Czy inteligencja i inne czynniki (nie tylko) psychologiczne pozwalają

zrozumieć różnice we wzroście osiągnieć szkolnych?

Maciej Karwowski

Akademia Pedagogiki Specjalnej

Agenda

1. Założenia 2. Uwarunkowania osiągnięć i ich

zmiany (EWD): 1. Inteligencja i zdolności specjalne 2. Status społeczno-ekonomiczny i

habitus rodziny 3. Własna aktywność ucznia

Założenia

1. Modele wyjaśniające osiągnięcia szkolne i rezultaty metaanaliz

• Kompleksowe modele ujmujące mechanizmy i uwarunkowania osiągnięć

• Odsetek wariancji osiągnięć przypisany poziomowi ucznia, nauczyciela i szkoły

Wnioski z 800 metaanaliz

4

0

0.15

0.30 0.40 0.50 0.60

0.70 0.80

0.90 1

Wielkość Efektu (WE)= standaryzowana różnica między osiągnięciami grupy poddanej i niepoddanej oddziaływaniom

(Me-Mk)/SD

1. Prawie wszystko działa!

2. Rozwój / edukacja / nauczyciel – łączny efekt około 0,40

3. Tylko programy o WE>0,40 zasługują na uwagę

Inteligencja

r d źródło

Szkoła podstawowa 0,60 1,50 Jensen, 1980

Gimnazjum / liceum 0,50 1,15 Boekaerts, 1995

Studia I stopnia 0,40 0,87 Ackerman, 1994

Studia II stopnia 0,30 0,63 Hunter, 1986

Dotychczasowe osiągnięcia

Źródło: Hattie, 2009

Status społeczno-ekonomiczny

Źródło: Hattie, 2009

Zasoby materialne

Źródło: Hattie, 2009

Rola statusu dla osiągnięć

Źródło: Szumski & Karwowski, 2012

Liczba książek a umiejętności dzieci

90

92

94

96

98

100

102

104

106

0 - 10 książek 11 - 25 książek 26 - 100 książek 101 - 200 książek 201 - 500 książek więcej niż 500 książek

Matematyka

Pisanie

Czytanie

Źródło: Karwowski & Dziedziewicz, 2012

Czas uczęszczania do przedszkola

94

96

98

100

102

104

106

108

110

nie uczęszczało w ogóle jeden rok dwa lata trzy lata lub dłużej

Matematyka

Matematyka (przy kontroli wieku i SES)

Źródło: Karwowski & Dziedziewicz, 2012

Twórczość

Źródło: Hattie, 2009

Zdolności twórcze (Gajda & Karwowski, 2013) k=52, N=32972

r 95%PU

Ogółem 0,22 (d=0,45) 0,19-0,26

Publikowane 0,25 0,11-0,20

Niepublikowane 0,16 0,21-0,29

Oceny 0,22 0,18-0,26

Testy osiągnięć 0,25 0,14-0,35

Źródło: Gajda & Karwowski, 2013

Metaanalityczny model ścieżkowy (Gajda & Karwowski, 2013)

Źródło: Gajda & Karwowski, 2013

Chi2(df=1)=24,39*** chi2/df=24,39 CFI=0,99 TLI=0,85 RMSEA=0,088 (0,06-0,12)

Metaanalityczny model ścieżkowy (Gajda & Karwowski, 2013)

Źródło: Gajda & Karwowski, 2013

Chi2(df=1)=2,44 chi2/df=2,44 CFI=0,999 TLI=0,99 RMSEA=0,022 (0,00-0,06)

Wiek, IQ, SES, twórczość

Źródło: Karwowski & Dziedziewicz, 2012

Poczucie „ja”

Źródło: Hattie, 2009

Motywacja

Źródło: Hattie, 2009

Lęk

Źródło: Hattie, 2009

Telewizja

Źródło: Hattie, 2009

Wielkość szkoły

Źródło: Hattie, 2009

Wielkość klasy

Źródło: Hattie, 2009

Programy pozaszkolne (dodatkowe)

Źródło: Hattie, 2009

Akceleracja

Źródło: Hattie, 2009

Mikronauczanie

Źródło: Hattie, 2009

Rola inteligencji w wyjaśnianiu wyników matury

Inteligencja Inteligencja + zmienne z modelu EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat Inteligencja (TMR)

0,28*** 0,27***

0,25*** 0,26***

0,47*** 0,39***

0,47*** 0,38***

0,17*** 0,12***

0,15*** 0,13***

0,15*** 0,09**

0,18*** 0,09**

EG 0,49*** 0,48***

0,45*** 0,47***

0,65*** 0,64***

0,61*** 0,63***

Płeć (K) 0,24***

-0,02 0,33***

0,10 0,04 0,08

0,11 0,10

Dysleksja (EG)

-0,25 -0,31

-0,25* -0,35*

-0,12 -0,09

-0,11 -0,12

R2 0,08 0,07

0,06 0,07

0,22 0,15

0,22 0,14

0,30 0,29

0,28 0,28

0,57 0,51

0,53 0,49

Wariancja międzyszkolna

0,32 0,23

0,31 0,25

0,42 0,27

0,41 0,27

0,25 0,19

0,25 0,22

0,24 0,22

0,27 0,22

Status społeczno-ekonomiczny Status społeczno-ekonomiczny + zmienne z

modelu EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat Wykształcenie matki

0,05 0,08*

0,04 0,08*

0,10** 0,04

0,08** 0,01

0,02 0,06*

0,02 0,07*

0,04* 0,02

0,04 -0,01

Wykształcenie ojca

0,05 -0,03

0,05 -0,03

0,08** 0,15**

0,08** 0,15**

0,06* -0,04

0,06* -0,03

0,03 0,09*

0,03 0,09**

Stan posiadania GD

0,02 0,04

0,01 0,03

0,00 -0,07

-0,02 -0,07

0,02 0,07

0,02 0,06

0,01 0,00

0,00 0,00

EG 0,54*** 0,48***

0,50*** 0,46***

0,75*** 0,67***

0,72*** 0,66***

Płeć (K) 0,25***

0,02 0,36***

0,13 0,05 0,14

0,11* 0,16*

Dysleksja (EG)

-0,28* -0,20

-0,28* -0,27

-0,10 -0,28

-0,07 -0,27

R2 0,01 0,01

0,01 0,01

0,03 0,02

0,02 0,02

0,30 0,25

0,29 0,23

0,57 0,50

0,52 0,48

Wariancja międzyszkolna

0,35 0,25

0,34 0,24

0,48 0,30

0,48 0,30

0,23 0,18

0,24 0,18

0,22 0,23

0,26 0,22

Rola SES w wyjaśnianiu wyników matury

Zajęcia pozalekcyjne i korepetycje Zajęcia pozalekcyjne i korepetycje + zmienne z modelu

EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat Zajęcia pozalekcyjne: język polski

0,05 -0,01

0,06 -0,05

0,04 -0,02

0,05 -0,05

Zajęcia pozalekcyjne: matematyka

0,03 0,00

0,05 0,01

0,04 -0,05

0,05* -0,04

Zajęcia pozalekcyjne: przedmioty przyrodnicze

0,07* -0,02

0,04* 0,00

Korepetycje język polski 0,54**

0,42 0,44* 0,44

0,27 0,01

0,18 0,08

Korepetycje matematyka 0,51***

0,40* 0,54*** 0,52**

0,06 -0,18

0,08 -0,09

Korepetycje biologia -0,26 0,27

-0,03 0,47*

Korepetycje chemia 0,39***

0,08 0,20** -0,01

EG (MP) 0,52*** 0,53***

0,48*** 0,50***

0,76*** 0,67***

0,74*** 0,65***

Płeć (K) 0,22***

0,00 0,33***

0,11 0,05 0,08

0,10* 0,09

Dysleksja (EG) -0,26* -0,28

-0,27* -0,34*

-0,16* -0,16

-0,13 -0,20

R2 0,01

0,003 0,01

0,006 0,04 0,02

0,03 0,02

0,27 0,28

0,26 0,27

0,56 0,49

0,51 0,47

Rola zajęć dodatkowych w wyjaśnianiu wyników matury

Nauka i czytanie Sport i zabawa Bierne spędzanie czasu w domu

Życie towarzyskie Kultura

Czytanie obowiązkowych lektur Czytanie książek innych niż lektury Uzupełnianie zaległości w nauce Chodzenie na dodatkowe lekcje Chodzenie na zajęcia, kursy języków obcych Czytanie czasopism i magazynów

Granie w gry komputerowe Uprawianie sportu Chodzenie na dyskoteki Kibicowanie, chodzenie na mecze Praca dorywcza

Słuchanie muzyki w domu Korzystanie z Internetu w domu Oglądanie telewizji Słuchanie radia

Spotykanie się ze znajomymi w kawiarni / lokalu Spotykanie się ze znajomymi w domu Chodzenie na spacery Chodzenie po mieście bez celu

Chodzenie do kina Chodzenie na koncerty Chodzenie do teatru

Własna aktywność ucznia

Spędzanie czasu wolnego Spędzanie czasu wolnego + zmienne z modelu

EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat

Nauka i czytanie 0,10*** (0,09)

0,10*** (0,08)

0,00 (0,08)

0,00 (0,09)

0,05** (0,03)

0,06** (0,02)

0,04 (0,08)

0,03 (0,08)

Sport i zabawa -0,20*** (-0,04)

-0,25*** (-0,07)

-0,05 (-0,06)

-0,05 (-0,06)

-0,14*** (-0,03)

-0,17*** (-0,04)

-0,07* (-0,12*)

-0,04 (-0,11*)

Życie towarzyskie 0,02

(0,06) 0,06

(0,08) -0,10** (0,03)

-0,08* (0,04)

-0,01 (0,06)

0,02 (0,06)

-0,04 (0,07)

-0,04 (0,07)

Biernie w domu -0,02 (0,00)

-0,03 (-0,01)

-0,01 (-0,06)

0,00 (-0,06)

-0,01 (-0,01)

-0,02 (-0,02)

0,00 (-0,01)

0,01 (-0,01)

Kultura 0,01

(-0,13) 0,02

(-0,09) -0,02

(-0,12) -0,04

(-0,13) 0,03

(-0,08) 0,05

(-0,05) 0,00

(-0,05) -0,02

(-0,06)

EG (MP) 0,52***

(0,51***) 0,48***

(0,50***) 0,74***

(0,68***) 0,71***

(0,67***)

Płeć (K) 0,10

(-0,08) 0,17** (0,04)

-0,02 (-0,05)

0,07 (-0,02)

R2 0,05

(0,02) 0,07

(0,01) 0,02

(0,03) 0,02

(0,03) 0,30

(0,28) 0,29

(0,27) 0,57

(0,51) 0,51

(0,50)

Rola własnej aktywności w wyjaśnianiu wyników matury

Wnioski

1. Choć czynniki psychospołeczne wiążą się systematycznie z osiągnięciami, ich brak w modelach EWD nie jest poważnym zagrożeniem dla ich-modeli trafności

2. Dzieje się tak, bo czynniki te zdążyły już odcisnąć swoje piętno na wcześniejszych etapach