A. NI DUNGI. Tng quan l thuyt 1. Chu k t bo (cell cycle). Chu k t bo, hay chu k phn bo, l mt vng tun hon cc s kin xy ra trong mt t bo t ln phn bo ny cho n ln k tip, trong b my di truyn v cc thnh phn ca t bo c nhn i v sau t bo phn chia lm hai t bo con. cc sinh vt n bo (nm men, vi khun,...) mt c th sau khi tri qua chu k phn bo to ra hai c th mi; cn cc sinh vt a bo th chu k t bo l mt qu trnh ti quan trng mt hp t pht trin thnh mt c th hon chnh v c th b sung s lng t bo thay cho s cht. Trong cc t bo nhn s, chu k t bo tri qua mt qu trnh mang tn l trc phn. Trong cc t bo nhn chun chu k t bo bao gm hai giai on: giai on th nht k trung gian lc t bo pht trin, tch ly vt cht v nhn i ADN; giai on th hai l nguyn phn (mitosis - M), lc ny t bo thc thi qu trnh phn chia thnh hai t bo con. Nhn chung, chi tit ca chu trnh t bo thay i ty loi t bo v ty sinh vt, tuy nhin chng c cng nhng im chung nht nh v c cng mc tiu l truyn t li ton b v chnh xc thng tin di truyn ca chng cho cc t bo con. Chnh v vy b ADN ca t bo m phi c nhn i mt cch chnh xc v phi c chia ng u cho cc t bo con mi t bo con u nhn c b ADN y ht t bo m. Ni chung, mt chu k t bo bao gm hai giai on chnh l nguyn phn (k hiu: M), l mt phn tng i nh ca ton b chu k t bo, v phn cn li ca chu k t bo gi l k trung gian (interphase). Gi l k trung gian bi v n nm gia hai ln phn chia lin tip. y l giai on t bo din ra cc hot ng chuyn ha cao , tng hp v ti bn vt cht di truyn - DNA, chun b tch cc cho t bo bc vo nguyn phn. N c chia thnh ba phn, gi l G1, S v G2. Nh vy, theo nguyn tc, mt chu k t bo bao gm bn giai on theo th t sau y : G1 (first gap) = giai an khi u trong t bo sinh trng, chuyn ha v chun b cho s ti bn b gene; S1

(DNA synthesis) = tng hp DNA; G2 (second gap) = chun b cho qu trnh nguyn phn; v M = nguyn phn (mitosis). Thi gian ca cc giai on khc nhau trong chu k t bo khc nhau mt cch ng k, ty thuc vo tng loi, tng kiu t bo, nhit v cc nhn t khc. Chng hn, thi lng tng ng vi bn giai on G1, S, G2 v M i vi cc t bo mu trng ca ngi ang phn chia l 11, 7, 4 v 2 gi (thi gian ton b l 24 gi).

S tng qut ca mt chu k t bo.

Khi mt hp t va c hnh thnh hay mt c th ang sinh trng, chu k ny c lp li nhiu ln hnh thnh nn mt c th vi hng t t bo. Mt s kiu t bo trng thnh, nh cc t bo thn kinh v t bo c vn gi nguyn k trung gian, thc hin cc chc nng c bit ha trong c th cho n lc cht v khng bao gi phn chia na; giai on c gi l pha G0. Tuy nhin, mt s t bo c th t pha G0 quay li i vo chu k t bo. Mc d hu ht cc t bo lympho trong mu ngi pha G0, nhng nu c s kch thch thch hp nh khi bt gp khng nguyn ph hp chng hn, chng c th b kch thch quay li chu k t bo. C th ni, G0 khng n thun ch ra s vng mt ca cc tn hiu cho nguyn phn m l mt s c ch hot tnh ca cc gene cn thit cho nguyn phn. Cc t bo ung th th khng th i vo pha G0 v c nh trc lp li chu k t bo mt cch v hn.

2

2. K trung gian. Trc khi s phn bo din ra, t bo cn tch ly cc cht dinh dng chun b cho s phn bo. Tt c vic ny din ra trong k trung gian. K trung gian gm c 3 pha: G1, S, v G2. 2.1 Pha G1 Pha G1 - hay cn c gi l pha sinh trng - l giai on u tin ca k trung gian, n bt u khi s phn bo kt thc cho n khi s sinh tng hp ADN bt u xy ra. Trong khi hot ng sinh tng hp qu trnh phn bo din ra kh chm, trong pha G1 chng tng tc rt nhanh chng. Trong pha ny nhiu enzyme c sn sinh nhm phc v cho cc hot ng din ra trong pha S k tip - phn ln chng l enzyme xc tc qu trnh t nhn i ADN. Thi gian tin hnh pha G1 thay i nhiu ty theo loi v ty theo cc loi t bo trong cng loi. ngi, pha ny ko di chng 9 ting ng h. 2.2 Pha S Tip theo pha G1 l pha S, bt u khi s sinh tng hp ADN xy ra v kt thc khi tt c cc nhim sc th u c sao chp - lc ny mi nhim sc th bao hm hai nhim sc t ch em. V vy trong pha ny, hm lng ADN trong t bo c nhn i mc d s bi thca t bo khng thay i. Tc phin m ARN v sinh tng hp protein phi ni l cc k chm trong pha ny. Tuy nhin s sinh tng hp histone th vn mau l - thc cht qu trnh sinh tng hp histone ch yu din ra trong pha S. 2.3 Pha G2 Sau khi pha S kt thc, t bo chuyn sang Pha G2 - pha ny ko di cho n khi qu trnh nguyn phn bt u. S sinh tng hp li din ra mnh vo pha ny, trong ch yu l s hnh thnh cc si thoi hay vi qun vn cn thit cho qu trnh nguyn phn. Vic c ch sinh tng hp protein trong pha G2 s khin t bo khng th no bc vo qu trnh nguyn phn c.

3

3. Nguyn phn. Nguyn phn l qu trnh phn chia ca t bo nhn thc trong nhim sc th nm trong nhn t bo c chia ra lm hai phn ging nhau v ging v s lng v thnh phn ca nhim sc th trong t bo m. Xy ra cng vi nguyn phn l s phn chia t bo cht, cc bo quan v mng nhn thnh ra hai t bo vi thnh phn bng nhau. Nguyn phn v phn bo chia bo cht cng c gi l k nguyn phn ca chu k t bo - s phn chia ca t bo m thnh hai t bo ging ht nhau v ging c t bo m. K ny ch chim 10% trong chu trnh t bo. Nguyn phn xy ra hu ht cc t bo nhn thc nhng khc c ch mt s loi. V d, nhng ng vt phn chia theo li nguyn phn m, mng nhn s tiu bin sau nhim sc th tch i ra, trong khi nm men th li phn chia theo li nguyn phn kn, ni m nhim sc th phn chia trong nhn t bo. ng vt nhn s, t bo khng c nhn hay nhn khng hon chnh th qu trnh phn chia din ra theo li trc phn. Qu trnh nguyn phn xy ra v cng phc tp. Nhng bc ca qu trnh c chia thnh cc k, mi k bt u v kt thc ni tip nhau. Cc k bao gm: k u, k trc,k gia, k sau v k cui. Trong sut giai on nguyn phn cc cp nhim sc th co xon v bm vo thoi v sc ni m cc nhim sc th kp i din nhau c ko gn li. T bo sau c chia ra bi giai on phn bo to ra hai t bo ring bit ging nhau. Tuy nhin c vi trng hp giai on nguyn phn v phn bo xy ra c lp vi nhau. 3.1 Cc giai on ca qu trnh nguyn phn. 3.1.1 K u (prophase) Cng trong giai on ny, hch nhn (nucleolus) thng bin mt v mng nhn bt u tan v.Trung th (centriole) phn chia v hnh thnh xung quanh n mt cu trc mi gm rt nhiu si thoi (spindle fiber) tri di ti cc cc ca t bo. Mt s si thoi nh trc tip vo tm ng (c th l kinetochore) ca nhim sc th.4

3.1.2. K gia (metaphase) Vo k gia, mng nhn tan bin hon ton, cc si thoi nh vo tm ng ca cc nhim sc th v y chng v mt phng xch o (equatorial plane) ca t bo v xp thnh mt vng. Ni chung, lc ny cc nhim sc th ng xon cc i (ngha l chiu di rt ngn ti a v do ng knh cng n ra ti a), vi cu trc in hnh c trng cho tng loi. Do , k gia l thi im thun li nht cho vic thit lp cc kiu nhn v nghin cu hnh thi hc cc nhim sc th nh ni trn.

3.1.3 K sau (anaphase) Vo u k sau, ti mi nhim sc th xy ra s phn tch tm ng, cc chromatid ch em by gi ri nhau v c gi l cc nhim sc th con (daughter chromosomes). K , cc si thoi co rt v gy ra s chuyn ng ca cc nhim sc th con ging nhau v hai cc i din. Nu nhn di knh hin vi lc ny, ta thy nhim sc th xut hin di dng ch V, J hoc I, ty theo kiu tm gia, tm u hay tm mt.

5

Nh vy, chnh s sp xp thnh mt vng ca cc nhim sc th k gia v s phn ly ng u ca chng v hai cc k sau lm thnh bn cht hay l quy lut c trng cho qu trnh nguyn phn.

3.1.4. K cui (telophase) Vo k cui, hai b nhim sc th con v ti cc cc i din v bt u m xon. Lc ny mng nhn xut hin tr li v bao bc cc b nhim sc th; cc si thoi tan bin, hch nhn v cc nhn c hnh thnh tr li. K , ng vt, mng t bo hnh thnh mt eo tht (furrow) t ngoi vo trong; thc vt, mt phin t bo (cell plate) pht trin t trung tm ra ngoi. iu ny lm phn cch hai b nhim sc th con v t bo cht gia hai t bo con. Cc t bo con c s lng nhim sc th ging vi t bo ban u. Nh vy, thc ra, nguyn phn gm hai qu trnh phn chia: phn chia nhn (karyokinesis) v phn chia t bo cht (cytokinesis); nhng thc cht ca nguyn phn l s phn chia nhn.

6

3.2 ngha ca qu trnh nguyn phn. 3.2.1 ngha sinh hc i vi t bo nhn thc n bo nguyn phn l c ch sinh sn i vi t bo nhn thc a bo lm tng s lng t bo,gip ti sinh m,c quan b tn thng . 3.2.2 ngha thc tin Tin hnh gim chit ,ghp v nui cy m TB. II. Th nghim. 1 .Mc ch th nghim. Nm vng cc kin thc v qu trnh nguyn phn trong t bo sinh vt. Lm quen mt s thao tc trong phng th nghim.

2. Vt liu thit b. 2.1 Vt liu. Mu Dung dch Carnoy, dung dch lm mm, thuc nhum Acetocarmin, cn.

2.2 Thit b Knh hin vi quang hc. 2.3 Chun b vt liu. Mu: C hnh tm c trong 3 4 ngy ra r di khong 1 2 cm. Ct chp r v ngm trong dd Carnoy(2-12h). Pha dd Carnoy: gm Acid Acetic:Cloroform:Ru Etylic (1:3:6) Pha dd lm mm: gm HCl:Ru Etylic (1:1)7

-

Pha thuc nhum Acetocarmin:

un nng 10ml dd acic acetic 45%,thm vo 0,1g carmin, lc nh cho tan u, thm vo 0.5ml dd FeCl2.6H2O 10%. ngui dd sau em lc thu c dd thuc nhum mu ti. 3. Qu trnh thc hin. S Mu vt C nh trong dd Carnoy Ra cn 900 (2 ln/10 pht) Gi trong cn 700 Lm mm trong dd lm mm 30 pht Ra nc k (3 ln) Nhum bng thuc nhum Acetocarmin Quan st di knh hin vi ( x10, x40) Phng php nhum mu vt: Gp mu vt cho ln lam Nh thuc nhum ln mu thuc nhum kh (c th h nhanh qua la nhanh kh hn) Dng lamen nn nh ln mu chp r v ra Cho vo knh quan st

8

Gii thch cc bc tin hnh: C nhmu trong dd Carnoy c nh t bo d quan st di knh hin vi. Ra trong cn 900 mu vt sch dd c nh. Gi trong cn 700: vi cn nng cao s l tc nhn gy hin tng c ch qu trnh phn bo, nn sau khi ra bng cn 900 phi gi cn 700. Ngm trong dd lm mm lm mm mu v chp r cng. Ra nc k sch cc loi ha cht bm trn mu. Nhum thuc nhum quan st trn knh hin vi d dng hn.

4. Kt qu th nghim. Di dy l mt s hnh nh quan st c di knh hin vi.

y l hnh nh ca t bo cui k sau ca qu trnh nguyn phn.

9

Mt s hnh nh th ta khng th quan st c hnh nh ca t bo qua cc k ca qu trnh nguyn phn. Nguyn nhn: Do cc thao tc chun bi mu cha hon chnh. Trong qu trnh ra cn, c th cn 900 lm c ch hin tng phn bo quan st khng c. Lc tin hnh nn mu trn lam, do qu trnh nn khng k v nn theo chiu ngang ca r nn chp r cha v ra hon ton ( nu ta nn chp r theo chiu doc th dex quan st hn), cc t bo khng l r ra nn quan st khng c. ng thi t bo cht trong t bo qu m c nn khng th quan st r hnh nh ca t bo cc giai on nguyn phn.

10

B. TNG KT

Nguyn phn (mitosis) l qu trnh phn chia t bo trong cc t bo con c to ra c s lng nhim sc th ging vi cc t bo b m. Kiu phn bo ny c trng cho cc t bo soma, k c cc t bo sinh dc (2n) pha sinh sn ca s pht sinh giao t cc ng-thc vt , v xy ra theo cp s nhn vi cng bi bng 2, ngha l: t mt t bo ban u tri qua k ln nguyn phn lin tip s cho ra 2k t bo ging n. Nh vy m c th ln ln v cc t bo trong c th thng xuyn c i mi. Qu trnh nguyn phn din ra theo 4 chu k: k u, k gia, k sau v k cui. Cc k ni tip nhau v mi k th din bin trong t bo khc nhau. Nh vy qua th nghim ny ta s c ci nhn s lc v qu trnh nguyn phn, cc giai on ca qu trnh nguyn phn v trng thi t bo trong mi chu k.

11

TI LIU THAM KHO

12