neutron physics book.pdf

335
В.В.Федоров Нейтронная физика Учебное пособие Санкт-Петербург 2004

Upload: andre-bel

Post on 19-Nov-2015

349 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

  • ..

    -

    2004

  • -

    ..

    -2004

  • 530.145; 539.12

    .. . . .: - , 2004. 334 .

    " - " 553113" ".

    , - - - , . , , - .

    - . - . ( , ) ( ), -, , - . . , - .

    . -, , - , P - CP -, T -. , - . -, .

    , - , - .

    .

    .. , .. , .. .. , , .. .. .

    c .. , 2004 .

  • 1

    1.1

    1932 17 - " " (Possible Existence of a Neut-ron. James Chadwick, Nature (Feb. 27, 1932) v. 129, p. 312), , , . "... , - , . -, ..."1

    1935 ., -, , . . 1939 . - . . - 1942 , . 16 1945 . - , 6 9 , ,

    1 1935 .

    3

  • 4

    . - , . , , , - .

    1954 . . , . , , . -, , , , .

    , , , ( - , ), .. .

    "", . -, , , . . .

    , : ,, . - "-" , , - .

    -

  • 5

    (Review of Particle Physics. Euro. Phys. J.,2000, v. C15, no. 14).

    (e ) qn = (0, 4 1, 1) 1021e. mn = 939, 56533 0, 00004 , = 1, 00866491578 0, 00000000055 ... mn mp = 1, 2933318 0, 0000005 , = 0, 0013884489 0, 0000000006 ... n = 885, 4 0, 9stat 0, 4syst . n = 1, 9130427 0, 0000005 N . dn < 0, 63 1025 e (CL=90%). n = (0, 98

    +0,190,23) 103 3.

    , , , , , , .

    , - , .

    . - - < 6, 3 1026 ( CL=90%). 1520 , , - .

    - - . - .

    , - , ,

  • 6

    . , - , .

    n = 1 A ( ) v = p/mn = 2h/nmn = ccn/n 4 / E = mnv2/2 = 0, 08 n = (1, 9130427 0, 0000005)N Z

    -, - - -, . - - (, ) , - -, , - , , . - - , - .

    , , , , ( -). "" (, .) , - - -. , , . .

    ,

  • 7

    - , . - , .

    1.1.1

    - -, 1919 . - 14N - . 1931 , , , - 2, (, p), -, , - . 1921 1924 . , - 3, , . , - , . , - .

    1930 (. . 1.1), - , . , , , -. - (, 1935 . , - - - -).

    2 1931 . ( 1939 .) (, ).

    3 Z , - .

  • 8

    . 1.1. - -

    1932 , - , , , -. , " " (. 1.2).

    . 1.2. - . , - ?

    , - (. . 1.2, 1.3), , . : "... , , 1 - 0, . , - 9Be 12C -".

    . - ,

  • 9

    , - 26 , 4,3 . . -, - , , ( ) .

    . 1.3.

    1.1.2

    - k ( - - m), . 1.4.

    , k

    E, p=0

    , k

    E , pEi, Pi { Ef=Ei, Pf=Pi

    . 1.4. , - ( ) ( )

    +mc2 = +E , (1.1)

  • 10

    k = k + p. (1.2)

    , - ( ).

    E2 = p2c2 +m2c4 (1.3)

    = ck (1.4)

    . . -

    - . 4-:

    p + k = p + k

    , (1.5)

    p2 = p20 p2 = m2c2, (1.6)

    k2 = k20 k2 = 0, (1.7)

    () 4- p k p0 = E/c k0 = /c, . - : - 4- ( - , , ). - :

    ab = a0b0 aibi = a0b0 a1b1 a2b2 a3b3,, 4-

    ab ab = a0b0 ab = a0b0 aibi. (1.5) :

    p p = k k. (1.6), (1.7), -

    m2c2 pp = kk,

  • 11

    (p (p0,p) = (E/c, 0))

    m2c2 EE

    c2=

    c2 kk cos

    = kk(1 cos ).

    k k ( -). E = mc2 E = + mc2 (. (1.1)),

    k k = kk

    mc(1 cos ). (1.8)

    k = 2h/, - :

    = 2hmc

    (1 cos ), (1.9) , , . "" - . , (, , ) . h 0 - , . , (-) -, .

    -

    c =h

    mc.

    m. (1.9) .

    c , - , :

    e me = 0, 5110 ce = 3, 86 1011

    m = 139, 6 c = 1, 4 1013

    p mp = 938, 3 = 1836me = 6, 7m cp = 2, 1 1014

  • 12

    1.1.3

    = 180. , , - ( ), Erec = E mc2, . ("") :

    Erec = = ck, (1.10) k = k k. k , (1.8), k = k k,

    k =2k2 2kk

    mc,

    k =2k2

    mc

    1

    1 + 2kmc=

    k

    1 + mc2k.

    k (1.10),

    Erec =

    1 + mc2

    2

    . (1.11)

    ( mc2)

    Erec 22

    mc2. (1.12)

    , , - Erec:

    mc2Erec

    2. (1.13)

    Erec = 4, 3 mc2 = 938 1 , = 47 .

    , , , , . , - ,

  • 13

    , - , -. , , , Li, Be, B, C, N . , . , , , 1,2 . - - - , , 70 . , -, . .

    , ( m) ( M) :

    mv2 = mv2 +MV, (1.14)

    mv = mv +MV, (1.15)

    v, v , ,V .

    v,

    V =2m

    M +mv. (1.16)

    , E1 = M1V 21 /2, E2 = M2V 22 /2, M1, M2:

    V1V2

    =M2 +m

    M1 +m. (1.17)

    (3, 3 109 4, 7 108 /, ),

    m = 1, 15 ...

  • 14

    10%. , .

    , , - , . - .

    1.1.4

    , 1932 ., 3 , 1000 , . , en .

    , - , - (, ). 1920 - - , - , . - - (, , , ), . , , - , . - 1934 . - , -, , . - , .

  • 15

    - , ,, - 10- 26- . - , "" - .

    1989 . :

    en = (0, 4 1, 1) 1021e, .

    1.1.5

    1934 . ( , ) - . , - . , -, 13 .

    , , - , - . , , - - - , - , , .. W -, ... - = GA/GV , - GA GV , ( ) - . ( ) 2003 .:

    = 1, 2695 0, 0029.

  • 16

    , - , - . , - , , - ( 2004 . , ) - ( ) .

    1.1.6

    , , . 30- , ( - - , -, .. ). 1934 , . - () - . , . (1934 .) , - n 1,52 N ( - 1940 . , n = (1, 935 0, 030)N). ? - ( 1928 .) , "-" e, 1/2 m

  • 17

    =

    eh

    2mc=

    ec2.

    - B,

    N =eh

    2mpc=

    ep2.

    , - . , , - , p = 1, n = 0. ,

    n = 1, 9 N ,p = 2, 8 N .

    - . - . , , - , - :

    n = 1, 9; p = +1, 8. (

    ). - , -(. 1.5), .. , - , , , - .

    ( , ) , ., - mc

    2. , - t h/mc2,

  • 18

    p

    +

    n p n

    p n

    . 1.5. -

    - ct, c . , rN , , :

    rN c t = hmc

    = c.

    , - ( ) (- ). , : , , -. - , , .

    , , ( -) ( < 1016 ). , , . , u d (up down), eu = 2/3 e, ed = 1/3 e 1/2. - , , , .

    -:

    (en = 0) (ep = 1)

    u u ud d d

  • 19

    . , - 1, , , , 1/2. , .

    dd1 uu1 1 ( = 1, 0, 1)., 1/2 ( = 1/2, 1/2) d1

    2 u1

    2.

    , ,

    n 12

    12= C

    12

    12

    11,12 12 dd11

    u12 12 + C

    12

    12

    10,1212dd10

    u12

    12=

    =

    23

    dd11

    u12 12

    (1)

    13

    dd10

    u12

    12

    (2)

    .(1.18)

    Cjmj1m1,j2m2. (1.18) , - 2/3 (1), d- - ( 1), , u- (, , -) ( 1/2). (2) - u-, d- ( 0), . 1/3. , :

    n =2

    3(2d u) + 1

    3u =

    4

    3d 1

    3u. (1.19)

    , - , ..

    d = 13; u =

    2

    3,

  • 20

    n = 23. (1.20)

    (1.19) u d, ..

    p =4

    3u 1

    3d = . (1.21)

    (1.20) (1.21),

    np

    = 23= 0, 67.

    - ,

    np

    exp

    = 1, 9132, 793

    = 0, 68.

    , - , . , .4

    1.1.7

    () - . - - (), - ( - ). -, - 1964 . -,

    4 . , , , . , , , . .

  • 21

    40 . - ( - ()).

    2004 . , Belle BaBar, , - -, . - - .

    - . - - , , .

    - - ( , - ), - (, , ) - (, , ) - , - ().

    , 1989 ., :

    D = (0 0, 4) 1025 ();D = (0, 3 0, 5) 1025 ().

    ( 90%), -, (1989 .),:

    D < 9, 7 1026 (CL=90% ) 10 (1999 .) :

    D < 6, 3 1026 (CL=90% )

  • 22

    , - .

    , - . - - ( ), .. R 1013 , - , - ( e) d, 1025 , d/R 6, 3 1013(. . 1.6). , 4 .

    . 1.6. ,

    1.1.8

    E, -, - . - d, :

    d = n E. n . "" , .. -. 1991 ( ).

    n = (1, 20 0, 20) 103 3,

  • 23

    : (1 = 1013 ), . d 1027 , 108 /, - 103 , . , , - . , , 1021 /. - .

    1.2

    , - ? , - , , , , . 1934 , - , - , . : , 1947 ., - (-) ( , "" - 1937 . ).

    , "", . - . - - , -- , - .

    , , , .. -

  • 24

    , . . , : |1 |2 - (. . 1.7).

    P P

    e|1

    P P

    e|2

    . 1.7.

    E1 E2 ( - ), :

    H0|1 = E1|1,H0|2 = E2|2.

    H0 . , ? - , , .. V H0, - |1 |2. :

    (H0 + V ) = E.

    = a1|1+ a2|2. (a1, a2) :

    E1 V12V21 E2

    a1a2

    = E

    a1a2

    ,

  • 25

    m|H0|m = Em, m = 1, 2; 1|H0|2 = 0, 1|V |2 = V12. , V 1 2, , .. m|V |m = 0.

    (- ),

    (E1 E)(E2 E) |V12|2 = 0, (1.22) - , . ,

    E(1,2) =E1 +E2

    2 1

    2

    (E1 E2)2 + 4|V12|2. (1.23)

    , , , .. E1 = E2 = ,

    E(1,2) = |V12|, ,

    a1a2

    = V12|V12| = 1 ( 1, V12).

    , - , : - ("" ). - , - . , , , -, , - ( : ). : - , . - ( ), - , , .

  • 26

    - |V12|, . R , - . , , , R, 5, ..

    V12 eikR

    R,

    k =

    2mh

    = i ( ),

    . ,

    E(1,2) = geeR

    R.

    , - , , -, , -, - . ? , ( , ) - -. , , - E( ) . ,

    E2 = p2c2 +m2c

    4 = 0,

    ( ) :

    p2 = m2c2,

    k = imc

    h=

    i

    c.

    5, (r) exp (r/aB)r( aB = h/

    2mEa , Ea )

    (|r R|), . R aB (R).

  • 27

    , - - , , , - -,

    V = ge

    mch R

    R= g

    eR

    c

    R. (1.24)

    . (1.24) , - 1013 , (). - "" , . - . -, g (1.24) - - , .., , (, -, ) , - ( ). ( ) , - - . g2/hc, (1.24), -, ( - = e2/hc, 1/137). g , , , .

    : - . , ,

  • 28

    : -, , , -, , . .

    .

    - - . , - , .. , . 1.8.

    . 1.8.

    :

    p = p + k. (1.25)

    k ,

    p2 + k2 2pk = p

    2 .

    p2 = p2 = m

    2c2 k2 = 0,

    pk = 0 (1.26)

    E

    c2= |k||p| cos , (1.27)

    . -, |k| = /c |p| = Ev/c2, E, v , -,

    cos =c

    v, (1.28)

    .., , . ,

  • 29

    c/n, n . (1.28)

    cos =c

    nv. (1.29)

    , - "", 1934 . - 1937 . (1958 .).. , .. .. .

  • 30

    1. .. . .: -, 1982.

    2. .., .. . .: -, 1997.

    3. ., ., . -. . 8, 9: . .: , 1978.

    4. .. . .: , 1955.

    5. Proceedings of the International Workshop on Fundamental Physicswith Slow Neutrons. Grenoble, France, March 811, 1989.Nucl. Instr. and Meth., A284 (1989) 1232.

    6. NOBEL LECTURES including presentation speeches and laureatesbiographies. Phisics. 19011921. Amsterdam London New York:Elsevier Publishing Co., 1967.

    7. NOBEL LECTURES including presentation speeches and laureatesbiographies. Phisics. 19221941. Amsterdam London New York:Elsevier Publishing Co., 1965.

    8. NOBEL LECTURES including presentation speeches and laureatesbiographies. Phisics. 19421962. Amsterdam London New York:Elsevier Publishing Co., 1964.

  • 2

    2.1

    , - - c = h/mc 1,4 = 1,41013 . 109 c, "-" , . , , .

    , o . . - m .

    . 2.1.

    E hka. :

    a = eikar, k2a = k

    2, (2.1)

    k =2mEh .

    31

  • 32

    (2.1) 1 , , , ,

    ja =h

    2mi(aa aa =

    hkam

    . (2.2)

    , - ( -, < v ), j = va, . = 1 j = va.

    , ja . . , , :

    (2 + k2)(r) = 2mV (r)h2

    (r). (2.3)

    (2.3), (2.1) , . G(r, r), , r.

    (2 + k2)G(r, r) = (r r). (2.4) (2.3) , - , (2.3), :

    a(r) = a +2m

    h2

    G(r, r)V (r)a(r)d3r. (2.5)

    - . r , , , - .

  • 33

    , () ,

    G+(r, r) = e

    ik|r r|

    4|r r| , (2.6) , -. , - jr

    jr =h

    2mi

    G+(r)

    G+(r)

    rG+(r)G

    +(r)

    r

    = hk

    m

    1

    (4r)2. (2.7)

    , , 4r2, , v/4. , - (2.4) v/4 .

    , (2.5)

    a(r) = a(r) m2h2

    eik|r r||r r|V (r

    )a(r)d3r. (2.8)

    |r| |r|

    k|r r| = kr2 2rr + r2 = kr1 2rrr2 =

    = kr(1 rrr2 ) = kr kbr,

    kb = kr

    r.

    , , - , , , - :

    a(r) = a(r) +Abaeikr

    r, (2.9)

    Aba = m

    2h2

    eikbr

    V (r)a(r)d3r. (2.10)

  • 34

    Aba . |r| |r|

    scat = Abaeikr

    r.

    d(, ), dN d = sin dd :

    d =dN

    ja. (2.11)

    , , ( - ). r2d

    dN = jrr2d

    , jr ,

    jr =h

    2mi

    (scat

    scatr

    scatscat

    r

    )=

    hk

    mr2|Aba(, )2|.

    ,

    d =jrr

    2d

    |ja| =k

    ka|Aba|2d, (2.12)

    ka = k. a

    ,

    a(r) = a(r) m2h2

    eik|r r||r r|V (r)a(r

    )d3r + . . .

    ,

    Aba = m2h2

    b|V |a+

    +

    (m

    2h2

    )2 b(r)

    eik|r r|

    |r r|V (r)V (r)a(r)d3rd3r + . . .

  • 35

    - (), . , - , .. (. 2.2):

    . 2.2

    ( ) - :

    Aba = m2h2

    b|V |a == m

    2h2

    ei(kb ka)rV (r)d3r = m

    2h2

    eiqrV (r)d3r.

    q = kb ka .

    Aba = m2h2

    V (q),

    , ,

    d =m2

    42h2|V (q)|2d.

    exp(ikar) exp(ikbr) V (r). ( ) "-" :

    dPba =2

    h|b|V |a|2(Ea Eb) d

    3kb(2)3

    , (2.13)

    d3kb = k2bdkbd.

  • 36

    E =h2k2

    2m; dE =

    h2kdk

    m; kdk =

    mdE

    h

    2

    ,

    k2bdkb = kbmdEbh2

    =

    2mEbh

    mdEbh2

    .

    -,

    dPba =2kbm|Vba|2d

    (2h)3.

    , , - :

    d =dPbava

    =m2

    (2h2)2vbva|Vba|2.

    2.1.1

    - , - .

    ( ) - -, . . -

    V (q) =eiqrV (r)d3r.

    a = 1/ka RN (RN ), qr 1, :

    eiqr = 1 iqr + (qr)2

    2 . . .

    ,

    V (q) =V (r)d3r = const = V (q = 0) = V , (2.14)

  • 37

    .. a RN ( ). , " " - . , , (2.14) .

    , - 1

    V (r) = V1(r) + V2(r R), (2.15) R .

    Aba = m2h2

    (V1 + V2eiqR), (2.16)

    , ,

    d

    d= |Aba|2 = m

    2

    2h2[V 21 + V

    22 + 2V1V2 cos qR

    ]. (2.17)

    kaR 1, qR 1, - (V1 + V2)(r). qR 1 q ( , ) cos qR, .

    a R , , , l=0 ( s-). , p , . 2.3, b .

    . 2.3

    M = pb. -, Ml = h

    l(l + 1), -

    l 1 -: V (r) =

    V (r)(rr)d3r.

  • 38

    ( p):

    bl =hl(l + 1)

    p=

    l(l + 1).

    l = 0, b0 = 0. l = 1 b1 =2 RN , -

    l = 0 -. , s-, -. , , RN , - , , ( ). , , , s-. - RN , l = 1 ( p-), 10 .

    , , - , - , .. . - . . ka,

    (r) = eikar =l=0

    (2l + 1)iljl(kr)Pl(cos ),

    jl(kr) , - kr l :

    jl(kr) sin(kr l2 )

    kr.

    a (kr)1

    l=0

    (2l + 1)ilPl(cos )l(r),

  • 39

    l = sin

    (kr l

    2

    )=

    i

    2

    {ei(kr

    l2 ) ei(krl2 )

    }

    . -

    , , - , , . . .

    , , x( E = mx2/2 b ), "" mr2/2, r, r =

    x2 + b2,

    mr2

    2=

    mx2x2

    2r2=

    m(r2 b2)x22r2

    =mx2

    2 L

    2

    2mr2,

    L = mxb . , , -

    E :

    E =mr2

    2+

    L2

    2mr2.

    .

    , , :

    (r) = (kr)1l=0

    (2l + 1)ilRl(r)Pl(cos ), (2.18)

    Rl(r) d

    2

    dr2 l(l + 1)

    r2+ k2

    Rl(r) =

    2mV (r)

    h2Rl(r)

    Rl(0) = 0,

  • 40

    (r) .

    h2

    2m

    1

    r2

    rr2

    r+

    L2

    r2+ V (r)

    = E,

    (2.18), = f(r)Ylm, f(r) = R(r)/r.

    - Rl(r) ., Rl(r)

    Rl(r) =i

    2

    {ei(kr

    l2 ) Slei(kr l2 )

    }= sin(kr l

    2) +

    i

    2(i)l(1 Sl)eikr,

    (2.19) - . Sl - . (r),

    A() =l

    Al() =i

    2k

    l

    (2l + 1)(1 Sl)Pl(cos ).

    Sl - ( ) l,

    Sl = e2il; Sl 1 = 2ieil sin l, (2.20)

    , - . (2.19)

    Rl(r) =i

    2

    {ei(kr

    l2 ) e2ilei(kr l2 )

    }= (2.21)

    =ieil

    2

    {ei(kr

    l2 +l) ei(kr l2 +l)

    }= eil sin(kr l

    2+ l).

    , - l - .

  • 41

    P (1) = 1,

    A(0) =i

    2k

    l

    (2l + 1)(1 Sl) = 1k

    l

    (2l + 1)eil sin l.

    d

    d= |A()|2

    -

    Pl(cos )Pl(cos )d =4

    2l + 1ll,

    = 4k2l

    (2l + 1) sin2 l,

    =

    l,

    l =

    4

    k2(2l + 1) sin2 l =

    k2(2l + 1)|1 Sl|2.

    (2l + 1) l. ,

    (l)max =4

    k2(2l + 1) = 42(2l + 1).

    R , - , . , 2 . , 0 /2 -, c .

    A(0)

    Im A(0) =1

    k

    (2l + 1) sin2 l,

  • 42

    .. =

    4

    kIm A(0).

    .

    2.1.2

    , - ( -). , : , - . - , " ", , .. .

    - (, , - , . . 2.4)

    . 2.4. , Er

    l. Er, - : . - (1928 .), (1928, 1929).

    ,

  • 43

    . , - "-", r -

    Er i2,

    Er, > 0. r :

    eih (Er i2 )t

    2= e

    th .

    r :

    N = N0eth ,

    , , ( )

    w =1

    N

    dN

    dt

    =

    h, (2.22)

    , , (2.22), = h/ ( ).

    - (. (2.19) (2.21))

    Rl(r)

    r 1

    r

    {ei(kr

    l2 +l) ei(kr l2 +l)

    },

    Rl(r)

    r 1

    r

    [Al(E)e

    ikr Al (E)eikr], (2.23)

    Al(E) E:

    Al(E) = ileil, Al (E) = (i)leil.

    e2il = (1)lAl

    Al eilA

    l

    Al. (2.24)

  • 44

    E = Er i/2 ,

    Al

    (Er i

    2

    )= 0.

    "" -, (2.23) , . , , "" , .

    Al Er i2,

    Al(E) =

    [E

    (Er i

    2

    )]al + . . . (2.25)

    Rl(r)

    r

    [E

    (Er i

    2

    )]aleikr

    r

    [E

    (Er +

    i

    2

    )]aleikr

    r. (2.26)

    , E = Er i2, Rl(r)

    r ial

    eikr

    r.

    - r

    4r2jr =4hk

    m|ial |2 = 4v2|al|2

    h.

    , ( ), /h,

    |al|2 = 1hv

    , (2.27)

    v = hk/m . (2.24) (2.25), :

    e2il = eilalal

    E Er i2E Er + i2

    .

  • 45

    e2il(0) eila

    l

    al,

    e2il = e2il(0)E Er i2E Er + i2

    = e2il(0)1 i

    E Er + i2 , (2.28)

    eil = eil(0)E Er i2(E Er)2 + 24

    .

    l(0) . |E Er| , l l(0).

    l = l(0) arctg 2(E Er). (2.29)

    , , . , , :

    A() =1

    2ik

    l

    (2l + 1)

    [(e2il(0) 1)

    iE Er + i2

    e2il(0)]Pl(cos ). (2.30)

    - , . , - .

    d

    d=

    1

    4k2(2l + 1)2

    2

    (E Er)2 + 24[Pl(cos )]

    2. (2.31)

    E = Er 2 , - ( E = Er),

    d

    d=

    1

    k2(2l + 1)2[Pl(cos )]

    2. (2.32)

  • 46

    -, . , ( ) - .

    l = (n+1

    2) + l(0), (2.33)

    n .

    2.2

    , , - . , . , , - , 8 /. - , , , - , , .

    ( - 1934 -) 2,23 (.. 1 /)

    , - 3H (8,5 , 3 /) 4He (28 , 7 /), - , , .. . , - ( 2D 1/2 , 3H 1 , 4He 6/4 ). - , , , . -

  • 47

    . - ( ). (.. ) .

    2.2.1

    -

    2(r) + 2h2

    [E V (r)](r) = 0, (2.34) ( m/2 ). E . - l = 0, = R0(r)/r

    d2R0dr2

    +m

    h2[E V (r)]R0 = 0. (2.35)

    V0 a:

    V = V0 r < a,V = 0 r > a.

    E = W , W > 0 , d2R0dr2

    +m

    h2(V0 W )R0 = 0 r < a, (2.36)

    d2R0dr2

    mh2

    WR0 = 0 r > a.

    , R0 = r - r = 0 r r. :

    R0 = A sin kr r < a,R0 = Be

    r r > a, (2.37)

  • 48

    k =

    m(V0 W )

    h(2.38)

    =

    mW

    h. (2.39)

    R0 lnR0. r = a,

    k ctg ka = , (2.40)

    ctg ka = WV0 W

    WV0

    (2.41)

    , . , ctg ka ,, ka /2. , ka = /2 (W = 0), ..

    V0a2 =

    h22

    4m. (2.42)

    " ", . , - .. n- ka = /2 + n. 2,2 - . l = 0. , - . (2.42) :

    V0 =2

    4

    2cpa2

    mc2, (2.43)

    cp . - "" , .. - - ( 2, 8 ),

  • 49

    V0 0, 014mc2 13 . . 2,23 , - 21,4 ( , ka = 3/2, V0 = 9h22/4ma2 = 117 ). - .

    , - ( ). , . -,

    Cer

    R0(r) . . 2.5.

    . 2.5. -

    1/ , , - , c , . (1/ a),.. "-" :

    1

    =

    hmW

    = cp

    m

    W 4, 3 .

    , R0(r) r > a. R0(r) - r < a, C exp(r) .

  • 50

    r = 0 , , r > a.

    R0(r) =

    2er (2.44)

    - .

    R0(r)(2.37), A B. , B - C, , , a, :

    B =

    2

    (1 +

    1

    2a

    ). (2.45)

    2.3 -

    , , . -, - , .

    s-

    d2R0dr2

    +2

    h2[E V (r)]R0 = 0, (2.46)

    . r a E V (ka 1),

    d2R0dr2

    2h2

    V (r)R0 = 0 r a (2.47)

    d2R0dr2

    +2

    h2ER0 = 0 r a. (2.48)

  • 51

    r, (ka 1), , -, r 0. - E, - .

    R0(r)R0(r)

    r0

    = (2.49)

    . E, r a - ( ) E = |W |:

    R0 = Cer, =

    2|W |h

    . (2.50)

    , R0/R0 = , .. = .

    R0 = B sin(kr + 0),

    r = 0

    ctg = k=

    |W |E

    . (2.51)

    ,

    =4

    k2sin2 0 =

    4

    k21

    1 + ctg20,

    =4

    k2 + 2=

    2h2

    1

    E + |W | . (2.52) . , -

    V (r), , , - ( ). - , , ( 2), |W |

  • 52

    . , .

    - 2,5 . (2030%). - (2.52) W = 2, 23 2

    2, 3 , 20, 5 .

    1935 , . , -, ( S = 1 ), (- S = 0), , :

    =1

    4s +

    3

    4t. (2.53)

    1/4 3/4 , , ( 4 : 3 - Sz = 0,1 Sz = 0 ). Wt Ws, :

    =h2

    m

    3E +Wt

    +1

    E + |Ws| . (2.54)

    (E Wt, |Ws|) |Ws| , t Wt. ,

    34t

    1 + Wt

    3|Ws|

    |Ws| =14t Wt 34t

    .

    2 : 1 =1024 2.

  • 53

    20, 5 Wt = 2, 23 t 4h2/mWt 2, 3 ,

    |Ws| = 68, 3 .

    s =WtWs

    t = 75, 1 . (2.55)

    , : - , , , .

    Ws, .. , - . , - .

    , , - 1/2. 3/2, 2, :

    =h2

    2m

    3E +Wt

    +5

    E + |Wq| . (2.56)

    Wq , E 200400 , 1,5 , .

  • 54

    2.4 1. V0 d

    V (r) =

    { V0 r d0 r > d .

    :

    R0 +2m

    h2(E V0)R0 = 0,

    R0 +K

    2R0 = 0,

    K2 = k2 + 2; k2 =2mE

    h2; 2 =

    2mV0

    h2.

    :R01 = A sinKr.

    r R0 = C e

    i0 sin(kr + 0).

    "" -, 0 , :

    KctgKd = kctg(kd+ 0),

    tg(kd + 0) = kD, KctgKd = K/tgKd D1 (- ),

    D in tgKd = tgKdK

    .

    tg0 =kD tgkd1 + kDtgkd

    .

    kd

  • 55

    kD , .. Kd (/2 + n),

    tg 1tg kd

    1kd

    1,

    , 0 /2. ,

    Kd = /2 + n = (2n+ 1)

    2(2.57)

    . k2Dd

  • 56

    2.

    R0 = ei0 sin(kr + 0) = e

    i0 sin 0(cos kr + ctg0 sin kr),

    kr 0R0 ei0 sin 0

    (1 r

    a

    )= ei0 sin 0

    (1 +

    kr

    tg0

    ).

    a tg0

    k= 1

    k ctg0 , , R0 0.

    3. V0 d

    2 = 2mV0/h2, , - , ( i), - (2.2)

    0 = 4d2

    (1 th d

    d

    )2.

    () d thd 1,

    0 = 4d2.

    D =

    th d

    1 0,

    tg 0 k(D d) kd,

    ..

    a = tg0k

    = d.

    :

    0 =4 sin2 0

    k2=

    4

    k2

    (1

    1 + ctg20

    )=

    4

    [k2 + 1a2(k)

    ].

    k 0 0 = 4a

    2 = 4d2.

  • 57

    4.

    S- R0 0, ..

    R0 =i

    2(eikr S0eikr) =

    = sin kr +i

    2(1 S0)eikr.

    R0 :(d2

    dr2+ k2

    )R0 =

    2mV (r)

    h2R0; R0(0) = 0.

    S0

    e =

    k2|1 S0|2, (2.60)

    ( )

    r =

    k2(1 |S0|2). (2.61)

    S0 = exp (2i0), R0 = ei0 sin(kr + 0) r = 0. S0

    R0 d . ,

    f(E) d R0/R0,

    f(E) = ix1 + S0e2ix

    1 S0e2ix ,

    x = kd = d/

  • 58

    R0 -, f(E) r = d r d. , f0 h - ( ). h = 0 , , f(E) = f0, r = 0 |S0|2 = 1. .

    Er, f0(Er) = 0, . r e . f0(E) E Er E = Er,

    f0(E) =

    (f0E

    )

    E=Er

    (E Er) + . . . ,

    e = 2x(f0

    E

    )E=Er

    , r = 2h(f0E

    )E=Er

    ,

    r =

    k2re

    (E Er)2 + 2/4 ,

    = e + r.

    e = 4|Ares + Apot|2,

    Ares =1

    k

    e/2

    E Er i2 () ,

    Apot =1

    keix sin x

    () . Apot - .

    ,

    e = 4|Apot|2 = 4k2

    sin2 kd 4d2.

    ( -), r = d R0(kd) , ..

    R0(kd) =i

    2(eikd S0eikd) = 0,

    S0 = e

    2ikd,

  • 59

    kd 1

    e =

    k2|1 S0|2 =

    k2|1 e2ikd|2 = 4

    k2sin2 kd 4d2.

    2(E Er) = ctg,

    1

    k

    12e

    E Er i2=

    1

    k

    e

    sin ei.

    e =4

    k2

    e

    sin ei + sin kd eikd2

    .

    .

    () (. . 2.6.).

    . 2.6. E/Er

    - . ( ) - , - Fv > 0. , x = x0 cost, F v = x0 sint = x0 cos (t /2), ..

  • 60

    /2 . - , .

    , , . , .

    5. . 1/v

    Ea 40 A - , .. - :

    rintern Rintern = CeiKr.

    K2 = k2+2 (E = Ea+V ), K , =2mV /h.

    f = iKd iX,

    .. f0 = 0; h = X,

    S0 = e2ixxXx+X

    r =

    k2

    (1 (xX)

    2

    (x+X)2

    )=

    4

    k2xX

    (x+X)2=

    4K

    k(k +K)2,

    k r 4

    k 1

    v 1

    E.

    1/v .

    6.

    A S0.

    (r) =B

    r(eikr S0eikr)

    S-

    = eikr +A

    reikr =

    l

    l,

    0 =i

    2rk

    [eikr (1 + 2ikA)eikr

    ].

  • 61

    S0 = 1 + 2ikA.

    A A = +i, :

    e =

    k2|1 S0|2 = 4|A|2 = 4(2 + 2). (2.62)

    r =

    k2(1 |S0|2) = 4

    k 4(2 + 2) = 4

    k e. (2.63)

    (2.62), (2.63) t = e + r,

    t =2

    k2(1 Re S0) = 4

    k,

    :

    = Im A =k

    4t. (2.64)

    . (2.62) (2.64)

    =

    e4

    2 = e4

    (kt4

    )2. (2.65)

    , e t, , :

    A = e4

    (kt4

    )2+ i

    kt4

    . (2.66)

    7.

    , , - R0. , - :

    a = limk0

    A.

    ,

    = eikr + Aeikr

    r.

    k 0 R0 r = r + A, r = A .

  • 62

    2.5

    -, , , . , , , -. , . , 1/2 , -, I.

    , - I 1/2. (+ ) j:

    j = I 12. (2.67)

    , , -: A+ ( j+ = I + 12) A j = I 12 .

    -

    + =I + 1 + 2(IS)

    2I + 1; (2.68)

    =

    I 2(IS)2I + 1

    . (2.69)

    , :

    +jm =

    jm j = I +

    12

    0 j = I 12(2.70)

    jm =

    0 j = I + 12jm j = I 12

    . (2.71)

    , 2(IS)

    2(IS) = j2 I2 S2 = j(j + 1) I(I + 1) 34.

  • 63

    j :

    2(IS) =

    I j+ = I +

    12

    (I + 1) j = I 12. (2.72)

    , , - ( j) - A+ A, , :

    =

    eikr + Aeff

    eikr

    r

    jm, (2.73)

    Aeff = +A+ + A =1

    2I + 1{(I + 1)A+ + IA + 2(IS)(A+ A)} .

    (2.74) , (- + ),

    Acoh =1

    2I + 1{(I + 1)A+ + IA} , (2.75)

    , ,

    Ainc =1

    2I + 12(IS)(A+ A) B(IS), (2.76)

    . (Ainc = 0), A+ = A, .. , . , , - (I = 0). Ainc 9Be 40Zr. , , "" .

    -, , ..

    e = 4|Aeff |2 = 4|Acoh + B(IS)|2. (2.77)

  • 64

    , , -, , -, IS = 0, ( IS) .

    (IS)2 = I2xS2x + I2yS2y + I2zS2z =I(I + 1)

    4, (2.78)

    (IS)2 = 3I2xS2x = 3I2xS2x

    I2x =

    1

    3I2 = 1

    3I(I + 1);

    S2x =1

    3S2 = 1

    3 34=

    1

    4.

    , :

    e = coh+inc = 4(|Acoh|2+|B|2(IS)2) = 4|Acoh|2 + |B|2I(I + 1)

    4

    ,

    (2.79)

    coh = 4|Acoh|2 = 4I + 1

    2I + 1A+ +

    I

    2I + 1A

    2

    ; (2.80)

    inc = 4B2(IS)2 = 4I(I + 1)

    (2I + 1)2|A+ A|2. (2.81)

    :

    e = coh + inc =4

    2I + 1

    [(I + 1)|A+|2 + I|A|2

    ]. (2.82)

    2(I + 1) = 2j+ + 1 2I = 2j + 1, :

    e =4

    2(2I + 1)

    [(2j+ + 1)|A+|2 + (2j + 1)|A|2

    ]. (2.83)

    . (2.83), t = 4|A+|2 s = 4|A|2, , I = 1/2.

  • 65

    - , - (.. ).

    e(1, 2) = 4|Aeff(1) + Aeff(2)|2 = (2.84)= 4|Acoh(1) +Acoh(2)|2 + 4B2(I1S + I2S)2.

    , ,.. (I1S)(I2S) = 0, :

    (I1S + I2S)2 = 2(IS)2 = I(I + 1)/2,

    e(1, 2) = 4(|2Acoh|2 + 2|Ainc|2) = (2.85)= 4

    |2Acoh|2 + 2B2I(I + 1)

    4

    =

    = 4coh + 2inc.

    , , -, , - , . , . -. .

    2.5.1

    (.. ) - , - . , - . -,

  • 66

    , - :

    V (r r) = 2h2

    ma(r r). (2.86)

    a (a = A), m - , r - .

    , - (2.86), :

    A = m2h2

    eiqrV (r)d3r = a .

    , - , RN (.. 1012 , ., , , -, , . , - () , , , - . , .

    , - N - (). , , - () ( ) () i- l- :

    (d

    d

    )

    li=

    k

    k0|Ali()|2,

    Ali = 2h2

    lk|V (r, r)|ik0 = (2.87)=

    2h2l|

    d3reiqr

    V(r r)|i.

  • 67

    Ali :

    m =mn Mmn +M

    = (2.88)

    = mnA

    1 + A= mn

    1

    1 + 1A

    - M A ,

    = mn1

    1 + 1A(2.89)

    (), A =

    A.

    , V = 2h2

    ma(r r) (2.87), -

    Ali =

    l|beiqr |i, (2.90)

    b =am

    =1 + 1A1 + 1

    A

    a (2.91)

    , ,(d

    d

    )

    li=

    k

    k0

    bl|eiqr |i

    2. (2.92)

    2.5.2

    - . J = I1+I2, I1 I2, , >> d, d . exp(iqr) 1, :

    (d

    d

    )

    ii= D2(a1eff + a2eff)2, (2.93)

    D =1 + 1A1 + 12A

    . (2.94)

  • 68

    - . ,

    d

    d= D2[2acoh + b(I1S + I2S)]2 = (2.95)= D2[4a2coh + b

    2(JS)2+ 4acohb(JS)]. , - J = I1 + I2.

    - , .., ,

    (JS) = 0

    (JS)2 = J(J + 1)4

    ,

    d

    d= D2[4a2coh +

    J(J + 1)

    4b2]. (2.96)

    2.5.3 -

    : 1, , 0, . J = 1 -, J = 0 . D = 4/3. - (2.75) (2.76) I = 1/2:

    acoh =I + 1

    2I + 1a+ +

    I

    2I + 1a =

    3

    4a+ +

    1

    4a, (2.97)

    b =2(a+ a)2I + 1

    = a+ a. (2.98) a+ a . - ,.. t s. - ,

  • 69

    , , , Ws.

    ,

    d

    d=

    4

    9[(3a+ + a)2 + J(J + 1)(a+ a)2]. (2.99)

    4. ,

    ) (J = 0)

    par =16

    9(3a+ + a)2; (2.100)

    ) (J = 1)

    ort =16

    9[(3a+ + a)2 +2(a+ a)2] = par + 32

    9(a+ a)2. (2.101)

    , ort > par

    ortpar

    = 1 +2(a+ a)2(3a+ + a)2

    = 1 + 2

    (1 x3 + x

    )2, (2.102)

    x = a/a+. , ort/par - - . , x = 3 .

    ,

    ts

    =WsWt

    0, 03,

    .. |a+|/|a| 0, 2 |x| 5. a+ a (x = 5), (2.102)

    ortpar

    1, 5;, (ort/par)max = 3 x .

  • 70

    a+ a (x = 5), (2.102) -

    ortpar

    19.

    - , ort/par 30. , - , .

    a+ a

    a+ = 5, 38 , a = 23, 69 , |a|/|a+| = 4, 40. (2.102)

    ortpar

    1, 42 x = 4, 4

    ortpar

    30, 8 x = 4, 4.

    , J(J + 1) , .. ( I = 1/2)

    J(J + 1)4

    =1

    4

    [3

    41(1 + 1) +

    1

    40(0 + 1)

    ]=

    3

    8,

    = 416

    9[4a2coh +

    3

    8b2],

    - :

    (1, 2) = 416

    9[4a2coh + 2inc],

    (IS)2 = I(I + 1)

    4=

    3

    16;

    inc(1, 2) = 2inc = 23

    16b2.

  • 71

    , , - - , ( - 0 1 ). , - ( E = 0, 0147 ), . ( , 20K, ) - . - . - .

    1. .. . .: , 1963.

    2. ., . . .: , 1958.

    3. .., .. . .: ,1989.

    4. .., . . .: , 1969.

  • 3

    3.1 -

    , . , , - . rn - , , a1,a2,a3 :

    rn =3

    i=1niai, (3.1)

    ni , . . 3.1.

    . 3.1.

    , rn, :

    V (r) =nVn(r rn) = 2h

    2

    nan(r rn). (3.2)

    72

  • 73

    A = 2h2

    n

    eiqrVn(r rn)d3r rrn=r

    =

    = 2h2

    nVn(q)e

    iqrn =nAn(q)e

    iqrn, (3.3)

    An n- . , - ( ) a, ( )

    d

    d=

    a2

    N

    neiqrn

    2=

    a2

    N

    n1n2n3ein1qa1+in2qa2+in3qa3

    2 a

    2

    NF (q),

    F (q)=|n1n2n3 |2. N . C, , , ( ) q

    qrn = (n1a1 + n2a2 + n3a3)q = 2n, (3.4)

    n . n = N ; d/d Na2. ( q) , , N , , 1 3 N 1023 -. , , (3.4)1. (3.4) , - q

    a1q = 2h; a2q = 2k; a3q = 2l. (3.5)

    . - o q, , b1, b2, b3, q ( - ).

    1 , N , F (q) = (2)3(N/V )(q g), g , - (3.4).

  • 74

    q = hb1 + kb2 + lb3,

    h, k l , . ,

    1) a1b1 = 2; a1b2 = 0; a1b3 = 0.

    2) a2b1 = 0; 2a2b2 = 2; a2b3 = 0.3) a3b1 = 0; a3b2 = 0; a3b3 = 2.

    1- : b1 a2 a3. 2-, : b2 a1 a3. 3-: b3 a1 a2.

    b1 = 2a2 a3

    (a1[a2 a3]); b2 = 2[a3 a1]

    (a1[a2 a3]); b3 = 2[a1 a2]

    (a1[a2 a3]).

    () . . - :

    q = k k = g, g = hb1 + kb2 + lb3. (hkl) . . - , g , g = |g| d = 2/g. -, , 2/|b1| -, a1,a2,a3, , a2,a3, , , .. - , .

    - .

  • 75

    , , ( ) . - ,

    k = k0 + g. (3.6)

    , ,

    k2 = |k0 + g|2 = k20. (3.7) , . (3.7) :

    2k0g + g2 = 0. (3.8)

    - k0: = /2, k0 g, g = 2/d k = 2/, (3.8) = B, ,

    2d sin B = , (3.9)

    .

    3.2

    (3.2),

    V (r) = V (r + ai), (3.10)

    , - (. . 3.2). - g, - g = 2/d, d . - .

  • 76

    - g.

    . 3.2. ) - . - , . ) - ( ) , g.

    , , , - g. x g, . - x:

    V (x+ d) = V (x),

    :

    Vg(r) =nVn exp(

    2i

    dnx) =

    gn

    Vgneignx, (3.11)

    gn = 2 n/d, g1 = g. , , , , gn , - , ,

  • 77

    dn = d/n ( - n- , dn = d/n). - {g} , , , ..

    V (r) =nVn(r rn) =

    gVge

    igr = V0 +g2vg cos(gr + g). (3.12)

    , , ,

    Vg = Vg, (3.13)

    Vg = vg e

    ig . (3.14)

    . , ,

    V (r + ai) =gVge

    igr+iaig = V (r),

    , gai = 2 n. , . (3.12):

    A = m2h2

    gVg

    V=1

    ei(qg)rd3r = (3.15)

    = m2h2

    gVgqg = N

    gA(g)qg,

    A(g) , -

    Vg =

    V=1

    V (r)eigrd3r =neigrn

    Vn(r)eigrd3r =

    = N

    Vn(r)eigrd3r =

    2h2

    mNA(g). (3.16)

  • 78

    , grn = 2n, , - : An(g) A(g), , N , N = 1/. , , q = g, .., , , - N2.

    - , - ( ) ( ), .. ( ) ., , - , -, . - , , , .

    3.3 .

    - , , -, .

    ,

    V (r) =aVa(r ra). (3.17)

    , - . , - , . i , -

  • 79

    , n - , ra

    ra = rn + ri, (3.18)

    rn (3.1). ,

    . V(r) == 2mV (r)/h2k2e , - hke.

    2mV (r)

    h2k2e= V(r) =

    geigrVg, (3.19)

    Vg = 2mh2k2e

    V=1

    eigrV (r)d3r =2m

    h2k2e

    a

    eigrVa(r ra)d3r =

    =2m

    h2k2e

    aeigra

    Va(r)e

    igrd3r =

    n ()

    i ()

    =

    =2m

    h2k2e

    neigrn

    i

    eigriVi(r)e

    igrd3r

    =

    =2mNch2k2e

    i

    eigriVi(r)e

    igrd3r

    . (3.20)

    Nc , , grn = 2n, , V(n+i)(r) = Vi(r), . , fi(q),

    Vi(r)e

    igrd3r = Vi(g) = 2h2

    mfi(g).

    Vg = 2mh2k2e

    2h2

    mNe

    i

    eigrifi(g) = 4Nck2e

    Fg.

  • 80

    Fg .

    Fg =i

    eigri

    . , , , - . - g, Fg = 0 ( ). , ( ), , , , -.

    , . -, .. , .

    ua a- ra, ra = ra + ua, -

    V (r, ua) =aV (r ua ra).

    :2m

    h2k2eV (r, ua) =

    geigrVg(ua),

    Vg(ua) = 2m

    h2k2e

    aeiguaeigra

    eigrVa(r)d

    3r.

    . - (.. - ),

  • 81

    ua =q>

    (U qe

    iqra +U qeiqra) .

    eigua = eig(

    q) =

    qeig(U qe

    igr+Uqeigr).

    exp :

    eig(U qeiqr+Uqe

    iqr) = 1 + ig(U qe

    iqr +U qeiqr) |gUq|2 + . . .

    , ,

    eigua

    = q

    {1 |gU q|2

    }= 1

    q|gU q|2 eWg ,

    Wg =

    q|gU q|2 = |gua|2.

    eWg -. ,

    Vg = 4Nck2e

    Fg,

    :

    Fg =i

    eWigfi(g)eigri.

    - g. . - ( -) "" ua, , hg h/ua. -. , , -, , - ( ), .. ()

  • 82

    . , . , - ( h2g2/2M) , , , . - .

    - - . - - ( -), hg - hk. -.

    3.4

    , (. 3.3), n , -.

    . 3.3.

    , nr = 0.

    , , :

    i = eiker. (3.21)

    -

  • 83

    :

    1

    k2e2+

    1 2mV (r)

    h2k2e

    = 0, (3.22)

    2mV (r)

    h2k2e= V(r) =

    geigrVg. (3.23)

    , - ( - ). g, -

    k0 =g,s

    ugsei(k0+g)r|s, (3.24)

    k0 . (3.24) (3.22)

    gs

    1 (k0 + g

    )2

    k2e

    ugse(k0+g

    )r|s ggs

    Vgugse(k0+g+g)r|s = 0. (3.25)

    g = g + g (,, g = g g) - ugs:

    1 (k0 + g

    )2

    k2e

    ugs

    gVgugg,s = 0. (3.26)

    . - k0, - .

    , - |kg |k0 + g - Eg = h2k2g/2m.

  • 84

    , - -. , . , - ugs , , . -, |k0 |k0 + g k0 k0 + g,

    k2e k20 |k0 + g|2, , . , - .

    , - , - (nr) = 0. , , - , . , -.

    k0 = ke + n. . .

    ket . , - - . , - .

    -.

  • 85

    . - , , (3.26), . (3.26), (-) :

    1 k

    20

    k2e V0

    u0 = 0. (3.27)

    - s. - , .., -, n ( . [1, 2]):

    n2 k20

    k2e= 1 V0 = 1 + 4Nc

    k2eF0. (3.28)

    -, -, - V0. ,

    V0 =h2k2e2m

    V0 = Nc[i

    Vi(r)]d3r =

    1

    c

    [i

    Vi(r)]d3r V . (3.29)

    , - , - , -. ., (3.26)

    [k2e (k0 + g)2

    ]ug

    gk2eVgugg = 0,

    , g = 0,[k2e (k0 + g)2

    ]ug k2eV0ug

    g =0

    k2eVgugg = 0.

  • 86

    [k20 (k0 + g)2

    ]ug =

    g =0

    Ugugg,

    k20 = k2e(1 V0), Ug = k2eVg. ug = 0g, , - , - ug = Ug/[k20 (k0 + g)2]. , , - , , :

    = eik0r +g

    Ugk20 k2g

    eikgr eik0r1

    g

    Ug2g

    eigr ,

    kg=k0+g,g = (k2gk20)/2 g.

    ||2 = 1 g

    |Ug|g

    cos(gr + g).

    , g , .. , - , - , (. (3.12)). , , - (.. ) .

    , (g 0) g - "" , g |Ug|. (g = 0) - , Ek

  • 87

    , - hk0 h(k0 + g). , , .

    . - , -, G, k0 kG = k0 + G, (3.26)

    1 k

    20

    k2e V0

    u0 VGuG = 0, (3.30)

    1 (k0 + G)

    2

    k2e V0

    uG VGu0 = 0.

    (- det = 0)

    n2 k

    20

    k2e

    n2 (k0 + G)

    2

    k2e

    |VG|2 = 0. (3.31)

    k0 - (.. ) (-) . ( ) , - . - .

    3.4.1

    , , -, . . -

  • 88

    V0. - , :

    n2 =k20k2e

    = 1 V0 = 1 + 4k2e

    i

    Nifi(0), (3.32)

    Ni . - - , , u0.

    , hke. , ( - ), - k0

    k0 = ke + n. (3.33) (3.32),

    k2e + 2(ken) + 2 = k2e k2eV0.

    :

    2 + 2(ken) + k2eV0 = 0

    2

    k2e+ 2

    kee + V0 = 0, (3.34)

    e =ken

    ke= cos ,

    (.. - ).

    ke

    = e 2e V0 = e e

    1 V02e

    e(1 ),

  • 89

    =

    1 V02e

    .

    = kee(1 ) = ken ken, , k0 (3.33) n, -

    k0n = ken+ = ken = kee,.. , . - , . , , .

    ,

    = c1eik0+r + c2e

    ik0r.

    c1 c2 .

    3.4.2

    - , :

    eiker +reik

    er,

    r , ke , , |ke| = |ke|. - (- ), - , , .. ket = ket; ken = ken.

  • 90

    , k0n > 0, k0+.

    = ceik0r.

    - nr = 0. k0 k0 = k0t +k0n, -

    eiketr +reik

    etr = ceik0tr.

    r , - - ( ). : 1 +

    r = c. -

    ( - ):

    ken+r(ken) = ck0n = cken.

    , , ken = ken, :

    1 +r = c,

    1r = c. r |c|2

    r =

    1 1 +

    2

    (3.35)

    |c|2 =

    2

    1 +

    2. (3.36)

    - , - . . D - , ,

  • 91

    D cos = D(ken)/ke, , .. D cos 0 = D(k0n)/k0. , ,

    Je =hkem

    D(ken)ke

    =h(ken)

    mD.

    , :

    J0 = |c|2 hk0m

    Dk0nk0

    = |c2|hk0nm

    D.

    , - , - . ,

    hkenm

    = rhkenm

    + |c|2 hk0nm

    =hkenm

    (r + |c|2), (3.37), ,

    r + bc2 = 1. (3.38)

    - , - , - .

    =1 V0/2e = 0 -

    , - , . 1. - , - ( ), . - "" ( ) - . , ( ), , , ,

  • 92

    . .

    , , (r = 1). ==

    1 V0/2ec = 0, c, -

    :2e cos2 = V0.

    . , - , "" - ( - ) h2k2en/2m = h

    2k2e cos2 /2m V0. -

    .

    , e < ec = V0

    (k0n) = k0n = kee

    1 V02e

    =i

    L,

    :

    = eketrnr/L.

    ( ) L:

    L =1

    kee|| . -

    , n = k0/ke = /2 .

    r =

    (n2 cos2 )1/2 sin (n2 cos2 )1/2 + sin

    (3.39)

    L =

    2n2 cos2

    . (3.40)

  • 93

    , , - -

    cos c = n. (3.41)

    ,

    n2 = 1 V0 = 1 + 4Nck2e

    F0 = 1 +4Nck2e

    i

    fi(0),

    , ke = 2 , , , , , :

    n2 = 1 2

    i

    Niai.

    sin2 c = 1 cos2 c = 1 n2 = V0

    , - .

    , -, .. a 1012 , ()

    V0 = 2

    Na

    2 1023 1012 3

    2 1011 2

    .

    0, 1 A, .. 109 V0 1018 1011 107,

    c sin c =

    V0 0, 3 103,.. .

    , , .. c = 2 . n = 0,.. V0 = 1. , -, , .

  • 94

    Ec = V0 = V0 h2k2e2m

    =4N

    k2ea h

    2k2e2m

    =2h2

    mNa,

    -

    h242

    2m2c=

    2h2

    mNa,

    ..c =

    Na.

    N 1023 3, a 1012 , 2 1011 2,

    c 0, 6 105 = 600 A., N = NA/A, , A , NA , NA 6, 02 1023 3.

    , , - (), , . , , , , ( ). c 1 A v 4 105 /==4000 /, c 600 A v 6, 7 /. Ec 2, 3 107 . (), , , (. 3.4). , 3.1.

    3.5

    .. - 1959 . [3], - . 1974 .

  • 95

    E < 104 . 1974 . 2- .. . [4] :

    : E < 104 , : E < 107 . .

    . 3.4. ,

    3.1. ,

    acog c Ec vc/3 1012 A 107 /

    1,80 0,78 580 2, 4 6,8BeO 2,90 558 2, 62 7,1 2,0 0,66 687 1, 73 5,75D2O 1,105 702 1, 66 5,6 2,70 0,35 1230 0,54 3,2 7,86 0,96 620 2,1 6,3 8,92 0,79 698 1,72 5,7 7,14 0,59 900 1,02 4,4 11,34 0,96 969 0,82 4,1

    1968 . .. - [5]. -1 (. , ), , , - . -

  • 96

    . 103 2c1 ( 106 /3). , - . . ( ) - , -. kT . vc ( mv2c/2 kT ) (. [6])

    18

    mv

    2c

    kT

    2

    .

    kT 0, 025 (T = 300 K) vc 6 / 1011.

    kT , . (, ) , , ( ) (- ), , , . - - . - kT .

    1968 . - . ( , . -). -, ( 1014 /2) . -

  • 97

    . 3.5. , - , 2, 5 105 / ( 0, 6 104 /2 .

    70- , - [7, 8], - (, . , -) HFR ( 1015 /2) - . - , .

    , , , - - . - 5 , 15 , . 1, 8109 /2 (PF1).

    : , - , - FRM-2, , - , - . , - (SINQ) -, ( , 1,8 , .. 1016/) 590 . - , - , -

  • 98

    - - ( ). 1,3 570 ( 0, 74 ) , 10 , . - 1014 /2, , -. - . , - [9, 10] , - - () .

    , , , - Ec, - . , , - , 1, 94107 (650 A). Ec1 > Ec0 ( ) Ec0 < E < Ec1. , , - . , - , :

    Be 580 A 650 A (6,1 6,8 /), Fe 620 A 650 A (6,3 6,8 /). -

    , - , . , 1 2 107 - 4,4 /.

  • 99

    . 3.5. - - [7, 8] (. .. .) ( - ). ( ) -

  • 100

    3.2 . ()

    N n[s] /1 885,4 0,9 0,4 . ., 2000 [11](1a) 885,4 1,2 . ., 1997 [12]2 889,2 4,8 J. Byrne et al., 1995 [13]3 882,6 2,7 W. Mampe et al., 1993 [14]4 888,4 3,1 1,1 . ., 1992 [15](4a) 888,4 2,9 . ., 1990 [16]5 878 27 14 R. Kosakowski et al., 1989 [17]6 887,6 3,0 W. Mampe et al., 1989 [18]7 877 10 W. Paul et al., 1989 [19, 20]

    ( )8 876 10 19 J. Last et al., 1988 [21]9 891 9 . , 1988 [22]10 870 17 M. Arnold et al., 1987 [23]11 903 13 . ., 1986 [24](11a) 875 95 . ., 1980 [25](2a) 937 18 J. Byrne et al., 1980 [26](9a) 881 8 . ., 1978 [27]12 918 14 C.J. Christensen et al., 1972 [28]13 885,7 0,8 Abele, 2000 [29]

    Particle Data Group, 2002 [30]

    - (), .

    3.5.1

    3.2 , .

    , - , (, )

  • 101

    - (,) -2 [24, 25]. - . - 900 , , 10 -. . , , - ( ). , , , , , , -. , , 105 [31]. [32].

    - , - , . ( 700 10 ) - -. . , - , (. . 3.6). , .

    " " - ( ) - - (, ) - [15, 16, 33]. , ,

  • 102

    - , - ,.. , .

    ( - ) - - ( -).

    . 3.6 . -, , - , ( , ,.. ) - . - , "" , - . , . - . ( , , 15 ), - . - - , - . - [23], 3,3 ( - 0,4%).

    2000 . , , - n == 885, 4 0, 9stat 0, 4syst [11, 12], 0, 9stat , -, 0, 4syst , -

  • 103

    . 3.6. - (. .. ): 1 ,2 , 3 , 4, 9 , 5 , 6 , 7 , 8 , 10 -, 11 , 12

  • 104

    . - , - ( 2004 .) n = 885, 7 0, 8 c.

    , . , - . , , - ( ), - ( ). . , , 3 .

    2004 . , - (. 3.6), - [34]. (lowtemperature fomblin LTF) C, O F. 2354, - 1,83 /3, 1, 03 107 . 160 , , , , ( - 2, 2 106 ). - 5 , - 5 . 100 . , - - - (, ).

  • 105

    . 3.7 ( ).

    . 3.7. - ( 0) . ,

    : n = 878, 5 0, 7stat 0, 3syst. 7,2 6,9 [11]. - 6,5 5,6 , .

    , .-, ( 3- ) ( .

  • 106

    ). - [35], 0,15% - , -, . -, , - - 15%. , - .

    - . . - - . , - .

    3.5.2

    . [36] 1951 . .. [37] 1960 . - ( ), ( -) ( , ). : , - B . - , - . ( ) (.. 3.8)

    U = B(r),..

  • 107

    , -, - , . - r

    n2 = 1 nB(r)Ee

    ,

    ,

    sin c =

    nB(r)

    Ec

    1/2

    , Ec = nB(r0).

    , B - (1 = 104 ) - nB 107 , . 1 3,4 / ( 0, 6 107 ), , . , . - . , - , , , 0 = 2B/h.

    . 3.8.

    |+ |, 0. - T ,

  • 108

    , T r/v, r - , , v/r.

  • 109

    . 3.11. -

    . 3.12. Z

    . 3.13. [19, 20], - ( ). - RS, . - ((B)/r)

  • 110

    , , - |B(r)| r(. . 3.11). , , Z . 3.12. , - .

    ( - , .. ) B(r) = B0r2/r20, .. ( 2n- rn1 [38]). , . .[19, 20] , . . 3.13. B0 3, 5 . - 5 20 /. , , 2(R+r0) =113 , 2(R r0) =104 . - ( |B|) . 3.14.

    20012004 . (-) - (, ) - - 15,6 ( 18 , - 55 ), [39, 40]. - , , .. - . 20- - - , . . 3.15 3.16. , 1 - B 1, 2 . - 2 /.

  • 111

    . 3.14. (- |B|)

    . -

    . . 3.17. , . . 3.6. - , , - , ( ) . ( ), . - , ( , ), - . , .

    -

  • 112

    . 3.15.

  • 113

    . 3.16. , -

    878 6 c. , ( ) . , .. -. 2005 .

    3.6 .

    -, , , - .

    , , - . -

  • 114

    . 3.17. - - . 1 , 2 , 3 - , 4 , 5 , 6 , 7 , 8

  • 115

    c

    Een =h2k2en2

    =h2k2e sin

    2 c2

    = V0 Ec,

    Ec , .

    sin2 c = V0 = EcEe

    ,

    c 1c =

    V0 =

    Na =

    c=

    vcv,

    c , vc .,

    c =

    V (2)0 V(1)0 =

    N (2)a2 N (1)a1.

    - , , . - .

    3.6.1 .

    () - .

    U = B, B , , = , .

  • 116

    - , , :

    n2 = 1 VEe

    = 1 2

    Na 2m

    h2k2eB = 1

    2

    [Na m

    2h2B

    ],

    (1,2)c =

    [Na m

    2h2B

    ].

    , , , - , .

    , , -

    m

    2h2B > Na.

    , , (Co) - B 0, 65B, B -. , . P 0, 98 0, 99. -, () -, .. .

    .

    , , B , , ( - ), , . B , .

  • 117

    , ( ) , - .

    3.6.2

    c - (. . 3.18) - , , . , , - .

    . 3.18. - Ir . a c, - . b , -

    < c - ( - D, , . . 3.19).

    . 3.19. . < c , , (D) sin

    - (-).

  • 118

    , - :

    = 2d sin B.

    .

    , , - , , (-, ), , (.. -), , > D = 2dmax, dmax , .. . - < 2dmax -, , , E < ED. . 3.3 , .

    3.3. ,

    D (A) ED ()Be 3,95 0,0052BeO 4,4 0,004Pb 5,7 0,0025C () 6,69 0,00183Bi 8,0 0,00128

    , : , . (, ),

    N (2)a(2) = N (1)a(1).

  • 119

    , .

    3.6.3 , -

    c, , , - . , , , , - E0 ( 0) , c . c,, () , .

    sin2 c =2

    Nacog =

    V0Ee

    ,

    Ee = h2k2en/2m "" , . - ( ) "" (), , "-" "" (. . 3.20).

    . 3.20. , -

    -

    V0,

    Ee =

    = h2k2en/2m. "-

    "

    V0: E0 = h2k2en/2mV0. "-

    "

    ( z) -

    Eemin = V0

  • 120

    0. 0 , , - :

    < (0) =

    Nacog

    sin 0 = c sin 0.

    , ,

    Emin =Ec

    sin2 .

    1, Ec 107 , Emin 103 . . , "-" , . : , - . 3.21.

    . 3.21. ,

    ,

    , .

    -

    Emin < E < ED

    0 = 30, - (, ) 5 104 - 5 103 , .

    3.7

    1964 . .. .. - [41, 1]. . -, "", , .

  • 121

    . -

    = NgI,

    N , I . H , z (..

    H ez), Em = H = NgHIz.

    EmkT

    = Iz m,

    =NgH

    kT.

    En T - :

    P =em

    mem

    ,

    m, . , ( )

    Iz =mmem

    mem

    =1

    z

    z

    ,

    z =I

    m=Iem =

    m(1 +

    2m2

    2+ . . .).

    I

  • 122

    Iz = 1

    z

    z

    =

    I(I + 1)(2I + 1)

    3(2I + 1)=

    =I(I + 1)

    3=

    NgIH(I + 1)

    kT=

    H(I + 1)

    3kT.

    V0 ( ) -

    V0 = 4k20

    N(acog + bIhS), h = ez , - ,

    bI = bIz = 2(a+ a)(I + 1)H(2I + 1)3kT

    .

    ,

    a = acog + b(IS) ia,

    acog =1

    2I + 1[(I + 1)a+ + Ia],

    b =2(a+ a)2I + 1

    .

    bIS = bIzhS bIhS,

    bI = bIz = 2(a+ a)(I + 1)H(2I + 1)3kT

    .

    , Sz = 12 - . , - (nB). ,

  • 123

    n2 = 1 V0 == 1 4N

    k2e(acog + bIhS) n(BS) 2m

    hk2e=

    = 1 (VN0 + V), V = n(BN + B)) , ,

    BN =2h2NbIh

    m2n.

    , , , - . - . .

    , - . ( y) - . x. 1

    2, -

    Sz ( - z)?

    , 1/2 : S = /2,

    x =

    0 11 0

    ; y =

    0 i

    i 0

    ; z =

    1 00 1

    .

    12

    ,

    0 = c11212+ c21

    2 12 ,

    , :

    0|Sx|0 = 12, Sy = Sz = 0.

  • 124

    0 =

    c1c2

    = c1

    10

    + c2

    01

    .

    :

    1

    2x0 =

    1

    20

    0 11 0

    c1c2

    =

    c2c1

    ,

    c2c1

    =

    c1c2

    .

    c21 + c22 = 1,

    c1 = c2 =12,

    0 =

    12

    11

    .

    .

    y0 =1

    2

    i

    i

    ,

    0|y|0 = i+ i = 0.

    z0 =

    11

    0|z|0 = 0.

    ,

    0 =1

    2

    11

    = 1

    2

    10

    + 1

    2

    01

  • 125

    , x. 1/2 z - . 1/2 , - x . , (x, y) , .

    -

    k0 = ke1 V0 ke(1 1

    2V0) = ke[1 1

    2(VN0 V0 )] = k0

    1

    2k.

    ,

    12+e

    ikey +12eikey,

    y

    (y) =12eik0y

    (+e

    ik2 y + eik2 y

    )=

    = eik0y12

    e

    ik2 y

    eik2 y

    .

    ? , , ..(y)|x|(y), (y)|y|(y), (y)|z|(y). , .

    1) (y)|x|(y):

    x(y) = x

    e

    ik2 y

    eik2 y

    =

    e

    ik2 y

    eik2 y

    ,

    (y)|x|(y) = 1

    2

    (eiky + eiky

    )= cosky.

    2) (y)|z|(y) = 0.

  • 126

    3) (y)|y|(y):

    y(y) = y

    e

    ik2 y

    eik2 y

    =

    iei

    k2 y

    ieik2 y

    ,

    (y)|y|(y) = 1

    2i

    (eiky eiky) = sinky.

    , (1,0,0), - y (cosky,sinky, 0). (xy), - . , ,

    = ky = keVy = 4Nke

    < bI >

    2y =

    4N

    ke (a+ a)(I + 1)N

    (2I + 1)3kTy.

    . , ( ). h, -, , .

    -. y = vt, = kvt = t,

    = vk =hkk

    m=

    h

    2m(k2+ k2) =

    E

    h=

    2(B +BN)

    h,

    E = 2(B + BN) 1/2. , (.. ), ( ) (B +BN), - , (B +BN). = 2(B + BN)/h.

  • 127

    I

    n=In2.

    In=I

    n2 = (I).

    (0) = 0,

    (I + 1) = (I) + (I 1)2 + (I + 1)2 = (I) + 2I2 + 4I + 2,,

    (I) = I3 + I2 + I + .

    (0) = 0, = 0.

    (I+1)(I) = (I3+3I2+3I+1I3)+(I2+2I+1I2)+ = 2I2+4I+2. I,

    I2 : 3 = 2 = 2/3;I : 3+ 2 = 4 = 1;

    I0 : + + = 2 = 13.

    ,

    (I) =2

    3I3 + I2 +

    1

    3I =

    1

    3I(I + 1)(2I + 1).

  • [1] .. . .:, 1995.

    [2] .. . .: ,1986.

    [3] .. . , 36(1959) 19521953.

    [4] .. ., 161 (1991) 109127.

    [5] .. - . III , .2. -, 1968,.1438; , 95 (1968) 145158.

    [6] .., .. . .: -, 1997.

    [7] .., .., .., .., - .., .., .., .., .., .., .., .., .., .., .., - .., .., .., .., - .., .., .., .., - .., .., .., .., - .., .., .. - - - . ,44 (1986) 269272.

    128

  • 129

    [8] Altarev I.S., Mityukhljaiev V.A., Serebrov A.P., Zakharov A.A.Cold and ultracold neutron sources in Gatchina, Russia. J. NeutronResearch, 1 (1993) 7177.

    [9] Serebrov A.P., Mityukhlyaev V.A., Zakharov A.A., Nesvizhev-skii V.V., Kharitonov A.G. Is it possible to have the next generationof UCN sources with densities 103 104 3? ,59 (1994) 728733.

    [10] Serebrov A.P., Mityukhlyaev V.A., Zakharov A.A., Khari-tonov A.G., Nesvizhevskii V.V., Lasakov M.S., Taldaev R.R.,Aldushchenkov A.V., Varlamov V.E., Vasilev A.V. Experimentalstudy of a solid-deuterium source of ultracold neutrons. JETP Lett.,62 (1995) 785790.

    [11] Arzumanov S., Bondarenko L., Chernyavsky S., Drexel W.,Fomin A., Geltenbort P., Morozov V., Panin Yu., Pendlebury J.,Schreckenbach K. Neutron lifetime measured by monitored storingof ultra-cold neutrons. Nucl. Instr. and Meth., A 440 (2000)511516.

    [12] Arzumanov S., Bondarenko L., Chernyavsky S., Drexel W.,Fomin A., Geltenbort P., Gunnenwein F., Morozov V., Panin Yu.,Pendlebury J., Schreckenbach K. Neutron life time value measuredby storing ultracold neutrons (UCN) with detection of inelasticallyscattered neutrons. Proc. of 5th International Seminar on Interactionof Neutrons with Nuclei (ISINN-5) E3-97-213, Dubna, 1997, p.53-66.

    [13] Byrne J., Dawber P.G., Habeck C.G., Smidt S.J., Spain J.A.,Williams A.P. A revised value for the neutron lifetime measuredusing a Penning trap. Europhys. Lett., 33 (1996) 187192.

    [14] ., .., .., .., .. - . , 57 (1993) 7781.

  • 130

    [15] .., .., .., - .., .., .., .. - . , 102 (1992)740747.

    [16] .., .., .., .., .., .., .., - .., .., .., .., - .. . , 52 (1990) 984989.

    [17] Kossakowski R., Grivot P., Liand P., Schreckenbach K., Azuelos G.Neutron lifetime measurement with a helium-filled time projectionchamber. Nucl. Phys., A 503 (1989) 473500.

    [18] Mampe W., Ageron P., Bates C., Pendlebury J. M., Steyerl A.Neutron lifetime measured with stored ultracold neutrons. Phys.Rev. Lett., 63 (1989) 593596.

    [19] Paul W., Anton F., Paul L., Paul S., Mampe W. Measurement ofthe neutron lifetime in a magnetic storage ring. Z. Phys., C 45(1989) 2530.

    [20] Anton F., Paul W., Mampe W., Paul L., Paul S. Measurement ofthe neutron lifetime by magnetic storage of free neutrons. Nucl.Instr. and Meth., A 284 (1989) 101107.

    [21] Last J., Arnold M., Dohner J., Dubbers D., Freedman S.J. Pulsed-beam neutron-lifetime measurement. Phys. Rev. Lett., 60 (1988)995998.

    [22] .. ., 94 (1988) 111.

    [23] Arnold M. Messung der Lebensdauer freier Neutronen. Dissertation,University of Heidelberg, 1987.

  • 131

    [24] .., .., .. - . ,44 (1986) 444446.

    [25] .., .., .., .. . , 31 (1980) 257261.

    [26] Byrne J., Morse J., Smith K.F., Shaikh F., Green K., Greene G.L.A new measurement of the neutron lifetime. Phys. Lett.,B 92 (1980)274278.

    [27] .., .., .., .., .. . , 28 (1978) 329333.

    [28] Christensen C.J., Nielsen A., Bahnsen A., Brown W.K., Rustad B.M.Free-neutron beta-decay half-life. Phys. Rev.,D 5 (1972) 16281640.

    [29] Abele H. The Standard Model and the neutron -decay. Nucl. Instr.and Meth., A 440 (2000) 499510.

    [30] Review of Particle Physics. Hagiwara K. et al. (Particle DataGroup). Phys. Rev., D 66 (2002). 974 p.

    [31] .., .., .., - .., .., .., .. - . , 55 (1992) 9294.

    [32] A.., .., O.., M.., A.., A.., .., A.., .. - . 2576, , 2004. 24 .; Phys. Lett., A 335 (2005) 327336.

    [33] Kharitonov A.G., Nesvizhevsky V.V., Serebrov A.P., Taldaev R.R.,Varlamov V.V., Vasilyev A.V., Alfimenkov V.P., Lushchikov V.I.,Shvetsov V.N., Strelkov A.V. Preliminary results of neutron lifetime

  • 132

    measurements with gravitational UCN trap. Nucl. Instr. and Meth.,A 284 (1989) 98100.

    [34] Serebrov A., Varlamov V., Kharitonov A., Fomin A., Pokotilov-ski Yu., Geltenbort P., Butterworth J., Krasnoschekova I., Lasa-kov M., Taldaev R., Vassiljev A., Zherebtsov O. Measurement ofthe neutron lifetime using a gravitational trap and a low-temperatureFomblin coating. Phys. Lett., B 605 (2004) 7278.

    [35] Hogan J. Surprise finding reveals short-lived neutrons. New Scientist,2479, 25 December, 2004.

    [36] Paul W. Proc. Int. Conf. on Nuclear Physics and Physics of Fun-damental Particles, Chicago, 1951.

    [37] .. , . , 39 (1960) 10621068.

    [38] . - ( . , 8 1989 .). , 160 (1990) 109127.

    [39] .., .., ., .., .., .., .. -. , 27, . 24 (2001) 6470.

    [40] Ezhov V.F., Andreev A.Z., Glushkov A.A., Glushkov A.G., Gro-shev M.N., Knyazkov V.A., Krygin G.B., Ryabov V.L.,Serebrov A.P., Bazarov B.A., Geltenbort P., Hartman F.J.,Paul S., Picker R., Zimmer O., Kovrizhnykh N.A. First everstorage of ultracold neutrons in a magnetic trap made of permanentmagnets. J. Res. Natl. Inst. Stand. Technol., 110 (2005) 16.

    [41] .., .. -. , 47 (1964) 10501054.

  • 4

    4.1

    ( ), H. - : :

    ih

    t= H. (4.1)

    ( ) - U , U :

    U = U (4.2)

    -, , , (1) U :

    ihU

    t= UH U1U

    1

    ,

    ..

    ihU

    t= HUU , (4.3)

    HU = UHU1. (4.4)

  • 134

    (U+U = 1) U

    U = eiT ,

    , ,U+ = U1 = eiT ,

    T (.. T = T+), , , -, (4.4) :

    HU = eiTHeiT . (4.5)

    ( )

    HU = (1 + iT )H(1 iT ) = H + i [T,H]. (4.6) , , T (.., - , , , ), T -:

    [T,H] = 0. (4.7), HU = H.

    , -:

    dT

    dt=

    1

    ih[TH]. (4.8)

    , T , , T .

    , , - , -.

    , .

    , :

    t=

    (t+ )(t)

    =1

    ihH, (4.9)

  • 135

    ..U = ( + t) =

    (1 +

    ihH

    )(t), (4.10)

    T = Hh, (4.11)

    .. - . (- ) , H .

    , . ,

    U = (r + a) = (1 + a)(r), (4.12)

    T =i= p

    h, (4.13)

    p= ih .

    , - - .

    . 4.1. - - , - -

    r (, ) (. . 4.1)

    r = [ r], (4.14) , |r| = r sin , r .

    U = (r+ r) = (1+ [r])(r) = (1+[r])(r), (4.15)

  • 136

    T = L

    h, (4.16)

    L = ih[r ] . -

    - , .

    , p, - S L, - , , p2/2M , , p, S L.

    (- ) - . :

    (pL), (pS), (LS), (p[S L]), (S[pL]), (L[p S]). - , - , . , -, (.. ), (LS), .

    , , ,

    H = (LS). (4.17)

    - , , .

    - . , - (.. - ).

  • 137

    -, , - , .

    . - . - , - (., -, [1]).

    4.2 ( )

    , - (.. - , ) 180

    . - - .

    (P -) : - , ., , , .

    - - , - , (. 4.2).

  • 138

    . 4.2. - -, , - .

    -, , ,

    , ,-, , , - . , P -. , , - - , , - .

    - - , , , , , - , , , , , , .. .

    - [2] 1956 . ()-, , + + -, . . , + + ( K+-),

  • 139

    , , (.. , . ). - . - 1957 [3], - 60Co (60Co 60 Ni+ e + ). -, (. . 4.3).

    . 4.3. - - 60Co

    , - (.. , . 4.3, ). :

    W = W0[1 + aSP (SNpe)]. (4.18)

    P - (Sp) - . - , . - (P ) - ( C). , - ( -), , -, CP . - (. 4.4).

  • 140

    . 4.4. CP - - 60Co

    , , , - , , -, . , - , , - . - ( ) , [4] [5] 1957 .

    P -

    P - . - , . :

    P = p. (4.19)

    , - :

    ihp

    t= Hpp, (4.20)

    Hp = PHP1. (4.21)

    , p (4.21), , PHP1 = H

    PH HP = [PH] = 0, (4.22) p . ,

  • 141

    , P . P :

    P |u = p|u. (4.23) , , |u - ,

    P 2|u = p2|u = |u (4.24), ,

    p = 1. |u+,

    P |u+ = |u+, .

    |u:P |u = |u,

    .

    P -

    H, - E, - P , - .

    , H|u = E|u,

    PHP1 P |u = EP |u

    HP |u = EP |u.

    E P |u - |u:

    P |u = p|u,

  • 142

    , |u P ., . , .

    Ylm(, ) sinm()(coslm + a coslm2 + . . .)eim. r r - r, , r, , + .

    PYlm(, ) = (1)lYlm(, ). (4.25) -

    , , - , :

    PA(+)P1 = A(+); PA()P1 = A(). - (P -) ., ,

    A = u|A|u, , ,

    A = uP1P |A|P1Pu = A, A = 0.

    P - , - ,

    u+ + u|A()|u+ + u = u+|A|u+ u|A|u+ == 2Re u+|A|u. (4.26)

    , , - , , .

  • 143

    , Q , .. P -, , , - , .. P -, , , - . , P - -. P - . - - P - cos p (.. cos ), aSP (4.18).

    , - , - , .

    4.3

    1996 - . 1896 . , . , , , - , . - , , ( 1903 . : -, , - ). , , 82, , , - .

    1898 . , - -, 1900 . , -

  • 144

    -, . - -

    . - - , 1933 . , - , 1931 . - - (, , ), , - . - -, : , , . , - - - : GF = 1, 436 1049 3. h = 1, c = 1 GF 105/m2p. , -, G2F . , - - , GF . , (, 2 106 , 900 ) , -: 1 G2F5. ( , B-, -) - . , , - .

    1958 - - . - (SnP e), (SnP ), Sn , P e, P , , - -.

    , , ,

  • 145

    -

    n p+ e + e, - ,

    e + e + . -

    , . [6]. (w) - ( = 1/w) ( )

    w =1

    =

    2

    h|H|2(E), (4.27)

    H , (E) - ( 2 ). ., , :

    A+ B C +D, :

    A B c , , C D, .. .

    H =C(C)

    D(D)V (A,B,C,D)A(A)B(B)dAdBdCdD. (4.28)

  • 146

    V (A,B,C,D) -. , - - . , , - , c. , , , , , , P . - :

    H = GC(P )

    D(P )A(P )B(P )d. (4.29)

    G -. , ( -) , A + B C +D,

    A C +D + B,.. A C,D -B.

    , B ( ) P (tB < tP ), (tB > tP ), . , -. , , , , ( B ).

  • 147

    , -. H , . - . , , - . , , - . - , - , -: . 1/2 4- . , - , , , . -.

    4.3.1

    ( ) 1/2 - - x , 4- A(x) (,A), , , , -: ,

    Vem = ej(x)A(x),

    j = (, j) 4- , j(x) = p(x)p(x), p(x) (, ), p(x) == p+(x)0 , -, .

  • 148

    , .

    ih

    t= H, (4.30)

    H = cp+ mc2, (4.31)

    p = ih ,

    =

    0 0

    =

    1 00 1

    ,

    2 = I, 2i = 1. i - : i + i = 0 ik + ki = 2ik, .. .

    , ( - h = 1, c = 1), - :

    i( + im) = 0, (4.32)

    (p m) = 0. (4.33) p0 = i/t = i0, p = i,

    = =

    0 0

    , 0 = =

    1 00 1

    ,

    20 = 1, 2i = 1 + = 0 = (, 0, 1, 2, 3, 1, 2, 3).

    5 = i0123 = 0 II 0

    ,

  • 149

    25 = 1, 5 + 5 = 0,

    5 = 0

    0 , 1 + 5 =

    I II I

    .

    . - x . , , - , , , :

    , :

    , , - . -

    Vem =j(x)j(x

    )D(x x)d4xd4x, D(x x) , (.. -) 1/|rr|, .. -. ,

  • 150

    , -, , .. h/mc, , , , :

    , , - , , - , :

    , - . - . - - :

    H =GF h

    3

    c2

    [p(x)n(x)] [e(x)e(x)] (x x) + ..

    ( ):

  • 151

    - (, - ) :

    k|H|i = GF2

    lk (r1)

    Nk (r2)(r1 r2)li(r1)Ni (r2)d3r1d3r2 =

    GF2,

    , ,

    a =me2h2

    k|H |i me2

    GF2 me 10

    6

    m2p me 10

    20

    mp.

    , 1046 2.

    , , - , - -.

    jN = p(x)n(x)

    ( , , , - ), ,

    je = e(x)(x).

    H (V ) . , - , - , - (S), [pn][e], (P ) [p5n][e5], - (A) [p5n][e5] (T ), - , [pn][ee], = 12( ). - 1 ,

    1C , - -

  • 152

    ( ), , V - A-, S- T - ( , ).

    4.3.2

    - P - , .. . [2] ( - ) , [pn][e5], - [pn][e5], .. -

    H =i

    (pOin) (eOi(Gi +Gi5)) , (4.34)

    Oi = 1, , , 5, 5. 10 Gi, G

    i, .

    -, , [5], [4] , - . -, (-, ), - . . [7] 1958 . . , L. . ( ) ( -), , s-. I = 0, 1, . - , l = 0 I > 1, , - - , , ( ., , [8, 9]).

  • 153

    -

    = L + R, (4.35)

    L =

    1

    2(1 + 5); R =

    1

    2(1 5) (4.36)

    -.

    (pm) = (E0 p m) = 0. (4.37), , a a = a00 a 4- a. ,

    =

    ,

    -, :

    =p

    E +m. (4.38)

    , 1 + 5, - L:

    L =1

    2(1 + 5) =

    1

    2

    I II I

    = 1

    2

    . (4.39)

    , L + . ,

    =(1 p

    E +m

    ). (4.40)

    E m v = p/E 1 (1 n), (4.41)

    n = p/p . z ,

    (1 z) = 0 00 1

    . (4.42)

  • 154

    , = 10

    ,

    z, = 01

    z.

    , L = 0, = 10

    , L = 0, =

    01

    , ..

    L , ( ). R - ( ). , -. , , . , -. .

    - :

    H =i

    Gi (pOin) (eOiL) + .. (4.43)

    4.3.3

    1958 . , - [10] , [11]. , , L = (1 + 5)/2, eLOiL, Oi = 1, , , 5, 5:

    eLOiL = e1 5

    2Oi

    1 + 52

    .

    , 1 5

    2

    1 + 52

    =1 5

    2

    1 + 52

    =1 5

    251 + 5

    2= 0.

    , , - ,

  • 155

    . ,

    1 52

    51 + 5

    2=

    1 52

    1 + 5

    2=

    1 + 52

    ,

    H =GF h

    3

    c2[p(x)(1 + 5)n(x)][e(x)(1 + 5)(x)] + ..

    . , - , , . - , e(x)(x), -, e(x)5(x), , (VA)-. -, 5c = ic, , v+c, - v pS, - -. - - . , , - , , , -. , - , , , .

    ( , - ) d- 1/3 u- 2/3 :

  • 156

    H =GF h

    3

    c2[u(x)(1 + 5)d(x)][e(x)(1 + 5)(x)] + ..]

    GF2[jqj

    l + ..] =

    GF2[(V A)(v a) + ..],

    jq = V A jl = v a , (V A)-. - d- u- :

    , , ( - , ). -

    H =GV2[(V + A)(v a) + ..],

    = GA/GV - - GA GV . - , -

  • 157

    . - [12], 2003 . -,

    = GA/GV = 1, 2695 0, 029. ( -

    dEe de, d) , pe, p , - -:

    WdEeded peEe(E0 Ee)2dEeded

    [1 + a

    pepEeE

    + bm

    Ee+ n

    (ApeEe

    + BpE

    +Dpe pEeE

    )].

    b , - a, A, B D :

    a =1 ||21 + 3||2 , A = 2

    ||2 + Re 1 + 3||2 ,

    B = 2||2 Re 1 + 3||2 , D = 2

    Im

    1 + 3||2 . - ( ) Im = 0, D : D = 0.

    A. [12] :

    A = 0, 1173 0, 0013,B = 0, 983 0, 004,a = 0, 103 0, 004,D = (0, 6 1, 0) 103.

  • 158

    A [13], 2002 . Perkeo II, - , -: A = 0, 1189 0, 0007, = 1, 2739 0, 019.

    4.3.4

    - , . - -, - - .

    . - G4, . , , - ?

    . , 107 -. ? , ,

  • 159

    -2 (, , - ), P - , . . 4.5.

    . 4.5. -, - - - , .. -

    -? ( -), , .. -, (P - PHHP = 0). - , . , - P - d = er, P - - , (dE) (H) ( ) :

    , , ,

    (+)HW

    ().2 - (N+N)/(N++N+),

    N+, N . - , N+, N .

  • 160

    ( HW P -, - .) , , , (+)1

    ()2 ,

    1 =

    (+)1 +

    ()2 ,

    =+1 |HW |2

    E1 E2 .

    , , E1E2. 1 , - :

    WEM ((+)1 +

    ()2

    ) HEM(+)0

    2=

    =(+)1

    HEM(+)0 + ()2

    HEM(+)0

    2

    |B(M1) + B(E1)|2 = (4.44)= |B(M1)|2 + [B(E1)B(M1) +B(E1)B(M1)] + 2|B(E1)|2.

    - , 2|B(E1)|/|B(M1)|. , (- ) M1 - E1, .

    - , (n, )- - , - . - - .. [14] (- 482 Ta181 396 Lu175). - - - P = (6, 01,0)106 181Ta P=+(4,01,0)105 175Lu.

  • 161

    - 1964 .. (- (), )[15], - ( ) 113Cd, ( 1965 ) . . - [16], - 181Ta. - P - - - .

    - 181Ta - [17] , , -, : [14] - - 181Ta 30 , .

    , . [14] - - ( , 8 , ). 1974 .., .. (), .., .. () - - . 3

    -, - , , - . - P - -, -

    3 . .. [18].

  • 162

    , - - . - A P - -

    n+ p d+ . , , -, - . , A 6 108, , 10% 108. - -.

    - - P - , P 5 107 ( CL = 90%). ( - 108), - .

    4.3.5

    , - - :

    , () - , ,

  • 163

    . : -

    , (.. d-) ( ) -, GV < GF .

    , ( - . ) - S = 1 5 , S = Q. , s- Q = 1/3 - S = 1 u- Q = 2/3 S = 0.

    , s- d- u-, . . 1963 [19]. , GF , - d- s-:

    d = d cos C + s sin C, (4.45)

    -

    H =GF2[(ud)(ee)]+ .. GF

    2[cos C(ud)(ee)+sin C(us)(ee)]+ ..

    (V A)- . - , -. , , sin C 0, 23.

  • 164

    , - - ( ,, + p + n):

    H =GF2[(ud)()] + ..,

    (, ):

    Hee =GF2[(ee)()] + ..

    , , d, , ,

    s = d sin C + s cos C. (4.46) Q = 2/3, s- Q = 1/3, , u- (Q = 2/3) d- Q = 1/3. 1964 . . - . , c- ( charm). 1970 . , - [20] cs,

    jGIM = c(1 + 5)s.

    , , c-. - 1974 . [21, 22], - [23] ( 12, 13 18 , ) J/- - (m = 3096, 87 0, 04 ) ( = 875 ). 3,7 . ,

  • 165

    - ( ) ( -, C = 0). 1976 . - () () - , . [24]. (cc-), - (C = 0) (., , [12]). , 1975 . : (e, e, u, d) - (, , c, s). , .. .

    j = ee + + du + sc, (4.47) d s (4.45), (4.46):

    d = d cos C + s sin C, s = d sin C + s cos C. , , :

    Hc =GF2jj

    + , (4.48)

    j , , - . (4.47), , -, ( ), j+ - , - .

    4.3.6

    (4.47) - : , . -, e - 1 2 ()

  • 166

    m1 m2:

    e = 1 cos + 2 sin , = 1 sin + 2 cos , (4.49)

    . 1 2 - , , . : . e ( ), t = 0 -, , e, t :

    (t) = 1 cos eiE1t + 2 sin eiE2t, (4.50)

    E1 =p2 +m21 p + m21/2p, E2 p + m22/2p. ,

    E = E2 E1 = (m22 m21)/2p m212/2E, m212 = m22 m21. (4.49) :

    1 = e cos sin , 2 = e sin + cos . (4.51)

    (4.51) (4.50),

    (t) = (e cos sin ) cos eiE1t + (e sin + cos ) sin eiE2t =

    = e(cos2 eiE1t + sin2 eiE2t

    )+ cos

    sin (eiE2t eiE1t) .

    t . W ()

    W () =cos sin

    (eiE2t eiE1t)

    2 =sin 2

    eiEti sin(Et

    2

    )2

    =

    =1

    2sin2 2 [1 cos(Et)] = 1

    2sin2 2

    [1 cos

    (El

    v

    )],

    E = (E1+E2)/2, l , , v 1 .

    W () 12sin2 2

    1 cos m

    212l

    2E

    = 1

    2sin2 2

    [1 cos 2 l

    L

    ],

  • 167

    L 2E

    =4E

    |m22 m21| 4E

    m212.

    W (e) = 1 sin2 2 sin2 m212l

    4E= 1 sin2 2 sin2

    L.

    . - 1957 ., . [25, 26], 19982002 . ( - -), , ( ) , , . [27, 28].

    . - - K-, - . , , e . . , - N/Ne = 2. - , ( ), N/Ne > 2.

    , . -, (N/Ne)DATA - (N/Ne)MC . , SuperKamiokande (SK, ) , - R = (N/Ne)DATA/(N/Ne)MC = 0, 63 0, 03stat 0, 04syst.

    -, - , . -

  • 168

    20 . - 1000 . , - -, 13000 . , e-, e, , -, , - , , , .

    , SK -, . - - -.

    2005 . K2K (, ), 200 -, , , ( ), , , , , - .

    , 12 , - SK, 250 .

    107 , 151 . - - SK .

    -, . , - sin2 223 = 1 ( 2 3) m223 = 2, 8 103 2. - , , .

    , , - e .

  • 169

    (SNO), . SNO, - D2O, , -. , , e, e . SNO , - e. , - e () . - e :

    m212 = 7, 1+1,20,6 105 2,

    12 = 32, 5

    +2,42,3 , sin2 212 = 0, 90 0, 04.

    , - , , . - , ( e ), -.

    4.3.7

    1975 . . (. [29]) , , - 1777, 00, 3 = (2911) 1015 . :

    l + l + , h + ., l e , h K. - ,

    j() = = (1 + 5) ,

  • 170

    , . -, , - .

    , -- , 2/3 1/3, . top bottom t- b-. :true beauty .

    1977 . . (. [30]) - - () (m 9, 4 , m 10 , m 10, 4 ) ( 60 ). , bb, .. . , 1995 ., - 20 b-, (- . . , ) - t- [31, 32],. [33]. , - , -, 174, 3 5, 1 [12], .

    , , , - :

    j = ee + + + du+ sc+ bt, (4.52)

    d, s, b , - . d, s, b, () :

    d

    s

    b

    =

    Vud Vus VubVcd Vcs VcbVtd Vts Vtb

    d

    sb

    . (4.53)

  • 171

    Vik - (-), (, , 1973 . [34]) ( -) , , , ( ).

    , d-, , :

    d = Vudd+ Vuss+ Vubb.

    : 0, 9739 Vud 0, 9751; 0, 221 Vus 0, 227; 0, 0029 Vub 0, 0045(CL=90%) [12]. , d- s, b, - |Vub|2 105. ( -):

    |Vud|2 + |Vus|2 + |Vub|2 = 1. 2 |Vud|2 -

    , ., , [13]:

    1n = C|Vud|2(1 + 32)fR(1 + R), (4.54) ( . h = 1, c = 1) C = G2Fm5e/(23) = 1, 1613 104 1,fR = 1, 71482(15) , - , R = 0, 0240(8) , . , 32, - , - 1n G2V + 3G2A == GFV

    2ud(1 + 3

    2), GV = VudGF , , - , , - GA , - . 3.

  • 172

    . 4.6. Vud - , - .. 2004 . (, . ). - ( ) - . , PERKEOII ( )

  • 173

    . 4.6, , 23 . - - ( ), - |Vud| ( ), ( GF ). , |Vud|, - |Vud| =

    1 |Vus|2 |Vub|2

    ( |Vub|2 , |Vud| ). |Vud|, - 0 0 ( , , ).

    Particle Data Group (PDG) 2002[35] 2004 . [12] ( , -, , , -) , - . . 4.6 ( CL=90%) , - PDG 2004 . [12]. |Vud|, - , , , - , , .. 2002 , - - .

    , , . , PERKEO-II . [13], , , . . 4.6 , - .

  • 174

    . , - , ( . 4.6). |Vud|, - - , -. . : , - -, , ( -, ). , , - CKM-. - , 7 .

    , .. 2004 ., 6,5 . , - . . , n, |Vud|, (- ). , .

    , - ( ) - , , , , , - , .

  • 175

    , , -.

    4.3.8 ( )

    - , . 1964 . [36], . [37].

    - , , - P - , (sp) ( s p , ), , - ( ). ( ) , ,

    fW =GFmnW

    22

    1 + (p)

    mn

    (h = c = 1),

    W = (cpZ+cnN+ceZ) , Z , cp, cn ce - , , . - , , cn = 0 ce = 0. , f - ( )

    f = fN + fW ,

    fN . ,

    f n:

    n =

    1 + 4k2

    Nf 1 + 2k2

    Nf.

  • 176

    , (p), , |+ | : n = n0 n/2, ,

    n =2

    k2N(f+ f) =

    2GFWN

    k

    ( p = k). , . z . |+ | - z,

    z =

    1 00 1

    ,

    z| = |, ,

    |+ = 10

    ; | =

    01

    .

    ke ( z = 0)

    |i = 12(|++ |) = 1

    2

    11

    ,

    x =

    0 11 0

    ,

    .. x|i = |i. x. , x -

    ? |+ | - k = nke, , L -

    |f = 12

    (|+eiken+L + |eikenL) =

  • 177

    =12eiken0L

    [|+eikenL/2 + |eikenL/2] = (4.55)

    =12eik0z

    [|+ei/2 + |ei/2] = 12eik0z

    e

    i/2

    ei/2

    ,

    k0 = n0ke, = kenL. ,

    f |x| f = cos, f |y| f = sin, f |z| f = 0,

    y =

    0 i

    i 0

    .

    , x, L p, .. . - , - -. , , .. - . - , .. P -. L

    = kenL =4

    keNL(f+ f) =

    2GFWNL.

    , - , , . - (.. ), - -. , , ( ):

    = keLRe n =4

    keNLRe (f+ f) =

    2GFWNL. (4.56)

  • 178

    Bi209 N = 0, 3 1023 3. , , cp = 1, cn = 0, ce = 0, W 80 1, 4 106 /.

    P - , , - - .

    4.3.9

    - - | |+. , , , , , - , - - , - .

    = 4(a+

    GFW

    22

    (mn k))2

    4(a2 GFWk

    2a

    ).

    -, . ( ) GF :

    +

    =

    2GFWk

    a.

    Pz , L,

    Pz =N+ NN+ +N

    12

    (1 N

    N+

    ), (4.57)

  • 179

    N k, - L.

    N = N0eNL.

    , - N0+ = N0, - L :

    NN+

    = eN(+)L eL 1 + L

    ,

    - = 1/N, = (++)/2 = +. :

    Pz =1

    2 L

    =NL

    2=

    12 L GFWk

    a. (4.58)

    A - L , - :

    A =N+ NN+ +N

    NL2

    =2

    kNL Im(f+ f). (4.59)

    10 105 ( W 102, 4a2 1 ).

    P - - 1980 . ( . [38]). , , :

    (124Sn) = (0, 48 1, 49) 104 /,(117Sn) = (36, 7 2, 7) 104 /.

    , , , (4.56), P - - (

  • 180

    ). 1976 . [39], - p- - P - 124Sn. 5 104 / [39]. , - , , 117Sn [38], . . , ( p- -) .. .. [40], .. .. (. [41, 42].

    , - , - -. -30 ( 30) p- 0,74 139La P - , 10% [43].

    p- - : , , -, - . - [44], , P - 139La. [45]. , [44], . 4.7.

    [40, 41] , p- - (n, ) - - - , P - .

    , -

  • 181

    . 4.7. () p- 139La - () [44]: , . , -

    . 1977 . .. (,) 233U, 235U 239Pu , . [46]., - , 104. -, , - .. [47] , .. - [48] .. [49] (, ), - . ,, (n, )-, - ( , - ), - -,

  • 182

    100 , , , -. , , ( 1010), , , - , .