(nghiªn cøu s¬ bé) -...

Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ t− nh©n

Sè 4

H×nh thµnh mét quü ®Çu t− m¹o hiÓm* ë ViÖt Nam

(Nghiªn cøu s¬ bé)

Adam SackVµ

John McKenzie

Th¸ng 9 n¨m 1998

________________ * Nguyªn b¶n trong tiÕng Anh lµ "Venture Capital Firm"

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

XI

Môc lôc Lêi giíi thiÖu...............................................................................................................VII

Tãm t¾t .................................................................................................................... IX

A. Çc môc ®Ých nghiªn cøu ............................................................................ 1 B. Vèn m¹o hiÓm lµ g×?........................................................................................ 4

§Þnh nghÜa réng ......................................................................................................... 4

§Þnh nghÜa hÑp........................................................................................................... 4

ThÞ tr−êng ViÖt Nam.................................................................................................. 5

C. Vèn m¹o hiÓm ë §«ng Nam ¸ ...................................................................... 5 Tãm t¾t....................................................................................................................... 5

In®«nªsia.................................................................................................................... 6

Malaysia..................................................................................................................... 7

Th¸i Lan..................................................................................................................... 8

D. Cung vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam .............................................................. 11 Tãm t¾t..................................................................................................................... 11

LÞch sö çc quü ®Çu t− ............................................................................................. 13

E. Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam.................................................. 15 Tãm t¾t..................................................................................................................... 15

Thùc tr¹ng çc c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam hiÖn nay................................................. 15

Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa çc doanh nghiïåp nhaâ nûúác............................................. 17

Çc ®èi t−îng doanh nghiÖp tiÒm n¨ng.................................................................... 17

Çc h¹n chÕ trong viÖc ®Çu t− vµo doanh nghiÖp môc tiªu ...................................... 18

F. HÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh ................................................................. 19 HÖ thèng chÕ ®Þnh.................................................................................................... 19

HÖ thèng ph¸p lý...................................................................................................... 19

G. C¬ cÊu cho çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam...................... 21 Quü h¶i ngo¹i........................................................................................................... 21

Quü néi ®Þa .............................................................................................................. 22

§iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai m« h×nh................................................................ 24

H. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ ................................................................................. 24 I. Çc b−íc tiÕp theo ......................................................................................... 29

XII

B¶ng

B¶ng 1: Tæng hîp cæ phÇn t− nh©n vµ vèn m¹o hiÓm (triÖu USD)............................... 5

B¶ng 2: Çc quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam............................................................ 11

B¶ng 3: Sè l−îng çc c«ng ty theo tõng lo¹i h×nh...................................................... 16

B¶ng 4: Çc c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam ph©n bæ theo ngµnh ..................................... 16

XIII

Lêi giíi thiÖu

Khèi doanh nghiÖp t− nh©n cña ViÖt Nam hiÖn ®ang r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng do bÞ h¹n chÕ tiÕp cËn víi çc nguån vèn ®Çu t−, kÓ c¶ vèn cæ phÇn còng nh− vèn vay dµi h¹n tõ çc ng©n hµng. Mét h−íng ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu vèn cho çc c«ng ty t− nh©n lµ thiÕt lËp mét quü ®Çu t− m¹o hiÓm ngay ë trong n−íc. Môc tiªu cña b¸o ço nµy lµ nh»m ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ kh¶ n¨ng thµnh lËp mét quü ®Çu t− m¹o hiÓm ®éc lËp vµ mang tÝnh kinh doanh nh− vËy t¹i ViÖt Nam.

Víi sù trî gióp cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mª K«ng, n¬i quy tô nhiÒu nhµ tµi trî vµ do C«ng ty tµi chÝnh quèc tÕ qu¶n lý, b¶n b¸o ço nµy ®· ®−îc chuÈn bÞ nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khèi t− nh©n ë ba n−íc ViÖt Nam, Lµo vµ Campuchia. Nh÷ng kinh nghiÖm mµ Ch−¬ng tr×nh thu ®−îc th«ng qua çc dù ¸n ®Çu t− t− nh©n ë ViÖt Nam ®· cho thÊy r»ng rÊt ®«ng ®¶o çc doanh nghiÖp t− nh©n hiÖn ®ang s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn nh÷ng c«ng nghÖ vµ nh÷ng m« h×nh kinh doanh ®· ®−îc ¸p dông réng r·i ®Ó råi sau ®ã cã thÓ tham gia vµo thÞ tr−êng chøng kho¸n. Nh×n chung nh÷ng doanh nghiÖp nµy hiÖn ®Òu lµ nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã lîi nhuËn vµ khai th¸c ®−îc lîi thÕ vÒ nguån nh©n lùc dåi dµo víi gi¸ rÎ cña ViÖt Nam còng nh− mét sè nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c. ViÖc tiÕp cËn ®−îc víi çc nguån vèn ®Çu t− vµ çc kinh nghiÖm qu¶n lý nhê sù thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña mét quü ®Çu t− m¹o hiÓm sÏ cho phÐp çc doanh nghiÖp t− nh©n ®Èy nhanh nhÞp ®é ph¸t triÓn.

MÆc dï cho tíi nay çc quü ®Çu t− m¹o hiÓm ®ang ho¹t ®éng rÊt thµnh c«ng ë çc n−íc kh¸c trong khu vùc song kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña chóng ë ViÖt Nam l¹i thËt ®¸ng thÊt väng. Çc quü t¹i çc n−íc xung quanh ho¹t ®éng chñ yÕu dùa vµo thÞ tr−êng chøng kho¸n trong n−íc vµ mét thÞ tr−êng nh− vËy l¹i hoµn toµn ch−a cã mÆt ë ViÖt Nam. Ng−îc l¹i, çc quü ë ViÖt Nam ph¶i tù më réng bé m¸y vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh ra n−íc ngoµi ®Ó thu hót thªm çc nguån vèn b»ng ngo¹i tÖ m¹nh vµ v× vËy lu«n ph¶i ®èi phã víi nguy c¬ ph¸ gi¸ cña ®ång ViÖt Nam. H¬n n÷a bëi trong bé m¸y ho¹t ®éng cña quü, nh©n viªn ng−êi ViÖt chØ ®¶m nhiÖm nh÷ng vÞ trÝ kh«ng quan träng nªn chÝnh çc quü ®· tù h¹n chÕ m×nh tiÕp cËn víi m¹ng l−íi ho¹t ®éng vµ çc kh¸ch hµng trong n−íc .

Vµ cuèi cïng, çc t¸c gi¶ ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng çc nhu cÇu vèn ë ViÖt Nam ®· ®¹t tíi møc ®¸ng kÓ ®Ó cã thÓ thµnh lËp mét quü ®Çu t− m¹o hiÓm cña ViÖt Nam. Theo quy ®Þnh cña LuËt §Çu t− trong n−íc, quü cã thÓ huy ®éng tíi 30% vèn tõ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh quèc tÕ vµ phÇn cßn l¹i ph¶i do ®ãng gãp cña çc tæ chøc ViÖt Nam. Nghiªn cøu s¬ bé ®· chøng tá cho kh¶ n¨ng cã thÓ biÕn ý t−ëng nµy thµnh hiÖn thùc. Çc tæ chøc quèc tÕ nh− MPDF vµ IFC cã thÓ ®ãng gãp mét phÇn quan träng th«ng qua viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu kh¶ thi cïng víi cung cÊp nh÷ng trî gióp vÒ kü thuËt.

XV

Tãm t¾t

B¸o ço nµy do Adam Sack vµ John McKenzie viÕt trong thêi gian tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 6 n¨m 1998, theo yªu cÇu cña MPDF, víi môc tiªu xem xÐt s¬ bé tÝnh kh¶ thi cña viÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm míi, ®éc lËp, cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vÒ mÆt th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam.

Mét quü ®Çu t− m¹o hiÓm sÏ lµ mét ®èi t¸c phï hîp, hç trî sù ph¸t

triÓn cña khu vùc t− nh©n ViÖt Nam. ViÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm lµ mét çch ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu vèn ®Çu t− ph¸t triÓn dµi h¹n cña çc c«ng ty thuéc khu vùc t− nh©n ViÖt Nam. §iÒu nµy cßn t¹o ra mét c¬ chÕ b¾c cÇu gi÷a çc c«ng ty t− nh©n víi thÞ tr−êng chøng kho¸n s¾p ra ®êi cña ViÖt Nam. Mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm ®−îc xem lµ mét ®èi t¸c cã tæ chøc phï hîp víi çc c«ng ty võa vµ nhá cña ViÖt Nam, bëi v× bªn c¹nh viÖc cung cÊp vèn, quü nµy th−êng cã quan hÖ chÆt chÏ víi çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− cña hä ®Ó t¨ng c−êng qu¶n lý vµ ph¸t triÓn çc tµi s¶n.

Çc quü ®Çu t− m¹o hiÓm ®· ho¹t ®éng nhiÒu n¨m trªn thÞ tr−êng çc

n−íc l¸ng giÒng. Çc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm ®· ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng çc n−íc l¸ng giÒng khu vùc §«ng Nam ¸ nh− In®«nªsia, Malaysia vµ Th¸i lan. ë çc n−íc nµy, tr−íc khi Quü ®Çu t− m¹o hiÓm ®−îc thµnh lËp ®· tån t¹i m«i tr−êng thuËn lîi cã tæ chøc cho çc doanh nghiÖp t− nh©n, cã thÞ tr−êng chøng kho¸n ®ang ho¹t ®éng vµ hÖ thèng ph¸p lý, chÕ ®Þnh cho çc tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng. Çc thÞ tr−êng chøng kho¸n ®ang t¨ng tr−ëng ®· ®em l¹i lîi nhuËn cao. Kh«ng cã çc sè liÖu c«ng bè vÒ sè lîi nhuËn nµy. B»ng chøng thu ®−îc, cô thÓ lµ tõ Th¸i Lan, ®· cho thÊy r»ng ngay tr−íc cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh gÇn ®©y mét sè quü ®· dµnh ®−îc nh÷ng kho¶n lîi nhuËn ®Çy Ên t−îng.

ViÖt Nam cã Ýt nguån vèn chÕ ®Þnh cho cæ phÇn t− nh©n vµ chØ cã mét l−îng

nhá trong sè nµy ®−îc dïng lµm vèn m¹o hiÓm trong n−íc. Cho ®Õn nay, viÖc cung cÊp vèn cho çc doanh nghiÖp võa vµ nhá vÉn lµ l·nh ®Þa cña mét sè Ýt ái çc quü ®Çu t− n−íc ngoµi (hiÖn t¹i lµ bèn) ®−îc thµnh lËp d−íi h×nh thøc çc tæ chøc ®Çu t− cña Mü vµ Ch©u ¢u trong nh÷ng n¨m bïng næ ®Çu thËp niªn 90. Mét n¨m tr−íc ®©y, cã 6 quü ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, nh−ng mét quü (Lazard) ®· rót vµ mét quü (Templeton) ®· chuyÓn thµnh quü khu vùc. Hai trong sè çc quü cßn l¹i (Vietnam Fund vµ Vietnam Enterprise Investments Fund-Vietnam Dragon Capital) míi chØ ®Çu t− vµo 12 c«ng ty trong n−íc. Sè çc quü cßn l¹i chØ ®Çu t−

XVI

vµo çc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ çc c«ng ty liªn doanh. Ho¹t ®éng cña çc quü ë ViÖt Nam ®ang g©y thÊt väng. Kh«ng quü nµo

thu håi vèn ®Çu t− thµnh c«ng cho dï cã quü ®· tån t¹i 4 n¨m hoÆc l©u h¬n, vµ khi tËp hîp l¹i th× trong mçi danh môc ®Çu t− ®· cã mét vµi dù ¸n ®Çu t− ®ang bÞ thiÖt h¹i. Cã mét sè lý do dÉn tíi t×nh h×nh nµy, ®ã lµ do c¬ cÊu vµ çc chiÕn l−îc cô thÓ cña çc quü nµy. Kh«ng cã mét thÞ tr−êng chøng kho¸n, çc quü nµy bÞ h¹n chÕ kªnh thu håi vèn ®Çu t−. M«i tr−êng cña khu vùc t− nh©n kh«ng thuËn lîi, cho dï m«i tr−êng nµy d−êng nh− ®ang ®−îc c¶i thiÖn tõng b−íc. Cho ®Õn gÇn ®©y, ng−êi n−íc ngoµi chÝnh thøc vÉn ch−a ®−îc phÐp ®Çu t− [mua cæ phÇn cña] çc c«ng ty trong n−íc. Çc quü nµy ®−îc x©y dùng thµnh çc bé m¸y ®Çu t− h¶i ngo¹i nh»m thu hót vèn ®«la Mü. Do vËy, hä ®· chÞu rñi ro lµ ®ång tiÒn cña ViÖt Nam bÞ ph¸ gi¸. Çc h¹n chÕ kh¸c ®èi víi ho¹t ®éng cña çc quü nµy chÝnh lµ kinh nghiÖm bÞ h¹n chÕ cña çc nhµ qu¶n lý trong ho¹t ®éng ®Çu t− vèn m¹o hiÓm, vµ khi çc nhµ qu¶n lý lµ ng−êi n−íc ngoµi th× ®ã chÝnh lµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ çc mèi quan hÖ vµ hÖ thèng giao dÞch. §Ò nghÞ mµ b¸o ço nµy ®−a ra nh»m rót ra kinh nghiÖm b»ng viÖc x©y dùng c¬ cÊu cho mét quü thËt cÈn thËn nh»m tr¸nh mét sè trë ng¹i mµ çc quü ®Çu t− hiÖn ®ang gÆp ph¶i.

Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña khu vùc t− nh©n ViÖt Nam, nhu

cÇu lín vÒ vèn m¹o hiÓm ®· xuÊt hiÖn. HiÖn t¹i cã kho¶ng 24.000 c«ng ty t− nh©n ®· ®¨ng ký, trong ®ã cã 7.000 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn mµ theo gi¶ thiÕt sÏ cã quy m« thu hót sù quan t©m cña mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm. NÕu nh÷ng môc tiªu hiÖn t¹i vÒ cæ phÇn ho¸ cña ChÝnh phñ ®−îc thùc hiÖn, sÏ cã thªm kho¶ng 1.500-1.700 c«ng ty ®−îc cæ phÇn ho¸ gia nhËp ®éi qu©n nµy vµo cuèi n¨m 2000. Çc c«ng ty cña ViÖt Nam cã nh÷ng lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngµnh do tÝnh s½n cã cña çc tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån lao ®éng lµnh nghÒ víi chi phÝ thÊp. Cã çc c«ng ty t¨ng tr−ëng cao, s½n sµng tiÕp nhËn c«ng nghÖ, çc m« h×nh kinh doanh ®· ®−îc kiÓm chøng vµ cã tiÒm n¨ng ®−îc niªm yÕt trªn së giao dÞch chøng kho¸n. Cô thÓ, ®iÒu nµy ®· ®−îc chøng minh b»ng kinh nghiÖm ph¸t triÓn dù ¸n cña MPDF. GÇn nh− c«ng ty t− nh©n nµo trong n−íc còng ®Òu thiÕu vèn ®Çu t− vµ kh«ng cã c¬ héi tiÕp cËn vèn ®Çu t− d−íi h×nh thøc vèn cæ phÇn hay vay ng©n hµng dµi h¹n.

Theo quan ®iÓm cña mét nhµ ®Çu t−, nhu cÇu nµy ®· bÞ h¹n chÕ bëi mét

sè trë ng¹i. Trë ng¹i quan träng nhÊt lµ tÝnh minh b¹ch; cho ®Õn nay vÉn ch−a cã çc chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ vµ çc quy ®Þnh b¾t buéc vÒ kiÓm to¸n. Do m«i tr−êng thuÕ vµ m«i tr−êng ®iÒu tiÕt kh¾t khe ®èi víi khu vùc t− nh©n, çc c«ng ty cã xu h−íng b¶o vÖ quyÒn lîi cña hä b»ng çch gi÷ bÝ mËt. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, çc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n trong viÖc ®¸nh gi¸ çc c«ng ty tr−íc khi ®Çu t−, vµ sau ®ã lµ trong viÖc gi¸m s¸t vµ cñng cè çc çc

XVII

c«ng ty nµy. ThiÕu mét m«i tr−êng ph¸p lý chÝn muåi còng lµ mét trë ng¹i quan träng. §· cã mét quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan tíi çc c«ng ty, nh−ng nã vÉn ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, vµ phÇn lín quy ®Þnh nµy vÉn ch−a ®−îc kiÓm chøng. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i ng−îc víi çc thÞ tr−êng trong khu vùc, n¬i ®· cã hÖ thèng ph¸p lý vµ çc chuÈn mùc kÕ to¸n. Cho dï ë çc thÞ tr−êng nµy çc quy ®Þnh ®ã vÉn th−êng xuyªn bÞ bá qua mét çch ngang nhiªn.

Quü h¶i ngo¹i cã mét sè bÊt lîi vÒ c¬ cÊu. C¬ cÊu çc quü ®ang tån t¹i ®·

sö dông ch−a hiÖu qu¶ l¾m ®Ó phôc vô çc c«ng ty t− nh©n trong n−íc. Çc quü ph¶i chÞu rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i. Hä chØ ®−îc phÐp n¾m gi÷ phÇn thiÓu sè çc cæ phÇn cña çc c«ng ty trong n−íc (tèi ®a 30%), vµ kh«ng cã quyÒn kiÓm so¸t cao. V× çc quü nµy do ng−êi n−íc ngoµi qu¶n lý, nªn çc nguån lùc quan träng lµ mèi quan hÖ vµ hÖ thèng giao dÞch bÞ h¹n chÕ.

D−êng nh− mét quü ®Çu t− néi ®Þa l¹i cã kh¶ n¨ng tån t¹i vµ ph¸t triÓn

cao h¬n. Sù lùa chän víi nhiÒu kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cao h¬n vµ mét ®Ò nghÞ mµ nghiªn cøu gÇn ®©y ®−a ra lµ thµnh lËp mét quü ®Çu t− néi ®Þa. Quü nµy sÏ huy ®éng vèn tõ çc tæ chøc cña ViÖt Nam, nh−ng quü nµy còng cã thÓ huy ®éng tèi ®a 30% vèn ban ®Çu tõ mét tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ (theo quy ®Þnh cña LuËt §Çu t− trong n−íc). Quü nµy sÏ kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ quy m« ®Çu t− cæ phÇn hoÆc çc chøc vô cã liªn quan tíi viÖc kiÓm so¸t c«ng ty nhËn ®Çu t−. Nã cã thÓ huy ®éng vèn vµ ®Çu t− b»ng ®ång tiÒn ViÖt Nam ®Ó tr¸nh çc rñi ro vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i. Quü nµy cã thÓ do ®éi ngò chuyªn gia qu¶n lý ng−êi ViÖt Nam ®iÒu hµnh cã çc lîi thÕ lín h¬n trong viÖc giao dÞch, çc mèi quan hÖ vµ kh¶ n¨ng gi¸m s¸t mét çch hiÖu qu¶ h¬n. §éi ngò qu¶n lý nµy cã thÓ sÏ ®−îc hç trî vÒ mÆt kü thuËt (Ýt nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®Çu) cña çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm quèc tÕ cã kinh nghiÖm (cã thÓ do mét c«ng ty trong khu vùc cö ®Õn). Quü néi ®Þa nµy còng cã thÓ phôc vô çc môc tiªu cña ChÝnh phñ trong viÖc huy ®éng vèn vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc trong n−íc.

Tuy vËy, vÉn cã mét sè vÊn ®Ò quan träng ®èi víi quü néi ®Þa. ThÞ tr−êng chøng kho¸n lµ kªnh thu håi vèn ®Çu t− chñ yÕu cña vèn m¹o hiÓm. CÇn ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng ra ®êi cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam, ch¼ng h¹n lµ trong thêi gian 3-4 n¨m n÷a (thêi gian cÇn thiÕt ®Ó thµnh lËp mét quü, thùc hiÖn mét sè ®Çu t−, vµ cã ®−îc mét quü s½n sµng ho¹t ®éng), tr−íc khi cã thÓ thµnh lËp mét quü ®Çu t− lo¹i nµy. Còng cã çc kªnh kh¸c thay thÕ cho thÞ tr−êng chøng kho¸n. VÝ dô nh− c¬ cÊu mét kho¶n ®Çu t− nh− mét kho¶n vèn mµ sau ®ã c«ng ty nhËn ®Çu t− ph¶i hoµn l¹i tr−íc khi gi¶i ng©n toµn bé. H×nh thøc nµy chØ ¸p dông ®èi víi mét sè c«ng ty cã kh¶ n¨ng t¹o nhiÒu tiÒn mÆt trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng. Kh«ng nªn chØ dùa hoµn toµn vµo h×nh thøc nµy. VÊn ®Ò thø hai lµ ë ViÖt

XVIII

Nam tr−íc kia ch−a hÒ cã ý t−ëng vÒ viÖc thµnh lËp mét quü néi ®Þa. V× hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh ch−a ®−îc kiÓm chøng, nªn sù phª chuÈn chÝnh thøc ®Ó thµnh lËp mét quü néi ®Þa lµ cÇn thiÕt. ViÖc phª chuÈn sÏ ®Ò cËp tíi mét sè vÊn ®Ò nh¹y c¶m nh− thuÕ, do vËy khã mµ tù ®éng thµnh lËp mét quü nh− vËy. VÊn ®Ò thø ba lµ chóng t«i ch−a kiÓm chøng mét çch ®Çy ®ñ r»ng liÖu çc tæ chøc cña ViÖt Nam cã d− tiÒn ®Ó ®Çu t− hay kh«ng, liÖu hä cã chÊp nhËn viÖc ®Çu t− vµo quü víi çc ®iÒu kiÖn vÒ thêi h¹n ®Çu t− vµ møc rñi ro hay kh«ng. Tuy vËy, nh÷ng cuéc ®iÒu tra s¬ bé cho thÊy r»ng cã thÓ ®· héi ®ñ sù quan t©m vÒ vÊn ®Ò nµy. Mét quü néi ®Þa vÉn cÇn ®Õn sù hç trî cña mét tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ, cung cÊp mét l−îng vèn h¹t gièng, cung cÊp hç trî kü thuËt vµ gióp kªu gäi hç trî chÝnh thøc.

Çc b−íc tiÕp theo. NÕu MPDF vµ IFC quyÕt ®Þnh x©y dùng ®Ò nghÞ thµnh lËp mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm néi ®Þa, th× cÇn ph¶i thùc hiÖn mét nghiªn cøu kh¶ thi chuyªn s©u. Nghiªn cøu nµy cã thÓ bao gåm nh÷ng néi dung sau:

• Kh¶o s¸t vÒ çc tæ chøc ®Çu t− tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam;

• Håi ©m tõ çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ vÒ sù quan t©m cña hä trong viÖc tham gia;

• T×m kiÕm çc chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp cña ViÖt Nam;

• Kh¶o s¸t nh»m ®¸nh gi¸ nhu cÇu cña çc c«ng ty trong n−íc;

• Mét thêi gian biÓu cho viÖc thµnh lËp thÞ tr−êng chøng kho¸n;

• §Çu vµo ph¸p lý cho viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu cña quü vµ qui tr×nh phª chuÈn cÇn thiÕt;

• §iÒu tra vÒ çc vÊn ®Ò thuÕ víi çc nh©n viªn kÕ to¸n;

• Th«ng tin ph¶n håi tõ çc c¬ quan h÷u quan vÒ møc ®é ñng hé (Ng©n hµng nhµ n−íc, Bé Tµi chÝnh, Thñ t−íng).

• Mét kÕ h¹ch kinh doanh s¬ bé.

1

A. Çc môc ®Ých nghiªn cøu

B¸o ço nµy ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ tiÒm n¨ng cña mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm míi, cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vÒ mÆt th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam.

Trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng, MPDF ®· t×m ra vµ hç trî mét sè c«ng ty t− nh©n qu¶n lý tèt cã tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng cao cña ViÖt Nam. Tuy vËy, trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp, çc trë ng¹i chÝnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña çc c«ng ty nµy lµ hä kh«ng cã c¬ héi tiÕp cËn çc nguån vèn vµ tÝn dông dµi h¹n. Çc nguån vèn dµi h¹n cña çc ng©n hµng ViÖt Nam bÞ h¹n chÕ; ch−a cã çc tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng; vµ çc quü ®Çu t− h¶i ngo¹i bÞ h¹n chÕ trong viÖc mua cæ phiÕu cña çc c«ng ty trong n−íc vµ hä còng ®· hoµn toµn tr¸nh h×nh thøc ®Çu t− nµy.

HiÖn nay, thÞ tr−êng chøng kho¸n cña ViÖt Nam ®ang s¾p b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ho¹t ®éng (mäi ng−êi hy väng r»ng thÞ tr−êng sÏ ®−îc më ra trong 1 n¨m n÷a), thêi gian nµy d−êng nh− lµ phï hîp ®Ó xem xÐt viÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm nh»m vµo çc c«ng ty t− nh©n trong n−íc. Vèn m¹o hiÓm lµ mét çch gi¶i quyÕt cã tiÒm n¨ng ®¸p øng çc yªu cÇu cña khu vùc t− nh©n thiÕu vèn vµ ®ãi ®Çu t− cña ViÖt Nam. Bªn c¹nh viÖc cung cÊp vèn ®Çu t− cæ phÇn çc quü ®Çu t− m¹o hiÓm cã liªn quan mét çch cô thÓ tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu cña mét doanh nghiÖp. Çc ph−¬ng ph¸p vµ môc tiªu ®¸nh gi¸ ®Çu t− ®èi víi çc doanh nghiÖp võa vµ nhá cña çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm phï hîp h¬n çc ph−¬ng ph¸p vµ môc tiªu cña çc ng©n hµng. Çc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm th−êng lµ çc nhµ ®Çu t− tÝch cùc, phèi hîp chÆt chÏ víi héi ®ång qu¶n trÞ cña çc c«ng ty nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc vµ ph¸t triÓn tµi s¶n. Hä còng hç trî çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− chuÈn bÞ niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ®Ò huy ®éng vèn nhiÒu h¬n n÷a.

ViÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm kh«ng chØ phï hîp víi môc tiªu huy ®éng vèn ®Çu t− më réng çc c«ng ty t− nh©n, mµ cßn t¹o ra mèi liªn hÖ cÇn thiÕt gi÷a çc c«ng ty nµy víi thÞ tr−êng chøng kho¸n.

B¸o ço nµy ®Ò cËp tíi çc ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña viÖc thµnh lËp mét Quü ®Çu t− m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. B¸o ço xem xÐt kinh nghiÖm çc n−íc trong khu vùc, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh cung vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam vµ nhu cÇu tiÒm n¨ng vÒ vèn m¹o hiÓm cña çc c«ng ty t− nh©n trong n−íc, nghiªn cøu hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh ®èi víi çc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm. B¸o ço nµy kÕt thóc b»ng mét sè kÕt qu¶ vµ çc kiÕn nghÞ, ®−a ra çc b−íc tiÕp theo trong tr−êng hîp MPDF vµ IFC, hoÆc çc tæ chøc kh¸c thÊy ®−îc gi¸ trÞ cña viÖc tiÕp tôc thùc hiÖn ý t−ëng nµy.

4

B. Vèn m¹o hiÓm lμ g×?

Cã hai ®Þnh nghÜa vÒ vèn m¹o hiÓm ®−îc sö dông réng r·i, ®Þnh nghÜa réng vµ ®Þnh nghÜa hÑp.

§Þnh nghÜa réng

Vèn m¹o hiÓm lµ nguån tµi chÝnh cung cÊp cho çc c«ng ty t− nh©n d−íi h×nh thøc vèn cæ phÇn hoÆc çc kho¶n ®Çu t− gÇn gièng nh− vèn cæ phÇn cã thêi h¹n trªn trung b×nh (3-5 n¨m). Sè cæ phÇn dµnh ®−îc trong çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− cã thÓ lµ thiÓu sè Ýt ái hoÆc lªn ®Õn ®a sè. Môc tiªu ®Çu t− lµ t×m kiÕm ®−îc kho¶n thu nhËp vèn cao h¬n møc trung b×nh. Kho¶n thu nµy trë thµnh hiÖn thùc sau khi kho¶n ®Çu t− ®−îc b¸n cho mét nhµ kinh doanh chøng kho¸n hoÆc, nh− hiÖn t−îng phæ biÕn h¬n ë çc n−íc ch©u ¸ lµ b¸n cho c«ng chóng. Bªn c¹nh viÖc cung cÊp vèn, çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cßn t− vÊn, ë cÊp chiÕn l−îc, h−íng dÉn çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− b−íc sang giai ®o¹n t¨ng tr−ëng tiÕp theo vµ chuÈn bÞ s½n sµng ®Ó c«ng ty ®−îc chuyÓn giao cho çc cæ ®«ng kh¸c. Nh÷ng t− vÊn nµy lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng vµ ®Æc thï cña vèn m¹o hiÓm. §Æc biÖt, çc nhµ ®Çu t− cã mét vÞ trÝ trong héi ®ång qu¶n trÞ cña c«ng ty nhËn vèn ®Çu t−. Tõ vÞ trÝ nµy vµ çc kinh nghiÖm thu ®−îc tõ çc c«ng ty kh¸c, çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã thÓ t¸c ®éng tíi sù ph¸t triÓn cña çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t−. Çc c«ng ty qu¶n lý vèn m¹o hiÓm kh¸c nhau ®Æt ra çc träng t©m kh¸c nhau vÒ møc ®é tham gia. Møc ®é tham gia cã thÓ lµ tèi thiÓu, th−êng g¾n liÒn víi mét sè cæ phÇn nhá, hoÆc tham gia c«ng viÖc th−êng nhËt, nh− ®ãng vai trß Chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ, th−êng g¾n liÒn víi viÖc n¾m gi÷ ®a sè cæ phÇn. ThuËt ng÷ vèn m¹o hiÓm trong ®Þnh nghÜa nµy cã thÓ ®−îc sö dông cïng nghÜa víi thuËt ng÷ vèn cæ phÇn t− nh©n.

§Þnh nghÜa hÑp

PhÇn thu hÑp cña ®Þnh nghÜa réng x¸c ®Þnh vèn m¹o hiÓm lµ çc kho¶n ®Çu t− vèn cæ phÇn t− nh©n trung h¹n vµo çc c«ng ty nhËn vèn ch−a tr−ëng thµnh. Nãi çch kh¸c, c«ng ty ®−îc ®Çu t− ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm, ph¸t triÓn n¨ng lùc s¶n xuÊt hoÆc cung cÊp dÞch vô. V× çc c«ng ty ®ang trong giai ®o¹n nµy cã xu h−íng cã lÞch sö ph¸t triÒn ng¾n h¬n vµ quy m« nhá h¬n so víi ®a sè çc kho¶n ®Çu t− nªu trong ®Þnh nghÜa réng, nªn rñi ro cã xu h−íng cao h¬n. Vµ do vËy, çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm sÏ t×m kiÕm çc kho¶n thu nhËp vèn tiÒm n¨ng cao h¬n.

Sù kh¸c biÖt gi÷a hai ®Þnh nghÜa nµy lµ møc ®é tr−ëng thµnh cña çc c«ng ty

5

nhËn vèn ®Çu t−. Kh«ng cã quy t¾c râ rµng nµo (ch»ng h¹n mét møc doanh sè Ên ®Þnh) ®Ó ph©n biÖt hai lo¹i c«ng ty nµy. Thay vµo ®ã, ®Þnh nghÜa hÑp ®−îc xem lµ ®óng ë mét ®Çu d¶i thêi gian ®¸o h¹n cña mét kho¶n ®Çu t− cæ phÇn t− nh©n. ë çc thÞ tr−êng cæ phÇn t− nh©n ®· ho¹t ®éng tèt nh− Mü vµ Anh, ng−êi cung cÊp vèn cã xu h−íng tËp trung vµo ®Çu hoÆc cuèi d¶i thêi gian ®¸o h¹n. Tuy vËy, vÉn cã mét sè ng−êi cung cÊp vèn s½n sµng ®Çu t− tr¶i dµi trong d¶i nµy. V× çc môc tiªu th¶o luËn trong b¸o ço nµy, thuËt ng÷ “vèn m¹o hiÓm” sÏ ®Ò cËp tíi ®Þnh nghÜa hÑp vµ “cæ phÇn t− nh©n” sÏ ®Ò cËp tíi çc kho¶n ®Çu t− cæ phÇn t− nh©n ngoµi çc kho¶n ®Çu t− “vèn m¹o hiÓm”.

ThÞ tr−êng ViÖt Nam

B¸o ço nµy sÏ dùa vµo c¶ hai ®Þnh nghÜa vÒ vèn m¹o hiÓm trong khi xem xÐt thÞ tr−êng ViÖt Nam. Çc kho¶n ®Çu t− vµo çc c«ng ty t− nh©n trong n−íc vµ çc c«ng ty míi thµnh lËp ®−îc xem lµ çc kho¶n ®Çu t− vèn m¹o hiÓm. Çc kho¶n ®Çu t− vµo çc c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸, çc c«ng ty thµnh viªn cña çc DNNN hoÆc çc c«ng ty liªn doanh víi çc ®èi t¸c n−íc ngoµi ®−îc xem lµ çc kho¶n ®Çu t− cæ phÇn t− nh©n. Nh− sÏ ®−îc xem xÐt trong phÇn sau cña b¸o ço nµy, gÇn ®©y çc quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam ®· thùc hiÖn c¶ çc kho¶n ®Çu cæ phÇn t− nh©n vµ çc kho¶n ®Çu t− vèn m¹o hiÓm. Çc quü nµy ®−îc xem lµ çc quü ®Çu t− h¶i ngo¹i. GÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn mét dù kiÕn r»ng, theo çc kÕt qu¶ cña nghiªn cøu nµy, bÊt cø c«ng ty míi nµo ®−îc thµnh lËp trong thêi gian hîp lý sÏ tËp trung vµo çc kho¶n ®Çu t− vèn m¹o hiÓm (theo nghÜa hÑp vÒ vèn m¹o hiÓm).

5

C. Vèn m¹o hiÓm ë §«ng Nam ¸

Tãm t¾t

Çc kinh nghiÖm cña çc thÞ tr−êng cæ phÇn t− nh©n vµ vèn m¹o hiÓm ë In®«nªsia, Malaysia vµ Th¸i Lan ®· ®−îc xem xÐt ®Ó x¸c ®Þnh liÖu cã mét kinh nghiÖm t−¬ng tù sÏ ®−îc rót ra ë ViÖt Nam hay kh«ng. Çc cuéc ®iÖn tho¹i pháng vÊn çc nhµ qu¶n lý quü, çc chuyªn gia huy ®éng vèn vµ çc nhµ ®Çu t− ®· ®−îc tiÕn hµnh. Nh÷ng cuéc pháng vÊn nµy ®· ®−îc bæ xung b»ng çc sè liÖu do T¹p chÝ vèn m¹o hiÓm ch©u ¸ cung cÊp.

B¶ng 1: Tæng hîp cæ phÇn t− nh©n vµ vèn m¹o hiÓm (triÖu USD)

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

In®«nªsia 76 57 99 225 245 289 298

Malaysia 75 147 160 194 437 448 448

Th¸i lan 64 90 98 117 165 201 201

Nguån: H−íng dÉn vÒ vèn m¹o hiÓm ë ch©u ¸- xuÊt b¶n n¨m 1998.

Çc thÞ tr−êng ë mçi n−íc ®· ho¹t ®éng Ýt nhÊt çch ®©y 8 n¨m tr−íc. Víi ngo¹i lÖ tr−êng hîp In®«nesia trong n¨m 1992, l−îng vèn huy ®éng cña çc quü trªn thÞ tr−êng trong çc n¨m ®Òu ®· t¨ng tr−ëng (xem b¶ng 1). Chóng t«i ®· ®−îc xem xÐt çc thÞ tr−êng nµy mét çch riªng biÖt theo çc phÇn sau, tõ nh÷ng quan s¸t nµy ®· lµm næi lªn mét sè ®Æc ®iÓm chung vµ sau ®©y sÏ th¶o luËn çc ®Æc ®iÓm nµy.

⇒ ë çc n−íc, thÞ tr−êng chøng kho¸n ®· tån t¹i tr−íc khi cã sù t¨ng tr−ëng cña ngµnh vèn m¹o hiÓm.

⇒ ThÞ tr−êng chøng kho¸n ®· lµ mét çch ®Ó thu håi ®¹i ®a sè çc kho¶n ®Çu t−.

⇒ Çc sè liÖu ®¸ng tin cËy vÒ ho¹t ®éng cña çc quü kh«ng tån t¹i.

⇒ Khu vùc t− nh©n cña mçi n−íc ®· ®−îc khuyÕn khÝch trong nhiÒu n¨m vµ ho¹t ®éng trong mét m«i tr−êng chÕ ®Þnh æn ®Þnh.

⇒ Mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh cho çc tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng ®· tån t¹i tr−íc khi cã sù ra ®êi cña çc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm; trong

6

mét sè tr−êng hîp, ®· cã thªm çc biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vµ miÔn thuÕ ®−îc ¸p dông.

⇒ Çc quy ®Þnh vÒ ph¸p lý vµ kÕ to¸n ng¾n h¬n nhiÒu so víi çc th«ng lÖ tèt nhÊt cña quèc tÕ, ®iÒu nµy d−êng nh− kh«ng g©y trë ng¹i cho çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm. Mµ çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm l¹i chñ yÕu dùa vµo thÈm ®Þnh chi tiÕt tr−íc khi ®Çu t−, ®Æc biÖt lµ dùa vµo tËp hîp çc th«ng tin tham kh¶o vÒ çc chñ së h÷u vµ ng−êi qu¶n lý th«ng qua çc quan hÖ vµ trao ®æi ç nh©n.

⇒ Mäi ng−êi nhËn thÊy r»ng nh×n chung çc nhµ qu¶n lý cña çc c«ng ty t− nh©n ®· miÔn c−ìng chia xÎ quyÒn kiÓm so¸t hoÆc th«ng tin víi çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi. Tuy vËy, khi hä ®· cã kinh nghiÖm n−íc ngoµi hoÆc ®−îc ®µo t¹o ë çc tr−êng kinh doanh ë n−íc ngoµi th× mèi quan hÖ nµy trë thµnh dÔ dµng h¬n.

In®«nªsia

ThÞ tr−êng. TÊt c¶ çc thµnh viªn tham gia thÞ tr−êng nµy ®−îc HiÖp héi Vèn m¹o hiÓm In®«nªsia xem nh− çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm. Ngµnh nµy b¾t ®Çu vµo n¨m 1991 vµ ®Õn cuèi n¨m 1996 ®· cã 46 c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®¨ng ký víi Bé Tµi chÝnh. Mét sè quü khu vùc cã trô së t¹i Singapore vµ Hång C«ng còng cã thÓ ®Çu t− ë In®«nªsia. §a sè çc c«ng ty trong n−íc lµ c«ng ty nhá vµ ®−îc sù tµi trî cña ChÝnh phñ. Theo mét b×nh luËn viªn, 24 c«ng ty khu vùc lµ çc c«ng ty mµ viÖc ph©n bæ ®Çu t− ®−îc chÝnh trÞ ho¸ mét çch m¹nh mÏ. Theo dù tÝnh, cã ch−a ®Çy 10 quü néi ®Þa ho¹t ®éng theo çc nguyªn t¾c quèc tÕ.

M«i tr−êng chÕ ®Þnh. Çc chÕ ®Þnh ®iÒu chØnh çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®· ®−îc ban hµnh vµo th¸ng 12 n¨m 1988, nh− lµ mét bé phËn cña hÖ thèng çc quy ®Þnh ®iÒu chØnh çc tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng. Çc quy ®Þnh nµy ®· ®−îc söa ®æi vµo n¨m 1994 nh»m khuyÕn khÝch h¬n n÷a së h÷u cña n−íc ngoµi (®−îc phÐp t¨ng tõ 85% lªn 100%) vµ thóc ®Èy çc ho¹t ®éng b»ng çch xo¸ bá çc quy ®Þnh vÒ quy m« vµ ph¹m vi ®Çu t−. Çc biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vÒ thuÕ còng ®−îc ®−a ra cho çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm trong n−íc. §èi víi nhiÒu ngµnh, çc kho¶n thu nhËp vèn tõ viÖc b¸n çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− vµ cæ tøc tõ çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− ®−îc miÔn thuÕ.

M«i tr−êng ph¸p lý vµ kÕ to¸n. §· tån t¹i mét m«i tr−êng ph¸p lý v÷ng ch¾c. Nh−ng theo ý kiÕn cña mét sè thµnh viªn tham gia thÞ tr−êng, th× çc v¨n b¶n “cã thÓ ®· ®−îc so¹n th¶o mét çch chi tiÕt nh−ng kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc

7

thi”. Çc chuÈn mùc kÕ to¸n lµ hîp lý, nh−ng viÖc ¸p dông vµ gi¸m s¸t kh«ng ®Çy ®ñ. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh gÇn ®©y ®· lµm béc lé nhiÒu vô viÖc ghi sæ s¸ch vµ b¸o ço rÊt kÐm chÊt l−îng.

Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm. Tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 1996, çc doanh nh©n cµng ngµy cµng nh×n nhËn vèn m¹o hiÓm chØ lµ mét nguån vèn kh¸c cã çc ®iÒu kiÖn sö dông ®¸nh gi¸ chiÕu theo thÞ tr−êng cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Çc nhµ qu¶n lý kh«ng muèn chia sÎ th«ng tin vµ nh−êng quyÒn kiÓm so¸t.

Thu håi vèn ®Çu t−. §a sè çc kho¶n ®Çu t− ®−îc thu håi th«ng qua thÞ tr−êng chøng kho¸n. N¨m 1988, çc ®iÒu kiÖn niªm yÕt trªn së giao dÞch chøng kho¸n Jakarta ®· ®−îc ®¬n gi¶n ho¸ vµ mét thÞ tr−êng phi tËp trung (OTC) ®· ®−îc thµnh lËp. ThÞ tr−êng ®ång hµnh nµy ®· ®−îc c¬ cÊu l¹i vµo n¨m 1996 nh»m thóc ®Èy viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n cña çc c«ng ty võa vµ nhá. ThÞ tr−êng th«n tÝnh vµ s¸p nhËp (M&A) kh«ng cã tÝnh thanh kho¶n.

Malaysia

ThÞ tr−êng. MÆc dï chÝnh thøc ra ®êi vµo n¨m 1984, cho ®Õn 1989 vÉn cã Ýt thµnh viªn tham gia thÞ tr−êng. Vµo cuèi n¨m 1996, ®· cã 22 c«ng ty ®Çu t− cæ phÇn t− nh©n vµ c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®Æt ë Malaysia. Çc quü khu vùc nh− çc quü ë H«ng C«ng vµ Singapore còng ®· ®Çu t− ë Malaysia. Mét thµnh viªn tham gia b×nh luËn r»ng chØ cã kho¶ng 5 c«ng ty cã c¬ së ë Malaysia thùc sù ho¹t ®éng. Ngµnh nµy ®· ®−îc khëi ®Çu b»ng l−îng vèn ban ®Çu ChÝnh phñ vµo n¨m 1991, khi 115 triÖu ringgÝt ®−îc ph©n bæ cho viÖc t¹o nguån vèn m¹o hiÓm cã liªn quan tíi khu vùc c«ng nghÖ. Thªm vµo ®ã, ChÝnh phñ ®· thµnh lËp mét c«ng ty ®Ó chuyªn cung cÊp vèn m¹o hiÓm cho çc doanh nh©n tiÒm n¨ng ng−êi M· Lai. ChÝnh phñ tiÕp tôc cÊp vèn cho mét sè c«ng ty vèn m¹o hiÓm.

M«i tr−êng chÕ ®Þnh. M«i tr−êng chÕ ®Þnh ®−îc xem lµ æn ®Þnh vµ thuËn lîi. Çc biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thuÕ ®· ®−îc ¸p dông cho çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm trõ tr−êng hîp thuÕ ®¸nh vµo çc kho¶n thu nhËp vèn vµ cæ tøc ph¸t sinh tõ çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− trong mét sè tr−êng hîp nhÊt ®Þnh. Mét sè kho¶n chi phÝ ph¸t sinh cña çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm còng ®−îc gi¶m thuÕ.

M«i tr−êng ph¸p lý vµ kÕ to¸n. HÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®é kÕ to¸n ch−a chÝn muåi. Çc hîp ®ång ph¸p lý ch−a ®−îc coi lµ c¬ së cña viÖc c−ìng chÕ thùc hiÖn çc tháa thuËn. V× lý do ®ã, çc ®iÒu kho¶n hîp ®ång Ýt khi ®−îc kiÓm chøng t¹i tßa ¸n. T−¬ng tù nh− vËy, çc th«ng lÖ kiÓm to¸n th−êng kh«ng ®−îc thùc hiÖn nghiªm ngÆt. Mét thµnh viªn ®· ®−a ra mét vÝ dô vÒ tr−êng hîp mét gi¸m ®èc ®·

8

ph©n bæ lîi nhuËn thu ®−îc tõ mét c«ng ty con nhËn vèn m¹o hiÓm sang mét c«ng ty con kh¸c trong cïng mét hÖ thèng kinh doanh b»ng çch sö dông c¬ chÕ gi¸ chuyÓn giao. Do nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kiÓm so¸t sau ®Çu t−, çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm chñ yÕu d−¹ vµo thÈm ®Þnh chi tiÕt, ®Æc biÖt lµ dùa vµo tËp hîp çc th«ng tin tham kh¶o vÒ mét doanh nh©n tiÒm n¨ng th«ng qua çc quan hÖ vµ trao ®æi ç nh©n.

Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm. Nhu cÇu vÒ vèn ®−îc xem lµ cao. Tr−íc kia, nhiÒu c«ng ty nhËn vèn ®Çu t− thuéc çc hÖ thèng kinh doanh do mét gia ®×nh kiÓm so¸t, trong çc hÖ thèng nµy ®· cã sù ph©n chia quyÒn kiÓm so¸t mét çch miÔn c−ìng. Do vËy, dï cã nhu cÇu vÒ vèn nh−ng ch−a ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó cã ®−îc nguån vèn m¹o hiÓm nh− th−êng thÊy. Mét thµnh viªn tham gia ®· b×nh luËn r»ng çc gi¸m ®èc c«ng ty ngµy cµng trë thµnh chuyªn nghiÖp. Nh÷ng s¸ng lËp viªn cña çc tæ chøc kinh doanh sÏ nghØ h−u vµ sè l−îng lín ng−êi Malaysia ®−îc ®µo t¹o ë n−íc ngoµi quay vÒ n−íc ®iÒu hµnh çc c«ng ty ®ang t¨ng lªn. Do vËy, sù ph¸t triÓn trong t−¬ng lai cña ngµnh nµy sÏ lµm t¨ng c−êng mèi quan hÖ gi÷a vèn m¹o hiÓm víi çc gi¸m ®èc cña çc c«ng ty nhËn vèn ®−îc ®µo t¹o tõ çc tr−êng kinh doanh nµy.

Thu håi vèn ®Çu t−. Së giao dÞch chøng kho¸n Kuala Lumpur ®· ra ®êi sím h¬n nhiÒu n¨m so víi thÞ tr−êng cæ phÇn t− nh©n vµ thÞ tr−êng vèn m¹o hiÓm. §a sè çc kho¶n ®Çu t− ®−îc thu håi th«ng qua thÞ tr−êng chøng kho¸n. Vµ sau ®ã kh«ng l©u mét thÞ tr−êng phi tËp trung (OTC) ®· ra ®êi víi çc ®iÒu kiÖn niªm yÕt kÐm phÇn nghiªm ngÆt h¬n.

Th¸i Lan

ThÞ tr−êng. ThÞ tr−êng b¾t ®Çu ho¹t ®éng vµo n¨m 1987 víi viÖc thµnh lËp cña mét c«ng ty cã nguån vèn trong n−íc. Vµo cuèi n¨m 1996, ®· cã 10 c«ng ty. Mét sè çc quü khu vùc ë Hång C«ng vµ Singapore cã thÓ ®Çu t− ë Th¸i Lan. Kh«ng gièng nh− In®«nªsia vµ Malaysia, çc quü khu vùc nµy ®· vµ ®ang ho¹t ®éng ë Th¸i Lan. Mét thµnh viªn cho r»ng cã Ýt nhÊt 20 quü ®ang ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng nµy.

M«i tr−êng chÕ ®Þnh. M«i tr−êng chÕ ®Þnh ®−îc xem lµ æn ®Þnh vµ thuËn lîi. Kh«ng cã çc biÖn ph¸p −u ®·i ®Æc biÖt vÒ thuÕ dµnh cho çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm, nh−ng trong mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh mµ çc c«ng ty nµy ®Çu t− ®· cã mét sè çc −u ®·i vÒ thuÕ.

M«i tr−êng ph¸p lý vµ kÕ to¸n. HÖ thèng ph¸p lý æn ®Þnh vµ ®· cã mét bé

9

luËt th−¬ng m¹i æn ®Þnh. Tuy vËy, quy tr×nh khiÕu n¹i qu¸ dµi dßng vµ lµ mét trë ng¹i ®èi víi viÖc khëi kiÖn ra tr−íc çc tßa ¸n. Çc chuÈn mùc kÕ to¸n cã tån t¹i, nh−ng vÉn ch−a theo kÞp çc chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ. ViÖc tu©n thñ çc chuÈn mùc kÕ to¸n ch−a nghiªm ngÆt. Mét thµnh viªn cña thÞ tr−êng cho r»ng hiÖn t−îng cã nhiÒu hÖ thèng sæ s¸ch trong çc c«ng ty lµ phæ biÕn.

Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, çc c«ng ty ®· cã thÓ thu hót ®−îc çc nguån vèn víi chi phÝ thÊp tõ çc nguån kh¸c nhau, kÓ c¶ tõ çc c«ng ty tµi chÝnh vµ çc ng©n hµng. Çc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm ®· ph¶i c¹nh tranh víi çc nguån vèn kh¸c. Çc gi¸m ®èc çc c«ng ty nhËn vèn rÊt kh«ng muèn ®Ó cho çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm tiÕp cËn çc th«ng tin vµ thùc hiÖn quyÒn kiÓm so¸t. Víi çc nguån vèn kh¸c nhau s½n cã ®Ó lùa chän, çc gi¸m ®èc ®· cã ®−îc vÞ thÕ ®µm ph¸n ®¸ng kÓ. Mét thµnh viªn thÞ tr−êng ®· nhËn ®Þnh r»ng “çc gi¸m ®èc chØ nghe lêi çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm khi hä buéc ph¶i nghe theo”. Sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh, vÞ thÕ ®µm ph¸n cña çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm lín ®· t¨ng lªn nhiÒu.

Çch thu håi ®Çu t−. HÇu hÕt çc kho¶n ®Çu t− ®Òu ®−îc thu håi th«ng qua thÞ tr−êng chøng kho¸n chÝnh, Së giao dÞch chøng kho¸n Th¸i Lan. Mét thÞ tr−êng phi tËp trung dµnh cho çc c«ng ty võa vµ nhá ®· ra ®êi vµo n¨m 1995.

11

D. Cung vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam

Tãm t¾t

B¶ng 2 tãm t¾t çc yÕu tè chÝnh cña 4 quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Phô lôc 1 sÏ ®−a thªm çc chi tiÕt vÒ çc quü nµy. B¶ng nµy cho thÊy tæng vèn ®Çu t− hiÖn cã lµ 68 triÖu USD. Trong ®ã l−îng vèn ®Çu t− cho çc c«ng ty trong n−íc lµ 18 triÖu USD, v× çc quü Beta vµ Vietnam Frontier sÏ kh«ng ®Çu t− vµo çc c«ng ty trong n−íc. 12 th¸ng tr−íc ®©y cã 6 quü ho¹t ®éng ë ViÖt Nam nh−ng quü Lazard ®· kÕt thóc ho¹t ®éng vµ quü Templeton ®· chuyÓn träng t©m ho¹t ®éng sang çc thÞ tr−êng kh¸c trong khu vùc. Vµo thêi gian nµy, nhiÒu quü khu vùc ®· thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä ®èi víi thÞ tr−êng ViÖt Nam nh−ng kh«ng thÓ xem lµ çc quü nµy ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Khi trao ®æi víi çc thµnh viªn ë Th¸i Lan vµ Singapore, hä ®· nãi r»ng çc thÞ tr−êng kh¸c trong khu vùc §«ng Nam ¸ thuËn lîi h¬n nhiÒu so víi thÞ tr−êng ViÖt Nam vÒ mÆt çc c¬ héi ®Çu t− vµ møc ®é dÔ dµng trong ®Çu t−.

B¶ng 2: Çc quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam

Tªn quü Ngµy lËp quü

Quy m« quü

(triÖu USD)

Sè vèn ®· ®Çu t− (triÖu USD)

Sè kho¶n ®Çu t− trong

n−íc 2

Sè kho¶n ®Çu t− vµo

DNCV§TNN 3

Quy m« ®Çu t− (triÖu USD)

Beta 1993/4 80 50 0 17 1- 5

VEIL1 1994 27, 5 18, 6 6 4 0,5 - 2

VN Frontier

1994 50 30 0 9 1- 5

Viet Nam

1991 51 42 6 5 > 1

Nguån: Pháng vÊn gi¸m ®èc çc quü.

Ghi chó:

1- Do Dragon Capital qu¶n lý.

2- Çc kho¶n ®Çu t− vµo çc c«ng ty trong n−íc.

3- Çc kho¶n ®Çu t− vµo çc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi (DNCV§TNN) nh− lµ çc c«ng ty liªn doanh vµ çc c«ng ty n−íc ngoµi së h÷u.

Ho¹t ®éng cña 4 quü nµy ch−a tèt. Sau ®©y lµ mét sè nguyªn nh©n cã thÓ

12

g©y ra hiÖn t−îng ho¹t ®éng kÐm cña çc quü nµy:

• Kh«ng cã mét thÞ tr−êng chøng kho¸n. §èi víi mét sè kho¶n ®Çu t− t−¬ng ®èi cã hiÖu qu¶, viÖc ch−a cã mét thÞ tr−êng chøng kho¸n ®· lµm çc quü kh«ng thÓ thu håi vèn ®Çu t−, mµ ë çc n−íc kh¸c trong khu vùc, thÞ tr−êng chøng kho¸n l¹i lµ mét çch chÝnh ®Ó thu håi vèn.

• Khu vùc t− nh©n bÞ chÌn Ðp.Trong mét vµi n¨m qua, chÝnh s¸ch chÝnh thøc ®· −u tiªn çc DNNN nhiÒu h¬n so víi çc c«ng ty t− nh©n vÒ çc mÆt, vÝ dô nh− c¬ héi tiÕp cËn tÝn dông, giÊy phÐp, h¹n ng¹ch vµ çc hîp ®ång c«ng céng. M«i tr−êng ho¹t ®éng cña çc c«ng ty t− nh©n bÞ bao bäc bëi tÖ quan liªu, s¸ch nhiÔu vµ çc chÕ ®Þnh kh«ng râ rµng lu«n lu«n thay ®æi. M«i tr−êng nµy ®· h¹n chÕ çc c¬ héi ®Çu t− cña çc quü.

• Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i. TÊt c¶ çc quü ®Òu dùa trªn c¬ së ®ång ®«la Mü vµ ®−îc huy ®éng tõ çc nhµ ®Çu t− quèc tÕ. Ngay c¶ khi çc c«ng ty ®Çu t− ho¹t ®éng tèt ë trong n−íc, th× phÇn lín thu nhËp vÉn cã thÓ bÞ triÖt tiªu bëi sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn ViÖt Nam so víi ®ång ®«la Mü. Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i cã thÓ ®−îc bï ®¾p mét phÇn nµo b»ng çch ®Çu t− vµo çc c«ng ty cã tû träng thu nhËp b»ng ®ång ®«la Mü cao, çch nµy ®· ®−îc mét sè quü thö ¸p dông.

• Çc h¹n chÕ vÒ ®Çu t− cña çc c«ng ty trong n−íc. Cho ®Õn th¸ng 4 n¨m 1998, LuËt §Çu t− trong n−íc míi cho phÐp ng−êi n−íc ngoµi ®Çu t− víi møc tèi ®a 30% vµo çc c«ng ty trong n−íc, çc quü ®Çu t− (trõ çc tr−êng hîp ®Æc biÖt nh− çc ng©n hµng cæ phÇn) bÞ h¹n chÕ trong viÖc ®Çu t− vµo çc c«ng ty t− nh©n trong n−íc. Çc quü nµy ®· t×m çc çch vµ çc ph−¬ng tiÖn ®Ó ®Çu t− vµo çc c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam. Çc quy chÕ riªng ®· cho phÐp çc quü ®Çu t− n−íc ngoµi ®Çu t− vµo çc c«ng ty liªn doanh vµ çc doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoµi.

• HÇu hÕt çc nhµ qu¶n lý cao cÊp ®Òu lµ ng−êi n−íc ngoµi. Kh¶ n¨ng tËn dông çc c¬ héi bÞ h¹n chÕ bëi kh«ng cã çc nhµ chuyªn m«n ViÖt Nam trong çc ®éi ngò çc chuyªn gia qu¶n lý.

• Kinh nghiÖm bÞ h¹n chÕ. Nãi chung, çc chuyªn gia ®iÒu hµnh çc quü ë ViÖt Nam cã kinh nghiÖm rÊt Ýt vÒ ho¹t ®éng cña vèn m¹o hiÓm.

• ThiÕu çc chiÕn l−îc träng ®iÓm. TÊt c¶ çc quü ®Çu t− tr¶i réng ra nhiÒu ngµnh theo çc thêi c¬ cô thÓ. KiÓu ®Çu t− nµy ®−îc xem lµ thô ®éng chø kh«ng ph¶i lµ chñ ®éng.

13

Hai lý do ®Çu tiªn, thiÕu mét thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ mét khu vùc t− nh©n bÞ chÌn Ðp, chÝnh lµ çc ®Æc tr−ng cña m«i tr−êng kinh doanh. Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i vµ çc h¹n chÕ ph¸p lý lµ çc hËu qu¶ cña viÖc lùa chän c¬ cÊu cña quü n−íc ngoµi. Ba nguyªn nh©n sau cïng lµ do çc bé m¸y qu¶n lý cô thÓ cña çc quü nµy.

LÞch sö çc quü ®Çu t−

Quü Beta

Quü nµy ®−îc qu¶n lý ë ViÖt Nam bëi 2 nh©n viªn kÕ to¸n ng−êi Anh vµ 1 luËt s− ng−êi Mü. KÓ tõ khi ra ®êi vµo n¨m 1993, quü nµy ®· cã mét sè thay ®æi vÒ çc nhµ qu¶n lý cao cÊp. Môc tiªu hiÖn t¹i cña quü lµ chØ ®Çu t− vµo çc c«ng ty do ng−êi n−íc ngoµi qu¶n lý. Quü nµy kh«ng xem xÐt viÖc ®Çu t− vµo çc c«ng ty ®ang trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp vµ çc c«ng ty trong n−íc. D−êng nh− quü nµy sÏ kh«ng t¨ng c−êng ®Çu t− vµo çc c«ng ty liªn doanh cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi n÷a, v× diÔn biÕn võa qua lµ kh«ng tÝch cùc. Gi¸m ®èc Quü Beta cho r»ng çc ®éng c¬ cña mét ®èi t¸c c«ng nghiÖp n−íc ngoµi kh«ng phï hîp víi nh÷ng ®éng c¬ cña mét tæ chøc do Nhµ n−íc ViÖt Nam së h÷u. Gi¶i ph¸p ®Çu t− lµ chíp thêi c¬. Mét khi mét kho¶n ®Çu t− ®−îc xem lµ hÊp dÉn, th× d−êng nh− sÏ xuÊt hiÖn mét gi¶i ph¸p thÈm ®Þnh kh¸ chi tiÕt theo m« h×nh Mü - Anh.

Vietnam Enterprise Investments Ltd (Dragon Capital)

Dragon Capital, tæ chøc sö dông quü, ®−îc qu¶n lý bëi 3 ng−êi ViÖt Nam vµ 3 chuyªn gia chÝnh ng−êi Anh ë ViÖt Nam. Ba ng−êi Anh nµy ®· cã kinh nghiÖm trªn çc thÞ tr−êng chøng kho¸n phæ th«ng ë ch©u ©u vµ ch©u ¸. V× sù ra ®êi cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam bÞ ®×nh ho·n nªn chiÕn l−îc kinh doanh chªnh lÖch gi¸ gi÷a thÞ tr−êng h¹n chÕ (private market) vµ thÞ tr−êng phæ th«ng (public market) còng bÞ ho·n l¹i theo. Nh÷ng nhµ qu¶n lý quü nµy ®ang tõng b−íc t¨ng dÇn ®Çu t− vµo çc c«ng ty trong n−íc, lµ n¬i mµ sù thuÇn thôc cña çc nhµ qu¶n lý Dragon t¹i ViÖt Nam ®· ®ãng gãp gióp ®ì tiÕp cËn çc nhµ qu¶n lý ng−êi ViÖt Nam. Dragon ®· thÓ hiÖn mét ®éng lùc kinh doanh lín trong viÖc thiÕt lËp çc giao dÞch, vÝ dô hä ®· dµn xÕp vµ ®Çu t− vµo tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi ®Çu tiªn ë ViÖt Nam. Vµ møc ®é can thiÖp trùc tiÕp vµo qu¶n lý sau khi thùc hiÖn ®Çu t− lµ rÊt Ýt.

Vietnam Frontier

Quü nµy do Finasa, mét ng©n hµng th−¬ng m¹i cã trô së ë B¨ng Cèc, qu¶n lý. Sau ®ît gi¶m quy m« ho¹t ®éng ë ViÖt Nam gÇn ®©y cña quü, quü nµy ®−îc hai

14

gi¸m ®èc cÊp thÊp qu¶n lý t¹i ViÖt Nam. Çc chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp ®· chuyÓn vÒ B¨ng Cèc vµ çc quyÕt ®Þnh quan träng sÏ ®−îc ®−a ra tõ B¨ng Cèc. T−¬ng tù nh− Quü Beta, Vietnam Frontier chØ ®Çu t− vµo çc c«ng ty do gi¸m ®èc ng−êi n−íc ngoµi qu¶n lý. Çc c«ng ty liªn doanh kh«ng n»m ngoµi danh s¸ch çc c«ng ty ®−îc ®Çu t−. Víi viÖc gi¶m bít çc nh©n viªn ë ViÖt Nam gÇn ®©y, râ rµng lµ çc nhµ qu¶n lý cao cÊp cho r»ng sÏ kh«ng cã nhiÒu c¬ héi ®Çu t− cho quü.

Vietnam Fund

S¸u ng−êi n−íc ngoµi, tõ çc n−íc kh¸c nhau, ®ang ®iÒu hµnh quü nµy ®Òu lµ nh÷ng ng−êi cã nhiÒu kiÕn thøc nÒn t¶ng bao gåm; kiÕn thøc vÒ kÕ to¸n, ng©n hµng vµ c«ng nghiÖp. Quü nµy ®· ®Çu t− vµo c¶ çc c«ng ty trong n−íc vµ n−íc ngoµi vµ sÏ hç trî çc c«ng ty n−íc ngoµi qu¶n lý vµ çc c«ng ty ViÖt Nam qu¶n lý. Do vËy, ph¹m vi cña quü nµy t−¬ng tù nh− ph¹m vi cña quü Vietnam Enterprise Investments. ChiÕn l−îc ®Çu t− mµ quü nªu ra lµ tËp trung vµo quy tr×nh thÈm ®Þnh chi tiÕt ®−îc thùc hiÖn trong quü. Tuy vËy, çc chuyªn gia qu¶n lý cho r»ng viÖc thu thËp çc th«ng tin ®¸ng tin cËy tõ çc c«ng ty trong n−íc lµ rÊt khã kh¨n. ViÖc çc chuyªn gia qu¶n lý dung hßa kho¶ng çch gi÷a çc chÝnh s¸ch vµ thùc hµnh nh− thÕ nµo còng ch−a râ rµng. Quü nµy lµ quü cã thêi gian ho¹t ®éng l©u nhÊt trong sè bèn quü ®ang häat ®éng ë ViÖt Nam, víi sè vèn ch−a ®Çu t− chØ cßn 9 triÖu ®«la Mü. Do vËy, mét môc tiªu −u tiªn chÝnh vµ còng ®Çy th¸ch thøc cho n¨m tíi lµ ph¶i huy ®éng vèn nhiÒu h¬n .

15

E. Nhu cÇu vÒ vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam

Tãm t¾t

Nãi chung, khu vùc kinh doanh cña ViÖt Nam bao gåm 6.000 DNNN, 3.000 hîp t¸c x·, 2 triÖu doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ 24.000 c«ng ty t− nh©n ®· ®¨ng ký. Trong sè 24.000 c«ng ty t− nh©n cã 7.000 c«ng ty ®−îc h×nh thµnh d−íi h×nh thøc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc c«ng ty cæ phÇn, çc c«ng ty nµy cã thÓ lµ çc c«ng ty cã quy m« vµ lo¹i h×nh mµ çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm quan t©m. H¬n n÷a, theo gi¶ thiÕt ®Õn cuèi n¨m 2000 sÏ cã kho¶ng 1.500 - 1.700 DNNN ®−îc cæ phÇn hãa. NÕu môc tiªu ®ã ®−îc thùc hiÖn, th× çc doanh nghiÖp nµy sÏ lµ çc ®èi t−îng ®Çu t− ®Çy tiÒm n¨ng.

Çc c«ng ty ViÖt nam cã çc lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngµnh. VÝ dô, ngµnh chÕ t¹o h−íng xuÊt khÈu lµ mét ngµnh t¨ng tr−ëng nhanh. Bªn c¹nh ®ã, thÞ tr−êng trong n−íc réng lín, mµ tr−íc ®©y ®· bÞ t−íc mÊt do sù ®éc quyÒn, sÏ t¹o ra nhu cÇu lín h¬n vÒ çc lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô khi thu nhËp thùc tÕ t¨ng lªn. Tuy vËy, hÖ thèng quy t¾c ®iÒu chØnh çc ho¹t ®éng ®Çu t− trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vÉn ch−a tån t¹i ë ViÖt Nam. ChÝnh sù thiÕu v¾ng nµy ®· ®Æt ra mét trë ng¹i nghiªm träng cho ho¹t ®éng ®Çu t− tiÒm tµng.

Thùc tr¹ng çc c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam hiÖn nay

Khu vùc t− nh©n chÝnh thøc cña ViÖt Nam bao gåm ba lo¹i h×nh c«ng ty chÝnh: doanh nghiÖp mét chñ së h÷u, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn.

• Doanh nghiÖp mét chñ së h÷u/doanh nghiÖp t− nh©n: c«ng ty cã duy nhÊt mét chñ së h÷u ®· ®¨ng ký.

• C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n: Mét c«ng ty cã tèi ®a 7 chñ së h÷u ®¨ng ký, quyÒn së h÷u ®−îc ®¨ng ký theo tû lÖ phÇn tr¨m, kh«ng ph¸t hµnh cæ phiÕu.ViÖc b¸n hay chuyÓn nh−îng mét phÇn së h÷u ph¶i ®−îc tÊt c¶ çc chñ së h÷u ®¨ng ký chÊp thuËn.

• C«ng ty cæ phÇn: Mét c«ng ty do çc cæ ®«ng së h÷u. Cæ phiÕu cã thÓ ®−îc mua b¸n tù do vµ c«ng khai.

Sè l−îng çc c«ng ty thuéc tÊt c¶ çc lo¹i h×nh trªn t¨ng rÊt nhanh kÓ tõ ®Çu thËp niªn 90, sau khi LuËt c«ng ty vµ LuËt Doanh nghiÖp t− nh©n ®−îc th«ng qua vµ ®−îc x¸c nhËn trong HiÕn ph¸p. HiÖn nay cã h¬n 24.000 c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam ®· ®¨ng ký kinh doanh.

16

B¶ng 3: Sè l−îng çc c«ng ty theo tõng lo¹i h×nh

1993 1994 1995* 1996 1997

Tæng sè c«ng ty t− nh©n ®· ®¨ng ký

6.808 10.881 15.276 18.894 24.067

Doanh nghiÖp mét chñ së h÷u/doanh nghiÖp t− nh©n

5.182 7.794 10.916 12.464 17.163

C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n

1.607 2.968 4.242 6.303 6.746

C«ng ty cæ phÇn 19 119 118 127 158

* Sè liÖu vÒ çc c«ng ty t− nh©n n¨m 1995 bao gåm çc lo¹i h×nh kh«ng ®−îc thèng kª trong çc n¨m kh¸c trong çc ngµnh tµi chÝnh, c«ng nghÖ, bÊt ®éng s¶n, thÓ thao v¨n hãa. Nguån: Tæng côc thèng kª.

Cã 44% çc c«ng ty ®· ®¨ng ký ®ãng t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi, 61% trong tæng sè çc c«ng ty lµ ë çc tØnh phÝa nam, mét nöa trong sè ®ã lµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ mét nöa ë vïng tËp trung d©n c− cña ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Ba phÇn t− trong sè ®ã lµ doanh nghiÖp mét chñ së h÷u, lo¹i h×nh ph¸p lý ®¬n gi¶n nhÊt. Kho¶ng hai phÇn ba sè ®ã tham gia çc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ mét phÇn ba tham gia çc ho¹t ®éng c«ng nghiÖp. Trong sè çc c«ng ty tham gia ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, mét nöa tham gia çc ho¹t ®éng chÕ biÕn thùc phÈm. Xem b¶ng 4 ®Ó cã thªm th«ng tin vÒ ph©n bè çc c«ng ty theo ngµnh.

B¶ng 4: Çc c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam ph©n bè theo ngµnh

1993 1994 1995 1996 1997

Tæng sè çc c«ng ty t− nh©n

6.808 10.881 15.276 18.894 24.067

Khai th¸c má kh«ng cã sè liÖu

22 55 60 kh«ng cã sè liÖu

C«ng nghiÖp 3.322 4.392 5.006 5.767 kh«ng cã sè liÖu

X©y dùng 462 892 1.294 371 kh«ng cã sè liÖu

Th−¬ng m¹i 1.835 3.894 7.645 12.696 kh«ng cã sè liÖu

VËn t¶i kh«ng cã sè liÖu

169 293 kh«ng cã sè liÖu

kh«ng cã sè liÖu

Çc ngµnh kh¸c 1.189 1.512 983 kh«ng cã sè liÖu

kh«ng cã sè liÖu

Nguån: Tæng côc thèng kª.

17

Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa çc doanh nghiÖp Nhµ n−íc

Bªn c¹nh khu vùc t− nh©n, hiÖn nay, khu vùc Nhµ n−íc cã 6.000 doanh nghiÖp. §Çu thËp niªn 90 cã kho¶ng 12.000 DNNN, nh−ng trong mét ch−¬ng tr×nh c¶i çch cña ChÝnh phñ, kho¶ng 2.000 doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ vµ kho¶ng 4.000 ®−îc s¸p nhËp. Çc DNNN nµy do chÝnh quyÒn trung −¬ng, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hoÆc çc tæng c«ng ty nhµ n−íc së h÷u. Vµo n¨m 1997 cã 1.140 doanh nghiÖp trong sè 6.020 DNNN trùc thuéc çc tæng c«ng ty nhµ n−íc chiÕm 47% tæng sè lao ®éng vµ 74% tæng lîi nhuËn cña khu vùc Nhµ n−íc. Çc DNNN ®· t¹o ra 64% tæng s¶n l−îng c«ng nghiÖp ViÖt Nam.

GÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh l¹i cam kÕt thùc hiÖn cæ phÇn hãa çc DNNN. KÓ tõ 1992 cho ®Õn nay, míi chØ cã 37 doanh nghiÖp thùc hiÖn xong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, Nhµ n−íc ®· ®Æt ra çc môc tiªu míi víi nhiÒu tham väng lµ sÏ tiÕn hµnh cæ phÇn hãa tõ 150 ®Õn 200 DNNN trong n¨m nay, vµ 400 ®Õn 500 trong n¨m sau vµ hµng ngh×n çc doanh nghiÖp kh¸c vµo n¨m 2000. §a sè çc c«ng ty ®· cæ phÇn hãa sÏ chuyÓn thµnh çc c«ng ty cæ phÇn.

Çc ®èi t−îng doanh nghiÖp tiÒm n¨ng

Çc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn cã thÓ sÏ lµ çc môc tiªu cña çc nhµ ®Çu t−. Theo çc sè liÖu thèng kª, sÏ cã kho¶ng 7.000 doanh nghiÖp vµ ®Õn cuèi n¨m 2000 sÏ cã thªm 1.500 ®Õn 1.700 c«ng ty míi ®−îc cæ phÇn hãa nÕu çc môc tiªu cæ phÇn hãa ®−îc thùc hiÖn. Kinh nghiÖm cña MPDF trong viÖc cung cÊp çc dÞch vô dù ¸n ph¸t triÓn cho thÊy r»ng hiÖn nay mét sè çc c«ng ty ®−îc qu¶n lý tèt vµ cã tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng cao ®ang t×m kiÕm vèn ®Çu t−. Nh×n chung, çc c«ng ty t− nh©n quy m« võa cña ViÖt Nam hiÖn ®ang thiÕu vèn ®Çu t− vµ cÇn më réng c¬ së vèn cæ phÇn cña hä. Thªm vµo ®ã, hÇu hÕt çc c«ng ty ®ang cßn trong t×nh tr¹ng ®¬n gi¶n vµ cã thÓ thµnh c«ng nhê hç trî vËt chÊt vµ t− vÊn tõ çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm. Hai trong sè çc quü ®Çu t− h¶i ngo¹i ®· thùc hiÖn 12 dù ¸n ®Çu t− vµo çc c«ng ty trong n−íc.

Çc c«ng ty ViÖt Nam cã çc lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngµnh nhê cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn víi lùc l−îng lao ®éng lµnh nghÒ chi phÝ thÊp. HiÖn nay khu vùc s¶n xuÊt h−íng xuÊt khÈu ®ang t¨ng tr−ëng nhanh, nh−ng ViÖt nam còng cã mét thÞ tr−êng néi ®Þa réng lín cã nhu cÇu vÒ nhiÒu lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô khi thu nhËp thùc tÕ t¨ng lªn. Çc c«ng ty t¨ng tr−ëng nhanh sÏ lµ çc môc tiªu cña çc nhµ ®Çu t−, vÝ dô; ®ã lµ çc c«ng ty cã thÓ tiÕp nhËn çc c«ng nghÖ tiªn tiÕn hoÆc çc m« h×nh kinh doanh míi. Çc c«ng ty nµy cã thÓ lµ çc c«ng ty t− nh©n hoÆc lµ çc c«ng ty cæ phÇn ho¸. Çc doanh nghiÖp môc tiªu cña çc nhµ ®Çu

18

t− nãi chung ®Òu cÇn ph¶i cã tiÒm n¨ng ®Ó ®−îc niªm yÕt trªn së giao dÞch chøng kho¸n.

Çc h¹n chÕ trong viÖc ®Çu t− vµo doanh nghiÖp môc tiªu

Quü m¹o hiÓm dùa vµ mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh ®Ó ®−a ra çc quy t¾c ®Ó quü nµy ®Çu t− vµo mét c«ng ty môc tiªu, gi¸m s¸t vµ lÊy l¹i vèn ®Çu t− trong tr−êng hîp cã vi ph¹m tho¶ thuËn. ë çc n−íc §«ng Nam ¸ kh¸c, nh− ®−îc ®Ò cËp trong phÇn 4, hÖ thèng chÕ ®Þnh vÒ c«ng ty ®· ®−îc h×nh thµnh, cho dï trªn thùc tÕ hÖ thèng nµy ch−a thÓ ph¸t huy ®Çy ®ñ çc chøc n¨ng.

ë ViÖt Nam, hÖ thèng chÕ ®Þnh vÒ c«ng ty kh«ng ®Çy ®ñ, viÖc khiÕu kiÖn vµ c−ìng chÕ thi hµnh ph¸p luËt (so víi khiÕu kiÖn vµ c−ìng chÕ thi hµnh çc biÖn ph¸p hµnh chÝnh lµ ®iÒu ®· thµnh chuÈn) d−êng nh− lµ mét ®iÒu vÉn cßn m¬ hå. Çc chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ vÉn ch−a ®−îc sö dông, çc c«ng ty ViÖt Nam còng ch−a ph¶i tu©n thñ çc yªu cÇu ph¸p lý vÒ kiÓm to¸n.

Mét ®iÒu quan träng cÇn ghi nhí lµ ë ViÖt Nam, n¬i khu vùc t− nh©n chØ tån t¹i mét çch chÝnh thøc kÓ tõ ®Çu thËp niªn 90, m«i tr−êng ho¹t ®éng cña çc c«ng ty t− nh©n rÊt khã kh¨n. Çc chÝnh s¸ch chÝnh thøc ®Òu −u ®·i çc DNNN h¬n çc doanh nghiÖp t− nh©n vÒ c¬ héi tiÕp cËn tÝn dông, ®Çu t− n−íc ngoµi, giÊy phÐp, h¹n ng¹ch, çc hîp ®ång víi nhµ n−íc vµ hÇu hÕt çc h×nh thøc hç trî chÝnh thøc. Bªn c¹nh viÖc ph¶i ®èi mÆt víi tÖ quan liªu qu¸ lín, çc c«ng ty t− nh©n ph¶i tu©n theo çc quy ®Þnh th−êng xuyªn thay ®æi, kh«ng râ rµng, m©u thuÉn vµ hä ph¶i ®èi mÆt víi th¸i ®é thï ®Þch vµ ho¹t ®éng trôc lîi trªn quy m« nhá. Trong mét m«i tr−êng nh− vËy, çc c«ng ty t− nh©n cè g¾ng co m×nh l¹i vµ viÖc nµy ®· c¶n trë møc ®é c«ng khai vµ tÝnh minh b¹ch, nh÷ng ®iÒu mµ çc quü m¹o hiÓm t×m kiÕm trong çc mèi quan hÖ cña hä víi çc doanh nghiÖp mµ hä muèn ®Çu t−.

Mét h¹n chÕ kh¸c cã thÓ lµ sù s½n sµng cña çc c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam trong viÖc chÊp nhËn çc nhµ ®Çu t− bªn ngoµi. Çc c«ng ty võa vµ nhá cña ViÖt Nam chñ yÕu ®−îc qu¶n lý theo kiÓu gia ®×nh. VÊn ®Ò kiÓm so¸t th−êng quan träng ®èi víi çc chñ gia ®×nh vµ hiÖn t−îng nµy dÉn tíi viÖc ®Çu t− theo h×nh thøc cho vay ®−îc −a chuéng h¬n so víi h×nh thøc gãp vèn cæ phÇn.

Nh÷ng h¹n chÕ nµy cho thÊy çc trë ng¹i ®Æt ra cho çc nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi lín h¬n so víi çc nhµ ®Çu t− trong n−íc, nh÷ng ng−êi cã ®−îc hÖ thèng quan hÖ ®Ó cã ®−îc th«ng tin vµ çc kªnh thu håi ®Çu t− kh«ng chÝnh thøc trong tr−êng hîp cã sù vi ph¹m tho¶ thuËn.

19

F. HÖ thèng ph¸p lý vμ chÕ ®Þnh

Nh÷ng th¶o luËn sau ®©y dùa vµo c¬ së çc cuéc pháng vÊn riªng víi ba luËt s− quèc tÕ t¹i Hµ Néi.

HÖ thèng chÕ ®Þnh

Kh«ng cã mét hÖ thèng çc quy ®Þnh cô thÓ nµo ®iÒu chØnh çc ho¹t ®éng cña çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. Tuy vËy, ChÝnh phñ ®· cã çc kÕ ho¹ch ban hµnh çc quy ®Þnh vÒ çc ho¹t ®éng cña çc tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng trong 12 th¸ng tíi. Cã thÓ lµ nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý nµy sÏ ®Ò cËp tíi vèn m¹o hiÓm. HiÖn nay ®ang cã mét b¶n dù th¶o kh¸c vÒ tËp hîp çc quy ®Þnh ®iÒu chØnh chøng kho¸n. Çc quy ®Þnh cuèi cïng cã thÓ sÏ ®Ò cËp tíi viÖc së h÷u çc chøng kho¸n kh«ng niªm yÕt, vµ cã thÓ çc quy ®Þnh nµy sÏ ¸p dông ®−îc víi çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm. LuËt çc Tæ chøc tÝn dông cã thÓ còng sÏ cã t¸c ®éng tíi çc quü trong t−¬ng lai.

V× çc quy ®Þnh liªn quan tíi khu vùc tµi chÝnh ®ang ph¸t triÓn dÇn nªn cã mét møc ®é bÊt tr¾c nhÊt ®Þnh trong bÊt cø kÕ ho¹ch nµo thµnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm míi. Kh«ng cã çc quy ®Þnh cô thÓ, th× viÖc thµnh lËp çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm nªn cã ®−îc sù phª chuÈn cña çc c¬ quan thÈm quyÒn. Çc c¬ quan thÈm quyÒn nµy cã thÓ bao gåm Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam, Bé Tµi chÝnh vµ V¨n phßng ChÝnh phñ.

HÖ thèng ph¸p lý

Cã hai luËt chÝnh ®iÒu chØnh çc ho¹t ®éng vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. Thø nhÊt, LuËt §Çu t− n−íc ngoµi ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña çc quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. LuËt nµy quy ®Þnh râ çc tæ chøc mµ çc nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi cã thÓ mua cæ phiÕu, chñ yÕu lµ cña çc c«ng ty liªn doanh vµ çc doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoµi. Ho¹t ®éng ®Çu t− vµo çc lÜnh vùc ®−îc xem lµ ®e do¹ an ninh quèc gia vµ m«i tr−êng ®Òu bÞ cÊm. Bé luËt chÝnh thø hai lµ LuËt C«ng ty (®−îc söa ®æi theo LuËt §Çu t− trong n−íc). LuËt nµy ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña çc c«ng ty trong n−íc. Çc doanh nghiÖp do n−íc ngoµi së h÷u ®−îc phÐp mua tèi ®a 30% cæ phiÕu cña mét c«ng ty t− nh©n trong n−íc nhûng ph¶i ®−îc sù chÊp thuËn cña Thñ t−íng. LuËt nµy ®−a ra çc h−íng dÉn vÒ çc ®iÒu kho¶n trong ®iÒu lÖ thµnh lËp cña çc c«ng ty trong n−íc. Nh÷ng Bé luËt nµy ®ang ph¸t triÓn vµ do ®ã çc ý kiÕn t− vÊn ph¸p lý lu«n cÇn ph¶i cã sù b¶o l−u nhÊt ®Þnh.

21

G. C¬ cÊu cho çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam

PhÇn nµy nghiªn cøu hai c¬ cÊu tr¸i ng−îc nhau cho çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm vµ lêìn l−ît xem xÐt çc ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai c¬ cÊu nµy. C¬ cÊu thø nhÊt lµ c¬ cÊu do çc c«ng ty ®Çu t− hiÖn ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam sö dông vµ sau ®©y ®−îc gäi lµ “Quü h¶i ngo¹i”. Dï ®−îc tÊt c¶ çc quü ë ViÖt Nam hiÖn sö dông nh−ng c¬ cÊu nµy vÉn ch−a ®−îc coi lµ mét c¬ cÊu lý t−ëng. C¬ cÊu thø hai, “Quü néi ®Þa” lµ mét lèi tho¸t cã nhiÒu høa hÑn nh−ng vÉn ch−a ®−îc kiÓm chøng. §iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña tõng c¬ cÊu sÏ ®−îc xem xÐt sau nh÷ng phÇn m« t¶ ng¾n gän sau ®©y:

Quü h¶i ngo¹i

C¬ cÊu nµy ®−îc thiÕt kÕ chñ yÕu nh»m tho¶ m·n çc nhµ ®Çu t− vµ çc chuyªn gia qu¶n lý vèn quèc tÕ, th«ng qua ®ã ®¶m b¶o vèn cña hä ë n−íc ngoµi n»m trong çc hÖ thèng ph¸p chÕ trong ®ã çc chÕ ®é ph¸p lý vµ chÕ ®é kÕ to¸n t¹o ra çc ®iÒu kiÖn tèi −u cho çc nhµ ®Çu t− vµ çc chuyªn gia qu¶n lý quü.

Khi çc c¬ héi ®Çu t− ®· ®−îc ®Þnh râ, tiÒn mÆt tõ çc nhµ ®Çu t− sÏ ®−îc huy ®éng vµo quü. Sau cïng, mét c«ng ty n−íc ngoµi (c«ng ty qu¶n lý quü) sÏ

c«ng ty qu¶n lý

C«ng ty c«ng ty c«ng ty cæ phÇn liªn doanh cæ phÇn ho¸

Çc nhµ ®Çu t− quèc tÕ

C«ng ty quü ngo¹i quèc

C«ng cô ®Æc dông(h¶i ngo¹i)

22

thuª çc chuyªn gia qu¶n lý quü. Sè tiÒn nµy dïng ®Ó mua çc cæ phiÕu theo C«ng cô ®Æc dông (SPV), cã mét môc tiªu duy nhÊt lµ ®Çu t− vµo doanh nghiÖp ViÖt Nam. Kho¶n ®Çu t− nµy cã thÓ tËp trung vµo çc cæ phiÕu cña çc c«ng ty t− nh©n ViÖt Nam, cô thÓ lµ d−íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liªn doanh cã ®èi t¸c lµ ng−êi n−íc ngoµi hoÆc mét phÇn cña c«ng ty cæ phÇn ho¸. C«ng cô §Æc dông nµy th−êng lµ mét c«ng ty ®−îc h×nh thµnh ë Liªn hiÖp Anh. Do vËy khi quü muèn thu håi kho¶n ®Çu t− nµy, th× hä ph¶i b¸n çc cæ phiÕu cña C«ng cô §Æc dông. Trong tr−êng hîp nµy toµn bé giao dÞch ®−îc thùc hiÖn ë n−íc ngoµi.

HÇu hÕt tÊt c¶ çc kho¶n ®Çu t− mµ çc quü ®ang ho¹t ®éng tiÕn hµnh ®Òu tËp trung vµo çc lo¹i h×nh kinh doanh ®−îc LuËt §Çu t− n−íc ngoµi cho phÐp. §ã lµ çc doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoµi, çc c«ng ty liªn doanh vµ çc hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh. Theo LuËt §Çu t− trong n−íc míi th«ng qua gÇn ®©y, çc kho¶n ®Çu t− vµo çc c«ng ty t− nh©n trong n−íc cã thÓ lªn tíi 30% nh−ng ph¶i cã sù chÊp thuËn cña Thñ t−íng.

Quü néi ®Þa

YÕu tè then chèt lµ quü néi ®Þa sÏ huy ®éng vèn trong n−íc ®Ó ®Çu t− vµo çc c«ng ty trong n−íc vµ çc quü do çc chuyªn gia ng−êi ViÖt Nam qu¶n lý lµ chÝnh.

Çc nhµ ®Çu t− çc nhµ ®Çu t− viÖt nam n−íc ngoµi (®a sè) (thiÓu sè)

C«ng ty quü néi ®Þa

c«ng ty qu¶n lý

c«ng cô ®Æc dông (néi ®Þa)

c«ng ty c«ng ty c«ng ty cæ phÇn tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cæ phÇn hãa

23

Vèn cña quü néi ®Þa chñ yÕu sÏ ®−îc huy ®éng tõ çc tæ chøc trong n−íc. Ng−êi ta tin r»ng cã mét sè c«ng ty ViÖt Nam cã d− tiÒn mÆt (çc DNNN lín), vµ ®èi víi çc c«ng ty nµy, kh¶ n¨ng tiÕp cËn mét danh môc ®Çu t− bao gåm çc c«ng ty t¨ng tr−ëng nhanh sÏ lµ rÊt hÊp dÉn. C¬ cÊu chi phÝ cña c«ng ty quü néi ®Þa vµ c«ng ty qu¶n lý sÏ quyÕt ®Þnh quy m« tèi thiÓu phï hîp cña quü. Sau ®ã cã thÓ thùc hiÖn mét cuéc ®iÒu tra ban ®Çu vÒ çc nhµ ®Çu t− cã tiÒm n¨ng ®Ó ®¸nh gi¸ nguån vèn cÇn thiÕt cã thÓ tiÕp cËn. Cuéc th¨m dß ý kiÕn ban ®Çu víi mét ®¹i diÖn cÊp cao cña mét tæ chøc tµi chÝnh ViÖt Nam cho thÊy ®Ó huy ®éng vèn trong n−íc, cÇn cã ®−îc sù gãp vèn cña çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ næi tiÕng, ®Ó tõ ®ã çc nhµ ®Çu t− trong n−íc cã ®ñ lßng tin ®Ó ®Çu t− vµo quü néi ®Þa ®Çu tiªn. Sè vèn nµy sÏ ®−îc chuyÓn vµo mét c«ng ty quü néi ®Þa. H×nh thøc tæ chøc nµy ch−a ®−îc chÝnh thøc cho phÐp theo chÕ ®é ph¸p lý hiÖn hµnh. NhÊt ®Þnh, cÇn ph¶i cã sù phª chuÈn cña Ng©n hµng Nhµ n−íc, Bé Tµi chÝnh, V¨n phßng ChÝnh phñ.

Theo ®Ò nghÞ, quü néi ®Þa nªn do çc chuyªn gia qu¶n lý ng−êi ViÖt Nam qu¶n lý lµ chÝnh, víi gi¸m ®èc lµ mét doanh nh©n næi tiÕng cña ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña quü, sù hç trî kü thuËt cña çc chuyªn gia qu¶n lý quèc tÕ cã kinh nghiÖm sÏ ®ãng mét vai trß rÊt quan träng. Çc quü nµy sÏ ®em l¹i nh÷ng lîi Ých sau:

• Huy ®éng vèn trong n−íc sÏ dÔ dµng h¬n.

• ThÈm ®Þnh chi tiÕt chñ yÕu dùa vµo sù ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c cña doanh nh©n. ë ViÖt Nam víi thÞ tr−êng míi næi lªn, thÈm ®Þnh sÏ tèt h¬n nÕu th«ng qua çc quan hÖ ç nh©n.

• S¸ng kiÕn nµy sÏ ®−îc duy tr× l©u bÒn h¬n víi sù tham gia tèi ®a cña ng−êi ViÖt Nam.

Quü néi ®Þa sÏ mua çc cæ phiÕu cña çc C«ng cô §Æc dông trong n−íc, çc C«ng cô §Æc dông l¹i n¾m gi÷ çc cöí phiÕu cña çc c«ng ty trong n−íc (c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ çc c«ng ty cæ phÇn). Kh«ng gièng nh− quü h¶i ngo¹i, quü néi ®Þa cã thÓ sÏ ®Çu t− vµo sè l−îng cæ phÇn lín. Ho¹t ®éng cña quü néi ®Þa sÏ do LuËt C«ng ty ®iÒu chØnh.

Cho dï ch−a cã mét quü néi ®Þa nµo ®−îc thµnh lËp, nh−ng hiÖn nay ®· cã Ýt nhÊt hai s¸ng kiÕn thµnh lËp ®ang ®−îc nghiªn cøu. §ã lµ:

• AIG / B¶o ViÖt. AIG ®ang cè g¾ng thµnh lËp mét quü néi ®Þa (víi sè vèn ®−îc b¸o ço lµ 100 triÖu ®«la) cïng víi C«ng ty b¶o hiÓm nhµ n−íc (B¶o ViÖt). Quü nµy sÏ ®−îc thµnh lËp víi ®iÒu kiÖn lµ AIG ph¶i ®−îc phÐp cung cÊp çc dÞch vô b¶o hiÓm ë ViÖt Nam. Cho ®Õn nay ch−a c«ng ty

24

n−íc ngoµi nµo ®−îc cÊp lo¹i giÊy phÐp nµy ë ViÖt Nam.

• ADB / C«ng ty Ph¸t triÓn Trung Hoa. Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸, cïng víi ®èi t¸c lµ C«ng ty Ph¸t triÓn Trung Hoa cña §µi Loan ®ang tiÕn hµnh nghiªn cøu tiÒm n¨ng thµnh lËp mét quü ®Çu t− cæ phiÕu.

§iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai m« h×nh

Çc ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña hai m« h×nh ®−îc thÓ hiÖn nh− sau:

Quü h¶i ngo¹i

§iÓm m¹nh:

• Cã thÓ thu hót l−îng vèn lín tõ n−íc ngoµi.

• M«i tr−êng thuÕ vµ ph¸p chÕ æn ®Þnh.

• C¬ cÊu ph¸p lý ®· ®−îc kiÓm nghiÖm vµ cho phÐp ë ViÖt Nam.

§iÓm yÕu:

• HiÖn nay, ng−êi n−íc ngoµi ch−a quan t©m ®−a vèn vµo ViÖt Nam.

• H¹n chÕ vÒ kªnh ®Çu t−.

• ChØ ®Çu t− vµo cæ phiÕu thiÓu sè cña çc c«ng ty trong n−íc.

• Kh«ng cã “c¶m gi¸c” néi ®Þa.

Quü néi ®Þa

§iÓm m¹nh:

• Huy ®éng vèn trong n−íc

• Tr¸nh ®−îc rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i trong ®Çu t− trong n−íc

• Ph¸t triÓn n¨ng lùc trong n−íc

• Cã thÓ ®Çu t− mua cæ phiÕu ®a sè cña mét c«ng ty

• C«ng ty trong n−íc Ýt bÞ h¹n chÕ h¬n c«ng ty n−íc ngoµi

• Cã c¬ héi giao dÞch nhiÒu h¬n, v× lµ c«ng ty “néi ®Þa”

• Cã ®−îc thÈm ®Þnh chi tiÕt cao h¬n th«ng qua çc nhµ qu¶n lý cao cÊp

§iÓm yÕu:

• Kh«ng ch¾c lµ nguån vèn dµi h¹n trong n−íc cã ®ñ kh«ng

• CÇn nhiÒu thêi gian ®Ó thµnh lËp (h¬n mét n¨m)

• CÇn cã sù chÊp thuËn chÝnh thøc cña nhiÒu c¬ quan

• Cã thÓ cÇn ®Õn “vèn h¹t gièng” tõ IFI.

• C¬ cÊu ph¸p lý ch−a ®−îc kiÓm nghiÖm.

H. KÕt luËn vμ kiÕn nghÞ

26

ë çc n−íc §«ng Nam ¸ l¸ng giÒng, mét sè ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®· xuÊt hiÖn tr−íc khi çc c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®−îc thµnh lËp, ®ã lµ mét thÞ tr−êng chøng kho¸n, mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh phï hîp, khu vùc t− nh©n lín m¹nh. ë ViÖt Nam ch−a thÓ cã ®−îc nh÷ng yÕu tè ®ã, ë ®©y thÞ tr−êng chøng kho¸n ch−a ra ®êi sÏ lµ mét trë ng¹i nghiªm träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm. Gi¶ ®Þnh nh÷ng trë ng¹i liªn quan ®Õn mét m«i tr−êng cho mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm sÏ ®−îc gi¶i quyÕt trong thêi gian trung h¹n, víi nh÷ng lîi Ých mµ c«ng ty vèn m¹o hiÓm cã thÓ ®em l¹i, chóng t«i ®Ò nghÞ tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc tiÕp theo ®Ó thµnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm néi ®Þa ë ViÖt Nam. Nªn dµnh sù −u tiªn cho ý t−ëng vÒ mét quü néi ®Þa v× tÇm quan träng cña viÖc thµnh lËp mét quü néi ®Þa vµ v× nh÷ng bÊt lîi vèn cã cña m« h×nh quü h¶i ngo¹i ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam.

§Ó theo ®uæi ý t−ëng nµy, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò lín. Sau ®©y lµ çc vÊn ®Ò ®ã vµ nh÷ng kiÕn nghÞ çch vÒ çch gi¶i quyÕt.

• Sù tån t¹i cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ho¹t ®éng ®óng chøc n¨ng t¹o ra mét kªnh thu håi vèn ®Çu t−. Mét thÞ tr−êng chøng kho¸n ho¹t ®éng tèt vµ cã tÝnh thanh kho¶n cao sÏ lµ çch ®Ó thu håi vèn chñ yÕu cho Quü ®Çu t− m¹o hiÓm. Gi¶ ®Þnh r»ng trong thêi gian 1998/1999 thÞ tr−êng chøng kho¸n sÏ b¾t ®Çu ho¹t ®éng víi t− çch lµ mét kªnh thu håi vèn ®Çu t− thÝch hîp. Tuy nhiªn, vÒ mÆt nµy cã mét møc ®é an toµn nhÊt ®Þnh ®−îc tÝnh s½n. Quü sÏ s¾n sµng ®ãng cöa, nÕu sau khi më cöa 18 th¸ng mµ thÞ tr−êng chøng kho¸n vÉn ch−a ho¹t ®éng (xem phô lôc 2, thêi gian biÓu t¹m thêi). NÕu trong kho¶ng thêi gian 18 th¸ng nµy, mµ thÊy râ thÞ tr−êng chøng kho¸n kh«ng thÓ ho¹t ®éng, th× kÕ ho¹ch vÒ thêi gian ®ãng cöa cã thÓ ®−îc xem xÐt l¹i.

ThÞ tr−êng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ çch duy nhÊt ®Ó thu håi vèn ®Çu t−. Çc kho¶n ®Çu t− cã thÓ ®−îc c¬ cÊu sao cho vèn ®−îc gãp d−íi h×nh thøc çc c«ng cô cã thÓ hoµn tr¶, vèn cæ phÇn hoÆc nî vay. Sè vèn nµy cã thÓ ®−îc hoµn l¹i cho quü, trong khi c«ng ty nhËn vèn vÉn do quü së h÷u. TÊt nhiªn, ®Ó hoµn tr¶ cÇn ph¶i cã mét møc lîi nhuËn vµ l−îng tiÒn mÆt ®−îc t¹o ra mµ rÊt Ýt çc c«ng ty nhËn vèn cã thÓ thu ®−îc trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng. Do vËy, kh«ng nªn xem ®©y lµ ph−¬ng çch chñ yÕu.

• Cã çc nhµ ®Çu t− ®Þa ph−¬ng nhiÒu tiÒn vµ lµm çch nµo ®Ó khuyÕn khÝch hä tham gia. ViÖc thµnh lËp mét quü néi ®Þa dùa trªn gi¶ ®Þnh r»ng çc tæ chøc ®Çu t− nh− çc c«ng ty b¶o hiÓm, çc ng©n hµng vµ çc tæng c«ng ty cã mét l−îng tiÒn d«i ra vµ hä s½n sµng ®Çu t−. Gi¶ ®Þnh nµy

Kïët luêån vaâ kiïën nghõ

27

cÇn ph¶i ®−îc kiÓm chøng. Cã thÓ cã mét l−îng tiÒn h÷u h¹n ë çc tæ chøc nµy, hoÆc hä cã thÓ ®ang mong muèn ®Çu t− vµo nh÷ng ho¹t ®éng cã lîi nhuËn cao vµ rñi ro thÊp. Chóng t«i thÊy r»ng khi çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ lín, ch¼ng h¹n nh− IFC, tham gia mét phÇn vµo quü th× çc nhµ ®Çu t− tiÒm n¨ng sÏ tham gia nhiÒu h¬n vµo quü. CÇn ph¶i tiÕn hµnh nhiÒu viÖc tiÕp theo ®Ó x¸c ®Þnh çc nhµ ®Çu t− cã tæ chøc tiÒm n¨ng vµ t×m kiÕm sù tham gia cña çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ.

Chóng t«i ®· thÊy r»ng cã thÓ tõ çc c¬ quan ph¸t triÓn còng cã çc nguån vèn. Çc nguån vèn nµy cã thÓ b¶o ®¶m çc chi phÝ thµnh lËp vµ mét phÇn hoÆc toµn bé çc chi phÝ qu¶n lý. Cã thÓ cã nguån vèn ®Çu t− vµo Quü ®Çu t− m¹o hiÓm mµ chØ ®ßi hái møc lîi nhuËn thÊp h¬n møc lîi nhuËn trªn thÞ tr−êng.

• Häc hái çc kÜ n¨ng vµ kinh nghiïåm cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu hµnh quü. Cho dï hiÖn nay sè ng−êi ViÖt Nam cã tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm chÝnh thøc vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh ®ang t¨ng lªn, nh−ng vèn m¹o hiÓm lµ mét lÜnh vùc míi. ViÖc t×m kiÕm mét ®éi ngò çc chuyªn gia qu¶n lý quü cã tr×nh ®é th−¬ng m¹i cao vµ çc kü n¨ng tµi chÝnh sÏ lµ vÊn ®Ò quan träng, nh−ng nh÷ng t− vÊn cña çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã kinh nghiÖm (cã thÓ tõ çc c«ng ty næi tiÕng trong khu vùc) còng kh«ng kÐm phÇn quan träng. DÞch vô t− vÊn nµy cã thÓ ®−îc tµi trî theo mét ng©n s¸ch hç trî kü thuËt, cung cÊp th«ng qua mét quü tÝn th¸c cña IFC.

• Ch−a cã mét hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh cho viÖc thµnh lËp quü. Cho ®Õn nay, vÉn ch−a cã luËt hoÆc quy ®Þnh nµo ®iÒu chØnh çc tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng hoÆc çc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm, do vËy vÉn cÇn ph¶i cã nh÷ng sù phª chuÈn ®Æc biÖt. Nh÷ng phª chuÈn ®Æc biÖt nµy cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn mét sè vÊn ®Ò phøc t¹p, ch¼ng h¹n çc vÊn ®Ò thuÕ, vµ do vËy cã thÓ mÊt nhiÒu thêi gian.

• ThiÕu mét khu«n khæ qu¶n lý c«ng ty. HiÖn nay, çc quy chÕ ph¸p lý vµ quy chÕ kÕ to¸n ®iÒu chØnh viÖc ®iÒu hµnh çc c«ng ty vÉn kÐm ph¸t triÓn. VÝ dô tho¶ thuËn cña cæ ®«ng Ýt khi ®−îc sö dông vµ chØ mét sè Ýt c«ng ty cho tiÕn hµnh kiÓm to¸n th−êng xuyªn. §©y kh«ng chØ lµ mét vÊn ®Ò vÒ quy ®Þnh mµ cßn lµ vÊn ®Ò thùc hµnh; nh− ®· ®Ò cËp trong çc phÇn tr−íc, m«i tr−êng kinh doanh kh«ng khuyÕn khÝch çc c«ng ty ho¹t ®éng trªn c¬ së minh b¹ch vµ c«ng khai. Mét khi ®· thµnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm th× cÇn ph¶i x©y dùng çc thñ tôc h÷u hiÖu ®Ó ®¶m b¶o gi¸m s¸t çc c«ng ty nhËn ®Çu t−.

28

• Lµm thÕ nµo ®Ó x©y dùng c¬ cÊu quü mét çch tèi −u, xÐt theo tÝnh chÊt thÞ tr−êng. Çc chuyªn gia qu¶n lý quü sÏ ph¶i ®−a ra mét sè çc quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu vµ chiÕn l−îc, ®ã lµ:

- Träng t©m ®Çu t−; quü nªn theo h−íng chñ ®éng

- Thêi gian ho¹t ®éng cña quü

- Cã t¸ch biÖt quü nµy khái çc nhµ qu¶n lý quü kh«ng

- C¬ cÊu tæ chøc (sÏ cã mét héi ®ång thÈm ®Þnh ®Çu t− néi bé hoÆc bªn ngoµi)

- Møc phÝ qu¶n lý

- C¬ chÕ khuyÕn khÝch çc nh©n viªn ®iÒu hµnh quü

Nh÷ng quyÕt ®Þnh nµy sÏ ®−îc ®−a ra sau khi mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n liªn quan ®Õn hÖ thèng ph¸p lý vµ chÕ ®Þnh, çc nhµ ®Çu t−, sù hç trî tõ çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ vµ sù ra ®êi cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ®· ®−îc gi¶i quyÕt.

29

I. Çc b−íc tiÕp theo

B−íc 1: LiÖu MPDF/IFC cã muèn tiÕp tôc n÷a kh«ng ?

Trªn c¬ së tæng quan nµy, MPDF vµ/ hoÆc IFC cã cho r»ng cã c¬ héi cho ý t−ëng vÒ quü néi ®Þa kh«ng? NÕu cã, th× çc tæ chøc nµy cã muèn tiÕp tôc tiÕn hµnh kh«ng vµ liÖu cã thÓ huy ®éng ®−îc nguån vèn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kh«ng?

B−íc 2: Nghiªn cøu kh¶ thi. Mét nghiªn cøu kh¶ thi sÏ liªn quan tíi çc khÝa c¹nh sau:

• Kh¶o s¸t 10 nhµ ®Çu t− tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam: Cuéc kh¶o s¸t sÏ x¸c ®Þnh liÖu cã çc tæ chøc trong n−íc cã tiÒn ®Ó ®Çu t− hay kh«ng vµ hä sÏ s½n sµng ®Çu t− trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo, l−îng vèn hä cã thÓ ®Çu t− lµ bao nhiªu.

• Th¶o luËn s¬ bé víi çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ: V× tÝnh chÊt tiªn phong cña ®Ò ¸n nªn sÏ rÊt cÇn ®Õn sù hç trî cña mét hoÆc vµi tæ chøc quèc tÕ. Bªn c¹nh viÖc cÊp mét l−îng vèn h¹t gièng (ch¼ng h¹n 30% tæng gi¸ trÞ quü) çc tæ chøc quèc tÕ cßn cã thÓ cung cÊp çc hç trî kü thuËt cÇn thiÕt cho viÖc thµnh lËp vµ khëi ®éng quü. Nghiªn cøu nªn chØ râ møc ®é mµ çc tæ chøc tµi chÝnh thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä tíi viÖc tham gia quü.

• Kh¶o s¸t çc c«ng ty trong n−íc ®Ó ®¸nh gi¸ cÇu vÒ vèn: Cuéc kh¶o s¸t sÏ ®−îc thùc hiÖn bëi mét c«ng ty t− vÊn trong n−íc nh»m x¸c ®Þnh tÝnh chÊt vµ møc cÇu vèn m¹o hiÓm ë cÊp doanh nghiÖp vµ c«ng ty cæ phÇn ho¸.

• §¸nh gi¸ s¬ bé vÒ çc chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam: Thµnh c«ng cña quü, tíi mét møc ®é nµo ®ã, sÏ phô thuéc vµo tr×nh ®é cña çc chuyªn gia qu¶n lý cao cÊp ViÖt Nam. Hä sÏ gióp ®¶m b¶o vèn tõ çc nhµ ®Çu t− trong n−íc vµ hä sÏ lµ nh÷ng ng−êi quan träng trong viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng giao dÞch vµ quan hÖ vµ trong viÖc theo dâi ho¹t ®éng cña quü. Nªn tiÕn hµnh viÖc ®¸nh gi¸ çc øng cö viªn tiÒm n¨ng trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh, thêi ®iÓm møc ®é ch¾c ch¾n cña ®Ò ¸n ch−a cao, th× ®iÒu quan träng lµ kh«ng nªn ®−a ra çc ®ßi hái qu¸ cao vÒ n¨ng lùc cña chuyªn gia.

• Thêi gian biÓu cho sù ra ®êi cña mét thÞ tr−êng chøng kho¸n: XÐt tíi

30

tÇm quan träng cña mét thÞ tr−êng chøng kho¸n ho¹t ®éng ®óng chøc n¨ng ®èi víi sù thµnh c«ng cña quü vöën m¹o hiÓm, nghiªn cøu ph¶i nªu ®−îc râ rµng vÒ thêi gian thÞ tr−êng chøng kho¸n sÏ b¾t ®Çu ho¹t ®éng vµ nãi râ çch thøc Quü ®Çu t− m¹o hiÓm sÏ phèi hîp víi thÞ tr−êng chøng kho¸n.

• T− vÊn tõ mét luËt s− nh»m x¸c ®Þnh c¬ cÊu ph¸p lý: V× thiÕu çc quy ®Þnh ph¸p lý cô thÓ vÒ çc tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng, nªn ý kiÕn t− vÊn ph¸p lý vÒ sù lùa chän mét c¬ cÊu ph¸p lý cho quü néi ®Þa vµ c«ng ty qu¶n lý quü lµ rÊt cÇn thiÕt. Trong ý kiÕn t− vÊn cÇn nªu bËt çc khÝa c¹nh cña viÖc thµnh lËp cÇn cã sù chÊp thuËn ®Æc biÖt.

• §iÒu tra çc vÊn ®Ò thuÕ víi çc kÕ to¸n viªn: Quü vµ çc nhµ ®Çu t− cña quü cã thÓ ph¶i chÞu hai lÇn tr¸ch nhiÖm thuÕ thu nhËp vèn, lÇn thø nhÊt lµ khi hä b¸n çc cæ phiÕu hä n¾m gi÷ cña çc c«ng ty nhËn ®Çu t− vµ lÇn thø hai lµ khi quü hoµn l¹i sè tiÒn cho çc nhµ ®Çu t−. ë çc n−íc l©n cËn, ch¼ng h¹n nh− Malaysia, trong tr−êng hîp nµy cã cho miÔn thuÕ. Çc chuyªn gia thuÕ còng cÇn ph¶i x©y dùng mét m«i tr−êng thuÕ nh− vËy ë ViÖt Nam vµ nªu râ xem cã ¸p dông h×nh thøc miÔn thuÕ cô thÓ hay kh«ng. Mét vÊn ®Ò n÷a liªn quan tíi thuÕ cÇn ph¶i ®iÒu tra lµ tr¸ch nhiÖm nép thuÕ ç nh©n cña çc nh©n viªn ®iÒu hµnh quü ®èi víi kho¶n tiÒn th−ëng ho¹t ®éng, mét th«ng lÖ trong ngµnh vèn m¹o hiÓm. ChÕ ®é thuÕ thu nhËp ç nh©n ®èi víi çc c«ng d©n ViÖt Nam lµ rÊt kh¾t khe khi møc l−¬ng cao h¬n so víi møc l−¬ng c¬ b¶n.

• Th¶o luËn s¬ bé víi çc c¬ quan thÈm quyÒn liªn quan: Dùa trªn ý kiÕn cña luËt s−, cÇn ph¶i gÆp gì çc c¬ quan thÈm quyÒn cã liªn quan ®Ó th¶o luËn vÒ çc vÊn ®Ò vÒ thµnh lËp vµ çc phª chuÈn ®Æc biÖt cÇn thiÕt. Cã thÓ ph¶i th¶o luËn çc vÊn ®Ò nµy víi Ng©n hµng Nhµ n−íc, Bé Tµi chÝnh, Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc, V¨n phßng ChÝnh phñ.

• Ph¸t triÓn mét ph−¬ng ¸n kinh doanh: KÕt qu¶ cña nghiªn cøu kh¶ thi sÏ lµ mét v¨n kiÖn dù ¸n bao gåm tÊt c¶ çc vÊn ®Ò trªn vµ nªu chi tiÕt vÒ mét ph−¬ng ¸n kinh doanh. §©y sÏ lµ mét tµi liÖu cÇn thiÕt ®Ó giµnh ®−îc sù cam kÕt vµ nhÊt trÝ tõ phÝa çc nhµ ®Çu t− tiÒm n¨ng, çc c¬ quan thÈm quyÒn vµ çc tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ.

B−íc 3. Çc vÊn ®Ò thµnh lËp.

Gi¶ sö nghiªn cøu kh¶ thi ®· thu hót ®−îc nh÷ng sù hç trî cÇn thiÕt, çc

31

b−íc tiÕn tíi thµnh lËp mét quü ®Çu t− m¹o hiÓm sÏ lµ:

• T×m kiÕm çc chuyªn gia qu¶n lý quü cao cÊp vµ ®éi ngò çc chuyªn gia qu¶n lý ng−êi ViÖt Nam.

• T×m kiÕm çc chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã kinh nghiÖm ®Ó t− vÊn vµ hç trî cho ®éi ngò çc chuyªn gia qu¶n lý.

• X¸c ®Þnh c¬ cÊu vµ chiÕn l−îc cña quü vµ ph−¬ng ¸n kinh doanh.

• B¾t ®Çu huy ®éng vèn.

33

Phô lôc 1

çc quü ®Çu t−

Tªn quü

C«ng ty qu¶n lý

Quy m« quü

Sè tiÒn ®· ®Çu t−

Ngµy huy ®éng vèn

Çc nguån vèn

C¬ cÊu quü

Sè kho¶n ®Çu t−

Sè lÇn thu håi vèn

Sè l−îng çc nhµ chuyªn m«n

Träng t©m ®Çu t−

Çc trë ng¹i ®· gÆp

Çc dù ¸n ®Çu t−

Beta Vietnam vµ Beta Mekong

Indochina Asset Managemant

80 triÖu ®«la Mü


1993 vµ 1994

Chñ yÕu lµ çc tæ chøc ®Çu t− ch©u ©u, phÇn cßn l¹i lµ cña Mü vµ ch©u ¸

Quü d¹ng ®ãng ®−îc niªm yÕt t¹i Dublin.

17

0

4 ng−êi (1 ë B¨ng Cèc vµ 3 ng−êi ViÖt Nam)

Çc dù ¸n ®Çu t− gi¸ trÞ 1-5 triÖu ®«la Mü vµo cæ phiÕu thiÓu sè cña çc c«ng ty n−íc ngoµi qu¶n lý. Tr¸nh ®Çu t− vµo çc c«ng ty ®ang h×nh thµnh vµ çc c«ng ty trong n−íc.

• ThiÕu çch thøc ®Ó thu håi ®Çu t−.

• ThiÕu tÝnh minh b¹ch.

• Qu¸ Ýt chuyªn gia giái trong n−íc.

Apex International Ltd.

Anziol

Iddison Group Viet Nam

Indotel

Vietnam Industrial Investment

Frontier Petroleum

C«ng ty s¶n phÈm x©y dùng

Indochina Finance

C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n n−íc hoa

34

qu¶ Indochina

Kh¸ch s¹n vµ khu nghØ Beta

C©u l¹c bé G«n Palace §µl¹t vµ C©u l¹c bé G«n Phan ThiÕt

C«ng ty traách nhiÖm h÷u h¹n gi¶i trÝ Mª C«ng.

Bio Asia

Beta Vietnam Textile Industries Ltd.

Vina Taxi Ltd.

Greater Indochina Investment Ltd.

Indochina Leasing

L−u ý: Danh môc dù ¸n ®Çu t− kh«ng tÝnh ®Õn ®Çu t− vµo c¸c c«ng ty kh«ng ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, kh«ng bao gåm c¸c chøng kho¸n nî hiÖn quü ®ang n¾m gi÷.

35

Tªn quü

C«ng ty qu¶n lý

Quy m« quü



Çc nguån vèn

C¬ cÊu quü

Sè dù ¸n ®Çu t−






Vietnam Enterprise Investment Ltd.

Dragon Capital Ltd.

27,5 triÖu ®«la Mü

18,6 triÖu ®«la Mü

1994

Çc tæ chøc ®Çu t− ë ch©u ¢u, Mü vµ ch©u ¸

Quü d¹ng ®ãng, ®−îc niªm yÕt ë Dublin

10 (6 vµo çc c«ng ty trong n−íc) chiÕm 75 % vèn ®· ®Çu t−.

0

Çc chuyªn gia n−íc ngoµi vµ 3 ng−êi ViÖt Nam (10 nh©n viªn cã liªn quan kh¸c).

Çc dù ¸n ®Çu t− gi¸ trÞ 0,5 -2 triÖu ®«la Mü vµo tèi ®a 30% cæ phÇn. §ang tËp trung h¬n n÷a vµo çc c«ng ty trong n−íc.

• ThiÕu kªnh thu håi vèn ®Çu t−.

• ThiÕu vèn ®Çu t−.

• M«i tr−êng chÕ ®Þnh kh«ng æn ®Þnh.

Ng©n hµng cæ phÇn th−¬ng m¹i ngoµi quèc doanh (VP Bank)

C«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh

Commercial Property

Vietnam Industrial Investment

Cµ phª §akman

Ng©n hµng Th−¬ng m¹i ¸ ch©u

C«ng ty X©y dùng TOGI

Thanh My

Xim¨ng ViÖt - Trung

TÊm lîp ®Æc biÖt

36

Tªn quü

C«ng ty qu¶n lý

Quy m« quü



Çc nguån vèn

C¬ cÊu quü







Vietnam Frontier

Finansa



1994

Çc tæ chøc ®Çu t− ë Mü, ch©u ¢u vµ NhËt B¶n.

Quü d¹ng ®ãng, ®−îc niªm yÕt ë Dublin

9

1 (cæ phiÕu cña c«ng ty khai th¸c vµng, niªm yÕt nh−ng kh«ng b¸n).

4 (2 ng−êi ë B¨ng Cèc, 2 ng−êi ë ViÖt Nam)

Çc dù ¸n ®Çu t− gi¸ trÞ 1-5 triÖu ®«la Mü vµo çc doanh nghiÖp cã vèn n−íc ngoµi ®Çu t− vµ çc c«ng ty liªn doanh cã ng−êi n−íc ngoµi qu¶n lý. −u tiªn çc çc c«ng ty cã nguån thu ngo¹i tÖ m¹nh.

• Çc c«ng ty trong n−íc thiÕu vèn, c«ng nghÖ vµ ho¹t ®éng marketing kÐm

• ThiÕu çch thu håi ®Çu t−

• Çc c¬ héi gi¶m ®i lµm ho¹t ®éng kinh doanh ®ang bÞ thu hÑp.

TËp ®oµn Barlile

Northbridge Communities

Indotel

Indochina Building Supplies

Viet Nam Industrial Investment

Tuk Tuk Viet Nam

C«ng ty XD thuû ®iÖn Qu¶ng Nam-§µ N½ng

Ng©n hµng Th−¬ng m¹i Cæ phÇn Hµng h¶i

S©n g«n Indochina

37

Tªn quü

C«ng ty qu¶n lý

Quy m« quü



Çc nguån vèn

C¬ cÊu quü







Vietnam Fund

Vietnam Fund Management Com.



1991

Chñ yÕu lµ çc tæ chøc ®Çu t− ë ch©u ¢u,

mét sè ë Mü vµ Australia.

Quü d¹ng ®ãng, ®−îc niªm yÕt ë Dublin.

11 (6 vµo çc c«ng ty trong n−íc).

2

6 chuyªn gia vµ 4 ng−êi ViÖt Nam.

Çc dù ¸n ®Çu t− trªn 1 triÖu ®«la Mü vµo çc c«ng ty trong n−íc vµ liªn doanh, −u tiªn çc c«ng ty trong khu vùc xuÊt khÈu cã kim ng¹ch 4-10 triÖu ®«la Mü.

• ThiÕu th«ng tin vµ tÝnh minh b¹ch tõ çc c«ng ty nhËn vèn ®Çu t−.

• Tû lÖ ®ßn bÈy (nî trªn vèn gãp) cña çc c«ng ty trong n−íc cao.

• Nh÷ng h¹n chÕ theo tho¶ thuËn cña çc cæ ®«ng lµ ®iÒu xa l¹ ®èi víi çc nhµ qu¶n lý trong n−íc.

Dragon Properties Asia Holdings

Anglo - Vietnam Sugar Investment

C«ng ty Huy Hoµng

C«ng ty X©y dùng ViÖt Hoa

Ng©n hµng Th−¬ng m¹i Cæ phÇn ngoµi quèc doanh.

VF-CGZ

C«ng ty Hun San

Ng©n hµng Hµng h¶i

Johnson Suisse (Ch©u ¸)

Agravina

Ng©n hµng Th−¬ng m¹i ¸ ch©u

38

Phô lôc 2

Thêi gian biÓu t¹m thêi

NhiÖm vô

Th¶o luËn víi IFC ®Ó ®¸nh gi¸ sù quan t©m

Nghiªn cøu kh¶ thi (xem phÇn Çc b−íc tiÕp theo).

IFC/IFI thÓ hiÖn sù ®ång ý tµi trî

Giíi thiÖu cho çc nhµ ®Çu t− tiÒm n¨ng

GÆp gì çc nhµ ®Çu t−

Çc nhµ ®Èu t− ®ång ý trªn nguyªn t¾c

H×nh thµnh çc thùc thÓ ph¸p lý

Xin chÊp thuËn chÝnh thøc.

S¾p xÕp hËu cÇn (trô së, nh©n viªn cÊp d−íi).

Kho¸ sæ quü lÇn thø nhÊt

Thêi gian (th¸ng, tõ th¸ng 0)

0

0-3

4

7-9

9-11

10-13

12-18?

12-18?

14-18

19

L−u ý:

1- V× c¬ cÊu ph¸p lý cña quü néi ®Þa ch−a ®−îc kiÓm chøng, nªn thêi gian cho qu¸ tr×nh phª chuÈn lµ ch−a ch¾c ch¾n. §¸nh gi¸ vÒ vÊn ®Ò nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn sau khi hoµn thµnh nghiªn cøu kh¶ thi. Cã thÓ nªn b¾t ®Çu qu¸ tr×nh xin phª chuÈn sím h¬n so víi thêi gian biÓu.

2- Trong khi tiÕn hµnh qu¸ tr×nh, th«ng th−êng cã sù c©n nh¾c l¹i nhiÒu lÇn gi÷a çc nhµ ®Çu t− vÒ c¬ cÊu vµ triÓn väng. Trong tr−êng hîp nµy, qu¸ tr×nh phª chuÈn cã thÓ dÉn tíi çc söa ®æi vÒ c¬ cÊu trong ®ã cÇn cã sù trao ®æi thªm víi çc nhµ ®Çu t−.

(nghiªn cøu s¬ bé) -...

Documents