narodowy bank polski - zespół szkół ekonomicznych w ... · narodowy bank polski kredyt bankowy...
TRANSCRIPT
NARODOWY BANK POLSKI
Kredyt bankowy jako źródło finansowana działalności
Materiał opracowany przez NBP w ramach projektu „Przedsiębiorczość w praktyce”
Rzeszów, 31 października 2015
1
Spis treści
1. Źródła finansowania i instytucje wspierające działalność gospodarczą .................................. 4
1.1. Pojęcie kapitału własnego i kapitału obcego ......................................................................... 4
1.2. Kryteria wyboru i podział źródeł pozyskiwania kapitału .................................................. 4
1.3. Gdzie szukać środków finansowych na założenie lub finansowanie działalności ............... 5
1.3.1. Pożyczki .................................................................................................................................. 6
1.3.2. Kredyty kupieckie ................................................................................................................. 7
1.3.3. Pożyczki z sektora pozabankowego – fundusze pożyczkowe ....................................... 7
1.3.4. Pożyczki z sektora pozabankowego – parabanki ............................................................. 7
1.3.5. Fundusze Unijne ................................................................................................................... 9
1.3.6. Dotacje .................................................................................................................................... 9
1.3.7. Emisja dłużnych papierów wartościowych .................................................................... 10
1.3.8. Leasing .................................................................................................................................. 10
1.4. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła finansowania działalności firmy ............... 12
1.4.1. Faktoring .............................................................................................................................. 13
1.4.2. Forfaiting .............................................................................................................................. 14
1.4.3. Franczyza ............................................................................................................................. 15
1.4.4. Inkubatory przedsiębiorczości .......................................................................................... 16
1.4.5. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości .................................................................. 16
1.4.6. Aniołowie Biznesu .............................................................................................................. 19
1.4.7. Private equity, venture capital i fundusze kapitału zalążkowego (seed capital)....... 20
2. Kredyt bankowy – podstawowe definicje ............................................................................. 22
2.1. Rodzaje kredytów bankowych .............................................................................................. 23
2.2. Przykładowe kredyty w ofercie banków komercyjnych ........................................................ 26
3. Wybrane aspekty oceny zdolności kredytowej .................................................................... 29
3.1. Pojęcie zdolności kredytowej ................................................................................................ 29
3.2. Przykładowe czynniki uwzględniane w procesie oceny zdolności kredytowej ............ 29
3.3. Czynniki, które mogą wpłynąć na zdolność kredytową ................................................... 30
2
3.4. Ustalanie zdolności kredytowej przez bank........................................................................ 31
3.5. Źródła informacji wykorzystywane przez bank przy ocenie zdolności kredytowej .... 31
3.5.1. Biuro Informacji Kredytowej (BIK) - źródło informacji o kredytobiorcach ................ 32
3.5.2. Scoring – narzędzie wykorzystywane przez BIK do oceny zdolności kredytowej ... 33
3.5.3. Biuro informacji gospodarczej (BIG) – baza informacji o zaległym zadłużeniu
osób i firm............................................................................................................................................. 34
3.6. Bankowe metody oceny zdolności kredytowej – scoring bankowy ............................... 35
4. Dokumenty wymagane w procesie ubiegania się o kredyt ............................................... 37
4.1. Wniosek kredytowy ................................................................................................................ 37
4.1.1. Prezentacja wypełnionego wniosku kredytowego ........................................................ 42
4.2. Biznesplan – jeden z podstawowych załączników do wniosku kredytowego .............. 42
4.2.1. Narzędzia wykorzystywane w biznesplanie – Analiza SWOT .................................... 43
5. Całkowity koszt kredytu a rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu ............ 45
5.1. RRSO – definicja ustawowa i wynikające z niej najważniejsze kwestie .......................... 45
5.2. RRSO – definicje i komentarze ekspertów oraz pracowników banków ......................... 50
5.3. Ćwiczenie na obliczanie RRSO ............................................................................................. 53
6. Podsumowanie ........................................................................................................................... 54
6.1. Ścieżka kredytowa .................................................................................................................. 54
6.2. Program pn. Sprawdź Zanim Podpiszesz ........................................................................... 55
Bibliografia .......................................................................................................................................... 56
Spis tabel i rycin ................................................................................................................................. 57
Spis załączników ................................................................................................................................ 58
3
4
1. Źródła finansowania i instytucje wspierające działalność gospodarczą
1.1. Pojęcie kapitału własnego i kapitału obcego
Przedsiębiorcy finansują swoją działalność pozyskując kapitał z różnorodnych źródeł.
Kapitał, jakim dysponuje przedsiębiorca na finansowanie majątku i rozwój firmy
dzielimy na kapitał własny i obcy.
Kapitał własny może być pozyskiwany zarówno ze źródeł wewnętrznych, do których zalicza
się np. zatrzymanie w całości wypracowanego zysku przez przedsiębiorstwo lub jego część oraz
ze źródeł zewnętrznych takich jak wpływy z emisji akcji, czy powiększenie udziałów.
Kapitał obcy pozyskiwany jest jedynie ze źródeł zewnętrznych. Podstawowymi
źródłami kapitału obcego są zaciągane przez przedsiębiorstwo pożyczki i kredyty
bankowe, a także wpływy z emisji papierów dłużnych oraz leasing finansowy.
1.2. Kryteria wyboru i podział źródeł pozyskiwania kapitału
Wybór źródła finansowania zależy m.in. od następujących kryteriów:
Formy działania i wielkości przedsiębiorstwa (dostępność do różnorodnych
źródeł finansowania rośnie wraz ze wzrostem wielkości przedsiębiorstwa,
dużemu podmiotowi znacznie łatwiej jest pozyskać kapitał niż średniemu,
małemu czy mikroprzedsiębiorstwu).
Stopnia jego rozwoju (inne potrzeby posiada przedsiębiorstwo w fazie
powstawania i początkowego rozwoju, wzrostu czy dojrzałości i schyłku).
Kosztu pozyskania środków (dążenie do minimalizowania kosztów działalności).
Elastyczności danego źródła finansowania, która oznacza szybkość pozyskania
i wielkość dostępnych środków, czas spłaty, łatwość zmniejszania i zwiększania
wartości zadłużenia, możliwość renegocjacji terminu spłaty.
Niezależności finansowej przedsiębiorcy i minimalizacji ryzyka.
Pożądanej struktury i kosztu kapitału (dążenie do optymalizacji struktury kapitału w
celu osiągnięcia maksymalizacji korzyści finansowych, co sprowadza się do
podejmowania wyborów między podwyższaniem kapitału własnego
a wzrostem zadłużenia1.
Przedsiębiorcy wykorzystują głównie źródła łatwiej dostępne (np. pożyczki od rodziny
i znajomych, kredyty od dostawców, pożyczki z sektora pozabankowego).
1 A. Szyguła, Finansowanie działalności przedsiębiorstw ze źródeł bankowych. Zastosowanie sytemu wczesnego
ostrzegania ZH w ocenie zdolności kredytowej, Difin, Warszawa 2012, s. 18.
5
W początkowym okresie działalności przedsiębiorstwa finansowane są najczęściej ze
środków własnych założycieli oraz z wypracowanych zysków. W miarę rosnących
potrzeb inwestycyjnych źródła te okazują się niewystarczające, dlatego przedsiębiorcy
podejmują decyzję o pozyskaniu alternatywnych form finansowania2.
Źródła pozyskiwania kapitału można zaliczyć do jednej z dwóch grup3:
A. Finansowania wewnętrznego.
B. Finansowania zewnętrznego.
1.3. Gdzie szukać środków finansowych na założenie lub finansowanie działalności
Tabela 1. Źródła pozyskiwania kapitału
kapitał własny kapitał obcy
źródła wewnętrzne
wkłady właścicieli
przedsiębiorstwa, wspólników,
udziałowców, akcjonariuszy
zysk zatrzymany
amortyzacja
źródła zewnętrzne
emisja akcji
zwiększanie udziałów
pożyczki od rodziny i znajomych
kredyty bankowe
kredyty kupieckie
pożyczki z sektora
pozabankowego
fundusze unijne
dotacje
emisja dłużnych papierów
wartościowych
leasing finansowy
Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Czajkowska, op. cit., s. 50; R. Rębilas, op. cit., s. 142; J. Duda, Działalność
finansowa i inwestycyjna polskich MSP w kontekście międzynarodowym [w]: Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego
we Wrocławiu, Zarządzanie finansami firm – teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we
Wrocławiu, Wrocław 2014, s. 29; Strona internetowa [dalej: SI], Portalu Infor.pl, ksiegowosc.infor.pl, 22.10.2015r.
2 A. Czajkowska, Kredytowanie przedsiębiorców indywidualnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013, s. 49. 3 R. Rębilas, Koszt i struktura kapitału a wartość przedsiębiorstwa, [w:] Kreacja wartości przedsiębiorstw – nowe
trendy i kierunki rozwoju, red. M. Jabłoński i K. Zamasz, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej,
Dąbrowa Górnicza 2012, s. 142.
6
1.3.1. Pożyczki
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność
biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego
samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset
złotych, powinna być stwierdzona pismem4.
Pożyczka gotówkowa (ang. loan agreement) to umowa, na podstawie, której
pożyczkodawca udostępnia na określony czas pożyczkobiorcy określoną sumę środków
pieniężnych, zaś pożyczkobiorca zobowiązuje się w umówionym terminie zwrócić
pożyczoną sumę środków pieniężnych, oraz (zazwyczaj) wynagrodzenie (opłatę, odsetki)
dla pożyczkodawcy z tytułu ich udostępnienia5.
Pożyczki mogą udzielić wszystkie podmioty mające zdolność do czynności prawnych, zarówno
osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.
Jeśli pożyczkodawcą jest podmiot gospodarczy świadczący usługę w ramach prowadzonej
działalności gospodarczej (np. bank, inna instytucja finansowa, czyli tzw. firma pożyczkowa,
spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa), należy zwrócić uwagę na szersze znaczenie
pojęcia pożyczka. Zgodnie z przepisami ustawy o kredycie konsumenckim – stosuje się do niej
takie same zasady jak przy kredycie konsumenckim. Przed zawarciem umowy instytucja
pożyczająca środki ma obowiązek dokonania oceny ryzyka kredytowego. Konsument chcąc
uzyskać pożyczkę musi, zatem udzielić informacji na temat swojej sytuacji finansowej i
przedstawić dokumenty, zaś pożyczkodawca może korzystać także z informacji o konsumencie
zawartych w bazie danych lub zbiorze danych. Jeśli pożyczkodawcą jest bank, ocena ryzyka
kredytowego dokonywana jest także przy uwzględnieniu przepisów ustawy Prawo bankowe.
Główne zalety pożyczki:
Jest łatwa i szybka do otrzymania.
Może jej udzielić każda osoba fizyczna lub prawna.
Nie ma jasno określonego celu.
Może być udzielona jako pożyczka pieniężna lub rzeczowa.
Może być nieodpłatna (bez oprocentowania),
Uregulowana jest przez postanowienia prawa cywilnego6.
4 Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93, art. 720, par. 1 i 2. 5 SI Narodowego Banku Polskiego, https://www.nbportal.pl, 11.10.2015r. 6 SI Encyklopedii Zarządzania, http://mfiles.pl, 12.10.2015r.
7
1.3.2. Kredyty kupieckie
Kredyty kupieckie dają możliwość zakupu niezbędnych produktów przy odroczeniu
płatności na późniejszy termin, ustalony z dostawcą. Dla dostawców sprzedaż na kredyt
jest jednym z instrumentów zwiększenia sprzedaży i zysku. Umożliwia
zjednanie klientów, którzy nie dysponują odpowiednimi środkami na gotówkowe
zakupy. Kredyt kupiecki wykorzystywany jest przez przedsiębiorstwa, które nie mają
możliwości skorzystania z kredytu bankowego. Stanowi on dla nich źródło
pozyskiwania środków na finansowanie bieżącej działalności, zwłaszcza, gdy dysponują
zbyt małym kapitałem własnym. Dostawcy niejednokrotnie wydłużają okres
kredytowania w stosunku do oferowanego przez innych dostawców, aby w ten sposób
pozyskać nowych klientów. Udział kredytów kupieckich w finansowaniu działalności
polskich przedsiębiorstw przekracza znacznie udział kredytu bankowego. W małych i
średnich przedsiębiorstwach stanowi on podstawowe źródło finansowania majątku
obrotowego7.
1.3.3. Pożyczki z sektora pozabankowego – fundusze pożyczkowe
Są to głównie pożyczki z funduszu pożyczkowego - instytucji, która nie jest bankiem,
a której działalność koncentruje się na zapewnieniu dostępu do zewnętrznych źródeł
kapitału przez udzielanie pożyczek. Wśród organizacji i instytucji pozabankowych
działających w Polsce są powiatowe urzędy pracy, regionalne agencje rozwoju, fundacje,
instytucje mikropożyczkowe.
Przykładowe fundusze pożyczkowe na podkarpaciu to Regionalna Izba Gospodarcza
Stalowa Wola, Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A., Małopolski Instytut
Gospodarczy Rzeszów.
1.3.4. Pożyczki z sektora pozabankowego – parabanki
Są to popularne pożyczki bez sprawdzania historii kredytowej, oferowane wyłącznie
w firmach pożyczkowych tzw. parabankach, definiowanych jako podmiot prowadzący
działalność charakterystyczną dla banków w oparciu o inne przepisy niż Prawo
bankowe.
Instytucje te mogą prowadzić bardziej liberalną politykę udzielania pożyczek, ponieważ
ich działalność nie jest objęta nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego. Ceną za bardziej
liberalne podejście do klienta jest wysokość oprocentowania, wysokie prowizje, ryzyko
wpadnięcia w zamknięte koło zadłużenia.
7 SI Encyklopedii Zarządzania, http://mfiles.pl, 12.10.2015r.
8
Tabela 1.Przykłady pożyczek z instytucji parabankowych – tzw. Chwilówkach
Rodzaj pożyczki Chwilówka I Chwilówka II
Pierwsza
pożyczka Kolejna pożyczka
Pierwsza
pożyczka Kolejna pożyczka
Kwota pożyczki 1000 zł 1050 zł 750 zł 750 zł
Czas spłaty 30 dni 30 dni 30 dni 30 dni
Prowizja 0 zł 295,13 zł 10 zł 218,32 zł
RRSO* 0,00% 1936,31% 33,50% 2045,31%
Kwota do spłaty 1000 zł 1345,13 zł 760 zł 968,32 zł
Koszty: 0 zł 295,13 zł 10 zł 218,32 zł
Przedłużenie
terminu spłaty:
7 dni 150 zł 157,5 zł - -
14 dni 200 zł 210 zł - -
30 dni 300 zł 315 zł - -
Koszty
dodatkowe:
Odsetki ustawowe wg prawa za każdy
dzień zwłoki.
Koszt powiadomień: 5 zł za każdy
wysłany SMS (max 4 upomnienia = 20 zł)
oraz 10 zł za upomnienie pisemne.
Monity i wezwania wysyłane od 1 do 31
dnia przeterminowanej spłaty pożyczki.
Maksymalny koszt opłat za wysłane
powiadomienia (łącznie 170 zł)
od 1 do 3 dnia po terminie spłaty –
40 zł;
od 4 do 31 dnia po terminie spłaty - 130
zł.
Koszt upomnienia w formie:
SMS - 3 zł
e-mail - 2 zł
telefonicznego upomnienia - 35 zł
listu - 10 zł.
Pamiętaj, że przedłużenie pożyczki nie
odbywa się automatycznie. W celu
przedłużenia należy złożyć stosowny
wniosek i wnieść opłatę za konkretny
okres.
Dodatkowe
informacje
W przypadku braku spłaty pożyczki firma może podjąć działania windykacyjne,
których koszty uzależnione są od czasu trwania opóźnienia, naliczonych odsetek oraz
rodzaju podjętych czynności.
Źródło: opracowanie na podstawie SI Chwilowo.pl, https://chwilowo.pl, 9.10.2015r.
Uwagi: RRSO – Rzeczywista roczna stopa oprocentowania, definicja RRSO i sposób obliczania omówione
zostały szczegółowo w cz. 5 opracowania.
9
1.3.5. Fundusze Unijne
Unia Europejska wydaje pieniądze za pośrednictwem różnych funduszy, programów
i instrumentów finansowych. Pięć głównych funduszy wspiera rozwój gospodarczy
wszystkich krajów Unii zgodnie z celami strategii Europa 2020. Są to8:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - jego celem jest zmniejszanie różnic
w poziomie rozwoju regionów w Unii i wzmacnianie spójności gospodarczej,
społecznej i terytorialnej UE jako całości. Z funduszu pochodzi m.in. wsparcie
inwestycji produkcyjnych i infrastrukturalnych oraz wsparcie udzielane małym
i średnim przedsiębiorcom.
Europejski Fundusz Społeczny - głównym celem funduszu jest walka
z bezrobociem w krajach członkowskich.
Fundusz Spójności - jest to fundusz przeznaczony dla państw członkowskich,
których dochód narodowy brutto (DNB) na mieszkańca wynosi mniej niż 90%
średniej w UE.
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich - fundusz ten
zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem
rozwoju obszarów wiejskich.
Europejski Fundusz Morski i Rybacki - fundusz wspiera restrukturyzację
rybołówstwa państw członkowskich.
Polska jest największym beneficjentem pomocy unijnej. W latach 2014-2020 Unia
Europejska przeznaczyła dla naszego kraju 82,5 mld euro. Największe kwoty Polska
zainwestuje w infrastrukturę transportową (drogową i kolejową), ale największy wzrost
wydatków nastąpi w sferze innowacyjności i wsparcia przedsiębiorców. Obok
bezzwrotnych dotacji Unia Europejska udostępnia także tzw. instrumenty zwrotne, czyli
pożyczki i kredyty. Korzystać z nich mogą zarówno przedsiębiorcy, jak i samorządy.
1.3.6. Dotacje
Dotacje definiowane są, jako podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki
z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych
funduszy celowych przeznaczone na podstawie ustawy o finansach publicznych,
odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie
realizacji zadań publicznych. Środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów
wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych stanowią dotacje
przedmiotowe. Dotacje przedmiotowe mogą być udzielane na podstawie odrębnych
8 SI Fundusze Europejskie, http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl, 27.09.2015r.
10
ustaw lub przepisów Unii Europejskiej, z uwzględnieniem równoprawności, dla
przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących
określone rodzaje usług oraz dla podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa.
Stawki dotacji przedmiotowych, szczegółowy sposób i tryb udzielania i rozliczania tych
dotacji, w tym formę składania wniosków, informowania o ich przyjęciu lub odrzuceniu,
warunki przekazywania i rozliczenia dotacji, a także termin zwrotu dotacji określają
przepisy wykonawcze. Należą do nich m.in. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia
20 grudnia 2010 r. w sprawie stawek, szczegółowego sposobu i trybu udzielania
i rozliczania dotacji przedmiotowych do posiłków sprzedawanych w barach mlecznych
(Dz.U. Nr 254, poz. 1705); rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 września 2010 r. w
sprawie szczegółowego sposobu i trybu udzielania i rozliczania dotacji przedmiotowych
(Dz. U. Nr 166, poz. 1123), które odnosi się do dotacji udzielanych dla przedsiębiorców
wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług9.
1.3.7. Emisja dłużnych papierów wartościowych
Emisja dłużnych papierów wartościowych stanowi źródło finansowania działalności
bieżącej lub/i inwestycyjnej stanowiące alternatywę lub uzupełnienie dla kredytu
bankowego.
Emitentami są znane firmy o niskim ryzyku kredytowym. Wykup papierów dłużnych
może być także gwarantowany przez spółkę o wysokiej wiarygodności kredytowej.
Emitenci papierów dłużnych pozyskują środki finansowe z rynku kapitałowego
w ramach jednej emisji papierów dłużnych lub wielokrotnych emisji w ramach tzw.
programów emisji papierów dłużnych.
1.3.8. Leasing
Leasing podobnie jak kredyt to forma finansowania inwestycji, ale korzystniejsza dla
przedsiębiorcy ze względów podatkowych. Leasing opiera się na umowie
cywilnoprawnej dwóch stron, w której strona finansująca, czyli leasingodawca
przekazuje stronie drugiej zwanej leasingobiorcą prawo do korzystania z rzeczy
stanowiącej przedmiot finansowania na ustalony okres. W ramach umowy
leasingodawca pobiera w zamian ustaloną opłatę zwaną ratą leasingową10.
9 SI Leksykonu Budżetowego, http://www.sejm.gov.pl, 29.09.2015r. 10 SI Pekao Leasing, http://www.pekaoleasing.com.pl, 20.10.2015r.
11
W leasing można wziąć jedynie środki trwałe, w szczególności: nieruchomości: np.
budynki, grunty, lokale spółdzielcze będące odrębną własnością, własnościowe prawo
do lokalu mieszkalnego; maszyny i urządzenia; środki transportu.
W przypadku leasingu operacyjnego firma leasingowa ujawnia przedmiot w swoich
aktywach i to ona jest odpowiedzialna za dokonanie odpisów amortyzacyjnych.
Wymiernymi korzyściami dla przedsiębiorcy są: możliwość wliczenia w koszty
uzyskania przychodu całej opłaty wstępnej, wszystkich rat leasingowych (w części
kapitałowej i odsetkowej), a także opłat związanych z bieżącą eksploatacją przedmiotu
leasingu. Warunkiem jest zawarcie umowy zgodnej z wytycznymi przewidzianymi w
prawie podatkowym: umowa leasingu musi być zawarta na czas określony i trwać
minimalnie 40% czasu amortyzacji środka trwałego, co np. w przypadku samochodu
osobowego daje dwa lata11.
W leasingu operacyjnym po upływie terminu umowy, własność przedmiotu leasingu
może, ale nie musi, zostać przeniesiona na leasingobiorcę. W zdecydowanej większości
przypadków mamy jednak do czynienia z przeniesieniem praw własności po zapłacie
przez klienta wcześniej ustalonej kwoty (kwoty wykupu), ale wszystko zależy od
zapisów w umowie.
Leasing operacyjny w ramach podatku VAT traktowany jest jako usługa. W związku z
tym, podstawę opodatkowania w tym przypadku stanowi wartość netto raty
leasingowej, płaconej przez leasingobiorcę. Podatek VAT jest naliczany wraz z każdą
opłatą leasingową, co powoduje, że zapłata VAT-u - w porównaniu z zakupem
przedmiotu - jest także rozłożona dla przedsiębiorcy w czasie. Czynsze leasingowe
podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT w wysokości 23%, niezależnie od stawki jaką
opodatkowany jest leasingowany przedmiot.
Jeśli przedsiębiorca wybierze leasing finansowy, to przedmiot zostanie zaliczony do
jego majątku, co daje możliwość samodzielnego dokonywania odpisów
amortyzacyjnych. Kosztem uzyskania przychodu dla przedsiębiorstwa w tym
przypadku są właśnie odpisy amortyzacyjne, część odsetkowa raty leasingowej oraz
codzienne koszty użytkowania. Zaletą leasingu finansowego jest brak ograniczeń
dotyczących minimalnej wartości końcowej oraz minimalnego okresu trwania umowy.
11 SI Bankier.pl, http://www.bankier.pl, 21.10.2015r.
12
Warunkiem jest, aby umowa została podpisana na czas określony, ustalony między
stronami. Po zakończeniu okresu leasingu dany przedmiot przechodzi na własność
korzystającego i można go wykorzystywać dalej w firmie lub odsprzedać. W przypadku
tego rodzaju leasingu mamy do czynienia z dostawą towaru, stąd podatek VAT od sumy
płatności leasingowych należy zapłacić w całości wraz z pierwszą ratą leasingową. Dla
wielu firm, szczególnie tych rozpoczynających działalność, może okazać się to sporym
obciążeniem.
Obie formy leasingu, zarówno finansowy, jak i operacyjny, mają inne zalety, stąd
porównując korzyści wynikające z wyboru danego rodzaju finansowania, przedsiębiorca
powinien wziąć pod uwagę specyfikę prowadzonej przez siebie działalności oraz to, jaki
środek trwały jest przedmiotem inwestycji. Zaleca się np. wybór leasingu operacyjnego,
jeżeli przewidywany okres użytkowania przedmiotu jest stosunkowo krótki. Dzięki
temu możliwe jest zwiększenie bieżących kosztów działalności, a co za tym idzie
zmniejszenie podstawy opodatkowania12. Poza korzyściami natury podatkowej zarówno
leasing operacyjny jak i finansowy, to dla przedsiębiorców maksymalnie uproszczone
procedury oraz wyższa dostępność uzyskania finansowania.
1.4. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła finansowania działalności firmy
Tabela 2. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła pozyskiwania kapitału
kapitał własny kapitał obcy
źródła zewnętrzne
fundusze typu private equity,
venture capital, fundusze
kapitału zalążkowego (seed
capital)
faktoring
forfaiting
franczyza
inkubatory przedsiębiorczości
Aniołowie Biznesu
Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Czajkowska, op. cit., s. 50; R. Rębilas, op. cit., s. 142; J. Duda,
Działalność finansowa i inwestycyjna polskich MSP w kontekście międzynarodowym [w]: Prace naukowe
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Zarządzanie finansami firm – teoria i praktyka, Wydawnictwo
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2014, s. 29; Strona internetowa [dalej: SI], Portalu
Infor.pl, ksiegowosc.infor.pl, 22.10.2015r.
12 SI Cena Biznesu, http://cenabiznesu.pl, 21.10.2015r.
13
1.4.1. Faktoring
Faktoring to rodzaj działalności finansowej polegającej na wykupie
nieprzeterminowanych wierzytelności przedsiębiorstw, należnych im od odbiorców
z tytułu dostaw towarów lub usług, połączony z finansowaniem klientów oraz
świadczeniem na ich rzecz dodatkowych usług13. Strony, uczestnicy tej usługi to faktor
i faktorant. Faktorem nazywa się wyspecjalizowaną instytucję faktoringową np. bank
lub przedsiębiorstwo faktoringowe, na rzecz, którego dokonuje się cesji należności
handlowych. Faktorant to klient faktoringowy, czyli przedsiębiorstwo, jednostka
samorządu terytorialnego lub osoba fizyczna wykonująca wolny zawód, bądź inna
instytucja, która cechuje na rzecz faktora swoje należności14.
Faktorant (dostawca) otrzymuje zapłatę bezpośrednio po zrealizowaniu sprzedaży
i przesłaniu do Faktora kopii faktur wraz z dokumentami potwierdzającymi odbiór
towaru. Na początku Faktorant (dostawca) otrzymuje zaliczkę (jej wysokość uzależniona
jest od warunków umowy faktoringowej i może wynieść 90% kwoty faktury brutto)
a pozostałą część - fundusz gwarancyjny w momencie, kiedy odbiorca ureguluje
płatność na rachunek bankowy Faktora.
Faktoring oferowany jest w obrocie krajowym i zagranicznym, z przejęciem i bez
przejęcia ryzyka niewypłacalności odbiorcy15. Ze względu na kryterium umiejscowienia
ryzyka wypłacalności dłużnika faktoringowego wskazać można faktoring pełny,
niepełny i mieszany. W przypadku faktoringu pełnego, faktor przejmuje na siebie całe
ryzyko związane z wypłacalnością dłużnika. W faktoringu niepełnym ryzyko to
spoczywa na faktorancie, który w przypadku nieuregulowania wierzytelności przez
dłużnika faktoringowego, musi dokonać zwrotu odpowiedniej kwoty faktorowi.
Faktoring mieszany charakteryzuje się tym, że ryzyko związane z przelewaną
wierzytelnością obarcza zarówno faktora jak i faktoranta16.
Faktoring przeznaczony jest dla:
Firm stosujących odroczone terminy płatności (kredyt kupiecki).
Firm poszukujących alternatywnych źródeł finansowania bieżącej działalności.
Przedsiębiorstw chcących zabezpieczyć się przed niewypłacalnością odbiorców.
13 SI Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl, 5.10.2015r. 14 M. Sosnowski, Analiza płynności w procesie oceny zdolności kredytowej, [w:] Kreacja…, red. M. Jabłoński i K.
Zamasz, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2012, s. 212. 15 SI BZWBK, http://www.bzwbk.pl, 13.10.2015r. 16 M. Sosnowski, Analiza płynności w procesie oceny zdolności kredytowej, [w:] Kreacja…, red. M. Jabłoński i K.
Zamasz, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2012, s. 213.
14
Firm szukających sposobów na zdyscyplinowanie swoich kontrahentów do
terminowego regulowania zobowiązań.
Podmiotów gospodarczych poszukujących elastycznych i kompleksowych usług
finansowych17.
Zalety faktoringu:
Zapewnia szybki dostęp do środków finansowych do tej pory zamrożonych
w fakturach z odroczonym terminem płatności.
Bezpieczna współpraca z kontrahentem - faktoring poprawia bezpieczeństwo
obrotu handlowego i współpracy z kontrahentami, zdecydowanie wzrasta
terminowość regulowania zobowiązań przez odbiorców niż ma to miejsce poza
usługą.
Mniejsze koszty administrowania należnościami - Faktor przejmuje na siebie
obowiązki związane z zarządzaniem należnościami Faktoranta. Faktor przyjmuje
zapłatę od odbiorcy, monitoruje go w przypadku opóźnień lub braku zapłaty,
w porozumieniu z Faktorantem podejmuje niezbędne działania mające na celu
odzyskanie należności od odbiorcy.
Zakres usług, które faktor świadczy swoim klientom jest uregulowany
międzynarodowym porozumieniem w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. W
Polsce nie ma odrębnych regulacji prawnych odnoszących się do faktoringu.
Wykorzystywane są przepisy "Kodeksu prawa cywilnego" i "Kodeksu prawa
handlowego"18.
1.4.2. Forfaiting
Forfaiting jest prostym technicznie, akceptowanym na całym świecie instrumentem
finansowania handlu zagranicznego, polegającym na dyskontowaniu lub
redyskontowaniu przez bank wierzytelności z tytułu transakcji handlowych19.
Etapy forfaitingu: Pierwszym krokiem jest sprzedaż towarów za granicę. Importer
następnie płaci za towary wekslem, zachowując tym samym możliwość korzystania z
nich. Eksporter sprzedaje następnie otrzymany weksel bankowi, za co otrzymuje
zdyskontowaną wartość wierzytelności. W dniu płatności weksla bank w kraju
eksportera sprzedaje weksel, następnie bank importera przelewa należne środki. Ryzyko
17 SI BZWBK, http://www.bzwbk.pl, 13.10.2015r. 18 SI Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl, 10.10.2015r. 19 SI Bankier.pl, http://www.bankier.pl, 9.10.2015r.
15
w tego typu transakcjach jest niewielkie gdyż weksel najczęściej musi być poręczony
przez bank importera20.
Korzyści forfaitingu: Transakcje forfaitingowe niosą wiele korzyści zarówno dla
eksportera, jak i dla importera. W wypadku eksportera przed wszystkim pozwalają na
natychmiastowe uzyskanie gotówki za zrealizowany kontrakt, i to w pełnej wartości
kontraktu, co pozwala na wyliczenie jego wartości netto. Dzięki transakcji forfaitingowej
eliminuje się ryzyka związane z rozliczeniem kontraktu, tj. ryzyko transakcyjne, ryzyko
transferu, ryzyko polityczne oraz ryzyko walutowe. Importer, dostarczając instrumenty
dłużne podlegające zdyskontowaniu, zyskuje szansę otrzymania kredytu o stałej stopie
procentowej w pełnej wartości kontraktu z możliwością dopasowania spłat rat
kredytowych do własnych potrzeb.
Koszty forfaitingu: Koszty forfaitingu składają się z dyskonta naliczanego od dnia
wykupu do dnia płatności, oraz prowizji, płatnej z góry. Wysokość prowizji waha się do
3% kwoty wierzytelności. Instytucja finansowa wykupująca wierzytelności osiąga zysk
dzięki marży, oraz zamianie weksli w papiery wartościowe i sprzedaży ich na rynku
wtórnym21.
Z forfaitingu mogą korzystać:
osoby prawne,
jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej,
osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
1.4.3. Franczyza
Franczyza (Franchising - franchise - przywilej, koncesja) – sposób współpracy
podmiotów gospodarczych, z których jeden posiada kapitał (franczyzobiorca), drugi zaś
dysponuje sprawdzonymi metodami działania (franczyzodawca). Inaczej mówiąc,
określone przedsiębiorstwo udostępnia swoją wiedzę, technologię, znak firmowy i
pomoc w zastosowaniach innemu przedsiębiorstwu, które otrzymując od
franczyzodawcy „sposób na przedsiębiorczość" zobowiązuje się do działania zgodnie z
wynegocjowanymi i zapisanymi w umowie zasadami. Przedmiotem franczyzy może być
procedura działalności usługowej, receptura i organizacja produkcji (know-how), marka
firmy oraz inne elementy22
20 SI Encyklopedii Zarządzania, http://mfiles.pl, 10.10.2015r. 21 Ibidem. 22 SI Portalu Wiedzy, http://portalwiedzy.onet.pl, 14.10.2015r.
16
Sam angielski termin „to franchise” oznacza udzielenie przez jedną firmę innej firmie
zezwolenia na sprzedaż dóbr lub świadczenie usług na określonym terytorium.
W Europie i w Polsce stosuje się węższe rozumienie pojęcia franczyzy. Franczyzą
nazywa się długookresową, stałą umowną współpracę między niezależnymi
przedsiębiorcami, franczyzodawcą a franczyzobiorcą, podczas której franczyzodawca
przekazuje franczyzobiorcy wiedzę na temat prowadzenia firmy i użycza swojej marki23.
Dla celów odróżnienia prowadzonej działalności w oparciu o franczyzę od innych
systemów dystrybucji oraz rozróżnienia franczyzodawców od innych przedsiębiorców
przyjmuje się, że cechami wyróżniającymi franczyzę, są m.in.:
Trwały, kontraktowy stosunek umowny łączący franczyzodawcę
i franczyzobiorcę, z którego wynika obowiązek franczyzodawcy przekazywania
franczyzobiorcy „know-how” w sposób ciągły, przez cały okres obowiązywania
umowy i który nakłada na franczyzobiorcę obowiązek uiszczania na rzecz
franczyzodawcy opłat franczyzowych, lub innych świadczeń, w sposób
uzgodniony pomiędzy stronami,
Niezależność gospodarcza, prawna oraz organizacyjna franczyzobiorcy
względem franczyzodawcy (czego odzwierciedleniem na gruncie polskiego
systemu prawnego jest m.in. w przypadku działalności w ramach franczyzy
adresowanej do konsumentów - posiadanie własnych kas rejestrujących).
1.4.4. Inkubatory przedsiębiorczości
Inkubator przedsiębiorczości to instytucja, której celem jest wspieranie
przedsiębiorczości. W zależności od grupy docelowej wyróżnia się kilka rodzajów
inkubatorów przedsiębiorczości, których oferta jest skierowana do:
Początkujących przedsiębiorców z sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Rozpoczynających lub dopiero zamierzających rozpocząć działalność
gospodarczą.
Młodzieży i studentów (akademickie inkubatory przedsiębiorczości).
Podmiotów ekonomii społecznej (inkubatory przedsiębiorczości społecznej).
1.4.5. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości
Główną ideą AIP jest budowanie sprzyjających warunków dla rozwoju
przedsiębiorczości. Dzięki współpracy z AIP każda osoba może założyć firmę
mniejszym kosztem, w łatwy sposób oraz przy minimalnym ryzyku. Dzięki pomocy
specjalistów z inkubatora można skupić się na promocji swoich produktów, ich
23 SI Franchising.pl, http://franchising.pl, 13.10.2015r.
17
sprzedaży oraz na rozwijaniu firmy. To bardzo ważne, bo prowadzenie biznesu od
strony prawnej czy księgowej dla młodych przedsiębiorców jest dosyć skomplikowane.
Co zyskuje się działając w Akademickich Inkubatorach Przedsiębiorczości?
Można się nauczyć dobrych wzorców w biznesie.
Założenie biznesu nie wymaga większego wkładu własnego.
Biznes może założyć każda osoba, również taka, która już pracuje i ma etat.
Nie trzeba wpisywać swojej firmy do KRS.
Korzysta się z osobowości prawnej Akademickich Inkubatorów
Przedsiębiorczości. Firma otrzymuje prawo do posługiwania się danymi AIP
podczas wystawiania faktur i umów, dzięki czemu może prowadzić rozliczenia
ze swoimi klientami budując własną markę.
Wszystkie zarobione pieniądze trafiają na indywidualne konto firmowe. AIP nie
rości sobie żadnych praw do udziałów oraz żadnego procentu z zysków czy
praw do marki tworzonej przez firmę24.
Dostaje się prawne wsparcie.
Jest zapewniona księgowość i administracja.
Nie płaci się miesięcznych obowiązkowych składek na ZUS.
Dostęp do biura i sprzętu biurowego.
Możliwość korzystania z sali konferencyjnej.
Możliwość uczestniczenia w szkoleniach.
Specjalistyczne doradztwo.
Możliwość pokazania się na targach, sympozjach, konferencjach czy konkursach
startupów.
Kontakty z innymi firmami.
W AIP można spotkać różne firmy, które początkowo świadczą usługi sobie nawzajem.
Umożliwia to zdobycie doświadczenia przy realizacji projektów, oraz uzyskanie wielu
towarów czy usług, na przykład firmowej strony internetowej poniżej ceny rynkowej, co
przyczynia się do ograniczenia początkowych kosztów działalności firmy.
Kto działa w Akademickich Inkubatorach Przedsiębiorczości?
Wśród firm działających w inkubatorach możemy znaleźć przedsiębiorców
z różnych branż ale najwięcej jest tych z branży informatycznej. Oprócz tego są np.
firmy dekoratorskie, zajmujące się organizacją eventów i wesel, budowlane, czy
24 SI Strefy Biznesu, http://www.strefabiznesu.nowiny24.pl, M. Motor, „Inkubatory w Rzeszowie przyciągają
coraz więcej młodych przedsiębiorców”, 11.10.2015r.
18
szeroko pojętym doradztwem, mediami, „pijarem", a nawet tradycyjnymi
kulinariami.
Ważne jest też prawne wsparcie: na początku działalności nie każdy umie dobrać
właściwych kontrahentów. W razie pojawienia się problemów z płatnościami
za wykonane usługi, początkujący przedsiębiorcy liczyć mogą na wsparcie
Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości. Jedną z największych barier przy
zakładaniu firmy jest obawa czy przedsiębiorca będzie w stanie opłacić wszystkie
wymagane składki.
Listę działających inkubatorów znajdziemy w serwisie inkubatory.pl Można wybrać
inkubator, który znajduje się blisko naszego miejsca zamieszkania, ale nie ma takiego
obowiązku. Wystarczy wypełnić formularz zgłoszeniowy, lub umówić się na
spotkanie, na którym dopełni się wszystkich formalności. Działalność w ramach
inkubatorów to najbezpieczniejszy model biznesowy dla początkujących firm. Z
takiej możliwości skorzystało już w Polsce kilka tysięcy osób.
Dodatkowa pomoc z Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości
Niektóre inkubatory pomagają młodemu przedsiębiorcy w zdobyciu środków na
rozwinięcie biznesu, nawet do 100 tysięcy złotych na atrakcyjnych warunkach25.
Minusy AIP
Duży stopień sformalizowania, dokumenty prawne muszą być zatwierdzone przez
dyrektora oddziału. Każdą umowę podpisywaną z klientem trzeba wysłać do działu
prawnego, który ją weryfikuje i następnie ewidencjonuje.
Należy dostarczać prawidłowo opisane faktury, co na początku może stanowić
problem.
Brak możliwości rozliczania kosztów: użytkowania samochodu, zużycia paliwa,
telefonu czy delegacji26.
25 SI Regio Praca, http://www.regiopraca.pl, K. Piojda, „Akademickie inkubatory przedsiębiorczości nie tylko
dla studentów”, 12.10.2015r. 26SI Bankier.pl, http://www.bankier.pl, 13.10.2015r.
19
Tabela 3.Porównanie kosztów prowadzenia firmy samemu i w AIP
Usługa WARIANT
OPTYMISTYCZNY WARIANT REALISTYCZNY AIP
Księgowość Księgowość online
45,00 zł
Biuro rachunkowe
1042,46 zł fakultatywnie
ZUS ZUS preferencyjny
431,18 zł
ZUS (styczeń 2014)
200,00 zł w pakiecie
Porada prawna 2,5
godziny 200,00 zł 200,00 zł w pakiecie
Biuro coworkingowe
(bez limitu w miesiącu)
100,00 zł
Biuro Warszawa
400,00 zł
Biuro Kraków w pakiecie
Dostęp do Sali
konferencyjnej
10 zł/ godzinę
Biuro Warszawa
35 zł/ godzinę
Biuro Kraków w pakiecie
Kontakty nie do kupienia nie do kupienia w pakiecie
Szkolenia W zależności od szkolenia W zależności od szkolenia w pakiecie
Raz na 1 miesiąc 776,18 zł
bez Sali konferencyjnej
1842,46 zł
bez Sali konferencyjnej 250,00 zł
Źródło: SI Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości, http://aiprzeszow.pl, 12.10.2015r.
Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości w Rzeszowie
1. Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania pokój nr 41, ul. Sucharskiego 2,
35-225 Rzeszów, mail: [email protected], tel. (17) 860 57 61.
2. Al. Rejtana 16C, 35-959 Rzeszów, pok. 014 podziemia, mail:
[email protected], tel./fax. +48 17 872 10 61.
Dodatkowe informacje można uzyskać na stronach internetowych:
http://aiprzeszow.pl oraz http://inkubatory.pl.
1.4.6. Aniołowie Biznesu
Anioł Biznesu jest to prywatny inwestor wspierający wybrane pomysły biznesowe,
zazwyczaj w początkowej fazie ich działalności (start-up). Angażuje on nie tylko środki
finansowe, ale również swoją wiedzę, kontakty i doświadczenie biznesowe, które
posiada. Dla wielu przedsiębiorców wsparcie merytoryczne i zwiększenie
wiarygodności przedsięwzięcia, dzięki obecności inwestora o dobrej reputacji, jest
równie wartościowe, jak otrzymane środki finansowe. Na tle innych form finansowania
(np. bank, fundusz venture capital, giełda) jedynie Anioł Biznesu oferuje indywidualne
zaangażowanie w przedsięwzięcie oraz współpracę z pomysłodawcą w bieżącej
działalności czy rozwoju firmy. Najczęściej zaangażowanie Anioła w projekt trwa od
20
3 do 6 lat, natomiast zysk otrzymuje on „wychodząc z inwestycji”, czyli odsprzedając
swoje udziały.
Anioł Biznesu:
Jest gotowy podejmować ryzyko związane z inwestowaniem w małe, startujące
firmy.
Oczekuje wysokich zysków.
Ma doświadczenie zdobyte jako przedsiębiorca lub manager.
Wspiera merytorycznie rozwój dofinansowywanej firmy.
1.4.7. Private equity, venture capital i fundusze kapitału zalążkowego (seed capital)
Private equity - to pojęcie obejmuje wszelkie inwestycje na niepublicznym rynku
kapitałowym, w celu osiągnięcia średnio- i długoterminowych zysków z przyrostu
wartości kapitału27. Kapitał private equity inwestowany jest w przedsiębiorstwa będące
na wczesnych etapach rozwoju łącznie z fazą ekspansji bądź wręcz rozpoczynające
działalność biznesową. W pojęciu tym mieści się również finansowanie inwestycji
w pomysł „pod zasiew”, czyli w koncept, z myślą o testowaniu go pod kątem
utworzenia firmy. Private equity jest terminem pojemniejszym od venture capital.
Dotyczy zarówno venture capital (faza zasiewu – seed, faza rozruchu – start-up, faza
ekspansji – expansion stages), jak i wykupów menedżerskich oraz zastąpienia kapitału
lub wtórnego nabycia28.
Dla młodej lub dopiero, co zakładanej spółki fundusze kapitału zalążkowego są
właściwym źródłem kapitału, ponieważ na początku działalności firma nie zawsze jest
w stanie pozyskać kredyt bankowy ze względu na brak zabezpieczeń i brak historii
kredytowej. Kapitał oferowany przez fundusze to kapitał długoterminowy, z którego
korzystanie nie jest obciążone bieżącą spłatą odsetek, dzięki czemu młode, szybko
rozwijające się, ale kapitałochłonne spółki mają możliwość utrzymania płynności
finansowej (szczególnie te, które działają w obszarach nowych technologii)29.
Fundusze mogą dokonywać inwestycji zarówno w mikro, małych jak i średnich
przedsiębiorców znajdujących się we wczesnej fazie rozwoju prowadzonej działalności.
27 SI Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych, http://www.psik.org.pl, 17.10.2015r. 28 L. Lewandowska, Wybrane koncepcje finansowania innowacyjności, [w:] Zeszyty Naukowe nr 9, Polskie
Towarzystwo Ekonomiczne Uniwersytet Łódzki, Kraków 2011, s.93. 29 SI Podkarpackiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.parp.gov.pl, 16.10.2015r.
21
Fundusze venture capital, zwane także funduszami podwyższonego ryzyka są
przykładem kapitału własnego pochodzącego spoza przedsiębiorstwa,
wykorzystywanego przez małe i średnie jednostki gospodarcze borykające się z brakiem
kapitału. Fundusz, poprzez objęcie nowych akcji bądź udziałów, staje się udziałowcem
lub akcjonariuszem przedsiębiorstwa. Inwestowanie w niesprawdzony produkt stwarza
wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji, ale jednocześnie w przypadku sukcesu
przedsięwzięcia, zapewnia wysoki przyrost zainwestowanego kapitału, który jest
realizowany poprzez sprzedaż udziałów.
Fundusze venture capital inwestują w przedsiębiorstwa, które według ich oceny mają
dobre perspektywy rynkowe, sprecyzowaną wizję rozwoju, a przede wszystkim są
świetnie zarządzane. Wspieranie rozwoju firmy następuje nie tylko przez dopływ
środków pieniężnych, lecz również poprzez know-how w zakresie zarządzania. Dawca
venture capital aktywnie uczestniczy w zarządzaniu firmą, aby pomóc jej w takim
wejściu na rynek z określonym produktem, które pozwoli na realizację spodziewanego
dochodu.
Kapitał założycielski venture capital może pochodzić z różnych źródeł, np. od instytucji
finansowych, towarzystw ubezpieczeniowych, firm konsultingowych, agend
rządowych, dużych firm prowadzących działalność gospodarczą oraz prywatnych
inwestorów krajowych i zagranicznych30.
Istotnymi cechami funduszy venture capital są:
Inwestowanie w przedsięwzięcia wysoce innowacyjne, a zatem również bardzo
ryzykowne.
Oczekiwanie relatywnie wysokich stóp zwrotu z zaangażowanego kapitału.
Aktywne uczestnictwo w zarządzaniu inwestowanym przedsiębiorstwem.
Wpływanie na poprawę szans pomyślnego rozwoju przedsięwzięcia poprzez
wnoszenie know-how.
Selekcja projektów inwestycyjnych według kryterium wiarygodności dobrego
pomysłu, udokumentowanej analizą rynku, wysokimi kwalifikacjami
wykonawców i przedsiębiorców, a ostatecznie spodziewaną stopą zysku.
Finansowanie inwestycji w przedziale 5–10 lat, a następnie dezinwestycje.
Zwracanie uwagi na poziom rozwoju przedsięwzięć potencjalnych nabywców
kapitału (VC interesują wczesne fazy rozwoju, i to głównie MŚP)31.
30 B. Granosik, Wybrane Formy Finansowania Przedsiębiorstwa, Katedra Mikroekonomii i Ekonomii Stosowanej,
Politechnika Koszalińska, http://www.konferencja.edu.pl, s. 2. 31 L. Lewandowska, op. cit., s. 93.
22
Po kilku latach, gdy firma rozwinie się zgodnie z oczekiwaniami, fundusz przystępuje
do wyjścia ze spółki, tj. dezinwestycji, która może się odbywać m.in. poprzez
Sprzedaż udziałów inwestorowi zagranicznemu.
Sprzedaż udziałów pozostałym właścicielom przedsiębiorstwa lub jego
kierownictwu (dotyczy zwłaszcza firm małych i średnich).
Sprzedaż udziałów innemu funduszowi venture capital lub inwestycyjnemu.
Wprowadzenie przedsiębiorstwa na giełdę i sprzedaż jego akcji w obrocie
publicznym.
Likwidację firmy, którą stosuje się wtedy, kiedy suma wartości jej aktywów
sprzedawanych oddzielnie jest większa niż przedsiębiorstwo jako całość.
2. Kredyt bankowy – podstawowe definicje
Definicja umowy kredytowej i okresu kredytowania
Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas
oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel,
a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w
umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych
terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu32.
Okres kredytowania to określony w umowie kredytowej okres od chwili wypłaty
pieniędzy do dnia spłaty ostatniej raty kredytu. Maksymalny okres kredytowania zależy
z reguły od rodzaju kredytu. Pożyczki gotówkowe udzielane są najczęściej na
maksymalnie pięć-sześć lat, samochodowe na osiem-dziewięć, a kredyty hipoteczne
nawet na 50 lat33.
Wydłużając okres kredytowania, można obniżyć wysokość miesięcznych rat, ale
automatycznie rośnie koszt odsetkowy, bo dłużej korzystamy z bankowego kredytu.
Załóżmy, że pożyczamy 1 tys. zł, które będziemy spłacać w 12 ratach. Jeżeli
oprocentowanie kredytu wynosiłoby 10 proc., w ciągu roku musielibyśmy oddać blisko
55 zł samych odsetek. Jeżeli spłatę rozbilibyśmy nie na 12, ale na 24 raty, wówczas
kredyt kosztowałby nas już blisko 107,50 zł (odsetki). Pożyczamy tyle samo, ale oddać
musimy prawie dwa razy więcej. Dlatego kredyt warto spłacać jak najszybciej.
32 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939, art. 69. 33SI Gazety Wyborczej – Biznes, Ludzie, Pieniądze, http://wyborcza.biz, 8.10.2015r.
23
2.1. Rodzaje kredytów bankowych
Decydując się na zaciągnięcie kredytu bankowego na potrzeby rozpoczęcia działalności
gospodarczej lub jej finansowania warto wiedzieć, jakie rodzaje kredytów dla firm
oferują banki.
W krajowym systemie bankowym nie istnieje kompleksowy, jednolity podział czy
nazewnictwo kredytów udzielanych przez banki. Podmioty będące stronami umowy,
mogą same wpływać na kształt umowy i formę kredytu a każdy bank może w dowolny
sposób nazywać zawierane umowy. Ze względu jednak na istotne elementy, które
zawierają umowy kredytowe, można wyodrębnić kilka ich typów i dokonać klasyfikacji
kredytów według określonych kryteriów.
Wybrane rodzaje kredytów34:
I. Ze względu na przedmiot (przeznaczenie) kredytu wyróżniamy:
1) kredyty dla przedsiębiorstw przeznaczone na finansowanie działalności
gospodarczej:
a. obrotowe – np. w rachunku bieżącym i w rachunku kredytowym,
złotowe i walutowe, dyskontowy, akceptacyjny, lombardowy,
komercyjne i preferencyjne,
b. inwestycyjne – w tym komercyjne i preferencyjne na finansowanie
projektów inwestycyjnych, budowlano-mieszkaniowe,
samochodowe, na zakup papierów wartościowych, sezonowe,
eksportowe.
2) kredyty udzielane na cel nieokreślony, do swobodnego wykorzystania przez
kredytobiorcę.
II. Ze względu na okres kredytowania wyróżniamy kredyty:
1) krótkoterminowe, udzielane z reguły do 1 roku,
2) średnioterminowe, udzielane od 1 roku do 3 lub 5 lat,
3) długoterminowe, udzielane powyżej 3-5 lat.
III. Ze względu na formę kredytu wyróżniamy kredyty:
1) w rachunku bieżącym,
2) w rachunku kredytowym,
3) dyskontowy – w formie doraźnych transakcji dyskonta weksla lub w formie
linii odnawialnej lub nieodnawialnej kredytu dyskontowego,
4) akceptacyjny – jednorazowy – w formie doraźnych transakcji akceptowania
weksla bądź w formie linii kredytu akceptacyjnego (odnawialnej lub
nieodnawialnej),
34 Opracowano na podstawie A. Czajkowska, op. cit., s. 59-62.
24
5) tzw. kredyty kartowe,
6) związane ze skupem faktur,
7) w formie linii kredytowej nieodnawialnej i odnawialnej,
8) rolowane, jeżeli bank wielokrotnie przedłuża termin jego spłaty, terminy te
mogą być ustalane z góry, oprocentowanie jest zmienne, ustalane
w terminach kolejnych rolowań,
9) pomostowe – poprzedzające udzielenie kredytu zasadniczego
(inwestycyjnego, hipotecznego, na realizację inwestycji z funduszy
strukturalnych) i spłacane z tych kredytów; kredyt pomostowy udzielany
jest przed udzieleniem kredytu zasadniczego w wysokości pełnej sumy
docelowej lub jej części; spłacany z kredytu zasadniczego lub z wpływów
funduszy strukturalnych do przedsiębiorstwa po zakończeniu inwestycji.
IV. Ze względu na stawkę procentową:
1) o stałym oprocentowaniu, tzn. kredyt zachowuje jednakową stopę
procentową przez cały okres obowiązywania umowy, najczęściej dotyczy to
kredytów krótkoterminowych oraz gdy odsetki są naliczane z góry,
2) o zmiennym oprocentowaniu, tj. stawka rosnąca lub malejąca w zależności
od zmian, jakim ulega oprocentowanie kredytu, przy czym bank musi z góry
określić warunki zmiany stopy procentowej w umowie,
3) o stało-zmiennej stopie procentowej, tzn. stała stopa stosowana jest
w określonych podokresach (ustalana arbitralnie przez bank).
V. Ze względu na preferencyjność:
1) komercyjne, przy których koszt ponoszony przez klienta wynika z rachunku
ekonomicznego banku, uwzględniającego m.in. koszt pozyskiwania
pieniędzy, ryzyko oraz konkurencję innych banków,
2) preferencyjne, udzielane na warunkach korzystniejszych niż wynikałoby to
z rachunku opłacalności – klient płaci w tym wypadku tylko część odsetek,
reszta odsetek jest pokrywana przez różne instytucje np. budżet państwa,
Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Państwowy Fundusz
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej, Bank Gospodarstwa Krajowego,
międzynarodowe organizacje finansowe, np. Bank Światowy, Europejski
Bank Inwestycyjny, Bank Rozwoju Rady Europy, rządy i instytucje rządowe
innych krajów, fundusze strukturalne Unii Europejskiej.
Kredyty preferencyjne mogą przewidywać:
ulgi podmiotowe, np. dla absolwentów szkół średnich czy wyższych
lub osób niepełnosprawnych rozpoczynających działalność
gospodarczą, dla wybranych grup zawodowych, np. na wyposażenie
gabinetu osób mających wolne zawody, dla przedsiębiorców
realizujących inwestycje zapewniające nowe miejsca pracy
25
w szczególności zatrudniających bezrobotnych absolwentów, osoby
niepełnosprawne, osoby w dojrzałym wieku (50 +),
ulgi przedmiotowe np. dla sektora MMSP, na inwestycje
proekologiczne, energooszczędne, na innowacje, badania i rozwój,
agroturystykę, stworzenie nowych miejsc pracy dla wybranych grup
społecznych lub w regionach zagrożonych bezrobociem
strukturalnym, na popieranie rozwoju przedsiębiorczości na wsi
i przemysłu rolno-spożywczego, dla zakładów pracy chronionej.
VI. Ze względu na walutę kredytu:
1) złotowe - udzielane i spłacane w walucie krajowej,
2) dewizowe (walutowe) wyrażone w określonych walutach obcych, zwykle
EUR, CHR, USD, w tym:
a) kredyty nominowane w złotych - są wypłacane przez bank w złotych,
po kursie z dnia wypłaty i spłaty (tzn. koszt kredytu dewizowego
równa się kosztowi oprocentowania i prowizji powiększonemu
o stratę na deprecjacji złotego,
b) kredyty denominowane lub indeksowane – udzielane w walucie
zagranicznej, natomiast wypłata jest w walucie krajowej jako
równowartość kwoty kredytu wg kursu obowiązującego w dniu
wypłaty, najczęściej kursu danego banku,
c) wpłacane i spłacane w dewizach - głównie kredyty na import
towarów i usług z zagranicy mogą być spłacane w innej walucie niż
waluta kredytu, jeżeli przedsiębiorca prowadzi działalność
importowo-eksportową,
d) mieszane, np. dwuwalutowe.
VII. Ze względu na sposób przekazywania środków pieniężnych:
1) gotówkowe – kredytobiorca otrzymuje kwotę kredytu bezpośrednio z kasy
banku lub zostaje ona przelana na jego rachunek,
2) bezgotówkowe – kwota kredytu zostaje przelana przez bank na rachunek
kontrahenta kredytobiorcy lub dostawcy dóbr i usług, których zakup został
sfinansowany.
VIII. Ze względu na sposób spłaty kredytu (kapitału i odsetek):
1) w stałych bądź zmiennych ratach kapitałowych,
2) o stałej lub zmiennej stopie procentowej,
3) annuitetowe, w których łączne spłaty kapitału i odsetek są jednakowe, przy
czym początkowo kredytobiorca płaci większe odsetki i mniejsze raty
kapitałowe, następnie wraz z upływem czasu na skutek zmniejszenia się
zadłużenia część odsetkowa zmniejsza się a zwiększa się udział raty
kapitałowej w okresowej spłacie,
4) kredyty, w których odsetki są płacone „z góry” bądź „z dołu”, o ustalonych
ratach w trakcie trwania umowy kredytowej.
26
IX. Ze względu na sposób wykorzystania sumy kredytowej
1) jednorazowo, kredyty w całości wykorzystywane są w określonym
w umowie terminie,
2) w transzach – środki finansowe stawiane są do dyspozycji w ratach,
w określonych w umowie kwotach i terminach,
3) w ciągnieniach, gdy kwota kredytu wykorzystywana jest w dowolnych
kwotach i terminach, zależnie od potrzeb kredytobiorcy.
W praktyce banki coraz częściej oferują przedsiębiorcom różnego rodzaju pakiety,
w ramach, których mogą zaciągać kredyty lub korzystać z innych form pomocy
finansowej. Najważniejszą zaletą tych pakietów są różnorodne możliwości
kredytowania, od prostego zadłużenia na rachunku bieżącym, poprzez kredyt
obrotowy, na specjalistycznych formach finansowania, jak leasing i faktoring kończąc.
2.2. Przykładowe kredyty w ofercie banków komercyjnych
Tabela 4. Przykładowy kredyt obrotowy dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego
Kredyt obrotowy dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw
Dla kogo przeznaczony Dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą albo rolniczą
posiadających rachunek bieżący w Banku lub osób, które założą taki rachunek.
Przeznaczenie kredytu
Kredyt można przeznaczyć na pokrycie bieżących zobowiązań, w szczególności
związanych z: 1) procesem rozliczeń pieniężnych wynikających z prowadzenia
bieżącej działalności gospodarczej albo rolniczej; 2) zaopatrzeniem, produkcją,
sprzedażą i świadczeniem usług; 3) pokryciem składek ZUS, US; 4) spłatą
zadłużenia wobec innego Banku; 5) wypłatą wynagrodzeń.
Forma postawienia do
dyspozycji
Kredyt obrotowy może być postawiony do dyspozycji w formie:
1) kredytu o charakterze odnawialnym /kredyt w rachunku bieżącym, kredyt
obrotowy odnawialny/,
2) kredytu o charakterze nieodnawialnym - kredyt obrotowy nieodnawialny.
Forma i sposób uruchomienia
kredytu
Kredyt jest wypłacany jednorazowo albo w transzach w formie bezgotówkowej
lub gotówkowej.
Forma i sposób spłaty kredytu
Forma i sposób spłaty kredytu uzależniona jest od rodzaju kredytu:
1) odnawialny - jednorazowo na koniec okresu kredytowania
2) nieodnawialny - w ratach miesięcznych albo kwartalnych.
Okres kredytowania
Okres kredytowania dla kredytów o charakterze odnawialnym wynosi do 12
miesięcy. Dla kredytu obrotowego nieodnawialnego okres kredytowania wynosi
max. do 36 miesięcy.
Oprocentowanie
Na wniosek Klienta Bank może udzielić kredytu oprocentowanego według stałej
albo zmiennej stopy procentowej.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze stron internetowych banków.
27
Tabela 5. Przykładowy kredyt inwestycyjny dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego
Kredyt inwestycyjny dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw
Dla kogo przeznaczony Dla wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą
albo rolniczą.
Przeznaczenie kredytu
Na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z prowadzoną
działalnością, w szczególności na: 1) finansowanie nowych, odtworzenie
zużytych bądź modernizację istniejących środków trwałych oraz pierwszego
wyposażenia w środki obrotowe; 2) finansowanie innych zobowiązań
inwestycyjnych klienta, np. powstałych z tytułu działalności leasingowej, na
spłatę zadłużenia wobec innego banku z tytułu kredytu inwestycyjnego, na
spłatę pożyczek zaciągniętych od osób fizycznych i osób prawnych; 3)
refinansowanie wydatków związanych z realizacją przedsięwzięć
inwestycyjnych poniesionych ze środków własnych klienta.
Forma i sposób uruchomienia
kredytu
Kredyt jest wypłacany jednorazowo albo w transzach.
Forma wypłaty bezgotówkowo: 1) na pokrycie płatności kredytobiorcy - w
formie przelewu środków na rachunek wskazany w dokumencie płatności; 2)
w formie przelewu środków na rachunek bieżący kredytobiorcy - w
uzasadnionych przypadkach wynikających np. z charakteru i celu kredytu, 3)
w formie przelewu środków na rachunek wierzyciela - w przypadku spłaty
zadłużenia z tytułu kredytu lub pożyczki.
Forma i sposób spłaty
kredytu
Kredyt inwestycyjny jest spłacany w walucie polskiej albo w walucie kredytu.
Kredyt spłacany w ratach miesięcznych lub kwartalnych w drodze obciążenia
przez Bank rachunku bieżącego kredytobiorcy albo rachunku prowadzonego
w walucie kredytu (rachunku pomocniczego).
Okres kredytowania Maksymalny okres kredytowania nie może przekroczyć 25 lat.
Oprocentowanie
Na wniosek Klienta Bank może udzielić kredytu oprocentowanego według
stałej albo zmiennej stopy procentowej.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze stron internetowych banków.
28
Tabela 6. Przykładowy kredyt pomostowy w ofercie banku komercyjnego
Kredyt pomostowy
Dla kogo przeznaczony Dla Klientów, którzy realizują lub zamierzają realizować inwestycje
współfinansowane ze środków pomocowych UE, w tym: jednostki rządowe i
samorządowe, przedsiębiorstwa - klienci korporacyjni oraz należący do
sektora MSP, rolnicy, instytucje
i organizacje niekomercyjne.
Przeznaczenie kredytu
Kredyt przeznaczony na finansowanie inwestycji współfinansowanych ze
środków pomocowych UE. Kredyt pomostowy zapewnia beneficjentowi
dostęp do środków pieniężnych od momentu poniesienia pierwszych
wydatków związanych
z realizacją projektu aż do chwili otrzymania refundacji. Jest skierowany do
wszystkich grup beneficjentów pomocy unijnej.
Forma i sposób uruchomienia
kredytu
Kredyt może być wypłacony jednorazowo lub w transzach.
Wykorzystanie kredytu następuje w formie bezgotówkowej w drodze
realizacji dyspozycji pokrycia płatności wynikających z umowy dotacji.
Wypłata kredytu następuje po ustanowieniu zabezpieczeń spłaty kredytu.
Forma i sposób spłaty
kredytu
Jednorazowa spłata kapitału z otrzymanej dotacji lub
spłata ze środków własnych. Odsetki płatne miesięcznie lub kwartalnie.
Okres kredytowania Kredyt krótkoterminowy, spłacany z dotacji lub ze środków własnych
kredytobiorcy.
Oprocentowanie
Zmienna lub stała stopa procentowa (suma stawki referencyjnej i marży
banku).
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze stron internetowych banków.
29
3. Wybrane aspekty oceny zdolności kredytowej
3.1. Pojęcie zdolności kredytowej
Zdolność kredytowa oznacza zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz
z odsetkami w terminach określonych w umowie35.
W odniesieniu do podmiotów gospodarczych zdolność kredytową posiadają te firmy,
których stan majątkowy oraz poziom efektywności finansowej prowadzonej działalności
gospodarczej stwarzają pełne zabezpieczenie wykonania zobowiązań nie tylko wobec
banku, ale wobec wszystkich wierzycieli.
Kredyty dla podmiotów nieposiadających zdolności kredytowej
Prawo bankowe przewiduje także możliwość udzielenia kredytów klientom
nieposiadającym zdolności kredytowej: „Osobie fizycznej, prawnej lub jednostce
organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie
mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem:
1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu;
2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy
gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni – według oceny banku – uzyskanie
zdolności kredytowej w określonym czasie36”.
3.2. Przykładowe czynniki uwzględniane w procesie oceny zdolności kredytowej
W procesie analizy zdolności kredytowej brane są pod uwagę m.in. następujące
czynniki:
w przypadku osoby fizycznej: wiek, stan cywilny, liczba osób będących na
utrzymaniu, majątek, dochody, zatrudnienie, informacje o innych kredytach,
w przypadku podmiotów gospodarczych: analiza wyników finansowych
(rentowność, wypłacalność), ocena płynności finansowej, ocena sprawności
działania, historia współpracy z bankami.
Liczbę i rodzaje dokumentów oraz informacji dołączanych do wniosku kredytowego
przedsiębiorcy indywidualnego określają banki w zależności od charakteru jego
gospodarstwa domowego, formy ewidencyjno-rozliczeniowej działalności gospodarczej,
rodzaju przedsięwzięcia finansowanego kredytem, wysokości i okresu kredytu.
35 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939, art. 70, ust. 1. 36 Ibidem, art. 70, ust. 2.
30
Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje
niezbędne do dokonania oceny zdolności kredytowej. Komplet dokumentów obejmuje
m.in. rachunek zysków i strat, przepływy pieniężne, bilans, informacje uzupełniające
(np. wybrane elementy biznesplanu), lub wybrane elementy tych sprawozdań
sporządzone na podstawie księgi przychodów i rozchodów, ewidencji środków
trwałych i innych.
Wybór obszarów uwzględnianych przez banki w procesie analizy zdolności kredytowej
wynika z zapisów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 16 grudnia
2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków.
3.3. Czynniki, które mogą wpłynąć na zdolność kredytową
Długość okresu spłaty kredytu – dłuższy okres kredytowania, wiąże się z niższą
comiesięczną ratą kredytu. W związku z tym oznacza to dla kredytobiorcy niższe
comiesięczne obciążenie finansowe, natomiast dla banku wyższą zdolność
kredytową wnioskodawcy.
Rodzaj rat - zdolność kredytową wylicza się na podstawie pierwszej raty.
W przypadku wyboru rat malejących całkowite koszty kredytu są niższe, jednak
pierwsza rata do spłaty ma wyższą wartość niż ta w wariancie kredytu
zakładającym stałe raty. W związku z tym obciążenie kredytobiorcy w
pierwszych miesiącach spłaty kredytu jest wyższe, co wiąże się z wyższym
ryzykiem kredytowym z perspektywy banku. Z kolei raty stałe, z perspektywy
banku cechuje niższe ryzyko kredytowe.
Wybór waluty kredytu – kredyty w walucie obcej zwiększają ryzyko spłaty
zobowiązania, ze względu na niestabilność notowań kursów walut.
Zapytania o kredyt do banków - duża liczba zapytań może obniżyć nasz scoring
punktowy w BIK i zmniejszyć szansę na uzyskanie kredytu. Najlepiej nie składać
więcej niż trzy wnioski do trzech różnych banków.
Wysokość comiesięcznych wydatków - banki przy określaniu kosztów
utrzymania gospodarstwa domowego kierują się z góry ustalonym minimum.
Zaniżenie kosztów do akceptowalnego poziomu zmniejszy nasze comiesięczne
koszty brane pod uwagę przy wyliczaniu zdolności kredytowej. Banki biorą pod
uwagę również inne koszty związane z naszym utrzymaniem. Regularne
dokonywanie płatności kartą lub przelewem informuje bank o naszych średnich
comiesięcznych wydatkach.
Ciągłość dochodów - osoby osiągające dochody z tytułu umowy o pracę są
postrzegane lepiej niż klienci z grupy podwyższonego ryzyka, tj. pracujący na
umowę o dzieło czy samozatrudnienia. Jednak taka forma zatrudnienia nie
31
dyskwalifikuje ich. Bank weźmie pod uwagę niezmienny stosunek pracy oraz
dokumenty świadczące o stabilność dochodów37.
3.4. Ustalanie zdolności kredytowej przez bank
Bank ustala Twoją zdolność kredytową na podstawie:
Raportu z Biura Informacji Kredytowej - w trakcie rozpatrywania wniosku
kredytowego wszystkie banki zgłaszają się z zapytaniem o historię kredytową
potencjalnego kredytobiorcy do Biura Informacji Kredytowej.
„To ile mamy, a ile potrzebujemy” - na wstępie warto się zastanowić nad tym,
jaka kwota kredytu jest niezbędna, ile wynoszą koszty utrzymania gospodarstwa
domowego, jakim zabezpieczeniem i oszczędnościami się dysponuje, ile wynoszą
posiadane zobowiązania itp. Dokładne planowanie to klucz do sukcesu.
Biznesplanu i Twoich kalkulacji – im bardziej innowacyjny i unikatowy pomysł
na biznes lub wróżący spory sukces rynkowy tym przychylniejszym okiem Bank
spojrzy na wnioskodawcę.
Twoich poręczycieli – dołączenie dodatkowego kredytobiorcy posiadającego
zdolność kredytową może pomóc w uzyskaniu pozytywnej decyzji kredytowej.
Innym rozwiązaniem może być również znalezienie poręczyciela, który przejmie
na siebie odpowiedzialność prawną.
Twoich zobowiązań oraz możliwości ich zwiększenia – wyższa wartość
zaciągniętych zobowiązań to wyższe ryzyko nie spłacenia ich. Karty kredytowe,
kredyty odnawialne na rachunku bieżącym pozwalają w szybki sposób pozyskać
środki pieniężne, dlatego warto z nich zrezygnować decydując się na kredyt.
Banki, bowiem przy wyliczaniu zdolności kredytowej dodają 3-5% wartości
dostępnego limitu do miesięcznych zobowiązań. Pozbycie się tych produktów
również może okazać się pomocne.
3.5. Źródła informacji wykorzystywane przez bank przy ocenie zdolności
kredytowej
Przykładowe źródła informacji, z których korzysta bank przy ocenie zdolności
(wiarygodności) kredytowej:
Informacje innych banków na temat: solidności kredytobiorcy, przebiegu spłaty
dotychczas zaciągniętych kredytów, rozmiarów i rozwoju działalności
gospodarczej.
37 W. Boczoń, „Jak poprawić swoją zdolność kredytową?”, http://www.bik.pl, 19.10.2015r.
32
Informacje dostarczane przez wywiadownie gospodarcze, czyli
wyspecjalizowane przedsiębiorstwa zajmujące się zbieraniem informacji
z oficjalnie dostępnych, legalnych źródeł, ich oceną i przygotowaniem na ich
podstawie raportów handlowych o badanych przedsiębiorstwach.
Informacje (dotyczące kredytów udzielonych przez banki i SKOK-i) pozyskane
z Biura Informacji Kredytowej: www.bik.pl.
Informacje pozyskane z Biura Informacji Gospodarczej (BIG), w tym
bezpośrednio przez poniższe strony internetowe:
- Europejski Rejestr Informacji Finansowej, https://erif.pl,
- Krajowy Rejestr Długów, http://krd.pl,
- Biuro Informacji kredytowej, https://www.bik.pl,
- InfoMonitor (mający dostęp do listy dłużników Związku Banków Polskich),
http://www.infomonitor.pl.
3.5.1. Biuro Informacji Kredytowej (BIK) - źródło informacji o kredytobiorcach
BIK to instytucja powołana w 1997 r. przez Związek Banków Polskich i banki
w celu gromadzenia, udostępniania i przechowywania informacji
o aktualnych zobowiązaniach oraz historii kredytowej klientów banków.
Kredyty, karty kredytowe, oferty „na raty", poręczane kredyty, debet na koncie –
te wszystkie zobowiązania składają się na historię kredytową. Jeśli spłaca się je
w terminie informacje są pozytywne i ułatwiają uzyskanie kolejnego kredytu. Tworzy
się w ten sposób indywidualny finansowy autoportret, który jest potwierdzeniem
rzetelności i wiarygodności.
Jak działa BIK?
1. Składasz wniosek o przyznanie kredytu.
2. Bank rozpatrując wniosek, wysyła zapytanie do BIK o Twoją historię kredytową.
3. BIK dostarcza bankowi raport kredytowy dotyczący Twojej historii kredytowej.
4. Jeśli masz pozytywną historię kredytową bank może udzielić Ci kredytu.
5. Spłacasz raty swojego kredytu.
6. Bank odnotuje wszystkie Twoje wpłaty i prześle do BIK informacje, że terminowo
spłacasz kredyt.
7. BIK przechowuje informacje o Twojej pozytywnej historii kredytowej.
BIK ocenia wnioskodawcę za pomocą metody punktowej, w której zwraca uwagę na:
Jakość kredytów, czyli przede wszystkim terminowość ich spłacania -
to kategoria mająca największy wpływ na ostateczną ocenę.
33
Aktywność kredytową - czyli liczbę spłaconych do tej pory czy posiadanych
aktualnie kredytów. Im dłuższa historia poprawnie spłacanych kredytów, tym
lepiej, nie można jednak mylić jej z liczbą kredytów.
Należy jednak pamiętać, że:
Dużo zaciągniętych zobowiązań w krótkim czasie może zadziałać w drugą
stronę, a więc obniżyć ocenę.
Jeżeli limity kredytowe w rachunkach osobistych wykorzystywane są często
i prawie w całości, dla BIK takie zachowanie oznacza wyższe ryzyko
kredytowe38.
3.5.2. Scoring – narzędzie wykorzystywane przez BIK do oceny zdolności
kredytowej
„Scoring jest metodą punktowej oceny ryzyka kredytowego. Polega ona na określeniu
wiarygodności kredytowej klienta na podstawie porównania jego profilu z profilem
klientów, którzy już otrzymali kredyty. Im bardziej profil danego klienta jest podobny
do profilu klientów terminowo spłacających swoje kredyty w przeszłości, tym wyższą
ocenę punktową otrzyma ten klient”39.
Ocena punktowa (score) to suma wszystkich zdobytych punktów uzyskanych przez
klienta w wyniku zastosowania metody punktowej oceny ryzyka kredytowego.
Wyliczana jest na podstawie danych o kliencie. Scoring oferowany przez biura
kredytowe (takie jak BIK) oblicza się na podstawie danych przekazywanych przez banki.
Wyliczenie oceny punktowej następuje za pomocą starannie opracowanej formuły
matematycznej. Na wynik oceny składają się wszystkie punkty uzyskane przez klienta,
przyznane za każdy z elementów jego profilu (charakterystyki). Przykładem takiego
elementu może być np. największe opóźnienie w spłatach kredytów posiadanych przez
klienta. Osoba, który nigdy nie miała żadnych opóźnień w spłatach, dostanie za tę
charakterystykę więcej punktów niż np. ktoś, komu zdarzyło się nie płacić przez dwa
lub trzy kolejne miesiące40.
38 SI Biura Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl, 19.10.2015r. 39 Ibidem. 40 SI Biura Informacji Kredytowej, „Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o ocenie punktowej”,
http://www.bik.pl, 19.10.2015r.
34
3.5.3. Biuro informacji gospodarczej (BIG) – baza informacji o zaległym zadłużeniu
osób i firm
Biuro informacji gospodarczej – to najogólniej mówiąc instytucja gromadząca dane
o nierzetelnych dłużnikach. Działa na podstawie Ustawy o udostępnianiu informacji
gospodarczych i wymianie danych gospodarczych z dnia 9 kwietnia 2010 r. Obsługuje
wszystkie podmioty gospodarcze41.
BIG prowadzi bazę różnego rodzaju zadłużeń niebankowych. Z baz biur informacji
gospodarczej może korzystać właściwie każdy. Do takiej bazy można wpisać zarówno
firmę, jak i osobę fizyczną. Jeśli dług jest potwierdzony umową lub wyrokiem sądu,
konsument może trafić do rejestru, za co najmniej 200 zł zaległości, a przedsiębiorca - za
500 zł. Od terminu płatności musi jednak upłynąć, co najmniej 60 dni.
Do rejestru prowadzonego przez BIG można trafić m.in. za niezapłacone: alimenty,
czynsz, kredyt, abonamenty telefoniczne, telewizyjne, mandaty (od policji, straży
miejskiej/gminnej itp. a nawet za brak biletu w autobusie), itp.
Najbardziej znanym BIG-iem jest Krajowy Rejestr Długów (KRD). Figurowanie w bazie
danych KRD znacząco obniża wiarygodność finansową i może być przyczyną odmowy
udzielenia kredytu. Podejmując działania zmierzające do zaciągnięcia kredytu, najlepiej
sprawdzić czy nie ma się niespłaconych zaległości.
Biura informacji gospodarczej w Polsce mogą zamieniać się danymi dotyczącymi
wiarygodności płatniczej z innymi instytucjami dysponującymi takimi danymi, m.in.
z jednostkami mającymi siedzibę w państwach członkowskich Europejskiego
Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA), Konfederacji Szwajcarskiej lub państwach
członkowskich Unii Europejskiej. Oznacza to, że każda osoba pracująca za granicami
kraju lub prowadząca działalność gospodarczą może zostać sprawdzona w bazach
danych BIG-ów. Informacje w bazie BIG są przechowywane przez 10 lat.
Celem istnienia biur informacji gospodarczej w Polsce jest:
Stworzenie ogólnodostępnych rejestrów nierzetelnych klientów,
przedsiębiorców.
Zarządzanie danymi, tzn. pośredniczenie pomiędzy osobami zgłaszającymi
osoby nierzetelne oraz składającymi zapytania o wiarygodność podmiotów.
dyscyplinowanie konsumentów i podmiotów gospodarczych do regulowania
zobowiązań.
41 M. Bekas, Windykacja należności w praktyce. Jak weryfikować zdolność kredytową klientów i odzyskiwać pieniądze
od dłużników, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2013, s. 130-131.
35
Aby sprawdzić i pozbyć się negatywnych informacji z KRD należy:
1. Zarejestrować się na www.krd.pl.
2. Pobrać raport.
3. W przypadku, gdy widnieje się, jako dłużnik, należy:
udać się do instytucji/osoby, która zgłosiła osobę zalegającą z płatnościami,
uregulować zadłużenie i złożyć wniosek – w takiej sytuacji wierzyciel ma
obowiązek złożyć do KRD wniosek o usunięciu informacji o zadłużeniu (ma
na to 14 dni od daty otrzymania pieniędzy. Usunięcie informacji w KRD może
zająć maksymalnie 7 dni42.
3.6. Bankowe metody oceny zdolności kredytowej – scoring bankowy
Podstawowym narzędziem wykorzystywanym w bankowych modelach oceny ryzyka
kredytowego jest system scoringowy.
Scoring bankowy – ocena zdolności kredytowej ze względu na klasyfikację jakościową i
klasyfikację ilościową. Metoda ta zakłada, że wybranym kryteriom zostają przydzielone
ustalone wagi. Wielkościom poszczególnych wskaźników charakteryzujących
działalność podmiotów gospodarczych oraz czynnikom subiektywnym przypisuje się
określoną liczbę punktów43. Dla poszczególnych wyników oraz dla wyszczególnionych
obszarów przyjmowane są odpowiednie wagi. W wyniku obliczeń punktów za
poszczególne czynniki obiektywne i subiektywne po pomnożeniu przez wagę badanego
obszaru uzyskuję się ocenę, która powinna w sposób syntetyczny i wymierny obrazować
potencjał ryzyka kredytowego. Skala możliwych wyników dzieli się na kilka
przedziałów podporządkowanych klasom zdolności kredytowej44.
Klasyfikacja jakościowa – ocena czynników subiektywnych, które można wyrazić
opisowo, jakościowo, np. jakość zarządzania, pozycja badanego podmiotu na rynku (np.
nowe kontrakty lub nowe rynki zbytu).
Pozycja przedsiębiorcy na rynku [waga 3pkt]
1. Możliwości zbytu.
2. Produkt/usługa a konkurencja.
3. Uzależnienie firmy od dostawców i odbiorców w tym powiązania organizacyjne i
kapitałowe.
42 Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych
Dz.U. 2010 Nr 81 poz. 530, art. 30-31. 43 A. Czajkowska, op. cit., s. 129. 44 Ibidem, s. 147.
36
4. Nowoczesność wyposażenia technicznego i technologii.
5. Charakter branży.
Zarządzanie i wiarygodność przedsiębiorcy [waga 2 pkt]
1. Styl zarządzania i kwalifikacje zarządzania.
2. Historia funkcjonowania przedsiębiorstwa.
3. Stosunki (współpraca) z bankami.
Klasyfikacja ilościowa – ocena czynników obiektywnych, są one wymierne, można je
wyrazić liczbowo na podstawie tabeli określającej pożądane wartości wskaźników, np.
stopień zadłużenia kredytobiorcy, wskaźnik płynności, rentowność sprzedaży.
Bank ocenia sytuację finansową za pomocą ściśle ustalonej i przyjętej metody na
podstawie informacji o przedsiębiorstwie oraz jego sprawozdań finansowych
ze względu na wskaźniki:
1. Płynności – oceniają realną zdolność badanej firmy do spłaty zobowiązań
krótkoterminowych.
2. Aktywności – informują o poziomie efektywności wykorzystania majątku firmy
oraz o zdolności zamiany zapasów i należności na środki pieniężne.
3. Zadłużenia – mówią o poziomie zadłużenia majątku oraz o realnej zdolności
do spłaty zaciągniętych zobowiązań.
4. Rentowności – informują o opłacalności prowadzenia działalności45.
Warto zapamiętać
1. Zdolność kredytowa jest nie tylko niezbędnym warunkiem uzyskania kredytu,
ale również głównym czynnikiem decydującym o wysokości, cenie i żądanych
formach zabezpieczenia kredytu, wpływając tym samym na warunki umowy
kredytowej. Im większa zdolność kredytowa tym bank może udzielić wyższego
kredytu.
2. Na wniosek ubiegającego się o kredyt przedsiębiorcy, bank przekazuje, w formie
pisemnej, wyjaśnienie dotyczące dokonanej przez siebie oceny zdolności
kredytowej. Opłata za sporządzenie takiego wyjaśnienia powinna być
odpowiednia do wysokości kredytu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do
przedsiębiorcy ubiegającego się o pożyczkę pieniężną.
45 J. Kitowski, Analiza finansowa, Wydawnictwo Małopolskiego Instytutu Gospodarczego, Rzeszów 2001, s.
77-107.
37
4. Dokumenty wymagane w procesie ubiegania się o kredyt
4.1. Wniosek kredytowy
Wnioski kredytowe różnią się od siebie szczegółowością wymaganych informacji.
W załączeniu przykładowe wnioski kredytowe z dwóch różnych banków (załącznik nr 1
i załącznik nr 2).
Podstawowe elementy łączące przedstawione przykładowe wnioski:
1) Informacje o firmie:
Status prawny
W świetle ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej
(DZ.U. z 2015 r, poz 584 z późn.zm.):
Art. 4. 1. Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna
i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa
przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność
gospodarczą.
2. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie
wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
UWAGA! Warto zaznajomić się z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, jeśli
myślimy o rozpoczęciu działalności gospodarczej.
W polskim prawie istnieją również inne definicje przedsiębiorcy (m.in. są one zawarte w
ustawie Kodeks cywilny czy ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów).
Status przedsiębiorcy może przysługiwać zarówno osobom fizycznym, jak i osobom
prawnym oraz jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi, ale
mającym zdolność prawną.
Osoba fizyczna
Firma jednoosobowa lub indywidualna działalność gospodarcza to przedsiębiorstwo,
którego właścicielem jest jedna osoba – osoba fizyczna. Każda osoba może prowadzić
swoją własną działalność gospodarczą pod warunkiem, że:
jest pełnoletnia,
ma pełne zdolności prawne, czyli nie zostały one ograniczone, na przykład przez
sąd.
38
Inne formy działalności:
Spółki prawa handlowego – działają na podstawie Kodeksu spółek handlowych i mają
osobowość prawną. Zaliczamy do nich dwie grupy: spółki osobowe oraz spółki
kapitałowe.
Spółki osobowe to:
spółka jawna,
spółka komandytowa,
spółka komandytowo-akcyjna,
spółka partnerska,
Spółki kapitałowe to:
spółka akcyjna,
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Są to bardziej skomplikowane formy działalności gospodarczej, najczęściej istnieje
tu więcej niż jeden właściciel, a założenie niektórych z nich wymaga znacznie większych
nakładów finansowych.
Istnieje jeszcze jedna forma spółki - spółka cywilna.
Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej oraz działa na podstawie Kodeksu
cywilnego46.
Numer Identyfikacji Podatkowej
Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP) to numer nadawany każdemu polskiemu
obywatelowi z mocy ustawy z dnia 13 października 1995 r. „O zasadach ewidencji
i identyfikacji podatników oraz płatników podatków i składek ubezpieczeniowych”.
Numer Identyfikacji Podatkowej:
Składa się z 10 cyfr (trzy pierwsze to kod danego US, zaś ostatnia to cyfra
kontrolna).
Służy do ewidencji płatników i podatników.
Nadawany przez naczelnika Urzędu Skarbowego (aby go uzyskać, należy złożyć
odpowiedne zgłoszenie identyfikacyjne na formularzu dostępnym w każdym
US).
Nadanie numeru dla danego podmiotu jest bezpłatne i dokonuje się go
jednorazowo.
46SI eGospodarka.pl, http://www.firma.egospodarka.pl, 21.10.2015r.
39
W przypadku jakichkolwiek zmian dotyczących danego podatnika np. nazwiska,
nazwy firmy, adresu zamieszkania czy też miejsca wykonywania działalności –
należy dokonać zgłoszenia aktualizacyjnego.
Ustawowy obowiązek podawania NIP obejmuje zarówno wszystkie dokumenty
podatkowe jak i niepodatkowe, które są związane z poborem należności przez
organy podatkowe lub celne, a także w przypadku tego rodzaju żądania –
dokumenty składane w organach administracji samorządowej i rządowej,
bankach, organach kontroli skarbowej oraz u przedstawicieli Najwyższej Izby
Kontroli.
Od września 2011 r. osoby fizyczne, które nie prowadzą własnej działalności
gospodarczej bądź nie są zarejestrowane jako podatnicy podatku VAT od towarów i
usług mogą zastąpić NIP numerem PESEL.
Osoby fizyczne będące przedsiębiorcami są zobowiązane do dołączenia do wniosku o
nadanie im NIP wniosku CEIDG-1. Natomiast osoby nie będące przedsiębiorcami, które
prowadzą samodzielnie działalność gospodarczą są zobowiązane dokonać zgłoszenia
identyfikacyjnego za pomocą formularza NIP-3, który jest składany na ręce naczelnika
właściwego Urzędu Skarbowego.
Podatnicy, którzy nie stanowią osób fizycznych są zobowiązani do zastosowania
formularza NIP-2. Podmioty podlegające wpisowi do KRS, do formularza NIP-2
dołączają wniosek o wpis do rejestru przedsiębiorców w najbliższym sądzie
rejestrowym47.
REGON
REGON (krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej) jest to
niepowtarzalny numer identyfikacyjny. Wszelkie czynności związane z uzyskaniem
numeru REGON - prowadzone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego - są
BEZPŁATNE. Jest to bieżąco aktualizowany zbiór informacji o podmiotach gospodarki
narodowej prowadzony w systemie informatycznym w postaci centralnej bazy danych.
REGON składający się z 9 cyfr jest przypisany:
osobie prawnej,
jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,
lub osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą.
47SI Firmy 24, http://www.firmy-24.pl/nip/, 14.10.2015r.
40
Osiem pierwszych cyfr numeru stanowi liczbę porządkową, a dziewiąta cyfrę kontrolną.
REGON składający się z 14 cyfr jest przypisany:
jednostce lokalnej – przy czym 9 pierwszych cyfr stanowi numer identyfikacyjny
osoby prawnej, jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej lub
osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, która utworzyła jednostkę
lokalną, cztery kolejne są liczbą porządkową przypisaną utworzonej jednostce
lokalnej, a czternasta jest cyfrą kontrolną całego numeru identyfikacyjnego
jednostki lokalnej.
Wpisowi do rejestru podlegają wszystkie:
osoby prawne,
jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej,
osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w tym prowadzące
indywidualne gospodarstwa rolne),
jednostki lokalne wyżej wymienionych podmiotów48.
Zgodnie z art. 42 ust. 5 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U.
Nr z 2012 r. poz. 591, z póżn. zm.) podmiot gospodarki narodowej ma obowiązek
rejestracji w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej
(REGON) prowadzonej działalności.
Wpis lub zmiana wpisu w rejestrze REGON
a) Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi:
Wpis lub zmiana wpisu w rejestrze REGON następuje na podstawie danych z wniosku
o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).
Wniosek do CEIDG przedsiębiorca może złożyć:
za pośrednictwem formularza elektronicznego dostępnego na stronie
internetowej CEIDG,
w Biuletynie Informacji Publicznej ministra właściwego do spraw gospodarki,
za pośrednictwem elektronicznej platformy usług administracji publicznej
ePUAP,
w wybranym urzędzie gminy osobiście lub wysłany listem poleconym.
CEIDG przesyła do GUS odpowiednie dane zawarte we wniosku o wpis do CEIDG
niezbędne dla uzyskania, zmiany albo skreślenia wpisu w krajowym rejestrze
urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON).
48 SI BIP GUS, http://bip.stat.gov.pl, 11.10.2015r.
41
b) Podmioty wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego:
Wpis lub skreślenie z rejestru REGON, z wyłączeniem rejestru dłużników
niewypłacalnych i podmiotów, o których mowa w art. 49a ust. 1 o Krajowym Rejestrze
Sądowym, następuje na podstawie danych przekazywanych do rejestru REGON drogą
elektroniczną z KRS (Krajowy Rejestr Sądowy), a w zakresie danych uzupełniających
wymienionych w art. 42, ust. 3a, pkt 2 ustawy o statystyce publicznej - z CRP KEP
(Centralny Rejestr Podmiotów – Krajowa Ewidencja Podatników)49.
2) Podstawowe informacje o prowadzonej działalności:
Udziałowcy.
Rodzaj działalności.
Informacje o posiadanym majątku.
Posiadane rachunki bankowe.
Kredyty bankowe.
Zobowiązania.
3) Informacje na temat kredytu:
Rodzaj kredytu.
Kwota kredytu.
Okres kredytowania.
Na co zostanie przeznaczony.
4) Zabezpieczenie spłaty kredytu
5) Oświadczenia
Przykład dodatkowych informacji, które mogą być wymagane przez bank /wniosek 2/:
Struktura działalności.
Rodzaj prowadzonej księgowości.
Majątek trwały posiadany przez kredytobiorcę.
Stałe kontakty handlowe.
Struktura należności i zobowiązań.
Ubezpieczenie.
49 Ibidem.
42
4.1.1. Prezentacja wypełnionego wniosku kredytowego
W załączniku nr 3 został przedstawiony przykład uzupełnionego wniosku kredytowego.
Do wniosku zostały dołączone biznesplan (załącznik nr 4) oraz zestawienie przychodów
i kosztów (załącznik nr 5).
4.2. Biznesplan – jeden z podstawowych załączników do wniosku kredytowego
Biznesplan jest wymagany jako załącznik do wniosku kredytowego, zwłaszcza
w przypadku wniosku o kredyt inwestycyjny, w celu uzyskania przez bank informacji
czy planowane przedsięwzięcie będzie rentowne. Biznesplan pozwala również
oszacować ryzyko udzielenia kredytu przedsiębiorstwu.
W biznesplanie jest zawarty spis celów oraz zadań przedsiębiorstwa, który pozwala na
ocenę opłacalności przedsięwzięcia. O potrzebie tworzenia biznesplanu mówi prawo
Shapero, które brzmi następująco: „Przedsiębiorstwa, które planują, pracują lepiej niż
przedsiębiorstwa, które tego nie robią, nawet, gdy nigdy nie działają zgodnie z
planem”50.
W ten sposób w tym planie powinny znajdować się aktualne, oparte na rzeczywistych
wskaźnikach informacje na temat profilu przedsiębiorstwa i planowanego
przedsięwzięcia, a w szczególności następujące dane:
branża przedsiębiorstwa (trendy, ocena konkurencji),
określenie zasobów materialnych,
określenie działań i sposobów realizacji: produkcji, sprzedaży, dystrybucji oraz
logistyki,
informacja o kosztach w zestawieniu porównawczym z przychodami,
informacja o polityce marketingowej, w tym polityce cenowej danego segmentu.
W ten sposób biznesplan możemy określić jako szczegółowy projekt przedsięwzięcia,
którego realizację przedsiębiorca chce dofinansować ze środków kredytowych. Na
elementy tak pojmowanego biznesplanu składają się:
a) Streszczenie – zawiera przejrzyście sformułowany cel napisania biznesplanu,
charakterystykę przedsięwzięcia i określenie potrzeb finansowych.
b) Charakterystyka przedsiębiorstwa – misja i cele oraz plan organizacyjny.
50 Zob. Publikacja dostępna na SI pn. ATW Doradztwo Biznesowe, http://atwdb.pl, „Biznesplan dla
rozpoczynających działalność gospodarczą”, 17.10.2015r.
43
c) Dokładny opis produktu – charakterystyka składowych produktu, a także
funkcje jakie spełnia i oferowane korzyści (innowacyjność na tle konkurencji).
d) Otoczenie przedsiębiorstwa – informacja o wielkości rynku i możliwościach
rozwoju, a także segmentacja rynku, ocena konkurencji, opis dostawców i analiza
SWOT.
e) Plan Marketingowy – pozycjonowanie produktu, sposoby jego dystrybucji i
promocji, a także polityka cenowa.
f) Plan Finansowy – źródła i możliwości finansowania wraz z prognozą wyników
działalności.
g) Harmonogram realizacji przedsięwzięcia – ustalenie etapów przedsięwzięcia
i terminów ich realizacji ukierunkowanych na osiągnięcie celu.
h) Analiza ryzyka – ustalenie możliwości wystąpienia czynników ryzyka, np.
niekorzystnych trendów lub spadku potencjału i kwalifikacji siły roboczej.
4.2.1. Narzędzia wykorzystywane w biznesplanie – Analiza SWOT
Analizę SWOT to elastyczne narzędzie wykorzystywane w celu oceny słabych
i mocnych stron oraz szans i zagrożeń przedsięwzięcia, będące częścią biznesplanu lub
też odrębną analizą obszarów działalności człowieka. Analiza SWOT to zarazem
podstawowe narzędzie oceny sytuacji firmy – na jej podstawie w sposób przekrojowy
można dokonać analizy wszystkich obszarów działalności przedsiębiorstwa oraz jego
otoczenia. Prowadzona w formie uproszczonej Analiza SWOT zestawia ze sobą:
mocne i słabe strony (czynniki wewnętrzne),
szanse i zagrożenia (czynniki zewnętrzne).
Można ją stosować w poszczególnych sferach funkcjonowania firmy. Przykładowe
obszary wykorzystywania Analizy SWOT to:
Kapitał ludzki (właściciel, rodzina, pracownicy).
Zasoby firmowe (usytuowanie, aktywa trwałe, prawa autorskie i patenty, dostęp
do mediów, baza surowców, produktów).
Jakość produktu, jego innowacyjność i dostęp do nowych technologii.
Udział w rynku, nasycenie rynku oraz struktura popytu i podaży.
Trendy, cykl życia produktu i zjawisko sezonowości.
Uzależnienie od dostawców.
Konkurencja.
Public Relations, Marketing.
Otoczenie ekonomiczne, demograficzne, polityczne, prawne i fiskalne.
44
Tabela 7. Przykładowa analiza SWOT
Mocne Strony Słabe strony
- produkt/usługa najwyższej jakości,
- posiadanie nowoczesnych technologii produkcji,
- doświadczona kadra zarządzająca,
- wyłączność na najlepsze surowce,
- zdywersyfikowana baza dostawców.
- słabo rozwinięte działania marketingowe,
- wewnętrzne problemy organizacyjne,
- niewielka baza stałych klientów,
- wysokie koszty produkcji.
Zagrożenia Szanse
- pojawienie się nowych konkurentów na rynku,
- recesja gospodarcza, zmniejszenie popytu,
- podwyższenie stóp procentowych i wzrost cen surowców,
- nieprzychylna polityka rządu
- niekorzystne zmiany na rynku dóbr komplementarnych.
- rozszerzenie działalności na nowe rynki
lub segmenty,
- wzrost gospodarczy,
- spadek stóp procentowych i cen surowców,
- obniżenie podatku VAT,
- rozszerzenie oferty o nowe produkty i usługi.
Źródło: Opracowanie na podstawie Zob. Publikacja dostępna na SI pn. ATW Doradztwo Biznesowe,
http://atwdb.pl, „Biznesplan dla rozpoczynających działalność gospodarczą”, 17.10.2015r .
Uzupełnieniem Analizy SWOT jest rozszerzona analiza, która zajmuje się odwrotnymi
współzależnościami od wymienionych, m.in. dostarcza danych w następujących
obszarach zagadnień:
Czy dana mocna strona pozwoli nam wykorzystać szanse lub też czy nasza słaba
strona nie zniweczy owych szans?
Czy zagrożenia mogą mieć negatywny wpływ na nasze słabe strony lub też czy
nasze mocne strony pomogą uchronić nas przed zagrożeniami?
Warto więc, opierając się na badaniach naukowych Tadeusza Napierały, powtórzyć, że
Analiza SWOT stanowi cenne narzędzie w procesie ustawicznego monitorowania
rozwoju organizacji. To właśnie dzięki stosowaniu tego narzędzia strategiczne
zarządzanie przedsiębiorstwem przebiega w sposób systematyczny, uporządkowany i
przy uwzględnieniu wszystkich czynników związanych z zagrożeniami oraz szansami
leżącymi u podstaw rozwoju organizacji51.
W załączniku nr 6 przedstawiono szczegółowy przykład Analizy SWOT odnoszącej się
do analizowanego przykładu firmy „Koszenie i Odśnieżanie”.
51 T. Napierała, Analiza SWOT w małym przedsiębiorstwie turystycznym. Nowe spojrzenie na starą metodę, [w:]
„Turystyka i Hotelarstwo”, nr 4, 2008, s. 33-51.
45
5. Całkowity koszt kredytu a rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu
Wbrew pozorom koszt kredytu nie jest sprawą oczywistą i jego obliczenie może
nastręczać różne wątpliwości. Szczególnie ważne miejsce pod tym względem zajmuje
problematyka związana ze wskaźnikiem RRSO, czyli rzeczywistą roczną stopą
oprocentowania kredytu. Jednak omówienie tego wskaźnika warto poprzedzić
scharakteryzowaniem elementów, które składają się na całkowity koszt kredytu. Zatem
są nimi następujące zmienne:
prowizje i opłaty,
odsetki,
koszty zabezpieczeń,
dodatkowe koszty.
Przy czym na koszty podstawowe składają się trzy pierwsze wymienione zmienne.
Tak oto w katalogu prowizji i opłat można wymienić opłatę za rozpatrzenie wniosku
(opłatę przygotowawczą), w katalogu odsetek – koszt naliczany za używanie
pożyczonego kapitału (mierzony stopą procentową), zaś w katalogu kosztów
zabezpieczeń – koszty ubezpieczenia kredytu i ustanowienia zabezpieczeń. Ponadto na
koszty kredytu składają się także dodatkowe koszty, tj. opłaty za aneksy do umowy,
zaświadczenia, zestawienia, monity i/lub prowizje od wcześniejszej spłaty kredytu,
zmiany kwoty kredytu, waluty kredytu lub okresu kredytowania.
W ten sposób, mając na uwadze tyle zmiennych, RRSO często pozostaje najlepszym
wskaźnikiem do ustalenia całkowitego kosztu kredytu. W dwóch kolejnych częściach
rozdziału zostały omówione definicje tego wskaźnika w różnych perspektywach, a w
trzeciej przedstawione ćwiczenia na obliczenie i zastosowanie RRSO w odniesieniu do
problematyki kredytów bankowych.
5.1. RRSO – definicja ustawowa i wynikające z niej najważniejsze kwestie
Według ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim rzeczywista roczna
stopa oprocentowania została określona jako: „Całkowity koszt kredytu ponoszony
przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w
stosunku rocznym”52.
52 Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715, zał. 4.
46
Sposób obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania określa załącznik nr 4 do
ustawy, w którym został wyznaczony odpowiedni wzór. Tak oto rzeczywistą roczną
stopę oprocentowania kredytodawca lub pośrednik kredytowy oblicza zgodnie
z następującym, ustawowo przyjętym, wzorem matematycznym:
Rycina 1. Wzór matematyczny na obliczenie RRS zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim
Źródło: Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715, zał. 4.
Tabela 8. Wyjaśnienie liter i symboli wzoru zaprezentowanego w równaniu 1
Litera / symbol Oznaczenie
X rzeczywista roczna stopa oprocentowania
m numer kolejny ostatniej wypłaty raty kredytu
k numer kolejny wypłaty (zatem 1 ≤ k ≤ m)
CK kwota wypłaty k
tK okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między dniem pierwszej wypłaty a
dniem każdej kolejnej wypłaty (zatem t1 = 0)
m' numer kolejny ostatniej spłaty lub wnoszonych opłat
l numer kolejny spłaty lub wnoszonych opłat;
Dl kwota spłaty lub wnoszonych opłat
Sl okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między dniem pierwszej wypłaty a
dniem każdej spłaty lub wniesienia opłat
Źródło: Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715.
W każdym razie w celu obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania należy
przyjąć następujące założenia:
Umowa o kredyt będzie obowiązywać przez czas, na który została zawarta oraz
że kredytodawca i konsument wypełnią zobowiązania wynikające z umowy
o kredyt w terminach określonych w tej umowie.
Kwoty wypłacane i spłacane przez strony umowy o kredyt konsumencki nie
muszą być równe ani nie muszą być płacone w równych odstępach czasu,
Datą początkową będzie data pierwszej wypłaty raty kredytu.
47
Odstępy czasu między datami używanymi w obliczeniach wyrażone będą
w latach lub w ułamkach roku, przy czym rok liczy 365 dni, a w przypadku lat
przestępnych 366 dni, 52 tygodnie lub dwanaście równych miesięcy. Przyjmuje
się, że równy miesiąc ma 30,41666 dni.
Wynik obliczeń podaje się z dokładnością do co najmniej jednego miejsca po
przecinku, przy czym jeżeli cyfra występująca po wybranym przez obliczającego
miejscu po przecinku jest mniejsza niż 5, cyfrę tę pomija się, gdy zaś jest większa
albo równa 5, cyfrę poprzedzającą zwiększa się o 1.
Równanie to może być zapisane w postaci jednej sumy z wykorzystaniem
koncepcji przepływów (AK), które mogą być dodatnie lub ujemne– zapłacone lub
otrzymane w okresach 1 do k, wyrażonych w latach53.
Ponadto, jeżeli jest to niezbędne w celu obliczania rzeczywistej rocznej stopy
oprocentowania, przyjmuje się następujące założenia dodatkowe:
Jeżeli umowa o kredyt przyznaje konsumentowi swobodę dokonywania wypłat,
przyjmuje się, że całkowita kwota kredytu została wypłacona od razu i w całości.
Jeżeli umowa o kredyt przewiduje różne sposoby dokonywania wypłat
z zastosowaniem różnych opłat lub różnych stóp oprocentowania kredytu,
przyjmuje się, że całkowita kwota kredytu jest wypłacana z zastosowaniem
najwyższej możliwej opłaty i stopy oprocentowania mającej zastosowanie do
najbardziej rozpowszechnionych mechanizmów dokonywania wypłat w danym
rodzaju umowy o kredyt.
Jeżeli umowa o kredyt daje konsumentowi ogólnie swobodę dokonywania
wypłat, ale przewidując różne sposoby dokonywania tych wypłat a umowa
ta wprowadza ograniczenie w odniesieniu do kwoty i czasu, przyjmuje się, że
kwota kredytu została wypłacona w najwcześniejszym przewidzianym
w umowie terminie i zgodnie z tymi limitami wypłat.
Jeżeli nie został ustalony harmonogram spłat, przyjmuje się, że:
- kredyt jest udzielany na okres jednego roku, oraz
- kredyt będzie spłacany w dwunastu równych miesięcznych ratach począwszy
od miesiąca następującego po wskazanej dacie.
Jeżeli został ustalony harmonogram spłat, ale kwota takich spłat jest elastyczna,
przyjmuje się, że kwota każdej spłaty jest najniższą kwotą przewidzianą
w umowie.
53 Ibidem, zał. 4.
48
Jeżeli nie określono inaczej, w przypadku gdy umowa o kredyt przewiduje
więcej niż jeden termin spłaty, należy przyjąć najwcześniejsze przewidziane w
umowie terminy udostępnienia kredytu i dokonywania spłat.
Jeżeli maksymalny pułap kredytu nie został ustalony, przyjmuje się, że wynosi
on w walucie polskiej równowartość 1 500 euro, ustaloną przy zastosowaniu
średniego kursu tej waluty ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski, z dnia
obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania.
W przypadku kredytu w rachunku bieżącym przyjmuje się, że całkowita kwota
kredytu została wypłacona w całości i na cały okres obowiązywania umowy
o kredyt. Jeżeli okres obowiązywania umowy o kredyt nie jest znany, obliczenia
rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania dokonuje się przy założeniu, że czas
obowiązywania kredytu wynosi 3 miesiące.
Jeżeli dla danego okresu lub kwoty oferuje się różne stopy oprocentowania
i różną wielkość opłat, za stopę oprocentowania i opłaty w całym czasie
obowiązywania umowy o kredyt przyjmuje się stopę najwyższą i najwyższe
opłaty.
W przypadku umów o kredyt konsumencki, w których ustalono stałą stopę
oprocentowania kredytu w odniesieniu do początkowego okresu, na koniec
którego ustala się nową stopę oprocentowania, zmienianą następnie okresowo
zgodnie z uzgodnionym w umowie wskaźnikiem, obliczenia rzeczywistej rocznej
stopy oprocentowania dokonuje się w oparciu o założenie, że po zakończeniu
okresu, w którym obowiązuje stała stopa oprocentowania kredytu, stopa
oprocentowania jest taka sama jak w chwili obliczania rzeczywistej rocznej stopy
oprocentowania i opiera się na wartości uzgodnionego wskaźnika
obowiązującego w tym czasie54.
Warto równocześnie zauważyć, że na mocy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie
konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715) wprowadzone zostały następujące
przepisy odnoszące się bezpośrednio do RRSO:
Kredytodawca lub pośrednik kredytowy w reklamach dotyczących kredytu
konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego
podaje konsumentowi w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny m.in.
rzeczywistą roczną stopę oprocentowania (art. 7, ust. 1, pkt 3). Ponadto jeżeli do
zawarcia umowy o kredyt konsumencki, na warunkach określonych w reklamie,
niezbędne jest zawarcie umowy dodatkowej, w szczególności umowy
ubezpieczenia, to kredytodawca lub pośrednik kredytowy podaje konsumentowi
54 Ibidem.
49
w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny informację o tym obowiązku
wraz z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania (art. 7, ust. 3)55.
Kredytodawca lub pośrednik kredytowy przekazuje konsumentowi na trwałym
nośniku m.in. informację o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania przed
zawarciem umowy o kredyt konsumencki (art. 13, ust. 1, pkt 7), a także
przekazuje m.in. informację o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania wraz
z założeniami przyjętymi do jej obliczenia przed zawarciem umowy:
- o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym, który jest spłacany
przez konsumenta w terminie do jednego miesiąca (art. 17, ust. 4, pkt 2),
- o kredyt w umowie przewidującej odroczenie płatności lub zmianę sposobu
spłaty w przypadku gdy konsument jest w zwłoce ze spłatą zadłużenia
wynikającego z umowy o kredyt (art. 18, ust. 1, pkt 4)56.
W przypadku przekazywania konsumentowi informacji w formie głosowych
komunikatów telefonicznych, kredytodawca lub pośrednik kredytowy, jest
zobowiązany przekazać konsumentowi m.in. informację o rzeczywistej rocznej
stopie oprocentowania w formie reprezentatywnego przykładu (art. 15, ust. 2,
pkt 2)57.
Jeżeli informacja przekazywana jest konsumentowi w formie głosowych
komunikatów telefonicznych to kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest
zobowiązany przekazać konsumentowi, co najmniej rzeczywistą roczną stopę
oprocentowania przedstawioną w formie reprezentatywnego przykładu wraz
z założeniami przyjętymi do jej obliczenia w przypadku, gdy:
- konsument wnosi o niezwłoczne udostępnienie kredytu w rachunku
oszczędnościowo-rozliczeniowym, (art. 20, ust. 2, pkt 2),
- umowa dotyczy odroczenia płatności lub zmiany sposobu spłaty,
a konsument jest w zwłoce ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy
o kredyt (art. 21, ust. 2, pkt 3)58.
Istotny jest także art. 24 cytowanej ustawy o kredycie konsumenckim, który mówi,
że kredytodawca lub pośrednik kredytowy ustala rzeczywistą roczną stopę
oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta na podstawie
informacji uzyskanych od konsumenta dotyczących składników preferowanego przez
konsumenta kredytu, w szczególności, co najmniej co do czasu obowiązywania umowy
o kredyt konsumencki i całkowitej kwoty kredytu. Natomiast jeżeli konsument nie
udzieli takich informacji to kredytodawca lub pośrednik kredytowy ustala rzeczywistą
55 Ibidem, art. 7. 56 Ibidem, art. 7, art. 17, art. 18. 57 Ibidem, art. 15. 58 Ibidem, art. 20, art. 21.
50
roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsument na
podstawie reprezentatywnego przykładu.
Według art. 25 cytowanej ustawy o kredycie konsumenckim kredytodawca lub
pośrednik kredytowy przy ustalaniu rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania
uwzględnia:
całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, z wyłączeniem opłat
z tytułu niewykonania swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt oraz
opłat innych niż cena nabycia towaru lub usługi, które konsument jest
zobowiązany ponieść bez względu na sposób finansowania tego nabycia,
koszty prowadzenia rachunku, z którego realizowane są spłaty, koszty
przelewów i wpłat na ten rachunek, oraz inne koszty związane z tymi
transakcjami, chyba że otwarcie rachunku nie jest obowiązkowe, a koszty
rachunku zostały w sposób jasny, zrozumiały i widoczny podane w umowie
o kredyt lub w innej umowie zawartej z konsumentem59.
Jeżeli z postanowień umowy o kredyt wynika możliwość zmiany stopy oprocentowania
kredytu i opłat uwzględnianych przy ustalaniu rzeczywistej rocznej stopy
oprocentowania, których nie można określić w chwili jej ustalenia – rzeczywistą roczną
stopę oprocentowania ustala się w oparciu o założenie, że stopa oprocentowania kredytu
i opłaty te pozostaną niezmienione przez cały czas obowiązywania umowy o kredyt.
Warto pamiętać, że umowa o kredyt konsumencki powinna zawsze określać rzeczywistą
roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta
ustaloną w dniu zawarcia umowy o kredyt konsumencki wraz
z podaniem wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia (art. 30, ust. 1, pkt 7)60.
5.2. RRSO – definicje i komentarze ekspertów oraz pracowników banków
Definicja RRSO w bardziej przystępnej formie jest prezentowana przez ekspertów
finansowych, a także pracowników urzędów i banków. Tak oto w opracowaniu
autorstwa Joanny Mielczarek, przygotowanego dla biura Rzecznika Praw
Obywatelskich, pt. „Usługi Finansowe. Poradnik dla osób starszych” RRSO zostało
zdefiniowane jako: „wyrażony w procentach koszt kredytu po uwzględnieniu
wszystkich […] kosztów kredytu, które zapłaci kredytobiorca, decydując się na zawarcie
umowy o kredyt. RRSO (rzeczywista roczna stopa oprocentowania) jest wyliczana
indywidualnie dla każdego kredytu i zależy m.in. od kwoty kredytu i czasu, w jakim
59 Ibidem, art. 25. 60 Ibidem, art. 30.
51
będzie spłacony. Znajomość wartości RRSO pomaga klientom w porównywaniu ofert
kredytów poszczególnych banków”61.
Natomiast według jednego z wiodących liderów bankowości elektronicznej:
„Rzeczywista roczna stopa procentowa (RRSO) jest to stopa procentowa wyliczona
zgodnie ze wzorem określonym w ustawie z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie
konsumenckim. RRSO pozwala klientowi na łatwiejsze porównanie ofert banków,
ponieważ oprócz oprocentowania uwzględnia ona także pozostałe koszty kredytu (np.
prowizje, odsetki i ubezpieczenia). Banki udzielające kredytów konsumenckich
zobowiązane są do podania tej stopy, dotyczy to kredytów i pożyczek przeznaczonych
dla klientów indywidualnych, których kwota nie przekracza 80 tys. zł lub
równowartości tej kwoty w obcych walutach”62.
Tymczasem definicja RRSO według portalu pn. „Czas na Finanse” brzmi następująco:
„To rzeczywista roczna stopa oprocentowania ukazująca całkowity koszt pożyczki w
skali roku. Przy wyznaczaniu RRSO uwzględnia się: okres trwania pożyczki, wysokość
odsetek, prowizje, opłaty oraz inne koszty ponoszone z tytułu zaciągniętego
zobowiązania. Do podania oprocentowania rzeczywistego zobowiązane są nie tylko
banki, ale także firmy pożyczkowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-pożyczkowe
oraz sklepy oferujące kredyty ratalne”63.
Wokół problematyki RRSO wypowiedział się także ekspert portalu Wirtualna Polska –
Finanse Sebastian Ogórek. Warto w tym miejscu przytoczyć fragment jego wypowiedzi
szczególnie w kontekście znaczenia RRSO. Ekspert mówi: „Dlaczego tak ważna jest
wysokość RRSO? Bo to najlepszy wskaźnik tego, ile kosztuje nas pieniądz. Pożyczka to,
bowiem nic innego jak pójście na zakupy. Dzięki niej kupujemy sobie gotówkę odłożoną
w czasie. Za taką usługę musimy zapłacić. Banki, ale i firmy pożyczkowe, kuszą nas
głównie informacją o oprocentowaniu kredytu. To jednak czysty marketing. Do sumy,
którą pożyczamy doliczana jest bowiem najczęściej prowizja czy ubezpieczenie. […]
Dlatego właśnie przy porównywaniu kosztów pożyczki dużo ważniejsza od
oprocentowania nominalnego jest rzeczywista roczna stopa procentowa. To najlepsza
prezentacja <<ceny>> pieniądza. Dzięki niej możemy sprawdzić, ile naprawdę kosztuje
nas pożyczka. I porównać oferty wielu banków czy instytucji finansowych”64.
61 J. Mielczarek, Usługi Finansowe. Poradnik dla osób starszych, Warszawa 2012, s. 33-34. 62 SI mBanku, http://www.mbank.pl, „Słownik pojęć- kredyt gotówkowy", 16.10.2015r. 63 SI portalu Czas Na Finanse, http://czasnafinanse.pl, 14.10.2015r. 64 SI Finanse WP, http://finanse.wp.pl, S. Ogórek „RRSO prawdę powie. Szczególnie o chwilówkach”,
15.10.2015r.
52
Cytowany ekspert równocześnie dodaje: „Warto pamiętać, że zgodnie z ustawą
o kredycie konsumenckim oferujący pożyczki powinien w swoich reklamach i ofertach
prezentować kwotę kredytu, oprocentowanie oraz dodatkowe opłaty i właśnie RRSO.
Mało która z firm pożyczkowych to robi”65.
Ważną opinię w dyskusji na temat RRSO przedstawiła również Marzena Kazbieruk,
ekspert portalu Comperia.pl, która w artykule zatytułowanym „Różnice między
oprocentowaniem nominalnym a RRSO” odniosła się do problematyki stosunku
oprocentowania nominalnego wobec RRSO. Ekspert stwierdziła, że: „Konsument, który
chce zaciągnąć kredyt, powinien już na starcie dokładnie wiedzieć, na czym polega
różnica między RRSO a oprocentowaniem nominalnym. […] Oprocentowanie
nominalne to wartość, która ukazuje tylko oprocentowanie kredytowanego kapitału. Ten
wskaźnik zgodnie z polskimi przepisami nie może być wyższy niż czterokrotność
wartości aktualnej stopy kredytu lombardowego NBP. Tę kwestie reguluje ustawa
antylichwiarska. Jej celem jest zapobieganie sytuacji, w której banki narzucają swoim
klientom zbyt wysokie odsetki. Każdy bank jest zobowiązany respektować tę zasadę pod
groźbą kary. Drugim wskaźnikiem jest RRSO. Pod tym skrótem kryje się określenie
rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania. Krótko mówiąc, to właśnie RRSO jest sumą
wszystkich kosztów kredytu. W nim zawiera się również oprocentowanie nominalne.
Co istotne, RRSO jest podawane w ujęciu procentowym”66.
Następnie cytowana ekspert dokonała porównania obu wskaźników: „Jeśli chcemy
porównać oba wskaźniki, to po pierwsze – RRSO jest wskaźnikiem bardziej pojemnym.
Po drugie, jest to wskaźnik zawierający więcej i bardziej istotnych dla klienta informacji.
Załóżmy, że porównujemy dwa kredyty. Jeżeli skupimy się tylko na oprocentowaniu
nominalnym, to nie będziemy tak naprawdę wiedzieć, ile na końcu będzie nas
kosztować dana pożyczka. Ten wskaźnik nie uwzględnia przecież opłat dodatkowych,
prowizji, ani kosztu składki ubezpieczeniowej. Te wymienione elementy są zawarte w
RRSO. Podsumowując, dla osób zainteresowanych kredytami wiedza na temat relacji
między RRSO a oprocentowaniem nominalnym jest wiedzą podstawową. Bez niej nie
zrozumiemy tak naprawdę, ile będzie nas kosztować skorzystanie z usług kredytowych
danego banku. W procesie wyboru kredytu należy przy tym sugerować się przede
wszystkim wysokością RRSO”67.
Równocześnie warto pamiętać, że na podstawie ustawy z dnia
20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz.275, z późn. zm.) w art.
65 Ibidem. 66 SI Comperia.pl, http://www.comperia.pl, M. Kazbieruk, „Różnice między oprocentowaniem nominalnym
a RRSO”, 16.10.2015r. 67 Ibidem.
53
138c § 2 został zawarty zapis o następującej treści: „Kto w reklamach dotyczących
kredytu konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu
konsumenckiego, nie podaje: 1) stopy oprocentowania kredytu wraz z wyodrębnieniem
opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu; 2) całkowitej kwoty kredytu oraz
3) rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, podlega karze grzywny”68.
5.3. Ćwiczenie na obliczanie RRSO
Sens i znaczenie RRSO dobrze pozwalają poznać ćwiczenia, na podstawie których
możemy prześledzić zmieniające się wartości wymienionego wskaźnika w zależności od
wprowadzonych zmiennych, tj. kwoty kredytu, okresu kredytowania, oprocentowania
nominalnego, typu rat, prowizji za udzielenie kredytu, a także ubezpieczenia kredytu.
Zaprezentowana na następnej stronie Tabela X, będąca przykładem porównania czterech
różnych ofert kredytowych, dobrze odzwierciedla owe zmiany. Warto prześledzić
i porównać zmienne we wszystkich czterech propozycjach kredytowych (A, B, C i D),
aby uświadomić sobie, jakie zmiany pociąga to w odniesieniu do wysokości wskaźnika
RRSO, a także innych kosztów kredytu, tj. kosztów dodatkowych. To ćwiczenie
uświadomi nam ile w istocie wynosi całkowita kwota spłaty kredytu przy
uwzględnieniu różnych zmiennych, a także wskaże dodatkowe koszty kredytu
(związane np. z prowizją od udzielonej kwoty).
Tymczasem inne ćwiczenie w wyżej wymienionym zakresie polega na samodzielnym
zaproponowaniu zmiennych dla dowolnego kredytu w specjalnie przygotowanym
kalkulatorze kredytowym. Tymi zmiennymi są kwota kredytu, okres kredytowania,
oprocentowanie nominalne, prowizja od kredytu i opłata manipulacyjna. Pozwala to
nam na obliczenie rzeczywistych kosztów zaciągniętego kredytu – zarówno na poziomie
wskaźnika RRSO, jak również w wartości PLN. Wynik naszego ćwiczenia stanowi
również obliczenie przykładowej raty kredytu (raty stałej), a także wartości odsetek.
Spróbujmy więc uruchomić interaktywny program zawarty w prezentacji do naszego
skryptu, a następnie obliczyć koszty kredytu dla kwoty 30 000 złotych, pożyczonej na 12
miesięcy i oprocentowanej na 12% w skali roku z dodatkową prowizją 1% za udzielnie
kredytu oraz opłatą manipulacyjną w wysokości 200zł . Wprowadźmy też inne dowolnie
zaproponowane przykłady.
68 Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715), art. 60.
54
Tabela 9. Przykład porównywania ofert kredytowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie na podstawie kalkulatora kredytowego udostępnionego na SI serwisu
Total Money, http://www.totalmoney.pl/kalkulatory/kredyt-gotowkowy-kalkulator-rrso, 10.10.2015r.
6. Podsumowanie
6.1. Ścieżka kredytowa
Typowa ścieżka kredytowa potencjalnego kredytobiorcy obejmuje: porównanie ofert
banków, wybór banku, złożenie wniosku, złożenie załączników, podpisanie umowy.
Na co zwracać uwagę na ścieżce kredytowej – wybór banku
i wniosek kredytowy
Wybór banku
Porównaj oferty kilku banków.
Sprawdź czy zasady uzyskania kredytu przedstawiane w reklamach
w rzeczywistości nie są zależne od spełnienia określonych warunków - stosuj
zasadę ograniczonego zaufania do ofert przedstawianych w reklamach.
Dowiedz się, jakie dokumenty będą wymagane.
Spróbuj porównać całkowite koszty kredytu.
55
Złożenie wniosku
Zwróć uwagę na podstawowe elementy i informacje zawarte we wniosku.
Pamiętaj o zasadach wypełnienia wniosku, tj. nie spiesz się, przeanalizuj wniosek
samodzielnie, pytaj o niejasności; wypełnij wniosek rzetelnie i kompletnie.
Na co zwracać uwagę na ścieżce kredytowej – załączniki do wniosku o kredyt
Załączniki to podstawowe wymagane dokumenty przy wniosku o kredyt,
pamiętaj aby:
zapytać doradcę, jakie dokumenty będą potrzebne,
dowiedzieć się o sposobie ich uzyskania,
ustalić koszty ich otrzymania.
Skompletuj je w miarę możliwości wcześniej – przyspieszy to proces rozpatrzenia
wniosku o kredyt.
6.2. Program pn. Sprawdź Zanim Podpiszesz
Kampania społeczna zrealizowana pod patronatem siedmiu instytucji: Bankowego
Funduszu Gwarancyjnego, Komisji Nadzoru Finansowego, Ministerstwa Finansów,
Ministerstwa Sprawiedliwości, Narodowego Banku Polskiego, Policji, Urzędu Ochrony
Konsumentów.
Cztery podstawowe zasady kampanii:
a) Sprawdź wiarygodność firmy – przed podpisaniem umowy zweryfikuj
dokładnie pożyczkodawcę i oferowane przez niego usługi, chociażby
w sieci internetowej.
b) Dokładnie przeczytaj umowę – czytając umowę, zwróć przede wszystkim
uwagę na oprocentowanie pożyczki, dodatkowe opłaty, zabezpieczenia i koszty
związane z jej obsługą, oraz inne zapisy, zwłaszcza te pisane „drobnym
druczkiem”.
c) Policz całkowity koszt pożyczki – masz prawo wiedzieć, ile wynosi całkowita
kwota do zapłaty od pożyczki, którą zamierzasz wziąć.
d) Nie podpisuj, jeśli nie rozumiesz – jeśli firma, od której pożyczasz pieniądze nie
potrafi lub nie chce wyjaśnić ci usług, które oferuje, nie powierzaj jej swojego
zaufania. To Ty podejmujesz decyzję!
56
Bibliografia
A. Źródła
Akty prawne:
Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93)
Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i
wymianie danych gospodarczych (Dz.U. 2010 nr 81)
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126,
poz. 715)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. 1997 nr 140)
Strony internetowe:
ATW Doradztwo Biznesowe, http://atwdb.pl
Bankier.pl, http://www.bankier.pl
Bank Zachodni WBK, http://www.bzwbk.pl
Biuro Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl
Cena Biznesu, http://cenabiznesu.pl
Comperia, http://www.comperia.pl
Encyklopedia Zarządzania, http://mfiles.pl
Finanse WP, http://finanse.wp.pl
Firma 24, http://www.firmy-24.pl
Franchising, http://franchising.pl
Fundusze Europejskie, http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl
Gazeta Wyborcza – Biznes, Ludzie, Pieniądze, http://wyborcza.biz
Leksykon Budżetowy, http://www.sejm.gov.pl
mBank, http://www.mbank.pl
Narodowy Bank Polski, https://www.nbportal.pl
Pekao Leasing, http://www.pekaoleasing.com.pl
Podkarpacka Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.parp.gov.pl
Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych, http://www.psik.org.pl
Portal Czas Na Finanse, http://czasnafinanse.pl
Portal Wiedzy, http://portalwiedzy.onet.pl
Regio Praca, http://www.regiopraca.pl
Strefa Biznesu, http://www.strefabiznesu.nowiny24.pl
Total Money, http://www.totalmoney.pl
Związek Faktorów Polskich, http://www.faktoring.pl
57
B. Literatura
Bekas M., Windykacja należności w praktyce. Jak weryfikować zdolność kredytową
klientów i odzyskiwać pieniądze od dłużników, Warszawa 2013
Czajkowska A., Kredytowanie przedsiębiorców indywidualnych, Łódź 2013
Granosik B., Wybrane Formy Finansowania Przedsiębiorstwa, Koszalin 2007
Kitowski J., Analiza finansowa, Wydawnictwo Małopolskiego Instytutu Gospodarczego,
Rzeszów 2001
Lewandowska L., Wybrane koncepcje finansowania innowacyjności, [w:] Zeszyty
Naukowe nr 9, Kraków 2011
Mielczarek J., Usługi Finansowe. Poradnik dla osób starszych, Warszawa 2012
Rębilas R., Koszt i struktura kapitału a wartość przedsiębiorstwa, [w:] Kreacja wartości
przedsiębiorstw – nowe trendy i kierunki rozwoju, red. M. Jabłoński i K. Zamasz,
Dąbrowa Górnicza 2012
Sosnowski M., Analiza płynności w procesie oceny zdolności kredytowej, [w:] Kreacja
wartości przedsiębiorstw – nowe trendy i kierunki rozwoju, red. M. Jabłoński i K.
Zamasz, Dąbrowa Górnicza 2012
Szyguła A., Finansowanie działalności przedsiębiorstw ze źródeł bankowych.
Zastosowanie sytemu wczesnego ostrzegania ZH w ocenie zdolności kredytowej,
Warszawa 2012
Spis tabel i rycin
Tabela 1. Źródła pozyskiwania kapitału ......................................................................................... 5
Tabela 2. Przykłady pożyczek z instytucji parabankowych – tzw. Chwilówkach .......................... 8
Tabela 3. Alternatywne (niekonwencjonalne) źródła pozyskiwania kapitału ............................. 12
Tabela 4. Porównanie kosztów prowadzenia firmy samemu i w AIP ........................................... 19
Tabela 5. Przykładowy kredyt obrotowy dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego ...... 26
Tabela 6. Przykładowy kredyt inwestycyjny dla przedsiębiorstw w ofercie banku komercyjnego 27
Tabela 7. Przykładowy kredyt pomostowy w ofercie banku komercyjnego ................................... 28
Tabela 8. Przykładowa analiza SWOT ......................................................................................... 44
Tabela 9. Wyjaśnienie liter i symboli wzoru zaprezentowanego w równaniu 1 .......................... 46
Tabela 10. Przykład porównywania ofert kredytowych ................................................................ 54
Rycina 1. Wzór matematyczny na obliczenie RRS zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim.46
58
Spis załączników
Załącznik nr 1. Wniosek kredytowy
Załącznik nr 2. Wniosek kredytowy (2)
Załącznik nr 3. Wniosek kredytowy uzupełniony
Załącznik nr 4. Biznesplan
Załącznik nr 5. Zestawienie kosztów i przychodów
Załącznik nr 6. Analiza SWOT odnosząca się do analizowanego przykładu firmy „Koszenie i
Odśnieżanie”