müzik-10 · 2016. 2. 26. · 2.İstiklâl marşı 9.tonalite 3.Ölçü kavramı (bileşik...

müzik-10

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 17.12.2009 tarih ve 240 sayılı kararı ile kabul edilen

Müzik Dersi 9-12. Sınıflar Öğretim Programına uygun hazırlanmıştır.

Ankara, 2014

İsmet Erdem EFE

müzik-10Ortaöğretim 10.sınıf müzik ders kitabı

müzik-10İsmet Erdem EFE

100 Sayfa 16x24cm

1.Sesi Etkili Kullanma 8.Aralıklar2.İstiklâl Marşı 9.Tonalite3.Ölçü Kavramı (Bileşik Ölçüler) 10.Müzikte Çok Seslilik4.Ezgilerde Atatürk 11.Müzik Tarihi5.Türk Halk Müziği 12.Marşlarımız6.Geleneksel Türk Müziği 13.Müzik Formları7.Ezgi Tamamlama

ISBN 978-975-00382-3-5

1.Baskı: Ağustos 20142.Baskı: Mart 2016

Dil Yönünden İnceleyenMustafa EFE, Ahmet NAZLIOĞLU

Nota & Dizgi & Tasarımİsmet Erdem EFE

© Bu kitabın her türlü yayın hakkı yazarına aittir. Yazarın izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz.

İletişimhttp://[email protected]

Baskı:SAGE Yayıncılık Rek.Mat.San.Tic.Ltd.Şti.http://www.bizimdijitalmatbaa.com(312) 341 00 02Sertifika No: 14721

Öğretmenim Doç.Ali KÜÇÜK’ün anısına saygı ile...

Müzik, matematik ve fiziğin işitsel hâle gelerek somutlaştığı bir olgudur. Şarkı dinle-diğimizde, söylediğimizde ya da çaldığımızda çok basit bir işlevin gerçekleştiğini düşünü-rüz. Aslında olay bu kadar basit değildir. Bir ezgide seslerin sürelerini (uzunluk-kısalık ve ölçülendirmesini) incelediğimizde matematik; seslerin frekansını ve tınısını inceledi-ğimizde fizik; sözlerin birbirine ve ezgiye uyumunu incelediğimizde edebiyat; ritme uy-gun hareket ettiğimizde beden eğitimi; bizde uyandırdığı duyguyu dikkate aldığımızda ise psikoloji biliminden yararlanıldığını görürüz. Bilim insanlarının aktardıkları bilgiye göre müzik yapan bireylerin beyinlerinin her iki yarımküresi aynı anda çalışmaktadır. Bu açıdan bakıldığında müziği önemsememek pek de gerçekçi bir davranış olmasa gerek.

“Düşündüğünün üstüne düşünebilen” insanın yaşamı ile eş tarihe sahip olan; tan-rılardan geldiği düşünülen müzik, çağlar içerisinde büyü amaçlı kullanımdan, tanrıya yakarmaya; yaşadığı olayları anlatma isteğinden, duygularını dışa vurmaya kadar bir çok nedenle kullanılmıştır. Müzik hem bir sanat hem de bir bilimdir. Dünyanın her ye-rinde kullanılabilen evrensel bir dildir. Duygusal olarak algılanışının yanı sıra akıl ile de kavranabilir. Bu özelliği ile bireyin ve toplumun duyuş ve biliş açısından durumunu belirlediği gibi gelişim ve değişimini de sağlayan organik bir yapıdır. Sesin en güzel şekli müzik ile dile gelir. Nasıl ki resim renklerin birleşmesinden, şiir kelimelerin kaynaşma-sından oluşuyorsa müzik de seslerin, duygu ve düşüncelerin belli bir estetik anlayışa göre seçilip işlenmesinden oluşmaktadır.

Ülkemiz örgün eğitim sisteminde birinci sınıftan on ikinci sınıfa kadar, haftada bir ders saati müzik dersi işlenmektedir. Ortaöğretim 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar Müzik Dersi Öğretim Programı’nın yenilenmesi ile eski program yürürlükten kalkmıştır. Mev-cut kitaplar yeni öğretim programını karşılayamaz hâle geldiğinden dersin işlenmesinde kaynak sıkıntısı meydana gelmiştir. Elinizdeki çalışma, süreçte faydalı bir kaynak olması amacı ile müzik dersi öğretim programındaki 10.sınıf kazanımlarının tamamını içerecek şekilde oluşturulmuştur. Derste yapılan etkinlikler ve ödevler bölüm sonlarındaki çalış-ma sayfalarına yapılabilir. Bu yönüyle ders için ayrıca bir müzik defterine ihtiyaç kal-mayacaktır.

Eserin hazırlanmasında yardımcı olan Mustafa Efe ve Ahmet Nazlıoğlu’na, kita-bın oluşturulmasında katkıları bulunan müzik öğretmeni meslektaşım Hakan Dutar’a, SAGE Yayıncılık yetkili ve çalışanlarına teşekkür ederim.

Tüm öğretmen ve öğrencilere faydalı olması dileği ile...

SUNUŞ

İÇİNDEKİLER

Müzik Dersi 10.Sınıf Kazanımları ve Konuların Oluşturulması.... 8 1. Sesi Etkili Kullanma...................................................................... 15 2. İstiklâl Marşı.................................................................................. 21 3. Ölçü Kavramı (Bileşik Ölçüler)..................................................... 27 4. Ezgilerde Atatürk.......................................................................... 37 5. Türk Halk Müziği........................................................................... 43 6. Geleneksel Türk Müziği................................................................ 53 7. Ezgi Tamamlama.......................................................................... 61 8. Aralıklar......................................................................................... 63 9. Tonalite......................................................................................... 7310. Müzikte Çok Seslilik...................................................................... 7911. Müzik Tarihi................................................................................... 8312. Marşlarımız................................................................................... 9113. Müzik Formları.............................................................................. 95 Kaynakça...................................................................................... 99

8

10.SINIF MÜZİK DERSİ KAZANIMLARI

10 KAZANIMLAR

ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Bu kazanımla öğrenciler,

SÖYLEM

E – ÇA

LMA

A1.Kullanım tekniğine uygun olarak sesini geliştirir.

Nefes, vücut yumuşaklığı-rahatlığı ve dil-konuşma gibi ana ögeler hatırlatılır. “a”, “ı”, “o”, “u”, “e”, “i”, “ö”, “ü” vokalleriyle, kromatik sesler, kromatik arpejler, nefes ve sesi belli kuvvetlerde (piyano, mezzoforte, forte) kullanma vb.kriterlerle sesin kullanım tekniklerini destekleyen çalışmalar yapılır. Öğrencilerden, sesin kullanım tekniklerini göz önünde bulundurarak seviyelerine uygun eserleri söylemeleri istenir.

[!] Oluşumları sırasında, ses geçidinde belirli hiçbir takıntıya uğramayan, bir engelle karşılaşmayan seslerin “vokal” olduğu açıklanmalıdır. Vokallerin değişik durumları da (dilin önde, geride, dudakların düz ve yayvan vb.) örneklenmelidir.

A2.İstiklal Marşı’nı süre değerlerine uygun söyler.

İstiklal Marşı’nın bona ve solfeji yapılarak, tek ve çift çoğaltma noktası olan süre değerlerine dikkat çekilir. Prozodi kuralları hatırlatılır. İstiklal Marşı’nın sözlü ve sözsüz ses kaydı dinletilip doğru teknikle söyleme çalışmaları yapılır.

A3.İki sesli eserleri seslendirmekten zevk alır.

Hazırlanmış iki sesli örnek eser, solfeji yaptırılarak öğrencilere çalıştırılır. Sınıf iki gruba ayrılır. Çalışılan partiler birleştirilerek uyum içinde seslendirmeleri sağlanır.

A4.Üç sesli kanon seslendirir.

Öğrenilen tonalitelerde hazırlanmış üç sesli kanon örnekleri dağıtılarak deşifresi yapılır. Öğrencilerden, hız, gürlük ve öğrendikleri anlatım terimlerine ve öğretmenin işaretlerine uyarak kanonu seslendirmeleri istenir.

Üç sesli kanon farklı çalgılarla da çalınabilir.

A5.Marşlarımızdan dağarcık oluşturur.

Atatürk sevgisi, yurt sevgisi, hürriyet, Kurtuluş Savaşı vb. konularda öğrenci seviyelerine uygun bestelenmiş marşlarımızı söyleyerek ve çalarak dağarcık oluşturulması için çalışmalar yapılır.

A6.Türk halk müziği eserlerini söylemekten zevk alır.

Öğrencilerle, seçilen türküleri söylemeye yönelik çalışmalar yapılır. Öğretmen çalgısıyla öğrencilere eşlik eder. Öğrencilerden sevdikleri türküleri listeleyerek seslendirmeleri istenir.

“Dinleme” öğrenme alanı B3 kazanımla ilişkilendirilmelidir. “Müzik Kültürü” öğrenme alanı D7 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

A7.Türk müziği makamlarından oluşmuş eserleri söylemeye istekli olur.

Öğretmen, “uşşak”, “hicaz” ve “hüseyni” makamlarının seçkin örneklerinden oluşan nota ve sözlerinin olduğu çalışma yapraklarını dağıtır. Eserlerin deşifresi yapılarak söyleme çalışmaları düzenlenir. Öğrencilerle, dağarcıklarında olan Türk müziği makamlarına (buselik, rast, kürdi, uşşak, hicaz, hüseyni) ait örnek eserleri söyleme çalışmaları yapılır.

[!] Öğretmen, “uşşak”, “hicaz” ve “hüseyni” makamlarının özelliklerini açıklamalıdır. “Dinleme” öğrenme alanı B.4. kazanımla ilişkilendirilmelidir.

A8.Uluslararası sanat müziği türlerine ait eserleri seslendirir.

Barok ve Klasik döneme ait eser/eserler öğrencilere dağıtılarak seslendirme çalışmaları yapılır.

[!] Seçilen eserler öğrenilen tonalitelerde olmalıdır.

A9.Atatürk’ü konu alan örnek eserler seslendirir.

Atatürk’ü konu alan şarkılar ve marşlardan oluşan örnek eserler hazırlanarak seslendirme çalışmaları yapılır.

[!] Atatürk Haftası anma programında seslendirilmelidir. “Dinleme” öğrenme alanı B7 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

9


10 KAZANIMLAR


DİNLEME

B1.Dinlediği eserler arasından Barok Döneme ait olanları ayırt eder.

Öğrencilerden, Barok Dönem bestecilerinin eserleri ile ilgili araştırma yaparak dinleti etkinlikleri düzenlemeleri istenir. Dinleti sırasında kullanılan çalgılar, seslendirme teknikleri vb. dönem özelliklerine dikkat çekilir. Barok, Rönesans ve Rönesans öncesi dönem müzikleri dinletilerek öğrencilerin bu müzik eserleri arasından Barok Döneme ait olanları ayırt etmeleri sağlanır.

“Müzik Kültürü” öğrenme alanı D1 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B2.Dinlediği eserler arasından Klasik Döneme ait olanları ayırt eder.

Öğrencilerden, Klasik Dönem bestecilerinin eserleri ile ilgili araştırma yaparak dinleti etkinlikleri düzenlemeleri istenir. Dinleti sırasında kullanılan çalgılar, seslendirme teknikleri vb. dönem özelliklerine dikkat çekilir. Klasik, Barok, Rönesans ve Rönesans öncesi dönem müzikleri dinletilerek öğrencilerin bu müzik eserleri arasından Klasik Döneme ait olanları ayırt etmeleri sağlanır.

“Müzik Kültürü” öğrenme alanı D2 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B3.Türk halk müziği eserlerini dinlemekten zevk alır.

Öğrencilerden Türk halk müziğinin seçkin örneklerinden oluşan ses ve görüntü kayıtlarını sınıfa getirerek izlemeye ve dinlemeye yönelik etkinlikler düzenlemeleri istenir.

[!] Yaşadığı çevrede yapılan konserlere yönlendirme yapılabilir. [!]Yerel yönetimlerin oluşturduğu ses ve çalgı topluluklarından yararlanılabilir. “Söyleme-Çalma” öğrenme alanı A6 kazanımla ilişkilendirilmelidir. “Müzik Kültürü” öğrenme alanı D7 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B4.Türk müziği makamlarından oluşmuş eserleri dinlemekten zevk alır.

Sınıf üç gruba ayrılır. Bir grup uşşak, bir grup hicaz, bir grup da hüseyni makamlarında yazılmış eserlerin kayıtlarını hazırlar. Gruplar arkadaşlarına hazırladıkları kayıtları dinleterek eserler hakkında bilgi verirler (makamı, bestecisi, söz yazarı vb.). Öğrencilerden bu eserleri dinlerken eşlik etmeleri istenir.

[!] “Uşşak”, “hicaz”, “hüseyni”, “buselik”, “kürdi” ve “rast” makamında bestelenmiş eserler örnek olarak alınabilir. “Söyleme-Çalma” öğrenme alanı A7 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B5.Rondo biçiminde yazılmış eserleri ayırt eder.

Öğrencilerden, rondo biçiminde yazılmış eserleri araştırarak dinleti etkinliği düzenlemeleri ve dinledikleri eserlerdeki tekrar eden yerleri ayırt etmeleri istenir. A,B, ve C bölümlerini farklı bedensel hareketlerle (el kaldırma, çömelme, eğilme vb.) göstermeleri sağlanır.

“Müziksel Algı ve Bilgilenme” öğrenme alanı C5 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

B6.Tema ve çeşitleme (varyasyon) biçiminde yazılmış eserleri ayırt eder.

Çeşitlemenin bir temaya bağlı olarak her birinde küçük, ezgisel, ritmik ya da armonik değişikliklere uğratılarak tekrar tekrar sunulmasıyla elde edildiği açıklanır. Seçilen örnek eserler dinletilerek öğrencilerden bu özellikleri ayırt etmeleri istenir.

[!] L.V. Beethoven “Diabelli çeşitlemeleri”, W. A. Mozart “Do Majör Tema Üzerine 12 Varyasyon (çeşitleme)” dinletilebilir.

B7.Atatürk’ün sevdiği şarkılardan ve türkülerden dağarcık oluşturur.

Atatürk’ün sevdiği şarkıları ve türküleri içeren ses kayıtları dinletilir. Öğrencilerin bu şarkıları ve türküleri dağarcığına eklemeleri için çalışmalar yapılır.

[!] Atatürk’ü Anma Haftası’nda, belirli günlerde ve haftalarda seslendirilmelidir. “Söyleme-Çalma” öğrenme alanı A9 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

10


10 KAZANIMLAR


MÜZİKSEL ALG

I ve BİLGİLEN

ME

C1.Bileşik ölçüleri tanır. Bileşik ölçülerin yapılanmaları gösterilir. Bileşik ölçülerden oluşan eserler seçilip, eserlerin vuruşları yapılarak tanımaya yönelik seslendirme çalışmaları yapılır.

[!] Öğretmen bileşik ölçülerde birim vuruşun noktalı nota olduğu-nu belirterek bileşik ölçülerde kullanılan ritmik kalıpların en bilinen kullanımlarını göstermelidir. “Müziksel Yaratıcılık “öğrenme alanı E2. ve E3. kazanımlarıyla ilişkilendirilmelidir.

C2.Yatay ve dikey aralıklardan tam dörtlü ve tam beşli aralıkları tanır.

Tam dörtlü (T4’lü) ve tam beşli (T5’li) aralıkların yapıları gösterilir ve seslendirilir. T4’lü ve T5’li aralıklar farklı sesler üzerine yatay ve dikey olarak yazdırılır. T5’li aralığa kadar olan ses sınırlarında dikte çalışması yapılır.

[!] B3’lü aralığa kadar olan aralıklar hatırlatılmalıdır.

C3.Üç diyezli ve üç bemollü majör-minör tonaliteleri tanır.

Üç diyez ve üç bemol alan majör-minör tonalitelerdeki diziler üzerinde ses değiştirici işaretler kullanılarak majör-minör kalıplar uygulanır. Bulunan diziler çıkıcı, inici ve arpej olarak seslendirilir.

[!] Bu tonaliteleri içeren örnek eserlerle seslendirme çalışmaları yapılmalıdır.

C4.Türk halk müziğinde ayakları tanır.

Öğrencilerden, Türk halk müziği dizileri/ayakları ile ilgili eserleri araştırıp kayıtlarını hazırlayarak dinleti etkinliği düzenlemeleri istenir. Öğretmen örnek eserler seçerek söyleme/dinleme çalışmaları yapar.

[!] Öğretmen Türk halk müziği ayakları (müstezat, kerem, misket, garip, kalenderi, bozlak vb.) ile ilgili açıklama yapmalıdır.

C5.Rondo biçimini tanır. Sınıf üç gruba ayrılarak her grupla ayrı bir tema oluşturulur. Temalara bitki, hayvan, insan vb. isimler verilir (bitki isimlerinden oluşan temaya “A”, hayvan isimlerinden oluşan temaya “B”,insan isimlerinden oluşan temaya “C” vb.). Seçtikleri temaya sekiz ölçülük ritim yazdırılır. A, B ve C şeklinde adlandırılan bölümler seslendirilir. ABACA (rondo) biçimi açıklanarak öğrencilerden hazırladıkları ritimleri ABACA’ya göre yorumlamaları istenir. Seçilmiş rondo bölümleri farklı renklerle işaretlenerek öğrencilerin tanımalarına yönelik çalışmalar yapılır.

[!] Eser analizi yaparak rondo biçimi tanıtılmalıdır. Bu kazanım “Dinleme” öğrenme alanı B5 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

MÜZİK KÜ

LTÜRÜ

D1.Barok Dönemin genel özelliklerini açıklar.

Öğrencilerden, müzik tarihi Barok Dönemine ait bilgi edinmeleri ve elde ettikleri bilgilerle sunum yapmaları istenir.

[!] Dönemlerle ilgili ses ve görüntü kayıtlarından yararlanılabilir. Dönemin sosyokültürel yapısına da değinilmelidir. “Dinleme” öğrenme alanı B1 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

D2.Klasik Dönemin genel özelliklerini açıklar.

Öğrencilerden, müzik tarihi Klasik Dönemine ait bilgi edinmeleri ve elde ettikleri bilgilerle sunum yapmaları istenir.

[!] Dönemlerle ilgili ses ve görüntü kayıtları izletilebilir. Dönemin sosyokültürel yapısına da değinilmelidir. Barok ve Klasik dönem arasındaki benzerlikler ve farklılıklar vurgulanmalıdır. “Dinleme” öğrenme alanı B2 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

11


10 KAZANIMLAR


MÜZİK KÜ

LTÜRÜ

D3.Barok ve Klasik dönem bestecilerine örnekler verir.

Öğrencilerden, Barok ve Klasik dönem bestecilerinin (J.S.Bach, A.Vivaldi, G.F.Händel, W.A.Mozart, L.v.Beethoven, F.J.Hadyn vb.) seçkin eserlerinden oluşan dinletiler düzenleyerek bu dönem bestecilerini tanıtıcı, fotoğraf/resim gibi materyaller hazırlayıp sunum yapmaları istenir.

[!] Bestecilerin hayatları ile ilgili görüntü kayıtları izletilebilir.

D4.Barok ve Klasik dönem çalgılarına örnekler verir.

Öğrencilerden Barok ve Klasik dönem çalgılarını araştırmaları istenir. Barok Dönem çalgı/çalgı grupları ve Klasik Dönem çalgı/çalgı grupları arasında benzerlik ve farklılıkları belirtmek üzere (trio, quartet, oda orkestrası- senfoni orkestrası) her iki döneme ait örnek eserler dinletilerek çalgıların tınılarını hissetmeleri ve tarihsel süreç içindeki gelişimlerini algılamaları sağlanır.

[!] Çalgılarla ilgili fotoğraflar, resimler, ses ve görüntü kayıtları hazır bulundurulmalıdır.

D5.Türk müziği tarihi Klasik Dönem hakkında yaptığı araştırma sonuçlarını paylaşır.

Öğrencilerden, Türk müziği tarihi Klasik Dönem hakkında bilgi edinmeleri ve müzik eğitimi alanında yapılan gelişmeleri araştırarak (enderun, mehter, Mevlevihaneler vb.) elde ettikleri bulgularla sunum yapmaları istenir.

[!] Öğretmen Türk müziği tarihi Klasik Dönemi ile uluslararası sanat müziği tarihi Klasik Dönemini karşılaştırmalıdır. [!] Fotoğraflar, resimler, ses ve görüntü kayıtları hazır bulundurulmalıdır.

D6.Derleyicilerin Türk halk müziğine sağladıkları katkının önemini açıklar.

Derlemenin önemine değinilir. Türk halk müziğinin önemli derleyicilerini ve bu derleyicilerin Türk halk müziği için yaptıkları “bilgilenme, yaratma ve yaşatılması” çalışmalarının Önemi vurgulanır. Örnek derleyiciler eserleri ve fotoğraflarıyla tanıtılır.

[!] Muzaffer SARISÖZEN, Nida TÜFEKÇİ, Özay GÖNLÜM, Arif SAĞ, Ali Ekber ÇİÇEK, Ümit TOKCAN, Neşet ERTAŞ, Musa EROĞLU vb. derleyiciler tanıtılmalıdır.

D7.Farklı yörelere ait Türk halk müziğinden örnekler sunar.

Sınıf yedi gruba ayrılarak yöreler belirlenir. Her grup yöresel özellikleri dikkate alarak Türk halk müziğinden örnekler hazırlayıp sunum yaparlar.

[!] Her yörenin özelliklerine uygun örnek türküler öğretilmelidir. “Söyleme-Çalma” öğrenme alanı A6 ve “Dinleme” öğrenme alanı B3 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

MÜZİKSEL YAR

ATICILIK

E1.Yarım bırakılan ezginin devamını kendi oluşturduğu ezgi ile tamamlar.

Öğretmen yarısı yazılmış bir ezginin bulunduğu çalışma yaprağını öğrencilere dağıtır ve çalar. “Ezginin bundan sonrası ne olmalı?” “Siz olsanız nasıl tamamlardınız?” vb. sorular sorularak düşünmeleri sağlanır. Öğrencilerden gelen görüşler doğrultusunda ezgiyi tamamlamalarına yönelik çalışmalar düzenlenir.

[!] Yazılacak ritim kalıpları öğrenilmiş süre değerlerinden oluşmalıdır.

E2.Bileşik ölçülerden ritim eşliği düzenler.

Ritim kalıplarını kullanarak dağarcıklarındaki eserlere uygun ritim eşliği yazma etkinlikleri düzenlenir.

[!] Yazılacak ritim kalıpları öğrenilmiş süre değerlerinden oluşmalıdır. [!] Seçilen eserler bileşik ölçülerde yazılmış olmalıdır. ”Müziksel Algı ve Bilgilenme ” öğrenme alanı C1 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

E3.Bileşik ölçülerden ezgi oluşturur.

Bileşik ölçülerde, değişik ritim kalıplarını kullanarak ezgi yazma etkinlikleri düzenlenir. Oluşturulan ezgiler sınıfta seslendirilir.

”Müziksel Algı ve Bilgilenme ” öğrenme alanı C1 kazanımla ilişkilendirilmelidir.

12

KAZANIMLARIN KONULARA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

Sesi Etkili Kullanma

A1

1

İstiklâl Marşı(Süre Değerleri)

A2

2

Ezgilerde Atatürk

B7 A9* *

* Atatürkçülük ile ilgili kazanım

4

Türk Halk Müziği

A6 B3 C4 D6 D7

5

Ölçü Kavramı(Bileşik Ölçüler)3

C1 E2 E3

Geleneksel Türk Müziği6

A7 B4 D5

Ezgi Tamamlama7

E1

13

KAZANIMLARIN KONULARA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

Aralıklar

C2

8

Müzikte Çok Seslilik

A3 A4

10

Müzik Tarihi

D2 D4 A8D1 B2B1 D3

11

Marşlarımız

A5

12

Tonalite

C3

9

Müzik Formları13

C5 B5 B6

Hafta Konu1 Sesi Etkili Kullanma

2

3 İstiklâl Marşı

4

5 Ölçü Kavramı(Bileşik Ölçüler)

6

7

8 Ezgilerde Atatürk

9

10

11 Türk Halk Müziği

12

13

14

15 Geleneksel Türk Müziği

16

17 Ezgi Tamamlama

18

Hafta Konu1 Aralıklar

2

3

4 Tonalite

5

6

7 Müzikte Çok Seslilik

8

9

10 Müzik Tarihi

11

12

13 Marşlarımız

14

15

16 Müzik Formları

17

18

1.DÖNEM 2.DÖNEM

KONULARIN HAFTALARA DAGITILMASI

1. dönemin 19 hafta olması durumunda ilk haftada “bilgilendirme” başlığı ile dönem içerisinde işlenecek konular, yapılacak etkinlikler, ölçme-değerlendirme süreci hakkında bilgi verilebilir. 2. Dönemin 19 hafta olması durumunda, son haftada “değerlendirme” başlığı ile yılın genel bir değerlendirmesi yapılabilir.

-

15

1 Sesi Etkili Kullanma

1.1 Vokal

Oluşumları sırasında, ses geçidinde belirli hiçbir takıntıya uğramayan, bir engelle karşılaşmayan seslere vokal denir.

Sağlıklı, doğru ve temiz bir vokal için sesin kullanım tekniğine dikkat edil-melidir. Bu ünite, yapısı gereği, 9. sınıf 1. ünitenin tekrarı niteliğindedir.

1.2 Sesin Kullanım Tekniği

Bu bölüm üç başlık altında incelenecektir.

Sesi Etkili Kullanma

SESİN KULLANIM TEKNİĞİ

Nefes Ruhsal ve Bedensel Rahatlık

Dil ve Konuşma

1.2.1 Nefes: Doğru nefes, gücünü diyaframdan kullanan nefestir. Akciğer-leri temsili olarak aşağıda gösterelim.

1 Numaralı bölgeye alınan nefes rahat bir nefes olmadığından şarkı söylemede kullanılmaz.

2 Numaralı bölgeye alınan nefeste hava akciğerlerin üst yarısında toplanır. Sportif faaliyetlerde kullanılan bir nefes türüdür. Kalp üzerinde fazla yük oluşturduğu ve re-zonansı engellediği için bu nefes türü de şarkı söylemede kullanılmaz.

3 Numaralı bölgeye alınan nefeste ses, akciğerlerin alt yarısında toplanır ve diyaf-

ram kası ile ilişki kuran bir nefestir. Şarkı söylemede kullanılacak nefes bu nefes türüdür.

12

3

Diyafram

Üst Akciğer

Nefes Borusu

Alt Akciğer


1.2.1.1 Diyafram

Göğüs ve karın boşluğunu birbirinden ayıran kubbe biçiminde bir kastır. Bu kas nefes alırken alçalarak havanın göğüs boşluğuna dolmasını, soluk verirken eski biçimini alarak havanın boşalmasını sağlar. Diyaframın bu iki ha-reketini aşağıdaki tekniklerle düzenli çalışarak geliştirirsek, şarkı söylememizi kolaylaştıracak soluk alma-verme biçimini düzenlemiş oluruz.

Tüm duygularımızın doğuş yeri diyaframdır. Sevinç, gülme, ağlama, esneme, korku gibi duygusal durumlar, diyaframın titreme, kasılma ve gerilmesiyle oluşur.

1.2.1.2 Diyafram Nefesinin Özellikleri

Diyafram nefesinde hava, akciğerlerimizin alt uçlarına kadar inerek, diyaf-ramla güç birliğine ulaşır. Bu sayede ses organı da bu güç birliğinden yarar-lanarak rahatlar.

Diğer nefeslere göre kalbe daha az yük bindirir.

Daha geç, daha düzenli ve istenen basınçta boşalmaya uygundur. Bu sa-yede bir nefes ile daha uzun süre şarkı söyleyebiliriz.

Göğüs boşluğundaki rezonansı kısıtlamaz.

1.2.1.3 Diyafram Nefesinin Alınması

Vücudumuzu rahat hâle getirirken akciğerlerimizdeki havayı (F) konsonu-nu kullanarak ateşi üfler gibi (dudaklar Fü diyerek ama ses çıkarmadan nefes verir gibi) sonuna kadar boşaltalım. Bu boşaltmanın en sonunda dayanama-yıp aldığımız mecburi yeni nefes,

Rahatlık içinde bir çiçeği koklarken aldığımız nefes,

Bir olay karşısında hayret ettiğimiz anda aldığımız nefes,

Korku anında aldığımız nefes,

Yatakta sırtüstü yatarken alınan nefes, diyafram nefesidir.

Not: Şarkı söylemek için alınan en uygun nefes, çiçek koklar gibi alınan nefestir.

17Sesi Etkili Kullanma

1.2.2 Ruhsal ve Bedensel Rahatlık

Rahat bir şarkı söyleme için öncelikle duygu, düşünce yönünden rahat ol-mamız gerekmektedir. Sinir sistemimiz gergin olduğunda şarkı söylememizde etkili olan kaslar (diyafram, baş ve boyun kasları gibi) bu gerginlikten olumsuz yönde etkilenir. Şarkı söylemeden önce olumlu, güzel düşünceleri zihnimize yerleştirmek faydalı olacaktır.

Ses eğitimindeki bedensel rahatlık, kaslarımızın gergin olmadığı, nefesimi-zin düzenli olarak boşaldığı bir süreçtir. Şarkı söylemek için aldığımız nefes, günlük yaşantımızda alıp verdiğimiz nefese göre bedenimizde daha yüksek bir gerilime neden olur. Bu nefesi bir süre tuttuğumuzda ise kalbimizde daha fazla yük oluşur ve kalp daha kuvvetli daha sık atmaya başlar.

Bedensel rahatlık için boyun, göğüs, sırt, kol kaslarını, beli, gövdeyi ve bacak kaslarını yumuşatıcı hareketler, dikkatli ve ağır bir şekilde yapılmalıdır. Bu hareketleri beden eğitimi öğretmenlerinizden öğrenebilirsiniz.

1.2.3 Dil ve Konuşma (Diksiyon)

Diksiyon, cümleleri doğru, güzel, etkili ve yalın bir biçimde söyleyip sesi-mizi doğru ve düzgün kullanarak, tonlama, durak ve vurgulara dikkat ederek etkili ve güzel bir biçimde seslenme sanatıdır.

Aşağıda, seslerin nasıl çıkarıldığı hakkında kısa bilgiler verilmiştir.

“A”: En geniş sesli harftir. “A” sesi çıkartılırken çene serbestçe aşağı indi-rilmelidir. Dil çeneye olabildiğince paralel ve dilin ucu alt dişlere değmelidir. Sesin boğumlandığı yer ağzımızın arka kısmındadır. Ses alt çeneye oturur.

“O” sesinde dudaklar yuvarlak, yanaklar içerde ve çene olabildiğince aşa-

ğıdadır. Sesin boğumlandığı yer ağzımızın orta-arka kısmıdır. “U”: Dudaklar “O” sesinde olduğu gibi yuvarlaktır, tek farkı dudakların öne

doğru uzamış olmalarıdır. Dolayısıyla “U” sesinde çene “O” sesine göre daha dardır. Sesin boğumlandığı yer ağzımızın arka kısmındadır.

“İ” sesi ağzımızın ön kısmında boğumlanır. “İ” sesi çıkartılırken dilin yanları

üst dişlerin iç kısımlarına değmelidir. Dudaklar üst dişler görünecek şekilde pozisyon almalıdır.

“E” sesi ağzımızın ön-yan kısmında boğumlanır. “E” sesi çıkartılırken du-

daklar yana doğru açılmalı ve dilin ucu alt diş etlerine değmelidir. “Ü”: Dar bir ünlüdür. “Ü” sesi ağzımızın ön kısmında boğumlanır. “Ü” sesi


çıkartılırken dudaklar önde ve yuvarlak bir pozisyon almalıdır. “I”: Şan egzersizlerinde kullanılmayan bir sesli harftir. Dar bir ünlüdür. “I”

sesinin boğumlandığı yer ağzımızın arka kısmındadır. “Ö” sesi ağzımızın ön kısmında boğumlanır. Çene olabildiğince aşağıda ve

dudaklar önde pozisyon almalıdır. “B”,”M”,”P” (Dudak Ünsüzleri): Bu ünsüzler çıkartılırken alt ve üst dudak

birbirine değerek kapanır. “F”,”V” (Diş-Dudak Ünsüzleri): Üst dişler alt dudağa değerken meydana

gelen sürtünmeden oluşan ünsüzlerdir. “D”,”T”,”L”,”N” (Sert Damak Ünsüzleri): Bu ünsüzler sert (ön) damak böl-

gesinde tınlarlar. “D”, “T” ve “N” ünsüzlerinde dilin ucu üst diş köklerine değer-ken; “L” ünsüzünde dilin ucu biraz daha geride sert damağa değmelidir.

“Z”,”S” (Diş Ünsüzleri): “Z” ve “S” ünsüzleri ağzın ön kısmında alt ve üst

dişlerin arasından patlayarak çıkar. Bu ünsüzler çıkartılırken dilin ucu alt diş etlerine değmelidir.

“C”,”Ç”,”Ş”,”J” (Yan Diş Ünsüzleri): Bu ünsüzler çıkartılırken dilin yanları

üst dişlerin iç kısımlarına ve damağa değmelidir. Dil çeneye paralel ve dilin ucu alt diş etlerine doğru pozisyon almalıdır.

“G”,”K”,“Y” (Yumuşak Damak Ünsüzleri): Bu ünsüzlerin çıkarılış anında dilin arka

tarafı (dil sırtı), yumuşak (art) damakla buluşurken dilin ucu alt dişlere değmelidir.

“H” (Gırtlak Ünsüzü): “H” ünsüzü ağzımızın arka tarafında oluşur. Ciğerleri-mizden çıkan havanın ses tellerini titretmesi ile gırtlakta meydana gelir.

“R” ünsüzü çıkartılırken dilin ucu sert damağa, sert damak ünsüzlerinde ol-

duğu gibi tam olarak değmez, dilin ucu yuvarlanır ve hava akımı önde oluşur.

1.3 Nefes Alma Etkinlikleri

Nefes Tutma: Ellerinizi belinizin iki yanına koyarak ayakta durunuz. Nefe-sinizi tümüyle dışarı veriniz. Burun ve ağız yoluyla diyafram çemberinin tam olarak dolduğunu hissederek aldığınız soluğu yirmi saniye boyunca tutunuz. Ardından nefesinizi ağızdan tümüyle boşaltınız.

Nefes Verme: Ayakta, ellerinizi belinizin iki yanına koyarak durunuz. Ne-fesinizi tümüyle dışarı veriniz. Burun ve ağız yoluyla diyafram çemberini his-sederek aldığınız soluğu, yavaş şekilde dışarıya veriniz (Bu soluk, bir mum

19Sesi Etkili Kullanma

alevini titretmeyecek kadar yavaş bir şekilde verilmelidir.).

“S” ve “F” sessizlerini kullanarak beş kesik nefes vererek uygulayınız.

S S S S S F F F F F[ [] ]Staccato (kesik) ve legato (bağlı) nefes çalışmalarını bir arada uygulayınız.

S S S S S[ [] S S S S S[ ]]S

F F F F F[ [] ]F[ ]F

“S” sessiziyle farklı kuvvetlerde - piano (hafif), mezzo forte (orta kuvette), forte (kuvvetli ) - verilen karışık nefes çalışmasını staccato tekniğini kullanarak uygulayınız.

S S S S[ ] S S S S[ ] S S S S[ ] S S S S[ ]F f F p

Aşağıdaki nefes çalışmasında p, mf, f nüanslarını staccato ve legato tek-niklerini kullanarak uygulayınız.

S S S S[ ] S S S S[ ]p F f p

S[ ] S[ ]“S” sessiziyle p ve f nefes çalışmasını aşağıda gösterildiği biçimde yapınız.

p pf

c r e s

c .d e c r e s c .


& œ œ œ œ œ œ œ œ œU

ya

& œ. œ. œ. œ. œ. œ. œ. œ. œU

hah hah hah hah hah hah hah hah ha

& œ œ œ œ œ œ œ œ œU

ya

& œ. œ. œ. œ. œ. œ. œ. œ. œU

hah hah hah hah hah hah hah hah ha

& œ œ œ œ œ. œ. œ. œ. œU

ya yah hah hah hah ha

& œ œ œ œ œ. œ. œ. œ. œU

ya yah hah hah hah ha

1.4 Ses Açma Etkinlikleri

Aşağıda verilen ses açma egzersizlerini “ya”, “yu” gibi hecelerle kromatik aralıklarla artırıp azaltarak yapınız.

Her şarkı söyleme öncesinde yukarıdaki ses açma egzersizlerini öğretme-ninizle birlikte yapınız.

21İstiklâl Marşı


12 Mart 1921 tarihinde, sözlerini Mehmet Akif Ersoy ‘un yazdığı şiir TBMM tarafından millî marş olarak kabul edilmiştir. İstiklâl Marşı ulusal bağımsızlığı-mızın simgesidir. Tamamı on kıta olan ve ilk iki kıtası bestelenen İstiklâl Mar-şı’nın bestecisi Osman Zeki Üngör’dür. 1930 yılına kadar Ali Rıfat Çağatay’ın bestelediği şekilde çalınıp söylenen marş, 1930 yılında Atatürk’ün de onayı ile Üngör’ün bestesi ile bugünkü şeklini almıştır.

İstiklâl Marşı’mızın şairiMehmet Akif ERSOY

(1873 - 1936)

İstiklâl Marşı’mızın bestecisiOsman Zeki ÜNGÖR

(1880 - 1958)

İstiklâl Marşı, tempolu ve kuvvetli gürlükte, yönetenin vereceği ses ile söylenmelidir. Söyleme sırasında yönetenin işaretlerine uyulmalı, beraber ve aynı anda söylenmelidir.

4/4’lük ölçüde bestelenen marş eksik ölçü ile başlamaktadır. Bu yüzden ilk üç vuruşta beklenir ve dördüncü vuruş ile birlikte söylemeye başlanır.

2

3

1

4

İstiklâl Marşı ile ilgili çalışmalarınızda 4/4’lük ölçü vuruşlarını elinizle ya-pınız.

9. sınıfta, İstiklâl Marşı’nda nefes yerleri ile ilgili çalışmalar yapılmıştı. Bu ders yılında, birlikte söylemede bütünlüğü sağlayabilmek için marşımızı süre değerlerine dikkat ederek söylemeyi öğreneceğiz.


Öncelikle İstiklâl Marşı’nın mi minör tonalitesinde yazılan notasını oku-yalım ve süre değerlerini inceleyelim.

&#

4

4œ

KorkÇat

œ œ œ .œ# œmama

sönkur

mezban

buo

şala

.˙ œfakyım

larçeh

œ,

œ .œ œ .œ# œ

dare

yüni

zeney naz

allı

sanhi

- - - - - - -- - - - - - - -

&#4

.˙,

œ œ# œ3

cak,lâl,

SönKah

mera

denman

œ . .œr

œ .œ œ#yurır

dukı

munma

üsbir

tüngül

.œ,

œ .œ œ .œ œ .œ œ

dene

tübu

tenşid

endet

sonbu

oce

caklâl

OSa

- - - - - - - -- - - - - - -

&#7

œœ œ# œ œ œ

3

bena

nimol

milmaz

ledö

tikü

.˙,

œ œ# œ3

min,len

yılkan

dıla

zırı

œ œ.œ œ œ œ œ

3

dırmız

parson

lara

yahe

caklâl

Ohak

bekı

- - - - - - - - -- - - - - - - - - -

&# ..

10

œ

,

. .œ ,Rœ .œ œ

nimdır

dirHak'

oka

beta

nimpan

.œ œ .œ œ œœ

milmil

lele

titi

minmin

diris

antik

.˙cak.lâl.

- - - - - -- - - - - -

İstiklâl Marşı

Şiir: Mehmet Akif ErsoyMüzik: Osman Zeki Üngör

Q*

* *

*

*

*: 1.Kıta nefes yerleri: 2.Kıta nefes yerleri

)

Marşımızın içerisinde dörtlük, noktalı ikilik sürelerin yanı sıra, söylerken dikkat etmemiz gereken noktalı sekizlik ( ), iki noktalı dörtlük ( ) süre değer-leri ile üçleme ( ) kalıpları bulunduğuna dikkat ediniz.

Bir sonraki sayfada İstiklâl Marşı’nın süre uzunluklarını çubuklarla göste-relim ve süre değerleri arasındaki farklılıkları inceleyelim.

e. q..eee

3


Kork

ma sön mez bu şa fak lar

da yü ze n al caksan sön-me-den

yur du

mun üs tün de tü ten en son o cak o

be ni-im-mil le ti min yıl-dı-zı

dır par la ya cak-o-be nim dir o be nim

mil le ti min dir an cak

Çat

ma kur ban o la yım çeh

re ni ey naz

lı hi lâl kah-ra-man

ır kı ma bir gül

ne bu şid det bu ce lâl sa

na o-ol-maz dö kü len kan-la-rı

mız son ra he lâl-hak-kı dır Hak k’a ta pan

mil le ti min is tik lâl

İstiklâl Marşı

: İki noktalı dörtlük süre değeri

: Üçleme (triole) süre değeri

: Noktalı sekizlik süre değeri

6447448

6447448

6447448 6447448q e. hk6447448x

q. .


&

&

?

b

b

b

4

4

4

4

4

4

..

..

..

Piyano

∑

..œœ œœ œœ ..œœ œœ œœ

.

.œœ# œœ œœ..œœ œœ œœ

ƒ

Ó ŒœKork

œœ œœ œœ œœ œœ œœœ# œœ œœ œœ œœ œ

F

œ œ œ .œ# œ

mama sön

kurmezban

buo

şala

œ œ œ .œ# œ

œœœ œœœ œœœ ..œœ# œ

- - -- - -

&

&

?

b

b

b

4

.˙ œfakyım

larçeh

4

œ œœ œœ œœœ#

œœœ œ œ œ œœ

3

œ,

œ .œ œ .œ# œ

dare

yüni

zeney naz

allı

sanhi

œ œ ..œœ œ ..œœ# œ

œœœ œœœ# ..œœ œ ..œœ œ

.˙,

œ œ# œ3

caklal

sönkah

mera

denman

.˙ œ œ# œ3

œœœ œ œ œ œ œ3

- - - - - -- - - - - -

&

&

?

b

b

b

7

œ . .œr

œ .œ œ#yurır

dukı

munma

üsbir

tüngül

7

œ . .œr

œ .œ œ#œœœ#

œœœ .œ œ#

.œ œ .œ œ .œ œ .œ œ

dene

tübu

tenşid

endet

sonbu

oce

caklal

osa

.œ œ .œ œ .œ œ .œ œ

œœœ œœœ œœœœ

œœ œn œ œ œ

3

bena

nimol

milmaz

ledö

tikü

œœ œn œ œ œ

3

˙̇̇ œœœœœœ

f

- - - - - - - - - -- - - - - - -

İstiklâl MarşıŞiir: Mehmet Akif Ersoy

Beste: Osman Zeki ÜngörEşlik: İsmet Erdem Efe

Q

Q

Q

)

)

)

Marşımızı re minör tonalitesinde (Mi2 sesinde zorlanan öğrenciler için eşlik bu tonda yazılmıştır.) öğretmeninizin piyano eşliğinde seslendiriniz.


&

&

?

b

b

b

10

.˙ œ œ# œ

3

minlen

yılkan

dıla

zırı

10

.˙ Œ

œœœ œ œ œ œ Œ3

F


3

dırmız

parson

lara

yahe

caklal

ohak

bekı


3

˙̇̇# œœœggg œ œn œ3

œ. .œ

Rœ .œ œ

nimdır

dirhak

oka

beta

nimpan

œ. .œ

Rœ .œ œ

œœ

œ œœœf

- - - - - - - - -- - - - - - - - -

&

&

?

b

b

b

..

..

..13

.œ œ .œ œ œœ

milmil

lele

titi

minmin

diris

antik

13

.œ œ .œ œ œœ

œœœ œœœ# œœœ œœ

1.

.˙ œcak. Çat

.˙ œœœœ œ œ œ œ œ

3

2.

.˙ Œ

lal.

.˙ Œ

œœœ œ œ œ ˙

3

- - - - -- - - -

Yapılacak çalışmalarda aşağıdaki sırayı izleyiniz.

Önce el ve ayağınız ile “1-2-3-4” biçiminde eşit süreli vuruşlar yapınız ve tekrar ediniz.

Marşın sözlerini ezgisiz olarak 23. sayfadaki şekle göre ritmik bir şekilde söyleyiniz. Şekil içerisinde verilen bir vuruşluk boyuta dikkat ediniz. Bu işlemi iyice öğrenene kadar devam ettiriniz.

Marşın ezgisini kapalı ağız ile sözsüz olarak “hım” hecesi ile söyleyiniz. Bu işlemi gerçekleştirirken el ve ayağınız ile tempo tutunuz. Bunları yaparken vuruşların doğru olmasına ve zaman eşitliğine önem veriniz.

Marşın sözlerini, tempoyu aksatmadan ezgisi ile birlikte söyleyiniz.

Bu çalışmayı, bayrak törenlerinde uygulamaya çalışınız.


Öğretmeninizin derste, konu ile ilgili yaptığı uyarıları buraya not alınız.

27Ölçü Kavramı (Bileşik Ölçüler)

3 Ölçü Kavramı (Bileşik Ölçüler)

3.1 Giriş

9. Sınıfta öğrendiğiniz atım, ölçü, ritim, birim ve zaman kavramlarını kı-saca hatırlayalım:

Eserin notalarında görülmemesine karşın, seslendirme sırasında hisset-tiğimiz ve istendiğinde (bazen de farkına bile varmaksızın) ayak vuruşu, el vuruşu ya da eşit aralıklı devinimlerle yansıttığımız kalp atışına benzeyen bö-lümlemeye (yine kalp atışından hareketle) atım adı verilir.

Bazı atımların diğerlerine göre daha vurgulu gerçekleştirilmesi ve algılan-ması sonucu oluşan, vurgulanan her atımda, devinimin yeniden başladığı al-gılamasını getirdiğinden, ilki daima ötekilerden daha vurgulu eşit sayıda atım-dan oluşan bu atım gruplarının her birine bir ölçü adı verilir.

Ölçü katmanı üzerine yerleştirdiğimiz değişik nota sürelerine ritim adı ve-rilir.

&

4

3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ œ

&5

∑5

5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&19

∑19

19

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score

Q

31 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

3.Katman: Ritim

2.Katman: Ölçü

1.Katman: Atım

> > > >

Atım katmanını tanımladığımız vuruş süresine birim adı verilir. Ölçülerin basit, bileşik ya da aksak olmaları birim kavramı ile ilgilidir.

Ölçü döngüsü içerisinde her kuvvetli atım arasında tekrarlanan birim sa-yısının her biri zaman olarak adlandırılır. İki, üç, dört zamanlı ölçü ifadesi bu-radan gelir.

Belirttiğimiz bu yapılar, ölçü belirteci adı verilen işaret ile gösterilir.

BirimZaman (birim sayısı)&

4

2 ∑ ∑ ∑ ∑

&5

∑5

5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&19

∑19

19

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score

Q& 42 ∑ ∑ ∑ ∑

&5

∑5

5

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

&19

∑19

19

∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑

Score

)


Ölçü belirtecinde birim vuruşu gösteren nota sembolünün yerine rakam da kullanılabilir. “4” rakamı, bir vuruşluk nota süresinin adı olan DÖRTLÜK NOTA’yı belirtir. “8” rakamı, yarım vuruşluk nota süresinin adı olan SEKİZLİK NOTA’yı belirtir.

Zamanı tamamlanan her ölçü, ölçü çizgisi ile kapatılır. Ezgi sona erdiğinde bitiş çizgisi ile kapatılır.

&

4

2

&5

&8

&17

&26

Score

Q

ölçü belirteci

ölçü çizgisi

ölçü çizgisi

ölçü çizgisi

bitiş çizgisi

Yapılarına göre ölçüler üç grupta incelenir.

Birimlerine Göre Ölçüler

Basit(İkişerli)

Bileşik(Üçerli)

Aksak(Karma)

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=

œ œ œ∑ ∑

4

.œ œ œ œ

5

∑

Score

=

=+

Ölçüler, basit (ikişerli), bileşik (üçerli) ve karma-aksak olmak üzere üç grupta sınıflandırılırlar. Bu ünite içerisinde bileşik ölçüler işlenecektir.

3.2 Bileşik (Üçerli) Ölçüler

Birimi üç eşit zamana ( ) bölünebilen ölçüler bileşik ölçüler olarak adlandırılır. Bileşik ölçülerin birim vuruşları üç eşit parçaya bölünebilir. Za-manlarına göre iki, üç ve dört zamanlı bileşik ölçüler vardır.

Noktalı Nota Süresi

Nota gövdesinin sağına nokta eklediğimizde nota süresinin yarısı kadar süre değeri notaya eklenir.

h. q. e.

q . q e= + h . h q= + e . e x= +


3.2.1 İki Zamanlı Bileşik Ölçüler: Döngüsü 2 zaman içerisinde tamamla-nan bileşik ölçüdür.

Adlandırması, birime göre (iki-noktalı dörtlük), ölçüye göre (altı se-kizlik) şeklinde yapılır.

Ölçüleme yaparken en güvenli yöntem, birime vurarak okumadır.

Q.2

e

e

ee

e

e

q. q.q. q.

E6

1. Zaman

1. Zaman

2. Zaman

2. Zaman

6

5

43

2

1

.œ .œ

œ œ œ œ œ œ

+Kuvvetli Zayıf

1. Zaman 2. Zaman

654321

Aşağıdaki ritim kümesini vurunuz.

4

2

4

2

œ œ œ œ œ œ

.œ .œ

.œ .œ

œ œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ

.œ .œ

.œ .œ

œ œ œ .œ

Q.

Q.

)

)

Sağ el

Sol el

Ü.Özgür - S.Aydoğan

Aşağıda verilen ezginin solfejini yaparak sınıfta seslendiriniz.

&

4

2œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ‰

& ..5

œ œ œ .œ œ œ œ .œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ

& ..9

.œ œ œ œ .œ .œ .œ œ œ œ .œ .œ

& ..13

œ jœ .œ œ jœ .œ jœ œjœ œ œ jœ .œ

İsmet Erdem Efe

Q.)


3.2.2 Üç Zamanlı Bileşik Ölçüler: Döngüsü 3 zaman içerisinde tamamla-nan bileşik ölçüdür.

Adlandırması, birime göre (üç-noktalı dörtlük), ölçüye göre (dokuz- sekizlik) şeklinde yapılır.

Q.3 E9

.œ .œ

œ œ œ œ œ œ

+ .œ .œ

œ œ œ œ œ œ

+Kuvvetli Yarı Kuvvetli Zayıf

1. Zaman 2. Zaman 3. Zaman

6 95 84 7321

Kuvv

etli

Yarı Kuvvetli

Zayıf

1. Z

aman

1. Z

aman

2. Zaman2. Zaman

3. Zaman

3. Zaman

6

9

5

8

4

7

1

q.q.

q.q.

q.q.

2

3

e

e

e

eeee

e

e

Aşağıdaki ezgiyi solfejini yaparak seslendiriniz.

&

4

3 ..œ.œ. œ. œ. œ.

œ. .œF

œ œ œ œ œb œ .œ œ œ œ œ œb œ .œ œ œ œ œ œ œ .œ

&5

œ jœ œ jœ .œ œjœ œ

jœ .œ œ jœ œ jœ .œ œ œ œ œ jœ .œ

&9

œ œ œ œ œ œ .œ jœ œjœ œ .œ jœ œ œ œ œ .œ œ œ œ œ œ œ .œ

& .. ..13

œ œ œ œ œ œ .œ œ œ œ œ œb œ .œ œ œ œ œ œb œ .œ1.

œ œ œ œ œ œ .œ2.

.œ .œ .œU

İsmet Erdem Efe

Q.)


Q.4 E12Ku

vvet

li

Yarı

Kuvv

etli

Zayıf

Zayıf

1. Z

aman

1. Z

aman

2. Zaman2. Zaman

4. Zaman4. Zaman

3. Zaman

3. Zamanq. q.

q.q.

q.q.

q. q.3.2.3 Dört Zamanlı Bileşik Ölçüler: Döngüsü 4 zaman içerisinde tamam-

lanan bileşik ölçüdür.

Adlandırması, birime göre (dört-noktalı dörtlük), ölçüye göre (on iki- sekizlik) şeklinde yapılır.

.œ .œ

œ œ œ œ œ œ

+ .œ .œ

œ œ œ œ œ œ

+ .œ .œ

œ œ œ œ œ œ

+Kuvvetli Yarı KuvvetliZayıf Zayıf

1. Zaman 2. Zaman 3. Zaman 4. Zaman

6

6

9

9

5

5

8

8

4

4

7

7

10

10

11

11

12

12

3

3

2

2

1

1 e

e

e

e e e

eee

e

e

e

Aşağıdaki ezgiyi solfejini yaparak seslendiriniz.

& b

4

4 .œ .œ .œ .œF

œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ œ jœ œ jœ œ jœ œ Jœ

& b .. ..4

œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ Jœ œ Jœ œ œ œ œ .œ

f

œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ

& b7

.œ .œ .œ .œF

œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ

& b9

œ jœ œ jœ œ jœ œ Jœœ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ

İsmet Erdem Efe

Q.)


3.3 Bileşik Ölçülerden Ritim Eşliği Düzenleme

Aşağıda bileşik ölçülerde kullanılabilecek bazı süre kalıpları verilmiştir.

Eşlik yapacağımız şarkının ölçüsünü ve ezgisini dikkatlice inceleyiniz. Ya-zılmış eşliği sınıfla birlikte seslendiriniz.

.œ œ jœ œ œ œ

œ ‰ jœ œ ‰ œ

œ œ œ œ ‰ œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

.œ œ œ œ .œ œ œ œ .œ

&

4

2 œ Jœ Jœ œ

Di de ban üs

œ Jœœ

Jœ

tün de yim

œJœ œ œ œ

loy loy

œJœ œ œ œ

loy loy

œ œ œ œ ‰

loy ba lım- - - - - -

Dideban ÜstündeyimBitlis

Q.

Dideban üstündeyim (loy loy loy loy loy balım)Dal boyun kastındayım (loy...)Erenler dua edin (loy...)Ben murad üstündeyim (loy...)

Gidersen yolun olum (loy...)Uzanım kolun olum (loy...)Nerde konak edersen (loy...)Orda yorganın olum (loy...)

)


&

÷

4

2

4

2

œ Jœ Jœ œ

Di de ban üs

.œ œ œ jœ œ

œ Jœœ

Jœ

tün de yim

œ œ œ œ jœ œ

œJœ œ œ œ

loy loy

œ œ œ œ œ œ œ œ

- - - - -

&

÷

4 œJœ œ œ œ

loy loy


œ œ œ œ ‰loy ba lım

œ Jœ œ œ œ œ œ

œ Jœ Jœ œ

Dal bo yun kas

œ ‰ œ œ œ œ œ

- - -

&

÷

7

œ Jœœ

Jœ

tın da yım

œ ‰ œ .œ

œJœ œ œ œ

loy loy

œ œ œ œ œ œ œ

- -

&

÷

9 œJœ œ œ œ

loy loy


œ œ œ œ ‰loy ba lım

œ œ œ œ œ œ .œ

-

Dideban ÜstündeyimBitlis

Q.

Q. )

)


3.4 Bileşik Ölçülerden Ezgi Oluşturma

Bu bölümde oluşturacağımız ezgi için 32. sayfadaki kalıplardan yararlana-bilirsiniz.

Aşağıda örnek ezgi verilmiştir. Ezgiyi inceleyiniz. Sizler de verilen kalıpları kullanarak ezgiler yazınız ve sınıfta seslendiriniz.

&

4

2 .œ œ œ œ œ jœ .œ .œ œ œ œ œjœ œ ‰

&5

.œ œ œ œ œjœ .œ .œ œ œ œ œ œ œ jœ .œ

İsmet Erdem Efe

Q.)

37


Ezgilerde Atatürk

4.1 Atatürk’ün Sevdiği Şarkı ve Türküler

Atatürk, türküleri, en çok da Rumeli türkülerini çok severdi. Bu bölümde Atatürk’ün sevdiği türkülere yer verilmiştir.

& ws

4

4 œ œ œ œn œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& ws ..3

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ jœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& ws6

œ œ œ œ

KırKır

mımı

zızı

˙ œ œ œ

gügü

œ .œ œ .œ œ œ œ œlünlü

abu

lidar

.œ Jœ œ œ œn œ œ œ

varlar

aa

manman

aa

.˙n Œmanman

- - - - - -- - - - - - -

& ws11

œ œ œ œn œ œ œ

HerAl

güntı

ağna

lamec

.œ œ œ œ œ œ œ œ

samlis

yeku

rirar

.˙ œ œ œs

var.lar.

œ œ œ œ

BuGü

günze

beli

- - - - -- - - - - - -

& ws15 .œ œ œ œ œ œ

nimcan

œ .œ œ .œ œ œ œ œefdan

kâse

rımver

.œ Jœ œ œ œn œ œ œ

varler

aa

manman

aa

wnmanman

- - - -- - - - -

& ws ..19

œ œ œ œn œ œ œ

Ah bu gön lüm

.œ œ œ œ œ œ œ œ

ar zu e der se ni se ni

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œyâr- - - - -

& ws ..22

œ œ œ œ .œ œ œ œse

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

ni.- - -

Kırmızı Gülün Ali Var

Rumeli

QSofyan

SAZ

SAZ

SAZ

(Hicaz Türkü)

D.C.

)


&

8

9 ..‰ œ œ œ œ œ œ œ .œİz mi rin ka vak la rı

‰ œ œ œ œ œ# œ œ œ œ œ œ

dö kü lür yap rak la

œ Jœ ‰ œ .œ

rı.- - - - - - - - -

& ..4 œ œ œ œ œ œ œ# œ œn œ

Bi ze de der ler ça kı cı

.œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ

yar fi dan boy lum- - - - - -

& ..6

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

Yı ka rız ko nak la

œ Jœ ‰ œ .œ

rı.- - - - -

İzmir'in Kavaklarıİzmir

E)

& b

8

9 Œœ œ œ œ œ œ œ œ

BülÖt

büme

lümbül

albül

œ œ œ œ œ œ Jœ

tınyâ

karim

feshas

teta

œ œ œ œ œ œ œ œ œ

Bülöt

büme

lümbül

albül

- - - - - - - -- - - - - -

& b4

œ œ œ œ œ œ Jœ

tınyâ

karim

feshas

teta


öah

terney

ale

hesyim

- - - - -- - - -

& b ..6

.œ œ œ œ œ œ œ œ œteşu

agön

heslü

teme


öhas

terret

akal

hesdım

.œ œ œ œ œ œ .œtesev

adi

hesği

te.me.

- -- - - - -- - - - - - -

& b .. ..9 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

BenBen

sasa

nana

dakat

yala

nana

mammam

yâyâ

rimrim

œ œ œ œ œ .œ œ .œbenben

sasa

nana

alda

daya

nana

mam.mam.

- - - - - - - - -- - - - - - - - -

Bülbülüm Altın KafesteRumeli

E)

39Ezgilerde Atatürk

& b#

4

5 ..œ œ jœ œ œ œ œ jœ œ œ jœ œ1.

œ œ œ# œ œ

2.

œ .œ

& b# .. ..6

œ œ jœ œMa ya dağ dan


kal kan

œ œ œ œ œ œkaz lar.- - - -

& b# .. ..9

œ œ œ œ œ

Al to puk lu

œ œ œ œ œ

be yaz

1.

.œ œ œ jœkız lar

2.

.œ œ .œkız

œ .œlar.- - - - -

& b# .. ..14

œ œ jœ œYa ri min yü


re ği

œ œ œ œ œ œsız lar- -- - -

& b#17

œ œ œ œ œ

Ey le ne mem

œ œ œ œ œ

al da

.œ œ œ jœna mam- - - - - -

& b#20

œ œ œ œ œ

ben bu yer ler

œ œ œ œ œ

de du

.œ œ .œra

œ .œmam.- - -

& .. ..24

œ œ jœ œVarKa

darza

ona

vama

œ œ œ jœsıdım

œ œ jœ œVarsı

darla

opa

vara

1.

œ œ œ# œ œsı.

2.

œ .œ

sı.- - - - - -- - - - - -

Vardar Ovası

Rumeli

E)


&

4

2 ..œ œ œ œ œ œ œMaVar

nasbir

tıha

.œ ‰rınvuz

œ œ œ œ œ œ œorca

tanım

sınha

.œ ‰davuz.

- - - - - -- - -

&5

.œ œ œ œ

Di me to ka

œ œb œ œkız la rı

.œ œ œ œhep si de

œ œ œya vuz- - - - - - -

&9

œ œ œbiz ça lar

.œ œ œ œoy na

.œ ‰rız.- - -

Manastır TürküsüRumeli

Q

Manastırın ortasında var bir çeşme (canım çeşme)Dimetoka kızları hepsi de seçme (biz çalar oynarız)

Manastırın ortasında var bir pınar (canım pınar)Dimetoka kızları hepsi de çınar (biz çalar oynarız)

)

&#

8

5 ..Œ jœ œHa va

œ .œdademen

buöel

œ .œlutlenle

œ œ œ œ ‰yokyokri

- - --- -

&# ..

5

Œ œ œ œbubune

nenede

œ œ œ œdufiya

manganman

1, 2.

œ jœ œdır.dır.

MahŞu

leYe

3.

œ .œdır

œ .œ- - -- --

-

&# ..

10

Œ œ œ œABu

dıra

œ œ œ jœYesı

menMuş

œ œ œ œdirtur

güyo

lülu

œ œ œ jœçiyo

menkuş

œ œ œ œdirtur

gigi

denden

- - - - - --- - - - - - -

&# ..

15

œ œ œ jœgelgel

mimi

œ œ œ œyoryor

aa

cepcep

œ œ œ œnene

denden

œ .œdirdir.

œ .œ- - - - -- - - - -

Yemen TürküsüDoğu Anadolu

E)

41Ezgilerde Atatürk

4.2 Atatürk’ü Konu Alan Şarkı ve Marşlar

& b

4

2.œ œ .œ œ

EyNer

güde

zelböy

vale

˙tanyurt.

.œ œ .œ œEySan

güki

zelbir

vaci

˙

tanhan

- - - -- - -

& b5

.œJœ

TamNer

güde

œ œvenböy

lele

.œ œ œ œgençyem

liye

ğeşil

iva

˙nantan

- - - - -- - - - -

& b9

.œ œ .œ œUğ ru na fe

˙da

.œ œ .œ œher za man bu

˙

can- - - -

& b13

.œJœ

Hep sa

œ œna ol

œ .œ œsun ar ma

œ Œ

ğan.- - - -

VatanSaip Egüz

Q)

& b

4

2 œ .œ œDum lu pı

.œjœ

nar gel

œ œdik sa

œ Œna- - - - -

& b ..5

œ .œ œyüz sür me

œ œ

ye top

œ œra ğı

˙na- - - - -

& b ..9

œ œ œDum lu pı

œ Œnar

œ œ œDum lu pı

œ Œnar- - - - - -

& b ..13

œ œ œNe de şi

œ œrin bağ

œ œla rın

œ Œvar.- - -

DumlupınarZiya Aydıntan

Q)


& b

4

3 ..œ œ ˙A ta türk

.œ œ œ Œ

öl me di

œ œ œ œyü re ğim de

œn œ œ Œ

ya şı yor.- - - - - - - - -

& b ..5

œ œ œ

Uy gar lık

œ œ œ œsa va şın da

.œ œ œ œbay ra ğı o- - - - - - -

& b .. n8

œ œ œ Œ

ta şı yor

.œ œ œ œHer gü cü o

œ œ œ Œ

a şı yor- - - - -

&

4

211

.œ œ œTürk lü ğe

.œ œ œ

güç ve ren

œ œ .œ œdev rim ler se

.œ ‰

nin- - - - - -

&15

.œ œ œYur du ma

.œ œ œ

çiz di ğin

œ œ .œ œay dın yol se

.œ ‰

nin- - - - - -

&19

œ .œ œ

Genç lik se

.œ ‰

nin

œ .œ œ

sen genç li

œ jœ ‰

ğin sin- - - - -

& .. ..23

.œ œb œöl me din

œ œ œö le mez

.œ ‰

sin

.œ œb œöl me din

œ œ œö le mez

.œ ‰

sin.- - - - - - - - - -

Atatürk Ölmedi

Erdoğan Okyay

Q)

Q)

43Türk Halk Müziği


5.1 Türk Halk Müziğinde Ayak Kavramı

Türk halk müziğinde sekiz sesin birbiri ardınca belirli özellikler göstererek sıralanmasına ve işlenmesine ayak (dizi) denir.

Halk müziği önceden belirlenmiş kurallara göre oluşmamıştır. Türküleri oluşturan kaynakların müzik eğitimi, hatta okuma-yazması olmadığı için do-ğaçlamaya dayalı bir üretim söz konusudur.

Türk halk müziği ayakları sıralanışında tam ses aralığı 9 koma, yarım ses aralığı ise 4,5 koma olarak değerlendirildiğinde, halk müziğini oluşturan ayaklar ortaya çıkar.

Türk halk müziği ses sisteminde değiştirici işaret kullanımında, Türk sa-nat müziğinde olduğu gibi çok farklı işaretler yerine Batı müziği sistemindeki bemol ve diyezler kullanılır. İşaretin sağ üst bölümüne koma değeri kadar rakam ( ) yazılır. 4,5 Komalık işarette bemol ya da diyeze rakam yazılmaz.

5.1.1 Kerem Ayağı

Kararı “La” sesidir. Farklı kullanımları nedeni ile Düz Kerem, Kesik Ke-rem, Kandilli Kerem, Yahyalı Kerem ve Yanık Kerem gibi adlar alır. Halk mü-ziğinde en çok kullanılan ayak olarak bilinir.

# # #2 3b b b2 3

& œ œE œ œ œ œA œ œ œ œ œA œ œ œ œE œ

5.1.2 Garip Ayağı

Kararı “La” sesidir. Adının Aşık Garip’ten alındığı düşünülmektedir. Örnek türküler olarak Vardar Ovası, Bitlis’te Beş Minare’yi verebiliriz.

& œ œQ œA œ œ œA œ œ œ œ œn œ œ œA œQ œ


5.1.3 Bozlak Ayağı

Kararı “La” sesidir. Abdal ayağı olarak da bilinir.

& œ œQ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œQ œ

5.1.4 Müstezad Ayağı

Do, fa ve sol karar sesli müstezad ayakları bulunmaktadır. Do kararlı müztezad ayağında değiştirici işaret bulunmaz. Fa kararlı müstezad ayağın-da “si bemol”, sol kararlı müstezad ayağında ise “fa diyez” değiştirici işareti bulunmaktadır.

& œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& œ œ œ œQ œ œ œ œ œ œ œ œ œQ œ œ œ

& œ œ œ œ œ œ œA œ œ œA œ œ œ œ œ œ

5.1.5 Kalenderi (Derbeder) Ayağı

Kararı “La” sesidir. Çaresizlik, perişanlık havası taşıdığı için bu adla ad-landırıldığı düşünülmektedir. Bu ayakta fazla eser bulunmamaktadır.

5.1.6 Misket Ayağı

Kararı “Fa diyez” sesidir. Adını İç Anadolunun misket adlı türküsünden almıştır. Çanakkale yöresinde karanfil ayağı adı ile bilinmektedir.

& œ œE œ œQ œ œ œ œ œ œ œ œ œQ œ œE œ

& œA œ œ œE œ œ œ œA œA œ œ œ œE œ œ œA


5.2 Derleme ve Önemi

Sözlü ya da yazılı çeşitli kaynaklardan bilgi ya da eserleri bir araya geti-rerek ortaya bir bütün çıkarma işi sonucunda elde edilen ürüne derleme adı verilir.

Türküler, dönemin ve bölgelerinin koşulları gereği, bestelenme sürecinde yazılı kaynağa alınmamıştır. Başka kişilere ya da kuşaklara kulaktan kulağa aktarıldığı için ya belirli bir bölgede bilinir olmuş ya da aktarma sürecinde kıs-mi değişikliğe uğramaktadır. Daha da vahimi kulaktan kulağa sözlü yöntemle aktarılmayan türküler, kayıt altına alınmadığı için yok olmuştur.

Cumhuriyet dönemine kadar halk müziğimiz yazılı kayıt altına alınma-mıştır. 1926-1929 tarihleri arasında İstanbul Belediye Konservatuvarı öğretim üyelerinden bir grup derleme gezileri adı altında türkülerin notaya alınması işlemini gerçekleştirmişlerdir. Ankara Devlet Konservatuvarı öğretim üyeleri 1937’den 1952’ye kadar yaklaşık on bin türküyü notaya alarak arşivlemişler-dir. 1964-1971 tarihleri arasında TRT öncülüğünde yürütülen derleme çalış-malarında ise repertuvar önemli ölçüde genişletilmiştir.

Günümüzde süren bireysel katkılarla Türk halk müziği repertuvarı geniş-lemeye devam etmektedir.

5.2.1 Derleyiciler

Derleyici, nota ve teorik müzik bilgisine sahip olan kişidir. Türkünün kay-nak kişisinden dinlediği ezgiyi notaya dökerek kayıt altına alır. Bu yönüyle za-manla unutulması muhtemel türkülerin kaybolmasının önüne geçilmiş, aksine çok fazla insanın bu türküleri öğrenmesine yardımcı olmaktadır. Unutulma-malıdır ki, kayıt altına alınan türküler doğru bir şekilde, değişikliğe uğramadan selendirilebilir.

Muzaffer SARISÖZEN (1899-1963)

Sivas’ta doğdu. İstanbul Belediye Konservatuarında 4 yıl öğrenim gören Sarısözen, folklorla ilgili çalışmalar yap-tı. Daha sonra Sivas’a gelerek, önce öğretmen okulunda, sonra da lisede müzik öğretmenliği yaptı. Öğretmenliği sırasında, bir yandan da halk müziği ve oyunlarıyla ilgili derleme çalışmalarını sürdürdü. Sivas’ta öğretmenliği sı-rasındaki çabalarından dolayı Millî Eğitim Bakanlığı yetkili-lerince 1938 yılında Ankara Devlet Konservatuarı (Ankara

Musiki Muallim Mektebi) folklor arşivine atandı.


1937-1951 yılları arasında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Türkiye’nin birçok yöresinde derleme çalışmaları yapıldı. Bu derlemelerin çoğuna katılan Sarısözen, derlenen bu türkü ve ezgilerin arşivde bir düzen içinde toplanma-sı, korunması ve değerlendirilmesini sağladı.

Muzaffer Sarısözen’in Türkiye’deki folklora katkısı, türkü ve oyun havala-rının derleme ve notaya alınmasından başka, Türkiye düzeyinde yaygınlaştı-rılması, tanıtılması konusunda oldu. Ankara Radyosuna gelip zaman zaman programlar yapan yöre sanatçılarını biraraya getirerek Yurttan Sesler adı altında ilk halk müziği programlarını başlattı.

Muzaffer Sarısözen, bugün sesini ve sazını dinlediğimiz birçok sanatçının öğretmeni olup, ilk Ankara’ya gelişinde Ankara Devlet Konservatuarı Folk-lor Arşivi’ndeki görevindeyken başlattığı tarih ve halk oyunları öğretmenliği-ni uzun yıllar sürdürerek, pek çok öğrencinin bu alanda yetişmesini sağladı. Türkiye’nin birçok yöresinde Mahmut Ragıp Gazimihal, Ahmet Adnan Say-gun, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Yönetken, Nurullah Taşkıran ve Rıza Yetişen’den oluşan derleme ekibiyle birlikte on binlerce türkü ve öykü derledi. Bunların binden çoğunu Muzaffer Sarısözen notaya aldı, değerlendirdi.

Sarısözen, ilk Türk Halk Müziği toplu çalışmalarına başladığı yıllarda bağ-lamaların ses perdelerinin eşit olmasını sağlamaya çalışıp, koma seslere ayrı numara verdi.

Özellikle halk müziğine ilişkin görüşlerini çeşitli dergi ve gazetelerde ya-yımlayıp, genç kuşağı halk müziğinin derlenmesi, araştırılması ve tanıtılması konusunda özendirmeye çalıştı.

Nida TÜFEKÇİ (1929-1993)

Türk Halk Müziği sanatçısı ve derleyicidir. Uzun yıllar TRT’de çalıştıktan sonra Devlet Konservatuvarında öğre-tim üyeliği yaptı. Türk Halk Müziği konusunda Türkiye’nin en önemli isimlerinden birisi oldu. 1962 yılında eşi Neriman Altındağ Tüfekçi ile birlikte Yurttan Sesler Kadınlar Toplu-luğu’nu kurdu. 1976 yılında TRT’den istifa etti. Nida Tüfek-çi, TRT’de bulunduğu süre içinde yaklaşık bin kadar türkü derlemiş ve notalarını yazarak Türk Halk Müziği arşivlerine

katmıştır. 1963 yılında eşi ile birlikte Memleket Türküleri isimli bir kitap ya-yımlamıştır.

TRT’den ayrıldıktan sonra kuruluş çalışmalarına katıldığı İstanbul Tek-nik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı’nın kurucu üyesi olarak yönetim kurulu üyeliğine ve başkan yardımcılığına getirildi. Halk müziği ko-nusunda yaptığı araştırmalar, yazdığı yazılar ve katkıda bulunduğu ansiklo-


pediler nedeniyle “Folklor Araştırma Kurumu” tarafından 1985 yılında “İhsan Hınçer Türk Folkloruna Hizmet Ödülü”nü aldı. 1991’de Kültür Bakanlığı tara-fından “Devlet Sanatçısı” unvanı verildi.

Özay GÖNLÜM (1940-2000)

Repertuvarı Ege Bölgesi ve özellikle de Denizli yöresi ile özdeşleşmiş ve mizahi unsurlara yer verdiği çalışmala-rının ustalığı ve derinliği zamanla farkedilmeye başlanan Türk Halk Müziği’nin üstadları arasında kabul edilir.

Özellikle Denizli yöresinin türkülerini, sesi ve sazı ile mikrofonlara taşıdı. Çalıp söylediği Ege türküleri kadar, taklit yeteneği, şovmenliği, fıkraları ve kullandığı Denizli şi-

vesiyle folklora zenginlik kattı. 200 türkünün derleyicisi veya kaynak kişisidir. Yaren adı verdiği üçlü sazı ile bilinmektedir.

Arif SAĞ (1945)

Küçük yaşlarından itibaren saz çalmaya başlayan Arif Sağ, Aksaray Musiki Cemiyeti’nde Nida Tüfekçi’nin öğ-rencisi oldu. Müzikal altyapısını kısa zamanda oluşturma-yı başardı. 1960 ve 70’li yıllar Arif Sağ için müzikte arayış yılları oldu. Arif Sağ, bu dönemin toplumsal hareketlerinin müzikle bağdaşan yanlarından çok, piyasadaki ve res-mi kurumlardaki müzik uygulamalarına ağırlık verdi. TRT İstanbul Radyosu’na bağlama sanatçısı olarak başladığı

1960’lı yılların sonunda piyasadaki faaliyetlerine de devam etti.

1976 yılından itibaren İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Müziği Devlet Konservatuarında öğretim görevlisi olarak çalışamaya başlayan Sağ, bu gö-revinden 1982 yılında ayrılarak özel çalışmalara ağırlık verdi.

Birçok ünlü sanatçının albüm çalışmalarında yardımcı oldu. Bu özelliğinin yanında 10’dan fazla albümde ayrıca sanatçı olarak da yer aldı. Musa Eroğlu ve Muhlis Akarsu ile birlikte başladığı, daha sonra Yavuz Top’un da katılımı ile genişleyen Muhabbet adlı seri albüm çalışmaları 1980 sonrasında Türk halk müziğinin geniş kitlelere yayılmasında önemli katkı sağlamıştır.

Almanya Cumhurbaşkanı’nın desteği ile 1996 yılında Köln Filarmoni Or-kestrası’nda konser vererek, bağlama ve Anadolu müziğinin batıya tanıtıl-masında büyük rol üstlenmiştir. 2000 yılında ünlü İspanyol flamenko gitarist Toma Tito ile Avrupa’nın 12 şehrinde konser vermiştir. Erdal Erzincan ile bir-likte iki ciltten oluşan Bağlama Metodu adlı kitabını yazmıştır.


Ali Ekber ÇİÇEK (1935-2006)

Babasını 1939 Erzincan depreminde yitirdi ve küçük yaşlarda rençberlik yapmaya başladı. Bu arada bağlamayı öğrendi ve cem toplantılarında kulağı Alevi deyişleri ve ez-gileriyle doldu. İlkokul öğreniminden sonra maddi olanak-sızlıklar sonucu öğrenimini sürdüremedi, ancak ağır yaşam şartlarına karşın müzikten hiç kopmadı. Müzik aşkı ağır ba-sınca İstanbul’a göç etti ve halk müziğinin önemli isimleriy-le tanıştı. Askerden sonra TRT’nin açtığı sınavı kazanarak,

Muzaffer Sarısözen döneminde TRT Ankara Radyosu’na ve Yurttan Sesler Korosu’na girdi. 35 yılı aşkın bir sürede 400’den fazla türküyü derleyerek ge-niş kitlelere ulaştırdı.

TRT arşivlerinde 54 albümü bulunan Ali Ekber Çiçek’in derlemeleri Türki-ye’deki bütün halk müziği yorumcuları tarafından söylenmektedir. 2003 yılının başlarında TRT Belgesel Programlar Müdürlüğü tarafından Ali Ekber Çiçek’in hayatını anlatan Cahilden Uzak Dur, Kemale Yakın isimli belgesel çekilmiş-tir. Başta Haydar Haydar olmak üzere Türk halk müziğine birçok unutulmaz türkü armağan eden bağlama sanatçısı ve derlemecidir.

Ümit TOKCAN (1944)

Batum´dan göçen Kafkas kökenli bir ailenin oğlu olarak Ordu´da dünyaya geldi ilkokul ve ortaokul eğitimini Ordu´da Iise eğitimini İstanbul´da Haydarpaşa Lisesińde tamamla-dı. Orta öğrenim yıllarında Ordu Musiki Cemiyetińde ilk müzik çalışmalarına başladı Lise yıllarında devam ettiği Türk Musikisi Cemiyetińde, Neriman Tüfekçi ve Nida Tü-fekçi gibi sanatçıların öğrencisi oldu. 1966 yılında, TRTńin açmış olduğu “Türk Halk Müziği Stajyer Ses Sanatçılığı” sınavını kazandı. Stajyerlik süresi içinde, Neriman Tüfekçi,

Nida Tüfekçi, Tuncer İnan, Yücel Paşmakçı gibi usta sanatçılardan dersler aldı.

15 yıl süren sahne hayatının ardından 1987 yılında tekrar TRTýe kadrolu sanatçı olarak geri döndü Türkiyeńin çeşitli yörelerinde ve yurt dışında birçok ülkede konserler veren Ümit Tokcan, bilhassa geniş ses sahası, ses rengi ve kıvrak hançeresi ile seslendirdiği Orta Anadoluńun “Bozlak” ve türkülerini ve ayrıca; Orta/Doğu Karadeniz bölgesi türkülerini ustaca yorumlaması ile ken-dini sanat camiasına kabul ettirdi. 22 adet kaset, 7 adet long play sahibi olan Ümit Tokcan, çeşitli yörelerden 60 kadar da türkü derleyerek Türk Halk Müziği repertuarına kazandırdı “Hekimoğlu derler benim aslıma”, “Yayladan mı geli-yon”, “Sokakbaşı meyhane” gibi parçalar derleyerek seslendirdiği türkülerden bazılarıdır. Ümit Tokcan, halen TRT İstanbul Radyosu THM Ses Sanatçısı olarak çalışmalarına devam etmektedir.


Neşet ERTAŞ (1938-2012)

Türk halk ozanı ve halk müziği yorumcusudur. Abdal-lık geleneğinin son büyük temsilcisidir. Yaşar Kemal, Er-taş’ı bozkırın tezenesi olarak adlandırmıştır. Babası saz ustası Muharrem Ertaş, annesi Döne Ertaş’tır. Annesinin ölümünden sonra babası ve kardeşleriyle birlikte köye yer-leşmişler ve çocukluğu bu köyde geçmiştir. Ertaş, ilkokula gittiği yıllarda önce keman, sonra da bağlama çalmayı öğ-rendi. Babası Muharrem Ertaş ile birlikte yörenin düğün-lerinde sazı ile çalıp sesi ile türküler söylemeye başladı.

Ertaş, etkilendiği tek kişinin babası Muharrem Ertaş olduğunu söyler. Kendi ifadesi ile bunu “Babamla ben aynı ruhun insanlarıyız.” şeklinde ifade eder.

Neşet Ertaş, 1957 yılının sonunda İstanbul’a gelerek ilk plağını Neden Garip Garip Ötersin Bülbül adı ile babası Muharrem Ertaş’a ait bir türküyle çıkardı. Halk tarafından çok beğenilen bu plağı ardından diğer plak, kaset ve halk konserleri takip etti. Daha sonra Ankara’ya yerleşti. Burada yaşadığı sağlık sorunları nedeniyle kardeşinin daveti üzerine Almanya’ya gitti. Çocuk-larının eğitimi ve sanatsal çalışmalarından dolayı uzun bir süre Almanya’da kalan sanatçı, 2000 yılında İstanbul’da verdiği konserle sahne hayatına geri döndü.

UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kap-samında yapılan ulusal envanterlerden Yaşayan İnsan Hazineleri Türkiye Ulusal Envanterine alınarak yaşayan insan hazinesi kabul edilen Ertaş, 25 Nisan 2011 tarihinde İTÜ Devlet konservatuarı tarafından fahri doktora ödü-lüne layık görülmüş, bağlamadaki tavrı ve türküleri konservatuarlarda ders olarak okutulmuştur. Hayatı ve eserleri Doç. Dr. Erol Parlak tarafından iki ciltlik bir kitap hâlinde yayımlanmıştır.

Musa EROĞLU (1944)

1944 yılında Mersin’in Mut İlçesinde doğmuş, küçük yaşlarda müziğe ilgi duyarak bağlama çalmaya başlamıştır. Arif Sağ ve Muhlis Akarsu ile birlikte başladığı, daha sonra Yavuz Top’un da katılımı ile genişleyen Muhabbet adlı seri albüm çalışmaları 1980 sonrasında Türk halk müziğinin ge-niş kitlelere yayılmasında önemli katkı sağlamıştır.

1998 yılında Kültür Bakanlığınca verilen Devlet Sanatçısı unvanını alan Musa Eroğlu, müzik çalışmalarına devam etmekte ve Kültür Bakanlığında Halk Kültürleri ve Oyunları konusunda uzman ve araştırmacı olarak görev yapmaktadır.


5.3 Türk Halk Müziği Örnekleri

& E

8

5%

œ œ JœAllegro

œ œ Jœ œ œ Jœ œ œ .œ œ œ œJœ

& E ..6

œ œ œ jœ1.

œ œ œ œ œ œ .œ2.

œ .œ œ .œ

& E11

œ .œDraMe

mazar

œ .œköptaş

rüla

œ œ œ œ œsürı

brenı

œ œ œ ‰HaHa

sansan

- - - -- - - - -

& E15

œ .œdarko

dıryun

œ œ œJœ

gemu

çilsan

œ Jœ œmezdın

brebre

œ œ œ ‰HaHa

sansan

- - - -- - -

& E19

œ .œdarko

dıryun

œ œ œJœ

gemu

çilsan

œ .œmezdın

œ Œ .- - -

- -

& E ..23 œ œ Jœ

SoA

ğukdam

œ œ Jœturöl

sudür

œ œ œ œlame

rıyi

brebre

œ œ œ ‰HaHa

sansan

- - - - -- - - - -

& E ..27

œ œ œJœ

biro

tasyun

œ œ œ jœimu

çilsan

1.

œ .œmez.dın

œ œ œ ‰2.

œ .œmez.dın.

œ .œ- -

- -

Drama KöprüsüRumeli

E)


& E33

œ .œADra

nama

œ .œdanmah

gepu

œ œ œ œ œçisu

lirnu

œ œ œ ‰HaHa

sansan

- -- - -- - - - -

& E37

œ .œyâre

danvin

œ œ œJœ

gemi

çilsan

œ Jœ œmezdın

brebre

œ œ œ ‰HaHa

sansan

- - - -- - -

& E41

œ .œyâre

danvin

œ œ œJœ

gemi

çilsan

œ .œmezdın.

œ Œ .- --

- -

& E ..45 œ œ Jœ

At mar

œ œ Jœti ni

œ œ œ œde bre

œ œ œ ‰Ha san- -

& E49

œ œ œJœ

dağ lar

œ œ œ jœin le

œ .œsin.

œ œ œ ‰- - -

& E53 œ œ Jœ

Dra ma

œ œ Jœmah pu

œ œ Jœsun da

œ œ œ ‰Ha san-- - -

& E ..57

œ œ œJœ

dost lar

œ œ œ jœdin le

œ .œsin.

%œ .œ

-- -


& QA

4

2 Œ œ œÇarKeş

şamke

Jœ .œ

basev

yımez

œ œA œ œ

selo

allay

œ œn œ

dıdım

œ œ œ- - - -- - - -

& QA ..6 œ œ œ

BirE

yârlim

œ œ œ œ œ œsevkoy

dimnum

œ œ œ œ œ œelda kal

al

œ œ œ œ œ œdıdı

aa

manman

œ œ œaa

manman

- - -- - - -

-- -

& QA ..14

œ œ œbire

yârlim

œ œ œ œ œ œsevkoy

dimnum

œ œ œ œ œ œelda

alkal

œ œ œ ˙dı.dı.

œ Œ- -

- - - -

Çarşamba'yı Sel aldıSamsun

Q)

& QA

8

5 ..œ œ œ œ œ œ œ

Di va ne â

œ œ œ œ Jœ

şık gi bi de

œ œ Jœ œ

do la nı rım

œ œ œ œ ‰yol lar da- - - - - - - - -

& QA ..5 œ œ Jœ œ

Kız se nin se

œ œ œ œ jœbe bi ne

œ œ Jœ œ

yâr se nin se

œ œ œ œ ‰be bi ne- - - - - - - -

& QA ..9

œ œ Jœœ

Kal dım İs tan

.œ œ Jœ œbul lar da

œ œ jœ œkal dım İs tan

œ .œbul.- - - - - - - -

Divane Âşık GibiTrabzon

E)

Sizler de Türk halk müziğinin seçkin örneklerinden oluşan ses ve görüntü kayıtlarını arkadaşlarınızla paylaşarak sınıfta dinleme etkinlikleri düzenleyiniz.

Öğrendiğiniz türkülerden konser etkinlikleri düzenleyiniz.

53Geleneksel Türk Müziği


6.1 Geleneksel Türk Müziği Klasik Dönemi

Geleneksel Türk müziği tarihinde Klasik Dönem, Itri’den (1640-1712) Hammamizade İsmail Dede Efendi’ye (1778-1846) kadar olan zamanı kap-sar.

Bu dönemde müzik önemli gelişmeler göstermiştir. Itri’nin üstün bestecilik gücü ile atılım yaparak parlak, güçlü, olgun, görkemli müzik eserleri oluşturul-muştur. Halk müziği ve dini müzikle birlikte geleneksel Türk müziğinde divan şairlerinin münacat, na’t, gazel, murabba, rubai ve şarkılarına dinsel ve dindışı besteler yapılmış, hece vezni ile yazılmış şiirlere güzel ezgiler yazıl-mıştır. Bu dönemde besteciler her kesimin beğenisini karşılamak istemişlerdir.

Sultan III.Ahmet, I.Mahmut gibi padişahlar ve sanatsever devlet adam-ları müzisyenleri korumuşlardır. III.Selim’in tahta geçmesi Klasik Dönemin en önemli olaylarındandır. III.Selim, genç bestekârların yetişmesi için çaba göstermekle kalmayıp kendisi de müzikle ilgilenmiş, yeni makamlar bulmuş ve kıymetli eserler bestelemiştir.

Bu dönemde mehter takımı kaldırılmış yerine muzika-i humayun kurul-muştur.

Klasik Dönem bestecileri Avrupa müziği ile tanışmışlar, farklı kültürlerle etkileşim içinde bulunmuşlardır.

Bu dönemde müzik eğitimi veren kurumların başında Enderun gelmek-tedir. Burada herhangi bir vesile ile müzik yeteneği fark edilen çocuklar ya da gençler müzik eğitimi görmüştür. Mevlevihaneleri müzik eğitiminin önem-li merkezleri arasındaydı. Bektaşi dergâhları da tasavvuf müziğinin önemli merkezleri arasında yer almıştır.

Nota yazısında önemli gelişmeler sağlanmıştır. Nayi Osman Dede (1650-1730), Kantemiroğlu (1673-1723) ve Nâsır Abdulbaki Dede ( 1765-1821), ebcet notasından esinlenerek sesleri,ebcetteki sıra ile değil, perde adların-dan alınan bazı harfler ile göstermeye dayalı yeni ve kendilerine özgü birer harf notası geliştirmişlerdir.

Ali Ufkî (Santuri Ali Bey) Batı müziği nota şekillerini sağdan sola doğru kullanmıştır.


Hamparsum Limoncuyan’ın, Ermeni harflerinden esinlenerek geliştirdi-ği nota yazımı ile yazdığı defterler Türk müziğinin yazılı kaynakları arasında-dır. Bu nota yazısının kullanılması, Klasik Döneme ait birçok eseri unutulmak-tan kurtarmıştır.

Avrupai Barok ve Rokoko etkilerin Osmanlı sarayına nüfuz ederek, zama-nının doğu kültürüyle apayrı bir sentez oluşturduğu klâsik dönem süregelmiş-tir. Avrupa’da ise Barok müziğin yoğun dokusu terk edilmiş, müzikte sadeliğe geçilmiştir.

Dönemin belli başlı bestecileri aşağıda tanıtılmıştır.

Hafız Post (1630-1694)

Sultan IV.Mehmet döneminde yaşamıştır. Dinî ve din dışı yüzlerce eser bestemiştir. Eserlerinin büyük bir bölümü günümüze ulaşamamıştır. Günü-müze ulaşmış tevşih durak, beste, ağır semaî ve yürük semaî olmak üzere on adet eseri bulunmaktadır.

III. Selim (1761-1808)

Yenilikçi bir Osmanlı padişahı olan III. Selim, aynı zamanda önemli bir şair ve besteciydi. Sadullah Ağa, Hamamîzade İsmail Dede Efendi, Arif Mehmet Ağa ve Abdülhalim Ağa gibi dönemin önemli bestecilerini çevresinde toplayıp, onları teşvik ve himaye etmiştir. Bu sayede, klasik müziğimiz onun devrinde mükemmel bir seviyeye erişmiştir.

III. Selim müzik teorisine de önem vermiş, Hamparsum ve Abdulbaki Nâ-sır Dedeyi teşvik ederek iki ayrı nota sisteminin geliştirmelerini sağladı. Yüz-den fazla eseri günümüze ulaşan III. Selim’in Dinle Sözüm Ey Dilrüba, Oldu Gönül Sana Mail, Gönül Verdim Bir Civana, Bir Nevcivana Dil Müpteladır adlı tanınmış eserleri vardır.

Hamamîzade İsmail Dede Efendi (1777-1845)

Çocukluk yıllarında sesinin güzelliği ile dikkatleri üzerine çekmiş, okul öğ-rencileri arasında ilahicîbaşı olmuştur. Yenikapı Mevlevîhanesi’nde dersler alarak sanatını ilerletmiştir. Bu dönemde bestelediği buselik şarkısı ile büyük ün yapmış ve III.Selim tarafından saraya çağrılmıştır. Bu süreçte besteler yapmaya devam ederken Enderunda hocalık yapmayı sürdürmüştür.

Eserleri üslûp açısından oldukça asil ve kibardır. Geniş bir yelpazede her türden eser vermiş ve geçmişle gelecek arasında sağlam bir köprü oluştur-muştur.


Buhurîzade Mustafa Itrî Efendi (?-1711 veya 1712)

Müzisyenliğinin yanında iyi bir şair ve hattat olan Itrî, IV. Mehmet, III. Sü-leyman, II. Ahmet, II. Mustafa ve III. Ahmet olmak üzere beş padişah döne-mi yaşamış ve yaşadığı süre boyunca saygı görmüştür. Döneminin en güçlü bestecilerindendir. Kâr, beste, semaî gibi din dışı besteleri yanında, dinî mü-zik formlarında binden fazla eser üretmiştir. Ancak bunlardan 41 tanesi günü-müze ulaşabilmiştir. Form bakımından en küçük eseri olan Bayram Tekbiri ile Salat-ı Ümmiye bütün İslâm dünyasında günümüzde de bütün canlılığını korumaktadır.

& qqs

Jœ. .œ

Rœ .œ œ jœ

Jœ . .œRœ œ œ Œ . .œs Jœ

. .œ Rœ œ œ .œ R

œ

Al la hu ek ber Al la hu ek ber lâ i la he il lal lâ hü- - - - - - - - - - -

& qqs

Jœjœ . .œ

Jœjœ œ œn Œ Jœ

. .œ Rœ œ œ œ œ jœ .œ œ œ œ

val la hü ek ber Al la hü ek ber ve lil la hil hamd.- - -- - - - - -

Segâh TekbirBuhurîzade Mustafa Itrî EfendiSerbest

& qqs œ ˙ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

Al la hüm me sal li a lâ sey yi di na- - - - - - - -

& qqs œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ

Mu ham me di nin ne biy yil üm mi yil ve a lâ- - - - - - - - -

& qqs ..˙ œ œ .œ

Jœ œ œ œ œ œ jœ œ œ œ œ œa li hi ve sah bi hi ve sel lim.- - - - - -

Salat-ı ÜmmiyeBuhurîzade Mustafa Itrî Efendi


6.2 Makam Bilgisi

Durak (dizinin birinci derecesi ve makamın bitiş, karar sesi), güçlü (karar sesinden sonra makamın en etkili durucu sesi) sesler etrafında belirli kurallara göre seyir (Her makamın kendine özgü bir seyri vardır.) eden kalıp dizilere makam adı verilir.

Basit makamlar, bir dörtlü ile bir beşlinin birleşmesi ile meydana gelir ve dörtlü ile beşlinin birleştiği yerde makamın güçlüsü bulunur.

Aşağıda Türk müziği ses sistemi değiştirici işaretleri ile bazı makam dizileri verilmiştir.

& w œq œ w œ œ œ wUşşak Dörtlüsü (Re aktarımlı) Buselik Beşlisi

K S T T B T T

& w œw œs w œ œs œ wHicaz Dörtlüsü (Re aktarımlı) Rast Beşlisi

K S T T B T T

& w œq œ œ w œs œ wHüseyni Beşlisi (Mi aktarımlı) Uşşak Dörtlüsü

K S T T K S T

Seyir : ÇıkıcıDurak : LaGüçlü : Re

Seyir : İnici-ÇıkıcıDurak : LaGüçlü : Re

Seyir : İnici-ÇıkıcıDurak : LaGüçlü : Mi

6.2.2 Hicaz Makamı

6.2.3 Hüseynî Makamı

Türk Müziği Ses Sisteminde Değiştirici İşaretler

Adı Koma Değeri Diyez Bemol Rumuz

Koma 1 FBakiye 4 BKüçük Mücennep 5 SBüyük Mücennep 8 KTanini 9 TArtık 12-13 - - A

trewq

gfdsa

6.2.1 Uşşak Makamı


& q

4

4%œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& q .. ..4

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& q7

Jœ.œ ˙

Hey hey

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

hey

.œ œ .œ œ œ œ œ œ œ œ

hey hey

& q10

Jœ.œ œ œ œ œ œ

hey

œ œs œ œ œ œn œ œ œ œ3 3

œœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& q ..13


GamE

zelem

debe

yimni

œ œ œ œ œ .œ œ œde

terkvaet

bulmi

mamyor

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ3

GaHiç

ride

bimfa

birsı

- - - - - -- - - - - -

& q .. ..16 1.

Jœœ

Jœ .œ œ œyula

vaver

bulmi

mamyor

2.

Jœœ

Jœ .œ œ .œ œ

yula

vaver

bulmi

mamyor

œ œ œ œ œs œ œ œKaNi

deha

rimyet

dirsiz

- - - - - - -- - - - - - -

& q ..19 jœ œ jœ œ œ œ œ

hepbu

çekta

tiki

renbe

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ3İn

Doğleru

rimsu

hiçta

%Jœ

œJœ œ œ œ œ .œ œ

rekat

hayet

bulmi yor.

mam.- - - - - -- - - - - - -

Gam Zedeyim Deva Bulmam

Tatyos Efendi

Q)SAZ

SAZ

Sofyan

(Uşşak Şarkı)


& wss

4

3 .œJœ

œ œ œn œ .œJœ

œ œn œ œ œ œn œ

& wss ..

6 1.œ œ œ œ œ œn œ œ œ œ .˙ 2.œ œ œ œ œ œ œ œ œ .˙

& wss ..

12

œ œ œ

Ey bü

.˙

ti

œ œn œ

nev e

œn œ œ

da

˙ œn

ol mu

œ œ œ

şum

& wss ..

18

œ œ œ œ œ œmüp te

1.

œ œ œ œ œ

lâ

2.

.˙lâ

˙ œ

Â şı

.˙

kım

˙ œ œ

ben sa

.˙

na

& wss

25 ˙s œ

il ti

.˙s

fat

œs œ œn

et ba

.˙n

na

.œJœs œn

yâr

œ œs œn

& wss

31 œ œ œs

yâr

˙n œ œ œs œn œ œ œ

yâr

.˙ ˙ œ

İl ti

œn œ œ

fat

˙ œn

et ba

& wss ..

38 œ œ œ

na

.œJœ œ œ

â şı

˙ œkım

œ œ œ œ œ œben sa

1.

œ œ œ œ œ œ

na

2.

.˙na.

Ey Büt-i Nev Eda

Söz: Enderunlu Vasıf BeyMüzik: İsmail Dede Efendi

Q)SAZ

Ey büt-i nev edaOlmuşum müptelâÂşıkım ben sanaİltifat et bana

Gördüğümden beriOlmuşum serseriBendenem ey periİltifat et bana

Hasılı bunca demBen senin bendenemGel gel ey gonca femİltifat et bana

Usul: Semaî

(Hicaz Şarkı)


& qs

4

2 œ œ œ œ œ œ .œ ‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& qs5 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

Jœ ‰ œ œ œJœ ‰

& qs ..

9

œ œ œn œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ1.

.œ œ œ2.

.œ ‰

& qs ..

14

œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ jœ œ jœ œ jœ œ jœ œ

& qs ..

18 œ œ œ œ œ œn œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ

& qs .. ..

22

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& qs26

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& qs30

Jœœ œ œ

Jœœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

Hüseyni Oyun Havası

Tanburi Cemil Bey

Q)

(Çeçen Kızı)

Usûl: Nim Sofyan

60


Geleneksel Türk Müziği

61Ezgi Tamamlama

7 Ezgi Tamamlama

7.1 Müzikte Form, Motif, Cümle, Dönem

Müziği görünür bir şey olarak düşündüğümüzde karşımızda görünen biçim ya da şekil form olarak adlandırılabilir. Bütün sanat ve bilim dallarında kullanı-lır. Gördüğümüz köprünün, binanın, heykelin bir formu vardır. Özetlemek ge-rekirse, müziği oluşturan elemanların (motif, cümle, dönem) bir araya gelerek müziğe verdiği biçime form denir.

Nasıl ki bir harf ya da bir kaç harften oluşan heceler tek başına anlam oluşturmuyorsa tek bir nota ya da bir kaç nota da yeterli anlatım gücüne sahip değildir. Müzikte en küçük anlamlı müziksel yapı motif olarak adlandırılır. Eser içerisinde bir ya da iki ölçüden oluşurlar.

Birbirini tamamlayan iki motiften cümle oluşur. Motife göre daha belirgin anlam bütünlüğüne ulaşan müziksel yapıdır. Yarım kararlı (soru) ve tam ka-rarlı (cevap) cümleler vardır.

Birbirine bağlı iki cümle bir dönem (periyot) oluşturur. Dönemler (A, B...) gibi harflerle gösterilir. Bu ünitede uygulama kolaylığı bakımından bir bölüm-lü şarkı formu kullanılacaktır. Verilecek soru cümlelerine uygun cevap cüm-leleri ile bir bölümlü şarkı formunda ezgiler yazmaya çalışacağız.

Bir müzik cümlesinin soru cümlesi olabilmesi için, cümlenin son notasının yazıldığı dizinin 5. derece akor seslerinden; cevap cümlesi olabilmesi için ise cümlenin son notasının dizinin 1. derece akor seslerinden (özellikle dizinin karar sesi) oluşmalıdır.

& œœœ œ œ œ œœœ œ œ œ

I II III IV V VI VII VIII

Do majör dizisinde soru cümlesi oluşturabilmek için dizinin 5. derece ses-leri olan sol - si - re seslerinden birini cümlenin son notası olarak kullanırız. Cevap cümlesi için ise dizinin 1. derece sesi olan do sesini tercih etmeliyiz.

Aşağıdaki örneği inceleyiniz.

&

4

4œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

,

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙Q)Soru Cümlesi Cevap Cümlesi

Do Majör’ün5. derece sesi

Do Majör’ün1. derece sesi

62 Ezgi Tamamlama

&

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ,

&5

Q)

& b

4

3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ .˙,

& b5

Q)

Aşağıda verilen yarım kararlı ezgileri tamamlayınız.

&# #

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙,

&# #

5

Q)

& bbb

4

4œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

,

& bbb5

Q)

1

2

3

4

&# # #

4

4 œ œ œ œ Œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙,

&# # #5

Q)5

63

8 Aralıklar

Müzikte yedi ana ses vardır. Bu ses-leri do1 sesinden başlayıp do2 sesine ka-dar bir çizgi üzerinde yazıp do sesleri üst üste gelecek bir şekilde büküp bir çember oluşturulursa, genel dizi adı verilen ve kapalı bir yapı olan nota çemberi oluş-turulur.

Şekilde görüldüğü gibi nota çemberin-de bazı sesler (mi-fa, si-do) komşu iken bazı seslerin arasında ise (do-re, re-mi, fa-sol, sol-la, la-si) adı belirtilmemiş ses-ler bulunur.

İki komşu çizgi arasındaki tek boşluğa yarım perde, çift boşluğa tam per-de olarak adlandırılmaktadır. Doğal halleri ile “mi - fa” ve “si - do” seslerinin yarım ses ya da yarım perde olduğunu görebildiniz mi? Çemberin düzleştirip seslerin tam ya da yarım perde sıralanışı aşağıda verilmiştir.

DO

RE

Mİ

FASOL

LA

Sİ

Frekans ArtarSes incelir

Dizekte notalar yukarı çıkar.

Frekans AzalırSes kalınlaşırDizekte notalar

aşağı iner.

DO RE Mİ FA SOL LA Sİ DO

Tam Tam Yarım YarımTam Tam Tam

8.1 Aralık Kavramı

Genel dizideki yerleri bakımından iki ses arasındaki uzaklığa aralık denir.

İki ses arasındaki uzaklığın, genel dizideki yerleri açısından birbirine kaç basamak uzaklıkta olduğunun belirtilmesi ilkesine dayanır.

İlk aşamada aralıklar, iki ses arasındaki basamak sayısı ile adlandırılır. Buna göre herhangi bir aralığı adlandırmak için o aralığa ilk sesten başlana-rak ikinci sese ulaşıncaya dek aradaki basamaklar sayılır. İkinci sese hangi sayıda ulaşılıyorsa aralık o sayı ile adlandırılır. Basamak sayımı dediğimiz bu aşamada, genel dizideki bemollü ya da diyezli sesler dikkate alınmaz, sayım süreci yalnızca natürel seslerle yapılır. Dolayısıyla adlandırılacak aralığın ilk ya da ikinci sesi (ya da her ikisi birden) diyezli ya da bemollü olsa bile sayımda bunlar dikkate alınmaz.

Aralıklar

64

İlk aşama olan basamak sayımını düzleştirdiğimiz çember üzerinde ya-palım.

q Do-Fa aralığının basamak sayımını yapalım.

Do Re Mi Fa Sol La Si Do(1) (2) (3) (4)

4’lü aralık

Aralığımızın ilk sesi olan “do” sesinden başlayarak “fa” sesine kadar olan natürel sesleri sayalım. do(1) - re(2) - mi(3) - fa(4). Do-Fa aralığımızın basamak sayımı dörtlü aralık olarak yapılmıştır.

q Re-Sol aralığının basamak sayımını yapalım.


4’lü aralık

Aralığımızın ilk sesi olan “re” sesinden başlayarak “sol” sesine kadar olan natürel sesleri sayalım. re(1) - mi(2) - fa(3) - sol(4). Re-Sol aralığımızın basamak sayımı dörtlü aralık olarak yapılmıştır.

q Re-La aralığının basamak sayımını yapalım.

Do Re Mi Fa Sol La Si Do(1) (2) (3) (4) (5)

5’li aralık

Aralığımızın ilk sesi olan “re” sesinden başlayarak “la” sesine kadar olan natürel sesleri sayalım. re(1) - mi(2) - fa(3) - sol(4) - la(5). Re-La aralığımızın basa-mak sayımı beşli aralık olarak yapılmıştır.

q Mi-Si aralığının basamak sayımını yapalım

Do Re Mi Fa Sol La Si Do(1) (2) (3) (4) (5)

5’li aralık

Aralığımızın ilk sesi olan “mi” sesinden başlayarak “si” sesine kadar olan natürel sesleri sayalım. mi(1) - fa(2) - sol(3) - la(4) - si(5). Mi-Si aralığımızın basa-mak sayımı beşli aralık olarak yapılmıştır.

Çalışma sayfalarına aralıklar kurarak basamak sayımını yapınız.

Aralıklar

65

Basamak sayımı aralıkların adlandırmasında tek başına yeterli değildir. Perde sayımı yöntemi ile iki ses arasındaki perde sayısının dikkate alarak aralık adlandırmasını tamamlayacağız.

1. AŞAMA Basamak SayımıAralığı oluşturan ilk sesten son sese kadar aradaki seslerin sa-yılması ile bulunur. Değiştirici işaretler dikkate alınmaz.

Perde Sayımı2. AŞAMAAralığı oluşturan iki ses arasın-daki tam ve yarım perdelerin sayılması ile bulunur. Değiştiri-ci işaretler dikkate alınır.

Aralık saptaması yapılırken önce basamak sayımı, sonra perde sa-yımı yapılmalıdır.

8.2 Tam Dörtlü Aralığı (T4’lü)

İki tam bir yarım perdeden oluşan dörtlü aralıktır.

Aralıklar

Do Re Mi Fa Sol La Si Do(1) (2) (3) (4) 4’lü aralık 1. Aşama

2. AşamaT’lü 42 Tam 1 Yarım Perde

8.3 Tam Beşli Aralığı (T5’li)

Üç tam bir yarım perdeden oluşan beşli aralıktır.

Do Re Mi Fa Sol La Si Do(1) (2) (3) (4) (5) 5’li aralık 1. Aşama

2. AşamaT’li 53 Tam 1 Yarım Perde

Nota çemberi üzerinde natürel seslerden oluşan tam dörtlü ve tam beşli aralıkları bulunuz.

“fa-si” dörtlü aralığının perde sayısını bulunuz. Tam dörtlü aralığının koşul-ları sağlanıyor mu?


1 Tam 1 Tam 1 Tam

1. Aşama:

2. Aşama:

===&5

5

123T4

===&5

5

123T5

66

#

DO

DO

RE

Mİ

FASOL

LA

Sİ

Sİ DİYEZ

NATÜREL

BEMOL

#

n

#

b b Eklendiği sesi yarım ses inceltir.

Değişime uğramış sesi doğal haline getirir.

Eklendiği sesi yarım ses kalınlaştırır.

#b

n

Aralıklar

“si-fa” beşli aralığının perde sayısını bulunuz. Tam beşli aralığının koşulla-rı sağlanıyor mu? Aşağıdaki boşluğa yapınız.

Verilen her bir ses üzerine natürel seslerle tam dörtlü ya da tam beşli aralık kuramayız. Bunun için değiştirici işaretlerden yararlanacağız.

8.4 Değiştirici İşaretler

Değiştirici işaretler önüne eklendikle-ri sesi yarım ses incelten ya da yarım ses kalınlaştıran müziksel işaretlerdir. Yazı ile yazıldığında sağa, dizekte notalarla birlikte kullanıldığında notanın sol tarafına eklenir-ler.

Müzikte üç çeşit değiştirici işaret vardır.

Diyez ( ) : Eklendiği sesi yarım ses inceltir (tizleştirir).

Bemol ( ) : Eklendiği sesi yarım ses kalınlaştırır (pesleştirir).

Natürel ( ) : Değişime uğramış sesi doğal (eski) hâline getirir.

“Fa-Si” aralığını T4’lü aralığa dönüştürelim.

Fa

FaFa

Sol

Sol

La Si

La Si#

4’lü + 3 tam perde

4’lü + 2 tam 1 yarım perde14444444244444443

Önce:

Sonra:

+4

T4

===& 55#

123T4

===& 55

123+4

Yukarıdaki örnekte, artık dörtlü “fa-si” aralığı fa sesine diyez eklenerek fa -si’ye dönüştürülmüştür. Basamak sayımı aşamasında bemol ve diyezler dikkate alınmadığı için dörtlü aralıkta herhangi bir değişme olmamıştır. Yarım seslik tizleşme (incelme) nedeniyle iki ses arasındaki mesafe, yarım perde daha azalarak, 2 tam ve 1 yarım perdeye dönüşmüştür. Dörtlü ve 2 tam 1 yarım perde olan aralık tam dörtlü aralığıdır.

67

#

b

b

Aralıklar

Fa

FaFa

Sol

Sol

La Si

La SiSib

4’lü + 3 tam perde

4’lü + 2 tam 1 yarım perde14444444244444443

Önce

Sonra

+4

T4

===& 55

123+4

===& 55b

123T4

Verilen örnekte, artık dörtlü “fa-si” aralığı, si sesine bemol eklenerek fa-si ’e dönüştürülmüştür. Basamak sayımı aşamasında bemol ve diyezler dikkate alınmadığı için dörtlü aralıkta herhangi bir değişme olmamıştır. Yarım seslik pesleşme (kalınlaşma) nedeniyle iki ses arasındaki mesafe, yarım perde daha azalarak, 2 tam ve 1 yarım perdeye dönüşmüştür. Dörtlü ve 2 tam 1 yarım perde olan aralık tam dörtlü aralığıdır.

3 Tam perdeden oluşan “Si-Fa” aralığını tam beşli aralığa dönüştürelim.

Si

DoSiSi

Do

Re

Re Mi Fa

FaMib

5’li + 3 tam perde

5’li + 3 tam 1 yarım perde14444444444244444444443

Önce

Sonra

-5

T5

===&5

5

123-5

===&5

5b123T5

Verilen örnekte, eksik beşli “si-fa” aralığı, si sesine bemol eklenerek si -fa’ya dönüştürülmüştür. Basamak sayımı aşamasında bemol ve diyezler dikkate alınmadığı için beşli aralıkta herhangi bir değişme olmamıştır. Yarım seslik pesleşme (kalınlaşma) nedeniyle iki ses arasındaki mesafe, yarım perde daha artarak, 3 tam ve 1 yarım perdeye dönüşmüştür. Beşli ve 3 tam 1 yarım per-de olan aralık tam beşli aralığıdır.

Si

DoSi Fa

Do

Re

Re Mi Fa

FaMi #

5’li + 3 tam perde

5’li + 3 tam 1 yarım perde1444444444442444444444443

Önce

Sonra

-5

T5

===&5

5

123-5

===&5

5#123T5

Verilen örnekte, eksik beşli “si-fa” aralığı, fa sesine diyez eklenerek si-fa ’e dönüştürülmüştür. Basamak sayımı aşamasında bemol ve diyezler dikkate alınmadığı için beşli aralıkta herhangi bir değişme olmamıştır. Yarım seslik tizleşme (incelme) nedeniyle iki ses arasındaki mesafe, yarım perde daha ar-tarak, 3 tam ve 1 yarım perdeye dönüşmüştür. Beşli ve 3 tam 1 yarım perde olan aralık tam beşli aralığıdır.

Bir önceki yıl öğrendiğiniz aralıkları hatırlayınız.

Aralık Basamak Sayımı Perde SayımıBüyük İkili İkili 1 TamKüçük İkili İkili 1 YarımBüyük Üçlü Üçlü 2 TamKüçük Üçlü Üçlü 1 Tam 1 Yarım

68 Aralıklar

8.5 Verilen Bir Ses Üzerine İstenen Aralığı Kurma

u Aralığın adındaki sayısal ifadeden (ikili, üçlü) ikinci sesin adını buluruz. v Aralığın adındaki diğer ifadeden (büyük, küçük), iki ses arasında bulun-

ması gereken perde sayısı ile sesin alacağı değiştirici işareti buluruz.

Örnek: Mi sesi üzerine tam dörtlü aralığı kuralım.

Mi Fa Sol La

dörtlü aralıktan la sesine ulaşırız.

Perde sayısı ile sesin konumunu buluruz.

1.Aşama:

2.Aşama:

1 2

TamYarım Tam

3 4===&5

123T4

===&5

5

123T4

Örnekte, ilk olarak dörtlü aralığın sesini bulabilmek için mi sesinden baş-layarak dört nota sayalım: mi(1)-fa(2)-sol(3)-la(4). Aradığımız ses la sesi ola-caktır.

Mi sesinden başlayarak tam dörtlünün nitelik özelliği olan “2 Tam 1 Yarım Perde” ilerleyerek vardığımız noktayı işaretleyelim. Burada yaptığımız işaret “la” sesinin tam üzerine geldiği için değiştirici işaret kullanmamıza gerek kal-madığını görebiliriz.

Son olarak dizekte la sesini işaretleyiniz.

Örnek: Fa sesi üzerine tam beşli aralığı kuralım.#

Fa Sol La Si Do Do

beşli aralıktan do sesine ulaşırız.

Perde sayısı ile sesin konumunu buluruz.

1.Aşama:

2.Aşama:

1 2

TamTam YarımTam

3 4 5# #===& 5#123T5

===& 5

5##123T5

Örnekte, ilk olarak beşli aralığın sesini bulabilmek için fa sesinden başla-yarak beş nota sayalım: fa (1) - sol (2) - la (3) - si (4) - do (5). Aradığımız ses do sesi olacaktır.

Fa sesinden başlayarak tam beşlinin nitelik özelliği olan “3Tam ve 1 Ya-rım Perde” ilerleyerek vardığımız noktayı işaretleyelim. Burada yaptığımız işaret “do” sesinin yarım ses ilerisine geldiği için diyez kullanacağız. Aradığı-mız ikinci ses do diyez’dir.

Sizler de herhangi bir ses üzerine tam dörtlü ve tam beşli aralıklar kurunuz.

#

#

69Aralıklar

11.6 Yatay ve Dikey Aralıklar

Yatay aralıklar, seslerin sıra ile çalınması ile elde edilirler. Yatay aralıklarda notalar yan yana yazılırlar. Bu bölüme kadar yapılan örneklerin tamamı yatay aralıklar kullanılarak elde edilmiştir.

Aşağıda yatay aralıklarla yazılmış nota örnekleri verilmektedir.

=============& 5

5

5

55

55

5

5

5b bb #

Dikey aralıklarda sesler aynı anda çalınır. Dikey aralıklarda notalar üst üste, aynı hizada olacak şekilde yazılırlar.

Aşağıda dikey aralıklarla yazılmış nota örnekleri verilmektedir.

=============& 5

5

5

555

55

5

5bbb #

Derste öğretmeninizin verdiği aralıkların yatay ya da dikey olduğunu bul-maya çalışınız.

Verilen örnekleri sınıfta seslendiriniz.

&

4

2œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,

&7

œ œ œ œ œ œ,

œ œ œ œ œ œ,

œ œ œ œ œ œ ,

&13

œ œ œ œ œ œ ˙ ∑ œ œ œ œ œ œ,

œ œ œ œ œ œ,

&21

œ œ œ œ œ œ,

œ œ œ œ œ œ,

œ œ œ œ œ œ,

&27

œ œ œ œ œ œ,

œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ ˙

∑

Ülkü Özgür

Q)

70 Aralıklar

&

4

2œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,

&7

œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,

&13 œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ ,

&19

œ œ œ œ œ œ ,œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,

&25

œ œ œ œ œ œ,

œ œ œ œ œ œ

,

œ œ ˙

Ülkü Özgür

Q)

&

4

2œ œ ∑ œ œ ∑

&5

œ œ ∑ œ œ œ œ ˙ œ œ ∑

&11

œ œ ∑ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

Salih Aydoğan

Q)

&

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&5

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&11

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ˙

Salih Aydoğan

Q)

71Aralıklar


72 Aralıklar

Ödevlerinizi buraya yapınız.

73Tonalite

9 Tonalite

9.1 Giriş

Nota çemberindeki genel dizi seslerinin tam ve yarım aralıklardan oluştuğunu biliyorsunuz. Bu sesleri kullanarak beste yapmak istediğimiz-de sesleri gelişigüzel kullanamayız. Bu sesler-den ezgi oluşturmak istiyorsak seslerin belirli kalıp ve kurallar içinde sıralanmaları gereklidir.

Tonalite, bir sesin diğer sesler üzerindeki egemenliğine dayanan kurallar bütünüdür. Di-zinin ilk (aynı zamanda son) sesi eksen ya da tonik olarak adlandırılır. Diğer sesler ileride gö-receğimiz kalıba göre eksen sesin etrafında sıralanırlar.

9.2 Majör Diziler

İçerdiği yarım ve tam perdelerin diziliş biçimi bakımından 2 Tam, 1 Yarım, 3 Tam, 1 Yarım (Tam-Tam-Yarım-Tam-Tam-Tam-Yarım) kalıbını oluşturan diziler majör dizi olarak adlandırılır.

Do majör dizisi, herhangi bir değiştirici işaret almadan kurulabilen tek ma-jör dizidir.

La dizisine, majör dizi kalıbını uyguladığımızda, fa,do ve sol sesleri kalıba uyabilmek için diyez alırlar ve la majör dizisi elde edilir.

DO

RE

Mİ

FASOL

LA

Sİ

La Si Do Do Re Mi FaFa Sol Sol La

14243 12314243 1424314243 12314243Tam Tam Tam Tam Tam YarımYarım

# ##

& œ œ œ# œ œ œ# œ# œLa Majör Dizisi

Tam Tam Yarım Tam Tam Tam Yarım

Elde ettiğimiz sesleri dizekteki yerlerine yazarken değiştirici işaretlerin no-taların soluna yazılmaları gerektiğini unutmayınız.

74 Tonalite

Mi bemol dizisinden mi bemol majör dizisinin kuruluşunu inceleyiniz.

Mi Fa Sol La La Si Si Do Re Mi


b b b b

& œb œ œ œb œb œ œ œbMi bemol Majör Dizisi

Tam Tam Yarım Tam Tam Tam Yarım

9.3 Minör Diziler

Minör diziler doğal (eolik), armonik ve melodik olmak üzere üç grupta sınıf-lanırlar. Kuruluş kalıpları aşağıda gösterilmiştir.

MİNÖR DİZİLER

Doğal Minör Dizi : Tam-Yarım-Tam-Tam-Yarım-Tam-TamArmonik Minör Dizi : Tam-Yarım-Tam-Tam-Yarım-Artık(1,5)-YarımMelodik Minör Dizi : Tam-Yarım-Tam-Tam-Tam-Tam-Yarım

Minör dizilerin kurulmasına geçmeden önce ilgili minör kavramını açıkla-mak gerekiyor. Majör dizilerin 6.sesinden başlayıp aynı kalıp ve sesleri ko-ruyarak sekiz sesli bir dizi oluşturunuz. Elde ettiğiniz doğal minör dizi, o majör dizinin ilgili minörü olarak adlandırılır.

La majör dizisinin 6.sesi olan fa sesinden başlayarak kalıbı bozmadan 8 sesli bir dizi oluşturalım: (fa - sol - la - si - do - re - mi - fa ) Dizinin kalıbını inceleyiniz. Doğal minör dizi kalıbının oluştuğunu farkedebildiniz mi?

La Si Do Do Re Mi FaFa Sol Sol La


# ##

Fa Sol La DoSi Do Re Mi Fa

14243123142431424314243 12314243Tam Tam Tam Tam TamYarımYarım

# ### Sol

& œ# œ# œ œ œ# œ œ œ#Fa diyez Minör (Doğal) Dizisi

Tam Yarım Tam Tam Yarım Tam Tam

1 2 3 4 5 6

# # ##

#

75Tonalite

Aynı işlemi mi bemol majör dizisine uyguladığımızda do minör dizisini elde ederiz:

Mi Fa Sol La La Si Si Do Re Mi


b b b b

Do Re Mi LaLaFa Sol La Si Si Do

14243123142431424314243 12314243Tam Tam Tam Tam TamYarımYarım

b b bMi

& œ œ œb œ œ œb œb œDo Minör (Doğal) Dizisi

Tam Yarım Tam Tam Yarım Tam Tam

1 2 3 4 5 6

Öğrendiğiniz dört farklı tonalitede yazılan şarkıları sınıfta seslendiriniz.

Aşağıdaki dizileri sınıfla birlikte seslendiriniz.

& œ œ œ# œ œ œ# œ# œ œ œ# œ# œ œ œ# œ œ

& œb œ œ œb œb œ œ œb œb œ œ œb œb œ œ œb

& œ# œ# œ œ œ# œ œ œ# œ# œ œ œ# œ œ œ# œ#

& œ œ œb œ œ œb œb œ œ œb œb œ œ œb œ œ

La Majör

Mi bemol Majör

Fa diyez Minör (doğal)

Do Minör (doğal)

76 Tonalite

&# # #

4

2 œ .œ œDum lu pı

.œ Jœnar gel

œ œdik sa

œ Œna- - - - -

&# # # ..

5 œ .œ œ

yüz sür me

œ œ

ye top

œ œ

ra ğı

˙

na- - - - -

&# # # ..

9 œ œ œ

Dum lu pı

œ Œnar

œ œ œDum lu pı

œ Œnar- - - - - -

&# # # ..

13

œ œ œNe de şi

œ œrin bağ

œ œla rın

œ Œvar.- - -

DumlupınarZiya Aydıntan

Q)

& bbb

4

3Jœ

Göl

Andante

p.œ jœ œ œ

ge ve rir yıl

œ œ ‰ jœlar dır Şur

.œjœ .œ œ

da bir ıh la

˙ ‰ Jœ

mur Ku- - - - - - - -

& bbb5

.œ jœ œ œrar dım hül ya

œ œ ‰ jœlar Se

.œjœ œ œ œ

3

rin göl ge sin

˙ ‰ jœde O

.œ jœ œ œyar dım üs tü- - - - - - - - - - -

& bbb10

.œ œ .œ Jœ,

ne ben gü

.œJœ œ œ

zel a dı

˙ ‰ jœnı Bu

.œ jœ œ œha tı ra be- - - - - -

& bbb14

.œ œ œ ‰ Jœ

ni o na çe

.œJœ œ œ œ

3

ker di her za

˙ ‰ Jœ

man Çe

œ œ œ œ œ œ3

ker di her za

˙ ‰

man.- - - - - - -

Ihlamur AğacıUyarlama

Müzik:F.Schubert

Q)

77Tonalite

& bbb

4

2.œ œ .œ œ

EyNer

güde

zelböy

vale

˙tanyurt.

.œ œ .œ œEySan

güki

zelbir

vaci

˙

tanhan

- - - -- - -

& bbb5

.œ jœTamNer

güde

œ œvenböy

lele

.œ œ œ œgençyem

liye

ğeşil

iva

˙nantan

- - - - -- - - - -

& bbb9

.œ œ .œ œUğ ru na fe

˙da

.œ œ .œ œher za man bu

˙

can- - - -

& bbb13

.œ jœHep sa

œ œna ol

œ .œ œsun ar ma

œŒ

ğan.- - - -

VatanSaip Egüz

Q)

&# # #

4

4œ

YağSeDo

pœ œ œ .œ# œ

mışvilaş

tıyortı

çiğdular

birbirçok

bakıu

œ œ œ œ,

œharzı

zun

gebirbir

ce

za

sigençman

renkBirhiç

- - - - -- - - -- - - - -

&# # #3

œ .œ# œ œ œrenkgünbul

okaçma

çitıdı

çeklarlar

leevu

œ .œ# œ œ œ,

rindenmut,

üsgizmut

tülilu

neceluk

sabuve

˙ ˙rarnuen

dıbilson

- - - - - - - -- - - - - - -

- - - - - - -

&# # #6

.œJœ œ œ

,œ

larmezra

hepdida

kuhiçyok

pœ œ œ ˙#rubirol

dukimdu

.˙ Œlar.se.lar.

- - -- -

- -

ÇiğF.Mendelssohn

Q)

78 Tonalite

Ödevlerinizi buraya yapınız.

79Müzikte Çok Seslilik

10 Müzikte Çokseslilik

10.1 Müzikte Çok Seslilik

Çok Seslilik (polifoni), birden fazla ses ya da çalgının türleri hesaba ka-tılmadan bir araya getirilmesi şeklinde tanımlanır. Armoni (dikey çok seslilik)ve kontrpuan (yatay çok seslilik) bilimleri müzikte çok seslilik kurallarını ve uygulanış ilkelerini ortaya koyar.

Armoni, müzikte, farklı notaların aynı anda kullanılmasıyla ortaya çıkan ses uyumudur. Akorları, akorların kurulumunu, akor yürüyüşlerini ve akorlar arasındaki ilişkileri inceleyen müzik dalıdır.

Kontrpuan ise müzik kompozisyonunda iki ya da daha fazla ezgi çizgisini belirli teknik ve estetik ölçütlere uygun birleştirme yöntemidir. Kontrpuanda;

Unison : Bir notaya karşılık olarak bir nota yazılır. 2’li : Bir notaya karşılık olarak iki nota yazılır. 4’lü : Bir notaya karşılık olarak dört nota yazılır. Senkop : Vurgu değişimi temel alınarak yazılır. Karma - Çiçekli - Süsleme : Sınırlandırmalar yoktur. Bir noktaya karşılık

olarak yazılan nota sayısında özgün davranılır.

Çoksesli eserler aşağıdaki şekillerde olabilir.

P İki, üç ya da dört sesli korolarP İki aynı ya da farklı çalgı gruplarıP Yaylı dörtlüsüP Bir ses ve bir çalgı

Örnekler daha çeşitlendirilebilir. Bu ünite içerisinde iki sesli koro ve iki çalgı için örnek çalışmalar yapılacak ve üç sesli kanonlar seslendirilecektir.

İki sesli eserleri çalışırken dikkat edilmesi gerekenler aşağıda belirtilmek-tedir:

1. Eserin solfeji yaptırılarak öğrencilere çalıştırılır.2. Sınıf iki gruba ayrılır.3. Her bir parti ayrı ayrı çalıştırılır.4. Çalışılan partilerin birleştirilerek söylenmesi sağlanmalıdır.


&

&

# #

# #

4

3

4

3

jœGöl

jœ

Andante

p.œ jœ œ œ

ge ve rir yıl

.œ jœ œ œ

œ œ ‰ jœlar dır şur

œ œ ‰ jœ

.œjœ œ œ

da bir ıh la

.œjœ œ œ

- - - - - - -

&

&

# #

# #

4

˙ ‰ jœmur ku

˙ ‰ jœ

.œ jœ œ œrar dım hül ya

.œ jœ œ œ

œ œ ‰ jœlar se

œ œ ‰ jœ

.œjœ œ œ œ

3

rin göl ge sin

.œjœ œ œ œ

3- - - - - - -

&

&

# #

# #

8

˙ ‰ jœde o

˙ ‰ jœ

.œ jœ œ œyar dım üs tü

.œj

œ œ œ

.œ œ .œ jœne ben gü

.œ œ .œ jœ

.œ jœ œ œzel a dı

.œ jœ œ œ

- - - - - - -

&

&

# #

# #

12

˙ ‰ jœnı bu

˙‰ j

œ

.œ jœ œ œha tı ra be

.œjœ œ œ

.œ œ œ ‰ jœni o na çe

.œ œ œ ‰ jœ

œ œ œ œ jœ3

ker di her za

.œ jœ œ jœ

3- - - - - -

&

&

# #

# #

16

˙ ‰ jœman çe

˙ ‰ jœ

œ œ œ œ œ œ3

ker di her za

.œ jœ œ œ œ

3

˙ ‰man.

˙ ‰- - -

Ihlamur AğacıF.Schubert

Q

Q

)

)

(2 Ses İçin)

1.Ses

2.Ses

81Müzikte Çok Seslilik

&

&

4

2

4

2

œ Jœ Jœ œ

œ jœ Jœ œ

Moderato

Jœ œ .œ

jœ œ œ œ œ

œ jœ Jœ œ

œ Jœ Jœ œ

jœ œ œ œ œ

Jœ œ .œ

&

&

5 œJœ Jœ

œ

5

œjœ Jœ œ

œJœ Jœ

œ

œjœ jœ œ#

œ jœ Jœœ

œ jœjœ œ

Jœ œ .œ

jœ œ œ# œ œ

&

&

9

œjœ Jœ œ

9 œJœ Jœ

œ

œjœ jœ œ#

œJœ Jœ

œ

œ jœjœ œ

œ jœ Jœœ

jœ œ .œ

Jœ œ .œ

Üç Alma

TürküDüzenleme: Saip Egüz

Q.

Q.

)

)

(2 Flüt İçin)

1.Flüt

2.Flüt

13.2 Kanon

Kanon, bir ezginin belirli zaman aralıkları ile ayrı gruplar (partiler) tarafın-dan sıkı taklit yöntemi ile seslendirildiği bir eser türüdür.

Kanonun kaç sesli olduğu, melodinin üzerine yazılan harf veya sayılardan anlaşılır. Kanon icrasında önce birinci grup başlar. İlk grup, B ya da 2 yazan yere geldiğinde ikinci grup baştan başlar. Ezgi bittiğinde başa dönülür. Böyle-ce gruplar bir birini taklit ederek aynı melodiyi çok sesli hâle getirirler.


&# #

4

4 ‰ jœ œ œNe şe bu

A

œ œ œ œlun ca bir in

˙ ‰ jœ œ œsan ha yat gü- - - - - -

&# #

3

.œ jœ œ œzel o lur i

˙ Œ œnan Ne

B

˙ ˙şe bu

˙ ˙lun ca

˙ ˙bir in- - - - - -

&# #

8

˙ Œ œsan ha

˙ œ œ

yat gü

C.˙ œ

zel o

˙ ˙lur i

˙nan.- - - -

NeşeAlman Ezgisi

Q)

(3 Sesli Kanon)

& b

4

3 œ œ œ

Bir gün gök

1.œ

Jœ œte gü neş

œ œ œnur saç ma

˙ Œ

sa- - - - -

& b œ œ œkap ka ran

2

.œ jœ œlık o lur

œ œ œo gün dün

˙ Œ

ya- - - - -

& b œ œ œKap ka ran

3

˙ œlık tır

œ œ œo gün dün

˙ Œ

ya.- - - - -

Güneş

Q)

(3 Sesli Kanon)

&#

4

2 .œJœ

Ak

A

.œ jœak

B

œ œçe

C

œ,

œ œ œka ra

œ œ œ

gün i çin

œ œ, œ

dir ak ak

˙

ça.

œ Œ

- - - - - - -

Ata Sözü

Q)

(3 Sesli Kanon)

Alman Ezgisi

83Müzik Tarihi

11 Müzik Tarihi

11.1 Barok Dönem

Müzik tarihinde 1600-1750 aralığını kapsayan ve kendi içerisinde gelişen müzik dönemi Barok Dönem olarak adlandırılır. Yalnızca müziğe özgü bir kavram olmayıp resim, heykel, mimarlık gibi sanat dalları-nın tarihlerinde de kullanılmaktadır.

Barok, “biçimsiz inci” (barroco) anlamıy-la İspanyolcadan Fransızcaya geçmiş bir terimdir. 18. yüzyıl sanatçıları, bu dönemde yapılan her türlü eseri fazla kar-maşık, aşırı süslü, abartılı, düzensiz ve zevksiz olarak nitelemiş ve aşağılama adına barok terimini kullanmışlardır.

Barok, özünde bir saray sanatıdır. Soyluların estetik anlayışını yansıtan bir duyarlılık ifadesidir. Başka bir deyişle, rönesansın yol açtığı toplumsal ve eko-nomik değişime karşı soyluların ve burjuvazinin kültürel ve sanatsal alanda egemenliğini ilan etmesidir.

Bu dönemde varlıkların güzelliğinden duygusal bir etkilenim ön plandadır ve Barok anlayış bu etkiyi ince ayrıntıları ile göz alıcı bir biçimde işler. Gös-teriş ve görkeme düşkündür, abartılı bir biçimcilikten yanadır. İşçiliğe, sanatta ustalığa önem verir.

11.1.1 Barok Dönem Müziğinin Genel Özellikleri

P Asil sınıf olarak tanımlanan elitler, sırf gösteriş amacı ile müziğe sahip çıkınca, din dışı ezgiler dinsel ezgilere göre ön plana çıkmıştır.P Çalgı müziği ses müziğinin önüne geçmiştir.P Milliyetçilik düşüncesi ilk bu dönemde oluşmaya başlamıştır.P Çağın en önemli yeniliği dramatik ögedir. Opera, oratoryo ve kantat’ın

gelişim bu döneme rastlar.P Tonalitede daha açık ve anlaşılır bir ton fikri gelişmiş ve kilise modları-

nın yerini majör ve minör diziler almıştır.P Müzik tarihinde ilk defa akor bağlanışlarına yer verilmiştir.P Dans süiti, solo sanat, trio sanat, konçerto grosso, uvertür ve füg

gibi yeni formlar ortaya çıkmıştır.P Barok dönemde kullanılan çalgılar ile rönesans döneminde kullanılan çalgılar

hemen hemen aynısıdır. Klavsen, dönemin en önemli çalgısıdır ve çift klavyelidir.

Barok mimariye örnek: San Pietro Kilisesi’nin cephesi

84 Müzik Tarihi

P İtalya’da temelde üç okulun varlığı görülmektedir. Roma Okulu : Koroya ağırlık vermiştir. Venedik Okulu : Popüler ezgi ve şarkılara yer vermiştir. Napoli Okulu : Operaya ağırlık vermiştir.P Telli çalgılar grubuna keman eklenmiştir.P Lavta giderek önemini kaybetmeye başlamıştır.P Nefesli çalgılardan obua ve fagot dönemin belli başlı çalgılarındandır.

Korno, trombon ve klarnet fikirleri oluşmaya başlamıştır.P Yeni çalgı formları ortaya çıkmıştır.P Çalgı stilinin en önemli özelliği virtuozite olmuştur.P Yaylı çalgılar ön plana çıkmıştır.P Bu dönemin sonlarına doğru tuşlu çalgıların akordları oktavın 12 eşit

parçaya bölünmesiyle yapılmaya başlanmıştır.

11.1.2 Barok Dönem Çalgıları

Keman

Korno

Alman Flütü

Viyola da Gamba Klavsen

Obua

Fransızlar, Alman flütünü (yan flüt) geliştirmiştir.

Bu dönemde obuaya büyük önem verilmiştir. Fransızlar çalgıyı geliştirmiş, sesini öylesine yumuşatmıştır ki, dans topluluklarından askeri bandolara ka-dar tüm orkestralarda yer almıştır.

Fransa’da opera ya da senfoni orkestralarına kazandırılan bir diğer çalgı da korno’dur. İngilizler bu çalgıyı “Fransız kornosu”, Fransızlar ise “Alman kornosu” olarak adlandırmıştır.

Klarnet, Almanya’da baba-oğul Denner’lerin atölyesinde geliştirilmiştir. An-cak orkestrada yer alabilmesi için bir yüzyıl daha geçmesi gerekecektir.

85Müzik Tarihi

İtalyanlar keman ailesini geliştirmiş, viola da gamba, günümüzün viyolon-seli boyutlarına getirilmiştir. Boyunun biraz daha ufalması ile viyolonsel solo bir çalgı olmuştur.

Klavsen, 17. yüzyıl sonlarına doğru rağbet görmüş ve orkestralarda yer almıştır. Epinet ise yavaş yavaş ortadan kaybolmaya başlamıştır. Klavsen de bir yüzyıl sonra yerini gelişkin bir çalgı olan piyanoya bırakacaktır. Çembalo (İtalyanca), harpsikord (İngilizce) klavsenin diğer dillerdeki adlarıdır.

11.1.3 Barok Dönem Bestecileri

Johann Sebastian BACH (1685-1750)

Batı müziği tarihinin temel taşıdır. Kendinden sonraki her çağda öncü olmuş, her çağın müziğine yol göstermiştir. Ço-cukluk döneminde kilise orgcusu olmuştur. Eserlerinin müzik ve matematiğin dahice birleşiminden oluştuğu bir çok müzik otoritesi tarafından kabul edilmiştir. Çok sayıda koro müziği, din dışı vokal yapıtları, orkestra müziği, oda müziği, klavsen ve org eserleri bestelemiştir. Genç yaşından beri mum ışığı ya da ay ışığı ile çalıştığından 1749’da görme duyusunu yitirir ve 66 yaşında yaşamını yitirir.

J.S.Bach’ın el yazısı örneği

86 Müzik Tarihi

Antonio VİVALDİ (1678-1741)

Konçerto biçiminin gelişmesine öncülük etmiştir. 500’ü aşkın konçerto bestelemiştir. Müzik okullarında şeflik ve öğ-retmenlik yapmıştır. 1713-1739 tarihleri arasında 45 opera yazmış ve yönetmiştir. En bilinen eseri Dört Mevsim’dir.

Konçertolarında müzikle resim çizdiği anlatılır. Dört Mev-sim adlı eserinin her bir bölümü, kendi özellikleriyle resimle-nir. Biçimdeki yalınlığı, açık ve belirgin ezgileri ve homofonik dokusu ile klasik öncesi senfoni geleneğini hazırlamıştır.

Georg Friedrich HAENDEL (1685-1759)

Bach ile iki ortak kaderi paylaşır. Aynı yıl doğarlar ve iki-si de yaşamlarının sonlarına doğru görme duyusunu yitirir. Ailesinin, müzik okumasına karşı çıkmasına rağmen gizli-ce çalışmalarını yürütür. 19 yaşında ilk operasını besteler. 1720’de İngiliz Kraliyet Müzik Akademisi’nin yöneticisi olur ve adını Handel olarak değiştirir. Çok sayıda opera, orator-yo, vokal müzikleri, orkestra müzikleri, oda müziği eserleri ile klavsen yapıtları bestelemiştir.

11.2 Klasik Dönem

1750-1827 tarihlerini kapsayan bu dönemin kültürel özelliklerine bakıldı-ğında 18.yüzyılın ikinci yarısında “Aydınlanma Çağı” adı verilen bir toplum-sal düzene doğru gidildiği görülmektedir. Aydınlanma, insanın düşünme ve değerlendirmede din ve geleneklere bağlı kalmaktan kurtulup kendi aklı ve deneyimleri ile hayatını yönlendirmeye girişmesidir. Kant’a göre aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu ergin-olmayış durumundan kurtulup ak-lını kendisinin kullanmaya başlamasıdır. İnsan, bu duruma aklın kendisi yü-zünden değil, onu kullanmaması nedeni ile düşmüştür. Çünkü şimdiye kadar aklını kendi başına kullanamamış, hep başkasının kılavuzluğunu aramıştır.

Bu süreçte, bilim alanında şu gelişmeler olmuştur. Laplace’ın gök mekani-ğini aydınlatması, fizikte ısı ve elektrik üzerine gelişmeler sağlanması, kimya-nın bilim hâline gelmesi, aşının, termometrenin bulunması. Doğanın yapısını çözümleyen insan, doğa karşısında egemenlik kurmaya başlamıştır.

18. yüzyılın ilk yarısında egemen olan saray kültüründen uzaklaşılmıştır. Kültür ve sanatta değerleri orta sınıf belirlemeye başlamıştır. Fransız devrimi ile toplumsal ve siyasal alanda önemli değişiklikler yaşanmış,sonuçta barok geleneğine karşı güçlü bir muhalefet belirmiştir. Önceleri göklere çıkarılan bu sanat anlayışı yerini, doğal denge, abartıya kaçmayan Klasik sanat anlayışına bırakmaya başlamıştır.

87Müzik Tarihi

11.2.1 Klasik Dönem Müziğinin Genel Özellikleri

P Uzun cümleli, süslü ve kontrapuntal yazıya dayalı biçim yerini daha par-lak, sade, ve net bir sanata bırakmıştır.P Müzik biçiminde netlik kaygısı her şeyin üzerinde tutulmuştur.P Orkestraların tını, gürlük, ritim kontrastları, ifade özellikleri ile ilgili sorun-

ları deneysel çalışmalarla çözümlenmiş ve son derece sade ve kesin kurallara bağlanmıştır.P Orkestral crescendo ve decrescendo kullanılmıştır.P Bu dönemde en önemli biçim senfonidir.P Modern orkestrasyon ilk kez ortaya çıkmış, çalgılar standartlaştırılmıştır.P Dört bölümlü sonat ortaya çıkmıştır.P Genç bir çalgı olan piyano için bu dönemde önemli eserler yazılmıştır.P Ritim, basit halk ritimleri ile senkop yapıdadır. Gürlük belirginleşmiş, for-

te ve piano, çok net bir şekilde ortaya çıkmıştır.P Opera yaygınlaşmıştır. 18. yüzyılda operanın en önemli temsilcisi

Mozart olmuştur.P Bu döneme damgasını vuran oluşumlar; Monheim Okulu, Bach’ın

oğulları ve Viyana Klasikleridir.P Klasik Çağ, Haydn-Mozart çağıdır. Onların yarattığı müzik dili, stili, tek-

niği ve ortamıdır. Beethoven, Klasik ve Romantik Dönem arasında bir köprü olarak tanımlanır. Bazı kaynaklarda Haydn-Mozart ve Beethoven, Klasik Ça-ğın üçlüsü olarak karşımıza çıkar.

11.2.2 Klasik Dönem Çalgıları

Günümüz orkestralarındaki enstrüman sıralaması Klasik Dönemde ger-çekleşmiştir. Çalgıların, ses ve ritim özelliklerine göre kullanılışı ve çalgı top-luluğundaki yeri ve fonksiyonları daha belirginleşmiştir. Modern orkestrasyon ortaya çıkmış ve çalgılar standartlaştılırmıştır.

18. yüzyılın sonlarına doğru klavsen yerini piyanoya bırakmıştır. Tam adı, İtalyanca piano-forte olan çalgı “yumuşak, gürültüsüz” anlamına gelmekte-dir. İlk piyanolar, görünüm olarak, klavsen görünümlü kare biçimli çalgılardı. 1800’lerden sonra Stein ve Behrent, mekanizmayı geliştirerek günümüzde kullanılan duvar piyanosunu yapmışlardır.

11.2.3 Klasik Dönem Bestecileri

Wolfgang Amadeus MOZART (1756-1791)

Avusturyalı bestecidir. Eserlerinde ezgi ve armoni zenginliği kolaylıkla göze çarpar. Kısacık yaşamına sığdırdığı 600’den fazla yapıtla insanlığa kocaman bir hazine sunmuştur. Nüktesi, çocuksu coşkusu, yalınlığı, hemen dinleyiciyi kavrayıveren tılsımı ve tüm çocuksuluğunun ardındaki derin düşüncesi, onu

88 Müzik Tarihi

diğer besteciden ayrı kılmıştır. 3 yaşında klavsen çalmış, 5 yaşında menüet bestelemiş, 9 yaşında ilk senfonisini yaz-mıştır. Gittiği yerlerde usta bir keman yorumcusu olduğunu kanıtlamıştır. 12 yaşında ilk operasını bestelemiştir ancak Viyana’da orkestra bu yaştaki bir çocuğun eserini seslendir-mekten kaçınmıştır. Yetişkinlik döneminde çok sayıda eser besteleyen Mozart, 1791’de böbrek rahatsızlığı nedeni ile yaşamını yitirmiştir. Fırtına ve yağmurdan cenaze törenine kimse katılmadığı ve naaşının kimsesizler mezarlığına defnedildiği anlatılır. Mozart’ın çok sayı-da eseri bulunmaktadır. Ancak ülkemizde en bilinen eseri bestelediği piyano sonatının son bölümü olan Türk Marşı’dır.

Joseph HAYDN (1732-1809)

Avusturyalı bestecidir. Haydn, özellikle çalgı müziği ala-nında belirginleşmiştir. Sonat biçimini sağlamlaştırmıştır. Mozart ve Beethoven’ı etkilemiştir. Çağın armoni dilini zen-ginleştirmiş, orkestranın önemini artırmış ve müzikle anlatım gücünü derinleştirmiştir.

104 senfoni, 24 opera ve birçok oratoryo bestelemiştir.

Ludwig van BEETHOVEN (1770-1827)

(İnsanlar arasında iyilikten başka hiçbir üstünlük kabul etmem. Karakterin olmadığı yerde, ne büyük sanatçı, ne de büyük mücadele adamı vardır. Orada var olan, zamanın yok ettiği, içleri boş yaratıklar-dır. Bütün mesele, büyük görünmek değil, gerçekten büyük olmaktır.)

Hem klasik hem de romantik dönem sürecinde adı geçen Beethoven Alman bestecidir. İlk müzik derslerini veren babası onu ikinci bir Mozart gibi yetiştirmek istemiştir. Çocuk yaşta halk önünde konser vermiş-tir. Gençliğinde Viyana’da Mozart ve Haydn’dan dersler alır. İlerleyen yıllarda parlak bir brsteci ve piyanist olarak tanınır. Zamanla işitme duyusunu yitirir. Bu durum kendisini bunalıma sürüklemiştir. “Bestelemem gerektiğini sezdiğim tüm yapıtları ortaya çıkarmadan bu dünyadan çekip gitmek yok” diye bir karar alır. Bu düşüncesi müziğine de yansımıştır. Eroica senfonisini, Fidelio ope-rasını, İsa Zeytin Dağında adlı oratoryosunu bu süreçte yazmıştır. Bunalımlı bir hayat sürdüren Beethoven üç ay hasta yattıktan sonra 1827’de yaşamını yitirir. Cenazesine, Mozart’tan özür dilercesine, on binlerce insan katılır. En ünlü eserleri arasında 9. Senfoni, Ay Işığı Sonatı yer almaktadır.

89Müzik Tarihi

11.3 Dinleme Örnekleri

Aşağıda belirtilen eserlerin ses kayıtlarını dinleyiniz.

Vivaldi Saka Kuşu, Rv.428 Dört Mevsim, İlkbahar

Bach Fransız Süiti, No.6, Mi Majör Brandenburg Konçertosu, No.2, Fa Majör Kahve Kantatası, Die Katze Köylü Kantatası Partita No.3, Menüet 1-2 Org için Tokkata ve Füg Si Minör Missa’dan bölümler

Haendel Su Müziği, Menüet Klavsen Süiti No.5 Mesih Oratoryosu Sarabande, Re minör

Mozart Küçük Bir Gece Müziği, Rondo Piyano Düeti, Rondo Piyano Konçertosu No.21 (K.467), Andante Saraydan Kız Kaçırma Operası, Üvertür Piyano Sonatı (K.331), Alla Turca (Türk Marşı) Sihirli Flüt, Gece Kraliçesinin Aryası Requiem, Lacrimosa

Beethoven: Ay Işığı Sonatı 1.Bölüm Piyano Keman Sonatı “İlkbahar Op.24, No.5, 3. Bölüm” Pastoral Senfoni, 1.Bölüm Razumovski Kuvarteti Op.59, No.1, Son Bölüm Keman Konçertosu, Rondo 9.Senfoni, Son Bölüm

Haydn Yaratılış Oratoryosu, “Die Himmel Erzahlen Die Ehre...” İmparator Kuvarteti, Op.76, No.3 , Final Re Majör Çello Konçertosu, Rondo

90 Müzik Tarihi

&#

4

4 œ œ œ œ

Sen ey tan rı


lar a le vi


ey E li zi

œ œ œ œ .œ jœ ˙

yum kı zı

.œJœ ˙

- - - -- - - -

&#5

œ œ œ œ

Biz ma be di


ne gi de riz


mest ol muş hal

œ œ œ œ .œ jœ ˙

de se nin

.œJœ ˙

- - - -- - - -

&# ..

9

œ œ œ œA de tin a

œ œ œ œ œ œ œ œ œyır dı ğı şey ler

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œhep sih rin de

œ œ œ œ œ# œ œ œ œbir le şir Da

œ œ# œ œ- - - - - - - - - - -

&# ..

13

œ œ œ œ

i ma kar


deş o lur in


san lar göl gen

œ œ œ œ .œ jœ ˙de se nin.

.œJœ ˙

- - - - - - - - -

Neşeye ŞarkıL.v.Beethoven

Q)

&

4

4 œ œ œ œ

BirHer

parge

çace

buda

œ œ œ œModerato

π

˙ ˙

lutlar

yokken

˙ ˙ œ œ œ œ

neher

parşey

lakuy

gökku

œ œ œ œ w

lerya

w- - - -- - - - - -

&5

œ œ œ œ

YiBir

negöl

gökge

ledü

œ œ œ œ ˙ ˙

rişer

aydi

˙ ˙ œ œ œ œ

buşu

gedur

cegun

süssu

œ œ œ œ w

lerya

w- -- - -

- - - - -

&9

œ œ œ œ

GözAy

kırçi

parzer

kenken

œ œ œ œ ˙ ˙şimher

dian

˙# ˙ œ œ œ œherbir

yılye

dızni

otab

œ# œ œ œn wnalo

œ œN œ œ- - - - -- - - -

&13

œ œ œ œ

NurSey

yüzret

lütim

doses

œ œ œ œ ˙ ˙

lusiz

nayce

˙ ˙ œ œ œ œ

neben

hoşdo

güya

lümdo

œ œ œ œ w

ser.ya.

w- - - - -

- - - - - -

AyJ.B.Lully

Q)

91Marşlarımız

12 Marşlarımız

Bu ünitede Atatürk ve yurt sevgisini anlatan şarkı8 ve marşlara yer al-maktadır.

& bbb

4

4.œ

jœ œ œÜs tü mü ze

Moderato

œ œ œ œ ˙o dur kol ge ren

.œjœ œ œ

Türk i li ne- - - - - --

& bbb ..4

œ œ œ œ ˙baş tan can ve ren

.œ jœ œ œ œYur du biz le re

œ œ œ œ ˙e ma net e den- - - - - - - -

& bbb ..7

.œ jœ œ œ œkim dir der ler se

1.

œ œ œ œ ˙yü ce A ta türk

2.

œ œ œ œ ˙yü ce A ta türk.- - - - - - - - -

Yüce Atatürk

Söz: Faruk ÇamlıbelMüzik: Feyzan Göher

Q)

&# #

4

2œ œ

Tür kün

.œ œ œ œkah ra ma nı

œ Œsın

œ œyok tur- - - - - -

&# #

5

.œnJœ

sen gi

œ œbi bü

œ Œyük

œ œ œTür ki ye- - - - -

&# #

9

œ œ œnin ca nı

œ ‰ jœsın u

œ œlu ön

œ œ œder A ta

œ Œtürk.- - - - - -

AtatürkSöz: S.Cemil Yalkut

Müzik: Erdoğan Okyay

Q)

92 Marşlarımız

&# #

4

2œ .œ œ

Cum hu ri

˙yet

.œ œ œar ma ğan

˙dır- - - - - -

&# #

5

œ œ œ œbü yük A ta

œ .œ œtürk ten bi

˙ze

œ Œ- - - - -

&# #

9

œ .œ œCum hu ri

˙yet

.œ œ .œ œmut lu luk ve

˙rir- - - - - -

&# #

13

.œ œ .œ# œsev gi li ül

œ œ#ke mi

˙ze

œ Œ- - - - -

&# #

17

œ .œ œCum hu ri

˙

yet

.œ œ .œ œher ü mi de

œ œbir eş- - - - -

&# #

21

.œ œ .œ œUf ku muz da

œ .œ œpar lak gü

˙neş

œ Œ- - - - -

&# #

25

œ .œ œCum hu ri

˙

yet

.œ œ .œ œsön me yen a

œ œlev nur- - - - - -

&# # n#29

.œ œ .œ œkal bi miz de

œ .œ œson suz gu

˙rur.

œ Œ- - - - -

Cumhuriyet

Ferit Hilmi Atrek

Q)Canlı ve ritmik

93Marşlarımız

&#33

œ œCum hu

œ œri ye

œ .œ œtin bek çi

œ Œsi

œ œA ta- - - - - - - -

&#38

œ œ

türk genç

œ œle ri

œ Œyiz

œ œO nun

œ œ

nur lu- - - --

&#43

œ œi zin

œ œde yiz

œ .œ œçok ya şa

œ œ

sın cum- - - - - -

&# # #

47

œ œhu ri

œ Œyet

œ .œ œCum hu ri

˙yet

œ .œ œbir lik de- - - - - - -

&# #

52

˙mek

.œ œ .œ œdev le te gü

œ .œ œven lik de

˙mek

œ Œ- - - - -

&# #

57

œ .œ œCum hu ri

˙yet

.œ œ .œ œer dem lik de

˙mek

.œ œ .œ# œGüç de mek i- - - - - - - -

&# #

62

œ œ#nanç de

˙mek

œ Œ œ .œ œCum hu ri

˙

yet- - - -

&# #

67

.œ œ .œ œher ü mi de

œ œbir eş

.œ œ .œ œuf ku muz da

œ .œ œpar lak gü- - - - - - -

&# #

71

˙neş

œ Œ œ .œ œCum hu ri

˙

yet

.œ œ .œ œsön me yen a- - - - - -

&# #

76

œ œlev nur

.œ œ .œ œkal bi miz de

œ .œ œson suz gu

˙rur.

œ Œ- - - - -

94 Marşlarımız

&#

4

4 rœYü

%. .œ r

œ . .œ rœ

rü bu yol şe

.œ œ .œ œ ˙

ref za fer yo lu

œ .œ œ .œ œ .œ œkar şın da bek li yor se- - - - - - - - -

&# ..

4

œ .œ# œ œ ‰ . rœ

ni tan ye ri yü

. .œ rœ . .œ r

œrü a tıl de

.œ œ .œ œ ˙

vir ka ran lı ğı

œ .œ œ# œ.œ œ

dur ma yü rü hay di- - - - - - - - - -

&# .. ..

8 1.

œ œ œ ‰ . rœ

i le ri yü

2.

œ œ œ Œ

i le ri

˙ œ# .œ œnVar sın gel de

œ œ ˙sin sa na- - - - - - -

&#12 ˙ œ# .œ œn

ye şil göl ge

œ œ ˙li çam lar

˙ .œ# œ .œ œ

Nin ni fı sıl da

.œJœ œ œ

yan de re ler- - - - - - - - - -

&# ..

16

œ œ .œ œ .œ œşen nağ me ler le gü

1.

œ .œ œ œ Œ

len bir ba har

2. %œ .œ œ œ ‰ . r

œlen bir ba har yü- - - - - -

İleri

Faik Canselen

Q

Marş Tempo

SON

)

&

4

2 œ œ œHerBuEy

ködağmas

şebama

œ œsişıvi

bakhepgök

œ œ œ œbinkarey

birla

coş

renkör

kun

dotüpı

œ Œ

lülu

nar

- - - - -- - - -

- - - -

&5

œ œ œ

BuBu

Hiç doo

yem

yulvaye

œ œ

mazlarşil

sınbakyurt

œ œ œ œeyne

han

Akagi

nadarel

dosüsde

œ Œ

var.lü.lu.- - - - - -

- - - -- - - -

AnadoluZiya Aydıntan

Q)

95Müzik Formları

13 Müzik Formları

13.1 Rondo Formu

Önce duyulan bir ana temanın (A), diğer temalardan sonra (B, C, D, E,...), sık sık duyulması ile oluşan bir müzik formudur.

Ana temayı (A) harfi ile belirtirsek, rondo formu temasını şöyle göstere-biliriz:

A B A C A (Bach, Si minör Orkestra Süti II.Parça)A B A C A D A (Couperin Si bemol majör Rondosu)A B A C A D A E A (Bach, Mi bemol solo keman partitası, Gavotte)

Neşeli, zarif, sevimli oluşu; akıcı ve canlı temposu rondo formunun başlı-ca özelliklerinden biridir.

Latince rondellus sözcüğünden gelen rondonun geçmişi 13. yüzyıla dek gitmektedir.

Önceleri şarkılı bir dans olan rondo, giderek özel bir müzik formu duru-munu aldı. Birçok kez tekrar edilen ana tema (A) koro tarafından, ara tema-lar ise (B, C, D...) solistler tarafından seslendirilirdi. Şarkılara dans ile eşlik edilirken ana temada hep birlikte dans edilir, ara temalarda ise yalnız bir çift dans ederdi.

Rondo formunu bir etkinlikle pekiştirmeye çalışalım.

13.2 Etkinlik

u Sınıfça üç gruba ayrılın.v Her grup bir tema oluştursun (A, B, C). w Her grup seçtiği temaya göre 8 ölçülük bir ritim kalıbı oluştursun. x Hazırladığınız ritimleri A B A C A sırası ile seslendirin.y Etkinlik sonunda grupları değiştiriniz.

Verilen temaları inceleyiniz. Ayrıldığınız gruplara göre ilgili temayı çalışı-nız ve öğretmeninizin yönetiminde temaları seslendiriniz.

96 Müzik Formları

÷

4

2 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

÷5

.œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

÷9

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

÷13

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

÷17

.œ œ œ œ .œ œ œ œ .œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

÷21

‰ œ œ œ œ ‰ œ œ œ œ ‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

QA

B

C

Ritmik Rondo

Seslendirme Şeması: A B A C A

)

97Müzik Formları

Hazırladığınız rondo etkinliğini buraya yapınız.

98

Hazırladığınız rondo etkinliğini buraya yapınız.

99

Kaynakça

AKKAŞ, Salih, Müzik Tarihi, Ankara, 1996.

AYDINTAN, Ziya, EGÜZ Saip, Liseler için Çoksesli Müzik Eğitimi, Kurtuluş Yayınları, Ankara, 1986.

AYDINTAN, Ziya, EGÜZ Saip, Türküler ve Şarkılarla Müzik Eğitimi, Kurtuluş Yayınları, Ankara, 1988.

AYDOĞAN, Salih, Hayat Kaynağımız Müzik, Arkadaş Yayınları, Ankara, 1992.

BARAN, İlhan, DANHAUSER, A., Temel Müzik Kuralları, Evrensel Müzikevi, Ankara, (Yıl belirtilmemiş).

CANGAL, Nurhan, Müzik Formları, Arkadaş Yayınları, Ankara, 2004.

DENİZ NART, Sevan, Deşifre Şarkı Söyleme Eğitimine Yönelik Deneysel Bir Öğretim Metodu, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 2010.

EFE, İsmet Erdem, Müzik-9 2013-2014 Müzik Ders Notları, Ankara, 2013.

EGÜZ, Saip, Toplu Ses Eğitimi, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1991.

EGÜZ, Saip, Türkü ve Oyun Havalarımızdan Bir Demet, Doğuş Matbaacılık, Ankara, (Yıl belirtilmemiş).

GÜLER, Eser, HENGİRMEN, Mehmet, Ses Bilimi ve Diksiyon, Engin Yayınevi, İstanbul, 2005.

GÜNGÜR, Kamer, Müzik Lise-9 Ders Kitabı, Ada Yayıncılık, Ankara, 2009.

GÜNGÜR, Kamer, Müzik Lise-10 Ders Kitabı, Ada Yayıncılık, Ankara, 2009.

İLİK, Aydın, 75.Yılında Şiirlerle Marşlarla Cumhuriyet, T.C. Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü Yayınları, An-kara, 1998.

İLYASOĞLU,Evin, Zaman İçinde Müzik, Yapı Kredi Yayınları, 6.Baskı, İstanbul, 2001.

OKYAY, Erdoğan, Okul Müzik Eğitimi, 3ER Ofset Matbaacılık, Ankara, 1969.

ÖZGÜR, Ülkü, AYDOĞAN, Salih, Müziksel İşitme Okuma Eğitimi ve Kuram 1.Kitap, Gazi Kitapevi, Ankara, 2002.

ÖZKAN, İsmail Hakkı, Türk Musıkîsi Nazariyatı ve Usulleri, Ötüken Neşriyat, 5.Baskı, İstanbul, 1998.

PAKER, Şebnem, YÜCEL KIRCI, Didem; ÖZTÜRK, Esin, Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri için Bireysel Ses Eğitimi 12.Sınıf (3.Baskı), MEB Devlet Kitapları, Ankara, 2012.

TRT Müzik Dairesi Başkanlığı, Türk Halk Müziği Nota Yayınları, TRT Müzik Dairesi, Ankara, 2000

TURHAN, Salih, TAN, Nail, Ankara Halk Türküleri, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara, 1998.

TÜRKMEN, Uğur, Sevgi Çiçekleri Çocuk ve Gençlik Şarkıları 5 Demet, Kocatepe Akademik Yayınevi, Afyonkarahisar, 2013.

YENER, Sabri, Müzik Lise-1 Ders Kitabı, MEB Devlet Kitapları, Ankara, 2002.



YILDIRIM, Selçuk, AKKUŞ, Besim, TANRIKORUR, Cinuçen, Müzik 1-2-3, MEB Devlet Kitapları, Ankara, 1994.

100

İsmet Erdem EFEMüzik Öğretmeni (1977, Malatya)

Müzik yaşantısı 1985’de Savaş ve Necdet Kazancıoğlu’ndan solfej ve mandolin dersleri alarak başladı. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakül-tesi Müzik Öğretmenliği Bölümünü tamamladı (2003). Aynı bölümde Prof. Ülkü ÖZGÜR’ün danışmanlığında “Türkiye’deki Müzik Öğret-menliği Lisans Programlarına Giriş Sınavlarında Uygulanan Farklı Ölçme Yaklaşımlarının İncelenmesi” adlı tezi ile yüksek lisans progra-mını bitirdi (2006). Mezuniyetinden sonraki süreçte özel kurumlarda müzik öğretmenliği yaptı. 2006’dan bugüne MEB bünyesindeki devlet okullarında müzik öğretmeni olarak görev yapmaktadır.

Piyano, yaylı beşlisi ve çeşitli çalgı toplulukları için düzenlemeleri bulu-nan Efe’nin yayınlanmış çalışmaları aşağıda belirtilmiştir:

Türk Halk Müziğinden Esintiler-1 (2002)Türk Halk Müziğinden Esintiler-2 (2005)Müzik-9: 2013-2014 Müzik Ders Notları (2013)Müzik-9: Ortaöğretim 9.Sınıf Müzik Ders Kitabı (2014)Müzik-10: Ortaöğretim 10.Sınıf Müzik Ders Kitabı (2014)Müzik-11: Ortaöğretim 11.Sınıf Müzik Ders Kitabı (2015)Müzik-12: Ortaöğretim 12.Sınıf Müzik Ders Kitabı (2015)

Başlıca ilgi alanları arasında nota yazımı ve masaüstü yayıncılık prog-ramları gelmektedir. Müzik Eğitimcileri Derneği (MÜZED) üyesidir.

müzik-10 · 2016. 2. 26. · 2.İstiklâl marşı 9.tonalite 3.Ölçü kavramı (bileşik...

Documents