neutron physics book.pdf
TRANSCRIPT
-
..
-
2004
-
-
..
-2004
-
530.145; 539.12
.. . . .: - , 2004. 334 .
" - " 553113" ".
, - - - , . , , - .
- . - . ( , ) ( ), -, , - . . , - .
. -, , - , P - CP -, T -. , - . -, .
, - , - .
.
.. , .. , .. .. , , .. .. .
c .. , 2004 .
-
1
1.1
1932 17 - " " (Possible Existence of a Neut-ron. James Chadwick, Nature (Feb. 27, 1932) v. 129, p. 312), , , . "... , - , . -, ..."1
1935 ., -, , . . 1939 . - . . - 1942 , . 16 1945 . - , 6 9 , ,
1 1935 .
3
-
4
. - , . , , , - .
1954 . . , . , , . -, , , , .
, , , ( - , ), .. .
"", . -, , , . . .
, : ,, . - "-" , , - .
-
-
5
(Review of Particle Physics. Euro. Phys. J.,2000, v. C15, no. 14).
(e ) qn = (0, 4 1, 1) 1021e. mn = 939, 56533 0, 00004 , = 1, 00866491578 0, 00000000055 ... mn mp = 1, 2933318 0, 0000005 , = 0, 0013884489 0, 0000000006 ... n = 885, 4 0, 9stat 0, 4syst . n = 1, 9130427 0, 0000005 N . dn < 0, 63 1025 e (CL=90%). n = (0, 98
+0,190,23) 103 3.
, , , , , , .
, - , .
. - - < 6, 3 1026 ( CL=90%). 1520 , , - .
- - . - .
, - , ,
-
6
. , - , .
n = 1 A ( ) v = p/mn = 2h/nmn = ccn/n 4 / E = mnv2/2 = 0, 08 n = (1, 9130427 0, 0000005)N Z
-, - - -, . - - (, ) , - -, , - , , . - - , - .
, , , , ( -). "" (, .) , - - -. , , . .
,
-
7
- , . - , .
1.1.1
- -, 1919 . - 14N - . 1931 , , , - 2, (, p), -, , - . 1921 1924 . , - 3, , . , - , . , - .
1930 (. . 1.1), - , . , , , -. - (, 1935 . , - - - -).
2 1931 . ( 1939 .) (, ).
3 Z , - .
-
8
. 1.1. - -
1932 , - , , , -. , " " (. 1.2).
. 1.2. - . , - ?
, - (. . 1.2, 1.3), , . : "... , , 1 - 0, . , - 9Be 12C -".
. - ,
-
9
, - 26 , 4,3 . . -, - , , ( ) .
. 1.3.
1.1.2
- k ( - - m), . 1.4.
, k
E, p=0
, k
E , pEi, Pi { Ef=Ei, Pf=Pi
. 1.4. , - ( ) ( )
+mc2 = +E , (1.1)
-
10
k = k + p. (1.2)
, - ( ).
E2 = p2c2 +m2c4 (1.3)
= ck (1.4)
. . -
- . 4-:
p + k = p + k
, (1.5)
p2 = p20 p2 = m2c2, (1.6)
k2 = k20 k2 = 0, (1.7)
() 4- p k p0 = E/c k0 = /c, . - : - 4- ( - , , ). - :
ab = a0b0 aibi = a0b0 a1b1 a2b2 a3b3,, 4-
ab ab = a0b0 ab = a0b0 aibi. (1.5) :
p p = k k. (1.6), (1.7), -
m2c2 pp = kk,
-
11
(p (p0,p) = (E/c, 0))
m2c2 EE
c2=
c2 kk cos
= kk(1 cos ).
k k ( -). E = mc2 E = + mc2 (. (1.1)),
k k = kk
mc(1 cos ). (1.8)
k = 2h/, - :
= 2hmc
(1 cos ), (1.9) , , . "" - . , (, , ) . h 0 - , . , (-) -, .
-
c =h
mc.
m. (1.9) .
c , - , :
e me = 0, 5110 ce = 3, 86 1011
m = 139, 6 c = 1, 4 1013
p mp = 938, 3 = 1836me = 6, 7m cp = 2, 1 1014
-
12
1.1.3
= 180. , , - ( ), Erec = E mc2, . ("") :
Erec = = ck, (1.10) k = k k. k , (1.8), k = k k,
k =2k2 2kk
mc,
k =2k2
mc
1
1 + 2kmc=
k
1 + mc2k.
k (1.10),
Erec =
1 + mc2
2
. (1.11)
( mc2)
Erec 22
mc2. (1.12)
, , - Erec:
mc2Erec
2. (1.13)
Erec = 4, 3 mc2 = 938 1 , = 47 .
, , , , . , - ,
-
13
, - , -. , , , Li, Be, B, C, N . , . , , , 1,2 . - - - , , 70 . , -, . .
, ( m) ( M) :
mv2 = mv2 +MV, (1.14)
mv = mv +MV, (1.15)
v, v , ,V .
v,
V =2m
M +mv. (1.16)
, E1 = M1V 21 /2, E2 = M2V 22 /2, M1, M2:
V1V2
=M2 +m
M1 +m. (1.17)
(3, 3 109 4, 7 108 /, ),
m = 1, 15 ...
-
14
10%. , .
, , - , . - .
1.1.4
, 1932 ., 3 , 1000 , . , en .
, - , - (, ). 1920 - - , - , . - - (, , , ), . , , - , . - 1934 . - , -, , . - , .
-
15
- , ,, - 10- 26- . - , "" - .
1989 . :
en = (0, 4 1, 1) 1021e, .
1.1.5
1934 . ( , ) - . , - . , -, 13 .
, , - , - . , , - - - , - , , .. W -, ... - = GA/GV , - GA GV , ( ) - . ( ) 2003 .:
= 1, 2695 0, 0029.
-
16
, - , - . , - , , - ( 2004 . , ) - ( ) .
1.1.6
, , . 30- , ( - - , -, .. ). 1934 , . - () - . , . (1934 .) , - n 1,52 N ( - 1940 . , n = (1, 935 0, 030)N). ? - ( 1928 .) , "-" e, 1/2 m
-
17
=
eh
2mc=
ec2.
- B,
N =eh
2mpc=
ep2.
, - . , , - , p = 1, n = 0. ,
n = 1, 9 N ,p = 2, 8 N .
- . - . , , - , - :
n = 1, 9; p = +1, 8. (
). - , -(. 1.5), .. , - , , , - .
( , ) , ., - mc
2. , - t h/mc2,
-
18
p
+
n p n
p n
. 1.5. -
- ct, c . , rN , , :
rN c t = hmc
= c.
, - ( ) (- ). , : , , -. - , , .
, , ( -) ( < 1016 ). , , . , u d (up down), eu = 2/3 e, ed = 1/3 e 1/2. - , , , .
-:
(en = 0) (ep = 1)
u u ud d d
-
19
. , - 1, , , , 1/2. , .
dd1 uu1 1 ( = 1, 0, 1)., 1/2 ( = 1/2, 1/2) d1
2 u1
2.
, ,
n 12
12= C
12
12
11,12 12 dd11
u12 12 + C
12
12
10,1212dd10
u12
12=
=
23
dd11
u12 12
(1)
13
dd10
u12
12
(2)
.(1.18)
Cjmj1m1,j2m2. (1.18) , - 2/3 (1), d- - ( 1), , u- (, , -) ( 1/2). (2) - u-, d- ( 0), . 1/3. , :
n =2
3(2d u) + 1
3u =
4
3d 1
3u. (1.19)
, - , ..
d = 13; u =
2
3,
-
20
n = 23. (1.20)
(1.19) u d, ..
p =4
3u 1
3d = . (1.21)
(1.20) (1.21),
np
= 23= 0, 67.
- ,
np
exp
= 1, 9132, 793
= 0, 68.
, - , . , .4
1.1.7
() - . - - (), - ( - ). -, - 1964 . -,
4 . , , , . , , , . .
-
21
40 . - ( - ()).
2004 . , Belle BaBar, , - -, . - - .
- . - - , , .
- - ( , - ), - (, , ) - (, , ) - , - ().
, 1989 ., :
D = (0 0, 4) 1025 ();D = (0, 3 0, 5) 1025 ().
( 90%), -, (1989 .),:
D < 9, 7 1026 (CL=90% ) 10 (1999 .) :
D < 6, 3 1026 (CL=90% )
-
22
, - .
, - . - - ( ), .. R 1013 , - , - ( e) d, 1025 , d/R 6, 3 1013(. . 1.6). , 4 .
. 1.6. ,
1.1.8
E, -, - . - d, :
d = n E. n . "" , .. -. 1991 ( ).
n = (1, 20 0, 20) 103 3,
-
23
: (1 = 1013 ), . d 1027 , 108 /, - 103 , . , , - . , , 1021 /. - .
1.2
, - ? , - , , , , . 1934 , - , - , . : , 1947 ., - (-) ( , "" - 1937 . ).
, "", . - . - - , -- , - .
, , , .. -
-
24
, . . , : |1 |2 - (. . 1.7).
P P
e|1
P P
e|2
. 1.7.
E1 E2 ( - ), :
H0|1 = E1|1,H0|2 = E2|2.
H0 . , ? - , , .. V H0, - |1 |2. :
(H0 + V ) = E.
= a1|1+ a2|2. (a1, a2) :
E1 V12V21 E2
a1a2
= E
a1a2
,
-
25
m|H0|m = Em, m = 1, 2; 1|H0|2 = 0, 1|V |2 = V12. , V 1 2, , .. m|V |m = 0.
(- ),
(E1 E)(E2 E) |V12|2 = 0, (1.22) - , . ,
E(1,2) =E1 +E2
2 1
2
(E1 E2)2 + 4|V12|2. (1.23)
, , , .. E1 = E2 = ,
E(1,2) = |V12|, ,
a1a2
= V12|V12| = 1 ( 1, V12).
, - , : - ("" ). - , - . , , , -, , - ( : ). : - , . - ( ), - , , .
-
26
- |V12|, . R , - . , , , R, 5, ..
V12 eikR
R,
k =
2mh
= i ( ),
. ,
E(1,2) = geeR
R.
, - , , -, , -, - . ? , ( , ) - -. , , - E( ) . ,
E2 = p2c2 +m2c
4 = 0,
( ) :
p2 = m2c2,
k = imc
h=
i
c.
5, (r) exp (r/aB)r( aB = h/
2mEa , Ea )
(|r R|), . R aB (R).
-
27
, - - , , , - -,
V = ge
mch R
R= g
eR
c
R. (1.24)
. (1.24) , - 1013 , (). - "" , . - . -, g (1.24) - - , .., , (, -, ) , - ( ). ( ) , - - . g2/hc, (1.24), -, ( - = e2/hc, 1/137). g , , , .
: - . , ,
-
28
: -, , , -, , . .
.
- - . , - , .. , . 1.8.
. 1.8.
:
p = p + k. (1.25)
k ,
p2 + k2 2pk = p
2 .
p2 = p2 = m
2c2 k2 = 0,
pk = 0 (1.26)
E
c2= |k||p| cos , (1.27)
. -, |k| = /c |p| = Ev/c2, E, v , -,
cos =c
v, (1.28)
.., , . ,
-
29
c/n, n . (1.28)
cos =c
nv. (1.29)
, - "", 1934 . - 1937 . (1958 .).. , .. .. .
-
30
1. .. . .: -, 1982.
2. .., .. . .: -, 1997.
3. ., ., . -. . 8, 9: . .: , 1978.
4. .. . .: , 1955.
5. Proceedings of the International Workshop on Fundamental Physicswith Slow Neutrons. Grenoble, France, March 811, 1989.Nucl. Instr. and Meth., A284 (1989) 1232.
6. NOBEL LECTURES including presentation speeches and laureatesbiographies. Phisics. 19011921. Amsterdam London New York:Elsevier Publishing Co., 1967.
7. NOBEL LECTURES including presentation speeches and laureatesbiographies. Phisics. 19221941. Amsterdam London New York:Elsevier Publishing Co., 1965.
8. NOBEL LECTURES including presentation speeches and laureatesbiographies. Phisics. 19421962. Amsterdam London New York:Elsevier Publishing Co., 1964.
-
2
2.1
, - - c = h/mc 1,4 = 1,41013 . 109 c, "-" , . , , .
, o . . - m .
. 2.1.
E hka. :
a = eikar, k2a = k
2, (2.1)
k =2mEh .
31
-
32
(2.1) 1 , , , ,
ja =h
2mi(aa aa =
hkam
. (2.2)
, - ( -, < v ), j = va, . = 1 j = va.
, ja . . , , :
(2 + k2)(r) = 2mV (r)h2
(r). (2.3)
(2.3), (2.1) , . G(r, r), , r.
(2 + k2)G(r, r) = (r r). (2.4) (2.3) , - , (2.3), :
a(r) = a +2m
h2
G(r, r)V (r)a(r)d3r. (2.5)
- . r , , , - .
-
33
, () ,
G+(r, r) = e
ik|r r|
4|r r| , (2.6) , -. , - jr
jr =h
2mi
G+(r)
G+(r)
rG+(r)G
+(r)
r
= hk
m
1
(4r)2. (2.7)
, , 4r2, , v/4. , - (2.4) v/4 .
, (2.5)
a(r) = a(r) m2h2
eik|r r||r r|V (r
)a(r)d3r. (2.8)
|r| |r|
k|r r| = kr2 2rr + r2 = kr1 2rrr2 =
= kr(1 rrr2 ) = kr kbr,
kb = kr
r.
, , - , , , - :
a(r) = a(r) +Abaeikr
r, (2.9)
Aba = m
2h2
eikbr
V (r)a(r)d3r. (2.10)
-
34
Aba . |r| |r|
scat = Abaeikr
r.
d(, ), dN d = sin dd :
d =dN
ja. (2.11)
, , ( - ). r2d
dN = jrr2d
, jr ,
jr =h
2mi
(scat
scatr
scatscat
r
)=
hk
mr2|Aba(, )2|.
,
d =jrr
2d
|ja| =k
ka|Aba|2d, (2.12)
ka = k. a
,
a(r) = a(r) m2h2
eik|r r||r r|V (r)a(r
)d3r + . . .
,
Aba = m2h2
b|V |a+
+
(m
2h2
)2 b(r)
eik|r r|
|r r|V (r)V (r)a(r)d3rd3r + . . .
-
35
- (), . , - , .. (. 2.2):
. 2.2
( ) - :
Aba = m2h2
b|V |a == m
2h2
ei(kb ka)rV (r)d3r = m
2h2
eiqrV (r)d3r.
q = kb ka .
Aba = m2h2
V (q),
, ,
d =m2
42h2|V (q)|2d.
exp(ikar) exp(ikbr) V (r). ( ) "-" :
dPba =2
h|b|V |a|2(Ea Eb) d
3kb(2)3
, (2.13)
d3kb = k2bdkbd.
-
36
E =h2k2
2m; dE =
h2kdk
m; kdk =
mdE
h
2
,
k2bdkb = kbmdEbh2
=
2mEbh
mdEbh2
.
-,
dPba =2kbm|Vba|2d
(2h)3.
, , - :
d =dPbava
=m2
(2h2)2vbva|Vba|2.
2.1.1
- , - .
( ) - -, . . -
V (q) =eiqrV (r)d3r.
a = 1/ka RN (RN ), qr 1, :
eiqr = 1 iqr + (qr)2
2 . . .
,
V (q) =V (r)d3r = const = V (q = 0) = V , (2.14)
-
37
.. a RN ( ). , " " - . , , (2.14) .
, - 1
V (r) = V1(r) + V2(r R), (2.15) R .
Aba = m2h2
(V1 + V2eiqR), (2.16)
, ,
d
d= |Aba|2 = m
2
2h2[V 21 + V
22 + 2V1V2 cos qR
]. (2.17)
kaR 1, qR 1, - (V1 + V2)(r). qR 1 q ( , ) cos qR, .
a R , , , l=0 ( s-). , p , . 2.3, b .
. 2.3
M = pb. -, Ml = h
l(l + 1), -
l 1 -: V (r) =
V (r)(rr)d3r.
-
38
( p):
bl =hl(l + 1)
p=
l(l + 1).
l = 0, b0 = 0. l = 1 b1 =2 RN , -
l = 0 -. , s-, -. , , RN , - , , ( ). , , , s-. - RN , l = 1 ( p-), 10 .
, , - , - , .. . - . . ka,
(r) = eikar =l=0
(2l + 1)iljl(kr)Pl(cos ),
jl(kr) , - kr l :
jl(kr) sin(kr l2 )
kr.
a (kr)1
l=0
(2l + 1)ilPl(cos )l(r),
-
39
l = sin
(kr l
2
)=
i
2
{ei(kr
l2 ) ei(krl2 )
}
. -
, , - , , . . .
, , x( E = mx2/2 b ), "" mr2/2, r, r =
x2 + b2,
mr2
2=
mx2x2
2r2=
m(r2 b2)x22r2
=mx2
2 L
2
2mr2,
L = mxb . , , -
E :
E =mr2
2+
L2
2mr2.
.
, , :
(r) = (kr)1l=0
(2l + 1)ilRl(r)Pl(cos ), (2.18)
Rl(r) d
2
dr2 l(l + 1)
r2+ k2
Rl(r) =
2mV (r)
h2Rl(r)
Rl(0) = 0,
-
40
(r) .
h2
2m
1
r2
rr2
r+
L2
r2+ V (r)
= E,
(2.18), = f(r)Ylm, f(r) = R(r)/r.
- Rl(r) ., Rl(r)
Rl(r) =i
2
{ei(kr
l2 ) Slei(kr l2 )
}= sin(kr l
2) +
i
2(i)l(1 Sl)eikr,
(2.19) - . Sl - . (r),
A() =l
Al() =i
2k
l
(2l + 1)(1 Sl)Pl(cos ).
Sl - ( ) l,
Sl = e2il; Sl 1 = 2ieil sin l, (2.20)
, - . (2.19)
Rl(r) =i
2
{ei(kr
l2 ) e2ilei(kr l2 )
}= (2.21)
=ieil
2
{ei(kr
l2 +l) ei(kr l2 +l)
}= eil sin(kr l
2+ l).
, - l - .
-
41
P (1) = 1,
A(0) =i
2k
l
(2l + 1)(1 Sl) = 1k
l
(2l + 1)eil sin l.
d
d= |A()|2
-
Pl(cos )Pl(cos )d =4
2l + 1ll,
= 4k2l
(2l + 1) sin2 l,
=
l,
l =
4
k2(2l + 1) sin2 l =
k2(2l + 1)|1 Sl|2.
(2l + 1) l. ,
(l)max =4
k2(2l + 1) = 42(2l + 1).
R , - , . , 2 . , 0 /2 -, c .
A(0)
Im A(0) =1
k
(2l + 1) sin2 l,
-
42
.. =
4
kIm A(0).
.
2.1.2
, - ( -). , : , - . - , " ", , .. .
- (, , - , . . 2.4)
. 2.4. , Er
l. Er, - : . - (1928 .), (1928, 1929).
,
-
43
. , - "-", r -
Er i2,
Er, > 0. r :
eih (Er i2 )t
2= e
th .
r :
N = N0eth ,
, , ( )
w =1
N
dN
dt
=
h, (2.22)
, , (2.22), = h/ ( ).
- (. (2.19) (2.21))
Rl(r)
r 1
r
{ei(kr
l2 +l) ei(kr l2 +l)
},
Rl(r)
r 1
r
[Al(E)e
ikr Al (E)eikr], (2.23)
Al(E) E:
Al(E) = ileil, Al (E) = (i)leil.
e2il = (1)lAl
Al eilA
l
Al. (2.24)
-
44
E = Er i/2 ,
Al
(Er i
2
)= 0.
"" -, (2.23) , . , , "" , .
Al Er i2,
Al(E) =
[E
(Er i
2
)]al + . . . (2.25)
Rl(r)
r
[E
(Er i
2
)]aleikr
r
[E
(Er +
i
2
)]aleikr
r. (2.26)
, E = Er i2, Rl(r)
r ial
eikr
r.
- r
4r2jr =4hk
m|ial |2 = 4v2|al|2
h.
, ( ), /h,
|al|2 = 1hv
, (2.27)
v = hk/m . (2.24) (2.25), :
e2il = eilalal
E Er i2E Er + i2
.
-
45
e2il(0) eila
l
al,
e2il = e2il(0)E Er i2E Er + i2
= e2il(0)1 i
E Er + i2 , (2.28)
eil = eil(0)E Er i2(E Er)2 + 24
.
l(0) . |E Er| , l l(0).
l = l(0) arctg 2(E Er). (2.29)
, , . , , :
A() =1
2ik
l
(2l + 1)
[(e2il(0) 1)
iE Er + i2
e2il(0)]Pl(cos ). (2.30)
- , . , - .
d
d=
1
4k2(2l + 1)2
2
(E Er)2 + 24[Pl(cos )]
2. (2.31)
E = Er 2 , - ( E = Er),
d
d=
1
k2(2l + 1)2[Pl(cos )]
2. (2.32)
-
46
-, . , ( ) - .
l = (n+1
2) + l(0), (2.33)
n .
2.2
, , - . , . , , - , 8 /. - , , , - , , .
( - 1934 -) 2,23 (.. 1 /)
, - 3H (8,5 , 3 /) 4He (28 , 7 /), - , , .. . , - ( 2D 1/2 , 3H 1 , 4He 6/4 ). - , , , . -
-
47
. - ( ). (.. ) .
2.2.1
-
2(r) + 2h2
[E V (r)](r) = 0, (2.34) ( m/2 ). E . - l = 0, = R0(r)/r
d2R0dr2
+m
h2[E V (r)]R0 = 0. (2.35)
V0 a:
V = V0 r < a,V = 0 r > a.
E = W , W > 0 , d2R0dr2
+m
h2(V0 W )R0 = 0 r < a, (2.36)
d2R0dr2
mh2
WR0 = 0 r > a.
, R0 = r - r = 0 r r. :
R0 = A sin kr r < a,R0 = Be
r r > a, (2.37)
-
48
k =
m(V0 W )
h(2.38)
=
mW
h. (2.39)
R0 lnR0. r = a,
k ctg ka = , (2.40)
ctg ka = WV0 W
WV0
(2.41)
, . , ctg ka ,, ka /2. , ka = /2 (W = 0), ..
V0a2 =
h22
4m. (2.42)
" ", . , - .. n- ka = /2 + n. 2,2 - . l = 0. , - . (2.42) :
V0 =2
4
2cpa2
mc2, (2.43)
cp . - "" , .. - - ( 2, 8 ),
-
49
V0 0, 014mc2 13 . . 2,23 , - 21,4 ( , ka = 3/2, V0 = 9h22/4ma2 = 117 ). - .
, - ( ). , . -,
Cer
R0(r) . . 2.5.
. 2.5. -
1/ , , - , c , . (1/ a),.. "-" :
1
=
hmW
= cp
m
W 4, 3 .
, R0(r) r > a. R0(r) - r < a, C exp(r) .
-
50
r = 0 , , r > a.
R0(r) =
2er (2.44)
- .
R0(r)(2.37), A B. , B - C, , , a, :
B =
2
(1 +
1
2a
). (2.45)
2.3 -
, , . -, - , .
s-
d2R0dr2
+2
h2[E V (r)]R0 = 0, (2.46)
. r a E V (ka 1),
d2R0dr2
2h2
V (r)R0 = 0 r a (2.47)
d2R0dr2
+2
h2ER0 = 0 r a. (2.48)
-
51
r, (ka 1), , -, r 0. - E, - .
R0(r)R0(r)
r0
= (2.49)
. E, r a - ( ) E = |W |:
R0 = Cer, =
2|W |h
. (2.50)
, R0/R0 = , .. = .
R0 = B sin(kr + 0),
r = 0
ctg = k=
|W |E
. (2.51)
,
=4
k2sin2 0 =
4
k21
1 + ctg20,
=4
k2 + 2=
2h2
1
E + |W | . (2.52) . , -
V (r), , , - ( ). - , , ( 2), |W |
-
52
. , .
- 2,5 . (2030%). - (2.52) W = 2, 23 2
2, 3 , 20, 5 .
1935 , . , -, ( S = 1 ), (- S = 0), , :
=1
4s +
3
4t. (2.53)
1/4 3/4 , , ( 4 : 3 - Sz = 0,1 Sz = 0 ). Wt Ws, :
=h2
m
3E +Wt
+1
E + |Ws| . (2.54)
(E Wt, |Ws|) |Ws| , t Wt. ,
34t
1 + Wt
3|Ws|
|Ws| =14t Wt 34t
.
2 : 1 =1024 2.
-
53
20, 5 Wt = 2, 23 t 4h2/mWt 2, 3 ,
|Ws| = 68, 3 .
s =WtWs
t = 75, 1 . (2.55)
, : - , , , .
Ws, .. , - . , - .
, , - 1/2. 3/2, 2, :
=h2
2m
3E +Wt
+5
E + |Wq| . (2.56)
Wq , E 200400 , 1,5 , .
-
54
2.4 1. V0 d
V (r) =
{ V0 r d0 r > d .
:
R0 +2m
h2(E V0)R0 = 0,
R0 +K
2R0 = 0,
K2 = k2 + 2; k2 =2mE
h2; 2 =
2mV0
h2.
:R01 = A sinKr.
r R0 = C e
i0 sin(kr + 0).
"" -, 0 , :
KctgKd = kctg(kd+ 0),
tg(kd + 0) = kD, KctgKd = K/tgKd D1 (- ),
D in tgKd = tgKdK
.
tg0 =kD tgkd1 + kDtgkd
.
kd
-
55
kD , .. Kd (/2 + n),
tg 1tg kd
1kd
1,
, 0 /2. ,
Kd = /2 + n = (2n+ 1)
2(2.57)
. k2Dd
-
56
2.
R0 = ei0 sin(kr + 0) = e
i0 sin 0(cos kr + ctg0 sin kr),
kr 0R0 ei0 sin 0
(1 r
a
)= ei0 sin 0
(1 +
kr
tg0
).
a tg0
k= 1
k ctg0 , , R0 0.
3. V0 d
2 = 2mV0/h2, , - , ( i), - (2.2)
0 = 4d2
(1 th d
d
)2.
() d thd 1,
0 = 4d2.
D =
th d
1 0,
tg 0 k(D d) kd,
..
a = tg0k
= d.
:
0 =4 sin2 0
k2=
4
k2
(1
1 + ctg20
)=
4
[k2 + 1a2(k)
].
k 0 0 = 4a
2 = 4d2.
-
57
4.
S- R0 0, ..
R0 =i
2(eikr S0eikr) =
= sin kr +i
2(1 S0)eikr.
R0 :(d2
dr2+ k2
)R0 =
2mV (r)
h2R0; R0(0) = 0.
S0
e =
k2|1 S0|2, (2.60)
( )
r =
k2(1 |S0|2). (2.61)
S0 = exp (2i0), R0 = ei0 sin(kr + 0) r = 0. S0
R0 d . ,
f(E) d R0/R0,
f(E) = ix1 + S0e2ix
1 S0e2ix ,
x = kd = d/
-
58
R0 -, f(E) r = d r d. , f0 h - ( ). h = 0 , , f(E) = f0, r = 0 |S0|2 = 1. .
Er, f0(Er) = 0, . r e . f0(E) E Er E = Er,
f0(E) =
(f0E
)
E=Er
(E Er) + . . . ,
e = 2x(f0
E
)E=Er
, r = 2h(f0E
)E=Er
,
r =
k2re
(E Er)2 + 2/4 ,
= e + r.
e = 4|Ares + Apot|2,
Ares =1
k
e/2
E Er i2 () ,
Apot =1
keix sin x
() . Apot - .
,
e = 4|Apot|2 = 4k2
sin2 kd 4d2.
( -), r = d R0(kd) , ..
R0(kd) =i
2(eikd S0eikd) = 0,
S0 = e
2ikd,
-
59
kd 1
e =
k2|1 S0|2 =
k2|1 e2ikd|2 = 4
k2sin2 kd 4d2.
2(E Er) = ctg,
1
k
12e
E Er i2=
1
k
e
sin ei.
e =4
k2
e
sin ei + sin kd eikd2
.
.
() (. . 2.6.).
. 2.6. E/Er
- . ( ) - , - Fv > 0. , x = x0 cost, F v = x0 sint = x0 cos (t /2), ..
-
60
/2 . - , .
, , . , .
5. . 1/v
Ea 40 A - , .. - :
rintern Rintern = CeiKr.
K2 = k2+2 (E = Ea+V ), K , =2mV /h.
f = iKd iX,
.. f0 = 0; h = X,
S0 = e2ixxXx+X
r =
k2
(1 (xX)
2
(x+X)2
)=
4
k2xX
(x+X)2=
4K
k(k +K)2,
k r 4
k 1
v 1
E.
1/v .
6.
A S0.
(r) =B
r(eikr S0eikr)
S-
= eikr +A
reikr =
l
l,
0 =i
2rk
[eikr (1 + 2ikA)eikr
].
-
61
S0 = 1 + 2ikA.
A A = +i, :
e =
k2|1 S0|2 = 4|A|2 = 4(2 + 2). (2.62)
r =
k2(1 |S0|2) = 4
k 4(2 + 2) = 4
k e. (2.63)
(2.62), (2.63) t = e + r,
t =2
k2(1 Re S0) = 4
k,
:
= Im A =k
4t. (2.64)
. (2.62) (2.64)
=
e4
2 = e4
(kt4
)2. (2.65)
, e t, , :
A = e4
(kt4
)2+ i
kt4
. (2.66)
7.
, , - R0. , - :
a = limk0
A.
,
= eikr + Aeikr
r.
k 0 R0 r = r + A, r = A .
-
62
2.5
-, , , . , , , -. , . , 1/2 , -, I.
, - I 1/2. (+ ) j:
j = I 12. (2.67)
, , -: A+ ( j+ = I + 12) A j = I 12 .
-
+ =I + 1 + 2(IS)
2I + 1; (2.68)
=
I 2(IS)2I + 1
. (2.69)
, :
+jm =
jm j = I +
12
0 j = I 12(2.70)
jm =
0 j = I + 12jm j = I 12
. (2.71)
, 2(IS)
2(IS) = j2 I2 S2 = j(j + 1) I(I + 1) 34.
-
63
j :
2(IS) =
I j+ = I +
12
(I + 1) j = I 12. (2.72)
, , - ( j) - A+ A, , :
=
eikr + Aeff
eikr
r
jm, (2.73)
Aeff = +A+ + A =1
2I + 1{(I + 1)A+ + IA + 2(IS)(A+ A)} .
(2.74) , (- + ),
Acoh =1
2I + 1{(I + 1)A+ + IA} , (2.75)
, ,
Ainc =1
2I + 12(IS)(A+ A) B(IS), (2.76)
. (Ainc = 0), A+ = A, .. , . , , - (I = 0). Ainc 9Be 40Zr. , , "" .
-, , ..
e = 4|Aeff |2 = 4|Acoh + B(IS)|2. (2.77)
-
64
, , -, , -, IS = 0, ( IS) .
(IS)2 = I2xS2x + I2yS2y + I2zS2z =I(I + 1)
4, (2.78)
(IS)2 = 3I2xS2x = 3I2xS2x
I2x =
1
3I2 = 1
3I(I + 1);
S2x =1
3S2 = 1
3 34=
1
4.
, :
e = coh+inc = 4(|Acoh|2+|B|2(IS)2) = 4|Acoh|2 + |B|2I(I + 1)
4
,
(2.79)
coh = 4|Acoh|2 = 4I + 1
2I + 1A+ +
I
2I + 1A
2
; (2.80)
inc = 4B2(IS)2 = 4I(I + 1)
(2I + 1)2|A+ A|2. (2.81)
:
e = coh + inc =4
2I + 1
[(I + 1)|A+|2 + I|A|2
]. (2.82)
2(I + 1) = 2j+ + 1 2I = 2j + 1, :
e =4
2(2I + 1)
[(2j+ + 1)|A+|2 + (2j + 1)|A|2
]. (2.83)
. (2.83), t = 4|A+|2 s = 4|A|2, , I = 1/2.
-
65
- , - (.. ).
e(1, 2) = 4|Aeff(1) + Aeff(2)|2 = (2.84)= 4|Acoh(1) +Acoh(2)|2 + 4B2(I1S + I2S)2.
, ,.. (I1S)(I2S) = 0, :
(I1S + I2S)2 = 2(IS)2 = I(I + 1)/2,
e(1, 2) = 4(|2Acoh|2 + 2|Ainc|2) = (2.85)= 4
|2Acoh|2 + 2B2I(I + 1)
4
=
= 4coh + 2inc.
, , -, , - , . , . -. .
2.5.1
(.. ) - , - . , - . -,
-
66
, - :
V (r r) = 2h2
ma(r r). (2.86)
a (a = A), m - , r - .
, - (2.86), :
A = m2h2
eiqrV (r)d3r = a .
, - , RN (.. 1012 , ., , , -, , . , - () , , , - . , .
, - N - (). , , - () ( ) () i- l- :
(d
d
)
li=
k
k0|Ali()|2,
Ali = 2h2
lk|V (r, r)|ik0 = (2.87)=
2h2l|
d3reiqr
V(r r)|i.
-
67
Ali :
m =mn Mmn +M
= (2.88)
= mnA
1 + A= mn
1
1 + 1A
- M A ,
= mn1
1 + 1A(2.89)
(), A =
A.
, V = 2h2
ma(r r) (2.87), -
Ali =
l|beiqr |i, (2.90)
b =am
=1 + 1A1 + 1
A
a (2.91)
, ,(d
d
)
li=
k
k0
bl|eiqr |i
2. (2.92)
2.5.2
- . J = I1+I2, I1 I2, , >> d, d . exp(iqr) 1, :
(d
d
)
ii= D2(a1eff + a2eff)2, (2.93)
D =1 + 1A1 + 12A
. (2.94)
-
68
- . ,
d
d= D2[2acoh + b(I1S + I2S)]2 = (2.95)= D2[4a2coh + b
2(JS)2+ 4acohb(JS)]. , - J = I1 + I2.
- , .., ,
(JS) = 0
(JS)2 = J(J + 1)4
,
d
d= D2[4a2coh +
J(J + 1)
4b2]. (2.96)
2.5.3 -
: 1, , 0, . J = 1 -, J = 0 . D = 4/3. - (2.75) (2.76) I = 1/2:
acoh =I + 1
2I + 1a+ +
I
2I + 1a =
3
4a+ +
1
4a, (2.97)
b =2(a+ a)2I + 1
= a+ a. (2.98) a+ a . - ,.. t s. - ,
-
69
, , , Ws.
,
d
d=
4
9[(3a+ + a)2 + J(J + 1)(a+ a)2]. (2.99)
4. ,
) (J = 0)
par =16
9(3a+ + a)2; (2.100)
) (J = 1)
ort =16
9[(3a+ + a)2 +2(a+ a)2] = par + 32
9(a+ a)2. (2.101)
, ort > par
ortpar
= 1 +2(a+ a)2(3a+ + a)2
= 1 + 2
(1 x3 + x
)2, (2.102)
x = a/a+. , ort/par - - . , x = 3 .
,
ts
=WsWt
0, 03,
.. |a+|/|a| 0, 2 |x| 5. a+ a (x = 5), (2.102)
ortpar
1, 5;, (ort/par)max = 3 x .
-
70
a+ a (x = 5), (2.102) -
ortpar
19.
- , ort/par 30. , - , .
a+ a
a+ = 5, 38 , a = 23, 69 , |a|/|a+| = 4, 40. (2.102)
ortpar
1, 42 x = 4, 4
ortpar
30, 8 x = 4, 4.
, J(J + 1) , .. ( I = 1/2)
J(J + 1)4
=1
4
[3
41(1 + 1) +
1
40(0 + 1)
]=
3
8,
= 416
9[4a2coh +
3
8b2],
- :
(1, 2) = 416
9[4a2coh + 2inc],
(IS)2 = I(I + 1)
4=
3
16;
inc(1, 2) = 2inc = 23
16b2.
-
71
, , - - , ( - 0 1 ). , - ( E = 0, 0147 ), . ( , 20K, ) - . - . - .
1. .. . .: , 1963.
2. ., . . .: , 1958.
3. .., .. . .: ,1989.
4. .., . . .: , 1969.
-
3
3.1 -
, . , , - . rn - , , a1,a2,a3 :
rn =3
i=1niai, (3.1)
ni , . . 3.1.
. 3.1.
, rn, :
V (r) =nVn(r rn) = 2h
2
nan(r rn). (3.2)
72
-
73
A = 2h2
n
eiqrVn(r rn)d3r rrn=r
=
= 2h2
nVn(q)e
iqrn =nAn(q)e
iqrn, (3.3)
An n- . , - ( ) a, ( )
d
d=
a2
N
neiqrn
2=
a2
N
n1n2n3ein1qa1+in2qa2+in3qa3
2 a
2
NF (q),
F (q)=|n1n2n3 |2. N . C, , , ( ) q
qrn = (n1a1 + n2a2 + n3a3)q = 2n, (3.4)
n . n = N ; d/d Na2. ( q) , , N , , 1 3 N 1023 -. , , (3.4)1. (3.4) , - q
a1q = 2h; a2q = 2k; a3q = 2l. (3.5)
. - o q, , b1, b2, b3, q ( - ).
1 , N , F (q) = (2)3(N/V )(q g), g , - (3.4).
-
74
q = hb1 + kb2 + lb3,
h, k l , . ,
1) a1b1 = 2; a1b2 = 0; a1b3 = 0.
2) a2b1 = 0; 2a2b2 = 2; a2b3 = 0.3) a3b1 = 0; a3b2 = 0; a3b3 = 2.
1- : b1 a2 a3. 2-, : b2 a1 a3. 3-: b3 a1 a2.
b1 = 2a2 a3
(a1[a2 a3]); b2 = 2[a3 a1]
(a1[a2 a3]); b3 = 2[a1 a2]
(a1[a2 a3]).
() . . - :
q = k k = g, g = hb1 + kb2 + lb3. (hkl) . . - , g , g = |g| d = 2/g. -, , 2/|b1| -, a1,a2,a3, , a2,a3, , , .. - , .
- .
-
75
, , ( ) . - ,
k = k0 + g. (3.6)
, ,
k2 = |k0 + g|2 = k20. (3.7) , . (3.7) :
2k0g + g2 = 0. (3.8)
- k0: = /2, k0 g, g = 2/d k = 2/, (3.8) = B, ,
2d sin B = , (3.9)
.
3.2
(3.2),
V (r) = V (r + ai), (3.10)
, - (. . 3.2). - g, - g = 2/d, d . - .
-
76
- g.
. 3.2. ) - . - , . ) - ( ) , g.
, , , - g. x g, . - x:
V (x+ d) = V (x),
:
Vg(r) =nVn exp(
2i
dnx) =
gn
Vgneignx, (3.11)
gn = 2 n/d, g1 = g. , , , , gn , - , ,
-
77
dn = d/n ( - n- , dn = d/n). - {g} , , , ..
V (r) =nVn(r rn) =
gVge
igr = V0 +g2vg cos(gr + g). (3.12)
, , ,
Vg = Vg, (3.13)
Vg = vg e
ig . (3.14)
. , ,
V (r + ai) =gVge
igr+iaig = V (r),
, gai = 2 n. , . (3.12):
A = m2h2
gVg
V=1
ei(qg)rd3r = (3.15)
= m2h2
gVgqg = N
gA(g)qg,
A(g) , -
Vg =
V=1
V (r)eigrd3r =neigrn
Vn(r)eigrd3r =
= N
Vn(r)eigrd3r =
2h2
mNA(g). (3.16)
-
78
, grn = 2n, , - : An(g) A(g), , N , N = 1/. , , q = g, .., , , - N2.
- , - ( ) ( ), .. ( ) ., , - , -, . - , , , .
3.3 .
- , , -, .
,
V (r) =aVa(r ra). (3.17)
, - . , - , . i , -
-
79
, n - , ra
ra = rn + ri, (3.18)
rn (3.1). ,
. V(r) == 2mV (r)/h2k2e , - hke.
2mV (r)
h2k2e= V(r) =
geigrVg, (3.19)
Vg = 2mh2k2e
V=1
eigrV (r)d3r =2m
h2k2e
a
eigrVa(r ra)d3r =
=2m
h2k2e
aeigra
Va(r)e
igrd3r =
n ()
i ()
=
=2m
h2k2e
neigrn
i
eigriVi(r)e
igrd3r
=
=2mNch2k2e
i
eigriVi(r)e
igrd3r
. (3.20)
Nc , , grn = 2n, , V(n+i)(r) = Vi(r), . , fi(q),
Vi(r)e
igrd3r = Vi(g) = 2h2
mfi(g).
Vg = 2mh2k2e
2h2
mNe
i
eigrifi(g) = 4Nck2e
Fg.
-
80
Fg .
Fg =i
eigri
. , , , - . - g, Fg = 0 ( ). , ( ), , , , -.
, . -, .. , .
ua a- ra, ra = ra + ua, -
V (r, ua) =aV (r ua ra).
:2m
h2k2eV (r, ua) =
geigrVg(ua),
Vg(ua) = 2m
h2k2e
aeiguaeigra
eigrVa(r)d
3r.
. - (.. - ),
-
81
ua =q>
(U qe
iqra +U qeiqra) .
eigua = eig(
q) =
qeig(U qe
igr+Uqeigr).
exp :
eig(U qeiqr+Uqe
iqr) = 1 + ig(U qe
iqr +U qeiqr) |gUq|2 + . . .
, ,
eigua
= q
{1 |gU q|2
}= 1
q|gU q|2 eWg ,
Wg =
q|gU q|2 = |gua|2.
eWg -. ,
Vg = 4Nck2e
Fg,
:
Fg =i
eWigfi(g)eigri.
- g. . - ( -) "" ua, , hg h/ua. -. , , -, , - ( ), .. ()
-
82
. , . , - ( h2g2/2M) , , , . - .
- - . - - ( -), hg - hk. -.
3.4
, (. 3.3), n , -.
. 3.3.
, nr = 0.
, , :
i = eiker. (3.21)
-
-
83
:
1
k2e2+
1 2mV (r)
h2k2e
= 0, (3.22)
2mV (r)
h2k2e= V(r) =
geigrVg. (3.23)
, - ( - ). g, -
k0 =g,s
ugsei(k0+g)r|s, (3.24)
k0 . (3.24) (3.22)
gs
1 (k0 + g
)2
k2e
ugse(k0+g
)r|s ggs
Vgugse(k0+g+g)r|s = 0. (3.25)
g = g + g (,, g = g g) - ugs:
1 (k0 + g
)2
k2e
ugs
gVgugg,s = 0. (3.26)
. - k0, - .
, - |kg |k0 + g - Eg = h2k2g/2m.
-
84
, - -. , . , - ugs , , . -, |k0 |k0 + g k0 k0 + g,
k2e k20 |k0 + g|2, , . , - .
, - , - (nr) = 0. , , - , . , -.
k0 = ke + n. . .
ket . , - - . , - .
-.
-
85
. - , , (3.26), . (3.26), (-) :
1 k
20
k2e V0
u0 = 0. (3.27)
- s. - , .., -, n ( . [1, 2]):
n2 k20
k2e= 1 V0 = 1 + 4Nc
k2eF0. (3.28)
-, -, - V0. ,
V0 =h2k2e2m
V0 = Nc[i
Vi(r)]d3r =
1
c
[i
Vi(r)]d3r V . (3.29)
, - , - , -. ., (3.26)
[k2e (k0 + g)2
]ug
gk2eVgugg = 0,
, g = 0,[k2e (k0 + g)2
]ug k2eV0ug
g =0
k2eVgugg = 0.
-
86
[k20 (k0 + g)2
]ug =
g =0
Ugugg,
k20 = k2e(1 V0), Ug = k2eVg. ug = 0g, , - , - ug = Ug/[k20 (k0 + g)2]. , , - , , :
= eik0r +g
Ugk20 k2g
eikgr eik0r1
g
Ug2g
eigr ,
kg=k0+g,g = (k2gk20)/2 g.
||2 = 1 g
|Ug|g
cos(gr + g).
, g , .. , - , - , (. (3.12)). , , - (.. ) .
, (g 0) g - "" , g |Ug|. (g = 0) - , Ek
-
87
, - hk0 h(k0 + g). , , .
. - , -, G, k0 kG = k0 + G, (3.26)
1 k
20
k2e V0
u0 VGuG = 0, (3.30)
1 (k0 + G)
2
k2e V0
uG VGu0 = 0.
(- det = 0)
n2 k
20
k2e
n2 (k0 + G)
2
k2e
|VG|2 = 0. (3.31)
k0 - (.. ) (-) . ( ) , - . - .
3.4.1
, , -, . . -
-
88
V0. - , :
n2 =k20k2e
= 1 V0 = 1 + 4k2e
i
Nifi(0), (3.32)
Ni . - - , , u0.
, hke. , ( - ), - k0
k0 = ke + n. (3.33) (3.32),
k2e + 2(ken) + 2 = k2e k2eV0.
:
2 + 2(ken) + k2eV0 = 0
2
k2e+ 2
kee + V0 = 0, (3.34)
e =ken
ke= cos ,
(.. - ).
ke
= e 2e V0 = e e
1 V02e
e(1 ),
-
89
=
1 V02e
.
= kee(1 ) = ken ken, , k0 (3.33) n, -
k0n = ken+ = ken = kee,.. , . - , . , , .
,
= c1eik0+r + c2e
ik0r.
c1 c2 .
3.4.2
- , :
eiker +reik
er,
r , ke , , |ke| = |ke|. - (- ), - , , .. ket = ket; ken = ken.
-
90
, k0n > 0, k0+.
= ceik0r.
- nr = 0. k0 k0 = k0t +k0n, -
eiketr +reik
etr = ceik0tr.
r , - - ( ). : 1 +
r = c. -
( - ):
ken+r(ken) = ck0n = cken.
, , ken = ken, :
1 +r = c,
1r = c. r |c|2
r =
1 1 +
2
(3.35)
|c|2 =
2
1 +
2. (3.36)
- , - . . D - , ,
-
91
D cos = D(ken)/ke, , .. D cos 0 = D(k0n)/k0. , ,
Je =hkem
D(ken)ke
=h(ken)
mD.
, :
J0 = |c|2 hk0m
Dk0nk0
= |c2|hk0nm
D.
, - , - . ,
hkenm
= rhkenm
+ |c|2 hk0nm
=hkenm
(r + |c|2), (3.37), ,
r + bc2 = 1. (3.38)
- , - , - .
=1 V0/2e = 0 -
, - , . 1. - , - ( ), . - "" ( ) - . , ( ), , , ,
-
92
. .
, , (r = 1). ==
1 V0/2ec = 0, c, -
:2e cos2 = V0.
. , - , "" - ( - ) h2k2en/2m = h
2k2e cos2 /2m V0. -
.
, e < ec = V0
(k0n) = k0n = kee
1 V02e
=i
L,
:
= eketrnr/L.
( ) L:
L =1
kee|| . -
, n = k0/ke = /2 .
r =
(n2 cos2 )1/2 sin (n2 cos2 )1/2 + sin
(3.39)
L =
2n2 cos2
. (3.40)
-
93
, , - -
cos c = n. (3.41)
,
n2 = 1 V0 = 1 + 4Nck2e
F0 = 1 +4Nck2e
i
fi(0),
, ke = 2 , , , , , :
n2 = 1 2
i
Niai.
sin2 c = 1 cos2 c = 1 n2 = V0
, - .
, -, .. a 1012 , ()
V0 = 2
Na
2 1023 1012 3
2 1011 2
.
0, 1 A, .. 109 V0 1018 1011 107,
c sin c =
V0 0, 3 103,.. .
, , .. c = 2 . n = 0,.. V0 = 1. , -, , .
-
94
Ec = V0 = V0 h2k2e2m
=4N
k2ea h
2k2e2m
=2h2
mNa,
-
h242
2m2c=
2h2
mNa,
..c =
Na.
N 1023 3, a 1012 , 2 1011 2,
c 0, 6 105 = 600 A., N = NA/A, , A , NA , NA 6, 02 1023 3.
, , - (), , . , , , , ( ). c 1 A v 4 105 /==4000 /, c 600 A v 6, 7 /. Ec 2, 3 107 . (), , , (. 3.4). , 3.1.
3.5
.. - 1959 . [3], - . 1974 .
-
95
E < 104 . 1974 . 2- .. . [4] :
: E < 104 , : E < 107 . .
. 3.4. ,
3.1. ,
acog c Ec vc/3 1012 A 107 /
1,80 0,78 580 2, 4 6,8BeO 2,90 558 2, 62 7,1 2,0 0,66 687 1, 73 5,75D2O 1,105 702 1, 66 5,6 2,70 0,35 1230 0,54 3,2 7,86 0,96 620 2,1 6,3 8,92 0,79 698 1,72 5,7 7,14 0,59 900 1,02 4,4 11,34 0,96 969 0,82 4,1
1968 . .. - [5]. -1 (. , ), , , - . -
-
96
. 103 2c1 ( 106 /3). , - . . ( ) - , -. kT . vc ( mv2c/2 kT ) (. [6])
18
mv
2c
kT
2
.
kT 0, 025 (T = 300 K) vc 6 / 1011.
kT , . (, ) , , ( ) (- ), , , . - - . - kT .
1968 . - . ( , . -). -, ( 1014 /2) . -
-
97
. 3.5. , - , 2, 5 105 / ( 0, 6 104 /2 .
70- , - [7, 8], - (, . , -) HFR ( 1015 /2) - . - , .
, , , - - . - 5 , 15 , . 1, 8109 /2 (PF1).
: , - , - FRM-2, , - , - . , - (SINQ) -, ( , 1,8 , .. 1016/) 590 . - , - , -
-
98
- - ( ). 1,3 570 ( 0, 74 ) , 10 , . - 1014 /2, , -. - . , - [9, 10] , - - () .
, , , - Ec, - . , , - , 1, 94107 (650 A). Ec1 > Ec0 ( ) Ec0 < E < Ec1. , , - . , - , :
Be 580 A 650 A (6,1 6,8 /), Fe 620 A 650 A (6,3 6,8 /). -
, - , . , 1 2 107 - 4,4 /.
-
99
. 3.5. - - [7, 8] (. .. .) ( - ). ( ) -
-
100
3.2 . ()
N n[s] /1 885,4 0,9 0,4 . ., 2000 [11](1a) 885,4 1,2 . ., 1997 [12]2 889,2 4,8 J. Byrne et al., 1995 [13]3 882,6 2,7 W. Mampe et al., 1993 [14]4 888,4 3,1 1,1 . ., 1992 [15](4a) 888,4 2,9 . ., 1990 [16]5 878 27 14 R. Kosakowski et al., 1989 [17]6 887,6 3,0 W. Mampe et al., 1989 [18]7 877 10 W. Paul et al., 1989 [19, 20]
( )8 876 10 19 J. Last et al., 1988 [21]9 891 9 . , 1988 [22]10 870 17 M. Arnold et al., 1987 [23]11 903 13 . ., 1986 [24](11a) 875 95 . ., 1980 [25](2a) 937 18 J. Byrne et al., 1980 [26](9a) 881 8 . ., 1978 [27]12 918 14 C.J. Christensen et al., 1972 [28]13 885,7 0,8 Abele, 2000 [29]
Particle Data Group, 2002 [30]
- (), .
3.5.1
3.2 , .
, - , (, )
-
101
- (,) -2 [24, 25]. - . - 900 , , 10 -. . , , - ( ). , , , , , , -. , , 105 [31]. [32].
- , - , . ( 700 10 ) - -. . , - , (. . 3.6). , .
" " - ( ) - - (, ) - [15, 16, 33]. , ,
-
102
- , - ,.. , .
( - ) - - ( -).
. 3.6 . -, , - , ( , ,.. ) - . - , "" , - . , . - . ( , , 15 ), - . - - , - . - [23], 3,3 ( - 0,4%).
2000 . , , - n == 885, 4 0, 9stat 0, 4syst [11, 12], 0, 9stat , -, 0, 4syst , -
-
103
. 3.6. - (. .. ): 1 ,2 , 3 , 4, 9 , 5 , 6 , 7 , 8 , 10 -, 11 , 12
-
104
. - , - ( 2004 .) n = 885, 7 0, 8 c.
, . , - . , , - ( ), - ( ). . , , 3 .
2004 . , - (. 3.6), - [34]. (lowtemperature fomblin LTF) C, O F. 2354, - 1,83 /3, 1, 03 107 . 160 , , , , ( - 2, 2 106 ). - 5 , - 5 . 100 . , - - - (, ).
-
105
. 3.7 ( ).
. 3.7. - ( 0) . ,
: n = 878, 5 0, 7stat 0, 3syst. 7,2 6,9 [11]. - 6,5 5,6 , .
, .-, ( 3- ) ( .
-
106
). - [35], 0,15% - , -, . -, , - - 15%. , - .
- . . - - . , - .
3.5.2
. [36] 1951 . .. [37] 1960 . - ( ), ( -) ( , ). : , - B . - , - . ( ) (.. 3.8)
U = B(r),..
-
107
, -, - , . - r
n2 = 1 nB(r)Ee
,
,
sin c =
nB(r)
Ec
1/2
, Ec = nB(r0).
, B - (1 = 104 ) - nB 107 , . 1 3,4 / ( 0, 6 107 ), , . , . - . , - , , , 0 = 2B/h.
. 3.8.
|+ |, 0. - T ,
-
108
, T r/v, r - , , v/r.
-
109
. 3.11. -
. 3.12. Z
. 3.13. [19, 20], - ( ). - RS, . - ((B)/r)
-
110
, , - |B(r)| r(. . 3.11). , , Z . 3.12. , - .
( - , .. ) B(r) = B0r2/r20, .. ( 2n- rn1 [38]). , . .[19, 20] , . . 3.13. B0 3, 5 . - 5 20 /. , , 2(R+r0) =113 , 2(R r0) =104 . - ( |B|) . 3.14.
20012004 . (-) - (, ) - - 15,6 ( 18 , - 55 ), [39, 40]. - , , .. - . 20- - - , . . 3.15 3.16. , 1 - B 1, 2 . - 2 /.
-
111
. 3.14. (- |B|)
. -
. . 3.17. , . . 3.6. - , , - , ( ) . ( ), . - , ( , ), - . , .
-
-
112
. 3.15.
-
113
. 3.16. , -
878 6 c. , ( ) . , .. -. 2005 .
3.6 .
-, , , - .
, , - . -
-
114
. 3.17. - - . 1 , 2 , 3 - , 4 , 5 , 6 , 7 , 8
-
115
c
Een =h2k2en2
=h2k2e sin
2 c2
= V0 Ec,
Ec , .
sin2 c = V0 = EcEe
,
c 1c =
V0 =
Na =
c=
vcv,
c , vc .,
c =
V (2)0 V(1)0 =
N (2)a2 N (1)a1.
- , , . - .
3.6.1 .
() - .
U = B, B , , = , .
-
116
- , , :
n2 = 1 VEe
= 1 2
Na 2m
h2k2eB = 1
2
[Na m
2h2B
],
(1,2)c =
[Na m
2h2B
].
, , , - , .
, , -
m
2h2B > Na.
, , (Co) - B 0, 65B, B -. , . P 0, 98 0, 99. -, () -, .. .
.
, , B , , ( - ), , . B , .
-
117
, ( ) , - .
3.6.2
c - (. . 3.18) - , , . , , - .
. 3.18. - Ir . a c, - . b , -
< c - ( - D, , . . 3.19).
. 3.19. . < c , , (D) sin
- (-).
-
118
, - :
= 2d sin B.
.
, , - , , (-, ), , (.. -), , > D = 2dmax, dmax , .. . - < 2dmax -, , , E < ED. . 3.3 , .
3.3. ,
D (A) ED ()Be 3,95 0,0052BeO 4,4 0,004Pb 5,7 0,0025C () 6,69 0,00183Bi 8,0 0,00128
, : , . (, ),
N (2)a(2) = N (1)a(1).
-
119
, .
3.6.3 , -
c, , , - . , , , , - E0 ( 0) , c . c,, () , .
sin2 c =2
Nacog =
V0Ee
,
Ee = h2k2en/2m "" , . - ( ) "" (), , "-" "" (. . 3.20).
. 3.20. , -
-
V0,
Ee =
= h2k2en/2m. "-
"
V0: E0 = h2k2en/2mV0. "-
"
( z) -
Eemin = V0
-
120
0. 0 , , - :
< (0) =
Nacog
sin 0 = c sin 0.
, ,
Emin =Ec
sin2 .
1, Ec 107 , Emin 103 . . , "-" , . : , - . 3.21.
. 3.21. ,
,
, .
-
Emin < E < ED
0 = 30, - (, ) 5 104 - 5 103 , .
3.7
1964 . .. .. - [41, 1]. . -, "", , .
-
121
. -
= NgI,
N , I . H , z (..
H ez), Em = H = NgHIz.
EmkT
= Iz m,
=NgH
kT.
En T - :
P =em
mem
,
m, . , ( )
Iz =mmem
mem
=1
z
z
,
z =I
m=Iem =
m(1 +
2m2
2+ . . .).
I
-
122
Iz = 1
z
z
=
I(I + 1)(2I + 1)
3(2I + 1)=
=I(I + 1)
3=
NgIH(I + 1)
kT=
H(I + 1)
3kT.
V0 ( ) -
V0 = 4k20
N(acog + bIhS), h = ez , - ,
bI = bIz = 2(a+ a)(I + 1)H(2I + 1)3kT
.
,
a = acog + b(IS) ia,
acog =1
2I + 1[(I + 1)a+ + Ia],
b =2(a+ a)2I + 1
.
bIS = bIzhS bIhS,
bI = bIz = 2(a+ a)(I + 1)H(2I + 1)3kT
.
, Sz = 12 - . , - (nB). ,
-
123
n2 = 1 V0 == 1 4N
k2e(acog + bIhS) n(BS) 2m
hk2e=
= 1 (VN0 + V), V = n(BN + B)) , ,
BN =2h2NbIh
m2n.
, , , - . - . .
, - . ( y) - . x. 1
2, -
Sz ( - z)?
, 1/2 : S = /2,
x =
0 11 0
; y =
0 i
i 0
; z =
1 00 1
.
12
,
0 = c11212+ c21
2 12 ,
, :
0|Sx|0 = 12, Sy = Sz = 0.
-
124
0 =
c1c2
= c1
10
+ c2
01
.
:
1
2x0 =
1
20
0 11 0
c1c2
=
c2c1
,
c2c1
=
c1c2
.
c21 + c22 = 1,
c1 = c2 =12,
0 =
12
11
.
.
y0 =1
2
i
i
,
0|y|0 = i+ i = 0.
z0 =
11
0|z|0 = 0.
,
0 =1
2
11
= 1
2
10
+ 1
2
01
-
125
, x. 1/2 z - . 1/2 , - x . , (x, y) , .
-
k0 = ke1 V0 ke(1 1
2V0) = ke[1 1
2(VN0 V0 )] = k0
1
2k.
,
12+e
ikey +12eikey,
y
(y) =12eik0y
(+e
ik2 y + eik2 y
)=
= eik0y12
e
ik2 y
eik2 y
.
? , , ..(y)|x|(y), (y)|y|(y), (y)|z|(y). , .
1) (y)|x|(y):
x(y) = x
e
ik2 y
eik2 y
=
e
ik2 y
eik2 y
,
(y)|x|(y) = 1
2
(eiky + eiky
)= cosky.
2) (y)|z|(y) = 0.
-
126
3) (y)|y|(y):
y(y) = y
e
ik2 y
eik2 y
=
iei
k2 y
ieik2 y
,
(y)|y|(y) = 1
2i
(eiky eiky) = sinky.
, (1,0,0), - y (cosky,sinky, 0). (xy), - . , ,
= ky = keVy = 4Nke
< bI >
2y =
4N
ke (a+ a)(I + 1)N
(2I + 1)3kTy.
. , ( ). h, -, , .
-. y = vt, = kvt = t,
= vk =hkk
m=
h
2m(k2+ k2) =
E
h=
2(B +BN)
h,
E = 2(B + BN) 1/2. , (.. ), ( ) (B +BN), - , (B +BN). = 2(B + BN)/h.
-
127
I
n=In2.
In=I
n2 = (I).
(0) = 0,
(I + 1) = (I) + (I 1)2 + (I + 1)2 = (I) + 2I2 + 4I + 2,,
(I) = I3 + I2 + I + .
(0) = 0, = 0.
(I+1)(I) = (I3+3I2+3I+1I3)+(I2+2I+1I2)+ = 2I2+4I+2. I,
I2 : 3 = 2 = 2/3;I : 3+ 2 = 4 = 1;
I0 : + + = 2 = 13.
,
(I) =2
3I3 + I2 +
1
3I =
1
3I(I + 1)(2I + 1).
-
[1] .. . .:, 1995.
[2] .. . .: ,1986.
[3] .. . , 36(1959) 19521953.
[4] .. ., 161 (1991) 109127.
[5] .. - . III , .2. -, 1968,.1438; , 95 (1968) 145158.
[6] .., .. . .: -, 1997.
[7] .., .., .., .., - .., .., .., .., .., .., .., .., .., .., .., - .., .., .., .., - .., .., .., .., - .., .., .., .., - .., .., .. - - - . ,44 (1986) 269272.
128
-
129
[8] Altarev I.S., Mityukhljaiev V.A., Serebrov A.P., Zakharov A.A.Cold and ultracold neutron sources in Gatchina, Russia. J. NeutronResearch, 1 (1993) 7177.
[9] Serebrov A.P., Mityukhlyaev V.A., Zakharov A.A., Nesvizhev-skii V.V., Kharitonov A.G. Is it possible to have the next generationof UCN sources with densities 103 104 3? ,59 (1994) 728733.
[10] Serebrov A.P., Mityukhlyaev V.A., Zakharov A.A., Khari-tonov A.G., Nesvizhevskii V.V., Lasakov M.S., Taldaev R.R.,Aldushchenkov A.V., Varlamov V.E., Vasilev A.V. Experimentalstudy of a solid-deuterium source of ultracold neutrons. JETP Lett.,62 (1995) 785790.
[11] Arzumanov S., Bondarenko L., Chernyavsky S., Drexel W.,Fomin A., Geltenbort P., Morozov V., Panin Yu., Pendlebury J.,Schreckenbach K. Neutron lifetime measured by monitored storingof ultra-cold neutrons. Nucl. Instr. and Meth., A 440 (2000)511516.
[12] Arzumanov S., Bondarenko L., Chernyavsky S., Drexel W.,Fomin A., Geltenbort P., Gunnenwein F., Morozov V., Panin Yu.,Pendlebury J., Schreckenbach K. Neutron life time value measuredby storing ultracold neutrons (UCN) with detection of inelasticallyscattered neutrons. Proc. of 5th International Seminar on Interactionof Neutrons with Nuclei (ISINN-5) E3-97-213, Dubna, 1997, p.53-66.
[13] Byrne J., Dawber P.G., Habeck C.G., Smidt S.J., Spain J.A.,Williams A.P. A revised value for the neutron lifetime measuredusing a Penning trap. Europhys. Lett., 33 (1996) 187192.
[14] ., .., .., .., .. - . , 57 (1993) 7781.
-
130
[15] .., .., .., - .., .., .., .. - . , 102 (1992)740747.
[16] .., .., .., .., .., .., .., - .., .., .., .., - .. . , 52 (1990) 984989.
[17] Kossakowski R., Grivot P., Liand P., Schreckenbach K., Azuelos G.Neutron lifetime measurement with a helium-filled time projectionchamber. Nucl. Phys., A 503 (1989) 473500.
[18] Mampe W., Ageron P., Bates C., Pendlebury J. M., Steyerl A.Neutron lifetime measured with stored ultracold neutrons. Phys.Rev. Lett., 63 (1989) 593596.
[19] Paul W., Anton F., Paul L., Paul S., Mampe W. Measurement ofthe neutron lifetime in a magnetic storage ring. Z. Phys., C 45(1989) 2530.
[20] Anton F., Paul W., Mampe W., Paul L., Paul S. Measurement ofthe neutron lifetime by magnetic storage of free neutrons. Nucl.Instr. and Meth., A 284 (1989) 101107.
[21] Last J., Arnold M., Dohner J., Dubbers D., Freedman S.J. Pulsed-beam neutron-lifetime measurement. Phys. Rev. Lett., 60 (1988)995998.
[22] .. ., 94 (1988) 111.
[23] Arnold M. Messung der Lebensdauer freier Neutronen. Dissertation,University of Heidelberg, 1987.
-
131
[24] .., .., .. - . ,44 (1986) 444446.
[25] .., .., .., .. . , 31 (1980) 257261.
[26] Byrne J., Morse J., Smith K.F., Shaikh F., Green K., Greene G.L.A new measurement of the neutron lifetime. Phys. Lett.,B 92 (1980)274278.
[27] .., .., .., .., .. . , 28 (1978) 329333.
[28] Christensen C.J., Nielsen A., Bahnsen A., Brown W.K., Rustad B.M.Free-neutron beta-decay half-life. Phys. Rev.,D 5 (1972) 16281640.
[29] Abele H. The Standard Model and the neutron -decay. Nucl. Instr.and Meth., A 440 (2000) 499510.
[30] Review of Particle Physics. Hagiwara K. et al. (Particle DataGroup). Phys. Rev., D 66 (2002). 974 p.
[31] .., .., .., - .., .., .., .. - . , 55 (1992) 9294.
[32] A.., .., O.., M.., A.., A.., .., A.., .. - . 2576, , 2004. 24 .; Phys. Lett., A 335 (2005) 327336.
[33] Kharitonov A.G., Nesvizhevsky V.V., Serebrov A.P., Taldaev R.R.,Varlamov V.V., Vasilyev A.V., Alfimenkov V.P., Lushchikov V.I.,Shvetsov V.N., Strelkov A.V. Preliminary results of neutron lifetime
-
132
measurements with gravitational UCN trap. Nucl. Instr. and Meth.,A 284 (1989) 98100.
[34] Serebrov A., Varlamov V., Kharitonov A., Fomin A., Pokotilov-ski Yu., Geltenbort P., Butterworth J., Krasnoschekova I., Lasa-kov M., Taldaev R., Vassiljev A., Zherebtsov O. Measurement ofthe neutron lifetime using a gravitational trap and a low-temperatureFomblin coating. Phys. Lett., B 605 (2004) 7278.
[35] Hogan J. Surprise finding reveals short-lived neutrons. New Scientist,2479, 25 December, 2004.
[36] Paul W. Proc. Int. Conf. on Nuclear Physics and Physics of Fun-damental Particles, Chicago, 1951.
[37] .. , . , 39 (1960) 10621068.
[38] . - ( . , 8 1989 .). , 160 (1990) 109127.
[39] .., .., ., .., .., .., .. -. , 27, . 24 (2001) 6470.
[40] Ezhov V.F., Andreev A.Z., Glushkov A.A., Glushkov A.G., Gro-shev M.N., Knyazkov V.A., Krygin G.B., Ryabov V.L.,Serebrov A.P., Bazarov B.A., Geltenbort P., Hartman F.J.,Paul S., Picker R., Zimmer O., Kovrizhnykh N.A. First everstorage of ultracold neutrons in a magnetic trap made of permanentmagnets. J. Res. Natl. Inst. Stand. Technol., 110 (2005) 16.
[41] .., .. -. , 47 (1964) 10501054.
-
4
4.1
( ), H. - : :
ih
t= H. (4.1)
( ) - U , U :
U = U (4.2)
-, , , (1) U :
ihU
t= UH U1U
1
,
..
ihU
t= HUU , (4.3)
HU = UHU1. (4.4)
-
134
(U+U = 1) U
U = eiT ,
, ,U+ = U1 = eiT ,
T (.. T = T+), , , -, (4.4) :
HU = eiTHeiT . (4.5)
( )
HU = (1 + iT )H(1 iT ) = H + i [T,H]. (4.6) , , T (.., - , , , ), T -:
[T,H] = 0. (4.7), HU = H.
, -:
dT
dt=
1
ih[TH]. (4.8)
, T , , T .
, , - , -.
, .
, :
t=
(t+ )(t)
=1
ihH, (4.9)
-
135
..U = ( + t) =
(1 +
ihH
)(t), (4.10)
T = Hh, (4.11)
.. - . (- ) , H .
, . ,
U = (r + a) = (1 + a)(r), (4.12)
T =i= p
h, (4.13)
p= ih .
, - - .
. 4.1. - - , - -
r (, ) (. . 4.1)
r = [ r], (4.14) , |r| = r sin , r .
U = (r+ r) = (1+ [r])(r) = (1+[r])(r), (4.15)
-
136
T = L
h, (4.16)
L = ih[r ] . -
- , .
, p, - S L, - , , p2/2M , , p, S L.
(- ) - . :
(pL), (pS), (LS), (p[S L]), (S[pL]), (L[p S]). - , - , . , -, (.. ), (LS), .
, , ,
H = (LS). (4.17)
- , , .
- . , - (.. - ).
-
137
-, , - , .
. - . - , - (., -, [1]).
4.2 ( )
, - (.. - , ) 180
. - - .
(P -) : - , ., , , .
- - , - , (. 4.2).
-
138
. 4.2. - -, , - .
-, , ,
, ,-, , , - . , P -. , , - - , , - .
- - , , , , , - , , , , , , .. .
- [2] 1956 . ()-, , + + -, . . , + + ( K+-),
-
139
, , (.. , . ). - . - 1957 [3], - 60Co (60Co 60 Ni+ e + ). -, (. . 4.3).
. 4.3. - - 60Co
, - (.. , . 4.3, ). :
W = W0[1 + aSP (SNpe)]. (4.18)
P - (Sp) - . - , . - (P ) - ( C). , - ( -), , -, CP . - (. 4.4).
-
140
. 4.4. CP - - 60Co
, , , - , , -, . , - , , - . - ( ) , [4] [5] 1957 .
P -
P - . - , . :
P = p. (4.19)
, - :
ihp
t= Hpp, (4.20)
Hp = PHP1. (4.21)
, p (4.21), , PHP1 = H
PH HP = [PH] = 0, (4.22) p . ,
-
141
, P . P :
P |u = p|u. (4.23) , , |u - ,
P 2|u = p2|u = |u (4.24), ,
p = 1. |u+,
P |u+ = |u+, .
|u:P |u = |u,
.
P -
H, - E, - P , - .
, H|u = E|u,
PHP1 P |u = EP |u
HP |u = EP |u.
E P |u - |u:
P |u = p|u,
-
142
, |u P ., . , .
Ylm(, ) sinm()(coslm + a coslm2 + . . .)eim. r r - r, , r, , + .
PYlm(, ) = (1)lYlm(, ). (4.25) -
, , - , :
PA(+)P1 = A(+); PA()P1 = A(). - (P -) ., ,
A = u|A|u, , ,
A = uP1P |A|P1Pu = A, A = 0.
P - , - ,
u+ + u|A()|u+ + u = u+|A|u+ u|A|u+ == 2Re u+|A|u. (4.26)
, , - , , .
-
143
, Q , .. P -, , , - , .. P -, , , - . , P - -. P - . - - P - cos p (.. cos ), aSP (4.18).
, - , - , .
4.3
1996 - . 1896 . , . , , , - , . - , , ( 1903 . : -, , - ). , , 82, , , - .
1898 . , - -, 1900 . , -
-
144
-, . - -
. - - , 1933 . , - , 1931 . - - (, , ), , - . - -, : , , . , - - - : GF = 1, 436 1049 3. h = 1, c = 1 GF 105/m2p. , -, G2F . , - - , GF . , (, 2 106 , 900 ) , -: 1 G2F5. ( , B-, -) - . , , - .
1958 - - . - (SnP e), (SnP ), Sn , P e, P , , - -.
, , ,
-
145
-
n p+ e + e, - ,
e + e + . -
, . [6]. (w) - ( = 1/w) ( )
w =1
=
2
h|H|2(E), (4.27)
H , (E) - ( 2 ). ., , :
A+ B C +D, :
A B c , , C D, .. .
H =C(C)
D(D)V (A,B,C,D)A(A)B(B)dAdBdCdD. (4.28)
-
146
V (A,B,C,D) -. , - - . , , - , c. , , , , , , P . - :
H = GC(P )
D(P )A(P )B(P )d. (4.29)
G -. , ( -) , A + B C +D,
A C +D + B,.. A C,D -B.
, B ( ) P (tB < tP ), (tB > tP ), . , -. , , , , ( B ).
-
147
, -. H , . - . , , - . , , - . - , - , -: . 1/2 4- . , - , , , . -.
4.3.1
( ) 1/2 - - x , 4- A(x) (,A), , , , -: ,
Vem = ej(x)A(x),
j = (, j) 4- , j(x) = p(x)p(x), p(x) (, ), p(x) == p+(x)0 , -, .
-
148
, .
ih
t= H, (4.30)
H = cp+ mc2, (4.31)
p = ih ,
=
0 0
=
1 00 1
,
2 = I, 2i = 1. i - : i + i = 0 ik + ki = 2ik, .. .
, ( - h = 1, c = 1), - :
i( + im) = 0, (4.32)
(p m) = 0. (4.33) p0 = i/t = i0, p = i,
= =
0 0
, 0 = =
1 00 1
,
20 = 1, 2i = 1 + = 0 = (, 0, 1, 2, 3, 1, 2, 3).
5 = i0123 = 0 II 0
,
-
149
25 = 1, 5 + 5 = 0,
5 = 0
0 , 1 + 5 =
I II I
.
. - x . , , - , , , :
, :
, , - . -
Vem =j(x)j(x
)D(x x)d4xd4x, D(x x) , (.. -) 1/|rr|, .. -. ,
-
150
, -, , .. h/mc, , , , :
, , - , , - , :
, - . - . - - :
H =GF h
3
c2
[p(x)n(x)] [e(x)e(x)] (x x) + ..
( ):
-
151
- (, - ) :
k|H|i = GF2
lk (r1)
Nk (r2)(r1 r2)li(r1)Ni (r2)d3r1d3r2 =
GF2,
, ,
a =me2h2
k|H |i me2
GF2 me 10
6
m2p me 10
20
mp.
, 1046 2.
, , - , - -.
jN = p(x)n(x)
( , , , - ), ,
je = e(x)(x).
H (V ) . , - , - , - (S), [pn][e], (P ) [p5n][e5], - (A) [p5n][e5] (T ), - , [pn][ee], = 12( ). - 1 ,
1C , - -
-
152
( ), , V - A-, S- T - ( , ).
4.3.2
- P - , .. . [2] ( - ) , [pn][e5], - [pn][e5], .. -
H =i
(pOin) (eOi(Gi +Gi5)) , (4.34)
Oi = 1, , , 5, 5. 10 Gi, G
i, .
-, , [5], [4] , - . -, (-, ), - . . [7] 1958 . . , L. . ( ) ( -), , s-. I = 0, 1, . - , l = 0 I > 1, , - - , , ( ., , [8, 9]).
-
153
-
= L + R, (4.35)
L =
1
2(1 + 5); R =
1
2(1 5) (4.36)
-.
(pm) = (E0 p m) = 0. (4.37), , a a = a00 a 4- a. ,
=
,
-, :
=p
E +m. (4.38)
, 1 + 5, - L:
L =1
2(1 + 5) =
1
2
I II I
= 1
2
. (4.39)
, L + . ,
=(1 p
E +m
). (4.40)
E m v = p/E 1 (1 n), (4.41)
n = p/p . z ,
(1 z) = 0 00 1
. (4.42)
-
154
, = 10
,
z, = 01
z.
, L = 0, = 10
, L = 0, =
01
, ..
L , ( ). R - ( ). , -. , , . , -. .
- :
H =i
Gi (pOin) (eOiL) + .. (4.43)
4.3.3
1958 . , - [10] , [11]. , , L = (1 + 5)/2, eLOiL, Oi = 1, , , 5, 5:
eLOiL = e1 5
2Oi
1 + 52
.
, 1 5
2
1 + 52
=1 5
2
1 + 52
=1 5
251 + 5
2= 0.
, , - ,
-
155
. ,
1 52
51 + 5
2=
1 52
1 + 5
2=
1 + 52
,
H =GF h
3
c2[p(x)(1 + 5)n(x)][e(x)(1 + 5)(x)] + ..
. , - , , . - , e(x)(x), -, e(x)5(x), , (VA)-. -, 5c = ic, , v+c, - v pS, - -. - - . , , - , , , -. , - , , , .
( , - ) d- 1/3 u- 2/3 :
-
156
H =GF h
3
c2[u(x)(1 + 5)d(x)][e(x)(1 + 5)(x)] + ..]
GF2[jqj
l + ..] =
GF2[(V A)(v a) + ..],
jq = V A jl = v a , (V A)-. - d- u- :
, , ( - , ). -
H =GV2[(V + A)(v a) + ..],
= GA/GV - - GA GV . - , -
-
157
. - [12], 2003 . -,
= GA/GV = 1, 2695 0, 029. ( -
dEe de, d) , pe, p , - -:
WdEeded peEe(E0 Ee)2dEeded
[1 + a
pepEeE
+ bm
Ee+ n
(ApeEe
+ BpE
+Dpe pEeE
)].
b , - a, A, B D :
a =1 ||21 + 3||2 , A = 2
||2 + Re 1 + 3||2 ,
B = 2||2 Re 1 + 3||2 , D = 2
Im
1 + 3||2 . - ( ) Im = 0, D : D = 0.
A. [12] :
A = 0, 1173 0, 0013,B = 0, 983 0, 004,a = 0, 103 0, 004,D = (0, 6 1, 0) 103.
-
158
A [13], 2002 . Perkeo II, - , -: A = 0, 1189 0, 0007, = 1, 2739 0, 019.
4.3.4
- , . - -, - - .
. - G4, . , , - ?
. , 107 -. ? , ,
-
159
-2 (, , - ), P - , . . 4.5.
. 4.5. -, - - - , .. -
-? ( -), , .. -, (P - PHHP = 0). - , . , - P - d = er, P - - , (dE) (H) ( ) :
, , ,
(+)HW
().2 - (N+N)/(N++N+),
N+, N . - , N+, N .
-
160
( HW P -, - .) , , , (+)1
()2 ,
1 =
(+)1 +
()2 ,
=+1 |HW |2
E1 E2 .
, , E1E2. 1 , - :
WEM ((+)1 +
()2
) HEM(+)0
2=
=(+)1
HEM(+)0 + ()2
HEM(+)0
2
|B(M1) + B(E1)|2 = (4.44)= |B(M1)|2 + [B(E1)B(M1) +B(E1)B(M1)] + 2|B(E1)|2.
- , 2|B(E1)|/|B(M1)|. , (- ) M1 - E1, .
- , (n, )- - , - . - - .. [14] (- 482 Ta181 396 Lu175). - - - P = (6, 01,0)106 181Ta P=+(4,01,0)105 175Lu.
-
161
- 1964 .. (- (), )[15], - ( ) 113Cd, ( 1965 ) . . - [16], - 181Ta. - P - - - .
- 181Ta - [17] , , -, : [14] - - 181Ta 30 , .
, . [14] - - ( , 8 , ). 1974 .., .. (), .., .. () - - . 3
-, - , , - . - P - -, -
3 . .. [18].
-
162
, - - . - A P - -
n+ p d+ . , , -, - . , A 6 108, , 10% 108. - -.
- - P - , P 5 107 ( CL = 90%). ( - 108), - .
4.3.5
, - - :
, () - , ,
-
163
. : -
, (.. d-) ( ) -, GV < GF .
, ( - . ) - S = 1 5 , S = Q. , s- Q = 1/3 - S = 1 u- Q = 2/3 S = 0.
, s- d- u-, . . 1963 [19]. , GF , - d- s-:
d = d cos C + s sin C, (4.45)
-
H =GF2[(ud)(ee)]+ .. GF
2[cos C(ud)(ee)+sin C(us)(ee)]+ ..
(V A)- . - , -. , , sin C 0, 23.
-
164
, - - ( ,, + p + n):
H =GF2[(ud)()] + ..,
(, ):
Hee =GF2[(ee)()] + ..
, , d, , ,
s = d sin C + s cos C. (4.46) Q = 2/3, s- Q = 1/3, , u- (Q = 2/3) d- Q = 1/3. 1964 . . - . , c- ( charm). 1970 . , - [20] cs,
jGIM = c(1 + 5)s.
, , c-. - 1974 . [21, 22], - [23] ( 12, 13 18 , ) J/- - (m = 3096, 87 0, 04 ) ( = 875 ). 3,7 . ,
-
165
- ( ) ( -, C = 0). 1976 . - () () - , . [24]. (cc-), - (C = 0) (., , [12]). , 1975 . : (e, e, u, d) - (, , c, s). , .. .
j = ee + + du + sc, (4.47) d s (4.45), (4.46):
d = d cos C + s sin C, s = d sin C + s cos C. , , :
Hc =GF2jj
+ , (4.48)
j , , - . (4.47), , -, ( ), j+ - , - .
4.3.6
(4.47) - : , . -, e - 1 2 ()
-
166
m1 m2:
e = 1 cos + 2 sin , = 1 sin + 2 cos , (4.49)
. 1 2 - , , . : . e ( ), t = 0 -, , e, t :
(t) = 1 cos eiE1t + 2 sin eiE2t, (4.50)
E1 =p2 +m21 p + m21/2p, E2 p + m22/2p. ,
E = E2 E1 = (m22 m21)/2p m212/2E, m212 = m22 m21. (4.49) :
1 = e cos sin , 2 = e sin + cos . (4.51)
(4.51) (4.50),
(t) = (e cos sin ) cos eiE1t + (e sin + cos ) sin eiE2t =
= e(cos2 eiE1t + sin2 eiE2t
)+ cos
sin (eiE2t eiE1t) .
t . W ()
W () =cos sin
(eiE2t eiE1t)
2 =sin 2
eiEti sin(Et
2
)2
=
=1
2sin2 2 [1 cos(Et)] = 1
2sin2 2
[1 cos
(El
v
)],
E = (E1+E2)/2, l , , v 1 .
W () 12sin2 2
1 cos m
212l
2E
= 1
2sin2 2
[1 cos 2 l
L
],
-
167
L 2E
=4E
|m22 m21| 4E
m212.
W (e) = 1 sin2 2 sin2 m212l
4E= 1 sin2 2 sin2
L.
. - 1957 ., . [25, 26], 19982002 . ( - -), , ( ) , , . [27, 28].
. - - K-, - . , , e . . , - N/Ne = 2. - , ( ), N/Ne > 2.
, . -, (N/Ne)DATA - (N/Ne)MC . , SuperKamiokande (SK, ) , - R = (N/Ne)DATA/(N/Ne)MC = 0, 63 0, 03stat 0, 04syst.
-, - , . -
-
168
20 . - 1000 . , - -, 13000 . , e-, e, , -, , - , , , .
, SK -, . - - -.
2005 . K2K (, ), 200 -, , , ( ), , , , , - .
, 12 , - SK, 250 .
107 , 151 . - - SK .
-, . , - sin2 223 = 1 ( 2 3) m223 = 2, 8 103 2. - , , .
, , - e .
-
169
(SNO), . SNO, - D2O, , -. , , e, e . SNO , - e. , - e () . - e :
m212 = 7, 1+1,20,6 105 2,
12 = 32, 5
+2,42,3 , sin2 212 = 0, 90 0, 04.
, - , , . - , ( e ), -.
4.3.7
1975 . . (. [29]) , , - 1777, 00, 3 = (2911) 1015 . :
l + l + , h + ., l e , h K. - ,
j() = = (1 + 5) ,
-
170
, . -, , - .
, -- , 2/3 1/3, . top bottom t- b-. :true beauty .
1977 . . (. [30]) - - () (m 9, 4 , m 10 , m 10, 4 ) ( 60 ). , bb, .. . , 1995 ., - 20 b-, (- . . , ) - t- [31, 32],. [33]. , - , -, 174, 3 5, 1 [12], .
, , , - :
j = ee + + + du+ sc+ bt, (4.52)
d, s, b , - . d, s, b, () :
d
s
b
=
Vud Vus VubVcd Vcs VcbVtd Vts Vtb
d
sb
. (4.53)
-
171
Vik - (-), (, , 1973 . [34]) ( -) , , , ( ).
, d-, , :
d = Vudd+ Vuss+ Vubb.
: 0, 9739 Vud 0, 9751; 0, 221 Vus 0, 227; 0, 0029 Vub 0, 0045(CL=90%) [12]. , d- s, b, - |Vub|2 105. ( -):
|Vud|2 + |Vus|2 + |Vub|2 = 1. 2 |Vud|2 -
, ., , [13]:
1n = C|Vud|2(1 + 32)fR(1 + R), (4.54) ( . h = 1, c = 1) C = G2Fm5e/(23) = 1, 1613 104 1,fR = 1, 71482(15) , - , R = 0, 0240(8) , . , 32, - , - 1n G2V + 3G2A == GFV
2ud(1 + 3
2), GV = VudGF , , - , , - GA , - . 3.
-
172
. 4.6. Vud - , - .. 2004 . (, . ). - ( ) - . , PERKEOII ( )
-
173
. 4.6, , 23 . - - ( ), - |Vud| ( ), ( GF ). , |Vud|, - |Vud| =
1 |Vus|2 |Vub|2
( |Vub|2 , |Vud| ). |Vud|, - 0 0 ( , , ).
Particle Data Group (PDG) 2002[35] 2004 . [12] ( , -, , , -) , - . . 4.6 ( CL=90%) , - PDG 2004 . [12]. |Vud|, - , , , - , , .. 2002 , - - .
, , . , PERKEO-II . [13], , , . . 4.6 , - .
-
174
. , - , ( . 4.6). |Vud|, - - , -. . : , - -, , ( -, ). , , - CKM-. - , 7 .
, .. 2004 ., 6,5 . , - . . , n, |Vud|, (- ). , .
, - ( ) - , , , , , - , .
-
175
, , -.
4.3.8 ( )
- , . 1964 . [36], . [37].
- , , - P - , (sp) ( s p , ), , - ( ). ( ) , ,
fW =GFmnW
22
1 + (p)
mn
(h = c = 1),
W = (cpZ+cnN+ceZ) , Z , cp, cn ce - , , . - , , cn = 0 ce = 0. , f - ( )
f = fN + fW ,
fN . ,
f n:
n =
1 + 4k2
Nf 1 + 2k2
Nf.
-
176
, (p), , |+ | : n = n0 n/2, ,
n =2
k2N(f+ f) =
2GFWN
k
( p = k). , . z . |+ | - z,
z =
1 00 1
,
z| = |, ,
|+ = 10
; | =
01
.
ke ( z = 0)
|i = 12(|++ |) = 1
2
11
,
x =
0 11 0
,
.. x|i = |i. x. , x -
? |+ | - k = nke, , L -
|f = 12
(|+eiken+L + |eikenL) =
-
177
=12eiken0L
[|+eikenL/2 + |eikenL/2] = (4.55)
=12eik0z
[|+ei/2 + |ei/2] = 12eik0z
e
i/2
ei/2
,
k0 = n0ke, = kenL. ,
f |x| f = cos, f |y| f = sin, f |z| f = 0,
y =
0 i
i 0
.
, x, L p, .. . - , - -. , , .. - . - , .. P -. L
= kenL =4
keNL(f+ f) =
2GFWNL.
, - , , . - (.. ), - -. , , ( ):
= keLRe n =4
keNLRe (f+ f) =
2GFWNL. (4.56)
-
178
Bi209 N = 0, 3 1023 3. , , cp = 1, cn = 0, ce = 0, W 80 1, 4 106 /.
P - , , - - .
4.3.9
- - | |+. , , , , , - , - - , - .
= 4(a+
GFW
22
(mn k))2
4(a2 GFWk
2a
).
-, . ( ) GF :
+
=
2GFWk
a.
Pz , L,
Pz =N+ NN+ +N
12
(1 N
N+
), (4.57)
-
179
N k, - L.
N = N0eNL.
, - N0+ = N0, - L :
NN+
= eN(+)L eL 1 + L
,
- = 1/N, = (++)/2 = +. :
Pz =1
2 L
=NL
2=
12 L GFWk
a. (4.58)
A - L , - :
A =N+ NN+ +N
NL2
=2
kNL Im(f+ f). (4.59)
10 105 ( W 102, 4a2 1 ).
P - - 1980 . ( . [38]). , , :
(124Sn) = (0, 48 1, 49) 104 /,(117Sn) = (36, 7 2, 7) 104 /.
, , , (4.56), P - - (
-
180
). 1976 . [39], - p- - P - 124Sn. 5 104 / [39]. , - , , 117Sn [38], . . , ( p- -) .. .. [40], .. .. (. [41, 42].
, - , - -. -30 ( 30) p- 0,74 139La P - , 10% [43].
p- - : , , -, - . - [44], , P - 139La. [45]. , [44], . 4.7.
[40, 41] , p- - (n, ) - - - , P - .
, -
-
181
. 4.7. () p- 139La - () [44]: , . , -
. 1977 . .. (,) 233U, 235U 239Pu , . [46]., - , 104. -, , - .. [47] , .. - [48] .. [49] (, ), - . ,, (n, )-, - ( , - ), - -,
-
182
100 , , , -. , , ( 1010), , , - , .