NAAR EEN HERSTELONDERSTEUNENDE

VERSLAVINGSZORG:

AANBEVELINGEN EN VALKUILEN

Wouter Vanderplasschen, prof. dr.

VAKGROEP ORTHOPEDAGOGIEK

ONDERZOEKSGROEP HERSTEL EN VERSLAVING

1. HERSTEL, WAT IS DAT DAN

WEL?

2

BETTY FORD INSTITUTE CONSENSUS PANEL, 2007

“Recovery from substance

dependence is a voluntarily

maintained lifestyle, characterized

by sobriety, personal health, and

citizenship.”

UK DRUG POLICY COMMISSION RECOVERY CONSENSUS GROUP, 2008

“The process of recovery from problematic

substance use is characterised by voluntarily-

sustained control over substance use, which

maximises health and wellbeing and participation

in the rights, roles and responsibilities of society.”

GGZ NEDERLAND, 2013

“Het concept herstel omvat nu meer dan een geslaagde klinische

behandeling. Het gaat er uitdrukkelijk ook om of (ex-) verslaafden

weer in staat zijn hun psychische functies te ontplooien (in staat

zijn tot zelfregulatie), sociale en maatschappelijke rollen kunnen

vervullen (en de samenleving hen die kansen ook biedt). In het

bijzonder is er meer oog voor de persoonlijke ontwikkeling van de

betrokkenen. Uiteindelijk is het hun leven, zijn zij – met steun

vanuit de sector – aan zet.”

KENMERKENDE ELEMENTEN

Meer dan louter stoppen of minderen met

gebruik

Belang van welbevinden / kwaliteit van

leven

Oog voor maatschappelijke participatie

Zingeving en betekenisverlening

BELEIDSNOTA VAN DEURZEN (2015)HERSTELGERICHTE VERSLAVINGSZORG

“Herstel van verslavingsgedrag en eraan gerelateerde problemen

definiëren we als een individueel proces van positieve verandering, op

vlak van gezondheid, dagelijks functioneren, maatschappelijke

participatie en persoonlijke ontwikkeling. Het betreft herstel op zowel

klinisch, functioneel, maatschappelijk als persoonlijk niveau.

Verslavingszorg dient het herstel van mensen met een

verslavingsprobleem te ondersteunen en hun kwaliteit van leven te

verbeteren. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met actoren uit

belendende sectoren en in samenwerking met het informeel en

natuurlijk netwerk van de betrokkenen.”

AANSLUITEND BIJ VERMAATSCHAPPELIJKING IN DE BREDERE GGZ

Anthony (1993) defined recovery as "a deeply personal,

unique process of changing one’s attitudes, values,

feelings, goals, skills and/or roles. It is a way of living a

satisfying, hopeful, and contributing life even with

limitations caused by the illness. Recovery involves the

development of new meaning and purpose in one’s life

as one grows beyond the catastrophic effects of mental

illness."

VERSCHILLENDE VORMEN VAN HERSTEL (SLADE ET AL., 2010)

The first involves clinical recovery – when someone 'recovers' from the illness

and no longer experiences its symptoms

The second involves personal recovery – recovering a life worth living

(without necessarily having a clinical recovery). It is about building a life that

is satisfying, fulfilling and enjoyable.

NOG MEER VORMEN/DIMENSIES VAN HERSTEL (VAN DER STEL, 2013)

Klinisch herstel

Functioneel herstel

Maatschappelijk herstel

Persoonlijk herstel

Persoonlijk herstel als motor

IN WELKE MATE HANGT HERSTEL OP DEZE VERSCHILLENDE DIMENSIES SAMEN (CASTELEIN ET AL., 2017)?

11

PERSOONLIJK HERSTEL

12

KLINISCH HERSTEL

13

FUNCTIONEEL HERSTEL

14

2. DRAAGT VERSLAVINGSZORG

BIJ TOT HERSTEL?

15

THE NATURAL COURSE OF DRUG ADDICTION(HSER ET AL. 2000°

UITKOMSTEN ALCOHOLBEHANDELING NA 1 JAAR (UKATT, 1 YEAR)

LT-UITKOMSTEN AMBULANTE BEHANDELING (NTORS, 5 YEARS)

UITKOMSTEN RESIDENTIËLE BEHANDELING (NTORS, 5 YEARS)

IN FACT, WHAT DO WE KNOW ABOUTADDICTION TREATMENT? (SCOTT & DENNIS, 2003)

Literatuurstudie:

Belang van behandeling (vs. spontaan herstel)

Residentiële behandeling doorgaans effectiever dan

ambulante en kortdurende programma’s i.f.v. abstinentie

en herstel op lange termijn

Betere uitkomsten geassocieerd met retentie en

continuïteit van zorg

Bepalende cliëntkenmerken: SES, gezinssituatie +

ondersteunend netwerk, werk, afwezigheid comorbiditeit

Belang van programmavariabelen: therapeutische

oriëntatie, gespecialiseerd en getraind personeel,

super/intervisie

BENCHMARKGROEP ALCOHOLBEHANDELING IN VLAANDEREN

(VANDERPLASSCHEN ET AL., 2007; 2011)

FOLLOW-UP ONDERZOEK IN 5 PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN IN

VLAANDEREN (N=250)

30-60% niet gedronken tijdens de maand voor het interview:

‒ 40-20% nog steeds abstinent na 12 maanden

Nicotineafhankelijkheid vermindert niet of nauwelijks:

‒ van 78 naar 72%

44% terug aan het werk !

Vrij ernstige lichamelijke en psychische problemen bij start

behandeling: verbeteren sterk na de behandelepisode

GEINDICEERDE BEHANDELING OBV MATE-BESLISBOOM

Korte ambulante

behandeling:

11,5%

Ambulante

behandeling:

50,9%

Deeltijd/klinische

behandeling:

22,7%

Rehabilitatie/zorg:

4,1%

SAMENVATTEND

Behandeling maakt een verschil, maar

Slecht beperkt aantal mensen met een

verslavingsprobleem in behandeling (10-15%)

Drop-out uit behandeling hoog

Hervalcijfers na behandeling hoog

Betere outcomes geassocieerd met langere retentie en

continuïteit van zorg

Hoe langer abstinent, hoe hoger kans op blijvend herstel

24

3. DOMINANTE

BEHANDELINGSPARADIGMA’S

ONDER DRUK

25

RESIDENTIELE BEHANDELING EN TG’S ONDER DRUK(2014)

TCs challenged for: High costs of lengthy treatment

High drop-out and relapse rates

Low coverage rate of drug addicts

Changing views on addiction and its

treatment

Altered client expectations, social norms and

theoretical insights regarding lengthy stays in

closed communities

Lack of convincing evidence resulting from

systematic reviews (Smith et al., 2006; Malivert

et al., 2012), though effective for reducing substance use

and legal involvement (EMCDDA, 2014)

VASTSTELLINGEN NA 20 JAAR MMT EN HARM REDUCTION IN DE UK

(MCKEGANEY, 2006)

Aantal infectieziekten gedaald (HIV, HCV), maar blijft hoog

Aantal (nieuwe) gebruikers nog steeds hoog

Criminaliteitscijfers nauwelijks gedaald

Verslaving heeft grote impact op families, buurten en

samenleving als geheel

< 3% abstinent 5 jaar na het starten van een methadon-

behandeling (cf. DORIS)

Toename van intergenerationele verslavingscycli

VOORBIJ DE HYPE VAN HET EVIDENCE-BASED DENKEN

Toegenomen aandacht voor EB-practice

Vooral kortdurende interventies (effectief of LT?), te evalueren via

RCT’s

Toenemend belang van vorming, protocollen, standaarden

(professionalisme, effectiviteit vs. burocratisering, afstandelijkheid,

…)

Zo kort en goedkoop mogelijk

Nood aan integratieve en holistische behandelingsvormen, met

aandacht voor het relationele, zorg op maat, continuïteit en sterktes van

mensen

29

4. NAAR EEN

HERSTELONDERSTEUNENDE

VERSLAVINGSZORG

30

THE ROAD TO RECOVERY: SCOTLAND’SDRUG STRATEGY

OOK IN ANDERE LANDEN KIEST MEN VOOR EEN ANDER DRUG- EN VERSLAVINGSZORGBELEID

Nederland

Herstel als leidend principe in de zorgsector:

GGZ Nederland (2013). Een visie op verslaving en

verslavingszorg: focus op preventie en herstel

Als reactie op aantal beperkingen (Stollenga, 2014)

Te hoge kosten van verslavingszorg in vergelijking met

opbrengsten

Nood aan gelijkwaardig burgerschap

Te weinig participatie van cliënten/ervaringsdeskundigen

Veel onvermoede en onbenutte krachten in de verslavingszorg

Herstelgericht vs. herstelondersteunend33

Verschillende metaforen:

De ladder en de put, een hobbelweg, brokkenparcours, …

Vele wegen naar herstel

Geen lineair traject, maar met vallen en opstaan en veel

verschillende opties

Afsplitsingen en zijsprongen

Niet normatief

Een individueel proces, bepaald door de omgeving

en ruimere samenleving

Niet beperkt tot alcohol of drugs

(Leamy, Bird, Le Boutillier, Williams & Slade, 2011)

5. AANDACHTSPUNTEN EN

VALKUILEN

36

HEEL WAT MYTHES OVER HERSTEL

“Herstel is iets voor mensen met een lange

verslavingsgeschiedenis”

“Herstel kan enkel mits (langdurige) behandeling”

“Herstellen doe je zelf”

“Herstel wil zeggen: niets meer gebruiken”

“Herstel is het eindpunt van een individueel

behandelingstraject op maat”

“Herstel is iets voor mensen met een lange verslavingsgeschiedenis”

38

“Herstel kan enkel mits (langdurige) behandeling”

39

“Herstellen doe je zelf”40

“Herstel wil zeggen: niets meer gebruiken”

41

“Herstel is het eindpunt van een individueel behandelingstraject op maat”

42

TIPS AND TRICKS OF RECOVERY MANAGEMENT

(DENNIS, SCOTT & LAUDET, 2014)

Ongoing monitoring and early re-intervention key to successfully

manage chronic conditions

Important role of ex-addicts/‘recovered’ persons

Sustain recovery by providing:

Continuing care + support

Recovery management check-ups

‒ Effective, but associated with Tx participation

Participation in 12-step or mutual aid groups

Technology-based interventions:

‒ Monitoring, self-managing + access to interventions

‒ Efficient + attractive to new populations

HOE EEN HERSTELONDERSTEUNENDEVERSLAVINGSZORG UITBOUWEN?

Nood aan een expliciete, gedragen en omvattende visie (zie bv.

UK Drug Strategy)

Global aim: “We want to reduce the number of people misusing illegal drugs

and other harmful drugs and increase the number of people who successfully

recover from dependence on these drugs. We also want to restrict the supply

of drugs and identify and prosecute those involved in the drug trade.”

‒ Preventing young people from becoming drug misusers (scholen, ouders, …)

‒ Helping people recover from drug dependence (abstinentie + welbevinden)

‒ Helping offenders who misuse drugs get treatment (in + out of prison)

‒ Providing information on what works best

‒ Restricting the supply of illegal drugs

Omvattend continuüm van interventies:

van preventie over vroeginterventie en schadebeperking tot behandeling en

zorgcontinuïteit

Rol van justitie en de gevangenis

‘Recovery champions’

Ervaringskennis en –deskundigheid beter benutten

Preventie van gebruik en misbruik: (vroeg)tijdig tussenkomen

De intergenerationele dynamiek doorbreken: samenwerking

met jeugdhulp + onderwijs

Geloof in en hoop op positieve verandering (niet veroordelen of

stigmatiseren): strengths approach

Ontkenning, bagatellisering, schaamte en taboesfeer rond

verslaving openbreken

Meer ‘ambulantisering’ nodig:

Hulp/ondersteuning brengen waar deze nodig is, om escalatie te voorkomen

Hulpverlening teveel in vast stramien; ruimte laten voor innovatie en flexibiliteit

Grotere focus nodig op dagelijks functioneren en kwaliteit van

leven

Gemeenschapsgerichte verslavingszorg: familie, sociaal netwerk,

buurt betrekken

Zorg op maat en continuïteit van zorg

Nood aan gezamenlijke besluitvorming en cliëntparticipatie

Hulpverleningsrelatie dient centraal te staan, niet één

of andere methode of interventie

Belang van motivatie, autonomie en zelfregulatie in het herstel-

en behandelproces

Fight the stigma!

Integratie binnen een netwerk van actoren m.b.t. diverse

leefgebieden

Bewaken van kwaliteitszorg en toepassing van

kwaliteitsstandaarden: bevorderen effectiviteit en efficiëntie

Monitoren en evalueren van uitkomsten (oa. ROM): realistische

behandelverwachtingen

Investeer in herstel!

6. ONDERZOEK NAAR HERSTEL

48

HERSTEL EN EEN ‘GOED’ LEVEN

“Ik wil gewoon leven, dat is voor mij meer dan genoeg,

dat ik kan zeggen: ‘ik ben gelukkig’. En een vrouwke en

een kindje. En als dat er is, hé, ja dan, dan komt de rest

ook wel. En is werken zo belangrijk? Ja inderdaad, en

vrienden rond om mij. Ja dat zijn zo dingen.” (Tuur, man, 40

jaar)

49

THE ROLE OF RECOVERY CAPITAL

Recovery has many pathways:

‒ Recovery seen as an individual and personal journey, with a unique path and

duration for every person in recovery (Best, 2012)

‒ Initiating ~ sustaining recovery

‒ Recovery needs support of other people, is a social process

‒ Recovery capital is crucial at different stages of the recovery continuum (Best

e.a., 2010; Laudet & White, 2008; Best & Laudet, 2010).

– Personal recovery capital: personal characteristics and skills which can be supportive

for recovery, such as specific competences, severity of dependence and style of

attribution.

– Social recovery capital: includes the social network of the individual and the extent to

which the individual experiences support and acceptance from this network.

– Community recovery capital: concerns the extent of support that is available within the

wider community, such as housing, employment, training, treatment and self-help

groups.

HOW TO EXPLOIT AVAILABLE RECOVERY CAPITAL(BEST, 2012)?

Process of recovery

Recovery does not necessarily involve treatment:

‒ Natural recovery is possible

– Great influence of social context

– Importance of choice and self-determination

– Personal and social resources (= recovery capital)

However, recovery and treatment should not be seen as alternatives, they are

compatible

Treatment should include:

‒ Active engagement with local communities

‒ Links to those who can convey hope and belief that recovery is possible

Recovery is a social phenomenon

‒ It does not happen in isolation

‒ Significant effect of family members and friends on the chance of relapse

‒ ‘assertive linkage’ to groups in active recovery Demonstration that recovery is possible,

by individuals further along the road of recovery is important

RECOVERY PATHWAYS IN THE UK, THENETHERLANDS AND BELGIUM

LIFE IN RECOVERY SURVEY 2018

Online survey vanaf 15 januari

2018 om herstel van verslaving in

kaart te brengen

Gericht op personen ‘in herstel van

verslaving’, al dan niet na het

volgen van een behandeling

Verschillende wegen naar herstel:

‘natural recovery’

12-step self-help

Other self-supported recovery

Outpatient

Residential

DOELSTELLINGEN?

Het herstelproces van mensen in kaart brengen

Inzicht verkrijgen in welke (individuele, maatschappelijke en sociale) factoren

bijdragen (+ of -) aan herstel

Verschillen tussen landen in kaart brengen (o.a. beleidsanalyse)

WIE?

18+

Ooit problemen gehad als gevolg van het gebruik van of verslaafd geweest

aan illegale drugs

Volgens zichzelf minstens drie maanden in herstel

Early recovery (< 1 jaar)

Stable recovery (1 – 5 jaar)

Sustained recovery (> 5 jaar)

WWW.REC-PATH.CO.UK

MEER INFORMATIE OVER DIT ONDERZOEK?

Betrokken onderzoekster:

- Lore Bellaert

- Lore.Bellaert@UGent.be

- 0478 92 39 37

Of surf naar www.rec-path.co.uk

Ghent University

@ugent

Ghent University

Prof. dr. Wouter VanderplasschenHoofddocent

VAKGROEP ORTHOPEDAGOGIEK

E Wouter.Vanderplasschen@ugent.be

T +32 9 331 03 13

www.ugent.be