nguyeãn vaên traán vieÁt cho meÏ vaø quoÁc hoÄi (1995)...“ c’est l’ombre du moi que...

Vieát cho Meï vaø Quoác hoäi

1

Nguyeãn vaên Traán

VIEÁT CHO MEÏ vaø QUOÁC HOÄI (1995)

(Lev Tolstoi) “Ñeå maáy ngaøy giaø tìm tuoåi aáu thô” Môû ñaàu. Kính gôûi Quoác hoäi nöôùc CHXHCN Vieät nam. Toâi teân Nguyeãn Vaên Traán, sinh ngaøy 21-1-1914, thuoäc daân toäc Vieät nam, laøm ngheà vieát baùo vaø daïy hoïc chính trò. Noùi thoâng thöôøng toâi laø laõo nhieâu nhöng khoù an phaän. Toâi coù ñoïc Lev Tolstoi maø thaáy baøy khoân: Mình luïi ñuïi maø ñaõ leân tôùi ñænh cuûa coõi ngöôøi thì chôù coù “thaù ví” laøm chi nöõa, haõy gìn giöõ söùc, doàn taâm hoàn cho phaän söï laøm con, ñoái vôùi meï hieàn-Toå Quoác, laøm ngöôøi coù ích. Vaâng! Hay laém! Ñaát nöôùc ñang khoå sôû, boái roái, laøm nhöùc ñaàu ngöôøi Caùch maïng laõo thaønh. Hoï baøng hoaøng. Mai naøy seõ ra sao? Toâi caûm thaáy nhö ñöùng cheo leo treân moõm ñaù, nhìn bieån roäng. Laëng nhìn vaøo trí naõo, thaáy caùi noâi. Chôït nghe tieáng haùt. Nhôù laïi caùi tuoåi loàng loäng maây bay gioù thoåi traêng leân. Nhôù meï nuoâi daïy daét díu, trao cho Ñôøi. Caûnh raïng ñoâng cuûa ñôøi toâi saùng Toâi nhôù tôùi noù vôùi loøng bieát ôn. Nay ñem trình Quoác hoäi. Xin haõy nhaän nôi ñaây nhö cuûa con ñoái vôùi Meï hieàn taám loøng cuûa moät coâng daân coù luaân thöôøng. Tröông Vónh Kyù coù daën raèng: Khi meï coù loåi thì can Khoâng nghe thì cuõng van lôn naèn nì Lôøi cuûa toâi vieát thaønh moät cuoán saùch, nhöng taâm can laø nhö vaäy maø thoâi. Nay kính Nguyeãn Vaên Traán 2-9-1995 Kính gôûi: Quí vò Ñaïi bieåu Quoác hoäi vaø Ñoàng baøo. Lôøi töïa:(möôïn) Gôûi caùc ñoäc giaû, Caùc baïn ñoïc giaû ñoïc saùch naøy xin haõy gaït boû moïi thaønh kieán. Vaø khi ñoïc cuõng ñöøng phaãn noä. Noù chaúng coù gì ñoäc haïi vaø oâ nhieåm.


2

Ñaønh raèng caùc baïn seõ ñoïc ôû ñaây. Raát ít caùi hoaøn thieän, tröø chuyeän vui cöôøi Toâi khoâng loøng naøo choïn ñeà taøi khaùc ñöôïc. Vì thaáy caùc baïn ñang heùo haét noåi bi ai Vieá chuyeän cöôøi coøn hôn chuyeän khoùc Bôûi leõ cöôøi laø ñaëc tính cuûa con ngöôøi F.Rabelais (1494-1553) Ñeà töïa cho taùc phaåm Gargantua cuûa mình nhö vaäy (lôøi dòch cuûa Tuaân Ñoâ) vaø coù gôûi lôøi phaân minh: “Ví thöû nhö chieáu theo nghóa ñen, caùc baïn thaáy nhöõng ñeà taøi raát vui vaø raát phuø hôïp vôùi teân saùch, thì tuy vaäy caùc baïn cuõng ñöøng neân döøng laïi ôû ñoù nhö maáy tieáng haùt cuûa caùc Sireønes, maø neân lyù giaûi theo yù nghóa cao hôn taát caû nhöõng ñieàu maø ngoä nhôõ caùc baïn ñaõ töôûng laø ngöôøi ta noùi vui chôi.” Bôûi vaäy xin caùc baïn haõy lyù giaûi taát caû nhöõng vieäc laøm vaø lôøi noùi cuûa toâi theo caùch naøohoaøn thieän nhaát, haõy toân kính boä oùc coù hình theå phoù maùt maø boài döôûng cho caùc baïn baèng nhöõng chuyeän hyù höôùc hay ho, vaø trong phaïm vi quyeàn löïc cuûa mình, caùc baïn haõy laøm theá naøo ñeå cho toâi luoân luoân khoaùi laïc. TRAÙI TIM, LYÙ TRÍ VAØ LUAÂN THÖÔØNG. Heå thaáy khoâng coøn “bao laêm hôi” nöõa, mìmh seõ vieát moät caùi gì nhö tieåu thuyeát ñoïc vui taëng meï. Thì nay Vieát cho Meï vaø cho Quoác hoäi ñaây Ñònh cho noù laø taäp saùch cuûa traùi tim, cuûa lyù trí cuûa luaân thöôøng Baïn ñoïc nhöùt ñònh seõ thaáy aån ngöõ gì ñoù ñoái vôùi cuoäc soáng Thoâi ta ñoïc thöû vaên haøo Phaùp A.France, nhôù laïi mình, coi. “Toâi seõ noùi cho caùc baïn nghe nhöõng gì maø moãi naêm caûnh trôøi thu maây bay, nhöõng buoåi baét ñaàu aên toái taùn caây vaø nhöõng chieác laù uùa vaøng, trong chuøm caây run raày. Toâi seõ keå cho caùc baïn nghe caùi tooâi thaáy luùc böôùc qua vöôøn Luxembourg vaøo nhöõng ngaøy ñaàu thaùng. Moåi khu vöôøn coù veû ñìu hiu maø ñeïp ñeõ hôn bao giôø heát, ñoù laø thôøi tieát caây ruïng laù, laù vaøng töøng chieác, töøng chieác rôi xuoáng ñoâi vai traéng noõn cuûa nhöõng pho töôïng ñaù maø toâi nhìn thaáy laïi, luùc baáy giôø, ñi trong vöôøn laø moät ñöùa beù, tay thoïc tuùi quaàn, caëp saùch treân löng, nhaûy tung taêng treân ñöôøng ñeán tröôøng. Caäu ta laø hình aûnh cuûa toâi hoài 25 naêm tröôùc. Thieät tình toâi thieát tha vôùi chuù aáy laém. Vaøo thuôû chuù coøn bay nhaûy, thì toâi khoâng baän bòu vôùi chuù. Nhöng giôø ñaây chuù khoâng coøn nöõa, toâi thöông chuù bieát chöøng naøo. Töï nhieân toâi tieác, töï nhieân toâi thaáy laïi chuù. Nhôù ngaøy xöa ñi hoïc. Thaày keâu traû baøi. Baøi “ngaøy töïu tröôøng” (la rentreeù des classes), gioïng toâi toát, toâi ñoïc lôøi trong treûo veùo von: “ C’est l’ombre du moi que j’eùtais il y a vingt cinq ans” Chính thaày toâi ngoài nghe cuõng nhaém nhoû maét laïi ñeå nhôù hình aûnh hoài nhoû cuûa mình.


3

VIEÁT VEÀ MEÏ Vôùi ngöôøi coù tuoåi, nhôù tôùi Meï laø nhôù ôn. Trong cuoäc soáng, neáu laø cuoäc soáng haïnh phuùc vaø hoaøn chænh- thì phaûi, chuùnh ta ñoaøn tuï vôùi 4 ngöôøi. Moät laø ngöôøi yeâu, ngöôøi Taây noùi: “Ñoù laø phaân nöûa Vôï-choàng” Hai laø baïn thaân. Löu Bình-Döông Leã. Ba laø cuoán saùch. Y dang maù töïa vai keà vôùi nhieàu baïn nöûa treân keä kia kìa. Ngöôøi thöù töù Meï. Ñaây laø ngöôì thaân nhaát, hôn caû nhaân tình, hôn caû baïn thaân vaø caû caùc cuoán saùch. Vì trong ngöôøi meï coù caû ba baïn kia. Khaép theá giôùi ngöôøi naøo cuõng keâu Meï, baèng maù maù vaø ñaët ra nhieàu caâu ca tuïng meï. Ta coù caâu:”Nghóa meï nhö nöôùc trong nguoàn chaûy ra” Ngöôøi Albanie:”Ngay oâng Trôøi cuõng coù Meï kia maù!”. Ngöôøi Aán ñoä:”Khoâng ai noùi noåi troïn ôn nghóa cuûa trôøi vaø cuûa Meï”. Ngöôøi Myõ:”Traùi tim cuûa Meï laø hình aûnh cuûa con”. Ngöoøi Yidish:”Vì trôøi khoâng coù maët khaép nôi neân môùi taïo ra ngöôøi Meï” Napoleùon 1er:”Töông lai cuûa ñöùa con laø coâng trình cuûa ngöôøi Meï”. Ernest Renan:”Meï toâi laø taám kieáng trong ñoù toâi nhìn thaáy laïi quaù khöù” Trung hoa coù phöông chaâm:”Ñöùa con coù lìa boû gia ñình, ñi ñeán ñaâu noù cuõng ñem baøn tay cuûa Meï noù theo” Noùi Trung hoa maø nhôù Loã Taán. Oâng nhaø vaên lôùn naøy khi ñoïc saùch thaáy Khoång töû noùi:”Phuï nhôn nan hoùa”, oâng cöôøi haû haû maø hoûi boång raèng”Khoâng bieát, khi noùi ngöôøi ñaøn baø laø khoù daïy, laõo Khoång töû coù keå Meï oång vaøo trong ñoù hay khoâng?” Oâng Florian, nhaø vieát nguï ngoân Phaùp, meï maát hoài mình coøn beù. Moät hoâm ñi ñöôøng gaëp moät em beù ñöùng khoùc. Florian voå maù noù vaø noùi: “Nín ñi em. Em bò meï ñaùnh haû? Em söôùng hôn qua, vì em haõy coøn coù meï maø ñaùnh em”. Nhöõng thaèng baïn thöù ba ñaõ caáp cho toâi nhöõng “Coå vaên hoïc” aáy. Vaø chuùng bieåu toâi ñoïc nhaø pheâ bình Sainte Beuve. Toâi ñaõ ñoïc vaø heát söùc vui: “Sung söôùng thay ai ngay töø buoåi thieáu thôøi ñaõ tìm thaáy trong beø baïn, trong ngöôøi thaân caùi löông taâm thöù hai, maø coù khi coøn laø caùi löông taâm thöù nhaát, moät ngöôøi laøm chöùng thöôøng xuyeân, noù khuyeán khích, noù laøm cho baïo daïn, noù giuùp ñôõ vaø sau ñoù, baát kyø ôû ñaâu coù maët hay vaéng maët, ta cuõng moät loøng kính troïng! Ñoù laø ngöôøi Meï”. Vaäy cho neân khi ñoïc Pline le Jeune, toâi thaáy oâng thaûng thoát: “Toâi ñaõ maát ngöoøi chöùng giaùm ñôøi toâi Toâi lo sôï töø raøy toâi coù theå soáng beâ tha”. Nhôø oâng aáy noùi, thuôøng giöû gìn loøng, toâi khoâng ñeå khi Meï khoâng coøn, mình ñaâm ra soáng beâ tha. Meï laø löông taâm con ngöôøi. Con ngöôøi soáng ôû ñôøi thöôøng sôï löông taâm traùch moùc. Bieát vaäy neân coù nhieàu nhaø vaên ñaõ vieát ñeå cho ngöôøi Meï laøm löông taâm can thieäp vaøo keàm cheá khoâng ñeå con gaây toäi aùc. Trong tieåu thuyeát “ Nhöõng con ñöôøng ñoùi khaùt” G. Amado vieát moät caâu chuyeän thöông taâm. Ngöôøi laâm naïn laáy caâu thaàn chuù “maøy coù Meï khoâng?” maø thoaùt khoûi tay moät teân hung aùc:


4

“Moät soá noâng daân bò ñòa chuû laõng chuùa cöôùp heát ruoäng ñaát, bò haønh haï öùc hieáp, ngheøo ñoùi phaûi keùo nhau vaøo röøng, laäp cuoäc soáng thaønh baày thöôøng xuyeân tôùi nhöõng thò traán cöôùp löông thöïc, vaøng baïc, haõm hieáp, gieát ngöôøi. Nhö hoâm nay. Chuùng uøa vaøo moät phoá phöôøng, luøa taát caû ñaøn baø, con gaùi - nhöõng ai khoâng kòp troán chuùng noù- vaøo moät raïp chieáu boùng, laøm moät cuoäc nhaûy muùa loõa loà. moãi teân keïp moät phuï nöõ... Lucas laø teân ñaàu ñaûng, coù troø heát söùc aùc ñoäc ñeå traû thuø xaõ hoäi ngöôøi giaøu böùc haïi keû ngheøo. Noù ra lònh laâu la tìm cho noù moät phoøng rieâng. Noù cho doát moät beáp löûa ñoû. Treân than hoàng, noù nung moät con daáu, loaïi baèng saét maø ngöôøi chuû baày boø ñoát ñoû leân roài in leân moâng boø ñeå laøm daáu rieâng. Trong phoøng aáy, noù baét ngöôøi naøy ñeán ngöôøi khaùc, Nhöõng ngöôøi ñaøn baø toäi nghieäp vaøo. Boïn laâu la thì ôû beân ngoaøi haønh laïc thaû cöûa. Khi nghe coù muøi thòt nöôùng bay ra, chuùng noù reo:”AÙ Ñaàu ñaûng ta ñoùng daáu aû roàí!” Teân phoù ñaûng cuõng coù buoàng rieâng. Noù khoâng laøm aùc nhö ñaàu ñaûng. Noù queùt maét qua ñaùm ñoâng. Ñoâi maét haùo höùt cuûa noù ñang löïa moài. Chi kia thaáy caùi nhìn chaâm baåm cuûa noù chò hoát hoaûng chaïy loanh quanh. Teân phoù ñaûng röôït tôùi oâm chò ñem vaøo buoàng, thaû chò ra ñeå nhìn. Tröôùc maét, ngöôøi thieáu phuï khoâng ñoäng ñaäy, veû maët nghieâm nghò, thaân hình phôi baøy ñaày ñuû. Chò bò luøa ñi ñaây thì ñöùa con chò chaïy troán ñaâu baây giôø. Caùi “ngöôøi Meï” saép bò laøm oâ nhuïc, neân meï ñoät nhieân nhôù tôùi con.Ngöôøi meï lieàn coù yù nghó saùng suoát nhö aùnh chôùp thoaùng qua. Chò nhìn thaúng vaøo maét teân cöôùp ñang saép söûa haønh haï chò. Chò heùt vaøo maët ñoû röôïu cuûa noù:”Ñoà khoán! Maøy khoâng coù meï hay sao höû?” Caâu hoûi baát ngôû khieán teân phoù ñaûng khoâng theå hieåu ngay ñöôïc. Ñoâi luùc haén cuõng nghó ñeán baø cuï Giucundina. Nhöng vaøo luùc aáy haén khoâng muoán nghó ñeán tyù naøo. - Haüng ñeå thaây keä baø laõo aáyù. - Neáu anh coù moät ngöôøi meï, anh haõy nghó ñeán baø. Haõy nhôù raèng toâi cuõng coù moät ñöùa con. Xin haõy ñeå phuùc vaø ñeå ñöùc cho meï anh maø buoâng tha cho toâi veà. Tröôùc maét gaõ laø caùi moùn gaõ theøm... Haén thaáy laïi baø cuï Giucundina ñang ñi ñi laïi laïi vaø la maéng trìu meán caùc con. Ngöôøi thieáu phuï noùi tieáp: - Vì aâm ñöùc cuûa meï anh, toâi xin anh ñieáu ñoù. Meï anh seõ nguyeàn ruûa anh neáu anh khoâng tha toâi khoûi nôi naøy. Toâi seõ khoâng tìm caùch thoaùt thaân nöõa. Anh phaûi bieát söûa söï theá naøo. Ñoù laø aâm ñöùc meï anh ñoù. Teân phoù ñaûng ñöa tay duïi maét, gaõ khoâng theå xua ñuoåi hình aûnh baø cuï Giucundina. - Thoâi ñöôïc roài, nhöng maøy cuùt ñi nhanh leân, tröôùc khi tao thay ñoåi yù kieán. Ngöôøi thieáu phuï hoát ñaïi moùn vaûi gì ñoù, che bôùt thaân hình... vaø chaïy ra ñöôøng. Haén vaãn ñöùng khoâng cuïc cöïa, trong maét haõy coøn hình aûnh meï, baø cuï Giucunñina... BAÂNG KHUAÂN NHÔÙ MEÏ


5

Toâi cuõng bieát lo nhö Pline, neân toâi nhôù Meï laém. Naêm 1976, toâi töø Haønoäi veà Saøigoøn. Maù toâi ñôïi toâi khoâng ñöôïc . Ñaõ ñí! Caùc anh em ôû Long Hieäp, Goø Ñen coù nhaén toâi veà nghe duøm hoï vieát lòch söû caùch maïng, ñoaïn Nam kyø khôûi nghæa ôû Long Höng Haï (Beán Löùc, Goø Ñen, Phöôùc Tænh, Thanh Haø, An Thaïnh, Ba Cuïm, Myõ Yeân) Anh Chín Gioâng ñoïc sô thaûo. Cuoäc hoïp coù treân 80 ngöôøi. “Cuoäc phaù khaùm lôùn Saøigoøn khoâng laøm ñöôïc vì aâm möu bò loä. Moät toáp nghóa quaân ñaõ tìm caùch len loûi ñi boä maø veà. Chuùnh toâi 4 ñöùa phuï traùch vuû khí cuõng ñaønh cheøo ghe xaø beng buùa lôùn, xaø no maø ngöôïc nöôùc. Veà tôùi Chôï Ñeâm trôøi ñaõ saùng trôït. Ban ngaøy ban maët khoâng theå cheo ghe qua Ba Cuïm ñöôïc. Chuùng toâi ñeàn Vaøm Cai Taâm nhaän chìm ghe boû vaø ghe vuû khí. Chuùng toâi leân nhaø cuûa anh Baûy Traán vöøa luùc maù anh, baø Voõ Thò Ñöùc vöøa naáu chín noài aên saùng. - Sao keâu teân Baùc Taùm ra nhö vaäy ? - Coâng cuûa ai ñoái vôùi caùch maïng thì phaûi noùi ngay teân cuûa ngöôøi aáy. Baø Voõ Thò Ñöùc saün coù noài côm naêm, lieàn ñaäp maáy hoät vòt roài chieân doïn ra bieåu: - Aên ñi tuïi baây, ñeå gioûi caúng maø veà. Toâi ngoài nghe, röng röng nöôùc maét “Coù nhöõng caùi cöôøi traùch moùc Coù nhöõng caùi khoùc nhôù ôn”. Hoâm nay muøng 2 Teát. Con gaùi Nguyeãn Hoä gioã meï lieät só, coù môøi. Nhöõng ngöôøi khaùch aên gioã ñaõ laøm luoân leå truy ñieäu Phuøng Quaùn, moät ngöôøi maát hoâm kia (22-1-95) Naêm 1994 Phuøng Quaùn (vaø nhieàu anh nöõa nhö Höõu Loan, Buøi Minh Quoác, Haø Só Phu coù voâ Saøi goøn vaø gaëp maët “ngöôøi khaùng chieán cuû”) ñeán thaêm caâu laïc boä, ñaõ ñoïc baøi thô Lôøi meï daën vaø löu nieäm chöû kyù teân. Anh em caâu laïc boä, 40 ngöôøi laøm leå töôûng nhôù moät ngöôøi cuûa “Nhaân Vaên - Giai Phaåm” xin anh haõy ngaäm hôøn xem cuoäc ñaáu tranh cho nhaân quyeàn vaø töï do daân chuû ñang ñöôïc tieáp tuïc khoâng lôi. Thô:

LÔØI MEÏ DAËN Toâi moà coâi cha naêm 2 tuoåi Meï toâi thöông con khoâng laáy choàng Troàng daâu nuoâi taèm deät vaûi nuoâi toâi ñeán ngaøy lôùn khoân Hai möôi naêm sau toâi vaã nhôù Ngaøy aáy toâi môùi leân naêm Coù laàn toâi noùi doái meï Hoâm sau töôûng phaûi aên ñoøn Nhöng khoâng. Meï toâi chæ buoàn Oâm hoân toâi treân maùi toùc - Con ôí! Tröôùc khi nhaém maét


6

Cha con daën con suoát ñôøi phaûi laøm ngöôøi chaân thaät Meï ôi chaân thaät laø gì ? Meï toâi hoân leân ñoâi maét Con ôi moät ngöôøi chaân thaät Thaáy vui muoán cöôøi cöù cöôøi Thaáy buoàn muoán khoùc laø khoùc Yeâu ai cöù baûo laø yeâu Gheùt ai cöù baûo laø gheùt Daàu ai ngon ngoït nuoâng chieàu Cuõng khoâng noùi yeâu thaønh gheùt Daàu ai caàm dao doïa gieát Cuõng khoâng noùi gheùt thaønh yeâu Töø ñaáy ngöôøi lôùn hoûi toâi Beù ôi beù yeâu ai nhaát ? Nhôù lôøi meï toâi traû lôøi Beù yeâu nhöõng ngöôøi chaân thaät Ngöôøi lôùn nhìn toâi khoâng tin Cho toâi laø con veït nhoû Nhöng khoâng ! Nhöõng lôøi daën ñoù In vaøo trí oùc cuûa toâi Nhö trong giaáy traéng tuyeät vôøi In leân veát son ñoû choùi Naêm nay toâi hai möôi laêm tuoåi Ñöùa beù moà coâi thaønh nhaø vaên Nhöng lôøi meï daën thuôû leân naêm Vaãn nguyeân veïn maøu son choùi ñoû Ngöôøi laøm xieác ñi daây raát khoù Nhöng chöa khoù baèng nhaø vaên Ñi troïn ñôøi treân con ñöôøng chaân thaät Yeâu ai cöù baûo laø yeâu Gheùt ai cöù baûo laø gheùt Duø ai ngon ngoït nuoâng chieàu Cuõng khoâng noùi yeâu thaønh gheùt Duø ai caàm dao doïa gieát Cuõng khoâng noùi gheùt thaønh yeâu Toâi muoán laøm nhaø vaên chaân thaät Chaân thaät troïn ñôøi Ñöôøng maät cong danh khoâng laøm ngoït löôõi toâi Seùt noå treân ñaàu khoâng xoâ toâi ngaõ Buùt giaáy toâi ai cöôùp giaät ñi Toâi seõ duøng dao vieát vaên treân ñaù. 1957 Phuøng Quaùn 94


7

LÔØI MEÏ DAÏY Trong “Tuoåi treû cuûa Leùnine”

“nhöõng baäc thang baét ñaàu keâu koùt keùt. Ñoù laø baø meï leân thaêm caùc con tröôùc khi ñi nguû. Volodia voäi vaøng nhaém nghieàn maét laïi giaû vôø ñi nguû. Baø meï tôùi gaàn söûa laïi chieác khaên treå xuoáng vaø cuùi xuoáng nhìn maët Volodia. -Thaèng laùu caù cuûa meï, meï xem naøo. Baø ngoài xuoáng thaønh giöôøng kheõ vuoát maùi toùc roái buø cuûa Volodia. - Naøy khoâng neân buoàn böïc, con haõy keå xem con ñang baêng khoaên ñieàu gì. - Meï ôi con ñang nghó xem con coù heøn nhaùt hay khoâng. - Nhöng con ñònh laøm gì theá ? Baø toø moø hoûi. - Chính con cuõng chöa bieát cô maø. Ñoâi khi con hieå raèng khoâng neân sôï gì heát, nhöng cuõng coù khi boãng thaáy raát sôï... Con khoâng taøi naøo hieåu roû taïi sao laïi nhö theá caàn phaûi laøm gì ñeå trôû thaønh moät ngöôøi can ñaûm thaät söï ? Baø meï baát giaùc mæm cöôøi. - Ai cuõng coù theå trôû thaøng can ñaûm. Volodia nhoûm daäy. - Ai cuõng coù theå trôû thaønh can ñaûm aø? Sao laïi theá ñöôïc ? Caùi ñoù chaéc laø raát khoù chôù ? - Khoâng con aï, chæ caàn bao giôø cuõng ñöùng veà phía chaân lyù. Neáu nhö con bieát raèng con phaûi, con phaûi, con seõ khoâng sôï caùi gì treân ñôøi caû. Söï thaät vaø loøng can ñaûm bao giôø cuõng ñi lieàn nhau. Con bieát ñaáy, chaân lyù thì duø coù ñöa vaøo löûa cuõng khoâng chaùy vaø coù nhaän xuoáng nöôùc cuõng khoâng chìm, noù khoâng sôï gì heát. Vôùi thaùi ñoä aân caàn aâu yeám cuûa ngöôøi meï, baø laáy tay vuoát maù con. - Con trai yeâu daáu cuûa meï, con neân bieát, doái traù laøm con ngöôøi heøn nhaùt vaø ñaïo ñöùc giaû. Volodia naèm im laëng moät luùc suy nghó veà nhöõng caâu noùi vôùi meï. Caäu aùp maù vaøo baøn tay cuûa meï vaø haõnh dieän noùi: - Meï thoâng minh thaät... Baây giôø con phaûi töï xeùt xem neân suy nghó veà caâu noùi ñoù nhö theá naøo”. ÔN NAËNG NUÙI KHAÂU Oâng Tröong Minh Kyù (1855-1900) coù hai caâu thô: “ Nhoïc nhaèn ôn naëng nuùi Khaâu Muoán ñeàn taác coû loøng aâu chaúng troøn”. Ta ñoïc ñoaïn vaên sau ñaây cuûa A.France: “ Toâi sung söôùng. Toâi raát laáy laøm sung söôùng. Toâi möôøng töôïng cha toâi neø, meï toâi neø, vaø chò ôû laø nhöõng ngöôøi raát hieàn laønh. Hoï ñaõ chöùng kieán nhöõng ngaøy ñaàu trôøi ñaát ñöùng im, vónh vieãn vaø khoâng gioáng vôùi ai heát. Toâi chaé raèng hoï lo cho toâi khoûi bò caùi gí khoâng may, vaø toâi caûm thaáy yeân loøng maø ôû gaàn vôùi hoï.


8

Nieàm tin cuûa toâi ñoái vôùi meï toâi laø moät caùi gì voâ bôø beán. Khi toâi nhôù laïi caùi nieàm tin thaàn thaùnh vaø ñaùng toân kính ñoù toâi muoán gôûi maáy caùi hoân cho caùi anh chaøng laø toâi thuôû xöa kia. Vaø Nhöõng ai hieåu raèng trong ñôøi raát khoù maø giöû nhau moät baùt nöôùc ñaày moät moát tình caûm, hoï seõ thoâng caûm nhö quyeán luyeán cuûa toâi ñoái vôùi kyû nieäm xöa vaäy”. (Saùch cuûa baïn toâi A.France) Noåi quyeán luyeán ñoù laø bao noåi nhôù ôn. Coi nhö em Reùmi ñaây. “ Toâi laø ñöùa treû ngöôøi ta nhaët ñöôïc. Tuy vaäy, cho ñeán naêm leân taùm, to6i vaãn töôûng toâi coù meï nhö moïi ñöùa treû khaùc, vì moãi khi toâi khoùc thì luoân luoân coù moät ngöôøi ñaøn baø dòu daøng oâm toâi vaøo loøng, aâu yeám ru toâi, khieán cho nöôùc maét toâi ngöøng chaûy. Moãi khi toâi leân giöôøng nguû, cuõng coù ngöôøi ñaøn baø ñeán hoân t6i. Vaø khi gioù reùt thaùng chaïp truù nhöõng boâng tuyeát vaøo cöûa kính traéng xoùa, baø aáy vöøa aáp uû chaân toâi trong baøn tay trìu meá cuûa baø, vöøa haùt cho toâi nghe moät baøi haùt maø giôø ñaây toâi coøn nhôù ñieäu vaø loõm boõm nhöõng lôøi ca. Khi toâi chaên con boø söõa ôû ven ñöôøng ñaày coû hay caïnh ñaùm caây hoang laù daïy, maø ga95p moät traän möa gioâng baát ngôø ñoå xuoáng thì baø chaïy ñeán ñoùn toâi, baét toâi nuùp döôùi chieác vaùy len cuûa baø, vaø tuùm vaùy che ñaàu, che cho toâi caån thaän. Moãi laàn toâi coù chuyeän gaây goã vôùi baïn beø thì baø doã baûo toâi keå cho baø nghe nhöõng noåi böïc boäi chaát chöùa trong loøng toâi vaø haàu nhö luùc naøo baø cuõng tìm ñöôïc nhöõng caùch thích hôïp ñeå an uûi toâi, hay toû ra ñoàng tình vôùi toâi. Qua nhöõng vieäc aáy, vaø bao nhieâu vieäc khaùc nöûa töø caùch noùi caùch nhìn, caùch vuoát ve cho ñeán nhöõng lôùi traùch oân toàn, toâi yeân trí baø laø meï toâi” (Khoâng gia ñình H.Malot)

NGUYEÂN ÖÔÙC BA SINH

Trong caâu cuûa Tröông Minh Kyù vöøa noùi ñoù, ta thaáy “nhôù ôn” hai chöû aáy thoån thöùc caùi nguyeän öôùc ñeàn ôn. Toâi ñang maân mang. Coøn nhoû, ôû trong nhaø phaûi hieáu thaûo, saùch Ñoàng aáu ñaõ daïy Chôù chôi aùc raùch aùo quaàn Phaûi aân caàn lo hoïc taäp Lôùn leân bieát nghe laïi ñöôïc nghe Mình voùc toùc da, thoï cuûa meï cha, chôù laøm bò thöông. Nhaø vaên Anh noåi tieáng oâng Ch.Dickens cuõng khuyeân “Cuoäc soáng ñöôïc trao cho ta vôùi ñieàu kieän nghieâm ngaët laø chuùng ta phaûi bieát duõng caûm baûo veä noù ñeán hôi thôû cuoái cuøng”. Tuoåi toâi ñaõ giaø, baét chuôùc oâng laõo L.Tolstoi laøm ngöôøi coù ích ñeå “ñeàn taác coû” Vaø toâi noùi ñaây vôùi ngöôøi baïn giaø “höu trí” cuõng laø ñeå giôùi thieäu pheùp bieát soáng giaø. Savoir vieillir laø noùi theo Taây. Bieát soáng giaø laø ñeå ñeàn ôn. Chôù ai nhö oâng Voltaire. Coi oång noùi:


9

“Toâi öa cöôøi nhaïo chôi chöù nhöùt ñònh khoâng xía vaøo baát cöù chuyeän gì. Keå ra toâi nhaïo baùng coù hôi nhieàu ñoù thaät. Nhaïo baùng cuõng giuùp cho con ngöôøi cuûa noù ñöôïc theâm söùc luùc soáng giaø”. Cho neân hoaøng ñeá Freùdeùric le Grand cuûa nöôùc Ñöùc raát bieát Voltaire “ngöï söû cuûa mình “, ñaõ phaùn: “Coù theå ví Voltaire nhö moät caây coå thuï, taøn laù xum xueâ, rôïp maùt nhöng coù traùi ñoäc. Ngoài döoùi boùng noù maø hoùng maùt thì söôùng laém, coøn aên quaû cuûa noù thì coi chöøng truùng ñoäc”. Traùi laønh cho tuoåi giaø laø nhöõng traùi naøy: Baron de Montesquieu (1639-1735) Oâng coù noùi, oâng baèng loøng söï soáng söï soáng cuûa oâng neân khoâng ngôùt doài maøi: “Lyù do thöù nhöùt laø söï töï baèng loøng veà taùnh öu vieät cuûa mình, laø coi vieäc laøm cuûa mình seõ laøm con ngöôøi ñaõ thoâng minh caøng ñöôïc thoâng minh. Cuõng coù duyeân do khaùc nöõa laø haïnh phuùc maø chính ta tìm thaáy trong tình yeâu hoïc haønh. ÔÛ toâi döôøng nhö ñoù laø moät sai meâ suoát ñôøi. Noù gaén boù vôùi ta, trong khi maø nhieàu ñam meâ khaùc laàn löôït rôøi boû ta. Phaûi laáy söï say meâ hoïc haønh maø taïo ra haïnh phuùc beàn vöõng, baùm theo ta qua moïi thöû thaùch cuûa töøng ñoä tuoåi. Vaû laï kieáp soáng laø ngaén nguûi, ngoaøi haïnh phuùc ñoù thì coøn coù haïnh phuùc naøo, coøn coù ñaïi haïnh phuùc naøo maø coù söùc soáng dai. Phaûi laø moät yù ñònh toát ñeïp ñaây khoâng? laø laøm vieäc ñeå ñeå laïi, sau chuùng ta chuùng ta nhöõng ngöôøi sung söôùng hôn chuùng ta? Toâi luoân luoân caûm nhaän moät nieàm vui aâm thaàm khi maø toâi ñaõ laøm moät caùi gì ñoù cho lôïi ích chung” J.J.Rousseau (1712-1778) Oâng vieát trong thô cho nhaân tình maø laïi noùi söï ñôøi ngöôøi cung phuïng caùi toâi caàn, nhöõng ngöôøi khai hoùa taâm hoàn toâi; vaø nhöõng ngöôøi ñaõ truyeàn cho toâi nhöõng baûn laõnh cuûa hoï. Nhöõng ngöôøi aáy, giôø ñaây coù theå laø khoâng coøn, nhöng nhöõng tuïc leä toát ñeïp maø toâi ñaõ luyeän taäp theo thaønh thoùi quen maø ai naáy cuõng khen; nhöõng söï giuùp ñôõ saún saøng ñoùn laáy söï ñoøi hoûi cuûa toâi; quyeàn töï do coâng daân maø toâi ñöôïc höôûng, toâi maø coù ñöôïc caùc caùi ñoù laø nhôø coù söï giaùm saùt cuûa xaõ hoäi, noù höôùng daån söï chaêm soùc ngöôøi daân; noù giaùm saùt vaø ñieàu khieån söï aân caàn ñoái vôùi phuùc lôïi cuûa moïi ngöôøi. Noù ñaõ döï phoøng nhöõng caùi maø khi ra ñôøi t6i seõ caàn, vaø noù seõ laøm cho naém xöông khoâ cuûa toâi ñöôïc chieâm baùi khi toâi ñaõ cheát. Nhö vaäy chö vò aân nhaân cuûa toâi coù theå ñaõ cheát roài nhöng maø chöøng naøo treân maët ñaát haõy coøn coù con ngöôøi thì toâi buoäc phaûi traû cho loaøi ngöôøi caùi ôn veà nhöõng ñieàu toát ñeïp maø toâi ñaõ thoï laõnh”. Ch.R.Darwin (1803-1880) “Neáu toâi ñöôïc haân haïnh soáng laïi laàn thöù hai, thì toâi seõ ñaët cho mình moõt keá hoaïch ñoïc bao nhieâu thô, nghe bao nhieâu nhaïc, ít nhöùt laø moãi tuaàn moät laàn. Coù leõ baèng caùch reøn luyeän nhö vaäy toâi coù theå laøm cho boä naõo cuûa toâi khoâng bao giôø bò giaø coãi. Neáu thieáu nhöõng ñam meâ thì haïnh phuùc seõ bò phí hoaøi, vaø coù theå ñieàu ñoù seõ aûnh höôûng khoâng toát


10

ñeán trí löïc, thaäm chí ñeán caû tinh thaàn, vì noù laøm giaûm khaû naêng nhaïy caûm cuûa chuùng ta ñoái vôùi thieân nhieân”. Ñoù laø toâi tö töôûng: ÑEÀN ÔN. SOI ÑÖÔØNG ÑEÀN ÔN Toâi hoïc chöa heát naêm thöù nhöùt tuù taøi, laø toâi veà. Oøn ó vôùi maù. - Cho con ñi Taây. Neø nghe. Con maø hoïc ñöôïc ngheà laøm giaáy, con môû haûng nuoâi moät toáp con nít; ban ngaøy noù ñi löôïm gieû raùch, ñeâm chuùng noù hoïc. Nhaø mình giaøu, laøm vaäy coù phöôùc laém! Khi coøn ôû nhaø tröôøng, toâi laâu laïi giôû töï ñieån ra xem choå noùi veà nhaø tröôøng cao ñaúng, xaõ hoäi hoïc ôû Paris, vaø tröôøng daïy ngheà laøm giaáy. Toâi mô öôùc hoïc ñöôïc Ecole des hautes eùtudes sociales de Paris hay Ecoles de papeterie de Grenoble. Maù toâi ñem lôøi xin maø ñi taâu. Caäu toâi höù, lyù do laø gia quyeán toâi ñaõ töøng cho ñöùa ñi Taây. Khi veà nöôùc coù moät ñöùa laø Nguyeãn Vaên Aán laøm vieäc ôû tröôøng Baù Ngheä. Moät ñöùa nöõa laø Nguyeãn Vaên Theá caàm ñaàu cuoäc bieåu tình An laïc, ñi töø ñình Taân Tuùc thaúng vaøo khaùm lôùn, ngoài tuø hai naêm. Vaäy laø thang maùy cuûa toâi bò haån. Toâi ôû nhaø ñoïc saùch vaø taäp vieát. Toâi cuõng laïi coi trong töï ñieån maø thaáy noùi Karl Marx laø taùc giaû cuûa taùc phaåm thieân taøi, TÖ BAÛN LUAÄN (Le Capital) Toâi chia tuaàn leå ra hai. Moät nöûa ôû nhaø. Moät nöûa ñi ngoài thö vieän La Grandieøre (baây giôø laø thö vieän KHXH). Neân coâ ñaàm ôû thö vieän, coù nhieàu buoåi, mæm cöôøi maø ñaët tröôùc maët ngöôøi ñoïc giaû saùng suûa quyeån La Marchandise cuûa oâng Marx, maø thö vieän chæ cho möôïn cuoán saùch boä phaän aáy cuûa Le Capital. Maù toâi luoân luoân keâu toâi daäy theo tieáng chuoâng coâng phu cuûa chuøa Suøng Phöôùc, ôû gaàn. Toâi vieát, vieát theo saùch naøo ñoù ñaõ daïy. Taäp vieát thì neân vieát nhaät kyù, vaên noù troâi chaûy maø ñeà taøi laïi nhieàu, cuõng ñaùng ghi maø “ñeå laïi”. Vaø ñoù cuõng laø laøm theo... Ñeå toâi noùi cho caùc baïn nghe nha! Toâi khoâng rôøi “saùch cuûa baïn toâi” Trong ñoù, Anatole coù ñoaïn vieát “Ghi khi taûng saùng”. Toâi laáy ñoù maø cho vaøo nhaät kyù, coi nhö laø baøi hoïc cuõng nghi vaøo luùc raïng ñoâng. (Taát nhieân baây giôø, ñeå giôùi thieäu cho baïn toâi phaûi noùi ra baèng tieáng meï ñeû döïa theo vaên dòch cuûa Höông Minh) “Ñaây laø söï thu löôïm qua moät ñeâm ñoâng: caùi boù kyû nieäm ñaàu tieân cuûa toâi. Toâi ñeå cho gioù cuoán noù ñi sao? Hay laø boù noù laïi cho vaøo boà? Toâi nghó raèng, noù seõ laø moät thöùc aên boå döôõng tinh thaàn.


11

Con ngöôøi öu tuù vaø thoâng thaùi böïc nhöùt ñôøi nay laø oâng Littreù, oång öôùc muoán moãi gia ñình ñeàu coù nhöõng löu tröõ vaên thö vaø quyeån söû tinh thaàn cuûa noù. Oâng noùi, töø khi maø moät neàn trieát hoïc toát ñeïp ñaõ daïy toâi bieát ñaùng giaù cao truyeàn thoáng vaø söï baûo toàn, thì laém luùc toâi tieác raèng suoát thôøi kyø Trung coà, coù nhöõng gia ñình khaù giaû khoâng nghó ñeán vieäc ñoùng nhöõng quyeån soå nho nhoû ñeå ghi cheùp nhöõng söï kieän chính trong lòch söû gia toäc, ñeå truyeàn laïi cho nhau. Chöøng naøo gia ñình coøn toàn taïi. Daãu sô saøi ñeán ñaâu, neáu coøn laïi cho ñeán nay, nhöõng ghi cheùp ñoù laø bao nhieâu ñieàu lyù thuù. Ñaõ maát ñi bieát bao trí thöùc vaø kinh nghieäm maø neáu coù moät chuùt caån troïng, moät chuùt kieân trì laø ñaõ cöùu vôùt ñöôïc!”. Vaø toâi cuõng möôïn lôøi saùch noùi: Veà phaàn toâi seõ thöïc hieän yù muoán cuûa laõo hieàn giaû, ñieàu naøy seõ ñöôïc gìn giöû vaø noù seõ khôûi ñaàu cuoán soå cuûa gia ñình... Khoâng neân ñeå maát baát cöù caùi gì cuûaquaù khöù. Vì chæ baèng quaù khöù ngöôøi ta xaây ñaép töông lai” (tieác thay, nhöït kyù cuûa toâi ñaõ bò xeùt nhaø maø laáy heát. Thoâi thì laáy loøng kính troïng quaù khöù maø ñoï quyeån saùch naøy!) Vaø... HÔÕI ANH EM NOÂNG DAÂN Löïc löôïng tranh ñaáu cuûa quaàn chuùng Phaùp ñaõ ñöa maët traän Bình daân leân naém chính quyeàn. Tuy söï thaønh coâng naøy noù môùi chæ laø moät thaéng lôïi cuûa Bình daân nhöng noù raát coù aûnh höôûng ñeán cuoäc toaøn thaéng töông lai cuûa voâ saûn giai caáp vaø caáp thôøi noù dìu daét vaø uûng hoä söï tranh ñaáu cuûa daân chuùng lao khoå bò ñeø neùn ôû thuoäc ñòa. Chính phuû maët traän Bình daân muoán coù cuoäc caøi caùch ôû thuoäc ñòa, neân seõ phaùi uûy ban ñieàu tra sang ñaây ñeå xem xeùt tình hình xaõ hoäi chính trò vaø cuoäc sinh hoaït cuûa daân chuùng.

Hôõi caùc anh lao noâng Heøn laâu ta bò ngoäp hôi, nín thôû

Quyeàn lôïi cuûa chuùng ta bò cöôùp boùc. Traêm ngaøn thöø söu thueá eùp naëng treân löng

Ta caàn phaûi tranh ñaáu môùi mong ñaëng cuoäc soáng töï do hôn, sung söôùng hôn. Ta haõy nhaän thöùc raèng: trong lòch söû giai caáp tranh ñaáu nhöõng quyeàn lôïi thöï hieän laø caùi giaù ccuûa bieát bao nhieâu söï chieán ñaáu nhoïc nhaèn khe khaét maø lòch söû coù dòp noùi ñeán nhöõng caûnh gieát haïi thaây phôi thaønh nuùi, maùu chaûy thaønh soâng. Mình naèm khoâng, khoâng ai bieát mình ñoøi gì maø cho mình. Phöông chi nay chính phuû Maët traän Bình daân ñöa tôùi cho mình naém laáy, môû ñöôøng tranh ñaáu cho mình maø mình laïi boû qua thôøi cô toát ñeå cho chính phuû bieát raèng söï lao khoå cuûa ta ñeán ñaây ñaõ quaù nöôùc roài, ñeå ñoøi chính phuû phaûi khaån tröông thi haønh nhöõng nguyeän voïng thieát tha cuûa ta ñeå kieáp soáng cuûa ta coù ñoâi chuùt giaù trò, ñeå ñôøi ta ñaëng höôûng phaàn sinh phöôùc nhö taát caû nhaân loaïi döôùi boùng maët trôøi sao? Thôøi kyø khuûng boá ñaõ qua! Chuùng ta chaúng phaûi laø boïn phieán loaïn chuû tröông khuynh phuùc keû ñöông cuoäc xöù naøy, maø laø ñaùm daân lao khoå tranh ñaáu cho söï sanh toàn. Chôù troâng chôø nôi nhaø chaùnh trò ñaïi gia naøo. Anh em noâng daân haõy lieân hieäp maø tröïc tieáp laáy UÛy Ban Ñieàu Tra (UBÑT). Quyeàn lôïi cuûa noâng daân, hoaøn caûnh khoác haïi cuûa


12

noâng daân, khoâng phaûi noâng daân thì ai thaáu ñaùo ñaëng? Xöù ta laø moät xöù noâng nghieäp. Ña soá daân chuùng ñeàu soáng trong ngheà noâng. Vaäy coøn quyeàn lôïi naøo heä troïng cho baèng quyeàn lôïi cuûa noâng daân? Anh em noâng daân haõ kòp lieân hieäp laïi höôûng öùng vôùi giôùi thôï thuyeàn ôû thaønh phoá, toå chöùc ôû choán thoân queâ, caùc coâng ñieàn voâ soá uûy ban haønh ñoäng ñeå döï thaûo baûn thænh caàu moïi nôi maø laäp ra baûn thænh caàu hieäp nhöùt ñeå trình cho UBÑT kòp khi hoï böôùc leân ñaát nöôùc xöù naøy. Anh em noâng daân ta haõy lieân hieäp laïi ñeå chaán ñoäng phong traøo giaùc ngoä veà quyeàn lôïi cuûa giai caáp, ñeå taêng gia löïc löôïng tranh ñaáu cuûa quaàn chuùng hoaï may trong xöù naøy thöù nhöùt môù thaáy ñaëng moät cuoäc ñaïi caûi caùch thoûa hieäp cuûa daân chuùng chaêng? Uûy ban ñòa phöông Chô Ñeäm hieäu trieäu NGUYEÃN VAÊN TRAÁN LEÂ VAÊN NGAØ NGUYEÃN VAÊN THEÁ LEÂ VAN NHÌ Hoûi thaêm ñeàu chi xin xin do nôi M’ Nguyeãn Vaên Traán. Trôøi röïng saùng Sao mai moïc trong ñôøi toâi Beân Phaùp coù chaùnh phuû Maët Traän Bình Daân Beân ta trí thöùc vaø tö saûn Saøi goøn laøm

ÑOÂNG DÖÔNG ÑAÏI HOÄI

Toâi daàm mình trong phong traøo. Toâi vieát tôø truyeàn ñôn cho Uûy Ban haønh ñoäng cuû Chôï Ñeäm. BaÏn thaáy tôø truyeàn ñôn ñoù. Toâi nhö thaáy laïi toâi caùch ñaây 58 naêm. Caùc uûy ban haønh ñoäng cuûa tænh Chôï lôùn (nhö caùc tænh khaùc) hoïp laïi laøm ra moät caùi lieân uûy. Toâi ñöôïc baø con thöông: thaèng con nhaø giaøu coù hoïc khoâng laøm vieäc cho Taây, vôùi baø con co baùc thì nhöùt nhöùt “trình thöa giaëm daï”. Ngöôøi ta möøng cho toâi ñöôïc cöû laøm chaùnh cuûa ban thô kyù: Traán Traân Loäc. Ba thaèng hoï Nguyeãn: Nguyeãn Vaên Traân töï laø Xoâi coù ñi hoïc beân Nga, veà nöôùc coøn mang teân Nga laø Frigore, tham gia hoaït ñoäng coäng saûn (CS), bò baét, tra taán döõ laém, chòu ñöïng anh huøng. Nguyeãn Vaên Loäc, töôøng taù aên maëc aùo vaù, caúng pheøn raât laø noâng daân, nhöng noùi naêng raát nhieàu chöû chæ coù ngöôøi coù chöùc gì ñoù trong Ñaûng CS môùi noùi ñöôïc. Anh ta ôû Beán löùc. Traân ôû Phuù laïc. Toâi ôû Chôï Ñeäm. Toâi caàm cheøo laùi vieát tôø truyeàn ñôn daøi nhöùt trong lòch söû truyeàn ñôn. Ngöôøi ta goïi noù laø “tôø truyeàn ñôn taùm trang”. Vaên vieát möôùt laém, thoe Tröông Vóng Kyù bieåu: “Lôøi noùi khoâng duøng tieáng cao kyø, cöù thöôøng thieät söï maø noùi roû raøng deå hieåu”. Tôø truyeàn ñôn naøy ñeà töïa vaø keâu goïi

Hôõi quaàn chuùng lao khoå ôû Ñoâng Döông HAÕY ÑÖÙNG DAÄY

Tôø truyeàn ñôn naøy, ngaøy nay khoâng ai coøn caát. Ñoù laø baøi vaên cuûa toâi thi vaøo Ñaïi Hoïc-Cuoäc Ñôøi:


13

Anh Haø Huy Taäp (toâi chöa bieát teân, nhöng goïi ngay cho deã noùi) cho goïi toâi leân Baø Ñieåm, ñeå coi thaèng nhoû ra sao. Anh Baûy Traân daãn toâi... ÔÛ nhaø cuûa chi Hai Soùc, toâi ñöôïc gaëp anh Taäp. “Muùa tay trong bò”. Toâi coi laø moät buoåi tröôùc ngoïn toïa ñaêng roïi hai maët thaày vaø troø, toâi ra maét Ñaûng. (Trong lyù lòch toâi ghi ngaøy vaøo Ñaûng ngaøy naøy) Anh Haø Huy Taäp khen tôø truyeàn ñôn coù nhöõng tieáng noùi treû con, laøm ñoäng loøng ngöôøi MEÏ, laøm cho ngöôøi ñaõ thöông thaân phaän anh noâng daân ngheøo, quanh naêm chaân laám tay buøn, moà hoâi nöôùc maé chan côm. Tôùi ñaàu naêm 1937 Jules Breùvieù sang traán nhaäm toaøn quyeàn, Justin Godard sang thanh tra tình hình lao ñoäng, anh taäp ñaõ bieåu Chôï Ñeäm laáy tôø truyeàn ñôn, in phaùt cho daân laøm bieåu tình ñoùn röôùc. Coøn ngay baây giôø, anh laáy moät maûnh giaáy nhoû vieát cho Thanh Sôn giôùi thieäu ngöôøi baïn treû naøy ñeán laøm vieäc vôùi caùc anh. Kyù teân: “Ñoá bieát ai?” Baùo DAÂN CHUÙNG ñaây ! Ñaûng cho toâi laøm ngheà VIEÁT BAÙO. Cha meï ñaët ñaâu con ngoài ñoù. Nhöng buïng coâ thieáu nöû cuõng noùi thaàm: thaèng ñoù mình cuõng öng. Trong buïng toâi thì coù tieáng noùi cuûa trieát gia Joubert “Heyreux celui qui n’est propre qu’aø une seule chose, en la remplissant il remplit sa destineùe” Nghóa laø: “Sung söôøng thay cho ai chæ höõu duïng coù moät vieäc gì, cöù laøm troøn vieäc aáy laø ñaõ thoûa loøng vôùi kieáp soáng”. Ñaàu heát laø vieát baùo Le Peuple (maø anh CS Honel thay cho teân L’Avant-garde). Toâi nhôù tôùi baây giôø: Anh Nguyeãn An Ninh ra toøa ñeå traû lôøi lôøi cuoác cuøng cuûa chính phuû (l’ultimatum du gouvernement) -Sao nhaø nöôùc ñaõ ra lònh cho caùc anh giaûi taùn caùc Ñaïi hoâi Ñoâng döông, maø sao caùc uûy ban haønh ñoäng haõy coøn? Nguyeãn An Ninh ñaùp: Haûy coi Ñoâng Döông Ñaïi hoäi laø cuûa toâi ñi, thì ñöôïc lònh giaûi taùn thì noù giaûi taùn roài . Coøn uûy ban haønh ñoäng laø cuûa quaàn chuùng, toâi quyeàn gì maø giaûi taùn noù. Toâi ñang laøm phoùng vieân, ñöùng gaëm vieát chì nghe, ghi phieân toøa xöû. Khi vieát töôøng thuaät, nhaân caùi “lôøi noùi cuoái cuøng cuûa chính phuû” toâi nghó ra “lôøi noùi cuoái cuøng cuûa Nguyeãn An Ninh” maø cho chaïy tít: “L’Ultimatum au Gouvernement” coù nghóa laø lôøi cuoái cuøng (cuûa Nguyeãn An Ninh) noùi vôùi nhaø nöôùc. Anh Ninh ñang ngoài khaùm. Chieàu thöù baûy, chò Hai Soùc vaøo thaêm. Khi veà chò taït qua toøa baùo Le Peuple, chi cöôøi vaø noùi vôùi toâi: “Maày vieát baùo theá naøo, anh Ninh noùi: thaèng Traán vieát chöõ Taây theá naøy thì toâi ôû tuø ruïc xöông”. Toâi keå coâng trong söï ra ñôøi cuûa baùo DAÂN CHUÙNG.


14

ÔÛ Saøi goøn vöøa xaûy ra: Oâng Taây Cendrieux, chuû moät nhaø in nhoû ôû ñaïi loä Bonard (nay laø Leâ lôïi) laøm khai, ra baùo quoác ngöõ laáy teân laø Daân quyeàn. Ngöôøi An nam, giaùo sö Voõ Thaønh Cöø ñöùng teân Geùrant. Baùo ra bò hoát. Cendrieux kieän tôùi beân Taây. Beân Taây cho Cendrieux thaéng kieän. Nhöng nhaø nöôùc thuoäc ñòa boû gì trong tai, trong tuùi oâng, oâng nghæ chôi luoân. Roài thì moät buoåi böûng töng, treû em Saøi goøn rao om leân Caùi Chuoâng! Baùo caùi chuoâng ñaây thaày, noùng hoåi vöøa thoåi vöøa ñoïc ñaây. Xe caây boùp keøn “chaùy ñaâu, chaøy ñaâu” chôû lính khoâng phaûi ñi chöõa löûa maø ñi vöøa ñaùnh treû em, vöøa thu baùo, cuûa Hoaøng Minh Ñaåu, ñöôïc Nguyeãn Vaên Haûo cho 150 ñoàng, ra baùo Caùi Chuoâng reø vaø laøm cho daân Saøi goøn coù chuyeän cöôøi chôi. Roài ñeán, coù ai ñaâu laï ! Ta ! Hoâm ñoù coù chuyeän, toâi ñeán phoøng traïng sö Trònh Ñình Thaûo. Oâng noùi vôùi toâi veà quan heä giöõa ñaïo luaät vaø saéc luaät. Saéc luaät khoâng theå thay ñoåi, thaäm chí huûy boû moät ñaïo luaät. Nhö veà Töï do baùo chí. Quoác hoäi Phaùp thoâng qua Töï do baùo chí. Beân naøy toaøn quyeàn laïi ra saéc luaät, ra baùo phaûi xin pheùp. Nhö vaäy choáng hieán phaùp roài. Oâng Trònh Ñình Thaûo laáy luaät ra maø khuyeân... Toâi veà noùi vôùi chò Hai Soùc: cho toâi gaëp. Vaø toâi ñöôïc gaëp ngöôøi cuõ Haø Huy Taäp vaø ngöôøi môùi Nguyeãn Vaên Cöø. Vaø Ñaûng ñaõ cho ra baùo, vöôït qua pheùp cuûa Taây. Vieäc naøy, hoài ñoù ai cuõng khen söùc chaïy cuûa toâi cho tôø Daân chuùng ra ñôøi thaéng lôïi, maø “ôû trong” ñaõ vieát baøi “aên thoâi noâi” “DAÂN CHUÙNG” cuûa caùc baïn ñaõ ñöôïc moät tuoåi. “Ngaøy hoâm nay laø ngaøy kyû nieäm ñeä nhöùt chu nieân cuûa teân lính tieân phong cho Töï do baùo chí xöù naøy töùc laø tôø Daân chuùng yeâu quí cuûa caùc baïn. “Daân Chuùng” ñöôïc moät tuoåi. Moät naêm chieán ñaáu ñeå naâng cao trình ñoä tinh thaàn cuûa quoác daân, choáng theá löïc phaûn ñoäng. Moät naêm daèn vaët vôùi taøi chính ñeå cho tôø baùo ñöôïc luoân haàu chuyeän cuøng quoác daân. Ba traêm saùu chuïc ngaøy soáng vaø laøm vieäc cuûa Daân Chuùng caàn phaûi ñem ra ñaây cho caùc baïn yeâu quí cuûa noù ñöôïc bieát. Moät naêm qua ! Nhôù laïi nhöõng luùc baét ñaàu ñem in tôø baùo DC soá 1 chuùng toâi khoâng sao queân chí cöông quyeát hy sinh vaø laøm vieäc cuûa caùc baïn trong toøa baùo. Chuùng toâi baây giôø vaø ngaøy nay cuõng theá, chæ nhôø söùc uûng hoä cuûa ñoäc giaû, ñem heát taøi löïc phuïng söï cho quoác daân. Kieám ñöôïc 100 ñoàng baïc vaø caên cöù vaøo vuï baùo Daân Quyeàn, chuùng toâi quyeát ñònh cho ra tôø baùo khoâng xin pheùp chuùng toâi ñöa khai baùo cho bieän lyù cuoäc ñuùng theo luaät Töï do baùo chí. Bieän lyù cuoäc gôûi laïi cho chuùng toâi luùc baáy giôø bieân lai chöùng nhaän (reùceùpisseù), moät phaàn möøng cho chuùng toâi. Chuùng toâi lieàn ñi tìm nhaø in. Tôùi ñaâu ñöa reùceùpisseù ra laø baèng möôùn in, nhöng khoâng moät oâng chuû naøo daùm nhaän in tôø baùo chuùng toâi. Maõi ñeán 19-7-1938 Mr. Fauquenot chuû nhaø in S.A.T.I. chòu in vôùi giaù raát maéc; chuùng toâi cuõng vui loøng. Vôùi soá tieàn döï bò ít oûi, vôùi moät giaù in raát cao, chuùng toâi ñònh ra 3 soá lieân tieáp maëc duø nhaø caàm quyeàn coù theå ñeán tòch thu, neân chuùng toâi ñaønh cho ra 4 tröông côõ nhoû.


15

Chuùng toâi quaû quyeát hy sinh. Trong luùc laøm vieäc cöù chôø chaø caàm quyeàn ñeán vaø chuùng toâi ñaõ saün coù nhöõng caâu traû lôøi. Chuùng toâi cuõng döï bò hoaøn caûnh khieán neân, cho moät vaøi ngöôøi chuùng toâi “naèm khaùm” ñeå gaây ra moät dö luaän raàm roä, roäng raõi veà Töï do baùo chí cuûa moät daân toäc maát heát quyeàn töï do. Khi ngoài taïi nhaø in ñeå söûa baøi, moät tieáng ñoäng, moät tieáng coøi xe hôi ñaõ laøm cho chuøng toâi hoài hoäp töôûng chöøng nhö xe nhaø caàm quyeàn ñaõ ñeán. Heát saép chöõ ñeán leân khuoân vaø in ra maùy soá ñaàu chuùng toâi ñaõ soáng trong söï hoài hoäp vaø söï vui möøng khoan khoaùi. Maùy chaïy baùo in ra töøng soá caøng choàng chaát leân cao, chuùng toâi caøng vui möøng hôn nöõa. In xong 1000 tôø baùo, trôøi ñaõ chieàu toái, chuû nhaø in laïi laøm khoù deã. Nhö moïi tôø baùo ñaõ xin pheùp, cöù ñem depoât legal 6 tôø laø ñöôïc. Ñaøng naøy khoâng. Oâng chuû nhaø in buoäc ñeå ñuùng giôø laøm vieäc vaø coù chöû cuûa Bieän lyù cuoäc môùi ñöôïc laáy baùo. Ñeâm aáy 21-7-1938, chuùng toâi ôû laïi nhaø in naøi næ, xin laáy baùo ra ñaëng phaùt haønh nhöng voâ hieäu. Möa taàm taõ. Chuùng toâi vaãn ñi ñi laïi laïi ñeå thaêm chöøng maáy soá baùo oâng chuû cho ngöôøi canh gaùc ñeå coi maáy tôø baùo nhoû nhít aáy ngaøy mai coù ñöôïc chaøo quoác daân hay laø phaûi vaøo kho sôû maät thaùm. Maë daàu oâng chuû nhaø in khoâng cho laáy tröôùc moät tôø baùo naøo, chuùng toâi traø troän moät hoài cuõng giaáu ñöôïc 10 soá vaø trôøi möa xoái xaû chuùng toâi cöù vieäc ñaïp xe maùy ñem veà caát ñeå daønh. Neáu coù trôû ngaïi, chuùng toâi cuõng ñaõ coù moät soá baùo ñeå laøm kyû nieäm. Saùng ngaøy 27-7-38, töùc laø ngaøy hoâm nay naêm ngoaùi, sau khi ñöôïc chöû kyù cuûa bieän lyù, oâng chuû nhaø in môùi cho laáy baùo. Töùc thì tôø Daân Chuùng soá 1 baùn 2 xu bay ra khaép thaønh phoá Saøi goøn vaø caùc nôi trong xöù. Ngaøy aáy bieän lyù cuoäc cho ñoøi ngöôøi quaûn lyù ñeå hoûi caùch thöùc ra baùo haøng ngaøy hay haøng tuaàn, côõ lôùn hay côõ nhoû maø thoâi. Caùc giôùi thôï thuyeàn, noâng daân vaø caùc phaàn töû khaùc trong xöù ñeàu hoan nghinh, vöøa ngaïc nhieân thaáy tôø Daân Chuùng ñöôïc xuaát baûn khoâng xin pheùp. Moãi ngaøy chuùng toâi ñoïc khoâng bieát bao thô töø, hoan nghinh, khuyeán khích, uûng hoä gôûi ñeán. Lieàn ñoù chuùng toâi ñeán vieáng nhöõng nhaø tai maét caùc nhaø baùo xöù naøy. Ngöôøi naøo cuõng coâng nhaän vieäc laøm aáy hy sinh chính ñaùng. Baùo Daân Chuùng lieàn voït leân 2000 vaø nhôø tieàn uûng hoä cuûa caùc nôi gôøi ñeán khaù nhieàu neân chuùng toâi cho ra 2 laán moät tuaàn vaø chænh ñoán baøi vôû cho ñuùng ñaén. Chuùng t6i can thieäp ngay ñeán vaán ñeà chia ñaát coâng ñieàn cho daân ngheøo möôùn vaø boû thueá thaân. Ñeán soá 4 baùo leân ñeán 3000 roái 3500. Caùc nôi anh em gôûi baøi vôû tin töùc veà raát nhieàu neân ñeán soá 9 chuùng toâi cho in tôùi 4000 vaø theâm 2 tröông. Caøng tieán tôùi maø khoâng coù gì trôû ngaïi, chuùng toâi söû noäi dung vaø hình thöùc cho xuaát saéc hôn nöõa. Tôùi soá 10, chuùng toâi cho ra côõ lôùn vôùi giaø 3 xu. Caùc tôø baùo khaùc cuõng döïa theo baùo daân chuùng maø ra maét ñoäc giaû. Moät söï thaéng lôïi veû vang cho söùc chieán ñaáu cuûa daân ta töø maáy möôi naêm maø nhöùt laø töø nhöõng naêm 30-31 vaø Ñoâng Döông ñaïi hoäi. Baùo cöù giöû y soá 400 maõi ñeán soá 28, kyû nieäm 21 naêm cuoäc Caùch maïng thaùng 10 ôû Lieân xoâ, soá baùo leân 6000. Ñeán khi kyû nieäm 9 naêm ngaøy thaønh laäp Ñaûng CSÑD, soá baùo nhaûy voït leân ñeán 10000.


16

Töø ñoù vua Baûo Ñaïi caám löu haønh baùo Daân Chuùng ôû Trung kyø neân baùo ñaønh suït xuoáng 7000. Cöù nhö theá sau naøy, vua Cao meân cuõng baét chöôùc caám baùo Daân Chuùng lai vaõng ñeán Kim Thaønh, soá baùo coøn 6000. Maëc daàu nhöõng chuyeän khoù khaên trôû ngaïi, soá Daân Chuùng xuaân leân ñeán 15000. Daân Chuùng coøn ñöùng vöõng treân ñaøn ngoân luaän, nhôù coù moät con ñöôøng chính trò ñuùng ñaén, nhôø söùc uûng hoä cuûa quaàn chuùng. Daân Chuùng can thieäp vaøo vieäc aân xaù chính trò phaïm, vuï daân ñoùi ôû Caø mau, yeâu caàu caûi thieän ñôøi soáng cho binh lính, ñoøi boû giaáy caên cöôùc, choáng naïn taêng tieàn phoá, ñoøi nôùi roäng quyeàn tuyeån cöû, ñoøi cho töï cho toå chöùc Aùi höõu vaø Nghieäp ñoaøn, neâu cao khaåu hieäu “maët traän daân chuû thoáng nhaát Ñoâng Döông”, ñoøi ñaùnh thueà luõy tieán, ñoøi phoøng thuû Ñoâng döông..v...v... Kòp ñeán kyø tuyeån cöû Hoäi ñoàng quaûn haït, Daân chuùng bò khuûng boá, tieàn baïc soå saùch bò tòch thu, nhaân vieân trong toøa baùo bò baét vaø ngaøy hoâm qua ñaây, caùc anh Kænh, Kieát, Thuû ñaõ bò ñöa ra toøa, nhöng coøn ñình laïi 5 ngaøy môùi xöû. Maëc duø chính phuû khuûng boá chuùng toâi raùng söùc giöû vöõng thaønh tích veû vang cuûa Daân Chuùng vaø típ tuïc cho xuaát baûn Daân Chuùng ñeå tham gia vaøo cuoäc tuyeån cöû. Trong luùc tuyeån cöû Daân Chuùng nhôø quoác daân uûng hoä neân ra haøng ngaøy xuaát baûn tôùi 10000. Sau tuyeån cöû Daân Chuùng bò khuûng boá moät laàn nöõa, anh Huyønh Vaên Thanh laøm quaûn lyù, bò giam vaø chöa bieát ngaøy naøo ñöôïc ra toøa, khoâng theå 1000 quan tieàn phaät vaà vieäc anh bò buoäc toäi daùn aùp phích khoâng coù con nieâm trong kyø tuyeån cöû. Luùc naøy Daân chuùng ñaønh phaûi taïm moãi tuaàn moät laàn. Ñeå kyû nieäm ñeä nhöùt chu nieân cuûa Daân Chuùng chuùng toâi in ñeán 10000 soá roài ñaây, chuùng toâi raùng toå chöùc vaø söûa ñoåi laïi laøm tôø Daân Chuùng teân lính tieân phong cho töï do baùo chí xöù naøy ñöôïc xuaát saéc hôn, ñöôïc roäng lôùn hôn vaø coù theå ñi ñeán xuaát baøn haøng ngaøy. Anh, chò em ñoàng baøo ! Tôø baùo cuûa anh chò em soáng vaø chieán ñaáu ñöôïc moät naêm. Noù ñaõ laøm ñöôïc nhieàu thaønh tích veû vang, noù noùi roõ söï uaát öùc cuûa daân toäc bò trò, noù khyeán khích söï ñoaøn keát trang ñaáu cuûa chuùng ta ñeå caûi thieän ñôøi soáng cho daân chuùng. Vì theá maø cô quan ngoân luaän cuûa anh em bò khuûng boá, bò laøm khoù deã. Nhöng noù vaãn soáng vaø moät naêm qua ñaõ chöùng toû söï hy sinh chieán ñaáu cuûa anh em phuï giuùp uûng hoä noù. Moät naêm chieán ñaáu cuûa Daân Chuùng laø nhö theá. Toaøn theå anh chò em haõy gaéng söùc cuøng chuùng toâi laøm cho tôø baùo yeâu quí cuûa chuùng ta trôû neâm moät tôø baùo haøng ngaøy ñuû söùc choáng choûi vôùi phaûn ñoäng, ñeå binh vöïc hoøa bình töï do, côm aùo cho ñoàng baøo chuùng ta.

P.C. Toâi cheùp baøi baùo naøy roài gôûi Cho Quoác hoäi nghieâm xeùt noãi loøng cuûa ngöôøi Coäng saûn cuõ, nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ. So ño cheá ñoä thöïc daân vôùi cheá ñoä (gì?) cuûa ta. Baøi kyû nieäm treân ñaây coù noùi: khi tôø Daân chuùng soá 1 ñöôïc yeân “Chuùng toâi can thieäp ngay ñeán vaán ñeà chia coâng ñieàn cho daân ngheøo möôùn can thieäp vuï daân ñoùi Caø Mau”. Ñoù laø Ñaûng thaàm kín khen toâi, vieát baøi vaø phoùng söï veà tình caûnh noâng daân. Toâi kyù hieäu laø Uy Ñoâng. Chæ coù Nguyeãn Vaên Kænh nghe toâi “chieát töï” noùi ñoù laø gioïng ñoïc chöõ Taây “Qui donc”


17

Thôøi ñoù sôû maät thaùm hay môøi Geùrant tôø baùo ñeán hoûi baøi naøy, baøi kia laø cuûa “qui donc?” ai vieát, laøm cho ngöôøi laøm baùo maø hieåu söï ñôøi vaø can ñaûm (ít nhöùt nhö cho toâi) phaûi ngoå ngaùo traû lôùi raèng: - Phaùp luaät khoâng cho pheùp nhaø ñöông cuoäc hoûi vaäy! Luoân tieän xin Quoác hoäi ñoïc baøi cuûa toâi ñaêng trong Daân Chuùng soá ra ngaøy 22-10-1938. Caùi töïa khoâng, thuôû aáy ñaõ laøm cho baïn gheâ xöông cho taùc giaû. “Chung quanh daân ñoùi bieåu tình ôû Haäu giang. Chính phuû haõy laáy can ñaûm maø nhaän SÖÏ THAÄT, NHIEÄM VUÏ cuûa mình” Baøi baùo naøy coù phaàn keát thuùc. “Chuùng toâi kòch lieát phaûn ñoái söï giam caàm ngöôøi ñi bieåu tình vaø keâu gaøo chính phuû haõy can ñaûm maø nhìn nhaän söï thaät ñeå cho ngöôøi voâ toäi khoâng bò tuø oan. Haõy coù can ñaûm maø nhaän roõ nhieäm vuï cuûa mình ñeå möu nhöõng phöông phaùp hay hôn loái khuûng boá, ñeå cöùu vôùt ñaùm daân saép cheát. Moät laàn nöõa, chuùng toâi laëp laïi maáy khoaûn ñeà nghò cuûa chuùng toâi vaø mong chính phuû haõy caàn kíp thöïc haønh cho daân ngheøo nhôø. a/ trôï caáp chu toaøn cho daân ñang ñoùi ñöôïc taïm no. b/ môû laïc quyeân, cho pheùp quyeân goùp. c/ Môû caùc cuoäc kieán truùc ñeå coù vieäc laøm cho daân ñoùi. d/ mieãn thueá cho hoï. ñ/ thaû ngay nhöõng ngöôøi bò baét voâ côù. Uy Ñoâng Toâi laøm baùo. Toâi thaáy laïi saéc maë töôi roùi cuûa maù toâi khi noùi vôùi maáy baø baïn: - Con toâi vieát nhöït trình. Toâi ñoåi doøng suy nghó ñeå noùi chuyeän cho vui. Ngöôøi vieát nhöït trình, maø laïi laø nhöït trình cuûa ñaûng thì laø ngöôøi ñaõ soáng trong loøng daân, ñeå noùi cho daân nghe nhöõng ñieàu cuûa thôøi ñaïi maø ngöôøi daân caàn bieát. Vieát nhöït trình laø gaây dö luaän cho daân noùi nhöõng ñieàu caàn thieát cho söï soáng cuûa daân. May quaù toâi ñaõ sôùm ñoïc ñöôïc trong “lòch söû trieát hoïc” maáy caâu noùi cuûa phaùi daân chuû coå Hy laïp: “ Moïi vieäc ôû ñôøi ñeàu phuï thuoäc vaøo daân, vaø ñeán löôït ngöôøi daân phuï thuoäc vaøo lôøi noùi”. Vaø toâi ñaët ra cho toâi: vieát nhöït trình ñeå coù lôøi coäng höôûng vôùi lôøi noùi cuûa daân. Phöôùc cho toâi ! Hoài coøn hoïc naêm thöù 3 Petrus Kyù, toâi nhôø chaùu Phan Ngoïc Toân (veà sau noù laø oâng baùc vaät veà “caàu coáng”, ngöôøi Ñoâng Döong thöù saùu ñoå ñaït tröôøng Ponts et Chausseùes de Paris) noù keøm toâi vieát Phaùp vaên, ñeå sang naêm thi diploâme. Noù Bieåu toâi ñoïc Thaùnh kinh (La Sainte Bible) maø coá gaéng vieát deå hieåu theo nhö vaäy. Toâi vieát sao noåi theo nhö vaäy. Nhöng toâi bieát ñöôïc caùi “nguyeân toäi” maø ngöôøi thöôøng hay goïi laø “toäi toå toâng”. Toâi vieát baùo, ñeâm khuya ngoài naën chöõ, chuyeän toäi toå toâng naøy coäng höôûng vôùi lôø cuûa K.Marx, trong loøng toâi: “Khoâng sôï haõi nhöõng keát luaän cuûa chính mình vaø khoâng luøi böôùc tröôùc söï va chaïm vôùi nhöõng keû caàm quyeàn”


18

Toâi ngoài vieát baùo, tai coù nghe tieáng khua cuûa chuøm chìa khoùa khaùm lôùn, vaø tieáng chuoâng cuûa nha thôø Ñöùc Baø, gôïi “toäi toå toâng”. (toâi nghó ñeán baïn coù nghe, nhöng khoâng roõ aát giaùp, neân toâi giôû Kinh thaùnh maø cheùp ra ñaây mieáng laï mieäng aên chaéc thaáy ngon). “Vaøo ngaøy Yakweh Dieu (Ya veâ Thieân Chuùa) laøm ra ñaát vaø trôøi thì treân ñaát chöa coù buïi caây, ñoàng ruoäng naøo, chöa coù coû laû ñoàng ruoäng naøo vì Ya veâ Thieân Chuùa khoâng cho möa xuoáng treân ñaát vaø chöa coù ngöôøi ñeå canh taùc ñaát ñai. Moät con nuôùc töø ñaát ñaåy leân vaø cho caû maët ñaát uoáng ñaõ. Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ naén hình ngöôøi vôùi buïi laáy töø ñaát ñai vaø Ngöôøi ñaõ haø hôi soáng vaøo muõi noù vaø ngöôøi ñaõ thaønh maïng soáng. “Vaø Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ troàng vöôøn caây ôû Eden veà phía Ñoâng vaø Ngöôøi trong ñoù ngöôøi ñaõ ñöôïc Ngöôøi naën ra. Vaø Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ cho töø ñaát moïc leân moïi thöù caây coái söôùng maét vaø aên ngon laønh vaø caây söï soáng ôû giöûa vöôøn cuøng caây söï bieát toát xaáu. Moät con soâng töø Eden chaûy ñeán ñeå cho vöôøn uoáng vaø töø ñoù, noù chia laøm boán nhaùnh. Teân nhaùnh thöù nhöùt laø Phi son, noù chaûy voøng quanh taát caû ñaát Hevilath laø nôi coù vaøng. Vaøng ñaát aáy laø thöù vaøng toát ôû ñoù cuõng coù nhuõ höông vaø maõ naõo vaø teân soâng thöù hai laø Gehon noù chaûy voøng quanh taát caû ñaát Couseh. Vaø teân song thöù ba laø Tigre. Noù chaûy phía ñoâng Assur vaø soâng thöù tö laø Euphrate. Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ ñem ngöôøi ñaët trong vöôøn Eden ñeå noù canh taùc vaø giöõ vöôøn. Vaø Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ truyeàn daïy ngöôøi raèng: “moïi caây trong vöôøn, ngöôi ñeàu ñöôïc aên. Nhöng caây “söï bieát toát xaáu” ngöôi khoâng ñöôïc aên vì ngaøy naøo ngöôøi aên noù, taát ngöôøi seõ cheát.” Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ phaùn: “khoâng toát, neáu ngöôøi chæ coù moät mình. Ta seõ laøm cho noù coù caùi gì trôï giuùp ñöông ñoái vôùi noù” vaø Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ naên ra töø ñaát ñai moïi thöù daõ thuù vaø moïi gioáng chim trôøi vaø Ngöôøi daãn ñeán cho ngöôøi ñeå xem noù goïi laøm sao. Vaø moïi maïng soáng heã ngöôøi goïi sao thì teân laø vaäy vaø ngöôøi ñaë teân cho moïi thuù vaät vaø chim trôøi cuøng moïi daõ thuù. Nhöng phaàn ngöôøi, ngöôøi vaãn khoâng gaëp ñöôïc söï trôï giuùp naøo ñöông ñoái. Vaø Ya ve Thieân Chuùa ñaõ giaùng xuoáng treân ngöôøi moät giaác teâ meâ vaø noù nguû thieáp ñi. Vaø Ngöôøi ñaõ ruùt laáy moät xöông söôøn cuûa noù, ñoaïn laáp thòt vaøo. Vaø treân söôøn ñaõ ruùt töø ngöôøi, Ngöôøi ñaõ xaây thaønh ngöôøi ñaøn baø. Ñöôïc Ngöôøi daãn ñeán vôùi ngöôøi. Vaø noù ñaõ noùi: “Phen naøy naøng laø xöông töï xöông toâi, thòt töï thòt toâi. - Naøng seõ ñoäi danh laø “ñaøn baø” vì ñaõ döôïc ruùt töø ñaøn oâng. Bôûi theá maø ñaøn oâng seõ boû cha meï vaø khaêng khít vôùi vôï mình vaø cuõng seõ neân moät thaân xaùc.(et ils deviennent une seule chair) Vaø caû hai ñeàu traàn truoàng, ngöôøi vaø vôï noù, maø chuùng khoâng hoå ngöôi. SA NGAÕ (ngöôøi bò ñuoåi ra khoûi laïc vieân) Vaû raén laø con vaät tinh ranh hôn moïi daõ thuù, Ya veâ Thieân Chuùa laøm ra. Noù noùi vôùi ngöôøi ñaøn baø. “Haún Thieân Chuùa ñaõ phaùn: Caùc ngöôi khoâng ñöôïc aên caây naøo trong vöôøn? Ngöôøi ñaøn baø noùi vôùi raén: “Quaû caây trong vöôøn chuùng toâi ñöôïc aên. Nhöng veà quaû caây ôû giöûa vöôøn thì Thieân Chuùa ñaõ phaùn: “Caùc ngöôi khoâng ñöôïc aên, khoâng ñöôïc rôø ñeán keûo phaûi cheát” vaø raén ñaõ noùi vôùi ngöôøi ñaøn baø: Chaúng cheát choùc gì ñaâu!” Quaû nhieân Thieân Chuùa bieát: ngaøy naøo caùc ngöôi aên noù, maét caùc ngöôi seõ môû ra vaø caùc ngöôi seõ neân nhö nhöõng Thieân Chuùa bieát caû toát xaáu. Vaø ngöôøi ñaøn baø ñaõ nhìn, quaû laø caây phaûi ngon. Maø nhìn thì söôùng maét. Noù ñaùng quí thaät, caùi caây aáy, ñeå ñöôïc tinh khoân.


19

Vaø baø ñaõ haùi laáy quaû maø aên, baø cuõng trao cho choàng ôû beân baø. Vaø oâng ñaõ aên vaø maét caû hai ñöùa ñaõ môû ra. Chuùng bieát laø chuùng traàn truoàng. Chuùng ñaõ khaâu laù vaû laøm khoá cuûa mình. Chuùng nghe tieáng böôùc cuûa Ya veâ Thieân Chuùa taûn trong vöôøn vôùi gioù hiu hiu thoåi chieàu hoâm, vaø ngöôøi vôï ñi nuùp mình khuaát maët Thieân Chuùa giöõa nhöõng caây trong vöôøn. Vaø Ya veâ Thieân Chuùa goïi ngöôøi maø raèng: “Ngöôi ôû ñaâu ?” Vaø ngöôøi noùi “Toâi nghe tieáng böôùc cuûa ngöôøi trong vöoøn vaø toâi sôï, vì toâi traàn truoàng neân toâi ñaõ nuùp mình ñi”. Vaø Ngöôøi ñaõ phaùn:” Ai ñaõ maùch cho ngöôi laø ngöôi traàn truoàng ? Hoïa chaêng laø ngöôi ñaõ aên caây ta ñaõ caá ngöôi khoâng ñöôïc aên ?” vaø ngöôøi thöa: “Ngöôøi ñaøn baø maø Ngöôøi ñaõ ñaët beân toâi, chính y thò ñaõ haùi nôi caây aáy cho toâi, neân toâi ñaõ aên”. Vaø Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ noùi vôùi ngöôøi ñaøn baø: “Taïi sao ngöôi laøm theá ?” Vaø ngöôøi ñaøn baø thöa: “Raén ñaõ phænh toâi neân toâi ñaõ aên”. Vaø Ya veâ Thieân Chuùa phaùn vôùi con raén: “Bôûi ngöôi ñaõ laøm theá thì ngöôi haõy laø ñoà chuùc döõ giöõa moïi thuù vaät, cuøng daõ thuù heát thaûy ! Ngöôi haõy leâ buïng vaø aên ñaát buïi moïi ngaøy ñôøi ngöôøi ! Ta seõ ñaët haän thuø giöõa ngöôi vaø ngöôøi ñaøn baø, giöõa doøng gioáng ngöôi vaø doøng gioáng noù. Doøng gioáng noù seõ ñaïp ñaàu ngöôi, coøn ngöôi seõ taép laïi goùt chaân (et tu la meutriras son talon)” Vôùi ngöôøi ñaøn baø, Ngöôøi phaùn: Ta seõ gia taêng ñau ñôùn cho ngöôi trong vieäc thai ngheùn cuûa ngöôi ! Trong ñau ñôùn ngöôi seõ sinh con ñeû caùi. Vôùi choàng ngöôi haêm hôû, ñoân ñaû. Nhöng noù seõ thoáng trò ngöôi. Vaø vôùi ngöôøi, Ngöôøi phaùn: “Vì ngöôi theo tieáng noù maø aên caây. Ta ñaõ truyeàn cho ngöôi raèng ngöôi khoâng ñöôïc aên thì ñaát ñai naøy haõy laø ñoà chuùc döõ, vì côù ngöôi coù ñau khoå ngöôi môùi nhôø ñöôïc noù maø aên, moïi ngaøy ñôøi ngöôi. Nhöõng gai cuøng goác, noù seõ moïc leân cho ngöôi, ngöôi seõ aên coû laû ngoaøi ñoàng noäi. Moà hoâi ñaãm maët, ngöôi môùi coù baùnh aên, cho ñeán luùc ngöôi veà laïi buïi ñaát vì töø ñaát ngöôi ñöôïc ruùt ra. Bôûi ngöôi laø buïi ñaát, ngöôi seõ trôû veà ñaát buïi Ngöôøi goïi teân vôï mìng laø Eøve vì baø laø meï caùc sanh linh heát thaûy. Vaø Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ laøm cho ngöôi vaø vôï aùo chuøng baèng da thuù maø maëc cho chuùng vaø Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ phaùn: ”Naøy ngöôøi ñaõ neân nhö moät vò trong chuùng ta bieát ñöôïc toát xaáu. Baây giôø phaûi laøm sao cho noù ñöøng giöông tay haùi caû caây söï soáng nöõa maø aên, haàu ñöôïc soáng maõi maõi”. Vaäy Ya veâ Thieân Chuùa ñaõ xua ngöôøi khoûi vöôøn Eden Ngöôøi ñaët traàn ñoàng nhöõng Cheùrubins vaø göôm hoûa haøo chôùp chôùp ñeå canh giöõ loái caây söï soáng”. (naøy caùc baïn giaø CS mình! ÔÛ vaøm ñöôøng ñi vaøo söï soáng maø coù ñöôïc chuyeän aên traùi caám naøy coù phaûi laø hay tuyeät hay khoâng. Chuùa phaùn:”naøy ngöôøi vì ngöôi aên traùi caám maø bieát ñöôïc toát xaáu. Vì ngöôi khoâng nghe ta neân haõy laøm laáy maø aên” Töø aáy con ngöôøi laáy trí tueä maø xöû söï vôùi cuoäc ñôøi maø daãn daét con ngöôøi laøm cuoäc caùch nhaân vaên maø ngöôøi cuûa nöôùc Phaùp 1789 ñaõ noå löïc cho theá giôùi hoïc theo. Xin anh em beân ñaïo, roäng loøng ñoái vôùi cuoäc suy nghó töï do, cuûa moät ngöôì voâ thaàn treû ñang ñi vaøo nghieäp laøm baùo). Chaéc baïn cuõng thaáy toâi laøm nhö ñöùa treû ñang chôi saép goå thaønh hình, toâi caét daùn hình naøy hình noï cho baïn nhìn, nghæ meät cho con maét. Caùi kieáp laøm baùo ñaûng cuûa toâi chæ coù 3 naêm.


20

3 naêm tröôùc nhaäp theá söï baèng moät tôø truyeàn ñôn. Hoâm nay laø moät baøi dieãn vaên vaøo buoåi maõn kieáp. Theo saùng kieán cuûa 2 löông höõa baùo chí (Taây vaø Ta) moät hoäi nghò baùo chí ñöôïc toå chöù ôû Saøi goøn. Cuoäc hoïp naøy phaûi ñöôïc nhaø baùo cao tuoåi laø cuï Huyønh Thuùc Khaùng khai maïc. Nhöng gaàn tôùi ngaøy hoïp, cuï ñieän voâ caùo bònh. Bôûi vaäy taïi hoäi quaùn AJAC (löông höõu baùo chí Nam kyø), ngöôøi ta hoïp chôùp nhoaùng löïa ngöôøi treû tuoåi nhaát. Thaày kieän J.Loye haát haøm veà toâi. Oâng Buùt Traø ngoài beân caïnh, keùo toâi ñöùng daäy. Oâng naøy “chuû” tôø baùo Saøi goøn, coøn giôùi thieäu toâi ngöôøi chieán só coù coâng vöøa roài cho Töï Do baùo chí. Toâi khoâng laøm khaùch, thay maët cho baùo Daân Chuùng töùc laø cho Ñaûng maø nhaän lôøi. Baøi dieãn vaên cuûa toâi, lôøi leõ noù daàu sao...cuõng deå thöông. Thöa caùc Ngaøi, Thöa caùc baïn, Ñöùng treân dieãn ñaøn giôø naøy ñeå chaøo caùc ngaøi vaø caùc baïn, toâi vöøa ñöôïc haân haïnh vöøa ñaëng moät söï vui möøng. Haân haïnh, thay cho nhoùm Daân Chuùng, moät nhoùm luoân luoân laáy söï ñoøi caùc quyeàn Töï do daân chuû, cho daân toäc VN laøm caùi muïc ñích tranh ñaáu haøng ngaøy cuûa mình trong giai ñoaïn naøy, trong moät cuoäc hoäi hieäp goàm caùc phaàn töû, maëc daàu ñöùng vaøo ñòa vò giai caáp khaùc nhau, thuoäc nhieàu xu höôùng chính trò baát ñoàng nhöng trong oùc vaãn ñoàng moät tinh thaàn cao thöôïng laø yeâu chuoäng töï do, Vui möøng ñöoïc nhaän söù maïng aáy laøm caùi boån phaän cao trong moät ñöùa con cuûa daân toäc VN. Toâi hieåu caùi boån phaän aáy laø ngoaøi söï tranh ñaáu vì giaù trò kieáp soáng cuûa mình coøn phaûi binh vöïc söï phaùt trieån cuûa daân toäc, ñoøi töï do. Quyeát phaûi coù töï do môùi mong baûo toàn daân toäc ñöôïc. Caùi ñeàu kieän sinh toàn cuûa caû daân toäc haún laø phaûi coù töï do ñuû thöù kia, chôù coù phaûi chæ laø töï do ngoân luaän khoâng ñaâu? Nhöng ôû ñaây haàu heát caùc Ngaøi, caùc baïn muoán daønh phieân nhoùm quí hoùa, hieám hoi naøy rieâng cho söï töï do ngoân luaän tröôùc ñaõ, ñi coi ! ÔÛ xöù naøy tuy laàn löôït ty kieåm duyeät ñaõ boû, ñeán ngaøy 30-8 naêm vöøa roài do söùc tranh ñaáu cuûa toaøn theå daân chuùng, neân baùo chí coù quyeàn xuaát baûn nhöng töï do ngoân luaän vaãn coøn naèm trong tay chính phuû. Theâm moät môù hình luaät aùc nghieät giuùp tay, chính phuû luoân ñaøn aùp tö töôûng cuûa daân, ñaøn aùp vôùi moät kho daãy ñaày khí giôùi saéc beùn. Xin haõy doøm quanh choã ngoài cuûa mình, quí Ngaøi vaø nhöùt laø caùc baïn laøm baùo seõ thaáy söï vaéng maët cuûa raát thaûm ñaïm teâ taùi cuûa maáy oâng Nguyeãn An Ninh, Nguyeãn Vaên Taïo, Döông Baïch Mai, Traàn Vaên Hieån, Traàn Vaên Quaûng, Taï Thu Thaâu, Nguyeãn Vaên Soá...chính ñoù laø nhöõng vò töû ñaïo cuûa tö töôûng töï do, chính ñoù laø nhöõng naïn nhaân ñaùng thöông haïi nhöùt cuûa caùc saéc lònh quaù gaét gao ñaët ra ñeå keàm toûa töï do ngoân luaän. AÛ raäp dang ngoân coù caâu: “ ngöôøi ta neùm ñaù leân caây coù traùi vaøng” muoán gieát caû yù chí cuûa daân, ngöôøi ta laïi nhaém vaøo nhöõng ngöôøi coù trí thöùc, coù can ñaûm ñem ra maø traàn toá. Tuø ñaøy nhöõng ngöôøi ñoù, chöa cho laø ñuû, chính phuû laïi coøn duøng moät chính saùch baùo thuø saâu saéc gia cho moãi ngöôøi 5,10 naêm bieät xöù laøm cho söï soáng cuûa hoï vaát vaû long ñong ñeå gieát bao nhieâu tinh thaàn khí phaùch.


21

Muoán traùnh cho xaõ hoäi vaên minh ngaøy nay moät söï ñieám nhuïc, toâi khoâng keùo daøi hoà sô caùc cuoäc ñaøn aùp dö luaän quaàn chuùng baèng loái tuø ñaøy laøm chi. Trong toøa aùn, töï do ngoân luaän coù may maø khoûi thaàn coâng lyù chaän coå, thì ngoaøi ñöôøng phoá, khaép daân gian, nhieàu cô quan khaùc cuûa chính phuû cuõng laäp taâm xieát hoïng. Cho ra moät tôø baùo, ngöôøi ta khoâng vui loøng, anh quaûn lyù ôû tuø maø nhöõng ngöôøi vieát baùo, ñeán anh chaïy giaùy cuõng mang chung soá phaän. Ngöôøi ñi baùn baùo daïo phaûi xin giaáy oâm baùo ñi baùn ngoaøi ñöôøng. Nhöng coù keû vì söï soáng phaûi chaïy ngöôïc chaïy xuoâi, sao luïc khai sinh, chuïp aûnh ñeán xin giaáy aáy, ngöôøi ta laïi khoâng cho vì coøn phaûi taám giaáy thoâng haønh. Ngöôøi ñi phaùt truyeàn ñôn bò nhoát boát, thaày thôï caàm truyeàn ñôn vaøo sôû, lieàn maát cheùn côm. Bieåu ngöõ daùn beân ñöôøng daàu ñuùng luaät baùch phaàn lôùn cuõng bò loät mieäng, chaø ñaïp. Nhieàu ngöôøi vieát bieåu ngöõ, vöøa roài phaûi chòu phaït vaï tröôùc toøa. Tuy ñaõ ñaùnh thueá coø thô nhöng ngöôøi ta cuõng tìm theá, nhöùt laø maáy luùc sau naøy, khoâng trao baùo cho ñoäc giaû. Töø söï ñaøn aùp ngoân luaän, ngöôøi ta laïi ñi ñeán söï trôû ngöng söï laøm vieäc cuûa tö nhaân. Nhaø in, nhaø baùo, saùch tuy haøng naêm phaûi chòu thueá cao nhöng bò haêm he khoâng ñaëng aán loaùt, phaùt haønh baùo laøm gheâ tai, gheâ maét chính phuû. Coøn naøo taêng cao thueá giaáy, ñeán 150% ñeå söï xuaát baûn baùo chí truyeàn raûi tö töôûng töï do khoâng deå beà maø phaùt trieån. Theâm vaøo nhöõng haønh ñoäng aáy, chuùng taa khoâng theå queân söï caám saùch bình daân, thöù côm reû tieàn cho trí oùc aáy, thì hoûi coøn quyeån naøo khoâng bò caám taøng tröõ, löu haønh? Xöù Nam kyø laø xöù, ôû Ñoâng Döông, moät mìng ñaõ höôûng töï do baùo chí maø quyeàn ngoân luaän coøn eo heïp döôøng naøo thì thöû hoûi tình caûnh ñoàng baøo Trung Baéc coøn khoán ñoán ñeán möùc naøo ? Neáu phaûi keå moät chính phuû naøo ñaøn aùp töï do tö töôûng, töï do ngoân luaän moät caùch daõ man nhöùt, khoác lieät nhöùt laø phaûi noùi ngay chính phuû Trung kyø ñaõ duøng phöông saùch boùp cheát nhöõng tôø baùo xuaát baûn trong ñòa haït, caám löu haønh taøng tröõ saùch baùo xuaát baûn ôû ngoaøi, haêm doïa vaø laøm khoù deã ñoäc giaû, ngaên caûn baét bôù coå ñoäng vieân. Ñöøng noùi chi xa xoâi, cöù keå töø sau khi Maët traän Bình Daân leân naém chính quyeàn ôû Phaùp, thì soá baùo cheát ôû Trung kyø cuõng treân soá chuïc. Vuï aùn cuûa hai daân bieåu Nguyeãn Xuaân Caùc, Nguyeãn Ñan Queá ñaõ cho ta thaáy thaøi ñoä taøn baïo hieåm aùc cuûa chính phuû Nam trieàu ñeán böïc naøo roài ! Theá maø nay cuøng vôùi theá löïc phaûn ñoäng thuoäc ñòa, hoï ñang vaän ñoäng saùp nhaäp Baéc kyø vôùi Trung kyø trôû laïi hieäp öôùc 1884. Quí ngaøi quí baïn ñöøng sôï toâi seõ ñem vaán ñeà naøy maø noùi chính trò daøi doøng. Khoâng toâi vaãn ñöùng chaéc treân mieáng ñaát töï do ngoân luaän ñaáy thoâi. Vaän ñoäng trôû laïi hieäp öôùc 1884 laø ngöôøi ta ngoaøi caùch coá taâm chia reõ daân toäc VN, muoán keùo ñoàng baøo ñaát Baéc ñang soáng trong tình caûnh ngoäp hôi nín thôû, traåy sang moät tìng caûnh ñoäc ñoaùn hôn, aùm chöôùng, chuyeân cheá hôn cuûa boïn vua quan. Chuùng ta ñaõ vì söï ñôøi Töï Do ngoân luaän khaép nöôùc maø giôø naøy ñeán ñaây nhoùm hoïp thì boån phaän - ñaõ noù laø boån phaän cuûa ta laø phaûn ñoái söï trôû laïi 1884. Cuøng chung moät daân toäc thì cuøng moät vaän maïng nhö nhau môùi phaûi, ta khoâng ñeå ai rieâng reû ta, ta khoâng ñeå ai chia xeû ñoàng baøo ta ñöôïc. Ñöùng tröôùc söï keâu gaøo tranh ñaáu, veà söï thoáng nhaát daân toäc VN, toâi töôûng chuùng ta cuõng neân nghieâng mình chaøo laøng baùo ngoaøi Baéc. Maëc daàu khoâng coù moät hình thöùc toå chöùc coâng khai cho anh em baùo giôùi, Haø Thaønh ñaõ thaáy cô nguy cho toaøn theå daân toäc maø keát


22

thaønh moät khoái. Chæ coøn troâng chôø söï ñoaøn keát cuûa laøng baùo Nam kyø chuùng ta thì khoái aáy seõ thaéng ñöôïc caùi thaâm taâm chuyeân cheá cuûa Ñeá Quoác, cuûa vua quan. Thôøi buoåi naøy, hoï ñang cuøng nhau aâm möu giöït laïi caùc muïc töï do nhoû nhaët cuûa daâm maø tröôùc tieân laø ñaøn aùp töï do ngoân luaän. Vì töø tröôùc tôùi giôø ta coù thaáy chính phuû thuoäc ñòa cuøng vua chuùa xöù naøy coù neä moät phöông phaùp khoác haïi naøo ñaâu ñeå ñaøn aùp ngoân luaän cuûa daân. Laøm nhö theá töôûng ñaâu phaù daäp taét ñaëng ngoøi dö luaän, traùi laïi ngöôøi ta chæ gaây theâm söï oaùn haän ñeå laøm cho daân chuùng caøng thaáy töï do ngoân luaän laø caàn thieát. Töø tröôùc ñeán giôø trong caùc cuoäc bieåu tình khaép xöù luoân luoân khaåu hieäu aáy caøng ñaëng daân chuùng neâu cao. Ñaø tranh ñaáu cho ta höôûng söï töï do xuaát baûn ngaøy nay laø daân chuùng ñaõ hieåu raèng caàn phaûi coù töï do ngoân luaän ñeå toá caùo bao nhieâu noãi voâ ñaïo baát coâng cuûa chính saùch cai trò, ñeå baøi toû nhöõng noåi ñau ñôùn khoå sôû trong ñôøi soáng cuûa mình. Noùi ñeán ñaây, toâi laïi baét nhôù ngay ñeán lôøi khí tieát cuûa cuï Phan Chu Trinh, ngöôøi maø tuoåi treû cuûa toâi khoâng cho toâi hieåu roõ, ñeå caøng meán phuïc baèng quí ngaøi vaø quí baïn ñaõ meán phuïc oâng. Tình caûnh daân ta thaät laø moät ñöùa con baùn, bò ñaõy laøm con maøy ñöùa ôû neáu ta khoâng bieát môû mieäng ra noùi vôùi nöôùc Phaùp raèng ta muoán theá naøy, ta xin theá khaùc, khoâng ñöôïc theá thì ta ñoùi loøng, khoâng ñöôïc theá thì ta reùt xaùc...Traêm söï ôû söùc mình, muoán sao mình phaûi noùi, moät ngöôøi noùi khoâng coâng hieäu thì hai ngöôøi noùi roài ñeán boán, naêm, saùu, baûy...möôøi ngöôøi noùi, moät traêm, moät ngaøn roài ñeán maáy muoân, maáy öùc ngöôøi ngöôøi noùi, noùi maõi cuõng phaûi ñeán ñöôïc, neáu ta khoâng baèng loøng maø cuøng nhau bieåu tình thì chính phuû thi haønh vôùi ai? Aáy theá, quyeàn töï do aên noùi laø then choát caùc ñaëc quyeàn khaùc cuûa daân toäc. Thì caùc nhieäm vuï cuûa chuùng ta, caùc nhaø laøm baùo, nhöõng keû vieát vaên phaûi ñoøi laáy töï do ngoân luaän cho ngöôøi ta khoâng theå beû caùn vieát trong tay chuùng ta, ñeå ta laøm ñoäi tieân phong soi ñöôøng roïi neûo cho daân toäc mình thoaùt khoûi phaän con maøy ñöùa ôû”. Thöa quí ngaøi, Thöa quí baïn, Tröôùc maét chuùng ta kia laø nhöõng vieãn caûnh toái taêm u aùm, khoùi löûa giaëc giaõ mòt môø. Ñöùng treân taám loøng yeâu meá queâ höông xöù sôû, ta haõy xem, thieáu taát caû töï do, lieäu daân toäc ta coù theå töï toàn, töï veä trong cuoäc xoâ xaùt saén ñeán, nay mai khoâng? Caùi nguyeân toá sinh toàn cuûa daân toäc ta laø töï do moïi ñieàu töï do daân chuû. Vì moät daân toäc VN thoáng nhöùt cöôøng thònh, töï do, toâi khaån thieát keâu gaøo loøng yeâu meán daân toäc cuûa caùc ngaøi, caùc baïn ñeå ngaøn ngöôøi nhö moät ñöùng leân ñoøi: ngoân luaän töï do. Treân ñöôøng tranh ñaáu, beân caïnh quí ngaøi, quí baïn luoân vaün coù chuùng toâi. Tröôùc khi rôøi dieãn ñaøn naøy toâi xin ñöa ra ñeà nghò: Thaøng laäp sau buoåi nhoùm hoïp naøy moät uûy ban toå chöùc ñeå ñi tôùi söï thaønh laäp baùo giôùi cho Nam Trung Baéc kyø, cho toaøn theå Ñoâng Döông ñeå caàn kíp tranh ñaáu choáng söï trôû laûi hieäp öôùc 1884. Ñeå tieán böôùc treân hình thöùc moät maët traän quoác gia daân chuû VN ñoøi thoáng nhöùt daân toäc, ñoøi thöï hieän moät hieán phaùp daân chuû cho xöù sôû. (Ñaêng laïi treân Daân Chuùng soá ra ngaøy 30 Aout 1938) Caùi baøi naøy cuûa thaèng em nhoû thaät laø sieâu vaên chöông, thì coøn noùi ! Noù laïi laø sieâu thôøi gian vaø sieâu khoâng gian.


23

Neáu ai coù muoán ñoïc noù trong Quoác hoäi hay trong Maët traän thì laáy ñoïc; söûa vaøi choå thoâi noù vaãn caäp nhöït maø laïi thoûa loøng. Ngaøy naøy chaéc caùc baïn ñoïc noù maø cöôøi. Ngaøy tröôùc Trung öông Ñaûng (toâi duøng maät maõ laø “ôû trong”) buoâng tay cho ñaùm coâng khai vieát, coù thaáy gí sai thì seõ nhaéc baûo laïi sau. Caùi baøi dieãn vaên khaù quan troïng naøy toâi cöù moät mình “nhö toâi” maø vieát. Thöùc suoát ñeâm. Vieát roài. Qua nhaø baùo ñoïc cho anh em nghe. Ñaùm Xích Ñieåu, Minh Tranh, Löu Quí Kyø, Leâ Vaên Kieät, Döông Trí Phuù ñeàu laø ngöôøi vieát ñöôïc, ngoài chung quanh Nguyeãn Vaên Kænh. Nghe ñoïc roài, Xích Ñieåu mau mieäng noùi baèng tieáng Taây: “C’est deùclamatoire”. Cuõng laø reùo raéc. Khoâng ai noùi gì nöõa heát, nhöôøng cho Ngyeãn Vaên Kænh noùi “lôøi cuoái cuøng”. YÙ ta noùi: “Con uùt cuûa Phan Chaâu Trinh xoû quaàn aùo, thaét caø vaït cho ngon roài ñi. Saép tôùi giôø roài. Cöù vaäy maø ñoïc. Caùi vaên nhuoäm bieàn ngaãu, phuøng mang trôïn doïc. Nhöng deùclamer, taäp dieãn thuyeát. Ngöôøi Saigon hoïc gioûi. Ai ñi cheâ cöôøi lôøi chuû nhaø môøi vuïng, maø queân maâm gioã...coù moùn ngon”. Giôø thì toâi “phaûi” noùi veà toâi VIEÁ T SAÙCH”. Taïi sao laïi phaûi ? Laø tri ôn. Ñaûng ñaõ nhaém nhía sau ñoù maø “nuoâi thuùc” toâi. Trong thôøi ÑCSÑD nöûa uùp nöûa môû coù baùo coâng khai l’Avant-garde, Le Peuple, ñeán Daân Chuùng, caùc anh Taïo, Mai, Ninh, Nguyeãn, Quaûng cöù leõo ñeõo ñi ôû tuø. ÔÛ ngoaøi,taïi toøa soaïn cuõng coøn 5, 7 ñöùa, Nguyeãn Vaên Kænh laøm ñaàu. Ngaøy kia coù chò baùn traàu ñeán noùi nhoû : “voâ tieäm caø pheâ baø Xaåm ôû Nguyeãn Taán Nghieäm, coù ngöôøi muoán gaëp”. Toâi ñi ñeán ngay gaëp moät vi coâng töû luïc tænh, maë shang tung maøu voû tröùng gaø, cuûng giaøy ñen vaø caø vaït, mang kieán ñen, ñaàu ñoäi panama, tröôùc maët coù taùch caø pheâ lôùn. - Oâi ! sao anh ñi nhö vaày? - Coù vieäc môùi dieän nhö vaày. - OÂ naøn phoø, cho toâi moät xíu quaåy. Toâi giaønh chuû ñoäng noùi lôùn baèng tieáng ngöôøi Saigon. - Toâi coù vieäc phaûi ra ñaây. Nhôn tieän goïi anh ñeán trao maáy baøi baùo. Toâi caàm cuoän giaáy. Ngoài xuoáng ñoå taùch caø pheâ ra dóa, chôø xem coi coù daën doø gì. Teù ra anh aáy chæ noùi: baây giôø chæ coøn coù moät mình anh vaø maáy anh nöûa. Nhöng ai coù vieäc naáy. Phaàn anh coá gaéng ñi. Laàn naøy maáy anh ñöôïc ra tuø, toâi seõ cho anh ñi Lieân xoâ hoïc. Toâi caûm ñoäng quaù muoán khoùc. Anh aáy lieäng moät caéc leân baøn, roài ñöa baøn tay cho toâi naém vaø ra ñi. Toâi khoâng nhìn theo. Maø nhìn vaøo dóa caø pheâ ñaõ nguoäi. Toâi böng dóa maø uoáng theo ngöôøi Saigon ngheøo. Toâi thaát trong coå coù caùi haäu laø tình thöông cuûa anh vöøa roài, Haø Huy Taäp. Luùc aáy chöa coù baùo Daân Chuùng, ñang coøn baùo Le Peuple.


24

Anh Döong Baïch Mai khoâng bò vöôùng maáy baøi baùo La Lutte neân ñang gaàn guõi, vieát baøi cho baùo, söûa baøi cho chuùng toâi. Anh Mai thöôøng noùi vôùi chuùng toâi laø maáy con gaø chaï, chöa ra tröôøng ñöôïc. Nhöng aûng cuõng ñoaùn thaáy söï öu aùi cuûa “ôû trong” ñoái vôùi toâi, neân noùi vôùi Kænh: “Ñaûng “cho nöôùc” con gaø Traán, ñaõ xoå “buoâng ñuoâi”, qua maáy nhang coi gioø ñaù ñöôïc”. Nhôù anh Hai Mai quaù ! Hoâm mí-tinhôû raïp haùt Thaønh Xöông, toâi tröôûng ban toå chöùc phaûi noùi ñaàu. Vaø noùi vaán ñeà khoù: nhöõng töï do chính trò. Khoù laø vì, noùi noù khoâng khoûi ñuïng chaïm ñeán cheá ño thöïc daân... Nhöng saùng hoâm sau, caùc baùo quoác ngöõ ñeàu khen coù duyeân, maïch laïc vaø deã hieåu. Rieâng baùo Saøi Goøn coù ñeà döôùi töïa: “Hoài hoâm ôû raïp Thaønh Xöông töôûng ñaâu Ninh, Taïo, Nguyeãn...ôû tuø, thì phe ñeä tam heát ngöôøi noùi”. Döôøng nhö laøng vaên vaø chính giôùi nöôùc naøo cuõng ñoàng leä, ai muoán xuaát hieän, phaûi coù trình laøng taùc phaåm hay coâng trình gì ñoù cuûa mình. Khaàu hieäu “ l’oeuvre d’abord” ñoù maø ! Vaø tröôùc khi ñi ñeán hoäi nghò baùo chí (noùi khi naõy) keâu ñoøi töï do ngoân luaän vaø doõng daïc hoâ haøo Maët traän quoác gia daân chuû, toâi ñöôïc Ñaûng cho teân tuoåi: taùc giaû Ba quyeån saùch lieàn. Moät laø, Laàn naøy khoâng phaûi moät chò baùn traàu, maø laø anh Huyønh Vaên Hôùn ñeán gaëp toâi, laïi hôù cho toâi bieát teân cuûa caùi boùng trong vöôøn traàu. -Anh Taäp goïi ! Caëp keø vôùi Hôùn ñöôøng d’Espagne. Voâ heõm saùt raïp haùt boùng Moderne. Leân laàu. Anh Taäp cöôøi raïng rôõ, ñöa ra cuoän giaáy vaø noùi :”Ai chia reõ nhoùm La Lutte?”. Chuùng toâi ñaõ chuaån bò baøi chaùnh cho baùo Kòch Boùng. Ñaõ möôùn ñöôïc ñeå cho anh laøm chuû buùt. Toaø baùo vaø ngöôøi geùrant cuõng ñaõ coù roài. Haõy gaëp Thanh Thuûy lo doïn nhaø. Ta seõ cho taïp chí maø Aùi Lieân ñang daïy nhaûy ñaàm, tha2nh tôø baùo chính trò haøng tuaàn. Khoå nhö Ñieàn Tín, Saøi goøn. Baây giôø noùi laïi cho vöøa loøng lòch söû. Naêm 1933, chính phuû beân Phaùp truïc xuaát veà Saigon 19 thanh nieân ta. Trong naøy coù Nguyeãn Vaên Taïo. Nhöõng ngöôøi trí thöùc aáy veà queâ höông vaøo luùc phong traøo Nguyeãn An Ninh chuyeån giao nhieäm vuï cöùu nöôùc cho CS. ÔÛ caùi thaäp nieân 30 naøy trong nöôùc ñaõ coù ñaûng CS. Maáy nhaø trí thöùc aáy hoïp nhau , coù theâm Ngyeãn An Ninh laäp ra tôø baùo La Lutte (thì ñaõ noùi baùo chöù Phaùp noùi ra luùc naøo cuõng ñöôïc) ÔÛ ngoaøi nhìn voâ, ñoù laø moät khoái Nguyeãn An Ninh, Taï Thu Thaâu, Döông Baïch Mai, Phan Vaên Huøm, Nguyeãn Vaên Taïo, Traàn Vaên Thaïch, Nguyeãn Vaên Nguyeãn, Leâ Vaên Thöû. Ngöôøi Saigon chuyeån troïn tình ñoái vôùi xöa kia tôø La Cloche feâleùe cuûa Nguyeãn An Ninh, cho tôøi La Lutte naøy. Anh em La Lutte coù ñöa ra soå öùng cöû Hoäi Ñoàng thaønh phoá, goïi laø soå La Lutte. Trong ñoù coù Nguyeãn Vaên Taïo maø thieân haï nghe danh: uûy vieân trung öông cuûa Ñaûng CS Phaùp, Taï Thu Thaâu con nhaø ngheøo ôû Long Xuyeân, coù hieáu vôùi meï, hoïc raát gioûi;; Döông Baïch Mai cöïu hoïc sinh tröôøng thöông maïi ôû Paris roài du hoïc ôû Lieân xoâ, Traàn Vaên Thaïch laø ngöôøi


25

mang kieáng traéng, ñeïp trai, noùi tieáng Taây hay, hoïc gioûi môùi naêm thöù hai ñaõ thi ñaäu brevet. Hoï ñöôïc coi laø cuønh chung tö töôûng yeâu nöôùc thoâng qua chuû nghóa CS. Bình thöôønh thì noùi laøm gì, lyù söï suoâng coù lôùn tieáng, quaù lôøi thì khaùch chi “baõo toá trong ly nöôùc”. Khi chuoâng caùch maïng ñoå hoài thì môùi ñaùng noùi. ÑCSÑD, phaân boä cuûa Ñeïä tam quoác teá, chaáp haønh nghò quyeát Ñaïi hoäi VII cuûa quoác teá CS: caùc ÑCS phaûi vaän ñoäng daân chuùng nöôùc mình thaønh laäp Maët traän thoáng nhaát choáng phaùt xít (7-1935). Nöôùc Phaùp ñaõ coù Maët traän Bình Daân (MTBD). MTBD ñaõ thaéng thaêm trong cuoäc toång tuyeån cöû (5-1936) maø thaønh laäp chính phuû MTBD. Naêm 1936, Nhaät vaø Ñöùc kyù caùi antikomintern (hieäp öôùc choáng quoác teá CS). Naêm sau nöôùc YÙ tham gia hieäp öôùc naøy. Ba nöôùc aáy ñaõ laäp ra caùi goïi laø “truïc phaùt xít Ñöùc YÙ Nhaät. Muïc ñích: traán aùp nöôùc nhoû, gaây chieán nöôùc lôùn (Anh, Phaùp, Myõ, Lieân xoâ) ñeå thieát laäp söï thoáng trò cuûa phaùt xít treân khaé hoaøn caàu. Ñeä tam quoác teá baùo ñoäng tai hoïa aáy, cho nhaân daân theá giôùi vaø cho 65 phaân boä cuûa mình. George Dimitrov toång thô kyù quoác teá ñaõ coù lôøi chæ ñaïo chieán löôïc nhö vaày: Ngaøy nay trong nhieàu nöôøc tö baûn chuû nghóa, quaàn chuùng lao ñoäng tröôùc maét phaûi löïa choïn moät caùch cuï theå khoâng phaûi giöõa neàn chuyeân chính voâ saûn vôùi cheá ñoä daân chuû tö saûn, maø laø giöõa cheá ñoä daân chuû tö saûn vôùi chuû nghóa phaùt xít. Nhöõng Taï Thu Thaâu, Phan Vaên Huøm, Traàn Vaên Thaïch töï xöng laø tôø roát kít ñoà ñeä cuûa trotô Ky, coù chuû tröông “caùch maïng thöôøng tröïc”. Hoï phaûn ñoái ñeä tam quoác teá. Taï Thu Thaâu, trong khi ngoài khaùm ñeán luùc ñöôïc thaû ra, ñöùng treân saân khaáu Thaày Naêm Tuù taïi Myõ tho cöù roån raûng: “Entre la peste et le choleùra, il n’y a pas le choix” Caâu naøy voán cuûa Leùnine, noùi trong caûnh khaùc. Neàn hoøa bình theá giôùi ñang bò nguy ngaäp, söï soáng coøn cuûa nhaân loaïi ñang bò ñe doïa. Tình hình raát laø caêng thaúng. Quaân phieät Nhaät ñaùnh chieám xöù Taøu, cho suùng lôùn day hoïng xuoáng Ñoâng Döông, lính Nhaät ñaõ ñaïp chaân leân Tröôøng Sa. ÑCSÑD keâu goïi thaønh laäp Maët traän bình daân roäng raõi choáng phaùt xít, choáng chieán tranh, uûng hoää hoøa bình. Ngaøy aáy tôø tôø roát kít kòch lieät choáng laïi vaø ñöa ra khaåu hieäu “chæ coù maët traän voâ saûn” vaø neáu tôø tôø roát kít Nam kyø heùt “maët traän phaûn ñeá muoân naêm” thì tôø tôø roát kít Baéc kyø a tuøng reo leân: “ maët traän coâng noâng duy nhaát vaïn tueá vaïn tueá”. Anh em tôø tôø roát kít ôû Nam kyø ñöôïc ñeám ñaàu laø ñoâng nhaát theá giôùi vaø cuõng vì leøo teøo nhö vaäy neân chuû nghóa tôø roát kít khoâng taïo ñöôïc phong traøo coù tính caùch quaàn chuùng theá giôùi, ñeå xöng laø “ñeä töù quoác teá”. Maø ôû Nam kyø naøy thì ÑCSÑD ñaõ naém chaët ñöôïc noâng daân roài. ÔÛ Saigon tôø roát kít coù gaây ñöôïc aûnh höôûng trong sinh vieän, trí thöùc, coâng chöùc. Nhöng trong coâng nhaân hieän ñaïi, tôø roát kít khoâng len loi noåi vôù ñeä tam. Ñaøm ñaïo ôû Salon, caõi nhau trong caùc nhaø maùy, bình luaän thôøi cuoäc ôû caùc quaùn caø pheâ veà söï löïa choïn phaùt xít hay daân chuû tö saûn xaûy ra soâi noåi. Ngöôøi ngoài tieäm nöôùc hay noùi veà moät cuoäc caõi maø Taï Thu Thaâu yeáu lyù phaûi ñoå quaïu hoû Nguyeãn Vaên Taïo:


26

- Neø Taïo, boä Nhöït boån noù ñeán noù ñaøo maû cha maøy sao maøy gheùt noù döõ vaäy? Cuõng phaûi ghi nhaän raèng nhaø nöôùc thuoäc ñòa cai trò nöôùc ta laøm cho daân ta ngoùc ñaàu khoâng noåi cho neân taâm lyù chung laø mong öôùc moät söï “ñoåi chuû thay thaày”. Nhöng trình ñoä chíng trò cuûa ngöôøi Saigon laø raát vöõng vaøng. Hoï ñaõ töøng bieát ngöôøi CS ra tröôùc toøa. Baây giôø hoï nghe ngöôøi CS noùi. Toâi ñaõ töøng ñöôïc Ñaûng cho ñi laøm baùo. Cho toâi laøm baùi cuõng laø cho toâi ñi caõi loän vôùi tôø roát kít, laø cho ñi noù deã nghe vôùi ngöôøi thò daân anh coâng nhaân Saigon veà söï löïa choïn maø ñeä tam quoác teá ñaõ neâu. Ngheä só Naêm Phæ ñaõ khen: “Caäu noùi thì con kieán trong hang cuõng boø ra”. Söï choáng ñoái cuûa tôø roát kít vôùi ñeä tam quoác teá trong caùi “coâng xi” La Lutte laøm nhö “caây kim boû trong boïc” noù ñaâm ra ra ngay treâ maët baùo nhaø. Hoï vieát xeùo xaéc nhau. Toâi ñaõ noùi : “maáy anh naèm nguû chung meàn maø anh naøy ñaùi vaøo ñít anh kia”. Phaûi toác meàn nguû rieâng. Tình hình chính trò theá giôùi raát soâi ñoäng. Chæ noùi veà chính trò cuûa chính phuû Maët traän bình daân Phaùp. Noù bò boïn taøi phieät cuûa “200 gia ñình” ñaïi tö saûn caù maäp ngaân haøng taán coâng laøm cho noù löøng khöøng, nhu nhöôïc, khoâng cöông quyeát chaáp haønh chöông trình cuûa Maët traän bình daân. Ngöôøi Saigon thaáy noù laøm hai ñieàu thieät baäy. Moät laø caám Ñoâng döông ñaïi hoäi. Hai laø ñoùng bieân giôùi Pyreùneùes, giaùp ranh Taây ban nha. Laøm vaäy caét ñöùt söï giuùp ñôõ cho chính phuû (cuõng laø Maët traän bình daân) Taây ban nha ñang bò teân töôùng Franco laät ñoå. Laáy côù ñoù “coâng xi La Lutte” theo saùng kieán cuûa Taï Thu Thaâu toå chöùc hoïp. Beân ñeä tam, anh Nguyeãn Vaên Taïo vaø chò Nguyeãn Thò Löïu döï. Cuoäc hoïp aáy ñi ñeán ñoaïn choùt laø Taï Thu Thaâu noùi: “Neáu trong moät tuaàn nöõa maø chính phuû Maët traän bình daân cuûa tuïi baây khoâng môû bieân giôùi Pyreùneùes thì buoäc loøng tuïi tao phaûi tuyeân boá khoâng uûng hoä noù nöõa caû veà chính quyeàn vaø taát caû caùi gì laø maët traän aên maøy cuûa boïn baây. Vaø söï phaân lieät naøy seõ coù baøi vieát cuûa chuùng tao treân La Lutte vaø coù theå treân baùo khaùc nöõa”. Anh Taïo ñi hoïp veà keå laïi nhö vaäy vaø coùl ôøi ñaùp taïi traän cuûa anh: _ Thaâu ôi ! Coù aên hoïc sao maøy ngu vaäy ! Sao laïi ra ñieàu kieän cho tao veà nhöõng vieäc maø tao cuøng vôùi maøy ñaùng leõ phaûi cuøng nhau ra söùc ñaáu tranh ñeå ñoøi cho ñöôïc. Tuïi baây haøng ngaøy ñoïc kinh thaân Nhaät, chôi caùi troø cuûa ñaùm Taây phaûn ñoäng trong nhaø nöôùc thuoäc ñòa naøy. Boïn chuùng ñang tìm heát caùch ngaên chaën, khoâng cho quaân chuùng ñeán gaàn chính phuû Maët traän bìng daân, töùc laø khoâng cho ngöôøi daân bò trò leùo haùnh tôùi, ñaïp cöûa töï do daân chuû. Tao thöøa bieát trotskysme treân theá giôùi ñaûng vieân coâi cuùt, ñöøng loái chính trò khoâng gaây ñöôïc courant politique de masse. Nhöng tao coâng nhaän anh em trotskiste Ñoâng döông chöa loù moøi phaûn ñoäng nhö tôø roát kít theá giôùi, neân tao khuyeân maøy boû caùi troø taåy chay aáy ñi. Haõy cöù coi söï toàn taïi cuûa chính phuû Maët traän bình daân laø ñieàu kieän, laø dòp ñeå phaùt ñoäng phong traøo ñaáu tranh maïnh meõ cuõa quaàn chuùng, ñoøi quyeàn soáng laøm ngöôøi, ñoøi töï do daân chuû. Töùc cöôøi thaèng daân noâ leä, thaân coù moät mình maø muoán laøm cha Taây! ÔØ taåy chay noù, noù seõ böng khay traàu röôïu vaø môøi anh töï do caùi naøy naøy... Söï coäng taùc ñeä tam vaø tôø roát kít, treân baùo La Lutte tan raõ.


27

Anh Taïo thuaät laïi chuyeän aáy vôùi soá ñoâng anh em ñöôïc Ñaûng maïnh tay ñieàu ñoäng leân Saigon. Ñaùm tôø roát kít ñaõ cöôùp baùo La Lutte. Cuõng deã! Ví quaûn lyù cuûa noù laø tôø roát kít Leâ Vaên Thöù. Ví toøa baùo, taàng laàu laø nhaø ôû cuûa Taï Thu Thaâu. Ta ra baùo l’Avant-Garde (roài söûa laø Le Peuple). Taïo Ninh Nguyeãn Hieån Quaûng ñi ôû tuø cuøng vôùi Taï Thu Thaâu. Ñaûng giao cho toâi chuû buùt tôø Kòch boùng vaø kyù teân toâi treân baøi baùo “ai chia reû nhoùm La Lutte?” Tôø baùo Kòch boùng maø ra soá môùi chuyeân noùi chính trò, thì khoâng cheát cuõng uoång. Noù ra ñöôïc soá 2 khoâng baùn kòp. ÔÛ trong bieåu, laáy baøi baùo ñoäc nhöùt aáy in thaønh saùch. Töïa: “Ai chia reõ nhoùm La Lutte?” Nguyeãn Thò Löu ñeà. Toâi ñöôïc laøm taùc giaû moät cuoán saùch coâ aáy. Teân toâi laø ñaø khaép caùc tieäm caø pheâ Sagon. Vaø hai laø: CS laø gì ? Ñaûng ñaõ baén toâi leân laàn nöõa. Laàn naøy, cuõng moät chi baùn traàu ñem laïi cuoän giaáy, cuoán troøn. Moät baøn thaûo vôùi töïa ñeà: CS laø gì ? Coù ñeå teân toâi, taùc giaû. Nhôù caùi buoåi chieàu toái, toâi lo le baûn thaûo (ñaõ ñöôïc cheùp baèng chöû toâi) ñi ñeán gaëp baø Thaïnh Thò Maäu, chuû nhaø in Baûo Toàn. Vöøa ngoù qua caùi töïa, caùi tay coøn dö cuûa baø voùi tôùi caàm caùi oáng nhoå cho baø pheït nhoå traàu, baø nhìn toâi, coi boä thuông toâi laém, vaø hoûi troáng trôn: - Sao vaäy? Caùi chöng höûng aáy trìu meán noùi ngaàm: boä ôû ngoaøi buoàn laém sao muoán xin ôû tuø ? Toâi caùm caûnh maø noùi laïi raèng: -Boä baø chò sôï ôû tuø? - AØ ngoä, sôï cho ai, chôù sôï gì toâi! Toâi laøm nhaø in coù ñoùng thueá. Ai möôùn toâi in. Vöøa roài laøm oâng chuû baùo kòch coït. Taây noù töùc cöoøi neân queân baét. Keo naøy CS laø gì haû ? Laø aên côm gaïo löùt, söôùng ñôøi. Caäu noùi toâi sôï? Thì toâi in chòu cho. Baùn ñöôïc thì traû. Xe caây coù chôû, toâi cho caâu hueà. Anh Ba ñaâu? Coi duøm roài in. Anh seáp typo böôùc ra, coi qua roài noùi: - Toâi in duøm thaày treân 2 maët tôø giaáy maøu, khoå baèng tôø baùo Saøi Goøn. Xeáp laïi 32 tröông. Baét caùi toáp quyû soáng noù xeáp roài ñem ñi baùn 4 xu moät taäp. Baø maàu nhìn toâi roài ngaàm hoûi...Toâi cuõng hieåu ra maø: “Daï thöa ñöôïc laém!” Theá laø “CS laø gì ?” ñöôïc in ra 4 xu moät cuoán. Toâi ñöôïc theâm noåi tieáng. Ñaûng muoán Saigon nhìn toâi maø thaáy ngöôøi vieát baùo phaûi coù trình ñoä hoïc thöùc vaø hieåu bieát khoa hoïc xaõ hoäi. Saùch “cuûa toâi vieát”, toâi ra söùc ñoïc ñeå hieåu thaät kyõ, ñeå ñi noùi naêng thaät nhuaàn nhuyeãn. Vaø baây giôø toâi naèm loøng, lôøi cuûa toâi vieát coâng baèng thaät söï, töï do daân chuû thaät söï. Ñoù laø CS” maø Angghen ñaõ daïy toâi. Toâi ñoïc baøi discour ôû hoäi nghò baùo chí vaøo cuoái 8-1938. Trogn thaùng aáy nöôùc Anh, Phaùp ñaõ nhuïc nhaõ ñaàu haøng Ñöùc, YÙ ôû Munich cho pheùp Hitler thoân tính Tieäp khaéc, Mussolini xua quaân xaâm löôïc Albanie. Ñoät ngoät trong tuaàn thöù 4 thaùng 8 naøy, Nga vaø Ñöùc kyù hieäp öôùc baát xaâm phaïm. Ngöôøi Saigon xao xuyeán vôùi tin Staline oâm hun Ribentrop ôû saân ga Maïc tö khoa. Kyù giaû caùc baùo quoác ngöõ Saigon ví toâi taïi tieäm nöôùc maø ñoø caét nghóa. Toâi sanh keá hoaõn binh:


28

- Caùc anh cöù daønh 2 coät, ñeå ñoù. Toái nay cuõng taïi ñaây toâi seõ giaûi thích. Toâi ngoài xe thoå moä leân chò Hai Soùc. Chi veùo tai toâi vaø noùi eâ cheà: - Khoâng coøn gaëp ñöôïc nöõa roài em ôí! Toâi bô vô, loän veà nhaø Kænh. Hai ñöùa noùi qua noùi laïi vôùi nhau, roài cuøng ñoïc laïi nghò quyeát ñaïi hoäi VII Quoác teá CS... Toái laïi, toâi “hoïp baùo” vaø nhaän ñònh thôøi cuoäc theo söùc Kænh vaø toâi.: Staline saùng suoát, cao tay, ñaõ gaït muõi nhoïn phaùt xít maø Anh, Phaùp tìm caùch chæa vaøo LX, nuôùc CHXHCN ñaàu tieân treân theá giôùi, nhö caùi gai trong maét chuùng. Nhö Khoång Minh keâu gioù Ñoâng phong. Maáy ngaøy sao caùi hieäp öôùc Ñöùc Nga aáy, ôû Phaùp 2 tôø nhaät baùo CS l’Humaniteù vaø Ce Soir bò ñoùng cöûa. Caù cuoäc hoïp, mít tinh quaàn chuùng bò caám, cuoäc toång tuyeån cöû bò huûy boû. Ngaøy 1-9 Hitler chieâm “haønh lang Dantzig” tuyeân chieán vôùi Ba lan. Ngaøy 2-9 Phaùp ra lònh toång ñoäng vieân vaø tuyeân chieán vôùi Ñöùc, maø ngöôøi ñöông thôøi goïi laø cuoäc chieán tranh kyø cuïc, cho lính ngoài döôùi haàm, suùng ñöïng trong loøng, chôø lính Ñöùc ñeán gioïi ñaàu. Ñeâm 3-9 chuùng toâi hoïi taïi nhaø Kænh baøn vieäc baûo toàn caùn boä, cho Löu Quí Kyø, Ñaøo Duy Kyø, Minh Tranh, Traàn Ñình Tri, Xính Ñieåu, La Vónh Lôïi haùt baøi taåu maõ veà ngoaøi. Coøn laïi Kænh, toâi vaø chìa khoùa nhaø 43 Hamclin. Chuùng toâi vaãn ngoài ñoù, thi haønh nghò quyeát, ra moät soá Le Peuple cho Taây roài “doâng”. Toâi vieá baèng chöõ Taây “Notre Deùclaration” yù chính laø ngöôøi CS chuùng toâi, coi mình laø con cuûa nhöõng chieán só Paris coâng xaõ seõ töï nguyeän, khi toå quoâc laâm nguy, caàm suùng theo tieáng goïi cuûa nhaø nöôùc. Baøn vôùi Kænh, toâi caàm baûn thaûo ñi Myû tho gaëp Ninh Taïo Nguyeãn, ñang bò bieät xöù taïi ñoù, nhôø ñoïc laïi duøm. Khoâng anh naøo noùi gì veà “doøng doõi cuûa chieán só Paris coâng xaõ” caû. Chæ coù Nguyeãn noùi: - Tao heát söùc baèng loøng tuïi baây. Mình laø ngöôøi vieát baùo Ñaûng phaûi thuûy chung vôùi lôøi noùi cuûa Ñaûng cho daân nghe, trong luùc nguy nan. Anh Nguyeãn ñöa toâi ra ga Myõ tho. Chuyeán xe löûa choùt ñöa toâi veà Saigon. Kæng vaø toâi, cho ra moät soá Le Peuple, chæ coù moät baøi duy nhaát, töïa chöû ñoû, chaïy daøi suoát beà ngang maët baùo. Lôøi tuyeân boá cuûa ngöôøi CS chuùng toâi. Theo maët trôøi moïc, xe caây “toeù loe” chaïy ñi thu baùo baét ngöôøì. Kænh ñi ñaâu? Toâi veà Chôï Ñeäm, nhìn meï vaø cöôøi: “Con ñaõ tröôûng thaønh” Cuoäc soáng ñuùng laø khôûi söï vôùi tình yeâu. Con ngöôøi tö saûn sinh ra mình, baèng lao ñoäng baùo ôn. Ngaäm vaønh caén coû Lòch söû cuûa ai cuõng coù caùi gì troïn veïn. Maø “lòch söû” ñaây laø gì? chaúng phaûi chöû vieát, lôøi vaên, vieát laïi nhöõng söï kieän ñaõ qua sao? Vaø söï kieän coù caùi troïng ñaïi, caùi khoâng, coù caùi noùi coù tính caùch lòch söû, coù caùi cuõng taàm thöôøng.


29

Toâi bieát laøm sao, trong voøng raøo traêm trang cuûa cuoán saùch, löïa caùi naøo, boû caùi naøo? laøm sao chi lòch söû cuûa toâi khoâng hoùa ra nhö cuû khoai bi chuoät khoeùt. Roài khoâng bieát, nhöõng söï kieän toâi seõ keå luùng ra ñaây coù ñuû söùc naâng cao tö caùch cuûa toâi noùi naêng vaø ñoøi hoûi Quoác hoäi (QH) khoâng? Daàu khoâng, toâi cuõng noùi ñöôïc loøng bieát ôn nhöõng ngöôøi, ôû thôøi kyø naøy, ñaõ coõng toâi maø khoâng sôï khoøm löng. 1. Chuyeân toâi chaïy lính Tính laïi laø ñaàu thaùng 9-1939, toâi boû Saigon maø chaïy. Veà Chôï Ñeäm. Nguû nhaø, chöa heát ñeâm. Vöøa luùc coù tieáng chuoâng chuøa, maù toâi toác muøng toâiva la raát nhoû: - Con, daäy ! Daäy...Lính. Tay löôùi buûa baét toâi laø trong meû löôùi lôùn baét heát Ninh, Taïo, Mai, Nguyeãn, baùc hoäi ñoàng Toân... vaø nhöõng ai coù tham gia uûy ban haønh ñoäng. Nhöõng tay anh chò du coân cuõng bò baét theo. Maø baét toâi khoâng ñaëng. Toâi ung dung ñi vaøi chuïc böôùc laø uøm vaøo tay cuûa baïn: soâng Chôï Ñeäm, ñang con nöôùc lôùn, noù oâm kín maø giaáu toâi. Toâi troài leân vaø ñi lang thang. Toâi veõ caùi hình cuûa toâi mieäng ngaäm moät coïng hoa möôøi giôø maø ñaàu ngoån ngang noåi nhôù. Höôùng thoï, Phuù phöôùc, Taân Höng, Caùi nöùa, Cai laäy, Caùi beø, Soùc Saùi, Laùi thieâu, An ngaõi, Baø ròa, Vuõng taøu. Nhuõng nôi naøy laø nôi nhaø cuûa baïn hoïc. Ñöùa naøo cuõng thöông toâi. Ñaâm naèm nguû gaùc nhau. Thaèng thöùc nhaéc thaèng ñaõ nguû veà chuyeän hoïc ñöôøng. Coù ngöôøi kia nguyeân uûng hoä baùo Daân Chuùng, cuøng vôï con ñi taém, gaëp toâi ôû Long haûi lieàn baét boû leân xe. Nghe toâi töï söï long ñong lieàn chôû toâi veà Goø vaáp. Ñöôøng ñaát ñoû, doû caây döông, cho xe vaøo nhaø thôø hoï Tröông, noùi gì vôùi baø töø roài gôûi toâi ôû ñoù. Nhieàu ngöôøi tôùi vieáng nhaø thôø oâng Tröông Minh Kyù. Trôøi chaïng vaïng, toâi goùi boä quaàn aùo, ñi ñaâu cuõng mang theo ñeå coù caùi thay. Baø töø thaáy vaäy hoûi: - Ñi haø? - Daï, phaûi ñi. - Thaày Ba ôû Saigon leân hoûi, thì toâi noùi sao? - Baø noùi duøm “ñoäng oå”. Toâi ra ga Goø vaáp, leân xe chuyeán choùt ñi Laùi thieâu. Baïn toâi laø chuû traïi cöa, giaøu coù. Noù tay baét maët möøng roài daãn toâileân laàu... cho toâi ôû moät mình, coù gheá xích ñu vaø keä saùch. Vaø toâi khoâng theå ôû ñoù laâu. Thaèng baïn toâi vì vieäc laøm aên maø vaéng nhaø. Hoâm nay môùi naêm giôø chieàu “con muïi” ñaõ böng côm. Toâi vöøa ñi xuoáng thì chò leân. Chò ngoài ñoái dieän vôùi toâi maø aên côm. Toâi chôø nghe quaû nhieân chò noùi. Toâi raá thoâng caûm vôùi noåi lo aâu cuûa chò, neân tuy heát muoán aên, nhöng cuõng raùng...vui veû ñöa cheùn tôùi, höùng laáy mieáng caù chò gaép cho.


30

Khi toâi cho ñöôøng voâ taùch caø pheâ, chò moùc tuùi laáy ñeå tröôùc maët toâi tôø giaáy 20, bieåu toâi caàm maø ñi ñöôøng. Lôøi noùi naøy coù yù môøi ñi raát chaân thaät. Chaéc raèng baïn nghe toâi noùi: trôøi chaïng vaïng uûng hoä toâi, thì baïn hieåu lieàn: toâi laø ngöôøi ñi trong boùng toái... Laïi chuyeán xe choùt, Laùi thieâu Saigon. Noù xieát gaét quanh cua taïi vaøm ñöôøng Alsace Lorraine vaø Quai de Belgique, toâi nhaûy xuoáng, ñi boä laïi tieäm gaïo cuûa Baùc Hai, cha chò Taùm Chieáu. Cuùi ñaàu laøm thinh chaøo baùc roài ñi thaúng leân laàu. Thaèng Taùm, con uùt cuûa baùc, môùi 12 tuoåi, thaáy toâi noù möøng laém, naém tay leân thang. ÔÛ ñoù non tuaàn. Böõa noï, ñöôøng vöøa môùi leân ñeøn, chò Taùm hô haõi baùo: thaèng lính kín ñöùng co chaân haïc 2 beân cöûa nhaø töø hoài chieàu. Chò noùi nhoû gì ñoù vôùi thaèng Taùm. Noù chaïy ñi. Chò daãn toâi ra phía sau. Ngoù xuoáng ñaát laø heõm cuït. Chæ ta yveà phía phaûi chò noùi: - Ngoû voâ laø Alsace Lorraine. Voâ khoûi ñaây moät chuùt thì muùt khoâng loái ra. Baây giôø anh chuyeàn theo saân sau maø qua nhaø thöù ba. Thaèng Taùm ñang ôû ñoù, nhaø cuûa baïn noù, noù chôø anh. Nhöùt ñinh khoâng ra ngoû Alsace Lorraine, lính kín bao giôø cuûng coù ngoài ñoù. Ngaøy xöa, cuõng ôû ñoù, noù chôø anh Haø Huy Taäp, ôû trong nhaø anh Ba Phaåm ñi ra, chuùng noù ñaïp xe theo maø baét. An nhôù caùi ñoù cho toâi. Vaø goùi quaàn aùo cuûa anh ñaây, caàm maø laùch qua töôøng. Thoâi ñi ñi, maïnh gioûi. Toâi böôùc qua töôøng 2 khoaûng troáng laø nôi chuû nhaø phôi phoùng. Em Taùm ñöa tay cho toâi maø daãn toâi xuoáng nha2 döôùi. Noù vôùi tay ñaàu tuû aên cuûa nhaø ñoù maø caàm caëp laïp xöôûng maø noù môùi vöøa nöôùng coøn nghe thôm. Toâi vaãn bình tónh hoûi em: - Chi vaäy? Noù cöôøi vaø ñaùp: cho baïn ! Noù môû cöûa sau, baêng qua ñöôøng heûm, ngoài xuoáng döôùi chaân raøo baèng goà vaùn thuøng ciment. Noù caïy maáy taám vöø troáng cho ngöôøi chun qua. Noù ngoaéc toâi. Noù chun qua tröôùc goïi “baïn” noù, laø con berger raát lôùn laøm lính gaùc saân banh ñoù, laø cuûa tröôøng Chaán Thanh. Toâi chun qua, Taùm thoâi giôõn vôùi baïn maø daãn toâi vaøo preùau cuûa nhaø tröôøng, ngoài uoáng “nöôùc ñaù nhaän” maø chôø hoïc troø tan giôø eùtude toái. Hoïc troø ra, thaèng Taùm vaø toâi chen theo maø ra ñöôøng. Noù chia tay toâi vaø noùi: anh ra Gallieùni, em ra Caàu Oâng Laõnh. Toâi ra Gallieùnni, queïo traùi veà nhaø in cuûa anh chò Nguyeãn Phuù Höõu. Cuõng quen ñöôøng cuõ maø ñi ñaïi leân laàu. Anh, chò ñang naèm nghe radio. Chò möøng quaø reo leân: - ÔÛ ñaâu maø troài ñaàu leân vaäy? Thoâi leân ñi naèm vôùi anh Tö ñi. Ñeå chò keâu mì. Ñeâm ñoù naèm chung giöôøng toâi nguû moät giaác ngon sau khi ñaõ troái: - Saùng mai, khi trôøi chöa thaáy maët, anh cho xe ñöa toâi veà Chôï Ñeäm nghen anh Tö. Chöa saùng, xe ñieän ñaõ nghieán ñöôøng raày, Anh Höõu laáy xe ñöa toâi veà Taân Kieân. Ngoù thaáy nhaø, nhôù maù quaù maø...oâm loøng chòu. 2. Toâi seõ ñi phaù khaùm lôùn Saigon


31

Baây giôø ñang ôû nhaø coâ toâi, coi boä yeân, vöôøn töôïc raäm raïp. Sau nhaø laïi coù con raïch, maø luùc nöôùc lôùn noù chaûy nhö mæm cöôøi. Boång döng töø ngoaøi loä Baù Hom coù ngöôøi ñoäi noùn næ rôm roäng vaønh xaêm xaêm ñi vaøo. Ngöôøi coâ ky toâi khoâng neù. Ñi tôùi gaàn. Teù ra daân Baø Ñieåm, caùi anh thaày thuoác Nöû. Hoâm aáy anh ñöa toâi moät taäp giaáy hoïc troø, coù chöû vieát tay: Döï thaûo cho cuoäc khôûi nghóa Nam kyø. Toâi noùi bình thöôøng 2 tieáng : aø ! gheâ ! roài môøi anh voâ nhaø. Anh noùi: - Anh ñoïc ñi roài seõ goùp yù kieán. Toâi phaûi ñi ñaây. Naêm böõa nöõa...ñuùng naêm böõa...toâi seõ xuoáng ñöa anh ñi coâng taùc. Anh phaûi ngoài yeân. Tìm ra ñöôïc anh, nhö caây kim loøn sôïi chæ. Thì thaày thuoác xuoáng. Theo lôøi muïc ñích maø ñi tôùi maø anh noùi, “mình ñi Phöôùc Tænh” toâi hoùa ra lieân laïc daãn anh. Vì toâi seõ cho anh ñi trong loøng baøn tay cuûa toâi ra nhaø dì Saùu em ruoät cuûa maù toâi, meï cuûa thaèng Traùng moät tuoåi, moät voùc vôùi toâi. Noùi vaäy ñeå toâi maëc aùo ñi caøy cuûa noù. Saùng hoâm sau Thaày Thuoác laïi keùo vaønh noùn suïp xuoáng mí maét maø ra ñi. Toâi ôû laïi vôùi lôø daën raát goïn thaønh moät tieáng “chôø”. Phöôùc Tænh coi nhö beân ngoaïi cuûa toâi. Ñi ra, qua caàu Taán Long, ngoù leäch veà Beán Löùc, coù nhaø dì Tö cuûa toâi, meï cuûa giaùo Tieáp vaø Saùu Nhaâm; ngoù höôùng Thanh Haø coù nhaø Naêm Quaûn cha cuûa Taùm Bình...vaø nhaø cuûa bao nhieâu caäu khaùc. Soáng ñöôïc nuoâi quaù möùc tình caûm. Vaø chôø... caøi xaûy ra thaät ñaùng caùi chôø. Nguyeãn Vaên Kænh tôùi. Khoâng caàn gì hoûi, thaèng naøy naém tay thaèng kia maø cöôøi ha haû laø ñuû töï khen: ñöùa naøo chaïy cuõng taøi. Thaèng naøy trôøi sanh noù laøm lôùn hôn toâi. Toâi khoâng hoûi, ñeå coi. Anh khai maïc hoäi nghò. Anh khoâng giôùi thieäu toâi, vì anh thöø bieát ai cuõng bieát toâi. Theo chöông trình nghò söï coå ñieãn, tình hình theá giôùi, tình hình trong nöôùc, baùo caùo vieäc thöï hieän keá hoaïch, sôû taïi nghe chuû tröông cuûa treân. Kænh laøm vieäc vöøa noùi, vöøa cöôøi vôùi muïc “linh tinh”, anh noùi vaø chæ vui “anh naøy neø seõ ñöôïc veà ñaây laøm caùn boä tuyeân truyeàn dieãn thuyeát vaø huaán luyeän quaân söï.” Ngaøy tröôùc anh laø tröôûng ban caùn söï nhöõng ngöôøi laøm baùo coâng khai cuûa Ñaûng. Chaéc baây giôø anh cuõng ...anh laøm...thoâi thaây keä, anh laøm chöùc gì, mieãn anh laø thaèng toát bieát vieäc, ñöôïc roài ! Trong phaän söï tuyeân truyeàn hoâm kia toâi lieàu maïng qua caàu Beán Löùc, ban ngaøy, nhö moïi ngöôøi ñi ñöôøng, gaëp nhau cöù huùt gioù qua caàu. Toâi ñi ñaây laø ñi Bình Nhöït, Leâ Vaên Kieät ñeå toû loøng toâi vôùi cuoäc khôûi nghóa. Anh Kieät, coù ñi hoäi nghò Macao. Trong duyeân nghieäp tuyeân truyeàn, moät hoâm toâi lieàu maïng qua caàu Beán Löùc, 2 beân coù lính gaùc, ban ngaøy, coi nhö moïi ngöôøi ñi ñöôøng gaëp nhau thì phaûi qua caàu. Toâi ñi Bình Thuaän tìn Leâ Vaên Kieät ñeå saùng toû tö töôûng cuûa toâi ñoái vôùi cuoäc khôûi nghóa naøy, veà nöôùc bò baét ñaøy Coân loân. Maët traän bình daân an thieäp cho veà, naèm oâm ngöïc vaø


32

hoï khuùc khaéc taïi toaø baùo Le Peuple vaø Daân Chuùng cho ñeán taän ngaøy, taïi nhaø cuûa Kænh, coù cuoäc hoïp “ Hoâ ! chaïy !” Anh ñaõ ñöùng teân chung vôùi toâi trong ñôn gôûi xin yeát kieán thoáng ñoác Pageøs ñeå yeâu caàu ñöôïc pheùp toå chöùc (maø noù khoâng cho) mít tinh ngaøy 14 juillet (1937.) Ngöôøi naø ñi keâu. Anh Kieät töø trong luøm döøa nöôùc ñi ra, vôùi boä raâu coi giaän Taây laém. Ngoài laïi ñoái dieän treân ngaïch cöûa sau cuûa nhaø beáp, toâi vui möøng vaø ñi vaøo lieàn muïc ñích gaëp nhau. Ñeå cho toâi maëc tình “tam toâng, töù nai” anh cöù cöôøi cöôøi. Chôø toâi heát noùi, anh xoeø baøn tay hoä phaùp ra, baám vaøo choùt ñaàu ngoùn uùt, anh noùi: - 5 ñieàu phaûi coù, cho cuoäc khôûi nghóa thaéng lôïi maø Leùnine noùi, caùc ngöôøi khoâng coù ñöôïc moät chuùt teùo nhö vaày. Xin quí ngaøi ñöøng caø rôõn vôùi baïo ñoäng. Khoâng kheùo maø oân daân ñi nöôùng löûa rôm. Tao ñang troán buoàn khoå laém, tao nghó tôùi maáy thaèng troán vì khoâng troán noåi neân beà naøo cuõng cheát laøm lieàu. Haïi cho daân khoâng bieát bao nhieâu. Maø noù thieät, tao nghe ñöùa naøo leâ gaân hoø heùt tao nghi thaèng ñoù laø thaèng khieâu khích laém. Toâi noùi: - Toâi cho laø anh noùi vôùi ai, chôù khoâng phaûi noùi vôùi toâi. Heát söùc tieác laø toâi khoâng daùm mang theo ñaây baûn “döï thaûo” ñeå toâi cho anh coi yù kieán toâi vieát ngoaøi leà. Hoâm nay gaëp anh, toâi muoán noùi les communistes notoires nhö anh vaø toâi thì nhö 2 con ñó coù giaáy. Taây noù baét ñöôïc noù chaët ñaàu. maø noù chaët ñaàu ta ngon laém. Vì ta laø ngöôøi laøm baùo, laøm caùi ngheà “xuùi giuïc” maø. Anh Kieät ñaâm buoàn maø noùi: - Ta ñeå cho ñòch baét, ta cuõng coù loãi ñoái vôùi Ñaûng. Toâi noùi: -Gaø meï che gaø con, boïn Taây laøm sao xôùt toâi ñöôïc. Nhöng toâi khoâng ñaønh ñeå anh em cheát thieáu toâi. Anh Kieät baét tay toâi laëng thinh veà oå. Toâi leân taän nhaø treân aên côm vôùi baùc trai, trong khi baùc gaùi coi moät ñöùa baïn caøy, taùt nöôùc xuoáng... Toâi bieåu noù gheù loø gaïch baùc hoäi ñoàng Toân. Toâi ñi boä veà Phöôùc Tænh. Cuõng cöù thong dong. Vöøo ñi vöøa nghó, vöøa thöông ñoàng baøo. Nguyeãn Vaên Kænh tôùi. Ñoác thuùc. Coù noùi theâm nhieäm vuï cuûa Long Höng Haï laø laøm caùi vieäc ngaøy tröôùc Phan Xích Long khoâng laøm ñöôï: phaù khaùm lôùn Saigon. Toâi xin giao cho toâi.Ñöôøng trong thaønh toâi thuoäc. Thaéng veà noäi, thoái veà ngoaïi. Coù toâi dìu. Cuoäc phaù khaùm khoâng xaûy ra ñöôïc. Ñaâm 22-11 taây, toâi daãn treân traêm noâng daân theo ñöôøng Taân Khai, Phuù Laâm, Maû oâng thoáng cheá, Goø Caùt, An Laïc veà Myõ Phuù (Taân Kieân). Ñeâm aáy ôû döôùi ñoàng, cuoäc khôûi nghóa ñaõ khuaáy nhieãu Beán Löùc, gieát teân höông haøo Phöôùc. Ta laøm chuû Thanh Haø, cho côø ñoû sao vaøng phô phaát laïng luøng treân noùc nhaø “coâng sôû” Qua ñöôïc 7 ngaøy, Taây noù ra quaân. Noù baét ñaàu duøng maùy bay yeåm trôï cho boä binh ñoát nhaø gieát ngöôøi ôû Naêm Caên (An Thaïnh).


33

Ngaøy sau chuùng cho bao vaäy caû vuøng Beán Löùc, Thanh Haø, Myõ Yeân, Taân Böûu. Treân trôøi laø maùy bay laøm caùi muõ cho chöû O döôùi ñaát, xe thieát giaùp cuõng giaêng treân loä, taøu nhaïy döôùi soâng. Boä binh cuûa noù töø Goø Ñen caøn voâ vaø ñoát truïi nhaø ôû Phöôùc Tænh. Keå nhö Nam kyø khôûi nghóa (NKKN) cuûa Long Höng Haï ñaõ thua. Thua thì chaïy. Nghóa quaân voán laø noâng daân laøm möoùn. Hoï saém söûa xuoàng ghe, toáp 5, toáp 7, bôi xuoáng Vóng Long, Tra2 Vinh, nôi aáy ñang thieáu coâng gaët. Coù moät soá thuoäc caáp chæ huy chaïy leân Hoäi Ñoàng Saàm noùi laø seõ veõ laïi cho “thaønh coïp”. Coøn soùt laïi Nguyeãn Vaên Nhaâm vaø toâi. Noù leân nhaø cha, ñang laøm ruoäng ôû Voõng Ñeá. (ôû ñoù ít laâu, noù bò baét vaø bò xöû töû ôû Coân Loân) Toâi quaàn loät coå, loäi veà Laùng Le. Laùng le Meï tieãn con. Thaùng möôøi chöa cöôøi ñaõ toái. Baïn coi chön cuûa Achille baùm chaët meï nhö vaày. Töø Goø Vua ñi vaøo Taân Böûu, khoâng qua caàu ñöôïc, phaûi loäi raïch Thanh Haø. Ñi xuoáng Taân Chaâu, tröôùc maët coù caàu, laïi ñi ra saùt meù soâng, loäi ra röøng traøm Baø Vuï. Ñi xuoáng Raïch Rít. Laïi loäi qua raïch. Men theo bôø raïch nôi oâng phaùn giaø, laïi loäi qua Kinh Xaùng. Môû caùi nuoäc coät aùo quaàn treân coå xuoáng, maëc vaøo roài laàn voâ choøi laøm ruoäng cuûa Tö Bieân. Noùi thì mau nhö vaäy chöù sao Mai ñaõ moïc. Toâi ñaùng tieáng maø voâ nhaø.Trong choøi khoâng cöûa, saùng tröng. Chò tö: - Caäu ñi ñaâu ñaây, roài ñi ñaâu nöõa? -Xin ôû choøi chò maáy böõa ñöôïc hoân? -Toâi boû choøi cho caäu toâi coù sôï gì ? -Vaäy thì saùng roài, veà ñi. Nhaén dìm toái nay maù toâi gheù. - Ñöôïc, baây giôø thì...Ñaây laø gaïo, nöôùc maém, daàu ñeøn, khaïp nöôùc. Khaïp roäng maáy con caù caïn. Coâng töû thì laøn gì bieát naáu côm rôm! Ñeå cho toâi ñaùnh maáy con cuùi. Ñaây nghen, vo gaïo baéc leân, ñoát rôm cho noù soâi, roài nhoùm con cuùi vaøo hong cho côm chín. Chín roài caäu bieát sao hoân? - Deã quaù sao khoâng bieát chò? - Sao ñaâu deã noùi nghe coi ! - Daï thöa, côm chín roài ta xôùi noù töa ra. ÔÛ ñaây gaàn soâng ta böng ra soâng maø ñoå! - Baùc Taùm gaùi cöng caäu bieát chöøng naøo, cuõng phaûi. Thoâi toâi ñi. Ra bôø Kinh toâi mua vaøi ñoøn baùnh teùt chuoái, bôi trôû voâ lieäng cho caäu. - Toäi nghieäp chi Tö toâi quaù! Toái thaèng Sen cheøo chieác ghe löôøn moûng cho maø toâi voâ. Toâi ñöa hai tay ñôõ meï leân bôø. Maù toâi oâm hun toâi trong nöôùc maét nöôùc muõi vaø hoûi: - Baây giôø thì sao con? Toâi ñaùp, naém tay maù toâi ñi vaøo choøi: - Baây giôø phaûi troán kyõ hôn tröôùc. Maù ñeû con naêm Giaùp Daàn. Coïp maø veà röøng! Nhö vaày nghe maù. Maù bieåu anh Naêm ñi xuoáng chôï Tham Nhieân... Noùi maù nhôù khoâng heát. Con vieát ra giaáy...Maù ngoài ñaây chôi, nghe vaïc aên ñeâm.


34

Maù toâi voâ. Ñem cho toâi duyeân do, maø nay 55 naêm qua roài, nhôù laïi maø maïnh daïn soáng giaø. Maù toâi noùi lieàn. Thaèng anh Tö heïn 2 böõa leân, ñeå noù söûa soaïn. Noù leân maù seõ voâ nöõa, maø con coi ñi. Baây giôø thì...maù toâi môû caùi goùi ra... - Ñaây laø giaáy thueá thaân möôïn... cho xaõ Saùu vieát cho con, nhaän ngöôøi teân naøy coù xin pheùp laøng, ñi Goø Daàu Haï ñaët coïc döa haáu teát. Caäu cho con 100, ñi ñöôøng gaáp khoù thì lo. Maù cho con maáy ñoàng boû tuùi. Coøn ñaây laø thòt kho khoâ aên ñôõ vaøi ngaøy. Ñeâm nay boû chôø toái moát. Maù toâi voâ, coù cho theo chieâc ghe mui oáng, ghe ñi mua bao cuûa chò Ba Tieác. Chuù Naêm Doùc cheøo laùi, thaèng Daân cheøo muõi. Oâi tình meï thöông con, maù toâi chu ñaùo, khoâng ngôø. - Neø chuù Naêm, neø Daân, ñi doïc ñöôøng phaûi keâu laø thaày Naêm, chôù khoâng ñöôïc keâu chuù Baûy, anh Baûy nghe hoân! Ñaâu thaèng Daân keâu coi. - Thaày Naêm ôi ! Chuù Naêm Doùc: - Thaày Naêm ôi, coù thuoác hoân cho toâi moät ñieáu huùt chôi, thaày. Maù toâi: - Maù cho con thaèng Tö ñoù. Con coù ñoà ñaïc gì khoâng? Xuoáng ghe ñi. Ñang nöôùc lôùn. Cheøo tôùi gaàn Taát göøa ñaäu ghe gaàn boùt lính. Thieân haï, ghe ñi chôï ñoâng ken ta cheøo qua luoân. Thoâi con ñi, maù veà! Hai ca1i sa1ng ghe to6i môùi tôùi Goø Daàu cuõng ñuùng nhö ñaõ ñònh. Hai ngöôøi cheøo, ñi aên huû tíu. Toâi, hôùi toùc vaø “leân taùng” baèng ñoâi guoác voâng. Ai nhìn toâi maø nghó toâi laø gì neø? Moät luùc, xe nhaø cuûa toâi leân. Anh reå toâi laùi, Marcel Töôi ngoài ñaøng tröôùc. Suùng keïp ñaàu goái, loøng chæa ra ngoaøi. Coi ñaâu cuõng oâng gì. Naêm Doùc vaø thaèng Daân ñöôïc cho ít tieàn, hoï ñaõ xuoáng ghe. Toâi leân xe, ngoài phía sau thuaät chuyeán ñi ñöôøng: “Toâi ñi tôùi nhaø maùy ñöôøng Hieäp Hoaø bò chaän laïi baèng sôïi ñoû giaêng ngang soâng. Khuya gaø gaùy, nhôø coù giaáy ñi mua döa maø qua ñöôïc.” Ngoài nhai baùnh mì thòt nguoäi. Xe chaïy khoâng vaøo Taây Ninh maø queïp maët, tôùi caàu Böng Baøng. Voâ nhaø oâng Xaõ Thaùi. Tuû gheá, nhaø chính, nhaø chaùi, chuoàng boø, thoå loä nhaø dö aên. Coi ra chöøng thaân nhau ñaõ laâu, vöøa vaøo ñeå ba loâ, suùng ñaïn treânboä vaùn goõ, beân caïng boä salon caån Laùi Thieâu, anh Tö chæ toâi vaø noùi vôùi oâng Xaõ: -Kyø naøy noù em toâi leân phuï vôùi toâi, noù thöù 5, toâi Marcel, noù Greùgoire Bonier. Thaáy 2 trai tô taø mun, ngöôøi aên keû ôû cuûa oâng Xaõ ra chaøo mình, caùi anh Marcel lanh lôïi chæ vaøo ngöïc toâi vaø hoûi hai chuù ñen kia. - Ñaây laø thaày Naêm tieáng taø mun goïi laø gì? 2 ñöùa noùi: - Ta pram, ta pram. Anh töôi cöôøi noùi: - Ta pram, coù caây 16 tuoåi môùi mua, chöa baén. Tuïi baây möôïn thaåy ñi. Trôøi naéng. Thoåi meån chaïy laém. Ra kieám baäy 1 con veà cuùng caây suùng môùi. Raùng nghen! Chuùng noù nhìn toâi. Toâi ñaám, laøm quen moãi ñöùa moät caùi treân ngöïc, roài caám caây Saint-Etiennne, beû loøng coi laép ñaïn, ñoùng choát an toaøn, ñöa suùng cho moät thaèng vaø noùi:


35

- Mình baén gioûi thì caàn gì nhieàu bi ha? Thaèng ñöùng khoâng noùi: - Ta pram cho phaàn toâi 2 bi, neá khoâng ñöôïc meå, thì toâi baén gaø röøng. Ngoài uoáng nöôùc, 4 ngöôøi. Moät laù nghe suùng noå, chuû nhaø reo: thoâi coù aên roài. Toâi hoûi: sao chaéc? - Tieáng suùng baén truùng, baén traät nghe ñaõ quen. Toâi ñang nghó, ñoù laø noùi caàu may. Ai naáy ñeàu coù loøng chôø. Ñoä nöûa giôø sau, 2 ñöùa noù xoû ñoø quaûy veà moät con “baän aùo vaøng”. Anh Tö noùi nhö noùi vôùi anh Naêm toâi: - Con meån laø con ñoù. Chaéc chaén 90% laø meån caùi. Toâi nghó ñaây cuõng laø noùi “oâng öûng” nöõa. Nhö ñoaùn ñöôïc söï ngôø, anh Tö vaø taát caû chuùng toâi ñöùng daäy ra nhaø sau “khaùm” con meån. Vuøa thaáy con meån, anh Tö ra nhaø sau laáy ra con poignard, roài laät ngöûa con meån ra vaø roïc caùi buoàng vuù. Vöøa laøm coù chuù yù nheï tay, anh vöøa noùi: - Con meån meï, coù con coøn buù. Trôøi naéng leân noù chui voâ buïi maø naèm, ngoù daùo daùc khoâng thaáy con chaïy nôi ñaâu. Vuøng nghe tieáng thoåi töôûng con laïc meï maø keâu, lieàn nhaûy ra chaïy veà höôùng coù tieáng nhö tieáng con keâu, maø bò ngöôøi ta baén bi vaøo ngöïc. Toâi nhìn xaùc meån meï naèm...maø phaûi nhôù, môùi vöøa maáy ngaøy...cuõng may ! Luùc aáy anh Tö noùi: - Ñeå toâi “ra” caëp ñuøi, gôûa anh Naêm ñem veà nhaø. Maáy khi aên ñöôïc thòt röøng? Maø coøn laø thòt meån nöõa. Saùng hoâm sau, anh reå toâi chaïy xe veà. Oâng Xaõ Thaùi lòch söï, cho ñaùnh chieác taø reïc-loaïi xe boø nheï duøng ñeå ñi aên gioå, cöôùi, ñi baén, ñ chôi, döa hai anh em toâi, qua caàu Böng Baøng thuoäc ñòa phaän Thuû Daàu Moät, ñi vaøo Soùc Môùi. Nghó cuõng hay. Khi noäp daáu buùa, xin pheùp laøm ngöôøi khai thaùc röøng, daáu buùa ñoù laø 2 chöû BF (Bonier freøres) Nay chöû F aáy laø toâi, Bonier em. Thì coøn sôï gì laøng lính! Töø ñoù toâi ñaõ “chieát töï”... 2 chöû sanh thaønh laáy moät chöû “thaønh” ñeå ghi loøng, ôn cuûa anh Töôi. Anh ñaõ “thaønh” cho toâi caùi teân “thaày Naêm daân Taây” vaø ta pram ñeå vaøo röøng soáng vôùi nhöõng ngöôøi “phaù sôn laâm”, laøm baïn vôùi ngöôøi thieåu soá maø cho qua ñöôïc nhöõng ngaøy xa meï cuûa toâi. Chuùng toâi vaøo thum cuûa oâng toång...OÂng cheát ñaõ laâu ñeå vôï laïi, ngöôøi ta keâu laø baø toång Soác Môùi. Anh Tö nhôø baø, cho anh taø mun trong soùc ñi saâu vaø röøng. Qua beân kia soâng Ñoàn Ñöôøng caát treân coàn thoå daân goïi laø coàn Ñoàn Ñöông, caát treân Coàn. Moät caùi nhaø, khaùc vôùi ngöôøi ta laø khoâng phaûi nhaø saøn, maø laø nhaø treät. Noù naèm vaøo ñòa theà raát toát cho toâi. Ai muoán ñeán nhaø thì phaûi qua soâng. Vôùi toâi, phía beân kia soâng ma roät raïc, thì phía beân naøy toâi ñaõ phi roài! Baø Toång saém giuùp, noài nieâu cheùn chaûo vaø muøng meàn chieáu goái. Nhaø khoâng coù cöûa, phía sau tranh moïc leân theàm. Anh Tö moät thaùng ôû ñoù 10 ngaøy, vì anh phaûi veà Tuû, veà Saigon, Cholon ñeå baùn caây vaø möôïn tieàn caây.


36

Laàn naøo anh leân, ôû beân kia soâng ñaùnh tieáng laø chuùng noù la: “ Thaày Tö ta, mình coù “thuoác naøo” roài !” Hai ñöùa naøy ôû lyø moät choà. Ñaâu daùm veà Daàu Tieáng. Phaàn toâi, ñeå traùnh reùt röøng, vaøi thaùng veà Daàu Tieáng moät laàn vaø ñöôïc 3 ngöôøi oai theá chôû che. Moät laø Ba Phu, tay anh chò. Hai laø Thaày Saùu Nhaøn, löông thaày lôùn laém neân cho toâi ôû nhaø aên côm. Ba laø: oâng moät Caåm (cha cuûa baùc só Trònh Kim Aûnh) seáp boùt Daàu Tieáng. Luùc naøo cuõng coù coø Beán Caùt lieân tuïc xeùt caùc laøng, toâi ñi voâ boùt, vaøo phoøng oâng ñaùnh côø. Toâi noùi khoâng quaù raèng 3 thaày troø toâi, laøm röøng phaûi “ñaïp coäi” maø ruoàng naùt röøng Ñoàn Döông, Baøu Luøn, Soác Con Traêng. Ñi tôùi ñaâu ngöôøi ta cuõng thích thaày Naêm coù 2 caây suùng. Hai ñoà ñeä, thaèng Chaïn ngöôøi Thanh Hoùa noù hay dôû aùo leân, voå buïng maø í a haùt cheøo. Thaèng Baûy raêng ñen goác laø töôùng cöôùp ñoø doïc ôû Thaùi Bình. Ngöôøi ta hay möôïn thaèng Baûy ñi baét duøm choù. Noù boû côm, keâu choù laïi. Noù naém gaùy, con choù heát la. Ñi ñaâu coù thaèng Baûy theo thì theá naøo cuõng ñöôïc aên thòt choù. Thòt röøng, ngöôøi röøng ñaõ chaùn. Ñeâm naèm 2 ñöùa thuû thæ: mình baén baùn thòt ñeå tieàn, thaày cho tuïi con veà Baéc! Chuùng noù nhôù nhaø hôn toâi, laøm cho toâi bì maø khuaây khoûa. ÔÛ ñoù coù 2 caùi teát. Caùi teát thöù hai (1942) toâi daãn 2 thaèng luï li veà Daàu Tieáng chôi, vaø cho moã ñöùa maáy ñoàng soùc dóa. Ruûi quaù, thaáy maët ngöôøi quen trong phong traøo AÙi Höõu. Ngöôøi ta ñoàn anh naøy ñaõ baùn “40”. Toâi ñöùng neùp maø hoûi. Ñöôïc bieát anh noùi ñi mua caây loàng möùc ñeå laøm traïi guoác! Anh Tö ngöôïc ñôøi laï leân röøng aên teát. Toâi keå laïi, anh ñoàng yù: “caån taéc voâ öu”, lieäu tröôùc cho khoûi phieàn. Aên keïo baùnh möùt teát, uoáng traø vôùi chuùng toâi, roài söûa soaïn ra soâng, anh noùi: - Toâi veà vaøi böõa toâi leân. Chuø bieåu thaèng Chaïm, thaèng Baûy, vaùc suùng ñi tìm Tö Lôn (moät ñaàu ñaûng aên cöôùp, nay tu bæ ñi “treo caây” laøm beø cho laùi). - Noùi vôùi Tö naèm ñaây chôi, chôø toâi. Ñaõ laøm caây ñoùng thueá ôû traïm Böng Baøng, thì ai maø khoâng bieát Tö Lôn. Cuõng phaûi nhaéc anh ít nhöùt moät laàn, ñeå troïn tình giang hoà tri kyû. Thaèng Chaïm ñaõ tìm ñöôïc, maø noùi thì Tö Lôn nghe. Ba böõa anh Tö leân, laøm meøo tha con. - Anh Tö neø, toâi vôùi thaèng Naêm veà Saigon, ñeå traïi naøy cho anh. Anh Tö noùi vôùi Tö Lôn suy nghó maø khoâng hoûi laïi Ñaïi ca Saùng hoâm sau, möôïn taø reïc cuûa baø toång, ñöa 4 ñöùa leân Baøu Luøng, nhaø oâng chuû Thoâng, moät danh gia cuûa Minh Thaïnh, tay coù tieàn vaø voõ gioûi. Hai anh em laïi ñi xe nhaø cuûa chuù chuû nhaø maø veà Minh Thaïnh. Khi saép leân xe, anh Tö noùi cuôøi vôùi thieám chuû: - Cho gôûi thaèng Chaïm, thaèng Baûy, chuùng noù bình sa cho thieám nghe. Hai anh em tieáp tuïc haønh trình tôùi Beán Caùt ñeán nhaø Nguyeãn Thieän Haønh, moät ngöôøi noåi tieáng maø khaép Thuû Daàu Moät ngöôø ta goïi kính meán laø thaày Saùu Traïng. Anh vôùi toâi ñeàu môùi bieát. Toâi nghe tieáng anh. Anh coù vôï ñaàm, ñöôïc 4 ñöùa con. Chò laø chaùu goïi Paul Doumer laø caäu, em cuûa meï.


37

Anh Tö noùi vôùi anh chò caùi gì ñoù. Saùng hoâm sau, anh Tö daãn toâi ñi, noùi laø: - Nhaø cuûa Hai Thöùc, chaéc chuù bieát, anh ta hoài nhoû hoïc tröôøng Phuù Laâm vôùi chuù.Chuù coù nghe noùi veà anh aáy khoâng? - Chính toâi bieát chöù ñôïi nghe ai. - Chuù bieát sao ñaâu? - Ñoàng nghieäp neân toâi bieát baùc ñang vieát La Tribune cuûa ñaûng Laäp hieán giaän Buøi Quang Chieâu phaûn maø taùch ra laøm tôø “Le Phare Indochinois”. Baùc cheát nhö Maùc, ngoeûo ñaàu treân baøn vieát,treân baøi baùo vieát nöûa chöøng. Chuùng ta ñeán nhaø anh Thöùc. Caùi nhaø ñoù haû? - Nhaø aáy khoâng coøn .Baùc cheát trong caûnh sa suùt ñeå laïi cho Thöùc moät caùi ngheøo caùi aùo raùch nhöng coù khueâ baøi. Ngöôøi cha! Tuïi mình xuoáng xe. Ñaây ngöôøi ta goïi laø “tieäm huû tíu cuûa thaèng cheät caây daàu”. Chuùng ta vaøo loø gaïch cuûa ngöôøi ngang taøng ñöôïc ngöôøi Bieân Hoøa keâu laø “caäu Hai Ñen con oâng nhöït trình”. Ngöôøi vieát baùo phaûi coù tieáng taêm veà hoïc thöùc laïi coù moät tieåu söû noùi ra khoâng maéc côõ. Hai ñieàu ñoù thieân haï coù bieát hay khoâng? Khoâng caàn. Chæ mình ñaõ laø “nhaø”- nhaø baùo thì phaûi coù teân. Vöøa nghe vöøa noùi tôùi ñöùa hoïc troø cuû ôû Phuù Laâm, anh Thöùc ñaõ cöôøi, cöôøi gaàn guõi. Khi nghe noùi tay vieát baùo Daân Chuùng, anh “aø” daøi moät lôøi khen. Marcle laïi lieàn boû nhoû: - Vaø ñaõ laøm Tieát Cöông phaù Thieát khö phaàn. Khoâng ñöôïc maø chaïy troán, noùi khoâng xaáu hoå. Anh Thöù ñaùnh vaøo vai toâi noùi:”ÔÛ ñaây!” Marcel noùi theâm: “Vaøi böõa”. Vaøi böõa thaät. Ba anh em ñang ñöùng ngoù mong boãng thaáy moät xe hôi chaïy ñeán tieäm huû tíu thaèng cheät caây daàu, trôû ñaàu, ñaäu laïi. Ba anh em ñi ra. Ñaõ ñöôïc nghe noùi tröôùc roài neân anh Thöùc ñöa tay vaø ngoû lôøi chaøo: Ñaïi ca! Nhö ñaõ quen laâu. Anh Saùu xin cho ñi lieàn khi trôøi coøn maùt. Anh Saùu vaø anh Thöùc vaøo Caây Daàu uoáng caø pheâ chôø anh Tö vaø toâi daãn thaèng Chaïm, thaèng Baûy voâ nhaø xaùch 2 caùi vali vaø 2 caây suùng. Chò Hai vaø maáy ñöùa nhoû chaïy theo ñöa tôùi ngoaøi ñöôøng ñeå ñöôïc bieát maët baø ñaàm chò vaø chaùu daâu. Ñænh nuùi maây giaêng. Ñaây coi caûnh chieác xe. Toâi chöa töøng thaáy ai anh chò vaø thöông toâi nhö caùi gia ñình môùi naøy. Anh saùu ñöùng ñaàu vôùi thaân phaän ñaïi ca.Keá ñoù laø Töôi vaø Thöùc “toi, toi, moi, moi” khoâng ai chòu ai laø anh. Em uùt laø toâi, thaèng Naêm. Chò Francoise cuõng raønh tieáng vaø veá beân choàng maø goïi toâi “chuù Nam” nghe raát deå thöông. Anh Saùu ngoài sau tay laøi. Coøn Baïch Lieân thì döïa vaøo cha. Chò Saùu ngoài beân caïnh oâm thaèng Coquinot trong loøng. Phía sau Chaïm vaø Baûy co ro döôùi gaàm xe. Treân ñeäm Michel, thaèng con lôùn ngoài vôùi chuù Tö. Thaèng Daniel ñaõ raát thaân vôùi chuù Naêm.


38

Khoâng ai daùm noùi ra chaät choäi , trong xe nhö vaäy, vôùi soá ngöôøi nhö vaäy, vôùi ñoà ñaïc cuûa moät cuoäc doïn nhaø maø ñoâng nhö vaäy. Anh ñaïi ca noùi: ñoà leà trong xe, coù aên thua gì. ÔÛ trong thuøng xe chò Saùu coøn ñem theo moät khaïp me vaét. Chò noùi seõ naáu chua thòt röøng. Coøn thaèng Chaïn vaø thaèng Baûy seõ ngoài taïm ñoù thoâi. Laùt nöõa khoâng thaáy lính, leân ñöoøng Ñaø laït cho tuïi baây ra ngoài 2 beân veø, xe naèn nì thì nhaûy xuoáng ñaåy. Tôùi toái thoø ñaàu xuoáng ñaàu xe ñaäp thoû. Ñöôøng leân Ñaø laït. Xe khoâng lôùn, vöøa nhoû nhö vaäy, vöøa boø, vöøa gaàm ñöôïc ba, naêm, boán caây soá thì moät trong 4 baùnh xe coù baùnh noå aàm. Haønh khaùch xuoáng xe, traûi boá naèm doïc treân leà ñöôøng. Ñoù laø noùi ñaøn baø con nít. Ñaøn oâng ñoäi xe leân, thaùo baùnh cho xô cua vaøo, naïy voå vaù ruoät caùi baùnh noå, bôm cöùng cho noù laøm xô cua. Vaäy neân töø Vænh Cöõu taùm giôø, tôùi Djiring saùu giôø saùng. Bao nhieâu cöïc khoå moät ngaøy moät ñeâm vôùi vaù ruoät xe. Ñeán Djiring, anh chò Saùu leân oâng coâng söù ñeå thöa, caû gia ñìng mình leân ôû La Ba “nghe noùi coù nhieàu vöôøn caø pheâ khai thaùc ñaõ haùi roài moät hai muøa boång gaëp khuûng hoaûng kinh teá maø phaûi boû hoang. Nay xin thöøa höôûng vöôøn traïi aáy”. Oâng coâng söù gaät ñaàu. Chuùng toâi ñöùng döôùi chön ñoài thaáy vaäy cuùi ñaàu chaøo. Coi nhö gaëp quan Taây nhö vaäy cuõng laø chuyeân khoâng khoù gì. Ñoaøn ngöôøi laïi luùc nhuùc leân xe. Voû xe vaãn coøn tieáp tuïc noå. Coøn 10 caây soá nöõa seõ tôùi Ñaø laït. Xe queïo traùi treân ñöôøng ñoài ñaát ñoû. Chaïy moät ñoä qua caàu treân suoái Lieân Khang. Ngöôùc nhìn ñöôøng leân doác. Khoùi chieàu nhö toùc vôøn treân ñaàu ngoïn nuùi La Ba. Vaøo chön nuùi beân caïnh caùi nhaø cao caúng lôïp ngoùi coù maáy caùi nhaø laù “buoàng khoâng ñeå ñoù”. Chuû nhaø cao caúng aáy oâng xaõ Taùm, ngöôøi Bình Ñònh voâ khai hoang laäp aáp. Anh Marcel vaø chò Francoise voâ ñoù gaëp oâng. Chò ñaàm noùi:” Môùi vöøa gaëp coâng söù xin pheùp vaøo ôû ñaây.OÂng söù noùi coù nhaø cuûa oâng huyeän Loäc chuùng toâi haõy ñaët chön taïm, tieáp tuïc khai khaån caùi vöôøn caø pheâ 5 maåu cuûa oång vaø chòu ñoùng thueá cho oång.” Oâng xaõ daãn ñi coi nhaø. Chuùng toâi vaøy oå rôm nhöôøng caùi giöôøng ñoäc chieác cho chò Saùu vaø beù Coquinot. Anh Saùu laø baäc trí thöùc, thích laøm luïng khoâng chòu khoanh tay reá. Anh ngon ngoït vôùi oâng Taùm. Oâng cho möôùùn ngöïa, möôùn cho moät caàn ño (daãn ñöôøng). Anh mang ñeøn, suùng, leân ngöïa theo thaèng Chaïm vaø moät ra-ñeâ. Saùng ra, boán ra-ñeâ khaùc, ñi tröôùc anh Saùu, gaùnh moät con nai. Marcel raát kheùo, ra thòt, ñem bieáu oâng xaõ vaø môøi oâng döï leã cuùng ra maét sôn thaàn. Thaät ra nhö ñi qua ñình, ngaõ noùn chaøo “oâng cöûu vaø oâng trôï” trong xaõ. Coù theå cuoäc soáng cuûa “gia ñình” thaät sung söôùng phuû pheâ. Anh Saùu ñi baén baùn nuoâi caû boïn. Laâu laâu anh mang veà Saigon coøn coù loäc nhung, maät gaáu, anh Saùu gôûi cho maù toâi. Toâi daïy cho Daniel hoïc. Noù ñaõ bieát laøm 4 pheùp tính. Oâng Xaõ cho thaèng nghieäp con oâng hoïc cuøng. Veà sau naêm ba nhaø nöõa cuõng gôûi con. Moät thaùng toâi ñöôïc laõnh tieàn hoï huøn laïi 90 ñoàng. Chuùng toâi aên teát 1943 ôû La Ba. Coù luùc anh Saùu, anh Tö duïm ñaàu laïi söûa caùi gì ñoù. Toâi ngoài xa xa ngaém hai anh.


39

Taïi sao trôøi laïi cho toâi hai ngöôøi anh toát ñeán döôøng naøo? Noùi nhö anh Saùu, vöøa bieát toâi qua anh Tö maø ñaõ dôøi nhaø raát ñaày ñuû giaøu sang maø leân röøng ñuøm boïc cho toâi? Toâi ñaõ soáng raát laâu vôùi hai anh maø luùc naøo cuõng ñöôïc noùi tôùi “thaèng Naêm” moät caùch baèng loøng. Laøm cho khi giaø roài, soáng trong coâ ñoäc, nhôù hai anh, quyeát khoâng ñeå ai cheâ traùch “caùi thaèng khoâng ra gí”, toâi vieát taäp saùch naøy ñeàn ôn hai anh, coù phæ loøng toâi ñaâu. Nhöng trong naøy laø söï haáp hoái cuûa toâi, Trôøi ôi, aên chöa heát teát, ñöôïc tin vui raát lôùn. Lieân xoâ thaéng traän Stalingrad. Khoâng cho toâi keâu trôøi cho söôùng hay sao? Toâi ñaõ thoû theû: noùi toâi soáng vôùi hai anh nhö Quan Coâng soáng vôùi Taøo Thaùo, thì khoâng phaûi, nhöng hai anh haõy giuùp cho toâi ñi, khi toâi nghe tin Ñaûng ôû ñaâu (nhö khi Quan Coâng nghe tin Löu Bò ôû ñaâu). Toâi chaéc raèng noùi vaäy cuõng truùng yù hai anh. Naém ñöôïc moät moái daây Toâi baát ngôø coù khaùch. Chò Tö Ñaày, ngöôøi caùch maïng 30, coù ôû tuø. Ra tuø ôû toaø baùo Daân Chuùng. Chò ñi camion leân taän nôi naøy, laøm caùi ngheà maø ngaøy nay noùi thì phaûi xin loãi, ngheà “buoân mieân baùn moïi”. Chôû ñoà söù, ñoà ñoàng, quaàn aùo, voøng vaøng giaû, hoät cöôøm,... vaø röôïu ñoåi laáy caø pheâ, ñaäu, meø, loäc nhung, da thuù, maät gaáu. Xe cuûa chò boø töø caàu Lieân Khang leân ñöôïc moät ñoaïn doác ñaõ meät, ngöøng laïi thôû va coøn ñeå boïc loøi toùi vaøo baùnh xe, ñeå leo leân cho tôùi Ban Meâ Thuoäc, treân ñöôøng ñaát ñoû muøa möa. Chò hoûi toâi coù maïnh gioûi khoâng, nhöng giöõ nguyeân taéc laø khoâng hoûi ôû ñaâu. Noùi chuyeän Saigon thanh nieân ca haùt, coù ñua xe maùy, coù Lyù Hueâ ñöôøng qua ñaù banh. Chò noùi ñaàu ñuoâi loän xoän ñeå maø hoûi toâi. Chò hoûi nhoû vì chò duøng chöõ maø chò theøm quaù vaø cuõng vì tính chaát quan troïng cuûa thoâng tin. - Maày, coù nghe caùi gì hoân? -Daï thöa Von Paulus guïc ñaàu ôû Stalingrad. - Ai cuõng bieát roài. -Chôù coøn? - Tuïi Baø Raù, taøi Laøi vöôït nguïc em khoâng nghe? - Vaäy sao? Veà Saigon muoán gaëp thì laøm sao? - Em maø veà Sagon haû. Vaø gaëp tao ñeå laøm gì? _ Chò giôùi thieäu... Vöøa nghe vaäy chò ñaõ vuøng vaèng. - Thoâi ñi maày. Tao ñau khoå laém. Tao raát thöông thaèng Vaên, thaèng Kæng vaø maày. Tao noùi chuyeän vôùi maày ñaây, thaèng Vaên noù ñang nghe ! Maày bieát hoân, thaèng Vaên vöôït nguïc Baù Raù. Trong toáp cuûa noùùc1 Nguyeãn Coâng Trung. Thaèng Trung ñi thaúng veà Caø Mau. Thaèng Vaên ôû laïi Saigon, tìm baét lieân laïc qua tao. - Oâi sao chò khoùc? - Tao giôùi thieäu noù. Ñaâu ñöôïc ít ngaøy...noù...bò baét vaø boùt Catinat ñaùnh noù cheát. Trong khi naøy, maét tao thaáy coù ñöùa cuõng vöôït nguïc maø noù ñi ngôø ngôø. Maày lieäu hoàn maày, thaèng Taây töø naêm 1941 ñaõ kyù giaáy cam keát chaïy löông thöïc cho Nhöït. Lieân Xoâ oanh lieät nhö


40

vaäy. Nhöng boïn Taây beân naøy “Mareùchal, nous voilaø” chuùng noù khoâng thöong CS ñaâu. Xin em ñöøng gaëp chò. Löông taân tao ñang khoå vôùi thaèng Vaên. Nhöng coù caàn gì quaù maø phaûi gaëp, thì ngayø q vaø 15 taây, saùng sôùm xe tao chaïy qua ngaõ 3 Tam Hieäp. Vaø phaûi noùi em bieát. Ñaát Bieân Hoøa, Daàu Daây, Long Khaùnh, Hoá Nai nhaùm nhuùa laém. Boïn Phaùp da9ng nôùi loûng cheá ñoä tuø Baø Raù.. Noù cho ra ngoaøi ôû laøm colon, cai quaûn tuø saûn xuaát. Maáy teân colon caàm roi aáy laø, hoaëc tôø roát kít nhö Leâ Vaên Thöû hoaëc nhö “oâng nhaø” tao, baây giôø cuõng naëng muøi “caùch maïng thöôøng tröïc”. Thoâi tuïi noù boùp keøn, tao ñi nha. Tao thaáy caëp maét maøy coøn ...saùng. Ñaûng vaø maët traän. Toâi xaùc ñònh ba anh: Ñaïi ca, anh Töôi, anh Thöùc meán lo cho toâi vì moät caùi leõ soáng ñeå laøm gì. Toâi thuaät laïi vôùi hai anh...thì lieàn coù keá hoaïch. Ñaïi ca bieåu gaàn teát haõy veà. Baây giôø thì lo thu löôïm caø pheâ baùn laáy tieàn cho coù maø xaøi. Moät ít luùc coù xe cuûa moät baø “ñoàng moân” cuûa chò Tö Ñaày, töø Ban Meâ Thuoäc veà Saigon, gheù ñoù nghæ xe vaø giao dòch. Ñaïi ca toø veø noùi chuyeän vôùi chauffeur coi xe maùy toát, thaéng “aên” roài “o” baø chuû maø gôûi hai ñöùa chuùng toâi. Veà nhaø anh Thöùc, tieáp tuïc höôûng aân hueä: “ôû ñaây!” Anh Marcel veà Taân An thaêm nhaø. Vaø laàn naøo nhö vaäy cuõng gheù qua Chôï Ñeäm. Anh ngoài vôùi anh Thöùc vaø toâi maø haêm hôû noùi: - Moi, gheù chôï ñeâm tình côø gaëp caùi anh gì ñoù, luùc tröôùc coù laøm taøi phuù cho tieäm caàm ñoà ôû ñöôøng Minh Maïng. Ñaø Laït...cuûa Chung Vaên Naêm? Toâi noùi giuùp: - Anh Baûy Traân... - Aûnh ñi chaø gaïo, coù hoûi thaêm chuù vaø noùi nhoû beân tai toâi:”veà noùi noù Saùu Nhoû ôû nhaø toâi”. Toâi nhìn anh Thöùc. Anh noùi: - Tính sao tuøy chuù. Toâi noùi: - Ngaøy mai naøy Leâ Thaønh Caùc ñoå ñeøo Prenn roài keøm Voõ Vaên Thaâu maø vaøo Saigon. Ba ñöùa mình ra ñöùng tröôùc nhaø thöông ñieân Bieân Hoøa, coi chôi roài seõ tính sau. Coi cuoäc ñua xe ñaïp xuyeân Ñoâng Döông laàn ba naøy, hai ngaøy sau (vì cuõng phaûi ñeå cho anh Thöùc chaïy möôïn theâm moät chieác xe ñaïp) ba ñöùa leân ñöôøng ñi Phuù Laïc. Tôùi tieäm caùm cuûa anh Tö Chí. Ñöùng ngoaøi ñöôøng, toâi chæ voâ:”nhaø ñoù ! hai anh bieát cuõng caàn. Thoâi hai anh veà. Chaéc laø toâi lieàu maïng veà nhaø aên teát. Toâi ñôïi anh Tö, seõ ñi trôû leân anh Hai”. Gôûi xe ôû tieäm caùm, baêng ñoàng khoâ vaøo nhaø...Rôm raû ba ñieàu boán chuyeän vôùi chò Baûy roài, ra sau vöôøn ngoài goác caây me vôùi “anh Saùu”. Ngaøy tröôùc toâi chæ gaëp anh coù moät laàn, laàn vaøo thaêm khaùm nhôø vieát baøi. Nay ñaõ 7 naêm. Toâi khoâng queân baøi baùo cuûa anh laøm cho Honel cöï chuùng toâi. Nhöng cöù aên côm môùi. Anh ñöa ra taaäp saùch nhoû “chöông trình maët traän Vieät Minh (VM)”. Toâi caàm laáy maét ñoïc, tai nghe. Anh noùi:


41

- Taøi lieäu naøy mang voâ ñaây vaøo ñaàu 42. Söù thaàn baét lieân laïc vôùi anh em Gia Ñònh vaø Myõ Tho. Coù ngöôøi chuyeàn cho toâi vaø noùi, nghe thaät laø khoâng hieåu noåi. Anh ñoù noùi: nay khoâng coøn ñaûng nöõa, chæ coøn VM. Laáy VM thay ñaûng, yù chuù theá naøo? Toâi ñaùp: - Toâi cuõng khoâng hieåu noåi. Ñaûng laø maët trôøi. Maët ñaát khoâng theå thieáu maët trôøi ñöôïc.! Buïng toâi nghó. Maët traän thì toâi raønh laém. Toâi bieát maët traän “thoáng nhaát choáng phaùt xít”. Toâi bieát maët traän Bình daân. Ñeàu laø do saùng kieán cuûa Ñaûng. Toâi laø ngöôøi noùi sau cuøng vôùi ñoàng baøo Saigon veà Maët traän quoác gia daân chuû. Thay maët Ñaûng toâi keâu goïi caùc taàøng lôùp nhaân daân, nhaân só, trí thöùc. Khoâng heà noùi döù laém veà ai laõnh ñaïo ai. Chæ maïnh daïn noùi vôùi anh em trí thöùc raèng anh em CS chuùng toâi höùa laø seõ laøm göông thi haønh chöông trình cuûa maët traän maø “caùc ngaøi cuøng vôùi chuùng toâi” nhöùt trí. Chuùng toâi lo, khoâng ñeå thua caùc ngaøi veà tình yeâu thöông ñaát nöôùc. Toâi khoâng noùi ra. Vì caùi caâu “entre la peste et le choleùra” cöù laøm toâi ngôø ngôï. Thì anh noùi: - Nay toâi ñöôïc chuù laøm tay maët tay traùi vôùi toâi. Ta hoaït ñoäng coi nhö “moät soá ñaûng vieân taûn laïc gaëp laïi nhau hoaït ñoäng ñeå baét lieân laïc vôùi Ñaûng”. Baây giôù ta phaân coâng chuù maáy tænh mieàn Ñoâng. Toâi maát tænh mieàn Taây. Nhö chia xoaøi chín. Coøn laïi caùi hoät, maïnh ñöùa naøo naáy gaëm. Toâi coù trí thöùc thanh nieân sinh vieân. Chuù coù aùi höõu, coâng ñoaøn cuûa chuù, ôû trong ruoät Saigon. Heø vöøa qua hoïc sinh ôû Hanoi veà baõi tröôøng hoï hoaït ñoäng soâi noåi laém, aên thua vôùi phong traøo theå thao theå duïc cuûa Taây. Khôûi ñoà ñaïi söï, luoân luoân laø khôûi taïi chaâu thaønh. ÔÛ maáy tænh ta laøm ra caùi gì ñoù, roài ñeå ñoù cho hoï laøm. Ta phaûi ra söùc hoaït ñoäng ngay trong ruoät Saigon-Cholon. Ta laáy choå naøy ñeå gaëp. Moät hay hai tuaàn ta gaëp moät laàn, Ñöôïc hoân? -Laøm aên vôùi nhau laø phaûi cho nhau bieát. Coøn nhö gaëp maët thì neân tình côø thì toát hôn. AØ, maø naøy, anh noùi anh em Gia Ñònh vaø Myõ Tho laø ai vaäy? - Anh Hai Traàu Baø Ñieåm vôùi Daân Toân Töû, chò Thaäp Myõ Tho. Toâi ñöôïc ñaõi côm tröa, nguû moät giaác. Thöùc daäy xin caùi taøi lieäu VM, bìa maøu huyeát gaïch caàm “ñi”. Ñaõ theo boùng ngaû cuûa haønh me treân ñöôøng qua ñoù Raïch Caùt toâi ñaïp xe veà nhaø. Doïc ñöôøng nhôù laïi Daân Toân Töû ñaõ ôû tuø cuøng moät khaùm 6 vôùi toâi ñaõ theà “khoâng ñoäi trôøi chung” vôùi “maày thaèng Saùu”. Nhö vaäy laøm sao hoï baét tay nhau? Thoâi thì em lo phaän cuûa em: “Ta cöù laáy taøi lieäu VM maø hoaït ñoäng”. Ñaûng ôû nôi taêm toái, nhöng coù maët khaép nôi, seõ roõ loøng toâi. Cha, meï, vôï, con toâi möøng laém. Ngaøy muøng 1 Giaùp Thaân (1944), anh Töôi, ñöùa con maø trôøi cho maù toâi, ñeán aên teát vaøi ngaøy. Muøng 3 xuaát haønh hai anh em ñaïp xe veà anh Hai Bieân Hoøa. Vieät Minh cuõ, Vieät Minh môùi. Nhieàu baïn giaø hay hoûi. Toâi seõ traû lôøi ôû ñoaïn naøy. Baây giôø noùi veà Marcel “ñoä” toâi veà Vónh Cöûu. Toâi ñoïc “chöông trình VM” cho anh Thöùc, anhTöôi vaø ngöôøi lôùn trong nhaø nghe.


42

Sau ñoù cho cheùp, ai vieát saïch ñeïp thì cheùp duøm.. Ñöùa em cuûa anh Hai ñöôïc nhôø, boû moät baûn vaøo boáp ñaàm, chuyeån cho Chung Vaên Naêm. - Ñaølaït laø thaønh phoá lôùn, ñang coù tuø chính trò bò ñaøy ôû ñoù nhö Ñaøo Duy Deánh, thöôøng ñöôïc pheùp ñi vaøo Broncadeur cuûa Chung Vaên Naêm maø xin uoáng nöôùc. Taøi lieäu VM seõ giaûi phoùng tinh thaàn cho hoï.Coøn laø, xin thaèng Naêm cho toâi 100 ñoàng giaù tieàn caùi taøi lieäu mua xe laøm chön. Em cuûa anh Thöùc, ñaïi dieän Lemur, duyeân daùng ñi vaøo pharmacie Cöôøng & Laém, ñöa cho Laém, baïn hoïc cuûa toâi, ñeå baùo raèng toâi laø VM, ñaõ vaøo Saigon roài. (Tuaàn sau chuùng toâi ñeán nghe traû lôøi. Laém noùi: “ Coi roài vaø ñöa cho Baùc só Nguyeãn Vaên Thinh coi.OÅng nhaén: “Toâi ñoàng yù vôùi ñöôøng loái, nhöng khoâng xieâu loøng veà phöông phaùp haønh ñoäng”. Noùi vaäy toâi phuï traùch 6 tænh. Trong voøng 3 thaùng toâi ñaõ ñaët töø Taây Ninh, Thuû Daàu Moät, ñeán Bieân Hoøa, Baø Ròa, choå naøo cuõng coù moät “ban caùn söï”. ÔÛ Gia Ñònh thì noùi chuyeän cho bieát VM laø gì roài ñeå ñoù chôù khoâng toå chöùc, sôï “anh em Gia Ñònh cho raèng xaâm phaïm ñaát ñai”, Nhöng Gia Ñònh Cholon laø tænh nhaø. ÔÛ caùc tænh khaùc nghe toâi laø hoï ñi tìm. Khoâng heà noùi “cuõ”, “môùi” gì heát. Toâi ñi ñöôøng thì chæ coù maéc möa. Coøn ñi tôùi ñaâu cuõng deã. Myõ Tho ö? Anh em töôùng cöôùp Vöôøn Nhaõn laø baïn. Nhöõng anh chò ôû Cai Laäy maø thaáy toâi, thì phaûi “aên canh chua Cai Laäïy” vôùi nhau. Gai Ñònh aø? Töø Baø Queïo tôùi Baø Ñieåm ñaâu cuõng cuûa nhöõng anh em ñaõ töøngbaûo veä toâi trong nhöõng cuoäc mít tinh. Vaäy thì hoï khoâng heà dôõ aùo ñeå xem löng toâi laø “môùi” hay “cuõ”. Coi nhö Möôøi Trí, gaëp toâi aûnh noùi: - Maáy anh Baø Ñieåm laø VM gì, caùc anh laø VM gì ! Vaäy maø toâi nghe hoï ñònh aùm saùt oâng Saùu. Hoï bieåu toâi laøm. Toâi öø. Ñaåy caây cho qua chôù laøm sao toâi laïi ñi haïi caùc anh ñöôc. Coù moät laàn toâi veà Phuù Laïc. Vöøa vaøo vöïa caùm cuûa anh Tö Chí gôûi xe nhö moïi ngöôøi, toâi thaáy con Hai ñaùnh maùy caùi gì ñoù. Con gaùi nhaø queâ maø ñaùnh maùy baét toâi phaûi coi. Noù ñang ñaùnh theâm moät taäp taøi lieäu maø noù ñaõ ñaùnh roài. Toâi xem. D0où laø “Raïng ñoâng cuûa moät daân toäc” boán tôø pelure xeáp ñoâi thaønh 16 maët, ñaùnh maùy treân 8 maët; ñoùng laøm nhö vôû taäp hoïc troø, coù ñeà taäp san cuûa nhoùm TieànPhong, taùc giaû laø Xuyeân Vaân Nhaïn. Nhö ngöôøi may coù hoäp ñoà may. Con Hai coù hoäp ñöïng giaáy maù pelure vaù carbonne. Toâi thaùy trong ñoù coøn coù moät taäp khaùc nöõa. Cuõng cuøng moät con chim cuûa oå aáy ngaäm trong moû caùi ti75a laø: “phöông thöùc cöùu nöôùc”. A ! maø laïi coøn “con ñöôøng ñoäc laäp” ! Maáy caùi teân saùch ñaëc san. Toâi hoûi cuûa ai. Con Hai noùi:”Chuù Saùu”. Toâi ñöùng ñoïc taïi choã. Phaûi noùi laø toâi khoâng baéng loøng vôùi caùi gioïng vaên: “Ngaøy tröôùc chæ coù moät Phaùp maø ñaùnh khoâng laïi, ngaøy nay ñaùnh Phaùp ñuoåi Nhöït thì coù nöôùc chuùng ñaùnh cho cheát khoâng kòp ngaùp”. Vaø ôû cuoái cuûa moät taäp “saùch” coù noùi veà maøu côø “côø vaøng laø côø thieân coå cuûa daân toäc, sao laïi thay noù ñi”. Taát nhieân xoán con maét quaù, toâi noùi vôùi chaùu Hai:


43

- Chuù seõ noùi vôùi ba chaùu... Vaø neáu chuù Saùu coù hoûi, chaùu noùi, Ba chaùu khoâng cho chaùu “ñaùnh” nöõa. Xuyeân Vaân Nhaïn laø buùt hieäu cuûa Lyù Ngoïc Höng, Taøu, taùc giaû cuûa tieåu thuyeát “BOÀng Lai Kieám Khaùch”. Coø Xuyeân Vaân Nhaïn, “chaøng nhaùi”, teân thaät laø gì? Baïn giaø thì ai cuõng bieát caû roài, coøn vôùi baïn treû toâi xin khoâng noùi. Chæ noùi ñoù laø “tieàn phong laïc nhaïn”, con coâ nhaïn cuûa nhoùm moà coâi. Xin baïn ñoïc taøi lieäu toâi cung caáp lieàn ñaây. “Töø Xuyeân Vaân Nhaïn ñeán nhoùm Tieàn Phong”. (Moät baøi baùo cuûa caùi goïi laø “Nhoùm Giaûi Phoùng”) “Naêm, saùu thaùng trôû laïi ñaây, thæng thoaûng laïi thaáy moät taäp saùch con con cheùp tay...(maát) vaøo haøng nguõ VM. Ñoïc suoát 6 taäp töø “Raïng ñoâng cuûa moät daân toäc” ñeán “Phöông löôïc cöùu nöôùc” Xuyeân Vaân Nhaïn (XVN) nhaèm 3 muïc ñích sau: 1- Chöûi phaùt xít Nhöït vaø boïn thaân Nhöït. Suoát 6 taäp saùch XVN ñaõ ñeå haàu heát ...möïc ñeå vaïch maët naï cuûa phaùt xít Nhöït, keá hoaïch xaâm löôïc cuûa Ñieàn Trung vaø caùc chính saùch daõ man cuûa giaëc. Nhöït ôû nhöõng xöù bò chieám ñoùng ñeå vaïch maët chæ teân nhöõng nhoùm thaân Nhöït, töø “VN phuïc quoác ñoàng minh hoäi”, “VN quoác gia ñaûng”, “VN thanh nieân aùi quoác ñoaøn” ñeán boïn Cao ñaøi, Hoøa haûo, Huyønh Long. Töø Cöôøng Ñeå, Traàn Quang Vinh, Huyønh Phuù Soå, ñeán Lyù Hueâ Vinh, Hoà Nhöït Taân, Nguyeãn Vaên Saâm. ÔÛ ñaây XVN nhieàu khi ñaõ toû ra laø moät oâng toøa saùng suoát vaø huøng bieän. 2- Giöõ thaùi ñoä maäp môø vôùi VM. a/ Trong nhöõng taäp tröôùc XVN taùn thaønh vaø thaùn phuïc chính saùch vaø toå chöùc VM, khen lao Nguyeãn Aùi Quoác vaø ...aân caùc chieán só trong “VM” laø “thaät taâm aùi quoác”. b/ Trong taäp thöù 6 gaàn ñaây, XVN laïi phaûn ñoái VM ôû maøu côø vaø khaåu hieäu choáng Phaùp. 3- Giöû moät thaùi ñoä maäp môø vôùi Phaùp trong suoát 6 taäp saùch, khoâng choã naøo XVN tích cöï ñaû ñaûo phaùt xít Phaùp, XVN khoâng nhaän Phaùp laø keû thuø daân toäc VN. Chæ hoâ haøo “khaùng Nhaät kieán quoác”. Hôn nuõa XVN coøn chæ trích chuû tröông “ñaùnh ñuoåi Nhaät, Phaùp” cuûa VM laø baát hôïp thôøi. Caên cöù vaøo nhöõng ñieåm phaân tích treân ta coù theå keát luaän raèng: XVN ñaõ chaïy xa haøng nguõ vaø bò giaëc Phaùp mua chuoäc, duøng laøm tay sai ñeå ñaùnh ñoå caùc phong traøo vaø toå chöùc thaân Nhöït. Gaàn ñaây thaáy phong traøo thaân Nhöït baét ñaàu ñoå vôõ vaø thaáy chính saùch vaø toå chöùc cuûa VM ñöôïc quaàn chuùng taùn thaønh vaø tham gia nhieàu, XVN laïi döï ñinh chui vaøo haøng nguõ VM. Nhöõng taäp saùch ñaàu maït saùt Nhöït vaø boïn thaân Nhöït vaø taùn thaønh VM ñöa ra laø coát ñeå caâu moài VM. Nhöng caùc ñoaøn theå trong VM coøn phaûi ñieàu tra...coøn veà tö caùch vaø xu höôùng cuûa XVN sôï loä chaân töôùng vaø bieát khoâng theå chui vaøo VM moät caùch deå daøng, beøn cho ra taäp thö 6 phaûn ñoái VM vaø phaù hoaïi coâng cuoäc thoáng nhöùt daân toäc do VM chuû tröông. 1-Nhöõng chieán thuaät vaø chieán löôïc giaû caùch maïng maø Tieàn phong ñaõ neâu leân trong taäp saùch cuûa XVN vaø tôø tuyeân ngoân cuûa chuùng khaùc haún chieán thuaät vaø chieán löôïc cuûa VM. 2-Caùc ñoaøn theå caùch maïng trong VM khoâng theå hieäp nhöùt vôùi boïn Tieàn phong vì “yù kieán vaø taâm thuaät khoâng gioáng nhau”. Vì caùi coá taâm phaù hoaïi caùch maïng cuûa boïn truøm Tieàn phong ñaõ bò caùc chieán só VM baét ñöôïc quaû tang roài. 3-Chieán só 2 beân khoâng theå hoïp laïi xöù uûy Ñaûng CSÑD nhö Tieàn phong ñaõ thoâng baùo ñöôïc vì:


44

a/ Giaûi phoùng khoâng phaûi laø “moät nhoùm chieán só” nhö Tieàn phong maø chæ laø moät tôø baùo tuyeân truyeàn coå ñoäng cuûa phaân boä VM Nam kyø cuõng nhö haøng chuïc tôø baùo khaùc cuûa VM khaép Trung, Nam, Baéc. b/ Giaûi phoùng chæ laø tôø baùo cuûa VM Nam kyø, maø VM Nam kyø cuõng nhö Vm toaøn quoác laïi laø moät hình thöùc lieân minh giöõa nhieàu ñaûng phaùi caùch maïng VN. ÑCSÑD cuõng chæ laø moät boä phaän cuûa VM thoâi, vaäy thì ñaïi bieåu cuûa Giaûi phoùng hay laø cuûa VM Nam kyø khoâng phaûi toaøn laø ñaûng vieân CS caû thì laøm sao laaïi coù theå hoïp laïi trong xöù uûy ÑCSÑD. 4-Vaäy thì söï cöû laïi trong xöù uûy trong cuoäc hoäi nghò saép tôùi cuûa Tieàn phong xin traû laïi cho Tieàn phong. Ñaïi bieåu cuûa VM khoâng theå döï, maëc daàu Tieàn phong coù “nhaõ yù” haï coá cho ñaïi bieåu cuûa Giaûi phoùng tham döï. 5-Vaø cuoái cuøng VM caûnh caùo cho Tieàn phong bieát raèng VM khoâng caàn ñeán caùc oâng ñöùng ra laäp xöù boä Nam kyø cuûa Vieät nam ñoäc laäp ñoàng minh. Caùc oâng Tieàn phong, caùc oâng chôù coù möôïn danh nghóa VM maø noùi baäy, vieát baäy, vaø laøm baäy nöõa. Vaøi lôùi thanh minh. Moät laàn nöõa chuùng toâi xin thanh minh raèng caùc ñoàng chí cöùu quoác trong VM raèng: XVN vaø boïn truøm Tieàn phong khoâng phaûi laø nhöõng ñaûng vieân CS. Vieäc chuùng xöng laø xöù uûy Nam kyø cuûa Ñaûng CSÑD vaø ñöùng ra ñeå laäp “xöù boä Nam kyø cuûa VN ñoäc laäp ñoàng minh” laø vieäc rieâng cuûa chuùng. Coá nhieân laø ÑCSÑD khoâng thöøa nhaän chuùng cuõng nhö VN ñoäc laäp ñoàng minh khoâng thöøa nhaän chuùng. Ñaïi bieåu CS trong boä bieân taäp Giaûi phoùng (Giaûi phoùng soá 4 naêm thöù 3 ngaøy 30-4-1945) Toâi noùi löu yù baïn ñoïc. Noùi “nhoùm” laø quen mieäng nhö noùi nhoùm Daân Chuùng, nhoùm La Lutte, laø noùi ngöôøi trong “boä bieân taäp” tôø baùo coù teân aáy. Thanh minh laø ñoàøng nghóa vôùi “noùi roõ söï thaät” hay “choái boû moät söï nghó sai”. Khoâng theå nghó raèng toâi coù trong boä bieân taäp cuûa baùo “Tieàn phong”. Vì trong aáy toâi coù vieá gì ñaâu ! Hôn nöõa laø khi toâi laøm tay maët, tay traùi vôùi oâng Saùu thì taäp saùch aáy khoâng coøn ra nöõa. Toâi muoán chæ ra: trong tôø Giaûi phoùng coù noùi “boïn chuùng nhö XVN” laø nhöõng phaàn töû coù tham gia vaøo moät vaøi phong traøo, toå chöùc hoäi bình daân (1936-1939) nhöng sau cuoäc khuûng boá 1940 ñaõ chaïy xa haøng nguõ...”bò giaëc Phaùp mua chuoäc” Noùi nhö vaäy traät laác. Xuyeân Vaân Nhaïn ñaâu coù laøm gì hoài bình daân. Coøn trong chöõ “boïn chuùng” aáy. Khoâng keâu thaúng teân toâi, thì toäi gì toâi ôi ! Gaëp “ñaûng” noùi chuyeän trôït voû chuoái vaø Thanh nieân Tieàn phong. Hoâm qua ôû Chôï Ñeäm, laøm leã “Thanh nieân tieàn phong tænh Chôïlôùn”. Saùng nay coù ngöôøi quan maët ñaõ laâu naêm, gheù nhaømaø bieåu: - Toái mai, baûy giôø ñeán Caây Da saø. Toâi ñoùn. Coù ngöôøi muoán gaëp anh. Toâi ñi vaø gaëp, trong choøi laù, treân ruoäng luùa ñaõ ngaäm ñoøng ñoøng, anh Thôùi.


45

(anh Thôùi naøi , hoái 1939 ñaõ bò baét trong cuoäc bieåu tình cuûa noâng daân Gia ñònh ñoøi thaû Kieát, Thuû, Kænh, Traán cuøng naèm moät khaùm vôùi chuùng toâi; ñöôïc maáy anh kia huaán luyeän chính trò vaø toâi daïy cho vaên hoùa) Sau khi möøng rôõ va øoâm nhau hoân thaám thía (caùch töôøng thuaät, hoïc cuûa baùo nhaân daân) chuùng toâi ngoài laïi ngoaøi bìa moät boä vaùn pheân. boán caúng thoøng xuoáng ñaát. Trong choøi lôø môø aùnh saùng cuûa ñeâm ñen. Toâi ngoù qua nhaø anh Thôùi, trong caûnh trí naøy, khoâng daùm nghó laïi laø ngöôøi toâi daïy hoïc, maø nhôù nhöõng khi noùi chuyeän vôùi Ha Huy Taäp, Nguyeãn Vaên Cöø baét toâi cung kính thaân maät, noùi cöôøi maø thaät thaø, (thöa chuyeän vôùi Ñaûng). Cuoäc troø chuyeän nhö vaày ñaõ xaûy ra: Anh Thôùi: - Laâu quaù, cho ngöôøi xuoáng nhaø hoaøi maø khoâng gaëp. Nay gaëp, hoûi anh: boä heát ngöôøi roài sao maø baét tay vôùi thaèng ñoù? Ngöôøi keå: - Toâi ñang troàng caø pheâ vaø daïy hoïc ôû La Ba. Ñöôïc tin Baø raù, Taø laøi vöôït nguïc nhö Quan Coâng nghe tin Löu Bò, toâi tuoät ñeøo maø veà. Toâi coù gaëp chò Ñaày nhôø chò baét duøm lieân laïc. Chò khoâng chòu, chæ noùi thaèng Kieát cuõng vöôït nguïc Baø raù, chæ ñaõ baét duøm lieân laïc. Vaøi ngaøy sau Kieát bò baét, bò ñaùnh cheát trong Catinat. Baây giôø chò khoâng daùm giôùi thieäu cho ai khaùc nöõa. - Cuõng coù vöôït nguïc vaø vöôït nguïc. Ngöôøi ta coù ñaët vaán ñeà do Taây thaû. -Anh vöøa môùi noùi “thaèng ñoù” thì laø sao? Thì hoài naèm khaùm 6, Daân Toân Töû, Kænh Ñen, Dó vaø thaèng Toång khoâng noùi veà vieäc bò khai baùo cho ta nghe sao? Gaàn ñaây boïn tôø roát kít trí thöùc ôû Saigon ñang reâu rao “thaèng ñoù” laø maät thaùm - Ñaùm Huyøng Vaên Phöong, Hoà Vaên Ngaø, Hoà Vónh Kyù mz2 noùi thì toâi nhö “choù taùp nöôùc” chæ coù ta maø noùi nhö trong baùo Giaûi Phoùng ñoù thì môùi thieät laø haïi. Cho neân anh Tö Thaïch môùi cöôøi maø noùi “maáy oâng noäi giaûi phoùng thieáu grammaire. - Thieáu grammaire laø laøm sao? - Toâi seõ noùi sau...Baây giôø toâi chæ coù Bastos, phaûi chi coù caùi gì uoáng nöõa... - Toâi coù bieåu tuïi noù, laùt nöõa cho caùi gì thaám gioïng. - Noùi chuyeân naøy, caàn coù “cheùn traø gaãm” thaät. Maù toâi daïy toâi thöông ngöôøi. Hoài daân Cao Mieân bò ñoùi keùo nhau sang ta xin aên. Maù toâi laøm moät caùi lon, cho toâi. Heã thaáy hoï tôùi ñöa bò laø xuùc gaïo ñoå cho moät bò moät lon. Toâi nghó loøng thöông ngöôøi höùoùng daãn toâi laøm CS. Tröôùc khi ñi laøm CS, toâi nghe ngöôøi ta noùi veà ngöôøi CS bò laän meà gaø, möûa ra maùu cuïc. Toâi thöông ngöôøi CS, laø ñoàng chì cuûa toâi. Roài gaàn ñaây söï haøo hieäp cuûa 3 ngöôøi. Anh Saùu Traïng, anh Töôi vaø anh Thöùc., laøm cho toâi thaáy tình ñôøi ñoái vôùi ngöôøi CS maø caøng thaám thía tình ñoàng chí. Toâi coù nghó ñeá nhöõng böïc laõnh tuï maø möøng. Möøng cho Leùnine khoâng bò ñeø, bò ñaùnh, bò cho uoáng thuøng nöôùc laïnh. Möøng cho hình aûnh cuûa moät Leùnine. Chò Ñaày khoâng chòu tìm duøm ai cho toâi bieát, thì roài toâi cuõng tìm ra. Toâi bieát Leùnine coù noùi: duø cho ñoù laø moät phaàn töû cuûa ñòch gaøi vaøo haøngnguõ cuûa ta, thì trong moät thôøi gian noù cuõng phaûi toû ra tích cöïc ñeå mua loøng. Huoáng chi ñaây laø ñoàng chí cuûa ta. Ai cuõng coù löông taâm ñeo ñuoåi suoát ñôøi mình. Laøm sao anh khoâng bieát maáy baø meï ta thöông noùi caâu “cöôùi ñó laøm vôï” chôù?


46

Anh Thôùi: - Chaéc anh Thaïch khen anh bieát grammaire? Ngöôøi keå: - Ngay vôùi anh Thaïch, toâi cuõng coù grammaire. Anh Tö ta cuõng laø tay vieát baùo. Anh ñaõ vieát cho baùo Vaên Lang chöûi Staline khoâng coù ky ñaâu maø hoát heát; nhöng toâi roäng loøng nghó raèng chöûi Staline thì chöa ñuû laø tôø roát kít. Cuõng nhö ngöôøi gheùt CS thì khoâng nhöùt ñònh laø ngöôøi khoâng yeâu nöôùc. Toâi chæ laáy caâu “L’opposition reste toujours l’opposition” cuûa Leùnine nghóa nhö ta noùi caùi neát ñaùng cheát khoâng chöøa, maø coi chöøng oâng baùc só naøy trôû côø. Toâi thaáy anh raát thaân vôùi Nhaät maø coá gaéng khai thaùc ñieåm aáy. Sôùm mai ngaøy 9-3 anh ñaõ cho Söï con cuûa Giaùo Moâng cho toâi bieát toái nay Tay laät Nhöït. Anh Thôùi: - Coøn veà maáy “oâng noäi Tieàn phong”. Ngöôøi keå: -Anh chôø moät chuùt. Ñeå toâi noùi döùt vaït veà anh Thaïch. Neáu noùi anh thaân Nhöït maø sôï oan cho anh, thì noùi ngöôøi Nhöït raát thích anh. Chính anh ñaõ noùi raèng Nhöït chaám anh laøm toång tröôøng ngoaïi giao trong moät chính phuû buø nhìn döï tính. Anh khoâng chòu cho raèng mình khoâng lôïi duïng noù ñöôïc bao nhieâu maø ñi laøm dô caùi teân mình, khoâng theå röûa saïch. Chuùng ta ñaõ coù Thanh nieân Tieàn phong, maø chuùng toâi vaø chính toâi ñaõ coù chuû tröông loàng thanh nieân cöùu quoác vaøo nhö ñaõ thöïc hieän ôû Chôï Ñeäm ngaøy 14-7 vöøa qua (1945). Caùc anh cheâ caùi saûn phaûm cuûa Nhöït aáy. Toâi khoâng caõi laïi baây giôø. Vì noùi Thanh nieân Tieàn phong thì laøm sao khoâng noùi vôùi thuû laõnh Phaïm Ngoïc Thaïch ñöôïc. Ñuùng! Noù laø toå chöùc maø ta xin pheùp Nhöït, vaù coù söï ñôõ ñaàu cuûa Lida, moät vò quan cuûa Nhöït, nhö Phaùp ñaõ coù Ducoroy, phuï traùch phong traøo Thanh nieân vaø theå duïc Ñoâng Döông. Trong caùi buïng chöùa söï lôïi duïng thì sao khoâng bieát chôù. beà ngoaûi maø thaáy thì Lida Phaïm Ngoïc Thaïch laø ñoâi baïn raát thaân. Xeùt veà lôøi aên tieán noùi thì Lida naøy coù tö töôûng tieán boä. Anh ta ñaõ coù laàn ñi vôùi Phaïm Ngoïc Thaïch leân Pnong Penh ñeå noùi chuyeän vôùi thanh nieân Khmer. Anh ta ñaäp baøn maø noùi nhöõng lôøi khích leä. Veà sau noùi chuyeän vôùi thanh nieân Saigon, Lida cuõng noùi laïi y nhö vaäy. “Caùc anh haõy bieát söï ñoäc laäp- Caùi ñoäc laäp thöïc hieän vôùi vinh quanh röïc rôõ cuûa noù- khoâng phaûi töï nhieân ai ñem ñeán daâng cho caùc anh; noù chæ coù theå ñaït ñöôïc baèng chieán ñaáu vaø hy sinh raát nhieàu. Phuïng söï, luoân luoân phuïng söï, ñoù phaûi laø khaåu hieäu cuûa caùc anh. Chuùnh ta ñang ôû thôøi kyø maø nöôùc VN phaûi ñem taát caû nhöõng tinh löïc cuûa thanh nieân ra ñeå toøm laïi caùi huøng cöôøng oanh lieät cuûa thuôû xöa kia. Caùc anh khoâng ñöôïc ngoài khoâng. Töø thaønh thò ñeán thoân queâ caùc anh phaûi ra söùc laøm vieäc theo khaû naêng cuûa mình. Nhöõng keû troán boån phaän cuûa mình laø ngöôøi phaûn quoác”. Toâi noùi soâi noåi phaûi ngöøng ñeå nuoát nöôùc mieáng. Ngöôøi nghe töôûng ñaâu toâi thoâi, beøn: - Anh laø nhaø baùo neân naém taøi lieäu cuõng khaù. Nhung toâi thaáy thieáu. Hay anh coá yù queân? Toâi hoûi laïi: - Anh cho laø toâi queân caùi gì? Anh Thôùi cöôøi:


47

- Queân caùi cheùn chung tình, sao khoâng uoáng caïn? - Daï, cheùn chung tình laø cheùn röôïu gì? - Roõ raøng Thanh nieân Tieàn phong laø do caùc anh xin laäp theo yù muoán cuûa quaân Nhöït. Boïn Nhöï ñaõ coù toå chöùc Hei Hoâ, “Nhöït Vieät phoøng veä ñoaøn” roài nay noù muoán cho caùi Thanh nieân Tieàn phong naøy cuõng “laøm thòt cho hoïng suùng ñoàng” nhöng coù caùc anh hoâ haøo vôùi daân raèng, chuùng ta coù cheát cuõng maùt ruoät, vì Ñaïi Ñoâng AÙ ñem laâi ñoäc laäp cho VN ta ! Coù phaûi ñoù laø cheùn röôïu chung tình hoân? - Thieät ñuùng nhö anh Thaïch ñaõ cöôøi caùc anh: “Vaên chöôngthì huøng hoàn ñoù, nhöng thieáu grammaire”. Toâi khoâng queân ñöôïc Liña noùi ñoù laø noùi trong tieäc traø. Baøy ra ñeå giôùi thieäu nhöõng ngöôøi seõ “laäp” Thanh nieân Tieàn phong vôùi y ta. Liña böng cheùn traø leân maø noùi: “Chuùc quí baïn seõ coá gaéng ñeå cho nöôùc VN ñöôïc ñoäc laäp, trong Ñaïi Ñoâng AÙ toaøn thaéng”. Anh Thôùi: - Vaø ngöôøi CS nghe maø meâ tôi. - Daàu cho coù caùi veá sau, lôøi chuùc ñoù coù giaù trò ñoäng vieân raát lôùn ñoái vôùi thanh nieân ta. Vaû laïi caùi veá sau laø noùi troái cheát. Ñöùc ñaõ ñaàu haøng Ñoàng minh voâ ñieàu kieän roài. Ñaïi Ñoâng AÙ cuûa Nhöït maø toaøn thaéng? Noù coi ta nhö treû con. Noù laàn chuùng ta chæ muoán kòp thôøi ñöôïc cho pheùp toå chöùc ra moät caùi gì ñeà anh em ñaéc chí vôùi Toå quoác - Ñöôïc roài ! Chôù coøn cöôøi nhoùm Giaûi phoùng khoâng coù grammaire laø sao? - Ñoù laø Tö Thaïch noùi veà baøi baùo “Töø Xuyeân Vaân Nhaïn ñeán nhoùm Tieàn Phong”. Baây giôø toâi xin anh: toâi noùi moät chuùt veà toâi. Vöøa vaën anh lieân laïc khi naõy böng voâ 2 ly xieåu pheâ. Toâi hôùp moät hôùp roài noùi: - Naêm ngoaùi toâi ñaõ noùi vôùi anh Nguyeãn, hoân nay toâi noùi laïi vôùi anh: Xin anh vì kieáp soáng chính trò cuûa toâi, maø vì tình cuûa toâi ñoái vôùi meï, maø laøm chöùng cho toâi. Nghe vaäy anh Thôùi cuõng röùt ly nöôùc ñaù ra khoûi moâi vaø hoûi: - Gì maù coù kòch tính döõ vaäy? - Cuoái naêm ngoaùi, coù laàn toâi veà Phuù Laïc, oâng Saùu noùi: “”Toái mai ta ñi gaëp maáy thaèng Taây Khaùng chieán”. Toâi ngoeûo ñaàu, coù gaät ñaàu. -Baûy giôø, trong tieäm mì Vassoigne nha. Toâi beøn nhaûy leân xích thoá saûi xuoáng Goø coâng. Toäi nghieäp naèm luoân ôû Coân loân. Taïo, Nguyeãn maõn 5 naêm tuø, nay ñang ñeám “10 naêm bieät xöù”, Nguyeãn ôû Goøù coâng gaàn. Taïo Raïch giaù, Mai Baø riaï ñeàu xa. Toâi gaëp anh Nguyeãn, keå chuyeän oâng Saùu bieåu ñi gaëp Taây, vaø xin Nguyeãn veà sau haõy laøm chöùng cho “khí tieát” cuûa toâi. Nguyeãn Vaên Nguyeãn voå ñuøi: -Ñöôïc laém phaûi laøm chính trò coù taàm côõ (une politique d’envergure) nhö vaäy môùi ñöôïc.. - ÖØ thì ñöôïc. Toâi deõ ñi. Anh seõ laøm chöùng cho toâi. Toâi ñi. Theo lôøi noùi laø ñi gaëp maáy thaèng Taây “de la reùsistance” (toâi coù nhôù laïi. Naêm 1939, toâi coù dieãn thuyeá1 vôùi caùi goïi laø “”lieân hieäp choáng phaùt xít” Ligue antifasciste, cuûa Taây taïi Saigon toå chöùc. Trong ñoù coù maáy oâng thaày cuõ Charvet, Revertegat (ho môøi nhoùm Le Peuple antifasciste).


48

Toâi gaëp ñöôïc ai. Nhaø soá 19 Jean Duclos, toâi vöø ñi vaøo thì thaáy Saùu ngoài gaàn cöûa. Beân tay traùi cuûa anh Saùu laø chuû nhaø. Moät thaèng Taây quen: Sauteray thô kyù cuûa boä phaän SFIO (section francaise de l’internationale ouvrieøre) laø Ñaûng Xaõ hoäi ôû Saigon. Beân phaûi oâng Saùu...Trôøi ôi, noù laø thaèng Ducheâne, thanh tra chính trò cuûa boùt lính kính ôû Catinat. Toâi laàn löôït baét tay hai thaèng Taây, vaø ngoài xuoáng gheá troáng. Thaèng Ducheâne döôøng nhö thaáy toâi coù gì luùng tuùng beøn noùi hoûi toâi: - Baáy laâu boïn noù tìm chaúng thaáy anh. Vaø nay thì söï tìm baét vôùi anh toâi ñaõ caét roài. Hoâm nay ta gaëp. Chaéc anh cuõng nghó, khoâng gì caám thaèng caûnh saùt laøm ngöôøi. Noù cuõng nhö caùc anh ñang nghieâm chænh phuïc vuï toå quoác caùc anh. Toâi ñaõ bieát caâu ngaïn ngöõ Taây: “Le gendarme est sans pitieù” maø laï vöøa nghe coøn noùng tai caâu tuyeân boá cuûa teân töôùng Mordant khö khö ñoái vôùi chuû quyeàn Phaùp ôû Ñoâng döông. Vaäy tin caùi anh maät thaùm naøy, thì baèng “tin boåi Ba Cuïm”. Coù ñieàu laøm cho toâi söûng soát vaø baát bình laø tröôùc maët thaèng Ducheâne coù traûi ra taäp “Raïng ñoâng cuûa moät daân toäc”. Chöùngtoû tröôùc khi toâi ñeán, ngöôøi ta ñaõ thaûo luaän veà nhöõng caâu “ñaùng Phaùp ñuoåi Nhöït thì chuùng noù ñaùnh cho cheát khoâng kòp ngaùp” vaø côø vaøng laø côø thieân coå, coøn côø ñoû laø cuûa VM. Chæ coù moät caùi bieän hoä cho Xuyeân Vaân Nhaïn laø trong taäp saùch aáy coù noùi xa xa gaàn gaàn ñeán chuyeän cho caû hai ñeà “trôït voû chuoái”. Ñaùnh ñöùa naøo thì ñaùnh moät ñöùa maø thoâi. Vaäy neân noùi vôùi Taây thì noùi choáng Nhöït. Noùi vôùi Nhöït Ñaïi Ñoâng AÙ toaøn thaéng muoân naêm. Con Xuyeân Vaân Nhaïn ñaäu treân vai Phaïm Ngoïc Thaïch maø ræa loâng. Neáu vöùa môùi ñi theo oâng Saùu ñi gaëp Taây maø toâi ñaõ nghó ngay, mình seõ khoûi soá maïng nhö anh Vaên, bò baét vaø bò ñaùnh cheát, thì toâi thieät khoâng ñaùng laøm ngöôøi. Nhöng khi nghe thaèng maät thaùm noù boû lònh taäp naõ thì toâi coù “thôû ra”. Moät nieàm xaáu hoå. Toâi khoâng tin laù noù ngu daïi ñeå bò “trôït voû chuoái” cuûa Xuyeân Vaân Nhaïn, toâi cöù bieát raèng lính kín Taây khoâng baét toâi nöõa, toâi xoeø caây quaït ñòa baøn hoaït ñoäng roäng ra. Thaät eùo le maø daïn leân. Tröôùc luùc ôû Vónh Cöûu xuoáng thì ñi ngay nhaø anh Traân roài leùn veà nhaø mình. Baây giôø toâi ñi vaøo ruoät Saigon. Coù tôùi 6, 7 ñòa dieåm döøng chaân. Nôi aên: nhaø in vaø ñoùng saùch Nguyeãn Phuù Höõu, nhaø Taùm Chieáu vöïa tre laù. Choán hoäi hoïp: Tröôøng Baù ngheä, ñöôøng Ñoã Höõu Vò, nhaø soá 5 Farinoles cuûa anh Baûy Khaûm, tieäm chuïp hình Ba Thy photo, ôû ngay treân ñöôøng Catinat vaø nhaø chi Ba Baàu ôû Phuù Nhuaän. Taïi Ba Thy photo, moät chieàu thöù baûy, aên maëc chænh teå, toâi noùi chuyeän VM cho oâng thaày kieân Trònh Ñình Thaûo, Leâ Vaên Kim vaø Vöông Quang Nhöôøng nghe. Anh Baûy Khaûm laø thô kyù phuû toaøn quyeàn neân môøi ñöôïc nhöõng oâng quan ñöông chöùc nhö ñoác phuû Haäu, ñoác phuû Thô, huyeän Xuaân ñeán nhaø anh ñeå nghe moät ngöôøi CS noùi veà VM vaø tình hình ñaát nöôùc. Toâi cuõng laáy khu nhaø cuûa maáy thaày ôû tröôøng Baù ngheä trong ñoù coù anh ruoät toâi laø Nguyeãn Vaên Aân ñeå toå chöùc Coâng chöùc cöùu quoác, coù chaân trong Maët traän VM. Toâi nhôù caùc anh laém. Anh Thôùi: - Nhöng khoâng daùm ñi gaëp vì chuùng toâi laø ñaûng. Lieân laïc vôùi toâi maø noù baét ñöôïc thì nhö noù baét ñöôïc anh Vaên. Ngöôøi keå: - Cuõng coù theå vaäy, maø cuõng khoâng phaûi vaäy.


49

Töø cuoái 1944, maät thaùm Phaùp nhö raén nöôùc luït, naèm quaán xaø neïo vôùi nhau chôù khoâng daùm boø ñi baét ai. Chuùng noù ñeàu buûn ruûn chí khí. Toâi nhôù caùc anh cöù rò moï trong ñoàng, tuyeân truyeàn thì ræ tai, toå chöùc löôïm töøng ngöôøi. Nhôù caùc anh maø nhôù Staline noùi, phaûi bieát toå chöùc laïi qui moâ, theo phong caùch ñaïi coâng nghieäp chôù khoâng phaûi laøm aên theo ngöôøi saûn xuaát nhoû tieåu qui moâ. Vieäc laøm gaáp laém. Hoâm tröôùc teáùt, maùy bay Myõ ñaõ baén quaân Nhöït, nhöng ñoàng baøo taôû Dixmude cheát raát nhieàu. Nhôù caùc anh, tuy khoâng gaëp maët maø loøng khoâng xa. Vaø anh nghó coi, Toâi coù chò Hai Soùc. Toâi coù anh giaùo Moâng thì laøm sao, caùc anh nghó gì maø toâi khoâng bieát. Toâi ñoïc Giaûi phoùng thöôøng xuyeân vaø coù ñoïc “Côû Giaøi phoùng cô quan trung öông cuûa Ñaûng” nöõa kìa. Maø Tröôøng Chinh laø oâng naøo vaäy? Anh Thôùi: - Toång bí thô môùi ... gì ñoù cuûa Ñaûng. - Chaéc baøi “Ñeå thoáng nhöùt Ñaûng boä Nam kyø, haõy kòp ñi vaøo ñöôøng loái” ñaêng ôû Côø Giaûi phoùng laø cuûa oång vieát. Tröôùc cuoäc ñaûo chính 9-3, caùc ñoàng chí Haäu giang ra baùo Tieàn Phong ñeà xöôùng khaåu hieäu “khaùng nhöït kieán quoác”, chuû tröông ruùt khaåu hieäu choáng Phaùp, laáy côù laø ñeå baét tay Phaùp daân chuû ñaùnh phaùt xít Nhöït. Caùc ñoàng chí Tieàn giang vieát trong baùo Giaûi phoùng, ñuoåi nhoùn Tieàn phong laø thaân Phaùp vaø chæ ñöôïc bieåu döông tinh thaàn baøi Phaùp, caùc ñoàng chí aáy vaãn giöõ khaåu hieäu “ñaùnh ñuoåi phaùt xít Nhöït-Phaùp” sau cuoäc ñaûo chính. Moät beân khi chính quyeàn Phaùp vaãn coøn ñeø ñaàu leân coå daân ta, maø ñaõ boû khaåu hieäu choáng Phaùp ñi, laáy côù laø ñeå deå lieân laïc vôùi Phaùp daân chuû nhö vaäy laø khoâng ñuùng, nhö vaäy laø sai laàm höõu khuynh. Coøn caùc ñoàng chí Tieàn giang sau khi trung öông ñaõ ñoåi khaåu hieäu roài, töùc laø sau 9-3-1945, Nhöït ñaõ ñaûo chính haát Phaùp maø vaãn giöû khaåu hieäu “ñaùnh ñuoåi phaùt xít Nhöït-Phaùp” thì cuõng sai noát. Anh Thôùi: -Phaûi vaäy maø Phaïm Ngoïc Thaïch cöôøi Giaûi Phoùng laø khoâng coù grammaire. Ngöôøi keà: - Coù leõ Tö Ñaù noùi töø nhöõng lôøi noùi naøy cuûa oâng Tröôøng Chinh. Oâng naøy noùi: “ Ñoïc nhöõng taøi lieäu vaø truyeàn ñôn cuûa nhoùm Tieàn Phong...chuùng toâi nhaän thaáy raèng taùc giaû laø teân ñaïâi cô hoäi, nhöõng baøi cuûa Xuyeân Vaân Nhaïn vieát laø cô hoäi. Luùc baáy giôø, chuùng toâi löu yù caû veà vaên thaáy vaên raát keâu, raát löu loaùt, trôn nhö môõ, chuùng toâi nghó raèng nhö vaäy laïi caøng nguy hieåm vì nhöõng tö töôûng sai laàm, cô hoäi chuû nghóa maø laïi vieát vôùi moät lôøi vaên hoa myõ theá naøy thì deã loït tai vaø laøm cho nhöõng ngöôøi trình ñoä chính trò thaáp bò loâi cuoán”. Tö Ñaù coù pheâ phaùn caùi goïi laø “cô hoäi chuû nghóa” - Caùi logique cuûa cuoäc ñôøi laø: baát cöù söï kieän naøo ñaõ xaûy ra, ñeàu trong ñieàu kieän nhöùt ñònh-maø ñoù laø “cô hoäi” giuùp cho noù xaûy ra ñöôïc. Sao anh laïi öa duøng chöû voâ nghóa ñeå traùch cöù ngöôøi ta, vaø ôû ñaây duøng chöõ cô hoäi ñeå maéng moû, nhuïc maï. Söï hieåu bieát thôøi cô, ñoùn naém maø xöû söï noù coù “meïo luaät” cho söï thaéng lôïi chính trò cuûa mình. Bôûi vaäy theo toâi thì phaûi kheùo leùo coå voõ Xuyeân Vaân Nhaïn, chôù coù sao ñi haï nhuïc anh ta. AÙ ! maø noùi anh ta laø ñaïi cô hoäi, thì laïi laø khen ngôïi anh ta.


50

Taïi sao toan laøm maát uy tín cuûa “ngöôøi nhaø” tröôùc tình hình: Quaân Nhöït ñang nhaèm ñaøo taïo döï bò quaân, ñaõ toå chöùc ra caùi Nhöït Vieät phoøng veä ñoaøn, thu huùt ñöôïc moät soá raát ñoâng thanh nieân con em cuûa nhaân daân lao ñoäng ngheøo ñoùi khoâng coâng aên vieäc laøm. Noù cho laäp ra nhöõng toå chöùc chính trò, noùi moät caùi laø: VN Phuïc quoác ñoàng minh hoäi. Hoäi chuû laø Kyø ngoaïi haàu Cöôøng Ñeå. Hoäi phoù laø Traàn Quang Vinh, anh lôùn con cuûa giaùo phaùi Cao Ñaøi Taây Ninh. Haït nhaân cuûa hoäi naøy laø: VN Quoác gia ñoäc laäp ñaûng, ñöùng ñaàu laø Nguyeãn Vaên Saâm, Hoà Vaên Ngaø vaø Traàn Vaên Aân. Ñaûng naøy ñang ra söùc taäp hoïp moät soá ñaûng phaùi chính trò coù khuynh höôùng thaân Nhöït ñeå laäp ra maët traän goïi laø Maët traän Quoác Gia thoáng Nhöùt goàm coù nhoùm La Lutteñang xöôùng danh laø nhoùm tranh ñaáu; Lieân ñoaøn giaùo chöùc Agfali; Tònh ñoä cö só; Phaät giaùo Hoøa Haûo; Caùc giaùo Phaùi Cao Ñaøi Ñaûng chuù yù caùc ñoaøn theå naøy ñeàu coù tôù roát kít laøm quaân sö hay laõnh ñaïo. Ñaëc bieát laø Phan Vaên Huøm ñaõ thaûo lôøi hòch vaø chöông trình cho Daân chuû Xaõ hoäi Ñaûng, goïi taét laø Daân xaõ Ñaûng do ñöùc Chí toân laøm chuû mieàn Taây vaø Taây ñoâ. Ñoù laø “gaø Nhöït”. Ñaây laø “gaø Taây”. Sau ngaøy Nhöït ñaûo chaùnh, chuoàng gaø Taây coi nhö ñaõ bò saäp, quaân lính bò giam, quan laïi Taây maát chöùc vaø chòu taäp trung trong caùi Citeù Heùrault ôø Phuù Nhuaän. Nôi ñaây cuõng laø coù “ñòa ñieåm X” cuûa phong traøo khaùng chieán (Mouvement de Reùsistance) maø toâi ñaõ ñeán. VN ta coù noùi “traây maùu aên phaàn”. Ta duøng ñeå noùi muïc ñích cuûa “phong traøo khaùng chieán” naøy laø aên phaàn vôùi söï thaéng traän cuûa Ñoàng Minh maø daønh laïi “chuû quyeàn Phaùp ôû Ñoâng döông”. Vieäc ñoù ñeå ñoù... Toâi xin noùi vôùi anh em veà oâng Buøi Quang Chieâu. Oâng moïc ñaàu trôû laïi vôùi phong traøo töï trò cuûa oâng. Noùi laø “trôû laïi” vì noù ñaõ coù roài. Khi xöa, vaøo nhöõng naêm maø Phan Chu Trinh cöu mang ñöôøng loái Phaùp Vieät ñeà hueà. Vaøo nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 20, Nguyeãn An Ninh khua caùi chuoâng reø, vang tieáng ngaân nga hoøa hôïp quyeàn lôïi giöûa 2 nöôùc, nöôùc vN vaø nöôùc Phaùp khaùc kia-khaùc vôùi chính phuû thuoäc ñòa naøy- caùi nöôùc Phaùp cao thöôïng, vò tha vaø quaûng ñaïi. Buøi Quang Chieâu leân tieáng noäp ñôn “ñaáu giaù” caùi töï trò cuûa De Gaulle. Ngaøy 8-2-1943, De Gaulle löu vong tuyeân boá veà chính saùch cuûa “nöôùc Phaùp töï do”, khaúng ñòng quyeát taâm cuûa Phaùp “giaûi phoùng Ñoâng döông” vaø baûo veä nhöõng quyeàn lôïi cuûa Phaùp ñoái vôùi thuoäc ñòa naøy. Ñoàng thôøi höùa thöïc hieän moät vaøi caûi caùch cho Ñoâng döông töøng böoùc ñöôïc höôûng qui cheá töï do. Ñaõ noùi ñi nhö vaäy roài, ngaøy 24-3-1945, ôû Brazzaville coøn ñöôïc khaúng ñònh laïi: cho quyeàn töï trò veà kinh teá taøi chaùnh trong khuoân khoå lieân hieäp Phaùp. Coøn veà chính trò thì


51

neàn töï trò seõ ñöôïc thöïc hieän cho caùc thuoäc ñòa sau moät quaù trình tieán hoùa laâu daøi vaø tích cöïc.. Anh bieát hoân, Vaøi hoâm sau ngaøy “9-3”, toâi veà nhaø Baûy Traân, quen vôùi tinh thaàn traùch nhieäm ñoái vôùi baø con coâ baùc, toâi ngoài laïi vieát moät tôø truyeàn ñôn coù lôøi töïa keâu goïi: Ñoàng baøo chôù aên baùnh veõ cuûa Nhöït döôùi kyù “Moät soá ñaûng vieân CS.” Toâi ñöa oâng Saùu ñoïc; khoâng theâm moät chöõ naøo heát, maø chæ noùi xuïi lô “giöït gaân!” Chi Tö Trieát, vôï Nguyeãn Phuù Höõu, caàm caùi nhaùp tôø truyeàn ñôn aáy, boû vaøo trong vôù cuûa chaân mang giaøy, ñaïp ga xe hôi, chôû toâi ñi Raïch giaù hoûi yù kieán anh Taïo ñang bieät xöù ôû ñoù. Anh Taïo ñoïc tôø truyeàn ñôn naøy khaùc vôùi laàn anh ñoïc “Lôøi tuyeân boá cuûa chuùng toâi”. Anh bieåu ñoát ñi. Thaèng Nhöït noù baét ñöôïc noù cheùm ngang löng. Chò Trieát höù moät tieáng daøi naêm phaân, laáy tôø giaáy cuoän laïi vaø cho vaøo trong vôù... Tôø truyeàn ñôn naøy ñöôïc in. Anh Höõu ñích thaân thay thôï saép chöõ vaø chaïy maùy. Chò Trieát ñöùng gaùc cöûa. Toâi ñaõ ñi raûi truyeàn ñôn aáy. Nheï nhaønh daùn moät tôø taïi vaùch töôøng “travaux publics”, phôi phôùi söï ñeàn ôn. Vaø anh bieát hoân? Sau caùi ngaøy 24-3 cuûa De Gaulle ñoù, laïi coù maët vôùi oâng Saùu ôû nhaø Baûy Traân. Chieàu, toâi ñi vaøo Saigon, oâng Saùu ñöa cho toâi moät tôø giaáy hoïc troø vaø nhôø ñi ngang qua phoøng khaùm bònh gheù vaøo ñöa cho anh Tö Thaïch: - Noùi toâi nhôø ñieän ñi duøm. - Toâi ñoïc ñöôïc chôù, caùi toïc maïch cuûa toâi leân tieáng. - Xin môøi. Oâng Saùu ñaùp. Toâi ñoïc. Ñoù laø böùc ñieän ñaùnh cho cô quan ñaïi dieän cuûa De Gaulle ôû Calcutta. Böùc ñieän noùi: töï trò laø söï mong öôùc coù tính chaát lòch söû cuûa VN. Maø noùi veà lòch söû thì söï ñaáu tranh sinh toàn cuûa daân toäc naøy laøm cho noù ñaõ coù trình ñoä chín muøi sao laïi coøn baét chôø moät thôøi gian laâu daøi nöõa-maø laâu daøi tôùi chöøng naøo? Böùc ñieän khoâng coù kyù teân. Toâi khoâng hoûi chuyeân ñoù, maø hoûi: Sao ai thay maët cho daân toäc VN, maø laïi khoâng noùi tôùi ñoäc laäp? Oâng Saùu traû lôøi: nhö Leùnine, hoâm qua uûng hoä Keùrensky, hoâm nay tuyeân boá ñaû ñaûo Keùrensky vaäy thoâi. Thieät khoâng bieát chöõ “caû vuù laáp mieäng em” coøn coù nghóa gì khaùc khoâng. Anh Thôùi: Coù anh Thaïch ñaây, toâi cuõng noùi ñoù laø cô hoäi, ñaïi cô hoäi laøm cho Taây taïi choã chuùng noù uoáng moät gaùo nöôùc möa maùt ruoät bieát chöøng naøo. Ngöôøi keå: Thì anh Thaïchseõ noùi ñoù môùi laø grammaire. Anh bieát nha: Tröôùc maét chuùng ta coù moät khoái quaân cuûa caùch maïng raát ñoâng. Ñoù laø sinh vieân trí thöùc. Ta hoaït ñoäng chuû yeáu ôû thaønh phoá. Coù löïc löôïng naøy môùi quaäy noåi cho thaønh phoá ñöùng leân. Söï hoaït ñoäng cuûa VM hay laø ñaûng chính thoáng, cho tôùi nay maø môùi bu ôû ngoaïi thaønh; vaø ôû ngoaïi thaønhthì chæ coù tính coâng noâng heïp hoøi,heïp hoøi nhö anh caùn boä noâng daân laõnh ñaïo phong traøo.


52

Toâi bieát laø ñaûng ñaõ daïy: chuùng ta laøm ñaây laø laøm caùch maïng tö saûn daân quyeàn. Maø laøm caùch maïng tö saûn thì phaûi cuøng vôùi tö saûn, trí thöùc. Vaäy naân môùi coù vaán ñeà Maët traän. Maët traän laø söï ñoàng yù haønh ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi naêm cha ba meï. Chôù “con gaùi”, “con trai” ñeàu laø anh ñeû caû, roài ñaët teân Nguyeãn Vaên, Nguyeãn Thò cöùu quoác vaø bieåu chuùng noù hoïp laïi laøm maët traän thì caùi maët traän aáy laø caùi “khæ khoâ”. Vaäy toâi môùi noùi veà tö saûn vaø con em hoï laø sinh vieân trí thöùc. Oâng Leùnine noùi: ai daïy baûo thanh nieân thì môùi naém ñöôïc thanh nieân. Ñoái vôùi Nam kyø cuûa ta vaø sinh vieân trí thöùc cuûa noù thì noùi söï daïy baûo hoï laø dö, chæ caàn coù ai ñoù, maø hoï bieát laø CS, ruû hoï ñi, laø hoï ñi. Ai ñoù laø ai? Tröôùc maét chuùng ta coù “thaèng buïng” vaø “thaèng daï” Tö ñaù vôùi oâng Saùu. Ngoaøi ra khoâng coøn ai heát. Sao toâi daùm noùi: daïy baûo hoï laø dö? Thöïc teá chính hoï laø con em, maø hoï ñaõ daïy laïi cho cha anh. Hoï laø hoïc sinh naêm 38-39, nhoùm Le Peuple vaø Daân Chuùng ñaõ phaùi toâi ñöa tieãn, xuoáng taøu leân xe...Toáp ñi Taây, toáp ñi Haø noäi hoïc. Tröôùc khi du hoïc, hoï ñaõ ñöôïc phong traøo bình daân khuaáy caøi quaù khöù trong taâm hoàn hoï. Phan Chu Trinh nhìn caây ñeøn saùp chaùy luïn maø thôû than: Heù cöûa traùch ai cho gioù loït Canh taøn nhoû gioït toû cuøng ai Phan Boäi Chaâu töï ví vôùi laùsen taøn taï trong ñaàm Naëng mang hoät ngoïc khoùc thaàm vì hoa. Vaø Nguyeãn An Ninh thoâi thuùc: Caøng coù trí thöùc thì caøngyeâu nöôùc Roài phong traøo Bình daân noùi roõ ra: Yeâu nöôùc laø yeâu daân, yeâu daân chuû. Hoï ñaõ ñi hoïc, nhöng khoâng queân...nhöõng cuoäc vui maø baùo Daân Chuùng toå chöùc, vôùi teân goïi, voán laø Thanh nieân CS, ñoåi thaønh Thanh nieân Daân chuû ñeå ñoaønkeát roäng raõi choáng phaùt xít. Chuùng toâi ñaõ cuøng vui chôi laønh maïnh vaø toå chöùc nhö Quaùn Thanh nieân (auberge de la jeunesse)caém traïi vaø aên ngoaøi trôøi; xin coù giang xe (auto-stop); ñi thaêmngöôøi baïn treû, ôû nôi buøn laày nöôùc ñoïng, ñem baøi haùt caùch maïng daïy cho thanh nieân noâng thoân. Nay hoï ñi hoïc Haø noäi. Ñi xa hoïc khon. Hoïc vôùi nhöõng nhoùm coù tö töôûng tieán boä chung quanh maáy tôø baùo nhö Tri Taân, Thanh Nghò, baùo Ngaøy nay vôùi nhoùm Töï Löïc vaên ñoaøn. Ra Haø noäi hoï ñaõ goùp phaàn laäp Toånghoäi sinh vieân vaø laäp hoäi Sinh vieân Nam kyø, maø Ñaëng Vaên Chung sinh vieân tröôøng y laøm hoäi tröôûng. Hoï ñaõ tham gia Hoäi Truyeàn baù Quoác ngöõ vaø höôùng cho noù coù noäi dung yeâu nöôùc baèng chaâm ngoâm “tröôøng vaên hoùa, tröôøng hoïc yeâu nöôùc”. Naêm 1942 laø naêm maø hoï, nhaân dòp nghæ heø veà Saigon hoï truyeàn baù tö töôûng yeâu nöôùc, hoï vaän ñoäng trôï giuùp ngöôøi ngheøo. Ho laäp ra caâu laïc boä hoïc sinh School Club, coù boä phaän goïi laø SET chuyeân lo veà du lòch vaø tham quan vaø laøm cho thaønh nhöõng cuoäc ñi thaêm lòch söû. Trong nhöõng dòp aáy hoï coù vieát kòch lòch söû ñeå dieãn... Anh Thôùi: Anh bieát coi boä cuõng roõ. Ngöôøi keå:


53

Hoài toâi naèm trong röøng, toâi coù ñoïc baùo maø vieát: “Con ñöôøng laäp chí cuûa thanh nieân” vieát maët trong cuûa bao thuoác Bastos, Toâi coù ñemveà ñöa cho nhieàu ngöôøi ñoïc. Hoï raát thích caùi hình daïng cuûa baûn thaûo, maø chuyeån noù tôùi nay chöa trôû veà. Chuyeän laøm cuûa hoï toâi bieát khoâng heát. Toâi bieát sô sô cuõng baét nghó ñeán maù toâi, nghó ñeán caùc baø meï. Ai thaáy con mình coù haønh vi toát ñeïp maø khoâng xuùc ñoäng. Toâi ñaõ vieát thanh nieân ñi hoïc xa veà laøm ñoäng loøng cha meï vaø thaày. Vaø cha meï vaø thaày ñaõ theo caùch cuûa mình maø giuùp söùc cho con em. Toâi nghó con em ñi bieåu tình bò baét. Meï cha cuõng phaûi bieåu tình ñoøi thaû con ra. Maù toâi naáu côm cho anh em laøm loaïn aên cuõng laø vì thöông toâi, anh em cuûa nhöõng ngöôøi laøm loaïn. Noùi nghe ngöôïc ñôøi, con caùi laïi daïy meï cha. Vôùi loøng caûm meán baïn beø, Ñaëng Vaên Chung hoïc treân toâi hai lôùp. Lyù Vónh Khuoâng töï laø Khuoâng Vieät hoïc treân moät lôùp. Trònh Kim Aûnh hoïc sau. Hoï veà Sai Gon, töø 1942 ñaõ coù baùo Thanh Nieân cuûa Huyønh Taán Phaùt. Toâi quí troïng noù nhö ngöôøi giöõ thöøa töï cho ñaøn em saép lôùn leân. Tôø baùo Thanh Nieân baèng baøi vôû vaø vaên chöông loùnh laùnh ñaõ ngaàm, mhö maáy baø meï “boïn than” ñeå giöõ luùa, u3 loøng yeâu nöôùc cuûa daân Nam kyø ñeå ñôïi dòp phöøng leân. Sinh vieân Saigon ñi Hanoi hoïc ñaõ thaønh moät khoái nhöõng thanh nieân trí thöùc toát nghieäp ôû caùc tröôøng Ñaïi hoïc Y khoa, Myõ thuaät ñeán naêm naøy hoï ñaõ ñoàng ca baøi “xeáp buùt nghieân”. Veà Saigon, ban ñaàu hoï chæ môùi lieân laïc vôùi baùo Thanh Nieân. Aáy vaäy maø daãn ñeán vieäc “laøm quen” vôùi Tö Ñaù vaø anh Saùu. Roài laàn laàn hoï ñaûm nhieäm luoân tôø baùo vôùi ban quaûn trò goàm Huyønh vaên Tieån, Löu Höõu Phöôùc, Mai Vaên Boä maø môû roäng muïc ñích cuûa tôø baùo Thanh Nieân. Xöa muïc ñích ñoù laø: Choâng laïi tình traïng daân ngheøo soáng trongnhöõng caên nhaø oå chuoät. Truyeàn baù veä sinh, caûi thieän ñieàu kieän ôû baèng vieäc quyeân goùp, khuyeán khích xaây döïng nhöõng khu nhaø ôû hôïp veä sinh, nhu74ng caên nhaø Aùnh Saùng. Thì nay, laøm cô quan coå ñoäng cho 3 phong traøo. Truyeàn baù Quoác ngöõ. Truyeàn baù veä sinh vaø Taân y hoïc. Daïy veà luaät. Hoäi truyeàn baù quoác ngöõ, ôû ngoaøi Baéc ñaõ coù sôùm roài, nhöng Baéc Nam laø 2 cheá ñoä chính trò neân hoäi ôû mieàn Baéc khoâng xin ñöôïc cho Nam kyø ñöôïc nhaäp hoäi. Thì Nam kyø ta xin pheùp rieâng, cheá ñoä thuoäc ñòa maø thua cheá ñoä baûo hoä aø? Thì ñaõ noùi chính khí cuûa thanh nieân Nam kyø ñaõ laøm cho lôùp ñaøn anh phaûi xuùc ñoäng. Keá quaû laø nhieàu trí thöùc, nhaân só, giaùo sö, baùc só ñaõ ñöùng ra xin laäp hoäi Truyeàn baù Quoác ngöõ vaø nuoâi hoäi “lôùn leân nhö thoåi”. Ñaàu naêm nay anh em ta ôû mieàn Baéc ñoùi vaø cheát ñoùi, anh em sinh vieân trí thöùc aáy laï toå chöùc Uûy ban cöùu trôï. Cho ñi caëp keø. Hoäi cöùu “ñoùi chöõ”. Ban cöùu “ñoùi côm”. Hoï toå chöùc haùt xöôùng xin tieàn, keâu goïi laù laønh ñuøm laù raùch. Loøng trôøi cuõng ñoäng nöõa laø. ÔÛ ñaây cuõng phaûi noùi tôùi nhöõng maët treûtieâu bieåu: Lyù Vóng Khuoân, Traàn Böûu Kieám, Ung Ngoïc Ky, Ñaëng Ngoïc Toát, Vöông Vaên Leã... Anh Thôùi: Töø 41-42, Baéc kyø, VM ñaõ löu haønh roài döôøng nhö thanh nieân aáy khoâng maøng tôùi ! Ngöôøi keå:


54

Chính thöùc noùi veà VM thì chöa nghe.Môùi nghe coù Ñaûng Daân chuû maø laõnh tuï laø Döông Ñöùc Hieàn. Trong laõnh ñaïo cuõng coù sinh vieân Namkyø laø Huyønh Baù Nhung, con cuûa ñòa chuû lôùn laém. Coù moät sinh vieân nöõa teân Taï Baù Toøng coù “sinh hoaït” vôùi Thanh nieân Cöùu quoác; Laõnh tuï laø Leâ Quang Ñaïo coù tuyeân truyeàn cho Taï Baù toøng vaø daën doø ñem caùi cöùu quoác veà ñaát Nam kyø phì nhieâu maø gieo ra. Sinh vieân Taï Baù Toøng naø ñöôïc gaëp anh Saùu vaø xin toå chöùc moät chi boä CS. Anh Saùu khuyeân laø neân toå chöùc Tan daân chuû ñoaøn, roài laàn leâ Taân daân chuû ñaûng vaø naêm nay noù ñaõ laäp ra Taân daân chuû ñaûng. Anh Taï Baù Toøngnaøy chính coáng Trieàu Chaâu ôû Soùc traêng. Caùi chi tieát naøy noùi, sinh vieân Nam kyø phaàn lôùn laø con nhaø giaøu luïc tænh, vaø khi Ñaûng Daân chuû ñöôïc thaønh laäp thì ñaûng vieân raát ñoâng. Anh haõy bình tónh ñeå toâi keå... Anh Thôùi: Coù gì laømtoâi maát bình tónh ? Ngöôøi keå: Toâi noùi vaäy thoâi maø. Taï Baù toøng vôùi tö caùc Taân quaân ñoaøn, toå chöùc taïi nhaø döôïc só Traàn Kim Quang, ôû Thò ngheø moät lôùp chính trò do anh Saùu daïy gaàn 70 ñoaøn vieân thanh nieân daân chuû.Hoïc troø meán thaày laïi nghe lòch söû cuûa thaày neân hoï suy toân anh Saùu laø bí thö xöù uûy Nam kyø, khoâng bieát caùi xöù uûy ma naøo. Anh Thôùi: Bí thö xöù uûy daân chuû, thì khoâng ai noùi. Ngöôøi keà: Tôùi chuyeïân naøy môùi noùi ñaùng bình tónh. Vì ôû ngoaøi kia coù “oâng raâu xanh” ngoài trong laâu ñaøi cuûa mình maø noùi nhöõng lôøi treû con sôï. Anh em trí thöùc daân chuû laø ngöôøi khôûi xöôùng phong traøo thanh nieân, maø anh Saùu laø ngöôøi côø vaøng, ñaët teân cho noù laø Tieàn phong, vaø goùp yù côø vaøng sao ñoû. Maøu vaøng thieân coå cuûa daân toäc Giao Chæ maø! Anh Thôùi: Anh noùi söï tích veà Thanh nieân Tieàn phong nghe coi. Ngöôøi keå: Sau 9-3, caùc ñaàu naõo coâng sôû, ngöôøi cuûaTaây bò thay bôûi ngöôøi cuûa Nhöït. Giaùo sö Leâ Vaên Huaán ñöôïc phong giaùm ñoác sôû Theå duïc Theå thao Thanh nieân Nam kyø. Hoài thôøi Phaùp, nhö anh bieát coù phoøng Thanh nieân theå thao cuûa teân Ducoroy, Baây giôø coù 4 nhaø trí thöùc Kha Vaïn Caân baùc vaät tö saûn, nha só Nguyeãn Vaên Thuû (con nhaø ngheøo ñöôïc ñòa chuû möôùn ñi hoïc), baùc só Phaïm Ngoïc Thaïch (coù ruoäng ôû Raïch giaù cuõng nhieàu, nhöng ñöôïc tieáng laø ñoác tôø baùc aùi) vaø thaày kieän Thaùi Vaên Lung, trí thöùc töï do. Hoï toå chöùc ra : UÛy ban VN Thanh Nieân theå thao toång hoäi. Caùi teân toãng hoäi nghe xoâm vaäy chôù noù cuõng phuï thuoäc ban quaûn trò cuûa Sôû oâng Huaán. Trong tình hình Mussolini bò haï saùt (28-4-1945), Hitler töï töû (1-5-1945), maùy bay Ñoàng minh baén naùt ñaát Nhöït, baén tôùi quaân Nhöït ñang ñoùng treân ñaát nöôùc ta, ai cuõng thaáy quan Nhöït saép thua tôùi nôi roài. Vaäy thì vaän maïng cuûa ñaát nöôùc ñang ñoøi hoûi ôû thanh nieân moät söù maïng vì daân cöùu nöôùc., yeâu chuoäng hy sinh. Caùi uûy ban thanh nieân kia moûng manh quaù ñeå chòu söï thöû


55

thaùch cuûa thôøi cô. Noù phaûi thoaùt khoûi söï laõnh ñaïo cuûa Sôû maø thaønh moät caùi gì “vì mình”, töï thaân laø moät phong traøo, môùi gaùnh vaùc noåi nhieäm vuï maø lòch söû giao cho. Noù laï ñöôïc moät ngöôøi Nhöït “töï do” vaø coù thaàn quyeàn laø Lyda, khích leä cho vieäc tieäc traø ñaõi anh ta maø hoài naõy toâi noùi laø tieäc traø giôùi thieäu thuû lónh töông lai cuûa phong traøo cho anh ta “ñôõ ñaàu” laøm ñôn xin pheùp vôùi thoáng ñoác Minoda. Chuyeän xin vaø ñöoïc pheùp toå chöùc Thanh nieân Tieàn phong cuõng raát laø thuù vò. Caùi ñôn gôûi leân thoáng ñoác ñaõ ñöôïc moät tuaàn maø khoâng thaáy traû lôøi, boán anh nhaø ta nhôø moät ngöôøi Nhöït teân Kamöra daãn leân Minoda. Nghe thöa baåm töï söï, Minoda goïi thö kyù rieâng cuûa mình maø hoûi. Vì thô kyù naøy laø ñoác phuû Haäu, ñaõ laø thaân chuû cuûa toâi veà chöông trình VM. Oâng thaáy laøm ñôn xin toå chöùc vôùi phaùt xít, oâng khoâng öa neân coá tình daäp caùi ñôn. Nhöng oâng naøy raát khoân. Khi Minoda hoûi sao khoâng baùo caùo veà ñôn aáy thì oâng thöa: - Ñaõ ñöôïc hôn moät tuaàn roài, nhöng vì tình hình môùi ngaøy moät caêng thaúng neân chöa ñem ra trình. Caùi ñôn aáy ñeå naèm saün, döôùi taám kieáng treân bureau cuûa ngaøi. Minoda khoâng quôû traùch, ñoïc ñôn roài ghi cho pheùp. A ! Nhö côø môû troáng rung. Thanh nieân Tieàn phong ra maét taïi sôû thuù ngaøy 1-7. Tuaàn sau Thanh nieân Tieàn phong Caàn thô ra maét vaø giôùi thieäu thaày giaùo Kheùo laø thuû lónh. Keá ñoù laø Beán tre, thaày giaùo Caùi. Chuùng toâi hoïp nhau, quyeát ñinh loàng Thanh nieân Cöùu quoác cuûa ta khaép caùc nôi, caùc nghaønh ngheà, caùc giôùi vaøo Thanh nieân Tieàn phong. Thaønh ra ôû sôû laøm vieäc naøo cuõng coù Thanh nieân Tieàn phong. Maáy chò baùn caù, baùn traàu ôû caùc chôï Saigon ñeàu “laø” Thanh nieân Tieàn phong. Vaø anh bieát ñoù, Chôï Ñeäm thöôøng nieân aên leã “Caùch to duy deâ” lôùn laém. Naêm nay 14 juillet laøm ñaïi hoäi Thanh nieân Tieàn phong cuûa tænh Cholon, cöû Voõ Lôïi Trinh tö saûn chuû nhaø maùy xay luùa gaïo laøm thuû lónh. Phoù thuû lónh laø Kieàu Taán Laäp. queâ ôû Caàn Ñöôùc, raát gioûi tieáng Nhöït, ñaûng vieân Quoác gia Ñoäc laäp Ñaûng. Tröôùc khi ra hoïp giöõa chôï, ñeå laøm leã “thoï phong” thì coù hoïp truø bò trong chaønh luùa cuûa nhaø maùy xay Voâ lôïi. Tröôùc caùc ñaïi dieän thanh nieân Cöùu quoác Cholon, Kha Vaïn Caân noùi muïc tieâu chính trò cuûa Thanh nieân Tieàn phong, anh d9a4 bò thanh nieân cöùu quoác Phöôùc Tænh chaát vaán veà muïc ñích toå chöùc do Nhöït cho pheùp: vaäy laø truùng tuû cuûa keû ñòch, muoán baét Thanh nieân Tieàn phong ta ñöùng ñôõ ñaïn cho chuùng noù. Thaáy dieãn giaû muoán caø laêm, toâi phaûi leo cöûa soå xin noùi. Khoâng coù toâi khoâng bieát Kha Vaïn Caân laøm sao ruùt chaân ra khoûi ñaùm laày. Anh Thôùi aø, Anh em ngöôøi taïi choã vaø ngöôøi coù traùch nhieäm neân môùi thaáy caùch maïng ñang caàn coù soùng buûa treâm maët soâng moät phong traøo thanh nieân. Nhöng thanh nieân Cöùu quoác thì bò ñaët ra ngoaøi voøng phaùp luaät. Vaäy thì phaûi coù moät phong traøo maø keû ñòch cho pheùp. Ngôõ laø cuûa noù. Noù bò trôït voû chuoái. Nhöng ñoù khoâng phaûi laø Tö Ñaù, anh Saùu coù taøi löøa gaït noù. Ñoù chaúng qua laø caùi theá noù yeáu, noù saép thua traän maø thoâi. Baây giôø xin anh cho toâi veà. Gaëp ñöôïc anh nhö toâi ñöôïc lieân laïc vôùi Ñaûng vaø nghó ñeán vieäc Ñaûng ñaùng giaù toâi. Thôøi giôø coi chöøng gaáp laém. Ta vöøa lôïi duïng ñòch maø toå chöùc quaàn chuùng. George Dimitrov ñaõ daïy vaäy. Maø coøn trong “Maët traän thoáng nhöùt choáng phaùt xít” daën chuùng ta “haõy toå chöùc rieâng bieät maø ñaùnh moät löôït” (Organiser seùpareùment et frapper ensemble).


56

Toâi saép ra Baéc Noùi chuyeän vôùi anh Thôùi laø vaøo nöûa sau cuûa thaùng 7. Thaùng sau laø Caùch maïng thaùng Taùm roài. Toâi ñaõ laøm cho maù toâi möøng. Möøng naøy laø möømg lôùn laém, laàn thöù 2. Laàn möøng thöù nhöùt laø naêm 1931. Toâi ñaäu diploâme. Maù toâi möøng laém, cuõng phaûi, vì laø trong laøng töø thuôû naøo cho ñeán baây giôø, con caùi nhaø giaøu ñi hoïc Saigon cuõng nhieàu nhöng chöa coù ai vinh qui vôùi baèng caáp. Laàn möøng thöù 2, toâi ñöôïc cho laøm giaùm ñoác Quoác gia töï veä cuoäc Nam kyø, coi ngang seáp boùt lính kính cuûa Taây. Ngaøy 2-9, toâi ñem xe hôi cuûa nhaø nöôùc veà nhaø röôùc caäu, maù toâi ñi coi Saigon nay laø cuûa mình. Xe coù caém côø ñoû sao vaøng nieàm vaên minh cuûa Taây thuoäc ñòa daïy, coâng chuùng bieåu tình möøng Quoác khaùnh thaáy xe hôi coù caém côø nöôùc laø phaát noùn ñöa taàm voâng leân chaøo. Toâi naém tay ñöa leân chaøo laïi vaø ngoù qua gheá neäm phía sau. Maù toâi ngoài vôùi caäu toâi. Maù toâi laëng leõ ñeå cho gioït vaén, gioït daøi rôi xuoáng aùo xuyeán ñen, rôi vaøo tim toâi, ñoïng laïi tôùi baây giôø theo muõi vieát maø noù ròn ra. Naêm 1995 laø caùi naêm chuû nghóa haùo danh noù laøm kyû nieäm raäp rình, baét toâi vôùi loøng heát söùc, nhöng vì nôï nöôùc maø phaûi raäp theo. Raäp theo khoa khoang khoâng phaûi vì coâng khanh maø ñeå cho roõ vaøi lòch söû bò keå meùo. Ngöôøi toå chöùc cöôùp chính quyeàn ngaøy 25 thaùng Taùm ôû Sai gon laø chính toâi ñaây, chôù toâi khoâng coù ai treân ñaàu ñeå toâi laøm phoù. Söû gia haõy nghe toâi keå laïi: Moät buoåi chieàu, nhôù chaéc laø ngaøy 24 chôù khoâng theå ngaøy khaùc ñöôïc, taïi nhaø soá 6 Colombert, toâi thay maët cho CS, hoïp vôùi Huyønh Vaên Tieång maø toâi coi laø ngöôøi laõng ñaïo Thanh nieân Tieàn phong cuûa Taân daân chuû Ñaûng, vôùi Tröông Vaên Giaøu, Nguyeãn Vaên Quang, oâng Ñoäi Höng ôû caserne Lelieøvre (gaàn beân thö vieän), Sôn Xuyeân vaø Chín Boäi cuûa Brigade mobile Chí Hoùa. Maáy vò lính naøy laø baïn cuûa toâi qua coâng taùc binh vaän maø toâi phuï traùch böông baû. Hoâm ñoù toâi noùi keá hoaïch vaø phaân coâng. Vaù cuõng muoán laøm oai chôi neân ñeà nghò caùc ñoaøn thanh nieân cuûa anh em daân chuû chòu traùch nhieäm nhöõng choå quan troïng maø cuoäc khôûi nghæa naøo cuûa thaønh phoá cuõng ñeàu nghó tôùi tröôùc nhöùt. Nhöõng choå ñoù laø: Nhaø ñeøn, ñaøi phaùt thanh, Khaùm lôùn, Nhaø thô daây theùp, caùc traïi lính. Ñaèng anh em keâu, nhieäm vuï nhö vaäy naëng quaù, laøm khoâng noåi, cho laõnh nhöõng choå vöøa vöøa. Toâi noùi: vöøa vöøa laø dinh thoáng ñoác, laø ñaøi phaùt thanh...? Coù ngöôøi naøo ñoù noùi: 2 choã ñoù lính Nhöït coøn caû tieåu ñoäi chöù vöøa gì? Toâi noùi: Thaät ra nhö muøa me chín, ta rung noù ruïngthoâi. Maø theá löïc cuûa ta laø: ÔÛ cô quan coâng sôû naøo cuõng coù Thanh nieân Tieàn Phong 2 maøu côø. Hoâm qua côø vaøng hoan hoâ Khaâm sai ñaïi thaàn. Ngaøy mai côø vaøng côø ñoû saùnh ñoâi hoan hoâ VM vaïn tueá. Vaø cô quan coâng sôû naøo cuõng coøn coù ít nhieàu lính Nhöït. Phaïm Ngoïc Thaïch ñaõ can thieäp vôùi quan quaân Nhöït maø neutraliser boïn caûnh binh roài, maø laøm cho cua coøn ngoe ngoe nhöng heát keïp. Tuy vaäy ôû caùc cô quan quan troïng chuùng ta laïi boá trí moät soá lính taäp cuûa maáy anh ñaây.


57

Treân choùp noùn laø toâi, Chín Boâi vaø Kieàu Taán Laäp. Chín Boâi tuaàn tra lính taäp cuûa ta. Kieàn Taán Laäp thì coù gioïng noùi môøi lính nhöït caàm suùng ñöùng, khoâng phaûi gaùc maø coi chôi, vaø aên moùn chaùo huyeát Ñaïi Ñoâng AÙ. Thaáy hoân! Toâi khoâng aên coù vôùi kyû nieäm töng böøng maø “xin cho toâi can”, ñöøng noùi quaù laém veà taøi gioûi maø nhö oâng baø ta bieåu “noùi naêng thì phaûi phaân phaân, caây da naëng thaàn, thaàn caäy caây da”. Caùch maïng thaùng Taùm ôû Saigon maø thaéng lôïi laø cuõng coù nhôø cô hoäi, ñieàu kieän thuaän tieän giuùp cho noù maø thoâi. Coi, toâi laø ngöôøi coù toå chöùc cuoäc cöôùp chính quyeàn maø thieät ra toâi coù laøm gì nhieàu ñaâu. Ta thaønh coâng cuõng nhôø ñieàu kieän ñoàng minh ñaùnh Nhöït thua. Khoâng coù caùi ñoù a ! ngay nöôùc huøng cöôøng Trung hoa tröôùc ñaây cuõng coù noùi, hoï coá söùc chaïy cho mau, traùi ñaát troøn. Chaïy moät hoài hoï ôû sau löng ñòch. Thaønh ra ta ñuoåi ñòch, chôù ñaâu phaûi ñòch röôït ta. ÔÛ ta, thaéng Nhöït toû ra nghóa hieäp. Ngaøy 14-8 phaùt xít Nhöït tuyeân boá ñaàu haøng. Ngaøy 15-8 ñaøi phaùt thanh Nhöït truyeàn ñi saéc lònh Nhöït hoaøng veà vieäc chaáp nhaän caùc ñieàu kieän ñaàu haøng cuûa ñoàng minh. Ngaøy 14-8, Nhöït ñaõ ñaïo dieãn cho Traàn Troïng Kim laøm leã phuïc hoài chuû quyeàn 3 thaønh phoá Hanoi, Haûi Phoøng vaø Ñaø Naüng. Cuõng ngaøy 14-8 Baûo Ñaïi cöû Nguyeãn Vaên Saâm laø khaâm sai vaø Hoà Vaên Ngaø laøm phoù. Cuõng ñeàu laø chính phoù thuû lónh cuûa VN quoác gia ñoäc laäp ñaûng. ngaøy 19-8, Hoà Vaên Ngaø nhaäm chöùc quyeàn khaân sai töø tay thoáng ñoác Minoda. Vaø ngaøy 14-8 Maët traän Quoác gia thoáng nhöùt döïng baøn thôø Toå quoác ôû saân banh vöôøn Oâng Thöôïng. Khoùi höông nghi nguùt. Dieäp Ba ñoïc dieãn vaên. Ngaøy 20-8, Maët traän aáy chính thöùc thaønh laäp. Chieàu 22-8, Nguyeãn Vaên Saâm ôû Hueá veà Saøi goøn. Hoï ñaõ saép ñaët saün. Ngaøy 23-8, Maët traän Quoác gia Thoáng nhöùt toå chöùc bieåu tình “tieáp röôùc khaâm sai”. Hoâm aáy, noùi veà côø, côø queû Ly, daân goïi laø côø 3 que phaàn phaät vôùi ngoïn côø thieân coå, maøu vaøng sao ñoû cuûa Thanh nieân Tieàn phong (trong ñaùm naøy toâi thaáy coù ngöôøi la maët traän coâng noâng muoân naêm). Bieåu tình vaïn tueá muoân naêm, coi cuõng raàm roä, nhöng coi trong caùi voû aáy coù caùi gì. Lòch söû phoå thoâng coi ai cuõng thaáy. Moät chính phuû coù thaønh laäp treân cô sôû giai caáp vöõng maïnh thì noù môùi ñùöùng vöõng ñöôïc. Nhö ngöôøi ngheà voõ coù caëp ngöïa yeáu quaù, quaàn vôùi ngöôøi ta, ngöôøi ta queùt moät caùi laø nhaøo. Cô sôû giai caáp, neàn taûng Maët traän Quoác gia Thoáng nhöùt cuûa chính quyeàn Nguyeãn Vaên Saâm coù ñuû vaø khoâng phaûi yeáu. Oâng ta neø, hoäi ñoàng Beàn chuû haõng xaø boâng VN neø vaø Kha Vaïn Caân chuû loø ñuùc “Caân et Vang”neø (xin noùi chöøng aáy vôùi ñaïi bieåu trí thöùc tö saûn; Traàn Vaên Aân, ñoác phuû Hoaøi laø trí thöùc, ñòa cuû vaø quan laïi. Hoà vaên Ngaø, Hoà Vónh Kyù ..vv.. (nhieàu laém toâi khoâng keå heát laøm chi). Vaäy maø ít ai daùm ngoài laïi vôùi khaâm sai. Hoï sôï tieáng collabo vôùi phaùt xít, maø ñoàng minh seõ ñoái xöû laø toäi phaïm chieán tranh. Cho neân moät tieáng heùt “ñaû ñaûo”, ngaøy 25-8 ñuû cho oâng Saâm nhaøo. Gheá boû troáng. Ta leo leân laø döïng “uûy ban haønh chaùnh Nam boä” (chôù coù ñaâu uûy ban nhaân daân voâ duyeân). Caùi uøy ban haønh chaùnh aáy ñaõ phong toâi laøm coâng cuï cai trò, ñaõ hoûi toâi vaøi vaán ñeà thuoäc chöùc traùch cuûa toâi. Toâi traû lôøi: khoâng.


58

Khoâng caám moät tôø baùo naøo heát, khoâng hoûi han nhaø xuaát baûn naøo heát. Ai laøm ñöôïc caùi gì ñoù trong ngheà thì cöù vieäc laøm ñi ! Cho ñeán tröôøng ñua ngöïa vaø taøi xæu soøng côø baïc.. Vaäy môùi xöùng ñaùng laø nöôùc ta ñaõ ñöôïc daân chuû maø khoâng heà laáy nhaân daân laøm baûng hieäu. Laøm giaùm ñoác roài thaêng leân UÛy tröôûng Quoác gia Töï veä cuoäc keå cuõng laø chöùc lôùn. Toâi ñaõ laøm gì ? Toâi töï tìm maáy ngöôøi hôïp taùc. Moät laø anh Tö Bi laøm phoù giaùm ñoác ñaëc bieät cuûa mieàn Ñoâng, theo doõi nhöõng toå chöùc cuûa Taây vaø thaân Taây. Hai laø Kieàu Taán Laäp phoù giaùm ñoác theo doõi nhöõng toå chöùc thaân Nhöït ñang tieác reû ñeå vuoät moät chính quyeàn veà tay VM. Ba laø Cao Ñaêng Chieám, phoù giaùm ñoác veà noäi trò theo tình hình xaõ hoäi, kinh teá maø ñaët haøn thöû bieåu vaøo naùch nhaân daân, ngöôøi aên khoâng ngoài roài cuûa Saigon coi nhieät ñoä cuûa hoï coù leân xuoáng gì khoâng... Söï nghieäp cuûa toâi ñaõ cho pheùp toâi baùo caùo vôùi uûy ban haønh chaùnh raèng: söï thaéng lôïi quaù deã daøng va2 choùng quaùnh cuûa VM laøm cho nhöõng ñaûngphaùi ngoaøi voøng caûm tình ñaõ coù yù muoán cöôùp laïi nhönh hoï ñaõ thoâi. Toâi coi caùi nguyeän voïng aáy cuûa hoï nhö caùi tröùng chí leùp. Toâi coù nghó: Ñoàng baøo ta ñaõ töøng oâm ngöôøi CS maø chòu cheát chuøm. Caùi cuoäc bieåu tình 25-8 ñaõ bieåu thò tình thöông nöôùc qua tình thöông ngöôøi CS. Thì nhöõng ngöôøi muoán cöôùp chính quyeàn laïi, hoï cuõng bieát nghó, ñoàng baøo quaaàn chuùng khoâng ñeå hoï laøm... Cho tôùi baây giôø (thì phaûi noùi vôùi ngoân ngöõ baây giôø) toâi taâm ñaéc moät ñieàu voâ cuøng quan troïng ñoù laø uøy ban haønh chaùnh. Chuùng ta coù chính quyeàn, coù Nhaø nöôùc neân môùi coù theå toå chöùc cuoäc khaùng chieán treân nguoàn cung caáp cuûa daân. Maø noùi tôùi nhaø nöôùc thì phaûi noùi tôùi ngöôøi ñöùng ñaàu. Daân tin vaøo ngöôøi aáy (chæ vôùi tö caùch laø ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc) thì daân môùi chòu theo lònh cuûa nhaø nöôùc maø ñaùnh giaëc. Toâi töï cho mình laøm nhieäm vuï (laøm coâng an) khoâng troøn. Noùi ra ñeå xin ñoàng baøo chaâm chöôùc cho toâi. Chæ coù voán nhoû laø ngheà laøm baùo, roài coù khieáu nhaän ñònh tình hình, ñaùnh giaù tình hình. Nhöng duø coù sieâng naêng, cuõng khoâng buø yeáu keùm. Noùi moät chuyeän naøy maø thoâi. Coù ñeâm maáy thaèng Taây chæ coù maáy ñöùa coäng vôùi boïn Taây lai nuùp sau baùng suùng quaân Anh giaûi giaùp quaân Nhöït, maø chieám caùc cô quan ñaàu naõo cuûa ta. Toâi laøm “seáp coâng an” laøm gì maø toâi hoaøn toaøn khoâng naémñöôïc tin töùc gì heát. Ñôïi tôùi saùng beùt anh Nguyeãn tôùi baùo tin, gaëp toâi ñang ngoài coi anh thôï Ba Son söûa maáy caây suùng hö vuõ trang cho thanh nieân xung phong caùc khu vöïc. Chieàu 23-9 toâi môùi boû nhaø 65 Mac Mahon maø ñi. Ñeán sôû xe löûa gaëp anh Hai Ñoác ñang doác söùc anh em thôï xe löûa ñoát deùpoât Saigon. Toâi veà Chôï Ñeäm ñaët Quoác gia töï veä cuoäc taïi ñoù. Baây giôø theâm ñöôïc ñoàng chí Phaïm Huøng maø Nguyeãn Vaên Kænh giôùi thieäu laø phoù cuûa toâi. Nhöng...laøm gì toâi cuõng phaûi hoûi aûnh. Vaäy laø ñaõ coù Kieàu Taán Laäp lo veà xeùt xöû, tra hoûi. Phaïm Huøng phuï traùch chung vaø coù yù kieán quyeát ñònh hoaëc tha, hoaëcthaû, nhöõng phaïm nhaân maø anh em thanh nieân trong thaønh baét troùi vaø giaûi xuoáng.


59

Toâi toå chöùc ra Quoác veä ñoäi Nam boä vaø ñöông nhieân toâi laø chæ huy treân cao. Beân döôùi coù 3 ñaïi ñoäi. Coù ñaïi ñoäi Traàn Quoác Toaûn laø töï noù toå chöùc ra, goàm anh em thanh nieân thôï ñuùc ôû Phuù Laâm. Toâi coù caàmsuùngbaén giaëc. Anh Phaïm Huøng cho pheùp môû maët traän Chôï Ñeäm ñaùnh vôùi quaân Phaùp, môùi coù khoâng ñöôïc maáy thaèng, ñeå cho anh em luïc tænh chuaån bò maø ñöông ñaàu vôùi giaëc Phaùp seõ keùo qua ñoâng. Cho toâi khoe. Lính cuûa Quoác veä ñoäi ñöùa naøo cuõng gan. Vì toâi luoân coù maët ôû chieán haøo. Ñeân toâi ñi nguû vôùi hoï vaø noùi chính trò khoâng lôùp lang gì heát cho hoï nghe. Söï tuaàn tieåu cuûa quaân Phaùp ngaøy caøng nhaët neâncaùi khaùm tuø giao cho anh Huøng, anh ñemvaøo kinh Xaùng vaø ñi luoân xuoáng Caø Mau. Coù moät ñieàu noùi cho bieát chöù khoâng phaûi hay ho gì maø khoe. ÔÛ Nam boä maø ñaùnh coâng kieân, daàu heát laø boä ñoäi Chôï Ñeäm ñaùnh ñoàn Phaùp ñoùng döôùi daï caàu Bình Ñieàn. Ta khoâng cöôùp ñöôïc traïi. Nhöng loøng ngöôøi Taân An Phuù Taây nöùc nôû khi thaáy saùng hoâm sau, nhaø binh Taây ôû Saigon xuoáng chôû nhieàu xaùc lính veà. Noùi söï kieän lôùn tieáp theo laø ñaàu thaùng chaïp Taây, chò hai Soùc daãn xuoáng gaëp toâi moät ngöôøi raát vui veû, töï xöng ngay laø Cao Hoàng Laõnh noùi mình ñaïi dieän cho trung öông ñeå truyeàn ñaït chuyeän giaûi taùn Ñaûng, thay baèng hoäi nghieân cöùu chuû nghóa Maùc. Toâi khoâng muoán cho baø con luùc aáy taûn cö veà Chôï Ñeäm raát ñoâng hoï nghe, neân toå chöùc cuoäc hoïp sau trong laøng Taân Nhöït taïi chôï Trình Khaùnh Aân. Laáy tö caùch laø xöù uûy vieân (vöøa môùi ñöôïc long troïng baàu) toâi coù noùi thaúng laø tai toâi vöøa nghe ñaïi bieåu Ñaûng truyeàn ñaït moät ñieàu voâ lyù... Anh em keùo nhau ra veà vaø la leân: anh em thanh nieân ñöùa naøo coù vôï thì veà oâm vôï maø nguû chôù coøn ñaùnh chaùc gì, ñaûng ñaõ giaûi taùn roài! Laïi cuõng noùi... Toâi laø ñaïi bieåu Quoác hoäi thöù nhöùt, duy nhöùt. Sau toâi khoâng coù ai, cuûa “ñòa phöông Saigon Cholon”. Thöù nhöùt laø ñaïi bieåu cuûa quoác hoäi ta, ngaøy xöa Nam kyø coi nhö haøng tænh cuûa Phaùp quoác ñöôïc cöû moät ñaïi bieåu vaøo Quoác hoäi Phaùp, ñoù laø Taây De Beaumont. Duy nhöùt vì coøn coù hai vò nöõa nhöng maø laø ñaïi bieåu ñöôïc môøi. Coøn sau toâi khoâng coù ai, vì laø Saigon Cholon ñaõ trôû thaønh Thaønh phoá ñöôïc mang teân Hoà Chí Minh “vó ñaïi”. Toâi ñöôïc cha vaø meï boû thaêm cho toâi vaø möøng nuôùc mình xöùng ñaùng töï do. Môùi vöøa nghe ñoïc thoâng ñieäp nhaân quyeàn thì lieàn coù phoå thoâng baàu phieáu. Laáy ngaøy 6-1 (6-1-1946) laøm naøy tuyeån cöû töï do, laø toân vinh Ñang. Toâi noùi ñeán vieäc toâi maát chöùc. Moät ngaøy kia cuõng ra gieâng roài, coù 2 thaày troø ngöôøi ñoù ñeán gaëp toâi. Daùng caùch laø caùn boä ñi vôùi baûo veä. Caùn boä laø ngöôøi xôûi lôûi, noùi cöôøi. Anh ñöa giaáy giôùi thieäu cuûa boä coâng an Hanoi vaøo Nam boïlaøm giaùm ñoác coâng an. Toâi ra laøm vui veû, ñöa anh xuoáng Myõ tho ñeå gaëp xöù uûy. Hôõi oâi! Khi toâi quay veà Chôï Ñeäm thì quaân Phaùp vaøo Myõ tho. Trong chuyeán naøy Traàn Vaên Hieån chuû tòch tænh “chaïy Taây” maø cheát khoâng ñöôïc laøm thaèng choång vì xaùc troâi ra bieån. Anh Taïo ñöôïc anh em ta vì oâng giaùm ñoác coâng an Nam boä maø ñöa anh qua Goø Coâng. Töø ñoù anh veà mieàn Baéc khoâng thieát caùi chöùc giaùm ñoác coâng an.


60

Toâi cöôøi vôùi taùnh lieáng trôøi sanh. OÂng coá, oâng sô cuûa toâi trieàu ñình khoâng baèng loøng beø toáng coå voâ Nam. Nay caùi trieàu ñình Haø noäi. thaáy coù vò naøo ñoù baát trò thì cöù gôûi vaøo Nam. Khi naøo caàn “tính soå” toâi seõ...baây giôø noùi theâm cho vui veà anh Nguyeãn Bình. Oâng naøy cuõng caàm giaáy chính phuû trung öông giôùi thieäu vaøo. Vaäy maø oâng ta khoâng bieát Leâ Ñöùc Thoï. Cho neân ngaøy kia coù moät anh Thoï voán laø ngöôøi lieân laïc, töø Baéc vaøo Nam. Thoï aáy vöøa baùo tin laø Nguyeãn Bình laøm coång chaøo. Bình vôùi Thoï noùi chuyeän vôùi nhau taâm ñaéc vaø keâu caêng laém. Vuï naøy nhôø coù Leâ Duaån vöøa môùi töø Haø noïâi vaøo Nam phaùt hieän ra. Vaø ñaõ xaûy ra moät troø haøi kòch. UÛûy ban haønh chaùnh Nam boä toå chöùc tieáp ñoùn oâng Leâ Ñöùc Thoï ñeå nhôø ñeøn trôøi soi saùng. Ngöôøi ta hoûi tôùi ñaâu Leâ Duaån “bao mò” traû lôøi heát vaø saùng hoâm sau ñuoåi caùi oâng Thoï aáy veà ngoaøi. Ta toå chöùc ñaïi bieåu quoác hoäi vöøa xong thì cuõng laø luùc vieän binh 2eø DB (2eø division blindeùe) cuûa töôùng Leclerc sang. Maët traän Chôï Ñeäm vôõ. Nhieàu boä ñoäi cuûa ta voán yeáu keùm, bò quaân Phaùp taán coâng oà aït maø xô xaùc, phaân taùn, laån traùnh, laâm vaøo tình traïng ñaùng buoàn maø binh thô du kích goïi laø “du nhi baát kích”. Toâi vaøo raïch OÅ Cu, gaëp caäu, vaø maù toâi. Maù hoûi: Sao con? Toâi noùi khoâng ngaäp ngöøng: “noù suùng oáng nhieàu hôn ta nhöng neáu ta khoâng chòu thua, cöù giöû hôi thôû maø ñaùng vôùi noù hoaøi thì tình hình seõ saùng suûa ra. (Ai nghe vaäy maø khoâng hieåu ra tình hình ñang ñen toái). Con ñaõ baøy toû cho ai ñaõ taûn cö xuoáng haõy loän veà thaønh. Maù cuõng neân lòu ñòu vôùi caäu maø veà ôû taïm vôùi coâ Baûy, ñôïi con. Maù toâi nöôùc maét daàmdeà, tröôùc maët ñoâng ngöôøi, keùo toâi vaøo loøng. Toâi coù nghe tieáng tim meï ñaäp. Toâi vaø Möôøi Trí, Baûy Vieân, moãi ngöôøi moät ñaïo quaân loäi böng Taàm Laïc tôùi Taân Phuù Trung leân Bieân Hoøa-Taân Uyeân. Toâi gaëp Nguyeãn Bình. Laàn naøy coi nhö chaøo traû laàn anh môùi voâ coù ñeán Chôï Ñeäm “chôi cho bieát”. Baøn vieäc laäp chieán khu. Nguyeãn Bình noùi “boä maùy ñaõ laép raùp xong” vaû ñeà nghò toâi giöõ maët Long Thaønh, Möôøi Trí, Baûy Vieãn hoaït ñoäng Dó An vaø Thuû Ñöùc. Möôøi Trí vaø Baøy Vieãn nghe toâi thuaät laïi ñeàu cöôøi: caùi tay Quoác daân Ñaûng Baéc kyø naøy khoâng daùm soáng vôùi Bìng Xuyeân laïi coù theân Quoác gia töï veä cuïc neân kheùo traùnh xa. Quoác veä ñoäi chia tay vôùi Bình Xuyeân taïi loø ñöôøng Taân Hueâ, maø keùp veà Vónh Cöõu. Saùng hoâm sau ñaõ ñaùnh toaùn quaân Phaùp keùo ñi Baø ròa. Maáy chieác camions cuûa Phaùp bò ta ñaùnh laät ôû doác Bình Ña. Ñoàng baøo ôû ñoù laøm boø ñaõi tieäc thaân maät, gaëp laïi chuù Naêm laøm quan lôùn, keùo binh veà. Thì ôû ñaâu Phaïm Ngoïc Thaïch daãn Haø Huy Giaùp tôùi trong vui möøng thaéng traän naøy baøy toû muïc ñích: “Tình hình ôû Nam boä nguy ngaäp laém. Phaûi coù ngöôøi baùo caùo cho trung öông roõ. Baûy Traán baùo caùo laø toát nhöùt. Neáu khoâng thì coù ñoaøn cuûaToân Ñöùc Thaéng vaø chò Hai Soùc, môùi leân ñöôøng ra Baéc caùch ñaây vaøi ngaøy. Phaïm Ngoïc Thaïch ñeà nghò: Anh Giaùp, anh Traán ñuoåi theo noùi caùi gì caàn thieát cho 2 ngöôøi aáy baùo caùo laïi cho trung öông. Toâi vaù anh Giaùp cuøng vôùi 2 tieåu ñoàng töùc toác “ñuoåi theo”. Quoác veä ñoäi giao cho ñaïi ca vaø anh Thöùc.


61

Ñuoåi tôùi quoác loä, taïi caây soá 37, nghe ngöôøi ôû ñoù noùi ñoaøn ñoù ñaõ qua ñöôøng maø ñi vaøo röøng ñaõ 2 ngaøy roài, ñi chaúng kòp ñaâu! Thì sao? Toâi noùi ñeå giöõ chaân anh Giaùp, baèng tieáng Taây: “La question est de rester”. Boán thaày troø quay veà. Veà tôùi Xuyeân Moäc nghe Taây ñaõ chieám Baø ròa. Toâi cho 2 em baûo veä laøm thöôøng daân, tìm xe veà Vónh cöõu hay veà luoân Chôï Ñeäm. Anh Giaùp vaø toâi laéng nghe tieáng soùng bieån maø ñi ra Khuùc Moâng, aên côm ôû nhaø ngöôøi ñaùnh caù roài caû ngaøy vaøo röøng coi ngöôøi baét oác len. Buoàn quaù chòu khoâng noåi, anh Giaùp nhöùt quyeát phaûi veà Saøi goøn. Toâi thì khoâng ñi loä lieãu nhö anh ñöôïc. Anh Giaùp noùi: “Ñeå tao veà tìm caùch ñem xe röôùc maøy veà”. Toâi theo anh Giaùp baêng röøng veà Bôø Ñaäp. Saùng ra anh leân Baø ròa veà Saøi goøn. Toâi theo lôøi daën, baùm chaët choã maø chôø. Toâi taù tuùc nhaø cuûa moät baø meï ôû taïi ngaõ 3 Bôø Ñaäp, treân ñöoøng ra Phöôùc Haûi. Saùng sôùm aên côm roài vaøo röøng. Chieàu toái moø veà. Baø meï ngoài tuïng kinh treân baøn ngay ñaàu naèm cuûa toâi. Moät hoâm, ñoïc kinh roài maøcoøn thaáy toâi coøn naèm thao laùo, baø leân tieáng hoûi: - Neø con, meï chaéc con laøm oâng gì lôùn laém? Toâi loàm coàm ngoài daäy traû lôøi cho coù leã nghi: - Con maø laøm oâng gì. Chæ laø daân côø baïc chaïy giaëc thoâi meï aø. Baø giaø cöôøi, maét híp tuûa neùt nhaên nhö reå tre: - Thoâi giaáu giaø laøm gì. Meï thaáy con naèm nhö Phaät, quí töôùng laém. Con ôû ñaây, khoâng lo. Hai ñöùa em noù gaùc ngaøy gaùc ñeâm ngoaøi ñöôøng, trong nhaø coù maù thöùc tuïng kinh. Noùi vaäy roài baø ñaët tay leân vai toâi vaø noùi lôøi cuûa meï: “naèm xuoáng nguû ñi”. ÔÛ ñoù cuõng caû tuaàn. Saùng hoâm nay ngoù leùn ra ñöôøng thaáy coù daùn côø ôû caùc thaân caây, laïi coù treo caø banderole nöõa. Teù ra troán chui troán nhuûi mình coù bieát gì ñaâu. Hoâm nay möøng 14-9 ngaøy kyù thoûa hieäp ngöøng baén cuûa Hoà Chí minh vôùi Phaùp beân Taây. Anh em trong Nam ta sao bieát tin ñöôïc nhanh nhaïy vaäy? Ngay luùc ñoù laáp loù ôû haøng raøo duoâi tröôùc nhaø moät thanh nieân ñoäi fleùchet, keùo xuoáng mí maét. Thaáùy anh laám leùt ngoù vaøo nhaø vaø nhôù chöøng lôøi anh Giaùp, toâi beøn keâu lôùn. - Anh kia, coù phaûi anh muoán kieám chuù Baûy? Anh ta: “Daï phaûi”, möøng rôn. Toâi laáy tay troû vaøo ngöïc mình. Anh thanh nieân dôû noùn ñi vaøo. Toâi noùi vui veõ, thaáy boä VM cuûa anh deã bieát quaù, baây giôø thì sao? Anh ta ñaùp: - Ñaïi ca, anh Thöùc, coù anh Marcel nöõa, bieåu qua ñuùng choå naøy röôùc anh. - Röôùc ñi ñaâu? - Veà röøng Saùc. - Mình ñi lieàn thoâi. Ñeå toâi chaøo töø giaõ. “Meï aø, hoâm nay vui nhö ta thaéng traän, anh em ngöôøi ta röôùc con ñi. Khi ñi con xin noùi vôùi maù, ñuùng nhö maù nghó, con laø quan lôùn laém, laøm oâng töï veä cuoäc.. Oâng aáy vaø con khoâng ñôøi naøo queân hoät côm maø maù cho oâng aáy vaø con aên”.


62

Anh lieân laïc vaø toâi, toái hoâm ñoù veà tôùi Lyù Nhôn roâì cho xuoàng chui vaøo moät caùi taét ñeå gaëp Quoác veä ñoäi. Vaø 3 ngöôøi anh toâi. Tình nghóa noùi sao cho xieát. Gaëp nhau ñaây môùi bieát, anh Giaùp veà tôùi Saøi goøn laø bò baét ngay taïi beán xe. Ñem veà boùt Catinat, anh ñöôïc chuùng noù cho uoáng vaøi thuøng nöôùc roài giam. Khoâng bieát laøm sao thaèng Canac, chuû buùt baùo Les Lendemains hay ñöôïc maø laáy tình lyù cuûa caùi Hieäp ñònh sô boä ngaøy 6-3 can thieäp xin thaû anh Giaùp ra. “Vaø aûnh ñaõ tìm lieân laïc vôùi chuùng toâi maø noùi veà chuù”, ñaïi ca noùi. Vaø anh noùi theâm: “Haønh chaùnh Nam boä coù lònh tìm ñöôïc chuù thì caû Quoác veïâ ñoäi, chuùng toâi vaø chuù cuøng veà”. Vaäy laø anh Thöùc ñi toå chöùc cuoäc keùp quaân ra khoûi röøng Saùc, vöôït soâng Saigon, qua vaøm Nöôùc Leân veà kinh Xaùng Taân Nhöït. Nôi ñaây baø con ta ñaõ thöùc daäy khi gaø gaùy. Möøng möøng noùi noùi. Caûnh cuõ ngöôøi xöa. Doïc treân 2 bôø kinh nhaø naøo cuõng coù boäñoäi ñoùng. Chuù höông löï Hanh, nguyeân tröôûng ban tieâùp teá cuûa Quoác veä ñoäi, chaïy ñi khaép xoùm baùo tin vaø quyeân goùp caáp toác cho moät cuoäc ñaõi ñaèng. Giöõa cuoäc tieäc, chuù ñöa ly leân môøi vaø noùi: ngaøy maø Taây noù voâ xaõ Taân Nhöït naøy, noù ñaùnh ta taû tôi, maø phaûi “hoùa chænh vi linh” xeù aùo laønh laøm gieû raùch, baây giôø coù “hieäp ñònh sô boä 6-3” laïi coù tieáp yheo caùi “thoûa hieäp aùn 14-9”, ta vaù vaûi vuïn thaønh aùo nguyeân “hoûa linh vi chænh” vaø ngoài uoáng röôïu nhö vaày. Trôøi saùng ra. Ñöùng beân naøy kinh ñoïc baûng ôû phía beân kia kinh haøng chöõ: Ici, campons les Viet Minh. Ai cuõng töùc cöôøi. Toâi töôûng vieát töôøng thuaät ngaén nhö vaäy ñuû cho caû nöôùc nghe maø muûi loøng veà coâng traïng cuûa “6-3” vaø “14-9” naêm 1945. Maët trôøi laàn leân, roài hieän ra Kha Vaïn Caân, Nguyeãn Phuù Höõu, chaùnh phoù chuû tòch cuûa “uûy ban khaùng chieán haønh chaùnh Saigon-Cholon” vaø Tö Chung uûy vieân kinh taøi. Hoûi ra thì bieát theâm 3 nhaø giaùo duïc oâng Chì, oâng Chí, oâng Caùc ñang ôû trong Raïch Rít. Baø con ñeàu maïnh gioûi. Quoác veä ñoäi vì “coù giaáy ñoøi” neân taùch rieâng, ñi veà Sôû. Toâi ñi traïm lieân laïc maø xuoáng trình dieän vôùi “Nam boä” thoi loi chæ coù Ung Vaên Khieâm, Phaïm Ngoïc Thuaân vaø Traàn Böûu Kieám. Taát nhieân laø coù boä phaän vaên phoøng. Nhìn qua tröôùc maét con kinh Traø Cuù, coù moät caùi choøi tranh. Ñöùng xa ngoù voâ thaáy aâm u. Ñoù laø cô quan thöôøng vuï xöù uûy, maø ngöôøi “giöõ chuøa” laø Thöôïng Vuõ. Toâi ôû nhôø nhaø oâng thaày phaùp. Sau ñoù ít laâu, ñoàng chí Leâ Duaån voâ. Thì hoâm vöøa qua teát, chính toâi Quoác veä ñoäi ñöa aûnh ra. Vôùi tình hình naøy, anh trôû vaøo. Vaû laïi trung öông cho Nam boä ñang lôïi nghæn moät caùn boä laõng ñaïo coù kinh nghieäm, naêm 36-39, ñaõ töøng laø moät vò cuøng khoùa trung öông bí maät vôùi Haø Huy Taäp, Nguyeãn vaên Cöø laø phaûi vì trong luùc naøy, nhôø thoûa hieäp aùn maø Nam boä ñaõ cuûng coá UÛûy ban, bieân cheá boä ñoäi vaø thaønh laäp 3 khu coù Boä Tö lònh. Tröôùc maét ñang môû ra moät cuoäc khaùng chieán coù beà theá. Quaân ôû caùc ñòa phöông bieát laøm cho lính Vieät gian sôï maø baùn suùng ñaïn cho, roài ñaøo nguû. Thöôïng Vuõ laø Nguyeãn Vaên Kænh ñöa anh Duaån ra ôû chung vôùi toâi, cho coù ñích thaân uûy tröôûng quoác gia töï veä cuoäc baûo veä cho.


63

Toâi ñaõ noùi lôïi theá cho anh nghe. Chuùng ta ôû ñaây laø gaàn beân soâng Vaøm Coû Ñoâng. Quaân haùp chaïy taøu tuaàn tieãu, ngoài ñaây cuõng nghe tieáng taøu chaïy. Noù voâ ñaây luùc naøo cuõng ñöôïc. Nhöng noù khoâng voâ. Vì ñaàu kinh coù Taét Caàn Deø. Boä ñoäi cuûa Möôøi Trí ñoùng ñoù. ÔÛ nhaø cuûa höông caû Boä, oâng thaân cuûa Huyønh Phuù Soå, cho neân thaày vaø ñeä töû cuõng raát ñoâng. Taøu Taây chaïy qua moãi ngaøy. Möôøi Trí khoâng daùm baén xuoáng. Nhöng Taây cuõng khoâng baén leân, vì Möôøi Trí vaø Baûy Vieãn laø Taây ñang nhaém loâi keùo. Vaäy neân ta ôû ñaây gaàn soâng caùi, caây coái raäm raïp maùt meû, deã mua aên ñoà haøng vaøm, maø laïi coù Bình Xuyeân, Hoaø Haûo laøm bình phong. AnhDuaån ôû yeân vôùi toâi. Anh vieát taäp saùch moûng töïa “Hoäi nghieân cöùu chuû nghóa Maùc vaø cuoäc khaùng chieán”. Ñuùng chö Cao Hoàng Laõng ñaõ truyeàn ñaït (11-1945 ÑCS ñaõ tuyeân boá töï giaûi taùn) Anh coù bieåu toâi vieát vaøo trong ñoù veà thanh nieân vaø toâi ñaõ vieáùt ñöôïc ngoùt 2 trang. Trong thôøi kyø ñoù, giaëc Phaùp coù cho nhaûy duø xuoáng “hoäi ñoàng Saàm” ñeå giaûi thoaùt cho tuø nhaân maø ta giam ôû ñoù. Coù caùi toát laø tuø nhaân khoâng chaïy theo Taây. Ta khoâng toån thaát ñaùng keû. Cô quan Nam boä luùc tröôùc teo ñi, nay ñöôïc theá neân ngöôøi trí thöùc ñaõ veà thaønh, nay laïi quay ra. Uûy ban khaùng chieán haønh chaùnh ñaët ôû choå traïng sö Nguyeãn Thaøng Vónh, baây giôø hoïp haønh rôm raû vôùi nhöõng: Phaïm Vaên Baïch, Phaïm Ngoïc Thuaàn, Traàn Böûu Kieám, Huyønh vaên Tieång, Nguyeãn Vaên Höôûng, Traàn vaên Nguyeân, Ñaëng Minh Tröù, Nguyeãn Phuù Höõu, Taï Nhöùt Töù, Taï Nhöù Khueâ, Ca Vaên Thænh, Nguyeãn Vaên Chì, Hoaøng Xuaân Nhò, Leâ Vaên Thieâm, Hoà Vaên Laùi, Traàn Höõu Nghieäp, Ñaëng Ngoïc Toát, Nguyeãn Vaên A1m, Nguyeãn Vaên Hoa, Hoà Vaên Hueâ,...vaø Phaïm Thieàu vôùi toâi. Ung vaên Khieâm laø ngöôøi “noùi tieáng cuûa Ñaûng” cuõng coù Haø Huy Giaùp, Nguyeãn Vaên Kænh phuï voâ. Tieáng noùi coù nghe suùng khua laø cuûa Nguyeãn Bình, traàn Vaên Traø nhò vò khu tröôûng 7,8 vaø cuûa Dieäp Ba giaùm ñoác coâng an. Anh Duaån vaø toâi cuõng ôû chung taïi nhaø baø TaùmVuù Söõa, treân kinh La Grange, ngoù qua uûy ban khaùng chieán haønh chaùnh Nam boä. Chung quanh vaø ôû laáp loù trong nhöõng raëng traøm laø nhöõng cô quan cöùu quoác Phuï nöõ, Thanh nieân, Noâng daân, nhöûng cô sôû cuûa kyõ thuaät, Veâ Teâ Ñeâ, Beâ Xeâ X, vaø ñaøi phaùt thanh. Nôi ñaây cuõng laø nôi nhöõng caùi oå cuûa nhöõng ngöôøi coù hoïc Taâ vaø gioûi nhö Huyønh Vaên Nhaâm ôû Binh Coâng Xöôûng khu 8. Nhö Hoà Thò Minh ngöôøi chuû buùt ñaàu tieân cuûa baùo Phuï nöõ cöùu quoác Nam boä, ñaõ ñöôïc cöû ñi döï hoäi Femmes francaises ôû Paris. Noùi (maø khoâng ñuû) danh saùch anh huøng nhö trong Thuûy höû vaäy ñeå laøm chi? Ñeå noùi oâng Leâ Duaån, ngoài giöûa ñaùm ñoù laø ngoài vôùi vui taùnh baïn beø vôùi caùi noùi ngang khoâng caû tin, vôùi caùi caõi laïi vì khoâng caû neå, vôùi caùi tinh thaàn pheâ phaùn saéc beùn, vôùi caùi logique chaët chòa, maø hoaù thaønh “Leâ Duaån- Anh Ba”. Anh Duaån ñeà nghò phong toâi moät chöùc gì. Phoù chuû tòch Nam boä Phaïm Ngoïc Thuaàn khoâng caàn boùp traùn noùi ngay: -”Controâleur de l’Armeùe”, chöùùc naøy ngang vôùi tuôùng Leclerc, lôùn laém. Ta chöa coù, thì cöù thöû ñaët ra coi. Ñoät nhieân khu 9 baùo tin khu tröôûng Huyønh Phan Hoä töû traän.


64

Anh Duaån ñeà nghò. Khaùng chieán haønh chaùnh Nam boä phong toâi laøm khu tröôûng vaø toâi ñöôïc lònh ñi nhaäm chöùc ngay. Treân baõi ñaát troáng ôû chôï Chaéc Baêng, keøn lính thoåi chaøo möøng khu tröôûng keá vò. Ñaâu ñoä moät tuaàn sau, ôû treân coù giaáy vaø thô xuoáng. Giaáy cuûa uûy ban cöû Tröông vaên Giaøu ñang laøm khu phoù cuûa oâng Traø. laøm khu tröôûng thay toâi xuoáng laøm khu phoù. Coøn thô cuûa anh Duaån gôûi cho khu uûy khu 9, caét nghóa vieäc laøm laø coâng taùc maët traän. Vaø traán an:” Vôùi ñoàng chí Traán thì khoâng sôï coù vaán ñeà baát maõn huoáng chi, laø xöù uûy vieân thì trong nhieäm kyø tôùi cuûa khu uûy ñoàng chí Traán seõ laø bí thö”. Anh em khu uûy coøn thaéc maéc daøi, thì xöù uûy ñieän xuoáng ñoøi quan bieân aûi veà traøo. Ñeå chi? Teù ra bôûi naïn Nguyeãn Bình cuøng kieâu binh moät vaàn. Caùi oâng goác Quoác daân Ñaûng naøy troå moøi laán aùp Thaønh uûy, töï chuyeân hoaït ñoäng trong noäi thaønh, khoâng toân troïng uûy ban khaùng chieán haønh chaùnh Saigon-Cholon cho ñeán Möôøi Cuùc phaûi “xaác baác xang bang”, 11 ban coâng taùc thaønh cuûa Saùu Haâm gay caán maø khoâng coøn hoaït ñoäng ñöôïc. Nguyeãn Bình laø ngöôøi Baéc. Chaùnh uûy cuûa khu oâng cuõng laø”Baéc Haø”, cuõng laø xöù uûy vieân. Bí thö xöù uûy luùc naøy laø Phaïm Huøng. Leâ Duaån vôùi tö caùch uûy vieân trung öông ñaëc phaùi sieâu laõnh ñaïo. Anh neâu ra vaán ñeà naâng caáp Nguyeãn Bình laøm toång tö lònh Boä tö lònh Nam boä vôùi Leâ Duaån laøm chính uûy. Boác Nguyeãn Bình ra khoûi chöùc vò coù thöïc quyeàn. Thay vaøo Leâ Vaên Vieãn töï Baûy Vieãn laøm khu tröôûng khu 7. Nguyeãn Vaên Traán laøm chính uûy. Huyønh Vaên Vaøng töï Ba Vaøng laøm tham möu tröôûng. Cuoäc hoïp cuûa xöù (ñöôïc môû roäng cho thaønh uûy, uûy ban Saigon-Cholon vaø uûy ban Nam boä) ñeå thaûo luaän vaán ñeà naøy maø caùi guùt laø cöïu töôùng cöôùp laøm khu tröôûng, y laïi coù keø keø Laïi Höõu Taøi, moät ngöôøi trí thöùc tôø-roát-kít laøm thö kyù rieâng. Noù coù thaèng anh Laïi Vaên Sang dính líu vôùi Tö Thieân, moät teân maät thaùm vaøo naèm vôùi Baûy Vieãn nhö con saâu naèm trong traùi maõng caàu. Baây giôø Baûy Vieãn laøm khu tröôûng thì laøm sao giaûi quyeát ñöôïc caùi noá aáy. Ngöôøi ta baøn naùt nöôùc. Ngöôøi ta hoûi toâi: sao? Toâi noùi: “Toâi vôùi Möôøi Trí seõ giaûi quyeát ñaùm Laïi Höõu Taøi. Ñöôïc chôù anh Möôøi?” Möôøi Trí ñöôïc môøi döï hoïp, gaät ñaàu caâu hoûi cuûa toâi. Vaäy laø saùng hoâm sau toâi laáy moät teân lính ruoät laø Boán trong Quoác veä ñoäi laøm baûo veä. Möôøi Trí coù: Ba Xaï ngaøy xöa laø moät töôùng cöôùp, laáy ñuõa ñoùng vaøi tai taøi chuû maø baét ñöa chìa khoùa tuû saét. Boán ñöùa loäi bieàn Raïch Ñæa nöôùc ngaäp huïp ñaàu maø ra meù soâng Saigon nhôø ngöôøi ta ñöa ghe qua Bình Xuyeân. Vaøo hang Baûy Vieãn ñeå môøi veà hoïp, thì anh Duaån cuõng ñaõ noùi nhö chæ thò: “Coù thaèng Traán vaø Möôøi Trí xuoáng môøi hoïa may Baûy Vieãn môùi chòu veà”. (Nghó cuõng thöông, anh Duaån tin toâi tôùi nhö vaäy. Vaø ñaây phaûi noùi, coù söû gia naøo vieát ngöôøi ñi môøi ñoù khoâng phaûi laø Möôøi Trí vôùi toâi). Baûy Vieãn vui veû nhaän lôøi. Cuoäc phoù hoäi cuûa baûy Vieãn ñöôïc yeåm trôï baèng moät trung ñoäi coù caû “treize deux” do Laïi vaên Sang chæ huy.


65

Töø khi hoïp baøn ñeánluùc Baûy Vieãn veà ngoài baøn hoïp, thôøi gian cuõng ñeán caû tuaàn. Thôøi gian aáy “ñoàng minh” vôùi keá quyû. Cuoäc hoïp baøn ñaõ ñi ñeán böôùc choùt. Huyønh Vaên Tieång veà vieát baøi, ñeå höøng ñoâng saùng mai ít laém cuõng laø daân caø pheâ huû tíu Saigon-Cholon ngöôøi ta ñöôïc baùo tin Baûy Vieãn (ñöôïc cöû ñaøng hoaøng) laøm khu tröôûng khu 7. Vaø... Thì coù ngöôøi cuûa Möôøi Trí ñi xuoàng nhö bay tôùi baùo: Bình Xuyeân bò taûo thanh. Tö Tî chi ñoäi 25 vaø reå laø Tö Hoaïnh chi ñoäi 7. choáng cöï khoâng chòu ñeå cho töôùc vuû khí. Hoï ñaõ bò haï saùt. Vieäc xaûy ra tieáp theo thì khoâng caàn phaûi ñoaùn laø Baû Vieãn vaø Möôøi Trí ra veà, döôøng nhö khoâng chaøo ai caû. Vaø coù vieäc ngöôøi ta khoâng ngôø laø laø khu cho moät ñaïi ñoäi lính bao vaây vaø luøa trung ñoäi cuûa Baûy Vieãn ñi laàn töø choå Möôøi Trí tôùi Kinh Xaùng Taân Nhöït. Tôùi ñaây uûy ban ñòa phöông Saigon-Cholon heát lôøi naên næ, nhöng Baûy Vieãn khoâng nghe vaø trung ñoäi Bình Xuyeân naøy lieân laïc vôùi quaân Phaùp. Vaø quaân Phaùp long troïng tieáp ñoùn Baûy Vieãn treân ñöôøng Taân Kieân An Laïc. Vaäy laø nhò vò töôøng quaân Baéc Haø ñaõ thaéng Leâ Duaån. Anh naøy ñaõ than khi ñöa toâi trôû veà khu 9: “Caùi thaèng ñoù noù laø tôø-roát-kít vaø töø Coân loân cho tôùi baây giôø noù luoân luoân choáng ñoái”. (ñoù laø noùi caùi anh cuõng xöù uûy vieân, chính uûy khu 7) Toâi laïi traåy mieàn...khu 9. Anh em mieàn baéc, ôû tuø Coân loân, ñöôïc caùch maïng thaùng 8 röôùc veà ñaõ “hy sinh” ôû laïi khu 9. Hoï cuõng noùi nhö Saigon coù noùi: Khoâng coù tuø Baø Raù veà thì khoâng coù caùch maïng thaùng 8, khoâng coù maáy thaèng Baéc ôû Coân loân veà thì laøm gì coù Baïc lieâu, Raïch giaù coù caùi khu 9 cuûa ta! Daân queâ ôû nôi nöôùc ngaäp, muoåi moøng thì bieát gì veà Aát Daäu, cöù thaáy anh em khoâng veà ngoaøi Baéc,ôû laïi laøm caùch maïng cho mieàn Nam thì maáy baø maù raát baèng loøng maø coøn thích thuù: tuïi noù noùi líu lo nghe vui quaù. Anh em Coân loân veà, ñöôïc coi laø gioûi caùch maïng cho neân trong cô quan caùch maïng cao nhöùt laø “khu uûy” hoï laøm lôùn heát. Toâi ôû chung vôùi anh Tö Vöïc. Ngöôøi deã meán, ñau bao töû naëng, cöù oâm buïng maø reân, neân anh ít yù kieán, trong coâng taùc maët traän maø anh phuï traùch. Toâi giuùp anh maø tieáp maáy ñoaøn theå. Anh thích neân vieát giaáy leân treân xin ñöôïc cho toâi chöùc chuû tòch UÛûy ban khaùng chieán khu. Xöù uûy vieân luùc aáy, ngöôøi lôùn nhöùt cuûa ñaûng trong vuøng laø toâi. Cho neân toâi cuõng ñeå loøng, ñeå trí vaøo moïi vieäc maø thaáy vöøa loøng vôùi caùi boä tö lònh khu. Khu tröôûng laø Tröông Vaên Giaøu ñaûng vieân ñaûng Daân chuû VN, ñöôïc toâi daét daãn. Chính uûy: Phan Troïng Tueä, bí thö khu uûy. Tham möu truôûng Voõ Quang Anh, khu uûy vieân. Khu phoù Trònh Khaùnh Vaøng trí thöùc, Thieân Chuùa giaùo, ñòa chuû tö saûn. Vaø toâi. Toâi khoâng laøm vieäc quaân söï bao nhieâu vì ñaõ coù ñuû ngöôøi. Nhöng coù laàn toâi ñöôïc môøi ñeå baøn veà chieán dòch ñeå thí nghieäm. Toâi coù phaùt bieåu: Toâi khoâng ñoàng yù, thöù nhöùt laø khoâng theå laáy sinh maïng cuûa binh só maø môû chieán dòch thí nghieäm. Thöù hai laø ta khoâng theå trieät phaù ñoàn ñòch vaø baét soáng hay tieâu dieät ñòch ñöôïc. Toâi coù kinh nghieäm baûn thaân trong traän ñaùnh chuøm boùt Bình Ñieàn.


66

Ta vöøa leäng löïu ñaïn vöøa leo cöûa soå vaøo trong ñoàn chính, thì beân trong chuùng noù taét ñeøn, chuùng ta chæ coøn rôø löng nhau maø ra. Ñeå chaäm, ta seõ bò quaân tieáp vieän ñeán bao vaây...vaø dieät quaân ta ñang ngoài ñaày xuoàng maø bôi chaïy. YÙ kieán khoâng ñöôïc nghe, nhöng keá hoaïch coù chaán chænh, bao vaây, ôû xa vaø cho baén vaøo (baèng suùng gì aï ?) ngöôøi ta “thöa” toâi leân caáp treân, anh Duaån cho laø toâi ñuùng, ai môû chieán dòch laøm thí nghieäm? Coù gioûi thì ñaùnh, coøn dôû thì thoâi! Ba laø, ñöøng vì só dieän. Ñoái vôùi caùc khu khaùc, hoï cheâ lính khu 9 koâng ñaùng giaëc, ôû khoâng chôi! Ta khoâng so vôùi hoï. Hoï ñöôøng lieàn ñaát baèng, vaän ñoäng deã. Ta ñaàm ao soâng laïch khoâng theå ñaùnh traän vôùi moät ñaïi ñoäi ñöôïc. Ta coù loái ñaùnh giaëc cuûa ta. Cuoái 1948 khu uûy maõn nhieäm kyø. Hoïp baàu laïi. Toâi laøm bí thö. Toâi coù ñeà nghò, ñeå theo cho kòp vôùi tình hình thì khu uûy phaûi ñöôïc moû roäng: sau khi khu uûy hoïp, tænh uûy seõ hoïp. Ai laø bí thö tænh uûy seõ ñöôïc baàu laøm khu uûy vieân Moät ñieàu nöõa raâùt roõ raøng laø trong khu uûy thì thieáu trí thöùc maø trong khi ñoù coù trí thöùc ñang phuï traùch nhöõng vaán ñeà coù taàm khu. Toâi ñeà nghò Phaïm Thieàu, Hoaøng Xuaân Nhò, Tröông taán Phaùt, nhöõng ngöôøi ñang phuï traùch tuyeân truyeàn, giaùo duïc vaø phaùp cheá cuûa khu. Hoï ñeàu ñaõ ñöôïc ñaéc cöû. Tin naøy bay khaép Nam boä, nhieàu ngöôøi cho raèng toâi maát laäp tröôøng giai caáp. Toâi ñi thaêm boä ñoäi. Binh só ñöôïc aên no, nhöng doát naùt, treân 60% chöa ñöôïc ai cho thaáy chöõ i, chöõ tôø. Moät soá ñoâng thanh nieân vai u thòt baép, con nhaø noâng, bò taùch ra khoûi saûn xuaát, noùi laø ñi boä ñoäi ñeå ñaùnh giaë nhöng ít ñaùnh traän quaù, thieät uoång bieát bao nhieâu. Toâi coù ñoïc Chu Ñöùc. Ngaøy tröôùc coù ñoïc l’Armeùe nouvelle (boä ñoäi taân bieân) cuûa Jean Jaureøs. Toâi ñem yù kieán cuûa toâi, thoû theû. Anh Vöïc ñoàng yù vaø khuyeán khích “laøm ñi, coù beà gì toâi chòu vôùi” Vaäy laø toâi taêng cöôøng vieäc moä binh giao cho moät trung ñoaøn tröôûng, oâng Soûi phuï traùch. Thôøi gian toøng quaân qui ñònh roõ raøng laø 8 thaùng. Ñuû hoïc ñieàu lònh quaân söï, bieát baén, thaùo raùp suùng roài veà. Laïi moä toáp khaùc tieáp theo. Ngöôøi nhaäp nguõ ñöôïc moät boä quaàn aùo lính. Hoï veà nhaø laøm daân quaân cuûa xoùm aáp. Laøm ruoäng vaàn coâng, saùt ñoàn ñòch, laên chaø laên hoùi vôùi Vieät gian trong ñoàn, laøm ñòch vaän, taïo thôøi cô. Nhö vaäy ta thöïc hieän ñöôïc yù muoán, toaøn daân vi binh, moïi ngöôøi ñeàu ñi lính. Coøn veà boä ñoäi chính qui. Toâi coù môøi cuoäc hoïp nhöõng chæhuy boä ñoäi chính qui cho tôùi chæ huy ñòa phöông. Toâi laáy taøi lieäu “Ñaïi hoäi Ñoäc laäp” cuûa Voõ Nguyeân Giaùp, ñoïc cho anh em nghe. Anh em thaûo luaän ñeå veà ñôn vò, ñòa phöông mình maø thi haønh. Trong cuoäc hoïp toâi doõng daïc ñaïi dieän khu uûy khu 9 tuyeân boá raèng: chuùng ta quaân daân khu 9 khoâng thi haønh ñöôïc lònh “Tích cöïc chuaån bò toång phaûn coâng” vì laø: tình hình khu 9 khoâng cho pheùp nghó laøm chæ haïi daân. Vaû laïi phaûn coâng vaø toång phaûn coâng laø söï phaùt trieån taát nhieân cuûa cuoäc ñaùnh. 3 yù kieán ñoù cuûa bí thö khu uûy vaø chính uûy môùi cuûa khu 9, anh Duaån chòu. Nhöng xaûy ra chuyeän “oâng Thoï thieät” ñeán. Treân xöù môøi hoïp. Toâi leân gaëp Traàn Vaên Traø thì bò doïa:


67

“Oâng Thoï vöøa ñi tôùi bieân giôùi Nam kyø laø ñaõ ñoøi loät chöùc anh veà vieäc khoâng keå pheùp nöôùc cöù ñem boä ñoäi xeù nhoû ra...” Sau ñoù oâng Thoï, oâng Duaån ñeàu xuoáng ñoùng ôû khu 9. Coù leõ toâi maát chöùc thaät, nhöng moät caùch coøn ñöôïc giöû maët maøy: “Anh thoâi chöùc bí thö khu 9 ñi ñeå ñi laøm ñaïi bieåu Ñaïi hoäi (ÑH). Ñaûng. Toâi ñi trong ñoaøn, Ung Vaên Khieâm tröôûng cuûa Phan Troïng Tueä vaø toâi. Toâi coù mang taøi lieäu “Taïm caáp ruoäng ñaát cho noâng daân ñeå nuoâi chieán tranh du kích”. Taøi lieäu daøi 30 trang giaáy ñaùnh maùy. Tö töôûng chæ ñaïo laø cuûa anh Duaån coäng vaøo vôùi “toaøn daân vi binh” cuûa toâi. Ai cuõng ñöôïc “kieåm thaûo” ñeå ra ñi. Toâi caàm böùc thö Leâ Duaån gôûi Tröôøng Chinh trong ñoù khen toâi: toát, chín chaén, coù lyù luaän ngaët lôøi aên tieán noùi bò söï phuï traùch Bình Xuyeân xuyeân taïc. Cuõng buoàn sau löng mình. Leâ Ñöùc Thoï ñoäi lôùp uy danh cuûa Hoà Chí Minh (HCM) maø heùt vôùi caùn boä: “noù muoán cheát, toâi cho noù cheát” Maø ai muoán cheát ñaâu? Chæ laø hoï khoâng muoán laøm Nguyeät Nga, cho Saùu Buùa gaû cho mình vaø gaû cho nhöõng nhaø CM ñi xa nhaø treân 300 caây soá. Vaø caùi haïi nhöù maø oâng gaây ra cho ÑCS, veà laâu veà daøi laø coù nhöõng ngöôøi maø oâng khoâng tieác lôøi “tu mu, tu ma” nhöng roài oâng phong cho laøm trung öông uûy vieân. Oâi! Ñoàng baøo mieàn Nam ôi! Toâi xa ñoàng baøo ñaây! CHUYEÁN ÑI BAÉC KYØ 1951 Gaëp Baùc Hoà. Tình chung, ngöôøi trong nöôùc, coù leõ ai cuõng nhö ai, moät loøng kính meán ...“Baùc Hoà”. Toâi ra Baéc ngaøy ñaàu tieân laø ngoài trong maáy goäp ñaù truù aån vôùi Baùc Hoà, caùch nhau gang taác. Treân ñaàu maùy bay ñòch gaàm ñaûo. Toâi nghó buïng coù con ñöôøng taét cho toâi ñeå laøm anh huøng laø chuaån bò tö theá saün saøng, neáu maùy bay ñòch doäi bom, naèm ñeø leân che ñaïn cho Baùc. Caùi yù nghó aáy cuõng bôûi maáy phuùt tröôùc ñoù, Voõ Nguyeân Giaùp coù baét tay “le heùros de Chôï Ñeäm”. Tôi thöông HCM laém. Nhö thöông Leùnine vaäy. Coi! Toâi xöng hoâ vôùi 2 vò nhö 2 con ngöôøi baát töû. Vaäy maø, toâi keâu oâng vaãn baèng “oâng” chôù khoâng thay baèng chöõ “Ngöôøi” vieát vôùi “N hoa” vaø toâi giaän laém ai ñoù ñaõ khôû ñaàu keâu oâng laø “cha giaø cuûa daân toäc” laøm cho caùi xöng hoâ aáy cheát cöùng ñi. Nay toâi ñang ôû gaàn oâng Hoà maø noùi thì xin, nhöùt laø xin maáy chò ñöøng maéng: caùi thaèng nhaø ôû gaàn chuøa neân keâu Phaät baèng anh. Toâi thöông oâng, töø khi nghe oâng ñoïc tuyeân ngoân ñoäc laäp, chöa bieát oâng laø ai. (ÔÛ Saigon daân tieäm nöôùc laø daân “thôøi cuoäc” maø cuõng chöa xì xaøo ñöôïc HCM laø ai. Cho tôùi chieàu toái hoâm 2-9-45, teân ñaïi taù Myõ Daways bò daân quaân An Laïc baét troùi ñöôïc, anh Thaïch xuoáng xin thaû. Noù veà taïi truï sôû haønh chaùnh maø thoå loä HCM laø Nguyeãn Aùi


68

Quoác va xin chia vui raèng: “Caùc anh coù ñöôïc laõnh tuï roài, coi nhö CM ñaõ thaønh coâng quaù nöõa”) Oâng baét ñaàu töø tuyeân ngoân ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Myõ. Oâng ñi tôùi: “Ngöôøi ta sinh ra ñöoïc töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi vaø phaûi luoân uoân ñöôïc töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi” cuûa 1789... Cuoäc ñaïi CM Phaùp maø ñöôïc coi laø CM laø vì caùi thaàn saéc aáy. Oâng HCM ñem caùi thaàn saéc aáy vaøo CM thaùng 8 cuûa ta. Daân ta quí troïng HCM Chuû tòch nöôùc. Toâi caøng thöông oâng, khi nghe baùo chí phöông Taây noùi oâng ñau yeáu. Caùi caâu noùi hoïc ñöôøng: “moät tinh thaàn minh maãn trong moät thaân theå khoeû maïnh”, nghó cho ngöôøi caàm laùi vöôït thaùc gheành, thì sao khoâng lo? Nhö vaàn traùn roäng, caëp maét saùng ngôøi cuûa ngöôøi ngoài ñoù baét thaèng hoïc sinh Peùtrus Kyù traû baøi V.Hugo: Le vieillard qui revient vers la source premieøre Entre aux jours eùternels et sort des jours changeants Et l’on voit de la flamme aux yeux des jeunes gens Mais dans l’oeil du vieillard on voit de la lumieøre. Trong ñaïi hoäi. Ñöôïc laøm toå tröôûng toå 1. Toâi laïi ñöôïc chæ ñònh moät chaân thö kyù... Baïn nhìn aûnh (aûnh ñaïi hoäi toaøn quoác laàn thöù II cuûa Ñaûng, thaùng 2-1951) , thaáy caùi baêng troáng laø coù moät choå ngoài cuûa toâi, Caùi toå 1 cuûa chuùng toâi, oâng cuï thích laém maø nhaéc baûo caùc toå khaùc phaûi baét chöôùc maø hoaït ñoäng oàn aøo, soâi noåi leân. Ñang trong thaùng 2 röøng Vieät Baéc laïnh nghieán raêng. Toå phoù thöù nhöùt laø Hoà Vieát Thaéng. thöù 2 laø Kay Xon. Anh nghe, anh coù gheâ khoâng naøo? vVeà sau ngöôøi kia hoùa thaønh Zeus trong caûi caùch ruoäng ñaát. Ngöôøi naøy toång bí thö ñaûng Laøo. Maø toå vieân coøn coù Sieâu Heng ngöôøi Khmer, vaøi ngöôøi Vieät Kieàu ôû Xieâm veåø (nhöõng ngöôøi ñaõ ñuøm boïc Nguyeãn AÙi Quoác). Ñaây nöõa môùi thaät ñaùng noùi: Döông Baïch Mai, Nguyeãn Vaên Taïo, Buøi Laâm, Buøi Coâng Tröøng, Traàn Coâng Töôøng, Traàn Duy Höng, Nguyeãn Vaên Traân (bí thö khu 3), Nguyeãn Thiï Xuaân Hoàng, Hoà Thò Minh. Anh em ngöôøi ta goïitoå naøy laø toå Nam boä, hay toå quoác teá. Toå vieân, ngöôøi naøo ngöôøi naáy ñeàu noùi meät nghæ. Toâi laøm khu tröôûng thì ñöôïc chöù laøm toå tröôûng, coi cho moät toå ñaûng, huoáng chi moät toå nhö vaày thaûo luaän thì khoâng laøm noåi. Neân Hoà Vieát Thaéng laøm noäi trôï. “Theo doõi thaûo luaän. Ruùt ra vaán ñeà”. Toâi ñi “phaûn aùnh”. Nhieämvuï cuûa ÑH II laø: - Ñöa khaùng chieán ñeán thaéng lôùi hoaøn toaøn. - Toå chöùc Ñaøng Lao Ñoäng VN (ÑLÑ VN) Veà nhieäm vuï khaùng chieán thì ai naáy nhöùt trí. Chæ coøn thaûo luaän bieän phaùp.


69

Maø bieän phaùp toå chöùc laïi Ñaûng thì trong ñaïi hoäi yù kieán haõy coøn phaân vaân. Khi caùc ñaïi bieåu ñiaï phöông ñaõ veà caém ñaàu vaøo chuyeän ñaùnh giaëc, ñeå cho trung öông Ñaûng töï tung töï taùc qua maét “vò cöùu tinh daân toäc” laáy “chænh ñoán toå chöùc Ñaûng” laøm lyù do cho khaùng chieán thaéng lôïi neân ñaõ gaây toäi aùc “trôøi, ngöôøi ñeàu caêm giaän”. Vieäc haõy coøn ñoù, beây giôø toâi traû nôï ñaïi bieåu ÑH ñaûng maø thuaät laïi vieäc noùi naêng suy nghó veà Ñaûng Lao Ñoäng VN (ÑLÑVN) vaø veà tính chaát cuûa “ÑCS” ôû ta. ÑH chính thöùc baét ñaàu vôùi baùo caùo chính trò cuûa HCM. Baùo caùo aáy coù phaùt tröôùc. Nghe roài veà toå ñoïc laïi vaø “sô boä” trao ñoåi yù kieán ñeå phaùt bieåu ôû hoäi tröôøng. Saùng hoâm sau leân hoäi tröôøng anh Traàn Huy Lieäu oâm theo maáy thöù saùch Maùc-Leâ vaø phaùt phaùo noùi veà ñaûng ta, teân gì thì teân, chöù phaûi giöû tính chaát laø CS. “Noù chæ phaûi laø, anh Lieäu noùi, ñaûng cuûa giai caáp coâng nhaân. Vaäy xin hoûi, ÑLÑVN saép tôùi ñaây coù coøn laø ÑCS khoâng maø ñi noùi laø “ñaûng cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng?” Treân khoâng trung nuùi röøng Vieät Baéc, caâu hoûi aáy ñang vang. Anh Döông Baïch Mai ngoài döôùi khoâng xin pheùp phaùt bieåu, cöù ñi a leân ñöùng saùnh vai anh Lieäu. Phaûi duøng chöõ “noå” môùi aên vôùi tính khí anh Mai: “Trong giai ñoaïn caùch maïng naøy, quyeàn lôïi cuûa giai caáp coâng nhaân, cuûa nhaân daân lao ñoäng vaø cuûa daân toäc laø moät” noùi vaäy thì coù ai caõi ñaâu. Nhöõng ngöôøi CS cuûa chuùng ta muoán laøm vöøa loøng toaøn theå daân toäc maø ñoåi teân ÑCS ra teân ÑLÑ thì khoâng toäi gì maø boäc baïch cuø nhaày: “Chính vì ÑLÑVN coù laø ñaûng cuûa giai caáp coâng nhaân thì noù môùi laø cuûa nhaân daân lao ñoäng vaø cuûa daân toäc VN.” Ngöôøi ta coù töø boû chuû nghóa hay khoâng thì noùi ñi. Chôù ñöøng coù laäp lôø laøm cho tíngchaát cuûa ÑLÑ ÑCS hoùa ra nhö noài caùm heo”. Hoäi tröôøng cöôøi oàn aøo. HCM ñang chuû trì buoåi hoïp cuõng móm cöôøi, khoâng noùi laø roäng löôïng, maø phaûi noùi laø mæm cöôøi daân chuû. Anh em “xuoáng” hoäi töôøng, sau khi nghe coâng boá: chieàu nay ôû toå. Aên côm roài naèm ñoù chöa ai nguû vì anh Lieäu vaø anh Mai.... Thì... Ban toå chöùc ÑH boá trí ngöôøi coù moàm meùp noùi laïi lôøi noùi cuûa caáp treân, “Baùc Hoà coù ñi gaëp Staline ñeå xin yù kieán. Staline daïy laøm nhö Moâng coå ñaët teân ñaûng cuûa hoï laø Ñaûng nhaân daân caùch maïng. Baùc Hoà nghe Staline maø ñaët teân ñaûng ta laø ÑLÑVN, ñaâu cuõng coù nghó raèng nhö ngöôøi Moâng coå du muïc khoâng theåû laäp ra ÑCS, Ngöôøi VN ta soáng trong 2 lôùp phong kieán thöïc daân thì laøm sao thoaït moät caùi, vôùi tôùi CNCS khoa hoïc vaø ÑCS”. Nghe tôøi Staline thì coøn ai hoù heù. Tuy nhieân ban toå chöùc cuõng yeâu caàu caùc ñaïi bieåu neân thaûo luaän saâu theâm ñeå moïi ngöôøi laøm vieäc gì cuõng phaûi thoâng hieåu “yù nghóa” cuûa vieäc mình laøm. ÔÛ toå khaùc thì sao khoâng bieát. Chöù ôû toå Nam boä quoác teá: 2 vaán ñeà noå coäm nhöùt trong baùo caùo chính trò ñaõ ñöôïc caét xeû. Moät laø “tö töôûng Mao Traïch Ñoâng”. Hai laø vaán ñeå Ñaûng: giaûi taùn vaø söûa teân Ñaûng coù caàn thieát hay khoâng? Veà tö töôûng Mao Traïch Ñoâng. Trong baùo caùo chính trò cuûa HCM coù caâu: “Veà lyù luaän ÑLÑVN theo chuû nghóa Maùc-Leânin” vaø tieáp theo ñoù noùi:


70

“Laáy tö töôûng Mao Traïch Ñoâng laøm kim chæ nam.” (sau ÑH baùo caùo chính trò naøy ñaõ ñöôïc in laïi coi nhö ñaõ ñöôïc ÑH II thoâng qua, vaãn coøn coù tö töôûng Mao Traïch Ñoâng laøm tö töôûng chæ ñaïo Ñaûng ta. Nhöng theo taøi lieäu môùi in gaàn ñaây thì tö töôûng aáy troán maát neân toâi khoâng bieân ghi cho thaát chính xaùc). Anh em trong toå quoác teá naøy ñaû tôi bôùi caùi tö töôûng Mao Traïch Ñoâng. Oâi ! Caùi mieäng cuûa Buøi Coâng Tröøng. Anh ñaû luoân caû caùi boïn ñi hoïc lôùp Hoa Nam ñaàu tieân ôû Trung Quoác veà, noùi chuyeän thì khem Mao chuû xò vôùi vaên phong raëc Trung Quoác. Nhöng cuoái cuøng toå naøy ñoàng tuaân phuïc lôøi daïy cuûa oâng baø: moâi maát thì raêng laïnh, sao raêng laïi daïi maø caén moâi, ngay trong thôøi ñieåm maø quyeån saùch “ Tröôøng kyø khaùng chieán nhöùt ñònh thaéng lôïi” cuûa oâng Tröôøng Chinh ñang nhö credo-tín kinh cuûa cuûa cuoäc chieán tranh thaàn thaùnh cuûa chuùng ta. Saùch aáy xoâng muøi Mao. Neáu ta daïi maø baøi xích tö töôûng Mao Traïch Ñoâng thì khoâng coù lôïi veà maët giuùp ñôõ cuûa “boán phöông voâ saûn”. Vaû laïi thaø ñöøng noùi. Chôù noùi roài maø choái tröôùc maët La Quí Ba ñaïi dieän cho ÑCS Trung Quoác ñi döï ÑH thì raày raø bieát chöøng naøo. Anh em ñoàng yù, thoâi khoâng noùi tôùi. Hoâm ñoù laøm toå tröôûng, toâi laøm nhieäm vuï phaûn aûnh tröïc tieáp. Moät mình Baùc Hoà, moät mình toâi. Toâi baùo caùo tình hình, anh em trong toå noùi boä heát duyeân roài hay sao maø laáy tö töôûng Mao Traïch Ñoâng laøm tö töoûng chæ ñaïo Ñaûng ta. Nhöng anh em giao laø noùi cho nhau bieát chôù khoâng phaùt bieåu ôû hoäi tröôøng. Vaø ñaõ lôõ mieäng noùi moät ñieàu quan troïng nhö vaäy, trong quan heä quoác teá naøy thì ngaäm mieäng ñöøng noùi ñi noùi laïi laø hôn. HCM nhaém hí maét nhö Staline khi gaëp vaán ñeà khoù nghó vaø tìm chöõ. Toâi thöa tieáp: - Coù ñoàng chí coøn noùi: hay laø ta vieát tö töôûng Mao Traïch Ñoâng vaø tö töôûng HCM” coù phaûi hay khoâng! Caâu noùi cuûa toâi laøm cho maét oâng giaø raïng leân theo lôøi ñaùp caáp kyø: - Khoâng, toâi khoâng coù tö töôûng ngoaøi tö töôûng chuû nghóa Maùc-Leânin. Toâi chì coù phöông phaùp ñeå giaûi quyeát thoûa ñaùng töøng vaán ñeà cuûa ta. Nhö toâi thöôøng noùi:”Laït meàm buoäc chaët” ñoù laø phöông phaùp coät caùi gì ñoù cuûa toâi. Maø cho ñeán phöông phaùp nhö vaäy thì cuõng coù söï chæ bieåu cuûa phöông phaùp bieän chöùng. Chöù coøn tö töôûng laø quan nieän cuûa vuû truï veà theá giôùi vaø veà xaõ hoäi con ngöôøi, thì toâi chæ laø hoïc troø cuûa Maùc-Leânin chöù laøn gì toâi coù tö töôûng ngoaøi trieát hoïc Maùc. (Vaán ñeà ñang coù tính thôøi söï. May sao ñoàng chí Vieät kieàu Thaùi Lan Leâ Quang Lô haõy coøn ñoù maø laøm chöùng cho toâi) Toâi veà toå toâi. Hai laø: vaán ñeà Ñaûng. Anh em cuõng muoán cho toâi môû maøn. Vì toâi laø caáp uûy baùm chaët ñòa phöông. Vì coù ngöôøi nhö Buøi Laâm nghe toâi maø baây giôø môùi thaáy maët. Toâi phaùt bieåu nhôù chöøng nhö vaày: Naêm 1943 toâi ñi troán veà gaëp Traàn Vaên Giaøu. Anh giôùi thieäu chöông trình VM cho toâi vaø coù noùi: ñaûng giaûi taùn, laáy maët traän VM thay. Toâi ñaõ noùi, toâi khoâng ñoàng yù chuû tröông ñoù. Nhöng cuõng chöa bieát söï thöïc theá naøo. Ñeán cuoái 1945, Cao Hoàng Laõnh voâ, gaëp toâi ôû Chôï Ñeäm, yeâu caàu coù cuoäc hoïp quaàn chuùng roäng raõi ñeå anh tho6ng tin . ÑCS giaûi taùn vaø hieän hình “Hoäi nghieân cöùu chuû nghóa Maùc”. Toäi nghieäp ñoàng chí vaø ñoàng baøo Nam boä chöng höûng laàn naøy laø 2.


71

Laàn ñaàu khoâng bieát HCM laø cha naøo ôû ñaâu töï nhieân nhaûy leân laøm chuû tòch. Roài laàn naøy. Laøm sao nghe noùi laø baáy laâu nay ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùc, ñaõ tìm thaáy ñöôïc ôû Lieân Xoâ, baây giôø veà nöôùc laïi dôû chöùng giaûi taùn ÑCS cuûa ngöôøi ta ñi. Nhaân daân tin yeâu Ñaûng. Caùi ñaûng aáy ñaõ vieát treân vaûi Taây ñoû nhöõng töï do daân chuû vaø nhaân quyeàn vaø hoâ haøo giaûi phoùng ñaát nöôùc, giaûi phoùng con ngöôøi, roài theo tieáng troáng, boùng côø cuûa Lieân Xoâ maø ñi giaûi phoùng cho toaøn nhaân loaïi. Ngöôøi CS bò tra taán, bò tuø ñaøy, bò chaët ñaàu ñeå cho trong loøng ngöôøi ôû Nam kyø hình thaønh söï giaùc ngoä veà traùch nhieäm, veà vaïn maïng cuûa ngöôøi quaàn raùch aùo oâm gaén lieàn vôùi vaän maïng cuûa ñaát nöôùc vaø cuûa coäng ñoàng theá giôùi. Baây giôø khi khoâng maø hoâ giaûi taùn Ñaûng! Baây giôø ra ñaây, toâi bieát raèng söï giaûi taùn Ñaûng laø coù thaät. Maëc duø trong ÑH naøy cuï Hoà ñang noùi ñaây: Phía Baéc thì quaân ñoäi Quoác daân ñaûng Trung hoa keùo sang. Chuùng cuõng möôïn tieáng laø loät vuõ trang quaân Phaùp, nhöng kyø thaät chuùng coù 3 muïc ñích hung aùc: - Tieâu dieät Ñaûng ta. - Phaù tan VM. - Giuùp boïn phaûn ñoäng VN ñaùng ñoå chính quyeàn nhaân daân ñeå laäp moät chính phuû phaûn ñoäng laøm tay sai cho chuùng. Ñöùng tröôùc tình hình gay go vaø caáp baùch aáy, Ñaûng phaûi duøng moïi caùch ñeå soáng coøn, hoaït ñoäng vaø phaùt trieån ñeå laõnh ñaïo kín ñaùo vaø hieäu quaû hôn, vaø ñeå coù thì giôø cuûng coá daàn daàn löïc löôïng chính quyeàn nhaân daân, cuûng coá Maët traän daân toäc thoáng nhöùt. Luùc ñoù Ñaûng khoâng theå do döï. Do döï laø hoûng heát, Ñaûng phaûi quyeát ñoaùn mau choùng, phaûi duøng nhöõng phöông phaùp- duø laø nhöõng phöông phaùp ñau ñôùn- ñeå cöùu vaõn tình theá. Maëc duø nhieàu khoù khaên to lôùn, Ñaûng vaø chính phuû ñaõ laõnh ñaïo nhaân daân nöôùc ta qua nhöõng thaùc gheành nguy hieåm vaø ñaõ thöïc hieän nhieàu ñieåm cuûa chöông trình VM. Ñoù laø ñeå baøo chöõa cho söï giaûi taùn ñaûng baèng nhöõng caâu uùp môû nghe phaûi thöông. Vaø döoøng nhö coù söï cöôõng böùc, pheâ phaùn ñöa ñeán söï phaân bua naøy. Toâi nghieäp cho oâng giaø laém. Ngöôøi mieàn Baéc naém ñöôïc caùi thoùp “quoác teát CS ñaõ pheâ bình Nguyeãn Aùi Quoác laø höõu khuynh cho neân baét oâng HCM nhö caén ñaàu ngoùn tay laáy maùu maø vieát thanh minh cho phöông phaùp ñau ñôùn”, khoâng noùi ra chöù ai cuõng bieát ñoù laø söï giaûi taùn Ñaûng. Toâi cho raèng giaûi taùn Ñaûng laø khoâng caàn thieát vì khoâng theå löøa ñöôïc maáy vì chaùu chaét cuûa Gia Caùt Khoång Minh. Maø ñaõ giaûi taùn roài, ÑCS coù “Hoäi nhöõng ngöôøi nghieân cöùu chuû nghóa Maùc” thay thì cuõng ñöôïc! Nhö ôû tuoåi “thieáu nieân” cuûa chuû nghóa CS Maùc vaø Engels ñaõ laäp ra caùi “ligue”, caùi lieân ñoaøn cuûa nhöõng ngöôøi CS, thì oâng Hoà cuõng thöøabieát, CNCS coøn ñöôïc goïi laø CNXH khoa hoïc, khoâng theå naûy sinh treân moät ñaát nöôùc daõ man, laïc haäu, maø ngöôøi daân ñang soáng döôùi möùc ñoùi ngheøo. Laøm sao HCM khoâng bieát caâu cuûa Leùnine noùi: “Caùch maïng laø do nhöõng ngöôøi khoâng phaûi CS laøm” (la reùvolution est faite par les non-communistes). Huoáng chi oâng “ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùc” ñem thoâng ñieäp cuûa caùch maïng 1789 cuûa Phaùp, ñoïc cho ñoàng baøo nghe vaø coøn gaëng hoûi “ñoàng baøo nghe toâi khoâng?” - Daï thöa nghe, maø coøn hieåu laø ta seõ theo göông nöôùc Phaùp maø laøm caùch maïng tö saûn daân quyeàn. Daân ta coøn ngu heøn neân oâng chöa coù lôøi gì trong tuyeân boá noùi ñeán göông cuûa Lieân Xoâ!


72

Vaäy neân ñoàng baøo seõ nghe vaø hieåu ñöôïc HCM raát maën maø vôùi maët traän vaø chöa noùi gì lôùn laém veà ñaûng. Nhö oâng ñaõ noùi ñaây: “Caùi teân Vieät Nam ñoäc laäp ñoàng minh” raát roõ reät thieát thöïc vaø hôïp vôùi nguyeän voïng toaøn daân. Theâm vaøo ñoù chöông trình giaûn ñôn, thieát thöïc maø ñaày ñuû cuûa maët traän goàm 4 ñieåm nhö baøi ca tuyeân truyeàn ñaõ keå: Coù nhieàu chính saùch baøy ra, Moät laø ích nöôùc, hai laø lôïi daân. 10 ñieåm aáy, goàm nhöõng ñieåm chung, cuûa toaøn theå daân toäc vaø nhöõng ñieåm ñaáu tranh cho quyeàn lôïi cuûa coâng nhaân, noâng daân vaø cho moïi taàng lôùp nhaân daân. Vì theà VM ñöôïc nhaân daân trieät ñeå hoan nghinh, vaø cuõng do caùn boä raát coá gaéng ñi saùt vôùi daân, cho neân VM phaùt trieån raát mau vaø raát maïnh. Vì Maët traän phaùt trieån maïnh, maø Ñaûng phaùt trieån cuõng khaù!!! Toå vieân cuûa toå moät naøy goàm nhöõng tay chính tröïc. Nhö Buøi Laâm laø ngöôøi khi ra saân bay tieãn ñoaøn ta ñi Paris döï hoäi nghò, ñaõ keà tai oâng cuï maø noùi: - Ñöøng coù baùn nöôùc nghe ñoàng chí. Anh em nghe toâi noùi vôùi tö caùch ñaïi bieåu cuûa moät mieàn ñaát nuôùc ñang ñieâu ñöùng, hoï raát thöông maø noùi vuøa vaøo tính chaát cuûa ÑCS, vaø cuøng nhau ñi tôùi baøi cuûa Leùnine vieát töïa laø Nhöõng ngöôøi baïn cuûa daân laø theá naøo. Hoài ñoù ngöôøi noùi chính laø Buøi Coâng Tröøng. Cuõng laø noùi mieäng taøi. Nay thuaät laïi, ñeå cho roõ toâi phaûi laáy baûn chính cheùp vaøo ñaây: “Vaø thaät vaäy, tính chaát sau cuøng naøy laø caùi hoaøn toaøn tuyeät ñoái voán coù cuûa chuû nghóa Maùc, vì lyù luaän naøy coâng khai töï ñeà ra cho mình nhieäm vuï phaûi vaïch traàn heát thaûy moïi hình thöùc ñoái khaùng vaø hình thöùc boùc loät trong xaõ hoäi hieän ñaïi, phaûi theo doõi dieãn bieán cuûa hình thöùc ñoù, söï chuyeån bieán khoâng theå traùnh khoûi cuûa caùc hình thöùc aáy thaønh hình thöùc khaùc, vaø do ñoù giuùp giai caáp voâ saûn keát kieãu moät caùch heát söùc nhanh choùng vaø deã daøng moïi söï boùc loät. Söùc haáp daãn khoâng gì cöôõng noåi ñaõ loâi cuoán nhöõng ngöôøi XHCN cuûa taát caû caùc nöôùc ñi theo lyù luaän ñoù, ñoù laø choå noù keát hôïp tính chaát khoa hoïc chaët cheõ vaø cao ñoä (ñoù laø ñænh cao nhöùt cuûa khoa hoïc xaõ hoäi) vôùi tinh thaàn caùch maïng, vaø keát hôïp khoâng phaûi moät caùch ngaãu nhieân, khoâng phaûi chæ vì ngöôøi saùng laäp ra hoïc thuyeát aáy ñaõ keát hôïp trong baûn thaân mình nhöõng phaån chaát cuûa nhaø baùc hoïc vaø cuûa nhaø CM maø laø keát hôïp trong chính baûn thaân luaän lyù aáy, moät söï keát hôïp noäi taïi vaø khaén khít. Thaät theá nhieäm vuï cuûa lyù luaän, muïc ñích cuûa khoa hoïc ñöôïc neâu thaúng ra ôû ñaây laø giuùp ñôõ giai caáp nhöõng ngöôøi bò aùp böùc trong cuoäc ñaáu tranh kinh teá ñang thöïc söï dieãn ra. Chuùng toâi khoâng noùi vôùi theà giôùi, ñöøng ñaáu tranh nöõa, taát caû cuoäc ñaáu tranh chæ laø voâ vò maø thoâi. Chuùng toâi ñöa ra cho theá giôùi khaåu hieäu ñaùu tranh chaân chính. Chuùng toâi chæ... chæ ra cho theá giôùi thaáy raèng thöïc ra hoï ñang ñaáu tranh cho caùi gì, coøn yù thöùc thì ñoù laø caùi maø theá giôùi duø muoán hay khoâng cuõng caàn phaûi coù. (lLenine trích thö Maùc gôûi cho Rugheâ). Vaäy laø theo maùc, nhieäm vuï tröïc tieáp cuûa khoa hoïc laø neâu ra moät khaåu hieäu ñaáu tranh chaân chính, nghóa laø phaûi bieát trình baøy moät caùch khaùch quan cuoäc ñaáu tranh ñoù nhö laø saûn phaåm cuûa moät heä thoáng quan heä saûn xuaát nhöùt ñònh, phaûi bieát hieåu roõ tính taát yeáu cuûa cuoäc ñaáu tranh ñoù, noäi dung cuûa noù, tieán trình vaø ñieàu kieän phaùt trieån cuûa noù.


73

Khoâng theå naøo ñöa ra “Khaåu hieäu ñaáu tranh” ñöôïc neáu khoâng nghieân cöùu thaät tæ mæ moãi moät hình thöùc cuûa cuoäc ñaáu tranh aáy, neáu khoâng theo saùt töøng böôùc cuoäc ñaáu tranh aáy khi noù chuyeån töø hình thöùc naøy sang hìng thöùc khaùc, ñeå bieát caùch xaùc ñònh tình theà ôû töøng luùc nhöùt ñònh, maø khoâng boû qua tính chaát chung vaø muïc ñích chung cuûa cuoäc ñaáu tranh laø: thuû tieâu hoaøn toaøn vaø vónh vieãn moïi söï boùc loät vaø moïi söï aùp böùc. Toå chuùng toâi ñang löïa lôøi giôùi thieäu cuûa “giaùo sö ñoû” Buøi Coâng Tröøng veà baøi vieát noåi tieáng naøy cuûa Leùnine maø tö löï veà oâng Hoà. caùi yù nghó cuûa oâng, chaéc laø chöa tính ñeán vieäc toå chöùc ra ÑCS trong tình hình ngöôøi daân coøn daõ man laïc haäu, soáng döôùi caùi möùc ngheøo naøn bình thöôøng. Nhöng oâng coù yù thöùc maïnh meõ veà moät toå chöùc gì ñoù cuûa nhöõng ngöôøi cuøng chung lyù töôûng ñöùng trong caùi Maët traän thieâng lieâng, phaán ñaáu cho ngöôøi ta chaáp nhaän söï laõnh ñaïo cuûa mình, qua nhöõng hoài chuyeån bieán cuûa CM, ñaõ ñeà ra ñöôïckhaåu hieäu ñaáu tranh, vì lôïi ích cuûa toaøn theå daân toäc, trong chính quyeeàn vì nhaân daân taïo laäp. ÔÛ nhöõng toå khaùc, ngöôøi ta thaûo luaän vaán ñeà chia caáp ruoäng ñaát trong khaùng chieán vaø ñaõ ñi ñeán yù kieán laø khoâng neân. Nghe tình hình nhö vaäy HCM lònh cho cuoäc thaûo luaän toå aáy taïm döøng, chôø Trung öông toå chöùc nghe cho kyõ. Moät tieåu ban ñöôïc chæ ñònh ra, goàm nhöõng ngöôøi “aên noùi” ñaïi bieåu cuûa caùc ñòa phöông vaø 23 ngöôøi ñöôïc löïa choïn, trong ñoù coù toâi. Ngöôøi ñaêng kyù noùi buoåi chieàu laø Nguyeãn Chöông vaø toâi. Khoâng ai nöõa heát vì hoï ñeå nghe coi hoïc troø cuûa Mao Traïch Ñoâng hoïc “khoùa Hoa Nam” ñaàu tieân, veà phuï traùch giaùo vuï tröôøng Ñaûng “Nguyeãn Aùi Quoác” seõ noùi ra sao. Vaø ngöôøi ñaïi bieåu cuûa nôi ñoàng ruoäng coø bay thaúng caùnh. Chieàu vaøo, Nguyeãn Chöông toû ra troïng yù kieán thöïc teá neân ñaõ ñöùng leân nhöôøng lôøi cho toâi. Ngöôøi ta nhìn thaèng Nam boä noùi. Toâi noùi noâng daân laø löïc löôïng quan troïng cuûa caùc cuoäc noåi daäy CM. Thöôøng thaáy trong söû saùch cuoäc Cm naøo bò daäp taét trong thôøi gian raát ngaén cuõng tieác raèng khoâng kòp thôøi coù chính saùch thoaû ñaùng ñoái vôùi noâng daân. Ví duï nhö Ba-leâ Coâng xaõ. Cuoäc CM cuûa ta ñaõ coù chính quyeàn ñeå hoâ haøo daân ñaùnh giaëc. Ta yeáu, giaëc maïnh nhöng chæ caàn ta ñaùnh ñöôïc laâu ngaøy thì giaëc phaûi xin hoøa, chòu thua. Vaäy thì ta phaûi boài döôõng cho noâng daân. Cha oâng cuûa chuùng ta, cuûa coâng nhaân, cuûa taát caû moïi ngöôøi laø noâng daân. Töø xöa tôùi nay döïng nöôùc, giöõ nöôùc laø coâng cuûa hoï. Khi coù Ñaûng ta! Bí maät thì ñöa ra khaåu hieäu ñaáu tranh “ngöôøi caøy coù ruoäng”. Luùc coâng khai töø 35-36 thì khaåu kieäu ñaáu tranh cho noâng daân laø caáp ruoäng ñaát cho daân caøy ngheøo, boû ñaáu giaù coâng ñieàn, cho coâng ñieàn cho noâng daân ngheøo laøm. (Coù tieáng voå tay, hoan hoâ ôû phía gheá ngoài cuûa Buøi Coâng Tröøng) Baây giôø chuùng ta ñang ñaùnh giaëc ñöôïc laâu ngaøy thì taát nhieân phaûi gaáp gaáp ñem ñaát caáp cho noâng daân, ñöøng ñeå hoï xuoáng söùc. Caáp ruoäng ñaát cho noâng daân, coù ai noùi gì toâi chòu cho. (Coù tieáng cöôøi khaép haøng gheá. Buøi Coâng Tröøng khen lôùn tieáng vaø voå tay, laøm cho khoâng bieát maéc môù gì maø ñaïi bieåu Traàn Quyù Hay ñöùng leân keâu teân anh Ñoàng haõy baét Buøi Coâng Tröøng giöõ traät töï.


74

Buøi Coâng Tröøng laøm laïi moät caâu:”Ngöôøi ñang noùi ñoù laø bí thö khu uûy chöù khoâng phaûi vöøa ñaâu nha”) Vì laø thöa hoäi nghò. chuùng ta ñang laøm ñaây laø laøm CM tö saûn daân quyeàn vaø söï caáp ruoäng ñaát cho noâng daân chöù khoâng phaûi laøm caùi gì ñi ra ngoaøi khung khoå cuûa chöõ aáy. Ngöôøi trí thöùc trong Nam raát hieåu bieát veà CM 1789, CM tö saûn daân quyeàn, reùvolution deùmocratique bourgeoise. Toâi day phía Nguyeãn Chöong maø noùi: “ Ra ñaây toâi coù nghe anh em noùi giai caáp coâng nhaân lieäng cho noâng daân moät cuïc ñaát, nghe sao nhö lieäng cuïc xöông cho...choù. Khoâng phaûi! Ñaây laø Maët traän caáp, caáp cho noâng daân nhö laáy thòt boø, boù goái cho noâng daân ñi maïnh. Sau cuøng toâi laáy tö caùch ñaïi bí thö khu uûy khu 9 maø noùi veà tình hình nuoâi quaân. Thöôøng thaáy nhaø thöông, nhaø tuø coù phaàn nhôø vaøo söï thaêm nom cuûa ngöôøi thaân. Boä ñoäi ñang ñoùng taïi choã cuõng mong nhôø vaäy. Trong Nam, vuøng khu 7 laø vuøng ña canh. Coù luùa laïi coù haøng boâng. Muøa naøo cuõng coù caùi gì ngoài chôï neân lính cuûa khu 7, thöôøng xuyeân ñöôïc ngöôøi nhaø gôûi cho aùo quaàn, ñoà aên, coøn cho tôùi ñoàng hoà ñeo tay. Noùi chi tôùi thuoác reâ, thuoác goø. Lính cuûa khu 9 ñaâu ñöôïc vaäy. Caùc anh khoâng thaáy chöù chaéc coù nghe: 2 vôï choàng coù moät caùi aùo, caùi quaàn. Coù chuyeän phaûi ñi thì môùi maëc. Coøn ôû trong nhaø hay ñi laøm, laën ngoøi ngoi nöôùc thì quaàn aùo bao boá bao haøng. ÔÛ khu 9 ruoäng ñaát taäp trung lôùn laém, vaøo tay ñiaï chuû ta vaø vaøo ñoàn ñieàn cuûa ñòa chuû Taây. Caù trong ruoäng, haøng laùt trong böng, ruøa raén trong röøng. Ñeàu cuûa coù chuû. Ngöôøi ngheøo khoâng ñaùnh baét ñöôïc, thaäm chí khoâng ñi treân ruoäng cuûa ñòa chuû naøo ñoù ñöôïc. Ngöôøi nghe ñang muoán nghe, neân cöù ñeå toâi keå caùi caûnh khoå cuûa daân treân caùi vuøng coâng töû Baïc Lieâu. Toâi voán laø tay vieát baùo. Ñaûng ñaõ giao cho toâi ñi vieát baøi ñieàu tra cho Ban cöùu teá Bình daân veà tình caûnh noâng daân treân moät ñoàn ñieàn cuûa ngöôøi baûn xöù: Traàn Trinh Traïch. Toâi noùi cuõng coù treân moät giôø. Trong phuùt giaûi lao, Phaïm Vaên Ñoàng oâm toâi maø noùi: “ñuùng ñaén laø moät tham luaän nghò tröôøng”. Vaøo hoïp laïi coù vaøi anh phaùt bieåu cho raèng ñaïi bieåu Nam boä ñeà nghò taïm caáp ruoäng ñaát trong khi toaøn daân ñang khaùng chieán laø taû khuynh” Nguyeãn Chöông khoâng noùi gì heát. Noùi ñuùng hôn ñaõ noùi baèng caùi ñöa tay, coäng vôùi Buøi Coâng Tröøng, Haø Huy Giaùp, Hoaøng Tuøng vôùi toâi laø 5. Nhöng coi laïi chæ coù 4 thaêm vì Hoaøng Tuøng thích quaù maø ñöa tay chöù anh coù maët ôû cuoäc hoïp vôùi tö caùch phoùng vieân baùo chí, khoâng coù quyeàn boû phieáu. 4 thaêm taùn thaønh yù kieán cuûa toâi khi chuû toïa Phaïm Vaên Ñoàng ñeà nghò boû thaêm ñoái vôùi yù kieán taïm caáp ruoäng ñaát ôû khu 9 ngay khi coøn ñang khaùng chieán, cuûa ñaïi bieåu Nam boä “ñeå baùo caùo laïi cho Baùc”. Toâi thieåu soá moät caùch vinh quang. Vì hoïp trong tình hình giaëc ñang ñaùnh (nhaø quaân söï Voõ Nguyeân Giaùp phaûi baùo caùo vôùi ñaïi hoäi maø ra ñi) cho neân ñaïi hoäi phaûi sôùm keát thuùc. 2 vaán ñeà. Söï thaønh laäp Ñaûng Lao ñoäng cöù nghe theo Staline. Söï chia caáp ruoäng ñaát ñeå ñaåy maïnh cuoäc khaùng chieán thì giao ban chaáp haønh trung öông ñaûng môùi naøy giaûi quyeát. Chæ coøn coù vieäc caùc toå ñoïc lyù lòch cuûa nhöõng ñoàng chí ñöôïc giôùi thieäu öùng cöû vaøo Trung öông.


75

Tôùi buoåi beá maïc, Haø Huy Giaùp baûo toâi noùi caùi gì vôùi oâng cuï ñeå veà Nam.Toâi khoâng kòp chuaån bò. Nhöng toå tröôûng cuûa toå 1, ñöôïc Buøi Coâng Tröøng keâu lôùn leân: “L’orateur de Saigon”. Toâi ñöùng leân, nghieân ñaàu veà phía Nguyeãn Vaên Taïo vaø hoûi: “Anh hay toâi?” - Allez-y, mon enfant! Anh Taïo cöôøi vaø ñaùp. Toâi caàm soå tay leân buïc. Baét ñaàu noùi, toâi noùi loøng aùi moä cuûa maáy maù mieàn Nam ñoái vôùi Nguyeãn Aùi Quoác maø hoûi HCM laø “öøng cha” naøo. Hoäi tröôøng xoân xao. Toâi gôõ laïi lieàn. Khi nghe bieát HCM laø Nguyeãn aùi Quoác thì ñoàng baøo vui möøng xoân xao nhö soâng Meùkong noåi soùng luùc traêng leân. gioù thoåi. Roài toâi noùi tôùi maáy ñöùa Gavroche cuûa Saigon, maø Taây baét ñöôïc laø noù caét moät mieáng raùi tai. ÔÛ boùt Phuù Nhuaän, ngaøy kia noù löôïm ñöôïc 3 em coù vaønh tai bò theûo aáy. Ñem veà boùt, seáp boùt laáy taám hình HCM, ñeå döôùi gaïch, treân ñöôøng ñi vaøo khaùm. Noù noùi: “Ñöùa naøo böôùc qua taám hình thì noù cho ñi luoân ra ñöôøng, ñöùa naøo khoâng böôùc qua hình laø phaûi ñi thaúng vaøo khaùm. Em thöù nhöùt, ñi tôùi ñöùng tröôùc taám hình ñöa tay leân chaøo, vaø ñi vaøo khaùm. Em thöù hai, cuõng tôùi ñöùng nhö vaäy roài hoâ: HCM muoân naêm, vaø ñi vaøo khaùm. Hai ñöùa ñöùng ôû cöûa khaùm chôø baïn. Thaèng thöù ba, ñi tôùi taám aûnh maø coù hôi ngaàn ngöø, coi phaûi laøm gì. Hai thaèng kia ñaõ laøm vaäy mình laøm theo thì dôû quaù. Noù vuït cuoái xuoáng laáy taám aûnh, ñoäi leân ñaàu, moät tay giöõ roài chaïy ñeán vôùi hai thaèng kia maø vaøo khaùm. Toâi quay maët ra phía sau-haøng gheá chuû tòch ñoaøn, thaáy Hoaøng Quoác Vieät ngoài caïnh Baùc Hoà, nöôùc maét laõ chaõ Toâi noùi tôùi 6 thaùng 3 vaø 14 thaùng 9. Boä ñoäi non treû oâ hôïp cuûa ta bò ñòch ñaùnh maø nhö hoa troâi beøo daït khoâng coø ai thaáy toâng tích. Boãng nhieân ñöôïc caí Hieäp ñònh sô boä roài ñeán caùi Thoûa hieäp aùn. Neáu toâi noùi cuoäc khaùng chieán ôû Nam boä nhö ngöôøi cheát vuøng soáng laïi thì noùi sao ñöôïc söï phaán khôûi cuûa ñoàng baøo Nam boä. Caùc anh coù ñi maø thaáy ñöôïc nhö toâi töø röøng Phan Thieát chaïy voâ Baø Ròa, caây ñieäp coù boâng cuõng khoâng ñoû baèng côø ñoû treo ôû thaân caây, banderole ñoû cöù giaêng ngang töøng khuùc ñöôøng, hoan nghinh Thoaû hieäp aùn. Toâi ñi veà Taân Nhöït, toâi thaáy 2 bôø kinh xaùng treo côø! Caùc anh coù bieát caây soáng ñôøi khoâng? Naèm khoâ trong tuû ta laáy ra nhieåu nöôùc leân maáy caùnh laù xeáp cuûa noù, Noù laàn laàn bung ra. Nhö ngöôøi con gaùi mæm cöôøi. Noùi tôùi ñoù toâi nghe sau löng: “Chuù nghæ moät chuùt ñi”. Ñoù laø Baùc Hoà bieåu. Toâi ñöùng nghieâng minh nhö ñöùng neùp ñeå nghe. Baùc noùi: - Thaáy chöa? chæ coù nôi chieán ñaáu vôùi giaëc môùi thaáy caùi Hieäp ñònh 6-3 coù taùc duïng raát lôùn. (Toâi luùc ñoù ñaõ thaáy ra caùi oâng Hoà höõu khuynh aáy, soáng khoâng eâm aùi vôùi xung quanh. Vaäy neân Buøi Laâm môùi tieãn ñöa oâng phoù hoäi Fontainebleau maø gheù tai baûo nhoû:” Ñi kyø naøy ñöøng baùn nöôùc nheù”). Oâng cuï trao lôøi laïi, toâi noùi tieáp. Toâi noùi söôùng quaù. Hôn buoåi tröôùc. Hoâm nay ñoâng ngöôøi nghe neân toâi noùi soâi noåi, ngöôøi dieãn thuyeát vôùi ngöoøi nghe nhö laân vôùi phaùo.


76

Toâi coù thöa Cha, chuùng con mai naøy veà Nam, ñöôïc cha cho pheùp, seõ caàn cuïc ñaát beû ra chia cho noâng daân. Toâi ñi xuoáng ñi ngang qua La Quyù Ba nhaän cuûa anh caùi baét tay vaø lôøi khen “haán haûo”. Maáy anh em trong ban thö kyù ñi theo xin baøi noùi...Chò Xuaân Hoàng giöït cuoán soå giôû ra, chæ thaáy ngueäch ngoaïc hình veõ ñöùa nhoû ñoäi böùc aûnh. Sau ÑH, ñoaøn Nam boä coøn ñi döï hoäi nghò Lieân Vieät. Cuõng coù moät ñieàu phaûi baùo caùo luoân ra ñaây laø ñoàng chí Leâ Vaên Löông phuï traùch toå chöùc khoâng bieát ñeå toâi ôû ñaâu neân gôûi toâi ôû taïi cô quan cuûa coá vaán La Quyù Ba. Noùi laø ñeå aên uoáng ñôû khoå vaøhoïc tieáng Trung Quoác chuaån bò ñi hoïc oû Baéc Kinh. Caùi soá toâi xa caùch mieàn Nam nhö ñaõ ñònh roài. Toâi coá tình khoâng noùi tôùi söï baàu baùn voâ trung öông vì laø thieân ñònh...laõnh ñaïo giôùi thieäu... chöù coù ai bieát ai ñaâu maø baàu! Coù ngöôøi nghe tieáng toâi, laïi vöøa ñöôïc nghe toâi noùi naêng neân hoûi: “Sao anh khoâng ñöôïc giôùi thieäu?” Toâi noùi: “Neáu toâi ñöôïc baàu thì seõ coù ngöôøi noùi thaèng ñoù maø trung öông caùi gì. Nhuïc laém. Coøn toâi maø khoâng ñöôïc giôùi thieäu thì seõ coù ngöôøi nhö anh ñaây hoûi: sao thaèng ñoù khoâng ñöôïc laøm trung öông? Coi coù phaûi vinh khoâng? Toâi ñöôïc ñi hoïc cuøng vôùi hai ñoaøn ñaïi bieåu ÑH cuûa khu 5 vaø Nam boä. Theo caáp baäc trong Ñaûng thì toâi laøm bí thö vaø tröôûng cuûa moät ñoaøn hoïp thaønh moät chi boä. Ñi tôùi bieân giôùi, chuùng toâi naèm ñôïi ñoaøn cuûa mieàn Baéc ñi theo. Vì trong ñoaøn naøy coù ngöôøi thay toâi laøm laõnh ñaïo. Toâi bieát thaân laø ngöôøi Nam khoâng daùm so bì vôùi ngöôøi Baéc laïi coøn caûm thaáy lyù thuù ñöôïc raûnh rang. Tröôøng chuùng toâi hoïc ñöôïc xaây toái taân ôû ñòa ñieåm Taân Baéc Kinh ñeå chaáp haønh nhieän vuï maø “Cô quan thoâng tin quoác teá” giao cho noù. Boài döôõng chuû nghóa Maùc-Leânin cho ñaûng vieân caùc ÑCS vaø ñaûng coâng nhaân Ñoâng Nam AÙ. Ban VN tôùi tröôùc, luïc tuïc caùc ban khaùc reo cöôøi maø ñeán. Nam Döông, Maû lai, Thaùi lan, Pakistan, Phi luaät taân, Nhöït boån. Toâi ñaõ hoïc ñöôïc caùi goïi laø chuû nghóa Maùc-Leânin. Tröôùc ñaây toâi bieát keå cuõng khaù nhieàu. Nhöng rôøi raïc. Noùi tôùi ñaâu bieát tôùi ñoù. Duøng ñeå hoa hoeø moät baøi baùo thì ñöôïc. Chöù khoâng daïy ngöôøi ta hoïc ñöôïc. Chuû nghóa Maùc-Leânin coù heä thoáng ñaây laø trieát hoïc duy vaät lòch söû, duy vaät bieän chöùng ñöôïc chöùng minh baèng con vöôïn bieán thaønh ngöôøi, naêm phöông thöùc saûn xuaát; chuø nghóa duy taâm sieâu hình vaø pheùp bieän chöùng. Hoïc phaûi nhö “baén teân coù ñích”. Ñoù cuõng laø noùi lyù luaän lieân heä thöïc teá. Vaäy neân hoïc ñeå hieåu caùch maïng nöôùc mình trong khung caûnh chung cuûa caùch maïng theá giôùi. Lòch söû laø do con ngöôøi laøm. Vaäy neân hoïc ñeå bieát maø laøm vaø ñeå bieát maø caûi taïo mình. Chuû nghóa Maùc-Leânin coù tính chaát pheâ phaùn, bieát raèng caùi suy nghó cuûa con ngöôøi luoân luoân ñi khoù kòp vôùi thöïc teá cho neânphaûi laáy chuû nghóa Maùc-Leânin laøm caùi goïi laø Phöông phaùp tö töôûng ñeå nhaän thaáy trong vieäc laøm coù sai, caét nghóa ñöôïc taïi sao maø söûa.


77

Ta laøm vieäc cho nhaân daân quaàn chuùng maø cöù nhaém maét laøm lieàu thì lieäu coù theå noùi laø ngöôøi coù luaân lyù, ñaïo ñöùc hay khoâng? Ñaõ 53 naêm roâì toâi coøn nhôù lôøi thaày toâi Döông Hieán Traân vaø Phuøng Ñònh ñaõ daïy vaäy. Toâi coøn nhôù Döông Hieán Traân vöøa giaûng baøi (phöông phaùp tö töôûng noåi danh cuûa oâng) vöøa gaùc chaân leân gheá maø noùi. “Toâi ñöôïc Quoác Daân ñaûng baét toâi ñöùng leân gheá ñuùt ñaàu vaøo voøng thaét coå vaø doïa neáu toâi khoâng khai thì noù seõ ñaïp gheá döôùi chaân toâi. Toâi vaãn khoâng noùi theo lôøi noù muoán. Toâi nhaém maét, nhôù meï, thöông daân bieát chöøng naøo”. Toâi khoâng muoán noùi daøi veà keát quaû cuûa khoùa hoïc coù gaây aùn maïng, moät ñoàng chí cuõng caáp cao bò ñoäng vieân “thaûn baïch”, ban chieàu leân hoäi tröôøng noùi ra nhöõng haønh ñoäng tham oâ, toâí laïi mua bia, taùo ñaõi anh em, roài khuya vieát thô töø giaõ vôï vaø treo coå. Toâi laáy chuyeän ñoù ñeå noùi ngöôøi ta ñaõ cho tö töôûng chuû nghóa Maùc-Leânin laø coù söùc maïn phi thöôøng, laø khoâng coù gì choáng laïi noù noåi..v...v... Nhaø tröôøng baùo caùo keát quaû hoïc taäp cuûa chuùng toâi cho trung öông ÑLÑVN vaø coù löu yù hai ñoàng chí Hoaøng Tuøng vaø Nguyeãn Vaên Traán coù theå laøm coâng taùc lyù luaän. Luùc ñi hoïc veà thì lieàn ñöôïc nghe noùi raèng trung öông chieáu coá cho chuùng toâi vaøo Thanh Hoùa cuõng laø treân con ñöoøng veà Nam, tham gia thí ñieåm caûi caùch ruoäng ñaát baét ñaàu baèng phaùt ñoäng “giaûm toâ, giaûm töùc”. Hoà Vieát Thaéng laøm aáu chuùa cuûa moät ñoaøn coá vaán Trung Quoác. Ho “coá vaán” cho laø: Thaúng tay vaø phoùng tay phaùt ñoäng quaàn chuùng nhöng tuyeät ñoá khoâng döïa cô sôû cuõ cuûa Ñaûng, vì soáng laâu ngaøy trong vuøng ñòch neân khí tieáùt CM bò aên moøn, laøm tay sai cho ñòch, choáng phaù trôû laïi CM. Kieân quyeát döïa vaøo baàn coá noâng. Nhöùt laø coá noâng. Hoï trieät ñeå CM. Vì (xin loãi oâng Maùc) trong CM, ñöôïc thì ñöôïc taát caû coøn neáu phaûi maát thì ngöôøi coá noâng cuõng chæ maát caùi quaàn xaø loûn maø thoâi. Ñaõ phaùt ñoäng leân thì phaûi tieáp tuïc thoåi löûa cho chaùy maïnh theâm. Ñoù laø noùi thaúng tay. Caùn boä coâng taùc maø toû ra coù chuùt thöông tình vôùi boïn ñòa chuû cöôøng haøo vaø boïn cho vay naëng laõi, laø taït nöôùc laïnh vaøo gaùy noâng daân, laøm nhuït nhueä khí ñaáu tranh cuûa hoï. Caùi loaøi coá vaán aáy coøn dôû saùch ra (noùi coù saùch maø) laáy lôøi Mao Traïch Ñoâng: “Kieåu uoâng taát tu quaù chænh” Maø anh phieân dòch vöøa noùi vöøa ra boä “nhö caùi caây noù cong veà beân höõu, ta muoán uoán noù cho ngay thì taát nhieân laø phaûi beû cong noù quaù veà beân taû, beân traùi. Buoâng ra noù thaúng laïi laø vöøa”. Cho neân khoâng sôï quaù trôùn. Coù quaù trôùn môùi bôùt laïi maø ngay ñöôïc. Ñaáu tranh ruoäng ñaùt laø moät cuoäc CM kinh thieân ñoäng ñia. Trong moät cuoäc ñaûo loän lôùn laém cuûa cuoäc soáng, coù ngöôøi chöa quen, hoï keâu. Khoâng coù gì laï caû. Ta ñaùnh hoï ñau maø hoï khoâng keâu, ñoù môùi ñaùng laáy laøm laï chöù! Ñaây môùi laø thí ñieåm, noù ñoøi ta phaûi laøm hoà sô trong töøng xaõ. Moät xaõ coù töøng naøy baàn coá noâng thì theo kinh nghieäm Trung Quoác, nhöùt ñòng phaûi coù baèng naøy ñòa chuû. Ñoäc giaû ôi! Anh maø hoûi toâi (daàu cho hoài aáy) coù tin nhöõng lôøi thaùnh thaàn aáy hay khoâng laø anh chöûi cha toâi. Toâi giaän trong loøng, sao hoï khinh mieät daân ta ñeán nhö vaäy.


78

Nhö toâi coù noùi, Hoà Vieát Thaéng nguyeân laø toå phoù cuûa toâi. Anh ñaëc caùch phong toâi ñoaøn uûy vieân (cuûa anh laø tröôûng) phuï traùch tuyeân huaán, chaêm soùc nguyeät san cuûa “Ñoaøn caûi caùch ruoäng ñaát ôû lieân khu 4”, vaø cho toâi laøm ñoäi tröôûng moät ñoäi goïi laø ñoäi “chuû coâng”, töùc laø ñoäi tin caäy cuûa Ñoaøn cho ñi phaùt ñoäng laáy kinh nghieäm cho Ñoaøn. Cho neân ñoäi chuû coâng naøy goàm nhöõng anh taøi: Xuaân Dieäu, Theùp Môùi, Vónh Mai, Traàn Höõu Thung... Kyû luaät cuûa Ñoaøn ra cho ñoäi laø phaûi ba cuøng. Cuøng aên vôùi ngöoøi ta. Kham khoå quaù nguû khoâng ñöôïc thì ñi chôï Haäu Hieàn, Röøng Thoâng, ta laøm moät dóa loøng lôïn vaø traùi chuoái. Toâi cho pheùp. Cuøng ôû phaûi laøm vieäc trong nhaø vôùi ngöôøi ta vaø khi nguû, muoãi coù caén, cheát boû chöù khoâng ñöôïc nguû muøng. Cuøng laøm, phaûi cuøng nah2 mình ôû ñi laøm lao ñoäng theo söï phaân coâng cuûa moät toå chöùc lao ñoäng. Baïn nghó coi toâi maø lao ñoäng theo ngöôøi ta thì sao noåi. Ba con thaáy baøn tay, baøn chaân cuûa toâi hoï roä leân:”OÁi giôøi ôi, oâng ñoäi tröôûng maø trôøi cho chuùng toâi, thì coøn ñöôïc vieäc gì!” Toâi noùi vôùi maáy coâ: - Ñoäi tröôûng cuûa maáy chò xaøi ñöôïc nhieàu chuyeän laém chöù, ñeå roài caùc chò coi. - Chuùng em cuõng chôø coi ñaây. - ÖØ, maáy chò lo taùt nöôùc toâi ngoài xa xa gaùc maùy bay cho... - Chæ vaäy thoâi aø? - Coøn xaøi ñöôïc nhieàu nöõa chöù! Toâi noùi chuyeän mieàn Nam cho maáy maù nghe ñôõ meät. Coù ñöôïc hoân naøo? - Oái oâng ñoäi tröôûng ôi. Ñöôïc gì thì ñöôïc. Chöù khoâng ñöôïc hoân ñaâu! Ñoäi chuû coâng laø ñoäi ruoät cuûa Ñoaøn, nhöng nhieàu vieäc khoâng nghe lôøi Ñoaøn maø chuùng toâi coi ñoù laø lònh cuûa maáy oâng coá Taøu. Baét reã xaâu chuoãi phaûi caån thaän töøng ngöôøi, phaûi ñieàu tra lyù lòch cho kyõ, coi chöøng baét nhaàn reã thoái. Toâi noùi vôùi ñoäi: maáy oâng coá quan troïng hoùa vaán ñeà. Baét reã trong caûi caùch ruoäng ñaát sao baèng thôøi bí maät chuùng ta tieán haønh ñieàu tra ñeå toå chöùc anh thôï Ba Son chaúng haïn vaøo ñaûng. Vaäy maø maáy coá cuõng baét mình hoïc taäp “baét reã xaâu chuoãi”. Ñoaøn cuõng ñaõ chæ thò laø khoâng döïa vaø cô sôû ñaûng cuõ. Chuùng toâi cho nhö vaäy laø baäy. Sao nôõ baïc beõo döùt tình vôùi ngöôøi ñoàng chí hoâm qua cuûa mình maø mình khoâng bieát ngöôøi ta coù toäi gì. Rieâng toâi, ñeán Linh Xuaân moät caùi laø hoûi ngay ngöôøi bí thö cuûa chi boä trong xaõ. Toâi laáy anh aáy laøm “coá vaán” cho toâi. Coi vaäy maø quí vaø reû tieàn hôn coá vaán Trung Quoác. Ñoäi chuû coâng (thieät cuõng ñaùng noùi ngöôïc) xuoáng xaõ ñöôïc moät tuaàn thì Ñoaøn uûy trieäu taäp hoïp caùc ñoäi ñeå nghe baùo caùo veà soá ñòa chuû, möùc coù ruoäng, caùch cho vay vaø aên laõi. Tình traïng daân coù phaûn öùng gì khoâng. Ñoäi vieân coù chaët cheõ ba cuøng khoâng? Ñoäi coù thaêm ngheøo nghe khoå vaø ñöôïc keát quaû gì. Coù baét ñuùng reã khoâng, coù baét nhaàm reã thoái? Vaø phaùt ñoäng, boài döôõng, gaây caêm thuø vaø taäp luyeän ñaáu toá tôùi ñaâu... Toâi noùi khoâng bieát xaáu laø ñoäi chuû coâng coù baét reã xaâu chuoãi taäp theå, coù ba cuøng ñaøng hoaøng vui veû nhöng chöa thaáy ñöôøng ñi ñaáu tranh. Khi ra hoäi tröôøng chung, toång keát baùo caùo vaø cho maïng lònh môùi, bí thö Ñoaøn uûy coù noùi tôùi hai ñöùa chuùng toâi. “Oâng ñoäi tröôûng cuûa chuùng ta laø moät trí thöùc xuaát thaân thaønh phaàn ñòa chuû tö baûn cuûa Nam kyø noùi raèng trong khu 4, ôû ñaâu khoâng bieát chöù Thoï Xuaân thì khoâng coù ñòa chuû. Ngöôøi caàm ñaàu coù laäp tröôøng nhö vaäy thaûo naøo ñoäi vieân laø nhaø baùo Theùp Môùi...


79

Khoâng ñeå thì giôø ñi thaêm caùc ñeàn thôø, ghi lòch söû caùc oâng thaàn, phaùt ñoäng caùc oâng thaàn chöù khoâng phaùt ñoäng baàn coá noâng. Ñaõ khoâng thaáy ñòa chuû thì cuoäc CM ruoäng ñaát khoâng coøn ñoái töôïng”. Theùp Môùi vaø toâi ngoài döôùi, nghe vaø cöôøi veà coâng taùc phaùt ñoäng maáy oâng thaàn! Hoâm sau cuoäc hoïp toâi coù gaëp Nguyeãn Vaên Chaâu, caùn boä lieân khu 5, cuøng hoïc Baéc Kinh. Hai ñöùa khoâng ñeán noãi oâm nhau maø khoùc chöù thöïc laø heát söùc buoàn. Toâi noùi vôùi noù baèng tieáng ta, moät thaønh ngöõ Phaùp “canh baïc, laáy xaâu khoâng ñuû laáy tieàn mua ñeøn caày” Chaâu noùi lôøi hoái tieác:”Ñaáu toá nhö vaäy roát cuoäc ñöôïccaùi gì! Ñöôïc caùi naùt tan tình laøng nghóa xoùm. Toâi seõ ñieän cho khu uûy cho toâi veà” Noù ñaõ veà ñöôïc chöa? Chöù maø toâi... Ñöôïc ñieàu ñi... veà Ñoaøn phuï traùch tôø baùo. Môùi vieát moät baøi töôøng thuaät ñöôïc Hoà Vieát Thaéng khen khoâng deø, toâi lieàn ñöôïc ñieän cuûa Leâ Vaên Löông goïi: veà Vieät Baéc gaáp, coù lieân laïc ñaëc bieät ñöa, vöôït doác Kun ban ngayø cuõng phaûi vöôït. Toâi ñöôïc daãn veà Tuyeân Quang qua ñoø vöôøn Quít ñi vaøo “Noâng tröôøng Canh noâng”. Coùmaáy daõy laùn, lôïp chöa xong. Nhöng xong roài moät caùi nhaø saøn. Leân ñoù toâi gaëp Vaên Chöông, baïn xöa raát quí, laøm caùn boä höôùng daãn hoïc taäp taïi hoïc vieän Maùc-Leâ, Baéc Kinh. Laïi nghe tieáng rít cuûa oáng ñieáu caøy. Oâi ! Xin chaøo baùc Tieán. Baùc ñaây laø nguyeân hieäu phoù cuûa hoïc vieän aáy. Baùc laø moät oâng ñoà. Neân chuùng toâi thöôøng treâu baùc:”Moät caùi huõ Maùc, ñöïng trong caùi huõ nho”. Noùi gioù möa gì ñoù moät hoài, roài baùc giao ñaõi: - Trung öông quyeát ñònh laäp ra tröôøng naøy ñeå phuïc vuï moät soá ñaûng vieân trung cao, “coù vaán ñeà”. Leâ Vaên Löông hieäu tröôûng, tôù hieäu phoù tröïc. Chuù maøy vaø Vaên Chöông phuï traùch giaùo vuï. Tröôøng naøy trong giaáy khai sinh laø “Nguyeãn Aùi Quoác, phaân hieäu II”. Teân aáy khoù keâu neân tôù laáy theo soá ñieän thoaïi cuûa noù maø goïi laø “tröôøng 4 con moät” (1111). Töø sau khi toâi ñeán, coù hoâm thì 5,7, coù böõa ñoâi möôi ngöôøi “coù vaán ñeà” ñöôïc giaûi tôùi. Ñuùng laø “giaûi tôùi”. Vì coù ngöôøi trong moät buôûi hoaøng hoân ñaõ tieáp maáy ngöôøi coù caàm suùng ñeán nhaø, ñöa giaáy lònh phaûi ñi ngay. Trong hoân hoaøng anh aáy ra ñi khoâng kòp coù lôøi vôùi vôï, vôùi meï giaø ñang sôï haõi. Khoâng ñaày moät tuaàn leã. Söï taäp trung nhö vaâî ñaõ ñöa veà “1111” moät soá gaàn 300 ngöôøi. Toâi thaáy ra: anh Buøi Quang Thaân, moät tay trí thöùc uûng hoä baùo Daân Chuùng ngaøy xöa, nay vöøa laøm tröôûng coâng an Raïch giaù. Anh Nguyeãn Chaùnh Nhì, nguyeân ñaïi bieåu ÑH I cuûa Ñaûng, hoïp taïi Macao. Anh Traàn Mai Thöôûng coâng an khu IV. Anh Hoaøng Ñaïo, taùc giaû vuï ñoát taøu Amyot d’Inville cuûa Phaùp taïi Saàm Sôm. Anh Hoaøng Ñieàn ñaïi taù giaûng vieân chính trò ôû moät ñaïi hoïc quaân söï. Toâi ngaån nghó: bieåu toâi leân lôùp maáy ngöôøi naøy thì leân lôùp caùi gì?


80

Khi ñaõ heát ngöôøi giaûi tôùi, nhaø tröôøng coùmoät cuoäc hoïp laõnh ñaïo. “Töø sau ÑH II cuûa Ñaûng, caùn boä ñöôïc chænh huaán theo keá hoaïch chænh Ñaûng, chæ môùi laø coát caùn cao caáp. Ñaûng coøn laø moät soá ñoâng nhö anh em ñaõ tôùi ñaây. Phaàn lôùn laø tieåu tö saûn trí thöùc, coâng chöùc cuõ coù, ngöôøi xuaát thaân giai caáp boùc loät vaø khoâng loaïi tröø ngöôøi hai maët “chui vaøo Ñaûng”. Noùi chung anh em ta troùt ñaõ höôûng thuï söï giaùo duïc cuûa ñeá quoác tö baûn thì söï tham gia CM khoâng khoûi coù phöùc taïp. Huoáng chi nay laïi coøn coù Caûi caùch ruoäng ñaát ñeå boài döôõng cho noâng daân ñeå ñaûm baûo cho cuoäc khaùng chieán thaéng lôïi, thì bieát ñaâu tö töôûng cuûa hoï khoâng bieán ñoåi phöùc taïp hôn nöõa. Vaäy neân trung öông cho môû cuoäc vaän ñoäng chænh huaán naøy ñeå tieáp tuïc giaùo duïc, ñeå caûi taïo hoï moät caùch trieät ñeå, cho hoï phaân roõ ñòch ta trong tö töôûng, cho hoï...cho hoï... naøo laø töï mình caét ñöùt moái lieân heä vôùi thaønh phaàn xuaát thaân, döùt khoaùt töø boû caùc thöù tö töôûng caàu an höôûng laïc, töï tö, töï lôïi. Toâi ngoài nghe ñaõ! Töø khi toâi môùi ra mieàn Baéc, ñöôïc noùi chuyeän vôùi nhöõng ñaøn anh coù Taây hoïc nhieàu thì thaáy ai naáy ñeàu khoâng taùn thaønh caùi loái chænh huaán maø Mao Traïch Ñoâng saùng taùc. Ai naáy ñeàu cho raèng muoán traán aùp boïn ñaëc vuï chui vaøo haøng nguõ Ñaûng thì vôùi coâng taùc cuûa coâng an cuõng ñuû roài. Ñaèng naøy coøn muoán gaït boû nhöõng ngöôøi ñoàng chí coù quan ñieåm baát ñoàng vôùi mình. Ai naáy ñeàu noùi chænh huaán phaûn aùnh söï cöôøng baïo cuûa böïc vua chuùa CM “phöông Ñoâng”. Laø moät söï baøy veõ moät caùch phi nhaân, thaàn thaùnh tö töôûng cuûa Ñaûng, cuûa giai caáp coâng nhaân, roài baét ngöôøi ta theo ñoù maø kieåm ñieåm mình. Toâi coù ñi hoïc taäp chænh huaán ôû Baéc Kinh. Cuõng may cho toâi laø ñaõ ñöôïc ngheñaøn anh hoï noùi ñoù vaø baûn thaân toâi cuõng ñöôïc vaên hoùa Phaùp vaø vaên minh phöông Taây giaùo duïc neân toâi tin caùi gì thì cuõng qua gaïn loïc cuûa lyù trí, cho neân toâi coù tinh thaàn pheâ phaùn cuûa Descartes maø tieáp xuùc vôùi con ngöôøi, maø tieáp nhaän caùc vaán ñeà cuûa ñôøi soáng ñaët ra, ngay cuûa Ñaûng ñaët ra. Cho neân qua chænh huaán thì phaûi qua caùc aûi cuûa kieåm thaûo tö töôûng. Nhöng toâi töï coi nhö Ai-vaên-hoâ mình maëc aùo giaùp vaên hoùa noùi treân maø ung dung xoâng vaøo traän kieåm thaûo tö töôûng. Ban coù bieát hoân? Khi toâi baùo caùo “baûn toång keát tö töôûng cuûa toâi” toâi coù noùi nhö vaäy vôùi anh Thôùi khi naõy, thì anh em ñeà ra xin trung öông xeùt toâi coù theå laø “Vieät gian”. Toâi nghe, toâi töø Baéc kinh phöông xa, nhôù maø xoùt xa maù toâi laém. Tröôùc maët toâi coù moät nöû phieân dòch con gaùi Hoa kieàu ôû Soùc Traêng. Toâi nhìn noù maø nghe noù dòch”Vyeù cheïn”, roài noù ngoù xuoáng baøn, toû ra thöông haïi ngöôøi laõnh ñaïo cuûa noù khi xöa. Toâi nhìn quanh quaát thaáy coù ngöôøi vieát baûn kieåm thaûo khoå sôû. Hoï noùi khoå sôû khoâng phaûi laø noùi ra loãi laàm maø khoå sôû laø phaûi bòa ra loãi laàm ñeå baûn kieåm thaûo ñöôïc coi laø thaønh khaån... Thaät ra söï hoïc taäp chænh huaán ñaõ laøm cho ngöôøi CS thô ngaây ngaøy xöa thaáy hoïc roài mình chaúng coøn laø con ngöôøi nöõa. Thoâi baây giôø caùi oân dòch khoâng coøn. Coøn ñeå kieåm thaûo oâng Ñoã Möôøi khoâng coøn daùm goïi “Ñeà quoác Myõ” hay sao?


81

Toâi trôû laïi luùc ngoài nghe oâng giaø Tieán noùi roài chung vôùi toâi coù anh... laø Nguyeãn Trung Thaønh phuï traùch toå chöùc cuûa “1111” (gaàn ñaây bò khai tröø vôùi Leâ Hoàng Haø, ñeàu laø baïn toâi). Toâi coù phaùt bieåu: Trong tay ta vöøa nhaân vieân, vöøa hoïc vieân cuõng coù ñeán 500. Caùi voán con ngöôøi quí baùu naøy lôùn laém. Ta phaûi laøm cho cuoäc soáng ôû “boán con moät” naøy thôû ñöôïc.. (Coù tieáng cöôøi: khoâng ai boùp muõi anh). Thôû ñöôïc ñoái vôùi anh em bò aùp giaûi leân choã ñeøo heo huùt gioù naøy...vaø hoï laø trí thöùc, laø caùn boä nhieàu ngaønh ngheà, ta phaûi coi caùi caïnh naøo laø tích cöïc cuûa hoï maø phaùt huy. (Coù tieáng xì: caùi ñaùm ngöôøi naøy coøn coi ra tích cöïc!) Vaäy toâi ñeà nghò: nhaø tröôøng cho toâi laøm ngöôøi truyeàn ñaït keá hoaïch hoïc taäp. Caùi anh Vaên Chöông laø thaày toâi nhöng noùi naêng khoâng deã nghe baèng toâi. Hai laø cho toâi laøm giaûng vieân laø phuï. Khi naøo môøi giaûng vieân ngöôøi ngoaøi khoâng ñöôïc thì toâi “bao”. Caùi chính cuûa toâi laø xin laøm ngöôøi phuï traùch sinh hoaït. Noùi khoâng phaûi noùi doùc chöù chöa coù ai laøm caâu laïc boä aên toâi. Trong ÑH II Baùc Hoà cuõng khen toâi maø. Vaø söï sinh hoaït ôû Baéc Kinh, Baùc Tieán khoâng thaáy sao? Baùc Tieán cöôøi öø. Coi toâi laøm. Caùc toå hoïc taäp, buoåi toái hoïp laïi, cöù moät anh phuï traùch sinh hoaït vaø baét ñaàu sinh hoaït: - Hoïc vieân cho bieát ngheà nghieäp cuûa mình ngoaøi caùi ngheà laõnh ñaïo chæ tay 5 ngoùn. Coù nhuõng buoåi hoïp tieáp theo, hoïc vieân ngoài chung 2,3 toå. Moãi ngöôøi thuaät laïi ñôøi mình. - Ñaõ coi tuoàng haùt caûi löông, cheøo, quan hoï gì? - Ñaõ ñoïc saùcg hay nghe ngöôøi ta keå veà tuoàng tích gì? - Chính mình ñaõ saùng taùc ra ñöôïc vôû kòch, vôû tuoàng gì? Chung quanh beáp löûa phöøng phöøng anh em vui cöôøi ngoài aên khoai lang luøi maø keå chuyeän. Anh phuï traùch sinh hoaït ôû moãi chi sinh hoaït ghi laïi. Chuùng toâi ñaõ toå chöùc moät ñoäi lao ñoäng saûn xuaát, troàng thuoác laù ñeå coù huùt chôi, troàng khoai ñeå boå sung cho böõa côm haåm hiu vôùi rau taøu bay vaø muoái “traéng”. Ñaõ toå chöùc ñöôïc...toå thôï moäc, thôï reøn laøm guoàngxe keùo nöôùc suoái cho nhaø beáp. Toå thôï may may aùo giaùp cho dieãn vieân ñoùng tuoàng. Anh Haûi caùn boä cuûa toång cuïc ñöôøng saét ñoùng Loã Trí Thaâm khoaùc caøa may baèng caùi muøng, nhuoäm naâu. Khi ngoài xem vaên ngheä, Leâ Vaên Löông meâ quaù, keâu laõo thaày chuøa say röôïu xho anh coi caùi aùo thuïng. ÔÛ moãi chi ñeàu coù moät ñoäi tuoàng, cho neân ôû “boán con moät” khoâng dieãn heát tuoàng töï bieân töï dieãn. Vì vaäy maø chi naøy ñi thöa, chi kia keâu naøi, phaûi cho hoï leân saân khaáu. Moät hoâm khoâng coù leân lôùp. Hoïc vieân ñöôïc töï do. Anh Löông ñeán ngoài chôi vôùi toâi thì nghe töø caùc luøm buïi “buøm bum” tieáng troáng. Anh Löông hoûi tình hình gì vaäy? Toâi thöa: “Ñoaøn caûi caùch ruoäng ñaát cuûa Hoaøng Quoác Vieät ñaõ veà ñaây. Vaø chung quanh tröôøng ta coù nhöõng ñoäi phaùt ñoäng, hoï nghe noùi tröôøng naøy laø tröôøng baù ngheä. Hoï nhôø bòt troáng. Anh em ta cöa moät thaân caây thaønh nhieàu khuùc, vaø khoeùt ruoät khuùc goã aáy. Hoï laáy da traâu cuûa beáp nhaø maø thuoäc, laøm maët troáng. Nhöõng caùi troáng aáy ñöôïc ñeå phôi naéng. Khi maët troáng khoâ vaø ñaùnh leân , maët thì keâu tieáng “troáng”, maët thì keâu tieáng “maùi” theo ñuùng yù


82

muoán laø hoï ñem giao cho ñoäi caûi caùch vaø xin ñöôïc coi nhö coù ñoùng goùp phaàn mình vaøo “quyeát ñaùnh cho tan ñòa chuû ñeá quoác”. Baùc Tieán noùi nöûa chôi nöûa thieát vôùi toâi: - Oâng Traán bieán nôi ñaây laøm raïp haùt vôùi xöôûng bòt troáng vaø ñang cho laøm ñôøn coø ñeå keùo chôi, chöù coøn coù hoïc haønh gì. Toâi vaøo Haø noäi Cho pheùp toâi ñi nhö chaïy. Toâi ôû vôùi anh em “boán con moät” tôùi quaù giöõa 1954. Ta thaéng Ñieän Bieân Phuû. Coù hoøa nghò Paris. Nhöõng cô quan ta sô taùn, nay doøm chöøng veà Haø noäi. “Boán con moät”doïn veà Phuøng. Veà ñaây toâi ñeà nghò laøm ôû beân kia caàu (ñaõ saäp) moät caùi phoøng haïnh phuùc, caùch xa xa vôùi laùn lôùp hoïc. Trong phoøng coù 2 giöôøng song song. Coù baøn traûi naùp traéng, coù bình boâng vaø luoân luoân coù traø Thaùi nguyeân. Ngoài treân giöôøng loùt nöùa, nhìn leân cöûa ra vaøo. Phaát phô tôø giaáy traéng coù haøng chöû xanh: “Chaøo möøng anh, chò vaø chaùu”. Anh em hoïc vieân khen laø bieát ñieàu, ñaïo nghóa. Nhöõng buoåi chieàu toâi thô thaån ra caàu chôi ñi ngang qua ñoù, laàn naøo cuõng thaáy coù chò, chaùu, vaø anh. Toâi cuùi ñaàu chaøo. Im lìm, söôùng heát söùc vôùi haïnh phuùc cuûa baïn. Taøu taäp keát chôû vôï toâi ra. Vaø khoâng bieát ai ñaõ chæ, vôï toâi gaëp toâi ôû ñoù. Noãi vui möøng noùi khoâng ñuû lôøi. Cheùn vui chöa caïn. Anh Cöôøng laïi gôûi giaáy ñieàu ñoäng toâi veà tröôøng môùi laäp, coù teân laø Ñaïi hoïc nhaân daân. Toâi ra ñi trong loøng naëng tróu nhôù thöông anh em “Boán con moät”. Xa nhau thì nhôù chæ ñaùng noùi laø: thöông anh em saép qua aûi. Toå chöùc trung öông laïi gôûi Lyù coá vaán tôùi. Toâi lieäu tröôùc nhöõng tai naïn seõ xaûy ra do coá vaán. Moät ngöôøi toaøn khoâng hieåu bieát veà lòch söû nöôùc toâi laïi chuû trì cuoäc toång keát tö tuôûng cuûa maáy traêm caùn boä “trung cao” cuûa toâi. Toâi sôï e nhaân danh tö tuôûng Mao Traïch Ñoâng maø laøm coâng taùc giaùn ñieäp, tìm hieåu ñaát nöôùc cuûa toâi. Toâi chæ sôï moät ñieàu aáy. Chôù laøm sao truy böùc maø bieát ñuôïc Hoaøng Ñaïo laø ngöôøi teân thieät laø gì, queâ quaùn ôû ñaâu! Noùi moät chuyeän vaäy thoâi. Toâi raát nhôù caùc anh. Toâi cuõng nghó vaäy maø chaéc raèng trong “Boán con moät” khoâng ai daïi maø töï vaän vôùi chænh huaán. chænh ñoán toå chöùc. Toâi yeân loøng ñi trình dieän. Hoaøng Minh Giaùm laøm hieäu tröôûng toâi raát thoâng hieåu veà maët traän, neân “daï thöa anh” maø nhaän ñöôïc söï thaân maät. Nguôì laõnh ñaïo thöïc söï cuûa nhaø tröôøng cöù theo saùch vôû laø “ñaûng uûy” Ñoaøn Troïng Tuyeån laø thö kyù cuûa nhaø tröôøng kieâm (phaûi vaäy) bí thö ñaûng uûy. Toâi ñöôïc ñöa ra phoøng khaùch ñeå cho ngöôøi ta ñaõi caø pheâ.


83

Toâi gaëp hai ngöôøi, moät laø Traàn Ñöùc Thaûo, hai laø oâng Phaïm coá vaán. Thuôû aáy anh Thaûo coøn quaàn aùo neân aên maëc ñeïp hôn coá vaán Taøu. Toâi noùi baäp beï tieáng Baéc Kinh. Coù ngöôøi noùi chuyeän vôùi mình neân coá vaán môùi xöng mìng hoï Phaïm caùn boä tröôøng Ñaïi hoïc nhaân daân Baéc Kinh. Oâng coá vaán caøng vui khi nghe ngöôøi ngoaïi quoác noùi tieáng cuûa oâng, neân oâng baøy toû: - Gom laïi ñöôïc, trong thôøi gian raát ngaén, caû ngaøn thanh nieân nam nöõ vuøng ñòch chieám laø raùt gioûi. Nhöng cuõng phaûi thaáy hoï raát tin tuôûng ôû ñaûng vaø nhaø nöôùc ta neân hoï vui loøng chaáp nhaän söï taäp trung ñeå caûi taïo, maø hoï thöøa bieát laø moät ñoäng taùc trò an, theo yeâu caàu cuûa ngaønh coâng an. ÔÛ Baéc Kinh cuõng ñaõ laøm nhö vaày. vaø kinh nghieäm cho thaáy hoïc taäp ñeán cuoái khoùa maø hoïc sinh khai baùo vuõ khí cuûa hoï ñaõ choân giaáu ôû ñaâu, laø khoùa hoïc coù keát quaû. ÔÛ Vieät Nam ta, toâi thaáy söï tin töôûng cuûa thanh nieân ñoái vôùi chính quyeàn, toâi cho laø coâng taùc cuûa tröôøng naøy deã hôn cuûa tröôøng Ñaïi hoïc nhaân daân Baéc Kinh. Toâi khoâng kòp bieát laø Anh Traàn Ñöùc Thaûo coù nghe ñöôïc tieáng Taøu khoâng. Anh ngoù ra saân nhìn hai vôï choàng chim se seû, laøm nhö xöa nay khoâng thaáy. Phaàn toâi suy lôøi Phaïm tieân sinh. Cöù theo kinh nghieäm tröôøng Ñaïi hoïc nhaân daân Baéc kinh, neáu traûi daøi suoát khoùa hoïc maøhoïc vieân khoâng ñem noäp vuõ khí hay chæ nhöõng choå coù vuõ khí, thì coi nhö lôùp hoïc caên baûn laø thaát baïi. Thieät söôùng cho giaûng vieân! Hoï phaûi giaûng vaø kheâu gôïi giuùp vaøo vôùi söï tra hoûi cuûa coâng an. Toâi ñöôïc Phaïm Vaên Ñoàng phong chöùc “giaùo sö coá ñònh”. Thì cuõng môøi giaûngvieân. Coøn baøi naøo khoâng ai giaûng thì toâi. Löông cuûa toâi 120 kyù gaïo. Phuï caáp giaùo sö, ñöôïc 30 kyù nöõa. Toâi coù giaûng CMVN vaø phöông phaùp tö töôûng. Baøi “CMVN” cuûa toâi ñöôïc anh Buøi Coâng Tröøng laáy trích in ra thaønh saùch “Ñoùng goùp nhoû vaøo lòch söû VN” cuûa 3 ngöôøi kyù teân chung: Buøi Coâng Tröøng, Nguyeãn Vaên Traán vaø Vaên Hoøa. Coù theå coi ñaây laø söï vieát saùch ñaàu tieân cuûa toâi ôû Haø noäi. Nhöng ñaây laø ñieàu toâi khoâng coù nghó. Toâi coù nghó: laàn ñaàu tieân ñöôïc veà tôùi Thaêng Long cuûa toå tieân, ñöùng treân buïc cuûa Haø Noäi maø noùi thì phaûi noùi vôùi hieåu bieát môùi xöùng ñaùng. Keá nöõalaø noùi chính trò, noùi lòch söû cuûa nöôùc mình vôùi ngöôøi mình-maø laø baïn treû-thì phaûi noùi coù chieàu höôùng luaân thöôøng. Toå tieân ñaép xaây ñaát nöôùc, luoân luoân coù löu laïi lôøi chæ ñaïo lyù töôûng cuûa cuoäc soáng, thieáu caùi ñoù, maát coâng cho thöôïng ñeá laáy ñaát naën ra ngöôøi. Sau cuøng laø taâm hoàn cuûa ngöôøi “thaày” vôùi hoïc troø phaûi khuyeân: khi mình coøn beù phaûi hoïctheo göông thaùnh hieàn vaø vó nhaân. Toâi noùi veà Phan Chu Trinh theo söï suy nghó ñoù maø anh Tröøng khen. Ñaây toâi noùi trong baøi “lòch söû CMVN”. “Hoài toâi môùi 12 ruoåi toâi ñaõ cuøng hoïc troø tröôøng Phuù Laâm nghæ hoïc ñeå ñöa ñaùm ma Phan Chu trinh. Tôùi tröa toâi veà nhaø kieám côm aên. Maù toâi thaáy mieáng vaûi ñen treân ngöïc aùo. Maù toâi noùi nhö thöôøng: - Con muoán laøm Nguyeãn An Ninh haû con? Thôø baùi Phan Chu Trinh laø ñi con ñöôøng laø chí só nhö Nguyeãn An Ninh. Chí só laø ngöôøi heát möïc yeâu nöôùc. Toâi laàn laàn bieát ra ñeå giôùi thieäu vôùi caùc anh, caùc chò. Phan Chu Trinh töï Töø Can, hieäu Taây Hoà bieät hieäu Hy Maõ sinh naêm 1872 ôû laøng Taâây Loäc, phuû Tam Kyø, tænh Quaûng Nam. Cha laø Phan Vaên Bình theo ngheà voõ, coù tham gia


84

haøng nguõ Caàn Vöông. Meï laø Leâ Thò Chung, con nhaø danh tieáng, hoïc gioûi chöõ nho queâ Phuù Laâm. Meï maát sôùm, theo cha choáng Phaùp ñeám 1887, cha bò haïi luùc ñoù 16 tuoåi môùi theo hoïc oâng Buøi Giaùm, roài ñeán oâng Cöû An Traùng, oâng Huaán Loäc Sôn oâng ngöôøi Xuaân Ñaøi. Naêm 1899, cuï ñoác Traàn Maõ Sôn ghi vaøo danh saùch hoïc sinh cuûa tiûnh. Naêm 1900 doã cöû nhaân thöù 3, naêm 1901 ñoã phoù baûng. Cho ñeán 1905, ñoïc taân thö, tieáp xuùc vôùi tö töôûng Montesquieu, Voltaire, Rousseau. Boû chöùc thöøa bieän boä Leã baét ñaàu hoaït ñoäng vôùi Löông vaên Can, Phan Boäi chaâu, Huyønh thuùc Khaùng, Traàn Quyù Caùp. Sang Trung hoa roài cuøng Phan Boäi Chaâu sang ôû Nhöït vaøi thaùng sau ra veà, oâng Saøo nam tieãn ñeán Höông Caûng. ÔÛ Nhöït veà hoâ haøo phong traøo Duy Taân, duøng noäi hoù, hôùt toùc ngaén, baän ñoà Taây, vieát “Ñaàu Phaùp chính phuû thö”, ñeà nghò söûa ñoåi chính saùch, vaïch teä naïn tham nhuõng cuûa quan laïi. Naêm 1908 nhaân phong traøo nhaândaân bieåu tình choáng thueá ôû mieàn Trung ñöông quyeàn möôïc côù baét giam ôû toøa Khaâm. Oâng tuyeät thöï 7 ngaøy, Phaùp trao traû cho Nam trieàu. Trieàu ñình Hueá keát aùn töû hình. Sau nhôø Hoäi Nhaân quyeàn can thieäp ñöôïc ñoåi thaønh aùn löu ñaøy chung thaân, ñöa ra Coânloân. Khi bò giaûi qua cöûa Thöôïng Töù, oâng caát tieáng ngaâm: Luy tuy thieát toûa xuaát ñoà moân Khaûng khaùi bi ca thieät thöôøng toàn Quoác thoå traàm luaân, daân toäc luïy Nam nhi haø söï phaï Coân Loân Keùo leâ xieàng xích khoûi ñoâ moân Khaûng khaùi ca reo löôõi vaãn coøn Ñaát nöôùc laàn than, daân toäc luïy, Laøm trai haù laïi sôï Coân Loân? Naêm 1910 Hoäi Nhaân quyeàn cöû oâng E.Babut can thieäp. ÔÛ Coân Loân gaàn 3 naêm ñeán 1911 oâng ñöôïcveà nöôùc nhöng laïi bò an trí ôû Myõ tho. Oâng phaûn ñoái. Thaùng 4 naêm aáy, oâng cuøng con laø Phan Chu Daät (coù saùch noùi laø Phan Vaên Daät) sang Phaùp cuøng moät chuyeán vôùt toaøn quyeàn Klobukowsky. Maáy naêm ñaàu chính phuû Phaùp coù trôï caáp cho oâng vaø cho Daät höôûng hoïc boång. Sau 2 moùn aáy ñeàu bò caét, cha con oáng soáng raát kham khoå ôû Paris vôùi moùn tieàn coâng röûa aûnh 50f moãi thaùng. Naêm 1914 khoâng chòu ñi lính ñaùnh Ñöùc, bò baét boû nguïc Santeù. Naêm 1915 Daät cheát. 6ng ñöôïc tha nhôø Hoäi Nhaân quyeàn vaø ñaûng xaõ hoäi can thieäp. Naêm 1922, Khaûi Ñònh sang Paris döï ñaáu xaûo, oâng vieát thô keå 7 toäi ñaùng cheát cuûa y vaø ñoøi y thoaøi vò, traû quyeàn laïi cho quoác daân. OÂng ôû Phaùp 16 naêm, ñeán thaùng 6-1925 veà nöôùc. Cuoái naêm Khaûi Ñònh cheát. Oâng ñieän cho Pasquier khaâm söù Trung kyø, cho bieát oâng saün saøng ñöa ra caûi toå trieàu chính vaø laäp daân ñaûng. Ngaøy 24-3-1926 oâng maát thoï 55 tuoåi. ÔÛ Saigon, ñoàng baøo cöû ban tang leã. Ngaøy 4-4 an taùng taïi nghóa trang Goø Coâng ôû Taân Sôn Nhöùt. Khaép nöôùc laøm leã truy ñieäu. Hoïc sinh Saigon nghó hoïc ñöa ñaùm tang”. Toâi noùi oùng aû khoâng heà nghó tôùi chuyeän kheâu gôïi cho hoïc sinh noäp vuõ khí. Nghó cuõng töùc cöôøi. Thì oâng coá vaán kia quy ñònh soá ñòa chuû theo tyû leä vôùi soá coá noâng. Laïi oâng coá vaán naøy noùi thanh nieân ñaõ soáng trong vuøng ñòch nay ñöôïc ñi hoïc chaân lyù caùch maïng maø khoâng ñem vuõ khí ra noäp, thì coi nhö “phaêng teo”.


85

Ban toå chöùc trung öông taát nhieân laø anh Löông laïi goïi: - Anh seõ ra rieâng maø phuï traùch moät tröôøng ñaïi hoïc nhaân daân nöõa. - Sao maø cöù ñaïi hoïc nhaân daân hoaøi vaäy anh? - Khoâng coù hoaøi ñaâu. Tröôøng anh ñang daïy, nay mai seõ chuyeån thaønh Tröôøng Kinh teá taøi chính. - Roài coøn toâi ñaïi hoïc nhaân daân, chi vaäy? - Ta coøn moät maûng raát lôùn trí thöùc vaø coâng chuùc khoâng khaùng chieán, caàn phaûi caûi taïo. Döï ñòng seõ laømhai khoùa. Moãi khoùa 12 thaùng. Khoùa ñaàu laø cho tri thöùc lôùn. Khoùa sau laø cho coâng chöùc löu dung. - Daï thöa löu duïng. - Ta seõ kieâng...mình noùi vôùi nhau laø caûi taïo. Noùi vôùi hoï maø noùi caûi taïo thì hoï noùi hoï seõ bò caïo ñaàu khoâ. Ta goïi laø lôùp trí thöùc nghieân cöùu chính trò, khoùa I, khoùa II. Coøn coù khoùa III hay khoâng seõ tính sau. - Khoùa ñaàu laø trí thöùc lôùn, nhö ai? - Baùc só Ñaëng Vaên Chung. - A ! Anh naøy hoïc Petrus Kyù vôùi toâi, treân toâi hai lôùp... - Nguyeãn Noïc Thaéng, Phaïm Khaéc Quaûng, Vuõ Coâng Hoeø phe baùc só. Giaùo sö coù Vuõ Nhö Canh, anh em ruoät Vuõ Vaên Maãu. Coù ngöôøi ôû Phaùp laø Leâ vaên Saùu, coù anh Tuaát ôû Anh môùi veà. - Daï thöa coøn treân ñaàu toâi? - Ban toå chöùc coi anh laø “ngöôøi phuï traùch” vaø Hoaøng Minh Giaùm laømhieäu tröôûng. Anh coù yù kieán, coù hoûi, xin gì khoâng? - Baây giôø xin anh cho moät daøn caùn boä. - Nhöõng ai, anh ñeà xuaát ñi? Trònh Boán toå chöùc, Le Khoa Minh giaùo vuï Anh Vaên cuûa Phuû Thuû töôùng vaø anh Nhaõ quaûn trò.Anh Ñieàu cuûa Ñoaøn Troïng tuyeån cho toâi. Ñoù laø daøm maùy caùi. Coøn daøn “truïc laùp” caùn boä boài döôõng hoïc taäp cho moãi chi, thì xin cho caùc anh chò taäp keát, ngöôøi khu 5 coù qua lôùp chænh huaán cuûa Nguyeãn Duy Trinh, ngöôøi Nam boä coù tham gia khoùa chænh huaán khoùa Tröôøng-Chính, cuûa Haø Huy Giaùp. Anh Löông ghi ghi. Toâi noùi tieáp: - Vaán ñeà quan troïng ñoái vôùi toâi laø, thöa anh, tröôøng naøy phaûi ñöôïc ñaët döôùi söï laõnh ñaïo, trong taøitrôï cuûa Thuû töôùng phuû vaø quí hôn nöõa laø ñöôïc Hoà Chuû Tòch tröïc tieáp nghe baùo caùo vaø cho chæ thò. - Sao ñoøi hoûi khoù quaù vaäy? - Cho vieäc giaûi quyeát töø xin tieàn ñeán söï môøi giaùo sö vieäc gì cuõng giaûi quyeát mau leï, khoûi phaûi naïn hoïp lieân tòch maø baøn leà meà, khoâng ai coù quyeàn giaûi quyeát taïi choã neân laâu lô vaø chaäm chaïp laém. Thì toâi ñöôïc, ít nhöùt laø ñöôïc goïi “ngöôøi phuï traùch” “Ñaïi hoïc nhaân daân, lôùp nghieân cöùu chính trò cuûa trí thöùc”. Tröôøng naøy môû treân dinh cô Hoaøng Cao Khaûi. Toâi oâm caùi chöùc “ngöôøi phuï traùch” ñi vaøo saân nhaø cuûa ngöôøi coù chöùc laø: “Vaêm minh ñieän, ñaïi hoïc só, thaùi töû thieáu baûo kieâm laõnh Baéc kyø kinh löôïc, duyeân moä töû thaùi coâng” ngöôøi maø thieân haï ca tuïng:


86

“Con chaùu moät nhaø ba toång ñoác, Phaùp Nam hai nöôùc moät coâng thaàn”. Toâi ra maét chaøo hoûi anh chò em maø toå chöùc ñaõ ñieàu cho. Toâi toå chöùc coâng ñoaøn (theo “quaùn tính giai caáp” laøm vieäc phaûi döïa vaøo coâng nhaân) vaø hoïp moät ñaïi hoäi caùn boä coâng nhaân vieân. Ñoái vôùi toâi thì söï truyeàn ñaït chuû tröông cuûa Ñaûng baèng dieãn vaên noùi mieäng thì cuõng deã, deã haáp daãn thoâi, chæ coù ñieàu khoâng bieát coù maát laäp tröoøng hay khoâng. Anh, chi, em! (Toâi khoâng duøng chöõ “thöa” nhö sau naøy ngöôøi ta:”Thöa caùc ñoàng chí”) Chu1ng mi2nh môûlôùp naøy goïi laø lôùp nghieân cöùu chính trò cho nhöõng vò trí thöùc lôùn, baùc só, tænh tröôûng, luaät gia, giaùo sö. Nhôù duøn cho chaéc caùi teân lôùp nha ! Toâi noùi tieáp theo. Lôùp môû trong hoaøn caûnh naøo? Cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát ñang laøm xao xuyeán nhaân taâm.Noù laïi gaây moät cuoäc noåi loaïn trong giôùi vaên ngheä só. Hoï laø trí thöùc ñaõ ñi ñaùnh giaëc, cuõng chòu cöïc chòu khoå, vaøo sinh ra töû. Hoï laäp ra nhoùm Nhaân vaên-Giai phaåm maø laøm nhö noåi loaïn. Maø toâi nghó laøm vaên só laøm gì maø khoâng bieát baát bình vôùi caûi caùch ruoäng ñaát? Lôùp cuûa ta laïi môû trong tình hình giaûn chaùnh, bôùt bieân cheá vaø suït löông. Ai bò ñaùnh? Thì trí thöùc vaø coâng chöùc cuûa chuùng ta. Noùi moät baùc só Ñaëng Vaên Chung. Oâng ôû laïi Haø noäi laøm vieäc. Phaùp traû cho oâng löông treân 600. Nay ta suït coøn ñaâu moät traêm taùm. Thì nhaân vieân coâng taùc cuûa ta. Anh em ñoù laø ngöôøi ngoaøi naøy chaêng? Hoï coù baø con hoï haøng, coù choå maø nhôø ao rau muoáng chuøm töông. Anh em taäp keát chuùng ta, töù coá voâ thaân. Nhöng hoï vaãn giöõ gan anh chò: “Heo meï nhaèm con coù 8 vuù, maø laïi ñeû tôùi 10 con. Hai con ñaønh nhòn buù cho taùm ñöùa ñeä huynh kia. Hoï vu loøng ra “bieân cheá” moät soá leân röøng laøm tre, laøm nöùa. Moät soá töï ñoäng laømra taäp ñoaøn saûn xuaát vaø söûa chöõa maùy moùc. Moät soá ñoâng naèm chôø ngaøy thoáng nhöùt. may sao baùc Toân ñaõ tìm cho hoï coâng vieäc laøm aên. Anh Nguyeãn Taïo vaø toâi ñaû laøm theo yù baùc, laäp ra noâng tröôøng Quyù Cao. Ñaøi vaø baùo ôû Saigon vaø ôû nöôùc ngoaøi reâu rao anh em mieàn Nam taäp keát bò baét ñi taäp trung caûi taïo. Laïi coù tình hình nhöùc nhoái laø “hoïc sanh mieàn Nam” môùi bieát coù treân 4000 hoïc ôû Chöông Myõ, trong Haø Ñoâng. Ta nuoâi daïy noù khoâng noåi, coøn teä laø thaønh kieán vôùi “con caùi cuûa nam kyø”, ñeå cho caùc chaùu ra ñöôøng, ñi ngang vöôøn mía thì mía troác goác. Toäi nghieäp baø con ta ôû mieàn Nam ñang ñaùnh giaëc, buïng daï coàn caøo khi nghó tôùi con mình ra mieàn Baéc ñi haùi troäm ba traùi oåi quyû maø aên. Lôùp nghieân cöùu chính trò cuûa trí thöùc naøy môû trong tình hình nhö vaäy gay go cho cuoäc ñaáu tranh tö töôûng. Nhöng toâi khoâng ngaïi, vì hoï laø trí thöùc. Nguyeãn An Ninh ñaõ noùi: “caøng coù trí thöùc caøng phaûi yeâu nöôùc” cuõng coù hôi cöôøng ñieäu, nhöng phaûi ñaïo ñoái vôùi ngöôøi trí thöùc cuûa daân toäc bò nhuïc maát nöôùc. Hoâm nay ta lieân hoan nhaän nhieämvuï. Vaø cho pheùp toâi chia ñoâi coâng taùc ra maø noùi veà boä phaän aên uoáng, sinh hoaït, vui chôi vaø yeâu caàu anh chò lo veà phaàn naøy haõy coâ laäp caùi chieán tröôøng ñaáu trnh tö töôûng ra, cho toâi. Laø nghóa laøm sao vaäy?


87

Anh chò phaûi lo chu ñaùo vieäc ôû aên, tieän nghi hoïc haønh. Vaø chuùng ta coøn phaûi nghieâmngaët giöõ gìn lôøi aên tieáng noùi ñoái vôùi hoï. Nhö vaäy laø laøm cho hoï buoàn gì vôùi cheá ñoä thì buoàn, nhöng khoâng tìm ra côù ñeå traùch anh em chuùng ta naáu côm soáng, thöùc aên thieáu, nöôùc uoáng khoâng coù traø,v..v..., roài töø ñoù maø buoàn laây qua söï nghieân cöùu chính trò. Cho neân maët traän ñaáu tranh tö töôûng, toâi thong thaû noùi trieát hoïc Maùc, troïn veïn vôùi nieàn tin vaøo söùc thuyeát phuïc cuûa trieát hoïc naøy. Ngöôøi ta hay noùi ñaáu tranh tö tuôûng laø raát khoù khaên. Toâi noùi vaø xin anh ,chò chia seû vôùi toâi laø khoâng khoù. Anh noùi khoù. Laø vì anh coi trong chieán ñaáu “ai thaéng ai” maø anh nhöùt ñònh ngöôøi thaéng phaûi laø anh. Anh coù quyeàn noùi, roâì anh cöù naèng naëc baét ngöôøi ta phaûi nghe. Toâi vöøa noùi chöõ “thuyeát phuïc”. ÔÛ ñaây toâi muoán noùi chöõ tuaân phuïc. Ngöôøi ta tuaân phuïc chöù khoâng chòu thua, thì anh thaéng caùi gì? Vaû laïi ñaây laø anh em trong nhaø, ñem ñaïo lyù luaân thöôøng maø noùi cho nhau nghe, chaúng coù ai thaéng ai thua. Toâi noùi vôùi anh chò ñaây laø noùi phöông chaâm cuûa chuùng ta laø thuyeát phuïc, huoáng chi laø ñoái vôùi anh em trí thöùc. Anh, chò haõy ñöùng sau löng toâi maø uûng hoä toâi. Toâi seõ noùi vôùi anh Nhaõ chuyeàn loa ra tôùi nhaø beáp cho chò goïi möôùp, xaét thòt cuõng nghe ñöôïc tieáng noùi cuûa thuû tröôûng mình noùi chuû nghóa Maùc-Leânin. Moät buoåi noùi coâng taùc vôùi cô quan cuûa toâi nhö vaäy. Vaø toâi naém vöõng phöông chaâm coâng taùc cho anh chò coi theo. Thaät tình toâi cuõng muoán anh em trí thöùc Haø noäi, nhöõng ngöôøi khoâng coù ñi khaùng chieán, hoï khen: thaèng töôùng Nam boä naøy bieát ñieàu. Tröôùc khi khai giaûng, phoøng giaùo vuï môøi hoïc vieân leân hoät tröôøng nghe truyeàn ñaït chöông trình vaø thôøi gian khoùa nghieân cöùu. Roài anh em veà toå ñeå yeâu caàu vaø noùi thaéc maéc. Vôùi tö caùch “ngöôøi phuï traùch” nhaø tröôøng toâi cho goõ keûng, leân lôùp ñeå toâi tieáp thu hay giaûi ñaùp. Trong buoåi ra maét aáy, toâi noùi ba ñoàng, baûy ñoãi roài ñi tôùi caùi maø Tieáng Taây goïi laø “frisson meùtaphysique” Vua Leâ Thaùnh Toân ñöùng trong ñeàn roàng ngoù ra ñöôøng maø thaáy chaïnh loøng “Thaáy daân reùt möôùt nghó theâm thöông” Frisson meùtaphysique dòch ra laø söï rung caûm sieâu hình. Laø nhö söï rung ñoäng taâm hoàn cuûa vua kia vaäy ñoù. Söï soáng cuoäc ñôøi phaûn aûnh vaøo ta, laøm cho ta rung ñoäng maø coù tieáng noùi cuûa lyù trí vaø löông taâm. Ñoái vôùi cuoäc ñôøi, ñoái vôùi ñaát nuôùc, ñoái vôùi ngöôøi thaân thì loøng ta nhö theá naøo? Roõ raøng laø ñôøi soáng cuûa nhaân daân ta ñang khoå. Neáu ñieàu ñoù khoâng laøm ta caûm ñoäng thì coøn coù lôøi gì, coøn coù ai keâu goïi vaø ñoïng vieân ta, laøm cho tim ta rung ñoäng maø “nghó theân thöông” ñôøi ñöôïc. Cho neân ñoái vôùi muïc ñích cuûa lôùp nghieân cöùu naøy trong taám loøng quyeát ñem laïi höùng thuù, nhöù khoâng baøy ñieàu goø boùtö töôûng cuûa caùc anh, chuùng toâi thaáy nhieäm vuï cuûa Ñaûng giao phoù cho chuùng toâi laø ñem chuû nghóa Marx-Leùnine vaø ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng, giôùi thieäu cho anh chò naøo chöa bieát thì bieát. Toâi noùi vaäy maø anh em “caùn boä chi” phaûn aùnh, “anh am hoï cho raèng toâi ñaùnh hoï ñau”.


88

Noùi maø nhôù thöông Baùc Hoà. Nhö ñaõ noùi, luùc ñoù coù chuû tröông giaûn chính. Nhaø nöôùc gôûi quyeát ñònh ñoù cho tröôøng vaø chæ thò truyeàn ñaât cho nhaân vieân vaø hoïc vieân. Toâi laø ñaïi bieåu quoác hoäi, toâi khoâng ñoàng yù vôùi chuû tröông caét giaûm ñoù. Toâi gôûi giaáy leân ban thöôøng vuï quoác hoäi vaø khaûng khaùi noùi toâi khoâng ñoàng tình, neân khoâng theå truyeàn ñaït chuû tröông ñoù moät caùch trung thaønh ñöôïc neân xin, cho ai ñoù ñeán noùi duøm. Thöôøng vuï quoác hoäi phaùi oâng Nguyeãn vaên Chi ñeán. Oâng noùi caû buoåi. Keát quaû laø hoïc vieân veõ tranh bích baùo. Ngöôøi baän ñoà Taây, thaét reà-gaùt, ñeo kính traéng, maëc quaàn xaø looûng ñang caøy ruoäng. Toâi môøi tôùi anh Tröôøng Chinh. Anh cuõng ñeán noùi cho moät buoåi. Anh ñaõ noùi gì? Bích baùo caùc chi cuõng phaûn kích raát maïnh. Noù ñoàn tin caûi caùch ruoäng ñaát. Noù sao hình aûnh caùi buïc coâng an cuûa baùo Nhaân vaên. Noù loan tin Traàn Daàn bò baét vaø bòa lôøi haùt cuûa treû con ngoaøi ñöôøng: Traàn Daàn, Leâ Ñaït, Phan Khoâi, Caùc baùc ñi tröôùc thì roài chaùu theo. Noù coøn saùng taùc böùc tranh: Phaät ngoài treân toøa sen, hai moäi bò boùp vaøo moät oáng khoùa. Toâi vieát giaáy xin gaëp Baùc. Vaø ñöôïc. Toâi ñaõ baùo caùo. Hoâm sau Baùc xuoáng. Toâi ñoùn baùc. Baùc ñaõ bieåu ñöa Baùc ñi xem nhaø treû, nhaø aên vaø nhaø tieâu. Baùc raát khen. Baùc bieåu ñöa Baùc ñi ñoïc bích baùo. Toâi ñöùng beân caïnh Baùc, coi Baùc coi bích baùo. Baùc mæm cöôøi toâi ñoaùn laø neùn caùi gì ñoù trong loøng. Toâi cho ñaùnh keûng ôû hoäi truôøng vaø: daï xin môøi Baùc. Khi Baùc vöøa vaøo, caû hoäi tröôøng goàm hoïc vieân vaø coâng nhaân vieân aên maë ñeïp hôn bình thöôøng ñöùng daäy voå tay. Baïn haõy nghó coi Baùc noùi gì? Khoâng theå naøo khaùc hôn laø ñaát nuôc ta coøn ngheøo ta phaûi töï hoûi mình laøm gì cho ñaùt nuôùc, chöù khoan ñoøi hoûi ñaát nuôùc phaûi laøm gì cho ta. Baùc khoâng ñi vaøo nhöõng vaán ñeà neâu treân bích baùo. Sa chaân vaøo ñoù thì ra sao ñöôïc. Nhöng cuõng khoâng khoûi noùi tôùi bích baùo hoûi “Daân chuû taäp trung laø gì?” Coù leõ laø vì bích baùo hoûi neân Baùc traû lôøi vôùi lôøi vaên bích baùo: “Nhö caùc coâ, caùc chuù coù ñoà ñaïc, taøi saûn gì ñoù thì caùc chuù, caùc coâ laø chuû, ñoù laø daân chuû. Caùc chuù caùc coâ khoâng bieát giöõ. Toâi giöõ duøm cho. Toâi taäp trung boû vaøo röông. toâi khoùa laïi vaø boû chìa khoùa vaøo tuùi toâi ñaây. Ñoù laø taäp trung!” Trong hoäi tröôøng phía hoïc vieân, laëng trang. Phía coâng nhaân vieân cöôøi ì xeøo. Baùc ra veà. Toâi loác thoác theo sau. Baùc hoûi: - Toâi noùi nhö vaäy coù ñöôïc khoâng? - Daï thöa, Baùc noùi thì thoâí! Taát nhieân laø bích baùo cöù voâ tình töôøng thuaät. Toâi xin khoâng keå laïi, vì laø “Baùc ñaõ noùi thì thoâi”. Laøm vieäc vôùi nhau thaät ñoàng taâm, toâi vaãn coøn nhôù anh chò em. Caøng nhôù khi gaëp laïi nhöõng ngöôøi cuûa hai khoùa ñaïi hoïc nhaân daân, thì hoï nhaéc nhôû hoûi thaêm: “Toâi ôû chi cuûa


89

anh Sôn Tuøng”, cuûa anh Ngoïc Uyeån, Chaâu Nam, Chaâu Baéc, anh Chung... Hai vôï choàng anh Döôõng, chò Beâ, coâ Nhieàu coù maïnh gioûi khoâng? Hoài ñoù khi toâi giaûng baøi, toâi vieát raønh roït, ñeå ruûi coù ngöôøi saøm baùng thì coøn coù taøi lieäu bieän minh. Baøi cuûa toâi vieát ñöôïc moät caùn boä giaùo vuï nghe qua vaø goùp yù kieán. Ñoaïn naøy, ñoaïn kia... neân caét boû ñi. Cho neân khi toâi giaûng, ngoù thaáy xuoáng caùn boä ngoài nghe caëp maét saùng tröng. Toâi noùi laïi baùo caùo vôùi nhaø tröôøng trong buoåi leå beá maïc khoùa thöù nhöùt-khoùa “trí thöùc lôùn”. Coù thuû töôùng Phaïn vaên Ñoàng, Boä tröôûng vaên hoùa, hieäu tröôûng boån tröôøng Hoaøng Minh Giaùm, Boä tröông Boä Lao ñoäng Nguyeãn vaên Taïo vaø ñaïi dieän caùc boä coù ngöôøi ñi hoïc laø nhaân vieân cuûa mình. Toâi baùo caùo, khaùc vôùi leä thöôøng baùo caùo. Noùi höôu noùi vöôïn moät hoài roài bòa ra keát quaû Coøn chöøng moät vôùi nöõa laø tôùi trôøi. Toâi thöa vôùi thuû töôùng vaø quan khaùch raèng hôn moät naêm qua nhaø tröôøng ñaõ laøm nhieäm vuï cuûa nhaø nöôùc giao. Ñaõ hoaøn thaønh chöông trình nghieân cöùu chuû nghóa Maùc-Leânin vaø ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng vôùi yeâu caàu laø giöõa chuùng ta vöøa môùi gaëp nhau ñaây seõ coù moät ngoân ngöõ chung. Baây giôø noùi vôùi nhau ta hieåu ñöôïc nhau. Söùc saûn xuaát laø gì, laäp tröôøng giai caáp laø gì, daân chuû taäp trung vaø chuyeân chính voâ saûn laø gì.. Coù theå noùi laø anh em trí thöùc ñöôïc nghe chuùng toâi noùi Ñaûng vaø nhaø nöôùc ñang muoán anh em trí thöùc laøm gì cho Toå quoác, cho nhaân daân mong ñôïi. Toâi caàm baøi dieãn vaên xuoáng ngoài gaàn anh Nguyeãn vaên Taïo. Anh taïo cöôøi maø noùi nho nhoû (vì tôùi phieân thuû töôùng noùi...) - Thaät laø moät baùo caùo khaùc thöôøng. Toâi noùi nhoû: - Phaûi nhö vaäy môùi ñöôïc, chöù anh. Neáu ñi theo veát xe cuûa ngöôøi maø baùo caùo töï ñaéc: qua hôn moät naêm nghieân cöùu, anh em ñaõ naém ñöôïc hoïc thuyeát Maùc-Leânin, laø khoâng ñuùng. Vì ôû ñaây coù nhieàu anh trí thöùc hoï ñoïc saùch Maùc, hoï bieát chuû nghóa Maùc hôn anh em chuùng ta laøm giaûng vieân. Vaø noùi sau khi nghe giaûng trieát hoïc Maùc-Leânin, anh em nhaän ra taøi ba cuûa Ñaûng laûnh ñaïo, laø chuùng ta maéc löøa hoï. Vì vaäy maø veà lyù luaän, toâi chæ noùi raèng toâi noùi cho anh em naøo chöa bieát, thì ñöôïc bieát, vaäy thoâi. Coøn veà kieåm thaûo toâi coi nhö vieäc xeùt laïi mình maø ngöôøi soáng coù luaân lyù caûm thaáy ñoù laø vieäc laøm töï do. Anh Taïo cöôøi cho thaèng em moät ñieåm! Toâi noùi chuyeän sau ñaây, maø anh em naøo cuõng raát ñoàng tình vôùi toâi. Chuyeän naøy xaûy ra ngay trong khi anh em trí thöùc coøn taïi khoùa. Coù Volga ñeán, coù ngöôøi caàm giaáy bao thuoác laù vôùi maáy chöõ:”Ba thaèng Tyù ñeán gaëp toâi”. ngöôøi ñöa thö noùi: “Anh Hai ñang ñaùnh tônít vôùi oâng ñaïi söù Nam Döông.”. Toâi leân xe ñi tôùi caâu laïc boä quoác teá. Anh Phaïm Huøngbaûo toâi ngoài xuoáng baêng ñaù chôø maõn set vaø anh noùi vôùi toâi: - Giao cho ba thaèng Tyù, 40 ñöùa hoïc troø mieàn Nam. Chuùng noù ñang bò giam ôû Sôn Taây. Toâi cho ñem tuïi noù veàù Ba tha2ng T1 qua3n cho toâi. Cha meï chuùng noù nghe ñöôïc vaäy môùi yeân taâm.


90

- Daï chöøng naøo ñöa tuïi noùi tôùi? Phaïm Huøng hoûi laïi: - Anh muoán chöøng naøo? -Anh cho 8 giôø toái nay. Vì phaûi ñeå toâi hoïp toaøn theå cô quan, ñaû thoâng tö töôûng. Daàu ñaây laø lònh cuûa anh. Toâi veà truôøng caáp toác lònh: toaøn theå coâng ñoaøn, hai giôø chieàu hoïp taïi nhaø aên. Trong buoåi hoïp anh em lo ngaïi. Toâi naên næ thaúng: - Ñoàng chí Phaïm Huøng cuõng coi toâi laø “anh chò” neân môùi giao 40 anh chò aáy ñaán cho toâi. Anh Pham Huøng tin toâi, tin vaøo chuùng ta maø chuùng ta khoâng daùm nhaän. Taát nhieân laø aûnh khoâng pheâ bình gì ta ñöôïc, nhöng aûnh cuõng nghó trong buïng raèng tuïi mình laø ñaùùm gaø roùt. Toâi ñi tröôùc khoâng sôï ma. Caùc anh chò cöù theo toâi maø coi maët ñaùm tieåu anh chò naøy. Coâng ñoaøn xuaát quyû mua traùi caây, nöôùc ngoït, thuoác laù Trung Quoác. Toâi ra lònh ñaùnh keûng leân hoäi tröôøng hoïc vieân bò baát ngôø. Nhöng roài hoï cuõng raát thoâng caûm ngöôøi phuï traùch cuûa tröôøng môû coång sau luøa moät baày coïp con vaøo. Toâi noùi anh em trí thöùc thoâng caûm maø ñöøng ngoù maáy chaùu baèng nöûa con maét. Cheá ñoä tuø ñaøy laøm cho chuùng hung döõ theâm. Ñuùng 8 giôø toái, moät chieác xe buyùt chôû ñaày nhoùc trai tô chaïy ñeán, ñaäu ôû cöûa sau tröôøng. Toâi ra tieáp tuïi noù. Chuùng noù, ñöùa noùi thì noùi naêng loã maûn. Ñöùa laøm thinh nhìn toâi khoâng coù tô toùc caûm tình.. Môùi tieáp xuùc maø toâi phaûi noùi khoâng quaïu: - Maáy chaùu laø khaùch maø baùc Hai Huøng giôùi thieäu cho toâi. Tuïi mình khoâng coù xích mích gì vôùi nhau heát. Baây giôø laø chuû nhaø toâi môøi khaùch voâ nhaø. Noùi vaäy roài toâi quay voâ nhaø. Nghe ngoaøi xe chuùng noù baøn. Cuoái cuøng chuùng noù quyeát ñònh: - Ñi coi, coi ai ñaây! 40 caäu ñöôïc anh em coâng ñoaøn nhaø tröôøng môøi vaøo nhaø aên. Coâ Nhieàu, con gaùi Gia Ñònh maø toâi coá yù ñaët ñeå, vöøa chaøo caùc em vaø hoûi... thì moät ñöùa dôû keát, maáy ñöùa khaùc laøm theo, ñöa ñaàu troïc loùc coù gheû. Ñöùa caàm ñaàu noùi: - Chò coi ñaây! Chi thaáy ñöôïc ngöôøi ta goït ñaàu chöù chöa thaáy hoï ñaùnh ñaäp chuùng toâi. Coâ Nhieàu noùi: - Baây giôø ôû ñaây vôùi chuù... ÔÛ trong nhaø maø nghe caùc em ôû vôùi chuù Baûy thì...vöøa nghe nhö vaäy xoân xao. - Noùi vaäy thì ñaây laø... - Thoâi thì, coâ Nhieàu ngaét ngang, huùt thuoác ñi! Coøn thòt gaø xeù phay cho ñuùng thuû thieáp cuoäc gaëp maët anh huøng, thì ñôïi moät chuùt nöõa. Maáy chaùu ôû taïi tröôøng Ñaïi hoïc nhaân daân hôn moät thaùng. Tuoåi chuùng noù laø coøn tuoåi ñi hoïc. Ñeå noù ôû vaäy khoâng ñöôïc. Anh Baûy Coáng ñem veà Thanh Hoùa cho noù nhaäp nguû vaø hoïc taäp. Coù hoâm toâi gaëp Toá Höõu sau moät cuoäc maùy bay Myõ “thaêm Haø Noäi, anh noùi: - Moãi laàn toâi thaáy Mig 17 cuûa ta xoâng leân, toâi öùa nöôùc maét, nhôù maáy ñöùa chaùu hoïc sinh mieàn Nam. Tuïi noù thuoäc ñôït phi coâng ñaàu tieân cuûa ta.


91

Thöôøng, ngöïa chöùng laø ngöïa hay. Toâi noùi chuyeän...coù ngöôøi nghe vaø khoùc. Khi khoùc hoïc thöù hai maõn, thì tröôøng Ñaïi hoïc nhaân daân troáng traûi. Thaáy vaäy “51 Traàn höng Ñaïo” ñeán möôïn (toâi phaûi goïi choå ôû cuûa noù, vì khoâng nhôù noù laø hoäi nhaø vaên hay hoäi vaên hoïc ngheä thuaät gì) Hoï muôïn choå ñeå caïo xöông soáng caùc nhaø vaên maø laáy ra (neáu coù) chaát Nhaân vaên-Giai Phaåm. Cuûa gì laø cuûa rieâng toâi maø khoâng cho ngöôøi ta möôïn. Nhöng coù ñieàu hoï bieát toâi saønh ngheà höôùng daãn hoïc taäp. Vaø toâi ñöùng ra truyeàn ñaït muïc ñích yeâu caàu cuûa baøi hoïc naøo, thì coi y nhö laø toâi ñaõ giaûng duøm cho giaûng vieân quaù nöûa baøi roài. Hoï nhôø toâi giôùi thieäu chöông trình vaø noäi dung töøng baøi hoïc. toâi chaïy daøi...vaø coøn khoâng cho caùn boä nhaø tröôøng xen vaøo. - Ai laøm gì thì laøm, ta coù raûnh thì ngoài nghe. Luùc ñoù toâi nghe tin Nguyeãn Sôn ñöôïc ñöa veà naèm bònh vieän Höõu nghò Vieät-Xoâ, cho anh cheát vì bònh hieåm ngheøo ñaõ quaù traàm troïng roài, nôi queâ cha ñaát toå. Toâi mua nöûa chuïc cam vaøo thaêm. Anh hoûi thaêm toâi veà söï hoïc taäp, choáng aûnh höôûng Nhaân vaên-Giai phaåm. Toâi noùi ñoàng loõa vôùi chuyeän nhö phaâ phaùn baøi thô “maøu tím hoa sim” cuûa Nguyeãn Höõu Loan laø laøm baïi hoaïi tinh thaàn cuûa boä ñoäi ta. Nhö toâi ñaõ töøng khoâng ñoàng yù Lyù Ban veà “toäi” anh naøy laáy buùt hieäu laø Hoaøi Baéc laø nhôù nöôùc taøu. Cuõng nhö ñoái vôùi anh. Nguyeãn Sôn nhaém maét, cho hai gioït bò eùp laên ra. Toâi keå tieáp, moät chuyeän maø ngöôøi xöa coù dính daùng ñeå laøm chöùng toát. Treân ñöôøng vaøo Haø Ñoâng, ngöôøi haønh khaùch vöøa chuù yù ñeán laêng Hoaøng Cao Khaûi laø ñaõ thaáy caùi goø Ñoáng Ña lòch söû vaø caùi ñeàn. Laêng aáy, ñeàn naøy caùch nhau moät con ñöôøng chaïy voâ sau ñoä 200m coù khuoân vöôøn. (nghe noùi ngaøytröôùc nhaø nöôùc Phaùp laøm moät traïi giam) Chò Nguyeãn An Ninh, coù chò Tö Trieát coäng löïc laáy vöôøn ñoù laøm traïi nhi ñoàng mieàn Nam. Caùn boä nuoâi daïy chaùu raát ñoâng. Haàu heát laø thieáu nöõ mieàn Nam taäp keát. Toâi môùi noùi vôùi coâng ñoaøn, môû ra lôùp boå tuùc vaên hoùa cho anh chò cuûa nhaø tröôøng, cho caùc o cuûa traïi nhi ñoàng vaø luoân cho coâng nhaân cuûa taäp ñoaøn saûn xuaát xe maùy Thoáng Nhöùt ôû saùt caïnh tröôøng. Cuøng caûng ngoä “ngaøy baéc, ñeâm Nam” toâi tuyeân truyeàn ngöôøi ta, vaän ñoäng ruû nhau ñi hoïc. Moät böõa toâi keâu vôï thaèng Hoanh (cho pheùp toâi giöõ lôøi keâu thaân meán) leân choã toâi. Hoanh laøm vieäc baûo veä taøi saûn, vôï noù ñaùnh maùy. Toâi noùi: - Thím Hoanh naøy, ai cuõng ñi hoïc boå tuùc, coøn soùt choàng thím. Baây giôø toâi noùi vôùi thím, baûo noù ñi hoïc. Neáu noù ñi hoïc khoâng buoåi ñöïc buoåi caùi, thì tôùi kyø phaân phoái ñoàng hoà, toâi noùi vôùi coâng ñoaøn daønh moät phieáu cho thím khoûi baét thaêm. Thaèng Hoanh chòu ñi hoïc. Toái tôùi giôø, noù ñi ngang qua phoøng thöôøng tröïc, thaá thuû tröôûng ngoài gaùc thay cho anh em ñi hoïc, chaøng Hoanh luoân luoân leân tieáng nhö laø khaåu hieäu: - Quyeát taâm ñi hoïc, cho vôï mua ñöôïc ñoàng hoà! Thì toâi ñaõ noùi loái: - Chöa thaáy ai laøm caâu laïc boä hôn toâi. Toái hoâm nay, coâ thaày tôùi lôùp ñeàu thaáy treân baûng ñen coù lôøi môøi:


92

“Khi maõn lôùp xin caùc thaày coâ gheù qua “hieäu boä”. Soá laø khoâng bieát vaøi dòp leã gì, ñoàng chí Phaïn Huøng ñöôïc ñaïi dieän Aán Ñoä taëng cho maáy hoäp caø pheâ vaø Cuba taëng cho maáy boù xì gaø xanh. Anh chia bôùt cho toâi. Toâi ñeå troïn cuûa ñoù, laøm moät buoåi ñaõi giaùo vieân boå tuùc vaên hoùa. Toâi cuõng coù laõnh maáy tieát daïy vaên. Ñaëc bieät laø tôùi buoåi hoïc boå tuùc vaên hoùa, toâi gaùc thay cho anh em baûo veä. Anh em hoïc vieân lôùp nghieân cöùu ñi chôi toái veà, vaøo cöûa thaáy thuû tröôûng ngoài gaùc, ai naáy ñeàu xuoáng xe. Nhöõng buoåi gaùc aáy, toâi ñem saùch ra ñoïc. Vaø qua nhöõng ñeâm eâm aû cuûa thaùi Haø aáp, toâi vieát “Nhöõng baøi noùi chuyeän veà loâgích” laøm cho maáy anh: Ñaëng Thai Mai, Minh Tranh Taï Quang Böûu caøng theâm meán thaèng em, ngöôøi VNCS ñaàu tieân vieát veà moân hoïc tö duy. Hoï thöông tôùi töïa ñeà khieâm toán cuûa saùch. Toâi laøm göông, vì mieàn Nam ngaøy mai maø hoïc taäp. Toâi khoâng bieát bao nhieâu nhöng bieát raèng coù nhieàu coâ trong traïi nhi ñoàng cuûa chi Naêm Ninh ñaõ thaønh baùc só. Lôùp boå tuùc vaên hoùa cuûa tröôøng Ñaïi hoïc nhaân daân ñöôïc giaáy khen cuûa thuû töôùng phuû. Cuõng coù ñem gaùc, nghe “con ve ve noù keâu” maø ñoïc thô vaên. Nhö ñaây laø baøi thô khi naõy coù noùi:

MAØU TÍM HOA SIM Naøng coù ba ngöôøi anh ñi boä ñoäi. Nhöõng em naøng Coù em chöa bieát noùi Khi toùc naøng ñang xanh. Toâi ngöôøi veä quoác quaân xa gia ñình Yeâu naøng nhö yeâu ngöôøi em gaùi Ngaøy hôïp hoân naøng khoâng ñoøi may aùo môùi Toâi maëc ñoà quaân nhaân ñoâi giaøu ñinh beát buøn ñaát haønh quaân Naøng cöôøi xinh xinh beân anh choàng ñoäc ñaùo. Toâi ôû ñôn vò veà Cöôùi nhau xong laø ñi Töø chieán khu xa Nhôù veà aùi ngaïi Laáy choàng thôøi chieán binh Maáy ngöôøi ñi trôû laïi Lôõ khi mình ñi khoâng veà thì thöông


93

ngöôøi vôï chôø beù boûng chieàu queâ... Nhöng khoâng cheát Ngöôøi trai khoùi löûa Maø cheát Ngöôøi gaùi nhoû haäu phöông Toâi veà khoâng gaëp naøng Maù toâi ngoài beân moä naøng Chieác bình hoa ngaøy cöôùi thaønh bình höông taøn laïnh vaây quanh. Toùc naøng xanh xanh ngaén chöa ñaày buùi Em ôi giaây phuùt cuoái khoâng ñöoïc nghe nhau noùi khoâng ñöôïc troâng nhau moät laàn Ngaøy xöa naøng yeâu hoa sim tím Aùo naøng maøu tím hoa sim Ngaøy xöa ñeøn khuya boùng nhoû Naøng vaù cho choàng taám aùo ngaøy xöa... ñeøn khuya boùng nhoû Naøng vaù cho choàng taám aùo ngaøy xöa... Moät chieàu röøng möa Ba ngöôøi anh treân chieán truôøng Ñoâng Baéc Bieát tin em gaùi maát tröôùc khi em laáy choàng Gioù sôùm thu veà rôøn rôïn tröôùc soâng Ñöùa em nhoû lôùn leân ngôõ ngaøng nhìn aûnh chò Khi gioù sôùm thu veà coû vaøng chaân moä chí. Chieàu haønh quaân Qua nh öõng ñoài sim Nhöõng ñoài sim daøi trong chieàu khoâng heát Maøu tím hoa sim Tím chieàu hoang bieàn bieät Nhìn aùo raùch vai Toâi haùt


94

trong maøu hoa (Aùo anh söùt chæ ñöoøng taø, Vôï anh maát sôùm, meï giaø chöa khaâu). Nguyeãn Höõu Loan (sinh naêm 1916-Thanh Hoùa) CAÙI “ÖU VIEÄT” CUÛA TOÂI Böõa tröôùc Leâ vaên Löông ñeán nhaø, laáy lôøi raát thaân: - Xin cho aên côm. Coù hôi laøm laï, toâi hoûi: - Aên côm vôùi anh chôi thì “hai ñöùa toâi” raát möøng, maø sao vaäy? - Aên ñeå giaû töø anh chò. Ngaøy mai toâi phaûi ñi quaân khu taû ngaïn. Boïn noù baùo caùo laùo. Toâi nghe theo. Toâi bò kyû luaät... (Toâi nín thin. Toâi coá khoâng ñeå loä saéc maët khinh mieät caùi haï taàng coâng taùc kieåu cha nhö vaäy. Nguyeãn Ñöùc Taâm thì “haï taàng” laøm bí thö Quaûng Ninh. Oâi baèng caûi caùch ruoäng ñaát, caùc ngöôøi ñaõ gieát bao nhieâu maïng ngöôøi!) Do ñoù, hoâm nay giaáy cuûa Ban Toå chöùc môøi toâi ñaõ ñoåi chöõ kyù: Vuõ Döông. - Thöa anh! - Heøn laâu nay nghe tieáng baây giôø môùi gaëp maët. Chuùng toâi môøi anh ñeå baùo tin vui. Anh ñöôïc Trung öông cöûa laøm vuï tröôûng, cuûa ban Vaên Giaùo môùi thaønh laäp maø haø Huy Giaùp, tröôûng ban ñaõ xin anh. - UÛûa, hoâm noï ñoàng chí Phaïm Huøng ñaõ cho doïn nhaø soá 4 Nguyeãn Du ñeå toâi ôû chôø tieán cöû voâ thaønh uûy Haø Noäi ñeå maø veà Saøi Goøn... - AØ, cuõng coù vaäy, nhöng maø anh Giaùp thieáu ngöôøi laøm coâng taùc vaên hoùa-giaùo duïc neân xin anh, chính ñoàng chí Phaïm Huøng ñaõ chaáp nhaän. Maø anh neø, laøm vuï tröôûng trong moät ban cuûa Trung öông Ñaûng thì ngang haøng vôùi chöùc thuû töôùng cuûa caùc Boä chöù coù phaûi nhoû ñaâu! Toâi khoâng noù gì (neáu khoâng keå caùi mæm cöôøi cuõng laø noùi) Ra ñöôøng ñi boä veà Thaùi Haø aáp, toâi cöôøi thieät, ñeå noùi trong buïng. Trong “Tam quoác” coù chuyeän Taøo Thaùo phong cho moät ngöôøi böôùng laø Neå Hoaønh, chöùc coå laïi quaân laø teân lính ñaùnh troáng. Veà nhaø Neå Hoaønh giaù troáng leân, côûi quaàn aùo vaø lieân hoài ñaùnh troáng buøm bum. ngöôøi haøng xoùm hoûi, anh ta ñaùp: Cha meï sinh toâi ra, toùc da naøy laø nghóa aân cha meï, toâi ñöôïc phong tôùi chöùc vuï tröôûng, möøng quaù nhìn laïi da thòt maø nhôù ôn sinh thaønh. Toâi ñaõ möôïn Montesquieu, “söï baèng loøng veà tính öu vieät cuûa mình” maø noù caùi öu vieät cuûa toâi laø soáng vaø trong nôï laøm ngöôøi, luoân chaêm soùc vaø khoâng ñeå mình xa rôøi cöùu caùnh: Soáng coù ích. Roài thì giaáy cuûa Thuû tuôùngphuû môøi, kyù teân Phan Myõ. Anh naøy laø trí thöùc luaät hoïc, vui tính. Toâi ñaõ ñi ngang qua anh, nhieàu laàn ñeå ñi gaïp Baùc Hoà. Anh keâu toâi laø maøy, toû ra thaân meán. - Tao nghe maøy gioûi khoâi haøi. Chính ñaùn trí thöùc lôùp nghieân cöùu chính trò cuõng noùi, maøy vöøa giaûng trieát hoïc vöøa laáy giai thoaïi laøm ví duï nghe nhöùc xöông laém. Ñaàu hoâm nay mi hoûi tôù nghe moät chuyeän thöû coi.


95

Toâi ñaùp: - Noùi giai thoaïi ñaå cho ngöôøi ta lieân heä vôùi chuyeän ñang hoïc thì môùi hay chöù! Nhöng sôï maát thì giôø nhaø nöôùc, xin anh cho bieát anh goïi toâi tôùi laøm gì? - ÖØa, beân toå chöùc goïi qua bieåu ñònh böïc löông cho maøy. Maøy muoán tao xeáp maøy laø chuyeân vieân böïc naøo? - Daï toäi nghieäp. Toâi coù aên xin ñaâu. Maø anh dö bieát toâi. Anh xeáp sao thì xeáp, ñöøng ñeå toâi cöôøi anh thoâi! - AØ ra theá! Thoâi ñeå ñoù theo quyeàn cuûa tao. Baây gioø thì coù chuyeän cho maøy lieân heä ñeå noùi chuyeän ñôøi xöa roài. - Maø ñaõ chuyaän xöa thì ai cuõng bieát. Nhö chuyeän “ñoàng tieàn Vaïn lòch” chaéc anh... - Oâi nhaøm. - Vaäy maø toâi noùi caùi trong ñoù maø anh khoâng bieát thì danh cuûa toâi môùi baát hö truyeàn. - Ñaâu noùi coi. - Anh laùi buoân kia teân laø Vaïn Lòch, coù vôï teân laø Thò Mai. Anh bieát roài. Thaèng choàng thaáy vôï cho tieàn moät teân ñaùnh daäm baàn cuøng, neân ghen maø boû vôï. Thì chò Mai ôû vôùi teân ñaùnh daäm. Tôùi daây anh cuõng bieát. Nhö anh bieát teân Vaïn Lòch bò gioâng baõo nhaän ghe buoân cuûa noù, treân soâng nöôùc nhaø chò Mai. Vaïn Lòch cheát. Chò Mai keùo ghe leân laáy ñöôïc nhieàu vaøng. Beøn laáy vaøng ñoù ñuùc ra ñoàng tieàn Vaïn Lòch. Khuùc naøy chæ coù moät mình toâi bieát, chöù anh vaø baát kyø ai cuõng khoâng bieát... Chi Mai bieåu thaèng choàng sau mua heo veà nuoâi coøn chi ñi phaân phaùt ñoàng tieàn Vaïn Lòch cho daân ngheøo. Khi trôû veà nhaø trong tuùi chò coøn hai ñoàng tieàn. Chò ñeán ñöùng beân maùng coi heo aên. Moät ñoàng tieàn rôi vaøo maùng. Ba boán con heo daønh nhau. Moät con nuoát ñöôïc ñoàng tieàn. Laøm cho chi Mai than soá phaän coâ ñôn. Vaø chò bieåu thaèng choàng khôø coi heo æa ra ñoàng tieàn vaøng thì löôïm maø giöõ laáy. Oâi ñoàng tieàn Vaïn Lòch trong cuïc phaân heo! Phan Myõ nghe tôùi ñoù cöôøi ngaát vaø noùi: - Maøy khoe maøy laø ñoàng tieàn vaøng trong tay tao laø... Toâi voäi vaøng noùi aùt: - Daï thöa ñaâu daùm. Toâi veà. Maáy hoâm sau ñöôïc giaáy baùo yoâi laø chuyeân vieân saùu coù keøm giaáy phuï caáp giaùo sö moät thaùng laø 30 ñoàng. Loøng nhôù mieàn Nam, nhôù meï, baét toâi noùi caâu Trang Töû: “Hoâ ngaû vi maõ, ngaõ öùng vi maõ, Hoâ maõ vi ngöu, ngaõ öùng vi ngöu”. (bieåu toâi laøm ngöïa, laøm traâu thì laøm) maø saùng sôùm töø Thaùi haø aáp leân tröôøng Albert Sarraut nhaän chöùc vuï tröôûng cuûa Ban Vaên Giaùo. Ñaõ coù tröôùc 2 caùn boä ngoài ñoù. Toâi ngoài ñaây. Chöa bieát laøm vieäc gì toâi beøn vieát: “Gaø cuïc taùc. “Xaây döïng ñoäi nguõ trí thöùc môùi cuûa chuùng ta” Taäp saùch nhoû naøy ñöôïc Ñoå Xuaân Saûng ñoàng phoù chuû tòch hoäi côø töoùng VN vôùi toâi thích laém. Anh laø vai hay veá gì ñoù cuûa Ñaûng xaõ hoäi VN neân anh ñaõ quay roneùo vaø cho anh em xaõ hoäi thaûo luaän taäp saùch aáy.


96

Anh laøm vaäy ñaõ khen toâi quaù roài maø coøn bieåu toâi ñeán noùi chuyeän “maáy buoåi cuõng ñöoïc”. Toâi xin anh “Em khoâng nôõ leân lôùp cho nhöõng ngöôøi anh toâi kính nhö Nguyeãn Xieån, Nguyeãn Laân... ñaâu phaûi laø CS thì ñuïng ai mình cuõng laøm thaày. Nhaân ñoù cho toâi noùi luoân cho troøn duyeân nghieäp. Soá laø ta thaéng Ñieän Bieân Phuû, baét buoäc Phaùp phaûi xin “ñaøm” taïi Geneøve. Ñaõ kyù keát moät hieäp ñònh nhöùt trí nöôùc VN taïm thôøi chia ñoâi ôû vó tuyeán 17. Anh em boä ñoäi, caùn boä ta taäp keát, chôø 2 naêm sau (20-7-1956) seõ coù toång tuyeån cöû ñeå thoáng nhöùt ñaát nöôùc ..v...v... ÔÛ mieàn Nam, Myõ vaøo, cho tay sai Dieäm laøm toång thoáng. Chuùng choáng phaù hieäp ñònh. Thaønh ra khoâng coù toång tuyeån cöû. Ai cuõng bieát chuyeän aáy vaø coøn thaáy laïi hai ngoùn tay cuûa ngöôøi con taäp keát giaû töø ngöôøi meï ñöùng treân bôø nhoå moät mieáng coå traàu xuoáng kinh, laáy khaên raèn lau nöoùc maét vaø noùi: - Meï chôø, nhöng laâu laém chöù khoâng phaûi hai naêm ñaâu con ôi! Meï chôø! Trong tình hình ñoù, anh Phaïm Huøng laïi noùi vôùi toâi, cho toâi môøi, Döông Baïch Mai, Traàn vaên Giaøu, Huyønh Vaên Tieång, Löu Quyù Kyø ñeán gaëp anh ñeå cho ra tôø baùo Thoáng nhöùt. Anh Mai ñöôïc laøm chuû nhieäm. Löu Quyù Kyø phuï traùch lo nhöõng gì phaûi coù cho moät tôø baùo. Minh Tranh, Xích Ñieåu, Phan Thao, Nguyeãn Chaùnh Saéc..ñöôïc môøi, toå chöùc bieân uûy Löu Quyù Kyø bí thö, Phan Thao (con cuûa Phan Khoâi) laøm thö kyù toøa soaïn vaø Nguyeån Chaùnh Saéc quaûn trò. Rieâng toâi coù nhieän vuï “tinh thaàn” laø chaïy ngöôøi vieát baøi. Treân “Thoáng Nhöùt” soá 1 toâi xaõ luaän moät baøi töïc ñeà “Noåi daäy ôû mieàn Nam”. Ít laâu sau toâi ñöôïc giaáy môøi hoïp ôû soá 6 Hoaøng Dieäu. Coi ra nhö cuoäc hoïp 23 ngöôøi trong Ñaïi hoäi II. Vaøo ngoài, Voõ Nguyeân Giaùp ngoài ñaàu baøn chuû trì. Ung Vaên Khieâm ngoài tröôùc maët. Toà Höõ vaø Haø Huy Giaùp ngoài beân phaûi cuûa toâi. Lyù do cuoäc hoïp: tình hình boäi öôùc 20-7-1954 ñaët ra ñoái saùch cuûa Ñaûng ôû mieàn Nam. Toâi nhôù toâi noùi. “Baây giôø ñaát nöôùc chia laøm hai chòu bò phaân caùch laâu daøi. Moãi mieàn ñang coù nhieäm vuï caùch maïng khaùc nhau, daãn ñeán chieán löoïc saùch löôïc khaùc nhau. “Vaäy ta neân chia laøm hai ñaûng hai Maët traän vaø taát nhieân laø hai ngoïn côø”. Ung Vaên Khieâm voán ngöôøi ña caûm, laáy khaên chaäm nöôùc maét. Anh Giaùp hoûi laïi toâi: - Anh noùi raèng sôùm hay muoän gì nhaân daân mieàn Nam cuõng noåi daäy choáng Myõ-Dieäm? - Daï phaûi, ñoù cuõng laø keát luaän cuûa baøi toâi vieát treân “Thoáng Nhöùt” soá 1. Nhöng Löu Quyù Kyø laáy quyeàn bí thö bieân uûy maø boâi caâu aáy cuûa toâi ñi. Toâi coù noùi vôùi noù, nhôù noù hoài baùo Daân Chuùng:”Maøy laø thaèng con nít nay æ quyeàn boâi boû caùi caâu ñaéc nhöùt cuûa baøi baùo tao! Trong giôùi baïn thaân ngöôøi ta bieát veà lôøi phaùt bieåu cuûa toâi. Vaø chaéc laø Lyù Ban noùi laï vôùi La Quyù Ba. Chöù sao oâng ñaïi söù Taøu naøy cuõng bieát maø... Trong moät phieân hoïp Quoác hoäi oâng ta thaáy toâi, lieàn vaøo luùc nghæ giaûi lao, cho ngöôøi ñeán goïi toâi. Tay baét maët möøng nhôù nhöõng buoåi ñaùng “baùch phaân” ôû treân röøng Vieät Baéc, oâng ta noùi coù nghe toâi phaùt bieåu nhö vaäy neân oâng ta muoán khuyeân: - Puù in caùi. (nghóa laø: khoâng neân laøm nhö vaäy). Toâi cöôøi vaø noùi raèng toâi hieåu roõ nhaân daân mieàn Nam CUÛA TOÂI laém.


97

Chuùng toâi ñaõ töøng voïc ngheà baùo neân coi tôø Thoáng Nhöùt nhö nhaø beáp laøm moùn aên cho ñaøi phaùt thanh gôûi veà Nam. Sau xaõ luaän noùi ñoù, toâi vieát moät loaït baøi noái ñuoâi nhau vôùi töïa ñeà: “Laâu daøi ai seõ thaéng?” Hôõi oâi! Baø con ta phaûi chòu khoå cöïa laâu daøi. Ñieàu ñoù thaáy roài, maø phaûi vieát baøi ñoäng vieân nhöõng ngöôøi cha meï cho thoûa nhôù maø thoâi. Anh Toá Höõu bieåu laáy baøi naøy söûa “ai” thaønh “ta” roài ñöa cho nhaø xuaát baûn Söï Thaät. Luùc aáy Minh Tranh khoâng coøn taïi chöùc, neân baûn thaûo cuûa toâi laøm con coøng coïc laën. Raát laâu noù troài ñaàu leân trong moät quyeån saùch cuûa ngöôøi khaùc vieát. Toâi cuõng roäng loøng maø chaúng noùi gì. Thoáng Nhöùt khoâng phuïc vuï xieát, cho ñaøi noù ra raû haøng ngaøy. Chò Ngoâ Phuïng Aùnh (vôï cuûa Haø Maâu Nhai) laø coä gaùi “chaïy baøi” gioûi, ñaõ baét toâi vieát cho ñaøi, gaàn nhö ngaøy naøo cuõng coù baøi noùi voïng veà cho ñoàng baøo mieàn Nam, nhöùt laø chuû ñeà hoøa hôïp gia ñình... Phaûi chi chò Aùnh noùi duøm: - Hoài ñoù toâi ñoïc baøi cuûa Ngoâ Thò Thuøy gôûi chi chò Möôøi Hai. Coøn chuù Hoaøi Nam ñoïc nhöõng buoåi “noùi chuyeän vôùi thanh nieân, sinh vieân vaø hoïc sinh Saigon”. Ñeàu laø baøi cuûa chuù vieát. Toâi trôû veà vôùi phaän. Ban Vaên Giaùo aáy toàn taïi khoâng laâu. Vì söï ra ñôøi cuûa UÛy ban khoa hoïc maø phaûi coù Ban Khoa-Giaùo. Caùi ban thuaàn tuùy Ñaûng, Tuyeân giaùo khi xöa nay caét chöû “giaùo” maø cho Khoa-Giaùo vaø laáy teân Tuyeân huaán. Löôõng ban ñeàøu do ñoàng chí Toá Höõu laõnh ñaïo. Toâi tuy vöøa môùi bieát ngöôøi, töø Ñaïi hoäi II, nhöng toâi vui loøng ñöôïc Toá Höõu laø thuû tröôûng. Toâi cuõng coù lyù do maø lieân keát anh vôù Ñaëng Thai Mai, trong ñaàu toâi. Khi thôøi cuoäc ñöa toâi vaøo Hanoi, nôi toâi coù ñi thaêm laõo ñoàng chí uyeân baùc naøy. Toâi ñöùng ngoaøi raøo xöng teân, vaø ñöôïc “môøi vaøo”. Ngöoøi nhaø daãn toâi voâ taän giöôøng, anh ñang naèm bònh. Anh lieån bieåu chò: “Boû theâm moät caùi goái cho “thaèng naøy” naèm vôùi toâi. Toâi vöø a ngaõ ñaàu xuoáng goái laø quay qua chaøo: “Notre camarade Ñaëng Thai Mai” Anh laáy tay voã voã treân ngöïc toâi vaø noùi nghe raát nhoû: - Hoài ñoù ñoïc Le Peuple thaáy tuïi baây vui möøng baùo tin tao ñaéc cöû (daân bieåu Trung kyø) cuûa ñoàng chí Ñaëng Thai Mai cuûa chuùng ta. Baây giôø nghe nhaéc laïi tao...Maøy laø Nguyeãn vaên Traán ñaây haû? Naèm chôi vôùi tao moät luùc roài veà. Gaëp Toá Höõu, toâi nhaéc anh nhôù, moät laø lôøi noùi nhö meänh leänh cuûa baùo Daân Chuùng ñoái vôùi caû nöôùc, hai laø söï troïng voïng cuûa baùo Daân Chuùng ñoái vôùi anh, trong lôøi giôùi thieäu tôø baùo “Môùi” cô quan cuûa Thanh nieân daân chuû, coù Toá Höõu trong ban bieân taäp. Toâi tin laø anh nhö Ñaëng Thai Mai ñoái vôùi toâi. Voâ ra thaáy maët, laàn naøo gaëp toâi, nhaø thô cuõng coù lôøi trìu meán! Toâi thöông meï, neân raát quí anh taùc giaû cuûa

BAÀM ÔI!

Ai veà thaêm meï queâ ta Chieàu nay coù ñöùa con xa nhôù baàm


98

Baàm ôi! coù reùt khoâng baàm Heo heo gioù nuùi, laâm thaâm möa phuøng

Baàm ra ruoäng caáy baàm rung Chaân loäi döôøi buøn tay caáy maï non

Maï non baàm caáy maáy ñon Ruoät gan baàm laïi thöông con maáy laàn

Möa phuøn öôùt aùo töù thaân Möa bao nhieâu haït thöông baàm baáy nhieâu

Baàmôi sôùm sôùm chieàu chieàu Thöông con baàm chôù lo nhieàu baàm nghe

Con ñi traêm nuùi ngaøn khe Chöa baèng khoù nhoïc taùi teâ loøng baàm

Con ñi ñaùnh giaëc möôøi naêm Chöa baèng khoù nhoïc ñôøi baàm saùu möôi

Con ra tieàn tuyeán xa xuoâi Yeâu baàm, yeâu nöôùc caû ñoâi meï hieàn Nhôù thöông con baàm yeân taâm nheù Baàm cuûa con, meï Veä quoác quaân

Con ñi xa cuõng nhö gaàn Anh em ñoàng chí quaây quaàn laø con

Baàm yeâu con yeâu luoân ñoàng chí Baàm quí con, baàm quí anh em Baàm ôi! lieàn khuùc ruoät meàm

Coù con coù meï coù theâm ñoàng baøo Con ñi moãi böôùc giao lao

Xa baàm nhöng laïi coù bao nhieâu baàm Bao baø meï töø taâm laøm meï Yeâu quí con nhö ñeû con ra Cho con naøo aùo naøo quaø

Cho cuûi con söôûi cho nhaø nghæ ngôi Con ñi con lôùn leân roài

Chæ thöông baàm ôû nhaø ngoài nhôù con Nhôù con baàm nheù ñöøng buoàn

Giaëc tan con laïi veà luoân vôùi baàm Meï giaø toùc baïc hoa raâm

Chieàu nay chaéc cuõng nghe thaàn tieáng con (1948) “Baàm ôi” nhöùt ñònh laø phaûi ñöôïc vieát moät choã xöùng ñaùng trong loøng toâi, trong taäp saùch “Vieát cho Meï vaø Quoác hoäi” naøy. Vaø baàm ñöôïc môøi ñaây, laø ñeå cho baàm nghe: Chò kia nhôø Phaïm Minh Giaùm daãn ñeán gaëp toâi. Chò noùi:”Choàng em laø Döï, nhaø vaên vieát cheøo ñaõ cuøng vôùi baùc Giaùm hoïc “Boán con moät”. Choàng em vöøa môùi maát naêm ngoaùi.


99

Toâi nuoâi daïy hai ñöùa con. Thaèng lôùn naêm roài thi vaøo Baùch khoa. Laøm baøi 38 ñieåm. Nhöng noù khoâng ñöôïc laáy vì ñòa phöông ñaõ ghi trong lyù lòch cuûa noù laø con cuûa Nhaân vaên-Giai phaåm. Naêm nay ñeán thaèng em. Cuõng thi Baùch khoa. Ñieån ñaït tôùi nhöõng 39. Maø cuõng coi nhö khoâng ñöôïc ñoû. Sao giaän cha, ñaùnh con toäi nghieäp vaäy? Baùc coi laøm sao cöùu chaùu vôùi! Toâi bieåu: - Ngaøy mai chò chít khaên tang ñi ñeán oâng Toá Höõu. Nhaø oång kia. Roâì chò noùi nhö chò noùi naõy giôø. Coù ñieàu coi laïi soá ñieåm cuûa chaùu. Noùi cho thaät ñuùng. Oâng Toá Höõu coù hoûi...chò noùi toâi bieåu. Anh Giaùm coù noùi teân toâi cho chò bieát khoâng neù? - Toâi chaéc oâng Toá Höõu seõ coi nhö chò laøm vaäy laø hoûi: “Kính thöa oâng, oâng coù meï khoâng?” maø lònh cho toâi noùi vôùi nhaø tröôøng nhaän cho con hai vôï choàng anh Döï ñöôïc vaøo. Keát quaû y nhö vaäy. Quaû laø: “Baàm nghe baàm cuõng muûi loøng”. Moät caùi Vuï, trong moät caùi ban cuûa trung öông Ñaûng nhö vaäy coù hai chöùc naêng. Chöùc naêng moät, laø theo doõi. Theo doõi tình hình cuûa caùc cô quan thuoäc heä thoáng nhaø nöôùc naèm trong quyû ñaïo cuûa mình. Nhö Vuï Giaùo duïc theo doõi Boä Giaùo duïc. Chöùc naêng hai, laø tham möu. Giuùp boån ban laøm theo möu cuûa Ñaûng ñeå Ñaûng coù ñöôøng loái, chuû tröông chính saùch cho cô quan nhaø nuôùc. Vaøo choán aáy toâi noùi thaàm: con deâ bò coät, chuû nhaø coù boû oâ roâ, coù keøn gì cuõng phaûi aên. Vaø toâi “an taâm coâng taùc” vôùi nhöõng baûy anh em chia ñòa baøn ra maø theo doõi. Ñeå cho ban coù baám nuùt laø phaùt thanh lieàn. Thöïc ra Ñaûng coù baøy chuyeän laøm haø röùa cho bieân cheá quaù ñoâng ngöôøi, ít thaáy ngöôøi naøo thöông haïi ngaân quyõ cuûa nhaø nöôùc. Chuùng toâi laøm tham möu cho Ñaûng veà coâng taùc giaùo duïc. May quaù Toá Höõu laø ngöôøi laõnh ñaïo ñaõ ñeå ra nhieàu coâng söùc baøy veõ vaø giuùp ñôõ neân chuùng toâi cuõng laøm neân coâng traïng, laøm coù caùi ñöôïc ngöôøi ta khen. Nhö: *Veà caûi caùch giaùo duïc Toá höõu gaàn nhö ñaõ caàm tay caû vuï chuùng toâi ñeå vieát ra ñeà aùn “to tieáng” naøy. Toâi tieáp nhaän söï caûi caùch giaùo duïc qua caùi ñaûng tính töï phaùt maø thoâi. toâi nghó giaûn ñôn raèng moãi cheá ñoä ñeàu coù neàn giaùo duïc cuûa noù. Cheá ñoä phong kieán khoâng noùi “nhöùt töû thoï hoaøng aân, toaøn gia höôûng thieân loäc” ñoù sao? Baây giôø tôùi cheá ñoä ta, thì taát nhieân phaûi caûi caùch neàn giaùo duïc cuõ. Ngöôøi trí thöùc baïn toâi laø Taï Quang Böûu ñaõ cöôøi toâi laø thaèng nhoû thoåi keøn khoâng cho ngöôøi lôùn nguû. Toâi cuõng ñaõ bieát noùi laïi raèng: “Toâi laø ñöùc hoïc troø coù diploâme. Ngaøy xöa ngöôøi ta, daân vaø nhaø nöôùc ñeàu vui möøng maø goïi noù laø baèng caáp “thaønh chung”. Nghóa laø “ñöôïc roài”, ñuû laøm ngöôøi giuùp vieäc cho nhaø nöôùc. Vaäy maø coù moät thaèng taây teân Dourneau laøm oâng ñoác tröôøng Gia Ñònh, ñeà nghò chính phuû thuoäc ñòa neân theo caùi manuel, saùch giaùo khoa cuûa noù soaïn, daïy 500 chöõ Phaùp, ñuû cho ngöôøi baûn xöù laøm moät secreùtaire. Chöù daïy chi nhieàu, nhö chöông trình cuûa baèng


100

thaønh chung, laïi coøn chöông trình tuù taøi nöõa- chæ ñeå taïo ra lôùp ngöôøi choáng laïi söï ñoâ hoä cuûa nöôùc Phaùp. Toâi hieåu muïc ñích cuûa caûi caùch giaùo duïc laø ñaøo taïo caùn boä theo yeâu caàu cuûa chính trò vaø kinh teá. Maø khoå! Veà chính trò thì toâi mô mô maøng maøng. Chöù veà kinh teá thì toâi muø tòt. Vaäy thì thöa anh, thoâng caûm chaáp nhaän ñieåm trung taâm cuûa ñeà aùn caûi caùch giaùo duïc cuûa toâi laø “tieân hoïc leã, haäu hoïc vaên”. Leã maø toâi noùi ñaây laø chuû nghóa Maùc-Leânin, haõy ñen daïy noù cho maøy roài tôùi hoïc troø. Ít ra thì toâi cuõng giöõ ñöôïc Ñaûng tính. Toâi noùi theâm moät chuyeän manh muùng. Ñaây laø buoåi hoïp cuûa Boä Chính trò ñeå xeùt ñeà aùn caûi caùch giaùo duïc. Phaïn vaên Ñoàng chuû trì. Vuï cuûa toâi cuõng ñöôïc döï ngoài sau löng thuû tröôûng cuûa mình. Veà phía Boä Giaùo duïc coù Nguyeãn Khaùnh Toaøn bí thö ñaûng ñoaøn vaø caû boä saäu. Vaøo hoïp. Ñaùng leõ bí thö ñaûng ñoaøn Boä Giaùo duïc laø Nguyeãn Khaùnh Toaøn phaûi trìng baøy vaø baûo veä ñeà aùn. Anh laïi thöa: vì ñeà aùn naøy do Vuï giaùo duïc thaûo neân nhôø Vuï tröôûng Giaùo duïc trìng baøy. Chuû toïa ñang phaân vaân, anh Toá Höõu noùi:”Laøm vaäy sao phaûi, vaán ñeà naøy raát quan troïng ñaûng ñoaøn, maø coøn ñích thaân bí thö phaûi baùo caùo, ñeå coi ñoàng chí phuï traùch naém vaàn ñeà tôùi ñaâu. Thoâi thì, laàn naøy toâi cho möôïn ñoàng chí Vuï tröôûng cuûa toâi ñeå trình baøy. Vaø laàn sau khoâng ñöôïc nhö theá nöõa”. Toâi nghe maùt ruoät, trìng baøy baèng gioïng vaên vuiveû. Keå chuyeän ñoù, yù toâi: “Töø ñaàu chí cuoái toâi khoâng taùn thaønh söï toå chöùc nhöõng caùi gì goïi laø ban ñeå theo doõi vaø tham möu cho ñaûng. Anh xem nhö ñoái vôùi giaùo duïc, coù Vuï giaùo duïc cuûa ban khoa giaùo, coù boä phaän trong ban toå chöùc, coù ngöôøi trong ban bí thö, coù phoøng gì ñoù, gì ñoù ôû phuû Thuû töôùng, coù Uûy ban keá hoaïch Nhaø nöôùc (khoâng bieát toâi keå coù soùt khoâng). Thöû nghæ ta coù Boä tröôûng Giaùo duïc laø nhaø trí thöùc Nguyeãn vaên Huyeân, coù vieäc gì veà giaùo duïc thì “baét “ oâng laøm. Côù chi laïi coù Nguyeãn Khaùnh Toaøn, coù toâi? Laøm cho ngöôøi phuï traùch hoùa ra buø nhìn, trong cheá ñoä voâ traùch nhieäm, nuoâi saâu moït coâng quyõ laøm cho ngöôøi trí thöùc ngoaøi ñaûng hoå phaän. Nhieàu phen, trong giôùi laûnh ñaïo cuûa ñaûng cuõng coù ngöôøi ñeà nghò boû nhöõng caùi ban aáy vaø “cheá ñoä ñaûng ñoaøn” ñi. Nhöng vì töï aùi chaêng? Vì deïp boû cô quan thì con ngöôøi hoá ñaâu maø choân hoï? Cho neân nhö baø laõo coù caùi raêng lung lai maø khoâng nôõ nhoå. * Veà thanh nieân lao ñoäng XHCN Khi ñem nghò quyeát Caùi caùch giaùo duïc ra khai thoâng, Toá Höõu coù noùi trong hoäi ñoàng nhaø nöôùc, thì nhieàu vò quan to phaùt bieåu- noùi cho coù noùi-nghe ra khoâng hôn phuï huynh hoïc sinh. Nhöng truyeån giaûng vôùi ngöôøi trong ngheà Toá Höõu coù noùi tôùi “Naêm keát hôïp” nhö keát hôïp giöõa chính trò vaø vaên hoùa, keát hôïp giöõa khoa hoïc hieän ñaïi vaø kinh nghieäm quaàn chuùng. Baây giôø laâu quaù roài, toâi nhôù khoâng heát. Vaû chaêng muoân vieäc trong ñôøi ñeàu quan heä chaèng chòt vôùi nhau ñeán quyû loâ-gích hoïc cuõng khoâng gôû ra ñöôïc nuùt roái. Neân toâi cöù maën moøi vôùi lôøi thuû tröôûng noùi, laøm ngöôøi cuûa Nam kyø 136 thöù ñaïo, laøm moät ñaïo sö, ñöùc thaày nhaém maét ñöa moät ngoùn tay, ñaïo sö ta beøn taùn ra traêm thöù. Toâi (töùc laø chuùng toâi) vieát ra baøi Naêm keát hôïp trong giaùo duïc. Baøi ñöôïc caùc baùo ñaêng. Caùc ñòa phöông giaùo duïc laém môøi toâi giaûng coi nhö toâi bieát laøm coâng taùc giaùo duïc laém.


101

Ai khoâng bieát thì bieát chôi. Maáy ngöôøi taäp keát nhôù laïi. Vuï “nhaûy” bôø Hoà.. Daï thöa toâi noùi “nhaûy” ñaây laø “nhaûy ñaàm”. Toâi noùi töø hoäi nghò Geneøve 1954 anh Nguyeãn Khaéc Vieän ngöôøi cuûa phong traøo thanh nieân VN ôû Paris coù sang Geneøve maø xin chæ thò ôû beân nhaø, thì ñöôïc daën doø, anh em naøo hoïc xong neân veà nöôùc, maø mieàn Baéc ñaõ ñöôïc ñoäc laäp roài. Anh em mieàn Nam cuõng khoâng ñöôïc veà Saøi Goøn maø ñeàu phaûi veà Haø Noäi ñeå laøm moät caùi tuû kieáng. A! laàn löôït trí thöùc ta ôû nöôùc ngoaøi veà laøm “tuû kieáng” ñeå...? Chaéc laø ñeå chöng sô vôùi Ñoâng Nam AÙ vaø Saøi Goøn chôi! Vieäc aáy con quyû khoâng cho pheùp poot hoc ergo propter hoc noùi raèng hoï veà nöôùc sinh ra vuï nhaûy ñaàm ôû bôø Hoà. Thoâng taán xaõ “keát hôïp” vôùi Hoäi Nhaø baùo môû lôùp daïy nhaûy vaøo toái thöù baûy, ruøa döôùi hoølòch söû ngoù leân coi. Ñaây laø vaøo 1961. Hôõi oâi! Haø noäi cuûa ta 1959 thònh vöôïng ñeán ñoãi (cuûa noù) möôøi naêm sau HCM maát, thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng mong öôùc laøm sao Haø Noäi 70 ñöôïc nhö 59 thì töôi quaù roài. Naêm 59 toâi coøn ôû Thaùi Haø aáp moät ly nöôùc mía noùng coäng vôùi moät tröùng gaø giaù coù 4 xu. Vaø cuõng nôi naøy, naêm sau toâi vaøo Haø Ñoâng löûa ñoàng leân raàn raät. Ngöôøi noâng daân ñoát mía laøm cuûi gaùnh ñi baùn. Caûi caùch ruoäng ñaát laøm cho saûn xuaát nhö treû con ñöùng chöng. Roâi caûi taïo tö saûn ñaùnh caùi ñoøn cuûa noù laøm cho kinh teá hoùa ra caùi gì luùc aáy khoâng coù lôøi vaên taû vì Nhaân vaên-Giai phaåm ñaõ bò ñaùnh queïp. Mieàn Baéc vaãn cöù ngheøo, ngheøo. Ñaõ laø Cs thì heát tình, maø coøn laø cheäc nöõa thì haûo haùn, vaäy neân Chu Aân Lai noùi ngay khi oâng sang thaêm ñaát nöôùc ta, moät caùch chí tình vaø haûo haùn: “Ta phaûi bieát laøm ra maø aên, chöù khoâng leõ ngöûa tay maø xin hoaøi”. Trong tình hình nhö vaäy Ñoaøn Thanh nieân CS ñaõ coù chuû tröông laøm ra Tröôøng Thanh nieân lao ñoäng XHCN. Vaø ngöôøi ñaë traùch laø anh Ngoaïn. Toâi ñaõ ñöôïc Ban Khoa Giaùo giao toâi cho ngöôøi thanh nieân aáy bò oâng thuû töôùng Trung Quoác kheâu leân ngoïn ñeøn daàu töï haøo daân toäc.. Vaø anh ñaõ cuøng toâi nghó veà söï phaùt trieån kinh teá coù maïnh meõ môùi sôùm “cheøo ñoù” qua tôùi beán CNXH. Nhaõn tieàn laø yeâu thöông thanh nieân xung noâng thoân maø cheá ñoä naøo cuõng boû quaân, hay kho6ng lo cho ñaày ñuû. Tröông thanh nieân lao ñoäng XHCN naøy laø söï keáthôïp raát huøng bieän giöûa chính trò vaø kinh teá, giöõa hoïc vaø laøm. Noù coù muïc tieâu sôùm ñem hoïc thöùc vaø khoa hoïc veà noâng thoân, sôùm giaûi quyeát söï caùch bieät giöõa thaønh thò vaø noâng thoân... Teát naêm naøo ñoù anh Ngoaïn vaø caû nhaø tröôøng coäng coù toâi vieát moät baøi toång keát. Noù ñöôïc ñoïc leân ñaøi. Anh Nguyeãn Vaên Taïo nghe caùi gioïng vaên maø khen toâi. * Veà vaán ñeà giaùo duïc ôû mieàn Nuùi Toâi laø ñaïi bieåu quoác hoäi cuûa ñòa phöông “Saøi Goøn-Chôï Lôùn”. Toâi coù hai yù kieán ñöôïc thaûo luaän ôû toå. Moät laø: nhìn nhaän quyeàn töï trò ôû mieàn Nuùi. Tính nhaân vaên cuûa vaán ñeà naøy deã thaáy quaù. Nhöng vaán ñeàø cuûa toâi khoâng ñöôïc ñöa ra hoäi truôøng. Hai laø: boû caùi goïi laø daân toäc Kinh. Trong toå toâi noùi gay gaét, khoâng coù daân toäc naøo laø daân toäc Kinh heát.


102

“Kinh” laø khaùi nieäm duøng ôû “cöïc ñoái laäp” vôùi khaùi nieäm “mieàn nuùi”, “thieåu soá”, cuûa maáy oâng noäi Baéc Haø ñaët ra vôùi tinh thaàn coi reû, kyø thò bao nhieâu daân toäc khaùc treân ñaát nuôùc VN ta. Vaán ñeà naøy cuõng bò daäp luoân. Toâi coù hai tö töôûng töï do trong ngöôøi maø ñi mieàn nuùi, trong dòp thi haønh Caûi caùch giaùo duïc vaø “tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm Mieàn Nuùi” vöøa aên leã khaùnh thaønh. Nhôø coù tö tuôûng khoaûng khoaùt neân toâi phaùt hieän nhaïy beùn: hieäu tröôûng tröôøng naøy laø anh Tuaát, ngöôøi maø toâi coù noùi laø töø beân Anh veà ñöôïc döï lôùp Ñaïi hoïc nhaân daân, hieäu phoù laø moät khu uûy vieân khu Vieät Baéc. Toâi la leân:”AÁy cheát cho ñaïi hoïc sö phaïm Mieàn Nuùi roài” Toâi töï tay thaûo moät keá hoaïch “phaùt trieån giaùo duïc mieàn nuùi”, caàm sang baùo caùo vôùi Toá Höõu vaø xin ñi. Anh Toá Höõu raát baèng loøng, coøn cho ñieän cho Leâ Lieâm uûy vieân trung öông thöù truôûng Boä Giaùo duïc bieát, vaø ñieän cho ñoáng chí Duïc Toân phoù bí thö thöôøng tröïc cuûa Khu bieát. Anh Duïc Toân laø ngöôøi Taøy (luùc ñoù coøn goïi laø Thoå nhö Chu Vaên Taán) laø ngöôøi noùng tính, caùn boä cao caáp ôû Haø Noäi nhieàu ngöôøi sôï gaëp anh. - Thöa anh coù Vuï truôûng Vuï Giaùo duïc Ban Khoa giaùo Trung öông xin vaøo gaëp anh. Nguôì thuôøng tröïc ñaët maùy xuoáng vaø noùi “môøi ñoàng chí vaøo moät mình, coøn nhöõng ñoàng chí ñi theo toâi seõ lo choã nguû vaø aên”. Treân ñöôøng ñaát nuùi, hai beân caây raäm raïp toâi ñi voâ theo anh thöông tröïc chæ. Ñi ñöôïc ñoâi möôi böôùc, toâi thaáy coù ngöôøi ñi ra, tay caàm moät tôø giaáy gaëp coù ôùt chín thì haùi boû vaøo. Duïc Toân möõng rôõ vaø noùi:”Toâi haùi moät môù ôùt röøng naøy, cay laém cho anh ñem veà Haø Noâò maø aên!” Vaø phoøng anh uoáng cheùn traø ñaäm raát ngon (Ñaây laø Baéc Thaùi maø!) Toâi vöøa noùi vöøa raát tieác veà nhaân söï laõnh ñaïo cuûa ñaïi hoïc sö phaïm neân ñoàng chí Toá Höõu sai toâi leân xin loãi caùc anh. Duïc Toân nghe toâi lieàn noùi nhö heùt: - Hoï khinh ngöôøi mieàn nuùi chuùngtoâi laém. Hoï noùi chuùng toâi khoâng laøm hieäu tröôûng noåi. Hoï xin ngöôøi, chuùng toâi cho moät oâng trong thöôøng vuï cuûa khu theá maø hoï boá trí cho laømhieäu phoù maø coøn laø hieäu phoù phu ïtraùch tieáp teá nöõa môùi töùc chôù! Toâi thöa: - Vieäc ñaõ lôõ roài, söûa ñoåi khoâng tieän cho coâng taùc cuûa nhaø tröôøng, seõ thieät haïi cho söï ñaøo taïo caùn boä giaùo duïc cho ñoàng baøo mieàn nuùi chuùng ta. Anh Toá Höõu coù bieåu Leâ lieâm leân theo toâi nhaän söï ñaùng tieác. Toái nay anh cho moät cuoäc hoïp, toâi seõ baùo caùo vôùi khu yù kieán cuûa toâi veà phaùt trieån giaùo duïc mieàn nuùi. Coù giaän laø giaän ai kia chöù laøm sao laïi giaän toâi, toâi laïi næ non, anh Duïc Toân cho keâu hai caùn boä cuûa Vuï toâi, cuøng aên cômthòt röøng, uoáng röôïu thuoác... Toái laïi anh Leâ Lieâm hæ haû qua truoâng vôùi Duïc Toân. Taát nhieân laø bòbaàm daäp. Sau ñoù toâi ñöa cho Chu Vaên Taán boán trang giaáy coù chöõ vieát tay ñeå anh coi vaø theo doõi toâi trình baøy keá hoaïch phaùt trieûn giaùo duïc mieàn nuùi. Toâi noùi: - Toâi coù ñöa cho ñoàng chí Toá Höõu ñoïc cho bieát, yù kieán ñaây laø cuûa rieâng toâi, cuûa moät ngöôøi mieàn Nam ra ñaây coâng taùc muoán ñoùng goùp cho anh em mieàn nuùi. Toâi khoâng muoán ban Khoa Giaùo bò buoäc vaøo traùch nhieäm naøy. Vì toâi noùi ñaây tröôùc heát laø vôùi tö


103

caùch moät ñaïi bieåu Quoác hoäi veà Quyeàn töï trò cuûa Mieàn Nuùi coi nhö nhaân quyeàn cô baûn, trong cheá ñoä ta ñang nguyeân xaây döïng CNXH. Hoâm nay toâi töø caùi yù ñoù maø noùi veà vaán ñeà giaùo duïc. Toâi ñaõ noùi veà ngoân ngöõ daân toäc vaø xin khu uûy haõy cho in vaàn chöõ Taøy, qui ñònh töø lôùp vôõ loøng treû em hoïc bao nhieâu giôø chöõ Taøy, bao nhieâu giôø chöõ Vieät. Toâi noùi tôùi söï baét buoäc coâ thaày ôû Haø Noäi leân phaûi hoïc tieáng, vieát chöõ Taøy. Khu uûy khuyeán khích söï laäp gia ñình “xuoâi ngöôïc”. Toâi noù veà söï ñònh cö, noùi veà söï baûo veä röøng ñeå laøm giaøu cho Töï trò Vieät Baéc. Toâi noùi veà ngheà deät cuûa ngöôøi daân toäc, veà söï troàng boâng coâng ngheä hoù saûn phaåm cheø Baéc Thaùi coù tieáng. Toâi coøn noùi nhieàu nöõa nghe vui laém maø phaûi coù nghó tôùi ñeå laøm keá hoaïch laâu daøi. Trong buoåi noùi chuyeän ñoù, coù luùc Chu Vaên Taán laáy maáy tôø giaáy baûn thaûo keá hoaïch, uùp vaøo ngöïc khen: “quyù laém, quyù laém”. Trong phuùt giaûi lao, anh Duïc Toân khen toâi vôùi moïi ngöôøi: “Naêm ngoaùi khu uûy coù cho moät soá boán naêm chuïc lao ñoäng tieàn tieán xuoáng chôi Haø Noäi vaøo dòp Quoác Khaùnh. Ñem gôûi ôû truôøng Ñaïi hoïc Nhaân daân, ñoàng chí traán töø choái vaø baûo caùn boä thöa laïi, neáu cho aên vôùi cheá ñoä 30 ñoàng, thì nhaø tröôøng seõ doïn moät phoøng 4 ngöôøi maø tieáp khaùch. Chöù khoâng nôõ cho anh em mieàn nuùi ñi vieáng thuû ñoâ maø aên uoáng teä baïc quaù. Aên caùi möùc 18 ñoàng, hoï ôû nhaø hoï aên coøn hôn. Toâi nghó coù phaàn thua ñoàng chí Traán, neân xin nhaø tröôøng haõy cho ñoàng baøo mieàn nuùi aên theo cheá ñoä 30 ñoàng”. Sau ñoù ñi hoïp Trung öông, Chu Vaên Taán coù noùi:”Neáu Trung öông maø coù nhieàu Vuï truôûng nhö ñoàng chí Traán thì toát bieát chöùng naøo!” Chaéc Chu Vaên taán coøn caûm kích caâu noùi cuûa toâi. Soá laø, saùng hoâm sau buoåi hoïp aáy, Chu Vaên taán coù ñi cuøng anh em chuùng toâi qua Ñoàng Baåm coi ngöôøi ta troàng, saáy traø. Anh cho anh em moãi ñöùa moät kyù “moùc caâu”. Phaàn toâi ñöôïc anh daãn vaøo nhaø moät baø laøm “cheø lam”, laø cheø ñoït laáy treân nuùi cao, queát thaønh nhö boät deûo, boû vaøo oáng nöùa, treo daøn beáp, ñuùng ngaøy ñuùng thaùng, muoán uoáng cheø aáy, phaûi caïy töø oáng nöùa, thaùi thaønh laùt moûng, ñem ñi sao, roài “pha traø”. Baø cuï nghe oâng lôùn cuûamình hoûi, baø löïa choïn moät hoài, laáy ra moät oáng. noùi gì cuõng khoâng baét ñöôïc baø cuï caàm tieàn anh Taán ñöa. - Khoâng maáy khi ñöôïc cuï ñeán nhaø, caû naêm aên khoâng heát. Anh Taán trao oáng cheø lam cho toâi vaø noùi: - Nghe anh noùi ôû Haø Noäi anh thua ngöôøi ta veà cheø, caàm caùi naøy veà môøi hoï uoáng chôi cho bieát. Cheø Thanh Taâm so vôùi noù chæ laø ñeå uoáng giaûi khaùt maø thoâi! Toâi noùi veà tình thöông cuûa anh Phaïm Huøng. Ñaùm chaùu hoïc sinh mieàn Nam ôû Chöông Myõ baùn heát aùo boâng vaø deùp maø aên. Baáy giôø trôøi reùt, ñeå chuùng noù cheát reùt hay sao? Toâi chaïy leân xin Phaïm Huøng. Anh ñöa tieàn ra vaø noùi:”Ñaây laø tieàn baûo hoä ñeâ, toâi phaûi xin Baùc maø cho chuùng noù moät laàn maø thoâi nghe!” Toâi nghó ai khaùc xin thì cuõng ñöôïc, vì laø vieäc chung. Coøn tình thöông cuûa baùc Toân Ñöùc Thaéng vôùi toâi ñaây môùi thaät tình rieâng. - Ñi ñaâu giôø naøy ñaây anh Hai? Baùc Toân hoûi.


104

- Daï thöa chaùu ñi coâng taùc treân Hoøa Bình veà. Nghe ñoäi Campuchia ra, ba giôø chieàu ñaù treân saân coät côø. Toâi ñeán môøi baùc. - Thoâi ñi nha. Coù muoán xin veù vaøo saân thì noùi. Maø hoài ñoù tôùi giôø ngöôøi ta coù gôûi giaáy môøi coi ñaù banh cho Phoù chuû tòch nöôùc naøy ñaâu! Thoâi thì cuõng chieàu loøng, sôï “anh hai” phieàn. Hai giôø röôõi keùm maáy phuùt. Caùi Coátmoâvich chôû baùc Toân vaø ngöôøi baûo veä laø toâi, voâ saân Mangin. Ban toå chöùc raát möøng ñoùn-ñöa naêm saùu tay ñôõ baùc. Coøn thì hoï laéc ñaàu:”Khaùn ñaøi coù baûo veä roài” cho toâi ñaønh ñi xuoáng ñöùng khoanh tay uùp leân voøng raøo cuûa saân. Boãng Tröông Taán Böûu ñi ngang, toâi keâu: - Böûu, Böûu, ñöa caùi ñuoâi caù ñaây ! Toâi laáy ñuoâi caù caøi vaøo ve aùo, ñaøng hoaøng loït vaøo saân coi nhö ngöôøi cuûa ban traät töï. Toâi ñi ngang qua khaùn ñaøi, nhìn leân vaø naâng caùi ñuoâi caù cho baùc Toân xem. Baùc cöôøi. Ngöôøi ta ñoïc dieãn vaên coù giôùi thieäu moät khaùn giaû quan troïng: Baùc Toân phoù chuû tòch nöôùc. Troïng taøi cho traän banh baét ñaàu. Chöøng non 5 phuùt toâi nhìn leân khaùn ñaøi, baùc Toân ñaõveà roài. Coù khi lòch söû ghi vì tình höuõ haûo giöûa 2 nöôùc maø phoù chuû tòch nöôùc VNDCCH ñaõ tôùi döï traän ñaù banh höõu nghò VN-Campuchia. Laøm sao ai bieát ñöôïc baùc Toân ñi ñoù laø ñeå ñöa toâi loït vaøo saân banh. Toâi muoán noùi ñaây laø nhöõng tình thöông maø ít ai nhaän ñöôïc. Toâi keå loän xoän. Anh coù nghe anh Kim Ngoïc, bí thö Vónh Phuù? Laø ngöôì thöù nhöùt ñeà xuaát ra chuû tröông khoaùn saûn phaåm thay cho hôïp taùc hoùa noâng nghieäp. Anh bò Tröôøng Chinh pheâ bình roài “laøm kyû luaät”. Kim Ngoïc cuõng laø ngöôøi noùng tính, maø caùn boä trung öông raát ngaïi gaëp. Vaø vì coù chuyeän phaûi gaëp cho neân an uûi toâi. Chuyeän gì? Chuyeän xin ruùt caùi lònh cuûa Uûy ban Vónh Phuù caám khoâng chaáp chöùa “tröôøng hoïc sinh mieàn Nam” ôû trong thò traán, thò xaõ, gaàn nhöõng nôi coù vöôøn caây aên quaû. Toâi ñeán gaëp vaø vì caùc chaùu maø heát söùc nhoû nhoi xin boû lònh aáy ñi. Vì, chöa noùi laø caùc chaùu chæ coøn ñöôïc ôû trong röøng saâu, maø noùi veà lôøi vaên aáy laø cuûa ngöôøi choïc thuù döõ. Anh Kim Ngoïc cuõng coù nghe tieáng toâi, nhöõng laàn ñi noùi veà “naêm keát hôïp” ôû Vónh Phuù toâi coù khen chuû tröông khoaùn saûn phaåm laø laøm cho noâng daân coù gaïo aên. Cho neân toâi noùi naêng vôùi Kim Ngoïc cuõng deã vaø ñöôïc ñaõi côm ngon. Noùi maø nhôù böõa côm cuûa Leâ Quyù Quyønh. Chaáp haønh söï nhaäp hai tænh Haûi Döông vaø Höng Yeân laøm moät Haûi Höng, laøm cho dö thöøa nhaø cuûa cô quan cuûa Höng Yeân. Ban Thoáng nhöùt muoán xin cô ngôi aáy ñeå laøm moät tröôøng cho hoïc sinh mieàn Nam. Hoï baøn vôùi Toá Höõu ñoàng yù. Hoï döï ñònh gôûi moät phoù ban daãn ñaàu moät ñoaøn xuoáng Haûi Döông ñeå gaëp bí thö tænh uûy Haûi Höng. Toà Höõu nghe vaäy coù goùp yù kieán: - Sao khoâng nhôø anh Traán ñi cho? Tieáng ñaùp laïi laø: moät phoù ban, khoâng hôn moät vuï tröôûng sao? Ñoaøn cuûa ban Thoáng nhöùt maø tröôûng ñoaøn ñang trong tình traïng thôû oxy. Xuoáng Haûi Döông xin gaëp bí thö tænh uûy Haûi Höng. Anh em trong cô quan “phoân” cho bí thöa cuûa


105

hoï ñang coi cho daân tình ñaép ñeâ ñang bò vôõ vaø noùi khaùch chôø. Chôø hai ngaøy oâng bí thö khoâng veà. Maø maáy tuùi oxy ñaõ xeïp. Ñoaøn ñaønh phaûi ruùt veà. Toá Höõu hoûi: sao? Baùo caùo: vaäy, vaäy. Toá Höõu thoát:”Thì toâi ñaõ noùi neân ñeå cho anh Baûy ñi”. Ñoaøn ñaõ trang bò ñaày ñuû oxy laïi ra ñi coù cho toâi theo. Xuoáng Haûi Döông toâi coù noùi anh em goïi ñieän (noùi nhoû thoâi) laø coù anh Nguyeãn Vaên Traán xuoáng. Anh em noùi vôùi ñoaøn chôø toái ñoàng chí bí thö seõ veà. Vaø anh em ñöôïc lònh quay moät con heo côõ 15,16 kyù (nhaø nöôùc Lyù Ban caám gieát lôïn döôùi 50 kyù). Anh Quyønh trong aùo quaàn öôùt suõng, nghe phoù ban Thoáng nhöùt trình baøy, vaø ñoàng yù ngay. Anh noùi theâm:”Ñeâ vaù chöa xong, toâi coøn trôû ra ñoù nöõa”. Saùng mai toâi cho anh em höôùng daãn ñi xem cô sôû. Coøn anh Baûy ñaõ bieát choå ñoù roài thì...ñi theo ñoaøn veà Höng Yeân hay laø theo toâi chôi! Toâi ngaû ngoân: - Daï thöa “laø” theo anh! Laùt nöõa aên heo quay ñaõ. Toá Höõu bieát ngöôøi vaø nhaân haäu maø toâi suy laø coù thöông toâi. Hoâm kia ñaïp xe leân nhaø rieâng cuûa töôùng Leâ Thieát Huøng ñang naèm döôõng bònh. Vì anh laø ngöôøi phuï traùch neân phaûi xin tröïc tieáp ôû anh moät cô quan gì ñoù cuûa quaân ñoäi boû khoâng. Thaáy toâi böôùc voâ phoøng anh toác chaân ngoài daäy. Toâi böôùc tôùi theo ngoùn tay anh chæ, ngoài xuoáng caïnh giöôøng, noùi lyù do gaëp maët. Anh goïi laùi xe. Toâi hoûi anh coù khoeû khoâng. Anh traû lôøi ñi ñöôïc. Con quyû phaûi khen caùi dieãn bieán tö töôûng chôùp nhoaùng. Anh goïi moät lính baûo veä vaø baûo: - Laáy xe ñaïp cuûa oâng chính uûy khu 9, ñaïp xuoáng ban Thoáng nhöùt ôû phoá Vaên Mieáu, ngoài ñoù chôi, toâi seõ röôùc veà. Toâi leân oâtoâ ñi vôùi anh vaøo xaõ Nhaân hoaø, ôû Chöông Myõ möôïn choã cho Vuõ Taán vaø Nguyeãn Thò Nghóa môû lôùp chính trò ngaén ngaøy cho caùn boä ñi B. Ñöôïc anh chæ cho nhöõng gian phoøng naøy, naøy. Trôû veå anh cho toâi veà Ban Thoáng nhöùt vaø boác chuù baûo veä leân, cho toâi khoûi trôû laïi nhaø anh ôû muùt ñöôøng Ñoäi Caán maø laáy xe ñaïp veà, ñaïp veà. Hoâm sau anh Toà Höõu ñi laøm (toâi keå chuyeän vaøo luùc Ban Thoáng Nhöùt ñöôïc nhaø thô laøm tröôûng ban), Anh nghe, toâi ñi vôùi anh Leâ Thieát Huøng...anh ñaõ pheâ bình kheùo caùc anh chò trong vuï: -Sao khoâng coù ai ñi chæ caàn laøm vieäc vôùi thö kyù laø ñöôïc, laïi ñeå cho Baûy ñi, baét buoäc anh Leâ Thieát Huøng ñau oám phaûi ngoài daäy ñi vôùi anh Baûy. Toâi cuõng khoâng deø söï teá nhò ñeán nhö vaäy. Boán chuyeän roài! Maø baïn cuõng phaõi cho toâi noùi theâm theâm caùi tình thöông naøy cho maùt daï. Tình thöông cuûa Xuaân Thuûy, ñoái vôùi toâi. Ñoàng chí Xuaân Thuûy thì ñaùm giaø mình ai laïi chaúng nghe danh. Khoâng roõ anh chöùc chi maø coù quyeàn haønh duyeät danh saùch khaùch ñöôïc môøi döï chuieâu ñaõi quoác teá. Vaäy neân ñaïi söù nöôùc naøo môû tieïc toâi ñeàuñöôïc ñi aên. Chæ cöïc coù ñieàu laø maëc ñoå Taây, thaét vaø-vaït. Anh Xuaân Thuûy ñaõ chæ thò cho ngöôøi höõu traùch phaûi ghi toâi ôû döôùi moãi danh saùch môøi. Toâi bieát vieäc aáy laø bôûi ñaïi ca toâi taäp keát vaø ñöôïc cho laøm quaûn trò Caâu laïc boä quoác teá maø nghe Xuaân Thuûy daën doø:


106

- Laâu laâu cho noù ñöôïc moät böõa vaên hoùa cao. Nhôø vaäy maø toâi aên ngon hoaøi. Nhöng neáu vì vaäy maø haû daï thì chôù queân lôøi meï maéng:”Moät böõa aên ôû ñoù, coøn baûy böõa aên ñaâu? Tình thöông ñaùng noùi cuûa Xuaân Thuûy ñoái vôùi toâi laø anh ñaõ cho toâi möôïn taøi lieäu xeùt laïi vaø choáng xeùt laïi (raát bí maät) maø ñoïc. Anh laïi coøn ñöa cho toâi moät baûn danh saùch ghi teân nhöõng ngöôøi ñöôïc coi laø xeùt laïi. Xuaân Thuûy baûo toâi coi trong ñoù coù teân toâi khoâng. Toâi chæ chuù yù coi nhöõng vò maët raèn khoâng bò voâ soå xeùt laïi, ñeû ngaøy sau hoï ñöøng noùi doùc vôùi toâi. Toâi ñoïc tôùi teân Taï Quang Böûu toâi laøm nhö cuùi ñaàu chaøo. Xuaân Thuûy hoûi: - Anh thaáy teân anh haû? - Laøm gì coù teân toâi! - Vì anh khoâng phaûi laø xeùt laïi? Xuaân Thuûy cöôøi caùi cöôøi ngoït xôùt cuûa anh. - Anh nghó nha! Toâi ñaùp. Ngaøy kia toâi coù nhôø vôï cuûa Trieäu Tuaân, ôû baùo Taân Vieät Hoa laøm mai con gaùi cuûa Lyù Ban cho con toâi. Tuaàn sau “thím xaåm” naøy cöôøi vaø noùi vôùi toâi: “Chò Traàn Laêng heùt: ai coù con gaùi ñaâu maø gaû cho con moät thaèng xeùt laïi!” Anh thaáy hoân? Trung Quoác maø coøn chieáu coá toâi nhö vaäy thì noùi gì VN yeâu quí cuûa anh. Toâi xin keát thuùc ñoaïn tình nghóa vöøa roài. Toâi laøm vieäc vôùi Toá Höõu coi vaäy chôù treân 12 naêm töø 1962 ñeán 1974. Anh ñi ñaâu cuõng cho toâi theo vôùi chöùc vuï nhaø nöôùc. Anh ñaõ laøm phoù thuû töôùng. Anh laøm phoù chuû nhieäm UÛûy ban keá hoaïch nhaø nöôùc. Toâi ñeàu ñuôïc phong Vuï tröôûng cuûa nhöõng nôi ñoù. Vaäy laø ba roài. Baây giôø tôùi vuï tröôûng thöù tö khi anh laøm tröôûng ban thoáng nhöùt ñaát nöôùc.. Thì cuõng cöù laø theo doõi ñeå laøm tham möu. Toâi vaãn giöõ gìn tính öu vieät cuûa toâi, vieäc lôùn, vieäc nhoû gì cuõng khoâng sao, mieãn toâi cöù laøm ngöôøi coù ích. Anh haõy xem toâi coù yù kieán höõu ích. Soá laø ôû Paris len loûi, cheøo keùo vôùi nhau laøm sao roài Leâ Ñöùc Thoï vaø Kissinger, ngaøu 23-1-1973 ñaõ goïi laø “kyù taét” Hieäp ñònh Paris veà VN. Thì boån ban coù môøi hoïp ñeå thoâng tin möøng: Kissinger höùa laø ñeàn boài cho ta moät khoaûng tieàn laø 2 tyû röôûi doâla. Nghe noùi ñaâu ñoù chính quyeàn nhaø nöôùc caáp cao coøn noùi ñeán soá ñeàn boài aáy leân tôùi 4 tyû ñoâla vaø caùc boä möøng rôn, söûa laïi keá hoaïch phaùt trieån cuûa ngaønh vôù soá tieàn aáy ñöôïc chia. Vaø anh em caùn boä ñaõ ñöôïc nghe moãi ngöôøi seõ ñöôïc thöôûng (hay cho vay?) 2000 ñoàng. Ñi döï cuoäc hoïp aáy coù beân quaân ñoäi, coù ñaïi taù thôøi tình baùo, con cuûa anh nhaø giaùo Voõ Vaên Moâng. Toâi dôû saùch “Leùnine vaø vaán ñeà quaân söï” ra phaùt bieåu soâi boït moàm meùp roài theo lôøi daïy trong saùch maø keát luaän raát raïch roøi. - Thaèng Myõ noù baét ñeàn con caëc noù cho anh! Sau cuoäc hoïp, oâng ñoàng chí chuû trì cuoäc hoïp ñaõ ñi thöa voùi Toá Höõu.y - Anh Baûy, æ aûnh ngaøy xöa laø phoù bí thö xöù uûy treân toâi neân aûnh phaùt bieåu ngaïo maïn laém. Anh Toá Höõu phaùn: - Khaåu ngöõ, khaåu khí thì ñöøng keå. Haõy caõi vôùi anh Baûy veà lyù thöû coi. Caùi lyù ö? Nhieàu ngöôøi trí thöùc vaø chöùc lôùn trong nhieàu boä hoái haän veà söï deã tin cuûa mình vaø heã gaëp toâi laø hoï cöôøi, thaàm khen.


107

Toâi laøm vieäc beân caïnh trung öông, thaáy theâm caùi chuyeän naøy thì baét ngaùn ngaàm cho trung öông! Caùi “oâng naøy” thaät chaäp chôøn, “chaäp chöõng”. Nghe thaèng Myõ noùi ñeàn baïc tyû thì meâ tít thoø loø. Beân quaân ñoäi theo lôøi Voõ Nguyeân Giaùp soá aáy laø 3 tyû röôõi ñoâla. Veà chính phuû ta soá aáy leân tôùi 4 tyû ñoâla. Caùi höùa ñeàn tieàn môùi ôû mieäng Kissinger ñaõ mua ñöôïc loøng cuûa Trung öông ta laø naûy sinh tö töôûng cuûa Anh Ba vó ñaïi, laø oøa hoaõn. Töø goác ñeán ngoïn, trong Nam coù chuû tröông oån ñòn h ranh giôùi. Thuû tröôûng cuûa toâi ra ñi voâ Nam. Buoåi tieãn ñöa toâi ngaån ngô thöông tieác. Haø Noäi ñang noùi: Toá Höõu se preùpare. Toá Höõu ñang chuaån bò mình laøm Toång Bí thö! Chöù chi anh cho toâi theo, toâi seõ coù caùch caûn söï phoå bieán tö töôûng hoaø hoaõn. Hoûng maát. Ñoàng chí Voõ Vaên Kieät haõy laøm chöùng cho toâi. Coù phaûi laø toâi ñaõ môøi anh ñeán nhaø maø khaån thieát: “Veà Nam tieáp tuïc ñaùnh maïnh noù ñi cho toâi”. Lôøi noùi anh em ñoù coù giuùp vaøo thanh theá cuûa Anh khoâng? SAÉP VEÀ NAM Caùi “kyù taét” laøm cho toâi thaáy saép veà vôùi anh chò em vaø moà cha maû meï roài. Chæ mong sao coù Ñaïi hoäi. Vaán ñeà thoáng nhöùt ñaùt nöôùc laø vaán ñeà lôùn laém. Maø baáy laâu nay goïi laø “trung öông” giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà baét ngöôøi suy nghó chính chaén phaûi ngaùn ngaåm. Giôø ñaây laïi coù môù caây kieång maø chò Nguyeãn Thò Thaäp than raèng vì ñaùm ñoù maø khoâng coøn giaù trò caùi taäp theå goïi laø trung öông. ÔÛ mieàn Baéc ngoùt 26 naêm, toâi laï gì caùi tö töôûng chính thoáng Baéc haø, vaø laï gì “moät nhaø ba kinh löôïc” (Hoaøng Cao Khaûi chæ coù hai!) Toâi vaãn töï tin baèng loøng vôùi tính öu vieät cuûa toâi: ngöôøi ta coù môøi ñi giaûng thì ñi. Coøn khoâng thì ngoài vieát. Ruûi maø coù Ñaïi Hoäi! May ra coøn coù söï traân troïng yù kieán quaàn chuùng. Noù môøi. Toâi seõ ñoäc laäp phuïc vuï ñaûng. Laàn noï toâi ñeà nghò hai Maët traän, laàn naøy toâi seõ trình baøy cöông lónh naøy ñaây: VIEÄC THOÁNG NHÖÙT ÑAÙT NÖÔÙC A- VAØO ÑAÀU: Boái caûnh chính trò kinh teá Xaõ hoäi VN laø moät xaõ hoäi chaâu AÙ, cho ñeán luùc Phaùp chieám, noù coù neàn kinh teá coå truyeàn, ngheøo, ñaùt ñai chöa khai phaù roäng, vì naïn lieân mieân vua chuùa ñaøng ngoaøi ñaùnh nhau. Cho ñeán giöõa theá kyû XIX, laøng xoùm noâng nghieäp töï tuùc, nhieàu nôi coøn thieáu ñoùi. Ngöôøi Phaùp sang coù môû mang kinh teá, nhöng vaãn bò yeáu toá cuûa chuû nghóa thöïc daân cheøn eùp, neân ñaát nöôùc ta khoâng uoán mình laøm roàng bay löôïc vôùi ngöôøi ta. Ñeán CM thaùng 8, tieáp lieàn laø chieán tranh, nöôùc ta ñaõ bò taïm chia laøm 2 mieàn. Vó tuyeán 17 chia 2 vuøng coù heä thoáng kinh teá rieâng. Mieàn Baéc ñaát ít ngöôøi nhieàu neân phaùt trieån chöa ñaày ñuû, coøn coù nhieàu vuøng khoâng ñuû aên, ñeán “giaùp haït”. ÔÛ mieàn Nam, ruoäng ñaát ñaõ thaønh khoaûng saün, gaàn ñaây coù ra söùc hieän ñaïi hoùa nhöng chuû yeáu cuõng laø kinh teá noâng nghieäp, thu huùt söùc lao ñoäng vaøo saûn xuaát, phaân phoái, cheá bieán löông thöïc laøm röøng vaø caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán noâng nghieäp. Coøn coâng nghieäp thì haõy coøn hieåu


108

bieát haïn cheá, tiheáu trang bò hieän ñaïi, nguoàn taøi nguyeân thì chöa ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû, naêng suaùt lao ñoäng thaáp, cô sôû haï taàng yeáu. Coù theå noùi toùm laïi laø heä thoáng vaø ñieàu kieän hieän taïi cuûa neàn kinh teá laø saûn phaåm cuûa moät di saûn xa xoâi laïc haäu, laø saûn phaûm cuûa taùc haïi chieán tranh vöa qua cuûa nhöõng nhaân toá ñòa lyù, chính trò, nhöõng vaán ñeà chính trò xaõ hoäi noäi boä raát phöùc taïp, muoán phaùt trieån theo kòp ngöôøi ta thì caàn phaûi coù söï giuùp ñôõ cuûa nöôùc ngoaøi veà caû hai phe. Khoâng theå khoâng chuù yù ñeán ñieàu, neàn kinh teá cuûa phe ta coøn laän ñaän, ñoàng Ruùp cuûa Lieân Xoâ chöa ñoåi ra ñöôïc ñoâla...cuõng ñöøng queân raèng giöõa caùc nöôùc XHCN, ngöôøi thieân töû laùng gieàng laø Trung Quoác vaø ngöôøi thaày cuûa ta laø Lieân Xoâ ñaâu coù ai nhòn ai ñaâu! Toâi laø ngöôøi daân thuoäc ñia, coù tö tuôûng cuûa ngöôøi nöôùc nhoû yeáu laø mong nhôø söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng nöôùc vaên minh ñang coù trí khoân vaø tieàn. Vaø xin nhôù nhöõng baát hoøa veà tö töôûng giöõa boä phaän daân ta ôû khaùc mieàn. B- YÙ KIEÁN VEÀ “LIEÂN BANG” 1- Caâu noùi baát huû cuûa Hoà Chí Minh “Nöôùc VN laø moät, daân toäc VN laø moät, soâng coù theå caïn, nuùi coù theå moøn nhöng khoâng ñoåi dôøi chaân lyù aáy”. Caâu aáy laøm cho coù ngöôøi laáy laøm moät ñaïo buøa tröø taø-chuû nghóa ñòa phöông. Laøm cho ai noùi hay nghó caùi gì ñi sai ñöôøng “laø moät”, thì sôï caùi “ngöôøi aáy” cho mình laø ñòa phöông chuû nghóa. Sao hö quaù, maø khoâng thaáy raèng chính caùi ngöôøi keát aùn ngöôøi khaùc laø ñiaï phöông chuû nghóa thì ngöôøi keát aùn aáy ñaõ xuaát phaùt töø chuûnghóa ñòa phöông. ÔÛ Haø Noäi toâi coù gaëp Leâ Duaån vaø noùi lôøi naøy: “Thöa anh mai kia maø ta giaûi phoùng ñöôïc mieàn Nam, ta chôù coù thoáng nhöùt caäp raäp, noâng daân seõ boû ruoäng caøy. Keùo nhau ñi cho bieát Nam kyù laø ñaâu!” Leâ Duaån coù nghe nhíu maøy. Anh thöôøng coù suy tö sieâu thöôøng maïnh laém. 2- Nghó veà lieân bang: Khi nghò hoäi Paris ngaõ nguõ toâi tìm coi Leønine coù giuùp toâi gì veà “thoáng nhöùt” maáy mieàn ñaát nuôùc naøy hay khoâng. Thaáy coù böùc thô ngaén Leùnine goïi caùc ñoàng chí A giec baây giaêng khuyeân neân laáy tình hình rieâng bieät maø kyù keát rieâng bieät, buoân baùn vôùi caùc nöôùc tö baûn. Toâi nghó ngay ñeán moät chính phuû ôû mieàn Nam maø Maët traän daân toäc giaûi phoùng laøm chuû choát, coù Nguyeãn Thò Bình, baây giôø ra daùng laém. Ta coù moät chuû baøi nhö vaäy ñeå giao thieäp buoân baùn vôùi tö baûn thì hay bieát chöøng naøo! Vaû laïi, toâi ñaây ñaõ töøng coù yù kieán ñöôïc chaáp nhaän veà hai mieàn cuûa toå quoác, coù hai chieán löôïc CM raïch roøi, coù hai maët traän vaø hai saéc côø, laø toâi ñaõ nghó lung laém veà moät lieân bang VN. Toâi laáy saùch Leùnine ra cheùp ñöôïc nhö vaày: “Chuùng ta chuû tröông theo cheá ñoä taäp trung daân chuû. Nhöng caàn phaûi hieåu roû raøng cheá ñoä taäp trung daân chuû, moät maët traän khaùc xa, cheá ñoä taäp trung quan lieâu chuû nghóa vaø maët khaùc, thaät khaùc xa vôù chuû nghóa voâ chính phuû. Nhöõ ng keû phaûn ñoái cheát ñoä taäp trung ñeàu luoân luoân ñöa ra cheá ñoä töï trò vaø cheá ñoä lieân bang, xem ñoù laø nhöõng bieän phaùp ñeå choáng laïi nhöõng söï baát traéc cuûa cheá ñoä taäp trung. Kyø thöïc, cheá ñoä taäp trung daân


109

chuû khoâng maûy may loaïi tröø cheá ñoä töï trò, maø taùi laïi coøn bao haøm söï caàn thieát phaûi coù cheá ñoä töï trò. Kyø thöïc, ngay caû cheá ñoä lieân bang cuõng vaäy, neáu noù ñöôïc aùp duïng trong nhöõng giôùi haïn hôïp lyù xeùt theo quan ñieåm kinh teá, neá noù ñöôïc aùp duïng treân cô sôû nhöõng ñaëc thuø daân toäc quan troïng ñoøi hoûi thöïc söï caàn phaûi coù söï rieâng bieät naøo ñoù veà maët nhaø nöôùc, ngay caû cheá ñoä lieân bang nöõa cuõng khoâng coù chuùt gì maâu thuaãn vôùi cheá ñoä taäp trung daân chuû. Trong moät cheá ñoä thöïc söï daân chuû, vaø nhöùt laø vôùi hình hình toå chöùc nhaø nöôùc kieåu Xoâ Vieát, thì cheá ñoä lieân bang thöôøng chæ laø moät böôùc quaù ñoä ñeå ñi tôùi cheá ñoä taäp trung daân chuû chaân chính maø thoâi. Nöôùc Coäng hoøa Xoâ Vieát Nga laø moät thí duï ñaõ cho ta thaáy moät caùch ñaë bieät roõ raøng cheá ñoä lieân bang maø chuùng ta hieän ñang thieát laäp vaø seõ thieát laäp, chính laø moät bieän phaùp chaéc chaén nhöùt ñeå hôïp nhöùt moät caùch vöõng chaéc nhöùt caùc daân toäc trong nöôùc Nga thaønh moät nhaø nöôùc Xoâ Vieát thoáng nhöùt vôùi cheá ñoä taäp trung daân chuû. Vaø cuõng nhö cheá ñoä taäp trung daân chuû ñaõ khoâng maûy may loaïi tröø cheá ñoä töï trò vaø cheá ñoä lieân bang, thì noù cuõng khoâng loaïi tröø, maø traùi laïi, coøn bao haøm khaû naêng ñeå cho caùc ñòa phöông vaø caû caùc coâng xaõ khaùc trong nöôùc coù quyeàn töï do ñaày ñuû nhöùt trong vieäc ñònh ra caùc hình thöùc khaùc nhau veà sinh hoaït chính trò, xaõ hoâò, kinh teá. Khoâng coù gì sai laàm baèng vieäc laãn loän cheá ñoä taäp trung daân chuû vôùi chuû nghóa quan lieâu vaø vôùi loái raäp khuoân maùy moùc. Hieän giôø nhieäm vuï cuûa chuùng ta chính laø phaûi thöïc hieän cheá ñoä taäp trung daân chuû trong lónh vöïc kinh teá, baûo ñaûm söï hoaït ñoäng tuyeät ñoái aên khôùp vaø thoáng nhöùt cuûa caùc ngaønh kinh teá nhö ñöôøng saét, böu ñieän vaø caùc ngaønh vaän taûi khaùc...v...v...; vaø ñoàng thôùi cheá ñoä taäp trung, hieåu theo nghóa thöïc söï daân chuû, bao haøm khaû naêng - khaû naêng naøy do lòch söû taïo ra laàn ñaàu tieân - phaùt huy moät caùch ñaàu ñuû vaø töï do khoâng nhöõng caùc ñaëc ñieåm cuûa ñòa phöông maø caû nhöõng saùng kieán cuûa ñòa phöông, ytính chuû ñoäng cuûa ñòa phöông, tính chaát muoân hình muoân veû cuûa caùc ñöôøng loái, cuûa caùc phöông phaùp vaø phöông tieän ñeå ñaït ñeán muïc ñích chung”. 3- Tieàn ñeà thöïc tieãn ñeå nghó tôùi lieân bang a- Vaán ñeà “Ba Kyø” Oâng cha ta ñaõ ñaët. Chöù khoâng phaûi Taây noù ñeá, noù chia xöù ta laøm ba kyø: chia reõ ñeådeã cai trò maø! Ngaøyø xöa chuùng ta ñaõ coù: Baéc phaàn toång traán: Nguyeãn Vaên Thaønh. Nam phaàn toång traán: Leâ Vaên Duyeät. Theo saùch, “kyø” laø moät dieän tích 10.000 daëm vuoâng. Thaèng thöïc daân Phaùp ñaùnh giaù veà khaû naêng kinh teá cuûa 3 kyø maø ñaàu tö. Vaø noù ñaõ öôùc cheá söï phaân phoái lao ñoäng vaø cöa daân baèng caí giaáy thoâng haønh (titre d’identiteù). Oâng tröông Vónh Kyù khi laøm vieäc vôùi thaân höõu Paul Bert cuõng ñaõ giaûi thích vì sao maø Nam kyø phaûi chòu suy ñoài trong caû nöôùc cuûa Vua. Oâng ñaõ coù suy nghó veà söï phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu giöõa 3 kyø, maø mong muoán ñeå cho Nam kyø ñi tröôùc. Lyù thuyeát naøy quan troïng laém. b- Haï taàng cô sôû kinh teá cuûa Nam kyø. Leâ Duaån ra Haø Noäi ñaõ töøng giôùi thieäu trong trung öông Ñaûng vaø cho caùn boä nhieàu ngaønh, söï soáng lao ñoäng treân ñaát khai hoang laàn laàn ñaõ laøm cho laøng xaõ töï tuùc ñöôïc. Vaø anh ñaõ “khoe” ôû Nam boä, moät noâng daân laø nuoâi ñuôïc 5 mieäng aên, vì moät nhaø noâng daân ngheøo laøm tôùi 5 ha ruoäng, coù caøy, coù traâu. Cô ngôi cuûa moät trung noâng bao goàm:


110

ruoäng caøy, ñaát chöùa phaân vaø troàng caây laáy goå, ñaát troàng haøng boâng ñeå chaïy chôû haøng ngaøy vaø ao chuoàng laøm keá hoaïch tieát kieän daønh ñeå nuoâi con aên hoïc, gioå quaûy, döïng vôï gaû choàng cho con vaø cho chuùng noù “ra rieâng” (vì vaäy coù caâu ví von moät huû vaøng choân khoâng baèng caùi loàn heo naùi). Nhaø trung noâng naøo cuõng coù huû boät neáp, boät gaïo, huû ñöôøng, huû ñöïng thuoác reâ. “Ban tröa tu huù keâu ôû bôø tre, buoàn quaù laøm baùnh aên chôi!” Lyù Ban ngöôøi queâ ôû Raïch Kieán noùi theâm vaøo tính ngöôøi Nam boä ham troàng troït, luoân luoân môû mang vaø tìm môùi nhöõng gioáng caây troàng. (Hai anh ñeàu bò ñaû, taát nhieân trình ñoä gay gaét coù khaùc nhau vì söï neå nang, maø noùi chung laø “Baéc Haø” khoâng thích nghe noùi vaäy). Buøi Coâng Tröøng hay noùi: “Caûi caùch ruoäng ñaát ñem laïi cho ngöôøi noâng daân Baéc boä moät khoaûnh ñaát, con choù naèm coøn loù ñuoâi ra ngoaøi”. Chính phuû ta coù moät oâng phoù thuû töôùng bò gaäy maø caùc nöôùc XHCN ñeàu nhaün maët. Ngöôøi “haûo hôùn” ôû cuøng bieân giôùi ñaõ xæa xoùi ta, khoâng laøm maø ñeo aên baùm. Coù luùc daân ta ôû mieàn Nam nhaén xin ra mieàn Baéc ñöøng tuyeân truyeàn treân ñaøi nöõa, nhöõng vieäc cô quan bình baàu daân chuû ñeå phaân phoái phieáu mua xe ñaïp, radio. Haø Noäi thì cöù ra raû choáng phoàn vinh giaû taïo. (Maáy ñieàu noùi veà mieàn Baéc laø ñeå laøm “cöïc ñoái laäp” maø thaáy Nam kyø). c- Tö töôûng choáng laïi “lieân bang” Tröôùc heát thì vì ngöôøi aáy muoán khoùc leân vì bôùi “Nöôùc VN laø moät”. Sau ñaây môùi laø ñoäc haïi: ngöôøi choáng lieân bang cho raèng boïn chuû tröông lieân bang khoâng muoán thoáng nhöùt, laø keû muoán giaønh laáy mieàn Nam maø aên moät mình. Toâi vieát coøn daøi nöõa...nhöng xin noùi ñuû nghe ñeå chôø Ñaïi Hoäi. trong khi ñoù ngoài taïi Ban Thoáng nhöùt chôø ai veà Nam ñeán chaøo toâi. Toâi ñeàu noùi haõy aûnh höôûng vôùi ngöôøi baø con mình ôû chính phuû beân kia maø khuyeân hoï xin laøm Chính phuû lieân hieäp vôùi Maët traän daân toäc giaûi phoùng mieàn Nam. Ñoù laø caùng cöûa môû cho hoï veà vôùi Toå quoác. Toâi veà Toâi veà...laø toâi veà. Nghe nhö tieáng haùt. Laâu ngaøy xa caùch, nay thieät laø möøng. Tuy meï cha chôû con khoâng ñöôïc ñaõ ra ñi, thaân phaän ñaûng vieân bò ngöôøi nhaân danh “daân chuû taäp trung” maø coi nhö kieán coû, nhöng quyeát soáng giaø neân thaáy vieäc ñôøi coù nhieàu caùi ñaùng buoàn maø vaãn mæm cöôøi xuùc ñoäng, khoâng naûn chí trong cöùu caùch: laøm gì ñeåtraû ôn. Qua 30-4 ôû Saigon roài, maø ôû haø Noäi toâi vaãn bình tónh nhôù nhaø vaø ñi giaûng. Toâi ñang ñöùng treân buïc moät lôùp só quan coâng an vaø boä ñoäi. Boãng coù boùng ngöôøi ôû cöûa. Toâi nhìn ra. Toâi cuùi ñaàu chaøo nhö hoûi coù vieäc chi. Anh Tieáu hieäu truôûng böôùc voâ. Anh khoâng noùi vôùi toâi maø noùi vôùi taát caû lôùp ñöùng nghieâm: - Ñoàng chí Toá Höõu coù ñieän leân, baùo caùo cho ñoàng chí Traán bieát laø haõy thu xeáp trong vaøi ngaøy ñeå veà Nam. Lôùp hoïc cuûa ta phaûi nghæ ngang, nhöng chaéc chaén caùc anh em seõ vui möøng cho thaày. Ñoàng chí Tieáu quay laïi baét tay toâi trong luùc ñoù caû lôùp voå tay.


111

Toâi goùi goïn baøi hoïc hoâm ñoù vaø môøi caùc ñoàng chí phuï ñaïo cuûa lôùp ñeán nhaø cuûa toâi giaûng nghe cho heát logich hình thöùc roài giaûng laïi. Vieäc noùi ñoù ñaõ ñöôïc laøm. Moät chieàu toái toâi baêng vöôøn Baùch thaûo qua nhaø Buøi Coâng Tröøng ñeå chaøo töø giaû. (Neáu ñaâu ñoù toâi coù noùi toâi laø phoù bí thö xöù uûy Nam kyø. Caùi xöù uûy aáy laø laâm thôøi vaøo giôø choùt cuûa vieäc chuaån bò cho CM thaùng 8, Buøi Coâng Tröøng laø bí thö). Toâi leân heát thang laàu thaáy ngay moät caùi voõng coù ngöôøi naèm. Ngöôøi aáy ngoài daäy, töôùng taù laøm toâi hieåu ra maø chaøo khoâng thöa: - Toâi laø Nguyeãn Vaên Traán ñeá thaêm Buøi Coâng Tröøng. Buøi Coâng Tröøng “voâi” coät soáng neân naèm. Anh noùi lôùn cho chò ôû nhaø trong chaïy ra. Chò vöøa la “aø chuù” thì anh bieåu: “Maù noù ñoát ñeàn chong böng voâ ñaây cho chuù huùt thuoác”. Toâi ngoài caïnh giöôøng dôïm noùi, thì anh laáy moät saáp baûng tin maø chæ vaøo phía maët sau laø giaáy traéng. Toâi hieåu lieàn ruùt buùt maùy ra ñôn phöông buùt ñaøm. Toâi vieát lôøi toâi noùi roài ñöa anh vaø nghe anh noùi. Caùi gì toâi vieát, anh ñoïc xong laø cho vaøo ñeøn. Vaø tro thì cho vaøo oáng nhoå. Luùc tröôùc khi bò khai tröø anh laø uûy vieân trung öông döï khuyeát cô luùc laøm thuû tröôûng veà kinh teá. Noùi vaäy ñeå noùi raèng anh noùi veà chính trò-kinh teá laø coù giaù trò nhöùt ñònh. Hoâm aáy anh noùi vôùi toâi: “Maày veà trong aáy thì moïi vieäc ñaõ xong, chæ tröø coù vieäc noåi loaïn trong loøng ngöôøi. Chuùng noù cuõng maáy thaèng aáy, cuõng nhö chính saùch aáy, cai trò 17 trieäu daân thì daân ñaõ ngheøo saùt ñaát. Khoâng ñaày 15 naêm hai caùi röøng Vieät Baéc vaø Taây Baéc bò caïo troïc loùc. Baây giôø laø mieàn Nam. Cuõng ñaøo keùp aáy (meâme acteurs), haøi kòch aáy (meâme comeùdie) chöa chi noù ñaõ giaønh ñaát cuûa Ban Meâ Thuoäc, cuûa Ñaù Laït vaø Soâng Beù thì chuùng noù ñua vôùi mieàn Baéc 15 naêm, mieàn Nam chæ caàn 3 naêm thì cuõng seõ “trôn lu nhö mu baø boùng” cho maøy coi. Anh keâu chò: - Meï noù ñaâu? Ngaøy mai chuù veà Nam, ra vónh bieät chuù ñi (chò laø ngöôøi Taøy). Chò naém tay maø noùi: “Toâi coù ñaøo Cao Baèng thì laøm sao gôûi chuù?” Hai vôï choàng anh Tröøng ñeàu “öùa leä” vui möøng cho toâi xa nhaø ngoùt 30 naêm, nay ñöôïc veà. Toâi veà nhaø, ñoát nhang vaø ñöùng khoùc nhìn cha meï treân baøn thôø töø ñöôøng. Roài laø qua Chôï Ñeän xem ai coøn, ai maát. Nghe noùi ôû Chôï Ñeäm, ngöôøi coù hoïc, coù tieàn boû ñi nhieàu. Caùi anh trí thöùc Tröông Phöông baïn hoïc vaø raát thaân vôùi toâi hoài coøn nhoû, ra ñi maø bieát theá naøo toâi cuõng veà, noù nhaén maáy baø ngoài chôï: - Toâi thöông nuôùc khoâng thua gì noù ñaâu, nhöng toâi bieát laø khoâng theå soáng vôùi CS ñöôïc. ÔÛ Chôï Ñeäm cuõng coù moät soá anh em taäp keát veà tröôùc toâi. Toâi veà sau hoï neân cuõng nhö hoï ñöôïc maáy chò aáy goïi laø “caùn boä theà thì”. Toâi hoûi Naêm Chaâm: - Caùn boä theá thì laø sao vaäy? Vôï Naêm Chaâm: - Thaáy ngöôøi taäp keát veà hay noùi “theá thì” cho neân baø con goïi vaäy ñeå phaân bieät ngöôøi ôû laïi vôùi ngöôøi ñi taäp keát. - Thím coù goïi Naêm Chaâm nhö vaäy khoâng?


112

- Toâi khoâng keâu chaøng laø nhö vaäy.Nhöng cuõng “theá thì” ñeå ngaïo chôi. - Ñaâu thím “theá thì” moät caùi coi! - Neø oâng Chaâm, ra ngoaøi Baéc khoâng laøm ñöôïc oâng gì, nay veà Nam khoâng coù tôí ñöôïc hai caùi quaàn xaø loûn, theá thì, khuya thöùc sôùm, uoán xöông soáng moät caùi raéc, nhaûy xuoáng ñaát gaùnh haøng cho toâi ngoài chôï, toâi seõ nuoâi cho. - Chanh chua chi döõ vaäy, em toâi? Toâi höùa seõ vieát veà gaùi Chôï Ñeäm. - Seõ noùi tôùi chò Baûy hoân? AØ maø chò ôû ñaâu, anh veà ñaây chæ moät mình? - Chi ñang naèm treân nuùi Sôn Taây. - Theá thì... - Thoâi thoâi. Cho anh xin caùi “theá thì” cuûa em ñi. Toâi trôû leân Saøi Goøn, raøy ñaây mai ñoù ôû nhaø cuûa caùc tay anh chò oâng Laõnh khi xöa. Toâi taâm tình nhö toâi ñaõ vieát tröôùc luùc veà Nam. Ñoåi laïi anh em noùi: Nam kyø Khôûi nghæa tieâu coâng lyù, Ñoång Khôûi vuøng leân cöôùp töï do. Hoï coi mieàn Baéc vaøo laø moät cuoäc Nam phaït. Hoï cho bieát tieän caøfeù Saøi Goøn ñaõ toång keát luaân lyù cuûa CS laø ñi chieám ñaát, laø “noùi vaäy chöù khoâng phaûi vaäy”. Ngaøy naøo, töø ñaát Baéc chính Anh (hoï noùi vôùi toâi) ñaõ nhaân danh chính saùch hoøa hôïp daân toäc, ñoaøn tuï gia ñình maø keâu goïi ñoàng baøo mieàn Nam haõy keâu goïi con em mình haõy sôùm rôøi boû haøng nguû ñòch maø veà vôùi gia ñình. Vaäy maø khi caùc anh vaøo thì laäp töùc “baét ñi hoïc taäp caûi taïo”. Vieäc trôû traùi laøm maët aáy cuõng laø nheï so vôùi vieäc, anh coi caùi mieàn Nam, töùc ngöôøi mieàn Nam naøy laø “nguïy”. Noùi moät chuyeeän nhoû laø chuyeän ñaù banh. Anh ñaõ ñoäng vieân ñoäi anh laø “ta nhaát ñònh thaéng khoâng theå thua boïn nguïy”. Anh em trong nhaø ñoùng cöûa noùi vôùi nhau nhö vaäy nghe raát ñau xoùt. Ngöôøi ta coøn noùi (coi nhö laø toâi noùi ñi): - Thöa chieán thaéng quaân söï, ngöôøi ta ñaõ ñöa kinh teá goïi laø XHCN mieàn Baéc vaøo mieàn Nam. Taâm linh cuûa ngöôøi Vn baáy laâu nay yeâu nöôùc coi ñoù laø söï thoáng nhöùt ñaát nöôùc. Ñoù laøbeà ngoaøi maø thoâi. Coøn ôû beân trong? Töø thuôû xöa oâng Tröôøng Chinh chöûi Taây, noù chia reõ ñaùt nöôùc ta laøm cho kinh teá cuûa moåi mieàn ñaát nöôùc phaûi queø quaët. Vaäy neân döôùi söï laõnh ñaïo cuûa ngöôøi Baéc Haø-cuõng laø CS- ñaõ coù söï nhanh choùng cöôõng böùc söï thoáng nhöùt giöûa hai mieàn. Toâi ñeå söï lo aâu cuûa Haø Noäi veà söï cöùng ñaàu cuûa chính phuû gì ñoù ôû mieàn Nam, ra ngoaøi. Maø ñaây chæ noùi söï trò queø quaët ñaõ laøm cho baïi lieät heát hai chaân. Baây giôø ta coi laïi, trong khoùi höông nghi nguùt laøm boä cuùng baùi söï thoáng nhöùt ñaát nöôùc, nhöõng phaùp lònh dôû eïc töø 1955 ôû mieàn Baéc baây giôø ñem xaøi ôû mieàn Nam ñaõ ñem laïi keát quaû thöïc söï laø phaù hoaïi ñaïi boä phaän kinh teá cuûa mieàn Nam, maø mieàn Nam khoâng ñöôïc thay theá ñeàn buø. Taàng lôùp trung löu, intelligentsia trí thöùc cuûa mieàn Nam ra ñi nhö nöôùc chaûy töø lu beå thình lình. Vaø maáy baø con ngöôøi Hoa töø giaõ coät ñeøn maø ñi laøm caïn ñi nguoàn nhaân löïc chuû choát. Chính saùch noâng nghieäp vaø söï kieåm soaùt kinh teá cuûa Haø Noäi laøm cho noâng nghieäp mieàn Nam khoù phaùt trieån. Taùc haïi gheâ gôùm nhöùt laø chính saùch quaân bình kinh teá (toâi ñaõ “baét” ñöôïc Voõ Nguyeân Giaùp töï boäc loä: trong xaây döïng kinh teá khoâng neân ñeå mieàn Nam leân maïnh, mieàn Baéc, mieàn Trung tuït laïi sau. Neáu khuyeân ñoàng baèng soâng Cöûu long ñöøng ñi vöôït mieàn


113

Ñoâng...thì toâi coù phaûi laø moät thaèng ngu khoâng anh Giaùp?) Chính saùch aáy muoán thaùo gôû bònh vieän Chôï Raãy ñem veà mieàn Baéc...chuyeån “cuûa” (chöù chöa phaûi laø söï giaøu sang) mieàn Nam sang cho mieàn Baéc. Chính saùch ñaõ duønh nhieàu bieän phaùp laøm roái loaïn neàn kinh teá vaø khieán cho noù trì treä vaø laøm ñöôïc vieäc maø ñaøng ngoaøi mong öôùc, mieàn Nam ngheøo ñeå ñoåi kòp mieàn Baéc. Ngay töø ngaøy ñaàu thoáng nhöùt, söï ñieàu haønh kinh teá theo chính saùch baát löông vaø bôûi nhöõng keû thöøa haønh toài baïi cho neân bieåu sao noù chaúng thaát baïi, neáu khoâng mæa mai laø thaéng lôïi trong söï cuøng aên ñoän. Hôõi oâi! Hai neàn kinh teá voán khaùc nhau raát nhieàu maø nôõ duy yù chí, thoáng nhöùt moät caùi moät thì bieát bao nhieâu khoù khaên gheâ gôùm ñaõ xaûy ra. Nhöng xeùt cho cuøng, tai naïn cho VN laø trong loøng söï thoáng nhöùt gioáng noøi vaø tieáng noùi tö töôûng cuûa CNCS - laø tieàn tieán nhöùt a - Khoâng giaûi quyeát ñöôïc söï chia reû coå truyeàn giöõa mieàn Baéc, mieàn Nam, maø laïi coøn laøm cho noù saâu theâm vì tö töôûng Baéc Haø laø caùi gì luõng ñoaïn Ñaûng ñaõ oâm aáp thaønh kieán, tính caùch ñòa phöông vaø söï töï cao. Ngöôøi coù quyeàn ôû phía Baéc thöôøng laáy “chuû nghóa ñòa phöông” ñeå laøm buøa ma, doïa con nít. ÔÛ ñaèng tröôùc toâi coù noùi, sao khoâng hoûi hoï chính caùc anh môùi laø chuû nghóa ñò phöông neân môùi nhìn thaáy ngöôøi ta nhö vaäy. Ngöôøi mieàn Baéc cuõng thöôøng ngaém laõnh tuï maø keát luaän: thaâm nho vaø noàng phong kieán teä haïi ñoù ñaõ taïo neân söï laõnh ñaïo maïng lònh. Caùi boïn Nam kyø laø daân thuoäc ñòa neân nhieãm tö töôûng töï do bình ñaúng cuûa phöông Taây. Ñieàu noùi ñaây cuõng laø ñieà khoâng theå boû qua khi chuùng ta nhìn vaøo söï thoáng nhöùt ñaát nöôùc. Toâi cuõng THEÁ THÌ... Toâi ñaõ tính sai. Vì loøng toâi trong traéng, ngôõ laø nhöõng ngöôøi anh em hoï khoâng queân raèng ÑCS laø moät söï lieân hieäp cuûa nhöõng ngöôøi giaùc ngoä theo cuøng moät lyù töôûng - lyù töôûng CS vôùi nhau nhö tay chaân vaø cuøng ra söùc “maøy keùo goã, tao lôïp nhaø” cuøng chung söùc xaây döïng laâu ñaøi CSCN. Toâi nghó baây giôø ñaõ giaûi phoùng mieàn Nam, coâng vieäc beà boä vaø khoù khaên trieäu laàn hôn ñaùnh giaëc thì “ngöôøi ta” phaûi nghæ tôùi “boïn giaø” naøy. Nhöng maø, sôï noù cöùng ñaàu neân ngöôøi ta laøm baøi ñieáu vaên ca ngôïi chính saùch chính phuû cuûa “Maët traän daân toäc giaûi phoùng mieàn Nam” vaø cho moät trí thöùc leân ñu bay. Coøn nhöõng ngöôøi uoáng moät lieàu thuoác ñoû: ra ñi taäp keát cuõng laø laøm CM maø laïi gaàn trung öông seõ ñöôïc hoïc theâm maø xaây döïng cho mieàn Nam töông lai, baây giôø toùc ñaõ baïc traéng trôû veà, ñöôïc ngöôøi ta nah6n danh nhaân ñaïo maø cho höu trí. Nhöng ngöôøi “theà tröôùc ba oâng chuû tòch Taây vaø oâng chuû tòch ta” nguyeän hy sinh cho CM ñeán hôi thôû cuoái cuøng thì khoâng theå laø ngöôøi höu trí ñöôïc. ÔÛ treân thì nhö vaäy. ÔÛ döôùi thì...ÔÛ caùc xaõ phöôøng moïc leân moät soá cöôøng haøo môùi. Hoï truø eûo “maáy thaèng giaø höu trí coù cheát heát ñi môùi cho eâm chuyeän”. (Tôùi ñaây toâi coù lôøi nhaén vôùi vaøi anh trí thöùcVN ôû haûi ngoaïi. Nhöõng anh naøy thoâng thaùi cheâ traùch CNCS. Hoï queân raèng lòch söû laøm ra bôûi con ngöôøi. Xin haõy xem nhöõng ngöôøi naøy: Leâ Ñöùc Thoï Tröôøng Chinh


114

Hoaøng Quoác Vieät Ñoã Möôøi Nghe tôùi teân hoï Clio nöû thaàn söû thi cuõng troán ñi. Coøn ta tröôùc heát coi queâ höông hoï ôû ñaâu) Toâi noùi raèng hoï laø nhöõng ngöôøi “daàm möa”, raát sôï chuùng toâi. Maø sao laïi sôï chöù, chuùng toâi can ngaên hôïp taùc hoùa noâng nghieäp vaø caûi taïo tö saûn (chöù coù laøm gì ñaâu?) (Ai khoâng tin cöù hoûi Voõ Vaên Kieät coi coù phaûi laø moät böûa saùng töôi tænh toâi ñeán Ngaøi, vaø noùi veà phaûi caån thaän trong vieäc caûi taïo tö saûn thì Ngaøi ñöa hai naém ñaám cho toâi). Toâi ñaõ töøng noùi doùc. “Caùi bao ñaày ñeå ñaâu noù cuõng ñöùng”. Theá thì sung söôùng thay toâi vieát ñöôïc. Toâi lieàn chaøo ñaát ñai thuûy thoå baèng “Chuùng toâi laøm baùo” (1977) Voû Vaên Kieät khen nöùc nôû. Vaø Chôï Ñeäm queâ toâi Saùch ra roài, Haø Noäi coù thô voâ cuûa nhaø vaên, nhaø vieát tuoàng Böûu Tieán. Trong böùc thö daøi 8 trang giaáy hoïc troø, Böûu Tieán khoâng tieác lôøi khen baïn, maø coøn tinh ranh noùi raèng toâi noùi tuïc tóu laø nhö taùt nöôùc baån vaøo maët keû ñöông quyeàn. Toâi caùm ôn maø vieát thô traû lôøi. Anh Böûu Tieán naøy, anh ranh laém. Nhöng anh boû qua caùi tính toâi gaàn nhaân daân vaø nhôù meï toâi. Thaùi ñoä aáy laøm cho toâi bieát nhieàu caâu noùi daân gian thuù vò laém. Anh Böûu Tieán neø, trong “Chôï Ñeäm queâ toâi” ôû nhöõng doøng cuoái cuøng, hai thaày troø, coù hoâ khaåu hieäu, “naøo! hoâ soáng”. Toâi thích laém maø ñaõ möôïn cuûa Leùnine. Oâng ñaõ noùi ôû ñaâu ñoù, caâu “to be or not to be”- chæ coù treû con nhö Hamlet môùi noùi vaäy. Chöù ñoái vôùi chuùng ta thì baát cöù nhö theá naøo, ta cuõng phaûi soáng maø thoâi. Toâi keát thuøc cuoán saùch baèng noãi loøng thaàm kín cuûa toâi nghe coù coù khoeû khoâng? Thaân meán... Toâi aên ñöôïc caùi gì ngon laø nhôù meï. Toâi ñang ñöôïc nhaø khaûo cöùu vaên hoïc Baèng Giang khen! Trong vaên hoïc Quoác ngöõ ôû Nam kyø (1865-1930) Baèng Giang vieát: “Töø Tröông Vónh Kyù ñeán nay, coøn khoâng bao nhieâu ngöôøi löïa choïn phong caùch khaåu ngöû töï nhieân cha caâu vaên xuoâi quoác ngöõ. Khuynh höôùng phong caùch ngoân ngöû töï nhieân thaáy roõ ôû Hoà Bieåu Chaùnh, xuaát hieän noåi baät ôû Vöông Hoàng Seån, Nguyeãn Vaên Traán, ñeám khoâng heát ñaàu ngoùn tay. Chôï Ñeän queâ toâi (1985) cuûa Nguyeãn Vaên Traán cuõng ñaëc seät khaåu ngöõ. Taùc giaû vieát “lòch söû nhoû cuûa queâ mình maø söû duïng thöùc ñoái thoaïi roøng trongsuoát 500 trang”. (Hôn moät traêm naêm tröôùc, Tröông Vónh Kyù cuõng vieát Kieáp phong traàn (1882) hoaøn toaøn baèng hình thöùc ñoái thoaïi nhöng vôùi soá trang khieâm toán hôn) Caâu vaên vaø gioïng vaên cuûa Nguyeãn Vaên Traán thì khoâng theå laãn loän vôùi ai ñöôïc. Trong caù theå loaïi vaên hoïc tieåu thuyeát coù khaû naêng gaàn vôù ikhaåu ngöû töï nhieân hôn heát qua ngoân ngöû cuûa nhaân vaät. Nhöng baây giôø khoâng noùi laø khoù maø phaûi noùi laø raát khoù tìm ra moät taùc phaåm naøo vieát caâu vaên xuoâi theo phong caùch khaåu ngöû töï nhieân trôn tuoät nhö lôøi noùi kieåu Chuyeän ñôøi xöa (1866) Kieáp phong traàn (1882) cuûa Tröông Vónh Kyù hay Chôï Ñeäm queâ toâi (1985) cuûa Nguyeãn Vaên Traán. Duø toâi coù muoán...


115

Anh ôû ñaây maø vôùi hai vôï choàng em. Ñi ñaâu cho meät. Vieát gì ñoù thì ngoài ñoù maø vieát. Ñoù laø tieáng noùi aân tình, eâm maùt nhö gioït möa ñeâm treân trí nhôù cuûa toâi. Nhöng ñoái vôùi toâi, choå ngoài vieát söôùng nhöùt laø nhaø thöông. Chuùng toâi laøm baùo vieát ôû bònh vieän Thoáng Nhöùt. Chôï Ñeäm queâ toâi vieát ôû traïm ñieàu döôõng Long An. Chuyeän trong vöôøn lyù vieát ôû traïi Aâu Döông Laân. Toâi xin löu yù Chuùng toâi laøm baùo ra naêm 1977. Chôï Ñeäm queâ toâi caén ñöôïc ñuoâi noù cho tôùi 1985. Toâi chôø nhöõng 8 naêm. Thôøi gian aáy toâi xin pheùp taùi baûn logich (maø ngöôøi ta khuyeân neân theâmchöõ “vui” ñeå deå baùn). Töø ôû mieàn Baéc vieát veà vaán ñeà naøy toâi ñaõ nghó tôùi laøm sao giuùp baïn treû taäp taønh thoùi quen: suy nghó, noùi naêng coù lyù vaø chaáp nhaän ñieàu gì sau khi ñaõ suy nghó chính chaén. Toâi dòch La cousine Bette cuûa H. de Balzac, töø khi nghe Gorki noùi, ai maø chöa ñoïc Chieán tranh vaø Hoøa bình, David Copperfield vaø Cousine Bette laø coi nhö mình ñoïc tieåu thuyeát chöa ñuû. Vaø thöïc tình vì coù nghó ñeán Nhöõng ñöùa em nhö Dieäp Minh Chaâu, Bích Laâm, Nguyeãn Sinh ..v...v...; gaëp toâi thì hoï noùi thieân hoâ baù saùt, maø toâi ñaõ phaûi noùi vôùi hoï, cöù ngoài maø chôø ngöôøi ta môøi mình phaùt bieåu yù kieán veà vaên hoïc, ngheä thuaät maø töï mình khoâng ra söùc saùng taùc thì ñöøng gaëp maët nhau nöõa. Chôï Ñeäm queâ toâi maø in ñöôïc, thì theo lôøi ngöôøi coù hieåu bieát noùi laø nhôø coù ngöôøi yeâu vaên hoïc maø khoâng nònh nhö Haø Maâu Nhai. Nay toâi ñang naèm Nguyeãn Traõi, maáy vò haøo kieät ôû Beán Chuông Döông sai ngöôøi vaøo ñöa tieàn boài döôõng ñeå “vieát Tröông Vónh Kyù”. Toâi ñöôïc giaáy cuûa baùc só Löông Phaùn gôûi cho boä phaän thu vieän phí, bieåu:”tha cho oâng naøy caû tieàn côm laãn tieàn thuoác” (1988) maø ra vieän. Toâi vieát Tröông Vónh Kyù trong coù hôn 8 thaùng. Baïn bieát toâi chaïy bay toùc traùn ñeå ñi in. Nôi naøo cuõng khoâng daùm laïi coøn noùi:”Thöôøng vuï tænh uûy coù yù kieán laø in cuoán naøy ra thì mieàn Baéc seõ noùi”. Mieàn Baéc laø ai? Seõ noùi laø noùi caùi gì? Toâi nhôù maù toâi quaù. Maù toâi ñaõ noùi vôùi toâi: “Khi ñeû con ra, meï nhôø baø muï “moùc mieáng” con thaät saïch ñeå cho con coù ngu thì cuõng ngu vöøa vöøa”. Toâi chôït nhôù ra. AØ coù Ñoaøn Thanh Höông tröôûng cuûa “Ban khoa hoïc xaõ hoäi thöôøng uûy”. Ngaøy ôû Haø Noäi, trong Ban Khoa giaùo noù moät chi boä noùi vôùi toâi: - A naøy oâng Höông, nhöùt töû thoï hoaøng aân, toaøn gia höôûng thieân loäc, baây giôø trong trieàu ñình, oâng cuõng coù chöùc lôùn. Vaäy cuõng laøm cho anh em ñöôïc nhôø chôù! Ñoaøn Thanh Höông: - Noùi chi cho toâi chaùu vaäy chuù? Chöù chuù ñònh nhôø gì? Toâi: -Moät caùi bieân khaûo veà Tröông Vónh Kyù. - Ñöôïc quaù! Nhöng toâi ñeà nghò laø in ra laøm taøi lieäu tham khaûo noäi boä. Ñöôïc hoân? Vaø töïa saùch laø gì? Toâi: - “Tröông Vónh Kyù-Con ngöôøi vaø söï thaät”. - Xin chuù söûa cho. Con ngöôøi vaø söï nghieäp.


116

- Ñöôïc, ñuôïc heát. Nhöng ñaây laø choå raát thaân neân toâi xin chuù cho toâi 200 ñoàng ñeå toâi thueâ ñaùnh maùy baûn thaûo. Höông: - Ñeå phaàn ñoù chaùu lo cho. - Khoâng ñöôïc ñaâu. Chuù ñöa cho ngöôøi ta ñaùnh maùy...Coù nhaø xuaát baûn choù maù ñaõ aên caép taøi lieäu cuûa toâi... - Vôùi chuù thì sao cuõng ñöôïc. Nhöng maø cho chaùu noùi caùi naøy:”Chuù chaùu mình ñeàu caàn phaûi toàn taïi, neân chuù haõy boùp buïng maø coi coâng trình cuûa chuù laø moät taøi lieäu löu haønh noäi boä vaø “söï thaät” ñoåi ra thaønh söï nghieäp ñeå ñôû “chieáu töôùng” ngöôøi ta. Toâi xin cho toâi baé tay moät caùi. Toâi vui nhö meï toâi soáng laïi maø! In moät quyeàn saùch khoâng coù gì laø laät ñoå caû maø cuõng “to be or not to be”- Chuù chaùu ta caàn phaûi toàn taïi”. Quaû thaät trieá gia Joubert noùi coù lyù: “Caùc cuoán saùch ñeàu coù keû thuø nhö cuûa con ngöôøi naøo laø löûa, aåm öôùt, moái moït vaø thôøi gian; vaø chính laø noäi dung cuûa chuùng noù” (Les livres ont les meâmes ennemis qua l’homme, le feu, l’humiditeù, les beâtes, le temps, et leur propre contenu) Con taèm trong tô Toâi ñaõ coù yù kieán, ñaát nuôùc ta toát nhöùt phaûi laø moät Lieân Bang, cuûa hai hoaëc ba mieàn. Ngaøy nay söï ñaáu tranh coù maët khaép nôi. Nhöng vì tuoåi khoâng coøn la leã hoäi, goùp maët vui chôi, cuõng khoâng phaûi laø moät kyø thi maø ai cuõng ra söùc cho mình ñöôïc ñaäu. Nhöng cuõng vì tuoåi maø thieân haï noùi “laõo thaønh” neân töï baét buoäc phaûi baøy toû yù kieán cuûa mình veà toâin giaùo, chính trò, trong vaên hoùa ngheä thuaät, trong luaân lyù. Nghó raèng “ñaõ sinh ra...phaûi coù gì” ta phaûi saùng taïo, khoâng saùng taïo thì löïa choïn moät cô cheá coù saün naøo ñoù cho MÌNH. Söï saùng taïo thì gioûi dang caàn cuø. Söï löïa choïn, ñaén ño böùt röùt. Cho neân vaäy maø cuoäxc soáng nôi toâi laø phoøng laøm vieäc,gaàn nhö moät phoøng thí nghieäm, baét phaûi suy tö. Coù baïn ñeán thaêm thì trau ñoåi roài cöôøi rang. Baïn veà thì chuû nhaø mghieâm trang, thaàm laëng, aâu lo... Toâi ñang nghó tôùi cô cheá lieân bang maø toâi choïn chöõ c-NHÖÕNG THÖÛ THAÙCH HAÄU CHIEÁN ÔÛ VIEÄT NAM TA Nöôùc naøo qua chieán tranh cuõng coù “khoù khaên haäu chieán”. Nöôùc ta ñaùnh giaëc daøi ngaøy thì aét phaûi khoù khaên khoâng ít, thì nhieàu, maø bôû quaân ñòch ñeå klaïi cuõng coù. Cuõng coù bôûi gia chuû gaây neân, maø ôû ñaây ta noùi. Thuû töôùng Phaïn vaên Ñoàng vaøo Saigon, moät ngaøy ñaàu haäu chieán. Veà Baéc oâng noùi tình hình baèng moät caâu buoàn: “C’est regrettable”. Sao oâng laø thuû töôùng maø oâng noùi laàn naøy laø laàn thöù hai:”Ce n’est pas moi qui deùcide”-Ngöôøi quyeát ñònh khoâng phaûi laø toâi? Khoâng coù gì ñaùng tieác caû, moät anh ôû Quaûng Trò noùi vôùi toâi: “20 naêm tröôùc anh laáy thuùng uùp 17trieäu daân, hoï keâu la khoâng xieát. Baây giôø anh laïi laáy thuùng aáy uùp hôn 70 trieäu daân, thì con voi noù giaãm naùt thuùng anh laø phaûi chôù hoái tieác caùi gì!” Napoleùon 1er coù noùi:”ñi leân doác thì coù theå ngöøng, ñi xuoáng doác thì khoù ngöøng laïi ñöôïc”.


117

Nhöõng chöông trình vaø chieán löôïc kinh teá vôùi söï chaêm lo cuûa mieàn Baéc laøm cho töù 1975 ñeá 1979 trong ba naêm, Mieàn Nam tuoät doác baêng baêng ñuoåi theo kòp mieàn Baéc ñang ngoài döôùi chön doác thôû hoån heûn môøi nhau côm ñoän. Söï vieäc thì roõ raøng. Nhöng nguyeân nhaân thì chöa ai ôû Haø Noäi maø daùmnhìn thaúng maø phanh phui. Trong khi thoáng nhöùt caáp kyø, Haø Noäi ñeà ra hai nhieäm vuuï haøng ñaàu laø, thöù nhöùt thieát laäp moät heä thoáng kinh teá duy nhöùt cho caû nöôùc vaø thöù hai laø phaùt ñoäng caû nöôùc thöïc hieän chöông trình phaùt trieån kinh teá. Keå cuõng laø Leùnine laém ñoù chôù! Nhieäm vuï quaûn lyù nhaø nöôùc hieän ñöôïc ñaët ra tröôùc maét chính quyeàn Xoâ vieát coøn coù moät ñaëc ñieåm nöõa laø: ngaøy nay coù leõ laàn ñaàu tieân trong lòch söû caän ñaïi cuûa caùc daân toäc vaên minh, ñaây laø moät söï quaûn lyù, trong ñoù caùi coù yù nghóa troïng ñaïi hôn caû khoâng phaûi laø chính trò maø laø kinh teá. Thoâng thöôøng, danh töø “quaûn lyù” gaén lieàn chính laø vaø tröôùc heát vôùi hoaït ñoäng chuû yeáu hay thaäm chí thuaàn tuùy mang tính chaát chính trò. Theá nhöng, chính cô sôû, chính thöïc chaát cuûa chính quyeàn Xoâ vieát, cuõng nhö chính thöïc chaát cuûa söï quaù ñoä töø xaõ hoäi tö baûn chuû nghóa sang XHCN laïi laø ôû choå caùc nhieäm vuï chính trò giöõ ñòa vò phuï thuoäc so vôùi caùc nhieäm vuï kinh teá. Nhöõng chöông trình vaø chieán löôïc kinh teá ban ñaàu thaát baïi cuõnh nhö nhöõng bieän phaùp söûa chöõa. Taát caû chæ tieâu kinh teá ñaõ giaûm töø 1975 vaø tôùi 1979 laø ñieåm nguy kòch. Nguyeân nhaân chuû yeáu roû raøng laø söï laõnh ñaïo khoâng ngang taàm vôùi ñoøi hoûi cuûa tình hình. Caùi nguyeân taéc daân chuû taäp trung ñaõ loøi ra choå hoùc. Khoâng theå coù daân chuû trong laõnh ñaïo cuûa Ñaûng CS ñöôïc! Thì coi! Möôøi maáy vò trong Boä Chính trò, thöïc teá chæ coù 6 ngöôøi. Saùu vò laõnh tuï gheâ gôùm trong chieán tranh, nay hoùa ra laõnh tuï toài maø laïi coù “bònh kieâu ngaïo CS” “ñaùnh Myõ coøn noåi kia maø!”. Coù nhieàu vuï vieäc, duø laø quan heä ñeán quoác gia maø cuõng chæ do moät ngöôøi ñònh ñoaït. Vuï xua binh ñi Campuchia ñöôïc quyeát bôûi maáy ngöôøi? Thaäm chí söï thoáng nhöùt ñaát nöôùc naøy do ai baøy ñaët? Nhöõng laõnh tuï caáp thaáp hôn - trung öông uûy vieân vaø boä tröôûng - thì laøm sao daùm toû ra hôn caáp treân neân noùi chung hoï laøm aên keùm hieäu quaû so vôùi choùp bu cuûa ñaùm giaø coãi, suy nghó cöùng nhaéc, (thaäm chí coù oâng ñoïc hai laàn moät trang “ñít cua” ñaùnh maùy maø khoâng hay) döïa treân toå chöùc nhaân söï löng deûo, goái chai, khoâng thi1ch thuù laém vôùi nhöõng ngöôøi coù ñoäc laäp suy nghó, nhöõng nhaø kyõ thuaät vaø kinh teá coù khaû naêng maø nöôùc tö baûn ñaøo taïo cho. Söï xaây döïng vaø quaûn lyù kinh teá khoâng thaáy coù khôûi saéc cuõng phaûi. Vì neáu phuï traùch nhöõng ban khoa hoïc nhaân vaên thì “tha’ hoï ñi, ñaèng naøy hoï laõnh ñaïo caùc ngaønh khoa hoïc chính xaùc, ñaë bieät laø nhöõng lónh vöïc lieân quan ñeán keá hoaïch hoùa vaø vaän haønh tieàn teä thì ña soá hoï khoâng coù kinh nghieäm vaø khoâng ñuôïc ñaøo taïo. Baùc Hoà ôi! Neáu Baùc coøn thì veà kinh teá Baùc coù theå giaûi quyeát toát tôùi ñaâu chöa bieát. Chaéc chaén laø seõ khoâng coù caùi toài teä cöôùp cuûa gieát ngöoøi, khoâng coù toài teä laõnh ñaïo ñaûng doái daân, khoâng coù khaû naêng hoïc taäp töø laàm loåi cuûa mình., ñeå cho sai laàm choàng chaát, daãn neàn kinh teá son treû cuûa Saøi Goøn tôùi suy suïp, maët nhaên maù hoùp nhö baø giaø saép cheát. Mong Baùc Hoà coù maë trong Nam laø töø ngaøy 1er Mai (xin ñoïc duøm baèng chöû Taây) 1975. Chöù nhö tôùi 1979 ñaây roài maø mong Baùc soáng laïi laø mong Baùc laøm moät Hercule, doïn chuoàng ngöïa cuûa Augias? Toäi nghieäp Baùc. Noùi chung laïi. Tình hình nghieâm troïng hieän nay veà kinh teá chuû yeáu laø thaát baïi trong söï laõnh ñaïo. Caùi hy voïng ñöôïc caûi thieän sao noù xa xoâi quaù ñoã ñoái vôùi toâi.


118

Chæ thaáy tình hình kinh teá tieáp theo thôøi kyø 1979 laø moät cuoäc laõnh ñaïo leùn luùt “bay” ñi aên ñeâm, laø moät cuoäc lieân mieân ñi “vieáng thaêm” - moät laàn nhieàu nöôùc - laø moät cuoäc chaïy nhö ñeøn cuø, ñeå cho laõnh ñaïo ñöôïc pheùp, luùc naøo cuõng noùi ñöôïc tình hình coù nhöõng thay ñoåi tích cöïc, nhöng maø...nhöng maø...! Thì cho toâi noùi veà (II) PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ Khoâng theå choái caõi veà moái lo cuûa Haø noäi laø söï phaùt trieån kinh teáù, nhö vöøa môùi noùi. Nhöng lo laøm sao? Lo baûo toaøn quyeàn thoáng laõnh ñeå thu “trieàu coáng”. Caùi ñoù laø treân heát, bò che laáp bôûi caùi maøn nhöõng nhieäm vuï kinh teá tröôùc maét, cuï theå, töøng vieäc, neân ít ngöôøi thaáy. Nhöng neáu anh ñaõ gaáp ruùt ”thoáng nhöùt veà haønh chính” hai mieàn ñaát nöôùc, thì söï phaùt trieån kinh teá ñoøi hoûi moät söï chæ ñaïo chieán luôïc cho söï phaùt trieån toaøn dieän. Maø hôûi oâi! nôi ñaây laïi bo bo ñòa phöông chuû nghóa. Tö töôûng ñòa phöông chuùa ñoái vôùi ñòa phöông chö haàu! Trong söï phaùt tireån toaøn dieän aáy, toâi thaáy phaûi coù moät soá ñieàu kieän. (Toâi voán coù caùi hieåu ñaõ vieát ra trong taäp saùch “Loâgich” ñieàu kieän laø gì? Laø moâi tröôøng laø nhöõng hieän töôïng chung quanh coù aûnh höôûng ñaán söï taùc ñoäng laãn nhau giöõa nguyeân nhaân vaø keát quaû). Ñieàu kieän caàn thieát ñaàu tieân cho phaùt trieån kinh teá caû nuôùc laø söï laõnh ñaïo saùng suoát quoác teá chuû nghóa (khaùi nieäm ñoái laäp vôùi ñòaphöông chuû nghóa) vaø theo ñoù maø haï quyeát taâm. Thöôøng ngaøy sau Leâ Duaån cheát, Haø Noäi ñeàu thoâi thuùc quyeát taâm, nhöng khoâng daùm quyeát raïch roøi huôùng kinh teá cuûa HAI mieàn. Tuy nhieân caùi löông tri cuõng hieåu phaûi aên sinh nhöït cho ñöùa con non, caùi “töù giaùc luùa gaïo” khoâng theå noùi laø quyeát taâm. Maø phaûi noùi laø söï thaáy ra söï töï nhieân. Maø khoå! Nín ñi cho eâm, chôù maø noùi quyeát taâm laø sai, laø laøm khoâng ñöôïc. Thaønh uûy Haø Noäi ra nghò quyeát: “Xaây döïng noâng nghieäp Haø Noäi trôû thaønh moät vuøng noâng nghieäp tieàn tieán. Muïc tieâu ñeán naêm 1990, ngoaïi thaønh löông thöïc seõ phaùt trieån naêm 1985, 450 nghìn taán, naêm 1990 seõ leân tôùi 550 nghìn taán/naêm” (Tr1ch baùo nhaân daân Chuû nhaät 2-12-1984) Ñaây cuõng phaûi noùi laø moät söï thaáy ra moät söï töï nhieân. Ngöôøi daân ngoaïi thaønh Haø Noäi ngöôøi ñaõ vaãn laøm ra, chæ coù ñieàu laø khoâng ñeám maø thoâi. Vaäy neân coù theå noùi quyeát taâm noùi treân ñaây laø moät ñieàu sôï xaáu. Ngöôøi mieàn Nam coù luùc naøo boû ngöôøi anh em mieàn Baéc ñoùi ñaâu. Xin ñöøng sæ dieän. Thaät laø söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, hay noùi ñích xaùc laø cuûa Haø Noäi thì thaät khoâng coù phöông höôùng ñeå haï quyeát taâm. Trong khi ñoù thì coù caùi vaï raát to. Ñoù laø caùi vaï thoø tay quaù xa ñeå laõnh ñaïo cho muõi Caù Mau, ñöôïc taäp trung veà Haø Noäi. Do ñoù xaûy ra khoâng bieát bao nhieâu ñieàu ñöôïc goïi nghe cho thoâng thaùi laø “tieâu cöïc” (coi nhö söï khai thaùc caây goã, cao su, caø pheâ). Beân caïn laõnh ñaïo thì coù lyù thuyeát gia, hoï “duøi “ nhieàu möu keá, maø laõnh ñaïo khoâng ñuû naêng löïc nghe ra, ñeå ñeán khi tai bay hoïa gôûi môùi hay (coi nhö caùi “giaù-löông-tieàn”, coi nhö “laõi xuaát”). Ñieàu kieän caàn thieát thöù hai laø boä maùy quaûn lyù ñieàu haønh. Nhöng nôi ñaây bò caùi vaï lôùn laém. Bieân cheá quaù coàng keành. Toâi bieát lô mô veà caù icoâng ty löông thöïc cuûa thaønh phoá (hoài chò Ba Thi) noù bò bao vaây bôûi ít nhöùt 3 cô quan “löông thöïc, thöïc phaåm” cuûa trung öông töø Haø Noäi thaáy ngöôøi ta aên khoai vaùc mai chaïy vaøo.


119

Trong tay toâi ñang coù danh saùch caùc cô quan trung öông taïi TP HCM. Phaàn lôùn boä naûo cuõng coù moät hay hai, ba vaên phoøng taïi Saigon, cuõng coù mang caùn boä nghieân cöùu vaøo. Hoï ñoâng ñeám ñaàu hoâng heát. Hoûi hoï nghieân cöùu ñöôïc gì roài thì hoï noùi goïn ô: nghieân cöùu laø moät quaù trình ñaày tích luõy, chôù ñaâu phaûi coâng vieäc ngaøy moät, ngaøy hai ñaõ coù keát quaû lieàn. Anh haõy nghe toâi keå vaøi teân. Teân naøo teân naáy ñeàu nghe “hoaùch” laém. Coù caùi giaáu teân chæñeå laø T (Oâi T.78) Vieän quy hoaïch thieát keá toång hôïp boä xaây döïng. Phaân vieän quy hoaïch thieát keá noâng nghieäp boä noâng nghieäp. Lieân hieäp xí nghieäp cheá bieán cung öùng laâm saûn boä laâm nghieäp. Phaân vieän quy hoaïch thuûy lôïi-boä thuûy lôïi. Uûy ban thanh tra chính phuû chieám 3 nôi! Ñieàu ñoù laø moät söï nhaân anh toå chöùc maø di daân röôøm ra ngoài ôû Haø Noäi voán “ngoài chôi ñaáu laùo”. “Thoáng nhöùt ñaát nöôùc” ñeå maø thöï thi chieám ñoaït chaéc? Toâi khoâng coù tri thöùc ñeå hieåu caën keõ (nhö ngöôøi ta noùi). Ñieàu kieän caàn thieát cho söï phaùt trieån kinh teá laø moät keát caáu haï taàng, theå cheá hieän ñaïi, coù lieân quan ñeán neàn giaùo duïc. Ngöôøi ta noùi: Theå cheá kinh teá hieän ñaïi cuûa VN ta khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhöõng yeâu caàu kinh teá tröôùc maét, chöa noùi tôùi nhöõng yeâu caàu khoù khaên hôn cuûa coâng cuoäc xaây döïng quoác gia. Cô caáu hieän taïi ñaõ daøy ñaëc laïi yeáu vaø thieáu quyeàn löïc. Ñaë tröng cuûa cô caáu naøy laø söï choàng cheùo leân nhau cuûa nhöõng cô quan. Keát quaû neàn kinh teá toå chöùc coàng keành, ñieàu haønh raát keùm, söï kieåm soaùt thì coi boä ngaët ngheøo laém nhöng quaûn lyù toài (Ngöôøi ta noùi sao toâi hay vaäy). Nhöng caùi toâi bieát (nguyeân laø vuï tröôûng Vuï giaùo duïc cuaû Ban ñaûng ñaây maø) laø nhöõng yeáu keùm kyõ thuaät, thieáu döõ kieän toát cho vieäc laøm keá hoaïch vaø thieáu heä thoáng baùo caùo, thoáng keâ thích öùng. Nghieâm troïng laø söï yeáu keùm veà giaùo duïc, coù xu höôùng ñöa noù vaøo lónh vöïc phi saûn xuaát veà maët kinh teá, “tieân hoïc leã, haäu hoïc vaên”, moät neàn giaùo duïc khoâng taàm côõ vaø nguoàn taøi chính khoâng ñaùp öùng noåi. Toâi khoâng daùm thaøy lay noùi ñeán söï yeáu keùm cuûa heä thoáng ñaïi hoïc vaø chaát löôïng giaûng daïy cuûa noù. Ñeå cho “baø con ta” ngoù qua Haøn Quoác vaø Singapour maø thi ñua vôùi hoï thöû coi. Chöù tröôùc maét, VN ta chöa coù cô sôû giaùo duïc caàn thieát ñeå phaùt trieån kinh teá. Ñoù laø noùi ñaøo taïo môùi. Coønnhö caùi cuõ? Ñoäi nguû coâng chöùc chính hoï laø maùy ñieàu haønh söï phaùt trieån ñaát nuôùc. Baùo Tuoåi Treû (soá Chuû nhaät 22-5-1994) thôû ra thaønh caâu hoûi, moät noãi öu tö. “Ñoäi nguû coâng chöùc lieäu coù thoaùt khoûi nguy cô tuït haäu? Vaø giaøi baøy: “Theo soá lieäu...caû nöôùc ta coù 1.129.071 coâng chöùc caû nöôùc. Trong ñoù 168.275 ngöôøi laø coâng chöùc haønh chính. Cuõng theo ñoù tronglónh vöïc quaûn lyù haønh chính coù 30% coâng chöùc ôû khoái trung öông vaø 60-70% ôû khoái ñòa phöông chöa ñuû trình ñoä theo yeâu caàu cuûa caùc ngaøhnh coâng chöùc. Ña soá caùn boä ôû chính quyeàn cô sôû hoïc chöa heát caáp2, caùn boä cô sôû laø ngöôøi daân toäc coù 30% muø chöû. Soá caùn boä quaûn lyù ñöôïc hoïc veà quaûn lyù nhaø nöôùc ôû caáp tænh chieám 12,8%, oû caáp huyeän 10,3%, ôû caáp xaõ 6,4%, veà quaûn lyù kinh teá ôû caáp tænh


120

33,8%, ca61p huyeän 16,2% vaø caáp xaõ laø 7,7% maø chuû yeáu laø ñaøo taïo ngaén ngaøy.Thöïc traïng huït haãn veà kieán thöùc vaø baát caäp veà naêng löïc ñieàu haønh, veà phöông phaùp vaø kyõ naêng coâng taùc ñöôïc ghi nhaän laø phoå bieán. Soá löôïng bieân cheá ñoâng nhöng ôû nhieàu nôi laïi thieáu coâng chöùc veà quaûn lyù nhaø nöôùc, luaät phaùp, kieåm toaùn, kinh teá ñoái ngoaïi. Thieáu caùn boä gioûi vaø chuyeân gia ñaàu ngaønh”. Ñaõ vaäy hoï coøn ôû vaøo ñoä tuoåi töông ñoái cao.”Caùn boä cao caáp ñuông nhieäm taïi caùc cô quan trung öông ôû ñoä tuoåi döôùi 50 chæ coù 10%. Caùn boä laõnh ñaïp caáp tænh coù coù tuoåi bình quaân 48, trong ñoù 37,2% teân 50 tuoåi”. Tuoåi taùc khoâng noùi gìveà chaát löôïng nhöng ñoù laø tieâu chí quan troïng ñeåbaûo ñaûm tính lieân tuïc cuûa neàn haønh chính quoác gia. “Moät ñoäi nguû coâng chöùc nhieàu vaø baát caäp nhö vaäy, coøn heä thoáng ñaøo taïo vaø boài döôõng thì sao?” “Boä tröôõng Phan Ngoïc Töôøng cho bieát vieäc ñaøo taïo boài döôõng hieän nay mang tính töï phaùt. Coù tröôøng môû lôùp tuøy thuoäc vaøo kinh phí, coù tröôøng phaûi töï bieân, töï dieãn toaøn boä qui trình vaø noäi dung ñaøo taïo. Ñaõ vaäy moãi ñòa phöông, moãi toå chöùc, tröôøng lôùp khaùc nhau. Nôi gheùp vôùi tröôøng Ñaûng, nôi taùch thaønh tröoøng rieâng. Coâng taùc ñaøo taïo vaø boài döôõng maát caân ñoái giöõa caùc lónh vöïc. Trong caùc naêm 1990-1993, coù 7685 coâng chöùc ôû khoái trung öông ñöôïc boài döôõng ngaén haïn veà quaûn lyù, trong khi ñoù ôû ñòa phöông con soá naøy chæ coù 5211 ngöôøi. Vieäc ñaøo taïo chuû yeáy môùi laø khaâu boài döôõng ngaén haïn. Vieän haønh chính quoác gia ñaøo taïo daøi haïn chæ ñaït möùc trung bình 48 ngöôøi/naêm. Chöông trình ñaøo taïo naëng veà phaàn lyù luaän chung chuû yeáu vaãn laø lyù luaän chính trò maø ít chuù yù trang bò kyõ naêng thöïc haønh coâng vuï. Nhình chung ngoaøi giaùo trình lyù luaän Maùc-Leânin vaø giaùo trình cao trung caáp haønh chi1nh, nhieàu boä moân khaùc haàu nhö chöa coù giaùo trình. Caùc chöông trình giaûng daïy thöôøng ñaàu voi ñuoâi chuoät. Ñaûng ñaõ khôûi xöôùng xaây döïng moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn. Chính phuû ñaïng raùo rieát chuaån bò cho caùc böôùc ñi caûi caùch quan troïng nhaèm ñaåy nhanh toác ñoä phaùt trieån ñaát nöôùc. Nhöõng chuyeån ñoäng ñoù cho thaáy moät mong muoán maûnh lieät, ñaøng hoaøng saùnh vai vôùi baát kyø moät ñoái taùc naøo ñi vaøo laøm aên chính quy hieän ñaïi vôùi baïn beø. Song mong muoán aáy lieäu coù trôû thaønh hieän thöïc khi maø ñoäi nguû nhöõng ngöôøi thöïc hieän noù ñang coù moät boä phaän khoâng nhoû baát caäp veà naêng löïc, huït haãn veà trí thöùc? Gaàn ñaây nhieàu nhaø laõnh ñaïo thöôøng ñeà caäp ñeán caùc nguy cô cuûa ñaát nöôùc, trongñoù nguy cô tuït haäu luoân ñöïc nhaán maïnh. Söï baát caäp cuûa ñoäi nguûcoâng chöùc hieän nay phaûi chaêngcuõng laø moät phaàn trong nguy cô tuït haäu ñoù? (ÔÛ ñaây coù moät ñieàu veà ngöõ ngoân muoán thöông löôïng vôùi Tuoåi Treû. Caùc anh noùi theo “ngöôøi lôùn” maø khoâng kòp thaáy ra, chöõ “nguy cô” laø moät khaùi nieäm “ôû thì” töông lai. Chôù tröôùc maét ta leäch höông thì ñaõ leäch höông roài, tuït haäu thì ñaõ ngoài döôùi hoá, maø coøn noùi nguy cô chaúng phaûi laø cho ñôû maéc côõ hay khoâng?) Toâi ñaõ noùi ñöôïc roài hai ñieàu kieän, moät laø laõnh ñaïo saùng suoát voâ tö. Keá ñoù coù cô caáu haï taàng, côù cheá hieän ñaïi ñeå phaùt trieån kinh teá. Baây giôø toâi nghó veà ñieàu kieän thöù ba laø moäi tröôøng ñeå phaùt tireån. Coù theå noùi ñaây laø moäi tröôøng xaõ hoäi ñeå tieáp thu thaønh quaû ñaït ñöôïc cuûa theá giôùi caùc nöôùc ñang phaùt tireån. Ñaây laø caùi suy nghó logich cuûa toâi, caùi suy nghó ñaõ laøm naûy sinh, trong toâi chính kieán veà moät Lieân Bang VN.


121

(Coù theå goïi Lieân Bang (caùc) Coäng hoøa VN. Coäng hoaø thì coù coäng hoaø daân chuû, coù CHXHCN. Ta khoâng noùi ñöôïc roû ra thoâi) Caí lieân bang aáy bao goàm hai mieàn. Mieàn Nam laáy töø Pleiku Ban Meâ thuoäc tôùi Muõi Caø Mau vaø Coân Loân, Phuù Quoác.. Ngöôøi trí thöùc Nam kyø, teân TröôngVónh Kyù ngaøy xöa ñaõ nghó ñeán söï phaùt trieån khaùc nhau cuûa ba kyø. Oâng ñaõ coù yù kieán vôùi toaøn quyeàn Paul Bert laø keâu goïi söï ñaàu tö cuûa ngöôøi Trung Quoác vaø cuûa Chetty vaøo söï khai thaùc haàm moû raát giaøu cuûa Baéc kyø. Trung kyø thì ñaøo soâng ngang ñaát nöôøc thoâng ra bieån ñeå buoân baùn vôùi Laøo vaø vôùi theá giôùi. Nam kyø thì baøo veä chuû quyeàn cuûa Nam trieàu veà löu vöïc soâng Mekong (caùi ñoàng baèng soâng Cöûu long ngaøy nay) phaùt huy theá maïnh laø saûn xuaát noâng nghieäp (xuaát khaåu gaïo, cao su, cafeù vaø nhieàu thöù laâm saûn). Caùi mieàn Baéc “xí phaàn” vôùi mieàn Nam maø cöôõng eùp söï thoáng nhöùt ñaõ phaù hoaïi moâi tröôøng cuûa chính phuû CM mieàn Nam tranh thuû söï giuùp ñôõ cuûa caùc nöôc tö baûn, cuûa Asean. Caùi thoáng nhöùt cuøng saùnh vai tieán leân CNXH, ñoái ngoaïi thì laøm xaáu ñi quan heä coù theå thieát laäp ñöôïc, ñoái noäi thì gaây ra moät söï sôï haõi ngay trong töøng lôùp trung löu giaøu coù vaø trí thöùc. Cho neân nhieàu ngöôøi ñem vaøng maø ñoùng cho ngöôøi “CS” ñeå laøm thuyeàn nhaân hôïp phaùp vaø noäp maïng cho caù vaø haûi taëc. Neáu cöù ñem ñòa phöông chuû nghóa maø buoäc toâi noù ñaõ khuaáy nhieãu moâi truôøng chính trò, kinh teá cuûa mieàn Nam thì ta chöa noùi caùi gì nhieàu. Nhôù laïi coi. Ngaøy xöa ta ñaõ daùm chia hai Maët traän, laøm hai ngoïc côø, laäp hai chính phuû maø caùi bieän chöùng laø “tuy hai maø moät”. Sao ngaøy nay mieàn Baéc vaø mieàn Nam veà muïc tieâu kinh teá vaø phöông phaùp thöïc hieän cuûa moãi mieàn trong chieán löôïc chuyeån hoùa daân chuû ôû mieàn Nam coøn mieàn Baéc thì cöù vieäc, muoán laøm gì thì laøm vôùi CNCS vôùi cô cheá moät ñaûng, nhöùt nguyeân veà tö töôûng, nhöùt nguyeân veà yù kieán, vaân vaân...ta khoâng daùm laøm vaäy, maø cöù laïi cuøng tieán leân! Cuøng tieán leân ñaâu? Nhöõng boä oùc tænh taùo vaø nghieâm tuùc (khoâng khoùc nhö treû con) ñeàu nghieâng veà caàn thieát phaûi chuyeån hoùa daân chuû cheá ñoä CS cuûa ta. Toâi coù tính ñeán söï laõnh ñaïo chöa daùm nghó troïn veïn nhö vaäy neân xin thöa, cho caùi mieàn Nam naøy (cuõng laø cuûa Anh, chôù cuûa gì rieâng toâi?) ñi truôùc. Noù doïn deïp moâi tröôøng daân chuû ñeå khoâng noùi gì xa maø chæ ñeå khoâi phuïc loøng tin, cuûa nhöõng thuyeàn nhaân soáng soùt, cuûa “coäng ñoàng ngöôøi Vieät haûi ngoaïi coù troïng löôïng moät sieâu cöôøng” (Nguyeãn Gia Kieång). Chöøng naøo vaán ñeà moâi tröôøng maø khoâng ñöôïc nhìn baèng con maét saïch gheøn thì khoâng theå noùi tôùi söï phaùt trieån kinh teá vôùi (III) “THÖÏC TRAÏNG” ñaát nuôc nhö vaày: 1-Moâi tröôøng caùc ñieàu kieän laø ngheøo naøn, laïc haäu veà kinh teá, thieáu nguyeân lieäu. Toâi xin nhaán maïnh. Ñaây laø söï ngheøo naøn saâusaéc, döôùi xa nhöõng chuaån möïc thoâng thöôøng veà möùc soáng thaáp ngheøo. Ta phaûi ñi töø söï ngheøo naøn quaù möùc naøy maø xeùt tö caùch con ngöôøi trong xaõ hoäi ta. Toâi khoâng noùi nhieàu hôn nöõa sôï e söï quan saùt ñem laïi söï mích loøng. 2- Ñaõ ngheøo maø nuoâi aên nhieàu ngöôøi. Nhaø nöôùc ta phaûi lo ñoái phoù vôùi TrungQuoác, Polpot, nhöõng aâm möu laät ñoå neân phaûi chòu ñöïng moät löïc löôïng boä ñoäi, coâng an raát lôùn.


122

Ta coù moät boä maùy haønh chính raát ñoâng nguôøi, vì tình taïng chung cuûa ñaát nuôùc laø ngheøo neân, caét giaûm bieân cheá thì coâng chöùc aáy laáy gì maø aên? Hoá ñaâu maø choân hoï? Ta coù söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng. Noù coù nhieàu toå chöùc voâ tích söï. Toâi mong nhö ôû Phaùp chaúng haïn, anh phaûi laáy tieàn “nguyeät phí, Ñaûng phí” maø trang traûi toå chöùc cuûa anh. Ta coù maët traän, laøm boä maët daân chuû. Ta phaûi toán trôï caáp. Nhöng chính trôï caáp ñoù noù laøm maát phaåm chaát töùc laø huûy hoaïi nhaân caùch cuûa con ngöôøi, ôû nôi ñaâu maø hoï khoâng phaûi laø thi maø vaøo maø hoï laø ñaïi bieåu ñöôïc “baàu” bôûi nhieàu caùch thieáu löông thieän. Ta phaûi nuoâi döôõng nhöõng toå chöùc thöïc ra laø cuûa ñaûng nhöng veõ cho noù maáy chöõ thaønh vieân cuûa Maët traän. Nuoâi “coá vaán” quaû laø moät nguy cô. Vì nhaø nöôùc ta coù taùnh CS, neân sôï hoï ñaõ quan ñi xe hôi, nhaø cao cöûa roäng, sôï hoï laøm ngöôøi nhö F.Mitterand khi maõn chöùc toång thoáng, thì xaáu hoå maø baøy ra caùi ngaïch coá vaán. Coù ngöôøi ñang taïi chöùc thì laøm chaúng ra gì, nay ñeán tuoåi “nghæ höu” laïi coøn ñöôïc kyù hôïp ñoàng laøm coá vaán coù xe ñöa röôùc vaø theâm moät moùn löông. Cöù soáng maø xem nhöõng vò “Möôøi Anh Noâng Daân” gia nhaäp ñaïo quaân coá vaán. 3- Söï phuï thuoäc vaøo Lieân Xoâ vaø Hoäi ñoàng tuông trôï kinh teá veà löông thöïc, haønh hoùa, daà moû, nguyeân vaät lieäu. Nhöõng ñieàu noùi ñoù laø söï kieän trung taâm trong thöïc traïng kinh teá ngheøo naøn. Neáu muoán noùi ñeán söï kieän phuï? “Möùc saûn xuaát thaáp. Trong noâng nghieäp coù söï taêng daàn. Vì ngöôøi noâng daân Nam boä khoâng chòu ngaäm trong mieäng “ôn Ñaûng laõnh ñaïo” maø khoanh tay chòu cheát ñoùi vôùi “ñoàng baèng soâng Cöûu Long”. Coøn trong coâng nghieäp thì suïp ñoå thaáy roõ. Trong tö töôûng cuûa caùc baäc CS giaø (taïi chöùc) thì xaây döïng CNXH phaûi ñaët leân haøng ñaàu söï phaùt trieån coâng nghieäp A naëng, vaø coâng nghieäp nheï B. Nhöng trong thöïc traïng bò suïp ñoå veà veà coâng nghieäp thì maáy kyø Ñaïi hoäi Ñaûng gaàn ñaây ta khoâng thaáy coù cöông lónh. Phaûi môøi ngöôøi bí maät vieát cöông lónh giuùp (chöù neáu môû hoäi thaûo baøn veà cöông lónh, chaúng hoùa ra laøm Ñaïi hoäi roài sao?). * Ñaàu tö voán, noùi chung khoâng coù tieàn “ñoái taùc” naøo khaùc hôn laø baùn ñaát cuûa toå tieân. * Moät keát caáu haï taàng veà kinh teá yeáu keùm, ñaëc bieät laø veà huaán luyeän vaø ñaøo taïo; taøi naêng thieáu ngay trong quaûn lyù haønh chính; moät cô cheá keá hoaïch ngheøo naøn; moät heä thoáng giaùo duïc khoâng coù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng ñoùi hoûi cuûa khoa hoïc kyõ thuaät trong moät neànkinh teá nhö moät nöôùc ñang phaùt trieån (chöa daùm noùi moät nöôùc phaùt trieån). * Moät söï gia taêng daân soá nhanh choùng (toâi ñaõ soáng qua thôøi 17 trieäu, roài 20, 25 trieäu ñoàng baøo vaø giôø ñeán gaàn 80 trieäu). * Möùc xuaát khaåu thaáp do thieáu haøng, haøng xaáu laøm maát ñi moät khaû naêng khôi nguoàn ngoaïi teï, caùn caân thöông maïi xaáu ñi. * Moät heä thoáng kinh teá trung öông khoâng ñaùp öùng khoâng thích hôïp vôùi yeâu caàu kinh teá cuûa nhaân daân ñòa phöông naøy ñòa phöông khaùc. Tinh thaàn lao ñoäng thaáp. * Laïm phaùt keøm theo nhieàu “hieän töôïng tieâu cöïc”. Vì Ñaûng ta trung thaønh vôùi truyeàn thoáng daân toäc “löïa lôøi maø noùi cho vöøa loøng nhau” cho neân bieåu phaûi noùi laø “tieâu cöïc” chöù ñöøng noùi laø “aên caép” maø mích loøng oâng aên caép. Keà ra thì trong caû nöôùc ai cuõng thaáy böùc tranh xaùc thöïc veà kinh teá ñaát nöôùc vaø tính chaát cuûa nhöõng vaán ñeà ñang ñuïng vaøo traùn.


123

Vôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ta, ngöôøi baøng daân hay caùn boä maø coù goùp yù kieán gì thì laäp töùc nghe traû lôøi: Trung öông Ñaûng ñaõ bieát heát caû roài vaø coøn bieát hôn anh. Khoâng thaáy lôøi phaùt bieåu veà BOÁN NGUY CÔ (maø toâi ñaõ noùi chöõ nguy cô duøng ôû ñaây laø “impropre”=khoâng xaùc ñuùng) laø söï coâng nhaän cuûa laõnh ñaïo Haø Noäi veà thöïc traïng khoâng vui cuûa tình hình ñaát nuôùc ñoù sau? Nhöng söï “toân nghieäm” khoâng cho pheùp ai laø ngöôøi coøn giöõ vöõng tinh thaàn CM maø coù thaùi ñoä naøo khaùc hôn laø thaùi ñoä laïc quan tin töôûng ôû töông lai. Toâi keát thuùc ñoaïn naøy sao cho chung thuûy vôùi tieâu ñeà, con taèm coù cheát cuõng naèm trong tô. Ñôøi toâi, ngaãu nhieân laøm ngheà baùo. Laøm gì roài cuõng quen. Laïi quen vôùi maét laùo lieân cuûa nhaø laøm baùo maø ñaõ thaáy ra nhöõng thöïc traïng aâm u cuûa ñaát nöôùc maø coøn thaáy ra ñaây, dính daùng vôùi ngheà tö töôûng vaø vaên hoùa, caùi thöïc traïng quaù ö ngheøo naøn veà tö duy khoa hoïc, trieát hoïc cuûa chuùng ta. Toâi cuõng coù caùi moâng lung nghó ñeán nöôùc Ñöùc, töø thuôû noù coù teân Germanie. Noù ñaõ töøng bò xaâm laêng, chia caét, cai trò khaéc nghieät. Nhöng trong tình traïng ngöôøi daân soáng cuùi ñaàu buoàn laïi sinh ra nhöõng nhaø tö töôûng loãi laïc nhöùt theá giôùi: Hegel, Kant, Marx, Engels Haine Juerbach, Einstein... Nhôø ñaâu maø ñöôïc vaäy? Nhôø daân toäc aáy coù “nöôùc chön” hoïc taäp. Toâi noùi “nöôùc chön” laø ñeå nghó tôùi: coù nöôùc ñoàng nuôùc soâng môùi daãy. Nhö ta coù Nguyeãn Maïnh Töôøng, Nguyeãn Khaéc Vieän, Traàn Ñöùc Thaûo hoï coù bò vuøi daäp thì nhö coû döôùi tuyeát trong caûnh isolement et clandestiniteù -hiu quaïnh vaø bí maät- (Nguyeãn Maïnh Töôøng) hoï caøng nghó ra ñöôïc nhöõng caùi coù giaù trò nhaân vaên. Vì hoï coù voán hoïc thöùc. Coøn caùn boä hieän nay cuûa ta. Vì laø coøn ñang laøm vieäc. Maø aên côm chuùa! Maø voán töø chuùa ñeán quaàn thaàn noùi chung laø doát. Chuùa baûo ñöùa naøo khoâng tin töôûng vaøo töông lai laø tinh thaàn CM ñaû sa suùt. Hoïc troø cuûa Marx maø khoâng nghe lôøi Marx daïy: ñöøng boû coâng maø döï ñoaùn töông lai. Baát cöù luùc naøo hieän thöïc cuõng toû ra thoâ loã, böôùng bænh, chöù noù khoâng hoaøn toaøn ñaùp öùngcaùi “xaây nhaø treân caùt” caùi kieán truùc lyù töoûng duy yù chí cuûa caùc nhaø noùi laûi nhaûi “ñoåi môùi”, caûi caùch tö duy. Vaû laïi treân caùi thieân ñaøng khoâng bieát suy nghó, chuùa cuõng doát. Con ngöôøi laøm lòch söû cuûa mình ñaõ bieát chia chaëng thôøi gian. Aên teát laø chia chaëng thôøi gian. Ta- ngöôøi XHCN ñaõ töøng chia ra naêm naêm laøm moät chaëng thôøi gian ñeå laøm nhöõng keá hoaïch naêm naêm. Hôõi oâi! Chuùa hieän thôøi khoâng vieát cöông lónh noåi, phaûi duøng “bao thö” nhôø vaøi keû thoâng thaùi vieát duøm (maø toâi bieát hoï vieát coù ra gì ñaâu, vì hoï bò nghæ höu “baát taïi kyø söï sao möu kyø keá ñöôïc). Vaäy thì laõnh ñaïo toái cao cuûa ñaát nöôùc khoâng coù cöông lónh (thöù cöông lónh xöùng danh) thì töø nhieäm kyø naøy laø ñieåm xuaát phaùt ñeán nhieäm kyø sau laø laø caùi ñích cuûa chaëng ñöôøng caùi khoaûng khoâng gian aáy khoâng heà ñöôïc laáp ñaày baèng nhöõng noäi dung cuï theå, laø töøng boä phaän quan heä höõu cô vôùi nhau trong moät öoùc thöùc chung.


124

Laâu laâu laáy cô hoäi kyû nieäm maø coù nhöõng “phaùt bieåu quan troïng”. Treân “baùo coâng cuï” noù cuõng laäp loeø aùnh saùng ban ñeâm nhö naám moïc treân thaân caây goå muïc. Ngöôøi thaïo röøng noùi laø naám choù ñaùi, naám ñoäc. Vaäy maø treân baùo chí cöù coù lôøi khen. “Caùi baûn ñeà aùn vó moâ naøy vieát raát hay raát saùng, raát coù trí tueä cuûa moät taâm hoàn vì nhaân daân maø ñeå coâng phu raát nhieàu. Toâi chæ coù tieác raèng neáu noù ra ñôøi vaø ñi vaøo cuoäc soáng tröôùc ñaây daêm ba naêm thì ñaát nuôùc ta khoâng ñeán noãi quaù cöïc khoå”. Khoâng bieát thaày noùi gì, coøn tôù thieät laø “sieâu nònh”.. Ngöôøi yeâu nöôùc raát thöông meán chöõ quoác ngöõ. Vì ñaõ laâu coù ngöôøi löu yù: töông lai nöôùc ta coù saùng suûa hay khoâng cuõng nhôø chöõ quoác ngöõ. Toâi coù nghe ngöôøi YÙ hoï noù ngoân ngöõ cuûa hoï laø ngoân ngöõ haùt ca. VN laïi khoâng töï haøo ñöôïc raèng chöõ quoác ngöõ laø chöõ cuûa thô ca sao? Toâi chaéc laø baïn cuõgnhö toâi, ñeàu ñang e ngaïi laø söï laõnh ñaïo cuûa CS laø cho chöõ quoác ngöõ bò noùi caø laêm maø khoâng coøn trong saùng nöõa. Hoûi ai khoâng e ngaïi veà suï quyeán ruõ cuûa danh töø maø loø vaên hoùa tö töôûng ñaõ haønh ngaøy gaây ra. Haõy coi nhö danh töû “ñoåi môùi”. Khoâng ai khoâng thaáy noù ñaõ töøng coù taùc duïng lòch söû. Saùch xöa ñaõ coù caâu: “nhöït taân, nhöït taân, höïu nhöït taân”. Ñoù laø noùi trong tröôøng hôïp theá naøo kia chöù ! Chöù noùi nhö hieän nay, noù xuaát hieän trong khaåu hieäu caùc ñaïi hoäi vaø trôû thaønh “moät thöù haøo nhoaùng vaø coù haïi, moät thöù loeø loeït voâ duïng”. Vaø chuùng ta khoâng theå khoâng e ngaïi ngöôøi vaø toå chöùc coù quyeàn ñang thích duøng nhöõng danh töø “môùi” vaø “laï”, thöïc ra khoâng quyeán ruõ, haáp daãn ñöôïc ai, maø chæ laøm cho ngöôøi ta thaáy nhöõng “laù khoai” cheñaäy söï thieáu lyù luaän, thieáu minh baïch trong tö töôûng, trong vieäc laøm ñoù thoâi. Chaám heát ñoaïn laïc naøy, ñang nghó coi coù caùch gì giaõ töø cho vui veû, nhöõng nhoïc nhaèn vöøa noùi ñoù khoâng. ÔØ ! Coù baøi thô chöõ Taây cuûa nhaø vaên De Saint-Lambert! Diderot ñaõ cheâ naùt oâng naøy. Aáy vaäy maø taøi cuûa oâng cuõng ñaõ chuoäc baèng moät baøi thô raát hay. Chöõ taây cuûa noù nhö vaäy. Malheur aø qui les Dieux accordent de longs jours Consumeù de douleur vers la fin de leurs cours Il voit dans le tombeau ses amis disparaitre. Et les eâtres qu’il aime arracheùs aø son eâtre Il veut autour de lui pour peùrir, tout changer A la race novelle il se trouve eùtranger Et lorsqu’aø ses regards la lumieøres est ravie Il n’a plus en mourant aø perdre que la vie. (De Saint-Lambert) Vì toâi khoâng laøm ñöôïc thô, neân nhôø dòch: Ñau khoå ai ñöôïc thaùnh thaàn keùo daøi ngaøy soáng Cuoái doøng ñôøi chòu vaát vöôûng khoå ñau Baïn beø ôi, naèm khuaát döôùi coû khaâu


125

Ngöôøi thaân nöõa, vôùi xaùc ta taùch bieät Ta muoán quanh ta, ñeå cheát, phaûi ñoåi thay kyø heát Giöûa lôùp treû môùi sinh, ta boång thaáy laïc loaøi Vaø ñeán luùc maét chuùng choùi chang, chang choùi naéng trôøi Ta duø cheát chæ laø maát söï soáng! (Phan Xuaân Haït dòch) Toâi coù thoùi quen, vieát caùi gì roài, ñöôïc phaàn naøo, cuõng caàm chaïy ñi nhôø baïn ñoïc. Anh naøy, ngöôøi daân xöù Ngheä- ngöùa thô, ñoïc thaáy chöõ “cheát” lieàn laøm thô chích toâi, ñeà tieáp theo ñaây: Tieãn baïn Kho chuyeän daân gian ñoùng laïi roài Anh ñi ñeå laïi moät mình toâi Khoùc chaêng? Khoâng ! Ta chæ cöôøi Cöôøi ra nöôùc maét. Sao keû neân ñi coøn ôû laïi Ngöôøi caàn ôû laïi, laïi ra ñi. Anh ñi ñeå laïi loøng thöông tieác Cho anh em Cho ñoàng chí Cho baïn beø Toâi thaáy anh ñi mieäng mæm cöôøi Nuï cöôøi coøn ñoïng maõi trong toâi Maëc cho ai hieåu laøm sao keä ! Ta vaãn laø ta cöù theá thoâi Ta vaãn ung dung ta vaãn cöôøi Thöông anh toâi vieát maáy doøng thô Ñeå tieãn anh ñi, keûo ñeán giôø Thoâi nheù ! Anh ñi vaøo vænh cöûu Vaø vôùi thieân nhieân vôùi coû caây Doøng suoái thôøi gian troâi chaûy maõi Keû tröôùc ngöôøi sau seõ ñeán ngaøy. (Nguyeãn Xuaân Dieäu 24-12-1993) Queâ nhaø ta Baøi thô Tieãn Baïn laø vaên teá, teá soáng toâi. Quaû thaät khi maø ñaïi baùc cuûa Berthe cuûa Hitler ñaõ baén loït ñaïn vaøo Maùtxcôva, ñaùm tôø roát kít loi choi ñaõ reo möøng: thaønh trì CM cuûa ñeä tam quoác teá saäp roài! Toâi noùi laïi raèng: “Lieân bang Xoâ Vieát maø maát, toâi seõ töï töû cho caùc nguôøi coi. Vì baûn thaân cöùu caùnh cuûa ñôøi mình ñaõ maát thì soáng ñeå laøm gì?”


126

Ñoù laø lôøi vaøng ñaù, cuûa loøng tin vaøo caùi viabiliteù du reùgime sovieùtique. Con boø toùt Hitler maø huùc vaøo ñieän Kremlin, thì noù seõ ñeå söøng noù laïi döoùi chaân töôøng maø thoâi. Toâi noùi toâi cheát theo Lieân Xoâ neáu noù bò giaëc nöoùc ngoaøi keùo ñeán ñaùnh noù cheát kìa. Ñaøng naøy... Baïn coi ñaây, vò thuû töôùng cuûa caùi nöôùc khoâng coøn laø Lieân bang Xoâ Vieát nöõa noùi: “Toâi seõ noù ngay laø toâi cho raèng ngaøy maø ngöôøi ta baét ñaàu gieát cheát neàn daân chuû ôû Nga moät caùch taøn baïo (toâi khoâng daáu dieám ai dieàu naøy) laø ngaøy 6-11-1991. Toâi ñeà nghò nhöõng ngöôøi thô in trong töông lai haõy xeáp chuùng baèng nhöõng chöõ caùi thaät ñaäm neùt: 6-11-1991 ! Trong ngaøy naøy vò toång thoáng daân chuû nhaát theá giôùi ñaõ kyù saéc lònh caám ÑCS hoaït ñoäng treân laõnh thoå nöôùc coäng hoøa. Toâi khoâng muoán neâu leân baát cöù söï so saùnh naøo. Vì toâi kinh hoaøng tröôùc chuùng nhöng haønh ñoäng treân roû raøng töông töï vôùi nhöõng haønh ñoäng cuûa chíng quyeàn Italia vaø Ñöùc trong nhöõng naêm 30, khi maø ôû caùc nöôùc ñaáy, baèng saéc lònh nhaø nöôùc ngöôøi ta ñaõ luøa nhöõng ngöôøi CS vaøo nguïc toái”. (N.T.Ruscoâp: Caûi toå: lòch söû cuûa nhöõng söï phaûn boäi) Trong buoåi hoïp naøo ñoù Leùnine coù noùi chæ coù ñaûng vieân CS môùi haïi noåi thanh danh cuûa CS maø thoâi. Vaäy thì toâi coù bò lôøi theà maø töï töû ñaâu ! Vaø toâi coøn ngoài ñaây nghe. “Hoài chuoâng baùo töû cuûa Ñaûng Nhaø nöôùc”. Ñoù laø töïa ñeà moät baøi ñaêng treân baùo l’Humaniteù cuûa ÑCS Phaùp. Baøi baùo ñaõ nhaán maïnh: “Khoâng phaûi laø söï baùo töû cuûa Ñaûng CM vaø CS, vì ÑCS Lieân Xoâ ñaõ khoâng coøn ñöôïc laø moät ñaûng CM nöõa, vì ñaõ bò moät guoàng maùy nhaø nöôùc naëng neà voâ hieäu nuoát maát”. Vaø cho laø: “Phaûi tìm nguoàn goác cuûa cuoäc khuûng hoaûng hieän nay, khoâng phaûi chæ ôû nhöõng sai laàm môùi ñaây maø ôû haäu quaû cuûa moät cheá ñoä ñoäc taøi quan lieâu maø Lieân Xoâ ñaõ phaûi chòu ñöïng cho ñeán 1985, naêm maø Gorbachov leân naém quyeàn vaø ñöa ra chính saùch “perestroika”. Baùo l’Humaniteù cuõng cho laø: “Ñeå vöôït qua ñöôïc nhöõng khoù khaên hieän nay khoâng coøn coù con ñöôøng naoø khaùc hôn laø phaùt trieån daân chuû ñeán cuøng vaø nhaân daân Lieân Xoâ coù quyeàn vaø coù khaû naêng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa hoï, vaø nhöõng ngöôøi CS Lieân Xoâ phaûi quyeát ñònh hoï seõ laøm gì vôùi Ñaûng cuûa hoï moät Ñaûng ñaõ khoâng bieát thay ñoåi quan ñieåm cuõng nhö phöông phaùp haønh ñoäng”. Chuùng ta neân ngoù ngöôøi ñi tröôùc ñaõ teù. Hoï ñang noùi: “ÔÛ Lieân Xoâ baát kyø moät söï thay ñoåi naøo cuõng chæ coù theå coù ñöôïc nhôø saùng kieán “töø treân xuoáng”, nhôø nhöõng thay ñoåi nhaân söï ôû beân treân. Neáu hieåu chính trò nhö laø quaù trình tìm hieåu vaø thoûa thuaän lôïi ích cuûa caùc nhoùm xaõ hoäi khaùc nhau, tröôùc heát laø lôïi ích kinh teá, thì phaûi thöøa nhaän raèng ôû Lieân Xoâ khoâng coù caùi hieän töôïng ñöôïc goïi laø chính trò ñoù. Ngay caû nhöõng chuû theå thöïc söï cuûa ñôøi soáng chính trò cuõng khoâng coù. Baûn thaân ÑCS Lieân Xoâ khoâng phaûi laø moät chuû theå chính trò. Ñaûng vôùi tö caùch laø moät heä thoáng bao goàm haøng trieäu con ngöôøi, khoâng heà hoaïch ñònh ñöôøng loái chính trò. Coâng vieäc hoaïch ñònh ñöôøng loái chính saùch vaãn laø ñaëc quyeàn moät nhoùm choùp


127

bu trong Ñaûng vôùi söï giuùp ñôû cuûa boä maùy. Coøn caáu truùc cuûa Ñaûng nhaát laø nhöõng ñaûng vieân thöôøng chæ ñoùng vai troø laø ngöôøi thöïc hieän coù kyû luaät nhöõng yù ñoà cuûa caáp treân”. (Toå quoác ta...Tröôøng toång hôïp quoác gia nhaân vaên Nga) Toâi xin laáy theâm moät ñoaïn trong baøi xaõ luaän cuûa l’Humaniteù soá ra ngaøy 5-10-1993, maø ngaøy thöù hai hoâm qua ôû Maïc Tö Khoa ñaõ xaûy ra caûnh baïo löïc vaø khuûng boá, caûnh nhöõng chieác xe taêng baén thaúng vaøo truï sôû quoác hoäi. Ñoaïn baùo aáy vieát: ...”nhöõng gì vöøa dieãn ra ôû Matxcôva hoaøn toaøn chæ laø coâng vieäc giöûa caùc vò thuû lónh khaùt khao voâ ñoä quyeàn löïc. Taát caû boïn hoï ñeàu ñaõ ñöôïc ñaøo taïo töø cuøng moät loø maø ra, caùi loø cuûa söï ñoäc ñoaùn, cuûa chuû nghóa haùo danh vaø chuû nghóa cô hoäi teä haïi nhaát. Taát caû boïn hoï ñaõ töø laâu kho6ng coøn lieân quan gì tôùi lyù töôûng CSCN”. Lieân Xoâ suïp ñoå. Tin naøy laøm cho toâi heát söùc baøng hoaøng maø nghó raèng: Kyø quaù ! Hai vò thanh nieân CM. Moät vò teân laø Thích ca. Moät vò laø Jeùsus. Ngöôøi naøo cuõng laäp ñöôïc moät giaùo phaùi, cho moân ñoà noùi treân traêng coù cuoäi, Ñaïo naøo ñaïo naáy ñeàu soáng treân 18 theá kyû. Khoâng noùi giaáu gì ! Khi chieán tranh theá giôùi thöù 2 keát thuùc, toâi coù khoaùi chí. Lieân Xoâ ñaùnh baïi phaùt xít Hitler. Nhöng cuõng coù ñaùnh vaøo oå ma tuùy (toân giaùo laø aù phieän ñoái vôùi nhaân daân maø). Vaäy maø! Voâ saûn toaøn theá giôùi lieân hieäp laïi, ñaõ laäp ra moät caùi ñaïo, höùa heïn Töï Do vaø Bình Ñaúng cho loaøi ngöôøi, cuõng oai danh laém, cuõng laø moät sieâu cöôøng oanh lieät moät thôøi nhöng cuõng khoâng soáng quaù moät traêm naêm. Sao ÑCS phaûi ra thaân theå...? Vì noù nhôø nhaân daân ñö noù leân laøm caùi oâng Ñaûng Nhaø nöôùc. Baùo Nhaân Ñaïo noùi nhöõng oâng Ñaûng-Nhaø nöôùc ñeàu laø cuøng moät loø maø ra! Ta khoâng coøn bò laät ñoå (coøn ñoå xuoáng taän ñaâu nöõa?) Ta...coi ta ñi! Caûi caùch ruoäng ñaát Luaân lyù laø caùi höôùng daãn söï soáng. Chuùng ta seõ xem trong Caûi caùch ruoäng ñaát (CCRÑ) (vaø trong vuï Nhaân vaên Giai phaåm (NVGP) caùi luaân lyù thoâng thuôøng ôû mieàn Baéc nöôùc ta, töø khi “Ñaûng ta” thaønh Nhaø nöôùc. Toâi noùi xaâm lo hai chuyeän “ñaát baèng cuø daäy” naøy vì caùi chuyeän tröôùc coùphaàn gaây ra chuyeän sau Haõy ñoïc caùi quyeát ñònh “nhieäm vuï caûi caùch ruoäng ñaát trong khaùng chieán” cuûa hoäi nghò laàn thöù IV Ban chaáp haønh trung öông Ñaûng lao ñoäng VN (vaø ñoïc ngay caâu cuoái). “Hoäi nghi ban chaáp haønh trung öông Ñaûng laàn thöù IV ñaùnh daáu moät böôùc chuyeån bieán quan troïng trong vieäc keát hôïp chaët cheõ hai nhieäm vuï chieán löôïc choáng ñeá quoác vaø choáng phong kieán ñöa söï nghieäp CM cuûa nhaân daân ta tôùi nhöõng thaéng lôïi to lôùn hôn”. Hoäi nghò naøy ñaõ kieåm ñieåm vieäc thöïc hieän chính saùch ruoäng ñaát cuûa Ñaûng trong khaùng chieán. Vaø neâu roõ:


128

“Chuùng ta chöa naém vöõng nhieäm vuï cô baûn cuûa cuoäc CM daân toäc daân chuû nhaân daân VN laø phaûn ñeá vaø phaûn phong kieán, chöa thaáy roõ noâng daân laø löïc löôïng to lôùn cuûa CM, cho neân chöa coù chính saùch thaät ñuùng... Cho neân chuùng ta chöa phaùt ñoäng löïc löôïng CM cuûa quaàn chuùng noâng daân, chöa phaùt huy ñaày ñuû löïc löôïng to lôùn aáy ñeå khaùng chieán ngaøy theâm maïnh, tieán ñeán daønh thaéng lôïi cuoái cuøng”. Ñaây laø 25 thaùng 2-1952. Ñeán 24-4-1953, “Trung öông” chæ thò laøm ngay söï PHAÙT ÑOÄNG QUAÀN CHUÙNG vaø huôùng daãn: “Muïc ñích ñaùnh oåtheá löïc phaûn ñoäng. Noäi dung, toå chöùc vaø giaùo duïc noâng daân lao ñoäng ñoaøn keát ñaáu tranh ñaùnh ñoå Vieät gian phaûn ñoäng vaø cöôøng haøo gian aùc, trieät ñeå giaûm toâ, thöïc hieän giaûm töùc, chia haún ruoäng ñaát cuûa thöïc daân Phaùp, cuûa Vieät gian phaûn doäng vaø ruoäng ñaát coâng cho noâng daân khoâng coù hoaëc coù ít ruoäng. Phöông chaâm döïa vaøo quaàn chuùng ñoâng ñaûo, theo saùch löôïc cuûa Ñaûng: döïa vaøo baàn coá noâng, ñoaøn keát chaët cheõ vôùi trung noâng, lieân hieäp vôùi phuù noâng. Coøn veà phöông phaùp thì taát nhieân laø coù keá hoaïch, coù töøng böôùc, böôùc moät, böôùc hai...coù laõnh ñaïo. Kieân quyeát choáng moïi tö tuôûng ngaên trôû, bi quan, khoâng maïnh daïn”. Aùc heát söùc laø coá vaán Trung Quoác hieán cho caùi keá PHOÙNG TAY. Phoùng tay! Noùi noâm na (theo nam boä laø cöù vieäc “laøm maïnh thaû cöûa”. Vaø hoï daãn lôøi vaøng ngoïc nguïy bieän, “aø la” Mao Traïch Ñoâng. “Kieåu uoâng taát tu quaù chænh” Coù nghóa laø: muoán uoán khuùc caây cong, aét phaûi keùo noù quaù chieàu. Trôøi ôi ! Ñaûng cuûa toâi ñaõ nghe lôøi ngöôøi ngoaøi, keùo khuùc caây cong quaù trôùn. Noù baät trôû laïi gieát cheát bao nhieâu vaïn sinh linh. Noùi cho troïn goùi. Tröôùc ngaøy coù chæ thò ñoù, Toân Ñöùc Thaéng ñaõ hoïp thöôøng tröïc Quoác hoäi vôùi Uûy ban lieân vieät toaøn quoác ñeå “phaán son” cho phaùt ñoäng quaàn chuùng, coi noù laø coâng taùc trung taâm cuûa naêm 1953. Ñeán Quoác hoäi hoïp (töø 1 ñeán 4 thaùng 12 1953), chuû tòch HCM baùo caùo tình hình vaø noùi nhieäm vuï CCRÑ. Quoác hoäi nhöùt trí ñöa tay taùn thaønh. Toâi laø ñaïi bieåu cuûa Saigon-Cholon trong quoác hoäi. Neáu maù toâi ñoäi moà ngoài daäy maø hoûi: - Taïi sao con ñoàng yù caùi luaät baát nhaân aùc ñöùc aáy? Toâi seõ thöa: - Luaät aáy coù aùc nhôn cuõng taïi ngöôøi laøm. Neø nghe maù. Coù laàn anh chò em Nam boä “ñaïi bieåu” toâi ñeán gaëp oâng giaø Toân maø hoûi, taïi sao oång ñeå cho CCRÑ gieát ngöôøi nhö vaäy? Baùc Toân ñang ngoài, nghe toâi hoûi, lieàn ñöùng daäy böôùc ra khoûi gheá, vaø ñi vaø noùi: - Ñuï meï, tao coøn sôï noù, maøy bieåu tao coøn daùm noùi caùi gì? Quaû thaät, luùc CCRÑ coøn nghe theo cheäc maø phoùng tay phaùt ñoäng ai maø coù yù kieán vôùi noù thì seõ bò quy laø coù tö töôûng ñòa chuû. Cho neân Tröôøng Chinh, con coù hieáu, khoâng nôõ ñeå cho cha mình bò baét quì goái ôû saân ñình, lieàn ñem cha ñi giaáu ôû phoá Haøng Maém, roài veà ngoài treân choùp bu cuûa Ñaûng maø nín thinh, mang noãi sôï.


129

Thieân thaàn cuûa CCRÑ seõ quy mình chöa töø boû tö töôûng ñòa chuû cuûa thaønh phaàn xuaát thaân. Toâi coù noùi ôû Ñaïi hoäi II cuûa Ñaûng laø chuùng ta ñang laøm CM tö saûn daân quyeàn. Vieä CCRÑ - coi nhö trong CM 1789 ôû Phaùp - khoâng coù vöôït ra ngoaøi khung khoå tö saûn cuûa chöõ aáy ñaâu. Vaäy thì loãi ôû caùch laøm cuûa ngöôøi maø Ñaûng ñaõ cho quyeàn laøm, maø vì ngu ñaàn neân coá vaán Trung Quoác daïy cho laøm baäy. Khi taäp keát, anh Ung Vaên Khieâm trôû ra Haø Noäi. Coù nhieàu buoåi chieàu, anh ruû toâi ñi boä chôi ñeå nghe toâi noùi nhöõng gì toâi muoán noùi veà mieàn Baéc. Löõng thöõng treân ñöôøng vaøo Haø Ñoâng. Caây treân leà ñöôøng caây naøo cuõng coù maùng moät caùi nia hay moät caùi traøng coù vieát chöû baèng voâi traéng “caùm ôn Ñaûng”, “caùm ôn Baùc”. Thaèng Nam boä ung Vaên Khieâm (ñang laø uûy vieân trung öông Ñaûng) noùi troáng loång: “Phong kieán quaù!”. Vöøa luùc aáy, treân caây naøo ñoù coù loa phoùng ra baøi haùt xaåm xoan: “Quyeát ñaùnh cho tan nhöõng quaân tham taøn Ñòa chuû ñeá quoác, boùc loät daân ta Nhôø ôn chính phuû, neân ñôøi aám no Aùo aám, côm no Nhöõng nôi phaùt ñoäng daân caøy Thoân queâ hoa nôû nhö ngaøy sang xuan Ôn naøy ta nhoù, muoân ñôøi khoâng queân...” Anh Khieâm nhìn toâi maø cöôøi: Toâi noùi: - Ra soáng ngoaøi naøy ñöôïc ít laâu, toâi thaáy ñoàng baøo ta ôû thoân queâ mieàn Baéc: taùnh laønh, trí thaáp, phaûi soáng cöïc coøn laâu. - Sao ñaâu? - Taùnh raát hieàn, trí tin töôûng khoâng heà tö löï vì vaäy môùi bò xuùi bieåu, vôï ñaáu toá choàng “noù haõm hieáp toâi”. Mình phaûi thay traâu maø keùo caøy, nhöngvaãn tin nhö thaät: coù côm chan nöôùc maét maø lua laø nhôø ôn Ñaûng, ôn Baùc. Toâi chaéc raèng khoâng theå trong Nam maø laøm ñöôïc CCRÑ nhö vaäy. Toäi aùc cuûa CCRÑ thì noùi sao cho xieát. Anh ñi hoûi baá cöù ngöôøi daân naøo hoï cuõng keû ít nhöùt moät chuyeän, nghe khoù töôûng töôïng laø coù thieät cho anh nghe. Toâi laïi laø nhieàu chuyeän: ÔÛ Haûi Döông, huyeän Thanh Haø, xaõ Tröôøng Thaønh coù moät oâng ñoà. Oâng hai vôï. Vôïlôùn naân. Oâng kieám vôï hai vaø ñöôïc moät muïn con. Vôï lôùc cuûa oâng coù moät mieáng ñaát nho nhoû vaø möôùn ngöôøi ta laøm. Vaäy maø oâng bò ñaáu toá vaø bò quaûn thuùc taïi gia. Oâng ra vaøo than thôû, Mình laáy leå nghóa maø daïy ñôøi. Nay ngöôøi ta goïi mình laø thaèng noï, thaèng kia. Ñôøi nhö vaäy thì soáng laøm gì nöõa! Böõa kia, oâng hoïp maët ñuû hai baø. Oâng bieåu chaïy sang xin haøng xoùm moät traùi baàu. Vaø oâng noùi hoâm nay caû nhaø ba ngöôøi lôùn vaø ñöùa treû aên baàu luoäc, uoáng nöôùc baàu thoûa thueâ


130

vôùi moät böõa aên, khoâng maáy khi coù. Côm xong (toâi noùi vaên hoïc quen mieäng chöù ñaâu coù côm), toái laïi oâng treo coå. Anh Khieâm noùi hoùm: - Theo chuù maøy laø toäi gì heø? Oâng giaø töï vaän chöù coù ai ai ñem baén oång ñaâu! - Trôøi ôi! Anh chaø ñaïp con ngöôøi, laø anh ñaõ gieát oång roài, tröôùc khi oång töï töû.! Toâi phaûi noùi tieáp theo moät toäi aùc caùc anh gieát ngöôøi ñoàng chí. Ñoàng chí aáy teân laø Nguyeãn Vaên Soaïn, ñöông bí thö lieân chi töù xaõ Lam Thao. Bò quy ñuû ba toäi ñeå ñöôïc töû hình. Toäi ñaàu phaûn ñoäng chui vaøo chui vaøo haøng nguû Ñaûng. Toäi keá, ñòch caøi ñeå laøm chieán tranh taâm lyù. Toäi ba, ñòa chuû boùc loät, cha daân möôùn ñaát ñeå cho daân caùm ôn ñòa chuû nuoâi mình. Anh bò tra taán gì anh cuõng khoâng nhaän mình coù toäi. Bò ñaáu toá vaø giam chung vôùi anh laø moät quaàn chuùng toát. Ngöôøi ta cuõng döïng leân theo ñuùng thuû tuïc, coù ñuû ba toäi, maø toäi ñaàu laø tuyeân truyeàn nhuïc maï Ñaûng. Môùi bò sô vaøi caây ñoøn gaùnh vaøo löng, anh ñaõ: “Da thöa coù heát”. Ñoàng chí Soaïn hoûi: saovaäy? Ngöôøi quaàn chuùng traû lôøi raèng: ñôøi toâi chæ coù Ñaûng, maø Ñaûng ñaõ phaùt ñoäng ngöôøi cuûa Ñaûng gieát toâi, thì toâi chæ coù chòu cheát maø thoâi. Baây giôø ñoàng chí cuøng toâi oâm nhau maø cheát. Khaùc nhau chæ coù moät ñieàu, thaân theå cuûa ñoàng chí thì baàm daäp coøn toâi thì laønh. Caùc ñoaøn caøi caùch ñaõ ruùt kinh nghieäm veà caùch ñem phaïm nhaân ñi baén, vaø ñaõ cho lònh baén sau löng keû thoï hình. Vì kinh nghieäm cho thaáy, ñem troùi noù vaøo coïc truï ñeå baén thì noù seõ la: “Ñaûng lao ñoäng VN muoân naêm! CHM muoân naêm ! Keû ñòch cuûa ta chuùng noù gian aùc laém. Chuùng noù vaãn duøng hôi thôû cuoái cuøng maø boâi xaáu cheá ñoä ta!” Anh laø trung öông uûy vieân, toâi muoán noùi rieâng vôùi anh ñieàu naøy cho ñích ñaùng: “Toâi ra ñaây môùi thaáy caùi goïi laø trung öông cuûa caùc anh baát quaù laø moät xöù uûy Baéc Haø caûi tieán maø thoâi!” Nhaân vaên- giai phaåm Chuùng ta coù vuï Nhaân vaên-Giai phaåm (NVGP). Toâi cuõng coù boän tuoåi roài trong caùi ngaïch “traêm naêm”. Neân muoán vieát veà chuyeän gì maø coù ngöôøi ñaõ vieát, toâi beøn laáy cuûa ngöôøi ta. Cho ñôõ meät. Laø ñaõ ñaønh. Nhöng chính laø muoán thoaùt khoûi caûnh coâ ñôn cuûa “phoøng vaên” vaø coâ ñoäc trong chính kieán. Toâi thaáy treân taäp san Thoâng Luaän, xuaát baûn beân Phaùp coù baøi phoûng vaán: “Höõu Loan noùi veà vuï aùn NHAÂN VAÊN - GIAI PHAÅM” beøn chôùp cho vaøo ñaây (coù bôùt ñoaïn ñaàu): Phoùng vieân (PV): Xöa nay baùc vaãn laø ngöôøi noùi thaúng, noùi thaät, luùc treû baùc coøn daùm noùi, giôø giaø roài khoâng lyù naøo baùc laïi sôï, laïi heøn? Höõu Loan (HL): Anh kích ñoäng toâi ñaáy phoûng? Toâi laø ngöôøi koâng bò ñoäng bao giôø.


131

PV: Chaùu khoâng daùm hoãn theá ñaâu, nhöng ñaây laø moät vaán ñeà lòch söû tröôùc sau roài cuõng phaûi ñöa ra aùnh saùng. Chæ coù baùc laø ngöôøi trong cuoäc, baùc giuùp cho boïn chaùu thì noù cuï theå hôn, saùt hôn, ñeå caùc chaùu coù theå hieåu ñöôïc nhöõng caùi voâ cuøng raéc roái cuûa giai ñoaïn xaõ hoäi hieän nay... HL: Thaät ra neáu beân Lieân Xoâ khoâng coù oâng Khôrusoáp laät Xtalin ñöa ra phong traøo choáng suøng baùi caù nhaân thì beân Taøu khoâng laøm gì coù Mao Traïch Ñoâng ñöa ra chuyeän “Baùch gia tranh minh, baùch hoa teà phoùng” vaø beân ta höôûng öùng töùc thôøi baèng phogn traøo mang teân dòcj laïi nhaõn hieäu Trung Quoác “ Traêm hoa ñua nôû, traêm nhaø ñua tieáng”. Teân noâm na cuûa ta laø “Choáng suøng baùi caùnhaân”. Tröôùc ñoù thì ôû ta coù hieän töôïng phoå bieán naøy: khi gaëp nhau tröôùc baát cöù ñaâu, caâu ñoái ñaùp naøo ñeàu phaûi coù nhoùm thaønh ngöõ “ôn Ñaûng, ôn Baùc” ñöùng ñaàu. Thí duï: - Ôn Ñaûng, ôn chính phuû vuï muøa naøy thu hoaïch coù ñuû noäp khoâng? - Ôn Ñaûng, ôn chính phuû nhaø em coù con lôïn ñoä 30 kyù ñang lôùn, thanh nieân Côû ñoû vaøo baét nôï roài, ñöôïc baûo ñoùng heát saïch maø coøn thieáu phaûi buø baèng lôïn... Daân toäc VN laø moät daân toäc lieân tieáp bò ñoâ hoä, heát Taøu ñeán Taây, ñeán Nhaät, ñeán Myõ...Caùi khao khaùt, caùi ñoùi coá höõu cuûa daân toäc naøy laø ñoùi ñoäc laäp, töï do, côm aùo. Khi thaáy Ñaûng höùa ñem laïi nhöõng thöù aáy cho thì ngöøi daân tin tuyeät ñoái vaøo Ñaûng. Ñaûng baûo gì thì hoï theo naáy baûo phaù nhaø thì phaù nhaø baûo boû ruoäng thì boû ruoäng baûo boû boá meï boû vôï boû choàng boû Trôøi boû Phaät boû ñöôïc taát caû coøn deã hôn Khoång Töû boû ñoâi deùp raùch. Anh ñoäi tröôûng caûi caùch chæ laø moät söù giaû cuûa Ñaûng maø daân cuõng ñaõ tin hôn trôøi:”Nhaát Ñoäi, nhì Trôøi”. Loøng daân tin vaøo Ñaûng khoâng thöôùc naøo ño ñöôïc neân khi phaùt ñoäng ñeå phuû nhaäm moät ñieàu gì Ñaûng ñaõ chuû tröông tröôùc kia, thaät ra voâ cuøng khoù khaên. Nguyeân chæ thay ñoåi caâu “ôn Ñaûng ,ôn Baùc” vaø kieåm ñieåm nhöõng vieäc laøm tröôùc kia coù tính chaát suøng baùi caù nhaân maø cuõng maát haøng thaùng phaùt ñoäng ôû moïi cô quan. Khaåu hieäu “noùi thaúng, noùi thaät, noùi heát” ñeå xaây döïng Ñaûng. Khoâng nhöõng noùi moàm maø coøn vieát leân caùc baùo. Khoâng nhöõng vieát leân caùc baùo Nhaø nöôùc maø coøn khuyeán khích môû baùo tö nhaân ñeå vieát. Vì theá môùi coù “Nhaân vaên Giai phaåm” cuûa chuùng toâi “Traêm Hoa” cuûa Nguyeãn Bính. baøi thô “Maøu tím hoa sim” cuûa toâi (töø tröôùc vaãn do daân töï tieän truyeàn tuïng ngaàm baát chaáp lònh nghieâm caám cuûa nhöõng töôùng traán aûi giaùo ñieàu) ñöôïc ñaêng coâng khai laàn ñaàu tieân treân baùo “Traêm Hoa”. Nguyeãn Bính coøn thueâ taxi coù loa phoùng thanh ñi quaûng caoù khaép Haø Noäi laø “Traêm Hoa” soá naøy coù thô “Maøu tím hoa sim” cuûa Höõu Loan. Maáy thaùnh sau toâi ñi caûi caùch ruoäng ñaát, laøm baùi thö “Hoa luùa”, 22 anh em nhaø baùo, nhaù vaên ñi caûi caùch truyeàn tay nhau cheùp, chò Baïch Dieäp ôû baùo Nhaân Daân xin cheùp ñeàu tieân, nhöng yù trung nhaân cuûa chò laø anh Xuaân Dieäu ôû baùo vaên ngheä khoâng ñaêng, baûo laø thô tình caûm höõu khuynh maát laäp tröôøng. Traàn Leâ Vaân ñeá maùch vôùi Nguyeãn Bính, Bính leân xin ngay baøi “Hoa luùa” veà ñaêng “Traêm hoa”. Anh Bính coøn laøm moät cöû chæ raát haøo huøng laø ñem cho vôï toâi 15 ñoàng nhuaän buùt, trong khi ñaêng Vaên Ngheä chæ ñöôïc 7 ñoàng. Anh baûo vôùi vôï toâi: “Höõu Loan ôû nhaø thì toâi xin (toâi vaãn vieát khoâng laáy nhuaän buùt ñeå giuùp


132

nhöõng tôø baùo ngheøo, môùi ra) nhöng Höõu Loan ñi caûi caùch chò cuõng caàn tieâu (15 ñoàng baèng 150.000 ñoàng baây giôø). Moät chæ vaøng luùc aáy môùi 20 ñoàng. Noùi ra ñieàu aáy ñeå thaáy raèng möùc soáng ngöôøi caàm buùt hieännay ñaõ voâ cuøng xuoáng doác. Nhuaän buùt cuûa moät cuoán saùch hieän nay khoâng baèng tieàn moät baøi thô Nguyeãn Bính traû cho toâi. Nhaø thô Toá Höõu ñaõ coù döï baùo thieân taøi: “Chaøo 61 ñæng cao muoân tröôïng”. Töø aáy ñeán giôø xuoáng doác tuoàn tuoät khoâng phanh, khoâng thaéng. Chính söï xuoáng caáp thaûm haïi trong ñôøi soáng ñaõ laø nguyeânnhaân chính trong vieäc löu manh hoùa moät soá nhaø vaên ñaõ phaûi uoán cong ngoøi buùt, cuõng nhö trong vieäc in saùch ñen, saùch traéng vöøa roài. PV: Xin baùc cho bieát laïi veà vuï “Nhaân Vaên? HL: “Noùi thaúng, noùi thaät, noùi heát” ñeå xaây döïng Ñaûng. Khoâng nhöõng chæ coù “Nhaân Vaên hay Traêm Hoa” môùi noùi thaät, maø caû nöôùc noùi thaät. Caû nöôùc keâu oan. Nhöõng “ban giaûi oan” ñaõ thaønh laäp ñeå vaøo trong caùc nhaø tuû giaûi oan cho haøng vaïn ngöôøi bò caûi caùch quy oan... Nhöõng ñaõ aên thua gì. Ñôn töø keâu oan töø caùc nôi göûi veà toaø soan Nhaân Vaên thaät ñaõ cao baèng ñaàu, nhö ñaõ cao “ñoàng xöông voâ ñònh”. Nhaân Vaên xeáp thaønh vaên kieän chuyeån cho trung öông Ñaûng nghieân cöùu thay ñoåi chính saùch. Thaät ra Nhaân Vaên chæ khaùi quaùt tình hình ñeå ñuùc thaønh lyù luaän. Baøi baùo bò cho laø phaûn ñoäng, phaûn Ñaûng, phaûn daân nhaát cuûa Nhaân Vaên laø: “Vaán ñeà phaùp trò” do Nguyeãn Höõu Ñang vieát. Trong baøi, yù noùi sôû dæ choå naøo cuõng coù aùp böùc chaø ñaïp leân con ngöôøi laø vì chöa coù phaùp luaät roõ raøng. Toùa aùn laø moät toøa aùn tha hoà tuøy tieän coøn hôn “toân giaùo phaùp ñình” cuûa Giaùo hoäi Trung coå. Muoán baét ai thì baét, muoán xöû ai thì xöû, bòa ra luaät naëng nheï tha hoà ñeå xöû... Baøi baùo keâu goïi caàn phaûi phaùn quyeàn thì ngöôøi daânmôùi coù bình ñaúng tröôùc phaùp luaät. Sau hôn 30 naêm do tình traïng phaùp luaät tuøy tieän maø xaõ hoäi xuoáng caáp moät caùch teä haïi nhö hieän nay. Vaán ñeà haøng ñaàu ñang ñaët ra ñeå giaûi quyeát cuõng laø vaán ñeà phaùp trò maø Nguyeãn höõu Ñang ñaõ ñaët ra caùch ñaây hôn 30 naêm (maø phaûi noùi ñaây laø vaán ñeà soáng coøn cuûa cheá ñoä). Khoâng coù coäng ñoàng naøo maø thaønh vieân naøo cuûng chöùa toaøn aâm möu ñen toái ñeå chuû baïi ngöôøi beân caïnh. Khoâng ngöôøi naøo phaûi bieát phaûi bieát traùi maø soáng noûi laâu daøi. Nhaân loaïi sinh ra ñeå hôïp taùc vôùi nhau, ñeå tin nhau laø chính, môùi soáng ñöôïc ñeá giôø. Ngaøy xöa, ngay hoài Phaùp thuoäc caû moät vuøng lôùn nhö moät huyeän môùi coù 6-5 teân troäm maø troäm khoâng ñöôïc phaùp luaät beânh nhö theá, maø daân chuùng cuõng lo sôï ngay ngaùy cho soá phaän traâu boø cuûa caûi cuûa mình. Coøn baây giôø chæ moät thoân thoâi cuõng coù haøng vaøi chuïc teân troäm cöôùp coâng khai, coi thöôøng phaùp luaät thì hoûi ngöôøi daân coøn an cö theá naøo ñeå laïc nghieäp ñöôïc? Moät soá vaán ñeà nöõa Nhaân Vaên ñaët ra laø “vaán ñeà Traàn Daàn” ñaêng ngay trang ñaàu Nhaân vaên soá 1, coù chaân dung Traàn Daàn to töôùng vôùi moät veát dao lam cöùa coå to hoaùc do danh hoïa Nguyeãn Saùng veõ. Töø tröôùc ai cuõng coù loøng tin Ñaûng, caû trong lónh vöïc vaên hoïc. Töø Lieân Xoâ ñöa veà roài töø Dieãn An ñöa sang, taøi lieäu Hieän thöïc XHCN, töùc laø con ñöôøng ñi leân trong vaên hoïc ngheä thuaät. Nghóa laø vaên ngheä chæ ñöôïc noùi ñeán xaõ hoäi thieân ñöôøng voâ cuøng ñeïp chöa coù, chöa bò cöôùp aùp böùc boùc loät ñang dieãn ra tröôùc maét. Raát hieám nhöõng bí thö, chuû nhieäm, thuû kho, cöûa haøng tröôûng toát, phaûi noùi laø haàu heát aên caép, thi nhau aên caép, nhöng vaên hoïc khoâng ñöôïc noùi thaät maø phaûi döïng leân toaøn laø nhöõng ngöôøi lyù töôûng. Luaän ñieäu thuoäc loøng laø: khoâng coù aên caép môùi laï, coù aên caép laø taát nhieân. Ñaáy laø thöù soát reùt vôû da cuûa nhaân vaät Khoûng loà, cuûa moät cheá ñoä Khoûng loà! Ñöôøng loái ñoù ôû ta ñöôïc oâng Tröôøng Chinh tieáp tuh vaø baûo veä, vaø truyeàn giaùo nhö moät thaùnh toâng ñoà xuaát saéc.


133

Moät ngöôøi nhaø baùo hoûi oâng: -Nhö vaäy laø CM ñaõ caám töï do ngoân luaän? Oâng Tröôøng Chinh söûng soát: - Anh noùi sao? Caùc anh ñöôïc tha hoà töï do chöûi ñeá quoác ñoù thoâi. Nhö theá laø ñöôøng loái hieän thöïc XHCN ñaõ caám haún hieän thöïc pheâ phaùn laø thöù vuû khí saéc beùn nhaát cuûa vaên hoïc vaø baùo chí ñeå caûi taïo kòp thôøi xaõ hoäi. Lyù luaän thöïc tieãn XHCN naøy ñöôïc hoïc taäp raùo rieát trong quaân ñoäi. Trung taâm ñaøo taïo nhöõng toâng ñoø ñeå aùp duïng vaø ñi phoù thuyeát veà “Con ñöôøng ñi leân” Toång cuïc chính trò luùc baáy giôø do oâng Nguyeãn Chí Thanh laø toång cuïc tröôûng vaø oâng Toá Höõu laø toång cuïc phoù. Trong soá ngheä só phaûn ñoái ñöôøng loái hieän thöïc XHCN coù Traàn Daàn, Leâ Ñaït, Hoaøng Caàm, Töû Phaùc...Coù leõ quyeát lieät nhaát laø Traàn Daàn, neân Traàn Daàn bò baét giam vaø trong nhaø giam, Traàn Daàn ñaõ duøng dao lam caét ven coå nhöng chæ hoaùc da chöa ñöùt ñeán ven thì ñaõ kòp thôøi chaän laïi, Vì theá maø coù baøi “Vaán ñeà Traàn Daàn” ôû trang ñaàu Nhaân Vaên soá 1 nhö ñaõ noùi treân. Ñaây laø moät vaán ñeà vaên hoïc, hoaøn toaøn vaên hoïc. Ñaây laø moät cöû chæ khí tieát cuûa nho só VN tröôùc cöôøng quyeàn khoâng bao giôø laø khoâng coù, duø cöôøng quyeàn coù thieân la ñòa voõng ñeán ñaâu thì caùi truyeàn thoáng ñaùng töï haøo aáy, cuûa soâng nuùi aáy khoâng taø khí naøo laøm môø noåi. Traàn Daàn chæ laø haäu thaân cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ vieát Vaïn ngoân thö, Thaát traûm thö... cuõng nhö vaán ñeà phaùp trò cuûa Nguyeãn Höõu Ñang. Vaán ñeà vaên hoïc maø Traàn Daàn ñoøi xeùt laïi caùch ñaây hôn 30 naêm hieän giôø cuõng ñang raát laø thôøi söï. Caùi tai hoïa lôùn nhaát hieän giôø vaãn laø do khuyeán khích toâ hoàng, ñeà cao con ngöôøi giaû, vieäc giaû, haøng giaû...Nhöõng ngöôøi thaáy tröôùc tai hoïa muoán ngaên chaën teä naïn toâ hoàng thì bò gaùn ngay cho caùi toäi boâi ñen. Ñaùng leõ nhöõng con ngöôøi nhö Nguyeãn Höõu Ñang vaø Traàn Daàn phaûi ñöôïc giaûi thöôûng quoác gia, moät caùi giaûi vinh quang laø ñöa ra ñöôïc giaûi phaùp cöùu nguy cho daân toäc. Nhöng traùi laïi, laïi vu oan giaù hoïa, ñaêt leân ñaàu hoï caùi aùn goïi laø aùn Nhaân Vaên. Thaát ra Nhaân vaên höôûng öùng lôøi Ñaûng goïi:”Noùi thaät, noùi thaúng, noùi heát” ñeå xaây döïng Ñaûng vaø chæ ñaáu tranh cho töï do baùo chí, töï do ngoân luaän, mong thöïc hieän thaät söï daân chuû noäi dung cuûa hieán phaùp ta cuõng ñaõ laø lyù töôûng roài. Hieän nay baùo Vaên ngheä cuõng ñang laøm caùi vieäc nhö Nhaân vaên ngaøy xöa laøm, cuõng do ñöôïc keâu goïi, ñöôïc giao traùch nhieäm Nguyeân Ngoïc môùi daùm laøm, vaø baùo Vaên Ngheä cuõng ñang bò kheùp toäi laø maéc nhöõng leäch laïc quan troïng. Coù ñieàu khaùc laø: Nhaân Vaên ngaøy xöa ñôn ñoäc, khi bò ñaùnh khoâng ai daùm beânh, cöù ngaäm mieäng cuùi ñaàu maø mang aùn. Coøn baây giôø thì hoaøn caûnh trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc ñaõ khaùc. Khoâng theå ñoùng cöûa maõi maõi treân nhöõng sai laàm voâ ñònh. Khi Nguyeân Ngoïc bò ñaùnh, ñaõ coù baùo chí khaép nôi leân tieáng, nhöõng baûn kieán nghò ñöôïc tieáp tuïc gôûi veà...Neáu phong traøo töï do baùo chí, phong traøo uûng hoä Nguyeân Ngoïc vaø baùo Vaên Ngheä maø bò daäp töùc laø boïc quan lieâu cô hoäi thaéng theá, keát quaû laø xuùc tieán söï suïp ñoå toaøn dieän, söï toång khuûng hoaûng kinh teá, cuõng nhö chính trò vaø uy tín cuûa Ñaûng seõ maát hoaøn toaøn vì boïn chuùng. Quaàn chuùng seõ maát heát tin töôûng vaøo Ñaûng. Töø tröôùc ñeán giôø laøm sai cuõng laø boïn cô hoäi Keâu gaøo söûa sai cuõng laïi laø chuùng roài ñaøn aùp söûa sai cuõng laïi laø chuùng Khi sai quaù roài khoâng söûa thì daân khoâng chòu noåi phaûi noå. Nhöng söûa ñeán trieät ñeå thì chaùy nhaø ra maët chuoät neân cöù söûa nöûa chöøng thì laïi ñaøn aùp söûa sai, hoï vu cho nhöõng ngöôøi ñaõ töøng laøm theo hoï toäi raát naëng, caøng naëng thì quaàn


134

chuùng caøng deå queân toäi cuûa chuùng vaø cho raèng nhöõng roái loaïn tröôùc kia laø do aâm möu boïn höôûng öùng söûa sai gaây ra. Chuùng baøn nhau möu keá döïng chuyeän theo baøi baûn, nhöõng oâng treân khoâng saùt cuõng phaûi tin nhö thaät. Chính Nguyeãn Höõu Ñang ñaõ rôi vaøo tröôøng hôïp nhö vaäy. Ñang laø ngöôøi giaùc ngoä CM sôùm. Anh laø linh hoàn cuûa hoäi Truyeàn baù Quoác ngöõ maø cuï Nguyeãn Vaên Toá laø danh nghóa. Döïa vaøo truyeàn baù quoác ngöõ, Nguyeãn Höõu Ñang ñaõ hoaït ñoäng cho Maët traän vaên hoùa cöùu quoác. Nhöõng nhaø vaên nhö Nguyeãn Huy Töôûng, Nguyeãn Ñình Thi... ñeàu do Ñang toå chöùc vaøo Maët traän. Khi chính phuû vaøo Haø Noäi, Nguyeãn höõu Ñang ñaõ laø tröôûng ban toå chöùc leã tuyeân ngoân ñoäc laäp, sau laø boä truôûng Thanh nieân. Khi ruùt khoûi Haø Noäi (52-53) vaøo Thanh Hoùa, Nguyeãn Höõu Ñang laø Toång thanh tra Bình daân hoïc vuï. Naêm 1954 tieáp quaûn thuû ñoâ, Trung öông cho xe vaøo Thanh Hoaù môøi Ñang ra muoán nhaän boä tröôûng naøo thì nhaän, môøi sinh hoaït Ñaûng, anh cuõng khöôùc töø. Toâi hoûi vì sao, anh baûo: - Noäi boä thieáu daân chuû traàm troïng, mình baây giôø chæ moät mình moät ñaûng. Sau anh laøm gì? Anh xin veà laøm nhaø in trình baøy cho baùo Vaên Ngheä. Maõi ñeán gaëp phong traøo Traêm Hoa, Ñaûng phaùt ñoäng cho vieát baùo töï do, laïi cho môû baùo rieâng thì anh Ñang môùi ra laøm Nhaân Vaên. Anh Ñang laø moät ngöôøi raát coù khaû naêng veà chính trò, caû veà lyù luaän laøm toå chöùc, laïi laø moät ngöôøi ñoái vôùi moïi ngöôøi raát hay giuùp ñôõ anh em vaø raát giöõ lôøi höùa. Ñeå moät ngöôøi coù taøi ñöùc nhö vaäy thì boïn cô hoäi heát ñöôøng xoay sôû neân phaûi ñaùnh. Moät maët phaùt ñoäng toå ñieâu döïng toäi (nhö hoài caûi caùch döïng ñòa chuû) ñeå ñöa Nguyeãn Höõu Ñang leân thaønh phaûn ñoäng ñaàu soû.. Moät maët sai ñieàu ñoäng töø Thanh Hoaù, töø caùc nôi veà haøng 6 sö ñoaøn ñeå vaây thuû ñoâ ñeà phoøng boïn Nhaân vaên (trong khi Nhaân vaên chæ maáy thaèng ñi khaùng chieán veà, ñoùi raùch, troùi gaø khoâng noåi). Vieäc ñieàu ñoäng moät löïc löôïng quaân ñoäi lôùn nhö vaäy maõi sau naøy toâi veà queâ gaëp nhöõng ngöôøi ôû trong caùc ñôn vò aáy noùi laïi toâi môùi bieát. Khi hoïc taäp döïng toäi cho Nguyeãn Höõu Ñang xong, caû lôùp hoïc saùt khí ñaèng ñaèng hoø heùt, naøo laø teân Ñang, naøo laø thaèng Ñang phaûn ñoäng ñaàu soû. Moïi ngöôøi kyù vaøo kieán nghò leân Trung öông Ñaûng ñoøi xöû toäi ñích ñaùng teân Nguyeãn Höõu Ñang. Toâi laø ngöôøi duy nhaát ñaõ kyù nhö sau: “Khi Nguyeãn Höõu Ñang hoaït ñoäng chung vôùi toâi, toâi thaáy Nguyeãn Höõu Ñang laø ngöôøi coù taøi, coù ñöùc. Toäi traïng môùi ñaây cuûa Nguyeãn Höõu Ñang toâi chæ nghe, maét khoâng thaáy, toâi khoâng daùm keát luaän. Kyù teân: Höõu Loan”. Theá laø Nguyeãn Höõu Ñang bò keát aùn 17 naêm tuø, môùi ñi ñöôïc 7 naêm thì nghe ñaâu nhôø coù söï can thieäp cuûa hoäi Nhaân quyeàn quoác teá, neân anh ñöôïc tha. Ñaùng leõ khoâng thöôûng, khoâng giaûi oan cho Nguyeãn Höõu Ñang thì im quaùch ñi cho xong, ñaèng naøy nay gaøo, mai gaøo “Vuï Nhaân vaên laø moät vuï aùn chính trò”. Gaøo nhö vaäy nhöng neáu coù ai hoûi ñeán ñeå tìmhieåu lòch söû thì laïi baûo:”Ñoù laø vuï aùn ñaõ qua, boïn Nhaân Vaên ñaõ nhaän toäi khoâng neân nhaéc ñeán nöõa”. Neáu khoâng nhaéc ñeán Nhaân Vaên sao ngöôøi ta vaãn nhaéc ñeán Phaùt-sít, Hitler, ñeán Staline, ñeán Polpot. Thaäm chí boïn vua chuùa hay Phaùp, Nhaät, Myõ ñaõ ñi töø laâu roài maø bao nhieâu vuï aên caép cuõng laø do phong kieán ñeá quoác, bao vuï cöôõng hieáp phuï nöï trong cô quan cuõng laø do phong kieán ñeá quoác, maëc duø nhöõng ngöôøi thöïc hieän caùc vuï aáy ñeàu thuaàn tuùy XHCN goác Vieät. Hitler, Staline, Mao Traïch Ñoâng coù caám noùi ñeán mình ñöôïc maõi khoâng, duø ñoù laø nhöõng baïo chuùa, nhöõng nhaø ñoäc taøi côõ quoác teá ?


135

Ngoaøi Nguyeãn Höõu Ñang coøn theâm nhöõng ngöôøi naøy. Phuøng Cung, taùc giaû truyeän ngaén “Con ngöïa giaø cuûa Chuùa Trònh”, 7 naêm tuø giam cöùu. Vuõ Duy Laân (boä Noâng Laâm) bò nghi laø cho Nguyeãn Höõu Ñang moät aùo len khi Ñang ñi tuø, bò giam 7 naêm môùi tha. Nhaø xuaát baûn Minh Ñöùc bò aùn 17 naêm tuø nhö Ñang. Nhaø nöôùc xuaát baûn thìluùc naøo cuõng keâu loã, maëc duø in nhieàu hôn Minh Ñöùc maø traû quyeàn taùc giaû laïi raát reû maït. Moãi baøi thô cuûa toâi, baùo Vaên Ngheä traû 8 ñoàng thì Minh Ñöùc traû 110 ñoàng, traû 10% theo giaù bìa. Nhaø naøy xuaát baûn taùc phaåm cuûa Vuõ Troïng Phuïng, môøi con gaùi anh Phuïng leân laõnh nhuaän buùt vaø coøn veà Haø Ñoâng xaây moä cho Vuõ Troïng Phuïng do tieàn nhaø xuaát baûn. Minh Ñöùc ñònh xuaát baûn Kieàu ñeå xaây döïng moät cho Nguyeãn Du nhöng bò baét neân phaûi daønh vieäc naøy cho Vöông troïng. ÔÛ ñaây nguï ngoân “Taùi oâng thaát maû” laïi ñuùng. Neáu Minh Ñöùc khoâng phaûi tuø, neáu moä Nguyeãn Du ñaõ xaây xong thì vaên hoïc maát ñöùt baøi thô baát huû cuûa Vöông Troïng: Töôûng raèng ñaây moä Ñaïm Tieân Chaúng hay cuï Nguyeãn Tieân Ñieàn naèm ñaây. Ngoaøi ra töø 1945 ñeán 1956, Minh Ñöùc coøn mua ñöôïc 1/2 nhaø in giaù 30.000 ñoàng (baèng 150 caây vaøng). Nhaø Minh Ñöùc laøm aên lôøi laõi nhö vaäy maø ngoaøi anh ra chæ coù theâm vaøi nguôøi giuùp vieäc. Coøn nhöõng nhaø xuaát baûn cuûa nhaø nöôùc thì nhaø naøo cuõng raát ñoâng ngöôøi laøm maø chaúng ñöôïc bao nhieâu vieäc, nhaø naøo cuõng keâu loã nhöng vaãn cöù coá bao nhieâu rôi cuõng oâm. Xöa nay baát cöù ai nhaän moät coâng vieäc gì ñeàu phaûi coù traùch nhieäm vôùi coâng vieäc aáy, coâng vieäc caøng khoù khaên lôùn lao traùch nhieäm caøng naëng neà. ÔÛ ta laïi toaøn chuyeän ngöôïc ñôøi. Moät laùi xe chaën cheát nguôøi muoán söûa sai khoâng ñöôïc anh phaûi ñi tuø, phaûi töôùc baèng. An baùc só chöõa bònh laøm cheát ngöôøi cuõng theá, phaûi töôùc baèng vaø ñi tuø. Ñaây laø nhöõngngöôøi laøm cheát ít ngöôøi. Coøn nhöõng ngöôøi caàm vaän meänh caû nöôùc ñaõ laøm cho ñoàng baïc maát giaù haøng vaïn laàn, laøm cho haàu heát coâng noâng tröôøng, xí nghieäp phaù saûn, cho 90% con caùi gia ñình thaønh löu manh, cho 50% treû em maát dinh döôõng, coøn gieát oan bao nhieâu ngöôøi coù taøi coù ñöùc, coøn phaù phaùch bao nhieâu coâng trình vaên hoùa lòch söû. Nhöõng con giun bò ñaïp gaøo leân: sai roài ! thì hoï raát bình ting traû lôøi: sai thì söûa ! hoaëc baát ñaéc dó phaûi söû thì khoâng söûa chaân thaønh. Hoï vaãn nuùp döôùi côø Ñaûng ñeå ñi töø sai laàm taøy trôøi naøy ñeán sai laàm taøy trôøi khaùc. Hoï ñang laøm cho daân khoâng coøn tin vaøo Ñaûng. Hoï coi thöôøng nhöõng ñaûng vieân öu tuù ñang khoâng ngôùt ñaáu tranh ñeå theå hieän nhöõng tính caùch voâ cuøng cao quí cuûa ngöôøi CS: caàn kieäm, lieâm chính, chí coâng, voâ tö, khoå tröôùc söôùng sau... Hôõi nhöõng ngöôøi Ñaûng vieân löông thieän cuûa ÑCSVN, ngöôøi daân ñau khoå laâu ñôøi luùc naøo cuõng ñöùng beân caùc baïn.

*** Öøa thì “boïn Nhaân Vaên ñaõ nhaän toäi” nhöng cuõng cho toâi nhaéc ñeán teân cuûa chuùng. Phan Khoâi, Nguyeãn Maïng Töôøng, Ñaøo Duy Anh, Traàn Ñöùc Thaûo, Traàn Duy, Traàn Leâ Vaân, Nguyeãn Höõu Ñang, Só Ngoïc, Höõu Loan, Phuøng Quaùn, Vaên Cao, Nguyeãn Bính, Buøi Quang Ñoaøi, Chu Ngoïc, Hoaøng Tích Linh, Taï Höõu Thieân, Mai Sinh, Haø Thi, Phuïng Cung. Ñeå noùi ngöôøi ta, xaøi khoâng bieát tieác caùi cuûa khoâng phaûi do mình khoù nhoïc laøm ra, ñaõ chaø ñaïp, vuøi daäp caùi intelligentsia-caí giôùi trí thöùc khoâng phaûi laø ñoâng laém maø chuû nghóa tö baûn Phaùp ñaõ laøm quaø cho ta.


136

Traàn Daàn bò ôû tuø, Höõu Ñang ñi löôïm bao thuoác laù ñeå ñoåi laáy coùc nhaùi cuûa ñaùm con nít Höõu Loan laøm chuù thaøi (Chôï Ñeäm goïi vaäy nhöõng ngöôøi ñi thieán heo...) Traàn Ñöùc Thaûo, Nguyeãn Maïnh Töôøng soángcuoäc soáng bò baïc ñaõi, bò tuyeät thoâng (excommunieù). Anh ñaõ ñaùnh vaøo loøng chaân thöïc, ngöôøi trí thöùc thaáy baát coâng laø noåi loaïn. Vaø coù vaäy môùi xöùng danh trí thöùc. Luùc ñoù cuoäc noåi loaïn naøy (theo caùch noùi cuûa toâi) khoâng laøm cho quaûng ñaïi quaàn chuùng löu taâm. Vì ñang baän taâm vôùi Caûi caùch ruoäng ñaát. Vaø ñaùm caùn boä trung löu ñang ngôïp maét vôùi söï thaéng lôïi vó ñaïi neân ngöôøi thì thôø ô, coù ngöôøi traùch moùc. Giôùi laõnh ñaïo Ñaûng cuõng væ “tính keâu ngaïo CS” maø khoâng thieát gì lôøi chaâu ngoïc. Ta thaáy ñaây trong baøi dieãn vaên sau ñaây cuûa NGUYEÃN MAÏNH TÖÔØNG “Thöa caùc quí vò, Hoäi nghò Maët traän Trung öông hoïp ñeå nghieân chöùu caùc sai laàm trong CCRÑ vaø chính saùch söû chöõa sai laàm aáy. Hoâm nay toâi ñöôïc ñuùc keát tröôùc toaøn theå Hoäi nghò caùc yù kieán trong 10 ngaøy vöøa qua, toâi ñaõ trình baøy trong toå thaûo luaän, vôùi tinh thaàn thaän troïng cuûa ngöôøi trí thöùc khoâng bao giôø queân traùch nhieäm cuûa mình tröôùc nhaân daân vaø lòch söû nöôùc nhaø. Toâi phaán khôûi ñöôïc nghe baûn pheâ bình cuûa Ñaûng Lao ñoäng (ÑLÑ) do oâng Tröôøng Chinh ñoïc tröôùc Hoäi nghò. Nhöng toâi cuõng phaûi thuù raèng loøng phaán khôûi cuûa toâi, moät phaàn bò giaûm ñi, vì toâi nhôù laïi keát quaû tai haïi cuûa caùc sai laàm ñaõ phaïm trong CCRÑ. Toâi xin pheùp caùc vò ñöôïc kính caån nghieâng mình tröôùc kyû nieäm nhöõng ngöôøi voâ toäi bò cheát oan, khoâng phaûi vì baøn tay cuûa ñuïch maø chính cuûa ta. Trong cuoäc khaùngchieán anh duõng cuûa ta, nhöõng ñoàng baøo ñaõ hy sinh, coù theå noùi ñöôïc, cheát vôùi trong loøng, chan chöùa noãi vui söôùng, vì cheát cho söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc, khoûi nanh vuoát cuûa ñòch. Hoï cheát vì ñòch cho ta. Ñoù laø caùi cheát tích cöïc, caùi cheát veû vang, caùi cheát oanh lieät maø toå quoác ghi nhôù muoân thuôû.. Traùi laïi caùc ngöôøi cheát oan vì caùc sai laàm trong cuoäc CCRÑ naøy, luùc taét thôû, cay ñaéng ñau xoùt vì cheát vôùi oâ danh. Chuùng ta ñaõ xoùa boû caùi oâ danh ñoù, nöng con chaùu cuûacaùc naïn nhaân taøi naøo maø khoâng ngaäm nguøi? Ñau ñôùn hôn, baây giôø ta laøm theá naøo maø bieán caùi khoå cöïc cuûa ngöôøi taét thôû thaønh moät nieàm an uûi cho hoï ñöôïc? Neáu chuùng ta duy taâm vaø tin raèng linh hoàn coøn toàn taïi, thì moät phaàn naøo, ta chuoäc laïi ñöôïc toäi loãi cuûa ta. Nhöng ta duy vaät vaø caùc ngöôøi cheát aáy cuõng duy vaät. Do ñoù caùi noãi khoå cöïc cuûa hoï, tabieát roõ raèng baây giôø ta khoâng theå naøo thuû tieâu ñöôïc nöõa. Quyeàn haïn cuûa ta khoâng tôùi ñoù. Nhöng caùi gì ta coù theå laøm ñöôïc, ta caàn laøm, ñeå nhö laø ñeàn buø moät phaàn naøo söï toån thieät cuûa caùc ngöôøi aáy, vaø chöùng minh ta thaám thìa noãi khoå ñau cuûa hoï khi töø traàn laø ta cöông quyeát ruùt baøi hoïc kinh nghieäm ñau ñôùn vaø söûa chöõa caùc sai laàm nghieäm troïng maø hoï laø naïn nhaân. Vôùi tinh thaàn cuûa moät ngöôøi trong quaàn chuùng, cuûa moät ngöôøi coâng daân ñau khoå tröôùc bao nhieâu caùi cheát oan cuûa ngöôøi voâ toäi, toâi xin pheùp trình baøy maáy yù kieán xaây döïng. Chuû yeáu toâi seõ pheâ phaùn vaø truy nguyeân caùc ai laàm trong CCRÑ nhöng theo yù toâi, caùc sai laàm chæ bieåu hieän ñieån hình vaø bi ñaùt nhaát cuûa nhöõng thieáu soùt trong söï laõnh ñaïo cuûa ÑLÑ. Do ñoù, toâi xin pheùp ñöôïc goùp yù kieán xaây döïng quan ñieåm laõnh ñaïo cuûa ÑLÑ. Taïi sao toâi tin nhö vaäy? Laø vì khoâng nhöõng trong CCRÑ, chuùng ta ñaõ phaïm sai laàm nghieâm troïng maø caû trong nhieàu khu vöïc khaùc nöõa. Trong caùc khu vöïc naøy, sai laàm


137

cuõng ñöa moät soá ngöôøi trong quaàn chuùng ñeán caùi cheát theâ thaûm. Do ñoù neáu chæ cuïc boä hoùa caùc sai laàm, chuùng ta kh6ng theå ruùt ñöôïc baøi hoïc kinh nghieäm, chuùng ta seõ khieám khuyeát vôùi söï tín nhieäm cuûa taát caû caùc ñaûng vieân ÑLÑ vôùi söï mong ñôïc cuûa toaøn daân. Chuùng ta phaûi cöông quyeát khoâng cho caùc sai laàm aáy taùi dieãn vaø taùc haïi nöõa. Ñoù laø nhieäm vuï toái thieåu cuûa chuùng ta ñoái vôùi caùc ngöôøi ñaõ cheát oan. Tình hình nöôùc ta hieän thôøi ra sao? Tình hình aáy coù bi quan khoâng? Ñoù laø vaán ñeà nhaän ñònh thoâi. Nhöng caùi chuû yeáu laø ta khoâng nhìn tình hình aáy vôùi con maét bi quan. Vaäy söï thaät khaùch quan nhö theá naøo? Nhìn vaøo noâng thoân ta thaáy hieän thôøi tình traïng thieáu ñoaøn keát raát phoå bieán. Vì thi haønh sai chính saùch caûi caùch, ta ñoái laäp caùc töùng lôùp trong giai caáp noâng daân, caùn boä cuõ vaø môùi, chi boä cuõ vaø môùi cuûa Ñaûng. Trong khi ñaäp tan giai caáp ñiaï chuû, ta khoâng phaän bieät ñoái xöû, ta ñeå cho cheát theâ thaûm nhöõng ngöôøi hoaëc giaø caû, hoaëc thô aáu maø ta khoâng chuû tröông tieâu dieät. Ta chæ caàn ñoïc caùc baøi giaùo huaán cho ñoàng baøo noâng thoân ñaêng trong baùo Nhaân Daân laø ta ñuû hieåu maët muõi noâng thoân hieän thôøi ra sao? Nhìn veà caùc coâng xöôûng, coâng tröôøng, ta thaáy gì? Cöù ñoïc baùo Nhaân Daân thoâi, tathaá gì? Ta thaáy chính phuû gôûi caùc phaùi ñoaøn ñi thaêm anh chò em coâng nhaân, uûy laïo hoï baét buoäc thi haønh quy cheá lao ñoäng maø chính phuû ñaõ ban ra.. Nghóa laø theá naøo? Nghóa laø giai caáp coâng nhaân ñaõ phaûi lao ñoäng saûn xuaát hai naêm maø khoâng ñöôïc boài döôõng ñuùng möùc. Laéng nghe dö luaän ñoàng baoø Haø Noäi thoâi, ta bieát raèng ít ra moät doanh nghieäp quoác gia laõng phí bao nhieâu trieäu trong khi döôùi cheá ñoä Phaùp thuoäc, cuõng doanh nghieäp aáy mang laïi cho thöïc daân ñeá quoác soá laõi khoång loà. Veà maäu dòch nöûa naêm nay, ñoàng baøo ta ca thaùn theá naøo, ta ñaõ bieát. Naøo cheøn eùp caùc nhaø kinh doanh tö nhaân, naøo laõng phí bao nghìn trieäu trong khi thöïc hieän chính saùch, naøo taøn nhaån vôùi nhöõng ngöôøi baùn söùc lao ñoäng cho mình, naøo ñöa ra thò tröôøng söõa hö maø khoâng bao giôø nghó ñeán tính meänh cuûa ngöôøi oám, cuûa treû sô sinh naøo, tung ra: bô hoûng, thuoác laù moác, phaïm ñeán söùc khoeû cuûa nhaân daân, naøo baát löïc tröôùc hieän töôïng vaät giaù ngaøy caøng leân trong khi nhieäm vuï cuûa mình laø phaûi bình oån noù, coù noùi ñöôïc, suoát ngaøy ñeâm, khoâng ñaâu laø khoâng coù lôøi oaùn traùch maäu ñòch. Veà hoä khaåu thì caùn boä toû veû khoâng phaûi laø nhaèn duy trì traät töï an ninh, phaù vôõ cô sôû cuûa ñòch, traùi laïi quaáy nhieãu nhaân daân taïo ra moät ñôøi soáng thaøng thò ñieâu ñöùng cho taát caû. Neáu caùc vò caàn nhöõng daãn chöùng cuï theå, toâi chæ xin nhaéc laïi hoà sô meânh moâng, thu löôïm caùc thaéc maéc cay ñaéng cuûa ñoàng baøo Thuû ñoâ, trong ñaïi hoäi laån thöù III cuûa nhaân daân Haø Noäi vöøa hoïp caùch ñaây 2 thaùng. Noùi veà chính saùch khoâi phuïc kinh teá ta thaáy gì? Soá voán maø caùc nhaø coâng thöông mang ra kinh doanh chæ laø moät phaàn ti tieåu, soá coâng nhaân laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp tö nhaân khoâng coù nghóa lyù gì. Traùi laïi ta thaáy taát caû phong traøo caùc nhaø tö saûn thu heïp hoaït ñoäng cuûa hoï, hoaëc “chuyeån huôùng”!!! baèng caùch ñaâm ra quay chæ, baùn nöôùc mía hay deät vaûi thöôùc vôù vaån hoaëc ñoùng cöûa aên voán ñeå khoûi ñuïng chaïm ñeán Sôû Lao ñoäng vì vaán ñeà coâng nhaân, vôùi Sôû Coâng thöông vì vaán ñeø ñaêng kyù vaø nguyeân lieäu saûn xuaát, vôùi Sôû Taøi chaùnh vì thueá khoùa ñaëc bieät thueá boå sung ñaõ ñöa bao nhieâu ngöôøi ñeán choå phaù saûn coù keû ñeán choå töï saùt. Caùc ngöôøi tieåu thöông buoân thuùng baùn meït, ñaåy chieác xe haøng tieàu tuïy rong phoá, cuõng “ñöôïc” noäp thueá, cuõng nhö caùc ngöôøi suoát naøy laøm vieäc ôû coâng sôû hay coâng xöôûng, toái veà thöùc ñeâm deät vaûi thöôùc kieám theâm tieàn ñoä thaân. Haøng traêm, haøng nghìn coâng chöùc cuõ veà höu, vôùi gia ñình cuûa hoï; tröôùc ñaây soáng baèng löông höu trí hai naêmnay khoâng ñöôïc ai chieáu coá ñeán, cheát daàn cheát moøn, coù ngöôøi ñaâm ñaàu xuoáng soâng töï töû, coù ngöôøi hai laàn uoáng thuoác ñoäc ñeå quyeân sinh. Coøn nhö caùc caùn boä tacoù caàn noùi ñeán khoâng? Ta cöù troâng maët muõi, quaàn aùo hoï, ta chæ caàn hoûi con soá nhöõng nôi qua caùc phoøng khaùm


138

bònh, caùc bònh vieän, ta lieác maét xem hoï aên nhöõng gì trong böõa côm, laø ta ñuû hieåu noãi cöïc cuûa hoï. Ta queân theá naøo ñöôïc caùc ñoàng baøo taäp keát ra Baéc, soá phaän con caùi cuûa hoï ôû Haø Noäi, Haûi Phoøng, soá phaän chính cuûa hoï, bi ñaùt quaù noãi? Khoå cöïc nhaát cuûa caùc anh chò em, laø khoâng nôi nöông töïa ñöôïc vaøo moät ñôøi soáng gia ñình ñeå khuaây khoûa trong luùc thaûm saàu. Caùc hieän töôïnf treân ñaây coù ñuùng khoâng, toâi chæ yeâu caàu caùc vò ñoïc baùo Nhaân Daân, nghieân cöùu hoà sô choàng chaát leân ôû Maët Baéc Thaønh Haø Noäi sau Ñaïi hoäi laàn III vöøaroài, nghe nhöõng lôøi than phieàn cuûa quaàn chuùng nhìn nhaän caùc quang caûnh dieãn ra tröôùc maét cuûa caùc vò, laø caùc vò ñuû hieåu roài. Neáu thöïc nhö oâng Tröôøng Chinh ñaõ tuyeân boá, uy tín cuûa chính phuû, cuûa Ñaûng bò toån thieät raát nhieàu. Theá taïi sao ñoàng baøo chuùng ta bò khoå cöïc? Phaûi vì caùn boä cuûa ta non, keùm coûi, chöa thaám nhuaàn lyù luaän CM, khoâng toân troïng giaù trò cuûa con ngöôøi, caùc nhu caàu vaø ñoøi hoûi chính trò cuûa noù? Phaûi chaêng vì ta ñang maéc traàm troïng beänh töï haøo cuûa CM? Caùc ñieàu ñoù laø coù, ta khoâng heà choái caõi maø ta cuõng khoâng theå choái caõi ñöôïc. Nhöng nhaän ñònh nhö vaäy vaãn coøn hôøi hôït. Ta phaûi ñi saâu hôn nöõa. Khi laøm CCRÑ cuûa ta, ta thaáy bao nhieâu ngöôøi voâ toäi, bò gieát oan trong ñoù bao nhieâu ngöôøi daân öu tuù cuõng goùp phaàn khoâng nhoû vaøo söï nghieäp CM khi hieän thôøi ôû noâng thoân, vaãn coù ngöôøi bò ñaùnh ñaäp, ngöôïc ñaõi, khi ta khoâng xaây döïng ñoaøn keát giöõa caùc ñoàng baøo, ta phaûi nhaän ñònh raèng caùc sai laàm ta ñaõ maéc trong vieäc CCRÑ naøy chæ laø nhõng bieåu hieän cöïc nhoû giöõa caùc sai laàm ta d0aõphaïm vaø caùc sai laàm aáy neâu leân maø toâi trình baøy treân ñaây, moät vaán ñeà cöïc kyø quan troïng laø vaán ñeà laõnh ñaïo cuûa ÑLÑ. Do ñoù toâi yeâu caàu caùc vò cho pheùp toâi baét ñaàu nghieân cöùu caùc sai laàm trong caûi caùch ñoù, ñeå ñaït maáy yù kieán veà vaán ñeà laõnh ñaïo. VAÁN ÑEÀ PHAÙP LYÙ TRONG CCRÑ Ta ñaõ sai laàm nghieâm troïng trong CCRÑ. Ta coù theå traùnh ñöôïc sai laàm aáy maø vaãn baûo ñaûm ñöôïc ñöôøng loái caên baûn cuûa CM khoâng ? Toâi xin giaû nhôøi cöông quyeát raèng coù. Ñöôøng loái CM cuûa ta ñoùi hoûi gì? Ruoäng phaûi trôû veà daân laïi ñaïi ña soá trong nhaân daân, noâng daân laø quaân ñoäi chuû löïc cuûa CM, nhaát ñònh CM khoâng theå naøo thaønh coâng ñöôïc neáu ta khoâng thoûa maûn nhu caàu thieát yeáu vaø caáp baùch cuûa noâng daân. Khoâng caàn phaûi laø moät nhaø chính trò cao, moät nhaø CM thaïo, cuõng nhaän thaáy ñieàu aáy. Chæ caàn nhìn lòch söû CM töø thôøi kyø coå ñaïi ñeán giôø laø ñuû hieåu roài. Nhö vaâî veà nguyeân taéc, ta taùn thaønh chuû tröông CCRÑ. Veà phöông phaùp, ta coù neân ban ôn cho noâng daân khoâng? Nhaát ñònh laø khoâng. Noâng daân ta trong bao nghìn naêm ñaõ khoå cöïc döôùi cheá ñoä boùc loät phong kieán vaø moät traêm naêm nay döôùi cheá ñoä boùc loät thöïc daân. Ñoàng baøo noâng thoân ta laàm than nhö vaäy, maát khí theá con ngöôøi. Ta caàn khoâi phuïc khí theá cuûa ngöôøi noâng daân, xaây döïng cho tinh thaàn chuû nhaân oâng treân ñaát nöôùc. Do ñoù ta caàn thaáy caàn thieát ñöôïc phaân minh keû thuø cuûa hoï ñeå hoï vuøng daäy naém laáy quyeàn theá ôû noâng thoân. Nhöng töø ñaây trôû ñi, ta thaáy khôûi phaùt caùc sai laàm. Sai laàm naøy, oâng Tröôøng Chinh ñaõ nhaän thaáy laøôû choã: ta queân haún ta hieän thôøi naém chính quyeàn vaø chính quyeàn aáy, neáu ta bieát söû duïng noù, khai thaùc noù moät caùch saùng suoát nhaát ñòng ta vaån thaønh coâng nhöng ta traùnh ñöôïc bao tai hoïa laøm ta ñau khoå hieän thôøi. Con ñöôøng oâng Tröôøng Chinh ñaõ ñi ñeå tieán tôùi keát luaän aáy laø con ñöôøi chính trò. Caùc anh em toâi laø nhöõng nhaø luaät hoïc, chæ laø nhaø chuyeân moân vaø lyù luaän treân cô sôû chuyeân moân thoâi, ñaõ troâng thaáy keát luaän aáy ngay töø khi chính saùch phaùt ñoäng vaø caûi caùch ñöôïc ñeà ra. Taïi sao? Vì giaûi phaùp chính quyeàn cuïtheå laø giaûi phaùp phaùp lyù, ñaûm baûo thaéng lôïi hoaøn toaøn cuûa CM neáu ta bieát mang noù ra phuïc vuï chính trò vaø CM..


139

Ta muoán gì? Tìm keû thuø cuûa nhaân daân, cuûa Cm ñeå tieâu dieät noù. Nhöng ñoàng thôì neáu ta bieát lo xa, nhìn xa, ta cuõng khoâng queân raèng, coâng lyù cuûa CM muoán baûo toaøn ñöôïc uy tín vaø thaéng lôïi cuûa CM, phaûi bieát ñaùnh ñuùng ñòch. Khi ñöa ra khaàu hieäu thaø cheát 10 ngöôøi oan coøn hôn ñeå soùt moät ñòch, thì khaåu hieäu naøy khoâng nhöõng quaù taû moät caùch voâ lyù maø laïi phaûn laïi CM ñaèng khaùc nöõa. Muoán chöùng minh ñieàu naøy, ta chæ caàn nhìn thöïc teá: keát quaû sai laàm ta ñaõ phaïm khi thöïc hieän khaàu hieäu naøy, raát toån thieät cho uy tín CM. Neáu khoâng phaûi ñoù laø phaûn laïi CM thì laø gì? Khaåu hieäu cuûa Phaùp lyù laïi laø khaùc haún: thaø 10 ñòch soùt coøn hôn moät ngöôøi bò keát aùn oan. Theá ta coù lo ngaïi raèng ñòch soùt khoâng? Khoâng, vì ta naém chính quyeàn, vì CM ta ñaõ thaønh coâng. Nhö vaäy keû thuø CM chaúng sôùm thì chaäm; nhaát ñònh hoaëc caûi thieän, giaùc ngoä, hoaëc loït vaøo löôùi cuûa ta. Khaåu hieäu naøy lôïi ôû choå: khoâng moät ngöôøi oan naøo bò keát aùn. Do ñoù khoâng coù keát quaû cöïc kyø tai haïi dieãn ra hieän thôøi. Laøm theá naøo thöïc hieän ñöôïc khaåu hieäu aáy? Kinh nghieäm phaùp lyù cuûa haøng nghìn naêm lòch söû theá giôùi cho ta raèng ta coù phöông phaùp ñeå tìm ñuùng ñòch maø ñaùnh, khoâng ñaùnh traøn lan, khoâng ñaùnh ngöôøi voâ toäi. Toâi xin pheùp nhaéc toùm taét sau ñaây nguyeân taéc caên baûn maø phaùp lyù neâu leân ñeå ñaït muïc ñích aáy Moät nguyeân taéc ñaàu tieân laø khoânghình phaït caùc toäi ñaõ phaïm qua laâu roài maø baây giôø môùi khaùm phaù ra. Taïi sao? Vì raèng vaán ñeà baèng chöùng khoù giaûi quyeát ñöôïc. Tang vaät ñaõ maát, nhaân chöùng coù ngöôøi ñaõ töø traàn, coù ngöôøi khoâng nhôù roõ caùc söï vieäc hoï ñaõ muïc kích. Hôn nöõa sôû dó hình phaït caùc toäi, laø vì caùc toäi aáy ñaõ xaâm phaïm vaøo traät töï xaõ hoäi; gaây tai naïn cho naïn nhaân vaø gaây taùc duïng xaáu trong quaàn chuùng. Nhöng khi toäi ñaõ phaïm quaù laâu, traät töï xaõ hoäi heát bò xaâm phaïm, roài naïn nhaân khoâng coøn ñau khoå nöõa, taùc duïng xaáu cuûa toäi loãi cuõng heát, thôøi gian ñaõ haøn gaén veát thöông. Baây giôø laïi vaïch laïi chuyeän cuõ thì khoâng nhöõngkhoù thu thaäp ñöôïc baèng chöùng keát toäi maø laïi gaây söï naùo ñoäng trong xaõ hoäi khoâng caàn thieát. Chính xaõ hoäi thaáy “queân” hôn laø “nhôù”. Moät nguyeân taéc thöù hai laø traùch nhieäm cuûa phaïm nhaân thì chæ moät mình phaïm nhaân phaûi chòu, khoâng coù traùch nhieäm chung cuûa vôï con, cuûa gia ñình. Neáu traùch nhieäm tröôùc hình luaät cuûa caùc ngöôøi “coù quan heä vôùi phaïm nhaân” khoâng nhöõng laø baát coâng maø laïi coøn gaây caùc söï rung ñoäng voâ ích trong xaõ hoäi. Hôn 400 naêm nay khoâng moät nöôùc Taây Phöông naøo laøm vieäc ñoù nöõa, traùch nhieäm tröôùc hình luaät chæ laø traùch nhieäm caù nhaân maø thoâi. Khoâng nhöõngtheá veà phöông dieän nhaân ñaïo, thì caùc phaïm nhaân quaù giaø ñöôïc mieãn nghò, mieãn toá vaø caùc “vò thaønh nieân” ñöôïc chieáu coá. Moät nguyeân taéc thöù ba laø muoán keát aùn moät ngöôøi, phaûi coù baèng chöùng xaùc ñaùng. Phaûi coù nhan chöùng laø nhöõng keû ñaõ muïc kích söï phaïm phaùp vaø cung khai moät caùch cuï theå, roõ raøng, chaéc chaén. Moät nhaân chöùng thoâi chöa ñuû, ít ra cuõng phaûi hai nhaân chöùng cung khai phuø hôïp vôùi nhau, môùi ñöôïc coi laø ñaùng keå. Cung khai cuûa caùc nhaân chöùng phaûi aên khôùp vôùi nhau vaø trong quaù trình phaïm phaùp caùc tang vaät thu ñöôïc phaûi coù taùc duïng hôïp lyù, saùt hôïp vôùi keát quaû do cuoäc ñieàu tra mang laïi. Moät nguyeân taéc thöù tö laø thuû tuïc ñieàu tra, xeùt xöû phaûi baûo ñaûm quyeàn lôïi cuûa bò toá nhaân. Bò toá nhaân coù quyeàn nhôø luaät sö baøo chöõa cho mình, vaø khi thieáu ñieàu kieän nhôø luaät sö, khi naøo laø moät troïng toäi, toøa phaûi cöû luaät sö baøo chöõa khoâng cho bò can. Trong taát caû giai ñoaïn ñieàu tra ôû trình ñoä coâng an thaåm vaán trong quyeàn lôïi bò can, nghóa laø neáu coâng toá vieän ñöa heát lyù leõ ñeå buoäc toäi, bò can ñöa heát lyù leõ ñeå minh oan. Cuoäc ñaáu lyù dieãn ra trong taát caû quaù troønh ñieàu tra, truy toá, xeùt xöû giöûa coâng toá vieän vaø luaät sö. Caùc vò thaåm phaùn ngoài xeùt xöû phaûi laø voâ tö, ñöùng giöõa ñeå theo doõi cuoäc ñaáu lyù dieãn ra tröôùc maët


140

mình. Nhö theá môùi phaân ñònh ñuùng vaø xöû coâng minh. Toøa aùn xeùt xöû khoâng chòu lònh cuûa ai trong khi xeùt xöû, chæ bieát xöû duïng löông taâm cuûa mình vaø caên cöù vaøo taøi lieäu trong hoà sô, sau khi nghe hai tieáng chuoâng buoäc toäi vaø gôõ toäi. Ngöôøi thaåm phaùn phaûi ñöôïc ñuû ñaûm baûo ñeå laøm nhieäm vuï cuûa mình, maø khoâng sôï khieån traùch hay gaây khoù khaên cho mình ñöôïc. Khi ñieàu tra thaåm vaán tuyeät ñoái caám khoâng duøng phöông phaùp tra khaûo, ñaùnh ñaäp, haønh haï bò can, môùm cung cho bò can, doïa naït hay duï doã haén. Khi naøo coù ñieà nghi ngôø thì bò can ñöôïc mieõn nghò. Neáu keâu aùn, thì coøn quyeàn choáng aùn leân toøa treân. Neáu bò keát aùn töû hình, thì coøn quyeàn xin aân giaûm tröôùc vò Chuû tòch Chính phuû. Con ngöôøi cuûa bò can, trong taát caû quaù trình truy toá vaø xeùt xöû, phaûi ñöôïc toân troïng trieät ñeå, khi bò can ra tröôùc toøa thì khoâng ñöôïc xieàng xích hoï vaø khoâng luùc naøo ñöôïc duøng nhuïc hình ñoái xöû vôùi hoï. Theo moät nguyeân taéc caên baûn, khoâng phaûi vì moät ngöôøi taùc haïi cho moät ngöôøi khaùc maø ngöôøi aáy phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc hình luaät. Taùc haïi cho ai thì chæ neâu traùch nhieäm veà phuông dieän daân söï nghóalaø boài thöôøng thoâi cuûa ngöôøi taùc haïi. Muoán truy toá ngöôøi aáy ñeå thi haønh luaät ñoái vôùi haén, thì phaûi chöùng minh raèng haém phaïmmoät toäi, nghóa laø phaïmvaøo moät ñieàu khoaûn naøo quy ñònh trong hình luaät vaø hình luaät khoâng bao giôø coù taùc duïng ñoái vôùi quaù khöù caû: neáu haønh ñoäng cuûa moät ngöôøi dieãn ra trong thôøi kyø, maø hình luaät chöa quan nieäm laø moät toäi, thì ngöôøi aáy khoâng theå mang ra truy toá ñöôïc. Khoâng nhöõng bò can phaûi phaïm moät toäi ñaõ quy ñònh roài trong phaùp luaät maø ta laïi coøn phaûi xeùt xem raèng luùc phaïm toäi aáy, bò can coù yù thöùc, coù yù chí phaïm phaùp khoâng hay laø voâ tình maø phaïm phaùp. Söï ñoái xöû trong hai tröôøng hôïp aáy khaùc nhau. Luùc toâi nhaéc laïi caùc nguyeân taéc naøy thì coù vò cho raèng nhö theá laø phieàn phöùc, phöùc taïp. Dó nhieân roài nhöng taát caû vaán ñeà laø: ta coù muoán gieát ngöôøi voâ toäi khoâng? Neáu khoâng thì khoâng theå naøo laøm khaùc ñöôïc. Hôn nöõa, muoán nhaän ñònh vaán ñeà cho ñuùng, ta khoâng neân ñöùng vaøo vò trí moät ngöôøi hieän thôøi khoâng daây döa vôùi phaùp luaät, moät ngöôøi ôû cöông vò chính quyeàn. Ta phaûi ñöùng vaøo cöông vò cuûa bò toá nhaân, luùc aáy vaán ñeà raát saùng toû, khoâng nhöõng ta ñoùi thi haønh caùc nguyeân taéc phaùp luaät, ta laïi coøn coá gaéng tìm hieåu theâm caùc nguyeân taéc môùi ñeå ñaûm baûo ngöôøi oan khoûi bò cheát. Neáu mang ra aùp duïng caùc nguyeân taéc aáy vaøo cuoäc CCRÑ cuûa ta, ta seõ laøm theá naøo? Thuû tuïc caûi caùch cöù dieãn baøi nhöõng söï tröøng trò boïn cöôøng haøo gian aùc hay phaûn ñoäng, ta seõ khoâng thieáu soùt veà phöông dieän phaùp lyù maø ta ñaõ bieát. Traùi laïi sau khi phaùt ñoäng tö töôûng cuûa noâng daân, ta seõ nghe lôøi hoï toá caùo nhöõng keû thuø cuûa hoï. ta seõ uûy nhieän toøa aùn nhaân daân thöôøng laäp caùc hoà sô ñeå toøa aùn, vôùi boä maùy vaøkinh nghieäm cuûa noù, tieáp tuïc ñieàu tra, kieåm tra, laáy cung chöùng, truy toá, luaän toäi, xeùt xöû. ta ñaûm baûo trieät ñeå cho bò toá nhaân quyeàn baøo chöõa cuûa hoï, ta toân troïng trieät ñeå con ngöôøi cuûa bò toá nhaân. Ta chæ thuø gheùt vaø keát aùn, tröøng phaït toäi cuûa noù ñaõ phaïm thoâi. Ta tin töôûng ôû toaø aùn, ta ñaûm baøo cho caùc vò thaåm phaùn laøm vieäc ngoaøi söï ñieàu khieån cuûa chính quyeàn, moät caùch bieät laäp, theo löông taâm cuûa caùc vò vaø caên cöù vaøo hoà sô laø keát quaû cuûa cuoäc thaåm vaán. CAÙC NGUYEÂN NHAÂN SAI LAÀM. - Theo nhö toâi nhaän ñònh, vôùi chuû quan cuûa toâi, caùc nguyeân nhaân sai laàm, thuoäc hai loaïi, coù loaïi tröïc tieáp, nhöng neáu ta phaân tích loaïi naøy thì ta seõ ñi tôùi moät loaïi thöù hai, maø theo toâi laø nhöõng nguyeân nhaân chính, ta caàn chuù yù. Caùc nguyeân nhaân tröïc tieáp ta troâng thaáy ngay: sôû dó maø khi nghieân cöùu chính saùch caûi caùch, ta khoâng nghó ñeán giaûi phaùp phaùp lyù ñöa ra ñeå ñieàu hoøa vôùi giaûi phaùp chính trò, phaûi chaêng vì ta khoâng bieát giaûi phaùp phaùp lyù ? Neáu khoâng thì laø moät söï thieáu soùt


141

nghieâm troïng cuûa caùc caáp laõnh ñaïo. Nhöng toâi tin r8aøng khoâng phaûi nhö theá ñaâu. Sôû dó ta khoâng ñeå yù ñeán giaûi phaùp phaùp lyù laø vì coù 3 lyù do: 1- Quan ñieåm ta, ñòch, thuø, baïn cuûa ta raát mô hoà. 2- Ta baát chaáp phaùp luaät, laáy chính trò laán aùp phaùp lyù. 3- Ta baát chaáp chuyeân moân. a- Quan ñieåm baïn thuø ta ñònh mô hoà. Caùc hieän töôïngtreân tröôøng quoác teá vaø trong nöôùc raát nhieàu vaø roõ reät. Treân tröôøng quoác teá, trong caùc nöôùc daân chuû cuûa ta thoâi, ta thaáy nhöõng ñieàu laøm ta suy nghó. Ta thaáy chaúng haïn nhöõng ngöôøi suoát ñôùi hy sinh cho söï nghieäp CM giöû nhöõng troïng traùch trong chính theå CM, roài boång nhieân phaûi truaát quyeàn, khai tröø toáng giam, thaäm chí coù khi bò gieát nöõa. Roài ít laâu sau, ta laïi thaáy caùc ngöôøi aáy khoâi phuïc ñöôïc coâng quyeàn, ñaûng tòch, cöông vò, ngöôøi naøo bò keá aùn töû hình roài thì ñöôïc an taùng laïi ôû caùc ñaûi kyû nieäm caùc lieät só maø toå quoác ghi teân muoân ñôøi. Trong nöôùc ta, qua cuoäc CCRÑ, ta thaáy bao nhieâu chieán só CM thaønh tích loäng laãy, coù ngöôøi ngöïc gaén tôùi hai huy chöông khaùng chieán (ôû ngoaïi thaønh Haø Noäi); bò keát aùn laø phaûn ñoäng cöôøng haøo gian aùc vaø sau khi nhaän toäi, bò toáng giam hay laø bò haønh hình. Aáy laø khoâng noùi ñeán caùc ngöôøi trong quaàn chuùng bò hy sinh oan. Ñoái vôù naïn nhaân naøy, ta coù theå coù moät phaàn naøo hieåu caùc sai laàm ñaõ phaïm, vì hoï thieáu, hay khoâng coù thaønh tích CM hay khaùng chieán. Nhöng ñoái vôùi caùc ñaûng vieân öu tuù, tinh hoa cuûa daân toäc, luùc bò xöû trí nhö ta ñaõ bieát, thì ta töï hoûi trong ñaàu oùc cuûa nhöõng ngöôøi xöû hoï coù caùi gì maø ta goïi laø lyù tính khoâng ?... Ngay moät thöôøng daân khoâng phaûi laø moät nhaø chính trò hay vaên hoùa, chæ söû duïng caùc leõ phaûi cuûa mình thoâi, cuõng khoâng theå naøo hoãn hôïp ngöôøi xaáu vôùi keû toát nhö vaäy ñöôïc. Ta phaûo ñaët vaán ñeà raèng caùn boä töø treân xuoáng döôùi, tham gia CCRÑ, khoâng phaûi laø ngöôøi ñieân cuoàng, cuõng khoâng phaûi laø ngöôøi chuû möu, duïng taâm phaù hoaïi. Neáu nhö theá thì ta seõ gôûi hoï ñeán baùc só chuyeân moân chöõa bònh thaàn kinh hay ñeán caùc vò coângtoá vieän cuûa caùc toøa aùn. Nhöng khoâng phaûi nhö theá., ta tin nhö vaäy. Do ñoù keát luaän maø ta tieán tôùi, duø muoán hay khoâng, laø caùc caùn boä aáy coù moät quan ñieåm raát mô hoà veà ta, thuø, baïn, ñòch. Coøn gì ñau ñôùn hôn laø caâu ta ñöôïc nghe “ta ñaùnh caû ta nöõa”. Neáu nhö vaäy, thì ta phaûi nhaän raèng ta khoâng phaân bieät ñöôïc baïn vaø thuø. Ta ñoïc laïi caùc baøi gaàn ñaây ñaêng torng baùo Nhaân Daân cuûa caùc ñoàng chí bò xöû trí oan; hoaëc caùc ñoàng chí aáy noùi, hoaëc khoâng noùi nhöng ai ñeàu hieåu caùc ñoàng chí aáy nghi ngôø nhöõng ngöôøi ñaõ keát aùn caùc ñoàng chí khoâng phaân bieät ñöôïc baïn vaø thuø.. Vì vaäy neân ñaùnh caû baïn, gieát caû baïn. Toâi thaá ñaây laø moät ñieàu cöïc kyø quan troïng. Nguyeân do ôû ñaâu? Phaûi chaêng ôû moät tinh thaàn caûnh giaùc quaù cao ñeá ñoãi muø quaùng, ôû moät taû khuynh maø ta thöôøng maéc trong giai ñoaïn aáu tró cuûa CM? Ñaây khoâng phaûi laø nôi vaø luùc ta maø ta caàn phaân tích saâu saéc ñieàu aáy. Chuû yeáu laø ta nhaän thaáy raèng moät nguyeân nhaân sai laàm laø ôû trong quan ñieåm thuø-baïn raát mô hoà. Neáu ta khoâng kòp thôøi söûa chöõa sai laàm, xaây döïng laïi quan ñieåm thuø-baïn, moät ngaøy kia ta laïi phaûi khoùc leân treân kyû nieäm cuûa caùc vò coù coâng nhaát vôùi CM, vôùi nhaân daân. Ta cöông quyeát khoâng theå naøo ñeå tình traïng aáy taùi dieãn ra ñöôïc. b- Baát chaáp phaùp luaät - Giaùo sö Ba lan Mahelli noùi chuyeän ôû Boä Tö Phaùp cho ta bieát raèng beân Ba lan, khi CM thaønh coâng caùc nhaø chính trò baát chaáp phaùp luaät. Hoï quan nieäm raèng hoï ñuû taøi naêng ñeå ñaûm nhaän caùc cöông vò laõnh ñaïo trong ngaønh Tö Phaùp, ñeå boù buoäc tö phaùp phuïc vuï trieát ñeå chính tò maø khoâng ñaám xæa ñeán caùc nguyeân taéc caên baûn cuûa phaùp lyù. Keát quaû laø chaúng bao laâu boä maùy tö phaùp xoäc xeäch, khoâng nhöõng khoâng


142

cuûng coá ñöôïc chính theå CM, ngöôïc laïi, taùc haïi qua nhieàu gaây bao nhieâu khoù khaên cho chính quyeàn CM. Sai laàm aáy uoán naén kòp thôøi: hoaøn caûnh khaùch quan ñaõ daïy moät baøi hoïc cho chuû quan caùc nhaø chính trò. Sau ñoù phaûi traû laïi cho tö phaùp tính chaát bieät laäp cuûa noù vaø caùc nhaø chính trò, ñeå laõnh ñaïo chuyeân moân, laäp tröôøng hoïc taäp, tröôùc non hai naêm, sau 5 naêm, ñeå qua phaùp lyù, phuïc vuï chính trò CM. Ñieàu naøy khoâng laøm chuùng ta ngaïc nhieân. Trong giai ñoaïn ñaàu tieân, chính trò say söa vôùi caùc thaéng lôïi ñaõ thu ñöôïc vaø dó nhieân, caùc thaéng lôïi aáy vó ñaïi; - Laâm vaøo tình traïng töïmaõn vaø bao bieän. Nhöng quaûn trò moät nöôùc, ñaëc bieät laø moät nöôùc ñang xaây döïng chính quyeàn CM nghóa laø moät caùi gì voâ cuøng môùi meû vaø khoù khaên - khoâng gioáng nhö laø ñeà ra ñöôøng loái vaø khaåu hieäu tranh ñaáu CM vaø vaän ñoäng quaàn chuùng laøm CM. Hai khu vöïc hoaït ñoäng aáy, tuy quan heä maät thieát vôùi nhau, nhöng moãi ngaønh hoaït ñoäng coù kyõ thuaät vaø quy luaät rieâng cuûa noù. Luùc nhaø chính trò bao bieän baát chaáp hoaøn caûnh khaùch quan kinh nghieäm xöông maùu cuûa lòch söû, thì chaúng sôùm thì muoän ta thaáy dieãn ra nhöõng tai haïi hieän thôøi laøm chuùng ta ñau xoùt. Treân con ñöôøng bao bieän vaø töï maõn aáy, caùc nhaø chính trò ñaõ bò thuùc ñaåy bôûi nhöõng thaønh kieán ñoái vôùi phaùp lyù. Vaø tin raèng phaùp lyù laø caùi gaäy chæ duøng ñeå choïc baùnh xe, khoâng hieåu raèng traùi laïi, phaùp lyù, chính giuùp xe khoûi laät, khoûi gaây tai naïn. Nguy haïi hôn laø chính trò ñaët mình leân treân phaùp luaät. Ngay trong tröôøng hôïp chính trò sau khi ñaët mình leân phaùp luaät, giöû vöûng thaùi ñoä chaân chính, cuõng gaây ra bao khoù khaênroài., phaùp luaät chuû yeáu ñeà ra nhöõng caùi gì coù theå laøm ñöôïc, caùi gì khoâng ñöôïc phaùp laøm, do ñoù nhaân daân vöõng taâm bieát roõ ñöôøng maø ñi. nhöng taâm hoàn quaàn chuùng chæ ñöôïc oån ñònh khi naøo quaàn chuùng bieát roõ raèng caùi gì boù buoäc mình cuõng ñoàng thôøi boù buoäc nhaø caàm quyeàn, thì nhaø caàm quyeàn moãi luùc coù theå veõ ra caùc ñöôøng môùi maø quaàn chuùng chöa töøng bieát. Vì vaäy quaàn chuùng hoang mang: caùi gì hoâm qua laøm ñöôïc, ngaøy mai vôùi söïc ñoäc ñoaùn cuûa nhaø caàm quyeàn, coù theå coi laø phi phaùp. Hoang mang aáy, leân tôùi cöïc ñoä khi taùc duïng cuûa söï thay ñoåi thaùi ñoä naøy cuûa nhaø caàm quyeàn khoâng nhöõng khoâng aûnh höôûng tôùi töông lai, maø laïi aûnh höôûng caû veà quaù khöù nöõa. Ñoù laø truôøng hôïp nhaø caàm quyeàn luùc töï ñaët mình leân treân phaùp luaät, giöõ thaùi ñoä chaân chính ñuùng möùc, huoáng hoà laø khi nhaø caàm quyeàn söû duïng quyeàn theá cuûa mình moät caùch loäng quyeàn, nhö oâng Tröôøng Chinh ñaõ nhaän ñònh. Quyeàn xöû töû ngöôøi moät caùch ñôn giaûn nhö vaäy traùi vôùi luaät phaùp: ñoù chæ laø moät giaûi phaùp chính trò maø thoâi. Neáu maø caùc ngöôøi söû duïng quyeàn aáy, laïi khoâng söû duïng ñuùng vôùi tinh thaàn cuûa chính saùch, cuûa laõnh ñaïo, söû duïng moät caùch loäng quyeàn thì keát quaû theá naøo, hieän thôøi ta ñaõ troâng thaáy roõ. c- Baát chaáp chuyeân moân: Caùc nhaø chính trò baát chaáp phaùp luaät. Nhöng neáu caùc vò aáy tranh thuû yù kieán cuûa caùc nhaø chuyeân moân (ñaây laø nhöõng luaät gia) vaø cho pheùp caùc nhaø chuyeân moân ñeå ñaït yù kieán, thì caùc nhaø chuyeân moân cuõng seõ yeâu caàu caùc nhaø chính trò chuù yù ñeán phaùp luaät, vaø duøng phaùp luaät phuïc vuï CM. Nhöng tieác thay trong 10 naêm vöøa qua, ta thaáy moät tình traïng quaùi gôû. Chính trò aùm aûnh ñaàu oùc chuùng ta ñeán noãi hai chöõ “laäp tröôøng” laøm ta maát aên, maát nguû. Neáu ñöôïc duøng moät hình aûnh “duy taâm” toâi ví laäp tröôøng nhö caùi oan hoàn theo ñuoåi ngaøy ñeâm keû naøo ñaõ haõm haïi chuû noù. Coù moät ñieàu laï laø caùc anh em coâng noâng, caùc vò laõnh tuï khoâng bao giôø hoûi ñeán laâp tröôøng trong sinh hoaït haønh ngaøy. Traùi laïi caùc caùn boä, ñaûng vieân tieåu tö saûn khoâng lo ngaïi gì baèng söï maát laäp tröôøng. Vì vaäy ñeå nhôù ñeán noù, môû mieäng ra laø neâu laäp tröôøng roài. Ñoù laø tinh thaàn töï ti cuûa moät giai caáp maát khí theá, queân raèng mình ñöùng trong haøngnguõ CM. Duø sao, ôû VN chuùng ta ñaõ xaåy ra nhöõng vieäc nhö sau ñaây, ta caàn ghi nhôù ñeå con chaùu ta cöôøi muoân thuôû: khi choïn moät ngöôøi vaën laùi xe oâ toâ, ta khoâng hoûi


143

ngöôøi aáy coù baèng vaën laùi bao naêm, ta chæ hoûi: coù laäp truôøng khoâng? Keát quaû laø: töø hai naêm nay, rieâng trong thuû ñoâ Haø noäi, coù haøng traêm tai naïn xaûy ra do caùc ngöôøi vaën laùi xe oâ toâ coù laäp truôøng maø khoâng naém chuyeân moân. Khi ñöa tôùi bònh vieän, moät bònh nhaân caáp cöùu, vaán ñeà mang ra thaûo luaän tröôùc tieân laø: bònh nhaân thaønh phaàngiai caáp naøo? ch74a cho ñòa chuû thì “aát laäp tröôøng”. Ñeå noù cheát môù chöùng minh mình “coù laäp tröôøng giai caáp” (hieän töôïng do baùc só Nguyeãn Xuaân Nguyeân ñöa ra). Taïi sao coù nhöõnghieän töôïng quaùi gôû nhö vaäy. Laø vì chính trò chieám ñoùng, taát caû caùc khu vöïc trong nhaän thöùc chuùng ta, laøm chuùng ta maát caû caùi nhaân ñaïo toái thieåu cuûa con ngöôøi, chuùng ta khöôùc töø caû chaân lyù, luaân lyù cho bieát raèng chính trò khoâng theå naøo thay theá cho chuyeân moân; khoâng laøm ñöôïc vieäc cuûa chuyeân moân. Noùi nhö vaäy thì ít ra chính trò cuõng hoûi yù kieán chuyeân moân laø phaûi. Nhöng khoâng, chính trò nghi ngôø chuyeân moân, khoâng tin ôû chuyeân moân. Luùc thì cho raèng chuyeân moân do vaên hoùa vaø khoa hoïc tö saûn ñeá quoác xaây döïng laø voâ duïng, ñoù laø moät sai laàm nghieâm troïng chöùng minh raèng caùc ngöoøi thì nhö vaäy cöa ñoïc Leâ Nin. Luùc thì cho raèng caùc nhaø chuyeân môn khoâng phaûi xuaát thaân ôû taàng lôùp cô baûn, coâng hay noâng, thì khoâng coù ñaûm baûo vì thaùi ñoä löøng chöøng laäp tröôøng loûng leûo. Duø laø 10 naêm nay, hoï ñaõ böôùc chaân vaøo ñöôøng CM, vaø chöùng minh nhieät tình cuûa mình ñoái vôùi söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc, kieán thieát quoác gia. Theo yù toâi, ñaây laø moät vaánñeà then choát, Caùc anh em trí thöùc khaùng chieán thöôøng phaøn naøn raèng ÑLÑ thieáu tín nhieäm hoï. Hoï ñau khoå maø nhaän thaáy raèng maëc daàu hoï ñaõ traûi qua bao nhieâu thöû thaùch, chòu ñöïng bao nhieâu hy sinh, traûi qua bao nhieâu gian nguy, Ñaûng vaãn chöa tin ôû hoï. Naøo hoï coù yeâu saùch gì quaù ñaâu? Hoï coù ñoøi laø Boä tröôûng hay Ñaïi söù ñaâu? Khoâng, ñaïi ña soá caùc anh em trí thöùc noùi chung, khoâng mô öôùc caùc cöông vò coâng taùc loäng laãy ñaâu, hoï vui loøng nhöôøng choå cho caùc nhaø chính trò, caùc ñaûng vieân. Hoï chæ thieát tha ñoùi hoûi ñöôïc mang khaû naêng chuyeân moân, vaø kinh nghieäm cuûa hoï ra phuïc vuï nhaân daân maø thoâi. Hoï chæ thieát tha mong muoán ñöôïc baûo toaøn danh döï trí thöùc cuûa hoï vaø caùi töï do tö töôûng maø hoï quan nieäm laø caàn thieát cho nhaân phaåm cuûangöôøi trí thöùc laø voán quyù cuûa daân toäc. Nhöng hoï caûm thaáy voán aáy quyù giaù, ñeán noåi caát noù thaät kyõ giöõ gìn noù trong moät baùn aûnh, moät hoaøng hoân tröôøng cöûu. Neáu ai coù cho raèng toâi noùi khoâng ñuùng, toâi cöù ñeà nghò ngöôøi aáy quaùt maëtnhìn chung quanh, ôû caùc cöông vò coâng taùc trong chính theå cuûa ta. Coù moät choã naøo ngöôøi trí thöùc ngoaøi Ñaûng naém naém ñöôïc thöïc quyeàn khoâng? Taùc duïng “hieåu hæ” hay “cöôøi gaät” thì coù, maø laïi coù nhieàu. Nhöng ngay ôû cöông vò aáy ngoaøi vai troø hieáu hæ, cöôøi gaät, ngöôøi trí thöùc coù moät traùch nhieäm gì khoâng ? coù quyeàn noùi gì, laøm gì khoâng ? quaàn chuùng ñaõ bieát vaø mieãn toâi traû lôøi. Chính trò cheøn eùp chuyeân moân nhö theá naøo, xua ñuoåi ngöôøi trí thöùc ra ngoaøi con ñöôøng CM ra sao; lòch söû khaùng chieán ñaõ cho ta kinh nghieäm ñau ñôùn. Naêm 1949, phong traøo tö phaùp lieân khu III tan vôõ vì chính quyeàn quan nieäm tö phaùp phaûi thuoäc söï ñieàu khieån cuûa mình. Naêm 1951, phong traøo quaân y, daân y, lieân khu IV suïp ñoå vì chính trò ñöa vaøo caùc bònh vieän, ñaõ ñaøn ap1 chuyeân moân, thuùc ñaåy caùc baùc só coù coâng vôùi CM, vôùi khaùng chieán phaûi gaït nöôùc maét maø rôøi boû khaùng chieán. Ñoù khoâng phaûi chuû tröông cuûa ÑLÑ. Nhöng coù moät ñieåm laøm ta suy nghó: sao maõi baây giôø sau 10 naêm Ñaûngmôùi nghieân cöùu moät chính saùch cho trí thöùc Ñieàu aây chöùng toû raèng töø khi CM thaønh coâng, ta chöa ñaùnh ñuùng giaù ngöôøi trí thöùc, chöa ñaët vaán ñeá trí thöùc. Do ñoù laøm theá naøo khai thaùc ñöôïc taát caû khaû naêng cuûa ngöôøi trí thöùc mang chuyeân moân ra phuïc vuï nhaân daân? Treân ñaây toâi noùi veà ngöôøi trí thöùc töø chieán khu trôû veà. Ñoái vôùi ngöôøi trí thöùc vaãn ôû trong thuû ñoâ, a thaáy söï thieáu tín nhieäm aáy coøn traàm troïng hôn nöõa. Bao laàn ta nghe tieáng chua


144

cay cuûa caùc anh em yeâu nöôùc, ñaõ khaéc phuïc moïi lo sôï, do tuyeân truyeàn cuûa ñòch gaây ra vaø ôû laïi vôùi chuùng ta. Ta ñeå cho caùn boä hoä khaåu xaâm phaïm ñeán danh döï cuûa caùc anh em, ta khoâng tìm caùch naøo söûa chöõa sai laàm ta phaïm ñoái vôùi caùc anh em. ÔÛ caùc coâng sôû, tình traïng cheøn eùp cuûa chính trò ñoái vôùi chuyeânmoân ñaõ ñöa ñeán caùi danh töø bi ñaùt laøm cho ta ñau loøng: “hoï Löu, hoï Khaùng”. Khoâng ñoaøn keát ñöôïc caùc anh em, ta laïi coøn coù thaùi ñoä uùp môû, nhuøng nhaèng (ta töôûngnhö vaäy laø thöôïng saùch), thaäm chí ta laïi coøn nghi ngôø caùc anh em, ta khoâng toân troïng lôøi ta höùa qua chính saùch tieáp quaûn vaø cöông lænh maët traän, ta ñaåy anh em xa rôøi, ta voâ tình neùm xuoáng beå tieâu cöïc caùi voán chuyeân moân cuûa caùc anh em trí thöùc trong thuû ñoâ. Ñoù laø nhöõng nguyeân nhaân tröïc tieáp. Ñaøo saâu hôn nöõa ta thaáy raèng sôû dó coù nhöõng hieän töôïng nhö ta vöøa phaân tích treân ñaây, chaúng qua chæ vì söï laõnh ñaïo cuûa ta thieáu daân chuû, xa lìa quaàn chuùng. Chính theå ta thieáu daân chuû nhö theá naøo, ta ñaõ töøng bieát. Vai troø cuûa caùc vò boä vaø thöù tröôûng ngoaøi ñaûng nhö theá naøo; caùc vò ñoù laøm ñöôïc nhöõng gì trong Hoäi ñoàng chính phuû, trong caùc ngaønh chuyeân moân maø caùc vò aáy phuï traùch, ta khoâng neân ñi quaù saâu. Ta chæ caàn lieác maét nhìn qua coâng vieäc laøm cuûa moãi Boä, ta chæ caàn nghe tieáng than phieàn cuûa caùc caùn boä, coâng chöùc, laøm vieäc trong caùc boä laø ta hieåu. Ta cuõng bieát raèng chuû tröông cuûa Ñaûng coù leõ khoâng phaûi nhö vaäy ñaâu, nhöng trong thöïc teá coâng taùc moãi anh em ta tieáp tuïc vôùi caùc vò Boä hay Thöù tröôûng ngoaøi Ñaûng, ñeàu nhaän thaáy raèng quyeàn haønh cuûa caùc vò aáy hình nhö khoâng phaûi laø quan troïng cho laém. Nhaän ñòng nhö vaäy coù leõ ta nhaàm ñaáy. Nhaát ñònh ta laàm. Nhöng duø sao coù “dö luaän”: khoâng ai choái caûi ñöôïc. Do ñoù neáu ta chuû tröông cuûa Ñaûng khoâng phaûi nhö vaäy thì ít ra Ñaûng cuõng mang traùch nhieäm khoâng laøm theá naøo ñeå tieâu tan caùi dö luaän tai haïi maø chuùng ta thaáy toàn taïi töø thôøi kyø khaùng chieán ñeán giôø. Nhöng cuõng coù ñieàu chaéc chaén khoâng ai choái caõi ñöôïc, laø caùc vò Boä hay Thöù tröôûng khoâng coù traùch nhieäm gì truôùc Quoác Hoäi, tröôùc nhaân daân, chæ coù traùch nhieäm tröôùc Chính phuû maø thoâi. Chöa bao giôø ta thaáy vò Boä tröôûng naøo bò laät ñoå caû. Phaûi ñôïi ñeán caùc sai laàm ñaëc bieät nghieâm troïng trong khi caûi caùch môùi thaáy hai vò thöù tröôûng phaûi ruùt lui khoûi Hoäi ñoàng Chính phuû. Caùc hieän töôïng aáy chöùng toû raèng chính phuû ta chöa thöïc hieän ñöôïc daân chuû trong khi laäp hoäi ñoàng chính phuû, vì caùc vò Boä hay Thöù tröôûng ñeàu ñöôïc cöû hay bò truaát, ngoaøi söï tham gia tröïc tieáp hay giaùn tieáp (qua Quoác hoäi) cuûa quaàn chuùng. Tình traïng cuûa Quoác hoäi (QH) laïi roõ hôn nöõa. 10 naêm QH ñaõ thaønh laäp. Caùc vò ñaïi bieåu QH coøn pah3n aûnh ñöôïc yù nguyeän cuûa quaàn chuùng khoâng, quaàn chuùng coù tìn nhieäm ôû QH nöõa khoâng, ñoù laø moät vaán ñeà. Nhöng duø vaán ñeà aáy, ta giaûi quyeát nhö theá naøo cho nöõa, coù moät ñieàu chaéc chaén laø moät QH giaø 10 naêm roài maø vaãn toàn taïi, ngoaøi söï can thieäp cuûa quaàn chuùng, söï löïa choïn cuûaquaàn chuùng, chöùng minh raèng quaàn chuùng 10 naêm nay ñaõ bò truaát quyeàn cöû ñaïi dieän cuûa mình roài. Dó nhieân trong thôøi kyø khaùng chieán, baàu laïi QH laø ñieàu khoâng laøm ñöôïc. Vaø hieän thôøi Nam-Baéc taïm chia caét, do ñoù söï baàu laïi toaøn theå QH cuõng laø khoù khaên. Nhöng duø sao rieâng ôû caùc mieàn giaûi phoùng naøy, neáu ta chuù yù ñeán quyeàn ngöôøi daân cöû ñaïi bieåu cuûa hoï, thì nhaát ñònh ta phaûi cho pheùp ngöôøi daân boû phieáu roài. Töø khi hoøa bình trôû laïi 2 naêm qua, maõi baây giôø tröôùc phong traøo quaàn chuùng ñoøi thöïc hieän daân chuû, ta môùi nghó ñeán quyeàn boû phieáu cuûa ngöôøi daân, vaø boå sung QH. Naøo theá thoâi ñaâu? Ngay caùi QH ta ñang coù hieän thôøi, ta coù thöïc hieän daân chuû vôùi noù khoâng? Chaéc chaén laø khoâng. Thænh thoaûng ta môùi hoïp QH, vaø trong caùc buoåi hoïp ñoù, ta


145

chæ thaáy chính phuû ñöa ra caùc baùo caùo ñeå QH nghieân cöùu, xaây döïng hay caùc chính saùch ñeå QH taùn thaønh vaø boå khuyeát. Quyeàn laäp phaùp cuûa QH ôû ñaâu? Quyeàn ñeà ra ñöôøng loái, chuû tröông trong noäi trò, ngoaïi giao, quyeàn neâu traùch nhieäm cuûa chính mình vaø caùc boä, quyeàn löïc choïn caùc nhaân veân trong Hoäi ñoàng chính phuû, baáy nhieâu quyeàn, QH coù ñöôïc höôûng duïng khoâng? Dö luaän quaàn chuùng quan nieäm raèng QH chæ coù quyeàn thoâng qua caùc chính saùch maø thoâi. Coøn nhö caùc saéc lònh hay ñaïo luaät thì thöôøng thöôøng, quyeàn thoâng qua aáy chæ thuoäc ban thöôøng tröïc cuûa QH. QH laø toå chöùc cao nhaát cuûa quaàn chuùng, ñaïi dieän cho quaàn chuùng, thì ta phaûi khaùch quan nhaän thaáy raèng vôùi vai troø voâ cuøng yeáu ôùt cuûa QH hieän thôøi quyeàn daân chuû cuûa quaàn chuùng khoâng ñöôïc thöïc hieän. Noùi ñeàn maët traän thì tình hình cuõng töông töï. Maët traän hieän thôøi laø toå chöùc quaàn chuùng coù leõ saùt tình hình quaàn chuùng nhieàu nhaát. Nhöa ta coù ñeå noù ñoùng vai troø cuûa noù khoâng? Khoâng. taùc duïng cuûa noù laø ñoäng vieân quaàn chuùng ñeå taùn thaønh, uûng hoä vaø thi haønh caùc chính saùch. Ñöùng veà phöông dieän naøy, noù laøm troøn nhieäm vuï cuûa noù. Noù xöùng ñaùng vôùi tín nieäm cuûa Ñaûng vaø chính phuû. nhöng hoaït ñoäng cuûa noù nhö theá chæ coù moät chieàu thoâi. Ta chöa khai thaùc caùc khaû naêng cuûa noù. Ta chöa nhaän thaáy baûn chaát cuûa noù. Noù coù theå laø “lieân laïc” hai chieàu giöõa quaàn chuùng vaø Ñaûng. Chính phuû “moät maët” nhö noù thöôøng laøm noù ñoäng vieân quaàn chuùng ñeå thöïc hieän caùc chuû tröông cuûa Ñaûng vaø chính phuû. Nhöng maët khaùc noù coø theå laø cô quan phaûn aûnh leân Ñaûng vaø chính phuû caùc yù kieán, thaéc maéc, nguyeän voïng cuûa quaàn chuùng, goùp phaàn xaây döïng caùc chính saùch, noùi leân tieáng noùi cuûa quaàn chuùng, cung caáp taøi lieäu ôû quaàn chuùng, tích cöïc giuùp ñôõ caáp laõnh ñaïo traùnh khoûi chuû quan, thaét chaët lieân laïc giöõa caùc caáp laõnh ñaïo vaø quaàn chuùng. Nhöng muoán ñeå cho noù ñoùng vai troø aáy, ta phaûi “daân chuû” ñoái vôùi noù, coùnghóa laø phaùt ñoäng töï do tö töôûng cuû noù ñeå noù maïnh daïn noùi leân yù kieán cuûa quaàn chuùng duø laø caùc yù kieán aáy traùi ngöôïc vôùi nhaïân ñònhcuûa caáp laõnh ñaïo. Nhöng töø tröôùc tôùi nay, ta khoâng laøm nhö vaäy. ta thaáy khoù chòukhi noù thoû theû, chæ thoû theû thoâi - nhöõng lôøi laøm ta moät phuùt choác, tænh giaác moäng chuû quan maø ta, trong caáp laõnh ñaïo ñang say söa. Vì vaäy ta chæ thöôøng cho pheùp noù, chæ khuyeán khích noù phuï hoïa ta, taùn ñoàng ta, vôùi thaùi ñoä cuûa ñöùa con khen hay khi meï noù haùt. Toùm laïi ta khoâng daân chuû vôùi noù. Do ñoù ta haïn cheá khaû naêng cuûa noù, noù khoâng giuùp ích gì cho caáp laõnh ñaïo. Thieáu daân chuû laø gì? Laø xa rôøi quaàn chuùng, laø giamhaõm mình trong nguïc thaát cuûa chuû quan. Taïi sao moät chính theå CM laïi coù theå sai laàm nghieân troïng nhö vaäy ñöôïc? Tröôùc ñaây, ta khoâng traû lôøi ñuôïc. Nöõng ngöôøi kính yeâu CM raát ngaïc nhieân khi khi thaáy coù keû ñi tìm töï do rôøi boû haønh nguõ CM ñeå leû sanh phí tö baûn. Ngay trong thuû ñoâ ta hieän thôøi, qua ñaïi hoäi laàn thöù III cuûa Maët traän thaønh, ta thaáy phaûn aûnh yù muoán cuûa bao nhieâu ñoàng baøo muoán ñi Nam. ta nghó ñeán caùc ñoàng baøo, trong thôøi kyø khaùng chieán, gaït nöôùc maét maø trôû veà Haø Noäi. Neáu chính theå cuûa ta toát thì taïi sao coù ngöôøi duïng yù xa laùnh vôùi trong loøng noåi ñau khoå bi ñaùt? Neáu CM laïi cho ta aùnh saùng vaø haïnh phuùc, sao laïi coù ngöôøi lo ngaïi tröôùc CM, ñau ñôùn vì CM? Caùc ngöôøi aáy khoâng thuoäc veà thaønh phaàn keû thuø cuûa CM, traùi laïi thuoäc thaønh phaàn cô baûn trong nhaân daân nhö noâng daân, coâng nhaân. Theá thìôû ñaâu laø chaân lyù ? Ño laø moät vaán ñeà maø tröôùc ñaây ta chæ ñaët thoâi vaø khoâng giaûi quyeát ñöôïc. Baây giôø sau ñaïi hoâò laàn thöù 20 cuûa ÑCS Lieân Xoâ, sau caùc cuoäc baïo ñoäng ôû Berlin, Poznan, beân Tieäp, beân Hung, ta hieåu roõ vaán ñeà, ta giaûi quyeát ñöôïc noù. Chung quy, maëc daàu CM laø toát ñeïp, mang laïi haïnh phuùc cho daân toäc, sôû dó coù ngöôøi xa laùnh CM, chaèng qua laø vì chính theå CM maéc traàn troïng bòng xa lìa quaàn chuùng, thieáu daân chuû do ñoù ñi


146

ngaøy caøng saâu vaøo tình traïng quan lieâu, meänh leänh, duy tì moät thaùi ñoä laõnh ñaïo heïp hoøi, ñoäc ñoaùn coù khi ñoäc taøi. Thaùi ñoä moät chieàu khoâng muoán, khoâng cho pheùp ai noùi caùi gì traùi ngöôïc ít nhieàu vôùi yù kieán nhaän ñònh, thaønh kieán cuûa mình. Mình töï phuï, töï haøo mình coù ñoäc quyeàn tìm thaáy vaø gìn giöõ chaân lyù. Ñoù laø taät töï cao, töï ñaïi cuûa caùc nhaø CM. Tay bay boång treân trôøi xanh cuûa aûo töôûng, ta chæ tin ôû ta, trong tö töôûng ta khoâng khinh quaàn chuùng nhöng trong haønh ñoäng, quaû thöïc trong con maét khaùch quan nhaän thaáy raèng ta baát chaáp quaàn chuùng. Thaäm chí khi tanghe thaáy moät tieáng naøo töø quaàn chuùng, noùi leùn raèng ta nhaàm, ta laøm nhö theá naøy môùi phaûi, laäp töùc ta theùt ngay ñoù laø tieáng cuûa ñòch. Sôû dó quan ñieåm baïn thuø ta mô hoà, vaø ñaâu ta cuõng troâng thaáy ñòch, chaúng qua laø vì ta quaù töï phuï, ta suøng baùi ta quaù ñaùng maø thoâi. Baây giôø ta bieát roõ laø neáu bònh aáy phoå bieán trogn haøng nguû CM hieän thôøi, thì traùch nhieäm chính laø Staline phaûi chòu. Vì töï cao, töï ñaïi, töï phuï, töï maõn , Staline khoâng cho pheùp ai daân chuû vôùi mình, ñaâu cuõng troâng thaáy ñòch. Keát quaû laø theá naøo, ta bieát: khaåu hieäu neâu leân, gaøo leân laø: ñeà cao caûnh giaùc. Vaø lôïi duïng tình theá aáy, ta bieát Beâria ñaõ laøm nhöõng gì, phaïm toäi nhö theá naøo. Neáu khoâng coù quyeát nghò cuûa ñaïi hoäi laàn thöù 20 cuûa ÑCS Lieân Xoâ, neáu khoâng coù sai laàm cöïc kyø tai haïi trong caûi caùch, ta chöa môû maét ñöôïc, a seõ coønthaáy bao nhieâu maùu oan chaûy thaønh suoái, thaønh soâng, bao nhieâu ngöôøi kính yeâu CM maø vaãn ñau xoùt rôøi boû CM. tuy ta phaûi traû moät giaù quaù cao, nhöng baây gôøi ta bieát roõ nguyeân do cuûa caùc ñau khoå cuûa ta:ta thieáu daân chuû. d- Phöông höôùng söûa chöõa sai laàm: Qua lòch söû tranh ñaáu cuûa quaàn chuùng 2000 naêm nay, ta thaùy caùi gì maø nhaân baûn cuûa loaøi ngöôøi ñoùi hoûi thieát tha nhaát, ñoù laø moät ñôøi soáng vaät chaát töông ñoái ñaày ñuû, eâm aám, ñoù laø ñôøi soáng tinh thaàn töông ñoái oån ñònh, coù ñaûm baûo töï do. Haïnh phuùc cuûa loaøi ngöôøi xaây döïng teân cô sôû daân sinh vaø daân quyeàn. Toâi muoán nhaán maïnh ôû ñaây hai chöõ daân quyeàn. Ta ñöôïc bieát töø hai theá kyû nay chuû yeáu trong vaán ñeà daân quyeàn laø vaán ñeà daân chuû, nghóa laø quyeàn cuûa ngöôøi daân laøm chuû treân ñaát nöôùc, ñoàng thôøi laø quyeàn cuûa con ngöôøi ñöôïc soángtheo caùc nhu caàu thieát yeáu vaø chính ñaùng cuûa nhaân baûn. Töø cuoäc CM tö saûn ôû Hoa Kyø cuoái theá kyû XVIII, CM tö saûn Phaùp 1789, tôùi cuoäc CM XHCN cuûa Nga, quaàn chuùng noåi daäy, mang xöông maùu ñeå tranh ñaáu daønh cho kyø ñöôïc cheá ñoä daân chuû. Sa ñaïi chieán laàn thöù hai, Hieán chöông Lieân hieäp Quoác ñuùc keát nhöõng thaønh quaû cuûa caùc phong traøo lòch söû tranh ñaáu cho daân chuû vaø ñaët caùc nöôùc vaên minh tröôùc traùch nhieäm cuûa hoï ñeå thöïc hieän vaø ñaûm baûo nguyeân taéc daân chuû. Ñoái vôùi caùc nöôùc tö baûn, ta khoâng ngaïc nhieân thaáy cheá ñoä daân chuû thöïc hieän vôùi nhöõng thieáu soùt quan troïng. Nhöng ta coù quyeàn ngaïc nhieân khi ta thaáy caùc thieáu soùt aáy cuõng xuaát hieän trong caùc nöôùc ñaõ hoaøn thaønh cuoäc CM daân chuû nhaân daân vaø XHCN. Ñaïi hoäi laàn thöù 6 cuûa hoäi quoác teá caùc luaät gia daân chuû hoïp trong thaùng 5 vöøa roài taïi Bruxelles ñaõ laáy laøm tieác maø nhaän thaáy raèng trong taát caû caùc nöôùc, duø tö baøn hay XHCN maëc daàu caùc Hieán phaùp, caùc boä luaät tuyeân boá trònh troïng, toân troïng, thöïc hieän, ñaûm baûo thöïc hieän caùc nguyeân taéc daân chuû tuy nhieân caùc nguyeân taéc naøy vaãn bò giaøu xeùo. Vì vaäy trong taát caû caùc nöôùc, quaàn chuùng tranh ñaáu kòch lieät. ÔÛ nöôùc ta, trong baøn tuyeân ngoân ñoäc laäp, trong hieán phaùp cuõng nhö trong caùc saéc lònh, ñaïo luaät ñaõ ñöôïc ban boá. Nhöng qua phong traøo phaùt huy daân chuû maø chính phuû chuû tröông, qua ñaïi hoäi nhaân daân laàn thöù 3, caùc ñaïi hoäi maët traän Trung öông, maët traän Thaønh, qua thoâng caùo cuûa hoäi nghò laàn thöù 10 cuûa Trung öông ÑLÑ,cuûa chính phuû...Nhaân daân nhaän thaáy, vaø Ñaûng cuõng nhö chính phuû xaùc nhaän raèng ta thieáu soùt veà


147

daân chuû khaù nhieàu. Vì caùc thieáu soùt aáy, ta phaïm caùc sai laàm nghieâm troïng trong CCRÑ, nhö toâi ñaõ trình baøy treân ñaây. Nguyeân nhaân saâu saéc cuûa caùc sai laàm aáy, ta coù theå quy keát ñöôïc. Sôû dó ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ta khoâng ñöôïc oån ñònh luùc naøo ta cuõng nôp nôùp lo sôï “loäng quyeàn” cuûa nhaø ñöông cuïc laø vì ta thieáu moät cheá ñoä phaùp trò phaân minh.,khoâng ñeà ra nghóa vuï vaø quyeàn lôïi cuûa moïi ngöôøi ñoøng thôøi caû cuûa caáp laõnh ñaïo nöõa.Sôû dó caáp laõnh ñaïo coù theå phaïm ñöôïc caùc sai laàm nghieâm troïng trong CCRÑ, toån thaát xöông maùu, moà hoâi nöôùc maét cuûa ñoàng baøo, cho uy tín cuûa Ñaûng vaø chính phuû laø vì ngöôøi daân khoâng coù quyeàn, khoâng coù phöông tieän noùi leân yù kieán cuûa mình tham gia xaây döïng caùc chính saùch cuûa chính phuû. Do ñoù phuông huôùng söûa chöõa caùc sai laàm laø moät cheá ñoä phaùp trò chaân chính, moät cheá ñoä daân chuû thaät söï. a/ Moät cheá ñoä phaùp trò chaân chính - ÔÛ ñaây chöa phaûi luùc vaø choå ñeå toâi trình baøy yù kieán veà vaán ñeà phaùp trò. Ta seõ coù dòp khaùc. ÔÛ ñaây toâi chæ muoán trình caùc quyù vò moät nhaän xeùt. ÑLÑ (vaø chính phuû coù nhaän thaáy caàn thieát, trong chính saùch söûa chöõa caùc sai laàm trong caûi caùch, phaûi “taêng cöông cheá ñoä phaùp trò” cuûa ta. Toâi e raèng trong tö tuôûng laõnh ñaïo, söï nhaän thöùc veà vaán ñeà phaùp trò chöa ñöôïc roõ vaø ñaày ñuû. Chính trò vaãn ñoái vôùi phaùp luaät nhö “moät ñöùa con ngheøo”. Chöõ “taêng cöôøng” laø moät chöùng minh. Tuy raèng trong nöôùc ta hieän thôøi coù Boä Tö phaùp, coù caùc toøa aùn, coù caùc luaät leä nhöng cheá ñoä phaùp trò haàu nhö khoâng coù. Ñoù laø moät ñieàu toâi seõ nghieân cöùu saâu saéc hôn khi naøo toâi trình baøy yù kieán veà cheá ñoä phaùp trò, trong moät cheá ñoä phaùp trò chaân chính. Theo yù toâi thì vaán ñeà khoâng phaûi laø taêng cöôøng maø laø xaây döïng. Moät chöùng minh khaùc laø ngay trong chính saùch söûa sai trong caûi caùch naøy, toâi vaãn thaáy chính trò laán aùp phaùp lyù. Tröôùc heá böùc thö oâng Hoà Vieát Thaéng töï pheâ bình vaø ruùt lui khoûi Maët traän Trung öông chæ laø moät giaûi phaùp chính trò maø thoâi. Trong cuoäc maïnñaøm vôùi caùc vò ñaïi bieåu ñeán hoïp hoäi nghò naøy, toâi nhaän thaáy khoâng ai thoâng veà yù kieán vaø bieän phaùp oâng Hoà Vieát Thaéng trình baøy caû. Rieâng veà phaàn toâi laø moät nhaø luaät hoïc, toâi chöa theå naøo nhaän ñònh ñöôïc traùch nhieäm cuûa oâng Thaéng. Coù theå traùch nhieäm cuûa oâng aáy raát lôùn, coù theå raát nhoû.. Ñöùng treân tinh thaàn phaùp lyù, söï nhaän toäi loãi cuûa moätngöôøi khoâng ñuû ñeå quy ñòng traùch nhieäm cuûa ngöôøi aáy. Trong caûi caùch, khi nhöõng ñaûng vieân öu tuù bò ñoaøn caûi caùch cho laø phaûn ñoäng, ra tröôùc nhaân daân maø nhaän toäi, trong khi bieát mình oan. Ta neân ruùt kinh nghieäm vöøa qua, söûa sai khoâng phaûi laø phaïm caùc sai laàm khaùc. Do ñoù ñöùng treân moät laäp tröôøng phaùp trò chaân chính, toâi ñeà nghò phaûi laäp moät uûy ban ñieàu tra goàm caùc vò ñaïi bieåu Quoác hoäi, Maët traän, ÑLÑ, vôùi söï coäng taùccuûa caùc vò thaåm phaùm cao caáp, giaøu kinh nghieäm, ñeå laäp moät hoà sô theo phöông phaùp phaùp lyù ñeå nhaän ñònh treân quaù trình ñi töø laõnh ñaïo qua chæ ñaïo, ñeán choã thöïc hieän chính saùch, traùch nhieäm oû choã naøo vaø do nhöõng ai phaûi chòu. Sau khi keát thöùc cuoäc ñieàu tra, uûy ban aáy seõ phaûi taùch traùch nhieâm chính trò vaø traùch nhieäm phaùp lyù. Ai chòu traùch nhieämchính trò seõ phaûi traû lôøi tröôùc Quoác hoäi bieán thaønh toøa aùn toái cao. Ai chòu traùch nhieäm phaùp lyù seõ traû lôøi truôc caùc toøa aùn tö phaùp. Döôùi con maét cuûa quaàn chuùng theo doõi cuoäc ñieàu tra vaø xeùt xöû, coâng lyù phaùt huy khoâng ai coøn thaéc maéc nöõa. Coù ngöôøi hoûi: laøm theá ñeå laømgì? Toâi xin pheùp traû lôøi. Laøm theå ñeå ruùt kinh nghieäm: toâi caûm thaáy ngay hieän thôøi ta chöa ruùt ñöôïc kinh nghieäm: toâi caûm thaáy ngay hieän thôøi ta chöa ruùt ñöôïc kinh nghieäm ñaâu. Chính trò khoâng nhöõng laõnh ñaïo phaùp lyù-ñoù laø ñuùng-nhöng vaãn laán aùp phaùp lyù., thay theá cho phaùp lyù, nhö trong tröôøng hôïp oâng Hoà Vieát Thaéng, nhö theá laø ta vaãn môû cöûa cho caùc sai laàm môùi coøn nguy haïi hôn nöõa. Khoâng


148

nhöõng theá, ta bieát raèng nhu caàu coâng lyù thuoäc nhaân baûn cuûa ngöôøi vaên minh. Töø ngöôøi bò xöû oan cho ñeán caùc ngöôøi chæ chòu giaùn tieáp vì caùc sai laàm, coù theå noùi ñöôïc raèng toaøn daân ñôïi chôø coâng lyù. Moät bieän phaùp chính trò xueà xoøa, khoâng ñöôïc thoûa maõn ñöôïc ai. Baèng chöùng ôû noâng thoân, ta ñöôïc bieát tình hình “caêng thaúng”. Phong traøo traû thuø, töï xöû dieãn ra khaép moïi nôi, keùo chuùng ta trôû veà quaù khöù lòch söû. Coøn nhö caùc ñaûng vieân bò xöû trí sai, taâm hoàn caùc anh em nhö theá naøo? ta chæ caàn ñoïc laïi baùo Nhaân Daân, tuy raèng caùc anh em keát thuùc caùc baøi töôøng thuaät ñau khoå cuûa mình baèng nhöõng lôøi phaán khôûi nhöng caùc lôøi naøy khoâng laøm ta queân ñöôïc caùc lôøi phaãn uaát, chua xoùt, cai ñaéng maø caùc anh em noùi laïi vôùi ta töø ñaàu baøi. Nhöng bi ñaùt hôn heát laø caùc chieác khaên traéng chít leân ñaàu hoï haøng thaân thích cuûa nhöõng anh em bò xöû töû, nhöõng baøn thôø vaãn döïng ttong nhaø, caùc thoån thöùc phaù vôõ im laëng cuûa caùc ñeâm hiu quaïnh, caùc ngaøy gioã, nhaéc laïi haøng naêm, bi kòch theâ thaûm ñaõ dieãn ra trong gia ñình vì cuoäc caûi caùch. Nhaân daân ñoøi hoûi caùc ngöôøi coù coâng ñöôïc thöôûng vaø ngöôøi coù toäi phaûi ñeàn toäi. Traùch nhieäm cuûa taát caû moïi ngöôøi töø treân xuoáng döôùi, töø döôùi leân treân phaûi ñöôïc quy ñònh roõ raøng, döùt khoaùt. Nhö theá môùi yeân ñöôïc loøng daân, nhö theá môù thu phuïc ñöôïc nhaân taâm. Kinh nghieäm lòch söû ñaõ daïy ta ñieàu aáy. Trong chính saùch söûa chöõa sai laàm, ta khoâng theå naøo queân ñöôïc baøi hoïc lòch söû. Quaàn chuùng im laëng ñôïi chôø coâng lyù. Chuùng ta thieát tha mong öôùc ôû chính trò moät nhaän ñònh ñuùng veà vai troø phaùp luaät phuïc vuï CM. Kinh nghieäm ñau ñôùn vöøa qua, boù buoäc ta phaûi xaây döïng laïi quan ñieåm “ñòch” treân cô sôû phaùp lyù vaø phaùp trò.. Caùc sai laàm ta ñaõ phaïm, baét nguoàn ôû quan ñieåm chính trò veà ñòch. Quan ñieåm aáy linh ñoäng quaù, “bieän chöùng” quaù, neân ta khoâng bieát phaân tích ñòch vaø ta, do ñoù ta ñaùnh caû ta nöõa. Muoán traùnh caùc sai laàm hoâm qua ñöøng taùi dieãn ngaøy mai, ta caàn xaùc ñònh theo hình luaät theá naøo laø ñòch. Luùc ñoù ta môùi ñaùnh truùng ñòch vaø coù ñaùnh ñuùng ñòch, ta môù c3ng coá ñöôïc ta, oån ñònh ñöôïc nhaân taâm, duy trì laïi traät töï vaø an ninh ôû thoân queâ, kieán thieát laïi ñoaøn keát giöõa caùc taàng lôùp nhaân daân ôû thoân queâ cuõng nhö ôû thaønh thò, ñaûm baûo cho quaàn chuùng moät ñôøi soáng töï do, thoaùt khoûi söï ñe doïa cuûa “loäng quyeàn”; beânh vöïa quyeàn caên baûn vaø thieát yeáu cuûa con ngöôøi. Toùm laïi neáu chính trò giaùc ngoä, vui loøng toân troïng phaùp lyù, thieát laäp moät cheá ñoä phaùp trò trong ñoù chính trò vaãn laõnh ñaïo phaùp lyù nhöng ñoàng thôøi neâu thaät cao göông phuïc tuøng phaùp lyù vaø phaùp tròthì nhaát ñònh chính trò khoâi phuïc ñöôïc uy tín, vaø ñöôïc quaàn chuùng nhieät lieät uûng hoä. b/ Moät cheá ñoä thöïc söï daân chuû - theá naøo laø moät cheá ñoä thöïc söï daân chuû? Ñoù laø cheá ñoä trong ñoù ngöôøi daân ñöôïc laøm chuû treân ñaát nöôùc khoâng nhöõng trong hieán phaùp maø caû trong thöïc teá nöõa. Ñaây khoâng phaûi laø luùc, laø choã maø ta ñi saâu vaøo vaán ñeà. ta chæ caàn nhaän thaáy raèng trong giai ñoaïn hieän thôøi, quaàn chuùng coù ñoøi hoûi caùi gì quaù ñaùng ñaâu, chæ yeâu caàu coù moät ñieàu thoâi, laø ñöôïc ñaøm thoaïi vôùi caáp laõnh ñaïo, ñöôïc ñeà ñaït leân caáp laõnh ñaïo yù kieán cuûa mình veà caùc chính saùch do caáp laõnh ñaïo xaây döïng. Caùc vò laõnh tuï ñaõ bao laàn khen daân ta toát. Maø daân ta toát thaät. Baèng chöùng laø ñieàu toâi vöøa nhaéc tôùi ñaây. Trong khi quaàn chuùng coù quyeàn ñoøi hoûi moät chính theå CM raát nhieàu, nhaân ta chæ coù moät yeâu caàu, yeâu caàu aáy thieát yeáu. Toâi tin raèng caáp laõnh ñaïo cuõng nhaän thaáy nhö vaäy Ta khoâng queân lôøi cuûa oâng Tröôøng Chinh ñoïc baûn töï pheâ cuûa ÑLÑ taïi hoäi nghò naøy. Ta nghe thaáy caáp laõnh ñaïo thuù nhaän tröôùc hoäi nghò raèng trung öông Ñaûng ñaõ phaïm sai laàm laø xa quaàn chuùng, chæ tieáp xuùc vôùi quaàn chuùng qua baùo caùo cuûa caùc caùn boä Ñaûng vieân maø thoâi. Ta phaûi nhaän ñònh raèng ñaây laø moät sai laàm nghieâm troïng. Do ñoù cuoäc CCRÑ


149

cuûa ta ñaõ gaëp caùc thaátbaïi cay ñaéng. Traùi laïi vôùi lôøi ta thuông noùi, ta thieáu daân chuû vôùi nhaân daân. Nhaân daân nhaát ñònh khoâng ñeå tình traïng tai haïi aáy keùo daøi nöõa. Toâi xin pheùp hoäi nghò goùp moät soá yù kieán ñeå chaám döùt tình traïng ñoù. Toâi khoâng ñaët vaán ñeà daân chuû noùi chung. Toâi chæ chuù yù ñeán caùc nhu caàu thieát tha nhaát hieän thôøi cuûa quaàn chuùng laø ñöôïc phaûn aûnh leân yù nguyeän cuûa mình. Theo yù toâi, ñeå thuïc hieän vaø ñaûm baûo yeâu caàu voâ cuønh chính ñaùng aáy, thì caàn 3 giaûi phaùp: 1- Moät cheá ñoä baùo caùo cuûa caùn boä. Ñaûng tín nhieäm ôû caùn boä. Ñuùng! khoâng taøi naøo khaùc ñöôïc. Vaäy phaûi ñaët caùc caùn boä coù nhieäm vuï baùo caùo, tröôùc traùch nhieäm cuûa hoï. Moät baùo caùo khoâng phaûn aùnh trung thaønh söï thöïc bôûi caùc khía caïnh cuûa noù, vôùi caùc öu vaø khuyeát ñieåm cuûa noù, raát tai haïi. Caáp laõnh ñaïo caàn ñeà cao caûnh giaùc vôùi caùc con soá thoáng keâ, caùc ñoäng cô baát chính cuûa caùn boä muoán thi ñua thaønh tích, vöøa mò, vöøa löøa treân, do ñoù ñöa ra moät hình aûnh quaù bòp cuûa thöïc teá. Ta phaûi tieán tôùi giaûi phaùp nhaän ñònh raèng ngöôøi naøo höõu yù xuyeân taïc söï thaät vì ñoäng cô baát chính, coù hteå bò truy toá veàø toäi giaû maïo ñöôïc. 2- Moät cheá ñoä cho caùc ñoaøn theå nhaân daân ñöôïc quyeàn maïnh daïn noùi leân yù kieán cuûa quaàn chuùng maø hoï taäp hôïp. Töø tröôùc tôùi nay, ta coù theå vì ÑLÑ nhö moät caây raát to, laø rôøm raø che heát aùnh saùng cuûa maët trôøi, khieán ngay moät ngoïn coû cuõng khoâng theå moïc döôùi chaân noù ñöôïc.. Vì vaäy Quoác hoäi cuõng nhö Maët traän khoâng theå ñoùng ñöôïc vai troø cuûa mình. ÔÛ ñaây toâi chæ xin pheùp noùi veà maët traän cuûa ta thoâi. Caùc vò ñaõ thaáy töø khi thaønh laäp maët traän Lieân Vieät cho ñeán maët traän Toå Quoác, chuùng ta chæ coù nhieäm vuï ñoäng vieân quaàn chuùng thi haønh chính saùch maø thoâi. Ñoù laø nhieäm vuï. Nhöng duø sao chæ coù moät chieàu. Ta laø giaây lieân laïc giöõa caùc caáp laõnh ñaïo vaø quaàn chuùng. Neáu ngöôïc laïi ta coù quyeàn lieân laïc giöõa quaàn chuùng vaø caáp laõnh ñaïo, nghóa laø phaûn aùnh leân Ñaûng vaø Chính phuû yù kieán thaéc maéc nguyeän voïng cuûa quaàn chuùng, coäng taùc cuûa ta theá naøo cuõng toát ñeïp hôn, hoaøn haûo hôn, ta gaén lieàn laõnh ñaïo vaø quaàn chuùng, do ñoù laõnh ñaïo saùt hôïp vôùi thöïc teá hôn. Toâi xin pheùp ñaët moãi vò uûy vieân tröôùc traùch nhieäm cuûa mình. Chuùng ta uûng hoä chính phuûû nhöng chuùng ta cuõng laø ñaïi bieåu cuûa nhaân daân. Coâng taùc chuùng ta coù hai maët, chuùng ta khoâng theå chæ leäch moät beân ñöôïc. Quaàn chuùng khoâng cho pheùp chuùng ta laøm nhö vaäy, muoán theo doõi coâng vieäc ta laøm, vì chuùng ta laøm ñaïi bieåu cuûa quaàn chuùng, ñöôïc quaàn chuùng tín nhieäm. Quaàn chuùng giao quyeàn cho chuùng ta, chuùng ta phaûi xöùng ñaùng vôùi söï uûy quyeàn aáy. Ta söû duïng quyeàn aáy theá naøo, quaàn chuùng ñoøi kieåm soaùt ta. Ñeå ñaït muïc ñích naøy toâi xin pheùp ñeà nghò: moät laø moãi uûy vieân phaûi coù nhieäm vuï phaûn aùnh leân maët traän yù kieán cuûa quaàn chuùng. Maët traän coù nhieäm vuï ñeà ñaït leân caáp laõnh ñaïo nhöõng phaûn aùnh cuûa caùc vò uûy vieân vaø baùo cho caùc vò aáy thaùi ñoä cuûa caáp laõnh ñaïo giaûi quyeát vaán ñeà ra sao, söû duïng caùc phaûn aùnh aáy nhö theá naøo. Khi maët traän hoïp hoäi nghò, phaûi cho pheùp quaàn chuùng ñeá baøng thính; ñeå quaàn chuùng kieåm soaùt coâng vieäc cuûa maët traän laøm vaø thaùi ñoä cuûa caùc uûy vieân. Dó nhieân, caùc ngöôøi baønh thính aáy khoâng coù quyeàn tham gia thaûo luaän, chæ ñöôïc nhaäp hoäi tröôøng cho ñeán khi heát soá gheá daønh cho quaàn chuùng vaø phaûi toân troïng kyû luaät cuûa hoäi nghò. Ngoaøi ra, baùo chí ñaëc bieät cuûa Maët traän nhö tôø Cöùu Quoác phaûi phaûn aùnh trung thaønh noäi dung cuûacaùc cuoäc thaûo luaän vaø ñaêng caùc tham luaän cuûa caùc uûy vieân. 3- Moät cheá ñoä töï do ngoân luaän, xuaát baûn baùo chí. Ta phaûi ñeà phoøng tröôøng hôïp caùc caùn boä khoâng baùo caùo, caùc uûy vieân Maët traän khoâng phaûn aùnh yù kieán cuûa quaàn chuùng. Do ñoù ta thaáy caàn thieát phaûi cho pheùp quaàn chuùng noùi leân tieáng noùi cuûa mình qua caùc baùo chí. Coù ngöôøi lo ngaïi raèng töï do ngoân luaän naøy maø ai cuõng thaáy caàn thieát, coù theå bò xöû duïng


150

moät caùch böøa baõi. Veà ñieøu naøy ta phaûi suy nghó. Moái lo ngaïi noùi treân ñaây xuaát phaùt töø ñoäng cô naøo? Neáu laø ñoäng cô toát - nghóa laø do moät nhieät tình ñoái vôùi CM gaây ra - ta hoanh ngheânh. Nhöng ta cuõng seõ traû lôøi raèng trong moät chính theå daân chuû muoán söû duïng töï do naøo, dó nhieân phaûi neâu traùch nhieäm cuûa ngöôøi söû duïng töï do aáy, tröôùc phaùp laät. Neáu söû duïng vôùi tinh thaàn traùch nhieäm hôïp phaùp, ta khoâng coøn quyeàn keâu ca gì, traùi laïi ta hoan ngheânh. Neáu söû duïng moät caùch voâ traùch nhieäm, ta ñaõ coù toøa aùn ñeå nghieâm trò. Vaäy ta khoâng lo ngaïi. Nhöng neáu moái lo ngaïi xuaát phaùt töø moät ñoäng cô baát chaùnh, nhaèm muïc ñích thuû tieâu caùc töï do daân chuû, thì ta caàn khuyeân nhuû ngöôøi lo ngaïi nhö vaäy neân ñoïc laïi lòch söû caùc phong traøo CM trong hôn moät theá kyû nay. Hoï seõ nhaän thaáy raèng chöa bao giôø, chöa ai coù theå ngaên caûn ñöôïc moät phong traøo quaàn chuùng tranh ñaáu ñoøi caùc töï do daân chuû. Khoâng nhöõng ta coâng nhaän caùc töï do daân chuû, ta laïi coøn cung caáp phöông tieän ñeå thöïc hieän caùc töï do aáy. Thì duï töï do ngoân luaän, ta coù caùc baùo cuûa Chính phuû, cuûa Ñaûng, cuûa Maët traän. Ta laïi coù caùc baùo cuûa tö nhan, ta giuùp ñôõ cho caùc baùo aáy giaáy vaø möïc in ñaày ñuû, ta laïi coøn quaûng caùo cho caùc baùo aáy ñaèng khaùc nöõa. Caùc cô quan tuyeân truyeàn baùo chí cuûa ta khoâng bao giôø tìm khoù deã cho caùc baùo aáy vaø khi naøo caùc baùo ñoù ñöôïc haønh vaïn ñoäc giaû hoan ngheânh, ta raát laáy laøm sung söôùng vì trong thaâm taâm ta, ta laø ngöôøi daân chuû. Caùc bieän phaùp toâi ñeànghò treân ñaây, ñeàu nhaèm muïc ñích coáng hieán chocaùc caáp laõnh ñaïo moät nhaän thöùc ñuùng vaø saùt thöïc teá maø caáp laõnh ñaïo khoâng coù ñieàu kieän bieát ñeán moät caùch tröïc tieáp saùt vôùi thöïc teá quaàn chuùng, caáp laõnh ñaïo thoâng caûm vôùi quaàn chuùng, ñi ñuùng ñöôøng loái cuûa quaàn chuùng, ñöôïc quaàn chuùng tín nhieäm, uûng hoâ meàm yeáu. Thöa caùc quyù vò, toâi ñaõ noùi quaù laâu, nhöng toâi tin caùc vò cuõng tha thöù cho, vì bieát raèng toâi laø moätngöôøi thieát tha ñeán caùc söï nghieäp cuûa CM vaø tieàn ñoà cuûa daân toäc. Caùc yù kieán cuûa toâi duø sai hay ñuùng, toâi cöù xin thaønh khaån ñeà ñaït leân caùc vò, goïi laø ñeå goùp phaàn vaøo hoäi nghò, moät phaàn nhoû moïn thoâi, nhöng chan chöùa moät nieàm hy voïng vaø tin töôûng voâ bieân ôû töông lai ñaát nöôùc. Luaät sö Nguyeãn Maïnh Töôøng Haø Noäi ngaøy 30-10-1956. NHAÂN TÌNH HAØ NOÄI 60 Anh chò naøo traïc tuoåi toâi, coù soáng ôû mieàn Baéc, neáu coù queân ñi thì nghe toâi toâi nhaéc nhaân tình ngoaøi aáy vaø trong ñaûng vaøo thaäp nieân 60. Xin vaïch ñöôøng ranh. Ñaàu noï 1953, Staline cheát, ñaàu naøy laø nghò quyeát IX vang doäi cuûa trung öông Ñaûng hoïp ngaøy 11 thaùng 12-1963. Toâi noùi ñaây cuõng ñeå tieáp tuïc suy tö veà ñaïo ñöùc, luaân lyù coi noù coøn ra caùi gì döôùi “söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ta”. Toâi lôùn leân vaø baét ñaàu bieát suy nghó trong khi phong traøo CS theá giôùi nhö daây rau lang ñang boø voøi vaø boø leân ñaát ta. Toâi yeâu nöôùc, maø yeâu noù, theo noù, ngaét ngoïn noù maø giaêm ra. Trong hoaït ñoängcho noù, ngaøy xöa trong ÑCS toâi khoâng gaëp söï khaùc nhau veà quan ñieåm. Chæ tröø vôùi nhöõng ngöôøi coù quan nieäm CM trong Ñaûng khaùc: nhö nhöõng anh tôø-roát-kít. Quan nieäm CM cuûa hoï ñaây nha:


151

CM voâ saûn khoâng theå laøm nay ôû nöôùc naøy , mai nöôùc noï. Maø laøm töøng phaàn, thaéng lôïi töøng phaàn, coù soáng ñöôïc moät luùc, roài chuû nghóa tö baûn quoác teá cuõng boùp cheát noù maø thoâi. Vaäy neân CM voâ saûn phaûi thöôøng tröïc vaø moät löôït. CM coù thaéng lôïi ñeàu khaép thì thaéng lôïi naøy môùi ñöôïc duy trì. Toâi cuõng baét ñaàu ñoïc Leùnine, coøn loõm boõm nhöng cuõng nghó raèng: chôø ñôïi tôùi luùc bao giôø môùi coù moät reùvolution simultaneùe cuoäc CM moät löôït? Trong khi tröôùc maét cuûa con ngöôøi CM laø coù tình hình: ñeá quoác vôùi ñeá quoác ñaùnh nhau aét coù töû thöông, moûi meät suy yeáu. Ta thöøa theá laøm CM noäi chieán. Nhö traùi banh ñang töng ta chuïp ngay. Chôø cho CM coù ñuû ñieàu kieän ñeå noå moät löôït laø ñieàu voâ lyù. Coøn ta laø keû khoâng boû “thieân taûi nhöùt thì” coù dòp may laø chuïp. Chuïp ñöôïc laø thaéng lôïi roài. Nhöng soá cuûa CM coù tröôøng thoï hay cheát yeåu? Caùi ñoù laø tuøy ôû anh! Anh phaûi coi ñoù môùi laø thaéng lôïi töøng phaàn chôù chöa phaûi laø victoire definitive thaéng lôïi chung cuoäc. Theo Leùnine: ta coù theå tuø thaéng lôïi taïm thôøi naøy bieán noù thaønh thaéng lôïi chung cuoäc ñöôïc khoâng? Leùnine traû lôøi laø: Ñöôïc! mieãn laø CM ñoäng vieân ñöôïc quaàn chuùng saûn xuaát theo kòp chuû nghóa tö baûn vaø qua maët noù. Toâi tieáp thu tö töôûng ñoù, maø cuõng laø aâu lo lôùn nhöùt ñoù cuûa Leùnine. Ñeán nay vaøo thaäp kyû 60, Lieân Xoâ ñaõ soáng ñöôïc hôn 40 naêm maø vaãn coøn cô suïp ñoå. Coù hai nhaø trí thöùc loãi laïc Nga, nhaø vaên A.L.Xoân-ghe-nhit-xun vaø vieän só A.D.Xa-kha-roáp. Hai ngöôøi ñeàu ñöôïc taëng giaûi thöôûng Nobel. Quan ñieåm cuûa nhaø vaên laø: nöôùc Nga phaûi phaùt trieån theo con ñöôøng rieâng cuûa mình - con ñöôøng nhaân ñaïo chuû nghóa. Quan ñieåm cuûa vieän só laø “tieán boä kinh teá-kyõ thuaät chæ coù ñöôïc trong ñieàu kieän daân chuû hoùa xaõ hoäi Lieân Xoâ, khoâng theå phaùt trieån ñöôïc trong söï bieät laäp veà kinh teá vaø khoa hoïc kyõ thuaät, trong söï taùch rôøi vôùi tieán boä coâng ngheä theá giôùi. Vaäy maø treân ñaát nöôùc mieàn baéc, tình hình maø chuùng ta ñang noùi ñaây, thaät laø khoâng gioáng vôùi ai heát. Caø laêm caø laëp töï xöng CNXH maø khoâng coù ñieåm chung vôùi chuû nghóa nhaân ñaïo, vôùi daân chuû. Toâi laïi cuõng ñöôïc hoïc theâm cuûa Marx raèng cheá ñoä CS chæ coù theå xaây döïng treân cô sôû phaùt trieån ñaày ñuû cuûa cheá ñoä tö baûn. Vaøo thaäp kyû 60, trong dòp ñöôïc gaëp Leâ Duaån ôû tö dinh, toâi coù giaùc ñaùt veà caùch noùi « CMVN ta ñi thaúng leân CNXH khoâng qua giai ñoaïn phaùt trieån tö baûn ». Caùi « khoâng qua » naøy laø nhôø söï giuùp ñôõ cuûa CNXH (apport du socialisme) maø chínmh nhöõng nöôùc XHCN cuõng ñang phaùt trieån theo chuû nghóa tö baûn ñeå laøm cô sôû cho CNXH, cho caùi « thaéng lôïi chung cuoäc » cuûa hoï kia maø. Neân phaûi nghæ cho kyû : ta luùc naøo ñoù, nhôø ñieàu kieän naøo ñoù maø baát ñaéc dó khoâng qua, chöù khoâng theå khoûi qua giai ñoaïn phaùt trieån TBCN maø « thòt môõ döa haønh caâu ñoái ñoû » tieán leân CNXH ñöôïc. Tieác thay, luùc aáy Leâ Duaån ñang cho mình laø troäi leân treân laõnh tuï CS theá giôùi. Caùi ñöôïc cuûa anh laø laøm cho ñaûng vieân chung quanh phaùt bònh naëng « kieâu ngaïo CSCN » (Leùnine). Sau theá chieán thöù hai ngöôøi ñaûng vieân vaø ngöôøi coù caûm tình vôùi ñaûng heát söùc phaán khôûi Heä thoáng CNXH noái lieàn töø moät daõi töø Ñoâng Nam AÙ ñeán Trung Aâu, vaø ñaët tieàn ñoàn saùt naùch « chuùa sôn laâm » Myõ. Heä thoáng thuoäc ñòa cuû ñoå suïp. Raát nhieàu nöôùc khoâi phuïc ñöôïc ñoäc laäp chính trò. Phong traøo CS theá giôùi leân cao. Ñòa baøn chính trò cuûa CNTB nhö


152

mieáng da löøa cuûa Balzac teo laïi. Cuûng töôûng raèng con ñöôøng thaéng lôïi cuûa CM theá giôùi ñaõ laøm cho Lieân Xoâ khoâng coøn trô troïi moät mình vaø eâm aû ñi ñeán caùi victoire deùfinitive. CNTB bò chieán tranh maø traày vi troùc vaûy. Toâi coù ñoïc « Tö baûn giaåy cheát ». Nhöng toâi coi thôøi gian lòch söû laø thôøi gian daøi hôn traêm naêm trong coõi ngöôøi ta. Hieän thôøi noù cuõng laø maïnh. Ta quoác teá. TBCN cuõng coù tính chaát quoác teá. Noù bieát hôïp söùc laïi vôùi hy voïng tröø boû CNCS. Lieàn sau ñaïi chieán theá giôùi thöù II, thuû töôùng Anh Churchill ñoïc moät tuyeân ngoân choáng coäng ôû Fultow. Myõ ñaõ thaønh thuû lænh trong cuoäc thaäp töï chinh choáng coäng. Chuùng muoán duøng theùp vaø löû tieâu dieät CNCS, tröôùc heát laø tieâu dieät quaân chuû löïc cuûa phong traøo CS laø Lieân Xoâ. Chuùng chuaån bò veà quaân söï vaø lieân tuïc taán coâng baèng baùo chí, saùch, ñaøi phaùt thanh truyeàn hình… vaø baèng moïi ñoøn kinh teá. Sau chieán tranh theá giôùi thöù II, laàn löôït caùc nöôùc thuoäc ñòa giaønh ñöôïc ñoäc laäp veà chính trò. Laäp töùc CNTB lôïi duïng tình traïng ngheøo naøn laïc haäu veà kinh teá, thöïc hieän moät chính saùch thöïc daân kieåu môùi. ÔÛ caùc nöôùc aáy dö luaän ngaøy caøng leân aùn söï luõng ñoaïn cuûa caùc nöôùc tö baûn, nhöng chöa daùm laøm gì noù. Ñoái ñaàu vôùi CNTB laø heä thoáng caùc nöôùc XHCN vaø phong traøo CS quoác teá. Tröôùc ñaây, phong traøo quoác teá CS coù moät cô quan chæ ñaïo chung veà chieán löôïc. Chuùng ta coù tieáng goïi Ñeä tam quoác teá. Sau chieán tranh Ñeä tam quoác teá töï giaûi taùn. Vì tình hình luùc ñoù veà phía CM laø : Haøng chuïc ñaûng CS, lao ñoäng vaø coâng nhaân ñaõ thaønh ñaûng caàm quyeàn. Nhieàu ñaûng ñaõ coù haøng maáy traêm ngaøn, haøng trieäu ñaûng vieân, laõnh ñaïo haøng maáy trieäu quaàn chuùng coù toå chöùc. Nhö vaäy chuû tröông gì töø ngoaøi aùp ñaët vaøo thì « coi boä khoâng neân », raát deã taïo ra nhöõng tình huoáng phuùc taïp. Vaø roõ raøng laø quy moâ vaø tính chaát phöùc taïp cuûa coâng vieäc ôû töøng nöôùc ñoøi hoûi D(CS caùc nöôùc aáy tröïc tieáp ñaûm ñöông môùi mong kòp thôøi vaø chính xaùc. Khoângtheå coù ai ñoù, ñöùng ngoaøi ñaûng, ñöùng treân caùc ñaûng, ñöa ra chuû tröông baét nöôùc naøo ñoù phaûi theo. Nhöng toâi coùbieát Leùnine ñaõ löu yù :

OÛ caùc nöôùc giai caáp voâ saûn ñaõ naém chính quyeàn caàn caûnh giaùc ñoái vôùi tö töôûng daân toäc heïp hoøi. Nhöng tröôùc moät keû thuø giai caáp hoïp thaønh lieân minh choáng coäng (ta) coù moät chieán löôïc phoái hôïp, ñoái vôùi phong traøo CS, coù moät ñoái saùch vaø moät toå chöùc thoáng nhaát laïi cuõng laø moät yeâu caàu quan troïng vaø böùc thieát.

Nhìn laïi phong traøo CS hôn moät theá kyû vaø thaùi ñoä choáng coäng cuûa giai caáp tö baûn, ta thaáy roõ phong traøo ñaõ tieán maïnh laø chöøng naøo, vaø keû thuø gia caáp kieân trì vaø nhöùt quaùn choáng coäng theá naøo. Ta laïi nhìn caùc nöôùc coù ÑCS caàm quyeàn khoâng theå khoâng buoàn maø thaáy raèng caùi moái lieân quan giöõa daân toäc vaø quoác teá giaûi quyeát khoâng treân tinh thaàn quoác teá voâ saûn neâ ñaõ xaûy ra baát hoøa, ñi tôùi « ñaám ñaù ». Nghieâm troïng hôn caû, roõ raøng hôn caû laø : Söï ñoái laäp chieán löôïc giöõa LEÂN XOÂ vaø TRUNG QUOÁC. Trong vieäc vaïch ra chieán löôïc cuûa noù, giai caáp tö baûn quoác teáñaõ xuaát phaùt töø thaùi ñoä thuøñòch giai caáp tröôùc sau khoâng thay ñoåi vaø moät quan ñieåm duy taâm veà theá giôùi : XHTB laø toát ñeïp, seõ toàn taïi vónh vieãn ; CNXH laø moät laàm laïc veà tö tuôûng, xaõ hoäi XHCN ôû Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc trong heä thoáng laø moät hieän töôïc lòch söû traùi vôùi quy luaät caàn phaûi dieät tröø.


153

Chieán luôïc cuûa CNTB laø chieán löôïc choáng coäng, choáng caùc nöôùc XHCN, tröôùc heát laø choáng Lieân Xoâ, thaønh trì cuûa CMVS, nöôùc XHCN vöõng vaøng, coù kinh nghieäm vaø tieàm löïc. Chieán löôïc aáy coù maët traän vaên hoùa tö tuôûng, coù maët traän kinh teá…ñeàu doài daøo chuû tröông vaø phöông tieän choáng ta. Neáu noùi veà maët traän chính trò, noù coá gaéng coâ laäp Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc XHCN khaùc, taùch caùc nöôùc môùi giaûi phoùng khoûi aûnh huôûng cuûa caùc nöôùc XHCN, tìm caùch chia reõ laøm cho caùc nöôùc XHCN nghi kî laãn nhau. Muïc tieâu chuû yeáu cuûa chuùng laø nhaém vaøo Lieân Xoâ, nhöng chuùng taán coâng vaøo baát cöù nôi naøo maø coù theå gaây toån thaát löïc löôïng cuûa CNXH. Ngaøy coøn ñöùng treân buïc ôû mieàn Baéc, toâi ngon mieäng : Chieán löôïc cuûa giai caáp tö baûn nhaèm laøm ngöôïc laïi vôùi quy luaät phaùt trieån nhaân loaïi, ngöôïc vôùi quyeàn lôïi lôùn nhöùt, chính ñaùng nhöùt cuûa loaøi ngöôøi laø NHAÂN QUYEÀN. Noù nhaèm duy trì vónh vieãn teä boùc loät, aùp böùc vaø gaây chieán. Chieán löôïc cuûa giai caáp voâ saûn nhaèm laøm cho quy luaät phaùt trieån nhaân loaïi dieãn ra moät caùch thuaän lôïi nhöùt, nhaèm giaûi phoùng loaøi ngöôøi khoûi bò boùc loät, bò aùp böùc, khoûi naïn chieán tranh. Trung taâm cuûa chieán löôïc naøy laø Baûo veä hoaø bình. Coù hoaø bình thì caùc boä phaän cuûa giai caáp voâ saûn môùi coù ñieàu kieän caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân baèng caùch söû duïng khoa hoïc kyõ thuaït laøm cho saûn xuaát taêng khoâng ngöøng. Coù hoøa bình söï « thaéng lôïi chung cuoäc » môùi ñaûm baûo. Vaû laïi hai quaû bom nguyeân töû lieäng xuoáng ñaát Nhöït cuõng ñaõ noùi vôùi lòch söû, ñöøng coù daïi maø ñeå xaûy ra theá giôùi chieán tranh thöù 3.

*** Treân cô sôû nhaän thöùc chung veà theá gioùi vaø veà chieán löôïc cuûa caùc giai caáp ñoái laäp noùi treân ; ta thöû xem laïi chieán löôïc cuûa « anh caû » vaø « anh hai ». Chieán löôïc cuûa Lieân Xoâ nhaèm thöïc hieän CM voâ saûn treân khaép ñòa caàu. Tröôùc heá nhaèm xaây döïng CNCS ôû Lieân Xoâ vaø ñeán caùc nöôùc XHCN anh em, ñoàng thôøi uûng hoä phong traøo CS theá giôùi vaø tích cöïc giuùp ñôõ caùc nöôùc ñang phaùt trieån giaønh ñöôïc ñoäc laäp. Vieäc Lieân Xoâ phaán ñaáu cuøng caùc nöôùc anh em aùp duïng roäng raõi caùc thaønh töïu môùi nhöùt cuûa khoa hoïc vaø kyõ thuaät vaøo saûn xuaát, ñeå taïo ra moät söùc saûn xuaát môùi, vieäc aáy quan troïng bieát chöøng naøo ! Naâng cao ñôøi soáng vaä chaát vaø tinh thaàn cuûa nhaân daân nhanh choùng vaø lieân tuïc. Cuûng coá neàn quoác phoøng cuûa heän thoáng ; thaéng haún CNTB veà naêng suaát lao ñoäng taïo ra moät khoái löôïc haønh hoùa nhieàu hôn vaø toát hôn heä thoáng tö baûn, töø ñoù uûng hoä, ñoäng vieân giai caáp coâng nhaân ôû caùc nöôùc tö baûn trong cuoäc ñaáu tranh xaõ hoäi, töø ñoù giuùp ñôõ nhieàu hôn cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Khaâu chính cuûa chieán löôïc aáy laø ñaáu tranh baûo veä hoøa bình. Toâi ñoàng yù laém vì töø thuôû toâi coøn loõm boõm ñoïc Leùnine vaø naëng loøng vôùi caùi thaéng lôïi chung cuoäc cuûa ta. Coøn chieán löôïc cuûa ngöôøi laõnh ñaïo Baéc Kinh ? Ñieåm maáu choát cuûa chieán löôïc naøy cuõng laø hoøa bình vaø chieán tranh. Coù chieán tranh, CM caøng mau thaénglôïi - hoï ñaõ noùi vaäy. Theo quan ñieån chieán löôïc aáy, « coøn ñeá quoác laø coøn chieán tranh », hy voïng duy trì hoøa bình laø aûo töôûng. Trong xaõ hoäi ngaøy nay coù moät maâu thuaån lôùn :

Voâ saûn vaø tö baûn.


154

Ñeá quoác vaø daân caùc thuoäc ñòa. Heä thoáng TBCN vaø heä thoáng XHCN.

Ñaõla mau thuaån maø muoán laøm dòu ñi – Sính xaùng noùi, laø sai roài. Coùmaâu thuaån thì giaûi quyeát. Ñeá quoác muoán chieán tranh, gaây xung ñoät chöa heát ôû nôi naøy ñaõ ñeán nôi khaùc. Vaäy ta coù sôï chieán tranh cuõng khoâng ñöôïc. Coù chieán tranh laø coù toån thaát. Chieán tranh caøng lôùn toån thaát caøng nhieàu. Nhöng neáu moät cuoäc chieán tranh theá giôùi môùi coù noå ra, thì sau chieán tranh ñeá quoác khoâng coøn toàn taïi. Ta xaây döïng CNXH caøng thuaän lôïi. Ngaøy nay moät cuoäc chieán tranh theá giôùi do ñeá quoác gaây ra vaø ñem caùc nöôùc TB ñoái ñaàu nhau (nhö hai ñaïi chieán theá giôùi tröôùc) laø ít coù khaû naêng xaûy ra. Ñoái vôùi caùc nöôùc TB, thì Myõ ñaõ quaù maïnh, khoâng nöôùc tö baûn naøo daùm ñaùnh noù. Coøn « ruûi » maø Phaùp Ñöùc ñaùnh nhau nöõa thì chieán tranh naøy cuõng khoâng laøm cho CNTB tieâu vong. CNTB chæ coù theå bò dieät vong, khi naøo ñoù laø moät cuoäc chieán tranh giöõa hai heä thoáng. Chuùng ta xem ñaây luaän ñieåm cuûa Mao Traïch Ñoâng veà chieán tranh vôùi Myõ : Oâng cho raèng chieán tranh taát seõ xaûy ra. Myõ hung haêng gaây roái khaép nôi, caàn phaûi kieân quyeát chaän tay noù laïi. Dó ñoäc trò ñoäc. Coù chieán tranh ta cuõng khoâng sôï. Nhöng chöa chaéc ñaõ laø chieán tranh nguyeân töû. Maø coù chieán tranh nguyen6 töû, ta cuõng khoâng sôï, loaøi ngöôøi khoâng vì theá maø bò tieâu dieät. Noùi cho cuøng maø nghe (theá giôùi ñeàu nghe vaø ai cuõng ruøng mình) neáu Trung Quoác coù thieát haïi naêm ba trieäu ngöôøi, ñeán khi CNTB bò tieâu dieät, hoøa bình trôû laïi ta seõ xaây döïng CNXH caøng thuaän lôïi vaø con caùi ñeû ra, daân soá seõ taêng leân nhö thöôøng. Trung Quoác leân aùn Lieân Xoâ laø sôï Myõ, sôï chieán tranh, sôï bom nguyeân töû. Moät thôøi gian sau, lôøi keát aùn coøn naëng hôn : Lieân Xoâ muoán thöông löôïng vôùi Myõ ñeå hai sieâu cöôøng thoûa thuaän chia nhau khu vöïc aûnh huôûng Lieân Xoâ vaø ñeá quoác XHCN. Baïn coøn nhôù nhöõng ñieàu toâi vöøa nhaéc ñoù chôù ? Vaø nhö vaäy, trung thaønh vôùi nguyeân taéc leùninit laø giöõng nhöõng ngöôøi anh em vôùi nhau thì phaûi thoâng tin cho nhau moät caùch ñaày ñuû, roài thaûo luaän vôùi nhau moät caùch kyõ caøng, Lieân Xoâ « ñaêng cai » moät cuoäc hoïp. Baáy giôø treân theá giôùi coù 86 nöôùc coù ÑCS, thì 81 ñaûng ñaõ döï « hoäi nghò Matx-cô-va » (11-1960). Ñoàng chí HCM daãn ñaàu, ñoaøn ñaûng coøn coù Leâ Duaån, Nguyeãn Chí Thanh vaø vaøi vò naøo ñoù nöõa maø toâi nhôù coù Traàn Quang Huy moät caây con lyù luaän, theo doøng Tröôøng Chinh, thaân Trung Quoác (phaûi giôùi thieâu rieâng leû oâng naøy ñeå coù chuyeän noùi veà sau). Trong hoäi nghò Maùtx-cô-va aáy HCM, toäi nghieäp ñaõ baûo veä Lieân Xoâ. Nhöng ngay trong ñoaøn cuõng khoâng nhaát trí. Vì laø « Baùc noùi thì thoâi !» neân laømthinh. Veà nhaø haõy hay. Caùi ñoàng thuaän cuûa oâng Hoà thaät khoâng ñoàng vôùi ba luoàng tö töôûng cuûa caùn boä chuøa. Nhöõng suy nghó cuûa caùn boä ta luùc aáy phaân laøm ba xu höôùng. Xu höôùng ñöôïc ña soá tuyeát ñoái chaáp thuaän laø quan ñieåm chieán löôïc cuûa Trung Quoác : Ñeá quoác Myõ hung haêng xaâm löôïc, Lieân Xoâ vìmaát tinh thaàn CM neân muoán thöông löôïng vôùi Myõ vì sôï chieán tranh, sôï bom nguyeân töû, sôï Myõ, Lieân Xoâ ñaõ hoùa ra xeùt laïi vaø phaûn boäi CM. Toâi cho raèng mieàn Nam ñang cöïc nhoïc ñaùnh Myõ, nghe vaäy chaén tin theo. Cho neân ai veà mieàn Nam, ngay vôùi Voõ Vaên Kieät toâi cuõng aân caàn nhaéc nhôû : « Veà troûng maø ñeå coù xu höôùng choáng Lieân Xoâ laø töï vaän ñoù nghe chöa ? »


155

Xu höôùng thöù hai taùn thaønh quan ñieåm cuûaLieân Xoâ cho raèng giöõ gìn hoøa bình, tranh thuû thôøi gian phaùt trieån neàn kinh teá quoâùc daân ñeå caûi thieân daân sinh, cuûng coá quoác phoøng, ñuoåi kòp roài vöôït qua caùc nöôùc tö baûn tieân tieán veà soá löôïng, chaát löôïng saûn phaåm, veà khoa hoïc kyõ thuaät, giuùp ñôõ caùc phong traøo voâ saûn vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån, giaønh laïi ñoäc laäp kinh teá laø raát ñuùng. Chuû tröông chaïy ñua vuõ trang, cöùng raén ñoái ñaàu vôùi Myõ, duøng chieán tranh ñeå chaän tay Myõ laø sai. Xu höôùng thöù ba, ñaùng leõ trung öông ñaûng phaûi coù roõ raøng vì ta laø laõnh ñaïo maø. Oâi maø luùc ñoù trong hoäi nghò naøy noï cuûa trung öông, caùn boä lôùn thì goïi laø « caùi nöôùc lôùn, caùi thaèng troïc » moät caùch thoaûi maùi, caùn boä taàm taàm thì thöôøng duøng caâu chöõ choáng Lieân Xoâ. Hoï nghó coù noùi vaäy môùi vöøa yù thích cuûa trung öông ñaûng ta. Vaäy neân chôi vôi laø xu höôùng thöù 3 theo Leâ Duaån. Lieân Xoâ vaø Trung Quoác laø hai coät truï cuûa heä thoáng XHCN. Ma hoï ñangxung ñoät nhau. Hoï coù ñaùnh nhau söùt ñaàu meû traùn cuõng khoâng sao ta caû. Chöù maø ta xen vaøo, taát nhieân laø khoâng theå « ba phaûi », nhöùt ñònh laø ngaû theo moät beân – « nhaát bieân ñaûo » nhö Mao Traïch Ñoâng noùi – thì ta seõ ñöôïc caùi maát nöôùc. Toâi thaáy ngöôøi CS naøo cuõng nghó tröôùc heát daân toäc mình (Leùnine ñaõ töøng caûnh baùo caùi tai naïn noùi theo Ba Duaån, laø phaûi laém) coøn veà caùc söï kieän xaûy ra treân theá giôùi ta phaûi coù yù kieán rieâng cuûa ta. Coi nhö ! ta leân tieáng uûng hoä vieäc Lieân Xoâ keùo quaân vaøo Tieäp Khaéc, trong khi ñoù Trung Quoác heát lôøi thoùa maï. Hoaëc ! Trung Quoác thöû bom nguyeân töû ta leân tieáng hoan hoâ, thì Lieân Xoâ laïi chæ trích. Ta khoâng nhöùt thieát gioáng vôùi ai, anh caû hay anh hai. Ta chæ gioáng vôùi ta thoâi. (Ñieåm naøy anh Duaån gioáng vôùi oâng Hoà) Ta khen taát chöù khoâng cheâ ai heát. Nöôùc ta coøn phaûi ñaùnh Myõ, chæ phaûi theân baïn bôùt thuø ta laïi xía vaøo söï caûi vaõ cuûa hai ngöôøi lôùn, ta seõ « bôùt » ñi moät ngöôøi baïn lôùn thì coù phaûi laø ta chuoác laáy caùi maát nöôùc hay khoâng ? Toâi laïi noùi caùi loâ-gích, luaät « khoâng coù caùi thöù ba ». Lieân Xoâ Trung Quoác ñang choáng ñoái nhau. Anh khoâng chòu beân naøy thì khaùch quan maø noùi anh ñaõ gaàn vôùi beân kia. Toâi coù nhôù mang maùng J.Jaureøs noùi : « Caøng nhieàu chuû nghóa quoác teá thì caøng veà gaàn vôùi daân toäc mình. Caøng bo bo vôùi chuû nghóa daân toäc thì caøng xa rôøi chuû nghóa quoác teá ». Oâng Leâ Duaån noùi caâu ngöôøi CS ai cuõng nghó tröôùc heát daân toäc mình, laø boû ngoû traän ñòa tö töôûng quoác teá luùc baáy giôø. Tö töôûng bò boû ngoû thì noù seõ töï phaùt. Queân noùi raèng 81 ñaûng döï hoäi nghò Matx-cô-va (hay cuõng goïi laø hoäi nghò 81 ñaûng) thì 70 ñaûng cuøng ñöùng vôùi Lieân Xoâ moät laäp tröôøng vaø nhöõng ñaûng coøn laïi aám ôù ngaû veà phía Trung Quoác, coi lieân Xoâ laø thuø. Coù ñaûng ta trong soá naøy khoâng ? Hoaøn caûnh nöôùc ta trong khi phoûng maët chaùy ñaàu ñaùnh vôùi Myõ laøm cho tö tuôûng cuûanhieàu anh em ta töï phaùt ñi veà vôùi laäp luaän cuûa Trung Quoác. « Ta » cuõng thaáy nhö Trung Quoác : Lieân Xoâ sôï chieán tranh, sôï bom nguyeân töû, sôï Myõ… nhöng rieân veà ta, ta thaáy do sôï ñoù maø Lieân Xoâ giuùp ta cuõng ñaén ño, vuõ khí khoâng cung caáp ta thao yù ta muoán (!). Quaân Myõ ñang giaøy xeùo nöôùc ta, daân ta ñang ñaàu rôi maùu chaûy. Nuùi röøng cuûa ta bò Myõ raûi chaát ñoäc ñeå phaù truïi, cöûa bieån bò phong toûa, thaønh phoá bò baén phaù. Töø caùi tình caûm yeâu nöôùc vaø hoaøn caûnh chieán tranh khoác klieät, anh em ta nhìn caùi vieän trôï coù möùc ñoä kia laø moät thuû ñoaïn, khoâng phaûi laø vì tình nghóa anh em ñoàng chí, khoâng phaûi vì tinh thaàn quoác teá voâ saûn maø laïi xuaát phaùt töø ñaàu oùc ñaàu cô chính trò. Trong haønh nguõ caùn boä, coù ngöôøi cho raèng anh em treân ñaây vì noùng ruoät vieäc nhaø maø quan nieäm khoâng ñuùng. Töø hoaøn caûnh khaùc nhau, Lieân Xoâ vaø ta cuøng choáng Myõ, nhöng


156

choáng khaùc nhau. Söï giuùp ñôõ laø moät bieåu hieän tinh thaàn quoác teá voâ saûn. Giuùp ñöôïc chöøng naøo ta cuõng caùm ôn. Coøn nhö chính saùch hoøa bình cuûa Lieân Xoâ laø tieáng noùi ñaàu tieân maø Leùnine noùi cho theá giôùi nghe. Vaø vôùi thôøi gian, chaùnh saùch aáy laïi thaønh choå döïa cho phong traøo hoøa bình roäng lôùn nhaèm baûo veä neà vaên minh cuûa loaøi ngöôøi, baoû veä cuoäc soáng cuûa goáng ngöôøi. Khi naõy toâi coù noùi ôû « hoäi nghò ñaûng », saùu baûu möôi ñaûng ñöùng veà Lieân Xoâ, coøn dö ra laø ngaû theo Trung Quoác. Vaø toâi coù hoûi Ñaûng Lao ñoäng VN theo ai. Oâng Hoà chung thuûy vôùi Lieân Xoâ maø ñoàng thuaän vôùi chieán löôïc hoøa bình. Nhöng khoâng ñoàng thuaän ñöôïc vôùi Ñaûng (ñaûng maø oâng toå chöùc vaø giaùo duïc). Noù ñem oâng ra maø laøm tình laøm toäi. Caùi ñoù, ít ai bieát. Toâi bieát vaø seõ noùi ñaây. Toâi bieát töø caùi quan saùt (cuûa moät nhaø baùo) Baéc Kinh ñang taïo theá baønh tröôùng, laáy caùi moài vieän trôï maø nhöû Ñaûng ta. « Nhaát bieân ñaûo » Mao Chuû tòch ñaõ daïy vaäy. « Ngaõ veà beân naøo ? Haõy khaúng ñònh sôùm ñi. « Daï, vaâng aï ». - Ñaûng vieân naøo ngaõ theo Lieân Xoâ laø phaïm toäi xeùt laïi vaø coáng ñaûng. Ñaûng ta ñaõ « aên theà » vôùi Trung Quoác nhö vaäy. ÔÛ ñaây chæ coù moät vaán ñeà « Ñaûng ta » laø ai. Toâi seõ noùi sau. Baây giôø toâi noùi chuyeän Taøu. Hoï thôøi xöa töôùng voõ ra quaân phaûi cheùm moät ngöôøi voâ duyeân naøo ñoù ñeå teá thaàn. Hoaøng Saøo khoâng nôõ cheùm ngöôøi neân caàm göôm phaït moät thaân caây coù boïng. Ai deø sö phuï Hoaøng Saøo ñang ngoâì trong boïng caây aáy, phaûi ruïng ñaàu. Minh Tranh laø ngöôøi baát haïnh, tröôùc giôø phuùt trung öông ñaûng ra quaân chinh phaït « xeùt laïi choáng ñaûng ». Vieäc laøm toäi Minh Tranh laø moät vieäc baát caàn daân chuû. Ai cuõng bieát moät toå chöùc nhö ÑCS, ñaûng vieân ñöùng tröôùc moät tình theá giôùi vaøo thaäp 60, moät ñaûng vieân khoâng suy nghó gì laø moät ñaûng vieân uï ôï, khoâng phaåm haïnh. YÙ kieán khaùc nhau laø thöôøng. Vaán ñeà laø cho thaûo luaän daân chuû, roài phoå bieán saâu roäng nghò quyeát cuûa ñaûng vaø ai naáy laøm theo nghò quyeát baát keå yù kieán rieâng cuûa ai ñoù nhö theá naøo. Trong buoåi kieåm thaûo Minh Tranh, chò Haø Queá thay maët trung öông ñeán döï. Khi toång keát, chò tuyeân boá Minh Tranh khoâng coù loãi gì caû. Anh coù moät soá yù kieán khaùc vôùi trung öông, anh coù quyeàn baûo löu. Vaäy maø Minh Tranh bò côûi caùi chöùc giaùm ñoác Nhaø xuaát baûn Söï thaät vaø veà Nam Ñònh soáng bò baét « ôû khoâng » suoát 12 naêm roài laïi ñöôïc veà haø Noäi « veà höu ». Vieäc xöû lyù aáy laø voâ nhaân ñaïo. Ñeán cuoái 1963, Boä Chính trò trieäu taäp. Hoäi nghò ban chaáp haønh Trung öông khoùa IV cuûa ÑCSVN hoïp laàn thöù IX. Noùi laø Boä Chính trò trieäu taäp laø noùi cho ñuùng grammaire cuûa Phaïm Ngoïc Thaïch maø chôi. Chöù Boä Chính trò laø ai naøo ? - Ñoaøn ñaïi bieåu toät ñænh cuûa Ñaûng ôû hoäi nghò 81 ñaûng laø HCM, Leâ Duaån, Nguyeãn Chí Thanh, Tröôøng Chinh laø ngöôøi cuûa ñaûng ta cöû tham gia truø bò hoäi nghò aáy.


157

- Voû Nguyeân Giaùp ñang bò nghi laø sovietique. Hoaøng Vaên Hoan coi nhö laø « phaàn daäu » ñöùt ñuoâi. A ha ! Coøn laïi Moät oâng : Leâ Ñöùc thoï. Chuyeän hoïp laàn thöù 9 naøy laøm sao toâi bieát ñöôïc vaøi ñieàu muoán khoùc. ? Oâi ! Ngöôøi raát thaân vôùi toâi laø Buøi Coâng Tröøng vaø Ung Vaên Khieâm (chöa noùi tôùi Leâ Lieâm vaø Xuaân Thuûy nhaø ôû caùch böùt khoù gaëp). Vôùi caùi gioïng « meï ñôøi » Buøi Coâng Tröøng noùi vôùi toâi : - Caùi thaèng Leâ Ñöùc Thoï tröôùc giôù hoïp, noù ñi ñi, laïi laïi trong phoøng nhö theå ñoäi tröôûng moä toå phaùo ñi kieåm tra ñoác thuùc phaùo binh chuaån bò.. Noù khoâng huùt thuoác. Nhöng hoâm nay noù caàm lon thuoác Ñaïi Tieàn Moân ôû tay naøy, tay kia noù caàm baät löûa thöù nhö chaøy giaõ gaïo. Noù ñi löïa maët maø chìa lon. Nguyeãn Khaùnh Toaøn tay aên huùt thuoác laù Trung Quoác nhö laân thaáy phaùo. Noù môû hoäp laáy moät ñieáu, ngaäm roài chìa moàm ra. Thaèng Thoï ñaùnh baät löûa moät caùi « beng ». Ñöùng xa thaáy thaèng Toaøn gaät ñaàu. Thoï ñi ñeán choå thaèng huy. Ce petit – thaèng nhoû naøy bôï hoäp thuoác. Leâ Ñöùc Thoï cuõng ñaùnh baät löû moät caùi beng. Thaèng Huy khoaùt moài löûa, chöa ñoát thuoác coù leõ noù ñang coøn tìm lôøi vaên « Mao nhieàu ». ÔÛ moät goùc phoøng thaèng Haø Huy Giaùp ñöùng, Leâ Ñöùc Thoï tôùi, noùi caùi gì, thaèng Giaùp nghieâm saéc maët gaät gaät ñaàu. Ba vò aáy ñöôïc Leâ Ñöùc Thoï coi laø ba tay coù lyù luaän vaø môøi – bieåu leân tieáng. Maø trôøi ôi, döôùi trieàu ñaïi HCM ai ñöôïc Leâ Ñöùc Thoï ñeå yù coù caûm tình laø maù thaèng ñoù ñeû noù ñeâm raèm thaùng Baûy. - Tao noùi cho maøy nghe nha, Buøi Coâng Tröøng noùi tieáp, veà chuyeän laõo HCM. Tao nghe thaèng Thoï aâm möu laät ñoå oâng giaø vaø laáy Nguyeãn Chí Thanh thay. Oâng laõo chæ laø ngöôøi chuyeân nghieân cöùu lyù luaän Maùc-Leâ Nin. Chuyeän nöôùc giao cho Nguyeãn Chí Thanh. Vieäc ñaûng - statuquo – Leâ Duaån. Caùi thaèng tuï nhieân laïi muoán laøm Khoång Töû naøy khoù laät ñoå noù laém. Vì noù coù coâng traïng ôû Nam boä., vaø maáy maù oâm noù chum chuûn trong loøng. Maày coi, coi coù toäi nghieäp khoâng. Ñoàng chí HCM muoân vaøn kính meán cuûa chuùng ta baän boä ñoà luïa guï, chuû trì hoäi nghò maø quay maët ra saân. Coù loã tai töï nhieân noù phaûi höùng nhöõng lôøi coâng kích maït saùt Lieân Xoâ. Khi chöôùng tai quaù quay voâ, ñöa tay ñeå noùi, thì thaèng thoï leå pheùp Baéc Haø : « Baùc haõy ñeå anh em ngöôøi ta noùi ñaõ maø ». Tao ñeán laõo Hoà, ñöa tay maáy laàn, laàn naøo thaèng Thoï cuõng kòp ngaên. Cuoái cuøng oâng cuõng cho hoäi nghò nghe, oâng noùi ca dao baèng tieáng khoùc : Khi thöông thöông traùi aáu cuõng troøn Khi gheùt boøn hoøn cuõng meùo. Vaø oâng noùi xuïi lô : thaáy lôïi ngöôøi ta cho teân löûa voâ ; thaáy baát lôïng ngöôøi ta ruùt ra. Coù chi maø! Buøi Coâng Tröøng noùi vôùi toâi nhö vaäy. Coøn Ung Vaên Khieâm : - Tröôùc khi vaøo hoäi nghò tao coù tranh thuû noùi rieâng vôùi oâng Cuï, laø tao seõ khoâng ñöa ra caùi nhaùp baûn tuyeân boá chung cuûa tao vaø Novotny, cho oâng cuï yeân taâm. Vì trong baûn thaûo aáy oâng Cuï coù theâm maáy choã, coøn mang tuoàng chöõ cuûa monsieur HCM raønh raønh. Tao nghó baûn thaûo aáy ñöa ra khoâng phaân bua gì cho tao maø chæ laøm thôùt cho Saùu Thoï baêm oâng Cuï. Vaø maøy coi thaèng thuû tröôûng khoa giaùo cuûa maøy. Khi tao ñöùng taïi choå phaùt bieåu yù kieán, thaèng Huy ñi ngang qua, noù phun nöôùc mieáng vaøo ñoaïn tao noùi chuû tröông hoaø bình laø


158

trung thaønh vôùi Leùnine. Tao mæm cöôøi buïng noùi : a ! thaèng nhoû naøy daùm ñaùi ñaàu oâng Xaù. Hoâò nghò 9 naøy thoâng qua « caùi nghò quyeát 9 » vaø maáy anh noùi laø cuõng coù treân 10 uûy vieân trung öông khoâng boû thaêm. Anh Khieâm loä bí maät. - Tao coù hoûi mí oâng Cuï coù boû thaêm khoâng. Oâng Cuï laøm thinh. « Nghò quyeát 9 » taïo moät cao traøo traán aùp, khuûng boá ñaûng vieân. Noù cho laäp ra Ban xeùt toäi vaø keát aùn tröïc thuoäc Boä Chính trò cuûa Trung öông Ñaûng. Ban naøy coù maáy ban vieân, toâi khoâng noùi. Chæ noùi ngöôøi ñöùng thôùt laø Leâ Ñöùc Thoï, ngöôøi laøm heo laø Traàn Quoác Hoaøn (toâi noùi gioïng thòt luoäc Chôï Ñeäm). Hai Vò naøy toaøn quyeàn qui keát toäi : xeùt laïi choáng Ñaûng aâm möu laät ñoå, phaûn CM, taiy sai ñeá quoác. Neáu ñöùng veà maët ñaûng maø anh ra nghò quyeát khai tröø boán teân : Ung Vaên Khieâm, Nguyeãn Vaên Vinh, Buøi Coâng Tröøng, vaø Leâ Lieâm thì quyeàn cuûa anh trong noäi boä ñaûng anh. Ñaøng naøy hieán phaùp, luaät phaùp anh coi nhö gieû raùch. Oâi ! noùi laøm chi ñeán nhaân quyeàn xa xoâi. Leâ Ñöùc Thoï ñaõ haï lònh baét raát nhieàu ngöôøi. Hoaøng Minh Chính trong ñôn kieän Leâ Ñöùc thoï coù noùi roõ, laø anh bò baét vaøo ngaøy – trôù treâu vaø ngaïo maïn – 27-7-1967 (ngaøy kyû nieäm 20 naêm ngaøy thöông binh lieät só 27-7-1947). Sau ñoù coù nhieàu ñôït baét bôù tieáp theo, maø Hoaøng Minh Chính ñaõ keå coi nhö v1 duï, nghóa laø coù bôùt vì queân ñi. Toâi ñaõ traûi chieáu coã. Môøi caùi anh « Nhaân vaên- Giai phaåm » ngoài moät beân. Beân naøy xin môøi cho phaûi ñaïo nhöõng anh maø Hoaøng Minh Chính keå coi nhö « thì duï ñieån hình » nhöõng ngöôøi trong vuï Xeùt laïi choáng Ñaûng bò ñaøn aùp nhö : Ung Vaên Khieâm , Boä tröôûng ngoaïi giao, uûy vieân trung öông Ñaûng. Nguyeãn Vaên Vinh, Thöù tröôûng Boä quoác phoøng, uûy vieân trung öông Ñaûng. Buøi Coâng Tröøng , Phoù chuû nhieäm Uûy ban khoa hoïc nhaø nöôùc, ñang uûy vieân trung öông döï khuyeát. Leâ Lieâm, Thöù tröoûng Boä vaên hoùa, uûy vieân trung öông döï khuyeát. Ñaïi taù Leâ Troïng Nghóa, cuïc tröôûng cuïc 5 Boä quoác phoøng. Thieáu töôùng Ñaëng Kim Giang. Vuû Ñình Huyønh, nhaø CM laõo thaønh trôï lyù chuû tòch nöôùc vaø con trai Vuõ nhö Hieân nhaø vaên, ngoaøi Ñaûng. Phaïm Kyø Vaân phoù toång bieân taäp taïp chí lyù luaän Trung öông ñaûng. Phaïm Vieät, phoù toång bieân taäp baùo Haø noäi môùi, vaø vôï, baø Nguyeãn Thò Ngoïc Lan, giaûng vieân Anh ngöõ, khoâng ñaûng. Traàn Minh Vieät, phoù tieán só, Phoù bí thö thaønh uûy Haø Noäi. Nguyeãn Kieán Giang, nhaø nghieân cöùu khoa hoïc xaõ hoäi, kieân dòch giaû. Phaïm Theá Vaân, baùc só giaûng vieân ñaïi hoïc y (khoâng ñaûng). Löu Ñoäng, nhaø baùo laõo thaønh (baùo Nhaân Daân). Traàn Chaâu, nhaø baùo kieân nhaø vaên. Traàn Ñónh (baùo Quaân Ñoäi Nhaân Daân). Hoaøng Theá Duõng thöôïng taù quyeàn toång bieân taäp baùo QÑND.


159

Mai Hieán, thieáu ta Ñaëng Ñình Caàn, Mai Luaân…caùc nhaø baùo QÑND. Nguyeãn Gia Loäc, Phuøng Vaên Myõ, nhöõng nhaø nghieân cöùu. Vieän trieát hoïc Vuõ Huy Cöông nhaø ñieän aûnh. Danh saùch naøy coøn daøi… Baây giôø thì… Xin ñoïc lôøi cuûa ngöôøi vôï vaø ngöôøi meï Choàng toâi laø Vuõ Ñình Huyønh, nguyeân thaønh vieân toå chöùc VN thanh nieân CM ñoàng chí hoäi, nguyeân ñaûng vieân ÑCSVN (1930) nguyeân bí thö cho chuû tòch HCM, nguyeân giaùm ñoác coâng thöông lieân khu III-IV, nguyeân vuï tröôûng vuï leã taân boä ngoaïi giao, nguyeân vuï truôûng thanh tra chính phuû, huaân chöông khaùng chieán haïng nhaát. Thaùng 10-1967 do coù nhöõngbaát ñoàng quan ñieåm vôùi nghò quyeát IX cuûa ban chaáp haønh Trung öông ñaûng, nhaø toâi bò baét giam cuøng vôùi haøng chuïc caùn boä trung, cao caáp khaùc, bòbieát giam 6 naêm, quaûn thuùc 3 naêm tôùi 1975 môùi ñöôïc tha veà. Toâi cuõng ñöôïc nghe ñoâi ñieàu veà nhöõng baát ñoàng vôùi laõnh ñaïo cuûa oâng Huyønh trong vuï Caûi caùch ruoäng ñaát, trong caûi taïo coâng thöông nghieäp, trong Nhaân vaên-Giai phaåm. Tuy nhieân oâng Huyønh cuønggia ñình vaãn ñöôïc soáng yeân oån trong suoát thôøi gian ñoù. Sau nghò quyeá IX cuûa BCH Trung öông Ñaûng (9-1963), oâng Huyønh vaø moät soá caùn boä trung cao caáp khaùc laïi coù baát ñoàng. Toâi nghó ñoù laø chuyeän bình thöôøng nhö baøn tay coù ngoùn daøi, ngoùn ngaén. Roài phuùc baát truøng lai, hoïa voâ ñôn chí, vaøi thaùng sau ngaøy oâng Huyønh bò bieät giam, cuõng chaúng coù moät toøa aùn naøo xeùt xöû xem noù phaïm toäi gì. Hai boá con bò bieät giam moãi ngöôøi moät nôi Vuõ Nhö Hieân sau ñoù bò nhoát chung vôùi tuø hình söï. Ñeán 1976, sau 9 naêm bò giam giöõ khoâng coù aùn, con toâi môùi ñöôïc thaû veà. Naêm 1972, nhaø toâi ñöôïc tha maø bò quaûn thuùc taïi Nam Ñònh. Gian truaân noái tieáp gian truaân nhöng cuõng coøn may maén hôn moät soá ngöôøi khaùc, khoâng ñeán noãi phaûi boû xaùc trong tuø nhö oâng Phaïm Vieät, hoaëc ñöôïc tha veà ñeå cheát taïi gia nhö oâng Phaïm Kyø Vaân… Trong nhöõng ngaøy cuoái ñôøi mình, oâng Leâ Ñöùc Thoï coù cho ngöôøi ñeán ñoùn nhaø toâi leân gaëp. Nhöng khi ñoù oâng Huyønh ñaõ raát yeáu, ñieác naëng, trí nhôù giaûm suùt. Sau ñoù oâng Thoï môøi toâi ñeán. Trong caâu chuyeän, oâng toû yù seõ giaûi quyeát rieângvieäc khoâi phuïc danh döï cho nhaø toâi tröôùc. Toâi caùm ôn nhöng khoâng chaáp nhaän vì vuï naøy lieân quan ñeán nhieàu ngöôøi., khoâng theå giaûi quyeát rieâng nhö vaäy ñöôïc. Toâi noùi vôùi oâng Thoï : - Anh giaûi quyeát nhö vaäy thì toâi coøn maët muõi naøo nhìn thaáy nhöõng ngöôøi bò oan öùc

khaùc. Oâng Leâ Ñöùc Thoï ñaõ nhaân danh Ñaûng haønh ñoäng nhö moät soá nhaø ñoäc taøi voâ nhaân ñaïo vôùi ngay nhöõng ngöôøi baïn, nhöõng ngöôøi ñoàng chí ñaõ cuøng nhau chia seû gian lao trong nhaø tuø ñeá quoác, nhöõng ñoàng chí ñaõ cöu mang chính baûn thaân mình trong nhöõng naêm thaùng khoù khaên nhaát cuûa cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc – Chæ vì hoï ñaõ suy nghó khoâng gioáng mình vaø ñaõ daùm noùi ra nhöõng suy nghó aáy. Thaät laø ñau ñôùn vaø toâi nghó noãi ñau ñoù se loøng haøng trieäu traùi tim yeâu töï do vaø coâng lyù.

***


160

Toâi voán raát thaân vôùi Vuõ Ñình Huyønh vaø Ñoå Ñình Thieän, ngöôøi naøy laø « vaên phoøng », ngöôøi kia laø « voõ phoøng » cuûa chuû tòch HCM. Toâi ñoïc lôøi cuûa baø Phaïm Thò Teà 83 tuoåi (naêm 1994) ñaõ nghæ höu maø thöông ngöôøi chò daâu vaø ngöôøi meï neân lôøi chò vieát « Toâi laøm ñôn naøy… « toâi yû tình maø boû ñi, toâi cuõng bieát thaâm taâm cuûa chò laø vieát moä baûn aùn, nhö Nguyeãn Aùi Quoác vieát « baûn aùn cheá ñoä thöïc daân » vaäy Chöù hieán phaùp vaø phaùp luaät bò coi nhö khoâng coù thì thöa vôùi ai maø laøm ñôn ? » Chuùng ta ñoïc tieáp cuûa chò Teà : « Toâi keâu goïi tình ngöôøi nôi caùc oâng – töø traùi tim ræ maùu bôûi noåi ñau oan öùc cuûa toâi, caùc con toâi vaø nhöõng naïn haân khaùc. Toâi hy voïng caùc oâng laø nhöõng ngöôøi coù traùi tim cuõng bieát ñau noãi ñau ñoàng loaïi. Oâng Vuõ Ñình Huyønh choàng toâi ñaõ cheát. Toâi ñaõ 83 tuoåi cuoäc soáng ñang ñeám töøng ngaøy. Toâi laøm ñôn naøy khoâng chæ yeâu caàu caùc cô quan phaùp luaät ñöa ra coâng khai vuï « xeùt laïi choáng ñaûng »… maø coøn hy voïng goùp söùc löïc cuoái cuøng cuûa mình vaøo quaù trình xaây döïng moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn daân chuû thöïc söï. Toâi khoâng muoán laù ñôn naøy ñöôïc traû lôøi baèng im laëng. Vaø neáu vaäy thì toâi ñaønh noùi vôùi caùc con toâi raèng : « Chöa coù daân chuû thaät söï ñaâu caùc con aï ». Vaø caùc con toâi seõ leân tieáng. Neáu caû möôøi ñöùa con toâi cheát ñi maø vuï naøy vaãn chöa ñöôïc ñöa ra coângkhai, thì ñôøi chaùu toâi vaø nhöõng theá heä sau chuùng seõ tieáp tuïc ñoøi hoûi nhöõng yeâu caàu chính ñaùng naøy trong söï truyeàn noái ». Toâi raát khaâm phuïc chò toâi noùi « söùc moät » vôùi Saùu Buùa nhö vaäy. Caâu ñoái thoaïi naøy, coù caùi keát thuùc coi nhö hoûi Leâ Ñöùc Thoï : - Naøy oâng, oâng co ùmeï khoâng ? Nghe noùi trôøi kia coøn coù meï maø (A. Dozon). (maáy oâng lôùn cuõng neân nghe toâi hoûi : oâng coù meï khoâng ?) Nghe oâng Tröôøng Chinh. Oâng naøy vöøa loït saøng « toång bí thö » xuoáng nia « boä chính trò », laømtröôûng ban phoå bieán nghò quyeát 9 taïi hoäi truôøng Ba Ñình (ñaàu naêm 1964). Oâng ñaõ noùi tröôùc treân 400 caùn boä trung cao (moät chaïn vôùi toâi) ñöôïc goïi ñi hoïc taäp nghò quyeát raèng : « Veà nghò quyeát 9 coù ñieàu khoâng theå giaáy traéng möïc ñen ñöôïc. Nghò quyeát 9 veà thöïc chaát phaûi aån giaáu khoâng theå truyeàn ñaït roäng raõi maø cuõng chæ baèng mieäng ». Thöïc chaát cuûa noù laø : ñöôøng loái ñoái ngoaïi vaø ñoái noäi cuûa ñaûng vaø nhaø nöôùc ta laø thoáng nhaát veà cô baûn vôùi ñöôøng loái ñoái ngoaïi vaø ñoái noäi cuûa ÑCS Trung Quoác. Vaø Leâ Ñöùc Thoï : Tieáp theo sau ñoù Leâ Ñöùc Thoï, tröôûng ban toå chöùc trung öông tuyeân boá vôùi caùn boä roõ raèng : « Choáng chuû nghóa xeùt laïi hieän ñaïi, veà maët lyù luaän ta ñeå cho ÑCS Trung Quoác laøm, coøn veà maët toå chöùc thì töï ta laøm laáy ». Toäi aùc cuûa Leâ Ñöùc Thoï, maø noùi chung quanh nghò quyeát 9 thì thaám thía gì. Coù phaûi oâng vöøa môùi noùi : lyù luaän thì ñeå phaàn cho Trung Quoác, caùi maët toå chöùc thì phaàn ta, ñoù khoâng ? Oâng cuõng meâ tay toå chöùc cuûa Trung Quoác laø An Töû Vaân laém. Caùi chuû tröông « ñaûng ñoaøn » maø An Töû Thoï laøm coù muïc tieâu thaâm ñoäc. Ñaûng ñoaøn vöøa voâ hieäu hoùa caùc vò thuû tröôûng (chöùc cuûa nhaø nöôùc) nhöùt laø caùc vò ñoù laø trí thöùc


161

« ngoaøi ñaûng » . Noù vöøa laø keá hoaïch döï bò laáy ngöôøi cuûa toå chöùc thay « boä, thöù tröôûng »… Keá hoaïch traêm naêm troàng ngöôøi cuûa Leâ Ñöùc Thoï ñoù, Baùc Hoà ôi ! Caùi aùc lôùn chính laø ñaây : Leâ Ñöùc Thoï ñaõ thuû tieâu ÑCS baèng caùi chuû tröông « cuûa toå chöùc » ai coù yù kieán baát ñoàng vôùi khoùa trung öông saép maõn nhieän kyø, hay coù yù kieán baát ñoàng vôùi ñieåm quan troïng, ñieån chieán löôïc trong döï thaûo cöông lónh cho ñaïi hoäi saép tieán haønh thì ngöôøi aáy khoâng ñöôïc giôùi thieäu öùng cuû vaøo caáp uûy môùi. Chuû tröông aáy maëc nhieân ñöôïc chaáp haønh khaép caùc caáp (nònh bôï). Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa ñaûng keát hôïp trô treõn mua chuoäc vaø chaø ñaïp, maø ngöôøi trí thöùc thì ñaâu chòu bò mua chuoäc cho neân haøng nguû trí thöùc bò huûy hoaïi « ba xoâi nhoài moät choõ » - Nhaân vaên – Giai phaåm, caûi caùch ruoäng ñaát, xeùt laïi – choáng ñaûng. Ñaát nöôùc khoâng coøn coù trí thöùc chaân chính nöõa (daï xin loãi, cuõng coøn coù nhöng hoï khoâng cho ngöôøi ta thaáy). Toâi môû ngoaëc noùi ñieàu naøy – ñieàu phuï : (Neáu ai coù hoûi toâi coù sôï Leâ Ñöùc Thoï khoâng. Thì toâi noùi raèng ra mieàn Baéc, toâi gaëp laïi Saùu Thoï ôû nhaø khaùch cuûa ñaûng (bieät thöï ngoù ra hoà Thuyeàn Quang). Oâng theo chuyeán taäp keát sau cuøng. Ra Haø Noäi nhaän caùi tröôûng ban toå chöùc daønh saün. Hoâm ñoù oâng laøm cuoäc hoïp thaêm doø veà chaùnh saùch caùn boä. Toâi coù noùi : trong ñaûng ta ñoàng chí coi nhau coøn hôn anh em ruoät, nhöng hieän nay caùn boä sôï « anh » laém, hoï keâu anh laø « Saùu Buùa ». Hoaøng Tuøng khi gaëp toâi ñaõ noùi : - Thoâi ñôøi anh khoù gôõ laém roài. Toâi noùi laõng ñi baèng chuyeän Leâ Duaån, ngoài chôi ñaõ noùi vôùi toâi treân kinh Traø Cuù : « Toâi ñang ôû Vónh Loäc, nghe anh em nhau coù taây ñi ruoàng. Toâi thích chuyeän naøy heát söùc. Thaèng nhoû ñang aên côm. Noù boû ñuõa, ruùt roi caøy chaïy ra ngoaøi ngoõ maø la : Taây ñaâu, tao ñaây ! thì roõ. Xin ñoùng ngoaëc). Caùi noùi theâm môùi laø ñieàu chính : Tröôùc heát laø phaûi nhaän thaáy « ngöôøi naêm baûy ñöùng, trong caùn boä cuõng coù naêm baûy loaøi ». Coù nhöõng ngöôøi aát trung thöïc. Hoï coù theå hieåu laàm, thaáy laàm. Hoï chaân thaønh vì lôïi ích chung maø nghieâm tuùc söûa. Hoï ñaõ ñuùng thì « dao ñaâm, löûa ñoát » cuõng khoâng ñoåi thay. Coù ngöôøi thoâng hieåu chuû nghóa Maùc-Leâ Laïi coù ngöôøi ít hoïc hay khoâng hoïc. Coù ngöôøi phuïc tuøng tôùi möùc nhöôøng caû quyeàn suy nghó, baøn luaän cho taäp theå, cho caáp treân. Coù ngöôøi laïi chæ vì mình, tuøy theo chieàu gioù, löïa theá phaát côø… Trong ñoäi nguõ ña daïng aáy, luùc thöôøng ta chæ thaáy hoï hoaït ñoäng gaàn nhö gioáng nhau, nhôø coù toå chöùc, kyû luaät (cuûa ñaûng vaø nhaø nöôùc). Nhöõng luùc khoù khaên, traéng ñen chöa roõ, toå chöùc vaø kyû luaät coù phaàn naøo lôi loûng, caùi khaùc nhau kia môùi bung ra, ñoái choïi nhau, gaây ra moät tình traïng hoãn loaïn, thuø ñòch. Chính ñieàu ñoù ñaõ xaûy ra vaøo THAÄP KYÛ 60. Trong khi ñoù, nhaân daân ta (mieàn Baéc) khaùc xa tröôùc. Baùo caùo quan phöông (thöôøng hay thoåi phoàng) cho ta bieát 4,5 ngaøn tieán só vaø phoù tieán só, 400 ngaøn toát nghieäp ñaïi hoïc, 700 ngaøn toát nghieäp trung caáp, haøng maáy trieäu toát nghieäp phoå thoâng. Nhaân daân ta thaønh moät nhaân daân trí thöùc. « Laäp tröôøng giai caáp » thì nhieàu ngöôøi chöa coù, nhöng khaû naêng nhaän xeùt vaø pheâ phaùn saéc beùn. Hoï ñeàu ñaõ chöùng kieán ñoäi nguõ caùn boä tranh caõi nhau nhö theá naøo hoài nhöõng naêm 60. Hoï coøn nhôù caùc laõnh tuï, caùc ñaûng cuûa giai caáp coâng nhaân caùc nöôùc ñaõ bò boâi nhoï, xæ vaû nhö theá naøo. Ngöôøi noùi buoâng mieäng laø queân, nhöng thieáu


162

nhi, thanh nieân nghe caùc chuù, caùc anh chæ trích, pheâ phaùn, leân aùn…töï nhieân hoï thaáy ôû treân ñôøi naøy, caùi ñaùng cho hoï kính troïng khoâng nhieàu phaûi khoâng chuù Phan Vaên Khaûi ? Phaûi hoân vaøo nhöõng naêm 60 (Phan Ñình Dieäu, cuõng tuoåi môùi 23) caùc chuù coi ñôøi mieàn Baéc coù ra caùi ñeách gì ? Vaäy baây giôø chuù ñaõ laø « BCT » laø phoø thuû töôøng haïng nhaát, chuù coù nghó gì veà ñieàu ñaùng kính troïng ñoái vôùi ngöôøi daân, ñoái vôùi loaïi caùc chuù cuûa chuù ñaõ giaø roài ñaáy ? Naøy chuù Khaûi ôi ! Neáu Ñaûng vaø nhaø nöôùc nhaän laáy töø trong nia trong meït nhöõng lôøi ñoäi ôn cuûa nhaân daân. Thì chuù haõy nhaän nôi ñaây baèng möïc tím hoïc troø lôøi traùch moùc, chuù cuûa chuù gôûi, traùch moùc Ñaûng vaø nhaø nöôùc cuûa chuù, ñaõ ñoái ñaõi teä baïc quaù vôùi ngöôøi ñaõ sanh ra mình vaø dìu daét giaùo duïc mình. Chuù haõy ñoïc : « Toâi mong raèng ñaõng ta seõ ra söùc hoaït ñoäng goùp phaàn ñaéc löïc khoâi phuïc laïi khoái ñoaøn keát giöõa caùc ñaûng anh em, treân cô sôû chuû nghóa Maùc-Leâ nin vaø chuõ nghóa quoác teá voâ saûn, coù lyù coù tình » Chuù noùi ñoù laø gì ? Gioûi laém laø chuù noùi ñöôïc ñoù laø moät lôøi di chuùc cuûa ñoàng chí HCM. Chuù thaáy ra sao noåi raèng Baùc Hoà ñaõ oâm chaët caâu noùi aáy vaøo loøng, töø 1963 (Hoäi nghò 9) cho tôùi 1969 ngoùt 7 naêm sau, khi thaáy mình cheát, khoâng ai laøm gì ñöôïc mình neân môùi daùm thôû ra trong di chuùc. Chuù Khaûi ôi, toâi æ laø chuù cuûa chuù neân môùi daùm hoûi : « Coù ñeâm naøo chuù traèn troïc nghó maø thöông cuï Hoà khoâng ? » Luaân thöôøng Ñeå cho ngöôøi naøy noùi, ngöôøi noï noùi, chuùng ta nghe nhaø trí thöùc Nguyeãn Thanh Giang noùi, trong thö anh gôûi Ñaûng. « …YÙ chí ñaáu tranh cho töï do daân chuû, coâng baèng cuûa nhaø CM Nguyeãn Aùi Quoác maõi maõi ñöôïc nhaân loaïi bieåu döông vaø ñöôïc toân vinh trong loøng toâi. Tuyeân ngoân veà nhaân quyeàn vaø coâng daân quyeàn cuûa CM Phaùp naêm 1789 ñöôïc trích daãn ngay trong nhöõng doøng ñaàu tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûa nöôùc ta. « Ngöôøi sinh ra töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi, vaø phaûi luoân luoân ñöôïc töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi . Töø aáy treân ñaàu moãi trang giaáy, beân döôùi doøng chöõ « Vieät Nam - Daân chuû - Coäng hoøa » bao giôø chuùng ta cuõng vieát « Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh phuùc » chuùng ta luoân luoân suy toân töï do tröôùc haïnh phuùc bôûi vì chuùng ta hieåu raèng khoâng theå coù haïnh phuùc khi thieáu töï do, vaø coù töï do laø ñaõ coù moät phaàn haïnh phuùc roài. Khaùt voïng truyeàn thoáng naøy cuûa nhaân daân VN raát phuø hôïp vôùi tinh thaàn ñeà cao quyeàn chính trò, daân söï vaø quyeàn töï do caù nhaân trong tuyeân boá nhaân quyeàn Vienne 1993 ». Baïn treân keä goïi : - Laïi ñaây toâi noùi cho caùi naøy. Toâi coi laïi ñöùa naøo keâu.AØ : Fondements de la Metaphysique des moeurs…E.Kant. Toâi hoûi, noù noùi : -Anh ñang vieát veà ngöôøi ñaõ cheát ñaùng toân vinh, thì cuõng neân coi ngöôøi ta ñeà treân moä cuûa Kant, chính baèng lôøi noùi cuûa oâng ta :


163

« Hai vaät laøm traøn ngaäp taâm hoàn baèng moät söï ngöôõng moä vaø moät söï kính troïng taùi hieän hoaøi : treân ñaàu toâi, voøm trôøi sao saùng, trong loøng toâi laø luaân thöôøng ».

(au dessus de moi, le ciel eùtoileù, au dedans de moi la loi morale) Toâi boài hoài nhôù laïi : Naêm 1941, ngaøy 8 thaùng Hai, oâng HCM veà toå quoác ngaøy 1 thaùng Taùm, oâng cho ra tôø baùo VN ñoäc laäp, ñöôïc neâu taét laø Vieät Laäp. Oâng ñaõvieát, muïc ñích cuûa tôø baùo aáy laø : « Coát laøm cho daân ta heát ngu heøn, bieát caùc vieäc, bieát ñoaøn keát ñaëng ñaùng Taây, ñaùnh Nhaät, laømcho VN bìng ñaúng töï do ». (Laáy trong VN, nhöõng söï kieän lòch söû) Naêm 1946, Chuû tòch HCM kyù saéc lònh coâng boá hieán phaùp ñaàu tieân cuûa nöôùc VNDCCH, xaây döïng treân nhöõng nguyeân taéc : - Ñoaøn keát toaøn daân khoâng phaân bieät gioáng noøi, gaùi, trai, giai caáp, toân giaùo. - Ñaûm baaûo caùc quyeàn töï do daân chuû. - Thöïc hieän chính quyeàn maïnh meõ vaø saùng suoát cuûa nhaân daân. Toâi nghe thaèng baïn maø khaéc treân naám moà cuûa HCM, choân trong loøng toâi caâu : « Ngöôøi aáy soáng coù luaân thöôøng ». Toâi ñeå cho baïn aáy noù giaûi thích : « Trieát hoïc coå Hy Laïp goåm ba khoa hoïc : Vaät lyù (Physique) Luaân Lyù (Ethique) Luaän lyù (Logique) Söï phaân chia nhö vaäy laø töï nhieân laém. Moïi nhaân thöùc ñeáu hoaëc laø vaät chaát (mateùrielle). Vaø vaäy noù quan heä vôùi moät vaät gì ñoù ; hoaëc laø hình thöùc (formelle) vaø noù chæ chaêm soùc ñeán hình thöùc cuûa trí nhaän xeùt (entendement) vaø baûn thaân cuûa lyù trí vaø nhöõng quy luaät phoå bieán, khoâng coù söï phaân bieät vaät theå. Trieát hoïc hình thöùc coù teân laø Logique-luaän lyù. Nhöng trieát hoïc vaät chaát-trieát hoïc aùp duïng vaøo vaät theå nhaát ñònh vaø quy luaät cuûa chuùng laïi phaân ra laøm hai. Vaø nhöõng quy luaät aáy ñeàu hoaëc laø quy luaät cuûa töï nhieân hoaëc cuûa töï do. Khoa hoïc cuûa quy luaät kia goïi laø Physique-vaät lyù. Khoa hoïc cuûa quy luaät naøy coù teân laø Ethique-luaän lyù. Ngöôøi ta goïi khoa hoïc cuûa nhöõng quy luaät cuûa töï nhieân laø trieát hoïc cuûa töï nhieân, vaø goïi khoa hoïc cuûa nhöõng quy luaät töï do laø hoïc thuyeát veà phong tuïc (Doctrine des moeurs). Veà logique thì khoâng theå coù thaønh phaàn kinh nghieäm (partie empirique) töùc laø caùi phaàn maø nhöõng quy luaät phoå bieán vaø taá yeáu cuûa tö duy döïa treân cô sôû cuûa nhöõng nguyeân taéc ruùt ra töø kinh nghieäm, neáu vaäy thì ñaâu coøn gì laø logique, maø chæ laø moät thaùnh thô (canon) cuûa trí hieåu bieát vaø cuûa lyù trí, coù giaù trò khoâng chöøa moät tö duy naøo vaø ñeàu coù theå chöùng minh ñöôïc. Traùi laïi trieát hoïc cuûa töï nhieân vaø trieát hoïc cuûa luaân lyù, ñeàu coù theå caùi naøo cuõng coù caùi phaàn kinh nghieäm. Vì moät caùi thì quy ñònh nhöõng quy luaät cuûa noù cho töï nhieân coi nhö laø vaät thí nghieäm. Vaø caùi kia thì quy ñònh nhöõng quy luaät cuûa noù cho yù chí con ngöôøi coi nhö noù bò töï nhieân taùc ñoäng. Vaäy thì moät beân laø, nhöõng quy luaät, theo ñoù maø moïi caùi seõ xaûy ra. Coøn beân kia laø moät quy luaät maø theo ñoù moïi caùi phaûi xaûy ra, taát nhieân laø coù quan taâm ñeán nhöõng hoaøn caûnh ñaõ laém khi laøm cho caùi phaûi xaûy ra laïi khoâng xaûy ra. Ngöôøi ta coù theå goïi trieát hoïc laø kinh nghieäm, trieát hoïc naøo döïa treân nhöõng nguyeân taéc cuûa kinh nghieäm ; vaø ngöôïc laïi, goïi trieát hoïc thuaàn tuùy, thöù trieát hoïc maø nhöõng lyù thuyeát chæ döïa treân nhöõng nguyeân taéc a priori tieân thieân. Khi trieát hoïc naøy chæ laø hình thöùc thì


164

ngöôøi ta goïi noù laø Logique. Maø khi noù heïp boù vaøo nhöõng vaät theå naøo ñoù cuûa trí nhaän xeùt, ngöôøi ta goïi noù laø Sieâu hình hoïc (La Metaphysique). Vaäy neân trong ta, sinh ra yù thöùc veà moät sieâu hình hoïc song ñoâi. Sieâu hình hoïc veà töï nhieân vaø Sieâu hình hoïc veà phong tuïc (Meùtaphysique de la nature et Meùtaphysique des Moeurs). Vaät lyù nhö vaäy seõ coù moät thaønh phaàn kinh nghieäm vaø moät thaønh phaàn hôïp lyù. Luaân lyù cuõng vaäy. Song caùi thaønh phaàn kinh nghieäm coù theå coù teân laø Nhaân loaïi hoïc thöïc tieãn (Anthropologie pratique) vaø caùi phaàn hôïp lyù coù teân laø Luaân lyù (Morale). Taát caû caùc ngheä thuaät, caùc coâng nghieäp, caùc ngheà ñaõ coù lôïi trong söï phaân coâng lao ñoäng. Vì laø moät ngöôøi khoâng laøm heát moïi caùi. Nhöng moãi ngöôøi haïn cheá trong moät phaän söï khaùc haún vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, ñeå maø hoaøn thaønh noù ñeán möùc tuyeät haûo coù theå ñöôïc vaø vôùi söï thö thaùi hôn. ÔÛ ñaâu maø lao ñoäng khoâng ñöôïc phaân chia nhö vaäy, ôû ñaâu maø moãi ngöôøi laø moät ngöôøi laøm moïi vieäc thì noùi ñoù haõy coøn moät söï daõ man raát lôùn ». Oângbaïn ta kheùo daãn daét ta töø luaân lyù, ñi xôït qua nôi khoâng ñeå cho ai ñöôïc phaân coâng laøm vôùi mình laø nôi raát daõ man, vaø ñi tôùi ba ñieàu luaät ñaïo ñöùc (ñaïo ñöùc laø ñaâu maø luaân lyù laø ñaâu !) maø baïn ñaõ ruùt ra trong vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc. Ba ñieàu, thöù nhöùt laø : « Haõy haønh ñoäng nhö theå chaâm ngoân haønh ñoäng cuûa ta phaûi ñöôïc ñeå thaønh quy luaät phoå bieán cuûa töï nhieân ». (Agis toujours de telle sorte que tu puisse vouloir en meâme temps que la maxime de ton action devienne une reøgle universelle) Ñieàu naøy cho ta moät tieâu chuaån luaân thöôøng. Noù cho ta phaùn xeùt moät haønh ñoäng naøo ñoù laø toát, laø xaáu, hay laø voâ quan heä. Ñieàu thöù hai laø : « Haõy haønh ñoäng theá naøo maø ta xöû theá, trong con ngöôøi cuûa ta vaø trong con ngöôøi cuûa keû khaùc, ta coi nhaân loaïi luoân luoân nhö moät cöùu caùnh, chöù khoâng bao giôø nhö moät phöông tieän ». (Agis de telle sorte que tu traites l’humaniteù, dans ta personne et dans celle d’autrui, toujours comme un fin, jamais comme un moyen). Neáu caét nghóa trong vaøi doøng : nhaân vò ñem chaát lieäu cho boån phaän. Nhaân vò laø moät cöùu caùnh töï nhieân do ñoù noù laø toân nghieâm vaø trong hnöõng ñieàu kieän ñoù, luaân lyù chính laø söï ñoái ñaõi vôùi con ngöôøi coi nhö moät cöùu caùnh chöù khoâng phaûi laø moät phöông tieän. Ñieàu thöù ba toång hôïp hai ñieàu treân : « Haõy haønh ñoäng theá naøo maø ta coù theå mong raèng yù chí trôû thaønh ngöôøi laäp phaùp bao quaùt trong quoác gia cuûa nhöõng cöùu caùnh, töùc laø cuûa nhöõng yù chí töï do vaø coù lyù rí » (Agis de telle sorte qua tu puisse vouloir que la volonteù devienne le leùgislateur universele dans la reùpublique des fins, c’est-aø-dire des volonteùs libres et raisonnables). Baïn ta daãn daét ta ñi tôùi luaân thöôøng (loi morale) vaø yù chí cuûa con ngöôøi coù lyù trí ñeà coù toân vinh cuï Hoà, thì toân vinh cho ñuùng möùc, chöù khoâng möu toan taïo ra moät ngheä thuaät ca ngôïi boâng loâng caùi taøi cao laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, cuûa baùc Hoà, toäi nghieäp OÂng. Baïn ta muoán noùi luaân lyù vôùi ngöôøi laäp phaùp cuûa coäng hoøa cuûa nhöõng ngöôøi coù lyù trí. Vaø baïn ñaõ töø ba duïng ngöõ (formules) noùi treân maø chæ ra raèng : töï do phaûi ñöôïc möôøng töôïng nhö laø thuoäc tính con ngöôøi coù l1 trí vaø nhö vaäy töï do phaûi laø thaønh phaàn cô baûn cuûa luaân lyù. Vaø baïn ñaõ toùm taét laïi nhö vaày :


165

« Toâi chæ bò baét buoäc phaûi haønh ñoäng coù luaân lyù neáu toâi (ñöôïc coù) töï do ; maø vaû chaêng toâi thöïc söï ñang bò baét buoäc phaûi haønh ñoäng coù luaân lyù vaäy töùc laø toâi (ñöôïc coù) töï do » vôùi keát luaän : « Vaäy töï do laø thaønh phaàn cô baûn cuûa luaân lyù ». Vaø coù ngöôøi (toâi queân teân) nhaân cuõng ñoïc E.Kant , maø noù coù hình aûnh, caùi yù, luaân lyù laø caùi ñònh höôùng ñi cho ngöôøi trong xaõ hoäi, nhö vaày : « Luaân lyù laø moät caùi ñòa baøn maø kim chæ nam cuûa noù laø nhöõng nhaân quyeàn, maø ñöùng ñaàu laø TÖÏ DO NGOÂN LUAÄN ! Töï do ngoân luaän laø phong vuû bieåu cuûa caùc nhaân quyeàn khaùc » Cho neân naøy chuù Phan Vaên Khaûi ôi ! Chuù thuoäc lôùp ngöôøi ñaõ lôùn khoân vaøo thaäp kyû 60. Lôùp ngöôøi aáy ñaõ noùi : treân mieàn Baéc XHCN, khoâng thaáy ñöôïc bao nhieâu ñieàu ñaùng kính. Tôùi löôït chuù laõnh ñaïo ñaát nöôùc, chuù ñaõ laøm ñöôïc gì cho ngöôøi ta kính troïng ñaâu naøo ? Ñaâu maáy chuù laøm cho ngöoøi coù lyù trí töï caûm thaáy bò baét buoäc phaûi haønh ñoäng cho coù luaân lyù coi naøo ! Baây giôø haõy ñeå cho hoaøng ñeá noùi vôùi thuû töôùng laø xöùng , Napoleùon 1er noùi : « Muoán cho moät daân toäc ñöôïc töï do thì ngöôøi bò trò phaûi laø ngöôøi khoân vaø ngöôøi cai trò laø böïc thaùnh ». Maø nghó coi ngöôøi bò trò khoâng ñöôïc nghe nhau noùi, coøn nghe « thoâng tin » laø nghe luøa phænh thì baûo khoân laøm sao vaø ngöôøi cai trò ngoan coá laøm cho daân ngu thì roài cuõng ngu theo chöù laøm sao hieån thaùnh. Neáu ngöôøi cai trò ngaøy nay maø ñoïc (toâi cheùp ra cho ñoù) lôøi noùi muïc ñích cuûa tôø Vieät laäp, thì haún phaûi thaáy oâng HCM ñaõ noùi ngaén nguûi vaø raát trong saùng, raát tinh khieát caùi luaân thöôøng cuûa boån phaän : laøm cho daân ta heát ngu heøn, thaønh ngöôøi coù lyù trí, ñeå ñaáu tranh cho ñaát nöôùc coù bình ñaûng vaø töï do. Aét haún phaûi thaáy lôøi noùi ñoù laø cuûa ngöôøi cai trò coù taâm hoàn cao thuôïng. Maø ngöôøi cai trò baâygiôø phaûi nghe theo ñoù maø laøm. Chöù thueâ ngöôøi vieát tö töôûng HCM thì chaúng ñi tôùi ñaâu, ñaâu ! Ngoøi vieát cuûa toâi laø cuûa ngöôøi laáy vieäc vieát laøm caùch soáng giaø. Toâi ñang coá vieát vui veû, nhöng hkoâng coù thaùi ñoä bao dung. Toäi aùc cuûa cheá ñoä naøy töø 40 naêm nay, thaät noùi khoâng heát. Toâi ñaõ noùi phaàn naøo roài. Höùa seõ coøn noùi nöõa. Giôø thì, baïn nghe nhieàu ngöôøi noùi. Toâi xin giôùi thieäu linh muïc Chaân tín. Baïn ñoïc ñi. Cho tö duy cuûa baïn taäp theå duïc moät phen. LINH MUÏC CHAÂN TÍN :

GIAÛNG SAÙM HOÁI Hoâm nay, ta ñeà caäp ñeán saùm hoái taäp theå giaùo hoäi döïa treân maøu nhieäm vaø söù maïng cuûa giaùo hoäi. 1- Maøu nhieäm cuûa giaùo hoäi :


166

Trong Hieán cheá veà maøu nhieäm cuûa Giaùo hoäi, coäng ñoàng Vatican noùi : Aùnh saùng theá gian töùc laø Ñöùc Kitoâ, do ñoù Giaùo hoäi phaûi phaûn chieáu aùnh saùng aáy cho muoân daân, khi rao giaûng Tin möøng cho moïi ngöôøi. Giaùo hoäi laø bí tích cuûa Chuùa Kitoâ, vöøa laø daáu hieäu, vöøa laø phöông tieän ñeå maät thieát keát hôïp vôùi Chuùa vaø hôïp nhaát nhaân loaïi vôùi nhau. Vì theá giaùo höõu phaûi bieát roõ ñaëc tính vaø söù maïng Chuùa Kitoâ ñaõ giao phoù cho Giaùo hoäi. - YÙ Chuùa Cha laø cöùu ñoä moïi ngöôøi : Thieân Chuùa muoán naâng moïi ngöôøi leân tham döï

ñôøi soáng Thieân Chuùa. Con ngöôøi sa ngaõ – Chuùa Kitoâ cöùu ñoä. Thieân Chuùa muoán nhöõng ai tin Chuùa Kitoâ hoïp thaønh Giaùo hoäi – Chuùa Kitoâ laäp Giaùo hoäi – Chuùa Thaùnh thaàn hoaøn taát.

- Giaùo hoäi nhieäm theå Chuùa Kitoâ : Chuùa Kitoâ laø ñaàu. Moät thaân hình, nhieàu chi theå. Ñoøi hoûi söï hôïp nhaát trong söï khaùc bieät cuûa caùc chi theå trong Giaùo hoäi coù coá gaéng xaây döïng hôïp nhaát vaø toân troïng söï khaùc bieät caùc chi theå. Ñeå cho Chuùa Kitoâ laø ñaàu laõnh ñaïo trong Giaùo hoäi qua lôøi Ngaøi khoâng bò boùp meùo. Toân troïng Giaùm muïc, khoâng ñeå cho moät ñoaøn theå naøo trong Giaùo hoäi döïa vaøo quyeàn löïc ñeå ñieàu khieån sinh hoaït trong Giaùo hoäi. Tinh thaàn Ñöùc Kitoâ hay tinh thaàn theá gian chaïy theo chieàu gioù chi phoái Giaùo hoäi. Giaùo hoäi laø moät thaân theå coù phaàn voâ hình coù phaàn höõu hình, ta laøm gì ñeå phaùt trieån ? Coù phaán ñaáu ñeå coù ñieàu kieän phaùt trieån ?

2- Söù maïng cuûa Giaùo hoäi - Chöùc naêng tö teá : Giaùo hoâò laø daân rieâng môùi cuûa Thieân Chuùa, vôùi giao öôùc môùi trong maùu Chuùa kitoâ, linh muïc thöôïng phaåm trao quyeàn cho haøng Giaùo phaåm, ngoaøi chöùc tö teá coäng ñoàng cuûa toaøn theå tín höõu vaø cuûa moãi tín höõu. Giaùo hoäi VN ñaõ laøm gì, ñaõ phaán ñaáu nhö theá naøo ñeå thöïc hieän chöùc naêng tö teá cuûa haøng giaùo phaåm ? Ñeå baûo ñaûm chöùc naêng tö teá, ta caàn :

- Ñaøo taïo linh muïc : töï do laäp chuûng vieän, choïn giaùo sö, choïn chuûng sinh, choïn chöông trình ñaøo taïo.

- Thuyeân chuyeån linh muïc coi xöù, phong giaùm muïc, linh muïc. - Toå chöùc phuïng töï, thaùnh leã, caàu kinh coù ñöôïc töï do chöa ? Ñaõ phaán ñaáu nhö

theánaøo ? Phaûi noùi laø ñeán nay, ta chöa phaán ñaáu ñuû – khoâng phaûi aâm thaàm naêng næ æ oâi, maø coâng khai cho dö luaän bieát. Khoâng coù gì lieân quan ñeán nhaân loaïi maø khoâng coù tieáng vang trong coõi loøng tím höõu Chuùa Kitoâ. - Chöùc naêng ngoân söù : Töï do rao giaûng Tin Möøng, giaùo lyù taân toøng, treû em ? Saùch vôû baùo chí ? kinh thaùnh ? Giaùo hoäi VN coù noùi thaúng noùi thaät vôùi chính quyeàn veà nhöõng vi phaïm töï do toân giaùo ? Coù leân tieáng binh vöïc nhaân quyeàn, daân quyeàn ? Hieán cheá veà Giaùo hoäi trong theá giôùi ngaøy nay noùi : « Noãi vui möøng vaø nieàm hy voïng, nhöõng buoàn khoå vaø moái lo aâu cuûa con ngöôøi hoâm nay, caùch rieâng cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo vaø cuûa taát caû nhöõng ai ñang ñau khoå, ñoù cuõng laø vui möøng vaø hy voïng ñau buoàn vaø lo aâu cuûa moân ñeä Chuùa Kitoâ : khoâng coù gì lieân quan ñeán nhaân loaïi maø khoâng coù tieáng vang trong loøng tìn höõu Chuùa Kitoâ. Coäng ñoàng Kitoâ höõu goàm nhöõng con ngöôøi, ñuôïc hoïp laïi trong Chuùa Kitoâ, ñuôïc Chuùa Thaùnh Thaàn höôùng daãn treân ñöôøng veà nöôùc Cha, hoï mang söù ñieäp cöùu roãi phaûi ñöôïc göûi ñeán


167

cho taát caû coâng ñoaøn tín höõu caûm thaáy thöïc söï vaø saâu xa lieân ñôùi vôùi con ngöôøi, lòch söû nhaân loaïi ». Trong tinh thaàn phuïc vuï con ngöôøi , Giaùo hoäi VN caàn xeùt mình laïi xem mình coù thöïc söï vaø saâu xa lieân ñôùi vôùi con ngöôøi VN hoâm nay. Ngöôøi VN hoâm nay hy voïng vaø lo aâu caùi gì ? Hoï lo aâu tröôùc moät tình traïng cuûa moät xaõ hoäi tan raõ treân moïi phöông dieän : trong ñoù hoï bò töôùc ñoaït nhöõng quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi vaø ngöôøi daân. Con ngöôøi sinh ra ñöôïc bình ñaúng vaø töï do, coù taát caû nhöõng quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi maø Thieân Chuùa ñaõ ban cho hoï – theâm vaøo ñoù ngaøy 10-12-1948 Lieân Hieäp Quoác ñaõ ra Tuyeân ngoân Quoác teá Nhaân quyeàn – coù ñoaïn noùi nhö sau : « Xeùt raèng thöø nhaän phaån giaù cuûa coá höõu nhöõng quyeàn bình ñaúng vaø baát khaû nhöôïng cuûa con ngöôøi trong ñaïi gia ñình theá giôùi laø ñaët neàn taûng cho töï do, coâng lyù vaø hoøa bình theá giôùi ». « Xeùt raèng vì khoâng bieát roõ vaø khinh mieät nhaân quyeàn neân loaøi ngöôøi ñaõ coù haønh ñoäng daõ man ñoái vôùi löông taâm vaø xeùt raèng söï tieán tôùi moät theá giôùi trong ñoù nhaân loaïi seõ ñuôïc höôûng töï do ngoân luaän, töï do tín ngöôõng vaø töï do sinh soáng khoâng phaûi sôï haõi, thieáu thoán, ñaõ ñuôïc tuyeân boá laø nguyeän voïng cao caû nhaát cuûa con ngöôøi ». « Xeùt raèng ñieàu toái caàn laø nhaân quyeàn phaûi ñöôïc phaùp luaät che chôû, neáu muoán cho loaøi ngöôøi khoâng bao giôø phaûi doàn ñeán phöông tieän noåi loaïn, ñeå choáng laïi söï taøn baïo vaø aùp böùc…Ñaïi hoäi ñoàng Lieân hieäp Quoác coâng boá baûn Tuyeân ngoân Quoác teá nhö laø moät lyù töôûng chung cho caùc daân toäc vaø caùc quoác gia phaûi tieán tôùi ». Tieáp ñoù baûn Tuyeân ngoân Quoác teá Nhaân quyeàn ñöa ra 30 ñieàu veà nhaân quyeàn : - Quyeàn ñöôïc höôûng töï do vaø an ninh caù nhaân (3). - Quyeàn khoâng bò haønh haï hay ngöôïc ñaõi, bò ñoái xöû hay tröøng phaït moät caùch voâ nhaân

ñaïo, laøm haïi phaåm caùch con ngöôøi (5). - Quyeàn ñöôïc bình ñaúng truôùc phaùp luaät, ñöôïc phaùp luaät baûo veä (7). - Quyeàn ñöôïc xeùt xöû bình ñaúng tröôùc moät toøa aùn voâ tö vaø ñoäc laäp (10). - Quyeàn ñöôïc coi nhö voâ toäi khi bò truy toá maø chöa coù xeùt xöû vôùi baèng chöùng ñeå buoäc

toäi (11). - Quyeàn khoâng ñöôïc xuùc phaïm traùi pheùp ñeán ñôøi tö, gia quyeán, nhaø ôû, thö töø (12). - Quyeàn ñöôïc töï do di chuyeån vaø truù nguï baát cöù nôi naøo trong nöôùc hoï vaø quyeàn töï do

rôøi boû baát cöù nôi naøo keå caû xöù mình, hay trôû veà xöù cuûa mình (13). - Quyeàn ñöôïc töï do keùn choïn moät quoác tòch theo yù muoán (14). - Quyeàn töï do tö töôûng, töï do tín ngöôõng (18). - Quyeàn töï do baøy toû yù kieán, töï do tìm kieám, thu nhaän vaø truyeàn baù nhöõng quan nieäm

vaø yù töôûng cuûa mình (19). - Quyeàn ñöôïc töï do hoäi hoïp vaø laäp hoäi ñeå theo ñuoåi nhöõng muïc tieâu hoø bình vaø khoâng

bò baét buoäc ôû trong moät hoäi naøo (20). - Quyeàn baàu cöû töï do (21). - Quyeàn höôûng an sinh xaõ hoäi (22). - Quyeàn laøm vieäc, quyeàn töï do löïa choïn vieäc laøm cuûa mình, quyeàn höôûng soá löông

phaûi chaêng vaø ñuû ñeå ñaûm baûo cho mình vaø cho gia ñình moät ñôøi soáng xöùng ñaùng vôùi phaåm giaù con ngöôøi, moïi ngöôøi coù quyeàn laäp vaø gia nhaäp nghieäp ñoaøn ñeå baûo veä nhöõng quyeàn lôïi cho mình (23).

- Quyeàn höôûng moät söùc soáng ñaày ñuû cho söùc khoeû vaø haïnh phuùc cuûa mình, cuûa gia ñình mình, quyeàn höôûng tieän nghi giaùo duïc, y teá (25).


168

- Quyeàn cha meï löïa choïn giaùo duïc cho con caùi (26)… Giaùo hoäi VN trong ñoù coù Hoäi ñoàng Giaùm muïc VN, caùc giaùm muïc ñòa phaän, caùc linh muïc, tu só vaø giaùo daân, Giaùo hoäi VN ñaõ laøm gì, ñaõ leân tieáng khi thuaän khi nghòch, khi aâm thaàm khi coâng khai, ñeå ngöôøi ta traû laïi nhöõng quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi cho con ngöôøi VN hoâm nay ? Giaùo hoäi quaù aâm thaàm chòu ñöïng vaø khoâng daùm noùi thaúng noùi thaät. Phaûi noùi laø ñau loøng khi thaáy Giaùo hoäi quaù aâm thaàm chòu ñöïng vaø khoâng daùm noùi thaúng noùi thaät. Coù noù aâm thaàm khoâng, chaéc cuõng coù, nhöng nhö ñi xin aân hueä, naên næ æ oâi, traû giaù – coøn coâng khai thaät laø hieám – coøn coù oâng voå ngöïc ñaïi dieän giôùi coâng giaùo ñaõ vung vít tuyeân boá moät caâu nghe xanh rôøn nhö moït lôøi tuyeân xöng ñöùc tin vaøo ÑCSVN taïi buoåi hoïp khoaùng ñaïi cuûa Quoác hoäi (7-7-1976) : « Toâi xin pheùp noùi leân taâm linh cuûa moät linh muïc coâng giaùo (…), baùo caùo chính trò (cuûa Quoác hoäi) caøng laøm toâi xaùc tin theâm hôn nöõa raèng con ngöoøi môùi, xaõ hoäi môùi maø moïi ngöôøi ñieàu mô öôùc, maø moïi ngöôøi tin vaøo Chuù Kitoâ maõi mô öôùc, con ngöôøi môùi ñoù, xaõ hoäi môùi ñoù khoâng theå coù ñöôïc, neáu khoâng coù Ñaûng Lao Ñoäng VN (ÑCSVN), ñoäi tieàn phong cuûa giai caáp coâng nhaân laõnh ñaïo vaø toå chöùc ». Khoâng bieát linh muïc ñoù ñaõ aân haän chöa ? Coù leõ ñaõ aân haän, vì nhöõng gì maét thaáy tai nghe, khoâng theå muø, khoâng theå ñieác ñöôïc, thì phaûi nhöùc nhoùi laém. Nhöng coù saùm hoái chöa ? Chöa thaáy. Ñaõ coâng khai noùi nhö theá, thì söï saùm hoái phaûi coâng khai. Moät vò « yeâu nöôùc » khaùc laïi tuyeân boá naøo laø nöôùc Thieân Chuùa ñaõ ñeán vôùi cheá ñoä CSCN, naøo laø CSVN taïo ñieàu kieän cho ta giöõ ñaïo. Ñoù laø nhöõng lôøi nònh bôï voâ lieâm sæ, khi Giaùo hoäi ñang bò boùp cheát baèng caùch giôùi haïn ñaøo taïo linh muïc, ñoùng cöûa caùc nhaø ñaøo taïo tu só, caám in saùch vôû baùo chí coâng giaùo, vieäc daïy giaùo lyù bò giôùi haïn, vieäcthôø phuïng coù nôi bò laøm khoù deã, linh muïc ñi laïi giaûng ñaïo nôi khaùc bò caám ñoaùn, caùc hoäi ñoaøn toâng ñoà giaùo daân, coâng taùc xaõ hoäi giaùo duïc bò loaïi boû. Coøn moät vaøi vò trong haøng laõnh ñaïo cuûa Giaùo hoäi VN hoaëc ngaây thô voâ toäi, hoaëc coù tính toaùn, neân khi ngöôøi ta « cho pheùp » caùi khoâng caàn « xin pheùp » thì quaán quít coi nhö aân hueä vaø khen laáy khen ñeå oâng naøo ñoù nhö caâu « Ngöôøi toát laém, ngöôøi chaân thaønh laém ». Treân ñaát nöôùc naøy, ngöôøi ta coi moïi nhaân quyeàn vaø daân quyeàn laø aân hueä ngöôøi ta coù theå ban cho, coù theå giôùi haïn, coù theå môû roäng, coù theå ruùt luoân. Hoï coi hoï hôn caû Thieân Chuùa. Thieân Chuùa ban cho con ngöôøi töï do khoâng bao giôø ruùt laïi, keå caû khi con ngöôøi phaûn boäi Ngaøi, ñoùng ñinh con cuûa Ngaøi. Giaùo hoäi phaûi ñoøi ngöôøi ta traû nhöõng quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi chöù khoâng coù vaán ñeà xin xoû, naên næ, æ oâi.

Treân ñaát nöôùc naøy, ngöôøi ta coi moïi nhaân quyeàn vaø daân quyeàn laø aân hueä ngöôøi ta coù theå ban cho, coù theå giôùi haïn, coù theå ruùt luoân. Hoï coi hoï hôn caû Thieân Chuùa…

Chöùc naêng vöông ñeá : Giaùo hoäi VN phaûi phaán ñaáu ñeå thöï cthi quyeàn phuïc vuï con ngöôøi maø Thaùnh kinh goïi laø quyeàn vöông ñeá. Phuïc vuï ngöôøi ngheøo, ngöôøi ñau khoå, ngöôøi bò boùc loät, ngöôøi bò aùp böùc. Moätmuïc sö nhö Martin Luther King ñaõ bò aùm saùt ôû Hoa Kyø vì baûo veä quyeàn lôïi ngöôøi da ñen, choáng phaân bieät chuûng toäc. Giaùm muïc Romeùro vaø saùu linh muïc doøng Teân ñaõ bò aùm saùt ôû Salvador vì binh vöïc nhöõng ngöôøi bò aùp böùc. Moät hoàng y nhö Wysynski ôû Ba lan ñaõ phaûi gaëp nhieàu khoù khaên vì binh vöïc Giaùo hoäi, moät hoàng y khaùc nhö Tomasek ôû Tieäp khaéc ñaõ phaán ñaáu cho Giaùo hoäi nhö lôøi ngaøi tuyeân boá tröôùc 200 ngaøn ngöôøi bieàu tình taïi Praha ngaøy 21-11-1989 vaø ñaõ ñöôïc ñoïc taïi caùc nhaø thôø ngaøy chuû nhöït 26-11-1989.


169

Sau khi ñeà cao coâng chuùa Aneâ mieàn Boâheâmia cuûa Tieäp khaéc vöøa ñöôïcñöùc Giaùo chuû Gioan-Phaoloâ II phong leân hieån thaùnh laø moät ngöôøi tuy tu trong moät ñan vieän vì loøng meán Chuùa yeâu ngöôøi, nhöng ngaøi khoângngöøng ôû caïnh daân mình trong nhöõng giôø phuùt vinh quang cuõngnhö torng nhöõng luùc tuûi nhuïc, Ñöùc Hoàng Y Tomasek noùi : « Veà phaàn toâi, toâi khoâng theå naøo toû ra xa laï vôùi ñònh meänh quoác gia chuùng toâi vaø toaøn theå ñoàng baøo ñaát nöôùc toâi. Toâi khoâng theå im laëng trong luùc taát caû anh chò em ñang hieäp löïc vôùi nhau ñeå phaûn ñoái nhöõng baát coâng maø anh chò em phaûi chòu töø 40 naêm nay, ngöôøi ta khoâng theå duy trì loøng tín nhieäm ñoái vôùi giôùi laõnh ñaïo quoác gia khoâng muoán noùi söï thaät vaø choái boû caùc quyeàn lôïi vaø caùc quyeàn töï do cuûa nhaân daân vôùi truyeàn thoáng coù töø haøng ngaøn naêm nay, nhöõng quyeàn naøy vaãn ñöôïc coi laø nhöõng quyeàn bình thöôøng trong nhöõng quoác gia treû trung hôn ñaát nöôùc chuùng ta ». Roài ngaøi keå laïi bao nhieâu laàn Giaùo hoäi gôûi ñeán Nhaø nöôùc nhöõng lôøi khieáu naïi nhöng Nhaø nöôùc ñaõ laøm ngô, Giaùo hoäi tieáp tuïc leä thuoäc Nhaø nuôùc theo nhöõng ñieàu haïn cheá ñöôïc aùp ñaët treân Giaùo hoäi töø thôøi Staline. Trong vieäc cai quaûn giaùo phaän, caùc giaùm muïc hoaøn toaøn leä thuoäc nhaø nöôùc vaø lôøi noùi quyeát ñònh trong vaù6n ñeà naøy döôøng nhö vaãn laø lôøi noùi cuûa caùc cô quan maät vuï, nhöõng cuoäc hoäi hoïp cuûa caùc giaùm muïc vaø linh muïc ñeàu bò söï caûn trôû vì söï hieän dieän cuûa caùc ñaïi dieän nhaø nöôùc trong caùc buoåi hoïp, baàu khoâng khí thieáu töï do, caùc tín höõu tröôûng thaønh cuõng nhö con caùi hoï vaø nhaát laø caùc baïn treû coâng giaùo caûm thaáy thöï khoù thôû… Trong tình traïng ñau buoàn töông töï nhö theá cuõng xaûy ra trong caùc lónh vöïc khaùc cuûa ñôøi soáng, trong lóng vöïc vaên hoùa thoâng tin. Roài ngaøi keát luaän : »Toâi muoán ngoû lôøi vôùi taát caû anh chò em trong giôø phuùt quyeát lieät naøy cuûa lòch söû cuûa chuùng ta. Khoâng ai trong anh chò em ñöôïc ñöùng ngoaøi leà. Haõy leân tieáng hôïp vôùi taát caû coâng daân Tieäp Khaéc, cuøng vôùi nhöõng ngöôøi thuoäc saéc toäc khaùc, daàu hoï laø tín höõu hay khoâng coù tín ngöôõng. Quyeàn töï do tín ngöôõng khoâng theå taùch rôøi khoûi nhöõng quyeàn daân chuû khaùc, töï do laø ñieàu khoâng theå phaân chia ñöôïc ». Nhöõng lôøi tuyeân boá treân ñaây cuûa Ñöùc Hoàng y Tomasek laøm cho toâi suy nghó. Vaø toâi cuõng ñeå cho anh chò em suy nghó., sau khi toâi ñaõ phaân tích tình traïng thieáu phaán ñaáu cuûa Giaùo hoäi VN cho töï do toân giaùo vaø cho nhaân quyeàn vaø daân quyeàn cuûa ngöôøi daân VN hoâm nay. Mong raèng Giaùo hoäi VN seõ saùm hoái veà nhöõng ñieàu thieáu soùt ñoù. Ñeå keát thuùc, toâi ñöa ra lôøi noùi cuoái cuøng cuûa Hoàng y Tomasek trong buoåi mít-tinh keå treân. Ngaøi noùi : »Toâi xin chaám döùt nôi ñaây vôùi nhöõng lôùi ñaõ töøng vang doäi ñaõ laâu trong lòch söû cuûa chuùng ta : Vôùi söï trôï giuùp cuûa Thieân Chuùa, soá phaän chuùng ta ôû trong tay chuùng ta » Amen. (10-4-1990) BAØI GIAÛNG THÖÙ BA : Saùm hoái taäp theå quoác gia ÑCSVN ñaõ moät mình cai trò toaøn coõi VN trong moät thôøi gian laâu daøi hôn baát cöù chính phuû naøo tröôùc kia trong cheá ñoä cuõ. Trong baøi noùi chuyeän hoâm kia, toâi ñaõ ñeà caäp ñeán saùm hoái caù nhaân. Saùm hoái veà nhöõng gì ? Veà leà luaät (Möôøi ñieøu raên Ñöùc Chuùa trôøi vaø saùu ñieàu raên Giaùo hoäi), saùm hoái ñoù ta vaãn thöôøng laøm. Toâi löu yù ñeán söï saùmhoái caên baûn : Tin möøng cuûa Chuùa keâu goïi chuùng ta neân troïn haûo nhö Cha treân trôøi vaø thöïc hieän chöùc naêng cuûa daân Thieân Chuùa, chöùc naêng tö teá, ngoân söù vaø vöông ñeá. Ta ñaõ thöïc hieän ñieàu ñoù ñeán ñaâu ? Ta caàn saùm hoái.


170

Trong baøi toái qua, toâi noùi ñeán saùm hoái cuûa Giaùo hoäi : Giaùo hoäi nhaân söù maïng cuûa Chuùa Cha trogn vieäc thu hoïp moïi ngöôøi trong Chuùa Kitoâ. Toâi ñaõ nhaán maïnh Giaùo hoäi VN chöa phaán ñaáu ñuû cho vieäc ñaøo taïo linh muïc, vieäc caùc doøng tu ñöôïc hieän höõu vaø hoaït ñoäng ; chöa phaán ñaáu ñeå ngöôøi coâng giaùo khoûi bò cheøn eùp, khoûi laø coâng daân haïng hai ; chöa phaán ñaáu ñuû cho coâng vieäc giaùo duïc, y teá, xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi ñeå phuïc vuï nhaân daân, nhaát laø chöa phaán ñaáu ñuû cho nhaân quyeàn. Hoâm nay trong buoåi noùi chuyeän cuoái cuøng, toâi xin ñeà caäp ñeán söï saùm hoái treân khía caïnh taäp theå quoác gia. Taïi quoác gia naøy, trong 15 naêm nay ÑCSVN ñaõ moät mình cai trò toaøn coõi VN trong moät thôøi gian laâu daøi hôn baát cöù chính phuû naøo tröôùc kia trong cheá ñoä cuõ : Baûo Ñaïi ñöôïc 7,8 naêm, Ngoâ Ñình Dieäm, 9 naêm, Döông vaên Minh, Phan Khaéc Söûu, Nguyeãn Cao Kyø, Nguyeãn vaên Thieäu chia nhau chæ coù 12 naêm. Ñaûng CSVN dính lieàn vôùi caùc nöôùc CS khaùc : tröôùc nhaát laø Lieân Xoâ, ngöôøi anh caû ; roài caùc nöôùc Ñoâng vaø Trung Aâu ; roài ñeán Trung Quoác maø ngaøy xöa CSVN goïi laø « moâi hôû raêng laïnh » ; oâng Cuba ñang goàng mình laøm tieàn ñoàn cho CS ôû chaâu Myõ ; oâng Baéc Haøn ñang döïng moät heä thoáng ñoäc taøi cha truyeàn con noái. Khoûi noùi ñeán oâng Trung Quoác, Cuba, Baéc Haøn laø nhöõng cheá ñoä ñaày vi phaïm ñeán quyeàn caên baûn con ngöôøi, maø chöa thaáy moät chuùt aân haän naøo, thì laøm gì coù saùm hoái, coù ñoåi môùi. Caùc nöôùc Ñoâng Aâu ñaõ aân haän, ñaõ saùm hoái, ñaõ vaïch nhöõng toäi aùc cuûa caùc cheá ñoä CS theo ñöôøng loái ñoäc taøi taøn aùc cuûa Staline. Hoï leân aùn laõnh tuï baát taøi baát töôøng cuûa hoï vaø tuyeân boá töø nay seõ toân troïng nhaân quyeàn, toân troïng töï do tín ngöôõng, traû töï do cho tuø chính trò. Toâi mu6oùn daønh thì giôø ñeå noùi ñeán Lieân Xoâ vaø ñaát nöôùc chuùng ta. A. SAÙM HOÁI TAÏI LIEÂN XOÂ Tröôùc heát ta nhìn veà Lieân xoâ, ñeát nöôùc Leùnine, nôùi phaùt xuaát CMXHCN khaép theá giôùi, ñaát meï cuûa CMXHCNVN. 1- Phim Saùm Hoái Caùch ñaây treân 20 naêm, moät cuoán phim Lieân Xoâ toá caùo toäi aùc cuûa cheá ñoä ñoäc taøi Staline, ñaõ ñöôïc thöïc hieän ; nhöng chæ caùch ñaây vaøi ba naêm, cuoán phim môùi ñöôïc xuaát xöôûng nhôø cuoäc saùm hoái cuûa Lieân Xoâ vaø cuûa caáp laõnh ñaïo CS Lieân Xoâ, vaø trong moät thôøi gian ngaén cuoán phim ñaõ ñöôïc theá giôùi nhìn nhaän laø moät kieät taùc, ñoù laø phim Saùm Hoái cuûa Adbuladze. Cuoán phim moâ taû moät vuï aùn xöû moät ngöôøi phuï nöû ñaõ ba laàn ñaøo maû oâng Variam, thò tröôûng cuûa moät thaønh phoá nhoû ôû Lieân Xoâ. Baø naøy laø con cuûa moät naïn nhaân cuûa oâng thò tröôûng naøy. Taïi toøa baø tuyeân boá baø khoâng theå ñeå teân ñoäc taøi ñoù trong moà, neáu caàn baø coøn ñaøo nöõa. Ñaây laø moät baûn aùn daønh cho moät cô cheá quyeàn löïc ñoäc ñoaùn, khoâng döï treân phaùp luaät, maø döï treân söï mò daân vaø ñaøn aùp. Phaûi giaûi thoaùt moïi ngöôøi khoûi noãi khieáp sôï vaø söï toân kính khoâng töï nguyeän ñoái vôùi oâng thò tröôûng taùc oai taùc quaùi, hình aûnh cuûa Staline vaø caû moät theá heä laõnh ñaïo Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc XHCN trong 73 naêm qua. Y muoán tröø taän goác taát caû nhöõng gì laø söï soáng vaø taøi naêng xung quanh y, baát maõn vôùi moïi ngöôøi, vì theá boû tuø taát caû. Nhöng taát caû nhöõng vuï baét bôù haønh quyeát nhuïc hình, y duøng baøn tay keû khaùc. Nieàn khoaùi laïc thaâm ñoäc cuûa y laø rình raäp moät naïn nhaân vaø maøo ñaàu moät troø chôi taøn


171

baïo vôùi keû thuø môùi, baèng caùhc chuaån bò moät maøn coâng lyù maùu seõ ñöôïc boä haï hoaøn taát. Y noùi : « Neáu muoán chuùng ta seõ baét ñöôïc meøo trong phoøng toái, keå caû khi khoâng coù meøo ». Hoaït ñoäng choánglaïi con ngöôøi tieâu bieåu nhaát cuûa y laø ñaõ laáy ñeàn thôø laøm choã thí ngheäm khoa hoïc, roài cho noå tung ñeànthôø, y muoán chaët ñöùng reã soáng nuoâi döôõng vaø laøm giaøu ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân daân, xoùa boû truyeàn thoáng vaên hoùa. Ñoái vôùi y, boán ngöôøi daân laø boán keû thuø. Y cheát, ñaùm tang lôùn, coù ñieáu vaên ca ngôïi. Moät ngaøy sau, xaùc y ñöôïc choân caát ñaõ bò quaät leân ñeán ba laàn do moät ngöôøi ñaøn baø, con cuûa moät naïn nhaân. Ra toøa baø noùi coøn quaät leân nöõa. Cuoán phim keát thuùc vôùi cuoäc töï vaän cuûa chaùu noäi teân ñoäc taøi vì noù saùm hoái thay cho oâng noäi noù ; ñeán löôït con trai cuõng saùm hoái, baèng caùch ñaøo moà boá vaø lieäng xuoáng vöïc thaúm phôi thaây cho ñaøn quaï. Caûnh cuoái cuøng laø moät baø cuï giaø ñi ngang qua nhaø ngöôøi phuï nöõ ñaõ quaät moà teân ñoäc taøi. Ngöôøi naøy baây giôø coù ngheà laøm baùnh ngoït. Treân moãi chieác baùnh ñeàu coù hình moät thaùp nhaø thôø. Baø cuï hoûi : « Ñöôøng naøy coù ñöa tôùi nhaø thôø khoâng ? » Ngöôøi baùn baùnh traû lôøi : « Khoâng, thöa cuï ». Baø cuï trôïn maét baûo : « Ñöôøng khoâng ñöa tôùi nhaø thôø, thì ñeå laøm gì ? ». Cuoán phim Saùm Hoái nhö theá ñoù. Hoài aáy cuoán phim chæ laø öôùc mô cuûa nhaø soaïn phim Adbuladze. Nnhöng nay laø söï thaät ; toaøn daân Lieân Xoâ ñaõ saùm hoái, caáp laõnh ñaïo Lieân Xoâ ñaaõ saùm hoái. Hoï ñang quaät moà cuûa Staline leân baèng caùch toá caùo nhöõng toäi aùc cuûa y vaø cuûanhöõng tay sai y trong nhieàu thaäp nieân tröôùc ñaây. Ta haõy laéng nghe hoï noùi. Ta laàn löôït nghe caùc nhaø vaên lôùn ngaøy nay cuûa Lieân Xoâ, caùc nhaø trí thöùc, caùc ñaûng vieân CS, caùc caáp laõnh ñaïo. Hoï toá caùo toäi aùc cuûa moät cheá ñoä ñoäc taøi vaø hoï ñöa ra nhöõng ñöôøng höôùng môùi cho cuoäc soáng laïi cuûa nhöõng giaù trò thieâng lieâng ; hoï ñang saùm hoái. 2- Caùc nhaø vaên Lieân Xoâ Sau ñaây laø cuoäc saùm hoái cuûa caùc nhaø vaên lôùn hieän taïi cuûa Lieân Xoâ. Caùc nhaø vaên lôùn cuûa Lieân Xoâ leân tieáng veà söï maát maùt caùc giaù trò thieâng lieâng cuûa xaõ hoäi Lieân Xoâ ngaøy nay. Caùc nhaø vaên Bykov, Astafiev, Aytmatov, taát caû toá caùo söï sa suùt luaân lyù sau 70 naêm CM. Nguoàn goác cuûa söï sa suùt naøy laø ôû trong coâng cuoäc phaù hoaïi toân giaùo. Con ñöôøng ra khoûi cuoäc khuûng hoaûng naøy laø laøm toân giaùo soáng laïi. - Bykov, nhaø vaên lôùn nhaát, cho raèng khoâng theå coù luaân lyù neáu khoâng coù ñöùc tin. - Astafiev : « Ai ñaåy chuùng ta vaøo vöïc thaúm cuûa söï döõ vaø baát haïnh, vaø vì sao ? Ai daäp

taét aùnh saùng cuûa söï thieän trong taâm hoàn chuùng ta ? Ai ñaõ ñaåy lui ngoïn ñeøn cuûa löông taâm chuùng ta, ñaåy noù vaøo vöïc thaúm taêm toái, trong ñoù chuùng ta moø maåm, coá gaéng tìm ñaùy vöïc thaúm, tìm moät caùi gì ñeå döïa vaøo moät chuùt aùnh saùng ñöa chuùng ta ñeán ngoïn löûa cuûa ñòa nguïc ? Chuùng ta ñaõ töõng soáng vôùi aùnh saùng cuûa toân giaùo trong taâm hoàn chuùng ta, moät aùnh saùng ñaõ coù töø laâu tröôùc ta… Ngöôøi ta ñaõ laøm maát ñi aùnh saùng ñoù vaø khoâng mang laïi gì khaùc cho ta ñeå thay theá, traùi laïi hoï ñem laïi cho ta voâ tín ngöôõng ».

- Aytmatov (Hoài Giaùo) ñöôïc hoûi vì sao oâng laïi choïn moät chuûng sinh Kitoâ giaùo laøm nhaân vaät chính trong cuoán tieåu thuyeát Ñoaïn Ñaàu Ñaøi cuûa oâng, oâng noùi : « Kitoâ Giaùo ñaõ taïo moät thuùc ñaåy maïnh meõ trong khuoân maët Ñöùc Kitoâ. Ñaïo Hoài maø toâi laø thaønh phaàn qua nguoàn goác daân toäc khoâng coù moät khuoân maët nhö vaäy. Mohamed khoâng phaûi laø moät töû ñaïo. Ngaøi coù nh74ng ngaøy gian khoå, nhöng bò ñoùng ñinh cho moät lyù töôûng vaø tha thöù cho ngöôøi baùch haïi mình thì ñaïo Hoài khoâng coù nhö vaäy ».


172

- Raát nhieàu nhaø vaên nhö theá nghó raèng taùi laäp nhöõng giaù trò toân giaùo laø con ñöôøng duy nhaát ñeå giaûi quyeát cuoäc khuûng hoaûng thieâng lieâng hieän thôøi. (C.Monitor, 13-10-86)

3- Caùc nhaø trí thöùc Trong moät cuoäc trau ñoåi baøn troøn, moät soá nhaø trí thöùc ñaõ toá caùo söï baát khoan dung cuûa cheá ñoä CS vaø keâu goïi söï bao dung, ñieàu kieän quan troïng ñeå coù söï thoâng caûm giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Alexandre Neijny (moät nhaø baùo) noùi veà söï baát khoan dung cuûa cuûa Lieân Xoâ :« Chuùng ta khoù maø bao dung vôùi nhöõng ngöôøi khaùc chính kieán, ta phaûi hieåu vì sao chuùng baát bao dung nhö theá, vì sao ta laïi choáng ñoái toân giaùo Giaùo hoäi. Chính caùi baát bao dung laø thuû phaïm cuûa bao sinh linh cuûa coâng daân nöôùc ta vì nieàm tin cuûa hoï…Nhieàu caùn boä chuyeân traùch veà toân giaùo cuûa hoäi ñoàng boä tröôûng, coù chöùc naêng laøm trung gian haø nöôùc vaø caùc coâng ñoaøn toân giaùo, giöõa chính quyeàn ñiaï phöông vaø caùc tín ñoà, tuy con treû, nhöng ñaõ nhieãm tinh thaàn baát bao dung truyeàn laïi töø thôøi Staline vaø toû mình beàn chí nhö nhöõng ngöôøi tröôùc hoï, baèng caùch baét bôù Giaùo hoäi vaø caùc tín ñoà ». Janis Pujato (Giaùm muïc Riga) : « Trong xaõ hoäi ta tình caûnh nhöõng ngöôøi tín höõu vaø voâ thaàn khoâng ngang nhau. Ngöôøi voâ thaàn coù quyeàn tuyeân truyeàn tö töôûng cuûa mình coøn tín höõu chæ ñuôïc teá töï ». Youri Davikov : « Coù caâu tuïc ngöõ « Nhaø thôø khoâng phaûi laø nhöõng khuùc goå, nhöng laø con ngöôøi ». Ngöôøi ta söûa san nhaø thôø laø moät ñieàu gheâ gôùm. Nhöng laøm sao cho Giaùo hoäi soáng laïi trong caùc taâm hoàn laø öu tieân ». Alexandre Nejny : « Nhaân dòp kyû nieäm 1000 naêm ngaøy röûa toäi nöôùc Nga, oâng Nejny coù vieát moät baøi ôû baùo tin töùc Mosova ngaøy 19-6-1988. Oâng noùi : « Quan nieäm coi Giaùo hoäi laø moät taøn dö coù hai töù baûn chaát, laø moät möu toan xaáu nhaèm töôùc maát nhaân daân caùi di saûn vaên hoùa vaø lòch söû vó ñaïi. Chuû nghóa voâ thaàn baèng baát cöù giaù naøo laø voâ voâ ích vaø tai haïi, bôûi vì khi thöïc hieän nguyeân taéc ñoù, hoï ñaõ cöôõng böùc caû quaù khöù vaø lòch söû cuûa Lieân Xoâ laãn söï töï do löông taâm cuûa haøng trieäu ñoàng baøo cuûa hoï. Phaûi hieåu raèng voâ thaàn cuõng nhö tín höõu, hoï cuøng thöøa höôûng moät truyeàn thoáng tinh thaàn lôùn lao duy nhaát vaø chính cuøng vôùi truyeàn thoáng naøy maø nhöõng chaân lyù veà söï thieän, veà loøng nhaân töø, vaø veà loøng thöông yeâu ñi vaøo beân trong cuoäc soáng cuûa hoï. Nhöõng keû tìm caùch laøm cho Giaùo hoâò maát ñi moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa mình vaø caét ñöùt moïi con ñöôøng ñöa töø nhaø thôø tôùi traàn theá, nhöõng keû aáy ñaõ phaïm moät loãi laàm xaõ hoäi vaø chính trò khoâng theå tha thöù ñöôïc. Ngöôøi ta lô laø khoâng ñeám xæa ñeán nhöõng quyeàn lôïi cuûa caùc tín höõu vaø coi caùc tín höõu naøy nhö nhöõng coâng daân haïng hai. Phaûi toân troïng voâ ñieàu kieän nhaân phaåm con ngöôøi, nhìn nhaän con ngöôøi coù nhöõng quyeàn khoâng theå chuyeån nhöôïng. Giaùo hoäi coù nhöõng ñau khoå trong baûy thaäp nieân vöøa qua. Sao khoâng toû loøng caûm phuïc haún hieân maø töôûng nieäm nhöõng ngöôøi ñaõ cheát vì ñöùc tin trong caùc traïi tuø thôøi Staline ? Söï nghieâm chænh luaät phaùp trong caùc quan heä giöõa nhaø nöôùc voâ thaàn vaø Giaùo hoäi bao haøm khoaûng caùch giöõa ñoâi beân. Khoaûng caùch ñoùcoù theå traùnh cho Giaùo hoäi moät nguy cô traàm troïng ; nguy cô ngheït thôû beân trongnhöõng voøng tay sieát chaët cuûa caùc nhaø caàm quyeàn vaø moät khi bò töôùc ñoaït söï ñoäc laäp tinh thaàn, nguy cô trôû thaønh moät boä phaän nhaø nöôùc. Youri Davydov (nhaø vaên voâ thaàn) : « Noùi ñeán bao dung thì deã daøng hôn ñoái vôùi con ngöôøi cuûa Giaùo hoäi, vì hoï coù moät truyeàn thoáng laâu ñôøi haøng theá kyû veà ñieåm naøy, coøn nhöõng ngöôøi voâ thaàn nhö chuùng toâi chöa bieát ñeán. Chuùng toâi cöùng coûi, chuùng toâi ñaõ ñöa caùi baát bao dung leân haøng ñaàu trong cuoäc soáng xaõ hoäi (Vieät Nam : baïn, thuø ) . Keát quaû : chuùng toâi khoâng caûm thaáy bao dung vaø thöông xoùt ñoái vôùi con ngöôøi, con vaät vaø caû


173

thieân nhieân. Phaàn toâi, toâi ñaõ phaûi hoïc cho bieát bao dung trong caùc traïi giam cuûa Staline. Caùc baïn ngaïc nhieân phaûi khoâng ? Ñieàu ñoù khoù nhöng neáu khoâng, ngöôøi ta khoâng soáng soùt noåi : thieáu thoán, ñoùi khaùt, nhöõng khoù khaên cuûa cuoäc soáng aáy noái keát chuùng toâi laïi » (Nouvelles de Moscou, 10-10-1988). Averintsev (tieán só ngöõ hoïc, haøn laâm vieän khoa hoïc) :« Caùch thöùc toát nhaát ñeå giaûi quyeát moïi vaán ñeà giöõa nhöõng con ngöôøi vôùi nhau laø tranh luaän töï do maø khoâng trôû thaønh baát hoøa, ngöôøi ta khoâng nhaát thieát phaûi luoân coù cuøng moät yù kieán vôùi nhau môùi toân troïng nhau ñöôïc. Cuoäc soáng xaõ hoäi khoâng theå coù ñöôïc neáu khoâng coù bao dung. Moãi ngöôøi coù toaøn quyeàn töï do khoâng nhöõng theo moät nieàm tin mình muoán, maø coøn tuyeân truyeàn baát cöù moät toân giaùo naøo hay ñoåi nieàm tin. Khoâng moät caùn boä naøo coù quyeàn hoûi moät ai veà nieàn tin cuûa hoï, ñoù laø vaán ñeà löông taâm (Leùnine) ». 4- Ñaûng vaø Nhaø nöôùc Oâng Constantin Katchev (tröôûng bantoân giaùo chính phuû Lieân Xoâ), trong moät cuoäc phoûng vaán khi « ngöôøi ta hoûi » : Sau 70 naêm CM, coù gì thay ñoåi trong moät ñaát nöôùc voâ thaàn nhö Lieân Xoâ ñoái vôùi toân giaùo, oâng noùi : « Coù nhieàu thay ñoåi. Thay ñoåi chính yeáu laønay ngöôøi tín höõu khoâng coøn bò nhö coâng daân haïng hai nöõa (naêm 1976, taïi Maët traän Trung öông, toâi cuõng ñaõ noùi ngöôøi coâng giaùo VN bò coi nhö coâng daân haïng hai !) Ñieàu naøy tieác thay vaãn coøn xaûy ra moät caùch quaù thöôøng xuyeân… Vieäc hieán phaùp Lieân Xoâ kyø thò tín höõu vaø öu ñaõi ngöôøi voâ thaàn phaûi ñöôïc chaám döùt. Ngaøy nay, ngöôøi voâ thaàn ñöôïc töï do tuyeân truyeàn, coøn caùc tín höõu thì chæ ñöôïc noùi veà ñöùc tin cuûa hoï trong khuoân khoå nhaø thôø maø thoâi hay chæ ñöôïc noùi treân baùo chí vôùi soá aán haønh raát haïn heïp.. Caàn phaûi laøm sao ñeå ngöôøi khoâng tín ngöôõng vaø ngöôøi coù tín ngöôõng ñeàu ñöôïc quyeàn nhö nhau. Nhaø nöôùc khoâng theå laáy coâng quyõ ñeå taøi trôï vieäc tuyeân truyeàn voâ thaàn ñöôïc, vì ñaây laø tieàn cuûa moïi ngöôøi trong ñoù coù ngöôøi tín höõu. Luaät môùi seõ cho pheùp ai muoán hoïc toân giaùo moät caùch caù nhaân hay theo nhoùm vôùi söï trôï giuùp cuûa linh muïc vaø hoïc hoûi baát cöù ôû ñaâu. Ñaây laø chuyeän rieâng cuûa coâng daân. Nhaø nöôùc khoâng ñöôïc xen vaøo. Luaät seõ loaïi boû vieäc xin pheùp laäp caùc toå chöùc toân giaùo nhö caùc hoäi ñoaøn. Moät toå chöùc toân giaùo (hoï ñaïo, hoäi ñoaøn) seõ ñöôïc tín höïu töï do thaønh laäp maø khoâng caàn xin pheùp ». (La Republica, 4-3-1989). B- NHAÄN ÑÒNH Qua nhöõng baøi baùo, qua nhöõng lôøi phaùt bieåu cuûa nhöõng nhaân vaät trong Ñaûng vaø Chính phuû, chuùng ta thaáy khoâng phaûi khoâng coù nhöõng traên trôû, nhöõng aâu lo, nhöõng aân haän. Nhöng chöa ñaët vaán ñeà caên baûn maø Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoâng Aâu ñaõ ñaët thì VN chöa coù saùm hoái. CSVN chæ nghó caùch laáy laïi loøng daân vaø cuûng coá quyeàn laõnh ñaïo cuûa Ñaûng. Chöa ñaët vaán ñeà nhaân quyeàn cuõng nhö vaán ñeà cô caáu phaûi ñoåi môùi. Tröôùc tieân chöa ñaët vaán ñeà nhaân quyeàn bò vi phaïm traàm troïng vaø quyeát taâm söõa chöõa. Ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà cuûa caùn boä naøy, caùn boä khaùc bieá chaát, tieâu cöïa, nhöng laø vaá ñeà chính saùch, ñöôøng höôùng chung. Khoâng phaûi keâu goïi queùt saïch raùc röoûi, maø laø vaán ñeà neàn taûng, vaùch töôøng coät keøo cuûa ngoâi nhaø ñeå nhaân daân yeân taâm soáng döôùi maùi nhaø ñoù. Vaán ñeà thöù hai laø vaán ñeà cô baûn. Ñeán nay cô caáu aáy laø cô caáu khoâng daân chuû. Daân laøm chuû, daân kieåm tra, noùi ñeå maø noùi, chöù thöïc chaát chaû coù laøm chuû, kieåm tra gì caû.


174

Trong moät cuoäc trau ñoåi vôùi moät vò giöû moät chöùc vuï trong Trung öông Ñaûng, toâi coù noùi : « Ngöôøi daân nhö chuùng toâi khoâng ñaët vaán ñeà yù thöùc heä. Nhöng ñaët vaán ñeà Ñaûng vaø Chính quyeàn coù toân troïng nhaân quyeàn vaø daân quyeàn khoâng. Ngöôøi daân chæ uûng hoä chính quyeàn naøo toân troïng nhaân quyeàn vaø daân quyeàn cuûa hoï ». Cho tôùi nay, nhaân quyeàn vaø daân quyeàn ñaõ bò vi phaïm naëng neà taïi VN. Tuyeân ngoân quoác teá veà Nhaân quyeàn cuûa Lieân Hieäp Quoác maø toâi ñeà caäp hoân qua ñaõ ñöôïc VN chaáp nhaän. Hieán phaùp CHXHCNVN cuõng ñaõ neâu leân nhöõng quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi vaø cuûa coâng daân : quyeàn töï do ngoân luaän, töï do baùo chí, töï do laäp hoäi, töï do bieåu tình (ñ.67) (tröø tröôøng hôïp choáng chính phuû ( ! ?)) ; quyeàn baát khaû xaâm phaïm veà thaân theå (ñ.69), quyeàn ñöôïc luaät phaùp baûo hoä veà tính maïng, taøi saûn, danh döï vaø nhaân phaåm (ñ.70) ; quyeàn baát khaû xaâm phaïm veà choå ôû, bí maät thö tín, ñieän thoaïi, ñieän tín ñöôïc baûo ñaûm, quyeàn töï do ñi laïi vaø cö truù ñöôïc toân troïng (ñ.70) (nhöng phaûiñaêng kyù, khai baùo taïm truù vôùi coâng an ñòa phöông ( ! ?) Baûn tuyeân ngoân quoác teá Nhaân quyeàn vaø Hieán phaùp CHXHCNVN nhö vaäy ñoù, theá maø vaøo thöïc teá, ngöôøi daân chuùng ta thaáy ñau xoùt. Quyeàn töï do ngoân luaän, töï do baùo chí ôû ñaâu ? Baùo laø « coâng cuï cuûa Ñaûng, keå caû tôø Coâng Giaùo vaø Daân toäc chaúng haïn. Chæ coù moät tieáng noùi. Khoâng noùi ñöôïc söï thaät, chæ coù noùi ñöôïc moät chuùt söï thaät thì bò chaën laïi. Ai noùi khaùc Nhaø nöôøc thì bò chuïp muõ ñuû thöù. Naêm 1988 nhaân vuï phong thaùnh 117 vò töû ñaïo VN, toâi bi leân laøm vieäc vôùi oâng giaùm ñoác vaên hoùa thoâng tin vì baøi ñaùnh maùi vaøi ba trang, naêm 1989 toâi cuõng cuøng vaøi anh em khaùc, hai linh muïc, ba giaùo daân ñaõ phaûi laøm vieäc vôùi coâng an vaø bò huø doïa ñuû thöù chæ vì hai laù thö goùp yù Hoäi ñoàng Giaùm muïc VN vaø vôùi Ñöùc Toång Giaùo phaän Saøi goøn. Treân ñaát nöôùc ta « giöõa loøng daân toäc naøy » quaû laø chöa coù saùm hoái thaät söï ñeå cho ngaøy may treân ñaát nöôùc, töông lai cuûa daân toäc saùng suûa hôn. Töï do hoäi hoïp ? Toâi cuøng 6 anh em gaëp nhau trao ñoåi ñôøi soáng Giaùo hoäi thì bò keát aùn hoäi hoïp, laäp hoäi maø khoâng xin pheùp. Töï do tín ngöôõng ? Chæ coù töï do voâ tín ngöôõng, töï do vieát baùo, vieát tieåu thuyeát reû tieàn ñeå beâu xaáu Giaùo hoäi. Khaép nôùi, vieäc leã laïy bò ngaên caûn, haïn cheá laøm khoù deã. Chuûng vieän bò haïn cheá ñuû thöù ñeå Giaùo hoâò khoâng ñuû linh muïc phuïc vuï giaùo daân. Vieäc ñaët caùc giaùm muïc gaëp beá taéc nhö vuï Ñöùc cha Nguyeãn Vaên Thuaän. Vieäc thuyeân chuyeån linh muïc töø xöù naøy qua xöù khaùc khoâng phaûi deã daøng. Caùc linh muïc di chuyeãn gaëp khoù khaên. Vieäc giaûng daïy giaùo lyù bò haïn cheá. Chæ coù voâ tín ngöôõng, voâ thaàn ñöôïc töï do tuyeân truyeàn ñöôïc nhaø nöôùc ñaøi thoï. Tình hình ñoù ñöa tôùi moät tình theá bi thaûm : saùch baùo nhaûm nhí, truyeäntaøu keå caû daâm thö Kim Bình Mai, Hoàng Laâu Moäng traøn ngaäp væa heø thaønh phoá, trong khi ñoù, phaûi moûi maét môùi tìm ra moät quyeån saùch ñaïo in daám duùi baèng roneùo. Caùc nöõ tu môû lôùi maåu giaùo chaúng ñöôïc bao nhieâu maø coøn laø lôùp chui, coøn caùc quaùn bia oâm, caø pheâ oâm thì traøn ngaäp thaønh phoá vôùi ñeøn maøu nhaïc noåi töng böøng. Töï do toân giaùo laø theá ñoù. Coøn quyeàn baát khaû xaâm phaïm veà thaân theå, quyeàn ñöôïc luaät phaùp aûo veä veà tính maïng, taøi saûn, danh döï vaø nhaân phaåm, quyeàn baát khaû xaâm phaïm veà choå ôû, taát caû nhöõng quyeàn aáy coù ñöôïc toân troïng khoâng ? Nhieàu vi phaïm traéng trôïn. Ñeán nay toâi khoâng theå khoâng nghó ñeán caùi ñeâm ruøng rôïn (25-1-1978), naêm tu vieän vuøng Thuû Ñöùc ñaõ bò oáp, taát caû caùc tu só bò truïc xuaát khoûi nhaø, taøi saûn cuûa Giaùo hoäi bò tòch thu, vì coâ noï coâ kia khoâng coù gì ñaùng toäi, tu só noi linh muïc kia bò boû tuø. Maø ñaây chæ laø moät vieäc ñieån hình. Bieát bao nhieâu chuyeän ñau thöông khaùc ñaõ ñeán vôùi ngöôøi daân. Kính thöa anh chò em.


175

Vôùi caùi nhình toång quaùt veà cuoäc saùm hoái töø Lieân Xoâ qua VN, chuùng ta thaáy Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoâng Aâu ñaõ aân haän, ñaõ saùm hoái baèng caùch ñoåi môùi. VN coù aân haän ñoù nhöng coøn loay hoay chöa bieát phaûi saùm hoái baèng caùch ñoåi môùi nhö theá naøo, ñoåi môùi doûm hay ñoåi môùi thaät. Chuùng ta haõy caàu nguyeän cho ñaát nöôùc ta, ñeå moät cuoäc saùm hoái thaät ñeán vôùi daân toäc VN haàu ñem laïi töï do vaø haïnh phuùc cho toaøn daân. Treân ñaát nöôùc ta, « giöõa loøng daân toäc » naøy quaû laø chöa coù söï saùm hoái thaät söï ñeå cho ngaøy may treân ñaát nöôùc, töông lai daân toäc seõ saùng suûa hôn. Tuy nhieân toâi vaãn muoán keát thuùc ba ngaøy tónh taâm naøy baèng moät tia hy voïng, baèng moät noát nhaïc vui. Chuùng ta vaãn ñoùn chôø Chuùa soáng laïi cô maø. Noát nhaïc ñoù, tia hy voïng ñoù, anh chò em seõ nhaän thaáy qua söï khaùc bieät giöõa hai maåu tin cuûa baùo Saigon Giaûi phoùng, baùo cuûa Ñaûng. Moät maåu tin ngaøy 16-5-1985 ñaày aùc caûm vôùi Giaùo Hoaøng Gioan Phauloâ II vaø moät maåu tin treân soá baùo ra ñuùng ngaøy hoâm nay (11-4-1990) ñaày thieän caûm. Maãu tin naêm 1985 noùi ñeán haøng traêm thanh nieân Hoøa Lan thuoäc nhieàu ñaûng phaùi toå chöùc bieåu tình phaûn ñoái Giaùo Hoaøng Gioan Phauloâ II. Naøo laø neùm tröùng thoái, chai loï, gaïch ñaù ; naøo laø ngaøi coù yù ñoà xaáu trong vieäc ñi thaêm moät soá nöôùc vaø keát thuùc baûn tin : « Uy tín cuûa oâng chöa luùc naøo toài teä ñeán theá ». Baûn tin naøy ñaõ ñöôïc tuaàn baùo Coâng giaùo vaø Daân toäc vui möøng vaø phuï hoïa vaø cheá dieãu nhöõng ngöôøi coâng giaùo baát bình vôùi baûn tin ñoäc nhaát xöa nay cuûa baùo chí veà Giaùo Hoaøng. Maåu tin saùng nay veà Olympic ôû Roma : « Ban toå chöùc (Olympic) cho bieát vaøo ngaøy 19-5, leå baøn giao saân Olympic seõ coù maët Giaùo Hoaøng Gioan Phauloâ II ñeán ñeå ban pheùp laønh cho saân Roma. Luùc coøn treû, Giaùo Hoaøng töøng chôi boùng ñaù trong vai troø thuû moân. Ngaøy nay oâng vaãn thöôøng xuyeân theo doõi boùng ñaù qua truyeàn hình nhaát laø caùc traän ñaáu coù ñoäi tuyeån Balan queâ höông oâng ». Anh chò em thaân meán. Chuùng ta hy voïng nöôùc VN ta seõ ñoåi môùi trong tinh thaàn toân troïng caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi vaø cuûa ngöôøi daân, nhaát laø toân troïng töï do toân giaùo. Giaùo hoäi toaøn caàu cuõng nhö Giaùo hoäi VN khoâng tranh quyeàn bính vôùi ai, chæ muoán phuïc vuï con ngöôøi, keå caû phuïc vuï cho ñeán hy sinh maïng soáng mình, nhö ñöùc Kitoâ. (11-4-1990) Ñoïc roài thaáy coù moät ñieàu phuï (khoâng phaûi chaùnh) baét ngaäm ngôïi : Ngöôøi soáng coù luaân thöôøng hoï hay sôï, maø nghó ñeán chaùu chaét. Sôï chuùng seõ hoûi : - Neø oâng coá, chöù ngaøy xöa coá laøm lôùn laém, sao baây giôø noùi vaäy ? Toâi ñoïc Chaân Tín toâi thích, nhöng coù maáy choå linh muïc daãn lôøi nguyeân caùn boä cao caáp noùi pheùt, toâi ñaõ gaëp Cha Chaân tín maø xin gaït boû maáy ñoaïn ñoù ñi. Toâi nghó tieáp theo. Neáu quaû laø coù hieáu thì vôùi uy theá cuûa ñôøi mình, maáy coá phaûi lo vieäc xaùc laäp caùi goïi laø « yù thöùc coâng daân » cho ñoàng baøo ta, maø vò Cha giaø ñaõ noùi laø ngu heøn, trong thöông xoùt. Hoï khoâng laøm vì hoï laø keû ñöùng ñaàu moät loaïi cheá ñoä ñoäc taøi. Khoâng daân chuû. Maø yù thöùc coâng daân ñaâu phaûi caùi huaân chöông hay cuøng cöïc laø moät baèng khen. Noù laø ñieàu kieän khoâng theå khoâng coù cuûa daân chuû. Caùi yù thöùc coâng daân ñoù laø gì ? Tröôùc heát laø loøng duõng caûm.

Toâi coù noùi trong ñôøi laøm baùo : ngoài vieát maø vaûnh tai nghe tieáng chìa khoùa khaùm lôùn khua.


176

Vöøa roài coù noùi veà loâgich. Baây giôø noùi tôùi duõng caõm khoâng theå khoâng nghó tôùi Descartes :

« Vì ñaïi nghóa maø daùm noùi. Thöông cuoäc soáng thöông daân laø ñaïi nghóa. Daùm noùi laø khoâng sôï ». Keá ñoù laø tình yeâu chaân lyù. Noùi duõng caûm laø noùi daùm baûo veä chaân lyù vaø raát gheùt löøa doái xaûo traù. Löông taâm thöùc tænh caûm thaáy töï do trong traùch nhieäm gaùnh vaùc cuoäc ñôøi ; caûm thaáy töï do maø hoaït ñoäng coù luaân thöôøng. Ñoù laø nhöõng giaù trò tinh thaàn maø moãi coâng daân quaû quyeát mình xöùng ñaùng hay coá gaéng soáng vaø hoaït ñoäng coù luaân thöôøng cho xöùng ñaùng vôùi töï do. Thaät ñuùng nhö quy luaät. Cheá ñoä khoâng cho ngöôøi ta noùi baèng baùo saùch, thì ngöôøita – nhöõng keû coù yù thöùc coâng daân seõ noùi baèng truyeàn ñôn vaø saùch in nhaø in chuøa. Naøy coi ! Toâi ñaõ in laïi vaø phaùt cho khoâng nhöõng caùi cuûa Nguyeãn hoä, Hoà Hieáu, Ñoå Trung Hieáu, linh muïc Chaân Tín…Noùi hoï tröôùc, vì hoï laø « töû naïn cuûa cheá ñoä khi vui thì baét, khi buoàn thì thaû ». Toâi coù cuûa Phan Ñình Dieäu, Buøi Minh Quoác, Phuøng Quaùn, Höõu Loan, Nguyeãn maïnh Töôøng, Nguyeãn Ngoïc Lan. Coù ñôn kieän cuûa Hoaøng Minh Chính, cuûa chò Phaïm Thò Teâ (vôï Vuõ Ñình Huyønh). Coù thö vieát tay cuûa ngöôøi Ñaûng vieân CS Döông Thu Höông gôûi chi boä cuûa coâ ; laïi cuõng vieát tay cuûa nhaø vaên Nguyeãn Daäu gôûi toaøn theá giôùi kieän boä tröôûng « doâ taù, doâ ta ». Toâi coù böùc ñieän oâng Toång gôûi tænh uûy khaép Nam kyø daën chôù in baûn thoâng tin, tôû truyeàn thoáng cuûa Caâu laïc boä Ngöôøi khaùng chieán cuõ. Coù baûn quyeát ñònh kyû luaät maáy caùn boä nghieân cöùu Vieän Maùc-Leânin. Baûn kieåm thaûo cuûa Song Haøo vôùi Leâ Ñöùc Thoï ; baûn phaùt bieåu cuûa Voõ Nguyeân Giaùp, ngaøy kyû nieäm 40 naêm thaønh laäp quaân ñoäi... (coøn nöõa) Anh hoûi oû ñaâu toâi coù - Daï thöa truyeàn tay. Ngöôøi ta ñaõ truyeàn tay cho toâi nhöõng : Nguyeãn Kieán Giang, Haø Só Phu, Hoàng Haø, Haø Nghieäp, Nguyeãn Thanh Giang, Buøi Tín. Nguyeãn Trung Thaønh vaø Leâ Hoàng Haø. Toâi môùi vöøa ñöôïc « Caâu chuyeän cuûa moät teân tuø xöû lyù noäi boä » cuûa Traàn Thu. « Loät xaùc » cuûa Nguyeãn Hoä. Ñeàu laø saùch in nhö : Hoà sô « Phaät Giaùo thoáng nhaát-Thoáng nhaát Phaät Giaùo » cuûa Thích Quaûng Ñoä vaø Ñoå Trung Hieáu in nhaø in chuøa. Coøn thì keå sao xieát nhöõng baøi baùo maø toâi caét vaø copie ra ñeå baùn (chaïy laém nha !) kieám tieàn xaøi nhö : Linh Nghieäm, Ngoâi Chuøa Bò Doäi Bom, Ñöôøng Taêng… Baây giôø môùi duøng hai moùn, moät moùn laø thô ngoû vaø moät moùn truyeàn ñôn. Thô oâng Nguyeãn Xieån gôûi Ñôõ Möôøi.

Haø noäi 12-1-1994

Thöa Anh,


177

Tröôùc heát toâi xin caûm ôn Anh ñaõ cho ngöôøi ñeán thu yù kieán cuûa toâi ñeà baït vôùi hoäi nghò giöõa nhieäm kyø. Toâi luoân quan taâm tôùi vaän meänh cuûa ñaát nöôùc, nhöng vôùi caùi tuoåi 87, tuoåi gaàn ñaát xa trôøi, trí oùc toâi khoâng ñöôïc minh maãn nhö tröôùc nöõa e co nhieàu ñieàu suy nghó khoâng ñöôïc ñuùng chaêng ? Toâi ñaõ trau ñoåi vôùi Anh Nguyeãn Laân vaø cuøng nhau vieát neân baûn goùp yù naøy. Cuõng may toâi coøn coù vinh döï ñöôïc nhieàu anh em trí thöùc cuõ vaø môùi quí meán vaø tin caäy. Trong soá ñoù coù nhöõng ñoàng chí cuõ cuûa toâi ôû Ñaûng XHVN vaø moät soá anh em trí thöùc treû, keå caû maáy ngöôøi ñaûng vieân CS. Vaäy toâi xin trình baøy vôùi Anh moät soá thaéc maéc, baên khoaên cuûa anh em ñeå Anh xem xeùt.. Hoï noùi vôùi toâi nhieàu vaán ñeà nhöng chuû yeáu laø hai ñieàu chính sau ñaây : Moät laø moái quan heä giöõa Ñaûng vaø quaàn chuùng. Hai laø quan heä giöõa Ñaûng vaø trí thöùc. Hoï noùi : « Ñaûng luoân tuyeân boá laø Ñaûng hoaøn toaøn vì daân, thaäm chí laø ñaày tôù trung thaønh cuûa daân. Nhöng trong thöïc teá, töø trung öông tôùi ñòa phöông, ngöôøi daân ngoaøi Ñaûng hoaøn toaøn bò leùp veá, thaäm chí nhö laø thöù daân ». Hoï cho raèng soá ñaûng vieân so vôùi toaøn daân chieám moät tyû leä nhoû, nhöng töø ban laõnh ñaïo xaõ ñeán chính phuû trung öông raát hieám coù ngöôùi ngoaøi Ñaûng tham gia. Trong hoäi ñoàng nhaân daân caùc caáp cuõng nhö trong Quoác hoäi coù maáy ai laø ngöôøi ngoaøi Ñaûng. Nhôù laïi khi baùc Hoà noùi veà laõnh ñaïo ñaát nöôùc, hoï thaáy trong chính phuû cuûa Baùc cuõng nhö ôû caùc cô sôû, ña soá laø nhöõng ngöôøi ngoaøi Ñaûng tin Baùc vaø tin Ñaûng, taän tuïy coâng taùc ñeán cuoái ñôøi. Nhìn laïi thaáy raát ít ngöôøi maéc khuyeát ñieåm. Ñeán nay, thì töû chuû tòch xaõ, phöôøng ñeán chaùnh phoù chuû nhieäm caùc khoa, tröôûng phoù phoøng haønh chính, tuyeät ñaïi boä phaän ñeàu phaûi laø ñaûng vieân. Maø buoàn thay trong caùi quoác naïn tham nhuõng hieän nay thì coù theå noùi thuû phaïm phaàn nhieàu laø nhöõng ñaûng vieân, vì hoï môùi coù quyeàn ñeå maø tham nhuõng. Hoâm tröôùc toâi coù baùo caùo vôùi anh Phaïm Vaên Ñoàng laø nhieàu ngöôøi raát thaéc maéc veà vieäc baø Tröông Myõ Hoa ñaõ ñöa aûnh baø Nguyeãn Thò Ñònh vaøo thôø trong ñeàn Hai baø Tröng. Toâi mong seõ ngaên ngöøa ñöôïc nhöõng vieäc laøm thieáu thaän troïng. Veà vaán ñeà trí thöùc, anh chò em coù nhieàu thaéc maéc… Hoï noùi : gaàn ñaây, Ñaûng tuyeân boá trí thöùc laø moät trong ba thaønh phaàn cô baûn cuûa nhaân daân nhöng sao trí thöùc ngoaøi Ñaûng laïi khoâng ñöôïc Ñaûng tin töôûng ? Traùi laïi hoï coøn bò reû ruùng nöõa. Moät nhaø trí thöùc lôùn nhö Traàn Ñöùc Loäc ñaõ töøng tranh ñaáu thaéng lôïi vôùi moät nhaø tö töôûng tröù danh nhö Jean Paul Sartre maø chæ vì noùi thaúng trong vuï Nhaân vaên-Giai phaåm maø bò boû rôi trong bao nhieâu naêm. Ñeán khi oâng ta cheát ôû Phaùp, ñöôïc Phaùp troïng thò thì ta môùi ñeà cao trong baùo hcí. Anh em cho ñoù laø moät vieäc ñaùng buoàn. Moät trí thöùc khaùc nhö Nguyeãn Maïnh Töôøng, 22 tuoåi ñaõ ñoå hai baèng tieán só ôû Phaùp, khi veà nöôùc tham gia khaùng chieán ñöôïc giao nhieàu nhieäm vuï quan troïng vaø hoaøn thaønh xuaát saéc, nhöng chæ vì phaùt bieåu khoâng ñuùng theo chuû tröông cuûa Ñaûng maø bò baét ngoài xoù trong bao nhieâu naêm, ñeán noãi trôû thaønh moät ngöôøi baát maõn, khieán gaàn ñaây cho xuaát baûn quyeån « un excommunieù » raát teä haïi. Gaàn ñaây moät nhaø trí thöùc lôùn laø Nguyeãn Khaéc Vieän ñaõ coù coâng to trong khaùng chieán choáng Phaùp vaø trong phoå bieán vaên hoùa VN theá maø tuy cuõng ñaõ laû ñaûng vieân nhöng chæ vì noùi thaúng maø bòcoi nhö moät keû phaûn ñoäng. Moät trí thöùc loãi laïc khaùc laø Phan Ñình Dieäu, moätnhaø khoa hoïc ñöôïc nhieàu tröôøng ñaïi hoïc treân theá giôùi ca tuïng nhöng chæ vì trình baøy thaúng thaéng nhöõng yù kieán cuûa mình maø


178

bò haét huûi, ñeán noãi caùc baùo chí khoâng ñöôïc ñaêng nhöõng baøi ñaùp laïi nhöõng lôøi pheâ phaùn cuûa ngöôøi khaùc Chaéc Anh coøn nhôù laïi noäi dung Caâu chuyeän giöõa chuùng ta trong buoåi trao taëng huaân chöông Sao vaøng cho Ñaûng XHVN tröôùc khi keát thuùc 40 naêm hoaït ñoäng. Toâi coù noùi vôùi Anh toâi khoâng gia nhaäp ÑCS : « Hoà Chuû tòch ñaõ giao cho toâi laøm Phoù Toång thô kyù roài Toång thô kyù Ñaûng XHVN. Baây giôø giaø roài, toâi vaøo ÑCS laøm gì ! ». Sau khi tuyeân boá thoâi hoaït ñoäng thì chuùng toâi an phaän thuû thöôøng. Tuy khoâng nhaéc laïi chuyeän cuõ, nhöng cuõng thaät khoù hieåu vaø sao ñaêng tin caùo phoù hoaëc möøng thoï moät soá ñaûng vieân XH hay daân chuû, keå caû caùc nguyeân uûy vieân BCH Trung öông thì baùo chí ta khoâng daùm noùi ñeán khía caïnh hoaït ñoäng naøy cuûa hoï. Tröôøng hôïp ñöa tin möøng ñaïi thoï 90 tuoåi cuûa anh Hoaøng Minh Giaùm treân baùo Nhaân Daân (coù ñaêng aûnh Anh ñeàn thaêm gia ñình) laø moät ví duï ñieån hình. Vì sao khoâng nhaéc ñeán vieäc laøm Phoù toång thö kyù Ñaûng XHVN cuûa anh aáy, trong maáy chuïc naêm qua, nhöng laïi neâu laø anh ñaõ töøng laøm Phoù chuû tòch Quoác hoäi (moät chöùc vuï maø anh Giaùm chöa bao giôø laøm)… Toâi ñích thaân yeâu caàu baùo Nhaân Daân ñính chính nhöng ñaõ khoâng ñöôïc ñaùp öùng ñuùng möùc. Vieäc vieát lòch söû CMVN gaàn ñaây trong ñoù coù lòch söû cuûa ÑCSVN thöôøng quaù chuù troïng ñeán thaønh tích quy coâng cho Ñaûng nhöng laïi chöa neâu ñuùng möùc hoaëc boûqua nhöõng sai laàm khuyeát ñieåm (thaäm chí coù luùc nghieâm troïng cuõng nhö vai troø ñoùng goùp cuûa quaàn chuùng, nhöõng ngöôøi ngoaøi Ñaûng. Baûn sô thaûo lòch söû Quoác hoäi khoùa I laø moä ví duï. Nhöõng baøi vieát veà toâi ñaêng treân moät soá baùo gaàn ñaây khoâng daùm ñeà caäp ñeán hoaït ñoäng 40 naêm cuûa toâi trong Ñaûng XHVN. Toâi xin neâu thí duï gaàn ñaây nhaát. Nhaø baùo Hoaøng Phong coù vieát moät baøi veà söï nghieäp cuûa toâi, ñaêng treân baùo Ñoaøn keát cuûa Hoäi ngöôøi Vieät kieàu taïi Phaùp. Maëc duø raát thaân song cuõng khoâng daùm ñaù ñoäng gì ñeán 40 naêm laøm Phoù toång roài Toång thö kyù Ñaûng XHVN cuûa toâi. Moät soá baïn thaân coù ñeà nghò toâi nhaéc laïi trong dòp naøy, nhöng yù kieán maø toâi ñaõ phaùt bieåu ôû Maët traän vaø Quoác hoäi maø khoâng ñöôïc chaáp nhaän, toâi khoâng muoán nhaéc laïi chuyeän cuû, chæ ñeà nghò Ñaûng ñaõ nhaän thaáy sai thì phaûi söûa. Neáu Ñaûng tieáp tuïc ñoái xöû vôùi anh Nguyeãn Khaéc Vieän, anh Phan Huyønh Dieäu nhö hieän nay thì seõ khoâng ñöôïc loøng tin trong nöôùc cuõng nhö trí thöùc Vieät kieàu ôû ngoaøi nöôùc. Trí thöùc VN khao khaùt ñoäc laäp töï do, daân chuû, khoâng theå baèng loøng vôùi cheá ñoä chöa coù töï do baùo chí – ngoân luaän nhö hieän nay. Xin Ñaûng saùng suoát hôn caùc ñaûng khaùc phaûi thay cheá ñoä « Ñaûng trò » baèng cheá ñoä « ñöùc trò ». Xin…kính chaøo. Coøn toâi ñang ñi chôï. Coù ngöôøi keø toâi vaø hoûi : « Anh coù caùi naøy chöa ? » Toâi hoûi : Caùi gì ñaâu vaäy ? Böôùc vaøo cuoäc khaùng chieán môùi Nguyeãn Khaéc Vieän 6-1993 Laøm gì ñaây ? Xin daønh cho caùc baïn treû hôn giaûi ñaùp caâu hoûi noùng boûng aáy moät caùch thieát thöïc. ÔÛ tuoåi 80 toâi chæ töï hoûi : Noùi gì ñaây ? Noùi laøm sao cho ngöôøi naøy khoâng oaùn traùch, keû kia khoâng mæa mai.


179

Khoâng ñaâu, toâi khoâng baùm laáy kieåu cuoàng tín choáng tö baûn, toâi khoâng keâu goïi noåi loaïn, cuõng chaúng heà mong öôùc trôû laïi vôùi nhöõng caùch laøm aên ñaõ töøng ñöa chuùng ta ñeán gaàn bôø vöïc thaúm, chuõng chaúng heà chia seû nieàm laïc quan ñöôïc chæ ñònh cuûa beân naøy, hay chuû nghóa hö voâ cay cuù cuûa beân kia. Toâi chæ noùi : Tö baûn, hoaøn toaøn ñoàng yù. Môû ñöôøng cho tö baûn trong nöôùc phaùt trieån, môû cöûa cho tö baûn nöôùc ngoaøi vaøo, ñoàng yù. Toâi chæ keâu goïi : Deø chöøng. Baûn chaát tö baûn laø man rôï. Caùi ñaàu taøu tö baûn seõ keùo nöôùc ta tieán leân, khoâng cho pheùp ai nguû gaø nguû gaät, seõ lay chuyeån bao nhieâu ngoâi thöù. Toát thoâi. Nhöng deø chöøng ! Baåm tính man rôï, tö baûn seõ boùc loät ai cuùi ñaàu cho hoï boùc loät, ñaøn aùp, gieát haïi ai caûn trôû vieäc laøm aên cuûa hoï, seõ mua chuoäc tham quan oâ laïi, löøa bòp keû ngu daïi. May cho chuùng ta laø tö baûn bao giôø cuõng thöïc teá, thöïc duïng. Hoï khoâng bao giôø cuoàng tín, khoâng bao giôø töû vì ñaïo. Boùc loät, ñaøn aùp, gieát haïi, mua chuoäc, löøa loïc chæ khi naøo laøm ñöôïc. Gaëp ñòch thuû quaù maïnh, hoï nhöôïng boä, möu moâ baøy keo khaùc. Meàm naén, raén buoâng. Phaûi taïo ra moät söùc maïnh laøm ñoái troïng vôùi söùc huøng maïnh cuûa tö baûn. Tröôùc kia chuùng ta ñaõ döïng neân moät Maët traän daân toäc nhaân daân, quoác teá roäng lôùn choáng ñeá quoác ngoaïi xaâm. Chuùng ta ñaõ tieán haønh maáy cuoäc khaùng chieán tröôøng kyø nhieàu maët. Ñeå choáng laïi tö baûn man rôï, khoâng ñeå noù taùc oai taùc quaùi, nay phaûi döïng neân moät Maët traän cuõng daân toäc, nhaân daân quoác teá coøn roäng hôn, tieán haønh moät cuoäc khaùng chieán môùi, laâu daøi hôn, ña daïng hôn, môùi mong haïn cheá ñöôïc tham nhuõng, baûo veä ñöôïc moâi tröôøng, giaûm nheï baát coâng xaõ hoäi, phaân hoùa giaøu ngheøo, giöõ gìn ñöôïc thuaàn phong myõ tuïc, phaùt huy tình ngöôøi, toân troïng quyeàn phuï nöõ treû em, caùc nhoùm thieåu soá. Moät cuoäc khaùng chieán nhieàu maët vôùi baùo chí, ti vi, saùch vôû, phim aûnh, thaønh laäp ñuû thöù hoäi ñoaøn, ñình coâng bieåu tình, vôùi laù phieáu baàu cöû, phaùt trieån khoa hoïc nhaân vaên. Khoâng boû soùt ngaùch naøo. Trong nöôùc, ngoaøi nöôùc, ñöùng ôû baát kyø vò trí naøo cuõng coù theå tham gia. Chæ coù khaùc laø khaùng chieán laàn naøy, chuùng ta khoâng caàn ñeán suùng ñaïn. Vaø laàn naøy Marx cuõng laø thaày daãn ñöôøng vôùi caâu : « Moät tö töôûng ñöôïc thaâmnhaäp ñaïi chuùng bieán thaønh moät löïc löôïng vaät chaát ». Chuùng ta seõ laøm cho nhöõng tö töôûng daân chuû, coâng baèng xaõ hoäi, tinh thaàn quoác teá, tình nghóa giöõa ngöôøi vaø ngöôøi thaâm nhaäp vaøo ñaïi chuùng. Kyõ thuaät hieän ñaïi trao cho chuùng ta ñaày ñuû phöông tieän laøm vieäc naøy, bieán tö baûn man rôï thaønh tö baûn vaên minh. Haõy cuøng nhau böôùc vaøo cuoäc khaùng chieán môùi. Moät toå chöùc laø caáu truùc cuûa nhieàu maâu thuaãn. Ñeå traû lôøi, Nguyeãn Khaéc Vieän. Ta laáy Caâu laïc boä nhöõng ngöôøi khaùnh chieán cuõ, ñeå böôùc vaøo « cuoäc khaùng chieán môùi » ñaây. Vaøo thaùng baûy naêm 1983 (laøm toâi nhôù ñeán 14 Juillet…) Anh Nguyeãn Hoä (ñaõ laøm ñeán gì thì anh seõ noùi sau) Baây giôø chæneân bieát anh ñöùng ñaàu nhieàu vò CM laõo thaønh laøm ñôn xin laäp « Hoäi truyeàn thoáng khaùng chieán TP. HCM ». Anh ñaõ nhôø UBMTTQ « ñôõ ñaàu ñeå xin pheùp ». UBMT ñaõ bieát luaät röøng laø muoán ñöôïc « pheùp nöôùc » thì tröôùc tieân phaûi ñöôïc « pheùp Ñaûng » beøn laøm tôø trình Thaønh uûy.


180

Vaø Bí thö Thaønh uûy, oâng Nguyeãn vaên Linh coù pheâ vaøo goùc döôùi cuûa tôø trình : « Toâi raát ñoàng yù cho thaønh laäp, caøng sôùm caøng toát Hoäi Truyeàn thoáng khaùng

chieán TP.HCM Ñeà nghò thöôøng tröïc UBND ra quyeát ñònh » TP. Hoà Chí Minh 21-7-83 Nguyeån Vaên Linh Bí thö Thaønh uûy.

Vaäy chöù maø Phan vaên Khaûi, chuû tòch uûy ban khoâng daùm cho pheùp. Thaày beøn ñoå boùng, oâng beøn gôûi caùc giaáy tôø caàn xeùt cho Ban daân vaän thaønh uûy, tham möu cuûa Ñaûng veà caùc vaán ñeà quaàn chuùng. ÔÛ ñaây khoâng phaûi oâng maø baø Nguyeãn Thò Thanh, uûy vieân thöôøng vuï thaønh uûy, tröôûng ban daân vaän thaønh uûy (chöùc naøo chöùc naáy to nhö coái ñaù) khoâng daùm coù yù kieán. Baø chuyeãn giaáy tôø cho Mai Chí Thoï, cuõng laø oâng nöõa, vì laø uûy vieân trung öông Ñaûng, phoù bí thö thaønh uûy vaø Pham Minh Taùnh, cöù laø heát oâng laïi ñeán oâng, uûy vieân trung öông, phoù bí thö thaønh uûy, oâm tröôûng ban toå chöùc. Oâng noäi, oâng ngoaïi nhìn nhau roài gôûi hoà sô qua ban bí thö trung öông ÑCSVN ôû Haø Noäi. Maáy oâng phaät trong trung öông beøn kính daâng leân Leâ Ñöùc Thoï. Moät naêm… Xin laäp laïi « moät naêm », ñaõ ñeå ra nghieân cöùu vaø tham khaûo yù kieán. Saùu Buùa chæ ñaïo cho toâi tôù, ra quyeát ñònh. Quyeát ñònh aáy soá 60, ñeà ngaøy 16-5-1986 (ngöôøi vieát baùo quen caën keõ, chöù nhöõng soá ngaøy naøy khoâng coù gì ñaùng nhôù, coù ñaùng chuù yù, thì ñôn xin laø ngaøy Quoác khaùnh nöôùc Phaùp, coøn ngaøy pheâ thì ba naêm sau, gaàn ngaøy sinh nhaät oâng Cuï Hoà. Ta trôû laïi vôùi Leâ Ñöùc Thoï. Oâng Leâ Ñöùc Thoï môùi gaät ñaàu. Caâu laïc boä nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ Vaø cho noù ñöôïc coù Ñieàu leä ñôn giaûn nhö vaày : « CLBNNKCC TP.HCM laø toå chöùc töï nguyeän cuûa nhöõng coâng daân ñaõ tham gia hai cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ tröôùv ñaây, goïi taét laø caâu laïc boä nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ cuûa TP.HCM. CLBNNKCC cuûa TP.HCM ñaët truï sôû taïi TP.HCM coù con daáu rieâng vaø taøi khoaûn rieâng döôùi söï baûo trôï tröïc tieáp cuûa UBMTTQVN TP.HCM, bao goàm caùc toå chöùc, caùc cô sôû CM, nhöõng coâng daân ñaõ tham gia hai cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ ôû TP.HCM hoaëc coâng daân ôû ñòa phöông khaùc (taïi chöùc vaø höu trí) chuyeån veà thaønh phoá coâng taùc, sinh soáng, nhöõng ñoàng chí trong khaùng chieán ôû nöôùc ngoaøi ». Chöa hay. Ta xem Muïc ñích vaø Nhieäm vuï ñöôïc aùp ñaët cho noù thì môùi khoaùi. Muïc ñích vaø Nhieäm vuï cuûa CLBNNKCC : (raùng ñoïc kyõ nha, baïn) 1- Ra söùc taäp hoïp, ñoaøn keát roäng raõi nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ choáng hai ñeá quoác

Phaùp vaø Myõ nhaèm phaùt huy truyeàn thoáng khaùng chieán choáng ngoaïi xaâm, giöõ vuõng yù chí kieân cöôøng baát khuaát tröôùc moïi loaïi keû thuø, naâng cao yù thöùc toå chöùc kyû luaät, phaåm chaát ñaïp ñöùc CM, loøng yeâu nöôùc yeâu CNXH, yeâu ñoàng baøo ñoàng ñoäi. Ñoäng vieân giuùp ñôõ laãn nhau phaùt huy trí tueä, naêng löïc ñoùng goùp tích cöïc vaøo caùc phong traøo vaø haønh ñoäng CM ñeå thöïc hieän moïi nhieäm vuï, moïi chuû tröông chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc noùi chung vaø Thaønh phoá noùi rieâng.


181

Toâi ñaõ xin baïn coá gaéng ñoïc maø ! 2- Söu taäp, khai thaùc, giöõ gìn voán quí vaø tích kyû vaät vaø con ngöôøi trong hai cuoäc khaùng

chieán : giôùi thieäu öï hoaït ñoäng cuûa caùc toå chöùc, caùc cô sôû CM, nhöõng ngöôøi coù coâng vôùi CM baèng nhöõng hình thöùc sinh ñoäng nhö sinh hoaït vaên hoùa vaên ngheä, thôøi söï, saùng taùc, xuaát baûn taùc phaåm vaên hoïc…khoâng nhöõng chæ oài döôõng yù chí CM cho Hoäi vieän CLB maø coøn goùp phaàn xaây döïng cho theá heä thanh nieân cuûa TP trôû thaønh con ngöôøi môùi XHCN.

Ñoïc laïi tôø trình xin pheùp thaønh laäp « Hoäi truyeàn thoáng khaùng chieán TP.HCM » Noù thì noùi nhieäm vuï cuûa Hoäi nhö vaày : - Ñoaøn keát, taäp hôïp nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ…ñoäng vieân, giöõ vöõng vaø phaùt huy

truyeàn thoáng khaùng chieán. - Ñoäng vieân nhau phaùt huy trí tueä, naêng löïc goùp phaàn xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác

XHCN.. - Giuùp ñôõ nhau trong cuoäc soáng tinh thaàn vaø vaät chaát. - Bieân taäp giôùi thieäu caùc söû lieäu CM, nhöõng taám göông anh huøng CM baèng caùc hình

thöùc sinh ñoäng thích hôïp ñeå giôùi thieäu cho theá heä thanh nieân noi göông keá tuïc vaø phaùt huy truyeàn thoáng CM.

Lònh truyeàn cuûa Leâ Ñöùc thoï veà nhieäm vuï cuûa « hoäi » naøy ñöôïc söûa ra laø « caâu laïc boä » laø nhaán maïnh nghóa vuï vôùi Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø CNXH. Queân ñieàu ñoù laø phaïm toäi toå toâng. Vaø theo toâi hieàu Kinh thaùnh, toå tieân ta aên traùi caám, laøm cho chuùng ta thaønh ngöôøi vôùi yù nghóa nhaân vaên : toâi seõ haønh ñoäng coù luaân thöôøng, neân toâi coù töï do. Ñaõ heát choái caõi roài : Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ gaây tai haïi toäi aùc cho mieàn Baéc nhö vaäy, roài laïi gaây tai haïi vaø toäi aùc naëng neà hôn nöõa cho mieàn Nam. Vaäy thöû hoûi nhöõng ngöôøi khaùng chieán, laø nhöõng ngöôøi 60 naêm coù, 50 naêm coù, ba boán möôi naêm coù, ñaõ ñaáu tranh cho nöôùc nhaø Ñoäc laäp, con ngöôøi ñöôïc Bình ñaûng, Töï do, maø xaùc laäp yù thöùc coâng daân, luaân thöôøng cuûa con ngöôøi, hoï ñoaøn tuï laïi, baát keå laø Hoäi hay Caâu laïc boä hoï seõ noùi vôùi nhau caùi gì ? Thöû nghó hoï coøn noùi vôùi nhau caùi gì khaùc hôn laø : « chuùng ta seõ noùi vôùi Ñaûng vaø Nhaø nöôùc raèng caùc anh baäy quaù roài, haõy cho pheùp moïi ngöôøi coù lyù trí vaø thaønh taâm, hoï noùi cho nghe maø söûa ». Oâng Khaûi, baø Thanh laøm vaäy toâi cho laø phaûi vì hoï laø nhöõng tay thaïo ñôøi. Hoï ñaõ soáng trong lòch söû maø Coâng ñoaøn Ñoaøn keát, Caâu laïc boä Petofi laø nôi giaän döõ cuûa daân ñöôïc ñeû ra… Hoï sôï…, Khoâng thaáy sao ? Moät luõ cöôøng haøo môùi ñang mong « caùi ñaùm giaø höu trí naøy coù cheát heát…chôù cheát maø coøn thì chaúng eâm ñaâu ! ». Vaäy maø cho hoï laäp hoäi maø laïi hoäi nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ nöõa…thì giôøi ôi! Cöùu con ! Coøn toâi thì toâi cheâ. ÔÛ nöôùc ta, veà kinh teá thì coù chöû quoác doanh, veà chính trò coù chöõ nhaân daân. Ban ñaàu toâi gôùm caùc hoäi nhaân daân naøy laém. Caùi hoäi maø coù hoâò vieân danh döï : 1- Nguyeãn Vaên Linh, Bí thö thaønh uûy, tp.HCM.


182

2- Voõ Vaên Kieät, Phoù chuû tòch Hoäi ñoàng boä tröôûng. 3- Nguyeãn Höõu Thoï, Chuû tòch Quoác hoäi CHXHCNVN. 4- Huyønh Taàn Phaùt, Phoù chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng. Toâi xin noùi raèng ñöa caùc baøi vò aáy ra chæ laøm cho ngöôøi ta noùi caùi hoäi aáy laø « hoäi nhaân daân », laø hoäi coâng cuï maø thoâi. Caùc baïn chaéc coù nhieàu anh cho pheùp toâi ngaïo maïn. Vì toâi ñaõ töøng « laøm löôn neân chòu laám ñaàu » vôùi moät Caâu laïc boä (maø moät toå chöùc thaønh uûy baûo trôï). Ngöôøi « phaùp nhaân » laõnh ñaïo caâu laïc boä ñoù giao cho toâi ñieàu khieån dieãn ñaøi. Toâi ñaõ chuû trì maáy tjaùng lieàn cuoäc hoïp baøn veà vaán ñeà :Trong tình hình hieän nay, coù theå caûi thieän sinh hoaït cuûa giai caáp coângnhaân Tp.HCM khoâng ? Vaøo hoïp, toâi boá trí, ai noùi : « ñöôïc » thì ngoài phía naøy, ai noùi:« khoâng ñöôïc » thì ngoài phía ñoái dieän. Keát quaø : moät soá noùi « ñöôïc » vaø moät soá noùi « khoâng ». Nhìn beà ngoaøi, anh cho laø khoâng nhöùt trí ! Anh haõy nghe hai phía noùi : - Toâi cho laø « ñöôïc » neáu laøm nhö vaày, nhö vaày. - Toâi laø khoâng ñöôïc vì söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc khoâng thi haønh caí naøy, caùi

naøy. - Coù phaûi laø hai beân raát nhöùt trí khoâng ? Nhöùt trí laø : söï laûnh ñaïo doát naùt. Buoåi toång keát thaûo luaän, Voõ Vaên Kieät vaø Nguyeãn Hoä vôùi tö caùch Chuû tòch Lieân hieäp Coâng ñoaøn Tp.HCM ñeán döï. Nguyeãn Hoä cuõng muoán ruùt kinh nghieäm « laøm » Caâu laïc boä. Maø ñoù coi nhö caùi ngheà quan tay cuûa toâi. Coù buoåi toái nhôø danh ca Hoàng Vaân ñoïc « Bình Ngoâ ñaïi caùo » ñeå gioå Nguyeãn Traõi. Toâi ñeán taän nhaø phaân ba ñoaïn cuûa baøi vaên vaø höôùng daãn coâ ñoïc vôùi ba gioïng Nam Trung Baéc. Toâi laáy gioïng Nam maø ñoïc ñoaïn ñaàu ñeà trao ñoåi vôùi coâ veà « truyeàn caûm » : Thay trôøi laøm vieäc Hoaøng thöôïng daïy raèng Vieäc nhaân nghóa coát ôû yeân daân Quaân ñieàu phaït tröôùc lo tröø baïo Ñaát Ñaïi Vieät ta Non nöôùc bôø coõi coù khaùc Baéc Nam phong tuïc vaãn rieâng Ñeán ngaøy hoïp toâi giôùi thieäu : « Hoâm nay, nöõ ca só Hoàng Vaân ñaõi anh chò em chuùng ta moät cheùn cheø ba maøu ». Toâi laøm oâng baàu, ñaõ baùo tröôùc (ñeå loâi cuoán ngöôøi ñeán nghe). Saép tôùi chuùng ta seõ baøn vaán ñeà : « toå chöùc söï aên ôû cuûa thaønh phoá Saigon » (urbanisme). Vaø tình hình chính trò hieän nay baét chuùng ta phaûi noùi tôùi « tö töôûng Mao Traïch Ñoâng ». Vaäy xin môøi baø con ñoâng ñaûo ñeán nghe anh Lyù Ban laøm « Na Tra loùc thòt ». (Ñöông tröôøng coù ai ñoù hoûi : sao kyø vaäy ? Toâi noùi : Lyù Ban xöông coát laø ñaát buøn cuûa Raïch Kieán, maø thòt da laø cuûa Mao Traïch Ñoâng, baây giôø phaûi laøm nhö « Na Tra loùc thòt maø traû laïi cho cha laø Lyù Trònh »).


183

Anh lyù Ban ñaõ cöôøi vôùi toâi maø thi coâng chuaån bò. Treân Toå chöùc cuûa thaønh uûy, coù chuù tòch teân laø Höông, oâng naøy ra lònh caám. Toâi khoâng chôi vôùi « Caâu laïc boâ nhaân daân » nhö vaäy, thænh thoaûng coù ñeán cuõng nhö ñeán phoøng chôø maø baïn naøo ñoù ñang naèm chôø ñi vaøo nghóa trang hay loø thieâu. Toâi laáy quy luaät ñoái vôùi gaø maø aùp duïng cho toâi. « Gaø maùi khoâng cho aên no khoâng ñeû ñöôïc ». Toâi xin anh Chín Caàn nuoâi. Aûnh cho aên côm theo cheá ñoä bí thö tænh uûy, toâi vieát « Chôï Ñeäm queâ toâi ». Caùi coâ Kim Haïnh, döôøng nhö nghe theo oâng Kieät ñi xe hôi xuoáng Long An, chôû muøng meàn cuûa toâi, vaø toâi veà Saigon. Nöû chuû nhieäm cuûa baùo Tuoåi Treû môû ra baùo Tuoåi Treû Cöôøi vaø cho toâi laøm moät Hai Cuø Neøo. Ñeå tri aân ngöôøi bieát tôùi mình, toâi vieát baøi ra maét : « Hoäi ôû dô ». Noùi ôû Myõ coù hoäi ôû dô muoán tìm ñaát cuõng phaûi dô ñuùng möïc ñeå caát hoäi quaùn. Nghe vaäy Hai Cuø Neøo môøi noù qua caùi VN naøi taïi Saigon, coù væa heø tröôùc beán xe mieàn Taây, thaät laø dô ñuùng nghóa, maø möôùn ñaát aáy… Noùi chôi chôi vaäy, maø hoâm sau laõnh ñaïo beán xe huy ñoäng nhaân vieân keû choåi chaø, ngöôøi thuøng nöôùc ñi ñính chính baøi soá 1 cuûa Tuoåi Treû Cöôøi. Kim Haïnh traû löông « cho » Chuù Baûy 3000 ñoàng thaùng coù moät böûa côm tröa (löông cao so vôùi côm 30 ñoàng thaùng). Toâi laøm Hai Cuø Neøo ñuùng moät naêm, 12 soá baùo coù baïn giaø toû loøng buoàn vôùi toâi, sao laïi ñi vieát nhö vaäy. Toâi laø ngöôøi coù lyù trí vaø coù töï do. Toâi khoâng vieát nöõa cho thaønh uûy laâu laâu laïi ñaàn coâ Kim Haïnh, vaø coøn laøm cho coâ cheát chìm trong cuoäc baàu cöû Hoäi ñoàng nhaân daân. Tôùi 1985 toâi khoâng laøm nhaân vieân cuûa Tuoåi Treû Cöôøi nöõa. Caâu laïc boä NHÖÕNG NGÖÔØI KHAÙNG CHIEÁN CUÕ. Toâi lang thang nhìn xuoáng gieáng xöa. Xin nhaéc laïi ngaøy Thaàn Leâ Ñöùc Thoï pheâ chuaån pheùp thaønh laäp, söû Hoäi…ra, « Caâu laïc boä khaùng chieán cuõ » laø vaøo 1986 ngaøy 16 thaùng 5. Toâi cho raèng chaáp nhaän CLB..laø moät toå chöùc chính trò xaõ hoäi coù nhieäm vuï : « Taäp hoïp, ñoaøn keát roäng raõi nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ…phaùt huy trí tueä, naêng löïc ñoùng goùp tích cöïc vaøo caùc phong traøo CM ñeå thöïc hieän moïi nhieäm vuï cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ». laø laáy caùi gì ñoù, nhoû quaù vaø moûng manh quaù ñeå uùp caû maáy vaïn ngöôøi coù yù thöùc coâng daân thì sôùm hay muoän thì caùi uùp aáy cuõng laät ngöûa maø thoâi. Maø toâi vöøa nhaéc laïi naêm 1986 laø vôùi lyù do : trong naêm ñoù caùi goïi laø « ñaïi hoäi VI » noù keâu goïi caû nöôùc ñi vaøo Ñoåi Môùi taïo ñieàu kieän cho caùi phaûi laät ngöûa, noù laät ngöûa. Ban thöôøng tröïc cuûa CLB…töùc thì thay ñoåi phöông thöùc hoaït ñoäng ñeå laøm soáng daäy, khoâi phuïc yù thöùc coâng daân cho caùn boä, cho ñoàng baøo, bieán truyeàn thoáng kieân trung, duõng caûm saùng taïo trong maáy thôøi kyø khaùng chieán choáng ngoaïi xaâm thaønh söùc maïnh cuûa löông taâm ñaáu tranh cho caùi MÔÙI, caùi TIEÁN BOÄ… Bieán truyeàn thoáng trí duõng, baát khuaát trong thôøi kyø khaùng chieán choángngoaïi xaâm thaønh söùc maïnh tieán coâng kieân ñònh vaøo boïn tham nhuõng quan lieâu, baûo thuû trong Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñeà giaûi thoaùt cho ñoàng baøo khoûi kìm keïp cuûa cöôøng haøo aùc baù môùi.


184

Ngaøy 3-4-1988, Ban thöôøng tröïc CLB…quyeát ñònh thaønh laäp ban Tö vaán Chính trò, do ban thöôøng tröïc CLB… ñaûm nhieäm. Vaø chuû nhieäm laø Nguyeãn Hoä ñöùng ñaàu. (trong saùch coù aûnh Chuû nhieän Nguyeãn Hoä ñang phaùt theû hoäi veän cho anh Ba Höôûng) Toâi tin vaøo « vai troø cuûa caù nhaân trong lòch söû ». Toâi ñang ñöùng ngoaøi maø xem laõnh tuï, qua moät baøi phoùng söï töïa laø Löông tri vaø trung thöïc cuûa PV. « Ñaïi hoäi Coâng ñoaøn VN laàn thöù VI- ñaïi hoäi ñaáu tranh ñoåi môùi- dieãn ra taïi Hanoi töø 17 ñeán 20-10-1988 ñaõ thaønh coâng vaø beá maïc. Taïi Ñaïi hoäi naøy, ñoàng chí nguyeân Phoù chuû tòch Toång Coâng ñoaøn VN, caùn boä nghæ höu ; vôùi tö caùch ñaïi bieåu ñaïi hoäi ñaõ phaùt bieåu yù kieán, noäi dung nhö sau : Sau chieán thaéng muøa xuaân 1975 (30-4) giaûi phoùng hoaøn toaøn mieàn Nam thoáng nhöùt ñaát nöôùc, caû nöôùc ñi vaøo giai ñoaïn CM môùi « XHCN ». Töø ñoù trong caùc vaên kieän cuûa VN ta ñeà : Coâng hoaø XHCNVN. Ñoäc laäp-töï do-haïnh phuùc Nhöng sau 13 naêm xaây döïng nöôùc ta hieän nay chöa phaûi laø nöôùc XHCN vì noù ñöôïc xeáp haïng laø nöôùc ngheøo naøn laïc haäu treân theá giôùi, vaø coønlaâu môùi coù CNXH. Chuùng ta coù ñoäc laäp thöïc söï, nhöng khoâng coù töï do haïnh phuùc. Tình hình noâng daân nhieàu tænh lieân tuïc bieåu tình, ñaáu tranh coáng boïn cöôøng haøo aùc baù môùi aùp böùc hoï, cöôùp ruoäng ñaát, ñaùnh ñaäp hoï vaø naïn ñoùi xaûy ra raát nghieâm troïng, thaäm chí coù ngöôùi cheát ñoùi, ñaõ xaùc minh ñieàu ñoù. Cuøng vôùi thôøi gian noùi treân, ôû Ñoâng Nam chaâu AÙ laïi xuaát hieän boán con roàng huøng maïnh veà kinh teá, ñôøi soáng : Thaùi Lan, Nam Trieàu Tieân, Singapore, Ñaøi loan. Baèng söùc maïnh kinh teá cuûa mình Nam Trieàu Tieân ñaõ toå chöùc thaønh coâng Olympic Seoul, ñoù chính laø söï phaùt trieån cao veà kinh teá, ñôøi soáng, khoa hoïc kyõ thuaät vaø naêng löïc, trình ñoä toå chöùc. Aên ñoùi nhö chuùng ta VN thí khoâng theå coù Olympic ñöôïc. Coøn laâu laém môùi ñeán löôït mình. Moät daân toäc anh huøng, thoâng minh saùng taïo, caàn cuø nhö daân toäc VN, suoát 40 naêm chieán ñaáu ñaày hy sinh gian khoå, ñaùnh baïi taát caû caùc keû thuø xaâm löôïc, hung haõn maïnh nhaát theá giôùi : phaùt xít Nhöït, ñeá quoác Phaùp, xaâm löôïc Myõ, giaønh ñoäc laäp töï do, thoáng nhöùt cho Toå quoác, ñöôïc loaøi ngöôøi kính troïng, laïi khoâng theå xaây döïng cho mình thaønh con roàng huøng maïnh veà kinh teá ñôøi soáng, con roàng phoàn vinh haïnh phuùc ôû Ñoâng Nam chaâu AÙ hay sao? Thaät ñaùng buoàn tuûi hoå theïn, Nhöng taïi sao nhö vaäy ? Caàn moå xeû ñeán nôi ñeán choán. Ñaûng thieát laäp neàn chuyeân chính voâ saûn laø nhaèm phuïc vuï lôïi ích cho giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng, ñem laïi ñôøi soáng haïnh phuùccho hoï. Theá nhöng chuyeân chính voâ saûn laïi lieân tuïc taán coâng vaøo giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng chaân tay vaø trí oùc baèng nhöõng « cuù ñaùnh knock-out » nhö ñoåi tieàn, thöïc hieän giaù-löông-tieàn, cho ra giaáy baïc 100,200,1000,2000,5000, giaù caû caùc thöù cöù taêng voït maõi, giaù thueá haønh hoùa, thueá xuaát nhaäp khaåu,, naøo 3 thaùng khoâng phaùt löông, 3 thaùng khoâng caáp gaïo, löông thaùng chæ soáng ñöôïc 5-7 ngaøy cho moät ngöôøi, cheá ñoä tieàn löông töø naêm 1960-1961 ñeán nay vaãn khoâng thay ñoåi. ÔÛ nöôùc ngöôøita giaù caû chæ taêng töø 7-10% thì thuû töôùc phaûi bò caùch chöùc. Coøn ôû ta khoâng nhöõng khoâng bò caùch chöùc maø coøn thaêng chöùc nöõa laø khaùc. Taïi sao Chuyeân chính voâ saûn laïi gaây ra haäu quaû nghieâm troïng nhö vaäy cho ngöôøi lao ñoäng ? Thaät laø khoù hieåu. Chuùng ta thöôøng pheâ phaùn giai caáp coângnhaân tha hoùa nhöng queân raèng chính Ñaûng vaø Nhaø nöôùc voâ saûn cuûa ta ñaõ laøm tha hoùa coâng nhaân, coâng nhaân phaûi boû nhaø maùy ñi buoân,


185

ñaïp xích loâ, baùn veù soá, söûa xe ñaïp, laøm ruoäng laøm raãy, laøm möôùn… Suoát moät quaù trình raát daøi, Nhaø nöôùc ñaõ thi haønh moät chính saùch tieàn löông toài teä, khoâng ñaûm baûo cuoäc soáng toái thieåu cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï, khoâng theå hieän ñöôïc coâng baèng xaõ hoäi, khoâng khuyeán khích lao ñoäng saûn xuaát. Nhöng coâng nhaân lao ñoäng vaø gia ñình hoï phaûi soáng haøng ngaøy, phaûi aên neân phaûi tính toaøn, xoay sôû cho cuoäc soáng baûn thaân, chöù khoâng theå khaùc ñöôïc. Ñoàng löông cheát ñoùi thì khoâng theå giöõ hoï ôû xí nghieäp ñuôïc, maø ñaåy hoï ra khoûi xí nghieäp ñeå tìm cuoäc soáng. Nguyeân nhaân cuûa tha hoùa laø nhö vaäy. Trong CM daân toäc daân chuû, noâng daân laø quaân chuû löïc ñaõ goùp phaàn quyeát ñònh cho thaéng lôïi cuûa söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc. Ngaøy xöa ngöôøi CS luoân ñi ñaàu trong caùc cuoäc bieåu tình cuûa ñoàng baøo noâng daân ñaáu tranh vì lôïi ích soáng coøn cuûa hoï. Ngaøy nay trong ñieàu kieän Ñaûng quyeàn-chaân chính voâ saûn-ñoàng baøo noâng daân phaûi ñöùng leân ñaáu tranh ñeà töï baûo veä lôïi ích cuûa mình veà ruoäng ñaát, daân chuû choáng aùp böùc, choáng ñaùnh ñaäp, traû thuø thì cuõng coù ngöôøi CS laõnh ñaïo trong haøng nguõ bieåu tình cuûahoï nöõa. Roõ raøng khi caàm quyeàn, Ñaûng ñaõ xa rôøi quaàn chuùng, xa rôøi giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng, xa rôøi coäi nguoàn goác reå cuûa mình. Do ñoù Ñaûng khoâng coøn choå döïa, söùc maïnh ñeå thöïc hieän thaéng lôïi söï nghieäp CM cao caû cuûa mình : CNXH vaø CNCS. Ñeå khaéc phuïc sai laàm cô baûn naøy, Ñaûng phaûi thaät söï caàu thò vaø vôùi tinh thaàn Boân-seâ-vích caàn nhanh choùng trôû veà coäi nguoàn, goác reå cuûa mình : giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng. Ngoaøi nhöõng vaán ñeà neâu treân, toâi coù caûm giaùc döôøng nhö Ñaûng ta sôï daân chuû hoùa vaø coâng khai hoùa thì phaûi ! Theo toâi chaúng nhöõng Ñaûng khoâng neân sôï maø coøn, baèng tinh thaàn töï nguyeän, töï giaùc raát cao cuûa mình, phaùt ñoäng maïnh meõ daân chuû hoùa vaø coâng khai hoùa trong caû nöôùc tuø ñoù thu huùt haøng trieäu ngöôøi vaøo cuoäc ñaáu tranh ñoåi môùi, chöùng minh quyeát taâm haønh ñoäng ñoåi môùi thaät söï cuûa Ñaûng môùi taïo ñieàu kieän vöõng chaéc ñeå ñöa nöôùc ta thoaùt khoûi tình traïng trì treä, ngheøo naøn laïc haäu keùo daøi ». Toâi chöa chòu laøm hoäi vieân cuûa CLB… vì toâi thaáy trong noài canh aáy coù saâu, saâu roïm nöõa caø ! Toâi ñang theo doõi maø baèng loøng giôùi thieäu Nguyeãn Hoä baèng baøi phoùng söï vöøa roài laø coâng nhaän anh ñaâu coù ñi laøm cho CLB « cuûa anh » bieán thaønh phoøng « Vaõng sanh » nhö ôû caùc chuøa. Toâi thaáy anh Nguyeãn Hoä coù yù ñònh roõ raøng CHO RA MOÄT TÔØ BAÙO Soáng baèng thöùc aên cuûa Caùc cuoäc mít-tinh : cuûa caùc khoái thaønh vieän cuûa CLB nhö : Cöïu chính trò phaïm ; Nhöõng nhaø baùo mang bò xuoáng ñöôøng thôøi Myõ-Thieäu ; Nhöõng thaày giaùo xöa ñaõ laøm truyeàn baù Quoác ngöõ ;…v…v… Hoï ñang oâm ñaàu nhôù laïi vaø vieát ra. Theo caùi luaät röøng thì CLB chæ ñöôïc pheùp « coù » moät tôø thoâng tin.


186

Nhöng Nguyeãn Hoä ñòng baét ñaàu cho ra ba soá ñaëc san. Hai soá tröôùc : CM thaùng Taùm ôû Saigon vaø Nam Boä khaùng chieán. Ñoäc giaû Saøi thaønh cheâ. Baùo eá. Nguyeãn Hoä coát caùch laø coâng nhaân neân chaân thaønh keâu giuùp söùc. Gì thì chöa bieát, chöù ruû toâi laøm baùo ? - Daï coù toâi. Toâi tham gia vaøo CLB baèng vieá ba baøi cho ñaëc san kyû nieäm ba ngaøy leã lôùn : 19-12, 20-12, 22-12. Vaø toâi ñaõ vieát baøi Ngöôøi ñoïc ñaõ moøn hôi (döôùi daïng vieát thô…) Kính gôûi anh Nguyeãn Hoä Anh Naêm thaân meán, Hoâm kia anh coù bieåu toâi laøm tôø thoâng tin. Ñoàng yù ! Toâi coù xin anh, ñeà nghò coäng taùc vieân vieá baøi cho ngaén. Nhö vaày : Ñaûng ta ngaøy xöa gaëp vaán ñeà khoù khaên lieàn hoïp « Dieân Hoàng ». Nhö trong Ñaïi hoäi II Hoà Chuû tòch ñaõ cho hai möôi ba caùn boä hoïp rieâng baøn veà ruoäng ñaát trong khaùng chieán. Toâi ñöôïc döï. Khi caûi caùch ruoäng ñaát phaïm toäi, Hoà Chuû tòch cho môøi caùn boä hoïp. Anh Giaøu coù maët. Tôùi ngaøy nay toâi coøn traân troïng giöõ giaáy môøi toâi. Roài khi Ngoâ Ñình Dieäm khoâng thi haønh « môû cuoäc hieäp thöông ». Hoà Chuû tòch cuõng cho môøi caùn boä mieàn Nam ñeán hoïp taïi nhaø soá 6 ñöôøng Hoaøng Dieäu. Ñoàng chí Voõ Nguyeân Giaùp chuû trì. Toâi ñöôïc döï vaø phaùt bieåu yù kieán noåi nhöùt : Tình hình ñaát nöôùc chia hai, moãi mieàn coù nhieäm vuï chieán löôïc. Vaäy neân toå chöùc hai Ñaûng (goïi laø) vaø hai Maët traän. Tan hoïp ñoàng chí Voõ Nguyeân Giaùp oâm toâi. Nay ngaøy kyû nieäm Maët traän daân toäc giaûi phoùng mieàn Nam toâi nhaéc nhôû. Nhaéc nhôû chæ laø coù luoáng tieác. Phaûi chi thoáng nhaát ñaát nöôùc caáp kyø ñöôïc ñem ra baøn roäng raõi. Hôõi oâi ! Ta bieát ñaát nöôùc ta coù ba laàn thoáng nhöùt : cuûa Nguyeãn Hueä, Gia Long vaø Tröôøng Chinh. Toâi coù yù khuyeân ñöøng voäi. Nhöng khoâng cô hoäi ñeå noùi ra. Chæ bieát keâu trôøi. Vaø ngaøy nay khoâng keâu nöõa, vì trôøi cao tai daøy. Anh ñeám coi, 300 chöõ, noùi tình toâi nhôù laù côø xanh ñoû vaø thöông caùi mieàn Nam mình. Kính anh. Nguyeãn vaên Traán. Baøi nay ñöôõc khen nhö Hoäi ôû dô. Noù goùp phaàn gaây tai naïn, maø baïn seõ thaáy ñaây chaêng ? Caâu laïc boä Coäng hoøa Xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam Nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ Ñoäc laäp- töï do - haïnh phuùc Thaønh phoá Hoà Chí Minh


187

Kính gôûi : Ñoàng chí Giaùm ñoác Sôû Thoâng Tin Vaên Hoaù Tp. Hoà Chí Minh, Nguyeãn Vaên Toøng. Ñoàng chí Tröôûng ban Tuyeân Huaán Thaønh uûy Tp. Hoà Chí Minh, Döông Ñình Thaûo. Ñoàng kính gôûi : Ñoàng chí Boä röôûng Thoâng Tin, Traàn Hoaøn. Ñoàng chí tröôûng ban Tuyeân Huaàn Trung öông Ñaûng, Traàn Troïng Taân. Thöa caùc anh, Tieáp theo böùc thô ngaøy 21-1-1989 cuûa Thöøoøng tröïc Ban Chuû nhieäm CLB Nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ tp.HCM gôæ Giaùm ñoác Sôû Vaên hoùa vaø Thoâng tin, chuùng toâi vieát tieáp thô naøy ñeå trao ñoåi vôùi caùc anh veà vaán ñeà maø caùc anh ñaõ neâu trong 2 böùc thô ngaøy 31-12-1988 vaø 21-1-1989 cuûa Sôû Vaên hoùa vaø Thoâng tin gôûi CLB Nhöõng Ngöôøi khaùng chieán cuõ thaønh phoá chuùng toâi. Qua 2 böùc thô noùi treân, chuùng toâi nhaän thaáy caùc anh raát quyeát taâm khi haï leänh tòch thu ñöôïc baûn suùp-bo tôø ñaëc san Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán nhaân kyû nieäm ba ngaøy lòch söû daân toäc : 19-12, 20-12, 22-12 ñang chuaån bò ñöa leân maùy in, vaø chaéc chaén caøng thích thuù hôn khi caùc anh bieát raèng tröôùc khoù khaên ñoù, chuùng toâi phaûi chaïy ñoân chaïy ñaùo ñeán tænh Tieàn Giang, Haäu Giang-ngoaøi phaïm vi quyeàn haïn cuûa caùc anh- ñeå nhôø in tôø ñaëc san noùi treân. Taïi Tieàn Giang chuùng toâi cuõng gaëp khoù khaên nhö ôû tp.HCM : Tröôûng ban Tuyeân huaán Tænh uûy Traàn vaên Mai ñaõ haï leänh cho cô sôû khoâng ñöôïc in ñaëc san Truyeàn Thoáng Khaùng Chieùn, maëc duø caùc ñoàng chí phuï traùch nhaø in vaø anh chò em caùn boä, coâng nhaân heát loøng giuùp ñôû (ñang saép chöõ). Do ñoù, chuùng toâi phaûi chaïy ñeán tænh Haäu Giang caàu cöùu. May maén thay ! Taïi ñaây, Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán ñöôïc suï giuùp ñôõ taän tình cuûa caùc ñoàng chí vôùi tinh thaàn saün saøng chaáp nhaän gian truaân, vì caùc ñoàng chí nhaän thöùc raèng : giuùp hay khoâng giuùp Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán tröôùc tình hình khoù khaên noùi treân, laø moät thöû thaùch quan troïng tröôùc ngöôøi CM, CM chaân chính hay khoâng chaân chính. Do vaäy khoâng maáy choác maø Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán ñaõ ñöôïc in xong (16-1-1989) vaø phaùt haønh heát trong 5 ngaøy (16,17,18,19,20 vaø 21-1-1989) vì nhieàu anh chò em ñoäc giaû, ñaûng vieân, caùn boä töø Haø Noäi, Hueá ñeán ñoàng baèng soâng Cuûu Long noùng loøng chôø ñôïi noù vôùi noãi lo aâu. Do ñeán quaù chaäm vaøo luùc 17 giôø ngaøy 21-1-1989, coâng vaên cuûa Sôû VHTT gôæ cho ban chuû nhieäm CLB Nhöõng Ngöôøi Khaùng Chieán cuõ Tp.HCM baûo khoâng ñöôïc phaùt haønh tôø ñaëc san aáy, chuùng toâi khoâng coù caùch naøo ñeå giaûi quyeát theo yù kieán cuûa caùc anh ñöôïc. Thöa caùc anh, Chuùng toâi nhaän thaáy vieäc caùc anh khoâng cho ra baùo Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán vaø khoâng cho phaùt haønh baùo laø hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi Nghò quyeát cuûa ÑH laàn thöù 6 cuûa Ñaûng-Nghò quyeát ñoåi môùi- traùi vôùi « nhöõng keát luaän veà moät soá vaán ñeà tröôùc maét trong coâng taùc tö töôûng hieän nay ; « caàn tieáp tuïc môû roäng hôn nöõa tính daân chuû, tính coâng khai trong sinh hoaït Ñaûng, sinh hoaït caùc ñoaøn theå, caùc cô quan daân cöû, caùc cô quan Nhaø nöôùc, ngoaøi xaõ hoäi vaø treân baùo chí » cuûa Boä Chính trò, traùi vôùi Hieán phaùp nöôùc CHXHCN Vieät Nam veà quyeàn töï do baùo chí, töï do ngoân luaän. Chaéc caùc anh cuõng bieát roõ raèng ñieàu 67 cuûa Hieán phaùp nöôùc CHXHCN Vieät Nam ñaõ qui ñònh : « Coâng daân coù caùc quyeàn töï do ngoân luaän, töï do baùo chí, töï do hoäi hoïp, töï do laäp hoäi, töï do bieåu tình phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa CNXH vaø cuûa nhaân daân », « Nhaø nöôùc taïo ñieàu kieän vaät chaát caàn thieát ñeå coâng daân söû duïng caùc quyeàn ñoù ».


188

Vaäy taïi sao caùc anh laïi ngaên caám khoâng cho ra baùo vaø phaùt haønh baùo, buoäc phaûi xin pheùp neáu muoán ra baùo ? Ñaõ noùi laø töï do baùo chí sao laïi phaûi xin pheùp ? Chuùng toâi raát khoù hieåu veà quan nieäm töï do cuûa caùc anh. Ñaõ xin pheùp thì coøn gì laø töï do. UBMTTQ Tp.HCM d0aõ xin phep1 ra baùo töø 1986 ñeán nay (thaùng 2-1989) treân 3 naêm maø vaãn khoâng ñöôïc quyeàn ra baùo kia maø ! Caùc anh coù thaáy quyeàn töï do baùo chí ñöôïc trònh troïng ghi ôû ñieøu 67 cuûa Hieán phaùp nöôùc CHXHCN Vieät Nam bò vi phaïm, chaø ñaïp ñeán côõ naøo khoâng ? Vaäy xin hoûi caùc anh : vôùi tö caùch ngöôøi coâng daân cuûa nöôùc CHXHCN Vieät Nam, chuùng toâi phaûi choïn löïa caùch naøo ñeå baûo veä vaø thöïc hieän giöõa ñeàu 67 cuûa Hieán phaùp veà töï do baùo chí vaø quyeát ñònh caám ra baùo, caám phaùt haønh baùo (Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán) buoäc phaûi xin pheùp neáu muoán ra baùo cuûa Boä tröôûng thoâng tin ? Quyeát ñòng veà baùo chí cuûa Boä tröôûng thoâng tin coù theå bò phuû ñònh ñieàu 67 cuûa Hieán phaùp veà töï do baùo chí hay ngöôïc laïi ? Giöõa quyeàn löïc cuûa Quoác hoäi – cô quan quyeàn löïc cao nhaát cuûa nöôùc CHXHCN Vieät Nam vôùi quyeàn löïc Boä tröôûng thoâng tin, Tröôûng ban Tuyeân huaán cuûa Ñaûng veà baùo chí thì chuùng toâi (Ngöôøi Khaùng Chieán cuõ) phaûi toân troïng vaø tuaân thuû caùi naøo ? Quyeàn löïc cuûa Quoác hoäi phaûi phuïc tuøng, quyeàn löïc cuûa Boä tröôûng Thoâng tin, Tröôûng ban Tuyeân Huaán cuûa Ñaûng hay ngöôïc laïi ? Quyeàn laøm Hieán phaùp, söûa ñoåi Hieán phaùp vaø quyeàn laøm luaät, söûa ñoåi luaät laø quyeàn cuûa Quoác hoäi hay cuûa Boä tröôûng Thoâng tin, Tröôûng ban Tuyeân huaán cuûa Ñaûng ? Haøng ngaøy treân ñaøi truyeàn hình – coâng cuï cuûa ban Tuyeân huaán Trung öông vaø Boâ Thoâng tin luoân luoân keâu goïi caû nöôùc « Soáng vaø laøm vieäc theo Hieán phaùp vaø Phaùp luaät ». Vaäy CLB Nhöõng Ngöôøi khaùng Chieán cuõ Tp.HCM baûo veä, tuaân thuû, thöïc hieän nghieâm chænh ñieàu 67 cuûa Hieán phaùp veà töï do ngoân luaän, töï do baùo chí laø ngöôøi coù toäi « caàn xem xeùt vaø xöû lyù veà maët Nhaø nöôùc » (ñieän cuûa Ban Tuyeân huaán Trung öông gôûi Ban Tuyeân Huaán caùc tænh thaønh) sao ? Coøn Tröôûng ban Tuyeân huaán Trung öông vaø Boä tröông Thoâng tin laø ngöôøi khoâng tuaân thuû, khoâng thi haønh, thaäm chí tuøy tieän ra quyeát ñònh laøm ngöôïc laïi ñieàu 676 cuûa Hieán phaùp veà töï do ngoân luaän, töï do baùo chí theo quan ñieåm rieâng cuûa mình, coi thöôøng vaø chaø ñaïp Hieán phaùp thì laïi khoâng coù toäi gì sao ? Khoâng caàn xöû lyù veà maët Nhaø nöôùc sao ? Chính vì coi thöôøng Hieán phaùp vaø luaät phaùp maø moät soá ñoàng chí caùn boä laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc khoâng ñeám xæa gì ñeán caùc ñieàu qui ñònh trong Hieán phaùp : « Caùc toå chöùc cuûa Ñaûng hoaït ñoäng trong khuoân khoå Hieán phaùp (ñieàu 4). « Taát caû caùc cô quan Nhaø nöôùc, toå chöùc xaõ hoäi, nhaân vieân Nhaø nöôùc, nhaân vieân caùc toå chöùc xaõ hoäi, vaø moïi coâng daân ñeàu phaûi nghieâm chænh chaáp haønh Hieán phaùp, phaùp luaät (ñieàu 12). Moïi coâng daân ñeàu bình ñaúng tröôùc phaùp luaät (ñieàu 55). « Hieán phaùp nöôùc CHXHCN Vieät Nam laø luaät cô baûn cuûa Nhaø nöôùc, coù hieäu löïc phaùp lyù cao nhaát. Maø vaên baûn phaùp luaät phaûi phuø hôïp vôùi Hieán phaùp (ñieàu 146). « Chæ Quoác hoäi moù7I coù quyeàn söûa ñoåi Hieán phaùp (ñieàu 147). Ñieàu raát khoù hieåu laø trong xaõ hoäi thuoäc ñòa cuõ tröôùc ñaây cuûa xöù Nam kyø (Cochinchine) ngöôøi CS ñaõ döïc vaøo luaät töï do baùo chí cuûa chính quoác (ñeá quoác Phaùp) maø ra baùo l’Avant-garde (Tieàn phong) do ñoàng chí Nguyeãn Vaên Nguyeãn phuï traùch, baùo Le Peuple vaø baùo Daân Chuùng naêm 1938 do ñoàng chí Nguyeãn Vaên Traán phuï traùch maø khoâng xin pheùp, chæ coù tôû khai ñôn giaûn (simple deùclaration)thoâi. Coøn ngaøy nay trong cheá ñoä


189

XHCN – cheá ñoä töï do – maø nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ laïi khoâng ñöôïc quyeàn ra baùo, laøm baùo ñöôïc, maëc duø Hieán phaùp ñaõ qui ñònh caùc quyeàn töï do cuûa coâng daân trong ñoù coù quyeàn töï do baùo chí. Thaät laø kyø quaëc ! Chaéc laø caùc anh khoâng theå naøo queân raèng trong cuoäc chieán ñaáu laâu daøi cuûa daân toäc ta, vì ñoäc laäptöï do cuûa Toå quoác cho ñeán ngaøy toaøn thaéng 30-4-1975, ñaaõ coù haøng trieâïu ngöôøi VN ñaõ ngaõ xuoáng cho Hieán phaùp nöôùc CHXHCN Vieät Nam ra ñôøi (1980) vôùi ñieàu 67 vaø nhieàu ñieàu khaùc nhaèm thieát laäp neàn töï do daân chuû toát ñeïp maø Ñaûng vaø nhaân daân ta mong moûi töø laâu. Ngaøy nay, tuy nöôùc ta coøn ngheøo, laïc haäu, coøn ñoùi côm, thieáu maëc nhöng khoâng theå ñoùi caû töï do, vì xaây döïng moät cheá ñoä töï do khoâng ñoøi hoûi voán lieáng, ngoaïi teä gì caû. Chæ caàn boä oùc quan ñieåm, laäp tröôøng ñuùng ñaén cuûa con ngöôøi : trung thaønh vôùi söï chæ giaùo cuûa Ñaûng suoát maáy möôi naêm ñaáu tranh CM choáng keû thuø xaâm löôïc aùp böùc, noâ dòch nhaân daân ta, luoân luoân coi troïng muïc tieâu ñaáu tranh ñoøi caùc quyeàn töï do daân chuû cho nhaân daân ta vaø cuoái cuøng nhaèm thieát laäp cho ñöôïc moät cheá ñoä töï do « moät trieäu laàn hôn CNTB » treân ñaát nöôùc VN ta. Do ñoù vôùi traùch nhieäm baûo veä noù, nhöõng ngöôøi ñaõ daán thaân vaøo quaù trình ñaáu tranh CM laâu daøi cuûa daân toäc khoâng theå laøm ngô tröôùc haønh ñoäng coi thöôøng, ñöùng treân vaø chaø ñaïp Hieán phaùp cuûa baát cöù ngöôøi naøo. Hieán phaùp chính laø maùu xöông cuû daân toäc VN ta – heát söùc thieâng lieâng. ÔÛ nöôùc XHCN maø Ban Tuyeân huaán Trung uông vaø Boâ Thoâng tin ñaõ ñoùng cöûa moät luùc nhieàu tôø baùo nhö Ñoái thoaïi, Tuoåi treû Cöûu Long, Coâng an Cöûu Long, Truyeàn thoáng Khaùng chieán vì noù ñöôïc nhaân daân tín nhieäm, quí meán, vì noù noùi ñuôïc nhöõng ñieàu maø nhaân daân ray röùt, aáp uû trong loøng muoán noùi nhöng chöa coù ñieàu kieän noùi ra. Nhaân daân chuyeàn tay nhau ñoïc ñeán naùt nhöø tôø baùo : Baùo aáy ñaõ thöïc söï ñi vaøo loøng daân. Nhaän xeùt caùc baùo noùi treân cuûa nhaân daân ñoäc giaû, caùn boä, ñaûng vieân hoaøn toaøn khaùc haún vôùi nhaän xeùt cuûa caùc anh naøo laø : « Noäi dung khoângñuùng söï thaät, kích ñoäng gaây hieåu laàm, raát coù haïi » neân caùc anh ñaõ cho coâng an ñi tòch thu eâm – mua heát baùo Truyeàn thoáng Khaùng hcieán – coøn ai lôõ xem thì noäp laïi Ban Tuyeân huaán tænh thaønh vaø ñuôïc hoan ngheânh. Laøm nhö vaäy thì laøm sao giaûi thích ñuôïc raèng Ban Tuyeân huaán Trung öông vaø boä Thoâng tin ñang thöïc hieän Nghò quyeát ÑH Ñaûng laàn thöù 6, ñang ñoåi môùi treân lónh vöïc thoâng tin baùo chí, thöïc hieän « daân chuû vaø coâng khai » « môû roäng daân chuû XHCN » ( !) phaûi chaêng caùc anh ñònh laáy haønh ñoäng chuyeân quyeàn, ñoäc ñoaùn noùi treân ñoái vôùi baùo chí ñeà thay vaøo vieäc xaây döïng, phaùt trieån cheá ñoä daân chuû töï do maø nhaân daân VN haèng mong uôùc suoát 50-60 naêm CM maø Ñaûng ta luoân luoân coi ñoù laø thöôùc ño yù chí CM vaø traùch nhieäm cuûa mình tröôùc nhaân daân. Taát nhieân ta noùi ñeán daân chuû laø noùi « Daân chuû coù laõnh ñaïo » vôùi söï laõnh ñaïo cuûa mình, Ñaûng ta phaù huy môûi roäng daân chuû XHCN baèng caùch chæ ñaïo thöïc hieän nghieâm chænh caùc quyeàn töï do daân chuû cuûa coângdaân ñöôïc gi trong Hieán phaùp nöôùc CHXHCN Vieät Nam, quan taâm ñaáu tranh khaéc phuïc nhöõng haønh ñoäng vi phaïm caùc quyeàn töï do daân chuû, töï do quaù trôùn baèng ñoái thoaïi, hoäi thaûo maïn ñaøm tranh luaän moät caùch bình ñaúng, chöù khoâng phaûi chæ baèng bieän phaùp haønh chính. Tuy nhieân, « daân chuû coù laõnh ñaïo » khoâng theå daãn ñeán haäu quaû laø daân chuû, töï do cuûa XHCN bò boùp ngheït, ngöôïc haún yeâu caàu muïc ñích cuûa Ñaûng. Taát nhieân, xuaát thaân töø nöôùc thuoäc ñòa phong kieán laïc haäu ñi thaúng leân CNXH, moät soá ñoàng chí laõnh ñaïo trong Ñaûng vaø Nhaø nöôùc coùn mang naëng tö töôûng phong kieán, hôn nöõa laïi thieáu moät söï töï nguyeän, töï giaùc cao, neân vieäc thieát laäp moät neàn daân chuû töï do


190

roäng lôùn thoaûi maùi cho xaõ hoäi, nhaân daân ta khoâng deå daøng chuùt naøo, 14 naêm sau giaûi phoùng (30-4-1975) ñaõ chöùng minh ñieàu ñoù. Ñoåi môùi CM, maø CM laø söï nghieäp cuûa quaàn chuùng. Daân chuû, coâng khai laø neàn taûng cuûa ñoåi môùi. Khoâng coù daân chuû coâng khai seõ khoâng coù ñoåi môùi. Do ñoù quaàn chuùng nhaân daân phaûi ñaáu tranh môùi coù daân chuû vaø coâng khai chöù khoâng theå ngoài chôø seõ coù ngöôøi mang ñeán. Tröôùc traøo löu caûi toå, caûi caùch ôû caùc nöôùc XHCN anh em, trong ñoù coù ñoåi môùi ôû VN, Nhaø nöôùc ta laïi ñoùng cöûa nhieàu tôø baùo ñaáu tranh thaúng thaén, daùm noùi söï thaät, ñöôïc daân yeâu, daân meán laø ñi ngöôïc doøng lòch söû, traøo löu ñoåi môùi CM hieän nay vaø khoângtheå chaáp nhaän ñuôïc. Lyù do ñoùng cöûa caùc tôø baùo phaûi ñöôïc thoâng baùo coâng khai cho nhaân daân caû nöôùc bieát . Khoâng neân ñoäc quyeàn phaùt ngoân, ñoäc quyeàn phaùt bieåu, nhaän xeùt (thöôøng hay chuïp muõ) maø caàn thöïc hieän ñoái thoaïi bình ñaúng. Lòch söû CM nöôùc ta vaø theá giôùi ñaõ töøng chæ ra raèng nhaän xeùt chuïp muõ ñaõ töøng gaây bieát bao tai hoïc khuûng khieáp cho nhaân daân ôû ñoù, cho CM nöôùc ñoù vaø daân toäc ñoù. Sôï daân chuû coâng khai thì khoâng theå thay ñoåi ñuôïc tình theá cuûa ñaát nöôùc, khoâng theå giaûi quyeát bôûi tieâu cöïc, suy thoaùi bieán chaát, sa ñoïa, baûo thuû, trì treä ñaõ aên saâu trong toå chöùc Ñaûng, boä maùy Nhaø nöôùc vaø xaõhoäi ta. Phaûi baèng laøn soùng CM ñoåi môùi, daân chuû vaø coâng khai thì môùi laøm cho toå chöùc Ñaûng, Nhaø nuôùc vaø xaõ hoäi ta laønh maïnh leân. Daân chuû coâng khai laø taám göông phaûn chieáu laøm cho Ñaûng luoân luoân soi roïi mình, taém goäi cho mình, töø ñoù cho pheùp khoâi phuïc nieàn tin cuûa quaàn chuùng ñoái vôùi Ñaûng tieàn phong vaø nhö vaäy Ñaûng vaãn laø ngoïn ñeøn pha soi saùng con ñöôøng tieán leân cuûa daân toäc, ñaát nuôùc, cuûa theá heä treû VN. Cuoái cuøng chuùng toâi ñeà nghò : 1- Ñoàng chí Tröôûng ban Tuyeân huaán Trung uông Ñaûng, ñoàng chí Boä thoâng tin phaùt

bieåu yù kieán treân baùo chí, ñaøi truyeàn hình veà caùc caâu hoûi neâu treân veà lyù do ñoùng cöûa caùc tôø baùo trong ñoù coù tôø Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán.

2- Ban Tuyeân Huaán Trung öông Ñaûng vaø Boä Thoâng tin trieäu taäp moät cuoäc hoïp taïi tp.HCM ñeå pheâ phaùn, nhaän xeùt caùc tôø baùo neâu treân vôùi söï tham döï cuûa ñaïi dieän taát caû caùc tôø baùo taïp chí trong caû nuôùc vaø moät soá ñoäc giaû cuûa Truyeàn Thoáng khaùng hieán.

Chuùng toâi mong chôø söï traû lôøi cuûa caùc ñoàng chí ! Sau ba tuaàn leå baét ñaàu töø khi coù thô naøy, neáu khoâng coù phaùt bieåu traû lôøi cuûa cac1 ñoàng chí tih2 chuùng toâi seõ tieáp tuïc ra baùo Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán vaøo caùc ngaøy kyû nieäm 30-4, 1-5, 19-5 tôùi ñaây nhö ñieàu 67 cuûa Hieán phaùp ñaõ qui ñònh veà töï do baùo chí, töï do ngoân luaän. Thaân aùi chaøo ñoåi môùi. Tp.HCM ngaøy 20-2-1989 Chuû nhhieäm CLB nhöõng ngöôøi Khaùng chieán cuõ tp.HCM. Chuû nhieäm baùo Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán. Nguyeãn Hoä.


191

Töï do ngoân luaän laø phong vuõ bieåu döï baùo naéng möa gioâng baõo ñoái vôùi caùc nhaân quyeàn vaø töï do daân chuû. Caùi maø ngöôøi ta noùi trong ñaàu ngöôøi ta thì ñoù laø yù nghó. Khoâng ai caám suy nghó ñöôïc. Caùi maø ngöôøi ta noùi treân « baùo » vaø trong caùc cuoäc mít-tinh, thí caùi ñoù môùi laø ngoân luaän Caùi ngoân luaän coù theå bò caám. Cho neân môùi coù caùi ñoøi ñöôïc noùi : Ñoøi « ngoân luaän töï do ». Tôø baùo vaø cuoäc mít-tinh laø 2 daïng cuûa töï do ngoân luaän. Daïng naøy vun ñaép cho daïng kia. Oâng chuû nhieäm CLB nguôøi khaùng chieán taâm nieäm raa moät tôø baùo töï do, neân tích cöïc tôû chöùc mít-tinh, ñeå cho ngöôøi coù lyù trí töïu laïi noùi. Noùi ñoù laø cuõng noùi cho tôû baùo. Vaø chuû nhieäm CLB ñaõ « khôûi xöôùng » cho caùc cuoäc mít-tinh, maø ngöôøi ta goïi laø hoäi thaûo (hoäi thaûo nghe thoâng thaùi nhöng keùm tính chaát quaàn chuùng). • Ngaøy 3-6-1989 coù cuoäc thaûo luaäncoâng khai veà vieäc cöû Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng

môùi. Mít-tinh hay hoäi thaûo ñeàu coù kieán nghò, vaø cuoäc hoäi thaûo naøy noùi raèng : ñaây laø moät cuoäc ñua xe ñaïp maø chæ coù moät cua-rô.

• Ngayø 1-6-1988, laïi coù hoïp vaø coù kieán nghò yeâu caàu kieåm ñieåm Boä Chính trò vaø Ban Bí thö Trung uông Ñaûng veà vieäc thöïc hieän Nghò quyeát ÑH VI :

Boä Chính trò, Ban Bí thö, Hoäi ñoàng Boä tröôûng ra moät soá quyeát ñònh quan troïng ngöôïc laïi vôùi lôøi vaên vaø tinh thaàn Nghò quyeát ÑH VI. Boä Chính trò vaø Ban Bí thö xöû lyù moät soá vuï vieäc vi phaïm nguyeân taéc laõnh ñaïo, khoâng toân troïng cô quan haønh phaùp vaø laäp phaùp, töùc laø vi phaïm luaät phaùp vaø hieán phaùp. Tình hình tieáp tuïc phaùt trieån xaáu treân nhieàu maët, naïn ñoùi xuaát hieän vôùi qui moâ lôùn… Uy tín cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc xuoáng thaáp chöa töøng thaáy. • Ngaøy 18-9-1989, hoäi thaûo veà « tieán trình ñoåi môùi toaøn boä caùc maët ». Ngöôøi döï hoïp ñaõ noùi veà cuoäc soángñoùi keùm cuûa noâng daân vaø keå : hôn hai thaùng roài, noâng daân Cöûu Long, Long An, Tieàn Giang..töøng toáp haøng traêm ngöôøi keùo leân Thaønh phoá ñöa nguyeän voïng leân Trung öông… Caùn boä, chính quyeàn laáy ruoäng cuûa daân. Ngöôøi ta noùi veà giaùo duïc. Thaày giaùo ñöùng lôùp, tay vieát, mieäng noùi, chaân run vì ñoùi. Hoäi thaûo nghe ngaân saùch giaùo duïc laø 4,5% ngaân saùch quoác gia, ñaõ leân aùn : « Ñaây laø moät chính saùch cöïc kyø phaûn ñoäng (ngu daân), vì noù trieät tieâu töø goác laøm cho tieàn ñoà ñaát nöôùc, töông lai daân khoâng coøn nöõa. Ngöôøi ta noùi veà « luaät leä » : Baàu cöû laø quyeàn, sao öùng cöû laïi « coù theå » vaø keøm theo moät loâ tieâu chuaån tröøu töôïng. Cuõng vì luaät leä khoâng nhaát quaùn neân ñeà ra thueá, giaù caû tieàn löông nhieàu thöù tuøy tieän baát hôïp lyù. Hoäi thaûo nhaän ñòng veà boä maùy Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. « Ñaõ gaàn hai naêm sau ÑH VI boä maùy toå chöùc, nhaân söï vaãn nguyeân xi. Ñoù laø trieàu ñình phong kieán mang danh CS ñeå taïo teä quan lieâu bao caáp, beø caùnh oâ duø, tranh daønh quyeàn lôïi, ñòa vò…laøm cho ñaát nöôùc 13 naêm qua kieät queä ». • Ngaøy 13-11-1989, hoäi thaûo taïi hoäi tröôøng quaän uûy quaän 3, chuû nhieäm Nguyeãn Hoä

thoâng baùo : « Thöôøng tröïc thaønh uûy Nguyeãn Voõ danh Baûy Döï coù yù kieán « khoâng cho tôû Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán ra nöõa » vaø « hoaõn cuoäc hoïp naøy laïi ».


192

Cuoäc hoïp naøy döï ñònh baøn veà « Tìm hieåu nguyeân nhaân trì treä hieän nay trong coâng vieäc ñoåi môùi ». Khoâng caàn ra lònh hoaõn. Oâng caám ra baùo « Truyeàn Thoáng Khaùng chieán » cuõng ñuû bieán cuoäc hoäi thaûo aáy ra laøm moät cuoäc mít-tinh vaø 700 ngöôøi ñoàng thanh bieåu quyeát : « Tôø Truyeàn thoáng Khaùng Chieán phaûi tieáp tuïc ra ». Vaø aøo aøo nhö möa sa tieáng noùi. « Bôûi vì Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán laø ngöôì phaùt ngoân quí giaù vaø trung thaønh, laø choå döïa, laø nieàm tin cuûa ñoàng baøo caû nöôùc ». tieáng noùi cuûa caùc anh, chò naøy : (baûn goác in trích aûnh chuïp moät nhoùm nguôøi) • Tieáp theo ñoù, ngaøy 7-1-1990 kyû nieäm troø Traàn vaên Ôn do Ban lieân laïc Thanh nieân hoïc

sinh cöïu khaùng chieán toå chöùc taïi « Nhaø baûo taøng »… Hoâm aáy coù nhieàu yù kieán pheâ phaùn tìng traïng ñoäc taøi quan lieâu trì treä, tham nhuõng, khoâng coù kyû cöông vaø ñeà nghò moät loái ra laø xaây döïng moät cheá ñoä daân chuû. Coù ngöôøi cuõng daùm noùi : « Ngaøy nay ñaûng vieân nhan nhaûn, nhöng CS khoâng maáy nguôøi ». Sau cuoäc hoäi thaûo ñoù, Ban lieân laïc…cho ra Baûn tin soá 1 vaø töôøng thuaät. Thaønh uûy huø cho moät traän. Coù nhieàu vò gôûi thô ñính chính : « daï, thöa thaønh uûy con coù noùi vaäy ñaâu, ñoù laø töôøng thuaät laùo ». Khoâng coù Nguyeãn Hoä döï vì… • Cuõng ngaøy Chuû nhaät naøy 7-1-1990 taïi Nhaø VH Lao ñoäng (keá vöôøn hoa Tao Ñaøn) coù

cuoäc mít-tinh maø CLB…toå chuùc. Noùi veà « Coâng cuoäc caûi toå ôû Lieân Xoâ vaø Ñoâng Aâu, tình hình ñoåi môùi ôû VN ». Ngöôøi ta noùi chuyeän khoâng traùnh khoûi Lieân Xoâ vaø Ñoâng Aâu vì cheá ñoä cai trò ñaëc quyeàn, ñaëc lôïi quaù lôùn, quaù laâu ñeå noùi ta : « Quoác hoäi, Hoäi ñoàng nhaân daân khoâng daân chuû, khoâng ñaïi dieän ñöôïc caùc thaønh phaàn nhaân daân, vì baàu cöû khoâng daân chuû, khoâng ñoaøn keát vôùi ai khoâng phaûi Ñaûng. Laïi Noäi boä «chia nhau aên vaø cöôøi », khoâng coù ñaáu tranh xaây döïng, toaøn noùi doái, laøm baùo caùo hay. Döôùi doái treân, treân phænh döôùi, Ñaûng doái daân, daân doái Ñaûng. Caû xaõ hoäi noùi doái. Coù baïn ôû Haäu Giang cho raèng : « Hieän nay daân chuû laø phong traøo traøn ngaäp khaép nôi treân theá giôùi. Daân chuû laø ñaët quyeàn lôïi cuûa daân leân treân heát. Neáu Ñaûng khoâng ñoåi môùi, khoâng coù daân chuû, thaø daân seõ thay Ñaûng laøm cuoäc ñoåi môùi, thieát laäp daân chuû ». Thieân haï noùi caû ngaøy, ngöôøi noùi ngöôøi nghe ñeàu ñöôïc aên taïi choã. Nguyeãn Hoä chuû trì ñaõ keát luaän . Ñaûng phaûi loät xaùc ñeå ñi leân. Ñoåi môùi laø phaûi daân chuû. Daân chuû laø cuûa daân phaûi traû laïi cho daân, khoâng phaûi laø moùn quaø ban phaùt. Quaàn chuùng khoâng coøn tín nhieäm Ñaûng. Ñoù laø ñieàu bi ñaùt trong lòch söû ÑCSVN. Hoäi nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ phaûi ñöôïc thaønh laäp. Baùo Truyeàn thoáng Khaùng chieán phaûi ñöôïc tieáp tuïc ra. Hoaït ñoäng aáy laøm cho Trung öông Ñaûng giaän döõ maø noùi : « Ñaây laø vuï choáng Ñaûng sau Nhaân vaên-Giai phaåm ! » Phaûi. Phaûi. Phaûi. Caám hoäi thaûo. Caám ñaëc san Truyeàn thoáng Khaùng chieán. Loaïi Nguyeãn Hoä vaø Taï Baù Toøng ra khoûi « Ban chuû nhieäm ».


193

Ñoäc taøi taïm thaéng Laáy hai nhaân vaät cuûa daân gian maø noùi. Thaèng Buïng noù laøm tö töôûng lyù luaän, thaèng Daï laø thaèng vaên hoùa thoâng tin. Hai ñöùa baøn vôùi nhau. Veà hai caùi « phaûi » thöù nhaát cuûa Thaàn Linh. Hai ñöùa ñeàu bieát ta khoâng coù chính nghóa neân noùi chuyeän khoâng laïi vôùi maáy oâng khaùng chieán cuõ ñaâu (maëc duø ôû theá keû maïnh neân coù quyeàn noùi mình laø chính nghóa). Maø Leâ-nin ñaõ daïy chuùng ta : giai caáp coâng nhaân khoâng tieàn, thieáu phöông tieän thì laøm sao höôûng ñöôïc caùi moùn töï do ngoân luaän ñuôïc. Ta naém quyeàn, caám khoâng ai cho möôïn hoäi tröôøng, caám nhaø in khoâng ñöôïc in Truyeàn thoáng Khaùng chieán thì eâm chuyeän thoâi, chöa caàn baïo löïc. Lònh cuûa coâng daân. Nguyeãn Hoä chaáp haønh, giao ñaëc san soá 4 cho toâi. Toâi laøm noù ôû nhaø toâi. Sôï laøm ôû toøa baùo 24/1 Tröông Ñònh, « xe caây » seõ ñoå boä. CLB phaân coâng Taï baù Toøng (Taùm Caàn) ñaëc traùch haäu caàn. Toâi môøi Quoác Phöôïng lo vaø saép xeáp in aán. Toâi baùo vôùi Nguyeãn Hoä vaø khoe : - Anh seõ coi toâi laøm baùo nha. Soá ñaëc san naøy seõ ra 16 trang. Toâi daønh cho Leâ phuùc cho

tôø Ñoái Thoaïi ôû Cöûu Long, ñaõ bò caám nay taùi xuaát. Ñeå nöõa ñoäc giaû tôø Truyeàn thoáng seõ thaáy tôø Ñoái Thoaïi vôùi caùi ma-keát voán coù cuûa noù, nhö theå ñöùa em bò gioù laïnh naèm co ruùt trong loøng thaèng anh. Toâi nhaén Leâ Phuùc leân roài noù seõ aên côm ñaèng anh, laøm vieäc vaø nguû ngheâ ñaèng toâi.

Baøi vôû ñaõ xong, ba ngöôì Naêm Hoäâ, Taùm Caàn vaø toâi ñi Haäu Giang. Toå chöùc Thaønh uûy caáp xe hôi cho Naêm Hoä khoâng heà nghó tôùi xe aáy chaïy ñi in baùo laäu. Doïc ñöôøng gheù thaêm nhöõng ñaïi lyù cuûa Truyeàn thoáng Khaùng chieán. Ngöôøi ta khen nöùc nôû soá 3 vaø vui cöôøi vôùi taùc giaû baøi baùo « 300 chöõ ». Chuùng toâi tôùi nhaø khaùch Tænh uûy Haäu Giang. Anh em chuû khaùch ñeàu bieát nhau neân coù söï ñaõi ñaèng troïng haäu. Anh Thöùc quaûn nhaø khaùch coù cho môøi anh em nhaø in ñi baûo trôï cho soá 3. Toâi coù roùt ly röôïc xin pheùp anh Naêm Hoä cho toâi uoáng vôùi chuù Ba Beù chuû nhieäm nhaø in, ñaõ laøm nghóa ñoái vôùi CLB. Ba BEÙ caïn ly röôïu roài, beøn keå chuø ñöôïc tænh uûy daàn löng hoûi : « Sao toâi in tôø baùo caá. Toâi traû lôøi : noù khoâng phaïm phaùp vaø noùi phaûi vaø noùi hay neân toâi in ». « Noùi vaäy cuõng laø noùi traây chuyeän ñaõ qua. Saép tôùi, ôû ñaây hoâi oå roài khoâng coøn coù caùch in ñöôïc nöõa ». Saùng hoâm sau, Anh Thöùc ñöa chuùng toâi ñi Raïch Giaù vaø qua Soùc Traêng. Baây giôø nhöõng nôi ñaây toâi ñaâu coøn ñöôïc nhö thuôû toâi laø Bí thö khu 9. Chuùng toâi loän veà Caàn Thô. Saùng hoâm sau nöõa leân Long Xuyeân, môùi hay laø ngöôøi laõnh ñaïo cao nhöùt cuûa Ñaûng ñaõ noùi mieäng, ôû Saigon, vôùi töøng oâng Bí thö tænh chôù coù in Truyeàn thoáng Khaùng chieán vì noù ñang ñaïp ñaát kieám choã in. Thì cuõng phaûi tính cho naùt nöôùc. Long Xuyeân veà, gheù nhaø vaên Saùu Ngheä. Taùm Caàn noùi gì ñoù vôùi chuû nhaø roài cuïng ly.


194

Chieàu Chuùng toâi veà Saigon, baøi baùo ñeå laïi nhaø Saùu Ngheä. Treân xe, toâi hoûi : « Sao, anh Taùm ». Taùm Caàn cöôøi khaëc khaëc vaø noùi : « Chöa chòu thua ñaâu. Theá naøo cuõng in ñöôïc baùo cho anh thoâi ». Vaø anh ñaùnh ñoäng loøng tin cuûa toâi : « Anh nhôù hoân, tuaàn tröôùc thaáy caùi veøo nhaø in, khoù quaù. Toâi ñaõ chaïy tieàn cho Rum Baûo Vieät ñöùng ñôn xin mua cuûa Sôû Vaên hoùa moät caùi maùy in roneùo toái taân. Anh Naêm vaø toâi ñaõ ñem gôûi noù trong luøm vöôøn ôû Bình Thuûy. Anh veà maø nghó ñi. Anh Naêm vaø toâi seõ quay xuoáng vôùi thôï. Ñem maùy in ñaët phía sau chuoàng heo, trong vöôøn Saùu Ngheä ». Nhöùt ñònh soá 4 seõ ra ñöôïc. Maáy ngaøy sau Naêm Hoä vaø Taùm Caàn laïi ñi Haäu Giang. Toâi bieát hoï ñi laømchi roài. Maáy hoâm sau, môùi vöøa chieàu thì thaáy hoï veà. - Sao veà anh Taùm ? Toâi hoûi. - Anh Tö Ñen phi Honda ñuoåi theo baùo tin ñaûo chính ngöôøi trong Ban thöôøng vuï, tröïc ôû

CLB ñaõ theo lònh ai ñoù maø thoâng baùo : ngöôøi laõng ñaïo CLB vaéng maët nhieàu laàn, nhieàu ngaøy maø khoâng coùl yù do, neân caàn phaûi coù ngöôøi thay.

Sau buoåi hoûi chuyeän Taùm Caàn nhö vaäy, toâi tieáp tuïc nghe ngoùng daøn ngoaøi, maø coù theå cho caùc baïn bieát nhö vaày : veà caùi « phaûi » thöù 3 cuûa thaàn linh. Naêm Hoä vaø Taùm Caàn veà Saigon bình tónh, laøm vieäc nhö thöôøng. Hoïthoâng baùo môøi toaøn Ban chuû nhieäm hoïp baøn chuaån bò ñaïi hoäi vaø baàu Ban chuû nhieäm chính thöùc. Trong thôøi gian aáy, thaønh uûy coù môøi moätcuoäc hoïp, noùi laø ñeå giuùp ñôõ söï laõnh ñaïo cuûa CLB… Naêm Hoä vaø Taùm Caàn ñöôïc môøi. Chæ coù anh naøy ñi. Taùm Caàn döï hoïp, thaáy nhö soùng buûa thuyeàn caâu. Anh ngoài nín thinh, doù loùng vaø thaáy ra raèng « caáp treân » coù môøi noùi chuyeän rieâng töøng ngöôøi. Hoâm nay laïi coù maët vaên voõ hai tröôûng hoï Traàn, chöùng toû moät söï chuaån bò yù kieán chu ñaùo ñeå maàn Nguyeãn Hoä. Ñeán ngaøy 4-3-1990, Ban chuû nhieäm CLB hoïp. Naêm Hoä baùo caùo vöøa xong, thì coù ngöôøi mau mieäng ñeà nghò « goùp yù kieán » vôùi Ban thöôøng tröïc, 10 ngöôøi vaø tröôùc tieân laø vôùi Naêm Hoä vaø Taùm Caàn. Nam Hoä thaáy chuyeån höông hoäi nghò coù « aâm möu » neân boû ra veà. Taùm Caàn ngoài roán, nghe pheâ bình ngöôøi vaéng maët, neân ñaõ boû leân laàu (nôi ñoù nhaø anh). Coøn ngoài laïi 18 ngöôøi. Hoï noùi raát ngon mieäng, laøm cho sôùm thaáy hoï laø nhöõng con saâu trongnoài canh, laø toâi thaáy ñuùng. Toâi khoâng keå teân cuûa hoï. Nghe hoï noùi ñaây ! Oâng A : Ñaáu tranh phhaûi coù muïc tieâu, neáu khoâng coù ranh giôùi thì thaønh choáng laïi CM. Thoâng tin phaûi coù laõnh ñaïo. Toå chöùc hoäi thaûo cuûa CLB laïi trôû thaønh dieãn ñaøn cho caùc tænh noùi leân uaát öùc cuûa hoï thì khoâng neân. Oâng B : Thöôøng tröïc Ban chuû nhieäm laøm gì nhö choáng Ñaûng. Ta phaûi nhaän khuyeát ñieåm cuûa ta laø caùch ñaáu tranh coù khía caïnh ñoái ñaàu. Oâng C : Coù theå goùp yù kieán trong toå chöùc. Nhöng laïi laø khaùc ñi. Khoâng toå chöùc hoäi thaûo laïi laøm mít-tinh chính trò. YÙ ñoù laø bieán thaønh ñaáu tranh chính trò.


195

Oâng D : Laøm chuyeãn bieán anh Naêm Hoä khoù laém. Anh coù khuynh höôùng laø muoán laøm moät trung taâm laõnh ñaïo ñoái ñòch caû nöôùc. Anh ñang taäp döôït daân chuû, ta khoâng thaáy yù ñoà ñoù sao ! (Toâi cho raèng hoï noùi ñuùng caû, vôùi tö caùch nhöõng teân ñieåm chæ). Tôùi ñaây hoäi nghò nghe tieáng noùi cuûa « Oâng Maët Traän « . Oâng daïy raèng : Hai ñoàng chí Naêm Hoä, Taùm Caàn ruùt lui laø toát nhaát. Khaû naêng naøy coù theå thöïc teá khoâng ? Ñaây laø coâng vieäc quyeàn haïn, sinh hoaït daân chuû trong Ban Chuû nhieäm. Phaân coâng laïi. Chæ laø vieäc phaân coâng thoâi maø ! Xin haõy boû thaêm. Toâi cuõng ngoài ñoù coi ngöôøi « khui thaêm ». Nguyeãn Hoä 1 thaêm. Taï Baù Toøng 1 thaêm. Toâi nhìn chò Ba Taán. Chò cöôøi baät mí, laù thaêm aáy laø cuûa chò boû, cho hai ngöôøi vaéng maët. Nhö vaäy yù muoán t 3 cuûa thaàn linh : « loaïi tröø Nguyeãn Hoä vaø Taï Baù Toøng » ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Vaø toäi aùc ñoái vôùi vuï « choáng Ñaûng sau Nhaân vaên- Giai phaåm » naøy coøn lôùn bieát bao nhieâu. Lôùn ! Hieåu vôùi caùi nghóa thaønh ngöõ daân gian. Beû naïng choáng trôøi. Cho trôøi ñöøng saäp. Choáng Ñaûng a ! Moät maûng baét ñaàu rôi xuoáng ñaàu cuûa Taï baù Toøng, moät thanh nieân saùng laäp « taân daân chuû ñaûng » ñeå tham gia khôûi nghóa ôû Saigon, moät ngöôøi laøm coâng taùc trí vaän töøng bò tuø ñaøy döôùi cheá ñoä Myõ-Thieäu… Baây giôø döôùi cheá ñoä ta Anh bò baét tröôùc maét toâi : Soá laø hai anh em möôïc oâ-toâ cuûa anh Naêm Hoä ñi tieàn Giang thaêm Kim Tinh cuûa baùo Aáp Baéc vaø traïng sö Thaûo veà vieäc chaïy nhaø xuaát baûn cho bieân khaûo Tröông Vónh Kyù cuûa toâi. Vieäc khoâng thaønh. Chuùng toâi chieàu veà tôùi Saigon. Taùm Caàn vöøa xuoáng xe thì bò moät toaùn coâng an ñaõ ngoài trong nhaø ñöa ra lònh : « Lònh baét vaø khaùm xeùt khaån caáp « Taï baù Toøng vaø nhaø ôû, ñoà vaät vaø thö töø vì haønh vi : Cung caáp tin töùc, taøi lieäu cho nöôùc ngoaøi ñeå söû duïng choáng nöôùc CHXHCNVN. Tuyeân truyeàn choáng cheá ñoä XHCN. Taùm Caàn bò baét giam ngaøy 21-4-1990. Vaø ngaøy 3-11-1990 anh ñöôïc coù giaáy tôø : Lònh caám ñi khoûi nôi cö truù, maø bò can nhaän ñöôïc hoài 8 giôø ngaøy 3-11-1990 vaø thaáy mình bò buoäc toäi : « ñaõ coù haønh vi cung caáp tin töùc, taøi lieäu noùi xaáu caùc laõnh ñaïo cho phoùng vieân nöôùc ngoaøi ». Tieáp theo laø Ñoã Trung Hieáu töï Möôøi Anh bò baét ngaøy 23-4. Vaø Hoà Hieáu bò baét ngaøy 29-4. Maø toâi cho laø : döïng leân moät aâm möu phaûn loaïn ñeå traán aùp vaø giöõ cho Saigon ñang phong phanh coù noåi loaïn ngaøy kyû nieäm 30-4. Möôøi Anh vaø Hoà Hieáu laø chaùnh phoù vaên phoøng Ban Daân vaän cuûa thaønh uûy. Möôøi Anh laø coäng taùc vieân cuûa tôû Truyeàn thoáng Khaùng chieán. Hoà Hieáu « agitateur » ngöôøi quaäy phaù cuûa khoái cöïu sinh vieân hoïc sinh, trong CLB ngöôøi khaùng chieán cuõ.


196

Hai anh naøy coá tình, vì leõ truøng ngaøy laøm ngaøy Traàn Vaên Ôn, taïi baûo taøng Hoà Chí Minh vaøo thaùng 1-1990. Beân naøy, taïi nhaø vaên hoùa Tao Ñaøn, CLB toå chöùc (ngaøy chuû nhaät aáy) moät cuoäc mít-tinh, thoâng baùo tình hình suïp ñoå CNXH ôû Ñoâng Aâu. Hai cuoäc mít-tinh laøm moät löôït chöùng toû quaàn chuùng cuûa CLB ñoâng laém cho neân Ban chuû nhieäm khoâng sôï phaân chia laøm moûng löïc löôïc ñi. Theo tình hình luùc ñoù, nhö thaèng noh3 sôï ma. Khi taét ñeøn, ngoù leân caùi aùo treo treân vaùch ñaõ heùt leân keâu ma roài. Ñaûng laáy ngaøy Traàn Vaên Ôn aáy maø laøm toäi cuõng ñuû roài. Caùi naøy muoán cho coù muoân hình muoân veû bòa ra chuyeän caâu keát vôùi CIA maø baét Möôøi Anh ngaøy 23-4 taïi Ñaø Naüng vaø Hoà Hieáu taïi nhaø ngaøy 29-4-1990 (cuõng trong quyõ ñaïo 30-4, baïn coù thaáy khoâng ?). Luùc ñoù Ñaûng coù naêm caùi baûn khai tröø. Khai tröø Naêm Hoä, ngaøy 21-3, sau khi Naêm Hoä ñaõ tuyeân boá trong cuoäc hoïp thaân höõu, mình ly khai Ñaûng khoâng xin pheùp ai heát vaø « ñi ñaâu ñoù ». ÔÛ nhaø coù nguôøi ñem quyeát ñònh khai tröø ñeán, chaùu Yeán con giaù anh Naêm aùi laï : khai tröø ba toâi thì trao cho ba toâi chôù ! Khai tröø taï Baù Toøng ngaøy 25-7-92. Lieân tieáp khai tröø hai vôï choàng Möôøi Anh. Toäi choàng laây vôï : chò baùc só Ñoã Thò Vaên laø « uûng hoä choàng » ngaøy 26-7-1992. Vaø ngaøy 27-7-1992 khai tröø Hoà Hieáu « coâ ky ». Coù leõ toå chöùc queân. Chöù toâi bieát chò Hoà Hieáu sao khoâng uûng hoä choàng ? Toå chöùc cuõng muoán chöùng toû mình toân troïng töï do ngoân luaän cho neân coù laøm moät buoåi trao quyeát ñònh khai tröø vaø cho Hoà Hieáu phaùt bieàu yù kieán nhö vaày : 1- Töø khi tham gia CM 15 tuoåi cho ñeán nay 53 tuoåi toâi luoân luoân laø ngöôøi yeâu nöôùc vaø

gaén boù trung thaønh vôùi daân. Moïi hoaït ñoäng CM cuûa toâi ñeàu höôùng ñeán nöôùc ñeán daân. Toâi khoâng coù ñieàu gì aân haän.

2- Khi moät Ñaûng hôïp loøng daân vaø ñaáu tranh tích cöïc cho neàn ñoäc laäp daân toäc thì vaøo Ñaûng laø ñieàu kieän caàn thieát. Nhöng khi ñaûng ñoù ñaõ trôû neân suy thoaùi bieán chaát, ñi ngöôïc laïi loøng daân thì ra khoûi Ñaûng cuõng laø ñieàu caàn thieát, traùnh nhöõng aân haän vaø ray röùt löông taâm. Quyeát ñònh naøy cuûa Ñaûng không laøm toâi ngaïc nhieân.

3- Laø moät coâng daân bình thöôøng ngoaøi Ñaûng toâi haèng mong : - Ñaûng ñeå cho daân ñöôïc soáng yeân laønh. - Toå quoác ta ñoäc laäp roài, laøm sao cho daân ta coù ñöôïc daân chuû töï do, haïnh phuùc vaø nöôùc

ta giaøu maïnh, khoâng hoå theïn vôùi theá giôùi. Xin kính chaøo taïm bieät nhöõng ngöôøi coøn toát ôû trong Ñaûng, taïm bieät nhöõng baïn chieán ñaáu xöa. Veà Möôøi Anh – Ñoã Trung Hieáu vaø phu nhaân. 1- Nghò quyeát khai tröø : Ñaõ phaûi theo khuoân saùo maø nhaän thaáy : « Ñoàng Chí Ñoã Trung Hieáu ñaõ coù quaù trình coâng taùc vaø coù nhöõng coáng hieán nhaát ñònh cho CM » . Nhöng gaàn ñaây coù nhöõng sai laàm :


197

« Lôïi duïng chuû tröông ñoåi môùi cuûa Ñaûng, ñoàng chí Hieáu vaø moät soá ngöôøi ñaõ vaän ñoäng thaønh laäp moät soá toå chöùc quaàn chuùng moät caùch traùi pheùp ñeå taäp hoïp löïc löôïng naèm ngoaøi Maët traän Toå quoác TP laø vi phaïm nguyeân taéc toå chöùc cuûa Ñaûng vaø phaùp luaät Nhaø nöôùc. Quan heä vôùi tình baùo nöôùc ngoaøi vaø giuùp ñôõ chuùng tieán haønh hoaït ñoäng thu thaäp tin töùc an ninh noäi boä. Ñoàng chí Hieáu ñaõ toå chöùc cho teân tình baùo nöôùc ngoaøi phoûng vaán moät soá caùn boä taïi nhaø rieâng cuûa mình ; vieäc laøm cuûa ñoàng chí Hieáu ñaõ tieáp tay cho ñòch ñeå chuùng ñöa tin töùc leân baùo, ñaøi nöôùc ngoaøi xuyeân taïc söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, noùi xaáu XHCN ôû VN laø vi phaïm phaùp luaät Nhaø nöôùc ; thaùi ñoä kieàm ñieåm khoâng nghieâm tuùc « Hoà Trung Hieáu khoâng coøn tö caùch ñaûng vieân neân Tröông Taán Sang, Chuû tòch UBNDTP, ngaøy 25-7-1992 kyù quyeát nghò :

1- …Khai tröø ra khoûi Ñaûng. 2- …Ñeà nghò Thuû tröôûng cô quan buoäc Hieáu thoâi vieäc.

2- Phaùt bieåu cuûa Ñoå Trung Hieáu ngaøy 27-7-1992 « Toâi tham gia CM töø naêm 1956 vôùi taám loøng yeâu nöôùc vaø truyeàn thoáng yeâu nöôùc cuûa gia ñình. Ba toâi theo phong traøo choáng Phaùp cuûa cuïTraàn Quí Caùp, boán laàn bò tuø ñaøy, bònh naëng phaûi cheát. Anh caû toâi hy sinh taïi chieán khu trong choáng Phaùp, laø lieät só. Toâi cuõng nhö ñaïi ña soá ñoàng baøo VN mang hoaøi baõo giaønh laïi ñoäc laäp cho Toå quoác, ñem laïi töï do daân chuû cho nhaân daân, ñeå xaây döïngnöôùc VN giaøu maïnh, ñoàng baøo aám no, haïnh phuùc. Toâi tham gia ÑCSVN töø hoaøi baõo ñoù. Trong hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Myõ, Ñaûng ñaõ ñöôïc ña soá nhaân daân trong vaø ngoaøi nöôùc tin caäy, nhieàu theá löïc treân theá giôùi uûng hoä. Töø sau ngaøy giaûi phoùng (1975) ñeán nay nhieàu ngöôøi trong caáp uûy Ñaûng vaø chính quyeàn caùc caáp ñaõxa daân, kieâu caêng suy thoaùi veà tö töôûng, sai phaïm veà chính trò, tham oâ sa ñoïa veà ñôøi soáng vaät chaát. Ñoù laø caên bònh traàm kha, ñaõ di caên, laø nguyeân nhaân chính ngaên caûn böôùc phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc ,laøm cho ñoàng baøo laàm than khoå sôû, teä naïn xaõ hoäi lan traøn ñe doïa ñeán söï toàn vong cuûa noøi gioáng, cöông thöôøng ñaïo lyù ñaûo loän khoâng bieát maáy theá heä nöõa môùi khoâi phuïc laïi ñöôïc. Sau ÑH VI (1986) cuûa Ñaûng, toâi höôûng öùng ñöôøng loái « ñoåi môùi » vieá baûn kieán nghò « Ñoåi môùi toaøn dieän vaø trieät ñeå » gôùi cho Trung öông. Toâi tham gia CLB Nhöõng ngöôøi Khaùng chieán cuõ do chuû nhieäm Nguyeãn Hoä laõnh ñaïo, toâi vieát cho CLB baûn kieán nghò gôûi BCH Trung öông Ñaûng vaø Quoác hoäi VN, vieá baùo Truyeàn thoáng Khaùng chieán, nhaèm mong Ñaûng ñoåi môùi. Nhöng keát quaû khoâng nhö öôùc muoán. Nay Thöôøng vuï Thaønh uûy TP. HCM ra nghò quyeát khai tröø toâi. Ñieàu naøy laøm toâi khoâng ngaïc nhieân. Laø moät coâng daân VN, toâi vaãn mong öôùc, ñoàng baøo trong vaø ngoaøi nöôùc moät loøng ñoaøn keát, haàu : 1- Queùt saïch boïn thoaùi hoùa tham oâ vaø caùc theá löïc ngoaïi lai ñeå baûo veä neàn ñoäc laäp cuûa

Toå quoác Vieät Nam. 2- Xaây döïng neàn daân chuû töï do ñeå ñem laïi ñôøi soáng aám no, haïnh phuùc vaø coâng baèng xaõ

hoäi. Lòch söû coâng baèng. Luaät nhaân quaû khoâng daønh rieâng cho moät ai. Kính chuùc nhöõng Ñaûng vieân chaân chính trong ÑCSVN luoân luoân giöõ taám loøng nhaân aùi vaø söï trong saùng nhö lôøi Maùc ñaõ noùi :


198

« Chæ coù loaøi thuù môùi quay löng tröôùc söï ñau khoå cuûa ñoàng loaïi ñeå chaêmlo rieâng cho boä loâng cuûa mình ». Kính chaøo taïm bieät nhöõng baïn beø cuõ trong vaø ngoaøi Ñaûng. Ñeán chò Baùc só Ñoã Thò Vaên, phaùt bieåu khi nhaän quyeát ñònh khai tröø Ñaûng vaø cho thoâi vieäc. Naêm 15 tuoåi toâi chuû ñoäng tìm Toå chöùc xin tham gia CM vì nhieät tình yeâu nöôùc, truyeàn thoáng gia ñình vaø öôùc voïng xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng nhaân aùi, khoâng coù ngöôøi boùc loät ngöôøi, boán beå naêm chaâu ñeàu laø anh em. Toâi ñaõ hoaït ñoäng CM, ñaõ tham gia vaø thaønh laäp moät soá toå chöùc quaàn chuùng xaõ hoäi vaø ñaõ xin vaøo ÑCSVN vì tin töôûng Ñaûng CSVN ñaùp öùng ñöôïc lyù töôûng tuoåi treû cuûa toâi, ñem laïi hoøa bình, ñoäc laäp, töï do, haïnh phuùc cho nhaân daân vaø ñöa Toå quoác VN leân saùnh vai cuøng baïn beø theá giôùi. Nhöng lyù töôûng vaø thöïc teá khoâng gioáng nhau. Tuy vaäy toâi vaãn nghó raèng nhöõng Ñaûng vieân chaân chính cuûa ÑCSVN vaø nhaân daân seõ ñaåy luøi ñöôïc caùc chöôùng ngaïi trong vaø ngoaøi Ñaûng, thöïc hieän ñöôïc söï ñoåi môùi, ñöa ñaát nöôùc vöôït qua moïi khoù khaên ñeå tieán leân. Vì theá toâi ñaõ thaúng thaén goùp yù vôùi Ñaûng veà ñöôøng loái, chuû tröông chính saùch, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc coù lieân quan ñeán Trí thöùc. Höôûng öùng chuû tröông cuûa Ñaûng, toâi ñaõ tham gia CLB nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ, Ban lieân laïc cöïu hoïc sinh, sinh vieân phong traøo Saøigoøn - Gia ñònh ñeå goùp phaàn cuøng caùc baäc ñaøn anh vaø beø baïn thöïc hieän ñoåi môùi. Toâi ñaû thaønh laäp Ban vaän ñoäng Hoäi Aùi höõu Cöïu sinh vieân Y khoa ñeã mong hoaït ñoäng töông trôï xaõ hoäi, hoå trôï caùc ñoàng nghieäp töông lai. Nay toâi nhaän quyeát ñònh khai tröû Ñaûng vaø cho thoâi vieäc. Toâi khoâng ngaïc nhieân vaø aân haän gì. Vôùi tö caùch laø moät coâng daân vaø laø baùc só y khoa, toâi xaùc ñònh luoân luoân phuïc vuï Toå quoác vaø ñoàng baøo. Toâi öôùc mong raèng : - Boïn tham oâ thoaùi hoùa seõ bò loaïi tröø. - Ngöôøi trí thöùc VN giöõ ñöôïc ñuùng vò trí vaø vai troø cuûa mình trong xaõ hoäi. - Ngaønh Y teá vaø Giaùo duïc thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa mình raát naëng neà

vaø aûnh höôûng ñeán nhieàu theá heä töông lai. Kính chaøo taïm bieät caùc ñaûng vieân chaân chính trong Ñaûng vaø caùc baïn beø ñoàng nghieäp. (ngaøy 29-7-1992). Baùc só Ñoã Thò Vaên. Veà nhöõng ngöôøi daùm noùi Tieáng noùi cuûa löông tri. Trong côn ñieân cuûa Thaàn linh laïi coøn coù ngöôøi bò naïn. Nguyeãn Ngoïc Lan, giaùo sö, nhaø baùo, nhaø vaên (publiciste) vaø Linh muïc Chaân Tín. Ngaøy 16-5-1990, vò giaùo sö bò quaûn thuùc taïi nhaø, vaø linh muïc bò ñaøy ra Duyeân Haûi. Chuùng ta ñoïc oâng Nam Long giôùi thieäu Nguyeãn Ngoïc Lan


199

« ÔÛ mieàn Nam, tröôùc vaø sau 1975, Chaân Tín vaø Nguyeãn Ngoïc Lan cuõng laø bieåu töôïng cuûa löông tri vaø khí phaùch, ôû moät daïng vaø auy moâ khaùc. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 70, Chaân Tín vaø Nguyeãn Ngoïc Lan laø hai linh muïc doøng Chuùa Cöùu Theá hoaït ñoäng baùo chí vaø chính trò, xaõ hoäi coù aûnh höôûng treân moät dieän roäng. Taïp chí Ñoái dieän do hai oâng chuû tröông vaø Nguyeãn Ngoïc Lan laø caây buùt chuû löïc coù taùc duïng raát lôùn trong vieäc thöùc tænh moät soá boä phaän trí thöùc choáng laïi « caùch maïng ». Khoâng ít ngöôøi ñaõ ñeán vôùi « caùch maïng » vôùi CS thoâng qua taïp chí naøy. Caùi tôø Ñoái Dieän nhoû nhaén, khi in typo, khi quay roneùo, , chuyeàn tay nhau trong giôùi trí thöùc vaø sinh vieân hoïc sinh tieán boä, bò coi nhö taøi lieäu quoác caám vaø khoâng ít ngöôøi ñoïc, phaùt haønh ñaõ bò phieàn haø. Taïp chí ñaõ nhieàu laàn bò tòch thu, caám phaùt haønh vaø ñình baûng, ra toøa. Linh muïc Chaân Tín, chuû nhieäm taïp chí ñaõ bò keâu aùn 5 naêm caám coá. Caùc baøi chính luaän, taùc phaåm thô vaên, caùc baøi buùt chieán, caùc taøi lieäu giaù trò cuûa nöôùc ngoaøi vaø caû cuûa mieàn Baéc ñöôïc ñaêng taûi thaät söï coù söùc maïnh thöùc tænh löông tri, toá caùo toäi aùc, keâu goïi loøng phaûn khaùng, coå vuõ tinh thaàn ñaáu tranh. Khoâng nhöõng ngöôøi ñoïc Ñoái Dieän ñöôïc coi laø thaønh phaàn caáp tieán nhaát trong hoaøn caûnh lòch söû giai ñoaïn ñoù ôû mieàn Nam VN. Nhöõng ngöôøi CS luùc ñoù lôïi duïng taïp chí naøy ñeå tuyeân truyeàn cho ñöôøng loái vaø cuoäc chieán tranh cuûa mình, sau naøy khoâng theå khoâng thöøa nhaän nhöõng ngöôøi chuû tröông Ñoái Dieän laø nhöõng ngöôøi ñaõ « goùp phaàn » « doïn ñöôøng » cho ngaøy chieán thaéng 30-4-1975. Uûy ban vaän ñoäng caûi thieän cheá ñoä lao tuø mieàn Nam VN do linh muïc Chaân Tín ñöùng ñaàu laøm cho chính quyeàn mieàn Nam khoâng ít lao ñao ñoái phoù vôùi dö luaän trong nöôùc vaø quoác teá veà cheá ñoä lao tuø taøn baïo. Nhöõng ngöôøi CS coù caûm tình vôùi CS bò baét ñaõ chòu ôn khoâng ít vôùi toå chöùc naøy. Cho ñeán nay, cheá ñoä môùi coù theå queân nhöõng caù nhaân nhöõng ngöôøi öu tuù naøy, duø coù voâ ôn ñeán ñaâu, roõ raøng khoâng theå queân ñöôïc. Chaân Tín vaø Nguyeãn Ngoïc Lan, hai vò thuoäc doøng Chuùa Cöùu Theá nhöng taâm hoàn vaø hoaït ñoäng roäng môû, lao vaøo caùc coâng taùc chính trò, xaõ hoäi moät caùch ñaày nhieät huyeát. Hai oâng thöïc söï laø nhöõng chieán só chieán ñaáu cho töï do vaø coâng lyù, chaáp nhaän moïi gian nguy cho cuoäc daán thaân ñích thöïc cuûa mình. Ñoù laø nhöõng trí thöùc chaân chính vaø duõng caûm. Cuøng vôùi nhöõng trí thöùc coù loøng khaùc, hoï mô öôùc veà moät cuoäc CM, veà moät ngaøy mai töôi saùng cuûa ñaát nöôùc. Nhö nhieàu ngöôøi noùi, sau 75, neáu hai oâng muoán « höôûng » cheá ñoä môùi naøo coù khoù gì. Ñoái Dieän laø moät taïp chí duy nhaát ñöôïc cho pheùp tuïc baûn do Nguyeãn Ngoïc Lan laøm toång bieân taäp. Linh muïc Chaân Tín ñöôïc ñöa vaøo UBMTTQVN vaø UBMTTQVN TP.HCM. Hai oâng coù theå laøm chöùc saéc lôùn trong giaùo hoäi vaøboä maùy ñoùn theå cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc vì trong ñöôøng loái cuûa mình, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc CS raát caàn nhöõng con ngöôøi nhö oâng ñeå chöùng toû chính saùch ñaïi ñoaøn keát, taäp hoïp löïc löôïng vaø khoáng cheá giaùo hoäi ve vaõn tín ñoà. Theá nhöng con ngöôøi nhö hai oâng khoâng phaûi chieán ñaáu ñeå roài « toïa höôûng » cho rieâng mình, nhaém maét laøm ngô tröôùc nhöõng baát coâng aùp böùc môùi nhö nhieàu nguôøi uûng hoä CS hay CS thöù thieät ñaõ laøm nhö theá khi « CM » thaønh coâng. Ñoái vôùi hai oâng, baèng caùi nhìn pheâ phaùn trieät ñeå, nhö ñaõ nhìn chính quyeàn mieàn Nam tröôùc ñaây, CM baây giôø laïi laø phaûn CM ñi ngöôïc laïi lyù töôûng hai oâng ñaõ theo ñuoåi vaø CM khoâng ngôùt hoâ haøo. Hai oâng laïi tieáp tuïc leân tieáng. Haøng ngaøn trang nhaät kyù cuûa Nguyeãn Ngoïc Lan, caùc kieán nghò vaø baøi giaûng « saùm hoái » cuûa Chaân Tín khi ñöôïc coâng boá laø nhöõng ñoøn naëng neà giaùng leân cheá ñoä « CM » cuûa CS. Cheá ñoä ñaõ traû ôn hai oâng, nhöõng ngöôøi coù coâng vôùi CM, baèng caùi aùn 3 naêm quaûn thuùc vaø löu ñaøy. Söï traán aùp thoâ baïo naøy khoâng laøm cho hai oâng im tieáng maø chæ laøm cho tieáng noùi cuûa hai oâng maïnh meõ hôn, quyeát lieät hôn trong


200

thôøi gian chòu aùn. Treân caùc ñaøi nöôùc ngoaøi, ngay ngaøy maõn aùn, tieáng noùi cuûa hai oâng vang leân sang saûng toá caùo söï vi phaïm nhaân quyeàn cuûa cheá ñoä moät caùch nghieâm khaéc nhaát. Vôùi guoàng maùy traán aùp khoång loà cuûa mình, cheá ñoä cuõng ñaønh baát löïc,khoâng sao ngaên caûn ñöôïc ». Meï ñaâu ngôø Laø baøi thô cuûa Buøi Minh Quoác. Anh laø moät trong soá caùc nhaø vaên, nhaø thô xuùc ñoäng vì töï do ngoân luaän bò traán aùp, neân ôû ngoaøi Baéc voâ, ôû Ñaø Laït xuoáng thöôøng hay ñeán thaêm chôi vôùi Nguyeãn Hoä. Moät laø ñeàn ñaùp thaïnh tình. Hai laø ca ngôïi nhöõng töû naïn cuûa Töï do ngoân luaän. Toâi cheùp cho vaøo ñaây taøi lieäu cuûa hoïc giaû Nam long vaø ngöôøi ta ñaõ truyeàn tay cho toâi vaø cuõng bieåu : ñoïc ñi ! Buøi Minh Quoác queâ ôû Haø Ñoâng. Vôï laø nhaø thô Döông Thò Xuaân Quyù, queâ ôû Haûi Höng. Khi nöôùc ta coù giaëc, anh chò ñaõ gôûi con gaùi ñaàu loøng tuoåi môùi 16 thaùng cho baø con roài vöôït Tröôøng Sôn vaøo Nam ñaùnh giaëc, Xuaân Quyù bò giaëc gieát (ngöïc bò ñaïn nhö caùi roã). Sau 75, Buøi Minh Quoác ôû laïi mieàn Nam, coâng taùc ôû Quaûng Nam – Ñaø Naüng laøm Phoù Chuû tòch Hoäi Vaên ngheä vaø toång bieân taïp taïp chí Ñaát Quaûng. Ñeán 1987, anh chuyeån vaøo Laâm Ñoàng, laøm Chuû Tòch Hoäi Vaên Ngheä tænh, toång bieân taïp taïp chí Langbian. Buøi Minh Quoác laø nhaø thô noåi tieáng raát sôùm. Ngay töø hoài hoïc trung hoïc, baøi thô « Leân Mieàn Taây » coå voõ thanh nieân ñi khai baùo, ñaõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi vaø ñöa vaøo chöông trình giaùo khoa phoå thoâng (khi taùc giaû coøn ngoài treân gheá nhaø tröôøng). Naêm 1989 anh vieát baøi thô « Baøi thô veà haïnh phuùc ». Ñaây laø moät baûn tröôøng ca bi huøng ñaày ñau thöông, caêm thuø vaø khí phaùch cuûa moät thôøi kyø lòch söû maø thanh nieân, vaên ngheä só khoâng heà tieác thaân mình. ÔÛ Ñaø Laït, thaønh phoá hoa Anh ñaøo vaø thô moäng, Buøi Minh Quoác töôûng mình coù theå yeân oån cho saùng taùc daøi hôi. Nhöng chính taïi nôi ñaây, anh laïi thaáy vaø chòu ñöïng nhöõng ngu doát ñoäc ñoaùn, sai laàm vaø phaûn boäi cuûa cheá ñoä maø anh ñaõ hôn nöûa ñôøi coáng hieán. Naêm 1988 laø naêm xuaát hieän 3 baøi thô chính luaän quan troïng mang tính chaát phaûn khaùng môùi cuûa anh. Toâi trích maáy caâu trong baøi « Nhöõng ngaøy thöôøng ñaõ chaùy leân ». Khoâng coù ai Khoâng coù ai Coù theå ngaång nhìn trôøi Bình taâm buoåi saùng Khi nhöõng thaèng ñeåu coøn trong Ñaûng … Ñoàng chí – tieáng aám noàng maùu ñoû Sao coù luùc vang leân laïnh rôïn theá naøy ? « Ñoàng chí » - dao ñaõ naèm eùm nheïm döôùi loøng tay Möu moâ ñaõ xong vaø moïi ngaõ ñöôøng ñaõ giaêng caïm baãy. Taùc giaû Nam Long vieát :


201

« Ñoù laø nhaän thöùc môùi veà moät khía caïnh cuûa Ñaûng, cuûa « ñoàng chí » maø anh ñaõ bao naêm gaén boù. Anh buoäc phaûi nhìn nhaän laïi moïi ñieàu, töø nhöõng ñieàu cô baûn nhaát : « Bao nhieâu naêm ta ngôõ mình töï do Nhöõng giaùo ñieàu ñaõ trôû thaønh tín ñieàu töø khi naøo vaäy ? Chaát ñoäc ngaám ngoït ngaøo khoâng ai nhìn thaáy Ñaát seùt nhaøo neân thaàn töôïng ñeå toân thôø Khoâng coù gì quí hôn ñoäc laäp töï do Chaân lyù ngôõ thaám roài ngôø ñaâu chöa hieåu heát Sau bao phen ñoái ñaàu cuøng caùi cheát Vaãn chöa tan noãi sôï tröôùc uy quyeàn Boïn ñeàu caùn maët maøy ñaïo maïo Chuùng noù aùc hôn soùi huøm vaø tinh ranh hôn caùo Loø saùt sinh toûa höông vò thieân ñöôøng (Khoâng coù gì quí hôn ñoäc laäp töï do) Nam Long noùi tieáp : « Ñoù laø söï nhìn nhaän veà cheá ñoä, ñoàng thôøi cuõng laø söï saùm hoái cuûa baûn thaân. Thöïc khoâng deã gì thoaùt ra khoûi « tín ñieàu » maø mình ñaõ gaén boù baèng taâm huyeát maùu xöông. Buøi Minh Quoác ñaõ can ñaûm laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Ta hoâm nay laïi oân ñaàu ñaùnh vaàn töøng chöõ Vieäc chi maø xaáu hoå Khi moãi gioït maùu mình khaùt ñoäc laäp töï do. (Khoâng coù gì quí hôn ñoäc laäp töï do) Söï phaûn tænh ñaõ giuùp anh nhình thaáy, ñau ñôùn vì moät hoaøn caûnh môùi, vôùi nhöõng con ngöôøi, nhöõng muïc ñích, nhöõng möu toan, nhöõng thaûm caûnh tieâu bieåu cho cheá ñoä môùi, hoaøn toaøn xa laï vôùi nhöõng gì anh ñaõ khao khaùt vaø coáng hieán ñeå xaây döïng. Meï ñaâu ngôø Sau löng mình laø maùu ñaãm troài leân Chieác gheá Coù thaèng con thoaùt cheát vuï khui haàm Trôû veà ngoài cheãm cheä Caùi maët noù baây giôø môùi ñaïo maïo laøm sao Noùi naêng ñöùng ngoài sang troïng Thaâm taâm chæ nghieàn ngaãm caùch naøo Cho moãi ngaøy chieác gheá theâm cao Cao Cao Cao Ñeán taän choã khoâng coøn nghe tieáng cuoäc ñôøi oan traùi Khoâng coøn thaáy treân con ñöôøng gaäp gheành cuûa Toå quoác ñau thöông coù ngöôøi meï toùc baïc chaân traàn oaèn löng döôùi choàng ñôn khieáu naïi naëng hôn daõy Tröôøng Sôn


202

(Meï ñaâu ngôø) Vaäy laø nhöõng lyù tuôûng, nhöõng myõ töø cuûa nhöõng keû « giöông cao ngoïn côø ñoäc laäp daân toäc vaø CNXH » xaây döïng ñaát nöôùc « ñaøng hoaøng to ñeïp hôn », « moïi ngöôøi ñeàu aám no haïnh phuùc », ruùt cuïc muïc tieâu chæ coøn laø « chieác gheá », laø quyeàn löïc ñeå thuï höôûng treân ñau khoå cuûa giai caáp, cuûa ñoàng baøo. Vì theá, keát luaän taát yeáu phaûi laø söï vuøng leân phaûn khaùng. Hoï chaúng phaûi ñaûng vieân Nhöng meï coù taám theû ñoû – traùi tim roøng roøng maùu öùa. Chính meï chöù khoâng ai – meï phaûi naém quyeàn Hoûi toäi nhöõng thaèng theû ñoø tim ñen. (Nhöõng ngaøy thöôøng ñaõ chaùy leân) Meï ôû ñaây chính laø nhaân daân, laø nhöõng ngöôøi ñaõ töøng ñuøm boïc, uûng hoä, chieán ñaáu, hy sinh ñeà ñöa ñaûng vieân chieán thaéng, ñeán choã caàm quyeàn. Nam Long noùi tôùi « cuoäc bieàu tình chaïy » maø baùo nöôùc ngoaøi goïi laø « ñi kieän oâng trôøi ». Neáu laø tay toâi, seõ vieát « ñi kieän cuû khoai ». « Buøi Minh Quoác khoâng phaûi chæ phaûn khaùng trong thô. Khi taïp chí Langbiang maø anh laøm toång bieân taäp bò gaëp khoù khaên, ruùt giaáy pheùp vì noäi dung caáp tieán, Buøi Minh Quoác ñaõ cuøng vôùi Tieâu Dao- Baûo Cöï thöïc hieän moät cuoäc ñaáu tranh. Trong chuyeán ñi doïc ñöôøng ñaát nöôùc qua caùc tænh mieàn Trung, caùc anh ñaõ laøm moät cuoäc vaän ñoäng daân chuû, keâu ñoøi töï do saùng taùc, töï do baùo chí, xuaát baûn, yeâu caàu ñoåi môùi thöïc söï, yeâu caàu caùch chöùc nhöõng « thaèng ñeåu » caáp cao trong Ñaûng. Ra ñeán Haø noäi, gaëp Ban Bí thö Trung öông Ñaûng vaø caùc cô quan trung öông ñeå ñaáu tranh. Cuoäc vaän ñoäng vôùi nhöõng kieán nghò cuûa 5 hoäi vaên ngheä, tuyeân boá coù 118 chöõ kyù cuûa caùc vaên ngheä só, trí thöùc ôû mieàn Trung vaøo cuoái naêm 1988, ñaõ ñöôïc Trung öông Ñaûng baùo ñoäng khaép toaøn quoác, coi nhö moät vuï « bieåu tình chaïy » cuûa trí thöùc, hoaït ñoäng beø phaùi, taäp dôït daân chuû ñeà choáng cheá ñoä. Keát quaû anh nhaän ñöôïc cho haønh ñoäng phaûnkhaùng cuûa mình laø kyû luaät khai tröø ñaûng, caùch chöùc chuû tòch Hoäi Vaên ngheä. Duø vaäy cho ñeán nay, baèng nhieàu phöông thöùc, anh vaãn tieáp tuïc phaûn khaùng nhöõng gì anh khoâng chaáp nhaän, ñaëc bieät treân lónh vöïc vaên hoùa vaên ngheä. Trong taâm söï vôùi baïn beø, Buøi Minh Quoác cho thaáy anh vaãn coøn tha thieát vôùi Ñaûng, nhöng ñoù khoâng phaûi laø ÑCS vôùi chieâu baøi xaây döïng CNXH ñaõ trôû thaønh thaây ma chính trò, maø laø ñaûng saùm hoái, ñaûng ñoåi môùi thaät söï, ñaûng cuûa nhaân daân nhö nhöõng gì toát ñeïp nhaát maø ñaûng ñaõ laøm trong lòch söû cuûa mình. Anh vaãn coøn hy voïng vaøo söï chuyeån bieán cuûa nhöõng thaønh phaàn caáp tieán trong ñaûng nhö laø nhaân toá quyeát ñònh taïo ra loái thoaùt cho tình hình VN ». Caùm ôn baïn Nam Long. Ai ñoù ? Hay laø Tieâu Dao-Baûo Cöï ? Thöa Anh. 5 Hoä -Ngaøy boû thaønh phoá ra ñi 21/3/90 -Ngaøy bò baét taïi bôø soâng Saøi goøn (thuoäc tænh Soâng Beù) :


203

7/9/90 -Bò baét laàn thöù 2 : 7/3/94 Nguyeãn Hoä – ngöôøi Nam Boä vaø truyeàn thoáng daân chuû. Toâi ñeán thaêm 26-6-94 anh « veà nhaø », ngöôøi khoâng ñöôïc gioûi. Nghe toâi hoûi. Tay anh rung, laáy ñaïi moät maûnh giaáy, vieát maáy doøng cho toâi kyû nieäm tuoàng chöõ cuaû Anh (xem ôû treân). Vaø noùi cho taäp saùch naøy : Toâi teân Nguyeãn Hoä Sanh ngaøy 1 thaùng 5- 1918 Taïi xaõ Hanh Thoâng (töùc phöôøng 10) quaän Goø Vaáp. Luùc coøn nhoû toâi chæ hoïc heát sô hoïc yeáu löôïc. Gia ñình ngheøo, toâi thoâi hoïc, ñi hoïc ngheà, laøm thôï taïi xöôûng ñoùng taøu Ba Son (1935) vaøo luùc 19 tuoåi. Taïi ñaây Töø naêm 1936, 20 tuoåi, toâi baét ñaàu tham gia CM, tham gia phong traøo ñaáu tranh daân sinh daân chuû vaø ñöôïc keát naïp vaøo ÑCS Ñonh Döông, naêm 1937. Sau gaàn 5 naêm hoaït ñoäng, toâi bò baét vaøo thaùng 4-1940, treân ñöôøng ñi vaøo nhaø maùy vaø bò tuø ñaøy 5 naêm ôû Coân Ñaûo. Ñeán cuoái naêm 1945, ñöôïc CM thaùng 8 giaûi phoùng veà vaø tieáp tuïc hoaït ñoäng cho ñeán sau naøy. Toâi ñaõ kinh qua caùc traùch nhieäm nhö sau : a/1936-1940 thôøi kyø ñaáu tranh daân sinh daân chuû. Chi uûy cho boä Ba Son. 1940-1945 ñi tuø ñaøy ra Coân Ñaûo. b/Khaùng chieán choáng Phaùp 1946-1954 Phoù thö kyù kieân bí thö chi boä Ñaûng ñoaøn lieân hieäp coâng ñoaøn Nam Boä, phuï traùch cong ñoaøn Saigon-Cholon. Uûy ban khaùng chieán haønh chaùnh ñaëc khu Saigon-Cholon, phuï traùch tröôûng ban daân quaân, thaønh ñoäi tröôûng daân quaân. -Phuï traùch thaønh ñaûng boä Saigon-Cholon (cuoái 1948 ñeán cuoái 1950) kieâm Phoù Chuû tòch Uûy Ban haønh chaùnh Saigon-Cholon. -Uûy vieân thöôøng vuï ñaëc khu Saigon-Cholon phuï traùch Ban Caùn söï 2 ñaëc khu, phoù chuû tòch uûy ban haønh chính Saigon-Cholon, kieâm chæ huy phoù ban chæ huy quaân söï ñaëc khu – Chuû tòch Saigon-Cholon (cuoái 1950-cuoái 1954). c/Thôøi kyø khaùng chieán choáng Myõ (luùc ñaát nöôùc chia caét hai mieàn Nam-Baéc) -Ra Baéc, ñau naëng, naèm bònh vieän (1955-1956). -Uûy vieân BCH Ban thöôøng vuï Toång Lieân ñoaøn Lao Ñoäng VN (57-60). -Uûy vieân ban thö kyù, uûy vieân Ñoaøn Chuû tòch Toång Coâng ñoaøn VN ; ñaûng ñoaøn toång coâng ñoaøn VN (1961-1963). d/Veà mieàn Nam coâng taùc (1964-1975) -Uûy vieân thöôûng vuï khu uûy Saigon-Gia ñònh (T4) phuï traùch daân vaän, coâng vaän, hoa vaän. e/Thôøi kyø sau 30-4-1975 trôû ñi (1975-1987) -Uûy vieân Thöôøng vuï Thaønh uûy Tp.HCM, phuï traùch daân vaän. -Chuû tòch Lieân hieäp Coâng ñoaøn TP.HCM, kieâm phoù chuû tòch Toång coâng ñoaøn VN. -Chuû tòch Maët traän Toå quoác (MTTQ) VN Tp.HCM kieâm uûy vieân ñoaøn chuû tòch UB Trung öông MTTQVN.


204

-Chuû tòch Hoäi Vieät-Xoâ höõu nghò TP.HCM kieâm Phoù Chuû tòch BCH Trung öông Hoäi Vieät-Xoâ höõu nghò. -Chuû tòch Uûy ban ñoaøn keát vaø höõu nghò vôùi nhaân daân theá giôùi, Tp.HCM. -Chuû tòch Uûy ban thieán nieân nhi ñoàng Tp.HCM. -Tröôûng ban vaän ñoäng ñoàng baøo Tp.HCM uûng hoä coâng trình xaây döïng thuûy ñieän Trò An, xaây döïng con ñöôøng Nhaø Beø-Duyeân Haûi vaø xaây döïng Kinh Ñoâng-Cuû Chi. Giöõa naêm 1987, ñöôïc cô quan cho nghæ höu, luùc toâi 71 tuoåi. Lieàn sau ñoù CLB Khaùng chieán Tp. ra ñôøi. Toâi tham gia hoaït ñoäng vôùi tö caùch Chuû nhieäm CLB. Keå ra ngaøy töø ñaàu anh em khaùng chieán thieát tha laäp Hoäi thì bò Thaønh uûy vaø UBNDTP töø choái vaø chæ cho pheùp thaønh laäp CLB nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ, maëc duø ñieàu 67 cuûa Hieán phaùp coù ghi raønh caùc quyeàn töï do cuûa coâng daân, töï do hoäi hoïp, töï do laäp hoäi…Taát nhieân toå chöùc hoäi vaø toå chöùc CLB coù söï khaùc nhau veà noäi dung. Tuy vaäy döïa vaøo noäi dung quyeát ñònh cuûa UBND Tp. veà nhieäm vuï, quyeàn haïn cuûa CLB khaùng chieán : • Taäp hôïp nhöõng ngöôøi khaùng chieán tronh hai thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng

Myõ, nhaèm phaùt huy truyeàn thoáng yeâu nöôùc trong nhaân daân ta. • Ñoùng goùp vaøo coâng cuoäc xaây döïng CNXH vaø baûo veä Toå quoác VN XHCN. • Ñoaøn keát töông trôï giuùp ñôõ laãn nhau trong cuoäc soáng. Nhöõng ngöôì tham gia CLB khaùng chieán ñaõ tieán haønh hoaït ñoäng baèng hình thöùc hoäi thaûo, mít-tinh, kieán nghò, vieát baùo, ra baùo nhaèm caùc muïc tieâu cuï theå choáng tieâu cöïc, quan lieâu cöûa quyeàn, öùc hieáp, truø daäp quaàn chuùng, tham nhuõng, beø phaùi, bao che laãn nhau vì ñaëc quyeàn ñaëc lôïi trong haøng nguõ caùn boä Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, ngoaøi vieäc xaây döïng, toå chöùc, phaùt trieån hoäi vieân, thöïc hieän ñoaøn keát töông trôï, thaêm hoûi chaêm soùc gia ñình khaùng chieán, lieät só. Vôùi tinh thaàn ñaáu tranh choáng trì treä, tieâu cöïc noùi treân, CLB khaùng chieán Tp. ñaõ kieán nghò : • Boä Chính trò vaø Ban b1 thö Trung öông Ñaûng caàn coù söï kieåm ñieåm, pheâ töï pheâ ñònh kyø

veà söï laõnh ñaïo cuûa mình tröôùc BCH Trung öông ñeå qua ñoù ñieàu chænh kieän toaøn cô quan laõnh ñaïo : ai coù ñuû ñöùc, taøi thì tieáp tuïc phaùt huy, coøn ai khoâng ñuû ñöùc taøi thì caàn ruùt lui ñeå ñöa ngöôøi coù ñöùc coù taøi thay theá, chôù khoâng theå cöù « soáng laâu leân laõo laøng ».

• Khoâng neân ñoäc dieãn khi Quoác hoäi (QH) baàu Chuû tòch Hoäi ñoàng boä tröôûng (1988) neân coù moät soá ngöôøi ra öùng cöû chöùc vuï noùi treân vôùi chöông trình haønh ñoäng cuï theå cuûa mình. QH seõ choïn moät Chuû tòch Hoäi ñoàng boä tröôûng trong soá caùc öùng cöû vieân aáy baèng laù phieáu kín cuûa mình.

• Quoác hoäi caàn caùch chöùc moät soá boä, thöù tröôûng coù lieân quan khoâng laøm troøn traùch nhieäm, daãn ñeán haäu quaû laø coù treân möôøi trieäu ngöôøi töø mieàn Baéc bò ñoùi naêm 1987 vaø nhaân daân caû nöôùc cô cöïc keùo daøi.

Theá nhöng ñoái vôùi laõnh ñaïo (Ñaûng vaø Nhaø nöôùc) caùc cuoäc ñaáu tranh baèng caùc hình thöùc noùi treân cuûa CLB khaùng chieán Tp. laø moät söï ñe doïa. Do ñoù laõnh ñaïo ñaõ tìm moïi caùch haïn cheá, ngaên chaën caùc hoaït ñoäng cuûa CLB nhö : Tòch thu aán baûn ñeå CLB khoâng ra baùo ñöôïc (tröôùc khoù khaên ñoù, vôùi tinh thaàn baùm chaët caùc quyeàn töï do daân chuû cuûa coâng daân ñaõ ghi roõ trong Hieán phaùp nhö : töï do ngoân luaän, tuï do baùo chí…anh em CLB phaûi caáp toácñem baøi vôû xuoáng Myõ Tho – Tieàn Giang ñeå nhôø giuùp ñôõ. Taïi ñaây anh em ñòa phöông raát nhieät tình, hì huïc suoát ngaøy ñeâm laøm xong aán


205

baûn laàn thöù 2 thì laïi ñöôïc lònh cuûa Ban Tuyeân Truyeàn tænh uûy laø khoâng ñöôïc in baùo cho CLB Truyeàn thoáng khaùng chieán Tp. Theá laø anh em CLB phaûi chaïy tieáp xuoáng Caàn Thô – Haäu Giang caàu cöùu vôùi aán baûn coù saün. Nhôø söï thoâng caûm vaø taän tình cuûa anh em ñòa phöông, chæ trong vaøi ngaøy, 20 ngaøn tôø baùo Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán ñaõ ñöôïc in xong. Sôû Vaên hoùa-Thoâng tin ra lònh tòch thu tôø baùo soá 3 naøy ñang ñöôïc phaùt haønh vaø sau cuøng cô quan chính quyeàn ñoùng cöûa vónh vieãn baùo Truyeàn Thoáng Khaùng Chieán-tôø baùo ñuôïc nhieàu caûm tình cuûa ñoâng ñaûo baïn ñoïc luoân luoân chôø ñoùn noù. « Ngay luùc aáy, Trung öông ÑCSVN ñöùng ñaàu laø Toång Bí Thö Nguyeãn Vaên Linh vaø bí thö thaønh uûy Voõ Traàn Chí cuøng nhieàhn caùn boä khaùc keå caø Traàn Vaên Traø (thöôïng töôùng), Traàn Baïch Ñaèng (nhaø vaên, nhaø baùo) ñaõ hoïp baøn keá hoaïch tæ mæ nhaèm ñaøn aùp CLB Khaùng chieán Tp. vaø nhieàu nôi khaùc. YÙ kieán phaùt bieåu, leân aùn buoäc toäi CLBKCTP, cuûa Traàn Vaên Traø, Traàn Baïch Ñaèng laø trong cuoäc hoïp noùi leân ñöôïc in ra vaø phaùt haønh khaép caû nöôùc. Theá laø lieàn sau ñoù, CLBKCTP bò caám hoaït ñoäng. Moät CLBKC môùi vôùi Ban Chuû Nhieäm môùi – nhö moät thöù kieång trang trí- hình thaønh nhaèm voâ hieäu hoùa, teâ lieät hoùa phong traøo ñaáu tranh choáng tieâu cöïc, suy thoaùi trong haøng nguõ Ñaûng vaø Nhaø nöôùc vöøa môùi daâng leân vaø cuõng nhaèm cuûng coá cheá ñoä ñoäc taøi, phaûn daân chuû. Trong khoâng khí ngoät ngaït aáy, toâi ñaõ quyeát ñònh rôøi boû thaønh phoá, veà soáng ôû noâng thoân ñeå tieáp tuïc cuoäc ñaáu tranh vì daân chuû töï do, vì aám no haïnh phuùc cuûa nhaân daân ñeán hôi thôû cuoái cuøng ngaøy 21-3-1990 toâi rôø Saøi Goøn cuõng laø ngaøy toâi ly khai ÑCSVN, ñaûng maø sau 54 naêm ñeo ñuoåi laøm CM (vôùi tö caùch ñaûng vieân) cuûa toâi, nay ñaõ trôû thaønh voâ nghóa. Sau caùi ngaøy ñaùng ghi nhôù aáy khoaûng hôn moät thaùng, moät soá anh em CLB khaùng chieán Tp. goàm : Taï Baù Toøng (Taùm Caàn) Hoà Vaên Hieáu (Hoà Hieáu) Ñoã Trung Hieáu (Möôøi Anh) Bò baét caû Leâ Ñình Maïnh – ngöôøi uûng hoä tích cöïc CLBKCTP cuõng bò baét sau ñoù. Vaøo cuoái thaùng 8-1990, Phoù Chuû tòch HÑBT Voõ Vaên Kieät ñi gaëp toâi ôû vuøng Phuù Giaùo mieàn Ñoâng Nam Boä, caùch Saigon khoaûng 60km, taïi caùi choøi saûn xuaát cuûa noâng daân. Oâng Kieät hoûi toâi : « Theá naøy laø sao ? ». Toâi traû lôøi : « Thaønh phoá ngoät ngaït quaù, toâi veà noâng thoân ôû cho khoûe ». Oâng Kieät noùi : -Anh cöù veà ôû giöõa thaønh phoá, ai laøm gì anh. Toâi ñaùp : -Raát tieác, phaûi chi anh gaëp toâi sôùm hôn ñoä 2 thaùng thì toát quaù, toâi trôû veà thaønh phoá ngay. Coøn baây giôø thì ñaõ muoän roài, bôûi vì döôùi söï laõnh ñaïo cuûa trung öông ÑCSVN luùc baây giôø laø ñöùng ñaàu laø toång bí thö Nguyeãn Vaên Linh cuøng caùc oâng Mai Chí Thoï, Voõ Traàn Chí, Traàn Troïng Taân, Traàn Vaên Traø, Traàn Baïch Ñaèng…caû nöôùc ñöôïc chæ ñaïo, phoå bieán raèng toâi Nguyeãn Hoä laø teân phaûn ñoäng, giaùn ñieäp, moùc noái CIA, noái giaùo cho giaëc, tieáp tay baùo chí nöôùc ngoaøi tuyeân truyeàn toå chöùc choáng ñaûng, choáng Nhaø nuôùc, laäp toå chöùc quaàn chuùng (CLBKCTP) choáng ñaûng, laät ñoå chính quyeàn « aên tieàn cuûa Myõ ; chuû tröông ña nguyeân, ña ñaûng nhaèm laät ñoå ÑCSVN. Taát caû quy chuïp aáy noùi leân raèng ÑCSVN ñaõ ñaïp toâi xuoáng taän buøn ñen choân vuøi caû cuoäc ñôøi CM cuûa toâi trong nhô nhuoác ñeå toâi khoâng laøm sao ngoùc ñaàu daäy ñöôïc, tình


206

hình nhö vaäy thì toâi trôû veà thaønh phoá ñeå laøm gì tröø phi ñaát nöôùc VN coù daân chuû töï do thaät söï. Do ñoù toâi quyeát soáng ôû thoân queâ ñeán ngaøy cuoái cuøng cuûa ñôøi toâi ». Cuoäc gaëp gôõ giöõa toâi vaø oâng Kieät dieãn ra töø 7 giôø 30 phuùt saùng ñeán 11 giôø tröa thì keát thuùc vaø chia tay. Ñöôïc bieát töø sau laàn gaëp gôõ ñoù, oâng Kieät toû ra phaán khôûi vaø coù nhaén muoán gaëp toâi laàn thöù hai ôû moät ñòa ñieåm naøo ñoù gaàn Saigon hôn ñeå tieän vieäc ñi laïi. Khi ñöôïc tin naøy, toâi coù vieát thö traû lôøi cho oâng Kieät raèng cuoäc gaëp gôõ laàn thöù hai khoâng caàn thieát.. Sau ñoù khoaûng nöûa thaùng thì toâi bò baét (7-9-1990) treân soâng Saigon vaøo luùc 7 giôø saùng khi toâi bôi xuoàng vöøa caëp vaøo bôø, ñònh böôùc leân ñi vaøo ñaùm ruoäng caïnh ñoù ñeå haùi rau maù rau ñaéng veà aên. Ñuùng vaøo thôøi ñieåm aáy, moät chieácghe lôùn ñang chaïy treân soâng laïi caëp saùt xuoàng toâi, trong ñoù coù 6,7 thanh nieân khoeû maïnh. Boãng coù tieáng hoûi to : « Baùc ôi, baùc coù thaáy moät chieác ghe nhoû chaïy ngang qua ñaây khoâng ? » « Khoâng ! » toâi traû lôøi. Lieàn coù tieáng heùt to : « Ñuùng noù roài ». Luùc baáy giôø, toâi môùi bieát ñ1o laø ghe cuûa coâng an vaø nghe tieáng suùng leân coù roáp roáp. Töùc khaéc coù hai coâng an cöôøng traùng, tay caàm suùng ñaõ naïp ñaïn nhaûy xuoáng muõi xuoàng nôi toâi ñang ñöùng. Toâi bình tóng hoûi : « Maáy chuù muoán gì ? » -Muoán gì thì veà Sôû maø bieát – tieáng traû lôøi xaác xöôïc cuûa moät coâng an. Hai coâng an ñoàng loaït naém hai tay toâi, keùo maïnh ra phía sau roài coøng ngay. Hoï ñieàu ñoäng toâi ñeán saùt chieác ghe lôùn coù taám vaùn daøi baéc töø muõi ghe xuoáng ñaùy. Hoï xoâ maïnh toâi chuùi muõi vaø tuoät xuoáng ñaùy ghe. Ghe noå maùy chaïy doïc con soâng leân höôùng taây baéc ñoä 15 phuùt thì reõ vaøo raïch nhoû, ñi saâu ñeán beán. Taïi ñaây coù chieác xe hôi nhoû ñaäu saün. Toâi ñöôïc ñieàu leân xe hôi vaø ñoåi coøng töø phía sau ra phía tröôùc vôùi boä y phuïc : quaàn xaø loûn ñen vaø caùi aùo ñen ngaén tay ñaõ xuoáng maøu, hai beân coù hai coâng an ngoài saùt vaø moät coâng an khaùc ngoài phía tröôùc. Sau nöõa giôø xe chaïy thì ñeán nôi. Ngöôì ta ñöa toâi vaøo moät nhaø laù troàng traûi khoâng coù cöûa. Toâi ñöôïc ngoài nghæ treân caùi giöôøng goå nhoû coù traûi chieác chieáu cuõ. Luùc baáy giôø toâi môùi nhaän ra raèng chính löïc löông coâng an huyeän Cuû Chi ñaõ saên baét toâi (taát nhieân theo lònh cuûa sôû Coâng an Tp. vaø Boä Noäi vuï). Cuû Chi :- caùi teân quen thuoäc vaø thaân thieát – ñaõ gôïi leân trong ñaàu oùc toâi bieát bao caõm nghó. Cuû Chi ñòa ñaïo, bom ñìa, phaùo baày, Cuû Chi tan naùt, anh duõng, chòu ñöïng gian khoå, hy sinh, nöôùc maét ñau thöông xen laãn vôùi nuï cöôøi chieán thaéng maø baûn thaân toâi trong moät soá naêm ñöôïc chia seû ñaéng cay ngoït buøi cuøng ñoàng baøo Cuû Chi trong cuoäc ñaáu tranh khoâng caân xöùng, vo âcuøng aùc lieät giöõa Myõ vaø VN ; hoaën noù gôïi cho toâi nhôù bao nhieâu kyû nieäm toát ñeïp trong nhöõng naêm hoøa bình (1975-1987), ñi thaêm vaø uûy laïo anh em thanh nieân xung phong ñang lao ñoäng xaây döïng coâng trình thuûy lôïi king Ñoâng Cuû Chi ñaõ ñöa nöôùc töø hoà Daàu Tieáng veà töôùi cho haøng ngaøn heùc-ta ruoäng laâu nay thieáu nöôùc cuûa huyeän ; ñi thaêm vaø uûy laïo caùc gia ñình coù coâng vôùi CM, gia ñình thöông binh lieät só trong nhöõng ngaøy kyû nieäm lòch söû ; hoaëc ñi thaêm vaø taëng quaø cho caùc thieáu nhi hoïc sinh ngheøo cuûa huyeän ; ñi döï caùc leã trao taëng nhaø tình nghóa cuûa ban, ngaønh, ñoaøn theå, cô sôû ; kinh doanh saûn xuaát cho gia ñình ñoái töôïng chính saùch trong huyeän. Oâi ! YÙ nghó sao mieân man.


207

Baát haïnh vaø só nhuïc Anh ôû ñaâu roài ? -Ñuùng boán giôø röôõi chieàu hoâm ñoù, toâi ñöôïc ñöa leân oâ toâ ñeå veà Saigon. Tröôùc vaø sau xe toâi coøn coù maáy chieác xe khaùc ñaày nhaân vieân coâng an. Khi ñeøn ñöôøng thaønh phoá röïc saùng thì xe toâi ñeán cô quan Boä Noäi vuï (toång nha caûnh saùt cuõ truôùc ñaây). Toâi ngoài ôû cô quan Boä Noäi vuï hôn moät giôø thì ñöôïc ñöa thaúng leân Xuaân Loäc (Ñoàng Nai) coù nhieàu xe coâng an hoä toáng. Hôn 10 giôø ñeâm thì tôùi Xuaân Loäc, toâi ñöôïc ñöa ñeán caên nhaø troáng (nhaø troøn) cuûa K4 vôùi moät baùn ñoäi coâng an voõ trang ñaày ñuû. Ñöôïc moät tuaàn, ngöôøi ta laïi ñöa toâi trôû veà thaønh phoá, quaûn thuùc taïi Bình Trieäu, ôû moät ñòa ñieåm ñoái dieän cö xaù Thanh Ña. Sau hôn 4 thaùng soáng bieät laäp, luoân luoân coù moät tieàu ñoäi coâng an voõtrang canh giöõ, toâi ñöôïc ñöa veà quaûn thuùc taïi gia vaøo ñuùng ngaøy 30 teát Nguyeân ñaùn (ñaàu naêm 1991) töø ñoù veà sau naøy. Khi ñeán gaëp toâi taïi 3 ñòa ñieåm noùi treân, caùc oâng Voõ Vaên Kieät (phoù Chuû tòch HÑBT), Mai Chí Thoï (Boä tröôûng Boä Noäi vuï), Voõ Traàn Chí (Bí thö Thaønh uûy), Voõ Vieát Thanh (thöù tröôûng Boä Noäi vuï), Nguyeãn Vaên Danh (phoù bí thö Thaønh uûy), Traàn Vaên Danh (thaønh uûy vieân)… ñeàu baûo toâi phaûi kieåm ñieåm (ñeå qua ñoù laõnh ñaïo seõ xem xeùt vaø giaûi quyeát nhanh vaán ñeà cuûa toâi theo caùch giaûi quyeát noäi boä). Nhöng toâi nghó : toâi khoâng coù toäi loãi gì trong haønh ñoäng cuûa mình, hoaït ñoäng CLBKC, khoâng leõ ñaáu tranh choáng tieâu cöïc (theo chuû tröông, nghò quyeát cuûa ÑCSVN), choáng tham nhuõng, choáng quan lieâu, cöûa quyeàn, uy hieáp, truø daäp, haõm haïi quaàn chuùng ; choáng tö töôûng beø phaùi, bao che cho nhau ; nhöõng ngöôøi ñaõ gaây bieát bao taùc haïi cho nhaân daân, ñaát nöôùc, khoâng ñöùc khoâng taøi maø cöù ngoài lyø ôû cöông vò laõnh ñaïo; ñaáu tranh choáng tieâu cöïc, suy thoaùi nhö vaäy laø haønh ñoäng phaûm CM, phaûn ñoäng, noái giaùo cho giaëc sao ? Do ñoù toâi khoâng laøm kieåm ñieåm maø chæ phaùt bieåu quan ñieåm cuûa mình veà tình hình chung trong nöôùc vaø söï laõnh ñaïo cuûa ÑCSVN. Kieåm ñieåm laø coâng vieäc mang tính chaát noäi boä. Coøn ôû ñaây söï vieäc laïi hoaøn toaøn khaùc haún : ngöôøi ta chæa suùng vaøo toâi, baét coøng toâi, ñem giam vaø quaûn thuùc. Nhö vaäy vaán ñeà ñaõ ñi quaù xa, coøn ñaâu laø noäi boä nöõa, vì toâi ñaõ bò coi laø keû thuø cuûa ÑCSVN roài kia maø. Cho neân ñieàu chuû yeáu cuûa toâi laø chôø ñuôïc ñöa ra toøa xeùt xöû xem toâi ñaõ phaïm toäi gì, naëng côõ naøo vôùi chöùng côù chính xaùc cuûa noù. Khi toâi bò baét khoâng heà coù lònh cuûa Toøa aùn hay Vieän Kieåm soaùt. Hôn nöõa, ñaõ treân hai naêm bò quaûn thuùc, vaán ñeà cuûa toâi chöa ñuôïc phôi baøy tröôùc aùnh saùng coâng lyù. Ñieàu ñoù cho thaáy ôû VN hieán phaùp, luaät phaùp ñaõ bò chaø ñaïp ñeán côõ naøo. CLBKC Tp. bò ñaøn aùp, toâi bò baét cuõng nhö moät soá anh em khaùc, tröôùc ñoù. Chuùng toâi ñöôïc neám muøi coøng saét cuûa ÑCSVN – cuõng gioáng coøng saét cuûa ñeá quoác ngaøy xöa – roài bò giam, bò quaûn thuùc trôû thaønh con ngöôøi hoaøn toaøn maát töï do, caùch ly vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Ñoù laø ñieàu BAÁT HAïNH. Tuy nhieân vì toâi ñaõ ly khai ÑCSVN luùc toâi rôøi thaønh phoá vaø soáng ôû noâng thoân (21-3-1990) neân hôn luùc naøo heát, veà tinh thaàn vaø tö töôûng, toâi thaáy mình laïi hoaøn toaøn töï do, hoaøn toaøn ñöôïc giaûi phoùng. Baây giôø treân ñaàu toâi khoâng coøn bò keïp chaët bôûi caùi « keàm saét » cuûa chuû nghóa Maùc Leâ-nin, cuûa ÑCS nöõa. Do ñoù noù cho pheùp toâi daùm nhìn thaúng vaøo söï thaät vaø daùm chæ ra söï thaät, ñaëc bieät trong tình hình suïp ñoå cuûa Ñoâng Aâu vaø söï tan raõ cuûa Lieân Xoâ. Khaùc vôùi tröôùc ñaây, khi coøn laø ñaûng vieân cuûa ÑCSVN moät thöù tuø binh


208

cuûa Ñaûng, toâi chæ bieát noùi vaø suy nghó theo nhöõng gì maø caáp treân noùi vaø suy nghó, coøn hieän nay toâi suy nghó raát thoaûi maùi khoâng bò moät söï haïn cheá naøo khi tö töôûng cuûa toâi ñaõ thöïc söï giaûi phoùng – tö töôûng ñaõ bay boång. Bôûi vaäy toâi töï phaùt hieän cho mình nhieàu ñieàu lyù thuù. Toâi ñaõ laøm CM treân 65 naêm, gia ñính toâi coù hai lieät só. - Nguyeãn Vaên Baûo (anh ruoät), ñaïi taù quaân ñoäi nhaân daân VN, hy sinh ngaøy 9-1-1966 trong traän neùm bom taán coâng ñaàu tieân cuûa quaân xaâm löôït Myõ vaøo VN (vaøo Cuû Chi). - Traàn Thò Thieät (vôï toâi) caùn boä phuï nöõ Saigon – bò baét vaø bò ñaùnh cheát taïi Toång nha

caûnh saùt hoài teát Maäu Thaân (1968). Nhöng phaûi thuù nhaän raèng chuùng toâi ñaõ choïn sai lyù töôûng : CSCN, bôûi vì suoát 60 naêm treân con ñöôøng CM CS aáy, nhaân daân VN ñaõ chòu ñöïng hy sinh quaù lôùn lao, nhöng cuoái cuøng chaúng ñöôïc gì, ñaát nöôùc vaãn ngheøo naøn laïc haäu, nhaân daân khoâng coù aám no haïnh phuùc, khoâng coù daân chuû töï do. Ñoù laø ñieàu só nhuïc. (Toâi trích « Quan ñieåm vaø cuoäc soáng » cuûa anh Naêm Hoä, vaø ñaët töïa nhoû cho deã ñoïc). Caùi tieåu söû töï thuaät ñoù gôïi laïi truyeàn thoáng daân chuû ôû Nam Boä thuôû xöa kia. Toâi bieát anh Nguyeãn Hoä cuõng coù gaàn 60 naêm : töø phong traøo caùc Maët Traän : Bình Daân, Quoác gia daân chuû. Luùc aáy ÑCS hoaït ñoäng trong caûnh tranh saùng tranh toái. Thaân mình xeû laøm ñoâi. Moät nöûa coâng khai, nöûa kia bí maät. Anh Hoä ñaõ laø ñaûng vieân. Toâi laø chieán só coâng khai. Hai beân bieát « cheøo nhau » qua coâng taùc coâng khai cuûa Ñaûng. Toâi bieát anh Hoä laø, cuøng coøm-mi (commis) Toáng vaên Heân – ñaàu naõo cuûa aùi höõu Ba Son. Aùi höõu Ba Son naøy laø cuøng aùi höõu FACI, aùi höõu SIMAC, aùi höõu Deùpoât xe löûa (goàm Saigon, Goø Vaáp, Dó An) laøm neân thanh theá cuûa CS ñeä tam. Vì nhöõng xöôûng maùy ñoù laø hieän ñaïi. Khi noùi ñeán giai caáp coâng nhaân, laø phaûi noùi coát chaùnh ñeán thôï thaày laøm vieäc ôû xí nghieäp cô khí hieän ñaïi. Phaûi coi ñoù laø theá maïnh cuûa « ñeä tam » ôû Saigon. Trong khi nhöõng giaùo sö trí thöùc tôø roát kít ñang gaây aûnh höôûng trong hoïc sinh, sinh vieân vaø trí thöùc. Haõy bieát anh Naêm Hoä laø coâng nhaân nhö vaäy ñi. Nay anh ñöùng ra laøm chuû nhieäm CLB nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ. Maø toâi coøn ngaïi. Vì nhôø trieát gia Fuerbach noùi, ngöôøi ôû laâu ñaøi khoâng noùi cuøng « moät thöù tieáng » vôùi ngöôøi ôû nhaø tranh. Nhöõng hoäi vieân saùng laäp ra CLB aáy phaàn lôùn laø « nhaø cao cöûa roäng ». Toâi ñeå yù doø xeùt. Vieäc laøm cuûa CLB baét toâi nhôù Saigon cuõ. Nôi ñaây bò cai trò bôûi chuû nghóa thöïc daân, maø meï noù laø nöôùc Phaùp daân chuû ñaõ tieáp tuïc cuoäc CM nhaân vaên theá giôùi maø môû ra thôøi ñaïi daân chuû baèng baûn Tuyeân Ngoân Nhaân Quyeàn. Cheá ñoä cai trò thuoäc ñòa môû mang ñaàu oùc cho daân toäc soáng quaù laâu döôùi cheá ñoä phong kieán laïc haäu. Vaø ngöôøi Saigon cuõ, ngöôøi daân Nam kyø, soáng vôùi cheá ñoä thöïc daân, ñaõ coù söï giaùc ngoä chính trò ñaït ñöôïc trình ñoä chín muoài raát sôùm. (Ta taùch haún caùi goïi laø « vaên hoùa ngu daân cuûa thöïc daân Phaùp » ra khoûi tö töôûng daân chuû cuûa neàn vaên hoùa khai saùng Phaùp, laø laøm moät vieäc voâ nghóa. Oâng HCM chaúng khoâng ñöa tö töôûng CM Phaùp vaøo lôøi noùi môû ñaàu Tuyeân ngoân ñoäc laäp ñoù sao ?)


209

Ñaây toâi muoán baøy toû moät ñieàu ñaùng tieác laø ngöôøi ta genre Baéc Haø nhö Tröôøng Chinh, Leâ Ñöùc Thoï, khoâng thaáy nhöõng giaù trò daân chuû maø nöôùc Phaùp sôùm ñem cho « thaàn daân Phaùp » ôû Nam kyø vaø ngöôøi ta laáy caùi khoâng daân chuû voâ luaân thöôøng maø ñeø ñaàu ngöôøi ñaõ taäp nhieãm daân chuû CM laâu ñôøi roài thì ñeø neùn nhö ôû caùc xöù laïnh, tuyeát phuû, maët trôøi leân, coå laïi ngoùc ñaàu. Söï giaùc ngoä chính trò cuûa ngöôøi Saigon ñaït ñöôïc ñoä chín muoài raát sôùm cuõng laø nhôø söï hoaït ñoäng cuûa moät thaønh phoá vaên minh, noù baét ngöôøi thò daân soáng haøng ngaøy trong söï thöùc tænh veà trí tueä (eveil intellectuel). Thì vöøa roài anh Hoä noùi : « Nhöõng ngöôøi tham gia CLB KC ñaõ tieán haønh hoaït ñoängbaèng caùc hình thöùc : hoäi thaûo, mít-tinh, kieán nghò, vieát baùo… » Toâi thaáy ñoù laø nhöõng ñieàu ngaøy xöa, anh noùi vôùi toâi ñeàu bieát vaø ñaõ cuøng laøm. Söï thöùc tænh trí tueä cuûa ngöôøi thaønh phoá coát yeáu laø haøng ngaøy qua nhöõng ñieàu naøy ñaây : 1- Vaän ñoäng baàu cöû öùng cöû vaø hoïp hoäi ñoàng. 2- Toå chöùc mít-tinh. 3- Khuyeán hoïc – dieãn thuyeát – laøm baùo. Phaûi CLB cuõng laøm nhö vaäy hay khoâng ? Cho toâi nhaéc laïi…ñeå roài toâi laøm vieäc vôùi anh Naêm Hoä. 1- Veà baàu cöû Sai gon ngaøy xöa phaûi laø ñaõ coù « phoå thoâng ñaàu phieáu ». Bò haïn cheá, laïi laøm cho ngöôøi ta noùi laø baàu baùn. Nhöng trong voøng haïn cheá, ngöôøi öùng cöû vaø ngöôøi ñi baàu ñeàu ñöôïc töông ñoái töï do (töông ñoái = hôn ta baây giôø). Ngaøy xöa Ñaûng bieåu toâi ra hoäi ñoàng quaûn haït. Deã thoâi !Chæ o beá ba caùi tieáng taây hoïc ñöôøng, cho noù coù muøi oâng hoäi ñoàng. Ngaøy xöa coù cuoäc boû thaêm. Toâi khoâng theøm ñi boû thì thoâi, khoâng bò môøi, thieáu ñieàu ñem xe ñeán chôû. Vaø ngay caùi chöùc ñöôïc baàu coù giaù laém. Cheá ñoä baàu cöû cuûa ta ! Ngöôøi ta coi ñaïi bieàu quoác hoäi noù laøm sao aáy ! Ngaøy xöa vieäc baàu cöû coù taùc duïng thöùc tænh raát lôùn ñoái vôùi daân cö. Moãi ngöôøi ra hoäi ñoàng ñeàu ñöôïc moät suaát töï do aên noùi. Ta thöû nghe Nguyeãn An Ninh noùi trong cuoäc tranh cöû Hoäi ñoàng quaûn haït (30-4-1939) ñaây nha ! « Trong khi ñeá quoác Phaùp vaø ñeá quoác Nhöït choïi nhau, ta khoâng theå ñöùng ngoaøi cuoäc moät caùch deã daøng nhö hai ñaùm toâi tôù ñöùng khoanh tay coi hai oâng chuû cuûa chuùng noù ñaùnh nhau. Huoáng chi chuû nghóa phaùt xít ngaøy nay ñaõ roõ reät laø caùi hoïa to lôùn cho nhaân loaïi . Muoán laõnh noãi nhieäm vuï lôùn lao ngaøy nay laø söï thoáng nhaát quoác gia trôû laïi vaø laäp moät quoác gia daân chuû, taát nhieân phaûi keâu goïi loøng nhieät huyeát, taùnh hy sinh cuûa toaøn caû moïi ngöôøi.. Nhöõng ai laø ngöôøi coù loøng thöông daân, thöông nöôùc, maë daàu ít nhieàu ; nhöõng ñoàng baøo baáy laâu nay khao khaùt, mong ñôïi thôøi cuoäc ñöa ñeán söï may maén cho daân ta ; nhöõng keû taâm chí saün loøng ra giuùp ñôõ cho daân toäc VN coù moät töông lai röïc rôõ ; voâ soá ngöôøi lao khoå ao öôùc vaø saü loøng hy sinh deå caûi thieän caùi ñôøi khoán khoå cuûa mình vaø ñöôïc ñoøi quyeàn tham gia vaøo söï lo laéng cho vaän maïng caû nöôùc, toaøn caû quoác daân ngaøy nay phaûi chuù yù ñeán caùi vieäc lôùn lao coù theå laøm ñöôïc. Ngaøy nay laø moät dòp may cho daân ta trong lòch söû, noù laïi coù theå ñöa ta vaøo choã ñau khoå nhö ôû Taøu, ôû Y-pha-nho, ôû Abyssinie. Laém keû noùi daân ta khoâng keùm ai veà khoân ngoan,


210

veà hy sinh, veà taùnh doõng. Song söï ñau khoå cuûa ta coù theå laø voâ ích cho ta khoâng ? Ñieàu aáy toâi xin toaøn caû daân VN suy xeùt. Tröôùc kia moãi laàn tuyeån cöû hoäi ñoàng quaûn haït laø moät dòp cho soá ñoâng ngöôøi cöû tri, vôùi naêm ba ñoàng baïc cuûa keû mua thaêm, aên chôi vui veû trong moät vaøi ngaøy. Roài trong khoùa hoäi ñoàng, keû ñaéc cöû chæ laøm vieäc tö lôïi baùn ñöùng quyeàn lôïi daân toäc 20 trieäu ngöôøi maø xöa kia ñaõ coù moät lòch söû veû vang, ñieàu aáy sau cuoäc vui chôi, cöû tri khoâng theøm nghó ñeán. Ñoù laø ñoaïn ñöôøng lòch söû raát xaáu hoå cuûa caû daân toäc ta. Gaàn ñaây töø Nam chí Baùc, trong nhieàu cuoäc tuyeån cöû thöù nhöùt laø trong nhöõng cuoäc maø moät phaàn daân chuùng coù quyeàn döï vaøo nhö ôû chaâu thaønh lôùn thì trong ñaùm cöû tri laïi bieåu loä caùi tinh thaàn môùi meû laø tinh thaàn phaûn ñoái. Trình ñoä chính trò cuûa quoác daân ñaõ naâng leân moät naác cao. Ngaøy nay ngöôøi laøm phaän söï cöû tri khoâng neân chæ coù thaùi ñoä phaûn ñoái. Phaûi hieåu roõ söï quan troïng cuûa thôøi cuoäc, phaûi bieát ñöôøng chaùnh ñaùng maø ñi, phaûi bieát phaän söï vaø nhieäm vuï cuûa mình laø moät ngöôøi daân trong nöôùc. Vôùi thôø buoåi naøy, giaù trò cuûa moät laù thaêm raát troïng heä. Caùi quyeàn löïc choïn cuûa cöû tri, khi chính phuû ñaõ ñöa ngöôøi naøo, thì ngöôøi aáy troïn quyeàn töï do choïn löïc nhöõng ngöôøi haønh ñoäng vöøa theo yù cuûa mình. Maëc daàu chính phuû heát söùc trôû ngaïi, ngöôøi cöû tri roát cuoäc cuõng troïn quyeàn muoán baàu cöû ai thì baàu cöû. Laáy laù thaêm ñeå loä yù muoán cuûa mình, ñeå cöông quyeát nhìn nhaän nhöõng tö töôûng, nhöõng haønh ñoäng, haïp vôùi quyeàn lôïi cuûa mình, vôùi vaän maïng cuûa nöôùc, ñoù laø caùi phaän söï lôùn lao cuûa ngöôøi cöû tri ngaøy nay, bieá nhôù ñeán maáy ngaøn naêm lòch söû cuûa ta, bieát ao öôùc moät töông lai nheï nhaøng vaø veû vang cho daân toäc ta. Khoâng neân vì tình caûm caù nhaân maø boû nhieäm vuï xaõ hoäi cuûa mình, khoâng chuù yù ôû söï chính phuû nhình nhaän hay khoâng nhöõng keû ra öùng cöû, khoâng hoan nghinh nhöõng thaùi ñoä phaûn ñoái troáng loûng vì noù khoâng coù hieäu quaû gì caû, chæ nhìn nhaän moät ñöôøng loái chính trò thieát thöïc ñeå lôïi duïng cô hoäi maø thoáng nhaát quoác gia vaø laäp thaønh moät quoác gia daân chuû cho daân toäc ta, ñoù laø thaùi ñoä chính ñaùng ngaøy nay cuûa ngöôøi cöû tri ñaõ thöùc thôøi vuï. Trong luùc khaên maø caàn caû löïc löôïng cuûa caùc haïng daân chuùng, taát nhieân ta khoâng theå queân nhöõng chieán só vì nöôùc nhaø maø nay hoaëc coøn ôû trong tuø, hoaëc ñöôïc ôû ngoaøi song bò luaät phaùp troùi buoäc. Ta neân ñoùi toaøn aân xaù cho chính trò phaïm, vaø huûy boû nhöõng aùn quaûn thuùc vaø bieät xöù. Ñöa ra moät vaøi yù kieán troïng heä cuûa toâi ñoái vôùi thôøi cuoäc, toâi ñaõ laøm ñöôïc moät phaàn phaän söï cuûa toâi. Öôùc mong sau moät soá ñoâng trong ñoàng baøo ngaøy chuû nhaät 30 Avril seõ bieát laøm phaän söï cuûa mình ñeå cho toaøn caû quoác daân khoâng hoå theïn vôùi nhöõng daân toäc ñaõ duõng caûm hy sinh vì daân, vì daân chuû chuû nghóa. Vôùi nhöõng cöû tri ngaøy nay ñaõ tænh ngoä, toâi xin hoâ cao khaåu hieäu : 1-Haõy lieân hieäp löïc löôïng daân chuû. 2-Ñoøi hoøa bình, côm aùo, töï do. 3-Laäp moät quoác gia daân chuû. 4-Môû nguïc cho chính trò phaïm. Hôûi caùc ñoàng baøo cöû tri, ñoái vôùi nöôùc nhaø, daàu khoå sôû ñeán böïc naøo, toâi cuõng khoâng moät phuùt daùm queân phaän söï cuûa toâi. Xin doàng baøo haõy raùn laøm moät vieäc nhoû nhen laø boû thaêm ñoàng tình vôùi chính saùch thieát thöïc ñeå cho daân ta heát khoå nhuïc vôùi caùi kieáp daân ñaõ maát töï do ».


211

Coi ñoù ! Ngöôøi daân maát nöôùc ñöôïc nghe chöøng « moät vaøi yù kieán troïng heä cuûa toâi ñoái vôùi thôøi cuoäc » cuõng ñuû cho loøng xoán xang nghó ñeán phaàn mình ñoái vôùi vaän maïng cuûa nöôùc nhaø. Trình ñoä chính trò cuûa anh thò daân, qua töøng ñôït ttöøng ñôït tuyeân truyeàn öùng cöù cuûa ngöôøi coù taâm huyeát, maø ñöôïc naâng cao. Tieáp theo chieán dòch boû thaêm laø caùc cuoäc hoïp hoäi ñoàng. Ñaây môùi laø quan troïng. Neáu ñöôïc pheùp noùi baàu cöû laø nhö böûa tieäc. Noù cho ngon mieäng trong moät buoåi. Thì cuoäc hoïp hoäi ñoàng laø böõa aên haøng ngaøy, noù cung caáp dinh döôõng cho cuoäc soáng veà daøi. Cheá ñoä cai trò xöa kia ôû treân nöôùc ta, noù ñeå cho hoäi ñoàng hoïp coâng khai, maø coøn saép xeáp hoïp vaøo giôø – taùm giôø toái – cho ngöôøi thò daân keùo nhau ñi nghe ñöôïc, vì ñaõ aên côm xong ! Ñoái vôùi toâi nhö caùc baïn treû « hoïc sinh tröôøng lôùn » hoài ñoù nhöõng cuoäc hoïp hoäi ñoàng quaûn haït, hoäi ñoàng thaønh phoá, ñaïi hoäi ñoàng kinh teá lyù tai, laø nhöõng buoåi hoïc haäu hoïc ñöôøng boå sung vaø môû roäng caùi vaên hoùa phoå thoâng maø lôùp trung hoïc ñaõ vun queùn cho chuùng toâi. Nghe Nguyeãn Phan Long, Traàn Vaên Thaïch, Nguyeãn Vaên taïo, Phan Thanh, nghe hoï noùi tieáng Taây vôùi Taây mình cuõng thaáy töï haøo veà ngöôøi cuûa mình, maø chuû nghóa thöïc daân goïi laø indigeønes,, thoå daân, annamites. Nhöng caùi quan troïng laø ñoái vôùi thanh nieân, nghe ñoàng baøo, vaøo böïc ñaøn anh cuûa mình noùi veà vieäc nöôùc, noùi veà kieáp soáng cuûa bình daân, baét phaûi theøm thuoàng – neáu khoâng vaäy thì khoâng phaûi laø thanh nieân trí thöùc – theøm thuoàng caùi quyeàn ñöôïc tham gia lo laéng vieäc daân, vieäc nöôùc, vôùi ngöôøi ta. Ñoù laø, söï naûy sinh trong loøng ngöôøi thanh nieân coù hoïc, söï quyù troïng ,söï ñoøi hoûi soáng cheát nhöõng quyeàn ñaùng phaûi coù cuûa con ngöôøi coâng daân, laø quyeàn boû thaêm ñeå mình ñöôïc löïa choïn oâng hoäi ñoàng vöøa yù mình, hoaëc mình cuõng ñöôïc öùng cöû, laøm oâng hoäi ñoàng vaø laøm ngöôøi coù ích. 2-Veà mít-tinh : Nhöõng ngöôøi ôû ñaàu theá kyû XX naøy, nhö anh Hoä vaø toâi, ñöôïc söï giaùo duïc cuûa neàn vaên minh Phaùp, khi chen vai vôùi ñaùm ñoâng ngöôøi ñeå nghe caùc oâng hoäi ñoàng thaønh phoá, hoäi ñoàng quaûn haït vaø ñaïi hoäi ñoàng kinh teá lyù taøi hoïp, thì laøm sao cuõng mô maøng thaáy nöôùc Phaùp vôùi caùi Vieân Quoác öôùc « maø chöa heà coù caùi gì xuaát hieän vôùi taàm cao hôn theá, treân ñöôøng chaân trôøi cuûa loaøi ngöôøi ». (V.Hugo). Vaø thaáy caùi taàm cao vó ñaïi cuûa CM Phaùp. (Khoâng bieát chaùu Phan Ngoïc Toân cuûa toâi noù coøn coù haäu yù gì khi keøm toâi vieát Phaùp Vaên noù bieåu toâi ñoïc La Sainte Bible, Quatrevingt treize ? Ñeán nngaøy nay toâi vöøa laáy « Toäi toå toâng » trong kinh thaùnh. Vaø cuõng laáy laøm lyù thuù maø trích « 93 » cuûa Victor Hugo ñeå cho tö töôûng veà Quoác Hoäi thaâm nhaäp vaøo ngöôøi coâng daân coù lyù trí vaø luaân thöôøng chuùng ta). « Ñoàng thôøi phaùt sinh ra cuoäc CM, nghò hoäi naøy naûy sinh ra neàn vaên minh.. Loø löûa, nhöng laø loø reøn. Trong caùi thuøng aáy khuûng boá ñang soâi suïc thì tieán boä ñang leân men. Töø caûnh hoãn ñoän cuûa boùng toái vaø maây ñen ñaõ vuùt leân nhöõng tia saùng meânh moâng song song vôùi caùc ñònh luaät vænh cöûu. Nhöõng tia saùng aáy vaãn coøn maõi ôû chaân trôøi vaø maõi maõi coøn


212

thaáy roõ treân baàu trôøi caùc daân toäc, ñoù laø coâng lyù, laø khoan dung,, laø nhaân töø, laø leõ phaûi, laø chaân lyù, laø tình yeâu. Vieän Quoác öôùc ñöa ra caâu ñònh lyù vó ñaïi naøy : Töï do cuûa ngöôøi coâng daân naøy chaám döùt ôû choã töï do cuûa ngöôøi coâng daân khaùc baét ñaàu ; caâu aáy ñaû toùm taét laïi trong hai doøng chöõ taát caû yù thöùc xaõ hoäi nhaân quyeàn. Vieän Quoác öôùc tuyeân boá ngheøo khoå laø thieâng lieâng, muø, caâm, ñieác laø thieâng lieâng vaø nhöõng ngöôøi taøn taät aáy laø con nuoâi cuûa Nhaø nöôùc, sinh con hoang laø thieâng lieâng vaø ngöôøi meï ñöôïc chính phuû an uûi vaø naâng ñôõ, treû moà coâi laø thieâng lieâng vaø chuùng ñöôïc toå quoác nuoâi döôõng, ngöôøi bò caùo traéng aùn laø trong saïch vaø thieâng lieâng vaø phaûi ñöôïc boài thöôøng. Vieän Quoác öôùc leân aùn vieäc buoân ngöôøi da ñen, tuyeân boá huûy boû cheá ñoä noâ leä, ban haønh ñaïo luaät lieân ñôùi trong quan heä xaõ hoäi, chính saùch giaùo duïc khoâng maát tieàn, toå chöùc neàn giaùo duïc quoác gia vôùi tröôøng sö phaïm ôû Paris, tröôøng trung hoïc ôû quaän lî vaø tröôøng sô caáp ôû thoân xaõ, laäp ra caùc tröôøng chuyeân nghieäp vaø caùc vieän baûo taøng, ra saéc lònh thoáng nhaát luaät phaùp, thoáng nhaát ño löôøng, thoáng nhaát tính toaùn theo heä soá thaäp phaân, laäp neàn taøi chính cuûa nöôùc Phaùp vaø thay theá naïn phaù saûn ngaân saùch thöôøng xuyeân cuûa cheá ñoä quaân chuû baèng tín duïng coâng coäng. Vieän Quoác öôùc ñem laïi cho ngaønh giao thoâng heä thoáng ñieän tín, cho tuoåi giaø nhöõng vieän döôõng laõo coù trôï caáp, ngaønh y teá nhöõng bònh vieän ñaõ taåy ueá, ngaønh giaùo duïc tröôøng baùch khoa, cho khoa hoïc phoøng kinh tuyeán vaø cho trí tueä con ngöôøi. Vieän Quoác öôùc vöøa coù tính chaát quoác gia vöøa mang tính chaát quoác teá. Vieän Quoác öôùc ñaõ ban haønh 11210 saéc luaät thì moät phaàn ba coù muïc ñích chính trò, hai phaàn ba coù muïc ñích nhaân ñaïo. Vieän Quoác öôùc tuyeân boá ñaïo ñöùc phoå bieán laø neàn taûng xaõ hoäi laø löông taâm phoå bieán laø neàn taûng cuûa phaùp luaät. Vôùi taát caû nhöõng caùi ñoù, aùch noâ leä bò xoùa boû, loøng baùc aùi ñöôïc ñeà cao, loøng nhaân ñaïo ñöôïc baûo veä, löông taâm con ngöôøi ñöôïc tu chænh, luaät lao ñoäng trôû thaønh phaùp quyeàn, taøi saûn quoác gia ñöôïc vöõng chaéc, tuoåi treû ñöôïc hoïc haønh vaø naâng ñôõ, vaên hoïc vaø khoa hoïc ñöôïc truyeàn baù roäng khaép, aùnh saùng toûa treân caùc ñænh cao, nhöõng caûnh cuøng khoå ñöôïc giuùp ñôõ, caùc nguyeân taéc ñöôïc coâng boá. Taát caû nhöõng caùi ñoù, Vieän Quoác öôùc ñaõ laøm, maëc duø noù coøn mang trong loøng con quaùi vaät laø loaïn Vaêng-ñeâ vaø treân vai moät baày huøm beo laø boïn vua chuùa ». Toäi nghieäp cho ngöôøi daân thuoäc ñòa chuùng mình, nghe bieát tôùi Vieän Quoác öôùc, saûn phaåm vó ñaïi cuûa CM Phaùp maø caøng cheát theøm ñoäc laäp töï do. A ! ÔÛ nôi hoäi nghò ñoù, Victor Hugo töôøng thuaät « taát caû haïng ngöôøi nhaân ñaïo, voâ nhaân ñaïo vaø sieâu nhaân ñeàu coù maët ». Vaø : « Söï noùi naêng voâ ñoä laø quyeàn cuûa moïi ngöôøi ». Caùi Vieän Quoác öôùc ñaõ gaây aûnh höôûng raát lôùn cuûa CM Phaùp ñoái vôùi daân ta. Tröôùc CM ngöôøi Phaùp khoâng coù quyeàn töï do naøo heát. Khoâng coù töï do toân giaùo. Khoâng coù töï do ngoân luaän treân « giaáy in ». Khoâng coù töï do « thaân phaän », nhaø nöôùc muoán baét giöõ ai vaø bao laâu cuõng ñöôïc. Nhö vaäy laø khoâng coù töï do chính trò (töï do hoäi hoïp, töï do laäp hoäi…). Vieän Quoác öôùc aáy ñaõ chính thöùc ban boá trong 11200 saéc luaät caùc quyeàn ñöôïc coi laø quyeàn töï nhieân cuûa con ngöôøi. Lòch söû CM Phaùp ñaõ daïy ngöoøi daân maát nöôùc chuùng ta raèng nhöõ theå cheá daân chuû maø « lôøi qua tieáng laïi » trong Vieän Quoác öôùc ñaõ « vaät chaát hoùa » laø keát quaû cuûa nhaân daân quaàn chuùng ñaáu tranh. Vaø lòch söû CM Phaùp ñaõ daïy ta caùch laøm.


213

Tröoùc heát CM noå ra thì daân chuùng Paris ñaõ thaønh laäp dieãn ñaøn (ñeå noùi theo moät oâng ñaõ chæ vaïch Naêm Hoä laø « ñang taäp dôït daân chuû ») raát nhieàu ban ñaàu ôû caùc tieäm caø pheâ. Vaø moät dieãn ñaøn ñaõ trôû thaønh moät CLB, moät Hoäi. Caùi mình môùi hoïc thì môùi laø ôûtrong tö töôûng maø thoâi. Ñeå thöïc hieän caùi mình muoán laø phaûi laøm. Vaø ai laøm ? Quaàn chuùng. Vaû chaêng, keû ñi xaâm chieám nöôùc ngöôøi thì loøng daï ñaâu theå laõng xao vieäc ngöôøi ta seõ noåi daäy maø ñoøi nöôùc laïi. Cho neân noù coá giöõ oån ñònh baèng vieäc caùi thì caét xeùn, caùi thì thuû tieâu nhöõng quyeàn töï do daân chuû. (giöû oån ñònh chính trò baèng phöông phaùp nhö vaäy, maø coù ñöôïc cuõng taïm thôøi thoâi). Veà phía ngöôøi laøm CM – hay noùi cho thích hôïp laø ngöôøi ñaáu tranh ñoåi môùi – laø ra söùc taäp hoïp quaàn chuùng, noùi cho hoï nghe quan ñieåm veà thôøi cuoäc. Ñeå cho tö töôûng CM trôû thaønh söùc maïnh vaät chaát. Trong söï soáng cuûa mình, döôùi cheá ñoä cai trò ñaøn aùp cuûa thöïc daân, ngöôøi CS khoâng luøi böôùc tröôùc khuûng boá, luoân luoân raûi truyeàn ñôn. Goõ moõ hoïp mít-tinh trong böng laùng, ñeâm khuya. Nhöõng cuoäc mít-tinh aáy laø nhöõng cuoäc hoùa thaân cuûa quaàn chuùng vaøo khaåu hieäu ñaáu tranh CM. ÔÛ vaøo thôøi ñieåm naøo ñoù maø söï tuyeân truyeàn giaùo duïc cho quaàn chuùng trôû thaønh caáp baùch, thì ngöôøi CS ñaõ laøm mít-tinh tröôùc muõi nhaø caàm quyeàn. Trong cuoäc mít-tinh ñoù Lyù Töï Trong ñaõ baén cheát moät thaèng coø Taây, ñeå baûo veä cho ngöôøi ñoàng chí dieãn thuyeát. Tröôùc ñoù cuoäc mít-tinh maø chí só Nguyeãn An Ninh vôùi maáy ngöôøi nöõa dieãn thuyeát ôû ñöôøng Lanzarote cuõng laø ñöôïc ghi trong lòch söû CM ôû Nam kyø (1926). Laàn theo tình hình maø phong traøo ñaáu tranh cuûa quaàn chuùng trong nöôùc keát hôïp vôùi phong traøo theá giôùi ñaáu tranh cho daân chuû laøm cho thöïc daân nôùi loûng sôïi daây noù troøng coå daân ta, thì ñaõ coù xaûy ra nhieàu cuoäc mít-tinh ôû raïp haùt Thaønh Xöông. Toâi noùi mít-tinh treân ñaây laø ñi veà nguoàn nöôùc maø anh Naêm Hoä ñaõ taém. Toâi noùi luoân moät söï truøng hôïp thuù vò. Hoài CM Phaùp trong raát nhieàu nhöõng dieãn ñaøn quaàn chuùng noåi roû leân Caâu laïc boä cuûa nhöõng Jacobins, maø teân goïi chính thöùc cuûa noù laø Socieùteù des Amis de la Constitution – Hoäi nhöõng ngöôøi baïn cuûa Hieán phaùp. Hoäi naøy ñaõ taäp hôïp nhöõng ngöôøi CM kieân cöôøng. Hoï ñaõ ñaåy maïnh CM vaø giöõ cho noù taùnh chaát trieät ñeå khoâng löøng khöøng thoûa hieäp, vaø khi chuyeân chính cuûa CM ñöôïc thieát laäp, thì nhöõng nhaùnh nhoùc cuûa CLB naøy trôû thaønh nhöõng « baùnh xe » cuûa chính phuû.. Söï truøng hôïp ôû ñaây laø : Cuõng coù teân môùi ñeû ra laø « hoäi » nhöng « luïc boä » ñaõ ñaët cho laø « CLB » thì coù sao ñaâu caùi chuyeän khaùc teân, mieãn laø noù giöõ cho ñöôïc, cho ñuùng ñaén tính chaát cuûa moät toå chöùc chính trò. CLB nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ qui tuï nhöõng nhöõng ngöôøi CM baát khuaát thuôû xöa ñeàu laø baùnh xe vaø ñinh oác cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. CLB… lieân tieáp vaø vaøo thôøi ñieåm thích hôïp, môûra nhöõng cuoäc mít-tinh, noùi veà theå cheá daân chuû, noùi veà phaân chia khu vöïc kinh teá, noùi veà tình hình caùc nöôùc Ñoâng Aâu vaø nghó tôùi ta. CLB naøy theo « pheùp nöôùc » thì chæ laø cuûa Tp.HCM, nhöng vì caùc tænh ñeàu nghe tieáng noùi cuûa noù neân ñi döï mít-tinh raát ñoâng. Ngöôøi caùc tænh Nam kyø cuõng coi theo. Cho ñeán tænh Quaûng Nam Ñaø naüng cuõng chuaån bò laøm theo… Nguyeãn Hoä.


214

Nhöõng cuoäc mít-tinh naøy khoâng bieát sao maø laøm cho Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ra lònh caám. Vaø vì luaät röøng neân caám baùo, baèng söï thoåi vaøo tai caùc chuû nhieäm nhaø in. Caám mít-tinh cuõng vaäy. CLB ñaõ töøng möôïc phoøng cuûa Nhaø höõu nghò Vieät-Xoâ, cuûa CLB Lao ñoäng, möôïn hoäi tröôøng cuûa quaän 3 nay khoâng ai cho möôïc nöõa. Toâi nhôù ngaøy xöa toâi ñöôïc caí duyeân chaïy möôùn phoøng mít-tinh dieãn thuyeát thì cuõng bôûi taïi vì Nhaø nöôùc thöïc daân laø khaùc vaø Nhaø nöôùc XHCN laø khaùc. Neáu ñeå chaäm, khoâng baét Nguyeãn Hoä vaø Taï Baù Toøng thì ngöôøi ta seõ ñua nhau laøm « CLB » maø coi. Toâi hieåu anh em CM giaø maø thích CLB mít-tinh laø noùi noãi loøng mình veà theå cheá daân chuû. Vaø hoï cuõng coù bieát lôøi môû ñaàu nghieâm trang ñöôïm ñau buoàn cuûa Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn. « Caùc ñaïi bieåu cuûa nhaân daân Phaùp, hoïp thaønh Vieän Quoác öôùc choraèng, söï khoâng chaêm soùc, söï boû queân hay söï coi thöôøng caùc quyeàn cuûa con ngöôøi laø nhöõng nguyeân nhaân duy nhaát gaây ra nhöõng ñau khoå chung vaø söï hö hoûng cuûa nhöõng keû caàm quyeàn, vì theá ñaõ quyeát ñònh trình baøy caùc quyeàn töï nhieân thieâng lieâng vaø khoâng theå töôùc boû ñöôïc cuûa con ngöôøi trong moät baûn tuyeân ngoân troïng theå ». (Vaø cuõng vì theá maø hoïp mít-tinh ñeå gôûi cho Ñaûng cho Quoác hoäi nhöõng kieán nghò trang troïng). 3-Veà khuyeán hoïc, dieãn thuyeát vaø vieát baùo : Noùi veà khuyeán hoïc (töø khi Taây môùi tôùi). Vò toaøn quyeàn thöù nhöùt sang cai trò Ñoâng Döông laø Paul Bert ñaõ noùi vôùi baïn mình laø Petrus Tröông Vónh Kyù raèng : « Phaùp quoác laäp Coäng hoøa daân chuû thôøi ñaõ laáy nhöõng chuû nghóa CM 1789 maø thi haønh. Chính phuû toâi ñang thay maët taïi ñaây maø phaàn rieâng toâi cuõng vaäy, chuùng toâi quyeát ñònh noi theo chuû nghóa aáy ». Khaùch quan maø noùi ñeå deå laøm naûy ra cuoäc vaên minh tieán hoùa, chính phuû thöïc daân ñaõ laáy chöû Phaùp vaø chöû Quoác ngöõ thay vaøo choå chöû nho hoïc haønh vaø thi cöû. Trong moät daân toäc ngu heøn bò maát nöôùc thì söï ham hoïc laø moät ñieàu cuûa luaân thöôøng. Ñeå khuyeán khích hoïc Quoác ngöõ, chính phuû thuoäc ñòa coù taøi trôï cho nho só, sôùm bieát Quoác ngöõ dòch truyeän Taøu. Caùi « dòch vuï » aáy ñaõ löu teân caùc oâng : Nguyeãn An Khöông, Tröông Duy Toaûn, Traàn Phong Saéc, Ñaêng Thuùc Lieâng, Nguyeãn Kim Ñính… Nhöõng nhaø Taây hoïc uyeân baùc baét ñaàu töø Tröông Vónh Kyù, Tröông Minh Kyù tôùi Nguyeãn Haùo Vónh, Phaïm Coâng Bình, Hoà Bieåu Chaùnh… ñeàu… maø hoïc giaû Leâ Thanh noùi : « Muoán nhôø ôû söï vaên minh cuûa ngöôøi Phaùp maø gaây moät cuoäc phuïc höng cho nöôùc mình veà maët tinh thaàn ñang bò toài tuùng trong xaõ hoäi laïc haäu, thua ngöôøi ta nay phaûi ñöôïc nhö ngöôøi ta, moät xaõ hoäi khoâng coøn hôïp lyù nöõa veà chính trò, tö töôûng vaø vaên hoùa ». Nhöõngngöôøi hoïc gioûi lôùp tröôùc ôû Nam kyø ñeàu theo Tröông Vónh Kyù maø « heát loøng heát söùc vôùi ñôøi daïy nhau » Tröông Vónh Kyù vieát töïa taùc phaån « Lòch söû Annam » baèng moät caâu raát ñaùng kính :

CHO HOÏC TROØ

Caùc tröôøng ñaát Nam kyø


215

ÔÛ caùc hoïc troø, ta xin hieán saùch naøy cho caùc troø, vì laøm ra noù laø laøm cho caùc troø coi. Taâm chí cuûa nhöõng hoïc giaû tieàn hieàn ôû Nam kyø laø ñaët cho mình nhieäm vuï vieát saùch cho ñaøn em. Coi nhö baøi hoïc truyeàn mieäng ôû lôùp ñoàng aáu ñaõ coù nhöõng caâu aân caàn khuyeán hoïc : Ngon laø maät môõ toát vaøng son Vì hoïc maø neân, ôû caùc con Vaø hoïc ñeå maø : Hai chöõ coâng danh tua gaéng chí Toâi ngay con thaûo nöôùc nhaø coøn. Thì cuõng nhö vaên hoùa Aâu chaâu, ai cuõng baét ñaàu vaên nghieäp cuûa mình baèng chöõ La-tinh. Hoïc giaû Nam kyø ñeàu baét ñaàu vieát, daïy luaân thöôøng nhö vaäy.

----- 0 ----- Phaûi noùi, cho caùc vò vaên hoùa cuûa ta, bieát vaøo naêm 1888 « Ñoàng Khaùnh tam nieân thaäp nhò ngoaït, thaäp nguõ nhöït » ngöôøi Annam ta ñaõ laäp ra nhaø xuaát baûn, maø ñöôïc goïi laø :

Höõu nhaân cuoäc (Höõu laø baèng höõu, nhaân laø nghóa nhaân)

Laäp ra ôû Quaûng Nam. Chaùnh cuoäc vieân laø Phan Hi Toâ. Noù coù chöông trình haønh ñoäng, coù toân chæ, muïc ñích. « Coi saùch Tröông Sæ Taûi chaúng heä toán hao meät moûi gia coâng saép ñaët möôùn in ra cho con treû hoïc chöõ phang-sa, chöõ Quoác ngöõ vaø chuõ nho, thaáy xa, cöù moái cang thöôøng, cho coøn laïi goùp nhoùp truyeän tích coå kim so saùnh thieät hôn maø giöõ phong hoùa. Aáy cuõng laø moät caùi vieãn ñoà chi keá neân ta hieäp nhau maø laäp ra Cuoäc höõu nhaân. (Dó vaên hoäi höõu, dó höõu phuï nhaân) maø phuï caûi chí aáy cho con chaùu ta cuøng keû haäu sanh ñöôïc nhôø söï ñaõ hoïc veà sau ». « Vieãn ñoà chi keá » laø höùa heïn veà sau. Ngay tröôùc maét, chöông trình haønh ñoäng cuûa cuoäc coù toân chæ vaø muïc ñích noùi laø « chaùnh yù ». « Chaùnh yù Cuoäc höõu nhaân laø dang tay nhau ra maø giuùp trong vieäc toån phí maø in saùch vôû ra cho ngöôøi ta hoïc cho tieän, cho mau theo thôøi nay ». Vöøa noùi ñoù laø veà saùch vôû in aán. Coøn ñaây laø toå chöùc. Khi toâi ra tröôøng, thì bieát coù haønh vi « haøo hieäp » cuûa oâng baø Nguyeãn Ñöùc Nhuaän chuû baùo Phuï nöõ Taân Vaên ñaõ coå ñoäng vaø caáp hoïc boång cho hoïc troø ngheøo ñi Taây hoïc. Coøn coù toå chöùc naøy thieät laø raàm roä xöùng danh. Hoäi Nam kyø khuyeán hoïc. Ñoù laø laäp ra bôûi : Michel Vaên Vó, Ñoaøn Quang Taán, Le Thoï Xuaân, Ngoâ Vaên Phaùt, Vöông Hoàng Seån, Voõ Vaên Nhung (khoâng bieát coøn coù ai nöõa). Nam kyø khuyeán hoïc boû ra sau löng mình nhöõng moái daây cho caùc vò Löu Höõu Phöôùc, Mai Vaên Boä, Huyønh Vaên Tieång, Huyønh Taán phaùt, Buøi Ñöùc Tònh, Taï Baù Toøng naém laáy maø ñi « Truyeàn baù Quoác ngöõ ».


216

(Nhöõng ngöôøi saùng laäp Hoäi truyeàn baù chöõ Quoác ngöõ ñaõ laøm moät khoái cuûa CLB nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ maø hoïc giaû Baèng Giang ñaõ neâu coâng traïng baèng moät taäp saùch nhoû, töïa laø Ñöôøng daây chöa döùt. Chung quanh Saigon-Cholon nhieàu chi nhaùnh khuyeán hoïc hoäi ñaõ ñöôïc laäp. Tieàn thì nhôø ñòa chuû phuù noâng. Moùn aên thì döïa vaøo thaày giaùo. Noùi nhö hoäi khuyeán hoïc Goø Ñen. Ñöùng ñaàu laø Hoäi ñoàng Toàn. Cai toång Lyù. Ñieàu haønh moïi maët laø thaày giaùo Gaám, thaày giaùo Nguyeãn Vaên Tieáp. Hoäi quaùn môû cöûa khoâng coù ngaøy nghæ, cho ngöôøi quen thuoäc ñeán ngoài ñoïc saùch, hay möôïn veà nhaø. Hoäi khuyeán hoïc Goø Ñen khai tröôøng baèng moät buoåi « noùi chuyeän » cuûa baùc Hoäi ñoàng Toàn noùi veà leã nghi phong tuïc. Moãi chuû nhaät ñeàu coù noùi chuyeän. Ngaøy chuû nhaät kia, Nguyeãn Vaên Loäc thò thieàng cho toâi noùi veà tính chaát tieåu tö saûn cuûa quyeån tieåu thuyeát Gia ñình cuûa Khaùi Höng. Coù chuû nhaät, thaày giaùo Gaám giôùi thieäu « Quaû döa ñoû » cuûa Hoaøng Ngoïc Phaùch. Baïn ñoïc, coù nghe toâi cöôøi khoâng ? ÔÛ moät chôï (neáu goïi laø thò traán thì lôùn quaù) nhoû nhö Goø Ñen, Chôï Ñeäm maø coù ñuû, naøo laø hoäi khuyeán hoïc, naøo laø thô xaõ vaø Nhaø xuaát baûn. Goø Ñen coù Thaân daân thô xaõ. Chôï Ñeäm coù Tænh daân thô xaõ. Ñoù laø nhöõng nôi laøm ñaïi lyù baùn baùo vaø saùch tieán boä cuûa ba kyø. Nhö Phong Hoùa, Theá giôùi, Nhaønh luùa, Phoå Thoâng, Vieät Daân. Veà sau laøm nôi phaùt haønh Le Peuple, Daân Chuùng. Ñoù laø nhaø xuaát baûn. Thaân daân thô xaõ ñaõ xuaát baûn cuûa Nguyeãn Vaên Taïo ngöôøi con cuûa Goø Ñen, taäp saùch noùi veà Maët traän Bình daân choáng phaùt xít. Vaø khoâng bieá noù moø ôû ñaâu ra maø taùi baûn « Vaán ñeà daân caøy » cuûa Qua Ninh vaø Vaân Ñình (Tröôøng Chinh vaø Voõ Nguyeân Giaùp ?). Tænh daân thô xaõ ôû Chôï Ñeäm ñaõ ñöôïc oâng chuû nhaø maùy xay Voõ Lôïi giuùp cho ñeå in cuûa toâi « Ñoâng Döông ñöùng tröôùc moät cuoäc Ñaïi Caûi caùch » (nhöng anh Haø Huy Taäp bieåu khoan, haõy laáy noù maø in thaønh truyeàn ñôn, chöïc ñôn Brevieù). Coù anh Höùa Khaéc Lôïi, tuïc goïi laø Baûy Cöù, nhaø tu haønh trôû thaønh Hoøa thöôïng Thích Thieän Hoøa boû tieàn ra in « Moät traêm baøi thuoác gia truyeàn ». (Daï thöa Quoác hoäi ngaøy xöa, döôùi thôøi Phaùp thuoäc vieäc xuaát baûn moät quyeån saùch deã nhö côm böõa) Coi nhö noùi khuyeán hoïc nhö vaäy laø vöøa. Coøn ñeå noùi veà Dieãn thuyeát. Tröôùc heát phaûi noùi ñeán moät caùi teân Taây

SAMIPIC ÑoÙ laø S, Socieùteù, hoäi A, d’Ameùlioration, boài döôõng cho khaù hôn M, Morale, luaän lyù I, Intellectuelle, trí tueä P, et Physique, vaø theå löïc I, des indigeønes, cuûa ngöôøi baûn xöù


217

C, Cochinchine, Nam kyø. Chöõ Samipic deã noùi neân ngöôøi ta noùi noù chôù khoâng ai duøng chöõ « Hoäi Nam kyø Ñöùc Trí Theå duïc » maø ruû nhau vaøo nôi aáy nghe « dieãn thuyeát » chôi ! Buoåi nghe laï tai quaù laø buoåi Phan Vaên Huøm noùi veà Bieän chöùng phaùp maø oâng thoâng baùo raèng : oâng noùi doát veà pheùp bieän chöùng cuûa Marx. Nhôù buoåi hoâm aáy Nguyeãn Vaên Taïo coù yù lieán laø vieäc phoå thoâng hoùa hoïc thuyeát Marx laø khoâng neân, thaäm chí « noùi doát » noù laø noùi sai, laø phaûn laïi noù ñi. (Sau ñoù coù xuaát baûn Bieän chöùng Phoå thoâng cuûa Phan Vaên Huøm) Hoâm noï toâi coù ñi gaëp Vöông Hoàng Seån hoûi coi Samipic laø ai laäp. Hieåu yù baïn, neân Vöông Hoàng Seån traû lôøi lieàn, raát goïn : - Ta, chôù khoâng phaûi Taây. Ta laø Baùc vaät Löu Vaên Lang xin pheùp xoå soá hai laàn, kieám ñöôïc 60.000 ñoàng mua ñaát caát nhaø. Toâi coù nghe oâng Traàn Vaên An, maëc blouse traéng, ñoäi muõ nhö baùc só coù theâu chöõ ñoû Docteur eùconomique, noùi veà Hôïp taùc xaõ tieâu thuï cuûa Charles Gide. Oâng Vaên Vó noùi veà kim baûn vò vaø ngaân baûn vò. Oâng commis Vaøng noùi veà thueá giaùn tieáp, ngöôøi tieâu duøng phaûi chòu… Ñeàu laø nhöõng ñieàu nghe boå ích. Toâi hoài töôûng buoåi chieàu chuû nhaät gian ñaàu trôøi naéng töø moät giôø tröa coi traän banh Thuû Daàu Moät ñaù vôùi Etoile Gia Ñònh, vaøo Louvain taém nhaø taém coâng coäng hai xu, ra ñöôøng laøm toâ mì, roài cuoác vaøo Samipic nghe dieãn thuyeát thì ñaàu oùc seõ töôi taén vaø saùng suoát.

KYÛ NIEÄM NHAØ CAÙCH MAÏNG TIEÀN PHONG CUÛA MIEÀN NAM

Cheát trong ñòa nguïc coøn non 14-8-1943 NGUYEÃN AN NINH

1900-1943 Toâi muoán goäp caùc hoaït ñoäng trí tueä cuûa Saøi goøn Khuyeán hoïc Dieãn thuyeát Ra baùo ñeå noùi caùi luaân thöôøng cuûa chí só. (Ñeùn choã naøo thaáy deã vieát toâi seõ keâu anh. Vaû chaêng chöõ “anh” laø moät möùc ñoä quyù meán. Ngöôøi Saigon coù goïi “anh Ninh”, “anh Taïo”; coøn thì “oâng Thaâu”, “oâng Huøm”. Luùc gaàn nhau thì taâm phuùc anh keâu toâi baèng “thaèng”, toâi goïi anh “anh Naêm”). Toâi khoâng vieát tieåu söõ Nguyeãn An Ninh (NAN) (vì phaûi laø nôi khaùc cho coù khuoân pheùp).


218

Toâi chæ muoán noùi moâi sinh chính trò maø Nguyeãn Hoä vaø toâi ñaõ lôùn leân vaø mieâu taû thaàn töôïng cuûa thanh nieân, ngöôøi maø tö töôûng yeâu nöôùc ñaõ thuyeát phuïc ñöôïc caùc taàng lôùp nhaân daân, ñaõ vaïch ra luaân thöôøng cho trí thöùc, sinh vieân vaø hoïc sinh. Cho chuùng toâi. NAN sinh naêm 1900. Töø nhoû saùng daï thoâng minh. Ñi hoïc tröôøng Tabert, qua Chasseloup Laubat (nay laø Leâ Quyù Ñoân) ra Hanoi, roài sang Phaùp.NAN coù noùi veà thôøi aáy cuûa mình: “Ñaõ rôøi oû tröôøng ñaïi hoïc luaät Hanoi, ngay khi vöøa môùi leân naêm thöù 2, ñeå sang Phaùp tieáp tuïc hoïc, ra ñi baèng loaïi veù taøu treân boong. Ñeán Paris phaûi ñi laømñeå kieám soáng, vöøa laøm luïng vöøa hoïc trong voøng 3 thaùng ñaõ laáy ñöôïc baèng cöû nhaân. Oâng cöû nhaân 18 tuoåi naøy naùn laïi Phaùp ñeå töï hoïc theâm. Thö vieän Paris ñuû saùch cho ngöôøi “ham ñoïc”. Trong thôøi kyø ñoù: “Toâi raát meâ Thích-ca vaø Jesus. Vìxaõ hoäi khoâng haïp vôùi yù muoán cuûa mình maø Jesus boû caû ñieàu tö, giöõ trong saïch, thoaùt choán buøn hoâi, ñaùnh ñoû boïn huû laäu moät caùch khí huyeát laøm cho maùu thanh nieân cuûa mình cuõng laém khi soâi noåi, ñau thöông. Coøn Thích-ca maø toâi thích vì Thích-ca chæ ra raèng: “Caùi theá giôùi maø mình baát bình ñaây, khoâng chaéc laø coù; söï ñau khoå trong taâm cuõng vì moäng töôûng maø ra...” NAN veà nöôùc giöõa naêm 1922. Nhöõng thaùng ngaøy ñaàu naêm naøy, anh coù vieát baùo Phaùp, mmhö laø ñeû laïi lôøi traùch moùc, cho ngöôøi Phaùp thieät, ngöôøi Phaùp ôû chính quoác: “Mi laø ngöôøi Phaùp, ta naøi næ mi ñöøng laøm oâ danh vaø ñöøng laøm cho ngöôøi ta nguyeàn ruûa moät daân toäc maø ta phaûi ñeå moät thôøi gian raát daøi ñaëng tìm hieåu vaø yeâu thöông, sau bieát bao nhieâu nhaän thöùc sai laàm vaø phí coâng chieán ñaáu, chæ vì ta ñaõ gaëp treân ñöoøng ta ñi, nhöõng con ngöoøi giáng nhö mi vaø cuõng töï xöng laø ngöoøi Phaùp” (Cho toâi trích “Nhöõng keát quaû töông lai cuûa söï thoáng trò cuûa Anh ôû Aán ñoä” cuûa Maùc, ñeå vaøo ñaây cho baïn ñoïc chuùng mình theo doõi tö töôûng cuûa ngöôøi trai treû NAN. Maùc vieát: “Toâi khoâng theå rôøi boû ñeà taøi veà Aán ñoä maø khoâng coù moät soá nhaän xeùt keát thuùc. Söï giaû ñoái thaäm teä veà tính daõ man voán coù cuûa neàn vaên minh tö saûn seõ loä ra traàn truoàng tröôùc maét chuùng ta, khi chuùng ta khoâng quan saùt neàn vaên minh aáy ngay ôû chính quoác, laø nôi maø noù mang nhöõng hình thöùc ñaùng kính maø quan saùt noù ôû caùc thuoäc ñòa nôi maø noù loä roõ moät caùch khoâng che ñaäy”) Khi NAN veà nöôùc SAMIPIC môøi. Anh nhaän lôøi. Vui loøng vì saün oå cho gaø ñeû. Trí thöùc, coâng chöùc vaø sinh vieân haêm hôû:”NAN dieãn thuyeát”. Anh baét ñaàu, nheï nhaøng vôùi nhöõng buoåi: Xaõ hoäi Aán ñoä luùc Phaät Thích-ca ra ñôøi; Taác ñaát, ngoïn rau ôn Chuùa. Laàn laàn môùi ñi vaøo...nhö ngaøy 15-10-1923 noùi veà “lyù töôûng cuûa thanh nieân Annam.” (l’ieùal de la jeunesse annamite) NAN coù vieát laïi nhö vaày: Hoäi SAMIPIC coù môøi toâi noùi chuyeän taïi truï sôû cuûa hoäi. Toâi ñaõ ñaùp lôøi. taát caû nhöõng coâng chöùc ñeán nghe ñeàu bò khieån traùch. Oâng Cognacq, thoáng ñoác Nam kyø môøi toâi leân. Trong khi trao ñoåi yù kieán trong phoøng laøm vieäc cuûa oâng aáy, oâng ta caét ngang toâi vaø noùi: “Khoâng neân coù trí thöùc treân ñaát nöôùc naøy”


219

Il ne faut pas d’intellectuels en ce pays. NAN sau ñoù ñaõ ñi vaøo noâng thoân noùi chuyeän vôùi thanh nieân. Thöïc ra ñoù laø thoâng qua “khaåu thuyeát voâ baèng” maø noùi vôùi baø con noâng daân caùc ngöôøi trai traùng laøm theá naøo ñeå giaûi phoùng ñaát nöôùc. Vaø nhö vöøa noùi ôû treân, NAN bò caám noùi chuyeän ôû SAMIPIC, ñaõ côït moät caâu hay: “Khoâng cho toâi noùi mieäng toâi noùi vôùi ñoàng baøo treân moät tôø giaáy”. Tôø giaáy aáy laø TÔØ BAÙO La Cloche feâleùe (Caùi Chuoâng reø) Thuôû ñoù chöa ai, annam maø ra ñöôïc baùo quoác ngöõ chæ tröø tôø Noâng Coå Mín Ñaûm. Nguyeãn Kim Ñính chuû buùt neùp trong caùnh cuûa con gaø Taây (Coq Gaulois) teân Paul Canavaggio. Tieáng cuûa Chuoâng reø ngaân nghe khaép xöù, ngaøy 10-12-1923. Cuõng phaûi noùi veà chöõ baûng hieäu Organe de propagande des ideùes francaises La Cloche feâleùe laø cô quan truyeàn baù nhöõng tö töôûng Phaùp. Tieáp döôùi ñoù coù neâu: “Laø ngöôøi Phaùp, chuùng toâi chaáp nhaän taát caû nhöõng gì roäng raõi, ñoä löôïng, cao thöôïng”. Vaø La Cloche feâleùe ñaõ phi loä baèng caâu noùi cuûa chính toaøn quyeàn thôøi aáy laø Albert Sarraut: “Un grand pays comme le noâtre, ou qu’il aille, ou qu’il agisse, doit pouvoir dire et redire que partout il reste fideøle aø lui-meâme” Chaéc laø ta khoâng traønh troøn vôùi caâu thöù nhöùt: “Nous sommes Francais tout ce qui est large, geneùreux, noble est noâtre”. Phaän ta laø keû baïi traän cam chòu ngöôøi thaéng traän coi mình laø suyests francais de Cochinchine. Va ñoái vôùi NAN (aûnh höôûng tôùi toâi cuõng vaäy) nöôùc Phaùp laø toå quoác chuû nghóa nhaân vaên. Coøn nhö neâu caâu noùi sau cuûa A.Sarraut laø coá tình taán vaøo chaân töôøng caùi oâng thay maët nöôùc Phaùp cai trò nöôùc naøy. Noùi thì, phaûi nhôù nghen! “Moät nöôùc lôùn nhö nöôùc Phaùp chuùng ta daàu ñi ñeán ñaâu hay haønh ñoäng trong tröôøng hôïp naøo ñi nöõa cuõng phaûi noùi cho moïi ngöôøi vaø cho rieâng mình bieát laø luoân luoân trung thaønh vôùi mình. Nöôùc Phaùp phaûi nhìn chính saùch thuoäc ñòa cuûa mình nhö con ngöôøi daùm soi thaúng vaøo göông ñeå vaán löông taâm”. Tuy nhieân NAN cuõng phaûi vieát hai “laø thö khoâng nieâm”, ñaêng trong soá 1 vaø 3, ñeå thöa laïi vôùi ñoàng baøo: Tröôùc heát phaûi noùi Caùi Chuoâng reø laø cô quan tuyeân truyeàn chuû nghóa yeâu nöôùc. Yeâu nöôùùc ñoái vôùi moät daân toäc ñang trong voøng noâ leä, khi maø nhöõng teân thöïc daân caùo giaø ñang ra söùc toâ veõ moät nöôùc Phaùp ôû AÙ chaâu; khi maø coù nhöõng ngöôøi theo Phaùp ñang uoán löôõi mò daân veà moät cheá ñoä laäp hieán-quaân chuû nhö Phaïm Quyønh hay veà moät cheá ñoä laäp hieán -daân chuû nhö Buøi Quang Chieâu. Hoï ñang thuyeát phuïc daân ta ñi theo chuû nghóa “Phaùp Vieät ñeà hueà” cuûa hoï. (Cho toâi ñaët vaøo ñaây moät taøi lieäu ñeå caùc baïn theo doõi tö töôûng NAN. Ñoù laø lôøi cuûa Tröông Vónh Kyù noùi trong thô gôûi baùc só Chavanne:”Toâi thaáy raát laøm sung söôùng khi thaáy coù nhieàu ngöôøi Phaùp cöông cöôøng. Ñieàu ñoäc nhöùt maø toâi tieán ñeán laø laøm sao giuùp ích, laøm sao ñeå thöïc haønh caâu “theo hoï nhöng khoâng leä thuoäc hoï” Sic vos non vobis. Ñoù laø soá phaän cuûa toâi, laø ñieàu an uûi cho toâi”). Vaø sau ñaây laø: “Caùi Chuoâng reø laø cô quan chuaån bò cho töông lai cuûa daân toäc.


220

Nhöõng yù kieán maø nöôùc Phaùp ñem laïi cho chuùng ta seõ khoâng daãn chöùng chuùng ta ra khoûi noøi gioáng cuûa mình maø traùi laïi seõ ñöa chuùng ta trôû laïi, vaøo loøng cuûa daân toäc. Phaûi treân cô sôû daïy cho chuùng ta bieát yeâu thöông noøi gioáng ñaõ ung ñuùc ra mình, thì nöôùc Phaùp môùi chaéc chaén ñöôïc raèng nhöõng tö töôûng cuûa hoï seõ ñöôïc ñômhoa keát traùi vaø aûnh höôûng tinh thaàn cuûa hoï seõ ñöôïc lan roäng ra khaép theá giôùi. Vaø söï nghieäp tuyeân cuûa chuùng ta, ñeå coù hieäu löïc chaéc chaén thì noù phaûi coù theå taùc ñoäng ñeá caøng ñoâng ngöôøi caøng toát. Chuùng ta phaûi coù trong tay moät TÔØ BAÙO quoác ngöõ. Chính laø qua chöõ quoác ngöõ maø chuùng ta môùi giuùp ñôõ ñöôïc moät soá nhieàu nhöùt ñoàng baøo chuùng ta. Nhöng chuùng toâi chæ coù trí thoâng minh, coù yù chí vaø taám loøng maø chuùng toâi daâng troïn cho ñaát nöôùc. Noùi vaäy coù nghóa trong thieáu thoán chuùng toâi vaãn saün saøng ñem heát nghò löïc non treû ñeå thöïc hieän cho baèng ñöôïc ñieàu mô öôùc cuûa mình”. (Xin chaùu Nguyeãn Thò Bình nhaän nôi ñaây lôøi chuù caùm ôn chaùu cho möôïn taøi lieäu maø chaùu bieân soaïn ñeå gioã Ba). NAN ñang öôùc mô. Caùi gioïng hoøa dòu ñoâi ñaøng cuûa maáy soá baùo ñaàu ñeà bò chính phuû thuoäc ñòa cho laø lung laêng vaø “khôûi toá” taùc giaû. Vaø NAN ñöùng tröôùc vaønh moùng ngöïa noùi ung dung: “Toâi laøm vieäc ñeå giaûi phoùng gioáng noùi toâi vaø chuaånbò cho töông lai cuûa noù. Toâi baøy veõ nhöõng caùch laøm hôïp phaùp ñeå ñaït muïc ñích ñoù”. Thöû xem coi, sao maø nhöõng baøi baùo bò buoäc toäi laø lung laêng. NAN vieát: “Sau 60 naêm nöôùc Phaùp ñoâ hoä xöù Annam khi boïn thöïc daân Phaùp ñang khoe khoang veà söù maïng khai hoùa, mang sang khoa hoïc Aâu chaâu ñeá cho nhaân daân Ñoâng döông thì ngöôøi Annam ñang soáng nheo nhoùc trong nhöõng tuùp leàu tranh luïp xuïp; muøa ñoâng gioù reùt khoâng coù ñöôc manh aùo che thaân, phaûi uoáng nöôùc ao hoà, phaûi aên khoai thay gaïo, phaûi baùn vôï ñôï con...moät tình traïng suy yeáu nhö vaøo giôø haáp hoái, nheït thôû vaø moät caùi cheát khoâng traùnh khoûi”. (Caùi hôi vaên naøy thoåi luoànvaøo nhöõng tôø truyeàn ñôn hoài Ñoâng döông Ñaïi hoäi- Maët traän Bình daân hoài 1936). NAN vieát:”Trong voøng 10 ñeán 15 naêm, khi haïng ngöôøi khoâng löông taâm seõ laøm caïn nguoàn nhöõng haïnh phuùc coûn con cuûa daân toäc caøy saâu cuoác baåm naøy, ta seõ chæ coøn thaáy nhöõng ngöôøi noâng noâ. Coømlöng treân maûnh ruoäng, khoâng phuùt nghæ ngôi.Taát nhieân nhöõng theá heä seõ noái tieáp chuùng ta. Ñoù laø daân toäc ngöôøi noâ leä khoå sai, maët nhö ngheä. Khoâng phaûi ngöôøi Annam nöõa. Töùc laø trong hoï khoâng coøn chaûy nöõa, caùi tinh anh nhöùt cuûa doøng maùu daân toäc ñaõ chinh phuïc maûnh ñaát naøy vaø thaám ñöôïm noù baèng taâm hoàn cuûa mình”. NAN cuõng hoûi: Laøm sao ñaây? Trong baøi “Du reâve aø la reùaliteù”: “Töø moät hieän taïi, moät thöïc traïng nhö theá thì töông laøi seõ phaûi ra sao? Chuùng ta chæ coù theå hoøa mình vaøo hieän taïi ñeå vuøng ra khoûi caûnh bò ñaøy aûi veà vaät chaát laãn tinh thaàn ñang ñeø naëng vaø laøm ngheït thôû chuùngta. Moïi caøi caùch xaõ hoäi seõ thaát baïi, neáu nhö ñöôïc xaây bôûi töôûng töôïng vaø lyù trí. Chuùng ta laø nhöõng ngöôøi phaûi haï mình vì moät cheùn côm, phaûi traû giaù cheùn cômbaèng quyeàn soáng, vaø baèng söï kieâu haõnh cuûa toå tieân ñeå laïi. Chuùng ta ñaõ vì moät cheùm côm ñaõ phaûi gaøi chuùng ta vaøo con ñöôøng leä thuoäc maát nhaân phaåm. Nhöõng ngöôøi ñang keâu ñoùi, chuùng ta coù theå daøng traùnh xa con ngöôøi ñaõ ñöa


221

cho ta cheùn côm vaø noùi:”Laøm caùi naøy, laøm caùi noï, hay laø ngöôi seõ khoâng ñöôïccheùn côm”, hay khoâng? Chuùng ta phaûi bieát chaáp nhaän moät soá thöïc traïng nhö ñöông nhieân, ñeå töø ñoù ñi saâu vaøo qui luaät xaõ hoäi roài taïo ra moät traät töï môùi ñeå choáng laïi traät töï cuõ, moät löïc löôïng môùi ñeå ñöông ñaàu vôùi löïc löôïng cuõ”. Nhöng ñoái vôùi söï ñoäc laäp töùc thì cuûa ñaát nöôùc, NAN xaùc ñònh: (trong baøi “Vers la nation indochinoise”) “Ñoái vôùi nöôùc Annam ngaøy nay, giaønh laïi ñoäc laäp laø quaù sôùm. Vì chuùng ta chöa ñuû söùc gìn giöõ ñoäc laäp ñoù, vaø seõ maát noù ngay hoâm sau ngaøy chieán thaéng. Chuùng ta chöa coù ñaày ñuû yù thöùc kyû luaät vaø nhaän thöùc chính trò. Sau CM Taân Hôïi, nöôùc Trung hoa ñaõ rôi vaøo caûnh hoãn loaïn. Hoï thieáu kyû luaät vaø yù thöùc khoa hoïc caàn thieát ñaõ taïo thaønh söùc maïnh cho caùc daân toäc vaên minh, hieän ñaïi. Chuùng ta cuõng vaäy”. Baøi vieát ñaêng baùo ngaøy 21-4-1934, vaäy laø bôûi moät thanh nieân môùi 24 tuoåi. Vaäy thì sao? NAN môùi baøy veõ: “Cho neân tröôùc tieân ta phaûi coù moät ñoäi nguõ nhaân taøi heát loøng væ ñaát nöôùc. Chuùngta caàn nhöõng con ngöôøi vöõng vaøng, töï tin, coù yù thöùc ñaày ñuû veà söù maïng, veà nhieäm vuï cuûa mình, heát loøng taän tuïy vì noøi gioáng. Moät nieàm vinh haïnh cho ñaát nuôùc chuùngta ñaõ coù nhöõng ngöôøi con nhö Phan Boäi Chaâu, Phan Chu Trinh...vaø raát nhieàu anh huøng voâ danh... Chuùng ta caàn coù moät ñoäi nguõ quan troïng nhöõng con ngöôøi coù tö töôûng phaûi thaáu hieåu taâm hoàn cuûa noøi , gioáng, hieåu nhöõng nhu caàu thöïc söï cuûa ñaát nöôùc. Chuùngta phaûi coù moät ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi xaây döïng töông lai, ñeå taùi thieát ngoâi nhaø ñoå naùt cuûa ñaïi gia ñình daân toäc. Chuùng ta phaûi coù nhöõng con ngöôøi coù khaû naêng caûi toå quoác gia giaùo duïc cho phuø hôïp daáu aán ñaëc bieät cuûa taâm hoàn daân toäc chuùng ta, phaûi xaâydöïng nhöõng nhaø tröôøng ñeå ñaøo taïo nhöõng “con ngöôøi” chöù khoâng phaûi nhöõng keû ngu si, hoïc haõo. Phaûi coù nhieàu ngheä só, hoïa só, vaên nhaân, thi só ñuû khaû naêng laøm soáng laïi taâm hoàn daân toäc”. Vôùi muïc tieâu laø: döïng neân moät daân toäc Annam coù naêng löïc gìn giöõ neàn töï do vaø ñòa vò cuûa mình giöõa theá giôùi vaên minh. Daân toäc ñoù phaûi soáng chöù khoâng chæ laø toàn taïi. NAN ñaõ noùi vaäy vaø ñòng nghóa chöõ “soáng”: “Khi noùi raèng daân toäc ñoù seõ soáng, ta khoâng heà nghó chæ coù hoøa bình, côm aùo laø ñuû- ñoù chæ laø cuoäc soáng thuù vaät- maø laø vaên hoùa, maø laø söùc maïnh, maø laø nhöõng voán quyù maø daân toäc seõ ñeå laïi cho ñôøi sau moät vaàng aùnh saùng choùi loïi”. Muïc tieâu ñoù khoâng theå döøng laïi ôû choã daønh ñoäc laäp, maø phaûi laøm theá naøo ñöa ñaát nöôùc töø choã ngheøo naø, laïc haäu, leân ngang taàm vôùi theá giôùi vaên minh, ñeå khoûi phaûi sa trôû laïi vaøo voøng noâ leä, trong theá giôùi naøy quy luaät tieán hoùa laø caïnh tranh trieàn mieân ñeå sinh toàn. Trong “vieãn ñoà chi keá” cuûa ñaát nöôùc , ñang bò cöôøng quyeàn vuøi daäp, vaán ñeà caùch maïng cöùu nöôùc laø söï cöu mang cuûa nghóa só. NAN ñaõ vieát trong La Cloche feâleùe baøi “La France en Indochine”. Baøi daøi ñaêng treân boán soá baùo. Trong ñoù NAN neâu vaán ñeà:”Une reùvolution est-elle possible?” Cuoäc soáng laø moät söï baét buoäc hoïc theo. Ngay soá moät cuûa Caùi Chuoâng reø ñaõ coù caõm nghó:


222

“Trong ñieàu kieän toaøn boä chaâu AÙ ñang bò ñaêt döôùi aùch ñoâ hoä cuûa boïn thöïc daân chaâu Aâu, chæ coù theå tieán haønh moät cuoäc caùch maïng duy nhöùt theo maãu möïc cuûa Aán ñoä”. Vaø NAN cuõng cuøng moät luoàng tö töôûng vôùi nhöõng trí thöùc chaâu Aâu, nhö Romain Rolland, Henri Barbussc, Leon Werth ñang ca ngôïi thaéng lôïi cuûa nhaân daân Aán ñoä ñaõ vieát: “Khoâng gì ñaùng ngaïc nhieân hôn laø töø nay nöôùc Anh ñaõ ñoåi gioïng vôùi ngöôøi Aán ñoä, keå töø sau khi Gandhi baét ñaàu haønh ñoäng. Nguôøi chaâu Aâu khoâng daùm mieät thò ngöôøi Aán ñoä nöõa. Hoï coá gaéng noùi naêng leã ñoä hôn vaø moïi ngöôøi nhöùt trí pheâ phaùn nhöõng haønh vi baïo ngöôïc, maø tröôùc ñaây ñaõ laø phöông tieän toái cao, ñoâi khi coøn laø phöông tieän ñaàu tieân cuûa nhaø ñöông quyeàn. Ñaây laø Aán ñoä ñaõ thaéng veà maët tinh thaàn”. (Coù moät chi tieát veà thôøi gian, noùi cho ta bieát NAN ñaõ ñem heát nghò löïc non treû ñeå thöïc hieän öôùc mô cuûa mình. Tôø La Cloche feâleùe ra soá ñaàu ngaøy 10-12-1923 roài taïm ñình baûn “vì chuû ñi vaéng”. Ñoù laø NAN sang Phaùp ñeå noùi vôùi daân chuùng cuûa Paris veà ñeà taøi “La France en Indochine”, trong ñoù coù vaán ñeà veà khaû naêng cu3a caùch maïng. Baøi noùi ñöôïc in ngay taïi Paris, ngoaøi voøng kieåm duyeät cuûa Taây Saigon. NAN veà nöôùc, tieáp tuïc ra soá 15, ngaøy 19-5-1924, Tieáng Chuoâng reø heát ngaân). Vôùi baùo soá 15 NAN noùi vôùi ñoàng baøo trí thöùc thanh nieân veà “khaû naêng cuûa caùch maïng” nhö ñaõ noùi vaø in thaønh saùch ôû Paris. Vaán ñeà ñaõ ñöôïc tieáp caän nhö vaäy. NAN noùi: “Caâu traû loøi laø ñöôïc hay laø khoâng, caùch traû lôøi naøo cuõng coù khía caïnh moûng manh, vì ñeàu chæ laø chuyeän noùi mieäng taøi”. Vaäy neân phaûi coi neân hieåu nhö theá naøo? NAN noùi: “Tröôùc khi chaáp nhaän laø chæ coù duy nhöùt moät con ñöôøng ñeå thuû tieâu cheá ñoä noâ leä aùp ñaët cho Ñoâng Döông, thì thanh nieân Annam ngaøy nay ñaõ hieãu roõ nhieäm vuï maø xaõ hoäi giao phoù cho mình, haõy thöû coá gaéng dung hoøa quyeàn lôïi cuûa ngöôøi Phaùp vaø nguyeän voïng cuûa ngöôøi Annam. Thanh nieân aáy noùi vôùi Maãu quoác ôû xa caùch Ñoâng Döông söï thöïc veà nhöõng gì ñaõ xaûy ra ôû thuoäc ñòa naøy. Vaø Maãu quoác töï quyeát ñònh xem, hoï coù lôïi gì maø phoù maë Ñoâng Döông cho ñòng maïng, hay laø phaûi laøm cho noù moät soá luaät ban haønh nhöõng quyeàn töï do sô ñaúng. Nhöõng thanh nieân seõ truyeàn giaûng söï ñoøi hoûi nhöõng töï do sô ñaúng baûo veä phaåm giaù con ngöôøi,söï ñoøi hoûi nhöõng caûi caùch dung hoøa tinh thaàn daân chuû cuûa ngöôøi Annam vôùi nhöõng tö töôûng cuûa chaâu Aâu... Hoï khoâng chieán ñaáu bí maät nöõa, vaø chæ ñôn thuaàn vì Toå quoác hoï chieán ñaáu coâng khai nhaân danh nhöõng nguyeân taéc cuûa 1789. Chæ caàn nöôùc CH Phaùp ñeám Ñoâng Döông thay ñoåi beø luõ thöïc daân, laø caû quyeàn lôïi laãn danh döï cuûa nöôùc Phaùp seõ ñöôïc cöùu vaõn”. “Phaûi coù söùc maïnh döõ laém môùi chòu ñöïng noåi nhöõng ñieàu só nhuïc maø noøi gioáng chuùng ta ñang chòu ñöïng. Cuõng phaûi coù caû moät söùc maïnh ñeå chia sôùt soá phaän cuûa daân toäc maø ñoàng moät loøng ñaáu tranh giaûi phoùng gioáng noøi. Chæ coù ai laø ngöôøi coù söùc chòu ñöïng caùi cheá ñoä hieän thôøi vaø ñaày loøng chia sôùt noãi soáng coøn vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo khoå nhöùt, cho ñeán ngöôøi aên maøy, ñeå laøm troøn söù maïng maø


223

taïo hoùa ñaõ giao cho vì lôïi ích cuûa gioáng noøi, thì ñoù laø ngöôøi maïnh, maø chæ coù maïnh môùi giuùp ích ñöôïc cho toå quoác. Chæ coù ngöôøi hieåu raèng, neáu mình coù söùc oùc caøng cao thì caøng phaûi bieát yeâu thöông ñoàng baøo, anh em thì môùi laø ngöôøi maø ngöôøi Annam ñaët nieàm tin ñeå cho hoï ñöùng ra gaày döïng moät ñoäi nguû trí thöùc ñoaøn keát thoáng nhöùt, ñuû söùc laøm cho keû hung döõ kieâu caêng lôùn loái phaûi guïc ñaàu. Phaûi coù moät ñoäi nguû trí thöùc nhö hieän nay ñang laõnh ñaïo Aán ñoä. Söùc maïnh tinh thaàn cuûa oâng Tilak hay moät Gandhi; trí thoâng minh cuûa oâng Tagore; söï giuùp ñôõ quí giaù cuûa oâng Ali... Ñoù chính laø nhöõng gì duïm laïi, döïng noåi leân ñaùm ñoâng coâng chuùng yeáu heøn ñöùng daäy choáng theá löïc baïo taøn, coù suùng oáng cuûa caùc daân toäc chaâu Aâu. NAN môùi quay laïi vaán ñeà “coù khaû naêng cho cuoäc Caùch maïng khoâng?” “Moãi ngöôøi chuùng ta haõy hoûi quaàn chuùng ñi, chuùng ta seõ ñöôïc caâu traû lôøi. Vì quaàn chuùng môùi traû lôøi noåi caâu hoûi nhö vaäy. Ví daàu, quaàn chuùng coù bò doàn vaøo theá baát löïc, chuùng ta seõ tieáp nhaän ñöôïc töø quaàn chuùng tï tin veà söùc maïnh vónh cöõu cuûa mình, caùi caâu traû lôøi raèng caùch maïng quaàn chuùng coù khaû naêng laøm ñöôïc”. Toâi ñaây xin ghi lôøi “chung thuûy” cuûa NAN La Cloche feâleùe sau khi taïm nghæ ñaõ ra laïi töø soá 15 ñeán soá 19 roài heát keâu luoân, sau khi coù maáy lôøi giaõ bieät. “Tieáng chuoâng reø khoâng ngaân vang nöõa, nhöng ñoàng baøo haõy vöõng tin raèng toâi seõ duøng phöông tieän khaùc, coù theå coøn höõu hieäu hôn, ñeå phuïc vuï toå quoác toâi... Vaän maïng ñaát nöôøc ñang trong thôøi kyø maø khoâng moät ai trong chuùng ta coù quyeàn thôø ô tröôùc söï ñau khoå cuûa noøi gioáng, baát cöù ai muoán xöùng danh laø ngöôøi Annam., ñeà phaûi phaán ñaáu ñeán hôi thôû cuoái cuøng, mang heát söùc luïc mình laøm töôi ñeïp cho soá phaän daân toäc Annam. Neáu toâi khoâng coøn söû duïng ñöôïc ngheà laøm baùo ñeå giaûi phoùng gioáng noø itoâi, thì loøng tin nôi töông lai daân toäc khoâng vì theá maø suy giaûm, hoaït ñoäng cuûa toâi khoâng heà bò teâ lieät maûy may”. Vaø NAN phaûi duøng “phöông tieän” khaùc thaät. Toå chöùc “hoäi kín NAN”. Caùi naøy, neáu coù côù maø Taây baét ñöôïc thì toäi naëng laém. Anh cöù oâmhoäp cuø laø ñi baùn maø toå chöùc ngöôøi... Coù thaèng baïn toâi noùi: muoán bieát moät nhaø hoaït ñoäng chính trò naøo ñoù coù xu höôøng CS hay khoâng thì haõy coi thaùi ñoä cuûa noù ñoái vôùi noâng daân. Anh toå chöùc caùc ngöôøi thuoäc caùc taàng lôùp noâng daân. ÔÛ xaõ Taân Nhöït cuûa toâi coù moät quan laøng höông haøo Doi, coù moät trí thöùc: thaày giaùo Long, laø ngöôøi voâ hoäi Sang qua Goø Ñen thì luoät saïp: ñòa chuû: hoäi ñoàng Toân, cai toång Lyù, phuù noâng höông sö Ñeâ, coá noâng Nguyeãn Vaên Loäc, trí thöùc: giaùo Tieáp, giaùo Gaám. Ñaây laø toâi môùi keå nhöõng caây cao ñöùng giöõa ñoàng. Hoäi kín naøy chöa coù “cöû ñoà ñaïi söï” thì ÑCS ra ñôøi. NAN laø ngöôøi töï do (hieåu theo neùcessite bien comprise cuûa Engels). Anh ñaõ trao taát caû hoäi vieân cuûa anh cho ÑCS. Anh ôû nhaø ñoïc saùch, nghieân cöùu vaø vieát. Anh ñaõ vieát: Phaät giaùo, khaûo cöùu, Hai Baø Tröng,kòch noùi. Vaø anh vieát nhöït trình, roài ôû tuø vì maáy baøi baùo La Lutte. Ñuùng laø anh ñaõ “töû nghieä” vaøo ngaøy 15-8 maø toâi vieát nhöõng doøng naøy ñeå töôûng nieäm anh.. Toâi xin noùi luoân maáy chuyeän veà NAN maø chæ coù rieâng toâi vaø moät ngöôøi nöõa laø Minh Tranh bieát.


224

Thaùng 9-1939, khoâng nhôù ngaøy naøo, Minh Tranh töø ñaâu ñeán tìm toâi. Anh coù caàmbaûn thaûo moät taäp saùch coù töïa: “Töï chæ trích veà vuï Taïo-Trí bình” vaø noùi: - ”ÔÛ trong” baûo phaûi ñi vôùi anh môùi ñöôïc. - Ñi ñaâu? Ñeå laøm gì? Toâi hoûi. Minh Tranh noùi ñaây laø baûn töï chæ trích veàø vieäc heïp hoøi cuûa Leâ Hoàng Phong khoâng cho Taïo Ninh chung soå vôùi ñòa chuû tö saûn neân ñaõ thaát cöû hoäi ñoàng quaûn haït. Anh Taïo vieát thô cöï döõ laém. Hai ñöùa toâi ñi Myõ tho. Gaëp anh Taïo. Cho môøi Ninh. Anh taïo hoûi: - Hai ñöùabaây ñi ñaâu. Laøm khaùch thaêm chôi! Ñöôïc! Thay maët cho Ñaûng thì... Anh Taïo chæ cöûa maø khoâng noùi gì heát! Toâi phaûi noùi thay cho Minh Tranh. “Toâi laøm nhieäm vuï daãn ñöôøng vaø giôùi thieäu ñaây laø Minh Tranh. Khi caùc anh ôû tuø, aûnh coù vieát baùo Daân chuùng vôùi chuùng toâi”. Minh Tranh noùi tieáp theo - Anh Cöø ñaõ kieåm ñieåm maø vieát vaên baûn “Töï chæ trích” naøy vaø giao cho toâi xuoáng ñaây gaëp hai anh. Anh Ninh noùi: - Toâi coi nhö ñaõ “haï maøn” roài, toâi khoâng noùi nöõa. Taïo coù noùi caùi gì thì noùi maø thoâi. Taïo: - Thaát cöû vaø ôû choán löu ñaøy thì coøn noùi gì hôn caùi chöa noùi. Laø: coù hai thöù CS. Moät thöù CS daõ man. Moät thöù CS vaên minh. Toâi raát sôï nhöõng vò lang baït ñi xaây döïng CNCS. Vì vaäy cuoán saùch naøy, töï chæ trích hay taï toäi, caùi toäi doát naùt heïp hoøi thì cuõng voâ ích maø thoâí! Cuoäc gaëp aáy vaøo buoåi toái. Taïi truï sôû cuûa taïp chí Ñoâng phöông chuû buùt laø Nguyeãn Vaên Taây. AÊn cômroài, Minh Tranh ngoài ñoù luaän baøn veà xu höôùng cuûa taäp san maø “ôû trong” khoâng öa. Toâi ñi theo anh Naêm, thaân chò Naêm, thaêm caùi thö vieän raát nhieàu saùch cuûa anh. Maø cuõng laøm caùi ñieàu maø laâu nay Kænh ñaõ bieåu toâi: - Ñaâu coù chuyeän anh Ninh vaøo Ñaûng coi maäy. Toâi vöøa môùi ræ hôi thì anh Naêm, ñang cöôøi boãng nghieâm trang: - Voâ ñaûng ñeå laøm gì? Hoaøn caûnh khoâng cho pheùp toâi laøm moät ñaûng vieân, laø phaûi hoaït ñoäng trong moät cô sôû toå chöùc cuûa ñaûng ñöôïc. Toâi trao heát quaàn chuùng cuûa toâi, giao luoân caû chò Naêm cho ñaûng. Baây giôø toâi muoán ñeå thì giôø nghieân cöùu saâu theâm nöõa ñaïo Phaät. Vaø toâi laøm anh maø noùi vôùi em: “Caùi keát quaû töùc thì cuûa cuoäc vaän ñoäng giaûi phoùng daân toäc khoâng phaûi laø chuû nghóa xaõ hoäi autrement dit, chöa phaûi töùc thì laø “dictature du proleùtariat, chuyeân chính voâ saûn”. (Caâu noùi aáy toâi nhôù tôùi baây giôø. baïn toâi noùi oâng Ninh laø ngöôøi ñoïc saùch nhieàu, oâng noùi moät lôøi tieäp vôùi F.Engels) Toâi laáy söï hoaït ñoäng cuûa thò thaønh Saigon trong ñoù coù NAN ñeå chuùng ta coi söï hoaït ñoäng cuûa Nguyeãn Hoäùvo1 tû ca1ch ch3 nhieän caùi CLB nhöõng ngöôøi khaùng chieá cuõ, vaø coi thaùi ñoä chính trò cuûa anh trong söï deûo ñeo cho ra baùo- Truyeàn thoáng khaùng chieán.


225

Anh seõ coi söï traán aùp Nguyeãn An Ninh vaø söï traán aùp Nguyeãn Hoä. Tay ñao phuû sau aùc hôn teân ñao phuû tröoùc vì coù caùi “ñieàu 4” cho neân Quoác hoäi luaät phaùp khoâng ñöôïc coi ra caùi thôù gì. Vôùi noãi loøng aáy toâi vieát lôøi

KEÁT THUÙC Caùi maø noùi raèng “vieát cho Quoác hoäi” laø ñaây. Vieát thö laøm ñôn xin Töï do baùo chí. Toâi “soáng vaø laøm vieäc theo phaùp luaät”, coù ñoïc hieán phaùp raát kyõ vì laø coâng daân coù luaân thöôøng. Toâi cuõng coù nghó, laøm ñôn naøy voâ ích. Ai laïi dang cu löø ñaïp caùi cöûa ñaõ môû. Nhöng maø laø vieát cho Meï neân phaûi noùi: con cuûa maù vaãn laø ñöùa lieáng. Ngaøy xöa xaùch gioû traàu loùt toùt theo meï coi haùt ñình. Nhôù coù lôùp heà. Thaèng heà naøy noùi vôùi thaèngheà kia: - Tao thaáy maøy ngheøo quaù ta thöông. Maøy laïy tao ñi tao seõ giuùp ñôõ maøy. Vöøa nghe vaäy, thaèng heà kia quay maët veà phía oâng caàm chaàu, moïp xuoáng maø laïy 3 laïy. Thaèng heà naøy hoûi: - Tao bieåu maøy laïy tao maø. Thaèng kia ñaùp khoâng ngoù laïi: - Tao laïy oâng höông coå oång môùi thöôûng tieàn tao. Chöù laïy maøy chæ coù cöùt! Toâi xin loãi. Chæ vì muoán cho Meï vui maø gôûi thöa vôùi Quoác hoäi, moät chuyeän heà! Vaø toâi coù noùi, toâi laø moät laõo nhieâu. Thi só Phaùp Paul Claudel coù noùi moät caâu maø toâi laáy cho vaøo söï bieát soáng giaø: “Le vieillard est l’homme du temps preùsent”. Toâi keát thuùc taäp saùch naøy baèng chuyeän hieän thôøi cho tuoåi giaø ñöôïc caäp nhöït. Hieän thôøi ngöôøi trong nöôùc ta, ñang khao khaùt nhaân quyeàn vaø caùc quyeàn töï do daân chuû. Nhaø laøm baùo, thì nghó theo nhaø baùo. Neáu noùi nhaân quyeàn laø moät caùi la baøn, thi kim chæ nam laø Töï do ngoân luaän-Töï do baùo chí vaø in saùch. Neáu Ñoâng döông maø coù ngöôøi toaøn quyeàn teân Albert Sarraut (böôùc qua ñaàu theá kyû XX) ñaõ noùi: “MoÄt tôø baùo ! moät caây vieát ! oâi quaû laø söùc maïnh phi thöôøng”. Oâng ta voán laø nhaø baùo. Saønh ngheà, neân khi laøm toaøn quyeàn, oâng ñaõ khuyeán khích ra baùo, laáy baùo chí laøm coâng cuï ñeå ñoái ngoaïi ñaùnh baït aûnh höôûng cuûa nöôùc Ñöùc, caét ñöùt moái quan heä cuûa só phu VN vôùi Trung hoa. Ñoái noäi, oâng cho baùo chí thoåi phoàng söï ñoäc toân veà vaên minh cuûa nöôùc Phaùp. Neáu trong muøa xuaân cuûa ñôøi caùch maïng cuûa mình, Nguyeãn An Ninh coù noùi vôùi nhaø caàm quyeàn: “Toâi seõ söû duïng ngheà laøm baùo ñeå giaûi phoùng daân toäc toâi” Thì toâi chæ coù theå nghó raèng: hieän thôøi toâi cuõng nhö hoài 1938, ñaáu tranh vì töï do baùo chí cuõng nhö laáy gai ngoân luaän töï do maø leå nhöõng caùi gai nhaân quyeàn.


226

Ngaãu nhieân trong caùi hieân thôøi, coù söï bình thöôøng hoaù toaøn dieän giöõa Myõ vaø VN (11-7-1995) vaø coù lôøi tuyeân boá cuûa TT Myõ B.Clinton. Tuyeân boá aáy bò toâi caét maáy phaàn thuù vò sau ñaây: “Baèng vieäc giuùp VN hoøa nhaäp vaøo coäng ñoàng caùc daân toäc, vieäc bình thöôøng hoùa coøn phuïc vuï lôïi ích cuûa chuùng ta trong vieäc phaán ñaáu cho moät nöôùc VN töï do, hoøa bình ôû Chaâu AÙ oån ñònh vaø hoøa bình. Chuùng ta seõ baét ñaàu bình thöôøng hoùa caùc quan heä buoân baùn cuûa chuùng ta vôùi VN, laø nöôùc maø neàn kinh teá cuûa hoï ñang ñöôïc töï do hoùa vaø hoøa nhaäp vaøo neàn kinh teá cuûa khu vöïc chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông. Chính saùch cuûa chu1ng ta seõ laø thöïc hieän caùc chöông trình thích hôïp cuûa chính phuû Myõ nhaèm phaùt trieån thöông maïi vôùi VN phuø hôïp vôùi luaät phaùp cuûa Myõ. Nhö quí vò ñeàu bieát, chöông trình naøy ñoùi hoûi phaûi coù söï thöøa nhaän veà caùc quyeàn con ngöôøi vaø caùc quyeàn lao ñoäng tröôùc khi coù theå trieån khai. Chuùng ta ñaõ baét ñaàu thaûo luaän caùc vaán ñeà nhaân quyeàn vôùi VN, ñaëc bieät laø caùc vaán ñeà lieân quan ñeán töï do tín ngöôõng. Giôø ñaây chuùng ta coù theå môû roäng vaø taêng cöôøng cuoäc ñoái thoaïi ñoù. Ngaøi ngoaïi tröôûng seõ ñi VN vaøo thaùng taùm tôùi ñeå thaûo luaän taát caû nhöõng vaán ñeà naøy, baét ñaàu baèng nhöõng quan taâm cuûa chuùng ta veà vaán ñeà POW vaø MIA. Toâi tin raèng vieäc bình thöôøng hoùa vaø taêng cöôøng caùc cuoäc tieáp xuùc giöõa ngöôøi Myõ vaø ngöôøi VN seõ thuùc ñaåy söï nghieäp töï do ôû VN nhö ñaõ töøng dieãn ra ôû Ñoâng Aâu vaø Lieân Xoâ tröôùc ñaây. Toâi tin töôûng maïnh meõ veà vieäc cuoán ngöôøi VN vaøo maët traän kinh teá vaø maët traän roäng lôùn cuûa caûi caùch daân chuû seõ giuùp toân vinh söï hy sinh cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ chieán ñaáu vì töï do ôû VN”. Toâi coi ñoaïn dieãn vaên nhö caây coù boùng maùt cho toâi ngoài leå gai. Toâi laïi nhôù trong naêm naøy (1995) Giang Traïch Daân Taây du coù gheù Ñöùc. Luùc chia tay vôùi lôøI Tuyeân boá chung phía Ñöùc coù noùi mieäng (maø baùo phaûn aûnh) raèng trong tuyeân boá aáy hoâ ñaõ nhöôïngboä veà vaán ñeà nhaân quyeàn. Theo toâi hieåu ñoù laø noùi: beä haï coù laøm gì nhö vuï thaûm saùt thanh nieân ôû Theân An Moân thì maëc tình beä haï. Söï sæ nhuïc quoác teá aáy laøm cho ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác baèng loøng. Toâi lieân heã tôùi tuyeân boá cuûa TT Clinton vaø trích moät caâu veà söï bình thöôøng hoùa quan heä: “Chöông trình naøy ñoùi hoûi phaûi coù söï thöøa nhaän veà caùc quyeàn con ngöôøi vaø caùc quyeàn lao ñoäng tröôùc khi coù theå trieån khai”. Caâu noùi aáy thaùch thöùc söï “chôø xem” cuûa toâi. Thì moät thaùng sau, 15 thaùng taùm, TAND TPHCM ñöa Thích Quaûng Ñoä vaø moät soá “Thích” nöõa ra xeùt xöû veà caùi toäi “phaù hoaïi chính saùch ñoaøn keát” vaø “lôïi duïng caùc quyeàn töï do daân chuû (toâi löu yù) xaâm phaïm lôïi ích Nhaø nöôùc, cuûa toå chöùc xaõ hoäi hoaëc cuûa coâng daân”. Toâi ñang khaùt khao töï do daân chuû. Hoûi vaäy caùc vò Phaät töû naøy coù töï do daân chuû gì maø lôïi duïng? Toâi khoâng thôø ô vôùi caùi gì can thieäp ñeán Töï do daân chuû. Nhöng toâi caûm thaáy khoå sôû heát söùc vôùi cheá ñoä cai trò khoâng cho toâi hieåu tieáng meï ñeû cuûa toâi. Thì baïn ñoïc haõy ñoïc ñaây coi maø! KHÔÛI TOÁ VU ÏAÙN LÔÏI DUÏNG QUYEÀN TÖÏ DO DAÂN CHUÛ


227

(SGGP) ngaøy 15-9-1994, Vieän kieåm saùt nhaân daân TP ñaõ kyù quyeát ñòng soá 04/KSÑT-TA khôûi toá vuï aùn hình söï “lôïi duïng quyeàn töï do daân chuû xaâm phaïm lôïi ích cuûa Nhaø nöôùc, cuûa toå chöùc xaõ hoäi, cuûa coâng daân” xaûy ra taïi toøa baùo Tieàn Phong, theo ñieàu 205a Boä Luaät Hình söï. Ngaøy 30-8-1994, baùo Tieàn Phong ñaõ ñaêng baøi baùo: “Oång bieán xe coâng thaønh xe tö nhö theá naøo?” treân muïc “vaán ñeà hoâm nay”. Sau khi xem xeùt baøi baùo neâu treân, vieän KSNDTP nhaän thaáy ñaõ coù nhöõng daáu hieäu vi phaïm phaùp luaät veà haønh vi lôïi duïng quyeàn töï do daân chuû xaâm phaïm lôïi ích cuûa Nhaø nöôùc, cuûa toå chöùc xaõ hoäi, cuûa coâng daân. Vì vaäy VKSNDTP quyeát ñònh khôûi toá vuï aùn, yeâu caàu cô quan caûnh saùt ñieàu tra CATP môû cuoäc ñieàu tra, xem xeùt ñeå khôûi toá bò can ñoái vôùi caùc ñoái töôïng coù daáu hieäu veà haønh vi phaïm toäi trong vuï aùn. (SGGP 16-9-1994) Anh ñoïc roài coù hieåu gì khoâng? Khoâng hieåu haû? Thì muoán baét thì baét, muoán xöû sao thì xöû. Hieåu laøm gì. Sao khoâng laáy toäi danh aáy maø xöû Nguyeãn Hoä, choái ñi laøm chi loanh quanh hoaøi maø khoâng tìm ñöôïc toâi danh? Toâi noùi theo moät thaèng “maát daïy”. Noù noùi raèng coù ai daïy noù ñaâu maø noù maát. Thì ai cho toâi töï do daân chuû ñaâu maø noùi laø toâi lôïi duïng? Caùi vuï xöû aùn xaûy ra moät thaùng sau tuyeân boá cuûa toång thoáng Myõ laø tröïc tieáp traû lôøi daèn maët oâng chôi ! Vaø coøn roõ hôn nöõa laø: Ngaøy 17-8 coù cuoäc hoïp baùo (khoâng noùi roõ ra ôû ñaâu) traû traû lôøi caâu hoûi cuûa phoùng vieân nöôùc ngoaøi veà caùc phieân toøa sô thaåm cuûa TAND TPHCM trong nhöõng ngaøy 11,12 vaø 15-8, ngöôøi phaùt ngoân boä ngoaïi giao VN coù noùi veà toâi “lôïi duïng caùc quyeàn töï do...” chôù khoâng noùi laø “lôïi duïng caùc quyeàn töï do daân chuû”. Nhö vaäy thì coøn coù theå chaâm chöôùc veà ngoân töø, maëc duø laø ñeàu hoà ñoà. Ngöôøi phaùt ngoân cuûa Boä Ngoaïi giao VN coù noùi: “Chuùng toâi cho raèng vieäc bình thöôøng hoøa quan heä giöõa VN vôùi Myõ laø vì lôïi ích cuûa caû 2 nöôùc vaø lôïi ích hoøa bình oån ñònh ôû khu vöïc. Chuùng toâi saüng saøng tieáp tuïc ñoái thoaïi vôùi Myõ veà nhaân quyeàn, coi nhö laø moät vaán ñeà toaøn caàu, nhöng chuùng toâi khoâng chaáp nhaän ñoù laø ñieàu kieän cho quan heâ kinh teà-thöông maïi giöûa 2 nöôùc”. Nghe ngaøi B.Clinton ra kyø haïn “trieån khai” vaø Boä Ngoaïi giao noùi laø seõ “ñoái thoaïi” thì con daân khoâng ai oâm buïng maø chôø. Vì ñoái vôùi ngöôøi VN tröôùc ñaây ñöôïc ÑCS chaân chính laõnh ñaïo thì ñaõ naèm loøng caâu cuûa Maùc: “Söï giaøi phoùng cuûa giai caáp voâ saûn laø coâng trình cuûa baûn thaân giai caáp voâ saûn”. Cho neân coù ai chôø nöôùc Hoa kyø thuùc eùp VN phaûi thöøa nhaän veà caùc quyeàn cuûa con ngöôøi ñaâu! Maø nhaân cô hoäi Ñaûng-Nhaø nöôùc cho daân “goùp yù kieán xaây döïng chính quyeàn” ngöôøi daân ngoaïi thaønh “ôû huyeän Hoùc moân, baø meï VN anh huøng Nguyeãn Thò Nuoâi noùi, toàn taïi vieäc moät soá caùn boä UBND xaõ öùc hieáp daân, möùc ñoä coøn hôn caû hoäi teà cuõ, daân phaûn aùnh ñaõ hôn 2 naêm nay nhöng chöa thaáy chính quyeàn huyeän giaûi quyeát. Ngöôøi ôû noäi thaøng quaän 6, “oâng Laâm Höõu Thieän, phoù ban phaùp cheá HÑND quaän nhaán maïnh caàn phaûi quaûn lyù Nhaø nöôùc baèng phaùp luaät. Oâng daãn chöùng, vöøa qua quaän ñaõ ban


228

haønh moät soá vaên baûn sai luaät hay chæ ñaïo chính quyeàn caáp phöôøng ra vaên baûn sai luaät. Oâng cuõng than phieàn tình traïng vaên baûn döôøi luaät hieän chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu, nhieàu vaên baûn choàng cheùo, maâu thuaãn vaø raát tuøy tieän, ai cuõng coù theå ban haønh “vaên baûn döôùi luaät” (taøi lieäu laáy cuûa baùo Tuoåi Treû) Toâi soáng laøm ngöôøi hieän thôøi neân noùi veà töï do daân chuû noùi chung nhö vaäy. Maø muïc ñích cuûa taäp saùch naøy laø ñoø phaûi cuõng noùi hieän thôøi veà Töï do Baùo chí. Hieän thôøi laø ñöôïc xaây laép bôûi quaù khöù. Quaù khöù ôû nöôùc ta: Ñaõ ban haønh taïi Phaùp ngaøy 29-7-1881 ñaïo luaät veà Töï do Baùo chí vaø ñaõ ñöôïc aùp duïng ôû Nam kyø keå töø ngaøy 22-9-1881. Theo ñuùng ñaïo luaät treân vieäc aán haønh nhöõng saùch baùo ôû Nam kyø seõ ñöôïc hoaøn toaøn töï do duø laø tôø baùo Phaùp hay Vieät, nghóa laø luaät leä khoâng boù buoäc, maø ñeå cho, nhö ñieàu 5 cuûa ñaïo luaät noùi: Taát caû caùc loaïi baùoseõ ñöôïc phaùt haønh khoâng caàn söï cho pheùp tröôùc vaø khoâng tieàn kyù quyõ. Nhöng maø ñaïo luaät Tö do Baùo chí, bò moät nghò ñònh döôùi luaät cuûa quan toaøn quyeàn thuû tieâu ñi. Nhö hieän thôøi ta ñaây bò nhöõng caùi döôùi luaät cuûa baát cöù caáp naøo, laøm cho tôø Truyeàn thoáng khaùng chieán khoâng ra ñöôïc vaø nhieàu coâng trình khaûo cöùu coù giaø trò phaûi in chui, vaø naèm cheát dí trong hoäc baøn. Vaø hieän thôøi laïi baùn töï do baùo chí cho nöôùc ngoaøi (ngöôøi trong nöôùc thì ai coù tieàn vaø ai ñöôïc pheùp?) Baây giôø ta nghe baùo Tuoåi Treû giôùi thieäu, nhaân ngaøy baùo chí VN 21-6-1994.

SINH KHÍ MÔÙI Hôïp taùc ñaàu tö vôùi nöôùc ngoaøi Cuøng vôùi haøng loaït döï aùn ñaàu tö kinh teá cuûa caùc nöôùc ngoaøi vaùo VN, ngöôøi ta thaáy coù 5 döï aùn ñaàu tö trong laõnh vöïc baùo chí ñöôïc caáp giaáy pheùp. Ñaây laø lónh vöïc ñaàu tö hoaøn toaøn môùi meû ôû nöôùc ta. Lieäu ñieàu naøy coù ñemlaïi ñöôïc sinh khí môùi cho neàn baùo chí nöôùc nhaø, giuùp noù vöôn leân trong cuoäc caïnh tranh thoâng tin treân thò tröoøng quoác teá? Nhöõng tôø baùo ñöôïc choïn Thaät ra caùc taäp ñoaøn baùo chí nöôùc ngoaøi ñaõ chuù yù tìm hieåu cô hoäi ñeå ñaàu tö vaøo laõnh vöïc baùo chí ôû nöôùc ta töø laâu. Nhöng coù leõ, ngöôøi môû ra quaù trình hôïp taùc vôùi nöôùc ngoaøi trong lónh vöïc naøy laø tôø baùo VN ñaàu tö nöôùc ngoaøi (VNÑTNN). Phía ñoái taùc laø coâng ty TNHH Vietnam Investment Review cuûa Uùc. Saûn phaûm cuûa lieân doanh naøy laø 2 aán phaåm: tôø baùo nöû thaùng tieáng Vieät vaø tôø tuaàn baùo tieáng Anh Investment Review phaùt haønh soá ñaàu vaøo thaùnh 4-1992. Hình thöùc hôïp taùc hoaøn toaøn mang tính kyõ thuaät. Phía Uùc ñaûm nhieäm vaán ñeà in aán vaø phaùt haønh ra nöôùc ngoaøi. Cho tôùi nay, tôø baùo tieáng Vieät ñaõ coù soá löôïng phaùt haønh 10.000 tôø ñeå tieâu thuï noäi ñòa. Rieâng baûn tieáng Anh 36 trang ñaõ ñöôïc phaùt haønh ôû 36 quoác gia. Tieáp böôùc tôø baùo ñaøn anh naøy, tuaàn töï laø tôø Thôøi baùo Kinh teà VN (TBKTVN), Quan heä Quoác teá, Thôøi trang Treû vaø tôø Vietnam News, vôùi cuøng moät hình thöùc lieân doanh. Ba tôø baùo ñaàu coù chung moät ñoái taùc: coâng ty Ringier AG ñöùng haøng ñaàu veà xuaát baûn baùo chí cuûa Thuïy só vôùi doanh thu haøng naêm ñaït 1 tyû USD va möùc laõi 1,5 trieïu USD/naêm. Tôø


229

baùo cuoái cuøng ñoái taùc vôùi moät coâng ty Thaùi lan: The Manager Public. Saép tôùi tôø VN News naøy coøn ñònh hôïp taùc vôùi haûng tin AFP ñeå ra baûn tin tieáng Phaùp. Moät höôùng môû TBKTVN ñöôïc ñaùnh giaù laø moät tôø baùo hôïp taùc thaønh coâng. Tröôùc hôïp taùc, ñoù laø moät tôø baùo môø nhaït, chæ in coù maáy ngaøn soá nhöng vaãn khoù tieâu thuï.. Sau khi hôïp taùc soá phaùt haønh leân tôùi 4 vaïn (2 vaïn baûn tieáng Vieät vaø 2 vaïn baûn tieáng Anh) maø theo nhaän xeùt anh Vuõ Quang Vinh, toång bieân taäp Thôøi trang Treû, thì “töø tôø baùo in xaáu, hieän nay ñaõ ñeïp ñeõ vaø roõ raøng, baøi vôû hay hôn”. Ngay caû nhuaän buùt tôø baùo naøy cuõng ñöôïc taêng leân theo caáp soá nhaân so vôùi tröôùc kia., taïo ñoäng löïc cho ngöôøi laøm baùo caïnh tranh toát trong thò tröôøng thoâng tin. Löông cuûa CBCNV töø vai traêm ngaøn ñaõ ñöôïc taêng leân vaøi trieäu ñoàng moät ngöôøi. Nhöng quan troïng hôn laø taäp theå ngöôøi laøm baùo TBKTVN, trong quaù trình coäng taùc vôùi Ringier ñaõ hoïc taäp ñöôïc nhieàu ñieàu toát ñeïp trong lóng vöïc kyõ thuaät vaø caû caùc kinh nghieäm veà xöû lyù noäi dung cho phuø hôïp vôùi nhu caàu thoâng tin cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi. Coøn tôø Thôøi Trang Treû, duø soá baùo hôïp taùc ñaàu tieân döï kieán tôùi thaùng taùm naøy môùi in, anh toång bieân taäp vaãn phaùc hoïa hình aûnh toát ñeïp trong töông lai: “Chuùng toâi döï kieán seõ phaùt haønh leân 90.000-10.000 baûn thay vì 30.000 nhö hieän nay. Tôø baùo seõ ñöôïc in toaøn boä treân giaáy coucheù thay vì chæ coù 20 trang”. Hôïp ñoàng cuûa Thôøi Trang Treû cuõng gioáng nhö 4 tôø baùo kia?: phía VN lo toaøn boä noäi dung, bieân taäp vaø caû maquette; beân Ringier bao thaàu in aán vaø phaùt haønh. Hoï ñaàu tö toaøn boä voán in vaø thu hoài voán, lôïi nhuaän chia 40% cho Thôøi Trang Treû vaø 60% cho phía hoï, Cho toâi giôø naøy, theo lôøi vuï tröôûng baùo chí (thuoäc boä VHTT) Löu Vaên Haân, vaán ñeà chính cuûa hôïp taùc trong lónh vöïc ba1o chí laø laøm theá naøo ñeå xuaát baûn vaø phaùt haønh nhöõng tôø baùo coù chaát löôïng toát cuûa chuùng ta ra nöôùc ngoaøi. Oâng daãn lôøi cuûa thuû töôùng Voõ Vaên Kieät: “Neáu khoâng coù hôïp taùc, chuùng ta seõ khoâng coù ñöôïc baùo chí toát ñeå phaùt haønh ôû ñoù”. Caùi lôïi cuûa hôïp taùc Theo anhVuõ Quang Vinh, taïp chí Thôøi Trang Treû hieän baùn vôùi giaù 0,4 USD/tôø taïi thò tröôøng noäi ñòa, nhöng baùn ñöôïc ôû nöôùc ngoaøi tôùi giaù 4 USD. Anh cho raèng, trong lónh vöïc hôïp taùc taøy, chuùng ta hoaøn toaøn coù lôïi. Vôùi lôïi nhuaän thu ñöôïc, phía nöôùc ngoaøi phaûi thöïc hieän nghóa vuï taøi chính vôùi nhaø nöôùc VN baèng thueá lôïi 25% treân lôïi nhuaän thu ñöôïc vaø 10% thueâ chuyeån lôïi nhuaän veà nöôùc. Hôïp taùc baùo chí vôùi nuôùc ngoaøi, oâng Ñaøo Nguyeân Caùt, toång bieân taäp tôø TBKTVN, cho raèng baùo chí cuûa ta seõ hoïc hoûi ñöôïc kinh nghieäm quan taân ñeán ñoïc giaû cuûa baùo chí phöông Taây ñeå laøm baùo ñaït tieâu chuaån cao veà noäi dung, hình thöùc vaø ngheä thuaät hoïc caùch toå chöùc nguoàn tieâu thuï, caùch laáy quaûng caùo. Nhöng ñieàu quan troïng hôn, theo oâng, laø coù ñöôïc quan heä quoác teá roäng lôùn. Chính ñieàu naøy laøm cho baùo chí cuûa ta coù theå naâng leân trình ñoä quoác teá ñeå trôû thaønh moät loaïi haøng hoùa ñaëc bieät trong thò tröôøng quoác teá. Thoâng qua vieäc phaùt haønh baùo chí, VN seõ töï giôùi thieäu mình vôùi quoác teá. Tuy nhieân oâng cuõng cho raèng trong quaù trình hôïp taùc, phaûi coù quyõ ñoäc laäp cuûa tôø baùo ñeå ban bieân taäp khoâng phaûi leä thuoäc vaøo tuùi tieàn cuûa phía ñoái taùc nhö ñöùa con leä thuoäc vaøo baàu söõa cuûa meï. Hôi khaùc yù kieán cuûa oâng Caùt, anh Vuõ Quanh Vinh cho bieát taïp chí Thôøi trang Treû


230

coù ñuû kinh phí ñeå thöïc hieän moät tôø baùo chaát löôïng, hieän ñaïi maø khoâng caàn phaûi hôïp taùc. Vaán ñeà hôïp taùc hoaøn toaøn thuoäc veà quyeàn lôïi kyõ thuaät. Khoâng phaûi coù tranh luaän veà lôïi hay haïi chung quanh vaán ñeà hôïp taùc vaø ñaàu tö trong lónh vöïc baùo chí. Ngay trong noäi boä tôø VNÑTNN, phoù toång bieân taäp Nguyeãn Trí Duõng ñaõ cho chuùng toâi bieát raèng: “Khoâng neân hôïp taùc, vì ñaây laø vaán ñeà dôû, haïi nhieàu hôn lôïi”. Coù nhöõng tôø baùo töø choái ñaàu tö nhö tôø Thôøi baùo Kinh teá Saøi goøn xuaát baûn vôùi 3 thöù tieáng. Hoï muoán töï löïc vöôn leân ñaït ñöôïc ñieàu maø caùc tôø baùo ñang hôïp taùc muoán laøm. Oâng Löu Vaên Haân cho raèng tôø TBKTSG cuõng laø moät moâ hình toát. MOÂ hình naøo coù lôïi, neân khuyeán khích. Ngoïc Vinh-Thoï Bình-Phan Ngoïc. Vaø moät baèng côù nöõa: RA MAÉT BAÙO “SAØI GOØN TIEÁP THÒ” . (SGTT) (SGGP) Toái ngaøy 18-4-1995, taïi khaùch saïn New Word. baùo “SGTT” ñaõ toå chöùc leã ra maét nhaân dòp tôø baùo phaùt haønh soá ñaàu tieân. Ra ñôøi trong thôøi kyø kinh teá ñang hoaït ñoäng trong cô cheá thò tröôøng, tôø baùo SGTT” nhaém muïc ñích cho baïn ñoïc nhöõng thoâng tin veà kinh teá, ñònh höôùng phuïc vuï roäng raõi ngöôøi tieâu duøng trong xaõ hoäi, uûng hoä haønh hoùa VN vaø hoå trôï caùc nhaø doanh nghieäp trong saûn xuaát kinh doanh... Nhaân dòp leå ra maét, trung taâm thôøi trang Lega Fashion ñaõ trình dieãn chöông trình thôøi trang vôùi 100 trang phuïc ñöôïcthieát keá baèng chaát lieäu vaûi noäi cuûa coâng ty deät Long An vaø coâng ty deät Vieät Thaéng. Lega Fashion cuõng phoái hôïp vôùi SGTT ra soá baùo chuyeân ñeà thôøi trang trong thaùng 4-1995 vôùi chuû ñeà:”Nhaø saûn xuaát VN, nhaø taïo maãu VN döôùi trang heø 95. Boä baùo SGGP coù thaáy boïn naøy giaø roài maø noù xui myõ nöõ khoe “voán töï coù” hay sao? Vaø coøn vieäc baùn nhaø, baùn ñaát! Oâi nöôùc nhaø chöa maát maø ñaát nhaø ñaõ maát, luaân thöôøng aùi quoác khoâng coøn. Chuyeän baùn ñaùt ñeå ñoù, vì duø sao ñaùt cuûa toå tieân, coù moà maû cuûa toå tieân, cuõng coøn naèm ñoù, chôù coù chaïy ñi ñaâu maø sôï! Chuùng ta vöøa noùi baùn töï do ngoân luaän. Baây giôø noùi tôùi chuyeän mua. Maø mua daân chuû môùi laø “quan heä ngang haøng”. Baùn töï do baùo chí ñeå raèng laø ta ñaây coù töï do. Vaø mua daân chuû ñeå maø laøm bình phong che caùi beân trong khoâng daân chuû. Mua daân chuû laø sao ñaâu? Ta nghe linh muïc Chaân Tín noùi Cuõng nhö moãi thaùng, Chaân Tín ñeán giaûi toäi vaø ban Minh Thaùnh cho cuï Nguyeãn Vaên Huyeàn, bò tim ñaõ 5-6 naêm nay. Toâi coù hoûi cuï sao laïi coù caùi kyø cuïc laø teân cuï naèm trong danh saùch Uûy vieân Maët traän Trung Öông. Cuï baûo raèng hoâm teùt, Oâng Ngyeãn Höõu Thoï (ngaøy tröôùc 2 ngöôøi cuõng laøm luaät sö) ñeán thaêm vaø noùi xa gaàn vieäc môøi cuï vaøo Maët traän. Cuï lôø ñi noùi chuyeän khaùc. Roài caùch ñaây vaøi thaùng cuï Phan Khaéc Töø ñeán ñaây thuyeát phuïc cuï. Cuï töø choái vì cuï ñang naèm giöôøng khoâng theå naèm Maët traän. Roài 10


231

ngaøy, tröôùc Ñaïi hoäi Maët traän, oâng Hanh vaø moät vò khaùc trong Maët traän Thaønh phoá ñeán môøi cuï vaø hoï ñeán moãi ngaøy laøm aùp löïc. Hoï baûo:” Neáu cuï bònh, nhaø nöôùc seõ cho moät baùc só thaùp tuøng”. Cuï baûo:” Bao nhieâu baùc só cuõng chaúng laøm gì ñöôïc, toâi cheát laø toâi cheát”. Khoâng thuyeát phuïc cuï ñi ñöôïc neân sau ñaïi hoäi, hoï ñeå teân cuï trong danh saùch uûy ban trung öông Maët traän. Thaät heà vaø daõ man. Hoï coi maïng soáng con ngöôøi khoâng ra gì. Chæ caàn coù ngöôøi uy tín trong Giaùo hoäi vaø laø phoù toång thoáng cheá ñoä cuõ vaøo Maët traän, ñeå reo hoø ñoaøn keát, ñaïi ñoaøn keát. Cuï Huyeàn laéc ñaàu toû veû raát buoàn. Coù leû nhieàu vuï cuõng ñaõ “bò baét naèm vôùi Maët traän”. Moät vuï cöôõng hieáp tinh thaàn. Oâi ñoaøn keát, ñaïi ñoaøn keát! Oâi ñoåi môùi ! Oâi daân chuû ! Toâi bieát raèng anh laø nhö (vaø thua) ñieám thaûy baøi ba laù. Anh laøm cho soá ngöôøi “traân maët” ñöùng ra baùn daân chuû cho anh, laø thay anh chaø ñaïp hieán phaùp, khinh reû con daân. Moät söï cai trò ñoäc toân, maø noùi tôùi maët traän laø noùi moät ñieàu giaû doái. Maø laïi coøn coù maët traän ñôõ ñaàu thì môùi coù hy voïng xin ra baùo ñöôïc. Phaûi hoân caùc baïn chôi caù kieång vaø chim cu? Caùc anh ñaõ ra ñöôïc baùo chöa? Chaéc laø ra baùo ñeå noùi chuyeän chôi cu thì cuõng deã ñöôïc pheùp thoâi. Toâi cöù laáy baøo baùo maø noùi veà baùo. Vaû laïi ngheà laøm baùo laø caùi ngheà gaây dö luaän quaàn chuùng. Neân toâi ñaõ laáy moät caùi ñaõ ñaêng baùo, ñeå noùi veà DÖ LUAÄN. Caùi ñoù baïn seõ ñoïc ñaây: Thaønh uûy TP HCM CHÆ ÑAÏO TAÊNG CUÔØNG NGHIEÂN CÖÙU DÖ LUAÄN XAÕ HOÄI. (SGGP). Ñeå keát hôïp söùc maïnh cuûa phaùp luaät vôùi söùc maïnh cuûa dö luaän xaõ hoäi, theo ting thaàn nghò quyeát 9 cuûa B65 Chính Trò vaø nghò quyeát 8 cuûa BCHTÖ Ñaûng. Thöôøng vuï thaønh uûy TPHCM ñaõ coù thoâng tö soá 70/TT-TU ngaøy 29-3-1995 veà vieäc ñoåi môùi, caûi tieát vaø naâng cao chaát löôïng naém baét dö luaän xaõ hoäi. Môùi ñaây ngaøy 8-4-1995, Ban Tö töôûng-Vaên hoùa (TT-VH) thaønh uûy ñaõ coù keá hoaïch toå chöùc thöïc hieän thoâng tri cuûa thaønh vuï thöôøng uûy. Trong coâng vaên soá 85/CV-ND-95, Ban Tö töôûng Vaên hoùa nhaán maïnh: Nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi (NCDLXH) laø nhieäm vuï ñaëc bieät quan troïng trong coâng taùc chính trò tö töôûng cuûa Ñaûng, goùp phaàn naâng cao hieäu quaû laõnh ñaïo cuûa caáp uûy Ñaûng vaø chính quyeàn, nhaát laø tröôùc yeâu caàu söï nghieäp ñoåi môùi vaø nhöõng dieãn bieán phöùc taïp cuûa tình hình. Ngoaøi vieäc naém baét nhöõ taâm traïng böùc xuùc vaø nguyeän voïng chính ñaùng cuûa nhaân daân, coâng taùc naøy coøn goùp phaàn ñònh höôøng dö luaän tích cöïc laønh maïnh, ñaáu tranh choáng laïi nhöõng dö luaän tieâu cöïc vaø luaän ñieäu xaáu xa cuûa caùc theá löïc thuø ñòch. Thaønh uûy yeâu caàu taát caû caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân daân thaønh phoá tích chuïc tham gia NCDLXH. Caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng phaûi baùm saùt caùc hoaït ñoäng NCDLXH ñeå kòp thôøi phaûn aùnh vaø tham gia ñònh höôùng dö luaän xaõ hoäi. Ban Tö töôûng Vaên hoùa thaønh uûy seõ phoái hôïp vôùi moät soá ñôn vò môû lôùp boài döôõng chính trò nghieäp vuï cho caùn boä vaø coâng taùc vieân dö luaän xaõ hoäi. Ban Tö töôûng Vaên hoùa thaønh uûy cuõng cho xuaát baûn cuoán saùch “Maáy vaán ñeà NCDLXH”. vôùi noäi dung ñeà caäp ñeán ñoái töôïng, yù nghóa, baûn chaát, nguyeân taéc vaø phöông phaùp nghieân cöùu dö luaän xaõ hoäi... ñeå goùp phaàn phuïc vuï toát cho coâng taùc quan troïng naøy. VÑ. Toâi laáy caâu noùi cuûa hoaøng ñeá Napoleùon 1er:


232

“Qu’est-ce que le gouverrnement? rien, s’il n’a pas l’opinion”. Nhaø nöôùc laø caùi gì? Khoâng ra caùi gì caû neáu noù khoâng coù dö luaän. Ñeå maø xeùt caùi chæ ñaïo treân naøy. Thieät laø khoâng theå hieåu laøm sao ñöôïc caû, ngoaøi caùi hieåu raèng söï naém baét dö luaän xaõ hoäi noùi ñaây laø söï nghe ngoùng ñieàm chæ coi ngöôøi ta chöûi mình nhö theá naøo. Ñoù laø hieåu theo hieän taïi. Coøn hieåu nhö lôøi noùi ôû quaù khöù cuûa Nguyeãn An Ninh: “Toâi söû duïng ngheà laøm baùo ñeå giaûi phoùng gioáng noøi toâi” thì roõ raøng laáy tôø baùo maø gaây dö luaän ít nhöùt laø “vaän maïng ñaát nöôùc ñang trong thôøi kyø maø khoâng moät ai trong chuùng ta coù quyeàn thôø ô...” Nhö toâi vieát taäp saùch naøy ñaây, thaät quaù daøi vôùi söùc ñoïc cuûa laõo nhieâu, nhöng chæ xin voûn veïn coù moät ñieåu. Quoác hoäi haõy ban boá Töï do baùo chí nhö Taây vaäy (ai noùi töï do daân chuû tö saûn vôùi töï do daân chuû XHCN thì haõy nhôø Myõ söûa duøm caùi moàm). Tôø baùo “Truyeàn thoáng Khaùng chieán” seõ xuaát baûn töï do cuøng nhieàu baïn khaùc nöõa, taïo neân dö luaän tích cöïc, ít nhöùt laø cuõng traû lôøi caâu hoûi “Laøm gì?” trong truyeàn ñôn cuûa Nguyeãn Khaéc Vieän. Coøn nhö anh khoâng cho pheùp ra baùo töï do thì toâi seõ maùch cho raèng dö luaän quaàn chuùng seõ noùi Quoác hoäi ñang mang “ñieàu 4” nhö moät moùn trang söùc - un bijou -maø cheá ñoä cuõ phong kieán phöông Taây baét ngöôøi ñaøn baø ñeo ñeå khoâng theå ngoaïi tình. Kính thöa Quoác hoäi, Toâi vieát coù hôi daøi, nhöng chöa laøm cho tö töôûng daân chuû, nhaân quyeàn thaâm nhaäp vaøo theå cheá cuûa chuùng ta. Nhöng vôùi tö töôûng nhaân vaên toâi tin raèng vieäc gì phaûi tôùi noù seõ tôùi. Coøn baây giôø toâi xin Quoác hoäi chæ coù moät ñieàu laø noùi roõ ra nhö Taây veà töï do baùo chí vaø in aán, ñöøng ñeå söï thoâng tin vaên hoùa cuûa ta bò luõng ñoaïn voâ luaân thöôøng. Thöa Quoác hoäi. Laøm sao toâi ra ñöôïc moät tôø baùo? Ñeå cho ta noùi vôùi ngöôøi ta laø ta ñang ngang haøng vôùi hoï, vì töï do ngoân luaän laø tieâu chuaån cuûa söï vaên minh, ta hoäi nhaäp vaøo vaên minh vôùi hoï, vì ta ñaây coù töï do baùo chí. Ta ñaây cuõng thöøa bieát: LHQ CHÍNH THÖÙC AÁN ÑÒNH NGAØY 3-5 LAØ NGAØY QUOÁC TEÁ LAO ÑOÄNG TÖÏ DO BAÙO CHÍ Theo ITAR-TASS, ñaïi hoäi ñoàng LHQ ñaõ thoâng qua quyeát ñòng laáy ngaøy 3-5 laøm ngaøy quoác teá lao ñoäng töï do baùo chí. Quyeát ñònh naøy cho thaáy LHQ ñaõ chính thöùc thöøa nhaän quyeàn töï do, ñoäc laäp vaø ña daïng hoùa baùo chí-boä phaän quan troïng cuûa moïi xaõ hoäi daân chuû. Sôõ dó LHQ choïn 3-5 laøm ngaøy naøy vì gôïi nhôù ñeán nguoàn goác cuûa phong traøo theá giôùi ñaáu tranh vì töï do baùo chi1. Ngaøy 3-5-1991, theo saùng kieá cuûa toå chöùc Giaùo duïc, Khoa hoïc vaø Vaên hoùa cuûa LHQ (UNESCO) taïi Vin-haùc, thuû ñoâ Nam-mi-bia thoâng qua “Tuyeân boá VIN-HUÙCù keâu goïi ch1nh phuû caùc nöôùc treân toaøn theù giôùi baûo ñaûm tính töï do daân chuû cuûa baùo chí. Oâng F. Mai-oâ, toång thö kyù UNESCO neâu roõ: vieäc thaønh laäp, duy trì vaø cuõng coá baùo chí ñoäc laäp ña daïng vaø töï do laø ñieàu kieän caàn thieát cuûa tieán boä daân chuû, phaùt trieån kinh teá cuûa moïi nöôùc. Nhöng thaät ra yù cuûa toâi coøn khaùc nöõa kìa.


233

Toâi löu yù Quoác hoäi. Söï khoâng chaêm soùc Söï giaû ñoø queân caùc quyeàn töï do cô baûn cuûa con ngöôøi laø nguyeân nhaân gaây ra söï ñau khoå cho Toå quoác, cho nhaân daân. laø nguyeân nhaân gaây ra söï ñoài baïi cuûa nhöõng keõ laøm oâng nhaø nöôùc. A ! Sao toâi cöù meâ hoaøng ñeá Napoleùon 1er, maø trôû laïi oâng. “Muoán cho moät daân toäc thöïc söï töï do, thì nhöõng ngöôøi bò trò phaûi laø ngöôøi khoân, vaø ngöôøi cai trò phaûi laø nhöõng vò thaùnh” Maø suy: Coù baùo chí töï do, ngöôøi daân môùi khoân. Daân khoân môùi ñeû ra ngöôøi laõnh ñaïo saùng suoát. Vaø toâi nghó ñoái vôù toâi. Chæ coù moät phöông phaùp chöùng toû toâi laø ngöôøi töï do thì laø ra saéc lònh moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc ra baùo khoâng phaûi xin pheùp. Toâi chôø Quoác hoäi traû lôøi. Kính.

HEÁT

nguyeãn vaên traán vieÁt cho meÏ vaø quoÁc hoÄi (1995)...“ c’est l’ombre du moi que...

Documents