NAUTIČKI TURIZAM

Iz udžbenika:

Pivac, T., Dragin, A., Dragićević, V., Vasiljević, Đ. 2016. Selektivni oblici turizma – Primeri dobre

prakse u svetu i stanje u Republici Srbiji. Prirodno-matematički fakultet: Departman za geografiju,

turizam i hotelijerstvo, Novi Sad

Nautički turizam je segment turizma, koji pored vode - slatkovodne ili slane, iziskuje i

plovilo. To plovilo je zapravo ključan momenat turističkih kretanja nautičara i svakako ga odvaja

od svih ostalih, brojnih, aktivnosti koje se odvijaju uz vodu, na površini i u njenim dubinama.A da

je plovilo suština nautičkog turizma upućuje i koren reči naus (lat. navis) što na grčkom znači brod.

U inostranoj literaturi uz pojam nautički turizam često se koriste i termini marine tourism, yachting

tourism, sailing tourism, leisure boatingi sl. U širem smislu njegovo značenje se veže uz

pomorstvo, plovidbu, brodarenje (Brčić, Orlandić, 2010).

Boravak na plovilu, upravljanje njime i doživljaj prostora koje ono pruža putniku zahtevaju

specifičnu infrastrukturu. Tu se pre svega misli na plovne objekte (čamac, jahta, katamaran, brod i

dr.), kao i na prihvatne objekte za plovila (marina, sidrište, pristanište itd).

Pre nego što se upustimo u detaljnija objašnjenja ovog selektivnog oblika turizma,

važno je razmotriti sledeća pitanja:

Da li u svetu postoji jedinstven sistem razvrstavanja prihvatnih objekata za plovila?

Da li postoji razlika između pristaništa i marine?

Šta je to nautičko-turistički centar?

Da li je nautički turizam jedan od ključnih turističkih proizvoda RS?

Voda kao turistički resurs omogućava najraznovrsnije rekreativne turističke aktivnosti

domaćih i inostranih turista. Nautički turizam obuhvata putovanje vodom uz istovremeno

istraživanje kopna (sela, gradovi, arheološki lokaliteti itd.). Pored plovidbe, turizam na vodama

obuhvata i brojne druge sadržaje: plivanje, rekreaciju, sportske aktivnosti, ribolov.

Prilično komleksnu definiciju nautičkog turizma formulisao je V. Jadrešić, gde navodi

sledeće:„Nautički turizam je dio maritimnog turizma koji s jedne strane predstavlja ukupnost

stalnih, učestalih ili povremenih dobrovoljnih društveno-socioloških pojava, aktivnosti i kretanja

turista na moru i obalama, te na rijekama, jezerima i kanalima, vlastitim, iznajmljenim ili tuđim

turističkim brodovima, u turističkim lukama i ostalim pomorsko-nautičko-brodograđevnim

objektima supra i infrastrukture, u svrhu zabave, odmora, sporta, pasivne i aktivne rekreacije,

relaksacije, ambijenta, zadovoljenja zdravstvenih, kulturnih i drugih motiva, i to sve iz turističkih, a

ne lukrativnih motiva, i s druge strane skup ekonomsko organiziranih poslovnih funkcija u cilju

racionalnog i planskog omogućavanja i razvijanja te poboljšanja tih pojava i aktivnosti i to u svrhu

stvaranja i povećanja dohotka“ (Jadrešić, 1978, preuzeto od Dragin, 2010).

Za razliku od citirane, postoje jednostavnije definicije, poput onih koje su formulisali

Tomka i saradnici (1988) ili Hrabovski-Tomić (2008). Nautički turizma predstavlja „skup odnosa i

pojava koje proističu iz putovanja vodenim tokovima različitim plovilima, i boravka turista u

određenim mestima duž plovnih tokova. Nautički turizam je složen i podrazumeva više oblika

organizovanog ili samoorganizovanog turizma koji za sadržaj boravka imaju vožnju manjim ili

većim plovnim objektima i zadržavanje na obalama u sportsko-rekreativne svrhe“ (Tomka i

saradnici, 1988).

Prve plovidbe radi sporta, rekreacije i zabave vezuju se za regate organizovane po

holandskim kanalima već u XVI veku, dok se nautički turizam kao oblik savremene turističke

aktivnosti počeo razvijati tri veka kasnije. Danas, usluge nautičkog turizma u osnovi obuhvataju:

1. iznajmljivanje prostora uz uređenu i delimično ili potpuno zaštićenu obalu za smeštaj

plovnih objekata i turista nautičara koji borave na njima,

2. iznajmljivanje plovnih objekata za odmor i rekreaciju (charter, crusingi sl.),

3. usluge skipera1,

4. prihvat, čuvanje i održavanje plovnih objekata na vezu u moru i suvom vezu,

5. usluge snabdevanja nautičara (vodom, gorivom, namirnicama, rezervnim delovima,

opremom i sl.),

6. uređenje i priprema plovnih objekata,

7. davanje različitih informacija nautičarima (vremenska prognoza, nautički vodiči i

sl.),

8. škole jedrenja, obuke za skipere i

9. ostale turističke usluge za potrebe nautičkog turizma (iznajmljivanje pribora i

opreme za kupanje i skijanje na vodi, suncobrana i ležaljki, organizacija sportskih i

kulturnih manifestacija i sl.) (Luković, 2006, 2007; Đuranović, 2013; Varničić,

2012).

10. Nadzor i kontrolu nad pružaocima nautičko-turističkih usluga vrše lučke kapetanije,

obalna straža, odgovarajuća ministarstva (za turizam, saobraćaj, finansije i sl.),

turistički i drugi inspektori u okviru svoje nadležnosti i u skladu sa propisima.

Podela nautičkog turizma je moguća na osnovu različitih kriterijuma: motiv, vrsta i

veličina plovila, zatim, organizacija plovidbe, itinerer plovidbe, svrha plovidbe, kao i sa stanovišta

učestvovanja, obima i područja plovidbe.

Nautički turizam u svojoj strukturi sadrži niz elemenata drugih vrsta turizma (sportski,

izletnički, ribolovni, kupališni i dr), koji ga upotpunjuju, a doprinose i većim efektima na receptivni

prostor od strane nautičara. Oni su jedan od motiva plovidbe – presudni (osnovni) ili

komplementarni.

Na osnovu vrste i veličine plovila razlikujemo:

- brodski ili „veliki“ (putnički, putničko-turistički brodovi, putničko-teretni brodovi,

trajekti, ferryboati hidrokrilni brodovi, kruzeri – ploveće kuće ili ploveći hoteli i sl.),

- jahting turizam (jahte raznih tipova i veličina za krstarenje i izlete) i

- moto-nautički turizam (jedrilice, čamci s motorom i bez njega, gliseri različitih vrsta,

raznovrsna plovila za sport i rekreaciju, specijalna plovila za podvodnu aktivnost

itd.).

Prema organizaciji plovidbe, nautički turizam se može posmatrati kao: individualni, grupni

– masovni i nautički turizam u konvojima.

Sa aspekta itinerera plovidbe razlikuju se: nautički turizam u zatvorenim morima, rekama i

jezerima, prekomorski i okeanski, lokalni, nacionalni i međunarodni.

Konačno, prema svrsi plovidbe razlikuju se: podvodna plovidba, plovidba radi sporta i

razonode, jedrenje, krstarenje, izletnički, kombinovani i brzi turistički prevoz (Luković, 2006;

Đuranović, 2013).

U daljem tekstu će biti pojašnjeno šta su plovni, a šta prihvatni objekti nautičkog turizma.

Važno je istaći da svaka država prema osobinama akvatorije koje se prostiru unutar njenih granica

vrši razvrstavanje pomenutih objekata. Ovde će biti izneto u globalu kakvi sve postoje nautički

objekti, a kasnije i kako je Srbija odredbama uredila taj privredni, odnosno turistički segment.

Plovni objekti nautičkog turizma

Pod plovilom nautičkog turizma smatra se plovni objekat sa motorom ili bez njega,

prikladan za krstarenje na moru, rekama, jezerima i kanalima, radi razonode, zabave i rekreacije.

„Za turističko plovilo je bitno da nema trgovački karakter, tj. da služi za sport i razonodu“

(Pomorska enciklopedija, 1989). I to mogu biti sva plovila koja postoje: brod (putnički, putničko-

1Onaj ko upravlja plovilom i rutom, često je licenciran.

teretni, turistički), brod hotel (botel), jedrenjak, jahta, motorna jahta, katamaran, gliser, motorni

čamac, jedrilica, čamac na vesla ili jedra, itd.

Međutim, statistika u svetu, uglavnom, razlikuje šest osnovnih vrsta plovila:

turistički brod,

jahta,

jedrilica,

gliser,

čamac i

ostala plovila (Hrabovski-Tomić, 2008).

Slika 1. Plovni objekti (Venecija)

Foto: Dragin A. (2009)

„Turistički brod je posebno građen ili preuređen putnički brod namenjen za turističke izlete

ili krstarenja (Slika 2). Uz transportne usluge pruža turistima i usluge smeštaja, ishrane, pića i sve

druge usluge vezane za putovanje i boravak na brodu. Tu spadaju brodovi za kružna putovanja,

izletnički i drugi brodovi za plovidbu morem i unutrašnjim vodama i trajekti za automobile.“

Slika 2. Turistički brod za krstarenja – kruzer „Aurora“

Izvor: http://www.pocruises.com/cruise-ships/

„Jahta je luksuznije opremljen manji brod ili čamac sa pogonom na motor ili jedra,

namenjen za dužu plovidbu, sport, razonodu i rekreaciju. Za jahtu je karakteristično da u kabini ima

najmanje dva kreveta i trup gliserske forme kojeg pokreće jak motor“ (Slika 3).

Slik 3. Gliseri i jahte – Crveno more (El Guna)

Foto: Dragin A. (2007)

„Jedrilica ima pogon vetra, dok motor služi kao pomoćno pogonsko sredstvo. Prema

nameni jedrilice mogu biti: jedrilice za prevoz ljudi i tereta, te jedrilice za sport i razonodu.“

Slika 4. Jedrilice – Crveno more (El Guna)

Foto: Dragin A. (2007)

„Gliser je manji motorni brod ili čamac koji se kreće velikom brzinom po vodi pomoću

snažnih motora. Ako gliser ima kabinu sa najmanje dva kreveta, kuhinju i sanitarni čvor, smatra se

jahtom.“ (Slika 3).

„Čamac je najmanje plovilo. Može biti na motorni pogon, pogon na jedra ili pogon na

vesla. Prema statističkoj evidenciji razlikuju se: motorni čamci za razonodu i sport, laki veslački

čamci, čamci na pogon pedalama, gumenjaci za sport i razonodu, ronilački čamci, kajaci, skuteri i

kanui.“

„Ostala plovila – u ovu grupu spadaju plovni objekti za jednodnevna krstarenja i izlete u

svrhu turističke privredne delatnosti“ (Slike 5. i 6.)(Krnjajić, 2010).

Slike 5-6. Plovila za izlete:

Egipat (Crveno more – Rajsko ostrvo; reka Nil – Kairo)

Foto: Dragin, A. (2005)

Prihvatni objekti nautičkog turizma

„Pod lukom nautičkog turizma podrazumeva se turistički objekat koji, u poslovnom,

prostornom, građevinskom i funkcionalnom pogledu čini celinu ili koji u okviru šire prostorne

celine ima izdvojeni deo i potrebne uslove za pružanje nautičko-turističkih usluga nautičarima“

(Krnjajić, 2010).

Luke nautičkog turizma mogu biti jednostavne ili vrlo složene, a razvrstavaju se na osnovu

različitih kriterijuma, kao što su: smeštaj, vlasništvo, veličina, namena, način izgradnje itd. Prema

vrsti vodene površine, luka može biti: morska, rečna, jezerska i kanalska; prema vlasništvu:

privatna i javna; prema veličini: mala, srednja i velika; prema nameni: komercijalna i klupska i

prema građevinskim radovima: veštačka (izgrađena) i prirodna.

Slika 7. Sidrište

Izvor:

http://thedogpaddler.com/EmailNewsletters/080916_Repairing_theMooring/Repairing_theMooring.

htm

Slika 8.. Sidrište

Izvor: http://www.terracon-news.com/vela-luka-vela-po-svojoj-tradiciji-ljudima/

Razvrstavanjem prihvatnih objekata za plovila izdvajaju se:

sidrište,

privezište i/ili pristanište,

odlagalište,

suva marina,

marina (Favro, Kovačić, 2010).

1. Sidrište je deo morskog ili vodenog prostora pogodnog za sidrenje plovnih objekata

opremljeno napravama za sigurno sidrenje. Nisu opremljena komercijalnom infrastrukturom –

namenjena su kratkotrajnom boravku brodova (noćenje/nekoliko dana).

Slika 9. Privezište (PrivezišteLuka - UvalaSvetogJurja, Hrvatska)

Izvor: http://www.tz-

vis.hr/Photogallery/Gallery.aspx?sifraFotogalerija=7&kultura=hr&ctl00_ctl00_ctl00_ctl00_bodyCo

ntentPlaceHolder_defaultBodyContentPlaceHolder_defaultBodyContentPlaceHolder_sadrzajConte

ntPlaceHolder_hvarFotoGalerija_RadGrid1ChangePage=2

2. Privezište je deo vodenog prostora i deo obale, uređen za pristajanje plovnih objekata i

uređen priveznim sistemom (Slika 9).

3. Odlagalište plovnih objekata je deo kopna ograđeno i uređeno za pružanje usluga

odlaganja plovnih objekata na suvom, te pružanje usluga transporta, spuštanja u vodu i dizanja iz

vode plovnog objekta. U vrsti odlagalište plovnih objekata ne mogu boraviti turisti i ne može se

obavljati priprema plovnog objekta za plovidbu.

4. Suva marina je deo kopna ograđen i uređen za pružanje usluga skladištenja plovnih

objekata na suvom te pružanja usluga transporta, spuštanja u vodu i dizanja iz vode plovnog

objekta. U vrsti suva marina mogu boraviti turisti i može se obavljati priprema plovnog objekta za

plovidbu. U suvoj marini mogu se pružati usluge pića, napitaka i ishrane.

Slike 10-13. Odlagališta i suve marine (Cleopatra-Marina Griechenland, Grčka; Ibica, Španija;

GoldCoastCity Marina &Shipyard – Brisbejn Australija)

Izbor:http://www.segeln-bis-zum-horizont.de/html/revier.htm;

http://www.marinaibiza.com/marina_seca_lamarina.php?lang=en;

http://www.gccm.com.au/dry-storage/

5. Marina2 je deo vodenog prostora i obale posebno izgrađen i uređen za pružanje usluga

veza, smeštaja turista u plovnim objektima te ostalih usluga. U marini se pružaju usluge pića,

napitaka i ishrane (Hrabovski-Tomić, 2008). Tako npr. sadržaj kopnenog dela Marine Novi

(Hrvatska) prema projektu obuhvataju sledeće: Uprava, prostor za suvi vez za više od 200 brodova,

servis, dizalica, sanitarije za korisnike vezova i garderoba, skladište za odlaganje opreme plovnih

objekata, prodavnica rezervnih delova za plovila i opremu nautičara, radionica za popravak i

održavanje plovnih objekata, radionica za popravak motora, elektroradionica, radionica za popravak

jedara, tapetarska radionica, plastičar, kancelarija za iznajmljivanje plovnih objekata, servis za

čišćenje plovnih objekata, servis za pranje i peglanje veša, prodavnica, ugostiteljski objekti,

frizersko-kozmetički salon, restoran, prodaja štampe, prodavnica prehrambenih proizvoda i

suvenira, turistička agencija, benzinska pumpa, travel lift, čišćenje plovila, natkriveni parking i 24

časovno čuvanje plovila (http://www.nauticamare.hr/marina.html).

Kao što se može videti iz prethodnih definicija različitih prihvatnih objekata za plovila,

marina je najkompleksnijeg sadržaja, jer pruža i usluge van domena nautike.

Na globalnom nivou se može govoriti o četiri osnovna tipa marina: američki, atlantski,

mediteranski i azijsko-australijski tip marina. Američki tip odlikuje jednostavna, kvalitetna i

relativno jeftina izgradnja kao i funkcionalan sadržaj.

Slika 14. Marina Novi (Hrvatska)

Izvor: http://www.nauticamare.hr/marina.html

Atlantski tip u arhitektonskom smislu nema jedinstven tip izgradnje, slabije je opremljena i

u proseku ima manji kapacitet od američke. Mediteranski tip marina odlikuje manji kapacitet kao i

to da je arhitektonski projektovana u mediteranskom stilu gradnje. Azijsko-australijski tip

karakteriše izgrađenost po visokim standardima, veličina i opremljenost marina prilagođena je

ukupnoj potražnji koja je uslovljena domaćim i inostranim korisnicima marina (http://www.fms-

tivat.me/predavanja3god/Nauticki_turizam3_1.pdf; www.marinasguide.au; Bokan, 2013).

Turisti-nautičari

Privredni rast je doveo do stvaranja viška finansijskih sredstva, mogućih za kupovinu

plovila i stvorio je slobodno vreme za plovidbu, a tehnološki razvoj je uticao na plasiranje novih

materijala, elektronske opreme i konstrukcija i privlačenja novih tržišnih segmenata u turizmu

(pristupačnije cene ili ekskluzivnija ponuda). O stepenu društvenog razvoja, ali i prirodnih

karakteristika akvatorije i priobalja zavisi da li će u nekoj zemlji preovladavati karakteristike

emitivnog ili receptivnog nautičkog turizma (Hrabovski-Tomić, 2008).

Posedovati plovilo i koristiti usluge potrebne u nautičkom turizmu zahtevaju veća

finansijska sredstva, pa se turisti-nautičari smatraju vrlo poželjnim u receptivnim prostorima. Tako

2 Intenzivnija izgradnja specijalizovanih luka za privez brodova i jahti i boravak njihove posade započeta je u XX veku. Za takve je luke, njihova uređenja i opremu Udruženje konstruktora motora i brodova iz Njujorka 1928. godine

upotrebilo pojam marina2, koji od tada postaje međunarodno priznat i korišćen naziv za osnovne objektenautičkog

turizma, specijalizovane luke u kojima se osim vezova, uređaja, opreme i usluga, održavaju plovila, a njihovim

korisnicima – nautičarima nudi i sve veći broj različitih turističkih usluga smeštaja, ishrane, razonode, zabave, sporta i

sl. Pored termin marina, u nekim se zemljama koriste nazivi porto turistico ili puerto deportivo (Luković, 2007).

npr. prihodi od prihvata samo jedne jahte umeju da odgovaraju iznosu koji se dobije od „tridesetak

klasičnih“ turista zajedno (Demirović, 2012).

Institut za turizam (Zagreb, Hrvatska) je sproveo istraživanje pod nazivom Stavovi i

potrošnja nautičara u Hrvatskoj– TOMAS NAUTIKA Jahting 2012. Prema njihovim rezultatima,

najviše nautičara je u starosnoj grupi od 30 do 49 godina (56%), zatim stariji od 50 godina (33%),

pa nautičari do 29 godina (12%) – prosečna starost je 45 godina. Visoko su obrazovani (više od 3/4

njih ima završenu višu ili visoku školu) i sa relativno visokim mesečnim su prihodima (svaki drugi

imapo domaćinstvu mesečna primanja veća od 3.500 evra). Na nautičkom putovanju ostvaruju u

proseku 12 noćenja.Nautičari tokom boravka u luci najčešće odlaze u kupovinu, restorane,

poslastičarnice i kafiće, na izlete na obali, šetnje u prirodi, posećuju lokalne zabave i razgledaju

znamenitosti. Prethodno iskustvo je glavni izvor informacija (46%), a zatim internet (29%), pa

preporuke rodbine i prijatelja (24%). Prosečni izdaci na plovidbu u 2012. godini su iznosili preko

1.000 evra po osobi (Marušić et al., 2012).

Prema istraživanju nemačke kompanije Engel&Völkers (2011), tri najskuplje marine na

svetu su locirane u Italiji (Kapri, Sardinija), gde dnevni vez za jahtu dužine 55 m košta preko 2.000

evra3. Nezaostaju po ceni ni neke marine u Španiji (Marbelja i Ibica). Najskuplje marine u

Francuskoj, SAD-u ili Turskoj nude vez za oko ili ispod 1.000 evra po danu. Ipak, tokom velike

trke Grand Prix u Monte Karlu, cena veza može da bude viša i za nekoliko hiljada evra, dok da bi

vlasnici svoju jahtu usidrili u marini u Kanu tokom filmskog festivala, moraju da se upišu na listu

čekanja i do godinu dana ranije (www.engelvoelkers.com; Demirović, 2012).

KARAKTERISTIKE NAUTIČKOG TURIZMA VODEĆIH NAUTIČKIH REGIONA

Za poslednjih pola veka nautički turizam se dinamično razvija širom sveta. Najrazvijeniji

regioni su Mediteran, SAD i Australija. Duž njihovih obala izgrađeni su različiti tipovi luka

nautičkog turizma, brojna plovila, ali i prateći sadržaji. Osnovana su udruženja, klubovi, održavaju

se sajmovi nautike, a postavljeni su i standardi u pogledu zaštite životne sredine, posebno osmišljeni

za priobalni pojas.

Evropa

Sa preko 27.000 km unutrašnjih plovnih puteva i više od 70.000 km obale, Evropa nudi

ambijent za 48 miliona evropskih građana koji redovno učestvuju u rekreativnim aktivnostima

vezanih pre svega za morsku obalu (36 miliona nautičara), kao i stotine miliona turista. Preko 6

miliona brodova vezuju se u evropskim prihvatnih objektima za plovila, a 4.500 marina obezbeđuju

1,75 miliona vezova u unutrašnjim i priobalnim područjima.

Celokupna industrija vezana za nautički turizam u Evropi, kao dinamičan i jak sektor,

značajno doprinosi evropskoj ekonomiji. Tu industriju čine brodogradnja, proizvođači opreme,

trgovina i čitav spektar drugih usluga (osiguravajuća društva, zdravstvo, ugostiteljstvo itd). Prema

podacima s početka ove decenije, taj privredni segment okuplja oko 32.000 preduzeća, odnosno

direktno zapošljava preko 280.000 ljudi. Na račun nautičkog turizma godišnje se ostvaruje promet

od preko 23 milijardi evra. Pored proizvodnje za evropsko tržište i SAD, sve se više izvozi u Aziju,

Južnu Ameriku i Rusiju.

Ranije je preovlađivao individualni oblik nautičkog turizma, dok se danas primećuje sve

veća organizovanost kroz osnivanje klubova. Zemlje u kojima je najviše razvijen nautički turizam

su Nemačka, Austrija, Francuska, Velika Britanija. Mediteran se svakako izdvaja kao prostor

izuzetno razvijenog nautičkog turizma, gde se Turska pojavila kao država sa velikim prosperitetom

u ovoj oblasti (ICOMIA4 Statistics Book 2010;

3Najskuplja je Marina Grande (Kapri) - vez po danu je 2.585 evra 4 The International Council of Marine Industry Associations

http://www.europeanboatingindustry.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Item

id=119).

Slika 15. Statistički podaci Evrope - nautika

Izvor: ICOMIA StatisticsBook 2010

(http://www.europeanboatingindustry.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Ite

mid=119)

Italija izlazi na četiri mora (Jadransko, Jonsko, Tirensko i Ligursko more). Poseban

podsticaj razvoju nautičkog turizma daje država kroz pojednostavljenu zakonsku regulativu oko

registracije i plaćanja taksi na plovila. Italijanski brodogradilišni sektor je dominantan na tržištu

luksuznih i super jahti. NJena nautička industrija je po veličina prva u EU, a druga u svetu (na

prvom mestu je SAD).

Sa atlantskom i mediteranskom obalom i sa najrazvijenijom industrijom proizvodnje

plovila u Evropi, svi prihvatni kapaciteti za plovila u Francuskoj su visokog standarda. Marine su

izgrađene duž cele mediteranske obale. Tokom leta je teško naći slobodan vez. Francuska je vodeći

svetski proizvođač jedrenjaka i drugih plovila. NJena nautička industrija je po veličina druga u EU,

a treća na svetu (Demirović, 2012).

Nemačko tržište nautičkog turizma je po veličini na četvrtom mestu u EU (posle Italije,

Francuske i Velike Britanije). Nemačku brodsku proizvodnju karakterišu mala preduzeća sa oko 10

do 50 zaposlenih. Zemlje iz kojih Nemačka uvozi motorna plovila i jahte su Velika Britanija i SAD,

ali i Poljska, Češka i Francuska (Gračan, Radnić, 2006; IrishSea Marine Sectorstudy, 2005-2007).

Grčku okružuju četiri mora – Sredozemno, Jonsko, Egejsko i Jadransko. Krstarenja i

jedrenje postaju sve popularnija, pa je u toj zemlja neophodno povećati broj vezova. Naglasak je na

izgradnji manjih marina adekvatnih kapacitetu grčkih ostrvskih luka. Tako bi se formirao lanac kroz

jonsko područje, oko Peloponeza preko Kiklada do Dodekaneza. Kako bi privukli jahte sa zapadnog

Mediterana, nova mreža marina stavlja težište na yacht charter sektor (Demirović, 2012).

Sjedinjene Američke Države

Oko 83 miliona stanovnika SAD-a deo slobodnog vremena provodi na rekreativnom plovilu

(http://nmma.net/assets/cabinets/Cabinet445/2011_abstract_preview.pdf). U SAD-u prema

podacima iz 2011. godine postoji oko 12,5 miliona registrovanih rekreativnih plovnih objekata u

privatnom vlasništvu, gde se među prvih pet centara izdvajaju Florida, Minesota, Mičigen,

Kalifornija i Viskonzin

(http://www.rita.dot.gov/bts/sites/rita.dot.gov.bts/files/publications/by_the_numbers/maritime_trade

_and_transportation/html/figure_08.html).

Tabela 1: Broj Amerikanaca koji učestvuju u rekreaciji na vodi

Aktivnost Procenat populacije

(+16 godina starosti) Brojevi u milionima

Plovidba na motorni pogon 24,3 51,8

Plutanje, rafting 9,7 20,7

Kanuing 9,6 20,5

Džet ski 9,5 20,3

Skijanje na vodi 8,0 17,1

Jedrenje 5,2 11,1

Veslanje 4,3 9,2

Kajak 3,7 7,9

Surfovanje 1,7 3,6

Surfovanje na vetru 0,8 1,7

Izvor: www.marad.dot.gov/documents/North_American_Cruise_Statistics_Quarterly_Snapshot.pdf;Bokan,

2013; www.srs.fs.usda.gov/trends/Nsre/Rnd1t13weightrpt.pdf

Pored toga, oko 10,3 miliona Amerikanaca je godišnje uključeno u krstarenja, gde brodovi

imaju kapaciteta za nekoliko hiljada turista. Glavne destinacije su Karibi, Mediteran i Aljaska

(http://www.cruising.org/sites/default/files/leadershipforum2013/3B.pdf).

Severnoameričko tržište je visoko koncentrisano. U 2011. godini 4 firme, Carnival

Corporation, Roya Caribbean, Norwegian i Disney ostvarili su 98% putničkih noćenja od ukupnog

broja noćenja na putničkim brodovima. Carnival Corporation ostvaruje 54% od ukupnog broja

noćenja.

U prvih deset luka sa najviše iskrcavanja sa kruzeračine 79% od celokupnog tržišta Severne

Amerike – Majami, NJujork, Galveston, Fort Lordejl, Port Kanaveral, Long Bič, NJu Orleans, San

Huan, Baltimor, Čarlston i Vankuver (Kanada) nalaze se na vrhu

(www.marad.dot.gov/documents/North_American_Cruise_Statistics_Quarterly_Snapshot.pdf;Boka

n, 2013).

Australija

Sektor vezan za prihvatne objekte nautičkog turizma Australije se sastoji od brodara i

graditelja manjih plovila, servisera, trgovaca različitih proizvoda (oprema, prehrambeni proizvodi i

dr.), prižaoca usluga u marinama. Rekreativna plovidba značajno doprinosi domaćem i inostranom

turizmu Australije, pri čemu se ostvaruje značajna potrošnja (oko 8 milijardi dolara godišnje) i

omogućavaju se brojna radna mesta. Rekreativna plovidba objedinjuje preko 2.500 kompanija i

direktno zapošljava oko 27.000 Australijanaca

(www.environment.gov.au/coasts/mbp/publications/south-west/pubs/sw-marine-industries.pdf;

http://www.biaa.com.au/resources/IFish/IBV-policy-22July.pdf).

Rekreativna plovidba je najpopularnija aktivnost u Australiji, gde je registrovano oko

850.000 plovila. Preko milion Australijanaca imaju dozvolu za brod, a okopet miliona njih svake

godine plovi (http://www.biaa.com.au/resources/IFish/IBV-policy-22July.pdf;

http://www.marinas.net.au/documents/item/74).

Više od pola miliona njih krstari (2,7% stanovništva Australije). Najpopularnija odredišta su

destinacije na području Južnog Pacifika, Australije i Novog Zelanda, zatim Evrope, Azije, kao i

rečna krstarenja. Prema podacimaInternational CruiseCouncil of Australasia (ICCA) 27 kruz-

kompanija plasiraju krstarenja u AustralijiLuke u Australiji koje beleže najveći broj putnika si

Sidnej, Melburn, Brizbejn i Adelaide. (www.cruising.org.au/downloads/2011-Australian-Cruise-

Industry-Report.pdf; Bokan, 2013).

SAJMOVI NAUTIKE

Sajam nautike je javna izložba i trgovinski sajam pomorskih proizvođača, konstruktora

plovila, kao i vlasnika jahti. Cilj je da se predstave i prodaju najnoviji modeli plovila, idejna rešenja

i klasici. Većina sajmova nautike se održava jednom godišnje, u trajanju od nekoliko dana. Plovila i

prateća oprema se izlažu na kopnu, a čestoi na vodi. Sajmovi nautike su od velikog značaja za

pomorske proizvođače i lokalne dilere, jer su oni mesto da se unaprede odnosi sa javnošću, za

reklamiranje proizvoda kao i za povećanje publiciteta (Demirović, 2012).

Po broju izlagača, kvalitetu i asortimanu ponude može se izdvojiti nekoliko najznačajnijih

sajmova širom sveta (Tabela 2) (http://ifbso.com/index.php/statistics).

Tabela 2. Najposećeniji sajmovi nautike

Ime sajma Grad Posetioci Izlagači Početak sajma

Boot Düsseldorf Dizeldorf 240.200 1.745 23/01/2016

SouthamptonBoatShow Sautempton 112.630 570 11/09/2015

Genoa International BoatShow Đenova 107.000 760 30/09/2015

Miami International BoatShow Majami 100.000 2.200 11/02/2016

Fort LauderdaleInt.BoatShow Fort Loderdejl 100.000 1.000 29/10/2015

Grand Pavois La Rošel 100.000 700 16/09/2015

InterbootInt.WatersportsExhibition Fridrihshafen 93.000 500 19/09/2015

London BoatShow London 92.288 290 08/01/2016

StockholmIntlBoatShow - Allt For Sjon Stokholm 89.000 450 04/03/2016

SanctuaryCoveInt.BoatShow Senktjuri Kov 42.000 300 19/05/2016

Izvor: http://ifbso.com/index.php/statistics

Značaj održavanja sajmova nautike može se sagledati u više aspekata:

neposredan uvid u stanje nautičkih i proizvodnih mogućnosti jedne države;

promocija nautičkih proizvoda, ali i promocija nautike kao grane, uopšte;

uspostavljanje novih privrednih kontakata, razmena informacija i saznanje o

najnovijim trendovima, kako proizvodnim, tako i potrošačkim,

prodaja i

produbljivanje saradnje svih stejkholdera.

Slika 17. Sajam nautike - SanctuaryCove International BoatShow (Australija)

Izvor: http://www.sanctuarycoveboatshow.com/

Međunarodna federacija organizatora sajma nautike

Međunarodna federacija organizatora sajma nautike (International Federation of

BoatShowOrganisers - IFBSO) je osnovana 1964. godine sa ciljem da pomogne razvoju sajmova

nautike i drugih nautičkih izložbi širom sveta. Danas se sve članice federacije pridržavaju IFBSO-

ovog „Kodeksa izvrsnosti“, osiguravajući tako zadovoljenje najviših očekivanja svih prisutnih na

sajmovima.

Federacija je pokrenula web sajt www.ifbso.com na kojem se mogu pronaći najvažnije

informacije - datumi, veličine, kontakti, pokrivenost i još mnogo toga - o 38 najkvalitetnijih

sajmova nautike i izložbi širom sveta.

Prijava za pridruživanje IFBSO-u je moguća za svaki sajam nautike ili pomorsku trgovinsku

izložbu koja ispunjava propisane kriterijume. Izložba, odnosno sajam mora da ima međunarodni

ugled, a posebno se očekuje da je:

dobro organizovano i profesionalno prezentovano;

da je od nacionalnog značaja i

da je predstavljen širok spektar međunarodnih proizvoda.

Članarina za nove članove je £1.000 i plaća se prilikom prijave, a u slučaju da zahtev za

članstvo ne bude prihvaćen, 50% od uplaćene sume se vraća. Trenutna godišnja pretplata za članice

je £1.250, a članice su u obavezi da plate i naknadu od £200 za troškove registracije na Kongresu

(Demirović, Dragin, Pivac, 2012; http://www.ifbso.com/index.php/about-ifbso.148).

NAUTIČKI TURIZAM U SRBIJI

Prema Zakonu o turizmu RS „Nautička delatnost jeste pružanje usluga u prihvatnim i

plovnim objektima nautičkog turizma, kao i pružanje drugih usluga za potrebe nautičkog turizma...

Usluge nautičkog turizma jesu: prihvat; snabdevanje; čuvanje; iznajmljivanje; održavanje i

popravka plovnih objekata nautičkog turizma; organizovanje sportskih motonautičkih aktivnosti na

vodi i turističkih krstarenja; pružanje drugih usluga za potrebe nautičkog turizma“ („Sl. glasnik

RS“, br. 36/2009, 88/2010, 99/2011 – dr. zakon i 93/2012).

Prihvatni objekti nautičkog turizma Srbije

„Prihvatni objekat nautičkog turizma jeste objekat koji je instalisan na obali i vodi, a

služi za prihvat, snabdevanje, čuvanje, održavanje i popravku plovnih objekata koji se koriste u

turističke svrhe kao i za pružanje usluga nautičarima“.

Prihvatni objekti nautičkog turizma u Srbiji su:

nautičko sidrište,

privezište,

turističko pristanište,

marina i

nautičko-turistički centar („Sl. glasnik RS“, br. 36/2009, 88/2010, 99/2011 – dr.

zakon i 93/2012).

Sidrišta predstavljaju delove vodene površine koji su opremljeni uređajima za vezivanje

nautičkih plovila, ali bez mogućnosti pešačkog prilaza sa obale.

Privezišta predstavljaju uređene delove obale ili prostore povezane sa obalom koji služe za

prihvat i privez nautičkih plovila.

Turistička pristaništa su takav tip pristaništa koja osim primarnih saobraćajnih usluga,

pružaju još najmanje dve vrste usluga turistima nautičarima (snabdevanje gorivom i prehrambenim

namirnicama, pregled i popravka nautičkih plovila). Mogu biti potpuno izdvojena ili u okviru

pristaništa za javni saobraćaj, mogu biti postavljena na vodi ili na kopnu.

Slika 18. Turističko pristanište u Novom Sadu ( Pristan „Novi Sad 2“)

i rečni kruzeri

Foto: Dragin, A. (2007)

Marine su složen i specijalizovan tip prihvatnih objekata namenjenih nautičkom turizmu.

Sastoje se od nautičkog, uslužnog i turističkog dela. Marine pružaju čitav niz različitih usluga, pre

svih: mogućnost vezivanja nautičkih plovila, njihovo snabdevanje gorivom, čuvanje, održavanje,

servisiranje i iznajmljivanje. Takođe, marine pružaju mogućnost ugostiteljskih i nekih drugih usluga

neophodnih turistima nautičarima.

Slike 19. i 20. Nacrt plana marine na Tisi –Titelski breg:

gornji plato (vidikovac, crkva, amfiteatar, barutana, edukativni centar),

donji plato (ponton, hangar, prostor za čamce, radionice, lokali, restoran, sportski tereni, veslački klub, bazen, jaht klub)

Izvor:Plovput, 2007

Nautičko-turistički centri predstavljaju najopremljenije prihvatne objekte nautičkog

turizma (marine najviše kategorije) koji pored do sada nabrojanih usluga, pružaju mogućnost

školske obuke za najmanje jednu vrstu sportsko-nautičkih aktivnosti (moto-nautika, jedrenje,

jedrenje na dasci, skijanje na vodi, kajak, veslanje i sl.), kao i mogućnost bavljenja sa najmanje dve

vrste sportskih ili rekreativnih aktivnosti (tenis, golf, plivanje, jahanje i sl.) (Pravilnik o vrstama,

minimalnim uslovima i kategorizaciji objekata nautičkog turizma–„Službeni glasnik RS“, broj

69/1994). To su marine više kategorije.

Plovni objekti nautičkog turizma Srbije

„Plovni objekat nautičkog turizma jeste objekat sa tehničkim karakteristikama

predviđenim za nautičko - turističke aktivnosti“.

Plovni objekti nautičkog turizma prema Zakonu o turizmu RS su:

rekreativno plovni objekat,

izletničko plovni objekat,

plovni objekat za panoramsko razgledanje,

turistička jahta i

plovni objekat za turističko krstarenje („Sl. glasnik RS“, br. 36/2009, 88/2010,

99/2011 – dr. zakon i 93/2012).

Rekreativni plovni objekti predstavljaju onu vrstu nautičkih plovila koja se koriste za

zabavu i sportsku rekreaciju u neposrednoj okolini prihvatnog objekta nautičkog turizma. Radi se o

manjim čamcima sa i bez motora, zatim jedrilicama, pedolinama, daskama za jedrenje, skuterima i

sl.

Izletnički plovni objekti su vrsta nautičkih plovila koja služe za prevoz turista ili dnevna

krstarenja izletničkog karaktera. U izletničke plovne objekte ubrajaju se: hidrogliseri, čamci sa

motorom, manji brodovi za jednodnevne izlete i turistički taksi.

Turističke jahte predstavljaju nautička plovila koja služe za duži boravak nautičara na

vodi. Opremljene su sa najmanje dva ležaja, toaletom i uređajima za kuvanje. Mogu biti na motorni

ili na pogon uz pomoć vetra.

Plovni objekti za turistička krstarenja su dobro opremljena nautička plovila sa posadom

koja se koriste za višednevna turistička krstarenja i kružna putovanja (Pavić, 2006).

Strategija turizma RS – nautički turizam

U Strategiji turizma Republike Srbije (Strategija turizma RS, 2005) identifikovani su

sledeći turistički proizvodi, od interesa za Srbiju: gradski odmor, poslovni turizam, planine i jezera,

ruralni turizam, zdravstveni turizam, posebni interesi (kampovanje, lov, splavarenje itd.), događaji

(festivali, koncerti, sajmovi itd.), nautika i kružna putovanja. Ovih devet turističkih proizvoda

Srbije su evaluirani i rangirani u smislu ključnih faktora uspeha i prioriteta u razvoju

(komercijalizovanju). Prema matrici (Skica 1), nautika je po atraktivnosti srednje vrednosti (iznad

proizvoda planine/jezera, „spa/wellness“ i rural), a na osnovu konkurentnosti niske vrednosti.

Skica 1. Matrica atraktivnosti i konkurentnostiinteresantnih turističkih proizvoda za Srbiju

Izvor: Strategija turizma RS, 2006

Kako se navodi u Strategiji turizma Republike Srbije (2005) nautički proizvod je motiv

drugog ili trećeg odmora u godini, a traje 5-10 dana u proseku.

Glavne grupe nautičkog proizvoda mirnim vodama su:

– individualna plovidba vlasnika brodova (mali brodovi smeštajnog kapaciteta 2-4

osobe),

– čarter – iznajmljivanje brodova i jedrilica radi plovidbe (mali i srednji brodovi

kapaciteta 4-12 osoba),

– kružna putovanja rekama (međunarodna turistička krstarenja) –

organizovani paketi putovanja rekama i kanalima od strane tur-operatora i

destinacijskih menadžment kompanija (veći i veliki rečni brodovi kapaciteta 20-

300 osoba) (Strategija turizma RS, 2005).

Mnogi nautičari se ne bi složili da su međunarodna turistička krstarenja deo nautičkog

turizma, jer turisti na kruzerima nisu uključeni u navigaciju i zapravo je osećaj da su u hotelu (a ne

na brodu). Međutim prema Strategiji turizma Republike Srbije turizma kruzeri jesu deo nautičkog

turizma, jer je osnova takvog turističkog kretanja brod. Tako se u Strategiji turizma Republike

Srbije proizvod nautičkog turizma naše zemlje bazira na strateškom potencijalu Dunava, koji

predstavlja vodeću rečnu „kruzing“ destinaciju u Evropi. Prema istom izvoru, atraktivnosti su

individualna plovidba rekom (već prisutan segment ovog proizvoda, koji se uglavnom zasniva na

lokalnoj tražnji); čarter plovidba (za sada nerazvijeni segment proizvoda nautičkog turizma, koji će

izgradnjom nautičke infrastrukture slediti razvojne procese u Evropi); rečno krstarenje –„river

cruising“ (segment proizvoda nautičkog turizma koji trenutno doživljava najveći rast, najviše kao

posledica sve većeg interesa za rečna krstarenja Dunavom) (Strategija turizma RS, 2006).

Izrađen je nacrt Strategije razvoja turizma Republike Srbije za period 2016-2025. godine,

kojim se naglašava da je razvoj podunavskih regija jedan od prioriteta EU (obezbeđeno je 30

milijardi evra sa „strateškim ciljem povezivanja srca Evrope sa Crnim morem“). „Srbija je u

proteklom periodu napravila značajne iskorake u razvoju plovnosti Dunava i turističkom razvoju

Podunavlja.“ U 2013. godini je zabeležen promet od približno 150.000 putnika. Dominantne luke su

Beograd i Novi Sad. Novi prihvatni objekti za plovila (marina, pristanište, pristani) izgrađeni su u

gornjoj i donjoj deonici (u Apatinu i na potezu Đerdapa) (Strategija razvoja turizma Republike

Srbije za period 2016-2025. (nacrt), 2014).

Literatura:

Bokan, M. (2013): Komparacija Sajmova nautike u Majamiju i Sidneju (master rad). Prirodno-

matematički fakultet, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad.

Brčić, I., Orlandić, R. (2010): Nautički turizam, Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat.

Varničić. D. (2012): Nautički turizam u Turskoj (diplomski rad). Prirodno-matematički fakultet,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad.

Getz, D. (1997): Even tmanagement & event tourism, Cognizant Communication Corporation, New

York.

Dragin, A.S. (2008): Međunarodna krstarenja Koridorom 7 i nautički turizam Srbije, doktorska

disertacija urukopisu, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad, 228.

Dragin, A. (2010): Međunarodna turistička krstarenja Koridorom 7. Prirodno-matematički fakultet,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad.

Demirović, D. (2012): Sajam nautike u Đenovi (master rad). Prirodno-matematički fakultet,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad.

Demirović, D., Dragin, A., Pivac, T. (2012): Genoa Boat Show - Good Example of Event

Management. Turizam 16 (2), 124-133.

Đuranović, T. (2013): Nautički turizam Kube (diplomski rad). Prirodno-matematički fakultet,

Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad.

Jadrešić, V. (1978): Nautički turizam. Pedagoška akademija Zadar, Zadar.

Krnjajić, P. (2010), Pojam i značenje nautičkog turizma, seminarski rad, Pomorski Fakultet,

Sveučilište u Splitu, Hrvatska

Luković, T. (2006): Nautički turizam - definicije i dileme, naučni rad, Sveučilište u Dubrovniku,

odjel za akvakulturu, Hrvatska.

Luković, T. (2007): Nautički turizam definiranje i razvrstavanje, naučni rad, Sveučilište u

Dubrovniku, Hrvatska.

Harbovski-Tomić, E. (2008): Selektivni oblici turizma, Fakultet za uslužni biznis, Sremska

Kamenica.

Štetić, S. (2007): Posebni oblici turizma, autor, Beograd.

Marušić, Z., Horak, S., Sever, I. (2012): Stavovi i potrošnja nautičara u Hrvatskoj – TOMAS

NAUTIKA Jahting 2012. Institut za turizam, Zagreb (naručilo Ministarstvo turizma

Republike Hrvatske).

Ministarstvo trgovine, turizma i usluga Republike Srbije (2005): Strategija turizma Republike Srbije

– Prvi fazni izveštaj. Ministarstvo trgovine, turizma i usluga Republike Srbije, Beograd.

Ministarstvo trgovine, turizma i usluga Republike Srbije (2006): Strategija turizma Republike Srbije

– Drugi izveštaj; Plan konkurentnosti. Ministarstvo trgovine, turizma i usluga Republike

Srbije, Beograd.

Pavić, D. (2006): Potamološke karakteristike Tise u Srbiji i predispozicije za razvoj nautičkog

turizma (doktorska disertacija). Prirodno-matematički fakultet, Departman za geografiju,

turizam i hotelijerstvo, Novi Sad.

Plovput (2007): Plovput – Serbia (CD). Plovput, Beograd.

Pravilnik o vrstama, minimalnim uslovima i kategorizaciji objekata nautičkog turizma („Službeni

glasnik RS“, broj 69/1994).

Pravilnik o minimalnim tehničkim uslovima za izgradnju, uređenje i opremanje nautičkih objekata i

standardima za kategorizaciju marina, Službeni glasnik RS br. 56/2011b.

Tomka, D. i saradnici (1988): Program razvoja nautičkog turizma na vodama Vojvodine. Zavod za

urbanizam Vojvodine, Novi Sad.

Favro, S., Kovačić, M. (2010): Nautički turizam i luke nautičkog turizma – Prostorna obilježja

Hrvatskog Jadrana i izbor lokacije nautičkog turizma. Ogranak Matice Hrvatske, Split.

Zakon o turizmu: „Sl. glasnik RS“, br. 36/2009, 88/2010, 99/2011 – dr. zakon i 93/2012.

Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija (2014): Strategija razvoja turizma Republike

Srbije za period 2016-2025. (nacrt), Vlada Republike Srbije, Ministarstvo trgovine,

turizma i telekomunikacija, Beograd.

http://www.fms-tivat.me/predavanja3god/Nauticki_turizam3_1.pdf

http://www.nauticamare.hr/marina.html

http://www.nauticamare.hr/marina.html

http://www.marinaibiza.com/marina_seca_lamarina.php?lang=en

http://www.gccm.com.au/dry-storage/

http://www.segeln-bis-zum-horizont.de/html/revier.htm

http://www.tz-

vis.hr/Photogallery/Gallery.aspx?sifraFotogalerija=7&kultura=hr&ctl00_ctl00_ctl00_ctl00

_bodyContentPlaceHolder_defaultBodyContentPlaceHolder_defaultBodyContentPlaceHol

der_sadrzajContentPlaceHolder_hvarFotoGalerija_RadGrid1ChangePage=2

http://www.terracon-news.com/vela-luka-vela-po-svojoj-tradiciji-ljudima/

http://thedogpaddler.com/EmailNewsletters/080916_Repairing_theMooring/Repairing_theMooring.

htm

http://www.pocruises.com/cruise-ships/

www.marinasguide.au

www.engelvoelkers.com

http://www.europeanboatingindustry.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Item

id=119

http://nmma.net/assets/cabinets/Cabinet445/2011_abstract_preview.pdf (ICOMIA StatisticsBook

2010 )

http://www.rita.dot.gov/bts/sites/rita.dot.gov.bts/files/publications/by_the_numbers/maritime_trade

_and_transportation/html/figure_08.html

www.marad.dot.gov/documents/North_American_Cruise_Statistics_Quarterly_Snapshot.pdf

www.srs.fs.usda.gov/trends/Nsre/Rnd1t13weightrpt.pdf

http://www.cruising.org/sites/default/files/leadershipforum2013/3B.pdf

www.marad.dot.gov/documents/North_American_Cruise_Statistics_Quarterly_Snapshot.pdf

www.environment.gov.au/coasts/mbp/publications/south-west/pubs/sw-marine-industries.pdf

http://www.biaa.com.au/resources/IFish/IBV-policy-22July.pdf

www.cruising.org.au/downloads/2011-Australian-Cruise-Industry-Report.pdf

www.yachting.org.au/default.asp?MenuID=About_Us/1/616/

http://ifbso.com/index.php/statistics

http://www.ifbso.com/index.php/about-ifbso.148

http://www.sanctuarycoveboatshow.com/