LOGIKAw pigułce

Na egzamin!

Wydawnictwo C.H.Beck

szybkozwięźlei na temat

LOGIKAw pigułce

www.ksiegarnia.beck.pl

Polecamy inne nasze publikacje:

E. Nieznański

LOGIKA, wyd. 3

Podręczniki Prawnicze

F. Gołba, P. Piękoś, P. Turkowski

LOGIKA DLA PRAWNIKÓW. WYKŁADY.ĆWICZENIA. ZADANIA

Repetytoria Becka

Inne w tej serii:

Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce

Postępowanie cywilne w pigułce

Prawo karne w pigułce

Postępowanie karne w pigułce

Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce

Prawo handlowe w pigułce

Prawo gospodarcze publiczne w pigułce

Prawo fi nansowe w pigułce

Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce

Prawo konstytucyjne w pigułce

Prawo rzymskie w pigułce

Historia ustroju i prawa Polski w pigułce

Powszechna historia państwa i prawa w pigułce

Prawo Unii Europejskiej w pigułce

WYDAWNICTWO C.H.BECKWARSZAWA 2014

LOGIKAw pigułce

© Wydawnictwo C.H.Beck 2014

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: IDENTIADruk i oprawa: Drukarnia Perfekt S.A.

ISBN 978-83-255-6255-7 ISBN e-book 978-83-255-6256-4

Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz

Wykorzystano materiały autorstwaprof. dr. hab. Tadeusza Widły i dr Doroty Zienkiewicz

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................................................. IX

Wykaz skrótów ......................................................................................................................... XI

Rozdział I. Pojęcie logiki i jej struktura ......................................................................... 1Część I. Pojęcie ................................................................................................................... 1Część II. Struktura ............................................................................................................. 2

Rozdział II. Znak, kategorie syntaktyczne ................................................................... 6Część I. Znak ....................................................................................................................... 6Część II. Język, stopnie języka, role semiotyczne wypowiedzi ......................... 8Część III. Kategorie syntaktyczne ................................................................................ 13

Rozdział III. Nazwy .................................................................................................................. 19Część I. Pojęcie i budowa ............................................................................................... 19Część II. Denotacja ............................................................................................................ 21Część III. Konotacja ........................................................................................................... 23

Rozdział IV. Definiowanie .................................................................................................... 28Część I. Definicje – pojęcie i rodzaje .......................................................................... 28Część II. Definicje w świetle orzecznictwa SN i TK ................................................ 36Część III. Sposoby budowania definicji ..................................................................... 37Część IV. Błędy w definiowaniu .................................................................................... 40Część V. Pseudodefinicje ................................................................................................ 40

Rozdział V. Stosunki między zakresami nazw ........................................................... 42Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 42Część II. Rodzaje ................................................................................................................ 42Część III. Podsumowanie ................................................................................................ 48

Rozdział VI. Zbiory .................................................................................................................. 50Część I. Pojęcie i definicja ............................................................................................... 50Część II. Działania na zbiorach ..................................................................................... 51Część III. Zależności między zbiorami ....................................................................... 54

VI Spis treści

Rozdział VII. Podział logiczny ............................................................................................ 57Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 57Część II. Rodzaje ................................................................................................................ 57Część III. Wymogi poprawności ................................................................................... 58

Rozdział VIII. Sądy i zdania ................................................................................................. 62Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 62Część II. Wypowiedź niezupełna ................................................................................. 62Część III. Zdanie i jego wartość logiczna .................................................................. 63Część IV. Rodzaje zdań .................................................................................................... 65Część V. Związki logiczne między zdaniami ............................................................ 70Część VI. Funkcja zdaniowa ........................................................................................... 73

Rozdział IX. Relacje ................................................................................................................. 76Część I. Pojęcie relacji ...................................................................................................... 76Część II. Konwers (odwrotność) relacji ...................................................................... 78Część III. Rodzaje relacji .................................................................................................. 79Część IV. Mnożenie relacji .............................................................................................. 86

Rozdział X. Funktory prawdziwościowe ....................................................................... 88Część I. Pojęcie ................................................................................................................... 88Część II. Koniunkcja .......................................................................................................... 90Część III. Alternatywa ...................................................................................................... 91Część IV. Implikacje .......................................................................................................... 93Część V. Wynikanie ........................................................................................................... 97Część VI. Dysjunkcja (negacja koniunkcji) ............................................................... 100Część VII. Binegacja (negacja alternatywy) .............................................................. 105Część VIII. Matryca funktorów ...................................................................................... 106Część IX. Inne funktory prawdziwościowe .............................................................. 106Część X. Funktory nieprawdziwościowe .................................................................. 108

Rozdział XI. Prawa rachunku zdań .................................................................................. 110Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 110Część II. Tautologie ........................................................................................................... 111Część III. Kontrtautologia ............................................................................................... 122Część IV. Metody badania funkcji logicznych ......................................................... 125

Rozdział XII. Rozumowania na zdaniach kategorycznych ................................... 132Część I. Zdania kategoryczne ....................................................................................... 132Część II. Stosunki między zakresami nazw w zdaniach kategorycznych ...... 135Część III. Rozłożenie terminów w zdaniach kategorycznych ............................ 139Część IV. Rozumowania bezpośrednie przez dodanie funktorów .................. 140

VII

Część V. Rozumowania z opozycji (kwadrat logiczny) ......................................... 141Część VI. Zwrot tylko w zdaniach kategorycznych ................................................ 145Część VII. Przekształcenia zdań kategorycznych ................................................... 148Część VIII. Podsumowanie ............................................................................................. 154

Rozdział XIII. Rozumowania pośrednie ........................................................................ 160Część I. Sylogizm kategoryczny ................................................................................... 160Część II. Sylogizm prawniczy ........................................................................................ 175Część III. Sprawdzanie poprawności trybów sylogistycznych za pomocą

diagramów Venna ....................................................................................................... 179Część IV. Błędy we wnioskowaniach .......................................................................... 182

Spis treści

Wstęp

Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompak-towe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajo-mość pomoże w  zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i  do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłe-mu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem.

Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki.

Powodzenia! Redakcja

Wykaz skrótów

1. Akty prawne

KC ............................ ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121)

KK ............................ ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)

KPC ......................... ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101)

KPK ......................... ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)

KRO ......................... ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.)

2. Inne skróty

art. ............................ artykułBiul. SN ................... Biuletyn Sądu NajwyższegoDz.U. ........................ Dziennik Ustawgodz. ........................ godzinan. .............................. następnyniepubl. ................... niepublikowanyNr ............................. numerNSA ......................... Naczelny Sąd AdministracyjnyOSNC ...................... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba CywilnaOSNKW .................. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karnapoz. .......................... pozycjaRM ........................... Rada Ministróws. ............................... stronat.j. ............................. tekst jednolityuchw. ....................... uchwałaust. ........................... ustępwyr. .......................... wyrokze zm. ...................... ze zmianamizob. .......................... zobacz

Rozdział I. Pojęcie logiki i jej struktura

Część I. Pojęcie

Arystoteles wyodrębnił logikę jako dyscyplinę służebną. Nie pojmo-wał jej jako nauki, ale jako przygotowanie i narzędzie nauk. Stagiryta, rozwijając tajniki definiowania i wnioskowania indukcyjnego, dał pod-stawy do rozwoju logiki jako odrębnej dyscypliny badawczej.

Logika to nauka o sposobach jasnego i ścisłego ujmowania myśli, która określa reguły poprawnego rozumowania i  uzasadniania twierdzeń. Ja-sne, konsekwentne i uporządkowane myślenie jest podstawą poprawne-go wnioskowania. Analizując zasady poprawnego rozumowania spraw-dza się konstrukcje zdań zarówno z  formalnego punktu widzenia, jak i pod kątem zawartości merytorycznej.

Logika jako samodzielna dziedzina nauki wykształciła się z nauk fi-lozoficznych. Obecnie jest nauką autonomiczną, której przedmiotem jest definiowanie i badanie prawdy. Przedmiotem zainteresowania logiki jest analiza poprawności pojęć, sądów i wnioskowań. Logika wskazu-je zasady poprawnego rozumowania i argumentowania, zajmuje się ba-daniem pojęć i zasad metodycznych wypracowanych przez inne nauki.

Bez poprawnego myślenia nauka by nie istniała, a człowiek nie był-by w stanie dokonać żadnego odkrycia naukowego. To za sprawą po-prawnego myślenia, nauka się rozwija.

Nauka logiki przewidziana jest w programie studiów zarówno na kie-runkach humanistycznych, jak i  ścisłych. Dla prawnika istotna jest poprawna interpretacja prawa i  umiejętność przekonania kogoś do  swoich racji za  pomocą rzetelnych i  trafnych argumentów. Po-prawne myślenie jest nieodzowne w procesie myślowym prawnika, bez względu na rodzaj wykonywanego w przyszłości zawodu.

2 Rozdział I. Pojęcie logiki i jej struktura

Część II. Struktura

1. Podział. W obrębie logiki możemy wyróżnić trzy główne działy: • semiotykę:– semantykę,– syntaktykę,– pragmatykę;

• logikę formalną; • ogólną metodologię nauk.

LOGIKA

logika formalna

syntaktyka

ogólna metodologia nauk

pragmatyka

semiotyka

semantyka

2. Semiotyka. Jest to nauka o znakach i systemach znakowych two-rzących język. Zajmuje się rodzajami, właściwościami i funkcjami zna-ków. Obejmuje swym zakresem semantykę, syntaktykę i pragmatykę.

3. Semantyka. Jest to nauka zajmująca się badaniem związków, jakie zachodzą między znakiem a rzeczywistością, do której znak się od-nosi. Wypowiadając jakiś wyraz myślami najczęściej zmierzamy do rze-czywistości, na którą dany wyraz nas naprowadza. Jeżeli wypowiadając wyraz zamek myślimy o urządzeniu w drzwiach albo o budowli, będącej rezydencją królów, czy zaś o suwaku w ubraniu, to niewątpliwie mamy na myśli odniesienie semantyczne znaku zamek. Semantyka zajmuje się problematyką znaczenia wyrażeń.

3

okulary

4. Syntaktyka. Jest to nauka zajmująca się badaniem związków, jakie zachodzą między znakami wewnątrz danego języka. Dzięki syntaktyce możliwe jest poprawne wiązanie znaków w wyrażenia bardziej złożone.

wysoki student wysoki student

5. Pragmatyka. Jest to nauka zajmująca się badaniem związków, jakie zachodzą między znakiem a tymi, którzy się nim posługują (tj. między nadawcami i odbiorcami znaków). Badanie w procesie komunikowania się ludzi zależności pomiędzy wypowiadającym a słuchaczem pozwala stwierdzić poprawność rozumienia treści znaku. Treść przekazywana przez nadawcę powinna dotrzeć do odbiorcy bez zniekształceń. Inaczej mówiąc, odbiorca powinien przypisać takie znaczenie spostrzeżonemu substratowi materialnemu, jakie zostało mu nadane przez nadawcę.

nadawca znaku odbiorca znaku

okulary

Część II. Struktura

4 Rozdział I. Pojęcie logiki i jej struktura

Do pragmatyki zaliczymy również użyteczność zastosowania dane-go rozumowania do  rozwiązania pewnych kwestii. Przykładem od-niesienia pragmatycznego jest prawidłowa reakcja kierowcy na  znak drogowy. Badanie odniesienia pragmatycznego będzie mieć miejsce również podczas egzaminu z  logiki, kiedy egzaminator będzie badać, czy student w sposób prawidłowy przyswoił sobie zasady poprawnego rozumowania.

6. Logika formalna. Logika formalna bada schematy rozumowań niezawodnych. Rozumowanie niezawodne to  takie, które zawsze wie-dzie do prawdziwego wniosku. W oparciu o schemat rozumowania nie-zawodnego, na  podstawie zdania: Żaden sędzia nie jest prokuratorem, możemy wnosić, że i żaden prokurator nie może być sędzią. Skoro w zda-niu kategorycznym o budowie: Żadne S nie jest P nazwy S i P wykluczają się, to nie ma znaczenia, którą z nazw umieścimy na miejscu podmiotu. W  takim przypadku zamiana podmiotu z  orzecznikiem nie ma  wpły-wu na  wartość logiczną zdania. Zarówno zdanie o  budowie: Żadne S nie jest  P, jak i  zdanie o  budowie: Żadne P nie jest S będą miały taką samą wartość logiczną. Możemy więc powiedzieć, że zdanie: Żadne S nie jest P jest równoważne zdaniu: Żadne P nie jest S, co w języku sformali-zowanym zapisujemy jako SeP = PeS. Zasada ta, nazywana konwersją, nie ma  zastosowania do  wszystkich zdań kategorycznych. Nie można jej w sposób niezawodny zastosować np. do zdania o budowie: Każde S jest P. Oczywiste jest, że ze zdania: Każdy sędzia jest prawnikiem nie wy-nika zdanie: Każdy prawnik jest sędzią. Z treści tych zdań wynika, że po-wyższe rozumowanie jest zawodne.

7. Ogólna metodologia nauk. Jest to dyscyplina naukowa o spo-sobach dochodzenia do  twierdzeń naukowych. Składają się na  nią wyniki badań nad metodami prowadzenia obserwacji i  doświadczeń oraz zasadami rozumowań ścisłych. Wyniki tych badań stanowią punkt wyjścia i  źródło inspiracji do  badań nad metodologiami właściwymi dla poszczególnych nauk – odpowiednio do ich specyfiki. Tak tworzo-ne są reguły warsztatów metodologicznych i tylko twierdzenia (zdania) będące rezultatami badań prowadzonych według tych reguł zaliczane są do pocztu wiedzy, za którą nauka ręczy swym autorytetem.

5

Wiedza, o której mowa w art.  7 KPK, to właśnie zbiór takich zdań. Zgodnie z  tym przepisem organy postępowania kształtują swe przeko-nanie na  podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenia-nych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.

Ogólna metodologia nauk zajmuje się sposobem uzasadniania naszych twierdzeń.

W  pracy myślowej prawnika ta  dziedzina logiki jest niezastąpiona, bez względu na rodzaj wykonywanej profesji. Ważne jest by pełnomoc-nik procesowy – adwokat czy radca prawny – podczas procesów sądo-wych umiejętnie potrafił przedstawić argumenty świadczące o niewin-ności swego klienta, co w konsekwencji wpłynie na wynik procesu. Brak wiedzy z zakresu ogólnej metodologii nauk może skończyć się dla adwo-kata przegranym procesem, dla prokuratora – brakiem skazania oskar-żonego, a dla sędziego – apelacją orzeczenia z uwagi na niezrozumienie przez stronę motywów rozstrzygnięcia, którymi kierował się sąd przy rozstrzygnięciu sprawy.

Poprzez umiejętne uzasadnienie twierdzeń można przekonać drugiego człowieka do naszych twierdzeń, które nie zawsze są prawdziwe. Właści-wie dobrana argumentacja niejednokrotnie sprawia, że  przekazywany fałsz wydaje się prawdą.

Ogólna metodologia nauk ujawnia chwyty erystyczne, których znajo-mość jest nieodzowna nie tylko przy wyrażaniu twierdzeń, ale również przy ich przyjmowaniu.

Część II. Struktura

Rozdział II. Znak, kategorie syntaktyczne

Część I. Znak

1. Pojęcie. Znak to  nadany przez kogoś, dostrzegalny zmysłowo układ rzeczy lub zjawisko o określonej treści umożliwiający pewnej grupie odbiorców odczytanie tej treści.

Znak to najczęściej element jakiegoś języka, przedmiot, który w pro-cesie porozumiewania się ludzi służy do  przekazywania określonych treści (informacji czy znaczeń). Za  pomocą znaku poznajemy rzeczy-wistość. Znak został wytworzony przez człowieka dla celów komunika-cyjnych. Może być on wyrażony wszelkimi zmysłami, jak np.  słowem, dźwiękiem lub gestem.

Znakiem może być przedmiot, który poprzez utrwalony sposób uży-wania go jest środkiem komunikacji. Niekiedy nawet bierne zachowanie jest znakiem.

PRZYKŁADPrzykładem opisywanego znaku jest przyjęcie oferty. Zgodnie z art. 682 KC, jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przy-jęcie oferty.

Klasycznym przykładem uporządkowanego zbioru znaków słownych jest język.

2. Elementy. Elementy znaku to: • nadawca, • treść znaku, • odbiorca.

7

a. Nadawca. Nadawca to  twórca znaku lub osoba, która przekazuje znak.

b. Treść. Treść znaku to reguły znaczeniowe nadane przez człowieka w celu komunikacyjnym, które są zrozumiałe dla określonej grupy od-biorców.

c. Odbiorca. Odbiorca znaku to osoba, do której znak jest skierowany, do której dany znak dociera. Nadawca i odbiorca znaku może być jedną i tą samą osobą. Zdarza się, że sami sobie przesyłamy znaki, gdy np. ro-bimy zakupy według wcześniej przygotowanej listy, sporządzamy notatki z wykładów czy zapisujemy ważne informacje do pamięci telefonu.

PRZYKŁADPrzykładem znaku może być znak drogowy, o  ile w  jego treści istnieje intencja komunikacyjna. Treść zawarta jest zazwyczaj w substracie ma-terialnym, z którym to substratem łączymy określone znaczenie. Nie bę-dzie więc znakiem znak drogowy porzucony na wysypisku śmieci.

3. Znaczenie. Znak ma  swoje znaczenie, tylko jeżeli znajduje się w  odpowiednim miejscu i  w  określonych okolicznościach. Każdy znak musi mieć odpowiednią treść. Bez treści porozumiewanie się nie jest możliwe.

Ten sam znak może być wyrażany za pomocą różnych reguł i w róż-nych językach.

PRZYKŁADWyrazy: kobieta, woman, die Frau, la femme, женщина oznaczają do-kładnie ten sam zakres desygnatów.

4. Oznaka. Od znaku należy odróżnić oznakę, która jest objawem czy symptomem jakiegoś stanu rzeczy. Oznaka powstaje samoistnie, współ-towarzyszy danemu stanowi rzeczy i niekiedy kieruje w jego stronę my-śli.

Oznaka tym różni się od znaku, że zjawisko współtowarzyszące danemu stanowi rzeczy powstaje samoistnie i nie ma zamierzonej treści komuni-kacyjnej.

Część I. Znak