnym niebezpieczestwie i dlatego zaczli siobawia ponownego holokaustu". Jednak takie wyjanienie niewytrzymuje krytyki.Wemy, na przykad, pierwsz wojn arabsko-izraelsk. Wprzeddzie uzyskania niepodlegoci w 1948 r., ydzi w Palestynie

17


18/117

stali wobec znacznie bardziej realnego zagroenia. David Ben-Gurion gosi, e 700 tysicy ydw" musi zmierzy si z 27milionami Arabw jeden przeciwko czterdziestu". StanyZjednoczone przyczyy si do embarga ONZ na dostawy broni dlaregionu, czym umocniy wyran przewag armii arabskich.Amerykaskim ydom zajrza w oczy strach przed kolejnym osta-

tecznym rozwizaniem". Ubolewajc, e pastwa arabskie uzbra- jaj teraz nastpc Hitlera Muftiego, podczas gdy Stany Zjed-noczone wprowadzaj w ycie embargo na dostawy broni", AJCprzewidywa zbiorowe samobjstwo i kompletn zagad w Pa-lestynie". Nawet sekretarz stanu George Marshall i CentralnaAgencja Wywiadowcza otwarcie przepowiadali nieuchronn porakydw w przypadku wybuchu wojny.30 I chocia, jak zauway hi-storyk Benny Morris, silniejszy zwyciy", to jednak nie bya to dlaIzraela atwa wygrana. W pierwszych miesicach wojny na pocztku1948 r., a szczeglnie wraz z ogoszeniem w maju niepodlegociIzraela, jego szans na przetrwanie dowdca izraelskiej armii Yigael

Yadin szacowa na p na p". Izrael zapewne nie przetrwaby,gdyby nie potajemna transakcja zakupu broni od Czechosowacji.31

Po roku walk Izrael straci sze tysicy obywateli, czyli jedenprocent swej ludnoci. Dlaczego wic wtedy, po wojnie w 1948 r.,holokaust nie zaj w yciu amerykaskich ydw centralnegomiejsca?

Izrael okaza si w 1967 r. znacznie mniej naraony na nie-bezpieczestwo ni w czasie walki o niepodlego. Izraelscy i ame-rykascy przywdcy z gry wiedzieli, e Izrael bez trudu zwyciy wwojnie z pastwami arabskimi. Stao si to oczywiste, gdy w cigu

zaledwie kilku dni Izrael najecha na swych arabskich ssiadw.Wedug Novicka, podczas mobilizacji amerykaskich ydw narzecz Izraela tu przed wojn, zadziwiajco mao byo bezporednichodniesie do holokaustu".32 Przedsibiorstwo holokaust" narodziosi dopiero po druzgoccym pokazie militarnej przewagi Izraela irozkwito na gruncie niesychanego izraelskiego tryumfalizmu.33

Takiego braku konsekwencji nie da si wyjani obiegowymiinterpretacjami.

Powszechnie uwaa si, e pocztkowe niepowodzenia Izraela iponiesione przeze powane straty podczas wojny z Arabami wpadzierniku 1973 r. oraz jego rosnca po tej wojnie izolacja na

arenie midzynarodowej, nasiliy wrd amerykaskich ydwobawy o bezpieczestwo Izraela i w zwizku z tym centraln pozycjzaja pami o holokaucie. W typowym duchu, Novick zauwaa:

Sytuacja sabego i osamotnionego Izraela zacza si wprzeraajcy sposb kojarzy amerykaskim ydom z pooeniemeuropejskiego ydostwa sprzed trzydziestu lat [...] Zaczo siwiec nie tylko mwi o holokaucie, lecz stawao si to rwniecoraz bardziej [sic] zinstytucjonalizowane.34

Prawda jest jednak taka, e Izrael by bliej przepaci i ponis owiele wicej strat, porednich i bezporednich, podczas wojny w1948 r. ni podczas wojny w roku 1973.To fakt, e mimo sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi Izrael utraci powojnie w padzierniku 1973 r. sympati na arenie midzynarodowej.Porwnajmy to jednak do sytuacji z czasw wojny o Kana Sueski w

18


19/117

roku 1956. Izrael i amerykaskie organizacje ydowskie twierdziy,e w przeddzie inwazji na Synaj Egipt zagraa istnieniu Izraela i ecakowite wycofanie si Izraela z Synaju narazioby na miertelneniebezpieczestwo jego ywotne interesy: przetrwanie Izraela jakopastwa".35 Ale spoeczno midzynarodowa pozostaaniewzruszona. Opowiadajc o swym wspaniaym wystpieniu na

forum Zgromadzenia Oglnego ONZ, Abba Eban ze smutkiemwspomina, e cho przemwienie moje przyjto dugimi irzsistymi oklaskami, to jednak ogromna wikszo gosowaaprzeciwko nam".36 Stanowisko Stanw Zjednoczonych bardzo si dotej jednomylnoci przyczynio. Eisenhower nie tylko zmusi Izraeldo wycofania si, lecz take poparcie amerykaskiegospoeczestwa dla Izraela przeraajco spado" (wedug historykaPetera Grose).37 Natomiast tu po wojnie w 1973 r. StanyZjednoczone udzieliy Izraelowi ogromnej pomocy wojskowej, owiele wikszej ni w czterech poprzednich latach cznie, a ame-rykaskie spoeczestwo zdecydowanie poparo Izrael.38To wanie wtedy zaczto w Ameryce mwi o holokaucie", choIzrael by znacznie mniej osamotniony ni w roku 1956.

Przedsibiorstwo holokaust" wysuno si na czoow pozycjnie dlatego, e dowiadczone przez Izrael nieoczekiwane nie-powodzenia podczas wojny w padzierniku 1973 r. i zepchnicie gopo tej wojnie do statusu pariasa oywio wspomnienia o osta-tecznym rozwizaniu". Naley raczej przypuszcza, e to imponujcemilitarne wyczyny Sadata podczas wojny w 1973 r. przekonaypolityczne elity Stanw Zjednoczonych i Izraela do nieuchronnocidyplomatycznego uregulowania konfliktu z Egiptem, w tym

zwrcenia mu ziem zajtych w czerwcu 1967 r. Przedsibiorstwoholokaust" podnioso wic normy wydajnoci, by wzmocni ne-gocjacyjn pozycj Izraela. Najwaniejsze za jest w tym to, e powojnie w 1973 r. Izrael nie by izolowany przez Stany Zjednoczone:wszystko rozegrao si w ramach amerykasko-izraelskiego sojuszu,ktry pozosta nienaruszony.39 Dokumenty historyczne wskazujniezbicie, e gdyby Izrael zosta rzeczywicie osamotniony po wojniew 1973 r., to ydowskie elity w Ameryce nie pamitayby ohitlerowskim holokaucie, tak jak miao to miejsce po wojnach wroku 1948 i 1956.

Novick dostarcza dodatkowych wyjas,nie, ktre s nawet

jeszcze mniej przekonujce. Cytujc, na przykad, opinie religijnychydowskich uczonych, sugeruje on, e wojna szeciodniowaprzyczynia si do powstania ludowych wierze o holokaucie izbawieniu". wiato" zwycistwa w czerwcu 1967 r. odkupiamrok" hitlerowskiego ludobjstwa: podarowaa Bogu drugszans". Holokaust mg pojawi si w amerykaskim yciu dopieropo czerwcu 1967 r., poniewa eksterminacja europejskich ydwdotara, jeli nie do szczliwego, to przynajmniej do znonegokoca". Oglnie jednak obowizujca wrd ydw wykadnia mwi,e to nie wojna szeciodniowa, lecz powstanie Izraela byoodkupieniem. Dlaczego wic holokaust musia czeka na powtrneodkupienie? Novick utrzymuje, e wizerunek ydw jako bohaterwwojennych" w czasie wojny szeciodniowej usun w cie stereotypydw jako sabych i pasywnych ofiar, ktry [...] wczeniej

19


20/117

uniemoliwia ydom dyskusj o holokaucie".40 Jednak zewzgldu na oczywist odwag Izraelczykw to wojn w 1948 r.naley uzna za pi minut" Izraela. To rwnie miaa" iwspaniaa" stugodzinna kampania Moshe Dayana na Synaj w 1956r. uatwia byskawiczne zwycistwo w czerwcu 1967 r. Dlaczegowic amerykascy ydzi potrzebowali dopiero wojny szeciodniowej,

aby wymaza ten stereotyp"?Podjta przez Novicka prba wyjanienia przyczyn instrumen-talizacji hitlerowskiego holokaustu przez ydowskie elity w Amerycenie jest przekonujca.

Zwrmy uwag na nastpujce fragmenty:W miar jak ydowscy przywdcy w Ameryce usiowali zrozumieprzyczyn izolacji i saboci Izraela co pomogoby w znalezieniulekarstwa najwikszym poparciem zacza si cieszy teza, ezanikanie pamici o hitlerowskich zbrodniach przeciwko ydom i po-

jawienie si pokolenia nic nie wiedzcego o holokaucie spowodo-wao utrat przez Izrael poparcia, ktrym dotd si cieszy. [...]Cho ydowscy przywdcy w Ameryce nie mogli zmieni niedawnegoprzebiegu wydarze na Bliskim Wschodzie i mieli niewielki wpyw na

jego przyszo, to jednak mogli spowodowa oywienie wspomnieo holokaucie. Dlatego te wyjanienie o zanikaniu pamici"stanowio punkt wyjcia do podjcia dziaania.41

Dlaczego wyjanianie kopotliwego pooenia Izraela po 1967 r.zanikaniem pamici" zaczo si cieszy najwiksz akceptacj"?Przecie bya to najmniej prawdopodobna wersja. Sam Novick

dostarcza wielu dowodw na to, e poparcie, jakim pocztkowocieszy si Izrael, miao niewiele wsplnego z pamici ohitlerowskich zbrodniach" i ze pami ta zblaka na dugo przed jegomidzynarodow utrat.42 Dlaczego ydowskie elity may niewielkiwpyw" na przyszo Izraela? Przecie kontroloway potn sieorganizacji. Dlaczego oywienie pamici o holokaucie" byo

jedynym punktem programu dziaania? Dlaczego nie popartozgodnych midzynarodowych apeli o wycofanie si Izraela zterytoriw okupowanych po wojnie szeciodniowej orazsprawiedliwego i trwaego pokoju" miedzy Izraelem i jego arab-skimi ssiadami (rezolucja ONZ nr 242)?

Bardziej logiczne, cho mniej wygodne wyjanienie sprowadza sido tego, e ydowskie elity w Ameryce pamitay przed czerwcem1967 r. o hitlerowskim holokaucie tylko wtedy, gdy byo tokorzystne politycznie. Ich nowy klient, Izrael, zbi kapita nahitlerowskim holokaucie podczas procesu Eichmanna.43 Idc zaprzykadem Izraela, amerykaskie organizacje ydowskie wyko-rzystay hitlerowski holokaust po wojnie szeciodniowej. Po pew-nych ideologicznych przerbkach holokaust okaza si idealn bro-ni do odpierania krytyki wobec Izraela. Nieco dalej zilustruj toprzykadami. Tu za wypada podkreli, e dla ydowskich elit wAmeryce holokaust peni tak sam rol jak Izrael: kolejnegobezcennego atutu w grze o wadz. Jawne okazywanie zaintereso-wania pamici o holokaucie byo tak samo sprytnym posuniciem,

jak jawne okazywanie zainteresowania losem Izraela.44 Tote

20


21/117

amerykaskie organizacje ydowskie szybko wybaczyy i zapomniayRonaldowi Reaganowi jego szalone owiadczenie, zoone w 1985 r.na cmentarzu w Bitburgu, e pochowani na nim niemieccy onierze(w tym czonkowie Waffen SS) byli tak samo ofiarami nazizmu jakofiary obozw koncentracyjnych". W roku 1988 Reagan zosta zaniezachwiane poparcie dla Izraela" uhonorowany nagrod

Filantropa Roku" przez Centrum Szymona Wiesenthala, jedn znajbardziej prestiowych instytucji zajmujcych si holokaustem. Aw 1994 r. proizraelska ADL przyznaa mu nagrod PochodniaWolnoci".45

Natomiast nie zapomniano i nie wybaczono rwnie szybkopastorowi Jesse Jacksonowi gniewnej uwagi z 1979 r., e ma po-wyej uszu suchania o holokaucie". Ataki amerykaskich elitydowskich na Jacksona nigdy nie ustay, cho nie tyle za jegoantysemickie uwagi", co za naganianie stanowiska Palesty-czykw".46 W przypadku Jacksona dziaa bowiem jeszcze jedenczynnik: reprezentowa on wyborcw, z ktrymi amerykaskie or-ganizacje ydowskie miay na pieku ju od koca lat szedzie-sitych. Rwnie w tych konfliktach holokaust okaza si skutecznbroni ideologiczn.To nie rzekoma sabo i izolacja Izraela ani te strach przedpowtrnym holokaustem", lecz jego ewidentna sia i jegostrategiczny sojusz ze Stanami Zjednoczonymi doprowadziy do roz-krcenia przez ydowskie elity po czerwcu 1967 r. przedsibior-stwa holokaust". Novick mimo woli dostarcza niezbitych dowodwna poparcie tej tezy. By dowie, e to wzgldy polityczne, a niehitlerowskie ostateczne rozwizanie" okreliy amerykask

polityk wobec Izraela, Novick pisze:Przez pierwszych dwadziecia pi lat po wojnie, gdy holokaustby jeszcze wieym wspomnieniem dla amerykaskich przywd-cw, poparcie Stanw Zjednoczonych dla Izraela byo znikome...Amerykaska pomoc zmienia si ze struki w powd nie wtedy,gdy postrzegano Izrael jako saby i ulegy, lecz pozademonstrowaniu przeze siy podczas wojny szeciodniowej.47

Argument ten w takim samym stopniu dotyczy ydowskich elit wAmeryce.

Istniej rwnie wewntrzne przyczyny powstania przedsi-biorstwa holokaust". Obiegowe interpretacje wskazuj, z jednej

strony, na niedawne wyksztacenie si polityki tosamociowej", az drugiej, kultury wiktymizacji". Ostatecznie przecie, kada prbaznalezienia tosamoci narodowej osadzona bya w jakiej historiiucisku. ydzi te szukali swej narodowej tosamociw holokaucie.Co ciekawe, wrd grup eksponujcych swj status ofiar, w tymMurzynw, Latynosw, Indian, kobiet, homoseksualistw i lesbijek,tylko ydzi nie s dyskryminowani w amerykaskim spoeczestwie.W istocie, moda na poszukiwanie tosamoci i holokaust przyja siwrd amerykaskich ydw nie dlatego, e s ofiarami, leczdlatego, e nimi nie s.

Wraz z szybkim znikniciem antysemickich barier po II wojniewiatowej, ydzi zaczli si w Stanach Zjednoczonych wyrnia.Wedug Lipseta i Raaba, rednie zarobki ydw s niemal

21


22/117

dwukrotnie wysze ni nie-ydw; szesnastu z czterdziestunajbogatszych Amerykanw to ydzi; 40 proc. amerykaskich lau-reatw Nagrody Nobla w dziedzinie nauki i ekonomii to ydzi,podobnie jak 20 proc. profesorw na czoowych uczelniach; ydzistanowi te 40 proc. wsplnikw w gwnych kancelariachprawniczych w Nowym Jorku i Waszyngtonie. Wyliczank t mona

by cign dugo.48 ydowskie pochodzenie nie tylko nie prze-szkadzao w osigniciu sukcesu, ale stao si wrcz jego ukoro-nowaniem. Tak jak wielu ydw dystansowao si od Izraela, gdy byniewygodnym balastem, a potem nawrcio si na syjonizm, gdy stasi sprzymierzecem Ameryki, tak te wielu dystansowao si odswego pochodzenia, gdy byo ono niewygodnym balastem, a potemnawrcio si na ydostwo, gdy stao si ono atutem.Historia sukcesw amerykaskich ydw ugruntowaa trzon bymoe jedyny dogmatu ich nowo nabytej tosamoci jako ydw.Bo kt omielaby si odtd wtpi, e ydzi s narodemwybranym"? Charles Silberman, sam ponownie nawrcony naydostwo, otwarcie przyznaje w swej ksice A Certain people: ydzinie byliby ludmi z krwi i koci, gdyby wyzbyli si mniemania o swejwyszoci" i amerykaskim ydom jest niezwykle trudno pozbysi przekonania o swej wyszoci, eby si nawet nie wiadomo jakstarali". Wedug pisarza Philipa Rotha, ydowskie dziecko wAmeryce nie dziedziczy ani zbioru praw, ani zbioru nauk, ani jzyka,ani nawet Boga [...], lecz okrelony rodzaj psychiki, ktr da sistreci w trzech sowach: ydzi s lepsi".49

Jak wic wyranie wida, holokaust by negatywn wersj ich che-pliwego, materialnego sukcesu, bo posuy do potwierdzenia tezy,

e ydzi s narodem wybranym".Z nadejciem lat siedemdziesitych antysemityzm nie odgrywaju istotniejszej roli w amerykaskim yciu publicznym. Niemniejjednak ydowscy przywdcy zaczli bi na alarm, e amerykaskimydom zagraa nowa fala antysemityzmu".50 Do gwnych na todowodw, przytoczonych w gonym raporcie ADL (dedykowanymtym, co zginli, poniewa byli ydami") zalicza si, gdyby ktomia jakiekolwiek wtpliwoci, wystawiony na Broadwayu musical Jesus Christ Superstar oraz kontrkulturowy brukowiec, ktryprzedstawi Henry'ego Kissingera jako lizusa i pochlebc, tchrza,

ajdaka, sugusa, tyrana, karierowicza, wrednego manipulatora,

snoba, pozbawionego wszelkich zasad owc posad.51Ta udawana histeria na tle nowej fali antysemityzmu suya

amerykaskim organizacjom ydowskim do rnorakich celw.Reklamowaa Izrael jako ostateczne schronienie, gdyby ameryka-scy ydzi takiego potrzebowali. Co wicej jednak, apele walczcychrzekomo z antysemityzmem ydowskich organizacji o dotacjepienine coraz bardziej trafiay do przekonania. Jak zauwaySartre, Antysemita znajduje si w niedogodnym pooeniu, gdykoniecznie potrzebuje wroga, ktrego pragnie zniszczy".52 Wprzypadku tych organizacji mamy do czynienia z sytuacj odwrotn.Tote przy niedostatku antysemityzmu doszo w ostatnich latach dozaartej rywalizacji midzy gwnymi ydowskimi organizacjamibronicymi" ydw szczeglnie midzy ADL a Centrum SzymonaWiesenthala.53 Nawiasem mwic, rwnie w przypadku zbirki

22


23/117

funduszy rzekome niebezpieczestwo groce Izraelowi suypodobnemu celowi. Oglnie powaany izraelski dziennikarz DannyRubinstein relacjonowa po powrocie z podry do StanwZjednoczonych co nastpuje:

Zdaniem wikszoci przedstawicieli ydowskiego establishmentunajwaniejsze jest nieustanne podkrelanie zewntrznych

zagroe dla Izraela... ydowski establishment w Amerycepotrzebuje Izraela wycznie w charakterze ofiary atakwokrutnych Arabw. Dla takiego Izraela mona zdoby poparcie,sponsorw, pienidze... Wszyscy znaj oficjaln sum funduszyzebranych w Ameryce przez United Jewish Appeal, ktrychodbiorc ma by Izrael, ale te powszechnie wiadomo, e niemalpoowa tej sumy wcale nie trafia do Izraela, lecz do ydowskichinstytucji w Ameryce. Czy mona sobie wyobrazi wikszy cynizm?

Jak dalej wyjani, eksploatacja potrzebujcych ofiar holokaustu"przez przedsibiorstwo holokaust" jest najnowszym i bodaj najbardziejobrzydliwym przejawem tego cynizmu.54

Gwny skryty motyw bicia na alarm z powodu nowej faliantysemityzmu" ley jednak gdzie indziej. Odnoszcy coraz wikszematerialne sukcesy amerykascy ydzi zaczli wyranie dryfowana prawo. I cho wci pozostaj bliej lewej strony centrum wtakich obyczajowych kwestiach jak etyka seksualna czy aborcja, tow przypadku polityki i gospodarki ydzi staj si coraz bardziejkonserwatywni.55 Temu zwrotowi w prawo towarzyszy jednoczeniezwrot do wewntrz, w miar jak zapomniawszy o swoichpoprzednich, ubogich sojusznikach ydzi zaczli przeznacza corazwicej zasobw wycznie na wasne potrzeby. Taka zmiana

orientacji staa si szczeglnie widoczna w przypadku narastajcychnapi midzy amerykaskimi ydami a Murzynami.56

Wielu ydw, tradycyjnie sprzymierzonych z Murzynami przeciwkodyskryminacji klasowej w Stanach Zjednoczonych, zerwao zsojuszem na rzecz praw obywatelskich pod koniec lat szedzie-sitych, gdy, jak zauwaa Jonathan Kaufman,

cele ruchu na rzecz praw obywatelskich zaczy ulega zmianie z da o rwnouprawnienie polityczne i prawne na dania orwnouprawnienie ekonomiczne.

Podobnie wspomina Cheryl Greenberg:Gdy ruch na rzecz praw obywatelskich przesun si na pnoc, do

dzielnic zamieszkaych przez liberalnych ydw, kwestia integracjinabraa innego charakteru. Zainteresowani teraz raczej wzglda-mi klasowymi ni rasowymi, ydzi wynieli si na przedmieciatak samo szybko jak biali chrzecijanie, aby unikn, jak to okre-lali, pogorszenia si poziomu w ich szkoach i warunkw ycia wich dzielnicach.Pamitnym punktem kulminacyjnym sta si dugotrway strajk

nowojorskich nauczycieli w roku 1968, w czasie ktrego zdomino-wany przez ydw zwizek zawodowy wystpi przeciwko mu-rzyskim dziaaczom spoecznym, walczcym o nadzr nad pod-upadajcymi szkoami. Relacje z tego strajku czsto odwouj si oskrajnego antysemityzmu. Mniej si jednak pamita o erupcjiydowskiego rasizmu- tu pod powierzchni, na krtko przedstrajkiem. Natomiast pniej ydowscy publicyci i organizacje

23


24/117

odgrywali aktywn rol w dziaaniach na rzecz likwidacji programwzawierajcych preferencje dla mniejszoci etnicznych. Podczaskluczowych rozpraw Sdu Najwyszego w sprawach Defunisa (1974)i Bakke (1978) organizacje AJC, ADL i American Jewish Congresszgodnie zoyy wnioski o rozstrzygnicie polubowne, ktre stao wsprzecznoci z preferencyjnym programem, odzwierciedlajc tym

samym nastroje ydowskiej spoecznoci.57Agresywnie bronic swych interesw zbiorowych i klasowych,elity ydowskie przykleiy metk antysemityzmu wszystkim sprze-ciwiajcym si ich nowej konserwatywnej polityce. Tote prze-wodniczcy ADL Nathan Perlmutter utrzymywa, e prawdziwyantysemityzm" w Ameryce skada si z takich podkupujcych y-dowskie interesy" inicjatyw politycznych, jak programy preferencjidla mniejszoci etnicznych, redukcja wydatkw na obron, neo-izolacjonizm, sprzeciw wobec energetyki atomowej czy nawet reformasystemu wyborczego.58

Holokaust zacz odgrywa w tej ideologicznej ofensywie klu-czow rol. To oczywiste, e przywoywanie wspomnie o histo-rycznych przeladowaniach miao na celu odpieranie wspczesnejkrytyki. ydzi mogli nawet wskazywa na system preferencyjnychpunktw" dla czonkw mniejszoci etnicznych, ktry nie sprzyja imw przeszoci, jako na powd przeciwstawiania si preferencyjnymprogramom. Ale poza tym zrb holokaustu polega na sprowadzaniuantysemityzmu do cakowicie irracjonalnej nienawici gojw wobecydw. Wykluczao to moliwo wyniknicia jakichkolwiek urazwwobec ydw z realnego konfliktu interesw (wicej na ten temat wdalszej czci ksiki). Odwoywanie si do holokaustu suyo wic

pozbawianiu racji bytu wszelkiej krytyki ydw: taka krytyka mogawypywa wycznie z patologicznej nienawici.Tak jak organizacje ydowskie przypomniay sobie o holokaucie,

gdy Izrael osign szczyt swej potgi, tak te przypomniay sobie oholokaucie, gdy szczyty osigna potga ydw w Ameryce.Stworzono natomiast pozory, e tu i tam ydom nieuchronnie groziponowny holokaust". Dziki temu amerykaskie elity ydowskiemogy przybiera heroiczne pozy, parajc si jednoczenie podymzastraszaniem innych. Norman Podhoretz, na przykad, wskazywana podjte przez ydw po wojnie szeciodniowej nowepostanowienie przeciwstawiania si kademu, kto w jakikolwiek

sposb, w jakimkolwiek stopniu i z jakiegokolwiek powodu usiujewyrzdzi nam krzywd. [...] Od tej pory nie bdziemy ustpowa.59

I tak jak uzbrojeni po zby przez Stany Zjednoczone Izraelczycyodwanie usadzili" niesfornych Palestyczykw, tak te amery-kascy ydzi odwanie usadzili" niesfornych Murzynw.

Pomiatanie tymi, ktrzy najmniej potrafi si broni: oto istotaodzyskanej przez amerykaskie organizacje ydowskie odwagi.

Przypisy :1 Gore Vidal, The Empire Lovers Strike Back, Nation", 22 marca 1986.2 Rochelle G. Saidel,Never Too Late to Remember, Nowy Jork 1996, s. 32.3 Hannah Arendt, Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality ofEvil,wydanie poprawionei uzupenione, Nowy Jorki 965, s. 282. Sytuacja w Niemczech bya

24


25/117

podobna. Na przykad, w zasuenie chwalonej biografii Hitleraautorstwa Joachima Festa, wydanej w Niemczech w 1973 r., tylkocztery z 750 stron powiec si eksterminacji ydw, a Auschwitz iinnym obozom zagady zaledwie jeden ustp (Joachim C. Fest,Hitler, Nowy Jork 1975, s. 679-682).4 Raul Hilberg, The Politics of Memory, Chicago 1996, s. 66,105-137. Od

strony historyczej rzetelno tych kilku filmw o hitlerowskimholokaucie bya cakiem imponujca. W Judgment at Nuremberg(1961) Stanleya Kramera znalazo si wyrane odniesienie dodecyzji sdziego Sdu Najwyszego Olivera WendellaHolmesa z 1927 r., sankcjonujcej sterylizacje niedorozwinitychumysowo", jako zwiastunki nazistowskiego programuudoskonalania rasy ludzkiej. W filmie tym nie omieszkano rwnieprzypomnie pochwa, jakich jeszcze w 1938 r. roku WinstonChurchill nie szczdzi Hitlerowi, uzbrajania Hitlera przez dnychzysku amerykaskich przemysowcw i oportunistycznegouniewinnienia po wojnie niemieckich przemysowcw przezamerykaski trybuna wojskowy.5 Nathan Glazer, AmericanJudaism, Chicago 1957, s. 114. Stephen J. 'Theholocaust and the american Jewish Intellectual, Judaism", jesie 19796 Ksika Primo Leviego The Reawakening (Nowy Jork 1986, wraz znowym poslowiem, s. 207) zawiera emocjonalny komentarz,omawiajcy te dwie odmienne postawy ydw ocalaych zholokaustu.7 Termin ydowskie elity" jest tu uywany w odniesieniu do osbodgrywajcych prominentn rol w dziaalnoci organizacjiydowskich oraz w yciu kulturalnym ydowskiej spoecznoci.8

Shlomo Shafir, Ambiguous Relations: The American Jewish Communityand Germany Since 1945, Detroit 1999, s. 88, 98, 100-101, 113-114,177, 192,215,231,251.9 Ibidem, s. 98, 106, 123-137, 205, 215-216, 249. Robert Warshaw, TheIdealism" of Julius and Ethel Rosenberg, Commentary", listopad 1953.Czy to tylko zbieg okolicznoci, e w tym samym czasie gwneorganizacje ydowskie podjy krucjat? przeciwko Hannie Arendt zato, e wypomniaa kolaboracje ydowskich elit z Niemcami podczaswojny? Yitzhak Zuckerman, przywdca powstania w warszawskimgetcie, tak wspomina perfidn rol, jak odegraa podlegajcaRadzie ydowskiej policja ydowska: Nie byo adnego po-

rzdnego policjanta, bo ci porzdni zrzucili mundury i stali sizwykymi ydami." (A Surplus of Memory, Oxford 1993, s. 244).10 Peter Novick, The Holocaust..., s. 98-100. Oprcz zimnej wojny jeszczeinne czynniki, takie jak strach przed antysemityzmem czy, z gatunkubardziej optymistycznych, amerykaski etos asymilacji w latachpidziesitych, odgryway dodatkow rol w umniejszaniu powojnie hitlerowskiego holokaustu przez amerykaskich ydw.Novick omawia te kwestie w rozdziaach 4-7.11Jedynie Elie Wiesel neguje ten zwizek i gwnie sobie samemuprzypisuje wprowadzenie holokaustu do amerykaskiego yciapublicznego.12 Menahem Kaufman,An Ambiguous Partnership, Jerozolima 1991, s. 218,276-277.13 Arthur Hertzberg, Jewish Polemics, Nowy Jork 1992, s. 33; por. Isaac

25


26/117

Alteras, Eisenhower, American Jewry, and Israel, American JewishArchives", listopad 1985, oraz Michael Reiner, The Reaction of US JewishOrganizations to the Sinai Campaign and Its Aftermath, Forum", zima1980-1981.14 Nathan Glazer, American Judaism, Chicago 1957, s. 114. Dalej GlazerPisze: Izrael znaczy dla amerykaskiego ydostwa niemal tyle co

nic [...] Po-15 Shafir,Ambiguous Relations..., s. 222.l6Zob. np. Alexander Bloom,Prodigal Sons (Nowy Jork 1986).17 Lucy Dawidowicz i Milton Himmelfarb, Conference on Jewish IdentityHere and Now (American Jewish Committee 1967).18 Po emigracji z Niemiec w 1933 r. Arendt stal si w czasie II wojnywiatowej dziaaczk francuskiego ruchu syjonistycznego, a potem,a do powstania Izraela, duo pisaa o syjonizmie. Chomsky, synwybitnego amerykaskiego hebraisty, wychowywa si w duchusyjonistycznym, a tu po powstaniu Izraela zamieszka na pewienczas w kibucu. ADL przewodzia kampanii oszczerstw przeciwko

Arendt, na pocztku lat szedziesitych oraz Choamsky'emu, wlatach 1970. (Elisabeth Young-Bruehl, Hannah Arendt, New Ha-n 1982,s. 105-108, 138-139, 143-144, 182-1844, 223-233, 348; Robert Barsky,NoamChomsky, Cambridge 1997, s. 9-93; David Barsamian, Chronicle, ofDissent, Monroe, ME 1992, s.38).19 Dla wczeniej sformuowanego potwierdzenia mojej tezy zob. HannahArendt, Zionism Reconsidered, 1944, w: Ron Feldman (red.), The Jew asPatriots, Nowy Jork 1978, s. 159.20Making It, Nowy Jork 1967, s. 336.21Breaking Ranks, Nowy Jork 1979, s. 335.22 Robert I. Friedman, The Anti-Defamation League is Spying on You,"Village Voice", 11 maja 1993.Abdeen Jabara, The Anti-Defamation League: Civil Rights and Wrongs,"Covert Action", lato 1993. Matt Isaacs,Spy vs Spite, "SF Weekly", 2-8lutego 2000.23 Elie Wiesel , "Against Silence" wybr i redakcja Irvinga AbrahamsonaNowy Jork 1984 s. 28324 P. Novick, The Holocaust..., s. 147. Lucy S. Dawidowicz, The JewishPresence, Nowy Jork 1977, s. 26.25Eruption in the Middle East, Dissent", zima 1957.26Izrael: Thinking the Unthinkable, New York", 24 grudnia 1973.27Norman G. Finkelstein,Image and Reality of the Israel-PalestineConflict, Nowy Jork 1995, rozdz. 5-6.28 Noam Chomsky, The Fateful Triangle, Boston 1983, s. 4.29 Kariera Elie Wiesela rzuca nieco wiata na zwizek miedzyholokaustem a wojn szeciodniow. Chocia ju wczeniej wydal onpamitniki z Auschwitz, to rozgos zdoby dopiero po napisaniudwch tomw, sawicych zwycistwo Izraela (Wiesel, And the Sea, s.16).30 Menahem Kaufman, An Ambiguous Partnership, s. 287,306-307. StevenL. Spiegel , The Other Arab-Israeli Conflict, Chicago 1985, s. 17, 32.31 Benny Morris,1948 And After, Oxford 1990, s. 14-15. Uri Bialer, Between

East and West, Cambridge 1990, s. 180-181.32 Peter Novick, The Holocaust..., s. 148.33 Zob. np. Amnon Kapeliouk,Israel: la fin des mythes, Pary 1975.

26


27/117

34 Peter Novick, The Holocaust..., s. 152.35 Letter from Israel, Commentary", luty 1957. W czasie kryzysusueskiego, Commentary" wci ostrzega, e stawk jestprzetrwanie" Izraela.36Abba Eban,Personal Witness, Nowy Jork 1992, s. 272.37Peter Grose,Israel in the Mind of America, Nowy Jork 1983, s. 304.

38A.F.K. Organski, The $ 36 Billion Bargain, Nowy Jork 1990, s. 163,48.39 Finkelstein,Image and Reality, rozdz. 6.40 Novick, The Holocaust..., s. 149-150. Novick cytuje tu znanego y-dowskiego uczonego, Jacoba Neusnera.41 Tame, s. 153, 155.42 Tame, s. 69-77.43 Tom Segev, The Seventh Million, Nowy Jork 1993, cz. VI.44 Rwnie sprytnym posuniciem byo zainteresowanie ocalaymi zhitlerowskiego holokaustu: przed czerwcem 1967 r. uciszano ich, bostanowili ciar finansowy, ale po czerwcu 1967 r. stali si cennymnabytkiem i zaczto ich gloryfikowa.45 Response",grudzie 1988. Wpywowi handlarze holokaustem ipoplecznicy Izraela, w rodzaju krajowego dyrektora ADL AbrahamaFoxmana, byegoprzewodniczcego AJC Morrisa Abrama czyprzewodniczcego Konferencji Prezesw Gwnych AmerykaskichOrganizacji ydowskich Kennetha Bialkma, me wspominajc ju oHenrym Kissingerze, jak jeden m rzucili si=w obronie Reaganapodczas jego wizyty w Bitburgu. W tym samym tygodniu AJC zaprosina swoje doroczne spotkanie w charakterze gocia honorowegozachodnioniemieckiego ministra spraw zagranicznych. W tym tezduchu Michael Berenbaum z waszyngtoskiego Muzeum Holokaustu

usprawiedliwia podro Reagana do Bitburga i jego owiadczenianaiwnym amerykaskim optymizmem". (Shafir,Ambiguom Relations,s. 302-304; Berenbaum,After Tragedy, s. 14).46 Seymour Martin Lipset i Earl Raab,Jews and the New AmericanScen, Cambridge 1995, s. 1547Novick, The Holocaust..., s. 166. 4648 Lipset i Raab, Jews..., s.26-27.49 Charles Silberman, A Certain People: American Jews and Their LivesToday, Nowy Jork 1985, s. 78,80-81.50 Novick, The Holocaust..., s. 170-172.51 Arnold Forster, Benjamin R. Epstein, The New Anti-Semitism, Nowy Jork

1974, s. 107.52 Jean-Paul Sartre,Anti-Semite and Jew, Nowy Jork 1965, s. 28.53 Siedel , Never too Late, s. 222. Seth Mnookin, Will NYPD Look to Los Angeles for Latest "Sensetivity" Training? , "Forward Forward", 7stycznia 2000. Artyku e ADL i Centrum Szymona WiesenthalaWiesenthala walcz ze sob o koncesje na programy nauczania"tolerancji"54 Noam Chomsky, Pirates and Emperors,NowyJorkl986, s. 29-30 (Ru-binstein).55 Zob. wyniki ostatnich bada opinii publicznej, ktre potwierdzajt tendencj: Murray Friedman, Are American Jews Moving to the

Right?, Commentary", kwiecie 2000. Podczas wyborw naburmistrza Nowego Jorku w 1997 r, liberalna kandydatka PartiiDemokratycznej Ruth Messinger walczya o glosy z

27


28/117

konserwatywnym republikaninem Rudolphem Giulianim. A 75%ydowskich gosw przypado Giulianiemu. W ten sposb ydziprzekroczyli nie tylko tradycyjne podziay partyjne, ale i etniczne(Messinger jest ydwk).

56 Zapewne zmian t czciowo spowodowao zastpieniekosmopolitycznych, wywodzcych si z Europy rodkowej

przywdcw ydowskich przez pochodzcych z Europy Wschodniejydowskich karierowiczw i szowinistw,w rodzaju burmistrza Nowego Jorku Edwarda Kocha czy redaktoranaczelnego New York Times" A.M. Rosenthala. Warto tu zauway,e ydowscy historycy, ktrzy odcinaj si od dogmatyzmuholokaustu, pochodz zazwyczaj z europy rodkowej np. HannahArendt, Henry Friedlander, Raul Hilberg czy Arno Mayer.57Zob. np. Jack Salzman, Cornel West (red.),Struggles in the PromisedLand, Nowy Jork 1997, rozdz.6, 8, 9, 14, 15. (Kaufman na s. 111; Greenbergna s. 166). Faktem jest, e znaczca mniejszo ydw odcia si odtego zwrotu w prawo.58 Nathan Perlmutter, Ruth Ann Perlmutter, The Real Anti-Semitism inAmerica, Nowy Jork 1982.59Novick, The Holocaust..., s. 173 (Podhoretz).

28


29/117

ROZDZIA 2

OSZUCI, HANDLARZE I HISTORIA

Zdaniem znanego izraelskiego pisarza Boasa Evrona tzw.wiadomo holokaustu jest niczym innym jak oficjaln, propa-gandow indoktrynacj oraz produkcj sloganw i faszywegowizerunku wiata", a jej prawdziwym celem wcale nie jest zrozu-mienie przeszoci, lecz manipulowanie teraniejszoci". Hitle-rowski holokaust jako taki nie suy adnym konkretnym celompolitycznym. Moe on zarwno motywowa do sprzeciwu, jak i dopoparcia izraelskiej polityki. Kiedy si jednak spojrzy na przezpryzmat ideologiczny, to, wedug Evrona, pami hitlerowskiejzagady staje si potnym orem w rkach izraelskich przywd-cw i ydowskiej diaspory"1. Hitlerowski holokaust wydarzenie

historyczne przeobraa si w holokaust ideologi.Postaw tak pojmowanego holokaustu stanowi dwa centralnedogmaty: (1) Holokaust jest absolutnie wyjtkowym wydarzeniemhistorycznym; (2) Holokaust stanowi kulminacyjny punktirracjonalnej, odwiecznej nienawici gojw wobec ydw. aden z

tych dogmatw nie zaistnia w publicznej dyskusji przed wojnszeciodniow w 1967 r. I chocia stay si one tematami przewod-nimi literatury holokaustu, to jednak nie zaistniay rwnie w adnejpowanej pracy naukowej na temat hitlerowskiego holokaustu.2 Zdrugiej za strony, obydwa dogmaty zasadniczo splataj si z

judaizmem i syjonizmem. Hitlerowski holokaust nie by po II wojnie

wiatowej uwaany za wydarzenie wyjtkowe ani dla ydw, ani tymbardziej w aspekcie historycznym, chocia amerykaskie organizacjeydowskie zaday sobie wiele trudu, by postrzega go w szerokimkontekcie. Ale po wojnie szeciodniowej ulego to radykalnejzmianie. Jak wspomina Jacob Neusner, pierwszym i najwaniejszymtwierdzeniem, ktre pojawio si w rezultacie wojny w 1967 r. i staosi symbolem amerykaskiego ydostwa, byo to, e holokaust [...]by zjawiskiem wyjtkowym, nie majcym odpowiednika w historiiludzkoci".3 W swej pouczajcej rozprawie historyk David Stannardwymiewa pracowito hagiografw holokaustu, dowodzcychwyjtkowoci ydowskiego losu z zapaem i pomysowocireligijnych fanatykw"4, bo dogmat wyjtkowoci nie ma przeciesensu.

Na poziomie elementarnym kade wydarzenie historyczne jestwyjtkowe, chociaby ze wzgldu na swj czas i miejsce. Kade tema zarwno cechy odrniajce go od innych wydarze histo-rycznych, jak i cechy z nimi wsplne. Anomalia holokaustu polega natym, e jego wyjtkowo absolutnie nie moe podlega ja-kiejkolwiek dyskusji. Mona by zapyta, czy istnieje jakie innewydarzenie historyczne, przedstawiane gwnie w aspekcie tak ka-tegorycznej wyjtkowoci? Cechy odrniajce holokaust zazwyczaj

wyodrbnia si w celu udowodnienia, e jest to wydarzenie sta-nowice zupenie odrbn kategori. Nigdy jednak dokadnie niewiadomo, dlaczego wiele jego cech wsplnych z innymi wydarze-

29


30/117

niami historycznymi uznaje si za nie zasugujce na porwnania.Wszyscy autorzy zajmujcy si holokaustem s zgodni co do jegowyjtkowoci, ale mao, ktry z nich, jeli w ogle ktrykolwiek,zgadza si z innymi co do przyczyny. Za kadym razem, gdyargument o wyjtkowoci holokaustu zostanie empirycznie obalony,od razu wysuwa si na jego miejsce nowe uzasadnienie.

W rezultacie, jak zauwaa Jean-Michel Chaumont, mamy doczynienia z mnocymi si argumentami, ktre s wzajemniesprzeczne. Nic to nie wnosi do naszej wiedzy, lecz za to kadkolejn argumentacj zaczyna si od zera, eby ulepszypoprzedni".5 Innymi sowy: wyjtkowo holokaustu jestniepodwaalna; udowadnianie jej jest obowizkiem, a negowanierwna si negowaniu caego holokaustu. By moe problem tkwi wprzesankach, a nie dowodach. Bo jaka to rnica, nawet, jeliholokaust by wyjtkowy? Co zmienioby si w naszym stosunku dohitlerowskiego holokaustu, gdyby nie by pierwsz, lecz czwartalbo pit w szeregu podobnych katastrof?Najnowsz ksik udowadniajc wyjtkowo holokaustu jestStevena Katza The Holocaust in Historical Context. Cytujc prawiepi tysicy tytuw w pierwszym z trzech planowanych tomw, Katzdokonuje penego przegldu historii ludzkoci, aby udowodni, eholokaust jest zjawiskiem wyjtkowym przede wszystkim dlatego, inigdy przedtem adne pastwo wiadomie nie kierowao si zasad iw oparciu o ni nie realizowao polityki fizycznego unicestwieniakadego mczyzny, kobiety i dziecka, nalecego do jednegokonkretnego narodu.Precyzujc swoj tez Katz wyjania:

* jest wyjtkow postaci C. * moe mie z Atakie wsplnecechy jak A, B, D ... X, ale nie C. * moe mie rwnie cechy A,B, D ... X ze wszystkimi A, ale nie C. Wszystko wic sprowadzasi do tego, e * jest wyjtkow postaci C ... pi bez C nie jest*.... Zgodnie z definicj, nie ma wyjtkw od tej reguy. A, ktrema z Acechy wsplne A, B, D ... X z * moe by pod wielomawzgldami podobne do ... ale, zgodnie z nasz definicjwyjtkowoci, kade lub wszystkie Anie posiadajce C nie s*.... Oczywicie, * stanowi w sumie wicej ni C, ale bez C nigdynie jest *

Objanienie: Wydarzenie historyczne, ktre ma jak cech szcze-

gln, jest szczeglnym wydarzeniem historycznym. By uniknjakichkolwiek nieporozumie, Katz tumaczy, e nie uywa terminufenomenologicznie" tak, jak rozumieli go Husserl, Schutz, Scheler,Heidegger i Merleau-Ponty". Objanienie: Wywd Katza jestfenomenalnym nonsensem.6 Gdyby nawet istniay dowody napoparcie gwnej tezy Katza, cho takich nie ma, to i tak do-wodzioby to najwyej, e holokaust mia jakie cechy szczeglne.Byoby zreszt dziwne, gdyby byo inaczej. Chaumont konkluduje, estudium Katza jest w rzeczywistoci ideologi", udajc nauk".7

Od twierdzenia o wyjtkowoci holokaustu jest tylko krok dotwierdzenia, e holokaustu nie da si poj rozumowo. Bo jeliholokaust jest w historii zjawiskiem bezprecedensowym, to stoiponad histori i nie mona go pojmowa historycznie. Czyli holokaust jest wyjtkowy, poniewa nie da si go wyjani, a nie da

30


31/117

si go wyjani, poniewa jest wyjtkowy.Najbardziej wprawnym gosicielem tej mistyfikacji, ktr Novickochrzci mianem sakralizacji holokaustu", jest Elie Wiesel. Jaksusznie zauwaa Novick, holokaust jest dla Wiesela religitajemnicy". Dlatego Wiesel zawodzi, e holokaust wiedzie kuciemnoci", neguje wszystkie odpowiedzi", ley poza zasigiem

historii", wymyka si wszelkim wyjanieniom i opisom", nie monago ani wytumaczy, ani sobie wyobrazi", nigdy nie da si pojlub przekaza", oznacza unicestwienie historii" i mutacj na skalkosmiczn". Tylko ocalay ze kapan (czytaj: tylko Wiesel) ma prawoodgadywa jego tajemnic. Wiesel wyznaje jednak, ze owatajemnica holokaustu nie da si wyrazi sowami" i me da sinawet o niej mwi". Tak wic za standardowe honorarium wwysokoci 25 tysicy dolarw (plus koszty limuzyny z szoferem)Wiesel naucza, e tajemnica prawdy o Auschwitz polega namilczeniu".8

Z takiego punktu widzenia racjonalne prby zrozumienia ho-lokaustu rwnaj si jego negowaniu, poniewa racjonalnie nie dasi wyjani jego wyjtkowoci i tajemnicy". Rwnie porwny-wanie holokaustu z cierpieniami innych stanowi, wedug Wiesela,totaln zdrad ydowskiej historii".9 Kilka lat temu, nowojorskibrukowiec opublikowa parodi pod tytuem Michael Jackson i 60milionw innych zginli w atomowym holokaucie". Wiesel wy-stosowa list protestacyjny:, Jak miecie nazywa holokaustem co,co zdarzyo si wczoraj? By tylko jeden holokaust..." W swoichnajnowszych wspomnieniach Wiesel strofuje Shimona Peresa zabezmylne mwienie o dwch holokaustach XX wieku: Auschwitz

i Hiroszimie. Nie powinien tak mwi".10

Ulubione powiedzonkoWiesela brzmi: uniwersalno holokaustu polega na jegowyjtkowoci"." Ale jeli holokaust jest rzeczywicie zjawiskiemnieporwnywalnie i niezrozumiale wyjtkowym, to jak moe miewymiar uniwersalny?Dyskusja o wyjtkowoci holokaustu jest jaowa. Twierdzenia owyjtkowoci holokaustu stanowi w istocie rodzaj intelektualnegoterroryzmu" (Chaumont). Zwolennicy stosowania w badaniachnaukowych normalnych metod porwnawczych musz najpierwobwarowa si tysicem zastrzee, eby unikn posdzenia otrywializacj holokaustu".12

Podtekst twierdzenia o wyjtkowoci holokaustu sprowadza sido tego, e holokaust by wyjtkowym zem. Tote nie mona z nimporwnywa cierpie innych, choby najstraszniej szych. Obrocytezy o wyjtkowoci holokaustu zazwyczaj nie przyznaj si do tejimplikacji, ale jest to z ich strony obuda.13

Chocia twierdzenia o wyjtkowoci holokaustu s nieetyczne ijaowe intelektualnie, to jednak cigle utrzymuj si na powierzchni.Pytanie dlaczego? Przede wszystkim dlatego, e wyjtkowecierpienie upowania do wyjtkowych uprawnie. Zdaniem JacobaNeusnera wyjtkowe zo holokaustu nie tylko odrnia ydw odinnych, lecz daje take ydom prawo do roszcze wobec innych".Wedug Edwarda Alexandra wyjtkowo holokaustu jest kapitaemmoralnym"; ydzi musz roci sobie prawo do monopolu" na tencenny majtek".14

31


32/117

W rezultacie, wyjtkowo holokaustu owo prawo do rosz-cze wobec innych", w kapita moralny" suy Izraelowi zacenne alibi. Jak sugeruje historyk Peter Baldwin, niepowtarzalnoydowskich cierpie potguje moralne i emocjonalne roszczenia,ktre Izrael moe wysuwa [...] wobec innych narodw".15 Totewedug Nathana Glazera wskazujcy na szegln odrbno

ydw" holokaust da im prawo do uwaania si za szczeglniezagroonych i szczeglnie uprawnionych do podejmowaniawszelkich niezbdnych dziaa na rzecz przetrwania".16 Typowyprzykad stanowi wszystkie wyjanienia decyzji Izraela o budowiebroni nuklearnych, zawsze odwoujce si do widma holokaustu.17

Tak jakby w kadym innym przypadku Izrael nie mia powodu dostworzenia nuklearnego arsenau.

Istnieje rwnie inna przyczyna. Twierdzenie o wyjtkowociholokaustu to twierdzenie o wyjtkowoci ydw. To nie cierpieniaydw, lecz fakt, e to ydzi cierpieli, przesdzi o wyjtkowociholokaustu. Innymi sowy: holokaust jest wyjtkowy, poniewa ydzis wyjtkowi. Tote Ismar Schorsch, kanclerz ydowskiegoSeminarium Teologicznego, wyszydza twierdzenie o wyjtkowociholokaustu jako niesmaczn, wieck wersj tezy o narodziewybranym".18

Porywczy na tle wyjtkowoci holokaustu, Elie Wiesel jestrwnie porywczy na tle wyjtkowoci ydw. Jestemy inni podkadym wzgldem." ydzi s ontologicznie" wyjtkowi.19 Sta-nowicy apogeum tysicletniej nienawici gojw do ydw, holo-kaust potwierdzi nie tylko wyjtkowo ydowskich cierpie, lecztake wyjtkowo ydw.

Novick pisze, e podczas II wojny wiatowej i tu po niej ..mao,ktry z czonkw amerykaskich wadz i mao, ktry poza nimi,czy to yd czy goj zrozumiaby sformuowanie porzucenieydw." Zupenie odwrotnie ni po wojnie szeciodniowej w 1967 r.Wtedy to bowiem takie stwierdzenia jak milczenie wiata",obojtno wiata" czy porzucenie ydw" stay si wiodcymi wdyskusji o holokaucie".20

Przywaszczajc sobie doktryn syjonizmu, przedsibiorstwoholokaust" uczynio z hitlerowskiego ostatecznego rozwizania"punkt kulminacyjny tysicletniej nienawici gojw do ydw. ydzizginli, poniewa wszyscy goje, czy to sprawcy czy bierni kola-

boranci, pragnli ich mierci. Zdaniem Wiesela, wolny i cywilizo-wany* wiat wyda ydw w rce kata. Byli ci co zabijali i byli ci comilczeli."21 Jednak nie ma adnych historycznych dowodw na mor-dercze instynkty gojw. Podjta przez Daniela Goldhagena nieudol-na prba udowodnienia jednego z wariantw tej tezy w ksice Hi-tler's Willing Executioners przyniosa niemal komiczny efekt.22

Aczkolwiek jej uyteczno, w sensie politycznym, jest niebagatelna.Warto bowiem zauway, e teoria odwiecznego antysemityzmu"przy okazji poprawia samopoczucie antysemitom. Nic wic dziw-nego, e teori t chtnie przyjli zagorzali antysemici" zauwaaHanna Arendt w The Origins of Totalitarianism.

Stanowi ona idealne usprawiedliwienie wszelkich potwornoci.Bo jeli to prawda, e przez ponad dwa tysice lat ludzko lubowaasi w mordowaniu ydw, to oznacza, e zabijanie ydw jest nor-

32


33/117

malnym, wrcz ludzkim zajciem, a nienawi do ydw jestcalkowicie usprawiedliwiona. Najbardziej zaskakujcym aspektemtego wyjanienia jest to, (...) e zostao ono przyjte przez wielubezstronnych historykw i jeszcze wiksz liczb ydw.23

Teza o odwiecznej nienawici gojw do ydw posuya za-rwno do uzasadnienia koniecznoci powstania pastwa Izrael, jak

te tumaczenia wrogoci wobec Izraela. Tote istnienie ydowskiegopastwa jest jedynym zabezpieczeniem przed kolejnym (nie-uchronnym) wybuchem morderczego antysemityzmu. I odwrotnie,morderczy antysemityzm kryje si za kadym atakiem lub nawetdziaaniem obronnym wobec ydowskiego pastwa. Na odparciekrytyki Izraela powieciopisarka Cynthia Ozick ma gotow odpo-wied: wiat chce wytpi ydw [...] wiat zawsze chcia wytpiydw".24 Jeli cay wiat istotnie pragnie zagady ydw, toprawdziwym cudem jest, e ydzi jeszcze yj i, w przeciwie-stwie do wikszej czci ludzkoci, nie przymieraj godem.

Teza, e goje chc wytpi ydw, daje Izraelowi woln rk:zakadajc, e goje zawsze d do wymordowania ydw, ci majprawo broni si wszelkimi moliwymi sposobami. Wszelkie, wicrodki, do ktrych uciekn si ydzi, agresji i tortur nie wyczajc,stanowi uzasadnion samoobron. Ubolewajc nad tez" oodwiecznej nienawici gojw, Boas Evron zauwaa, e

Jest ona naprawd jednoznaczna z celowym podsycaniem paranoi[...] Takie rozumowanie [...] z gry rozgrzesza wszelkie nieludzkietraktowanie nie-ydw, poniewa powszechny mit, e wszyscykolaborowali z hitlerowcami przy zagadzie ydw", sankcjonujewszelkie zachowania ydw wobec innych.25

Wedug przedsibiorstwa holokaust", antysemityzm gojwjest irracjonalny i nie da si go wytpi. Wychodzc daleko pozasyjonistyczne analizy, o zwykych naukowych nie wspominajc,Goldhagen tumaczy antysemityzm jako oddzielony od rzeczy-wistych ydw", zasadniczo nie stanowicy odpowiedzi na jak-kolwiek obiektywn ocen postpowania ydw" i niezaleny odcharakteru i dziaa ydw". Gwnym siedliskiem" antysemityzmu

jako psychicznej patologii gojw jest umys". Zdaniem Wiesela,kierujcy si irracjonalnymi pobudkami" antysemita po prostu niemoe cierpie faktu istnienia ydw".26 Jak z kolei zauwaa socjolog

John Murray Cuddihy, z antysemityzmem nie tylko nie ma nic

wsplnego to, co ydzi robi lub nie robi, lecz wszelkie prbywyjaniania antysemityzmu poprzez odwoywanie si doprzyczyniania si ydw do antysemityzmu stanowi same w sobieprzykad antysemityzmu.27

Nie chodzi tu oczywicie o to, e antysemityzm jestuzasadniony lub, e to ydzi winni s zbrodni wobec nichpopenionych, lecz o to, e antysemityzm rozwija si wspecyficznych historycznych uwarunkowaniach i towarzyszcej imgrze interesw. Jak wskazuje Ismar Schorsch, zdolna, wietniezorganizowana i odnoszca znaczne sukcesy mniejszo potrafiwywoywa konflikty, ktre wynikajz naturalnych napi midzy rnymi grupami, z tym tylko, ekonflikty te czsto opakowane s w antysemickie stereotypy".28

Irracjonalna istota antysemityzmu gojw wynika bezporednio z

33


34/117

irracjonalnej istoty holokaustu. To znaczy, hitlerowskie ostatecznerozwizanie" byo czym wyjtkowo irracjonalnym zem dlasamego za", pozbawionym jakiegokolwiek celu" masowym zabi-

janiem. Byo te kulminacj antysemityzmu gojw i std antyse-mityzm jest zasadniczo irracjonalny. Takie zaoenia, rozpatrywanerazem czy osobno, nie wytrzymuj nawet powierzchownej analizy.29

Ale w sensie politycznym, teza taka jest szalenie uyteczna.Przyznajc ydom totaln nieskazitelno, dogmatyka holokaustuuodpornia Izrael i amerykaskich ydw na wszelkie, nawetuzasadnione zarzuty.Wrogo Arabw, wrogo Murzynw zasadniczo nie stanowi odpowiedzi na jakakolwiek obiektywnocen postpowania ydw" (Goldhagen).30 Wiesel tak mwi oprzeladowaniach ydw:

Przez dwa tysice lat [...] zawsze bylimy zagroeni [...] Za co?Bez powodu. A o arabskiej wrogoci wobec Izraela:Poniewa jestemy, kim jestemy i czym jest nasza ojczyznaIzrael dusz naszego ycia, marzeniem naszych marze to,gdy nasi wrogowie chc nas zniszczy, bd prbowazniszczy Izrael.

Za o wrogoci Murzynw wobec amerykaskich ydw:Ludzie, ktrzy czerpi od nas inspiracj, nie s nam wdziczni,lecz nas atakuj. Znalelimy si w bardzo niebezpiecznympooeniu. Stalimy si znowu kozami ofiarnymi. [...]Pomagalimy Murzynom, zawsze im pomagalimy. [...] jest miprzykro z ich powodu. Jedyne, czego powinni si od nasnauczy, to wdziczno. Nikt na wiecie nie potrafi bardziejokazywa wdzicznoci ni my, my jestemy dozgonnie

wdziczni.31

Zawsze poniewierany i zawsze niewinny oto cena byciaydem.32 Dogmatyka holokaustu o odwiecznej nienawici gojwuprawomocnia rwnie dopeniajcy j dogmat o wyjtkowoci holo-kaustu. Jeli wic holokaust stanowi kulminacj tysicletniej nie-nawici gojw wobec ydw, to przeladowania nie-ydw w czasieholokaustu byy, co najwyej przypadkowe, a w duszej per-spektywie historycznej byy tylko epizodami.Z tego punktu widzenia cierpienie ydw podczas holokaustu byowyjtkowe.

Reasumujc raz jeszcze cierpienie ydw byo wyjtkowe, bo

ydzi s wyjtkowi. Holokaust by wyjtkowy, bo nie by racjonalny.Jego si sprawcz bya przecie cakowicie irracjonalna, czystoludzka pasja. wiat gojw nienawidzi ydw z zawici i zazdroci.Wedug Nathana i Ruth Ann Perlmutterw, antysemityzm wyrs zzazdroci i urazy gojw wobec ydw, grujcych nad chrzecija-nami w handlu [...] z zawici wikszoci mniej utalentowanych gojwwobec mniejszoci bardziej utalentowanych ydw.33

Tak wic holokaust potwierdzi, aczkolwiek poprzez negatywy, teorieo ydach jako narodzie wybranym. Poniewa ydzi s lepsi czy teodnosz wiksze sukcesy, narazili si na gniew gojw, ktrzy ich wkocu wymordowali.

Novick mimochodem zastanawia si, jak mwioby si wAmeryce o holokaucie", gdyby Elie Wiesel nie by jego naczelnyminterpretatorem"?34 Odpowied jest prosta: Przed wojn

34


35/117

szeciodniow w czerwcu 1967 r. najwikszy oddwik wrd ame-rykaskich ydw miao uniwersalistyczne nastawienie byegowinia obozu koncentracyjnego, Bruno Bettelheima. Po wojnieszeciodniowej Bettelheim zosta usunity w cie na korzyWiesela. Prominentna pozycja Wiesela wynika z jego przydatnocipolitycznej. Wyjtkowo ydowskiego cierpienia / wyjtkowo

ydw, zawsze winni goje / zawsze niewinni ydzi, bezwarunkowaobrona Izraela / bezwarunkowa obrona ydowskich interesw:Elie Wiesel jest uosobieniem holokaustu.

* * *

Wikszo literatury powieconej hitlerowskiemu ostatecz-nemu rozwizaniu", ktra artykuuje kluczowe dogmaty holokaustu,nie ma adnej wartoci

norman g. finkelstein przedsiebiorstwo holokaust

Documents